ف وعوامل زلزلهتعری

پدیده ای است که از رها شدن ناگهانی انرژی انباشته زمین لرزهیا گوشته باالیی زمین ایجاد می شود و در واقع شده در پوسته

شناختی است بازتاب یک رویداد زمین مطالعه زمین لرزه ها .ویژه ای از علوم زمین محسوب می شود ه به آن موضوع شاخه

شناسی می گویند. در واقع در زلزله شناسی، موضوع اعمال زلزلهها، حرکت و تغییر نیرو بر سنگ شکل آنها و بطور کلی فیزیک

ها همچنین سنگ مطرح می شود. بررسی الیه بندی و ترکیب سنگ ها العه زمین لرزهها دارد، بنابراین مط نیاز به اطالع از شیمی سنگ

های همه شاخه های علوم زمین را که به ترتیب در باره خاصیت شناختی، فیزیکی و شیمیایی زمین زمین بحث می کنند را در بر می

.گیردهای زمین را که برای انسان محسوس اند، لرزش مهلرزه )لرزه

های لرزه نگاری های بزرگ( و آنهایی را که تنها به کمک اسبابتوانمی .ثبت نمود کهلرزه) لرزه های کوچک( می نامند

از آنجا رها می شود کانون محلی در درون پوسته زمین که انرژی زمین لرزه خوانده می شود. برای ساده تر شدن کار، فرض میکنند کانون زمین لرزه محدود به یک نقطه می شود که آن را مرکز

ی، نخستین تکانی از این گویند. با چنین فرض درونی زمین لرزه میاز آنجا در تمام نقطه آغاز و انرژی رها شده به صورت موج

ها به همه ذرات مسیر خود یابد. گذار این موج ها انتشار می جهتنوسانی تحمیل می کند. بنابراین زمین لرزه نشانه گذار این حرکت

ها و انتقال انرژی موج های زمین لرزه ها است. تعداد دسته موج های پیکری مسیر زیاد است. یک دسته به نام موج خود را از درون

یا پیکره زمین انتخاب می کنند و از کانون به ایستگاه زلزله نگاری شوند ها خود به دو گروه عمده تقسیم می رسند این موج می . موج اولیه که با سرعت زیاد اول می یا P یک گروه به نام موجا موج ثانویه است که بای S رسند و گروه دوم موج سرعت حدود

برابر کمتر از موج ۷/۱ P کمی دیرتر می رسد. دسته دیگر ازها به نام موج های سطحی مسیر خود را در امتداد سطح زمین موج

رسند. این زلزله نگاری می انتخاب می کنند و از کانون به ایستگاهی برا های پیکری دارند. نقطه ها سرعتی کمتر از موج موج روی

سطح زمین که درست باالی مرکز درونی قرار گرفته است، شود و انتظار این است که در رومرکز زمین لرزه نامیده میاست اطراف این نقاط شدت تکان زمین بیشتر باشد. رومرکز مکانی

ها گزارش می کنند. که وسایل ارتباط جمعی وقوع زمین لرزهای که بر روی آن صفحه دهد صفحه گسله خوانده می شکستگی روی

و یا گسله می شود. اثر این صفحه بر روی سطح زمین رد گسله .می نامیم

لرزه منشاء زمين ها ممكن است به لرزه زمین طور طبیعی پدید آیند و یا بر اثر

دالیل پیدایش، رویدادهای ساخت بشر به وقوع بپیوندند. بر مبناینماییم اوت تقسیم بندی میهای متف ها را به دسته لرزه زمین .

های ناشی از رویدادهای طبیعی مانند: لرزه زمین -الفساختی، آتش های زمین لرزه زمین فشانی )بر اثر بازشدن ناگهانی

كانالهایی در پوسته زمین، حركات سرع ماگما(، فروریختیفروریختن غارها و كانالهای زیرزمینی(، اقیانوسی )رهاشدن )

شده ذخیره ناگهانی انرژی كنش ای از جمله سدها که در اثر برهم شود ی پوسته ایجاد می دریا چند صفحه ).

های ناشی از رویدادهای ساخت بشر مانند: لرزه زمین -بهای های القایی )لرزه لرزه زمین ناشی از انفجار در معادن، تزریق

های دیگر به داخل زمین ...( و ل آب یا سیا اشی از های ن لرزه زمین های ناشی از انفجارهای نظامی لرزه رویدادهای كنترل شده )زمین و

ها و وسایل نقلیه و یا فعالیتهای صنعتی، آمد و شد ماشین .(ساختمانی Foreshock پيشلرزهی چند های كوچكتری، با فاصله لرزه اغلب پیش از لرزش اصلی،دهد. ی میرو روز یا چند هفته پیش از تكان اصلی در نزدیكی آن

ی توان مقدمه لرزه را همواره نمی الزم به یادآوری است که پیشی بزرگ قلمداد کرد، چرا که در مواردی بسیار زلزله وقوع یك

های خفیفی مشاهده شده است كه لرزش های شدیدی به دنبال تکان ی ای اوقات نیز یك زلزله مخرب خود پیش لرزه نداشته، پاره

مخرب دیگری بوده كه به دنبال آن بوقوع پیوسته العاده ی فوق زلزله .است After shock پسلرزه

های اصلی، تعدادی ای اوقات پس از تکان پاره لرزش خفیف متعادل دهد كه كننده با منشاء نزدیك به كانون اصلی لرزش روی می

لرزه پس ها امکان دارد چند روز، لرزه شود. سلسله پس خوانده می ها ا گاهی سالچند هفته و حت .ادامه یابد

پوسته زمين

كیلومتر در ۰۲تا ۰۲پوسته با ضخامت بین ۱۰تا ۸ها بین قاره

ی زمین كیلومتر در اقیانوسها قشر نسبتا نازكی را بر روی كره ی افقی كنیم كه پوسته از دو الیه دهد. اغلب فرض می تشكیل می

ی ها باالیی، سنگ ی تشكیل شده است كه الیه هم ضخامت تقریبای بازالتی ها ی زیرین سنگ گرانیتی و الیه شود. مرز را شامل می

شود بین این دو الیه توسط ناپیوستگی كنراد مشخص می . ی نیمه جامد زمین قرار گرفته است. ی بازالتی، گوشته الیه در زیر

و حد فاصل بین پوسته توسط موهورویچ ۱۹۱۲گوشته، در سال بدین جهت آن را انفصال موهورویچ یا بهشناخته شد. اختصار

نامند موهو می . كیلومتر بر ۰/۵در این مرز سرعت امواج تراكمی از حدود ثانیه

نماید كه دلیل بر تفاوت نوع و كیلومتر بر ثانیه تغییر می ۸به حدود ی دو سوی این مرز است. این مرز احتماال مواد سازنده ساختار

مد است چرا كهجا مانند پوسته گذرند به راحتی از آن می S امواج . ضخامت پوسته زمينی زمین در نقاط مختلف تفاوت دارد، اما به طور پوسته ضخامت

های كوه كلی در زیر رشته ای حداكثر مقدار خود را دارد. قاره ای كمتر های قاره ها و سپر ضخامت پوسته در دشت است و در

ترین بخش پوسته را در شود. نازك كمتر میفالت قاره، از آن هم توان های اقیانوسی، می مخصوصا در نزدیكی محور پشته اقیانوسها، .مشاهده كرد ای لرزه امواج

مواج الوا «LQ» و love waves است، با این « s» ال، تقریبا شبیه موج حركت زمین توسط موججهت عمود بر تفاوت كه ذرات ماده به موازات سطح زمین و در

انتشار موج حركت كرده و ذرات در صفحه حركت قائم ندارند. مانند تكانهایی است كه بر اثر حركت طناب به انتشار این موج

شود. موجهای سمت چپ و راست ایجاد می LQ قدری سریعتر ازنگاشت ظاهر حركت كرده و زودتر بر روی لرزه LR امواج

شوند می .

مواجا «P» تراكمی ی محیطهایی كه توان تحمل مواج تراكمی از همها فشار را دارند از

كنند. موجهای تاركمی جمله ازگازها، جامدات و مایعات عبور می۱/۷ حدود كنند. تر از موجهای عرضی حركت می برابر نزدیك گیرند در جهت انتشار موج به می قرار p ذراتی كه تحت تأثیر موج

درصورتی كه بخشی از یك كنند. جلو یا عقب نوسان می فنر را جمع كرده و به طور ناگهانی رها كنیم، فشردگی تمام طو.ل فنر را و تا به انتهای آن برسد. در این مثال فنر در طی خواهد كردكه بسیار شبیه به راستای حركت موج به ارتعاش درآمده است

ی انتشار امواج نحوه P است. Rayleigh waves و «LR » امواج ريلی

كنند، بدین ترتیب كه حركت این امواج به نحو خاصی حركت می گیرد. درست مانند ای صورت می ذرات در امتداد مدارهای دایره

ها برخالف اقیانوس البته جهت حركت دایره حركت امواج در سطححركات ذرات سنگ، جهت حركت امواج اقیانوس است به عبارتی

قائمی به طرف منشاء مداری بیضوی سپگرد را در صفحهلرزه طی زمین كنند می .

«S» امواج عرضی

توانند این امواج تنها در محیطهایی كه می در برابر تغییر شكل به گردند. مایعات شی مقاومت كنند، مانند محیطهای جامد، منتشر می و

دهند بدین جهت گازها در برابر این تغییر شكل مقاومتی نشان نمیقلرا منت s امواج كنند. درصورتی كه یك طناب را به دیواری نمی و به صورت قائم متصل كرده و سر دیگر آن را در دست گرفته

شود كه این همان حالتی حركت دهیم، در طناب موجی ایجاد میشود. طول طناب را طی كرده دیده نمی s مورد امواج است كه دره جهت حركت طناب عمود ب و به دیوار خواهد رسید. جهت ارتعاش .موج ایجاد شده است

ای موجهای لرزه زمین لرزه را با توجه به حركتشان در داخل یا سطح زمین امواج

امواج داخلی یا»به دو دسته تقسیم « امواج سطحی»و « پیكری كنند می .

كم عمق را دارا امواج سطحی بیشترین انرژی ناشی از تكانهایاز زمین لرزه بخصوص در های ناشی بوده و عامل اصلی خرابی

باشند. این گروه از امواج پس از تداخل موجهای مسكونی می مناطقكرده و عمق نفوذ شروع به ارتعاش می داخلی در امتداد حد فاصلها،

رو همواره در نزدیكی محدودی دارند،از این های ناپیوستگی سطح شوند.بدین جهت در محیطهای همگن و محیطهای متمركز می

ولنامحل موجهای سطحی نخواهیم داشت. این امواج كه به نامهای هدایت شده نیز معروفند خود به موجهای محدود شده و یا موجهای

تفكیك« امواج ریلی»و « امواج الو»گروههای مختلفی چون گردند می .

ای هستند كه در امواج داخلی یا پیكری دسته دیگری از امواج لرزهشوند و در تمامی جهات منتشر میزمین حركت كرده و دروننمایند .امواج داخلی می باسرعتی بیش از موجهای سطحی حركتقابل نیزبه دوگروه امواج طولی یا اولیه و امواج عرضی یا ثانویه .تقسیم هستند

هائی چون سرعت،دامنه،طول موج،دوره این امواج توسط ویژگی

شوند و فركانس از یكدیگر تمیز داده می تناوب .

گيری بينی و پيش پيش لرزه زمين گردآوری اطالعات درمورد زمین لرزه های قدیمی و زمین لرزه شده یك ناحیه، یا متعلق به یك گسل فعال بااستفاده از های ثبتبررسی آماری آنها، فراوانی روشهای دیرینه لرزه شناسی، و

ای با بزرگی خاص را به دست رخدادهای زمین لرزه دهد می .

های آماری ررسیب های ها در امتداد گسل اغلب زمین لرزه افتند. از این فعال اتفاق می

مناطق»های فعال و نقشه برداری از آنها رو شناسایی گسل های احتمالی را یابه عبارتی محلهای وقوع زمین لرزه« خیز لرزه

كند. گردآوری مشخص می های ه اطالعات در مورد زمین لرز ه و پیاده كردن آنها به رویگذشته یك منطق نقشه،مناطق خطر را

سازد هرچه بهتر مشخص می . های آماری فراوانی رخداد زمین بررسی ها در یك منطقه ه لرز

زمین لرزه با یك بزرگی مشخص را به « دوره بازگشت»احتمال های لرزه دهد. به همین دلیل جداولی جهت بررسی زمین می دست

تهایران و جهان تنظیم گش .است ریشتری یك ۷به عنوان مثال، اگر دوره بازگشت زمین لرزه های

باشد، به این معنی است كه در هر قرن یك زمین منطقه صد سالریشتر ممكن است در ۷لرزه با بزرگی افتد. به این منطقه اتفاق بی

بگذرد، ترتیب هرچه از زمان وقوع زمین لرزه مخرب قبلی منطقهشود. از آغاز قرن لرزه مخرب بعدی بیشتر می احتمال وقوع زمین

بیش از سه میلیارد نفر جان خود را در زمین هجدهم تا كنوناند ها از دست داده لرزه .

های ايران بررسی آماری زمين لرزه

های فعال مجاورت گسل برخی از شهرهای بزرگ كشور ما دراز ایران اند و متاسفانه هرچند مدت یك بار در بخشی ساخته شده آورد. ای مخرب، خسارتهای جبران ناپذیری به بار می زمین لرزه

های اخیری كه در بررسی های بازگشت خیزی و دوره مورد لرزه های ایران صورت گرفته، نتایج تكان زمین لرزه ای را به دهنده

همراه داشته است. به این ترتیب كه شهرهایی مثل تهران، تبریز،كاشان، مشهد، شیراز كه در مناطقی با خطر نسبی نیشابور، قزوین،

اند و باال واقع شده ای در آنها به ثبت های ویران كننده زمین لرزه خیزی مهمی لرزه رسیده است، مدت مدیدی است كه فعالیت

اند نداشته . های های آماری، ذخیره بازگشت زمین لرزه ـ بررسی ویرانگر

دهد. در شهر تهران بخش می سال به دست ۱۵۲تهران را در حدود جمعیت كشور و اكثریت امكانات اجتماعی، قابل توجهی از .است اقتصادی، فرهنگی و سیاسی متمركز شده

طبس در ۱۵۵۷وقوع یك زمین لرزه به بزرگی زمین لرزه سال و زیانهای مالی و جانی فراوانی برجای خواهد تهران ویرانی بسیار .گذاشت زيرزمينی آب

درست قبل از وقوع یك زمین لرزه، جریان چشمه ها و ظاهرا كند تغییر می چاهها . افزايش تنشلرزه نزدیكتر می هرچه به زمان وقوع گسیختگی و ایجاد زمین

شویم، میزان تنش انباشته شده در سنگ های سطحی،مخصوصا توان شود.این تغییرات را می به گسل فعال،بیشتر می بخشهای نزدیك

تگاههایی به نام تنش سنجتوسط دس گیری كرد اندازه .

امواج راديويیبه این منظور طراحی و نصب در چند مورد كه آنتنهای خاصی

لرزه امواج رادیویی غیرمعمول و شده بود، پیش از وقوع زمین غیر اند قابل توضیحی را دریافت كرده .

شناسی جهت تعیین برخی روشهای دیرینه لرزه نسبی سن و شدت برخی از زمین لرزه های قدیمیشناسی، تعیین سن های لرزه بررسی یكی از مهمترین مراحل انجام

های رخدادهای زمینلرزه قدیمی است، زیرا با داشتن سن قابل اعتماد ها، ارزیابی بهتر و مطلوبتری از خطر زمینلرزه در یك از بررسی

تعیین سن های قدیمی از روشهای داشت. جهت تعیین سن لرزه ناحیهشود استفاده می نسبی و تعیین سن مطلق . های ديدگی درختان كهنسال بر اثر زمينلرزه بررسی آسيب - قديمی گاهی بر اثر زمینلرزه در مناطقی كه شدت لرزه زیاد است درختان های آنها قطع بینند و شاخ و برگ و یا ریشه جدی می آسیبهای

گردد. بر اثر این رویداد میزان می ذب مواد غذایی و نورخورشید ج گردد و توسط گیاه كاهش یافته و رشد گیاه دچار اختالل می در طول

های سالشمار درخت در مقطع چند سال پس از رخداد زلزله حلقهتر عرضی باریك شوند بنابراین در صورت زنده بودن دیده می

توان زمان وقوع زلزله را درخت تا امروز می البته مشخص نمود. سالی و یا فعالیتهای آتشفشانی نیز باید توجه داشت كه خشك توانند می

.چنین اشكالی را پدید آوردند كه به دقت باید از هم تمیز داده شودهای قديمی استفاده از ساختارهای كارستی در تعيين زمين لرزه -

ها و استاالكتیت ترین ساختارهای ها كه از فراوان استاالگمیت ی هستند می توانند در شناسایی وكارست های قدیمی تعیین سن لرزه

.منطقه كمك شایانی نماینددقیقا در زیر یك ساختاراستاالگمینی یك ساختار استاالكتیتی هموارهمشاهده قرار دارد و در صورت رسم محور فرضی رشد آنها

كنیم كه محور رشد هر دو نسبت به الیه های آهكی به صورت میوده و فاقدقائم ب هرگونه ناپیوستگی است. در صورتی كه منطقه

ها، جابجایی ناشی از گسل فعالیت تكتونیكی داشته باشد، به دلیلهای متوالی، دیگر در یك راستا نبوده و محور رشد الیه

شود. همچنین در اثر شدید بودن های در آن مشاهده می ناپیوستگیو پس از آن به طریق دیگری شكنند ها می استاالكتیت لرزه، گاهی

كنند. بنابراین مشاهده رشد می جایجایی در مقطع این ساختارها توان می ۱۱بیانگر یك زمینلرزه بوده كه توسط روش كربن زمان

.وقوع زلزله را تعیین كرد يافته استفاده از خطوط ساحلی فرايش -

راسهای بر اثر وقوع زلزله درمناطق حاشیه ای دریاها و اقیانوسها تگردد كه نسبت به ساحل فعلی در ارتقاع باالتری ایجاد می ساحلی

گردد قرار دارند ایجاد می تعداد این تراسها می تواند نشانگر تعداد .ای باشد رخدادهای لرزه .

توانند در ایجاد تغییرات آب و هوایی نیز می از آنجا كه عاملی این تراسها باید زمان بررس تراسهای مرتفع دریایی مؤثر باشند در .در شناسایی عامل ایجادكننده دقت فراوان نمودشناسی، تعییین سن های لرزه مهمترین مراحل انجام بررسی یكی از

ای قدیمی رخدادهای زمینلرزه های قابل است، زیرا با داشتند سن توان ارزیابی بهتر و مطلوبتری از خطر اعتماد را می زمینلرزه در

های قدیمی از روشهای تعیین جهت تعیین سن لرزه یك ناحیه داشت.شود تعیین سن مطلق استفاده می سن نسبی و . گاز رادون

ها رسد كه سنگ به نظر می قبل از گسیختگی اصلی كمی منبسط ها و شوند. این تورم ناشی از ایجاد درزه می های بسیار شكستگی

امواجریز و فراوان در سنگ است. در نتیجه این عمل سرعت P كم شده ولی قابلیت رسانای الكتریكی و قابلیت نفوذ آن در سنگ

شود. بر اثر انبساط بیشتر می سنگ، گاز رادون محبوس در كانیهای شود. و به این ترتیب مقدار دارای اورانیوم آزاد می آن در آب

یابد ها افزایش می چشمه .

غناطيس زمينم گیری در غییرات قابل اندازهگزارشهایی در مورد ت برخی از مؤلفیناند انتشار داده میدانهای گرانی ومغناطیسی زمین . رسانايی الكتريكیگیری در رسانایی الكتریكی در مواردی تغییرات قابل اندازه

ها در قبل از وقوع زلزله اصلی تعداد آنها كم سنگ شود می . تنجش

ها و تغییرات و جابه جایی های اولیه در امتداد گسل باال آمدن سطح زمین از نشانه های دیگری است كه در مورد وقوع زمین لرزه دهد. دستگاههای انحراف سنج قادرند این گونه تغییر هشدار میگیری كنند. با دانستن سرعت تنجش شكلها را به طور مداوم اندازه

توان زمان گسیختگی را حدس و مقاومت نهایی سنگ می .زد

ها تعداد زمين لرزه های كوچك به تدریج لرزه تعداد رخداد زمین زیاد شده و درست قبل

شود از وقوع زلزله اصلی تعدادآنها كم می . حيوانات واكنشدر قبل از وقوع زمین لرزه برخی از حیوانات، از جمله سگها و دهند حالتی ملتهب و ناآرام از خود نشان می اسبها، . لرزه زمين دليل پيدايش

ها ارائه لرزه ریات گوناگونی كه رد رابطه با منشاء زمیناز میان نظ از جامعیت بیشتری برخوردار « بازگشت كشان»ی شده،نظریه

ها ایجاد ایجاد تغییر شكل در سنگ است. براساس این نظریه عامللرزه در آنها معموال نیروهای شكسگیدر آنها و زمین داری افقی جهت

های سنگ كره ایجاد ورقهاست كه در اثر حركت و جابجایی شدن زیاده از حد انرژی در شود.دربسیاری موارد بر اثر انباشه می

های قبلی موجود در ها و گسل امتداد شكستگی سنگ،حركاتی دردهد و در ضمن رهاشدن انرژی سنگروی می شده، زمین ذخیره

آید، به همین دلیل در زمان بررسی هایی بهوجود می لرزهخیزی لرزه خیز های فعال و لرزه ا و گسل منطقهبایدتاریخچه لرزه یك

لرزه، باید توجه نمود كه یك زمین را مورد بررسی قرارداد.البتهشود بلكه بخشهایی از آن تمام طول گسل جابجانمی مقاومت

نمایند. این بخشهایبه ظاهر فاقد جابجایی نیز ممكن است در زمان می زا به وجود اورند عالوه بر این ای لرزه دیگریگسیخته شده و زمین

فشانها، بر اثرآتش ریزش سقف غارها و معادن، ایجاد بهمن، ها، فعالیتهای بشری و .... نیز برخوردشهابسنگ هایی لرزه زمین

های معموال كوچك را لرزه شود كه درصد ناچیزی از زمین ایجادمی ها با لرزه دهند.بسیاری از زمین تشكیلمی تر ضعیفتعدادی حركات

لرزه و اصلی همراهند كه به نامهای پیش درپیش و پس از حركتشوند لرزهخوانده می پس .

ی نظريه بازگشت كشسان

ی فعال پوسته زمین كه دهنده بر طبق این نظریه نیروهای تغییرشكل ها )خمشدگی، كشیدگی و فشردگی(، موجب تغییرشكل صفحه

های اصطحكاك بین صفحه ادیان باالی دما و ... برخوردكننده، گر شوند به طرز قابل توجهی در افزایش تنجش می نقش دارند این

ها رفتار خمیدگی كمتری از نیروها در قسمتهای سطحی كه سنگها دهند، به تدریج باعث تغییر شكل كشسان سنگ می خودشان

شوند. زمانی كه میزان تغییر شكل می ها، به حالت كشسان از الیه خوردن سنگ معموال از گردند. ترك باز می ی خود اولیه ی نقطه

كیلومتر بر ثانیه د رامتداد صفحه ۵كانون شروع و با سرعت حدود شود منتشر می تنجش »ای كه به صورت به این ترتیب انرژی .

در سنگ ذخیره شده بوده به طور« كشسان ناگهانی آزاد شده و نماید لرزه را ایجاد می زمین .

لرزه زمين شدت و بزرگی « ها و تأثیراتی كه لرزه از روی آثار خرابی یك زمین« شدت

لرزه زمین شود. شدت گذارد مشخص می بر انسان و تأسیسات می لرزه با یك ارتعاشات حاصل اززمین گانه به نام مقیاس دوازده

شود، ، كه بر مبنای مقدار خسارات سطحی توصیف می«مركالی» ه كامال حالتی كیفی و توصیفی دارد گردد. این مقیاس ك مشخص می

ارتعاشاتی بسیار ضعیف و غیرمحسوس كه نمایشگر ( I) از یكشود و به دوزاده است شروع می (XII ) آن كه شدت خرابی

گردد آمیز است ختم می فاجعه . لرزه با افزایش باید توجه داشت كه شدت زمین فاصله از مركز آن،

طی را كه یك شدت بخصوص ازیابد. خطی كه تمام نقا كاهش می خط »كند به نام اند به هم وصل می لرزه را تحمل كرده زمین

)خط هملرز( موسوم« شدت هم .است لرزه كمتر باشد، قدرت در شرایط مساوی، هرچه عمق كانونی زمین

لرزه شود. گرچه با دورشدن از خاستگاه زمین می تخریب آن بیشترد، ولیشو از قدرت تخریبی آن كاسته می لرزه ممكن امواج زمین

های دیگر تشدید شوند. از است در رسیدن به خاكها یا محل گسل این هایی كه از رسوبات لرزه معموال در زمین روست كه خطر زمین

اند، منفصلتشكیل شده بیش از نقاطی است كه در زیر آن سنگ بستر .قرار گرفته استلرزه را ر برابر زمینهای مقاوم د سازه امروزه بشر قادر است

۱۵۵۷سال طراحی و به اجرا درآورد. به عنوان مثال درروستای اطراف آن را ویران كرد و ۹۲ای شهر طبس و لرزه زمین

۱۵۲۲۲حدود ای با لرزه كشته برجای گذارد، در صورتی كه زمین سال بعد از آن در ۵بزرگی بیشتر كه كشور ژاپن به وقوع پیوست

كشته به همراه ۱۲۱كم و تنها خسارات نسبتا .داشت بزرگی

لرزه مقیاسی از میزان انرژی رها شده را بزرگی یك زمین بدست دهد. هرچه تنش ذخیره شده در سنگ، قابل از ایجاد گسیختگی می

انرژی آزاد شده و به همراه آن بزرگی زلزله بیشتر باشد، مقدارلرزه زمین« بزرگی»افزایش خواهد یافت. های مستقیم با هرابط

تر باشد، تنش زیادتری ها نیز دارد. هرچه سنگ مقاوم مقاومت سنگ الزم است تا آن را بشكند و در نتیجه، پس از شكستن، انرژی كند می بیشتری آزاد .

ی امواج ثبت شده در لرزه را از روی دامنه بزرگی زمیننگاشت تعیین لرزه ندی به كنیم. مفهوم بزرگی را اول بار دانشم می

و آن هم برای« ریشتر»نام های ایالت كالیفرنیای آمریكا لرزه زمین اندریاس( ارائه داد ) محدوده گسل معروف سن امروزه از تعریفی .

كه ریشتر برای بزرگی بیان داشته در دیگر نقاط جهان نیز بهره لرزه با دورشدن دانیم؛ امواج زمین شود. همان گونه كه می می گرفته

ز به تدریج مستهلكاز مرك های ارتعاشات آن كاسته شده و از دامنه ی ها شود. طبق تعریف، لگاریتم اندازه می لرزه ی زمین ها دامنه

۱۲۲نگار استانداردی كه در متر را در لرزه برحسب هزارم میلی نامند. لرزه قرار گرفته باشد، بزرگی می كیلومتری مركز زمین

نگاری كه توان با هر دستگاه لرزه ایی میروشه امروزه با استفاده ازباشد، بزرگی را محاسبه در هر فاصله از مركز زلزله قرار داشته

شود كه اگر ی لگاریتمی باعث می ها كرد. وجود اندازه ی ها دامنه برابر تغییر نماید؛ بر مقیاس بزرگی یك واحد افزوده ۱۲امواج

ش یك واحد به بزرگی، اند كه با افزای ها نشان داده بررسی .شودبرابر بیشتر ۵۱لرزه، حدود زمین میزان انرژی رها شده توسط

شود می . ها را معموال با یك لرزه بزرگی زمین عدد صحیح و یك رقم اعشار

ای كه بزرگی آن لرزه دهند. تاكنون در دنیا زمین نشان می ۹بیش از ای ه ریشتر باشد به ثبت نرسیده است. ظاهرا مقاومت سنگ

ی ی پوسته سازنده ای است كه هیچ سنگی در مقادیر زمین به گونه تواند بدون آنكه انرژی بیش از این نمی گسیخته شود باقی بماند. به

ی انرژی به ها ها برای ذخیره بیانی دیگر توانایی سنگ صورت ریشتر است. ۹تغییر شكل كشسان، حدی دارد و آن هم چیزی حدود

ت بدانیم كه انرژی بمب اتمی كه هیروشیما را نیس برای مقایسه بدمعادل انرژی یك در پایان جنگ جهانی دوم ویران كرد

ریشتری بوده است ۵های لرزه زمین . لرزه زمین خطرهای جانبی ناشی از

لرزه بعد از در بسیاری از موارد صدمات اصلی ناشی از زمیناطالعاتی شود. جدول زیر ی آن آغاز می اولیه لرزش و تخریبدهد می راجع به این خطرات در اختیار شما قرار .

بگونگیآ چسبندگی، لرزشهای بدون ها و الیهای در مساه لرزه از زمین ناشی

شود. در می خاك ها و تراكم دانه شدن نزدیك هم به باعث صورتی فزایشا باعث باشد، تراكم وجود داشته آب خاكی در منافذ چنین كه

شود تا حدی كه ممكن است بر نیروی وزن آب داخل منافذ می فشارچسبندگی بین ذرات خاك از بین خاك غالب شود. در این صورتشود می رفته و خاك همانند مایعات روان .

ای دامنه حركات

ها عاملی محرك در بسیاری موارد زمین لرزه برای آغاز یك این ترتیب ممكن است در نقاط اند. به ای بوده گسیختگی دامنه

های بزرگی در خاك و سنگ ایجاد ها با لغزش ریزش مستعد، .شود سونامی

ها، و گاه آتشفشانهای زیردریایی، امواجی را لرزه زمین سازند كه می از طول موج دریا و ارتفاع ناچیزی برخوردارند. این امواج در شود و به فزوده میبه ساحل به تدریج بر ارتفاعاتشان ا نزدیك شدن

توانند خرابیهای این ترتیب می .زیادی به بار آورند خطرهای ديگر

های گاز و اتصال تركیدن لوله سوزیهای غیرقابل سیمهای برق، آتش های آب، لوله كنترلی را به همراه دارد. از طرفی قطع مجاری وانسداد راههای ارتباطی و سیالب ناشی از تخریب سدها و مخازن

شكالتم آورد. به عنوان مثال در زمین لرزه زیادی را به وجود می شهر سانفرانسیسكو ۱۹۲۰سال واقع در كالیفرنیا آمریكا، تمام شهر

سوزی متعاقب زمین لرزه سوخت و از در اثر آتش .بین رفت

های مهندسی متناسب با كدها و استانداردهای طراحی و اجرای سازه) ویژه لرزه( راهنمایی و آموزش ای خطر زمینه با توجه به نقشهصحیح در زمان خطر و تشكیل عمومی شهروندان جهت واكنشاز گروههای امداد و نجات در هر مرحله ا زجمله روشهای كاستن

لرزه است خطرهای ناشی از زمین . :برخی ااصطالحات مفید

نگار لرزه Siesmograph ی كرده و بر روی گیر دستگاهی كه امواج زمینلرزه را اندازه

كند نام لرزه نگاشت ثبت می صفحاتی به . Orogeny كوهزایی از زمین بر اثر فعالیتهای تكتونیكی باال آمدن توپوگرافی یك ناحیه Pediment كوهپایه

شیب در سطح فرسایشی كم محدوده بین كوهستان و دشت كه توسط .رسوبات آبرفتی پوشیده شده باشدای صفحه زمین ساخت Plate Tectonics

ها و اقیانوسها بر لگوی جهانی زمین ساخت كه در آن قاره روی اند و این صفحات دارای كره( قرار گرفته صفحات لیتوسفر )سنگ

.یكدیگرند حركات نسبی نسبت به Colluvium واریزهروی شیبها نهشته مواد رسوبی كه به وسیله نیروی جاذبه معموال بر

شوند می . لرزه زمین Earthquake

بر اثر رها شدن ناگهانی انرژی حركت و لرزش ناگهانی زمین كهشود ها ایجاد می در نقاطی چون گسل .

Flood palin دشت سیالبیزمین مسطح كه در كنار یك آبراهه رودخانه توسط جابجایی

های رودخانه ای به وجود آمده است رو و یا سیالبهای دوره مثانه . Fault گسل

ایی كهه شكستگی جایی انجام گرفته در آنها به موازات سطح جابه .باشد Magnitude بزرگی زمینلرزه

گیری مطلق انرژی یك زمینلرزه مشخص را گویند اندازه . Mantle (گوشته )جبه

كیلومتر كه بین پوسته و هسته ۰۹۲۲بخشی با ضخامت حدودا .دارد زمین قرار Seismogram لرزه نگاشت

لرزه به وسیله ج حاصل از زمینكاغذی كه اموا نگار دستگاه لرزه شود بر روی آن ثبت می .

نگاری شبكه لرزه ای متشكل از شبكه دستگاههای لرزه نگاری جهت ثبت امواج حاصل

ها لرزه از زمین Hidden Foult گسل پنهانگسلی كه سطح جدا شده آن از سطح زمین قابل مشاهده نبود و برای كنند اهد ژئوفیزیكی استفاده میاز شو شناسایی آن . ترتیب کننده :انجینرعبدالقادر"دژکام " :منابع

شناسی سایت زمین بی سی بهرام عکاشه، کارشناس زلزله در گفتگو با بی سازمان زمین شناسى