˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/ded-study-material/first/balvikas.pdf5 b ˇ ˝ ˜

177
1 ! "# $% &’ ()*#+ , - #+ , .#+ # *%#+ , .#+ /0#+ ! ! $ ( 1 #+ ! ! ) # /02/0, # 34% $ &’ ( 1 #+ - 0., /).!"%5 3 4 4 $ (6) % *% 7)/0, # ! !3) & %8 , # 8 , "% 3 3 4 4 & &’ ( ! 89 +:)1 , #+ 6, ; : $ &’ 4) 1 6, 6 %$%84&&’ (,!< % !1 = !!3)- , 84 &&’ 4< & !!!!"#& &’ ( !) 55)!# 4 1 #+ # ! # 34 - ! ) >3 4 4 & &’ ( ! )?% 3 @ ( #+ #+ #+ #+ A ;#) + "# "- $# % B. ! A ;#) + "# "- $# % B. ! A ;#) + "# "- $# % B. ! A ;#) + "# "- $# % B. ! ,# ! # 34 ,# ! # 34 ,# ! # 34 ,# ! # 34 , , , , , , , , ! ! ! ! C = C = C = C = /0 /0 /0 0D 0D 0. 0E 0E 0E 0E F0 F0 F0 /0 /0 /0 /. /. /. /. B. B. B. B. /.0 /.0 /.0 /.0 F. F. F. F. 2 / F G D . 7 B E H /0 ; #) #)# 6 3#%# ; )"# "- # 6 I #&) ; )" + = # !& 3 8- ,) $ &= # ) = I J%$% # "#K% ) 8 # "# "- # # 3<! $L% # , $ )’M % 2 )’M % 2 )’M % 2 )’M % 2 )$%,2 )$%,2 )$%,2 )$%,2 $2 $2 $2 $2 /00 /00 /00 /00

Upload: others

Post on 19-Sep-2020

1 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

1

�� � � �� �� � � �� ��� � � �� �� � � �� ��� � � �� �� � � �� ��� � � �� �� � � �� � ����

���� �� ������ ��� ��� ������ ���� ��� �� �� � ������ � ���� ��� � ������ �� � !�� �� "#�$% � &'(� �) � �*#+��,��

� ������ �� � � � -��� #+�,� �� � . � �#+�� � �# � �*% �� � #+�,� �� � . � �#+�� � ��� /0 � �#+�� �� � �� !�� � ! � � �� �� $�(� � � 1� ��

�#+�� � �� � ���� � �� ��� !� � �� ! � � �� �� )��# ��� �� ���� / 0 2 /0 � � ��,� �� � �� � �#3�� �4% � � � �� $� �� &'(�

� � 1� � � �#+�� � �� �� -��� 0 .� � ��,� � � �/ � )�� . �� !�� ��� � � � �"% � �� 5� � �� � 3��4�� 4���$�(� 6) �� � ���%��

�*% �� � �7 � ) �� / 0 �� � ��,� � � �# � ! � �� �� !3� �) � &�% �� � � 8 ��,� � ��� �# � ��8 �,��� � ��"% �� 3��� 3��4�� 4�� �&�� &'(�

! � � �� �� 89�+:� )�� � � 1� � � � ��,� �� �#+�� � ��� ��� 6� � � ��,� �� � � � � ; � :�� $� �� &'�� �4) �� � � � 1� � � 6� � � ��,�

�� 6� �� % � � ��$% � �� ��� �8� �� 4�� �&�� &' (� � ��,� �� !<% � �� � !�1�� � ����=�� �� � � ��� !�� �� !3� �) �-�,� �8 �� 4��

�&��&' ��4<&� �!�� ���!� ��� ! � � ����!� ����� ��"#� �&�� ����&'(�

� !�� �� ) ���5� 5� � ) �� ! � � �� �# � 4�� ���� �� ���� � � 1� � � �#+�� � �� � ���� � �� �# � ! � �#3��4��

� � -���! � �� ��� �) �>�� ��3��4��4���&��&'(�� �������� �!�� ��) ?�% �������� ���3� �����@ (�

�#+���#+���#+���#+�� ���� A �� �; ����# �) ��� � �+� ��"#� "-� �� ������� ������� ��� ��$� �# ��'�% ������� ��� ���B . �! A �� �; ����# �) ��� � �+� ��"#� "-� �� ������� ������� ��� ��$� �# ��'�% ������� ��� ���B . �! A �� �; ����# �) ��� � �+� ��"#� "-� �� ������� ������� ��� ��$� �# ��'�% ������� ��� ���B . �! A �� �; ����# �) ��� � �+� ��"#� "-� �� ������� ������� ��� ��$� �# ��'�% ������� ��� ���B . �! ����

� ��,#���! ��#3��4�� ��,#���! ��#3��4�� ��,#���! ��#3��4�� ��,#���! ��#3��4�����

� ��,� �� ��,� �� ��,� �� ��,� � ���� ���� � ��,� ������ ��,� ������ ��,� ������ ��,� ����� ���� ! ! ! ! ���� ��C�=� ��C�=� ��C�=� ��C�=�����

/ 0 �

/ 0 �

/ 0 �

0 D �

0 D �

0 . �

0 E �

0 E �

0 E �

0 E �

F 0 �

F 0 �

F 0 �

/ 0 �

/ 0 �

/ 0 �

/ . �

/ . �

/ . �

/ . �

B .B .B .B . ���� / . 0/ . 0/ . 0/ . 0 ����

F .F .F .F . ���� 2222 ����

/ � �

F � �

G � �

D � �

. � �

7 � �

B � �

E � �

H � �

/ 0 � ����

; � �� �#� ) �

� #� ) � �# � 6� � �� � �3 �� �#%� ���� #� ��� � � �

; � �� � � � � �� �� ) � "#� "-���# � 6� � � I�#& � �� ) ; � � � ) �"��� �

� ��+� =� � �# � ! � &� ��

3 � ����� � 8� -� ,� � � ) $� & � �=� ��# � ) �� �=� �

I�� J%$%� �# � �� � ���� "#K� %� �

) � ��8�� � � � �� �� � ��# � "#� "-��

�� �#� �� �� �� �� � #� 3� <�� ! $L% �� �# � �� �,� �

�� � ��� � � � �� �� � �

�� �$� � �� �� � �

� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � ) 'M� � % � � 2� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � ) 'M� � % � � 2� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � ) 'M� � % � � 2� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � ) 'M� � % � � 2 ����

� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � ) � $%� � �,� 2� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � ) � $%� � �,� 2� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � ) � $%� � �,� 2� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � ) � $%� � �,� 2 ����

� � � � � � � � � � � � � � � � � �� � � � � � � � � � � � � � � � � �� � � � � � � � � � � � � � � � � �� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � ��� �� �$� � 2� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � ��� �� �$� � 2� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � ��� �� �$� � 2� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � ��� �� �$� � 2 ���� / 0 0/ 0 0/ 0 0/ 0 0 ���� ����

����

����

����

����

Page 2: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

2

�������� ���� ������������ �� � -���#+�,�� � -���#+�,�� � -���#+�,�� � -���#+�,����

NN�*% �� �� � ���� �NNNN�*% �� �� � ���� �NNNN�*% �� �� � ���� �NNNN�*% �� �� � ���� �NN����

�#+�� ����+�, ��#+�� ����+�, ��#+�� ����+�, ��#+�� ����+�, � ���� AAAA ���� �; ��� �# �)�; ��� �# �)�; ��� �# �)�; ��� �# �) ����

���� ���� ���� �� � �+�=�� �"#� "-� �� ������� ���������� � �$��# ��'�% ��# �) ��� � �+�=�� �"#� "-� �� ������� ���������� � �$��# ��'�% ��# �) ��� � �+�=�� �"#� "-� �� ������� ���������� � �$��# ��'�% ��# �) ��� � �+�=�� �"#� "-� �� ������� ���������� � �$��# ��'�% ��# �) � ����

68 �8��� �68 �8��� �68 �8��� �68 �8��� � ���� AAAA ���� �) � �� ��� � �� ��� � O�� � �� ����� � �� 3 �� #� � � �� �� � � � �� � � �P�� �� �%�L8�� %� � � � # � ) %�& ��$� ( � �

/ � � ; � �� �#� ) � � � !#� � �=� � � ��� � # � ) %� ��� ( �

F � � � #� ) � � � �#�3 � <�� !� #�� %�! �� �� 5� ��� � � �# � � #���+� %� ! �� � � �Q� �� �� � %� �� �� 3� �#� �� �� ��� � 8���� �� � ) �� �� ; �� �� ( �

G � � � #� ) � � � �#�3 � <�� !#"-�� !� � � �# � 6� ��� � � 3� �� #%� ���� #� ��� �� � � � � � Q� �� �� � %� ��� ( �

D � � ; � �� � � � � I�#& � �� ) ; � � � ) �"�� ! �� � � � � �8� �� �# � 6� �� �� �� ) ��� � � �� �%� �� # � ) %� ��� ( �

. � � ; � �� �#� ) � � � �#� �� ! #� � �=�� ! �� � ) �� � �� �� � � �! #$%� �� �� � ! �'�� ��� � � �� �� =� � � �,� �� � � � �� �$� �� ) ��� � �

�� �>�%� � � � �#� ) � ���( �

7 � � � #� ) � �� � #�3 � <�� �& ��! �� � �# �6� � �� � �3 �� �#%� ���� #� ��� � � � � � � � Q� �� �� � %� ���( �

B � � � ��+� =� � �� �& 1#� ��� ) �R� �� ( �

E � � 3 � ����� � 8� -� ��, � �� ) $� &� �=� ��# � ) ��� =� � ) �R� �# �) %� ��� (�

H � � �� �#� �� �� �� �� � #� 3� <�� ! $� � L% �� � � � � 4� �� �� �� # � ) %� ���( �

/ 0 � � I�� J%$%�� �� � ���� %-� � � �� � �#� � � � �# � ) � ��� 4 � "#K� %� � � �) �R� � #� ) %� ���( �

/ / � � ) � ��8�� � � "#� "-�� �� � � � %� 4�$5 %� � �# � ) %� ��� ( �

/ F � � �� � ��� � � � �� �� � � �� �& 1#� � �� "-�� � � %� ��� ( �

/ G � � C� ��� 3 �� #��� � �) �R� �# �) %� ��� ( �

/ D � � �� �$� � �� �� =� � � � !� #�� %�� � ��� � � �� ��� ���( �

/ . � � �� �$� �� � � � ���# � �� �$� � S�� !� � � � � !3 �� )( �

Page 3: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

3

�������� ���� ������������ �� � -���#+�,�� � -���#+�,�� � -���#+�,�� � -���#+�,����

NN�*% �� �� � ���2 �� �NNNN�*% �� �� � ���2 �� �NNNN�*% �� �� � ���2 �� �NNNN�*% �� �� � ���2 �� �NN����

; � ���# �); � ���# �); � ���# �); � ���# �) ����

�#+�� � �� �� ��,#���A�#+�� � �� �� ��,#���A�#+�� � �� �� ��,#���A�#+�� � �� �� ��,#���A ����

� � �,� � �,� � �,� � �,���� //// ���� ���� ; � ���# �) �!�'����� ��#Q���; � ���# �) �!�'����� ��#Q���; � ���# �) �!�'����� ��#Q���; � ���# �) �!�'����� ��#Q��� ����/ � / ; � �� �#� ) � � � !-�,�� �� �3 �� +�� ��6� �� �� $%� � #� �& 1#�

� #� ) � � � !#"-� �� �� � #�� �+� %�� �� �& 1#��# � � �� ��� �

/ � F � �� '��#�#"-�� �/ � F � ; � T�� #"-� � �/ � F � � ��� ��� #"-� � �

� ��,� ��,� ��,� ��,���� �F�F�F�F ���� ���� �# �) ��# � 6) ���� � 3� ��#%� ���� #���� ���# �) ��# � 6) ���� � 3� ��#%� ���� #���� ���# �) ��# � 6) ���� � 3� ��#%� ���� #���� ���# �) ��# � 6) ���� � 3� ��#%� ���� #���� �� ����� F � / � �� � ��� � � �# � $� � � � #� ) �� F � F � �� �� ) � �#� ) �� F � G � ) � �� �4 � �#� ) �� F � D � ) #�$� 1� � �#� ) �� F � . � 3 � �+�� �� � �# �) �� F � 7 � �OT�� � � � � # � ) �

� ��,� ��,� ��,� ��,���� GGGG ���� ���� ; � � �; � � �; � � �; � � � � � �� ����) �"#�"-� ��# �I� #&���) ; ���) � "� �� � � �� ����) �"#�"-� ��# �I� #&���) ; ���) � "� �� � � �� ����) �"#�"-� ��# �I� #&���) ; ���) � "� �� � � �� ����) �"#�"-� ��# �I� #&���) ; ���) � "� �� ����� G � / � ! -�,�� "#5� ��# � ; � � � %1#�� G � F � U� �� � #V� ��� ! � '�� ) �� 4� � � )�� � �� �� � �� �$8� ��� G � G � I�#& � �� ) ; � � � ) �"��! �� � �� � � � ��� G � D � I�#& � �� ) ; � � � ) �"��! �� � �� ��=� � A � ) � �� � 4 � �# � ��� �#'Q� � � �� G � . � I�#& � �� ) ; � � � ) �"��! �� � �� ) ��� �� �� 6� � ��#� 6� �� ��

� ��,� ��,� ��,� ��,���� DDDD ���� ���� � � �+�=� ��# � !�&��� � �+�=� ��# � !�&��� � �+�=� ��# � !�&��� � �+�=� ��# � !�&������� D � / � � ��+� =� � � � ! -� ,� �# � �& 1#�� D � F � � #�3 � <�� !� ��� #$,� #� � �,� �� ! ��5� � ) <%�� �%� !� &� ��� D � G � � #�3 � <�� �� �+� � %1#� � � � �! �#�� %� � �# � � �,�� D � D � ��� �+� =�� 4� �%� ;� ��� ��� � �# � �� � �� 8O�� ���� � � 6�� ��� D � . � 3 � ��4�� � � ��� � �� #� � �� � �# � 6� � � �� �+� � %1#� � � � �� � �W��� #� ��� � �3 �� #�

� ��,� ��,� ��,� ��,���� .... ���� ���� 3� ���� �� 8 �-� ��, � ��) $� & � �=� ��# �) ���=�3� ���� �� 8 �-� ��, � ��) $� & � �=� ��# �) ���=�3� ���� �� 8 �-� ��, � ��) $� & � �=� ��# �) ���=�3� ���� �� 8 �-� ��, � ��) $� & � �=� ��# �) ���=� ����� . � / � "-� � �� �� 6� �X� � 3� ����� � 8� -� ��, � �# � 6� �� � ��+� � %1#�� � � � Q� ��� . � F � 3 � ����� � 8� -� ��, � �� ) $� &� �=� ��# � ) ��� =� � � �! �#�� %� ��# � 6� � � �#� � �� �� . � G � 3 � ����� � 8� -� ,�) ��� =� � ) ; � � � 3� �� � %�� � %-� � � 6�� � � ��� �=� �� . � D � 3 � ����� � 8� -� ��, � �� � � ��� #:� �# � �&�� �� �� %�� ���

� ��,� ��,� ��,� ��,���� 7777 ���� ���� I� �J% $% ��# � ��� ��� � "#K�% �I� �J% $% ��# � ��� ��� � "#K�% �I� �J% $% ��# � ��� ��� � "#K�% �I� �J% $% ��# � ��� ��� � "#K�% � ����� 7 � / � ! -�,� �# � �� ��� �� 7 � F � "#K� %� � ) ; � � � ! K� � �! � 8%� �� 7 � G � � � ��� �� � � �� � � � I�#"-� �� �# � "#K� %� �� 7 � D � �� � �� �� � �) ���# � �� � !�� � � � "#K� %� �� 7 � . � �� � ���� �# � � � � �#�� � � "#K� %� � � � � �� �� � �� �� �� 3� �#�� 7 � 7 � "#� "-�� �# � � �� ,#�=� � �� ) ; � �� 7 � B � ; � �� � � �� "#� "-�� � �� �� �� =���# � 6� � � ! �3 � ��C� � ) � � �=� �� 7 � E � �� � ���� ��� <& � 3 � ��4�� �� � "#K� %� � �# � ) �#� �� ��� @ �

� ��,� ��,� ��,� ��,���� BBBB ���� ���� ) ���8 ��� ����) ���8 ��� ����) ���8 ��� ����) ���8 ��� ���� ��� ��# � "#� "-���� ��# � "#� "-���� ��# � "#� "-���� ��# � "#� "-� ����� B � / � ! -�,� �# � �� ���� B � F � � O�� � � ��� �� 8��� � ���� � �� �)� �� ��# � ! <�� � 8� -�� �, � �� ) �#�� ) �� & ����� @ �� B � G � � � �-�� � � 6� �� ��� B � D � :� � �=� �� B � . � ) � � � � �� �$�� 6� �� ?'���� �� � �=� ��# � �� � -�� �� �� 6� � ��

Page 4: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

4

� B � 7 � �� '�� ) �� �%� �� �$�� � �=� ��# � ;�� #� �� 6� � ��� B � B � � �� �� �� � � �� �$8� ��

� ��,� ��,� ��,� ��,���� EEEE ���� ���� ���#� �������� �#� 3�<��! $L% � ��# � ��� , ����#� �������� �#� 3�<��! $L% � ��# � ��� , ����#� �������� �#� 3�<��! $L% � ��# � ��� , ����#� �������� �#� 3�<��! $L% � ��# � ��� , � ����� E � / � ! �� #=�� ,�� % ��� E � F � � ��� � �� % ��� E � G � � �� % ��� E � D � � � ��� % ��� E � . � � � �) ��=� � % ��� E � 7 � �#) �� % ��� E � B � 61) 4,�� % ��� E � E � % � � � � % ��� E � H � ! <%A � ) � �#� � % ��� E � / 0 � 4��� % ��

� ��,� ��,� ��,� ��,���� HHHH ���� ���� ������� �������������� �������������� �������������� ������� ����� H � / � �� � ��� � � � �� �� � � � �! -� ,�� 68�8����� ! � #�� %� ��# � �& 1#�� H � F � �� � ��� � � � �, ��� �� � �# � C� ��� � � � � !� ���� � � $� #� 5� �� �� ! ��)� �� ����� H � G � �� � ��� � � � �, ��� �� � �� � � � ���# � �'� % � !� ��=� �� H � D � � #���+� � !� #�� %� �#� ��� ; K�� � � �� � ��� ��� �� � � � � � �� � �

H � . � �� � � � � �� � �� � �� � � �� �� ��� � �� � � ��C�� �<8� � � � � � 4� � � �� � 4') �� ) � �,��SAI�� 3 � � �� � ��� �&� �� �� � ���� �; � �,� C� ����& � �#V� ��� >#�� ����� ! � #� ) � �� C� ��� � #V� ��� ) �& ���� ! � � 8( �

� ��,� ��,� ��,� ��,���� / 0/ 0/ 0/ 0 ���� ���� � � �$�� ������ � �$�� ������ � �$�� ������ � �$�� ����� ����� / 0 � / � �� �$� � �� �� � � � � !-�,�� 68�8����� ! � #�� %� � �# � �& 1#�� / 0 � F � 3 � � �%� �� ) " 9� %� �� � �� �$� � � � �P� �� �� / 0 � G � �� �$� ! � '�� I�� �� �� �� � ! %��� / 0 � D � �� �$� �� � ) O��� I�� �� ��� / 0 � . � �� �$� �� ; � & � $� 2� ���� � �� ��� �� � ) ���� �� =� � �� ��� � �1��& � ��� / 0 � 7 � �� �$� �� ! <%� $� 2� �� ��� � � �=� ��� ) �� � � �� / 0 � B � ) O�,� ��" � ��� / 0 � E � �� �$� �� ) ��� ! � #�� � ) �#�� ���� �

�I�� #&� � � �� �� ��� � ���4�� � �� !<%$,%� � ��� �%� �� �$� ! 3 �� ) � � � 8�� ,�� �� ! � � � ��� �� �OT�� �� � �� � 4� ��$� ��

) � $% � � �,� � � ��,�. � ��� 1� � � �� �� @ ��! �) � $% � � �,� � � ��,�. � ��� 1� � � �� �� @ ��! �) � $% � � �,� � � ��,�. � ��� 1� � � �� �� @ ��! �) � $% � � �,� � � ��,�. � ��� 1� � � �� �� @ ��! � ����//// ���� ���� � #�3 � <�� 3� ����� � 8� -� ,�! ���� 6�) �� � � � %� &����� #� ��� � #:� � ����� �� �:� �� �# � C� � �4� �#=� �� � � � )� � �=�� �%'�� �� ��� ( �

F � � 3 � ����� � 8� -� ��, � �� ) ��� =� � � � � <& � � G � � #� � �� �� � �#=�,�( �G � � 8O� +� %� 4�� �# � 8O� +� %�3 �� �4�� ) �� & ����� #� �� � ;� �� � ���� � �# � 6� �� �� � -�� �� �� 6� � ��� � � � ) O�� ( �D � � ) � � � � �� �$�� 6� �� ?'���� �� � �=� ��# � �� � -�� �� �� 6� � �� � �� �� :,� 5� � �� � %'�� �� ��� ( �. � � �� �� �� �� � #� 3� <�� % �� ) ; � � � �� :,� ; �� ��( �7 � � 7 � ) �� / D � ! � ��� #$,� �� � ��� 6� ��J%� � <& � � �� �� C���� � � �� � ���� � � � � 6T��C� � ��� ( �B � � � <& � � �� �� �� �$� ) ��� � � � � ��� ) � & %� #=� ,�( �E � � ! 3 �� ) �� �� �� =� � ��� �� � � � � ) � �� � ��� � �� ; � �� � � � � "#� "-�� � �� �� =�� �� �� � %#�8�� 8��� ( �H � � "-� � �� �� 6� �X� � 3� ����� � 8� -� ��, � �# � 6� �� � ��+� � %1#�� � � � ) �� �=� �� %'�� �� ��� ( �/ 0 � � � � :"-� � ��� �� � �� � ��� <& � 3 � � �4�� �� �4�� � �� %& %� "#� "-�� �# � �� � ���� "#K� %� � � � )#�,�� =�� �� � � � %#�8�� � � "%�%�

��� ( �/ / � � � � �-�� � � 6� �� �� �� � ��� N?":,���� ;� @J) N� %'�� �� �� � � :"-� ��� � �� � �� � ! � #�� %� �! � �� � �%� 6� �� �$� ��� ( �/ F � � N�� �$� 3 � $� �� ���$N� �� � +� , � �� ! <%$,%� � <& � � 8� �� �� �$� � � � �� 8O�� ���� � �� ! � � � � �%� 6� �%� !� ) ��� � �# � � � � =� � �� ��� � �� � ���

; �� �� ( �/ G � � � #� ) � � � �#�3 � <�� !#"-�� !� � � ��� ! � � �� �%� " ��� � ;� � %'�� �� ��� ( �

) 8 3�,�$� <-� �) 8 3�,�$� <-� �) 8 3�,�$� <-� �) 8 3�,�$� <-� � 2222 ����//// ���� ���� ; � �� ����� #Q� �� � � 2� �� @� � �� �� %� ;� �� �#�� ,�

F � � ; � �� ����� #Q� �� � � 2� 3 � ��,� �� �$�<8� 4� %�G � � ; � �� ����� #Q� �� � � 2� ! � 3� � � �� �� � �� '&� ��D � � � #� ) �1� � ����� #Q� �� � 2� ! 5=� �� ) $�. � � Developmental Psychology - H.E. Hurlock 7 � � �� ��� � �� ��� � �<8� �� 3 � ��� � �� *� ��� �� � $%� �� � S��! �� � � �� � #� ) %�) � �$� �( �

Page 5: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

5

B � � �� ��� � �� ��� � �<8� � � � #�; ) ��:�www.ssa.mp.gov.in E � � ������� �� � ��:,��www.mp.gov.in/education portal H � � "#� "-�� � �� �� �� � � 2� 4� � �� � �� '�� �/ 0 � � � ��+� =� � #� "#� "-�� � �� ���� � 2� 3 � :�:� �� �,�/ / � � �� �$� ) � � �� � � 2� Y� � 8�#� � � 8�� � #3 �#�/ F � � ! � &� �� �# � � � �+� =� �� #Q� �� � 2� 6+� � � � �Y� L)� �%� � � ) U� ��/ G � � 4� #�� #Q� �� � � 2� ! ��� � � � ) J)��� �/ D � � �� �$� ) �� �# � � � � =� � �� �� � 2� ; � ;� � �� �8�#�/ . � � "-�O�� �# � ) O��� I�� �� �� � 2� � � ��<8� � ; �Z�� �� �/ 7 � � ; K�� � � �� � ��� ���$� ) �� � 2� � � ��<8� � ; �Z�� �� ��

����

Page 6: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

6

) O� � 2 ��) O� � 2 ��) O� � 2 ��) O� � 2 �� ���� ������������ L/ LF L/L/ LF L/L/ LF L/L/ LF L/ ����

����

� � � �� �� � � ��� S�� � � �� �� � � ��� S�� � � �� �� � � ��� S�� � � �� �� � � ��� S� ����

� � �� � �� ���� �� �=��� �� � �� � �� ���� �� �=��� �� � �� � �� ���� �� �=��� �� � �� � �� ���� �� �=��� � ���� �������� ���� � �3 � ��� ��� �3 � ��� ��� �3 � ��� ��� �3 � ��� �������*����) #�,� � ���) �����% ��*����) #�,� � ���) �����% ��*����) #�,� � ���) �����% ��*����) #�,� � ���) �����% � ����

�� ���� �������� �������� � -���� ���� �������� �������� � -���� ���� �������� �������� � -���� ���� �������� �������� � -�� �#+�,��#+�,��#+�,��#+�,� ����

� � ���� � �2 ��*% ��� � ���� � �2 ��*% ��� � ���� � �2 ��*% ��� � ���� � �2 ��*% �� ����

�#+�� �A �; ����# �) �!�'������� #Q����#+�� �A �; ����# �) �!�'������� #Q����#+�� �A �; ����# �) �!�'������� #Q����#+�� �A �; ����# �) �!�'������� #Q��� ���� ���� ���� ���� ���� ���� � ����, ��,�A �/� ����, ��,�A �/� ����, ��,�A �/� ����, ��,�A �/ ����

����

�#+�� � �� �2 ��#+�� � �� �2 ��#+�� � �� �2 ��#+�� � �� �2 � ���� � � "% �#���� 68 �8 ��� � � ; ��� �# �) � �� !-�,�� ; ��� �# �) � �� ! � � �� �� 6� � � ��$% �� �# �� � "% �#���� 68 �8 ��� � � ; ��� �# �) � �� !-�,�� ; ��� �# �) � �� ! � � �� �� 6� � � ��$% �� �# �� � "% �#���� 68 �8 ��� � � ; ��� �# �) � �� !-�,�� ; ��� �# �) � �� ! � � �� �� 6� � � ��$% �� �# �� � "% �#���� 68 �8 ��� � � ; ��� �# �) � �� !-�,�� ; ��� �# �) � �� ! � � �� �� 6� � � ��$% �� �# �

�& 1#(� ��'��#�"-� ���; �T� �#"-����� ������#"-��� �� �&1#��# ��#�� �+�% �� (�& 1#(� ��'��#�"-� ���; �T� �#"-����� ������#"-��� �� �&1#��# ��#�� �+�% �� (�& 1#(� ��'��#�"-� ���; �T� �#"-����� ������#"-��� �� �&1#��# ��#�� �+�% �� (�& 1#(� ��'��#�"-� ���; �T� �#"-����� ������#"-��� �� �&1#��# ��#�� �+�% �� ( ���� ����

�� � � �� �� ��� � � �� �� ��� � � �� �� ��� � � �� �� � ����

���� �) �� ����) �� ����) �� ����) �� ��� � � � &��; � ��� # �) �! �'�������#Q����#+�� �! � � �� �� $�( �� � � &��; � ��� # �) �! �'�������#Q����#+�� �! � � �� �� $�( �� � � &��; � ��� # �) �! �'�������#Q����#+�� �! � � �� �� $�( �� � � &��; � ��� # �) �! �'�������#Q����#+�� �! � � �� �� $�( � ����

� � "% �#��� � "% �#��� � "% �#��� � "% �#�� ����

; � � � � � � #� ) � 3 �O� =� �#"-� � � ) �� & � � � �� �P3 � � & ��%� � & '( � �#� ) � �� � �� � ��� 4�#�� � �,<%� ����� #��� � � �� � �� � &'( � ; � ��

�� 4<�� ) �� � O#,� %-� � � � ��� %�� 4��� 3 � � � �� �#%,�� � 8C� ��,� 8�%�� & ' �� #�� ) ; � ; � � � �#� ) � �� & � � ! $� & ' ( � �� �#� � #� ) � ��

) #,� �-� �� !#"-� � � �� '��#�#"-� � � & '( � �) � � !#� � � 4<�� ) �� . � #+�,� �� �� � 4� %� � &'� �)�� �� �#� 4� #�� � � !� � � �� 3 �� � &��

4� %� � & '( � 7 � #+�,� )�� / F � #+�,� � � ! #"-� � � ; � �� ! #"-� �� &� � 4� %�� & '� �)�� I�� J%� �� 4� #�� � � � ��� ,=� � �� � ! #"-�� � 3���

& %�� & ' ( � �) � ) ��� 4� �� ! � 8%� � #� [ $� � # � ) %� & ��� 4� %�� & ' � 6) �� ! � $�� �� �� ; 8��� � ��� � �� & � �� 4� %� � &'( � �) ��

4� #�� � � ! ���C� � � � �� 3� � � & � � 4� %� � & '( � � �� ���� #"-�� � / F 2/ E � #+� ,� % � �� �� � 4� %� � &'( � �) � ! #"-� � � �� � ; � � � �� �

�� � ��� � �� �� �� ) �� ) � �� � 4 � ! � '�� ) #�$� 1� � � #� ) � �� � � � @ �% � �� � �� �#%,�� & ��%�� & ' ( � �)�� �# � )� � � � �� � �� � � �

) ; )�� � ��� � �� & � � 4� %� �& '( �

68 �8��� �A68 �8��� �A68 �8��� �A68 �8��� �A ����

�) � �� �,� � � 68�8���� ; � � � �� � # �) � ! � '�� 6) �� ��� �� #Q��� �� ) 83 � ,� �� � $& �� ! ���� ��� � & '� �) � �� �,� �� �

! � � � 2�

• ; � �� �#� ) � �� ! -�,� � �� � � �3 �� +�� ! �� � ! � '��� #�3 � <�� ����#'Q�� � �� � �� �%� ��) � �� �#"%9%� 5� � )�� ) �R� ) � $�( �

• ; � �� �#� ) � �� ! ���� ! � '�� �& 1#� ��� ) �R� ) � $�( � �

• � #� ) � � � �#�3 � <�� !#"-�� !� � � �� ; � ��� �� � � #"%9%� 5� � )�� ! ���� �� ) � $�( �

• � #� ) � � � �#�3 � <�� !#"-�� !� � � � � � #���+� %� ! �� � �# � 6) �� �& 1#� � �� ) �R� ) � $�( �

Page 7: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

7

• � #� ) � � � �#�3 � <�� !#"-�� !� � � �� � � �� ��� � �� "#5� � ��� 3 � �� 3� � @ � %� ) �R� ) � $�( �

; � ���# �) � ��! -�,�� ��3��+��� �6� � � ��$% ���# � �&1#�; � ���# �) � ��! -�,�� ��3��+��� �6� � � ��$% ���# � �&1#�; � ���# �) � ��! -�,�� ��3��+��� �6� � � ��$% ���# � �&1#�; � ���# �) � ��! -�,�� ��3��+��� �6� � � ��$% ���# � �&1#� �

; � ���# �) � ��! -�,�A; � ���# �) � ��! -�,�A; � ���# �) � ��! -�,�A; � ���# �) � ��! -�,�A ����

� ! � 4� �� ��$� �� � Q� �2� #Q� �� �� � #� ) %� &� ���� �� � �=� � ���#� � # � ) � ��� � �� � ;M� �� ���� � 4� %� � & '( � �� �#�

� #� ) � �� �� %& � )� �� � Q� �2� #Q� �� � � ! �� � ��,� �� � C� �! �� � �� � #� ) � & �! �� & '( � I�� J%� �� $3 �,� �� � ! � ��� ) �� �� �� �91��� % � ��

� #� ) � �� ! �� � �#� ��� & ��! �� � ��� ��� �� #Q� �� �� "%�%� �%�� & '( �

� $3 � �,� � �� )�� �� �� 4<�� % � I� � J%� �� � ! �� � � � � �� �� � � �#%,�� & � �%�� & ' � � 4<& � � 3 �O� =� � #"-�� � � � �� � ��� � � �# �) � �� ���

4� %�� & '( � 4<�� �� ; � 8� �&� �� � �#� �� +:� �� �#%,�� � � �� !� ��� ) �%� �%� � & '�� 4')�2$� %�� 3 �� +� � �� ) #�$� ! � '�� ) � ��� 4 %� � ��

��� =� � 6) �� � � � :� &� ���� �$%�� & ' ( � �#� ) � �� �& � � �� #� %� #�=�� ) �� � �3 �� � #%� &� �%� � & '( � � �1�� � I�� J%� �� � ��� �& � ! �#�� � & '�

� � #& � )?�%� � � �� %� ���� �� � ��� ; � � � �� � # � ) � � � � #� 3 � <�� ! #"-�� !� � � � � Q� �� � �� %� ��( � ��� ! #"-�� !�� � �� � �=� �

; � � � �� � & � ���� #� ��� � � �#%,��� � �� ! ��) � ��#& �! � �� � � �,2� � =� � �� � ��� � #� ) %� �� ) %� � &'( �

� #� ) � �� !-�,� �#�� ;�W�� & � ���� �� � 8� 3� � �� ; [W��� ) �� �& � � & '�� � #� ) � �� � � � �� J#%�� � � ! ���� ;[W��� � � � �� ��%� � ��

& ��%� � & '( � �& � � � � � $� %��� �� Y9 C� �� � &��%� � & '( � � � $� %� � � ! -� ,� 3 � � � � 8��� � ;� �� � ��J%� & ��%� � & '( � �& � � 8��� � ;� �� � ! � $�� 3 � � � & ��%� � &'�

� � ��� 3 � �( �

� #� ) � � � !-�,� � � �#%,�� & '� �� �#%,�� � � �� � � �� � & '�� 4� �� & �� ) ��� ��%� � �& %� � & '( � �) �� � �#�� �� �� �� �� ! $� � � � �

� #� ) � & �� �&� � &��%� � #���� ) ��� � 4 �� ) � #�� $ � ! #"-�� ! �� � �� � & ����� #� ��� � � �#%,��� � � �� 3� �� ) P�� �%� � �� � 4� %�� &'(� �&�

� � �#%,�� 8� �� � � � �� �� & ��%�� & ' ( ��� �1� � � � �#%,�� !� '�� $�=� �1�� � � �#%,�( �

� ��3��+���A� ��3��+���A� ��3��+���A� ��3��+���A ����

� � #�3 � <�� ����� #Q�� � �� � ��� � # � )� � � �� �3� � +� � �! � ��� �%� ��) � �� �3 �<�2� 3 � <�� 8� � & '( �

� �������� ��!��) ���������� ��!��) ���������� ��!��) ���������� ��!��) ���NN�� �#%,��Y9 C� �� � �� #& � !#"-�� �� �4) �� � ; K�� � 3� �O=� � ! #"-�� � )�� �� �� � � � '[W� #"-� � � %� $�4�%� �&'��

� #� ) � & �� %� �& 'NN�

� $'��� �� !��) ��$'��� �� !��) ��$'��� �� !��) ��$'��� �� !��) ��� NN� #� )� � ) � �� <�� �� �1�� )�� ! � � � �& 1#� �� ��4� & '� � # � )� � � ! #��� �� � ��� 4� � ) %��

& '� �# � � ) � � ) � �� � % � �) � � �OT�� �� �# � �� � �� 3 � � � � �� � 4� � ) %� � & '( � �) � � �� � �� %-� � � �OT�� �� %� �� 5� �� � �� � � �� �

4� � ) %�� & '2� �! �� �� �� �� � ��� ,=� � �; �� �� �� �� �� � "�� �� �) �� I�#& � � �� I�#& � �� � �<& � � #� )� �� "%�� �# � �� � J%��� � �� �#"%9%�

���� � �%�� & ' NN( �

� &��� @ � �� !��) ��&��� @ � �� !��) ��&��� @ � �� !��) ��&��� @ � �� !��) ��� NN� #� )� ; �W�� & ����� % � & � � ) � � �%� �& � � & '� #"%�%A � �&� %��� I�#� "-� %� �# � ) �� ��� � %� � � $� %�� ���

� �� &'� %��� � � �#J#%� � � � �� �� %��� � ) & � � � &� �%� � &'NN( �

� 4�P) � �\�#�� �� !��) ��4�P) � �\�#�� �� !��) ��4�P) � �\�#�� �� !��) ��4�P) � �\�#�� �� !��) ��� NN� # � ) � #&� 8��� � & '� %� �� �� $� %��� �� � � �#%,�� �� 5� � �� � � �� =�� � � �� � ) %%�� 5� � )�� I�J%� & ��%��

& '(� �& � �� $� %��� �� �� �#%,�� � ) � � 3� �� �� � =� �� � �� � 3 �O� =� � ! #"-� �� )�� �� �� � �� '[W� ! #"-�� � %� &� �%� � & '(� �& � �#� ) � % �� � �� ) � �� <��

5� � )�� � �� � �%� �%� � & '� �& �� �$� %� � � ��� 8=�W� & '� ! �'�� �) �� ! � �P3 � � ��O<�� ) �� & � �%� � & 'NN( �

�# �) � �� ! � � �� ��6� � � ��$% ��A�# �) � �� ! � � �� ��6� � � ��$% ��A�# �) � �� ! � � �� ��6� � � ��$% ��A�# �) � �� ! � � �� ��6� � � ��$% ��A �

�/ ��/ ��/ ��/ � ���� ; � ��� � �+�=�� ��Q���; � ��� � �+�=�� ��Q���; � ��� � �+�=�� ��Q���; � ��� � �+�=�� ��Q��� AAAA ����

� ; � �� �#� ) � �� ! ���� ��� ) � � 4� �� ) ��� � 8� �� �& �O� � � "%�%� � ��� & ' � �& �� � I�#& �� � � 8O) ��� ) 'M� � % ( � ) �� 4� �� �

� � 1�� � � �� �� � #� !� 3� 3� �# � �� � ��� 8���� � � � �� � � � � � Q� �� &� ��� � ! � %� !� #�� � & '( � ; � �� �# � )� � � �� � � Q� �� 3 �� #� ��

Page 8: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

8

�� %� 2� � %�� %-� �� 6) �� ) ��� �� � ��� & ��$� � %��� #&� 6) � � 6� �%� 8�C� 3 �� �� �� ) � $�( � �� %91#�� � � %91#�� 8�� �1#� 4')�� ! � �� �3 �O%�

� � ���� � � � 61%�� ;� �� �# �) � �� $ 3 � � �� ! ���� ) �� & � �� �� %�& ��%� � & '( �

�F ��F ��F ��F � ���� ; � � � ��) ���<� �I� #&���; � � � ��) ���<� �I� #&���; � � � ��) ���<� �I� #&���; � � � ��) ���<� �I� #&��� AAAA ����

� ; � �� � # � ) � � � � � ��C� � ���� & '�� � � ; � � � � � � # � ) � �) � %�& � & � �� � � 6) �� � ) � �� <�� I�#& � �� & � � � 8C�� �,� 8� ( � ; � ��

� � �� ��) � %-� � � ��� ��� � � �# � ) � )� �� <�� & ��( � ; � �� � #� ) � � � �& � ! ���� ! � 3� 3� �#� � � ��� �) � ;� %� �� � ��� � ��� �%� �%� �

& '� � � 6� �� ;� � �� � � � I�#&� �� �# � � #� ) � )� �� <�� & ��$� � %3 �� �#�� ) �� 4� �� � ��� 6� �� �$� � &� �� ) %�� & ' ( �

�G ��G ��G ��G � ���� ; � � �� � �� �#�#�) �; � � �� � �� �#�#�) �; � � �� � �� �#�#�) �; � � �� � �� �#�#�) � AAAA ����

� � � � �A� 8�C� �� 4� %� � & '� � � ;� �� �� %� 2� � %�� )�� RO�� ;� ��%�� & ' � ��) � � � "-�� %� �� � ; � � � ! � ��� �� %�2� � %� � �� �#�#�) � C� ���

; '�%� � & '( � ;� �� � #� ) � �� ! ���� �� %� 2� � %� � ��� ) � �� �4� � �8�,�� �� 8�%� � & '�� ! �'�� 6�� � � �� "-�� %�� � � %-�� � 6�� ��� � � � !����

�� �� � 8�� %� � & '�� � 4) �� ?�"#5� � �� %� 2� � %� � %-�� � ;� � � �� ; � �� ) 8�3 �� #� � # � ) %�& ��%� � & '( �

�D ��D ��D ��D � ���� �# �) � ��!#"-� �!�� � ��Q����# �) � ��!#"-� �!�� � ��Q����# �) � ��!#"-� �!�� � ��Q����# �) � ��!#"-� �!�� � ��Q��� AAAA ����

� ; � �� � # � ) � �� ! ���� ) �� �� %� 2� � %� � � �� �& � Q� %� & ��%� � & '� � � � #�3 � <�� ! #"-�� !� � � �� � ; � � � � � �� � � '�2 � '�� )��

�� � ��� � �� ) #�$� 1� �� ) � ��� 4 �� �'� % � %-�� � 3� � +� � � )P; � � %� � ��#%,�� & ��%�� & ' � ! � '�� � ) � �� � �� ; � � � ��'��#� ) �� � �� '[W� ! #"-���

% � � #� ) %� &��%� � & '( �

�. ��. ��. ��. � ���� ) ���4� �=�� ��Q���) ���4� �=�� ��Q���) ���4� �=�� ��Q���) ���4� �=�� ��Q��� AAAA ����

� ; � � � � � ) � ��4� �=� � 6) �� 4� #�� � � �& 1#�O=� ,� U� :�� � & '� !<�� I�� J% �� � � �� ) � -� � 6) � � I�#& � �� %-� � � ) �� �� �4��

4')�� $� %� #� � ��� � � �� ) �R��� �� � ��� ;� �� �# �) � �� ! ���� ! � #�� �& '( � %3 �� �#& � ) �� 4� �� � ��� 6� ���$� � ; �%� �& '( �

�7 ��7 ��7 ��7 � ���� ; � � � ��I� �J% 1#�; � � � ��I� �J% 1#�; � � � ��I� �J% 1#�; � � � ��I� �J% 1#� AAAA ����

� ; � �� �# �) � �� ! ���� ) �� ; � � � �� I�� J%1#� � � �# �) � ) ��%� � ) �� � �� � 4� � ) %� � &'( � ; �� � �� � ! �� � �� �%� � �

�# � �� � J%�� � � ��,� 4� %�� & ' � %3� �� 6� �%� � 8�� �� �� � � # � ) %� &� �%�� & '( � 4;� ;� � � �� �#� ) � � � �#�3 � <�� ! #"-� �! �� � �� Q� ��

! � 3� 3� �# � ��� & � �%� � &'( �

�B ��B ��B ��B � ���� C� ��� !�'��; �� �C� ��� !�'��; �� �C� ��� !�'��; �� �C� ��� !�'��; �� � AAAA ����

� ! � 3� 3� �#� ��� ; � �� �# �) � �� ! ���� �& � ; %� %� � & '� � � C���� � � ��� ; � �� �� � #� ) � �� � � � � ��� �� � � )� �� � ��

�C� � � 4� ��� � 6) � � ) %�� �%� �# � )� &� �( �

�E ��E ��E ��E � ���� "#�"-� �"#�"-� �"#�"-� �"#�"-� � AAAA ����

� ; � �� �� ��� �� � �� �# � �� �� ) � "#� "-�� 6) �� � # � )� �� � !1� %� �& 1#�O=� ,� & '� � 4�� ; � ��� � � � �� � ��� � � "#� "-��

C� �� ; �& ��%� � & '� #& � �� �� ) � 5�� ) �� 3 �� � ! "#"-�� � ��� 4� %�� & ' � �) � � 4� � � �� � 3� � �; � ��� # � ) � �� ! ���� ) �� & � � � ��%� � &'( �

�H ��H ��H ��H � ���� ��'��� �� � � �� ����'��� �� � � �� ����'��� �� � � �� ����'��� �� � � �� �� AAAA ����

� �� %� 2� � %�� 3� � � ; � � � �� �� '� �� � � # � ) � �� � ��� 6%��� & � � �4P��8� �� & ' � � 4%�� � � � � �� �� (� ; � � � � � � �� �� � � ��

� � � � �� � �� � 5� ��� ! �3 �5� ��� ���>�%� �� �� �%� � !� � 8� � � �#���+� � �& 1#� & '(� �)� � ��� �� ��� � �� ; � � � � � !� ���� ; ��M� %-� � � � � �#��� � ��

! ��) � ��; ���� �$�� & ' ( �

�/ 0 ��/ 0 ��/ 0 ��/ 0 � ���� I�'� �J% �3��8 � � �� ��; ��I�'� �J% �3��8 � � �� ��; ��I�'� �J% �3��8 � � �� ��; ��I�'� �J% �3��8 � � �� ��; �� A �A �A �A � ����

� � � �� %� 2� � %� � �� 8� �� ;� � �� � �� � ) �� �%� � �& � � � ��,� 4� %� � & '� !%A � ; � ��� � � �� I�� J%$%� � �� �� =�� � � ! �#�� %� � & ��%� �

& '( �; � ��� #� ) � �� ! ���� ) �� � #�3 � <�� �� � �� �� � �� �� =� �� M� %�� � � ��� ! � #�� %� ��) � �� !� �� �� �4� � ) %� � &'( � �

����

Page 9: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

9

; � ���# �) �! � � �� ���&1#; � ���# �) �! � � �� ���&1#; � ���# �) �! � � �� ���&1#; � ���# �) �! � � �� ���&1#�A �

� I�� J%� �� � #� ) � � � � �� � �� � �') � $, �� "#�3 �� �# � !� '�� � �� 9� % � & '( � $3� �,#"-� �� �� � ; � � � � � � #� ) � � �� �� � � 3 � � & ���

4� %�� & '( � 4<�� )�� �� �� � ��� ���#"-�� � %� �#� ) � �� $� %� !1�� � � %� #� � & ��%� � &'�� �V�� � � ������ #"-� �� �� � ��� %�� �# �) � ��

$� %� �� � 6%�� � %� #� %� � �&� � �& %� ( � I�� J%� �� � #� ) � �� � ��� �& � ! �#�� � & '� � � 6) � � �# � ) 2�� � � �� � � �� ) ��� �%� �� ��

� 8�� � 4� ��( � �# �) � � � � #� 3� <�� ! #"-�� !�� � �� � 6) �� �) � � � ��� � � �� � <%�� "#"-� � !� '�� )��� ��%� #� %�#�=� � �� 8� �� � �� � 4� ����

� 4) �� � ; � � � � � �� � �� � � �� �� �� ) �� )� �� �4 � !� '�� ) #�$� 1�� ! � � 8�� #� ) � �� � �� � �� )�� & � �� ) �( �

� � #� ) � �� � #� 3� <�� � ) M� %� � � ! � '�� ! #"-�� !�� � � � Q� �� �� %� 2� � %�� ! � '�� � �� �� � �� � ��� ; �W� � 6� �� �$� � & '( � 6��� ; � ��

� �� 6� �%� #� %�#�=� � �� � %� &� ��� 6) �� ) <%�� �%� 3 � ��4�� � ����� ! K� � � ) $� %� � ����� 6) �� C� ����� � � "#% �%� � & ���� 6) �� 6� �%� �� �� � � � �

"��& � � � � %� & ���� 6) �� ) & � ��3�O� %� O=� ,� I�#&� �� � ����� 6) � � � 4Q�) � � � � ) <%�� +:� & ���� 6) �� ! � 1�2� � 8�� ,�� �� ! #) �� � ��� �� 6) ��

) #�$� � � �� 8��� �� & ��� ! �'�� 6)�� � � �� 4�� �� 3� �#�� �� ! <*,<8� ! � '�� &� �%� � �� 3� �#��� �� �#� ) � �� &� �( � ! %A � �� %� 2�� %� � ��

� ��� ; � �� �� �# �) 2� �� � ��� �� Q� �� ! 1� %� ! � #�� %�� &'�� � 4) )�� #& � �& � �� �� �C� � ) �� � � 6�� � ; � �� �#� ) � ��

� ) � �! #"-�� � �� � � � ��W� %� �� �& � � �& � � &'( �

� � �� �� �� � � ��C�� � �,� ; � � � �� � #� ) � �� � ) & � �%� � 8��� � & '( � ! %A � � �� �� � � �� ; � � � �� � #� ) � � � ! #"-�� !� � � ��

� O=� ,� Q� �� & ���� � �� �& �( � � �� �� � ; � � � �� � & ����� #� ��� � � �#%,��� � �� ! ��)� �� !� ��� � � ��� � �� � � I�#"-�� � �� ) %�� & '�� ) & $� ���

� � ��! �� � � � ! � ���4�� �� ) %� � &'� ! �'�� !� �� � � �� �� =� � � M� %� � �� � # � ) %� �� ) %� � & '( � ;� �&� #+�,� �� ! � ��� #� ��� ;� � � ��

� � ���� �� �� �� #+�,� � � ! � ��� #� ��� ; � � � �� � � ��� � �� ) �� �3 � <�� &� �$� ( � �) � ��� �#� ) � �� � )M� %� � � ) �� �� �� �%� � �� �� � &� � 6���

! ��O�� � � ��� � �� � � ! ���� �� � ) %� � & '( � ! %A � "� +:� &'� � � � #� ) � �� � #�3 � <�� � )M� %� � � ! � '�� !#"-� �! �� � �� Q� �� ) �� & � �

� �� �� � � � 89� +:� �=� � ����#'Q�� � � ! �'�� $1�� 1�� &� �� ) %� �& '(�

� ��$% �� � ��� ��$% �� � ��� ��$% �� � ��� ��$% �� � ���A �

� � � /� � #� ) � � � �� � � �� � )�� J�� � %� 1��,� & '] �

� � � F� ����� �� ��� � # �) � � � J�� � �� �3� � +�� � 8� � &'] �

� � � G� ; � �� �#� ) � � � ��C�� !#"-� � !�� � � �� � � � �� � �� � ��] �

�# �) � ��!#"-� �� �� �#�� �+�% �� � ��&1#��# � ������ �A�# �) � ��!#"-� �� �� �#�� �+�% �� � ��&1#��# � ������ �A�# �) � ��!#"-� �� �� �#�� �+�% �� � ��&1#��# � ������ �A�# �) � ��!#"-� �� �� �#�� �+�% �� � ��&1#��# � ������ �A ����

�! �� ��'��#�#"-��� A 2� ; � � � �� 4<�� �� � ��� %�� )�� � � �� #+�,� � � ! #"-� �� �� '�� #� #"-�� � & �� %�� &'( � �& � !#"-� � � ; � �� ��

� ��� ,=�� � �� & '( � �) � � �� � ; � �� �� 3 �� #� � 4� #�� � � � ��� ,=� � ��� � 4� � ) %� � & '( � �)� !#"-��� �� � ; � � � � � �4%�� � !� � �

� ��� �� =� � !� '�� � �8�,�� �� � �� � 4�%� � & '� 6%�� � & � � !� � � 61%�� 6) � � �#� ) � !� '�� 4� #�� &� �%�� & '( � 4<�� �� 6� �� %� �#4� %�

� �� ���� �� 3� � ��� ! $� � � ! � '�� $� %�#� � ��� � �� � � � �� #+�,� �� !#"-� �� % � � � �#%,�� � 8C� ��,� 8�%�� & '(� � # � )� �� ) �-� 2)� -�� ���� �

"-� �� �1#�! � ��� �$%� � & '( �

��'��#�#"-�� � ����C� ��#���+�% ����'��#�#"-�� � ����C� ��#���+�% ����'��#�#"-�� � ����C� ��#���+�% ����'��#�#"-�� � ����C� ��#���+�% ����������������������

���� ��'��#�#"-��� ���#�� �+�% �� ��) �� � ���&' �A 2�

�/ ��/ ��/ ��/ � ���� �� � �� � � � � # � ) � �� � %� #� %� � 2�� � �� � � � � # � ) � �� � %� #� %� � 2�� � �� � � � � # � ) � �� � %� #� %� � 2�� � �� � � � � # � ) � �� � %� #� %� � 2 � �� '��#�#"-� � � �� � � -� �� %� �� #+� ��, � �� � � �� ���� � � �� � ��� � � �# �) � ! �%� %� #� � $� %� )�� & � �%��

& '( � %� �� #+� ,� �� ; � 8� �#� ) � �� $� %� � � �� � &��� 4� %� � &'( � 6) �� �� <8� ��� �� ��,� <8� �� � �� ! � <%� � � ! $� � �� �� ) � �� �� ��� � ! � � 8�

� � � � � �� #� ) �& ��%� � & '( �

�F ��F ��F ��F � ���� �� �� ) � � � �� !� � � � � %� #� %� � 2�� �� ) � � � �� !� � � � � %� #� %� � 2�� �� ) � � � �� !� � � � � %� #� %� � 2�� �� ) � � � �� !� � � � � %� #� %� � 2� � �� ���� � � �� �� ) � � � �� !� � � 4')�2�� ��� "�9� %�� T� �� �� ) #�8�� � ! � '�� � �1��� � �=��

! � � 8� �� � #� ) � �� � � �� , %� %�#�%� � &� �%� � & '(� %� �� #+�,� �� ! � ��� % � � �� ���� � � �$3� $� ); � ���� ) � �� � J%�� � � �,�

���� �$%� � & '( �

Page 10: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

10

�G ��G ��G ��G � ���� ) � C� ��� � � � �� � �� � �� � %� #� %� � 2) � C� ��� � � � �� � �� � �� � %� #� %� � 2) � C� ��� � � � �� � �� � �� � %� #� %� � 2) � C� ��� � � � �� � �� � �� � %� #� %� � 2� � �� ���� �� ) � C� ��� � � � �� � �� � �� � ; &�%� %� #� %� � &��%� � & '� !� '�� #& � ! �� � ! �#�� � ; � %� � �

� �� ) � C� � ��%� � &'( �

�D ��D ��D ��D � ���� T� ��� �� ) 4�#%� � 2 T� ��� �� ) 4�#%� � 2 T� ��� �� ) 4�#%� � 2 T� ��� �� ) 4�#%� � 2� �� �� #+� ,� �� ; � �� �� ) P; � � �� � � � ! � %� �&1#�O=� ,� ; � %� &'� 6) �� T� �� � �� ) 4� #%�(�

#& � ) 1�� !� '�� ! )1�� �� � ! <%�� �& � � �� � � %� � & '( � ?�"#5� �� #& � ! ) 1�3� �+�� � 4� �� � �W%� � & '( � #& � ! � ��� �� � �� �� � � ; � ���

T� �� � � ���� �$%� � & '( �

�. ��. ��. ��. � ���� 8 O) �� � � � �� � �3 � ,�%� � 28 O) �� � � � �� � �3 � ,�%� � 28 O) �� � � � �� � �3 � ,�%� � 28 O) �� � � � �� � �3 � ,�%� � 2 � 4<�� �� ; � 8� � �� ���� �� � ) ��� % � ; &�%� ! ) &� �� � "-�� %� �� � �& %� � &'( � 6) �� 3 � ��4�� ! � '�� ! <��

�� � ��� � � !� #�� %�! �� � �� ! ��#� �� ���� ! � '�� )& � ��3 �O� %� � � ��� �� ���� 3 �� � 8O) �� � � � �� � �3 �,�� �& �� ���W%� � & '( �

�7 ��7 ��7 ��7 � ���� ! � 1�� � ��� � � � 3 � �#�� � 2! � 1�� � ��� � � � 3 � �#�� � 2! � 1�� � ��� � � � 3 � �#�� � 2! � 1�� � ��� � � � 3 � �#�� � 2 � � �� ���� !� ��� �� %� 2� � %� �� 3� ��,2; & �� ! �� 8� � � � ���� � � � %� ��� � ��& %� � &'(� � �� ) � -� � &� � #& � �& �

3 � � � �� & %� � & '�� � ����� 6) �� ! �� #� �! �'�� � )� � ��� �� � ���� �� 8� ! � '�� � ) � � �� � �� %� � ���� I�J%� � �� � 4� %� �& '� %��� 6)��

6) ) �� �,+��,� &��� 4� %� � &'( �

�B ��B ��B ��B � ���� �'� % %� � � � �# � )� 2�'� % %� � � � �# � )� 2�'� % %� � � � �# � )� 2�'� % %� � � � �# � )� 2 � � �� �� �� �� � ! K� � � !� '�� ; ��� �� 6� �%� !� '�� !��� �%� ;� %�� � � � Q� �� �& � � & ��%� � & '(� #& � 6<& � � � ���, �

� �� ��� � ��& %� �& '�� 4��� � 6) � �� ! � �<8� !� %� �& '( �

�E ��E ��E ��E � ���� � O�� � �#9�1%�� � � � �� ! � �� � �%� I�#& � �� 2� O�� � �#9�1%�� � � � �� ! � �� � �%� I�#& � �� 2� O�� � �#9�1%�� � � � �� ! � �� � �%� I�#& � �� 2� O�� � �#9�1%�� � � � �� ! � �� � �%� I�#& � �� 2� � �� ���� �� ! � � � �� � I�#& ��� �� ! � � � �� 6) �� �O�� �� #9�1%�� � & ��%� � &' ( � �� 8� 6)��

3 �OC� � �$%� � & '�� %� �� 6) �� 4��� 3 � �� #"%�� � ��%� � &'�� 6) � � ��� ! � ��� �� & � �� � �C� � ��%� � & '( �

�H ��H ��H ��H � ���� ) � �� � 4 � 3� �#�� � � � �# � ) � 2) � �� � 4 � 3� �#�� � � � �# � ) � 2) � �� � 4 � 3� �#�� � � � �# � ) � 2) � �� � 4 � 3� �#�� � � � �# � ) � 2� �) � ! #"-�� � �� ! � <%�� #+� ��, � �� � � �� ���� �� � ) � �� � 4 � 3� � #�� � � � � #� ) � &� �� 4� %� � & '(�

� � �:�� 3 �� �,�� � �� ; �& ��� � �� � ) � � -� ��� � � � ���� � ���� � � � �#9� 1%� & ��%� � & '(� #& � F � )�� 7 � #+�,� % � �� ;K�� � � �� ) � -� � C����� �

� ) <8� �%� � &'( �#& �! � �� �#"%�! �� � �� � 8 O) �� � � � �� ) � R� 8� �� ; �� %� � & '( �

�/ 0 ��/ 0 ��/ 0 ��/ 0 � ���� 8 O) ��� ; � � � � � � � � 5� �� �� � ! 5� �� 28 O) ��� ; � � � � � � � � 5� �� �� � ! 5� �� 28 O) ��� ; � � � � � � � � 5� �� �� � ! 5� �� 28 O) ��� ; � � � � � � � � 5� �� �� � ! 5� �� 2 � � �� �� �� �� � 8O) ��� ; � � � � � �� � � �%� 5� �� �� � ! 5� �� 61� <�� &� �� 4� %� � & '( � ; � � � ��

#+�,� � � &� ���� ) �� �O#,� &� � !� ��� )� � -� ��� � �� � 5� �� I�J%� ���� �$%� � & '( � !� � 3 �� �� � �) � 5� �� � � "#5� � ! � �� ��%� & ��%� �

& '�� � �� �� � U�� � &� � �& �! � � � � �� ��%� 5� � � � �=� � �� ��%� � &'� !� '�� 5� �� �# � ! 5� �� �� 5� � �� � � � :� & ����� �$%� � & '( � �

�/ / ��/ / ��/ / ��/ / � ���� ) #�$� � � � � � � 8�� ,�� 2) #�$� � � � � � � 8�� ,�� 2) #�$� � � � � � � 8�� ,�� 2) #�$� � � � � � � 8�� ,�� 2 � 8��� #+� ,� � � ! � ��� % � ;� � � �� � �$3 � $� ) 3 �� � ) #�$� � � � � � # � ) � &� �� 4� %� � &'(�

; � �2��� �#'Q� � ��� � ��� � �� �� �� �� ��C�� 5� � )�� �� �� ) #�$� �� ��� & ' 2� 3 � ��� �� �� �� �� ��� ! �'�� �� �W� ( � �

�/ F ��/ F ��/ F ��/ F � ���� � �2� � #9� 1%� 2� ; � �2 � �2� � #9� 1%� 2� ; � �2 � �2� � #9� 1%� 2� ; � �2 � �2� � #9� 1%� 2� ; � �2 ��� �#'Q� � � � � � � � & �� � & '� � � � �� ���� �� � � �2� � #9�1%� ; &�%� � �; �� & ��%� � & '�� � �� #�" � � � �� ) �� ��

#& � 6) ��� I�J%� �& � � �� � � %� � & '( � ! � �� � �� %� � � � "%��� �� ��� � ! �'�� �� '�� $� � � � �� & �-� � �C� �� � ; � � � ��

� �2� �#9� 1%� �� ) O� � & ' ( �

�/ G ��/ G ��/ G ��/ G � ���� 8� �& �� ��� � � � � #9� 1%� 28� �& �� ��� � � � � #9� 1%� 28� �& �� ��� � � � � #9� 1%� 28� �& �� ��� � � � � #9� 1%� 2 � � �� ���� �� � 8� �& �� ��� � � � � #9�1%� ; &�%� � �;�� & � �%� � & '( � 6) �� � �� X8� � � ! � '�� $� %�� � � � �� 8� �& �� ��� � �

� � #9�1%� �#���+� � 5� �) �� � ��,�4� %� �& '( �

�/ D ��/ D ��/ D ��/ D � ���� � 4Q� ) � � � � � �#9� 1%� 2� 4Q� ) � � � � � �#9� 1%� 2� 4Q� ) � � � � � �#9� 1%� 2� 4Q� ) � � � � � �#9� 1%� 2 � � �� ���� �� � � 4Q� )� � � � �� #9� 1%� � � ;� &�T�� & � �%� � & '( � #& � ! � ��� � C� �� '��� � � �#� 3� <�� � � � �� )��

� � ���$� �%� � &'( � #&� 6) � �� ?�� ,� � �� ?� � ) %� � & '( � #& � 6) �� 3 �� $�� � ��� ! �$2! �$� �� ) %�� &'( � �) ��

! � %� �J%� #& � �#�3 � <�� ;� %�� � ! � '�� #"%�!� � � �� ; � ��� �� � NNJ�� � NN� ! � '�� NN ') �NN� �� � � ��� �O� %� � & '( �

�/ . ��/ . ��/ . ��/ . � ���� ! �� �=� � *� �� � ) � C� ��� � � �� #9�1%� 2! �� �=� � *� �� � ) � C� ��� � � �� #9�1%� 2! �� �=� � *� �� � ) � C� ��� � � �� #9�1%� 2! �� �=� � *� �� � ) � C� ��� � � �� #9�1%� 2 � � �� ���� �� � ! �� �=�� *� ��� ) � C� ��� � � � �#9�1%� &��%� � & '(� #& � ! � ��� �� %� 2� � %� ��

3 � ��,2; �& �� ! �� 8� �� � �� �, � ! � '��I�#& � �� � � ! �� �=� � �%� � &'(�

�/ 7 ��/ 7 ��/ 7 ��/ 7 � ���� ! ���� #� ) � -� � C������ � � � � #9� 1%� 2! ���� #� ) � -� � C������ � � � � #9� 1%� 2! ���� #� ) � -� � C������ � � � � #9� 1%� 2! ���� #� ) � -� � C������ � � � � #9� 1%� 2 � � �� �� �� �� � � & ��� ! ���� ! � '�� �?�� 8O) �� � � �� ) � -� � C������ � � � �#9�1%� &� �%� � &'� NN; & �%�

& � � �� �:� � � �� ���� C���%� � & '(� ! <%� �� � #& � ! � �� � !� ��� �� ; � �� � � �� ) � -� � C������ �� � �& � ��� ! � �<8� � � ! ��3 �#� �%� �& 'NN( �

��'��#�#"-�� � ���&1#��'��#�#"-�� � ���&1#��'��#�#"-�� � ���&1#��'��#�#"-�� � ���&1#�A �

�) � !#"-�� � �� � � �� ���� �O=� ,� 5� � ) �� �� %� 2� � %� � � �� � �3� ,�� �& %� � & '� 6) � � I�#&� �� �O�� � � #9�1%�� � � � �� ! � �� � �%� &� �%� � &'��

4� #�� �� � �-� �� 8��� #+� ��, � �� � ; � � � ! � ��� 3 � �#+�� �� 4�#�� � � ! � �� �� �� �� � �C� %� � & '(� I�� J%� � �� 4��� �� � ; ��� � &� �%� � &'� #&�

Page 11: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

11

! � � 3 � � �� �� �2� � �� #+� ���, � �� � & � � ;�� 4� %� � &'( � I�� J%� � �� 4%�� ��� �� ) � �#� ) � &� �%� � & '( � 6) � � !� � � � %� ��#+�,� � �! � ��� %�

& ��� 4� %� � &'( � �� '�� #� #"-� � � �� � ) �C� ��� � � )� �� � ! � '�� %� #� %� � � #�) � � � ! <�� � ) � � ! #"-�� � �� %���� � �� � ; & �%� ! � � � &� �%� � &'�

�& � ! #"-� � � & � � #&� ! � � � �� & '�� �4) � � �� ;� � � �� 3 �� #� � 4� #�� � � � ���,=� � � �� � 4� � ) %� � &'(� ! %A � �) � ! #"-� �� �� � � �� ���� ���

� 4%�� � 61%�� � �8�,�� �� � 8��� 4� ��$� � 6) �� 6%�� � & �� 61%�� �# � )� & ��$� ( � �,� ��� �#'Q� � � �� � ��� � # � )� � � ! #"-� �! �� � ��

) 83 � ,� �� � ! �� � � � � #"%9%� ! ���� � ��� ! � '�� � �+ +�,� � �� �� � � � ) ; � !#"-� �! �� � �� � �� '�� #�#"-� � � ); )�� ! � � � �&1#�O=� ,� & '(�

�� '��#�#"-�� � �� �& 1#� �� ) P; � � �� � �� � � #M� �� � � ��� ! � ��� � #�� �� ��P�#%� � � "%�%� � ��( �

� ������ �� !��) �������� �� !��) �������� �� !��) �������� �� !��) ��� NN; � � � �� 4<�� �� �� � �� & � ;� 8� & � � �& � � �� ��%� � �� � 4� � ) %� � & '� � � 4�#�� �� � �) ��

J�� � "-� � ��& 'NN( �

� $����?$����?$����?$����?�NNI�� J%� � � �4%�� � 3� � � �� �� ) �� #� ) �& ��%� � & '� 6) � � !� � �� %� �� #+� ,� � �! � ��� %� & ��� 4� %� �& 'NN( �

��'��#�#"-�� ��� � � ������ �� "#"���'��#�#"-�� ��� � � ������ �� "#"���'��#�#"-�� ��� � � ������ �� "#"���'��#�#"-�� ��� � � ������ �� "#"� �A �

�/ �� � �� ���� ! � ��� � # �) � �� � ��� ��� <%�� "#"-� � ! �'�� ) ��� �� %� #� %� #�=�� �� & %� � &'( � ! %A � U� �� !� '�� �#V���� �� � 6) �� �) � � � ���

� � #� %�#�=� � �� 8� ��� �� � 4� ��� �� � &�( �

�F �� � �� ���� !� �� � !� #�� %� ! �� � � � � O� %,� �� � ��� 8O) ��� � � �� � �3 �,�� �& %� � &'( � �� %� 2� � %� � !� '�� � �� �� � ��� 6) �� �� :�� � ���

� � :�� � �&� � �� � &�( ��) �� � #� ��%�� 6<& � � 6) �� � � � %� ) 8'#� ������ � �� +:%� � !� '�� )& � ��3 �O� %� � � I�#&� �� ��� � ��� &�( �

�G �� ; � � � ); �� � #+� �� �� � ! �� � � � � �� �� � � ��� �O� �� ! � �� � � 4Q� ) �� ��� �� � <%� ��� � ��& %� � & '( � �� %� 2�� %� � !�'��

� �� �� � ��� 6) �� � � ���� � �� 61%�� 8� ��� 6) � � � 4Q� )� � � �� ) <%�+:� ���� � � �� �1�� ��� � �� �& �( �

�D �� � �� ���� T� �� � �� 4$%� �� � � #��=� � �%� � & '( � ! %A� 6) �� ��) �� ; � � � ��� ��) �� � #+� ��� � � � � �� �� �� 8� � 4� �� � �� �& �� 4��� 6) ��

#� "%�# %� � �� � � :� �� ��( �

�. �� ! � 1�2� �3 �,�%� � ) �� � �� ���� ��� "#� � ) � C� ���� � �� ���� ! � '�� � #� ) � ���� � � � ���=� � � � ��%� � & '( � ! %A � 6) ��� "#% �%� �

� � 8� �� � ��� ! �1�2� �3 �,�� ; ���� � � !#) �� � 8�� �4� �� � �� �& �( �

�7 �� � �� ���� �� � ! �� � � �� & %� $�=� � & ��%�� & ' ( � ! %A � 6) �� �) � �� � �� � � � �� �� � � 8� � 4� �� � ��� &�� � 4)) �� 6) �� � ��� $�=� � � � ��

� #� ) � &��( �

�B �� �� '��#�#"-�� � �� !� <%�� 3 �� $� �� � � �� ���� 8O) ��� ; � �� � � �� ) � -� � � ���� 24���� � ! � '�� C����� � � ) <8� �%� � & '( � 6)�� ���

; � %�� � � � !#) �� � 8�� � 4� �� � �� �& ��� %�� � 6) �� � ) � �� � 4 � 3� �#�� � � �� #� ) �& ��( �

�E �� � �� ���� �� � ! � 1�2� � 8��,�� � � 3� �#�� � & ��%� � & '( � ! %A � 6)�� ��) �� � �,� ���� �� ! #) �� � 8��� 4� ��� �� � & ��� � 4) �� *� �� � #&�

! � �� ��) �3 �� #�� � ��� I�J%� �� ) �( �

�H �� � �� ���� �� � �� �� ) � � � ��! �� � � � %� #� %� � &� �%� � & '� ! %A � 6) �� ) �����2� #�� ���� �� ! � � � )�� ! � � � !#) �� � 8��� 4� ���

�� � &�( �

�/ 0 �� � �� ���� �� �� %� 2� � %� � !� '�� � �� �� � ��� �) � ) � �$� 3� ,%� #� J�� � �� ) 8'#� "��=� � �C� �� � �� �& �( � ! %A � 6) �� 6) �� � ) 1��

; ������� ; �W� � � � � !� 8�� ����� ) ��� � �� � �� ���� ! �'�� �)� � �� � �� �� ! <�� ! K� � � !� 8%�� � � � � ��� ,=�� ��� � ��� &�( �

�/ / �� � �� ���� �� I�#& � �� � � !� � � �� 6) � � �O�� � � #9� 1%�� � & � �%� � & ' ( � ! %A � 6� � � 8��� �� � �� ) P3 � #� � #� � ��� � ) �� � � � �1) �& ��

� 8�� � 4� ��� �� �& �( �

�/ F �� ; � �� �� � �O�� � � #9�1%�� � � �� ) � -� � 4<�� ��%� � & '�� 4��� 6) �� � �,� ���� �� � ��� �� �� �%� �%�� & ' ( � ! %A� 6)�� 6� ��

! ��) � �� � �,� � �� � �� ��� �� �� %� ���� � � "#% �%� � 8� � 4� �� � �� �& �( �

�/ G �� � �� ���� ��� C� ��� *� �� � � �� ��� � 8� � 4� �� � �� �& �( � �) � � � �=� � ; %� %�� & ��� ":\� $� � � & �� � & '� � � NN� �� �� �� ! � ��� ! � '�� ! � ���

) ) � �� �� ; � ��� �� � ! � � � �� � ;� %� � C� ��� *� �� � )� C� %�� & 'NN( �

Page 12: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

12

�/ D �� � �� ���� � � � �� �� �� �� � & �� ��� � � ! �'�� ) � ��� � �"%� � � �� � #� �� +:� "-� � �� & ���� � �� �& �( � NN� � �� #+�,� � � � �� ���� & � ��� ) ��%��

) ��� 6) ) �� ) ; � � %� � ���� � � �� � �"% � �� � 8�C� �� � � ) <8� �%� � &'NN( �

�/ . �� � �� ���� � � Q� ��� <8� �� � � ! � '�� �� � <8� �� � � � � � �� ��� � � � I�#"-� � � �� 4� �� � �� �& �( � NN; � � � �� & � -� �� � '�� ! �'�� ���� 6) ��

� � � � � 3 � � � �� �� �& ' ( � �<&� � �� *� �� � #& � �� �� #+� ,� �� � & � � �& �� �� ) %� � &'�� ) ���� ) %� � &'� !� '�� ��8� �� ) %� � &'( �

� ��$% ��� � ��� ��$% ��� � ��� ��$% ��� � ��� ��$% ��� � ���A �

� � � � D �� �� '��#�#"-�� �; � � � � � � '�� )� � � �� & �� %� �& '] �

� � �! �� � ! ���C� � � � �� � � � � �; �� � � ��� ,=� � � �� � � �) �� )� <� � � ��

� � � � .� �� '��#�#"-�� � ; � )�� ; � % � ���� � $�� � & '] �

� � �! �� � 4<�� ) �� � � @ �� #+� ,�� � �; �� �/ G � ) �� / E � #+� ,� � �) �� � 7 � )�� / F � #+� ,�

� � � 7� NN���+�� � �� 4� �� ��� ; �� �� � &� �%�� & '�#& � �� �2� � �� #+� ��, � �� � ; �� 4� %� � &'NN� � ) ��� & � ] �

� �! �� � � ":\�$� � � �; �� � ?�� ��� � � �) �� � � <�O�'��

�; �� ; �T� �#"-� �; �T� �#"-� �; �T� �#"-� �; �T� �#"-� � �A �

� ; � T�� #"-� � �� #� "%#� �� � �� �#� 4�#�� �� #& � "#� =� ,�� ) ��� & '� � 4) �� � 6) � � )#�, $� =� � �# �) � & ��%� � &'( � ?�� ��� �V���

�& � �� �%�� & ' � � � ; � � � � � � # � ) � � � �� #+�,� � � !� ��� %� &� �� 4� %�� & '�� ��� �� ;� T�� #"-� �� � # � ) � � � � �� � �� � � �� $� %� �� � %�

�%� � & '�! �'�� �� � � �� J#� I�� J%� �� � ��� ,=� � � �! ���� ! $� ) �� &� �%� � & '( �

� �� '��#�#"-�� � �� ;� 8� ; �T�� #� "-��� �� !� �P3� � & ��%� � &'( � �& � !#"-� � � ; � � � �� I�� J%1#� �� � ��� ,=�� �� &� �%� � & '(� ;� ��

�� � �) � ! #"-�� � �� � � #� 3� <�� !� 8%� � �� I�#& � ��� 5� �� �# � �K� �! �� � �� � �� %5�� � � �� � ���,=� � & ��%� � &'( � �) � !#"-� � � �� � ; � � � �� � ! ���

! �� �C��� � � �#%,�� & ��%�� & ' ( � 7 � #+� ,� � � ! � ��� �� � ; � � � � � "#3� �#� ;& �%� 6$� � & ��%� � & '( � B � #+� ,� � � ! ���� �� � #& � 68� ) � �� & � �%� � & '� !� '��

! ���� �& �� � � ) <8� �%� � &'( � E� #+�,� � � ! � ��� �� � 6) �� � ! <�� ; � � � � � �� � ) � �� � 4 � ) P; � � "-�� ��%� ���� � � 3 �� #�� � ; &�%� �� ; ��

& ��%� � & '( � 0� )�� / F � #+� ,� % � �� ! � ��� �� � � #V� ��� � � 6) �� � ��� � ��,� !� +� ,=� � �&� � �& %� � & '(� #&� � ��,� � ��� �%� � �,� ��� �

� ��,� �& � ��! �'�� �� ��� � � �� � ��,� ��� � ��& %� � &'( �

; �T� �#"-� �� ���#���+�% ���; �T� �#"-� �� ���#���+�% ���; �T� �#"-� �� ���#���+�% ���; �T� �#"-� �� ���#���+�% ����� A �

�/ ��/ ��/ ��/ � ���� � # � )� �� � � "-� �%� � A 2� # � )� �� � � "-� �%� � A 2� # � )� �� � � "-� �%� � A 2� # � )� �� � � "-� �%� � A 2� 7 � )�� B � #+�,� � � ! � ��� �� ; � 8� ;� � � �� �� � �� � �� !� '�� �� �� ) � �#� )� �� � � "-� �%� � ! �� 4� %��

& '( � #&� � "-� �%� � 6) � � ��� ��� � � #� �� �� ) � �� � J%��� � � �� 89[W%� � � � 8� �� �%� � & ' ( � ?�"#5� � 6) � � �� "%+�

� � �� J#� !� '�� #& � "#� � I� �" 2) � � 4� �� � �W%� � & '( �

�F ��F ��F ��F � ���� �� �� ) � �� �>�%� ! �� � � � � #9� M� A 2�� �� ) � �� �>�%� ! �� � � � � #9� M� A 2�� �� ) � �� �>�%� ! �� � � � � #9� M� A 2�� �� ) � �� �>�%� ! �� � � � � #9� M� A 2� ; � T��#"-� � � �� � ; � � � � � ���� ) � �� �>�%� ! �� � �� � � ��<%�� #9� M� &� �%� � & '( � 6) ��

) #�8�� � ! �'�� �� 1��� � �=� � � � ���J1�� � � �� � #9� M�& ��%� � & '( � #& � �#�3 � <�� ; � %�� � �� ; � ��� �� � % ,� ! �'�� �#�� �� ���� �$%� � & '( �

�G ��G ��G ��G � ���� � 4Q� ) � � � � � �; �%� � A 2� 4Q� ) � � � � � �; �%� � A 2� 4Q� ) � � � � � �; �%� � A 2� 4Q� ) � � � � � �; �%� � A 2 � ;� �� � � � 4Q� )� � � #�� �+� � 5� � )�� � � ;�� & � �%� � & '( � #& � � 4�� #"%�!� � � �� ) P� ,� �� � ! � %� � &'��

6� �� ; � ��� �� � � � ��� �O� � �� & ��%�& � � � 4� � � �� � �� � %� ��� ��� & %� �& '( �

�D ��D ��D ��D � ���� #� "%� # � Q� �� � � � #� ) � A 2#� "%� # � Q� �� � � � #� ) � A 2#� "%� # � Q� �� � � � #� ) � A 2#� "%� # � Q� �� � � � #� ) � A 2 � �) � ! #"-�� � �� � ; � � �� ��'�� #� #"-� � � �� � T� � � � 4$%� � � �� �1�� $� � �� #� "%�#�

4$%� �� � � � #��� � �%� �& '( � #& � 6) � �� �1�� � #"%�� )�� ! � � +�,%� &� � �� 6) � �Q� �� �� � %� ��� � �� & %� �& '( �

�. ��. ��. ��. � ���� ���� 1� � � ���, � � � � 5� �� A 2���� 1� � � ���, � � � � 5� �� A 2���� 1� � � ���, � � � � 5� �� A 2���� 1� � � ���, � � � � 5� �� A 2 � ;� � � ��� ���� 1� � � �� �, � �� � � #���+� � ! � �<8� ! � %� � & '( � #& � ) �� � �=� %A � U� �� )�� ; � &��

� ) � �� � � �� � � � �,� ���� ��& %� � &'�� 4') �2; $� ��� �� � � �� ��� � �� � ! �'4� ��� � ) �� � �W� � � �#"%��@ � ; �� �� ( �

�7 ��7 ��7 ��7 � ���� ) & �� �$� � � 3 � �#�� � A 2) & �� �$� � � 3 � �#�� � A 2) & �� �$� � � 3 � �#�� � A 2) & �� �$� � � 3 � �#�� � A 2 � ; � � � �#V� ��� �� � � �� � � ! � '�� ! � ��� ) �O& � �� ) 8"�� � � �� ) � -� � � ��, %� )��� I�%� %� �%� � & '(�

! %A � 6) �� � ! �� � ) � ��� 4 � $�=�� � � � � �#� ) � &��%� � & '�� 4')�2) & �� �$�� ) 8�3 �� #�� ��) & ���� �%� �� !� Q� � � �%�� ! �� 8( �

Page 13: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

13

�B ��B ��B ��B � ���� �'� % � $�=� �� � � � � # � ) � A 2�'� % � $�=� �� � � � � # � ) � A 2�'� % � $�=� �� � � � � # � ) � A 2�'� % � $�=� �� � � � � # � ) � A 2� �)� ! #"-�� � �� ! � �P3� � �� � & � � ; � �� �� � �'� % � $�=� �� � �� � # � )� &����� �$%� � &'( � <�� ��O=�,�

I�#& � ����,�� �8� �� � !� '�� )� �� �4 � �OT�� � � � �3 �� #�� � � �� # � ) �& ����� �$%� � & '( �

�E ��E ��E ��E � ���� ; � & ,��C� � � I�� J%1#� A 2; � & ,��C� � � I�� J%1#� A 2; � & ,��C� � � I�� J%1#� A 2; � & ,��C� � � I�� J%1#� A 2� �� '�� #� #"-�� � �� � ; � � � � � I�� J%1#� ! <%��,C� � � &��%� � & '( � ;� T�� #"-� � � �� � 6) � � I�� J%1#� ; �& ,��C���

& ��� 4� %� � &'�� J��� � � ; �& ��� 4$%� �� � 6) � � 5� �� 61� <�� &� �� 4� %� � & '( �

�H ��H ��H ��H � ���� ) #�$� � � � �� � �� � =� � A 2) #�$� � � � �� � �� � =� � A 2) #�$� � � � �� � �� � =� � A 2) #�$� � � � �� � �� � =� � A 2 � ;� � � ! � ��� ) #�$� � � � �� ! � � � �� �C� ��� �# � ! K� � � ! � '�� ; ��� � 3 �� #�� ! �� � �� � ! <%�� ��� � 4� ��

4� %� �& '(� #& � 6�� 3 �� #�� !� � � � �8��� �%� � & '�� �4� ��� 6) �� �� %� 2� � %� � !� '�� ;�W�� �� �$� � ) <8� �& � � �%�� & ' ( �

�/ 0 ��/ 0 ��/ 0 ��/ 0 � ���� ) $� &) $� &) $� &) $� & � �=� � � � � � #9� 1%� A 2� �=� � � � � � #9� 1%� A 2� �=� � � � � � #9� 1%� A 2� �=� � � � � � #9� 1%� A 2� ;� T�� #"-� � � �� � ; � � �� � ! � '�� ;� � �� !� � � �� � ) $� & � ���� � � �� #9� 1%� ; &�%� ��� 8� � � ��,� 4� %��

& '(� ;� �� � #���+� � 5�� )�� � �� �� $��� ��� � �� � : :�� �� ��� � ��� � �� 3� � $�� � ! �'�� �1-� ��� � �� :��W�� � �� ) ��� �%�� & ' (�

; � � �� !�� � �� � � ��� � �� � C� �� '��� �� $�� �W�� � � ! � '�� � �W� � � �� :� �W� � � � �) $� & � ���� � �� �#9� 1%�� ��,�4� %� � & '( � �

�/ / �� ; � �� � � �� � � ; �� � � ) � � 68�8���� �� � �� �26� �� U� O���� � � �� #9� 1%� ;& �%� ! � � � &� �%� � &'( � � #V� ��� ) �� 3 �� $��� ! � '��

! � �"�� O=� ,�4�#�� I�%� %� ���� � � !� 8%� � ) � �� <�� 5� � )�� � ��,�4� %� �& ' ( �

�/ F ��/ F ��/ F ��/ F � ���� � �� � �#9�1%� A 2� �� � �#9�1%� A 2� �� � �#9�1%� A 2� �� � �#9�1%� A 2� ;� � � �� � ��� � �#9� 1%� � � <�O�%� � &� �%� � & '(� #&� !� �� � ) ��� � ����24������ C� ����2 O8��� ! � '��

� [W��2� �C� ��� �� � I�%� %� �%� � & '( �

�/ G ��/ G ��/ G ��/ G � ���� ) � �O� & � �� #9� 1%� A) � �O� & � �� #9� 1%� A) � �O� & � �� #9� 1%� A) � �O� & � �� #9� 1%� A 2� ;� � � � � ) � �O� & � �� #9� 1%� ; &�%� �� ; �� & ��%� � & '( � #& � !� �� � ! � � � )�� ! � � � ) ��� 8O) ��� ; � � � � �

�� ) � -� � I�%� %� ���� � � �� �� )� �%� � &'( � ; � �� �� ) � �O� & � C���� � � �� � ! 1�� � � � 5� �� &��%� � & '( � #& � 7 � ��� B � #+�,�

� � !� ��� �� � � ��:�� ) �O& � � � �� � C� ��% � � & '( �

�/ D ��/ D ��/ D ��/ D � ���� 5� ��� � � �� � � � �#%,�� A 25� ��� � � �� � � � �#%,�� A 25� ��� � � �� � � � �#%,�� A 25� ��� � � �� � � � �#%,�� A 2 � ;� � � � � 5� ��� � � �� � � ��<%�� � � �#%,�� & ��%� � �& %� � &'( � #�� "-� � �� � 5� � � ��=� � �� � �� #� %�#�=��

�� ) � -� � �� �#� %,%� &� �%� � �& %� �& ' ( �

; �T� �#"-� �� ���&1#; �T� �#"-� �� ���&1#; �T� �#"-� �� ���&1#; �T� �#"-� �� ���&1#�A �

� ; � T�� #"-� �� �� � �� 7 � )�� / F � #+�,� �� �� � 4� %� � & '( � �) � !#"-�� � �� � ; � � �� � %-� � � ; �� � �! �� � �� 8�� 3 �� �� �� ��

6%� �2�[W� #� & ��%�� �& %�� & ' ( � �)� ! #"-�� � �� � & � ����� � � �� � �4; O%� � %-� � � 89[W%� � ! � %� � & '�� 8� @ %� � � �� � "-� � ��1#� !� ��� �$%� �

& '( � ; �T�� #"-� � � �� � �� �� ) � � #� ) � 3 �� � %� #� � &� �%� � & '( � #& � ! � ��� � 4Q� )� � ��� �� � %� ���� �� � ��� ! �� �� � � � ��� �%��

& '� 6) �� 5� �� � #"%� �� �� ��� �$%� � & '( � )O��� � � %�� � � !� �P3 �� & ��� 4� %� � &'(� ;� T��#"-�� � �� � ; �� � � #V� ��� �� � � �#����

��� �� � � &��%� � & '(� � � �#� �� �� !�� #� � ! <�� �� �$� � � �� ) � -� � 6) � � )� �� 4� �=� � � � � �� � �� � �� ��P3 � � & ��� 4� %�� & '( � �)�

! #"-� � � �� � � #+� �� � $� �� ! � +�,=�� � 8C� ��,� 8���� �$%� � & '( � �� ��2� ���� ; � � �� � � � �� X8 ���� � 3 �� � �#"%9%� & ��� ) %� � & '( � �)�

! #"-� � � �� � ; � � �� � �� � ! � 1�� �3� ,�%� � � � 3 �� #�� � �#� ) %� & ����� �$%� � & '( � 6� � � ! � 8%�� �� 5� ��� � �� ��� �#9� 1%� %-���

�& �2) & �� ! �� 8� �� � � �� , %� � 3� <�%� � "� +:� &� ���� �$%� � & '( �

; �T� �#"-� ��� � � ������ � ��"#5�; �T� �#"-� ��� � � ������ � ��"#5�; �T� �#"-� ��� � � ������ � ��"#5�; �T� �#"-� ��� � � ������ � ��"#5� �A��

� ; � T�� #"-� � � �� '� �� � 89� +:� )�� ; � � � �� � ��� ,=� � � � !#"-� � �& '(� X��� ���4��<) �#��) P� ) �X��� ���4��<) �#��) P� ) �X��� ���4��<) �#��) P� ) �X��� ���4��<) �#��) P� ) �������� � �C� � �& '� NN;� T��#"-���

#& � ) ��� &'�� 4; � I�� J%� �� ! � � � �3�O%� 89� +: ��=� � � �� �OT�� � � ! � '�� !�8�� � �, � � � ;& �%� )� �� � % �� ��� ,=�� & ��%� � & '( NN�

� 6) � � 8�� �1#� ; � � � �� � �� �� �� �� %� 2� � %� � !� '�� ) ��4� � �� & '( � ! %A � 6) � � � �� ��� � �� "#5�� � �� ��%� �%�� ) ����

6<& � � � �P�� � %� ;� %�� � � �� �� �� �� � �C� �� � �� � &�� 2�

�/ �� ":\' $�":\' $�":\' $�":\' $� ��� ! � ��� ! ���� �� ! � �� �� � �� &� � � � NN�) � !#"-�� � �� � ; � �� � � � � 3� �+�� � �� � ; & �%� 5� �� & ��%� � & '( NN� ! %A � �)�

; � %� � ��; �� � 8�� � 4� �� �! �#�� � & '�� �; � � ��3 �� +�� � � � !� � � ) �� ! � � � Q� ��� �� %� �� ( �

Page 14: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

14

�F �� ; � � � �� � ��� �� � ��) �� � #+� �� � � � � ! ���� ! � #�� � & '�� 4��� 6) � � ! �#�� %� !�� � � � � O� %,� �� ) �� ! � '�� 6) ��

� ��� ��3 �� � 8� 3 �� � &��( � 4')�2! $� =� %�� � #Q� ��� )� �� �4 � ! ����� � �� �� �� ) ���C� �� � �� ��C� �� ! �'�� � �; <� � �����

! � � 8( �

�G �� ; � �� � � �� 5� ���� � �� � � #� 3� <�%� � !� '�� � � �#%,��� � �%� � &��%� � & '(� ! %A � 6) � � � �"%� � � �� �#+� �2) � �$� � � �� � �� �� %��

! � '��� #�3 � <�%� �& ���� � �� �& �( �

�D �� �) � !#"-� � � �� � ; � � � � � 5� ��� � � �� � � ��<%�� � � �#%,�� & ��%� � �&%� � & '( � ! %A� �� ���2� #+� �� !� '�� ��� �� =� � � #� � � �� � 6) ��

5� ��� � � �� ! ��)� �� �� �#%,�� ��� � 4� �� � �� �& �( �

�. �� ; � � � �� � � 4Q� )� � � � �� #9�1%� & � �%� � & '( � ! %A � 6)�� 8� � 4� ��� #� ��� � �� �� � � � � "#5� � ��) � � & ���� � �� � & ��� �4) )�� 6) ��

�) � �� #9�1%� � � %�� +:�& ��( �

�7 �� ; � � � �� � ) �O& � �� � �& ��� � � � � ;�� � � #9� 1%� &� �%� � & '( � #& � ! <�� ; �� � � � ) �� � ���� 24���� � ! � '�� 6� �� ) � -� � � �,� ����

�� � C� ���� � �� & %� � & '( � 6) �� ��� ; � %�� � � � ! #) �� 8���� �� � ��� � #V� ��� �� � ) � �O� & � � ���, � ! � '�� ) � �O� & � C� ��� � � ��

6� �%� ! � ���4�� � �� � 4� �� � ���& �( �

�B �� ; � � � �� ���� 1� � � ���, � �� � �#���+� � 5� �� & ��%� � &'( � ! %A � �#V���� �� � � #� 3� <�� � � � �� �� ���� 1� � � ���, � �� I�#"-� ��

� � 4� �� � ��� &�( �

�E �� ; � � � �� �#� 3� <�� �� �� ) � 5���� � � � �� ) <%�+:� � �� 6) � � ) � %� �� � J%��� � � � ! � � %�� � # � ) � � ��� 4�� ) %��

& '( � �) � � �,� �� � ) ?�%� � � �� %� ���� �� � ��� � #V� ��� �� � ! � � � ) �� ! � � � �� ��� � �2)& $� ��� � � ��! �� � � � ) �� ���

� �� � 4� �� � ��� &�( �

�H �� �$3 � $� H � #+� ,� �� !� ��� �� � ; � � � �� � � �58�8���� �� �26� �� U� O���� � � �� #9�1%� &� �%� � &'(� 6) �� �) � �� #9�1%� � �� ) <%�+:�

���� �� � ��� � �,:�� !� '�� "� 6� : $� � �� 6) � �� �� ��� � � � !� 3� <�� ! $� ; �� �� � 4� �� � ��� &�( �

� ��$% �� � ��� ��$% �� � ��� ��$% �� � ��� ��$% �� � ���A �

� � � � B� ; � �� �#� ) � � � � ) � !#"-�� � �� � ! �� �C��� � � �#%,��& ��%�� & ' ] �

� � �! �� � ��� ��� #"-� � �� � � �; �� � �; �T�� #"-� � �� � �) �� � � ��'��#�#"-�� �

� � � � E� ; � T�� #"-� � � ��� � '�� )� � � �� & � � $�� �& '] �

� � � � H� ; � � � �� ) #�, $� =� � � # � ) � � �8� � �1#�� �� � ��& ��%� � & '] �

�) �� � �� ����#"-��� �� ����#"-��� �� ����#"-��� �� ����#"-�� � A �

� �� �#� 4� #�� �� �# �) � � � � � � � ��� �� � � ������ #"-�� � � � �& 1#�O=� ,� "-� � �� & '( � ; �T�� #"-��� ) �� %� & ��%� � &'� !� '��

� ��� ��� #"-� �� �� � �P3� � & ��%� � &'(� �& � !#"-� �� ��#� #"-�� � ! -�#�� �� �� J#�#"-� �� % � �& %�� & '( � �&� ) %%�� �� � � ��� &'( � �)��

; � T�� #"-� � � %-�� � �� �'[W� #"-�� � �� ��� � � ) � <� � � �� & %�� & ' ( �

� ; � T�� #"-� �� �� ) �� � �� ! -� �,%�� /G � #+� ,� �� !� ��� )�� � ������ #"-��� ! � � 3 � � & ��%� � &'( � �) � ! #"-�� � � �� %O?� �� �# � ) #�$� � �

� � ! #"-�� � &� � $�� � & '( � / / 2/F � #+� ,� � � ! � ��� )�� ; � � � � � �) � � � �� � �#� �� 6��� � ! � �P3 � � &��%� � & '�� �)�� � �� ���� #"-�� �

�� �� �� ) �� � � � �� �4� %� � &'( �

� �� ����#"-��� ����C� � �#�� �+�% ��� �� ����#"-��� ����C� � �#�� �+�% ��� �� ����#"-��� ����C� � �#�� �+�% ��� �� ����#"-��� ����C� � �#�� �+�% �� � A �

�/ ��/ ��/ ��/ � ���� � # � )� 1� � �#�� �+� %� � 2A� # � )� 1� � �#�� �+� %� � 2A� # � )� 1� � �#�� �+� %� � 2A� # � )� 1� � �#�� �+� %� � 2A � � ��� ��� #"-� � � ��� �� � �� � � � �#� ) � �� ) #,Y�+�� � �� �� �� � 4� %� � &'(� �) � � �� �� � � ��� ���

�� �� �� �� �� � ! �� � �&1#� O=� ,� � � �#%,�� &� �%�� & ' �� 4')�23 � � �� !� '�� �P; ��,� �� � %� #�� #9�M�� �� ) � �� �� ��� � ! � '�� �� � ��� � � [W� @ ��� � � �

89[W%� �� � ������ �� � 8� [W� � ! � '�� �OO � � � � ����� #� ���� � �# � � �� ��� ��� � � �� � � � -� �� ��� ) �) �� #� �� 8�� ,��! � � 8( �

Page 15: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

15

�F ��F ��F ��F � ���� T� �� � � � ; �& �T�%� � 2A T� �� � � � ; �& �T�%� � 2A T� �� � � � ; �& �T�%� � 2A T� �� � � � ; �& �T�%� � 2A � � ��� ��� �� �� "%+ � � � �$3� $� ) 3� �� � 8�� �! �� � �� � � # � ) � &��%� � & '( � 6) �� � � #�� �+� � 5� � )��

! $� � �� C� %� �� �� ) � $�=� � � � ��� 4� %�� & ' 2� T� �� � !� '�� � 8#� "# �� � � �� ;& ��%� �� ;��M� �� ! � � %�� �# �) ��

) � ����2) �R��� ! � '�� % ,� ���� � � �� � J%� �� � #9�M�� �#���� � � �� �� ) � 8�� � �� ( � � )� � ) �O& � �� ) 8"�� & � �%�� & ��� 3 ���

� ��� ��� �#�� � � �� � 8��� ; � �� � � ) �� U� � �+�� ) P; � � �C� %� �& '��4��� 6) �� � ��� � ��� & ��%�� & ' ( �

�G ��G ��G ��G � ���� ) #�$� � � � � � ! � "-� �%� � 2A) #�$� � � � � � ! � "-� �%� � 2A) #�$� � � � � � ! � "-� �%� � 2A) #�$� � � � � � ! � "-� �%� � 2A � � ��� ��� �� � ! � #�$� � � ! � '�� ) #�$� � � � � ; &�%� � � ; �%� � & ��%� � & '( � �&� � � �=� � & '� � � #& � �#�3 � <��

! #) ��� � � �� � #� 3� <�� � � � �� � � I�#& � �� �%� �& '( �

� � ��� ��� #"-� �� � �� �� '�� #� #"-�� � � � � ����#%,�� & �� &'�� J��� � � � ������ ; & �%� ��� � �� �� �� �� ) �� �� &� �%� � &'(� 6) ��

I�#& � �� �� � �%�� � 6� *>�%� � ! � � 4� %� � & '� � � #& � � �� �� �� �� ) �� �� ! <�� I�� J%�� � � ! � '�� #� %�#�=� )�� ) �� �� �4�� �& � � ��

� � %� �& '( �

�D ��D ��D ��D � ���� "#% � %� � � � 3 � �#�� � 2A"#% � %� � � � 3 � �#�� � 2A"#% � %� � � � 3 � �#�� � 2A"#% � %� � � � 3 � �#�� � 2A � � ��� ��� �� � �� � ��� � � !� '�� �� �� ) � "#% �%� � � � �� ; �� 3� �#�� � & ��%� � & '( � #& � ; �W� � � �� ! � 8��� �� �

! <� � #�#� )� � � �� ; <� �� � � �� � �� ; � �� "#% �� 4� #�� I�%� %� ��� � �� & %� � & '( � ! %A � �� 8� 6) � � �� � ) � � � � � �� ��

� � � %; � � �$� �� � 4� %� �& '�� %��� 6) �� � � #8� ��& � � �3 �� #�� � �# � ) %�& ��%� � & '( �

�. ��. ��. ��. � ���� � �� 3 �� #��� �� � � � �� J#%�� 2A � �� 3 �� #��� �� � � � �� J#%�� 2A � �� 3 �� #��� �� � � � �� J#%�� 2A � �� 3 �� #��� �� � � � �� J#%�� 2A � � ��� <8� �� � � �� �� �� J#%� � !� '�� ���� � J%� � � � #� ) � � �� ���� #"-��� �� ) ;) �� �&1#� O=�,�

� #���+� %� !� � � �� � ) �� � � & '( � �) � ! #"-� � � �� � O#,� � �� �� � ; � � �� � ! � '�� ;� � �� !�� � �� � � #+� �� � � $� � � �� � � � %� !� +� ,=� � & ��%��

& '( �

�7 ��7 ��7 ��7 � ���� ) � O& � � � �&1#� A 2) � O& � � � �&1#� A 2) � O& � � � �&1#� A 2) � O& � � � �&1#� A 2� � ������ � 4) � ) �O& � �� ) 8"�� &� �%� � &'� 6) ��� #&� !� ��� � � �#� �� ! �'�� � #V� ��� ) �� !� � �

�& 1#�O=� ,� ) �R%� �& '( �

�B ��B ��B ��B � ���� 5� ��� � � �� � � � �#%,�� �# � "-� � �� 1#� 2A5� ��� � � �� � � � �#%,�� �# � "-� � �� 1#� 2A5� ��� � � �� � � � �#%,�� �# � "-� � �� 1#� 2A5� ��� � � �� � � � �#%,�� �# � "-� � �� 1#� 2A � / .� #+� ,� � � ! � ��� % � � ��� ��� � � � � 5� ��� � � �� � � ��<%�� � � �#%,�� & ��%� � �& %� � & '� � ��

6) �� ; � 8� 6�� � 5� ��� � � �� � � "-� �%� � ! � � 4� %�� &'( � ; � �� � � ��� C��� O8� ! � '�� I�� �� �� �� � � #���+� � 5� �� & ��%� � & '( � 6���

� #� �� %� ;� � �� ! �� � �� � ; [W� �,2;��� �,�� �91�� !� '�� ) $� %� �� � �� %� �#�� �+� � !� +� ,=� � &� �%� � &'( �

�E ��E ��E ��E � ���� ) �� 4) �#� � � � 3 � �#�� � 2A) �� 4) �#� � � � 3 � �#�� � 2A) �� 4) �#� � � � 3 � �#�� � 2A) �� 4) �#� � � � 3 � �#�� � 2A � � �� ���� �� � ) �� 4� ) �#�� � � ! � %� %� #� � 3�� #��� &� �%� � & '( � � ��� ��� #"-� �� �� ! � � 3 �� �� � ;� � �� � ���

� �,� ! �'�� �,�#�� �� � ! � "-� � � �&� � &� �%� � & '� � �� �� ��2� � ��� 6��� � � �,� �� � � #�#�) � 61� <�� & ��� 4� %� � & '�! �'�� #�� �,�#�� � � )1%� �

� �� "#� � �� ���� �$%�� & ' ( �

�H ��H ��H ��H � ���� 4� #�� 8�� ,�� � � � ��� ,=� � 2A4� #�� 8�� ,�� � � � ��� ,=� � 2A4� #�� 8�� ,�� � � � ��� ,=� � 2A4� #�� 8�� ,�� � � � ��� ,=� � 2A � � �� ���� #"-�� � )�� � O#,� ; � � � ! K� � � !� '�� ;��� �� ) 1�� !� '�� ! )1��� �'� % � ! � '�� ! �'� % � ;� %�� �

�� ; � ��� �� � �� �� � �� � �� �� � � ��� � O � %� � & '(� � �� ���� & ����� � �� #& � "#� � ��� ; � %� � � � �� �#�� �� ���� �$%� � & '� ! �'��

?�"#5�� !� ��� 4�#�� 8��,�� � � � ��� ,=�� �%� � & '( � � ��� ��� #"-� �� �� � ; � �� �� � ! � ��� 4� #�28�� ,�� ���� ! ��3� #�� � � �

�K� � �� � ��� �� � ��! ) ?�%� �� �� ��� �� ! 3 �� #� ! �� 8� �� � �=� � !� �� � � �� #9� 1%� � �� #� ) �& ��%� � & '( �

�/ 0 ��/ 0 ��/ 0 ��/ 0 � ���� I�#) � �� �� � � � %� � �� <% %� 2I�#) � �� �� � � � %� � �� <% %� 2I�#) � �� �� � � � %� � �� <% %� 2I�#) � �� �� � � � %� � �� <% %� 2 AAAA � � �� ���� �� � �& 1#�O=� ,� I�� J%� ; ���� ! � '�� � �� '[W� � � �� ) �� �� � �� ��%� � "-� � %� �� � %� ���� � �

! 1�� � �! �3 � �� +�� � &� �%� � &'( �� �� ���� #"-�� � �� � ; � � �! � ��� 3 � �#� �I�#) � �� ��� ������ �� � ��� � �� <%%� �& %� � & '( �

� �� ����#"-��� ��� &1#� �� ����#"-��� ��� &1#� �� ����#"-��� ��� &1#� �� ����#"-��� ��� &1#�A � �

� ��� ��� #"-� � �4�#�� � �#&� ) ��� & '�� 4&� � ) �� � � ! �� �� J#� I�� J%� � � �� � ��� � � #� �� �� ) �� # � ) �� � ���� ) � ���

� � !���� ! $� ) �� & ��%� � & '( � ��� ���� � 5� � )�� � � ; � �� � �� ���� ; �%� � &'� 4; � 6) �� � #�� ) � <� � !#"-�� � �� � � 3 � � & ��%� � & '� ! �'�� 6) �� �

) <%� �� 61� <�� ���� � � �� �%� � � � � � 3 � � & ��� 4� %� � &'( � �& � ! #"-��� / F 2/ G � ) �� / E � #+�,� � � !� ��� % � �� �� � 4� %� � & '( � �) � ! #"-� ��

�� ! � � 3 �� &� ���� �� !� ��� � � $�� ��4� � %�� 4�#� ���� ) " 9� %� �# � "#� "-�� � �� � �3 �,�� �%�� &'(� 3� � �%� �� � �& � ! #"-� �� / F� #+� ,� )�� & ��

! � �P3 �� �� ��� 4� %�� & '( � � ������ #"-� �� � � ! 1� %� �&1#� O=� ,� "-� � �� & '�� J�� � � � �)� ) ��� � �� ���� �� �� � �� � � �� �� �� ) �� ) � ��� 4�

Page 16: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

16

� #� ) � �� � S� � % � �� � � � �#%,�� & ��%�� & ' ( � ":����":����":����":�������� & � @�� ��� & �� & '� � � NN� �� ���� #"-� � � ; �W�� ) U� +� ,�� %�� #�� %O?� �� �# � � #���� � ��

! #"-� � �& '( NN�

� �� ����#"-���� � � ����� �� ��"#5�� �� ����#"-���� � � ����� �� ��"#5�� �� ����#"-���� � � ����� �� ��"#5�� �� ����#"-���� � � ����� �� ��"#5� �A� �

� ��� ��� #"-� � � !� �P3 � � &����� �� ) ��� ) �� & � � � �� �� � � ��� � � � �� ��%� "#5� � � � 8� �� � �� � 4� �� � !��#� �,� & '( � �) � � �� ����

� � "#5� � J�� �& ���� � �� �& ����) � � �� & ��� � � �� ��� �� �&�� & ' �� �-� � 2�

�/ �� � ��� ��� #"-� � � �� � �� �� �� �� � ! �� � � � � % � �� � � � �#%,�� &� �%�� & ' �� � 4� ��� 6� �%� � �� �� � � � � 8� �� � �� �� �� �� ���

) ; �� ! �'�� ) ��W� '�� ; �� ��� � � 61%�8� � �1#� �#V� ��� � �� & '( � ! %A � 6) �� � �P�� �� C� %� � � !��� �4�� ��� �

�� � &�2� �/ �� �� � �� � � � !� '�� "#�"-�2� � �� �� � �� �F �� � #�3 � <�� � � � �� �� �� � �� � � � I�� �� ��� �G �� ) 3 ��� � � � �� ��

C� �� O8� ! � � 8( � �

�F �� � ��� ��� � � �� �� ) � �� � J%��� � � � ) #� �,1%�� !� '�� !� � %�� � # � ) � ���� �� � ��� � �� ��� � � � "#5� � 6) ��

5� ��� � �� 5R� ��� �� 89� +: ��=� �� � ! � '�� �� �>�%� ! �� � �� ! ��5�� &� ��� � �� � &�(� �/ �� �� �� �#Q� ��� )� �& 1��� 3 �O$� ����

�� %&� ) � ! � � 8� ) � �� <�� � #V� ��� �� � #+� �� �F �� �� � 9� % �� ��� %& � �) � ! � � 8� "-�� ��� � � � 3 �� �=�� �G �� 6) ��

5� ��� � �� T� ��! �� � ! �'�� � 8#� "# �� � � ��� ) � � �� ; �� ��� �� � ��� � � &) ��� 3 �� +� =� �� #� 82� ##� 8�� �#%� � ��C� ���

) � �& � 1� � $� �+�� �� �� ���� �� ) &$� �� � � � �� �@ � ! � � 8( �

�G �� � ��� ��� ! �� � � � � �� �� ) #�$� � � ) �� ) U� +� ,� �%� � & '( � ! %A � � �� �� � � �� � �) � � � � �� �� � #+� ��� � ! � '��

� � ���� �2) & $� �� � � � �� !� � � ��� "-� � �� � 8�� � 4� �� � ��� &��� 4� �� � � 9+:� ) #�$� � � � � 8��� �� � �� $� ,<%�� �=��

! � '�� 61%�� ) #�$� � � � � � #� )� �� ) � ( � �) � 68�8��� � ) �� �� �� � #Q� ��� ) � �& 1��� ) $� %�� ) � " 9� %�

� �,� �� ! �� 8� � � ) �<8�� I�#"-�� � � �4� �� � �� �& �( �

�D �� � #V� ��� �� � ��) �� ) �O& �� � �� ) $��� � �� � 4� �� � �� �& ��� � 4� � � ) 8"�%� � $�& =�� ��� � �� ���� 61%��

) � �� �4 � I�#& � �� ! �'�� )P; � � � � �� �� �� ) � C� � ) � ( � )� �O� & � � � �� � �� ) � �O� & � C���� ! � '�� " � 6� : $�

! 1�� � � 6� ���$� � � ) M�& ��� ) %�� & ' ( �

�. �� � #V� ��� � � �� � � #�3 � <�� � � ���� ��� � � � ! �#"-�� � � � 4� �� � ��� &�� �4) ) �� � �� ���� � � � � I�� J%$%� �� $� � � ��� � O=�,�

� �� � 4� � ) �( �

�7 �� � ��� ��� ! � ��� 3 � �#�� 4�#�� �� � � ) � � �� � ) � � I�#) � �� �� � � � #��� � ���� � � ���4�� � ; �� %�� &'�� � �� #& � �& � �& � �

4� �%� � & '� � � � '�� )� � I�#) � �� 6) �� � ��� ); )�� ! � � � 6���J%� & ��$� ( � �#V� ��� �� � ��� I�#) � ��� � ��

� � � � � 3 � � � �� ��� � 8� � 4� ��� �� �& �( � �) �� ;� %� � �� �� �� �� � �C� �� & �� ��� 8��� � �� ;& �68�8��� � �� �#V� ���� � �� �

I�� #) �� � � �#+� ��� � � � � �� �� � � �� I�#"-�� � �� $�,�& '( �

�B �� � ��� ��� ! � ��� 4� #�28��,�� � � ���� ,=� � ��� � ��& %�� & '�� � �� 6� �%� � -� 2� � 8��,�� �� ! 3� �#� �� � #&� ��) � � ����

�� � ! ) �-� ,� �& %� � &'( ��) � � �,� � � 61%�8�� �1#�� #V� ��� � �� &'( �

�E �� � ��� ��� �� �� "%+ � �� � � #���� � � �#�� ��� � �� � � ��<%�� *<*� & � �%� � �&%� � & '( � ! %A � 6)�� 68� ��� � � � �,� ! � '�� �'� % �

� �� �� � � 8� � 4� �� � �� �& �� %�� � #& � 6� �%� ! � '�� ! ��� �%� �� � ! <%�� � �� ! � ��� I�#& � �� � �� ) ��4� �� �'� %�

�OT�� � � �� ! ��O�� ; �� � ) �( �

�H �� � ��� ��� ; � �� � � ! � '�� ; � � � � !�� � � � ! � � � �� � ) �"�� ! �� � � � ) P; � � 6� � � � �2�� #9�1%� ) �� & ��%� � & '( � ��'��

� �� �� �� � �I�#"-�� �& ���� � ! � %� !�#�� � & '( �

Page 17: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

17

�/ 0 �� ; � �� � � ! � '�� ;� � �� !� � � �� � � ��� � �� � � �� � � #� 3 � <�%� � &���� � ! � %� ! � #�� � &'( � NN� � $� 3 ��8� �� � �=� � ! � '�� �)�

� #�� �� )�� � � ; � ��� � ! � '�� ; ��� � ! �� � � �� 3 �� #� � 4�#�� �� � ) �� 4� �� � � #� 3� <�� � �,� ���� & ' �� 8� ��� � � ��

� � ���� ��� � �� � � #� 3 � <�%� �& ���� � �� �& �( NN�

�/ / �� � ��� ��� �� � "#� � � �� �� =� �� � ��� �� =� �� � #�� �� ! �'�� % ,� ���� � � ��#9�1%� &� ��� � �� �& �( � ! %A � 6) �� ��� �� � � 8���� ��

� ��� � �P� �� $%� �#� � �� � � � �� � ���$� �& � � � �� �4� ��� �� �& �( �

�/ F �� � ��� ��� ��� �� %� �� ; � �� ) �R�� � �� �& �� ! �'�� �� 6) �� � �� %� ; � � � � � ) � � I�#&� �� � ��� 4� �� � �� �& �( �

�) �� � #� �� %�� 6) �� �� � %� #�" � � � )� � I�#& � ��� �� � 4� �� ��� � &�( �

�/ G �� � ��� ��� �� � 6� �%� �& 1#� !� '�� 6��%� � "-�� %� �� � %� ���� � � �� ; �� �K� � � & ��%� � &'( � 6) �� �)� �K� � � ��� � O=�,�

���� �� � ��� 6) �� 61%�8� � �1#� �� � �,� � 8��� 4� ��� �� �& �( � � �� ���� �� � ! � �� �� ���� �� �� #9�1%� �� ��C��

� �=�� & '� 2� � ��� ��� (� � #V� ���� 6) ��� !� ��� 6� ���� $%� � � � ! ��3� #� �� �� 6) � � � ��� ��� � � �� �� ��

) %� � &'� !� '���) � �� � �� 6) �� ! � �� �� �� #9� 1%� ��� �� �� ) %� � &'( � �

�/ D �� ; � �� "#� � � ) �� ;� %� � � � �=� ,�� �& � � �� �� %� � & '� !� '�� �� & %�� & '� � � � ��,� 6)�� �) � � �,� �� � ��8�,�� �� ! �'��

� �� ��� ,� 8�( � �& � 61%�8� � �1#� 6) �� ! �� � � � � ! �'�� ! �3 �3 �� # �� � � �� ���� � �� �& �( �

� ��$% �� � ��� ��$% �� � ��� ��$% �� � ��� ��$% �� � ��� A �� � � � / 0� ; � T�� #"-� � �! �'�� �� �'[W� #"-� �� �� � �� �� � �� ��� J�� � & %�� & ' ] �

� � � � / /� � ��� ��� #"-� � � � �� ; � )�� ; �% � �� �� � 4� %� �& '] �

� � � / F� NN� �� ���� #"-�� � ;�W�� ) U� +� ,�� %�� #�� %O?� �� �# � � #�� �� � �� ! #"-�� � &'NN� -� �� � )� � #*� �� �� & '] �

� ��,�) ��� ��� ��,�) ��� ��� ��,�) ��� ��� ��,�) ��� �� �A �

• � #� ) � � � 4� #�� �� � ! 1� %� �& 1#� & '�� � # � )� � �� �� � �� � 4� #��� �,<%� ����� #� �� � �� � � �� �& '( �

• ; � � � �� 4<�� ) �� � O#,��# � � ���%�� 4��� 3 � �� � � �#%,�� � 8C� ��,� 8�%�� & ' � #�� ) 3 �� � �#� ) � � � �� � � �� � � � &� � ! $� & '( �

• � #� ) � �� �� � � ��� �� ! <%$,%� ;� � � �� �# �) � � � ��C�� %� �� !#"-� �� � �� ��� 4� %�� & ' ( � �� '�� #�#"-� � �� ;� T��#"-� ��

�# � � �� ���� #"-� �( �

• ; � � � �� � #� ) � � � �� � � �� � � � Q� �� � �� �� � �� %� 2�� %� � �# � ) �� 4� �� � ��� ! 1� %� ! � #�� � & '( � %� � � #�� ; � ��

) ��� �%� �# �) � �� � ! � �� � ���$8� �� 8�� ) � ( �

• �� '��#�#"-�� 2;� � � �� � #� ) � � � � ���,=� � � �� 3� � � & � � 4� %�� & '( � �& � 4<�� ) �� � � �� #+�,� % � �� �� � 4� %� � &'( � �)��

! #"-� � � �� � ; � � � �� 3 � �#�� 4�#�� � � � ���,=� �� �� �4� � ) %� �& '( �

• �� '��#�#"-�� � � �� � ��� %�� ;� �� �� ;� T��#"-� � � � �� � 3 � � &��� 4� %� � &'(� �)�� � # � )� � � !#"-� �� � � ! ���C� � � � �� 3 �� �

& %�� & ' ( � �) ��� 7 � ) �� / F � #+�,� % � �� �� � $�� � &'( �

• � ��� ��� #"-� � � / F � #+�,� )�� / E � #+� ,� �� �� � 4� %� � & '( � �)�� � # �) � � � !#"-�� � � �� � ) ; ) �� � ��� � �� �� �� �� ) �� 4� ���

4� %� �& '(� �) �� � ; � � � �� � �� � ��� � �� �� �� ) ��) � ��� 4� �# � ) #�$� 1� � �� �#%,��; &�%� %�4� � )�� & ��%�� & ' ( �

• � ��� ��� #"-� � � ��� #�� ) � <� � � �� ) �� 3 �� � 4� �� � 4� %� �& '( ��) �� � ; �� � �� � ) <%� �� �1� �1%� � � �� �%� � � � �#� ) � &��%� � & '( � �

• ; � � � �� 4<�� �� � ��� %�� ) �� � # � ) � � � � � � � �� � �� ! <%$,%� � #� 3� <�� ! #"-� �! �� � �� � � �� �� � � � � "#5� � )�� �� ��%� � ���

4� �� � ! 1� %� ! �#�� � &'( � ;� � � � � � 3� <�� ! �� � ��� �� �� �� � �C� %�� & ��� � �� �� � � � � I�#"-�� � 6��X� � �� �� � � �� �� ��

! � 3� 3� �# ��# � ) �� 4� � � 8�� �1#� &� �%� � &'( �

! �1��� ����=� �� � ��! �1��� ����=� �� � ��! �1��� ����=� �� � ��! �1��� ����=� �� � ���A �� � � � /� ; � �� �#� ) � � � J�� � !-�,� &'( � � ��,� 6� ��J%� �� �3� � +� � � *� �� � "�+:� � � 4�] �

Page 18: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

18

� � � � F� ; � �� �#� ) � � � 6� ���� $%� � ��� "� +:� �� ] �

� � � � G� ; � �� �#� ) � �� ! ���� �� �& 1#� � �� �� � �� ��� �� ] �

� � � � D� � #� ) � � � ��C�� � '�2 �'�� ) �� ! #"-� �� � & ' ] �

� � � � .� �� '��#"-�� � � � ��C�� �#���+� %� !�� � � �� � � � �� � �� � ��] �

� � � 7� ; � T�� #"-� � � ��� NN! �� �C� � � � �NN� J�� � � & � � 4� %� �& '��) �� �& 1#� � �� "� +:� � � 4�] �

� � � B� � ��� ��� #"-� � � � �� #�� �+� %�� � � '�2 � '�� ) �� & ' ] �

� � � E� � ��� ��� #"-� � � �� � ; � � � �� � ��� ��� �� � � � � "#5� �� ) �� � � �� �� & ���� � �� � &�] �

�� � � � � � � � � �

Page 19: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

19

) O� � 2 ��� ��� L1L2L2

�� ���������� S��� ���������� S��� ���������� S��� ���������� S� ����

� � � � �� � ����� � =���� �� � � � �� � ����� � =���� �� � � � �� � ����� � =���� �� � � � �� � ����� � =���� � ���� � �� �� �� � ���� �� 3 ���� � ��� 3 ���� � ��� 3 ���� � ��� 3 ���� � �����

�*� �� �) #� ,� � � �� )��� �� %��*� �� �) #� ,� � � �� )��� �� %��*� �� �) #� ,� � � �� )��� �� %��*� �� �) #� ,� � � �� )��� �� %� ����� � �� �� � � ��� ���� ��� � �� �� � � ��� ���� ��� � �� �� � � ��� ���� ��� � �� �� � � ��� ���� �� ����� -� � �#+� ,������ -� � �#+� ,������ -� � �#+� ,������ -� � �#+� ,� ����

�� �� �� �2 �� *%� ��� �� �� �2 �� *%� ��� �� �� �2 �� *%� ��� �� �� �2 �� *%� � �����

�#+�� �A ��# �) ��# � 6) ���� � 3�� �#% � ���� #���� ���#+�� �A ��# �) ��# � 6) ���� � 3�� �#% � ���� #���� ���#+�� �A ��# �) ��# � 6) ���� � 3�� �#% � ���� #���� ���#+�� �A ��# �) ��# � 6) ���� � 3�� �#% � ���� #���� �� ���� ���� ���� ���� � ��� �� ��,�2 �F� ��� �� ��,�2 �F� ��� �� ��,�2 �F� ��� �� ��,�2 �F ����

�����#+�� � � �A �� � "% �#���2 �68 �8 �� � ��# �) � ��!-�,��� ��3��+� ���������� ��# �) ������) ��# �) ��) ����4 ��#+�� � � �A �� � "% �#���2 �68 �8 �� � ��# �) � ��!-�,��� ��3��+� ���������� ��# �) ������) ��# �) ��) ����4 ��#+�� � � �A �� � "% �#���2 �68 �8 �� � ��# �) � ��!-�,��� ��3��+� ���������� ��# �) ������) ��# �) ��) ����4 ��#+�� � � �A �� � "% �#���2 �68 �8 �� � ��# �) � ��!-�,��� ��3��+� ���������� ��# �) ������) ��# �) ��) ����4 �

�# �) ��) #�$�1� � �# �) �� 3��+�� ��# �) ���OT� �� � ��# �) (�# �) ��) #�$�1� � �# �) �� 3��+�� ��# �) ���OT� �� � ��# �) (�# �) ��) #�$�1� � �# �) �� 3��+�� ��# �) ���OT� �� � ��# �) (�# �) ��) #�$�1� � �# �) �� 3��+�� ��# �) ���OT� �� � ��# �) ( ����

������ � ��� � ��� � ��� � � �� �� ��� �� ��� �� ��� �� � ����

� � O#,� � ��,� �� � !�� ��� ; ��� �# �) � �� !-�,�� 6� � ���$% �� �# � �&1#� �� ; ���� �� � 4�� ���� � � � % � �(�

� � "% �% �� ��,��� ��# �) � ���� � 3���#% �����#�����#�3�<�� �� �� � ��4�� ����� � � %� �� $�(��

� � "% �#���2� � "% �#���2� � "% �#���2� � "% �#���2 ����

� � "% �% �� ��,��� �!�� �; �� � ���# �) �% -���6) ���� � 3���#% � ����#���� �� ��� �#+�� ��� �� [W�$� (�

���+� � )4�#� � � �=��� &'(� ) 4�#� � �� 4��#% � � � �=��� !� ��� 4�#�� � � ) ��� �� � ) �S� � ; ��� �&��� �� ����

���<% �� $�% ���� �&% �� &'(� 4�#�� �� �#�3�<�� !#"-��!�� � �� � �� �2 ���� $�=��� � �� !�#3��,#� !�'�� � ������

�# ��+�% �!�� � �� �� �� � &� �% �� �&% �� &'(� �) � � � �S� �� �� � ���<% �� � ��#%,�� &��% �� �&% �� &'� �4) �� !<% $,% � ��������

�# � ����) � $�=��� � % -��� � # ��+�% !�� � �� ��� ��% � 61� �1% � 8 �C��� 4�% �� &'�� �)�� &�� �# �) � &�� 4�% �� &'(�

�# �) � �� �,� ���� &��%�� &' � 4')�� 2 � ������� �� ����) �� ) #�$�1� �� ) ����4 �� �'�% � #� ) �'<8 � �,1��

�1� ��8 (�

; �� � �� ������� �� ����) �� ) ����4 �� ) #�8 ��1� �� 3��+��� � �# � �OT� � � � � �# �) � !�$2 !�$�

5� � �� � � � "% �% � �� �� &'(� ; �� � �� ������� � �# �)� �� � � �S� �� �� � !�� � !�<% �� � � �� ; �&� � ! $�� � % -���

�� ) � � �� �� �� � �� �# �) � &��% �� &'(� ����) � �# �) � �� � � �S� �� ��� 4�:�� � � �S��� ����� 4�% �� &'(� �4) ���

!�$� ) �� ) ���� �% � �� ����� ) P3�#� �&�� &'(� !��) ����� � � �� !� ����% � ���8 =��� � �� !� ���� � �� ����) �

�# �) � �� � % �� ��% �� &'(� ) #�$�� � �� ; � � � �� 4�#�� �&1#� O=�,� "-� ��� &'(� 4��� I� �J% � �� !�"% 1#� � ��

) <%���% � ; ��% �� &' (� ) #�$� 1� � !) <%���� )�� ; �� � �� � !�� � ����) � �# 9�% � � � 61� <�� &��� 4�% �� &' (�

Page 20: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

20

) ����4 � �# �) � #&� � � �S� �� &'�� �4) �� � I� �J% � ; 8 �% �� � ���"-��% � �� � �� ) �-� � ) �� 4"� � "-���� % � �% �� &'�

!�'�� !<� � I� �J% � �� � �� ) �-�� ) ; �� ; ��% �� &'(� 3��+��� ;��M� �� 6� � ��$� !�'�� % ,� �� � � �� � �� &'(� �OT� � ��

�# �) �; �� � ��) ����4��'�% ��OT� �� � ���##����� �% ��&'(�

����68 �8�� �268 �8�� �268 �8�� �268 �8�� �2 ����

��) � � ��,� �� 68 �8 �� � ; �� � �� �# �) � �� � � �S��� �� ) <8 3�,� �� � �#�3�<�� �# �) �� � �# � 6) � ��

� � 3���#% �����#���� �� �� � ��! � � �� ����&'��) �� �!�� �2 �

• �# �) � ��!-�,��� ��3��+����# �6) ��� ���; % ��) � $�(�

• ������� � �# �) � �� S�� �# � �#�3�<�� !#"-��! �� � �� � & ����� #���� � ��#% ,��� � ��� � � 3���#% � ���� #����

�� �� � ��! � � �� ��) � $� (�

• ; �� � �� ����) � �# �) � �� � � �S� �� 6) �� ���% �� � ��>� % �� �� ) �-�� ����) � �# �) � ���

� � 3���#% ����#����% 1#�� � ���) �R�) � $�(�

• ) ����4 � �# � ) #�$�1� � �# �) � �� !� ���� � �� ; �� �� � �� �#�3�<�� !#"-��!�� � �� � &� ���� #����

� ��#%,��� � ��! � � ����) � $�(�

• 3��+��� �# � �OT� � � � �# �)� 4��� ; �� � �� I� �J% 1#� ��� �&1#� O=�,� "-���� 8 �% �� &' � !�'�� ) ��4� � � �

6) ���"-��% � ���; % �%��&'� ���) �R�) � $�(�

�# �) � ��! -�,�� ��3��+� ���# � 6) ��� ���2�# �) � ��! -�,�� ��3��+� ���# � 6) ��� ���2�# �) � ��! -�,�� ��3��+� ���# � 6) ��� ���2�# �) � ��! -�,�� ��3��+� ���# � 6) ��� ���2 �����

�# �) � � � ) �#,3��'�% � � � �S� �� &'� 4��� 4<�� ) �� �� �� 4�#�� � � ,<% � % � !�#���� $�% � ) �� ��% ��

�&% �� &'(� �# �) � �#�� ��� ���� � #9�M� �� !���� &�� ) �% � �&� � �% �� #���� �) �� !<% $,% � #�� ) 3��� ������� ��

����) �� ) ����4 � !�'�� ) #�8 ��1� � � ��#%,�� ) �P���% � �&%�� &' � 4��� $3��,#"-�� � ) �� �91� �� � � ,<% � % � ���<%��

��% ���&% ��&' (�

&���@ �(Hurlock)� ��� �# �) � ��� � ��3���+�% � �%�� &��� &�� &'� � � __�# �) � �#�� !�3�#9�M� % �

&�� ) ���% � �&� � &'� #���� #&� _I� #�"-�% N� % -��� _) ���$% N� � ��#%,�� &'� �4) �� � � � � � �'[�#"-��� �� ��� � �� !����

� ��#%,��� � �� � � � $�% ���� S�� ���&% � �&% �� &'�� �4) �� � ��=���"#5� � I� �J% � �� � �#��� �# ��+�% �� � � #� � ��>� % �� � �

� � :�&��% ��&'(NN�

&���@ � �� � ��3��+��� �� !��) ��� �# �) � I� #�"-�% � % -��� ) ���$% � � ��#%,�� &'� !-��,% � � � � ��� �� � ��

&�� �� ) 3��� � ���� � �� � ) ���� #� I� #�"-�% � � ��#% ,�� �# �) � �� ) &�� 5� � �� � I� �C� �� �%�� &' (� � &� � ��#% ,�� �91���

� � ,<% �% ��$�% ���� �����<% ����%���&%��&' (��# �) � ��!<% $,% � �,�����) �P���% �&'�4����) �� � ���&' 2 ��

Page 21: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

21

/ � �������� ��# �)� � � F � ��S� �1� ��# �) �

G � �����) ��# �)� � � D � �) #�$�1� ��# �) �

. � �) ����4 ��# �)� � � 7 � ��'�% ��# �) �

B � �)94��1� ��# �)� � � E � �) �'8 �,��# �) �

������� ��# �) ��# �$�� � �#������� ��# �) ��# �$�� � �#������� ��# �) ��# �$�� � �#������� ��# �) ��# �$�� � �# �) �2�) �2�) �2�) �2 ��������

� ������� � �# �) � )�� !�3�� � �� � ; �� � �� ������� � ) ����� �# � $��� �� � &����� #���� � ��#% ,�� &'(�

�4) �� !<% $,% � ������� � 3����� �P; ��,�� &����� �� �� 8 �@% � �1� ��8 � �� � &����� #� ��� �# �) � ) �P���% � &'(� $���

�# �) � ������� � �# �) � ) �� 4��W�� � � 1� � � &'� �4) �� !<% $,% � ��@) � �� �� �� � �# � &� ���� �� � �� ) ���% �� �� ) �-� �

6�� � �� ��� �=�� ) �P���% � &'(� �) �� �� ) �-�� �#�3�<�� � S� �!�� � ��� ���� �� �'� ��� � �� �# �) � 3��� �) �� ��

!<% $,% � ����� &'� 4')�� ������ O8 ���� ) �[W�� �[W���� 3���4�� ����� ��W�� � &���� �1� ��8 (� $�� � �'���� � ��

�# �) � �� ���� ������� � �# �) �) &�� 5� � � �� � &����� !�# � � &'(� ������� � �#�) � �� � � ��C�� ���� �) � � � ���

&' �2 �

�/ �� �����2�����A 2 ��/ �� �����2�����A 2 ��/ �� �����2�����A 2 ��/ �� �����2�����A 2 � ����

������� � �# �) � �� �� �S� �� �� � !�� � !<% �� � � �� ; �&� � ! $�� � % -��� �� @) � �� �� � � � �� �# �) � &��% �� &'(�

� ��� J#% �� �� �#�3�<�� !#"-��!�� � �� � !�3�#9�M� �� $� % � �� � ! % �� &��% �� &'(� ������ �� ����� "�����

� � =������ �#) �� � � =������ � � ��� ) "-���� !��8 � �� ! �3� #9�M� % -��� � ��� J#% �� � � 8 O) ��� ) �� ) P; �< �% �

&'(�

) ���<� � ������ ��# �) �2) ���<� � ������ ��# �) �2) ���<� � ������ ��# �) �2) ���<� � ������ ��# �) �2� ������� ��# �) �) ���<�% A �� �) ��&��������&�(�����) ��

�# �) �)���) ����:���) P; < ��&'(�� &��OC� % A ����������� ��� �� �� ��4�% ��&'�2�� �

�!��"��� ��� � =������ � �; ����@) �� �� �� �� � ��) ���<�\��) ��$� �<-�� �@���8 �������� ��!� ��(�

�3�<�� ������� � �# �) � 2� ������� � �# �) � � � 1�� � I� �J% � �� � �3�<�2 �3�<�� 5�� ) �� &� �% �� &'(� � & �

�3�<�% �� ������ �� 8 � 5� � �� � � ��,� 4�% �� &'(� �<�\��) ��� $� �<-�� �� � �� �� � ) �� �� ,� �� ���� �� ) � ���

� � 3��#������� ��������8 ��!��8 �� ��� �W% ��&'(�

!�3�#9�M��S�2 �!�3�#9�M� ���S�)8 '#��) ��� ���� ��)���&� ���% �(�� ) ��#+�,��# �) ��

��$�% �%�4�&��% ��&'�!�'��� ) ��#+�,� �(�

�F �� ������ �� 8 �A2 ��F �� ������ �� 8 �A2 ��F �� ������ �� 8 �A2 ��F �� ������ �� 8 �A2 � ����

��������!� ���) ��&�����!�3�� � �� � ���,�% -���3����)��&'(�� ��8 ���� ��� �� ���# �) � ����

��� �% �"#5� �� �8 ��� �% ��&' (�

8 8 8 8 � 2 � 4<�� �� ) �� � ; �� � �� � ; ��,� �$3�$� F 0 � � �� &��% �� &'(� ��W �� � �� �P; ��,� ��W� � �� � ��

!� ������ 4<�� �� ) �� � !� ��� � �� !� � � &��% �� &'(� � ���J#% �� !���� % � ; �� � �� ���,� �� $�% � �� �

Page 22: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

22

����� �� !�� 4�% �� &'(� / F� #+�,� �� !#"-��� �� � ) ���<� � ; �� � .. � � �� � ; �� &��� 4�% �� &'(� / 02 /D � #+�,�

�� !�� �� �� � ��W� � �� � �� ������� � �# �) � %�4�� )�� &��% �� &'(� F / � #+�,� �� � ��W �� � �� ���,� !� � % ��

) ���� % � ;[W� 4�% �� &'(� ; �� �� � �� ���,� �� �� ��,��% � �� � # �S��� � � 4��% �� ) ����42 !��-�,�

�"-��% �% -����&�2 ) &�� ��� � 3��#�� �W% ��&'(�

�G �� 3����A 2�G �� 3����A 2�G �� 3����A 2�G �� 3����A 2� �

4<�� �� ) �� � ; �� � �� 3���� . � )�� E � � �' �� % � &��% �� &'(� � &��� #+�,� �� !<% � �� � ; �� � ��

3���� 4<�� �� 3���� ) �� � � �� $���� !� � � &��% �� &'(� � ��� J% �� !���� � �� ; �� � �� 3�� �� ) ���<� %A � B 0 � )��

H 0 � � �'=�� % � &��% �� &'(� ; �� � �� 3���� 6)�� ������ �� � � 9�% � ��� ��3�,�� �% �� &'(� % ��� � � ��� ��

!� ��� &��%�� &' � 2 � �!�� ���:�� � �; �� � ; �� � �) �� ) ���<� �� � ������ �� 3���� % ���� � �� � � 9�% � ��� ��3�,��

�% ��&'(�

��D �� ������ ��!� ���� � � �3�<�% ��A 2�D �� ������ ��!� ���� � � �3�<�% ��A 2�D �� ������ ��!� ���� � � �3�<�% ��A 2�D �� ������ ��!� ���� � � �3�<�% ��A 2 ��

; �� � 4<�� )�� &�� ������ �� !� ��� �� �3�<�% �� ��� �� &��% �� &'(� 4') �24')�� #&� ; �W�� &��% �� &'��

6) �� � � &� �3�<�% �� !� � � � � :� &����� �$% �� &'(� 4<�� �� 3���� �# �) � �� #+���,� �� � !���� ��% � 5��

���=�� �% ��&'(�

��. �� ������� �!��� �% �A 2 ��. �� ������� �!��� �% �A 2 ��. �� ������� �!��� �% �A 2 ��. �� ������� �!��� �% �A 2 � ����

� 4<�� �� ) �� � ������� � � �'[W� ������ �� !��� �% � �� � ; &�% � ! ��� � � � � �3�<�� &��% �� &'( � 3��4�!�� � % -���

:� $�� � �� � ) #�,� � � � ��#%,�� % -��� !��� �% � � �� �� 4�% �� &'(� ������ �� � &� !��� �% � �) � � � ��� � � :� ��

) % ��&' (

(i) �) �� 2 � 4<�� �� ; �8 � �) �� !���� ��% � 5� � )�� ; [W% �� &'(� 4<�� ) �� � ��� J#% �� % �

; �� � �� �) �� �� �P; ��,� 8 �$���� &��� 4�% �� &'(� �) �� �� ����� � � �� #+�,� �� !#"-��� � � �

F / � � � �% �% � )�� �� &��� 4�% �� &'(� / 0 � #+�,� �� � �) ��� � � �'[W� � ) �� �� H. � � � �% �% � &��� 4�% ��

&'(� �) �� �� � ; ��,� % -��� ��'�W��,� �� !��� �% � ��W�2 ��W� � �� � �� ) ���� � �� �� 4� % ��

&'(�

(ii) ��&��� 2 � !��� #+�,� �� !�� �� % � ��&��� �� [�@��� 4<�� �� % ����� �� � ; &�% � ; �W�� &���

4�% �� &'(� � ��� J#% �� % -��� "-��� �� 8 � % � �� �% �� �&% �� &' � !�'�� �) �� �� �S� �� �� � ���[W��

4; �W��� �� &�� �� � % -��� �) �� !�<% �� � ! $� % ����1� � 5� � ) �� �# �) % � &��%�� &' (�

��"% � �� �# �) � 8 ��% $�% � ) �� &��% �� &'(� !�� �� �� � # �) � �� ) �-�� 2 � ) �-�� � �-�� �

��'�W��&��% ��4�% ��&'��&�� ��3���4�% ��&' (�

(iii) ��W� 2 � &�-��� � % -�� � ! $�� � �� �# �) � ) �� &� � 6) �� ��W� �� !��� �% � I� J% � &��% �� &'(�

��W� ���# �)% �&��% ��) �� �� �% ��% -���$�8 ��,� ��&����� �� � ��3���) �� �&��% ��&'(�

Page 23: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

23

(iv) 3��4��� � % -��� :� $�� 2 � �#4�% � �� &�-�� � '��� ! $���� �@� � ��:�� &��% �� &'�� / D2 /7 � #+���, � % �

�� �� �# �) � � O=�,� &��� 4�% �� &'(� / D 2 /7 � #+�,� �� !�� �� % � 3��4�!�� � �� �# �) � &��% ��

�&% ��&'�; �� � ���P; ��,�% -���� '��� � ��!� ����� �!��� �% ��&% ��&'(�

(v) &����� �@� 2 � ; �� � �� &����� �@�� � � �'[W� ) �� � ��:�� �# � ����� &��% �� &' (� ����2 ����� 6� ��

!� ��� �� � � ��#% ,�� &��% �� &'� !�'�� !�� � ��,� &����� �� � �� �# �) � &��% �� &'(� 4<�� ��

) �� � � � ��� �� � F B 0 � &����� �@� &��% �� &'(� � O=�,% �� !���� � �� 6) �� � G .0 � &����� �@� &��� 4�% ��

&' (� �?�� �� � &����� �@� ) �� % � &��� 4�% �� &' � !�'�� � O=�,� � ��� J#� !#"-��� �� � �� ��

) C� ��F0 7 ��&�4�% ��&'(�

(vi) ��@) � �� �� �@� % -��� #) �� 2 � ! �� 3�� ) �� #) �� % <%�!�� � �� #9�M� �� ) � �� �� �� � �� % <% �!�� � )��

!� � � % �#� � &��% �� &'(� ������ �� 3���� �� ) � �� �� �� � *���� �# �)% � &��% �� &'(� ; �T� �#"-���

�� � � � ) � �� �� �� � � � � 4�� !� � � &��% �� &'(� ����2 ����� 4�� �� ���� � �� &����� �$% � � &'�

!�'�� ���) � % <% �!�� � �� �# �) � &����� �$% �� &'�� 6 ) �� � 8 9[% �� !���� �$% �� &'(�

#) �2 � �J% ��8 �-���, � ��!� � �)�#�� ����) ���; �,�; [W����$% ��&'(�

(vii) 8 � % � 2 � ; K��� � �� � !"-��� �� % -��� "-��� �� 8 � % � � ���� 4�% �� &' (� !"-��� �� 8 � % �� � �� ) C� ��

G 0 � % -��� "-��� �� 8 ��% �� � �� ) C� �� GF � &��% �� &'(� !"-�� � �� 8 � % � % �) ��� ��) � ) �� ����

� ��� ��) � % � !# � � !�� 4�%�� &' (� � � �2 � A � #+�,� % � � �� 8 � % � !�� 4�%�� &' (� !"-� �� ��

8 � % � �� �$�� 4���� � �� "-��� �� 8 � % � 6� �� "-���� ��� ��% �� &' (� F . � #+�,� �� !#"-��� %�

"-��� ��8 � % ��� �%���&%�� &'(�

�7 �� !�<% �� �!#� #�2 ��7 �� !�<% �� �!#� #�2 ��7 �� !�<% �� �!#� #�2 ��7 �� !�<% �� �!#� #�2 � ����

������ �� !�<% �� � !#� #�� � �� �# �) � 3��� !�� � 5� �� � �� � &��% �� &'( � � &� �# �) � �!�� �J% �

) ����� �; �� � ���� ) "-����� % -��� �) �� #) �� � � =����� �� � &��% �� &'(� ; �� �� �� � � ���� ! $� ����� &��% ��

&' (� � � ��[�#"-��� �� � #�� ����� &��� 4�% �� &' (� "��� �� ) "-���� �� !� ��� 3��� !�� �� �� �# �) � �� ) �-�2 ) �-��

&��% �� &'(� !�<% �� � �# �)� �� ! % $,% � "����� �=��� �� ) $���� �� ,�� ��% ��� %-��� $�� � �S� �!�� �

�� ) % ����� �#� ) � � � =����� � $�8 �� % -��� �O�� �� � �� � # �) � 3��� &��% �� &'( � ��"% + � �� �# �) � 3���

!�<% �� �!#� #�� � ���# �) ���! % $,% �&��&��% ��&'(�

������� ��# �) � ��� � � 3���#% � ����#� ��� �� �2������� ��# �) � ��� � � 3���#% � ����#� ��� �� �2������� ��# �) � ��� � � 3���#% � ����#� ��� �� �2������� ��# �) � ��� � � 3���#% � ����#� ��� �� �2 ��������

� "#�"-�� �# �) � �� ��#�) � �� 61% �� 8 ��!�� � ) �� U�� �+�� ) ; �� &'(� 6 ��% � � �� !����% � � � � �� ) ��

!�� ���4% � ����� 4�� !�'�� �#Y���� !� �'�+: � 3���4��� �� &#�8 ��� ��#�) 2 "-���� �# � 8 ��+�� O=�,� # ����S�� ��

) ����% 1#�"#"-���# �) ��� �; � � �&��% ��&' (� �� �� ��� �) ��!� � ��&1#� O=�,���P�#% �&'�A �

Page 24: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

24

i) # ����S�# ����S�# ����S�# ����S�� 2 � ��% �� ��% �� �� "#�"-�� !�'�� ������� � ����� �� �� 3��#� 6��� ; K��� � � �� 3��� � �W% ��

&'(� � �8 � #�� ���$�� !�'�� ��; ,�� &' � % ��� 6��� ; K��� 3��� #') �� &�� &��% �� &' (� "#"-�� �� % �2 �� % �� ��

) % ��� ��&��"#"-��������� ��# �) �&��% ��&'(�

ii) #�% �#�=�#�% �#�=�#�% �#�=�#�% �#�=� �2 �; �� � ��"#3� ��# ��# �) ��� �#�% �#�=�� ��% 1#�) &�� �� ��; � � �&��% ��&' ( ��) �

� � ��� �� �� � ��C� � % 1#� &' � 2 � ���M� #����� � � �, % � �O� � !�'�� "#K�% �(� % $� $��� �� � !�'�� ; <8�

� ���� � � � � �&��� #���� ; �� � � ) �� ��� � ) �� ���$� �� � � ��� ; � �� !� ��� "#�"-� � ��� C���� 8 �% ��

&' (� � �8 � ; �� � �� ������� � &���� �� #"�� � �&��� �� "-����� C����� �� 3���4�� ! ��8 � "#K� � &'�

% ����6) ��������� ��# �)�8 ��% �$�% �)��&��% ������4� % ��&'(�

iii) � �'� �'� �'� �'�+: � 3�� �4��+: � 3�� �4��+: � 3�� �4��+: � 3�� �4�� 2 � � �'�+: � 3���4��� -� ��� �� ) ; �� ����� !�'�� ������� � �# �) � �� � ��� ��� �

&'(� !% A � ; �� � �� 61% �� ������� � �# �) � �� ���� 6 ) �� � �'�+: � 3���4�� �8 � �� 4���� !�# � �

&'(�

iv) ��� ��% � �8 ��� �,��� ��% � �8 ��� �,��� ��% � �8 ��� �,��� ��% � �8 ��� �,� 2 � ��� ��% � �8 ��� �,�� 61% �� "#�"-� � �� !� ���� ���� &'(� ; �� � �� C������

) ������ C������� � [W���� !��8 � �� ) �� � ��� �% � &����� �� �&�(� ��� ) ; � �� ��, � �� ��� ��% � ) �� �

� ��&�����) ��6) ��"#"-���# �) ��� �; &�% �&�� ��; � ��� � �!�% ��&' (�

v) ��8 � �� #� �#Y����8 � �� #� �#Y����8 � �� #� �#Y����8 � �� #� �#Y�� � 2 � ������ �� "#"-�� �# �) � �� ���� ��8 � �� !�'�� �#Y��� !��#�� ,� &'(� � � ��� ��

���� / F � U�=:�� ; �T� �#"-��� !�'�� � �����#"-��� �� � S� �A � �$3�$� / 0 � !�'�� E � U�=:�� �� ��8� ��

� � �, % � &��% �� &'(� ; �� � ��� �% ��� �#Y��� ������ !�# � � &'�� J� ��� � -� ��� 6) �� �# �) � �� �

; � � ��) M�&��% ��&'(�

vi) � � ��� � ��� � ��� � �� � 2 � ; �� � �� 6��% � �� ����� � �# �) � �� !� ���� � � ���� &'( � � �8 � 6) �� !� ��� �� % �2 �� % �� ��

� � ��� �&� � ���% �� &'�� % ��� #& � 8 �A C��� �&��� �$% �� &'� � �8 � 6) �� ��% �2 �� % �� �� !T� �� �� �� � �91� ��

&��� 4�% �� &'�� % ��� 6)�� !) &� � +:�� � ��� ) ����� ���� � �W% �� &'� 6) �� ������ �� �# �) � &���

� ����!) P3�#�&���4�% ��&'(�

vii) ) �����) �����) �����) ������ 2 � � � ��� � �� ; ��� �� ) P� �� �# �) � �� ���� 6) �� � ) ������ �� 3��#��� &����� !�%�

!�# � � &'(� �) � ) P3��#��� �� !3��#� �� � #&� 3 � � � �� !��3�#� ���� �$% �� &'� !�'��

!�1�2 �# #�) �C����; '�% ��&'(�� ��8 ����� �; �% � �6) ���# �) � ���!#5M���8�% ��&'(�

viii) C� ��� � � � I� �� ��C� ��� � � � I� �� ��C� ��� � � � I� �� ��C� ��� � � � I� �� �� � 2 � ������� � �# �) � �� ���� C���� !�'�� I� �� ��� �� � � �% � �# ��+� � � ��� �8 � ��

4���� ���&�(� � ��:�� � � ��� � � $� � �� � �W�2 � �W�� &�� ! � ��� &�-�� � !�'�� � '��� � ��� ��� �� � � �, %�

I� �� ��� �� ��% �� &'�� ��� ;�� �� � !�'�� � ������ � �� ���� C����� &#�� �� � C���� !�'�� I� �� ��� ��

6��% �I� #"-��� ��4����!�# � �&'(�

ix) !<� � �� � 2 � ������� � �# �) � ��� � � 3���#% � ���� #���� �� � !<�� �� � &'� �/ �� ���$� � ��

8 �U�,:��� �� ��=�� ������ �� � 61� <�� &����� #���� �# 9�%� � �� !� ��>� % �� � �F �� !K� �� !�'�� C���;�

Page 25: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

25

4�#�� �� �G �� 8 ��+�� O=�,� ) ����4 � ��P� ���@�� 4')�� 2 � ; � �2 �##�&� �D �� $�3�,=��� ��% � � �� "#�"-� �

�. ��� ��#��� ���&�2 ) &��!�'��!��-�, ��"-��% (�

� ��� ��� ��� ��� ��� ��� ��� �� ��������

� ���$% �� � �� ���$% �� � �� ���$% �� � �� ���$% �� � �����

� � �/ �61% ��������� ��# �)� ��!� �� �"� +:� ��4�] �

� � �F �������� ��# �) � ���� � 3���#% � ����#������C� � �� �� � ������; % ��,��] �

�����) ��# �) �2 �����) ��# �) �2 �����) ��# �) �2 �����) ��# �) �2 � ����

����) � �# �) � ) �� !�3�� � �� � ����) � ���J%� �� � �� �# �) � � �� Q��� 3�=���� �� � #9�M� �# � 6) ��

6� � ��$� ) �� &'(� ����) � ���J% � �� � �� 68 � � % -��� #�% �#�=�� �� � � �% � ) ��� ��4�� �� ���% �� �� ���� ����)�

�# �) � &'(� ����) � �#�) � �� � ) #�8 ���� � � 1�����=��� !� �$��� "��=��� !# ����� ������=��� ��<%��� % ,��

) �"� ���) �� ����!��8 ����J% � �@�!�% ��&' (�

����) � �# �) � �� � � �S��� 4�:�� &��% �� &'(� �) � 4� :�� � � �S� �!�� � �� !� ���� � �� � ) �� ) T� ���

�� ����,=�� ���� ) 3�#� �&� � &'(� !% A � � �� �� � ���8=�� &'� �4�)�� ����) � �# �) � � % �� ��% �� &'(� �4��� �

��C� ���P�#%��&'��

• � ; ��M� �� � #9�M� 2 �; ��M� �� � #9�M� 2 �; ��M� �� � #9�M� 2 �; ��M� �� � #9�M� 2 � ;��M� �� �# �) � �% ��� ! ��� � % � &�!�� &'�� :�,�� ��� !�O% ,� ��<% �� �� � ��>� % �� ���

; ��M� &�� &'(� ; ��M� �� 8 ��� 5� � &��% �� &' � A � �/ �� !���# � � � ) P3��I� � � ��>� % �� �F �� !�4,% � ; ��M� � ��>�% �(�

!�� ; K��� � �� �# �) � �� [ $� ; �� � ��#��� % -��� � ��� "-��% � �@� ) �� � ��#�� � �� � � ���#'Q��� � % -���

) ����4 �� ���"-��% � �@�8 ������) ��# �) � ���OT� � �� ���� ������� � � �J% �� ��=���� ��5� �(�

• �� P����) � �S� �!� � � �� � #9�MP����) � �S� �!� � � �� � #9�MP����) � �S� �!� � � �� � #9�MP����) � �S� �!� � � �� � #9�M� 2 � ����) � �S� �!�� � �� � #9�M� &����� ) �� &� � ����) � �# �) � �� !������

�$�� �� 4�% �� &'(� � <8 � &� #+�,� �� !�� �� ��� ����) � � ��� J#% �� �� !� ���� ����� ; � �� #+���, � �� �

����) � "%�� ��� � &����� 4�% �� &'(� � � 1� � � I� �J% � �� ����) � #9�M� �� ��� � �#�3�<�� !�� �� #+���,�

�� � &����� �$% �� &'(� ����) � �S� �!�� � �� #9�M� �� Q��� �� ��� �� A � �/ �� ��X8� Q���� �F �� 6� ��� � �� �G ��

��J% ��O�% ,���#� ��% ���X8 �� � ��� ����=��� � ��6� � ��$�!� � �� � ��$� ��&'(�

• � 3 ��+��� �# �) � 2 �3 ��+��� �# �) � 2 �3 ��+��� �# �) � 2 �3 ��+��� �# �) � 2 � ����) � �# �) � �� �% �� 3��+��� �# �) � ) �� 3��� ��% �� &'(� 3��+��� �� *���� &�� !�4,%�

$� �&�� � ���J% � % -��� �#��� �S� �!�� � ��� ) �C���� �� ���% �� �# �) % � &��% �� &'(� � � �� �3� � #+���, � �� !� �����

; �8 ���#+���, ��� �; �� �4�:��#�J� ������% -���!� ����X8 �� � ���) �C�% ��&'(�

• �� ) T� ��1� � �# �) � 2�) T� ��1� � �# �) � 2�) T� ��1� � �# �) � 2�) T� ��1� � �# �) � 2� ) T� ��� �� ����,=�� �� � &1#� ����) � �# �) � �� � � �S� �� �� � �&1#� O=� ,�

&'(� ; �T� �#"-��� % � ; �� ��� ) � �� �� �� � � �� ��� �=�� % -��� � 8 �-��, � ��� 8 �C���� �� � �"-��% �� ��� �# �) %�

�% �� &'(� ; �� � 4��� �� � 3��� �� % �� �% �� &'�� 6) �� !� ���� � � 1� � � &'(� #&� 4��� 8 �C�% �� &'�� 6)��

� �� �# #�) � �% �� &'(� ; ��M� �� �# �) � �� !�3��) � �) � ; �% � ) �� 3��� ��% �� &'� � � ; �� � �� � � )�

Page 26: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

26

� � ��� �� ) T����� � �# �) % � &��% �� &'(� �) �� �� ��� 8 '�� � I� #&��� �� ) T� ��� � � ; �� � ��

����) � �# �) � �� ���% � &'� �!�� "-� ��� % -��� �8 ��� �� Q��� �; �� ) �� � �) �� ) C� �� �# � �8 � �

) T���!�� �) ��; �� � ������) ��# �) � ���% ������&'(�

�����) ��# �) � ���� � 3� ��#% � ����#� ��� �� �2����) ��# �) � ���� � 3� ��#% � ����#� ��� �� �2����) ��# �) � ���� � 3� ��#% � ����#� ��� �� �2����) ��# �) � ���� � 3� ��#% � ����#� ��� �� �2 ����

� � �#�3�<�� ��� ����) � �# �) � ��� � � 3���#% � �% �� &' (� 6��� � ) �� !� � � �&1#� O=�,� ���

��P�� � % �&'�2 �

/ �� # ����S�# ����S�# ����S�# ����S�� 2 � ; �� �� # ����S�� )�� �� � ����) � $�=�� !�'�� � ��>�% ��@� � � � % � �%�� &'� �4��� �

#�% �#�=�� � ) �� �� ��� �� !<% �� �&� � �� ) % �� &'(� � ) �� I� �J% � �� 6) )�� !� � � �# �)�

�&� �&���) % ����4% ���� �6� ��# ����S��) P3�#�; ��% ��&'(�

F ��� � �#� �#� �#� �#��� �� #�% �#�=�� 2 ���� �� #�% �#�=�� 2 ���� �� #�% �#�=�� 2 ���� �� #�% �#�=�� 2 � � ��#��� �� #�% �#�=�� �� ; �� � �� ����) � �# �) � �� � U���+�� ) ; ��

&'(� � � !K� �� � ��#���� �4) �� � ��% �2 �� % �� �� � !K� �� ) ; �� &��% �� &' �� �4) �� � #�� !� ��� ; K��� � ��

5��� �� � !�'�� !�# � % �!�� � ��� ) �R%�� &' � �# � �4) �� � !��<8 � �# � "#% �% �� �� #�% �#�=�� &��% ��

&'��� � 1� � �)8 "� �������) ��# �) ��� �!1� � � �� ��$�8 �% ��&'(�

G ��� � ��#��� � � ) ����4 � � "-��%� ��#��� � � ) ����4 � � "-��%� ��#��� � � ) ����4 � � "-��%� ��#��� � � ) ����4 � � "-��% � 2 � 6K�� ) ����4 � �"-��% � �� � ��#��� �� ; �� � �� ����) �

�# �) � !� � � &��% �� &'(� �) �� ��=�� � &� &'� � � 6) ��� ����) � �# �) � �� 4��� ) � ���

6� �X ��&��% ��&' �#�� ��P��) ����4 ��"-��% ���� ��#��� ��; �� �������8 ��,3��&��% ��&' (�

D �� � ��#��� � � !� �-�, � � "-� �% � 2� ��#��� � � !� �-�, � � "-� �% � 2� ��#��� � � !� �-�, � � "-� �% � 2� ��#��� � � !� �-�, � � "-� �% � 2 ��� �% 3�� ����� ; �� � 8 ��8 �� ������ � ) �� !���� �� ; 4�� � ! K� �� !��-�,�

�"-��% � #���� � ��#���� � ) �� ! � � � !�% �� &' � �� �� ��=�� � &� &'� � � ��� ; �� ��� ��� �� � �# ��+��

) ��# ���@� 6� �X �� �&% �� &'�� 4')�� 2 � 6��% � 3�� �4��� 6� ���� �� � � �, % � ) � ���� 61% �� ��'����

!#) ���!��-�, �+:�)��) ������!��8 (�

. �� ��% �2 �� % �� �� � ���� � 2 ���% �2 �� % �� �� � ���� � 2 ���% �2 �� % �� �� � ���� � 2 ���% �2 �� % �� �� � ���� � 2 � !� ����% � ��% �2 �� % �� �� !� ����� � ����% � ��% �2 �� % �� �� ; �� � ��

����) � �# �) � � �� &� � !� � � � � 3��#� ��W% �� &'(� ��% �2 �� % �� �� � ������ ; K��� � �� ����)�

� ��>� % ��)����� �% �5� �) ��) ; � �% �&'(�

7 �� 6 ��% � � � ��� �� � ���� � 2 �6 ��% � � � ��� �� � ���� � 2 �6 ��% � � � ��� �� � ���� � 2 �6 ��% � � � ��� �� � ���� � 2 � ; �� � �� ����) � �# �)� �� ���� 6��% � � � ��� �� � ����� !�% �

!�# � � &'(� ��) �� � ����� &�� 6) �� ����) � $�=��� � !�'�� ���J% � �� � �� �# �) � �% �� &'(� � �����

���+� � �����J% � ���# ��+��5� �)��6) ������) ����J% � ���# �) ��% ��&'(�

B �� �#�#�#�#V� �� � 2 �V� �� � 2 �V� �� � 2 �V� �� � 2 � !K� �� �#V��� � ; �� � �� ����) � �# �) � �� #�"% �# � !�'�� �&1#� O=�,� ���

&'(� !K� �� �#V��� � ��) �� � ����S�� � � "% �% � �% �� &'�� 4��� ������ � �� 5��� �� � !�'�� !�# � % �!�� �

��� � O��� ���� �� ���� �#� 3�<�� �S� �!�� � ) �� � ��� O=�,� �&% �� &'(� ��) � � �#V��� � "#"-�� ����) �

�# �) � ��� �#�"% �# � ��=��&'(�

Page 27: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

27

E �� � ��� � 2 �� ��� � 2 �� ��� � 2 �� ��� � 2 � ; �� � �� ����) � �# �) � �� � � ��� � �� "-���� ; &�% � �&1#� O=�,� &'(� � �8� � ��� � ��

����) � �# �)� !K� �� &'�� � �8 � #&� ; ��� �� � � �% � �� ��� !�'�� ) &���3�O�% � �� I� #&��� �% �� &'�

!�'�� #&� � ���=�� �#� �� � � � �# � 6��% � � ���=� � ) ��$� �� �� � � � ��$� �% �� &'� % ��� ; �� � �� ����) �

�# �) �&�����"#3���#% �&'(�

H �� ������� � "#�"-� � 2 �������� � "#�"-� � 2 �������� � "#�"-� � 2 �������� � "#�"-� � 2 � ������� � "#�"-� � ����) � �# �) � �� ��C� � !� ���� &'(� ��; ,�� !�'��

!"#"-�� ; � � � �� !� ����� ) ; �� !�'�� "#"-�� ; � � � !� � � � ��Y�� ��� !� ��� ����) �

�# �) � �� $�% � !�'�� ) ���� �� � #9�M� �� ) % �� &'(� �) ���� ������� � "#�"-� � � �� !�%�

� � ���� ��� ) �� ; �� �8 � �� 4�� �&�� &'(� !�"%O� �� -��� &'� 2� "#"-�� ������ �� � "#"-�� ��"% +�

&��% ��&'(�

/ 0 �� ) ��4� 2 �) ��4� 2 �) ��4� 2 �) ��4� 2 � � � 1� � � ; �� � �� 4<�� �) �� �� � ) �� ) ��4� ��� &��% �� &'(� #&�� ) ��4� 6) ��

����) � �# �) � �� $�% � !�'�� ) ���� ��� �� ��,��% � �% �� &'(� � �8 � ) ��4� �� � !K� �� �#V��� �� ��

� �"% ��� �� �� #������ �� � � ; ��3�#��� �� ����� 4�� �� ) � ���� � !��8 � �� 61% �� I� #"-��� &'� � % ���

; �� � ����"% + �!�#����$�% �) ���# �) % �&��% ������4�% ��&'(�

� ���� $% �� � ��2� ���� $% �� � ��2� ���� $% �� � ��2� ���� $% �� � ��2 ���� ���� ����

� � � �G� :�,�����; ��M� ��� �'��) ��� ��>� % ��; % �� ��&'] �

� � � � �D� ; �� �������) ��# �)��� �� ��#��� ��#�% �#�=�� ��J� ��3�O�� ��&'] �

�) ��� �4� �# �) � A2 �) ��� �4� �# �) � A2 �) ��� �4� �# �) � A2 �) ��� �4� �# �) � A2 � ; �� � 4<�� �� ) �� � ) ��4� �������� &��% �� &'� 6��� ; [W��� �� ) �-�2 ) �-�� ; ���

�� ) ��4� �=�� �� � � �S� �� &��� 4�% �� &'� �4)�� ?�"#5� � 6) �� � ) ����4 � $�=��� � �� �# �) � &��% ��

&'�4���) ����4 ��# �) � ���� � 8 � �,% � �% ��&'(�

�/ ��� ! ���P3� � ) ����4 � !��! ���P3� � ) ����4 � !��! ���P3� � ) ����4 � !��! ���P3� � ) ����4 � !���S� �� � �S� �� � �S� �� � �S� �� � � 2 � ��'�#�#"-��� �� � ; � � � �� ) ����4 � ) P� ,� ��% �� % -���

6) ���8 ,2 �$8,� ��#�% �#�=��&��% ��&'(���% �� �� ��&��� ���8 �C���#&���" ��% ��&'�!�'��#&��

6) �� ) ����4 � ) � ,� &'(� ; �T� �#"-��� � � � 6) �� ) ����4 � ) P� ,� ;[W% �� �&% �� &'� !�'��

6) �� % �&� !���S� �� � 3��� �% �� &'(� #&� !� ��� � ����� �� � ! % �� ���� �$% �� &'� !�'��� &� � !<% ��

����6) ��) ����4 ��# �) � ��� &�����=��&'(�

�F ��� !<� � ; �� � � � �� ) �-�� !���S� �� 2 �!<� � ; �� � � � �� ) �-�� !���S� �� 2 �!<� � ; �� � � � �� ) �-�� !���S� �� 2 �!<� � ; �� � � � �� ) �-�� !���S� �� 2 � ) ����4 � �# �) � � � �� % -��� !���S� �� �&� � &'(� ; �� �

!<� � ; �� �� � �� � � �%� !���S� �� �% �� &'(� �)) �� 6) �� ) �C�8 � �# � 8 �C�8 � !��3�#� �� � #9�M�

&��% �� &'(� ��'� ��) � �� !�� �� % � �� ; K��� !���S� �� �� � � �% � � � �% �S� �� �&� � �%�(� 8 ��� #+�,� ��

!�� �� ��; K������2 8��� ��!���S� �� � � �����$% ��&' (�

�G �� ) ��� �4 � � � �% ; �� �� 2 �) ��� �4 � � � �% ; �� �� 2 �) ��� �4 � � � �% ; �� �� 2 �) ��� �4 � � � �% ; �� �� 2 � ) ����4 � �# �) � � � �% ; �� �� �� &����� &�� ) ����4 � � # �) � ��

�&1#� O=�,� � � �S� �� &'(� �) �� � � �S� �� �� � ; �� � "#�3���# � % -��� !�4,% � ) ����4 � I�#&���� � ���

) �C�% ��&'�% -���� ���"-��% �61� <��&������ ��6) ��!�� O��!���=�� �% ��&'(�#�� ��C�� $�� �*����

Page 28: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

28

!� ��� !���S� �� I� J%� ���� �$% �� &' (� 6��� � � � �% *�<8 % ��� ) &� ��$� !��K� ��O#,� �� ,� ����

!��8 �3��#��# �) % �&������$% ��&' (�

�D �� � � �% ��� �� � I� #&��� 2 �� � �% ��� �� � I� #&��� 2 �� � �% ��� �� � I� #&��� 2 �� � �% ��� �� � I� #&��� 2 � ) ����4 � I� #&��� �� �# �) � �� ) �-�2 ) �-�� ; �� �� � �� � � � �% ��� ��� !-�#� �

� ���1� � I� #&��� 61� <�� &����� �$% �� &'(� � ���1�� I� #&��� �� � &����� � ��� ; 8 � ����� �)��

�&������! $�� ��� �) C% �����!����!��8 �&'(�

�. �� ��W� �,� R$�W� � 2 ���W� �,� R$�W� � 2 ���W� �,� R$�W� � 2 ���W� �,� R$�W� � 2 � 4')�2 4') �� ; K��� ; �W�� &� ���� �$% �� &' � � 6��� I� #&��� �� � ��W��,2 R$�W� �� ��

) C� ��; [W����$% �� &'(��� �� ��=��4; �3���; K��� �� �� ,� ��$�% ��� �!#��� � �61� <��� � ���

; �� � ��W��� �� ��� �� % '� ��� &��� 4�% �� &'(� � �8 � ; �W�� ) � ���4 � ��<� % �� � � � % � �#+�� �� � ) �� ; K��� �

���� � � ���=��8 � $��% ���6��� � R$�W��&����� ��) 3��#��� ��&��$�(�

�7 �� ) &���3�O�% � 2 �) &���3�O�% � 2 �) &���3�O�% � 2 �) &���3�O�% � 2 � ) ����4 � �# �) � �� � ) &���3�O�% � �� �# ��+�� 3�O�� �� &��% �� &'( � ; �� � �� � � & �

� � #9�1% � ) &���3�O�% � �� � ���"-��% � �� � �� � &�� �# �) % � &��% �� &'(� ) &���3�O�% � � O=�,� I� #&��� �� � 3���

!�� ��% -���� ��� J#% �� ��) �-�2 ) �-���3�<�% ��� ��,�4�% ��&'(�

�B �� � � �% "� ��,� 2 �� � �% "� ��,� 2 �� � �% "� ��,� 2 �� � �% "� ��,� 2 � ; �� � �� � � � �% "� ��,� �� �# �) � ) ����4 � �# �) � �� ��=�� &��% �� &'(� !� ���

!�$�� ; [W��� � � � I� �J% � ) 8 �� &�� �$� � �&% �� &'(� 6) �� !� ��� � � �% *�<8 � �� � ) �� "� ��,� ���� � �W% ��

&'(�

�E �� ) &� � �$� 2 �) &� � �$� 2 �) &� � �$� 2 �) &� � �$� 2 � ) &� ��$� ) ����4 � �# �) � % -��� ) ��� ��4�� �� �O�� &'(� ) &� ��$� �� 3��#��� ��

�# �) � ) �� &�� I� �J% � �� � �� �2 ���� 3��#� 61� <�� &��% �� &'(� 8 ����� � &� � ; �� � �� ) ����4 � � ���

����# �) % � ������ �) &� ��$�8 �% ��&'(�

) ��� �4 ��# �) � ���� � 3� ��#% � ����#� ��� �� �A 2 �) ��� �4 ��# �) � ���� � 3� ��#% � ����#� ��� �� �A 2 �) ��� �4 ��# �) � ���� � 3� ��#% � ����#� ��� �� �A 2 �) ��� �4 ��# �) � ���� � 3� ��#% � ����#� ��� �� �A 2 �) ����4 ��# �) � ���� � 3���#% �����#���� �� �� ��

�� �) ��!� � ��&1#� O=�,�! �� �� ��C�% �&'�2 �

/ � # ����S�� 2 �# ����S�� 2 �# ����S�� 2 �# ����S�� 2 � ; �� � �� ) ����4 � �# �) � � �� # ����S�� �� �� � ) ���� % � � �3��#� � �W% �� &'(�

� � ��� �� � &��� ��" ��� ��� 6� �� ���,� �#� �+:� I� #&��� # ����S�� ) �� 61� <�� &����� #���� &� ��

) % ��&'(�

F � ������� � #� ����) � �# �)������� � #� ����) � �# �)������� � #� ����) � �# �)������� � #� ����) � �# �) �2 � "#"-�� !�'�� !� � � �# �) % � ��"%+ � #���� ; �� � �� ) ����4�

�# �) �!"#"-��!�'�� ���# �)% ���"% + �#����; �� � ��!� �����!� � �&��% ��&'(��

G � ) #�$�1� � �# �)) #�$�1� � �# �)) #�$�1� � �# �)) #�$�1� � �# �) � 2 � ; �� � �� ) ����4 � �# �) � �� � � �&1#� O=�,� !� ���� 6) �� ) #�$�1� �

�# �) � &'(� S�� �� #� �,+� �,� ���� #���� ; �� � 8 O) ��� �� U�9=��� �� � ��� ; �� 4�% �� &'(� 6) ��

�#� ��% � � ���� !�'�� �#���8 � ) �� � ��� O=�,� ; �� � ) 3��� ��� !� ��� !���� !� �+�,% � �% �� &'(� ) #�$�1� �

!�'��) ����4 ��# �) �) �-�2 ) �-����% ��&'(�

Page 29: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

29

D � � ��#��� ��#��� ��#��� ��#��� 2 � � ��#��� &�� "-���� &'�� 4&�@� ) ;) �� � &��� ; �� � �� ) ��4��=�� &��% �� &'� � ��#����� ; �W��

���$�� � �� 4') �� !���=�� !�'�� I� #&��� &��% �� &'�� ; ��� #') �� &�� !���=�� !�'�� I�#&��� ���� ��

� � � 1�� �% ��&'(�

. � � � ��� � ��� � ��� � ��� � ��� � ��� � ��� � ��+�=�� �� �#� �+�=�� �� �#� �+�=�� �� �#� �+�=�� �� �#� �� 2 � ��% �2 �� % �� *���� ; �� � �� � ���2 � ��+�=�� �� �#� �� 6) �� ) ����4�

�# �) � ��� ; &�% � $&��� � � 3��#� ���% �� &'�� 68 �&�=��-�,�� ) ���% �� �� !� ���� � �� � ���� 4���� #����

; �� � &� � 3��� !� ��� &��% �� �� !��3�#� �&� � �% �� &'� !�'�� ; &�% � ���W� � ��� ) �� � ���� 4����

#����; �� �8 O) ���; �� �� � ) ��8 O���&���� ) 8 � �% ��&'(�

7 � ! ��-�, � �"-� �%! ��-�, � �"-� �%! ��-�, � �"-� �%! ��-�, � �"-� �% � 2 � ��% �2 ��% �� �� !��-�, � �"-��% � �� ; �� � �� ) ����4 � �# �) � � �� 6��% � � � �

!����% � �� 3��#� � �% �� &'�� 68 �&��=��-�,� ���� ��% �2 ��% �� �� ; �� � ��W�') � �� � �&%�� &' �� !K� ��

I� �J% � �� � ) �� ���% �� 4��% �� &' � !�'�� !K� �� �#V��� �� � � � � � � ���� � � � % � �%�� &' ( � �� �,�� ��% �2 �� % �� ��

) <% ��� &����� �� ��=�� 6� �� ) <% ���� � ��� �) � � � ��� �� � ) �� 3�� � ) ��# ��� �� 3��� 8 �,�� �&� �

&��% ��&' (�

B � ) ��� �4 � I� #"-�� � 2 �) ��� �4 � I� #"-�� � 2 �) ��� �4 � I� #"-�� � 2 �) ��� �4 � I� #"-�� � 2 � ) ����4 � I� #"-���� ; �� � �� ) ����4 � �# �) � ��� � � ��� �% � 5� �

!�'�� �8 ��� � �8 ��� �% �� &'�� ) ��4� �� ,�� !�8 �,� !�'�� � � �% ���� ; �� � �� 8 9�+: ��=��� � �� ����,=��

�%�� &'(� � &�� ��=�� &'� � � $� ��� !�'�� �$��� 4�% �� ! �'�� !� ���� % �� �� � ; � � � �� ) ����4�

�# �) ��#�3�<��� � ���) ��&��% ��&'(�

E � �#V� �� � 2 ��#V� �� � 2 ��#V� �� � 2 ��#V� �� � 2 � � �8 � �#V��� � �� #�% �#�=�� 4�% ��� � &'�� % ��� ; �� � �� ) ����4 � �# �) � !�#����

$�% � )�� 61% �� 5� � $� &=�� �% �� ���� 4�% �� &'(� �) �� �#� ��% �� � �8� �#V���� �� #�% �#�=��

� %<��� � �) M�<% �� � �� !��) ��� 8 =�� !�'�� 8 ��� � �� !� ����% � &'� % ��� ; �� � �� ) ���4 � �# �)�

��=�% �&���4�% ��&'(�

H � � ��� � 2 �� ��� � 2 �� ��� � 2 �� ��� � 2 � ; �� � �� ) ����4 � �# �) � � �� � ��� � �� ; &�% � !� � � � � 3��#� � �W1��� &'� � �8 � � ����

� �+:� ��� % � !�'�� ) &� ��$� � &'� � % ��� 6) �� � �� � 3�� � 6) �� �� ) ���� I� #&��� �%�� &' ( � � ��>� � � ��� � � �

�� ) P� ,� ; �� � �� ) ����4 � �# �) � � �� ��� �%� � � 3��#� ���% �� &'(� #� "% �# � ) ����4�

$� &=� ���% �� !�'�� � ��>� % �� #���� � ��� �� � ) �� 8 '��� ) P� ,�� ; �� � �� ) ���� 4 � �# �) � �� �

!�% �� �� ��$�8 �% ��&'(�

/ 0� C� �C� �C� �C� ��� O8 � 2 ��� O8 � 2 ��� O8 � 2 ��� O8 � 2 � ; �� � �� ) ����4 � �# �) � �� � C��� O8 � �� �# ��+�� "-���� &'(� C���� *���� &�� #&�

!� ��� ) ����4 � � � #9�1% � �� � !�'�� ) ����4 � I� #&��� ��� � 8 �,�� �% �� &'�� C���� *���� &�� 6) �� � 6��

) ����4 �$�=��� � ���# �)�&��% ��&'(�

/ /� ) �O& �� � �:�����2 �) �O& �� � �:�����2 �) �O& �� � �:�����2 �) �O& �� � �:�����2 �) �O&�� � �:����� ��) 8 "� � ��5� ��� �; �� ��% ���I� #&��2 ����&���4�% ��&'�

� � ) ��4� �� � � � #��� ���� �� ; �8 � 6) �� � ) �� � � ��� �� �����,� �� !��3�#� �&� � &��% �� &'(� ) �O& �

Page 30: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

30

�� � � 3��#�� � �� ��=�� ; ��� ) ����4 � I� #&��� �� ��) �� �&1#� O=�,� � � � ���=�� �� � %� �% �� &'� 4') ��

� � �'[W�) ��4�*������ ��,��% � ��$�,�8 ��!�� ��� �6% ���) ?�% ��) ��� � � % ��&� �� � ��4��) % ��&'(�

/ F� !<� � ��=�� 2 �!<� � ��=�� 2 �!<� � ��=�� 2 �!<� � ��=�� 2 � ; �� � �� ) ����4 � �# �) � ��� � � 3���#% � ���� #���� !<� � �&1#� O=�,� �� � &'� 2�

) " 9�% �� 'P� �2 �4�#�������� �����) ������) ������� ��% -���� �� �� � (��

� ���$% �� � ��2� ���$% �� � ��2� ���$% �� � ��2� ���$% �� � ��2 ����

� ��� ��� ��� �� ���� � � � �. �; �� � ��) ����4 ��# �) �����; <8�!�� �� ��!� ����% �&��% ��&'] �

��� � � � �7 �; �� � ��) ����4 ��# �) ���2 � �� �� �� � ) ��� � ����% �&��% ��&'] �������C�� (�

) #�$�1� � �# �) 2 �) #�$�1� � �# �) 2 �) #�$�1� � �# �) 2 �) #�$�1� � �# �) 2 �) #�$�1� ��# �) ����#�4�#�� ���# �) �% -���6<��% �&�% ��!� ����# � �+���&1#�

�C�%�� &' � � &� �# �) � ���#� 4�#�� ��� � � 3���#% � �% �� &'(� ) #�$� ! $� �4�� ��X8 � ������� �� � � �,� #����

&' � �) �� �'�:�� "#5�� �����#� �� &'�� �4) �� !-�,� &'� �&��� 8 ����� 61%��4% � ���(� 4; � 3��� ) #�$� ��

�"-��% � !�% �� &'� � I� �J% � �� � ; '����� !�� 4�% �� &'(� #&� �� � 3��� !) ���<� � I� #&��� � � :� �� ) % �� &'��

a8 � � �� ��W �� ;[W� 4�% �� &'�� !�@C��� � ) �� !�@) O� ; & � ) % �� &' �� ��&��� � �� ����% �� � �� ) % �� &'��

!��% ���� �I� � % �!�� �) � %�I� #&���4�$9% �&���4�%��&' (�

; � ��� $� �'$?�T�� �# � ?�T�� 2 �; � ��� $� �'$?�T�� �# � ?�T�� 2 �; � ��� $� �'$?�T�� �# � ?�T�� 2 �; � ��� $� �'$?�T�� �# � ?�T�� 2 � __) #�$� � � 3��# ����� !���S� �� �� ) ���� &��% �� &'(� � &� ������ ��

) ���<� � �# � ������� � � � �% �S� �!�� � �� 5� � �� � I� J% � &��% �� &'(NN� ) #�$� ���#� I� #&��� �� !) ���<��

! $� &'(� � �� &�� � � �=��� �� � � �� �� 4�%�� &' (� ; ��� 4�#�� �� � � ��C�� ) #�$� �) � � � ��� &'2 � &+�,�� ��� ��� U�9=����

�,+� �,�� 3�� �� S�� ��� 61) �% �� �1� ��8 (� ���� � &+�,�� � �� ��� �,+� �,�� 3�� �� S�� ��� U�9=��� !#� � ��� � ) #�$� &'(� � &�

!#� � ��� � ) #�$� ������ � �� &��� �� � � � 3��#� ���% �� &' (� ) #�$� 61� <�� &����� � � �"-� �% � �� � ; �&� � #�

!�<% �� �5� �)���������� � � ��#%,��&��%��&' �4���) #�$� ��8 ���� � 8 � �,% ��%��&' (�

) #�$� �� 8 ��� 8 ��� � � &� �% �� &'� 2 �) #�$� �� 8 ��� 8 ��� � � &� �% �� &'� 2 �) #�$� �� 8 ��� 8 ��� � � &� �% �� &'� 2 �) #�$� �� 8 ��� 8 ��� � � &� �% �� &'� 2 � !�<% �� � % -��� ; �&�� (� ��� 8 ������ �� ) ; �� ������ �� �3�<�� �S� �!�� �

�� �� ��#% ,�� ����) ��&��% ��& '(�

(i) ; �&�� � �� ����� � � ��#% ,�� 2�; �&�� � �� ����� � � ��#% ,�� 2�; �&�� � �� ����� � � ��#% ,�� 2�; �&�� � �� ����� � � ��#% ,�� 2� ��� � ��#%,��� � �� ! % $,% � ���&��� �� ��8 � �� �� ; 8 ����� &�"� �� 58 ���

� � ��� !��8 � �� 3��#�� "#�� �� � � ��#%,��� ������ �� !�) ��� � �� � � ��#% ,�� 4')�2 � &�-�� � '�� ?� ��� !��8�

!�% ��&' (�) #�$�� � ��8 ��� � �I� �J% � ��������� �� � 9�% �� ����3�,���% ��&'(�

(ii) ! �<% �� � ������� � � ��#% ,�� 2! �<% �� � ������� � � ��#% ,�� 2! �<% �� � ������� � � ��#% ,�� 2! �<% �� � ������� � � ��#% ,�� 2 � ��� � ��#% ,��� � �� ! % $,% � �#� ) �� ���W��� a8 � � % -��� �J% � ��

$�% ��� �� ��#% ,��&���4�% ��&'(��J% � ����) �� �� ��S���; 8 ��4�% ��&'(�� ���2 �S� ��$�; �W��

4�% ��&'(�$� �<-�� �� �% -���1#��� ��� � �% �S� ��; 8 ��4�% ��&'(�

���#� 4�#�� �� � ) #�$�� � �� !1� �� � � �&1#� &'(� � �8 � ) #�$�� � �� �# �) � ) % ���%� 5� � �� � �&� �

&��% �� &'� % ��� I� �J% � �� ) P� =�,� I� �J% 1#� �#U��:% � &��� 4�% �� &'(� !�� � �#) $�% � �@� 61� <�� &���

4�% �� &'(� ) #�$�� � ) �� &� � I� �J% � �� � ����,=�� % -��� # ) � �� 3��#���� � 61� <�� &��% �� &'(� � �����

Page 31: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

31

� ������ � � !� ��� !� 9�% � �� � � �% � �'% <� � �&%�� &' (� �) �� ���� #�� ) �� � � �� S�� �� �,+� �,� % -���

� � �% "� ��,�!�'��6K��) #�$�� � ��C������ �� ��$� �% ��&' (�

) #�$�1� ��# �) � ��� � � 3���#% � ����#� ��� �� 2 �) #�$�1� ��# �) � ��� � � 3���#% � ����#� ��� �� 2 �) #�$�1� ��# �) � ��� � � 3���#% � ����#� ��� �� 2 �) #�$�1� ��# �) � ��� � � 3���#% � ����#� ��� �� 2 � ����

) #�$�1� ��# �) � ���� � 3���#% �����#���� �� ���P����C�% �&'�2 �

i)� � -� ��� 2 �-� ��� 2 �-� ��� 2 �-� ��� 2 � � !� � � -���� ; �� � �� ) #�$�1 � I� #&��� ��� � � 3���#% � �% �� &'(� 4; � ; �� � -� ��

&�!�� &��% �� &'�� % ; � 6) �� � S�� �� � �� ���W����� �� �� ) ���� !#� � ��� � ) #�$�1 � I� #&��� �� � � #9�1%�

&��% ��&'(�

ii)� "#� "-� � 2 �"#� "-� � 2 �"#� "-� � 2 �"#� "-� � 2 � ; �� � �� "#�"-� � �� 8 ��� �� 6) �� ) #�$�1� � � � �% �S� �!�� � ) �� U���+�� ) ; �� &��% ��

&'(� !K� �� "#�"-� � #� ��� ; � � �� � �� !� ����� ; &�% � ; ����� �&��� #���� ; �� �� � �� ) #�$�1� � I� #&��� �� �

!� � �!�"-��% ���&% ��&'(�

iii)� ����) � � � �>� % �� 2�����) � � � �>� % �� 2�����) � � � �>� % �� 2�����) � � � �>� % �� 2� !� � � ����) � � ��>�% �� #���� ; �� �� � �� ) #�$�1� � �# �) � !� � �

�#"% 9% � &��% �� &'(� #�� 3��#+� � �� ) �C��� � !�'�� 8 �A C��� �� 3�� �� � !�'�� !� �1% � �� � ��� !��3�#� �� ) %�� &' ( �

) � ���=�% � �� ��P�%�� ����) � "%��� � �� ; �� �� � �� � 6) �� !�� �� �� � � �% 3�� ����� ; �� �� � �� !� �����

) #�$�1� ���� �=�� ��&��% ��&'(�

iv) ! �3���+��� 2 �! �3���+��� 2 �! �3���+��� 2 �! �3���+��� 2 � ��% �2 �� %�� ��� !� ��� ; �� � )�� ; �W�� !� ��� � � &��% �� &'� "#� � ; �� � �� � ���,� �� ���,�

!�3���+��� &��% �� &'(� � �8 � 6) �� !�3���+��� � O=�,� �&�� &��% �� &'�� % ��� #&� ���� ��� �� ) �$�� �� � ��; � � �@�

�$���� �$% �� &'(� ) �-� � &� � 6) �� !� ��� ��% �2 �� % �� �� :�� !�������� ) ����� � �W% �� &'(� ��) �� �"-�% �� � � �

6) �� � ) #�$�1� � % ��#� 61� <�� &��� 4�% �� &'(� ���,� 3��� ; �% � 4��� ; �� � �� !�1��# #�) � ��� ��

�% �� &'�� 6)�� *���� ) �R�� 4���� #���� ��� �� � �� � � �� % � �� � !#��� �� 61� <�� �% �� &'�� 6) �� ���<%%�

!�'��3�� 3��% ��&��� ��� � #9�1% ��� �#9�M� ��) % ��&'(�

v) � ��#���2 �� ��#���2 �� ��#���2 �� ��#���2 �; �� � ��� ��#���6)��) #�$�1� ��# �) � ���% ����� ���)��� � 3��� #% ��% ��&'� A �A �A �A � ����

/ ��/ ��/ ��/ �� � �8 � � ��#��� �� ) 8 "� � !1� � � � ) #�$�1� � &��% �� &' �� % ��� ; �� � 3��� 6) �� � � ��� �� &��� 4�% �� &'(�

F � �F � �F � �F � � � �8 � � ��#��� ��� ��� �% �� ) ������ !�'�� !��<8 � �� ��=�� 61% �4��� 61� <���&�� �% �� &'�� % ��� ; �� � ��

) #�$�1� � �# �) � �� 5�� ) % ���% � &��% �� &'(� G ��G ��G ��G �� � �8� � ��#��� �� � ��W��,� R$�W�� & ������ ������ 4�����

#����� �� ; &�% � !���� !�'�� ����� 4�� �� �� ,S�� ;�%�� �&��� ) � ���=�� U�:��� �� &'� % ��� ; �� � ��

) #�$�� ��� �61% �4���61� <��&���4�% ��&'(�

vi)� ��% �2 �� % �� �� 8 9�+: ��=�� 2 ���% �2 �� % �� �� 8 9�+: ��=�� 2 ���% �2 �� % �� �� 8 9�+: ��=�� 2 ���% �2 �� % �� �� 8 9�+: ��=�� 2 � ; �� � �� � � �% � ��% �2 �� % �� �� 8 9�+: ��=�� 6) �� ) #�$�1��

I� #&��� ��� � � 3���#% � �% �� &'(� ; K��� � �� 6� ����� ����� ; &�% � ) �� �% �U��� )�� ; �&�� �&���� ; K��� � ��

; ���� �� � ! �# � % �� ) �� !� � � ���<% % � �&���� ; K��� � ��� !� ��� �K� �� �� !��) ��� ���,� 3��� �� ,� ����

�� !�Q�� �� 8���� !�'�� ; K��� � ��U��� �� ) ; � ) 8 "� �� � �� � � ��� �� � ��� ;������ ��% �2 �� % �� �� � �� );�

; �% � �; K��� ��� �!#� � ��� �) #�$�1� �I� #&��� ���; [W�% ��&' (�

Page 32: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

32

vii) ) �� ��4 ��"-��% �2 �) �� ��4 ��"-��% �2 �) �� ��4 ��"-��% �2 �) �� ��4 ��"-��% �2 � ;�� �� � ��) ����4 ��"-� �% �6� ��) #�$�1� �I� #&��� ���� � 3���#% � �%��

&'(� ) ����4 � �"-��% � !�'�� ) #�$�1� � �"-��% �� �� � U���+�� ) ; �� &��% �� &'(� ��P�� ) ����4 � �"-��% � ��

; �� �� � �� � 6K�� ) ����4 � �"-��% � �� ; �� �� � �� !� ����� !) % ���� !�'�� !� � � ) #$�1� � !�"-��% ��

&��% ��&'(�

viii)� ) ��� �4 � "#) ��� �4 � "#) ��� �4 � "#) ��� �4 � "#� 9�% � 2 �� 9�% � 2 �� 9�% � 2 �� 9�% � 2 � � �8 � ; �� � ��� !� ��� �� ��,� �� ) ����4 � "#� 9�%� �&�� ���% �� &'� � % ���

6) ��) #�$�1� �I� #&����� �6$� % ��� ��� ��-��% ��!��4�% ��&'(�

ix) �� �,�% �� 2 ��� �,�% �� 2 ��� �,�% �� 2 ��� �,�% �� 2 � �� �,�% �� ;�� � �� !�� � ! ���3���� � ) #�$�� � ��� "-��� �� !�'�� ���J% ����� 5� � �� 8 ���

�� 8 �% �� &'(� #&� �#V��� � �� � ����� ; �� �� � �� #�� 2 3�O+��� 8 �C�% �� &'�� 6� �� !��<8 �O=�,� 4�#�� ��

&���� �@� ) ��% �� &'�� ?�"#5� �� 6) �� � *�+�� ! �'�� �,+��,� �� ) #�$� ) �J% � 5� ���=�� ��� 6) � � ��

!� ���) %% ��!� � ���"-���� % ���) % ��&'(�

x)� �#V��� �2 ��#V��� �2 ��#V��� �2 ��#V��� �2 � �#V��� ���; �� � ��) #�$�1� ��# �) �� ��$P3����� � 3��#�� �W% ��&'(�� �8 ��#V��� �

�� � �� ,S�� 6) �� ) #�$�� � �� !��O�� &��% �� &' �� % ��� 6) �� 6��� � !��<8 � �� !��3�#� &��% �� &'(� �) ��

�#� ��% �� � �8 � 6)�� �#V��� � �� �� ,S��� � �� � !) ?�� &����� � �� !� ��� 8 ��+��� � �� � � :� �=�� �� 3���

&��% ��&'��6) �� �U�9=����S�� �� !�'��������W�� �� ��"-��� ����#�) �&���4�% ��&'(�

xi)� � ��� � 2 �� ��� � 2 �� ��� � 2 �� ��� � 2 � � ��� � �� ; �� � �� ) #�$�1� � �# � ) � � �� "� +:� � � 3��#� � �W% �� &'(� #& � 6) �� � !K� ��

!�8 % �� � ������,=�� ���! �'��!K� ��!�8 ���,� �� !��) �=�� ���� ���K� ��61� <�� ����!� ���) #�$�� �

� ����� �=���C���� �����% �� ���# �) ���)% ��&'(�

xii) !<� � �� � 2 �!<� � �� � 2 �!<� � �� � 2 �!<� � �� � 2 � ; �� � �� ) #�$�1� � �# �) � � �� !#� � ��� � � � 3��#� ������ #���� �� � !<��

�&1#� O=�,� �� �&' �2 �!1� � � � ��,�� ��,��� �!��# � �; � ���!�'��!� ���4� �I� #&��(�

� ���$% �� � ��2� ���$% �� � ��2� ���$% �� � ��2� ���$% �� � ��2 �������� ���� � � �B� ) #�$�) ��!�� �J� ��) �R% ��&' �] �

� � � � �E� ) #�$�1� ��# �) � ��; �� ����# �) ��� �J� ���&1#�&'] �

3� �+���� # �) �2 �3� �+���� # �) �2 �3� �+���� # �) �2 �3� �+���� # �) �2 � ����

3��+��� �� �# �) � ; �'�M � �# �) � �� ) #�,� � � 61% �� ) �':�� ����� 4�% �� &'� ; K��� ��� ) #,� � -��� 3��+���

�� Q��� � ��#��� )�� &��% �� &'(� % 1 � ��% �� �#V��� � % -��� ) ��4� �� ) P� ,� �� � !� ��� � �� 6� �� 3��+��� �� Q���

; [W% ��&'(�

4<�� �� ) �� � � � ��� S<8 �� �% �� &'(� � &�� 6) �� � &��� 3��+��� &��% �� &'(� F . � ) %�&� �� � � ��� �4) �

� � ��� #��� �@� �� ��% �� &'�� 6) �� � "#��� � �� ) C� �� !� � � &��% �� &'(� / 0 � ��) � �� !#"-��� �� � � � ��� � &��� ��X8�

; ���% �� &'�� �4) �� #& � ; ��2 ; ��� 8 ��&��% �� &'(� � � #+�,� % � � � ��� �� 3��+�� � ) �R��� ���� &��% �� &'(� � ��:�� � � ���

� ���� �� ��� �� _��N� &% �� &'(� ��'��#"-��� � � � 3��+��� �# �) � �4) � [ $� ) �� &��% �� &'� � 6) � � �� � ��#��� �� ) " 9�%�

% -���) 3� % �� ���� 3��#�� � �W%��&'(�

Page 33: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

33

4<�� ) �� E � ��) � % � ��X8 �� � �� ) C� �� �� O<� � &��% � � &'( � 7 � #+�,� � O=�,� & ��% �� & ��% �� 6) �� ��X8 �� � �� ) C� ��

�$3�$�F . 00 ��� ��; �&���4�% ��&'(�

� � ��� �� 3��+��� � �� 6) �� ; ��M� % -��� �#V��� � �� #�% �#�=�� 3��� !� ��� 3�O�� �� � � "% �% � �% �� &' (�

���":�) ����� &��� ���W�� � ��!� �������W� � �� � ��3 ��+��2 �# �) ���'�# ����� �!� � �&��% ��&'(�

!�� �� �� ) �-�2 ) �-�� ; �� �� � �� ) �C���� �� $�% � �� � 3�� � #9�M� &��% �� &'(� ; �T� ��� �� � ; �� �� ��X8 � )��

�� �� #�J� � �#<� �) � % � �� ) 3��� �S� ��@� ) �C�� ��% �� &'(� ��W� � �� � �� 3��+�� � �� �# �) � ��W �� � �� !� �����

!� � � % �4�� ) �� &��% �� &'(� ) � ����� ��� !� ��� ! � � �� �� � ; % �� �� � � ; �� � �� � 3��+��� �� �# �) � !�� �� �� !��) ���

� ) �� � ����# �) % �&��% ��&'(�

) ��=���A 2 �) � ����� �� !��) ���3��+� ���# �)) ��=���A 2 �) � ����� �� !��) ���3��+� ���# �)) ��=���A 2 �) � ����� �� !��) ���3��+� ���# �)) ��=���A 2 �) � ����� �� !��) ���3��+� ���# �) ����

!�� ���#+�,��� �� ��X8 �D � . �70 0 �. � H �70 0 �7 � / D �B 00 �B � F / �F 00 �E � F 7 �G 00 �

/ 0 � G D �G 00 �� 3��+��� �� �# �) � �� � ) ��8 �� �� U���� �#V��� �� � ��#��� �� !��-�, �� ) ����4 � � ���"-��% � �� � �� � � 3��#�

!1� �� � � � �W% �� &'(� #"% �!�� � ��� 8 �C� �� 6) �� � � 1� � � 2 � Q��� 2 � "-�O�� ) �� ) O��� �� !���� �# �) % � &��% �� &'(�

6) ��� � ���Q���3����O% ,�) ��!�O% ,� ��!����&��% ��&'(�

� ������#"-��� �� � !�� � ������� � � ��#% ,��� � ) �� 4��� ) #�$� 61� <�� &��% �� &' �� 3��+��� �� �# �) � 3��� 6�)��

� � 3���#% � &��% �� &'(� � ������ � �� � ) ��&1� � � [W��� �� 5��� 61� <�� &��� 4�% �� &'(� 6��� � T���� ���J% � �� �# �)�

&����� ) �� #�� �#�� &��� ���� ��� ��� ;��� �#% ��� &���� % -��� ���� �� �� � �� ) �� !� ��� 3��#��!�� � ��

!�3�I� �J% � �%�� &'(� � ����#"-��� �� � ��C��� � � ��2 � ��� � �� 3��+��� �� � 3��#� % �� ��Y=�� &����� ) �� 3��+��2 ) �'<8 �,�

� � "?��: �&��% ��&'(�

� ����� � �� ��X8 ��+�� 3��� �#"% 9% � &��% �� 4�% �� &'(� � ����� �,� ; ��� $� % � 3��+��� ��� 3��� �# �) % � �%��

&' (� � &� 3��+��� �� � � � % � �� � �� �� � �� ) �� ��C��� 4�% �� &'(� 3��+��� �� �� � �� ) �� � ����� �� ) T� ��!�� � ��

�# �) �&��% ��&'(�� ��) T���� � �6) ��4�#�� ��%'� ���� ��� � % � �&��% ��&'(�

3��+��� �� �# �) � �� ��<%�� � �� 3��� � � 3��#� � �W% �� &'(� � �����#"-��� % � I� �J% � 4�#�� �� � 3��+��� � �

� � � ��$�� ) �� � ���� � ��4�� ��� ')��� � ��4�#����!��8 ��&"� �� � ���4�����% ��&'(�

����3� �+���� # �) � ��� � � 3���#% � ����#���� �� 2 �3� �+���� # �) � ��� � � 3���#% � ����#���� �� 2 �3� �+���� # �) � ��� � � 3���#% � ����#���� �� 2 �3� �+���� # �) � ��� � � 3���#% � ����#���� �� 2 � ����

/ �� "#� "-� � 2 �"#� "-� � 2 �"#� "-� � 2 �"#� "-� � 2 � �P; �� ; ������ �� ��=�� ; �� � 3��+��� �# �) � �� � �� � �W� 4�% �� &'�� �) �� ��=�� &'� 2 � 3��+��� ��

) P� ,4<� % �(� ; ������ �� 8 �'���� ; �� � ) ��4� �� ) P� ,� �� � �� �&% �� &'�� !% A � �) � �"-��% � �� � � 3��#� ; �� �

�� 3��+��� �� �# �) � � �� � �W��� "#�3���# � &'(� �� ) ����� #���� ; � � �� � �� 3��+�� � �# �) � !#5M� &��� 4�% �� &'(�

Page 34: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

34

��) �� ; �� �� � �� ��X8 � 3�=���� 3��� �� &��% �� &'(� �) �� ��=�� &'2 � ; �� � 3��+��� ��� !���=�� �� �� � �� ) ��

) �C�% ��&'(�"#�"-� � ���� ���&����� �� ��=��6) ��!�� �=�� ��!#) ���&� ����% �(�

F �� ; ��M; ��M; ��M; ��M� 2 � ; ��M� 1�-��� 3��+��� �� $&��� ) ; �� &��% �� &'(� 3��+��� �� "% �� ) �� &�� ; ��M� �� "% �� �� � % �� ��% �� &'(�

3��+��� �# �) � % -��� ; ��M2 ��X �� �� U���+�� ) ; �� &��% �� &'(� �O � � !�� �3� � !#"-��� �� � 3��+��� �# �) � ; ��M� ��

���% �&'���) ����!�3�3��# �� � ��8 ��� 1#�!�'��3���; [W�4�% ��&'(��

G �� & �����& �����& �����& ����� 2 � & ����� #�=��� 8 ��+�� &'(� & ����� ����) � !#"-��� �� ��=�� &��%�� &'(� ; �� � 4; � "#3���#�

5� � ) �� ��X8 ��K���=�� � �� 4���� �&� � 8 �% ��� % ; � 6K���=�� ) ; ��� % <�� ��� ! � � � ���J% � �$���� � �% �� &'(� ?'?�� ��

�� �&#���&� ��&% �����) ���"-� �% ��� �6K���=���� �8 ��+��61� <��&��% ��&'(��

D �� ) ��� �4 � !� �-�, � "% �) ��� �4 � !� �-�, � "% �) ��� �4 � !� �-�, � "% �) ��� �4 � !� �-�, � "% �� 2 � I� �� ���� #$,�� Y�� � #$,� % -��� ; �M�4�#�� #$,� �� ; K��� � �� 3��+��� �� ! � � ��

��� � & � � ��=���� �� ���� $� �� &'� � � �3�<�� #$��, � �� ; �� �� � �� ��X8 �#��� #�J� 2 �#<� �) � !��8 � �� � �3�<�% ��

� ��,� 4�% �� &'(� 6K�� #$,� �� ; �� �� � �� !�� ) �� ) ; �� 3 ��� 6) �� � � ��� �� ���$� � � ) �� �&%�� &' � !�'�� #�� ) �) " 9%�

��X8 �#��� � �J% � ��� 2 I� #&��� �� 3��+��� ; ���% �� &' (� 4&�b� � �� � ��#���� � �� ) ����4 � !��-�, � "% �� ����� &��% ��

&'��#&� b�� ��; �� �� � ��3��+� �� ���# �) �8��% ��&� �&��% � (��

. �� � �' �� �' �� �' �� �' �� 2 � ��W� � �b�� ��W �� � �� !� ����� ���U�� � &� � #��� ) �% � $� &=�� �% �� &' ( � ��W� � �� � �� ) ; �� % -���

) ��4� �=����% ��)��!� � �&��% ��&'(�!% A �6) ��) � ,�) ��T��W� � �� � ��3��+����� � !<% ��!�����$% ��&'(�#�=�� �

8 ��+�� ��W� � �� � �� !� ����� ��W �� � � � � ! � � � � �� �� 4�% �� &' (� �) �� ��=�� ��W �� � �� � ) #�$�1� � !) ������ ; % �� ��

&'(��

7 �� � ���#� �� � ) P; < �� ���#� �� � ) P; < �� ���#� �� � ) P; < �� ���#� �� � ) P; < � � 2 � !��-���� �� �� � ���#�) �� � % -�� � � ��#���� � �� � � ��� ; K�� � � �� ! � � �� )�� � % �� ���� ��

3��+��� ) �C���� % -��� � � 3���#%� ���� �� � � ���#��� � ) P; < ��� � �� �# ��+�� � &1#� &'(� ) "-��!� � � �� ; K�� � � ��

) #�$�1� �) P� ,�� ��#��� ��) 8 "� �� �) ���&� �&� ��� �% ����) ����#��3��+���) �C������ �8 �����$�% ��&' (�

B �� � �� � � 3 ��+��� �� � � 3 ��+��� �� � � 3 ��+��� �� � � 3 ��+�� � 2 � 4; � 3��� ; �� � ��� ��% 93��+��� �� !�% ��J% � !<� � 3��+��� ) �C���� � �W% �� &'� % ��� #&� 6)��

) ��% �� )�� �&� � ) �C�� � �% �(� �#3��+��� ) �C���� �� ) ��� 6) �� ) ���<� � 3��+��� �#�) � �#��P; % � &��� 4�% �� &'(�

! $� �4�� �� � �� �� �#V��� �� � �� � � [W��� #���� ; �� �� � �� 3��+��� �� � !"� +:% ��� ��<% �� �� � !#��� �� !�'�� � � 1� � �� � �� �

!) ���% ��� ��,�4�% ��&'(��

� �� �� �� � �$% �� � ��$% �� � ��$% �� � ��$% �� � �����

� � �/ �� ; �� ��� �3��+����# �) � ����C� �!� ���� �'��)��&' �] ��

� � �F� 3��+����# �) ���� � 3��# �% 1#�� � ���##����� �� �] ��

����� OT� �� � ��# �) �� OT� �� � ��# �) �� OT� �� � ��# �) �� OT� �� � ��# �) � ����

� ; �� � !� ��� #�% �#�=�� �� � �,� I� �J% � �� � �# � #"% �!�� � ) �� �U���� �&% �� &'(� �# �)� S�� )�� #&� ����2 �����

���� ) P� ,� �� � !���� �$% �� &'(� % -��� ��) �� ) ; � � "-���� % � ���� �$% �� &'(� ��� ) ; ��� � �� ��=�� #&�

) �C�28�C�� �� !��3�#� ���� �$% �� &'(� ?�"#5� � #�% �#�=�� �� � 6� �"-�% � ���J% � �� � % -��� �#�3�<�� #"% �!�� � ��

Page 35: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

35

� � �% � �) �� 3��% �� ����#9�1%� �� � �� ����,=�� &����� �$% �� &'(� 4; � ; �� � �� � X���� &��� 4�% �� &'�� % ; � !� ���

� ��#���� ) ��8 �� � �# � ) ��4� �� *���� !� ��� �� &��,� �'�% � 3��#��!�� �� !�8 ���, � � �� �OT� �� � ��� 3� �� $� &=� � ����

�$% ��&'�� &�� � �S� ��� �S�� �� � �S� ��&��% ��&'�% -�� ��) �8 �'����; �� � ���� &���% ���3����&� ��&% ��&'�� �

#&� ) ����4 � !�8 ���, � ��� ) �C�� �&�� &'(� ����2 ����� ; �� � �� !� � � �� I� #&��� 6) �� � ��#���� �#V��� � �# �

) ��8 �� � *���� "#�9% � �'�% � �OT� �� � �� ��� �=�� �� � ! � � 4�% �� &'(� ) ����4 � �'�% � �OT� �� � ��� !� ��� �� &��

; �� �!� ���� ��#���!-�#��) ��8 �� � ��#�"% �# �)8"� % ��� � � % � ��� �% ��&'(��

� �OT� �� I� �J% � �� #&� �'�%� ���J% � &'�� �4) �� �88 � ) �� #&� !K� �� ; ���� �# � 6��% 2 !����% � �� � !<% ��

) �R�� �% ��&'(��

� ; �� � !�� ��� 4�#�� �� ) ��� �� � �4) � � ��#���� � �� ����� % -��� ) ��4� �� ) 8 "� � ;�% �� &'� 6� �� ���

�# ��+�� ) ����4 � !�'�� �'�% � �OT� � �# � !�8 �,� &��% �� &'(� ; �� � ��� ��� ) ����4 � ����� � �� !��5� � ; ����

� �% �� &'� % -��� 6<&� � �� *���� ��8 �,� �% � !���=�� ���� � �W%�� &' (� !% A � ) ����4 � % -��� �'�% � �OT� � ; �� � ��

) P� O=�,� !���=�� �� �� ��,� � ����� 4�%�� &' � �# � 6� �� 6) �� I� #&��� � �� ;&�% � $&��� � � 3��#� ��W% �� &'( �

�3�<�2 �3�<�� ) " 9�% � �� � �� � � 3�<�2 �3�<�� %�&� �� �OT� � �# �)% � &��% �� &' (� � &�� �&� � � � &�� ; �� � �� � ��#���

�# �6) ��) ��8 �� ����OT� �� ��� �3�� �!<% ��� �� ��4�% ��&'(��

� ����#'Q��� �� � ��� ; �� � �� �'�% � �# �) � �� �3�<�� �3�<�� !#"-���� � �� ��,��% � �� &'(� �?�� 3�� � � � &� �

!�� �� ��; �� �� ��� ��'�% ��# �) ��� ��3�<�% ��8�C���4�% ��&'(��

�#4�% �� � ���2�#4�% �� � ���2�#4�% �� � ���2�#4�% �� � ���2 ��#4�% �� � ����� ��'�% % ��) ; ���3��#���!�# �) % �&��% ��&'(��

� � -�� � % ��� I�+�,� 2� � -�� � % ��� I�+�,� 2� � -�� � % ��� I�+�,� 2� � -�� � % ��� I�+�,� 2 � � � � ��3� � #+���, � �� � ; �� � !�1� ��<8 � %� &��% �� &'(� 6) �� � �� ��$� I�#&��� ) #�$4� � &��% �� &'(�

#&��'�% % �� �����2 ����&� �) �R�� �% �(��

% ��� ) �� � A � #+�,� �� !�� �� 2% ��� ) �� � A � #+�,� �� !�� �� 2% ��� ) �� � A � #+�,� �� !�� �� 2% ��� ) �� � A � #+�,� �� !�� �� 2 � �) � !�� �� �� � �'�% % �� �� � O��� � O��� �# �) � �&� � &��% �� &'(� 6) �� I� #&��� !; � 3���

� � �'[W� I� �J% � �� � �� � � � ) �� % -��� ��<8 �� � �� ��3�,�� �% �� &'(� ; �� � !3�� � _RO�N� % -�� � ) �� �� � &���� �&� � ��

) % �(��

� A � #+�,� �� !�� �� �� � ; �� � �� � # ) �1� � � � #9�1% � 4���� � �W� ��% �� &'(� �) � !#"-��� �� ; �� � � � �-��� �

� �� ����� ��� ���&��% ��&' (� 6���I� #&����� �!3���3�� � ) #�$�1� % �� ��� � �, % �! ���&% ��&'(��

��'� )�� ; ��&� #+�,� �� !�� �� �� � #&� !K� ��,� % -��� ;����,� ��� ) �R��� �$% �� &'(� � �����#"-��� ) �� � &��� ; �� �

�'�% � �# �) � �� 8 9�+:� ) �� !3��� 3��� !� ��� J#� &��% �� &'(� � � �'[W�� � �� 6� 8 ���� � �� ; 4�� � #&� 6��� I� �#&����

4�#��)���� �8 ��� � 3���#% �&��% ��&'(��

����� OT� �� � ��# �) � ��� � � 3���#% � ����#� ��� �� �2� OT� �� � ��# �) � ��� � � 3���#% � ����#� ��� �� �2� OT� �� � ��# �) � ��� � � 3���#% � ����#� ��� �� �2� OT� �� � ��# �) � ��� � � 3���#% � ����#� ��� �� �2 ����

I� �J% � �� �'�% % �� �� !� ���� __!� � ��1� NN� &'�� � &� !�# �) % � 8 ��� �� � ; �� � �� � �#V���� �&% ��

&' (�; �� � ���# �) � ���� � 3���#% � ����#����% 1#�2 ��

Page 36: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

36

/ � � ��#��� ��#��� ��#��� ��#��� 2 � ; �� � �� �'�% � �# �) � �� � � ��#��� �� #�% �#�=��� !� ��� ) �� ; �W�� � �� 68 �&�=�� % -���

��% �2 �� % �� ��) " ���� � �� ; �W��� � 3��#�� �W% ��&'(������ �� �� ��# ��+�% ��@�; �� ��� �4<��) ��&��

�� � �� �&% �� &' (� 5� 2 $�=�� �� !��5� � !� ��� ��% �� �� % �� ) �� ����� �� �# ��+�% �!�� � �� � �� � 6) � ���

!# � �� �W% ��&'(�

�4) � � ��#��� �� � ��% �� �� % �� �� � � �"� �� ) &� ��$� !�'�� � ���� �&% �� &'�� #&�@� !<� � ; ��2 ; ��� �� � 3���

) &� ��$� !�'�� "��&� ) �� �&% �� &'(� �4) � U��� �� � ����<% � !�'�� I� #"-��� &��� #&�@� ; �� � �� ����� ��

�# �) �) &4�5� ��� �&��% �� &'(��

F � �#V� ���#V� ���#V� ���#V� �� � 2 � � ��#��� ) �� ; �&�� ; �� � �� ����2 �# �)� �� � �4% ��� �� 3��#� �#V���� �� � �W% �� &'��

6% ��� �� 3��#� � ) �� !�'�� ) "-��� �� �&� � � �W% �(� ; ��� . 27 � #+�,� �� !���� )�� &�� � �� ����� 4����

�$% ��&'(�#&�b�#&�; �W��) �O&��� � �,�U�=:�� � ����� �����<%���,�#+�,�% ��&% ��&'(��

C���� �� *����� !����) �� �� *���� % -��� ) ��O�& � � � � ��4��!�� � �� *���� ; �� � �� � � � !�8 �,�

��$�� � �� $�=��� � �� �# �) � � � �� 4�% �� &'(� ! � �� � ���<%�� ; �� �� � �� I� #&��� �� ������=��

�%�� &' � !�'�� 6) �� ����� ) P; < ��� ���:� �� � ��� ) � ������ �� �� � �)� �%�� &' (� ! � �� � �� 1� ���

% -��� !� � 1� ��� 8 ����� � � � ��� ) �� &�� ; �� � �� ����� � �� !� ��� � � 3��#� ���% �� &'(� ; �� � � � �

!���=�� ���� #9�c��&��% ��&'(�! � �� �6) ��) ������ �!�8 �,�&��% ��&'(���

G � � ���=��� �� ���=��� �� ���=��� �� ���=��� � 2 � ; �� � ; &�%� ) �� � !� ��� ��� �� � �� ) �-�� �; % �% �� &' � 6) �� ����� � �� ����� � ��

; &�% � !� � � �� 3��#� � �W% �� &' � � �8 � ; �� � �� ���� !K� �� &�� $�� % ��� #&� ����#��� ; ��$�� � �<% �� ; ����

; �� �� � �� ) $�% � �� � 6) �� ����� 8 O�+�% � &��� 4�% �� &'(� !% �#�� ��% �2 �� % �� ��� ���&�� � � #��

; �� �� � ���!K� ��) $�2 ) ��-�� �� � ��) �-��C������ �� ��� ��� � ��1) �&��8 � (�

D � �� ��, � �# � ) � " 9�% � ) "-���b �� ��, � �# � ) � " 9�% � ) "-���b �� ��, � �# � ) � " 9�% � ) "-���b �� ��, � �# � ) � " 9�% � ) "-���b� 2 � 3���% � � � ��,2 �� ���� ��+:\� &'(� !<� � ��+:\�� � �� !� ����� � & � b�

����, � $�% �#� �� �� � �� ) C� �� ; &�% � !� � � &'(� !�� ,� )��4�� )��%�� ��,�� ;� Z� ) ��4�� �� ��"#����

) 1) $�� $�5*���� ) ���% �� #�8 �<% � ) ���% � 4') �� �,� ����, � ) "-���b� !� ��2 !� ��� % ���� ) ��

��,2 � � ���� �� �� ,� �� �&�� &' ( � � ��#��� �� ) P; < �� �4) � 3�� � ����, � ) "-�� � ) �� &��$�� � 6) ��

; K��� �� ��6) ��� � 3��#�!K� ��� �W�$�(�

. � ) ��& 1�) ��& 1�) ��& 1�) ��& 1� � 2 � ; �� � �� ������ � �# �) � �� � ) ��&1� � ; �W�� 6� � ��$�� �) M� &��� ) % �� &' � ; �� � ���

&���� �b� ; �W�� !K� �� �$% � � &' (� !K� �� &���� �@� ; �� � �� � 68 ��% ��� 8 � ��� 1� �$�� � ���� ��� % -���

8 ��3��J% � �� 3��#��� 3��� ) % �� &'(� ) 3��� 8 ���� � �� � !�4� ; &�% 2 ) �� &���� �@� 6� �X �� &' � �4)��

; �� � ���) 8 ������; ��� ��4��) % ��&'�4���; �� � ������� ��� b���6���) % ��&'(��

7 � ��% &�)��% &�)��% &�)��% &�) � 2 � ����2 $��� �� � ��% &) � �� ! � � �� �� ; �W�� �&1#� &' ( � ��% �� 4�4�; ��,� ��� � �#�4��

��� ; �T� �#"-��� �� � ����� =�� !�'�� �&�3���% � �� &���� �b� ) ���2) ����� #��� ;��� �8� �(� ! � �� �� �

��� ���&�� � � #�� 3���% �� � ��% &�) � �� � � ��C�� #��� � �5+��� � �� $�-���b� "��=�� �C�� � !�'�� ) �� 2) ���

Page 37: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

37

� �� ; �� �� � ��� ) ���� �� �� (� I� �J% � &����� !� ��� ) �� ; �W�� �� !�� �=�� ���� ��� % 1� �� �&% �� &'(�

� �8 � 6) �� ) P��C�� ���,� ) �� ��>� � !�8 �,� �C��� 4���$�� % ��� #&� 6) � !�8 �,� ��� � � � % � ���� ��

��+:��!# � � ��$�(�

B � �������������������� � 2 � ������ �� )P; < �� &����� �����<8 � � � !�'�� =��,�<8 �� � 2 � 8 ����� � ) �� &'�� !% �#�� �) ��

� � 3��#� ; &�% � !� � � &'(� ��W �� � � ���� ��� � �� �&�2) &��� #��3�O+��� % -��� C���2 � ��� �� ���

�%�� &' (� �) �� � � ��� ��W� � � � &�� ; �% � �� � � � ���� ���� �� �� !���=�� �� !���=�� �% �� &' (�

�) �8 9�+:�)��� �8 ������� ��!�8 �,�$�=��� � �����=�� �&�$��% ���8 �, �!�8 �,� ��; �% � �) �C�� $�(�

; ��2 ����� � �� ����,=�� �� � ! 3��� 6� ����� ; �% �� 4�� �&�� &'(� ) � ��� ���� �) � !���� ) ��+:� &�����

&��$�(� 4&�@� ! ���� % -�� � � �'�2 3��#��!�� � ��� 63������ #���� ����� � � �� � � �% ; �� �$�� �� 4�� �� #&�@�

!K� ������� � ������,=�� ��!����3���) ����% � � ���8����4<&� �� � 1� � �; �� �8 �C��) � (�

E � 8 O�8 �,�8 O�8 �,�8 O�8 �,�8 O�8 �,�� 2 � 8O�8 �,�� 3��� ������ �� ) ���� &����� �����<8 � � � !�'�� =��,�<8 �� � 8 ����� � ��� � � 3���#% �

�% �� &'(� ������ ��� 8 �C���� �� ���� � �#$9&� �� � 4���� &��% �� &'� � �<% �� 8 O�8 �,�� % ��� U��� �� � &��

8 �C���4��) % ��&'��!%A ��) ��� � 3��#�������) �� &� �!� � �&��% ��&'(��

8 O�8 �,�� � ����� % -��� ) ����4 � ��%��� �� ����� �� � �&1#� O=�,� 3�O�� �� !8 �� �� ) % �� &'(� C����� �

�� 8 9� � �##�=��� ) $�% � % -��� �91� � �� �� ,S��� �#Q��2 ) P; < ��� ��,S��� 3���% ��� "#% �% �� � �

) $� ���4') �� �� ,S���) ��8 ����� �; �W��6� � ��$��&' (�

� ���$% �� � ��A� ���$% �� � ��A� ���$% �� � ��A� ���$% �� � ��A ����

� � � �//� �OT� �� � ��# �) �)��!�� � J� ��) �R%��&' �] �

� � � �/F� �OT� �� � ��# �) �� ) ��� ���� � 3���#% �&' �] �

� ��,�) ��� � �2� ��,�) ��� � �2� ��,�) ��� � �2� ��,�) ��� � �2 ����

• � ) �� 3��� � � �=��� �� �# �) � �� � � �S� �� �� !�� 3�� $3��, ���� �� ; �8 � &�� � � � �3�� &��� 4�% �� &'(� 4��� ��

4�#��� �,<% ���% ���&% ��&'(�� &�� �) �#,3��'�� �&'(��

• �# �) � �#�� ������� � #9�M� ��� &�� �&� � ; % �% �� #���� � � �=��� �� � &����� #���� ) 3��� ������� �� ����) ��

) ����4 � ) #�$�1� � �# �) � 3��� ) �P�� �% � &��% �� &' ( � �) �� !�% ��J% � 3��+��� �� �# � �OT� � � � � �# �)�

3����) ��� � �S� �� ��! $�&'( ��

• �# �) � �� �� �S� �� �� � &����� #���� � ��#% ,�� ) ���� �&� � &��% �� &' � �3�<�2 �3�<�� !#"-��!�� � � � � � &� � � �S� ��

�3�<�2 �3�<��&��% ��&'(�

• � � �� �3� � !#"-��� � � � �# �) � �� $�% � %�4� &��% �� &'(� ; �T� �#"-��� % -��� � �����#"-��� �� � !�'�� 3��� % �4� &� ��

4�% ��&'���<%��� �����#"-��� ��; �8 ��<8 �&���4�% ��&'(��

Page 38: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

38

• �# �) � ��� � ��#%,��� � �� Y9 C���� &�� 4�% �� &'(� ��� ���#% ,��� � �� � ���,� �� ���,� S�� !# � � &��% �� &'�

!�$��&�����#� ���� ��#% ,���O#,�� ��#%,�����!� ����% �&��% ��&'(��

• ; �� � �� ������� � �# �)� �� !<% $,% � 3����� �P; ��,�� �) ��� &����� �� �� 8 �% � !��8 � �� �# �) � &��% �� &'�

!�'�� � &� �# �) � # ����S��� #�% �#�=��� 3���4��� �8 ����,�� �#Y���� � � ��� ) ������ �# � C���� 4')�� % 1#�� � )��

� � 3���#% �&��% ��&' (��

• ������� � �# �) � �� !�% ��J% � ����) �� ) ����4 �� ) #�$�1� � �# �) � �� �� �S� �� 3��� ) �-�� ) �-��

��% ��&'(�� &�) 3���; �� �� ��� ��3�<��&��% ��&'(��

• 3��+��� � �# � �OT� � � � �# �) � �#�3�<�� !#"-��!� � � �� ) � -�� ; �� � �� � �8 C���,� 8 �% �� &' (� � � 1� � � !#"-��� � � �

�# �) �8O) ���) ���3�<��&��% � �&'(��

! �1��� ����=� �� � ��2! �1��� ����=� �� � ��2! �1��� ����=� �� � ��2! �1��� ����=� �� � ��2 ����

� � �/� �# �) �)��!�� �J� ��) �R% ��&' �] �

� � �F� � � �=��� ��4�#���� ��# �) � ��J� ���&1#�&'�] �

� � �G� �# �) �!#"-����) ���&��% ��&'��: � =��� ��4�(��

� � �D �d������� ��# �) ��� �# ����S���# �#�% �#�=���) �� � ���� � 3��#����% ��&'�]����C��(��

� � �.� ��'#�#"-���� � �&����� �� � ���# �) ��) �� � ���&��% ��&'�] �

� � �7� ) ����4 ��# �) ��� ��#V��� �% -���� ��� � ��J� ��� ��$8 ���&'�] �

� � �B� �#�3�<��!#"-��!�� ��� �3��+��� ��# �) �� ��� � 3��#������(��

� � �E� �'�% �� ���OT� � � ��# �)� ��� �'�2 �'��)��% 1#�� � 3���#% � �%��&' �] �

Page 39: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

39

�� � � � � � � ) O� � 2 ��� ��� L1L2L3

�� ���������� S��� ���������� S��� ���������� S��� ���������� S� ����

� � � � �� � ����� � =���� �� � � � �� � ����� � =���� �� � � � �� � ����� � =���� �� � � � �� � ����� � =���� � ���� � �� �� �� � ���� �� 3 ���� � ��� 3 ���� � ��� 3 ���� � ��� 3 ���� � �����

�*� �� �) #� ,� � � �� )��� �� %��*� �� �) #� ,� � � �� )��� �� %��*� �� �) #� ,� � � �� )��� �� %��*� �� �) #� ,� � � �� )��� �� %� ����� � �� �� � � ��� ���� �� ����� -� � �#+� ,�� � �� �� � � ��� ���� �� ����� -� � �#+� ,�� � �� �� � � ��� ���� �� ����� -� � �#+� ,�� � �� �� � � ��� ���� �� ����� -� � �#+� ,� ����

�� �� �� �2 ��� �� �� �2 ��� �� �� �2 ��� �� �� �2 � � *%� �� *%� �� *%� �� *%� � �����

�#+�� �A �; �� �� � ������) �"#� "-� ��# �I� #&���) ; �� �) �"� �� � �#+�� �A �; �� �� � ������) �"#� "-� ��# �I� #&���) ; �� �) �"� �� � �#+�� �A �; �� �� � ������) �"#� "-� ��# �I� #&���) ; �� �) �"� �� � �#+�� �A �; �� �� � ������) �"#� "-� ��# �I� #&���) ; �� �) �"� �� � ���� ���� � ��� �� ��,�2 �G� ��� �� ��,�2 �G� ��� �� ��,�2 �G� ��� �� ��,�2 �G ����

�����#+�� � � �A �6� � ��,2 / �2 ��#+�� � � �A �6� � ��,2 / �2 ��#+�� � � �A �6� � ��,2 / �2 ��#+�� � � �A �6� � ��,2 / �2 � ����� � "% �#���2 �68 �8�� ��� ���) �"#� "-� � ��! -�,�% -�� �; � � �% 1#( �����) �� � "% �#���2 �68 �8�� ��� ���) �"#� "-� � ��! -�,�% -�� �; � � �% 1#( �����) �� � "% �#���2 �68 �8�� ��� ���) �"#� "-� � ��! -�,�% -�� �; � � �% 1#( �����) �� � "% �#���2 �68 �8�� ��� ���) �"#� "-� � ��! -�,�% -�� �; � � �% 1#( �����) � ����

���� "#�"-� ��� � ) � ����&�% ��U����� ��#����# �) ��4� ��� ��$8 ��("#�"-� ��� � ) � ����&�% ��U����� ��#����# �) ��4� ��� ��$8 ��("#�"-� ��� � ) � ����&�% ��U����� ��#����# �) ��4� ��� ��$8 ��("#�"-� ��� � ) � ����&�% ��U����� ��#����# �) ��4� ��� ��$8 ��( ����

6� � ��,2 F �2 �6� � ��,2 F �2 �6� � ��,2 F �2 �6� � ��,2 F �2 � ����I� #&���)I� #&���)I� #&���)I� #&���) ; ���) � "� �� � � ���=�� �# �) � ���� ��6� �� ( ; ���) � "� �� � � ���=�� �# �) � ���� ��6� �� ( ; ���) � "� �� � � ���=�� �# �) � ���� ��6� �� ( ; ���) � "� �� � � ���=�� �# �) � ���� ��6� �� ( ����

�� � � �� �� ��� � � �� �� ��� � � �� �� ��� � � �� �� � ����

� � O#,�� ��,��� �!�� ����# �) ��# �6) ���� � 3���#% �����#���� �� �� � ��! � � ��� � �(�� � "%�% �� ��,�

�� �; �� �� � ������) �"#�"-� ��# �I� #&���) ; ���) �"� �!�� � ���#+�� �� � �! � � �� �� $�(� ��

� � "% �#��� � "% �#��� � "% �#��� � "% �#�� ����

� ������� �� 68�8��� � ; �� � �� ) ��# �) � &'�� ������� �� *���� ; �� � �� ������� � % -��� ����)�

�# �) � &��% �� &'(� ������� ; � � � ��� !� ��� #�% �#�=�� ) �� ) ��� ��4�� ���� �) C��% �� &'(� �,� ; �� �

� ��#��� �� �� �#V��� � �� �� ) � �4� �� � !"���<� � ) �� I� #&��� �% �� &' � % ��� #&� ����% � &�� ����) � 5� � )��

!"#"-� � &�� $�(� � ���) � "#�"-� � �� !���� � ��) �� "#�"-� � ) �� &'� 4��� ����) � ���$�� � % -��� I� �� �� �� � ) ��

$� "% � &'(� #�"% #� �� � #&�� ��� !�'�� ��"% + � "#"-�� ����� 4�� )% �� &'� 4��� ����) � ) U�+��,� � % -���

3��#��� $� �-�� �� � ) �� ��J% � &��(� "#"-�� ��� �� � &���� !�<% �� � % -��� ; �e� ) �����4�� )�� &'(� � �8 �

; �� � ����) � 8 9�+:� ) �� "#"-�� �&� � &��$�� % ��� 6� �� 5��� � [W��,� �� � �&�� &� �� ) % ��� #&� �#V����

�&� � !���� ��&% ��� �4)�� ��=�� ���� �� � [W��,� �� � 6� �� � ��� ��<8 �% � �&� � &��� ) % �� !�'�� #��

�����=�� �� ��3�� �&� � 6��� ) � $�(� � � 1� � � ! � �� � % -��� !�3�3��# � ��� ����) � "#�"-� � �#Q��� ��

Q��� &����� !�#�� � &'� �4) ) �� #&� !� ��� !�'�� ; �� �� � �� ����) � "#�"-� � ��� ; ��� �� �C���� �� � � ��$�

8 ��) � (�4���; K�������) ����$�� � ��) ��� ��4��8 ��+��� �) ��� ���W% �&�� ��6<� ��) &�� % ����) � (�

68 �8���68 �8���68 �8���68 �8��� ����

�) �� ��,���! � � �� ��� ���% �!�� ���P���; <8 �!�� � ���) �R�) � $�(�

Page 40: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

40

• ����) �"#�"-� � ��!-�,�% -���"#5� ��

• ����) �"#�"-� ��� �; � � �% 1#�

• ����) �"#�"-� �) � ������ � � ��#�����#V��� �!�'��) ��4� ��� ��$8 ���

• ; �� �� � ��I� #&���) ; ��� ) �"� �!�� � ��� � ����

• ; �� �� � ��I� #&���) ; ��� ) �"� �!�� � �� ��=��% -���) �"� ��) � ������6� �� �

��������) �"����) �"����) �"����) �"#� "-� �A � !-�,�� "#5� �% -���; � � �% 1##� "-� �A � !-�,�� "#5� �% -���; � � �% 1##� "-� �A � !-�,�� "#5� �% -���; � � �% 1##� "-� �A � !-�,�� "#5� �% -���; � � �% 1#����

����) �"#� "-� � �� !-�,�����) �"#� "-� � �� !-�,�����) �"#� "-� � �� !-�,�����) �"#� "-� � �� !-�,� ����

���� "#�"-� � �� ����X8 � !-�,� �#�� ���$� ��&% � ������ &����� &�� �&� � ; �T � � O=�,% � �A� ������� �� ����) ��

) ����4 � ) % ���� 3��� &'(� __"#"-�� ������ �� � "#"-�� � �"% + � �� ��#�) � &��% �� &'NN� � &� &�#% � ; &�%�

�&1#� O=�,� &'(� ����) � "#� "-� � �� !-�,� &'� ���#� � � !� ��� I� #&��� �� � ) % ���� &'(� � & � ) % ����

� � 1� � � !#"-��� �� � ; ��� �&��� ���&� �(� ��<% �� #� ) U�+�,� ��&% � I� �J% �� �O=�,% A � ) ��� ���4% �� !�1��#�#�) ���

!�1���� ��% �� ) # �$�1� � 5� � �� � � "-���� ) �-�, � 4�#�� �# � 6K�� �'�% % �� )�� � O=�,� � � 1� � � � ��"-��% � �� �

) ��� ��4�� �� ��% �� &'(� 6) �� � ����) �� % ��#�� &%������ !��8 � ��� ) &�� ���� �� !8 P� � ���J% �

&��% �� &'(� �4) � ; �� � �� I� #&��� !) ���<� � &'� #& � !#�� � &� � ����) � 5�� ) �� !"#"-� � &� �$�( �

����) � 5�) �� !"#"-�� ; � � � !� ��� �#V��� �� ) �-��� % -��� ����� �� � �� ��� �� �) �88 ,� ;�� 4�% �� &'(�

; �� � �� ����) � 5� � ) �� !"#"-� � &����� �� !�� � ��=�� &��% �� &'� !% A � ; �� � �� ����) � 5� � )��

!"#"-�� &����� �� ��=��� � �� � % �� �$��� 6� �� ��8��� ���� ! � �� � �� � � ��C�� ��,� &��% �� &'(�

; ��� �# �) � % -��� ������� �� �# �) � �� ���� ����� � % -��� ; �� � �� ����) � 5� � ) �� "#"-�� �&���

�����=�� � � �S� �� �� � � -��� �� ,� &'(� ��� � )��O� � ) �8 � ��'; �� �� ��X8 �� � �� � __����) � 5� � ) �� "#"-�� �� �&���

� �� ; �� � �� �# �) � ��=�% � &��� 4�% �� &'(� ����) � !"#"-�% �� �� ��=�� !�� � ; �� � ) ��4� � ��

; ��R� �8 C���,� 8 �% �� &' (� �) �� �� �� &����� 4�#�� �� � ����) � "#�"-� � �� �& 1#� �� ����� � "#�"-� � ) �� &� �

���&� �&'(�

����) �"#� "-� � ��� ��3��+���b����) �"#� "-� � ��� ��3��+���b����) �"#� "-� � ��� ��3��+���b����) �"#� "-� � ��� ��3��+���b����

� �'���� �� !��) ��� 2�'���� �� !��) ��� 2�'���� �� !��) ��� 2�'���� �� !��) ��� 2 � __����) � "#�"-� � �� !-�,� &' � 2 � #�"% �# � �� ���%�� � �� #�% �#�=�� )��

) �� 4"� �"-���� % � ���NN�

� ��+:\�� � ����) � "#� "-� � ) $���� <� O� � ,� �� !��) ��� 2��+:\�� � ����) � "#� "-� � ) $���� <� O� � ,� �� !��) ��� 2��+:\�� � ����) � "#� "-� � ) $���� <� O� � ,� �� !��) ��� 2��+:\�� � ����) � "#� "-� � ) $���� <� O� � ,� �� !��) ��� 2 � __����) � "#�"-� � �� !-�,� &'� � � ; ���

!� ��� �� ,� �� �� ����� � �� � � � ��#��� �� �� ) &� ���$� � � � % -�� � ) ��8 �� � �� ) �-�� �� � � � ��� ) �� �&�(� �) ��

!�3�� � �� � � � 1� � � I� �J% ��� 6) � % ���� ) �� &'�� �4) �� *���� #&� !� ��� �K� �!�� �� �&1#� � ���!�� �� �#����� ��

3��#��!�� � !�'�� !<% ��1��� �� ) �<#� � �% �� &'(� �4)) �� #&� 4�#�� �� 6�� �� $�� � ��� � O��� �� )���

�4� �� ��6���� $�� � ���� O�����) ����4� ��6) ��) ���������&'(NN�

Page 41: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

41

� S��� �# � S� �� �� !��) ��� 2S��� �# � S� �� �� !��) ��� 2S��� �# � S� �� �� !��) ��� 2S��� �# � S� �� �� !��) ��� 2 � __����) � "#�"-� � �#Q��� #&� �#Q��� &'� �4) �� ) P;< �� ���#� T� �=��

) ��&'�!�'��4������#�) P; < ��� � ��) 3��������� � ���� � 3���#% � �% ��&'(�

����) �"#� "-� � �� "#5������) �"#� "-� � �� "#5������) �"#� "-� � �� "#5������) �"#� "-� � �� "#5�� ����

� &����� ��C� � ��� � ; �� �� � �� ����) � "#�"-� � ��� �� � ; ����� �C���� &'(� !K� �� ����) � "#�"-� � ��

; $'�� ; K��� � �� � ��>� % �!�� � �� 6��% � �# �) � ) P3�#� �&� � &'( � �4�� ; K��� � �� � 3�� � � � �<% ��� �������� % -���

!<� � ) ��� ��4�� 8 ��+��� � �� � # �) � &��� 4�% �� &'� 6� ����� � [W��� �� � �&� � �$% �� !�'�� ) �C���� �� � 6<��% �

�&� � &��� � �% �(� �) �� !�% ��J% � ) ��� ��4�� 8 ��+�� #���� ; �� � �,� � � ��� �� )�"� ��b� �C�% �� &' (�

�4� ��� ) �R��� !�'�� ) �� ���� �� ���� � � 1� � � ! � �� � �# � !�3�3��# � ��� ����) � "#�"-� � �#Q���

��Q���!�#�� �&��$�(�

� � � � ) �� � -��� 4; � � ; K��� �� ; ��M�� 5��� �# � ����) � �"-��% � �� !���� ���,� � ��� �&� �

�8 � �� 4�% �� -��(� 6) � ) ��� ������� � O=�,% � �� ! � �� � ��<8 �% � -��� !�'�� ������� �� ��C� � 68 �8 ��� � ; K��� �

��� _-�� �� !��N� �� Q��� 8���� -��(� � <% �� !; � ������� �� �<8 � � ; �� � ;�� $� �� &'�� 6) �� ����) �

�"-��% ��5����# �!<� �� ��>� % �!�� � ���!� ������� ��&��� ����S�� ������,=���� ��4�% ��&'(�

; � � ��� ����) �"#�"-� � �� � ; � � �% 1#; � � ��� ����) �"#�"-� � �� � ; � � �% 1#; � � ��� ����) �"#�"-� � �� � ; � � �% 1#; � � ��� ����) �"#�"-� � �� � ; � � �% 1#����

� ; �� � �� ����) � "#�"-� � ��� 4��� % 1#� ���=� � �� 8 �%�� &' � ! -�#�� � � 3��#� ���% �� &' � � #�� ��P����C�% � &' �

2 ��

/ �� # �����S�� % 1#� �� � � 3��## �����S�� % 1#� �� � � 3��## �����S�� % 1#� �� � � 3��## �����S�� % 1#� �� � � 3��#� 2 � # �����S�� 8 ��+�� O=�,� &����� �� ��=�� ; �� � ����) � 8 �;,�% ��� !"#"-�% ��

% -��� � � �#���+�� � � ��� �� ����) � !"#"-�% �� � � � %� �% �� &'(� !%A � # �����S�� � � 3��#� �� � � ��C��

U�: �&'(��) ��� ���; ���) ��� ��4�� ����� �� �����,� ��!��3�#� �% ��&'(�

F �� ������� � !"#"-�% �� �� � � 3��#������� � !"#"-�% �� �� � � 3��#������� � !"#"-�% �� �� � � 3��#������� � !"#"-�% �� �� � � 3��#� 2 � 4��� ; �� � ������� � 5� � )�� !"#"-� � �&% �� &' (� #�� ) ���<� � 4�#�� �� �

) �� 4"� � "-���� % � �&� � �� � �% �(� !% A � ������� � !"#"-�% �� �� U�: � ����) � "#�"-� � ��� � � 3���#% �

�% �(�������� �"#�"-� �! �� O��&����� ��8 ������ �&� � ����) �"#�"-� ��� ��&%��&'(�

G �� ������� � 8 ��+�� �� �� � � 3��#������� � 8 ��+�� �� �� � � 3��#������� � 8 ��+�� �� �� � � 3��#������� � 8 ��+�� �� �� � � 3��#� 2 � ; �� � �� ������� � 8 ��+�� �# �� $% �� !-�#�� �)�� � � ��� ��������

�# 9�%� � � ; �� � �� ����) � "#�"-� � ��� � � 3���#% � �%�� &' ( � ��) �� ; �� � &��% �� % -��� �=��!�� � ) ��

$� �) % �&��%��&' (��) �� � ���#��) ��4�) ��) ��� ��4���&� � ��� �%�(�

D �� � � ��#���� � ���"-��% � �� � �� � � 3��#� � ��#���� � ���"-��% � �� � �� � � 3��#� � ��#���� � ���"-��% � �� � �� � � 3��#� � ��#���� � ���"-��% � �� � �� � � 3��#� 2� �) �� � � ���#��� � �#U�:��� � ��#��� �� !�����)�&��% ��� �� �,�% ���

) U�+�,�� ��% �� �� % �� �� � �"� �� I� #&��� �1� ��8 � !��� U�: � !�% �� &' (� ��� ; � � � % 1#�� � �� ��=��

; �� �� � �� ����) � "#�"-� � �� �&� � �&% �(� �� � ��% �� �� % �� !� ��� ; �� �� � ��� ; &�% � ���W� 8 �����

8 �% �� &'(� 6<&� � !� � � �#��) �� ) � ��� 6� �X �� ��% �� &' (� �) )�� 6� �� ����#9�1%� !) ���<� � &��� 4�% ��

&'(� �� � ��'��� % -��� I� #)�� � �� � !� � � I� "% � �&��� �� ��=�� 3���� � � ��� � ��� �&� � 8 �� � �% �� !-�#� �

; �� �� � ��� � ���#�) �� � �� � 3� % �,� ��8 �% �� &'(� � ��� �� !3��#� �� � 3� �� ; �� �� � �� ����) � "#�"-� � �; $�W�

Page 42: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

42

4�% �� &'(� ��� % ���� ; � �� % 1#��� �� ��=�� ; �� � !) ���<� � &��� 4�% �� &'(� �) � ��=�� #�� � ���"-��% � �� �

) ��) �� 4"� �"-���� % ��&� � ��� �% �(�

. �� �#V� �� �� #�% �#�=�� �� � � 3��#�#V� �� �� #�% �#�=�� �� � � 3��#�#V� �� �� #�% �#�=�� �� � � 3��#�#V� �� �� #�% �#�=�� �� � � 3��#� 2 � �#V��� �� #�% �#�=�� 2 � 4')��� 3��8 � 3��#�� � �!�� O% �� !�3�I� �J% � ��

"#% <�% �� �� !3��#�� �K� ��� 8 ���� � ���� S�� ) &$���� �S� �!�� � �� !3��#�� 3�� �� !�% � !��8 � % 1#�

; �� � �� ����) � "I��"-�� ��� C���; � �% �� &' (� !�����) �� �� ����% ��� 8 ��+�� O=�,� � ����S��� ���)�

�����=�� �#� �� �b�� !����#'Q��� � � � =����� �b�� � ������ � � =����� �� 8 ��+�� O=�,� &������ � ��" ��� �#%�=�� �� � 3��8 �

3��#�� ���� �� 8 O�+�% � #�% �#�=��� 4�#�� �� �# � � � ���� I� #"-��� �� !3 ��#(� � � �:�� 2 � � ��:�� ���:� �� � � ��

3����� 8 =�� �� I� #"-���� ����� � �� ���) � �# � ����� I�#&��� �# � � ��� �% �O=�,� �#'� �� !��8 � ; � � � % 1#�

; �� � �� ����) � "#�"-� � ��� C���; � �� 8�% �� &'� �# � 6� �� 6<��% � �� � ; � � � &��% �� &'(� ; �� � ��

5��� ��� �O@ � � � � ��C�� &��% �� &'(� !% A � 5��� �� !��) ��� �� ,� �� 8 ���� 3��� ����) � "#�"-� � �� �# 9�%�

��� � % � �&'(��

7 �� ����� 4�� % -��� ) � " 9�% � �S� �2 ��� �� � �� ! 3��#� �� � � 3 ��#����� 4�� % -��� ) � " 9�% � �S� �2 ��� �� � �� ! 3��#� �� � � 3 ��#����� 4�� % -��� ) � " 9�% � �S� �2 ��� �� � �� ! 3��#� �� � � 3 ��#����� 4�� % -��� ) � " 9�% � �S� �2 ��� �� � �� ! 3��#� �� � � 3 ��#� 2 � ; �� � �� ��� �� ����� 4�� �4Q�) ��

� �J% �% -��� � ) 8 � �� &��������&�(� �����4�� �� ) � ��� 6� �X �� �&�� ����� 4�% �� % ��� ����) �5� � )��

!"#"-�% �� �� !��3�#� �%�� &'�� #�� ������� % -��� ���) � &��� 4�% �� &'(� 6� �� #�"% �# � ) <%���� �; $�W�

4�% ��&'(�!% A �� &��; <8 ��3����#���=��� �&'(��

� ���$% ��� � � ��� ���$% ��� � � ��� ���$% ��� � � ��� ���$% ��� � � ������

� � �/� ����) �"#�"-�� � ��!-�,�&'�2 ��

� !� � #�"% �# % �� �� ���% �����#�% �#�=���� �) �� 4"� �"-��� � % ����(�

� ; � � "#"-� ���"% + �� ) �� "�9�% � ���# �)� 8 � �� #��M� ���# �) �

� � � �F� __����) � "#�"-� � �� !-�,� &'� 2 � #�"% �#% �� �� ���% �� ��� #�% �#�=�� )�� ) �� 4"� � "-���� %�

���NN2 �6J% �� ��3��+����) ��#M��� ��&'(�

� !� � �\�#�� �� � ; � �f�� �W� ���

� ) �� J���� �� 8 � ��� "���� ���

� � � �G�� �'��) ��!�3� �=������) �"#�"-� ��# �) ��� ����J% ������&'�2 ��

� !� � � ��#��� � ; � �� �) �����

� ) �� � �"% ���� 8 �� ) � ������ �

� � � �D� ����) �"#�"-�� �) ��!�� �J� ��) �R%��&'�] �

�! ��! ��! ��! � ���� U�����#V� �� ��) ��4� ������) �"#� "-� �) � ������ � � � �$8 ��U�����#V� �� ��) ��4� ������) �"#� "-� �) � ������ � � � �$8 ��U�����#V� �� ��) ��4� ������) �"#� "-� �) � ������ � � � �$8 ��U�����#V� �� ��) ��4� ������) �"#� "-� �) � ������ � � � �$8 ������

U��� ��) � ������ � � � �$8 ��U��� ��) � ������ � � � �$8 ��U��� ��) � ������ � � � �$8 ��U��� ��) � ������ � � � �$8 ���2 �U����� �) � ���� ��) �R�#���P����C�% �&'�2 ��

/ �� U��� �� #�% �#�=�� �O=�,% � ��� ����<% �� � &����� ���&�(� ; �% � ; �% � � �� ��% �� �� % �� ��� ��W��2R$�W��� �&� �

���&�(�

Page 43: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

43

F �� � � ���� "��&�� ) &� ��$�� ) &���3�O�% �� � � ��=��� % -��� ; K��� � � � "#�3���# � !� � ���!�� � �� � O�% ,� �� � ��#���

6���"#"-� �����) ��#�) � ��) 3���� ���"-��% � � �6� �X �� ���) % ��&'(�

G �� � ��#��� "#% �% ��� ) ���%� ��� �=��� � � ��1) �&��� � � �� ) �� % -��� "#�3���# � !�3�I� �J%� �� #�% �#�=�� ��

) 94�� ��; �� �� � ���O�� � #9�1% � �� � ��6<�� ��% -���� ����4,�� ��)% ��&'(�

D �� ; �� �� � ��� 6� �� 5��� �� !��) ��� 3���4��� #"��� C��� O8 �� ����� 4�� �� ) � ��� 6� �X �� ����

����) �"#�"-� �) � ������ � �&1#� O=�,�3�O�� ����3��% ��&'(�

. �� ��% ���� % �� ��������� �������� ��� � �������&��������&� �(�

7 �� � ��#��� ��) �"% �) 8 "� �� � ��!���=���'�%% �� O=�,�&��������&� �(�

B �� � ��#����� �!K� ��� �"% ��� [��� ��� ����% ��������&� �(�

E �� �� �,��� ��#��� ��; �� �� � ���) � ���*����� � �, % �!��-�, �) &�� % ���� 8 ��� ��4��(�

H �� ; �� �� � ���#�3�<����'��� �!�#�� % �!�� � ��� O�% ,� ��4�� (�

�; ��; ��; ��; � ���� �#V� �� � ��) � ������ � � � �$8 ���2 ��#V� �� � ��) � ������ � � � �$8 ���2 ��#V� �� � ��) � ������ � � � �$8 ���2 ��#V� �� � ��) � ������ � � � �$8 ���2 � ����

/ �� �#V��� � ��#�% �#�=��"#�"-� � � 8 �&��������&� �(�

F �� �#V��� � �� � ; �� �� � ��� �#� 3�<�� ) ����4 � $�% �#� �� �� � �� � 3��$� ����� �� !#) �� � �8 ��� ������ ���&� ���

�4) )��6��� �) ���4 % �� ���# �) �&��% ��&'(�

G �� � �8 � ���� ! � �� � �� I� #&��� ����� &��% �� &'� % ��� ; K��� � �� ����) � "#�"-�� �; $�W� 4�% �� &'(�

! � �� � ��I�#&������ ��% �&��������&� �(��#V�-��,� ���&�� ����� � ��1) �&��8 �������&� �(�

D �� ! � �� � �� I� �J% 1#� ) #�$�1� � 5� � ) �� �"-��� &����� ���&� ��� 6) �� �#V��-�,� �� � �� � 3��8 3��#� �&� � ����

���&� �(�� ���� � ����������#�8 ���&� �&��������&� �(��

. �� �,� ; ��� !�O �� �J% � � ����S�� ; �� � �� ����) � "#�"-� � ��� � � 3���#% � �� 8�% �� &' (� �#V�-��,� ���

6) �� 5��� �� !��) ��� � ����S�� ������ � ��� #&� C���� � �&% �� &' � !�'�� 6� �� ����) � "#�"-� � !K� ��

�&% ��&'(��

7 �� #�8 � �##�8 �� �#% �� � � �% ����$% �� % -��!<� � ) ��&�1� � $�% �#� �� �� � �� � 3��$� �� �� ; �� � !����

����) ��# �) ��% ��&'(�

B � ; �� � ���!� ����#����!�3�I� J% ����� ��"#% �% ��� � 8 ��� �������&�(�

E � 4��� �����=�� �#� �� � � ; �� ��� �� 5��� � �� "-��� �� 3��#�� �� ������ ; ��M�� T� ��� "�9�% � !��8 � ����)�

���J% � �� � % -��� ������� � ���J% � �� � ��� �# �) % � �% �� &'�� #�� ; � �2 ��<8 �% � �����=�� �#� �� � � &��% ��

&'(� 4��� !� � � ; ��� ��<8�% � &��$��� #&� 6%��� &�� ; �� �� � �� ����) � "#�"-� � �� 8 9�+:� )��

6� � ��$��&�� $� (�

Page 44: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

44

H �� ; �� � �� ���% �!�� � % -��� � ��>� % �!�� � ��� � ��� �� � �C�% �� &��� 6) �� ) ����% � ��8 ,����� � � � % � ����

���&�(� � &� ��8 ,����� ��'��� � % -��� I� �#) ��� � 8 ����� � 8 9�+:� �� � ) �� &��$�(� � �8 � ; �� � ��) �� �#+�� �� � ��

! � � ����$��4���6) ��5���!�'�����% �� ��!��5��&' �% ���6) ������) �"#�"-� �!K� ���&�$�(�

�) ��) ��) ��) � ���� ) ��4� ������) �"#� "-� �) � �����) ��4� ������) �"#� "-� �) � �����) ��4� ������) �"#� "-� �) � �����) ��4� ������) �"#� "-� �) � ����� � � � ��$8 ���2� � � ��$8 ���2� � � ��$8 ���2� � � ��$8 ���2 ����

� ) �O&� � � �� ��� �� ) ��4� �� � ��,� &��% �� &'(� ; ��� � ) �� �� �) �� ) �O&� �� ) 8 "� � &��% �� &' � !�'��

6) �� � � �% � ��+��#��� &��% �� &'(� ; �� �� � �� C������ O8 ��� �� �#�3�<�� �S� �� � � ) �O&� �� � &�� &� �% �� &'(�

��) ��8 ������ �; � � � ��) �O&�*����� � 3���#% �&�����"#�3�� �# �&���4�% ��&'�) �O&�; � � � ���# �) � ���

��P����C�% �[ $�) ��) � ����) % ��&'�2 ��

/ �� ) �O&�; �� ��� �!K� ��) ��� 4% �� ��3��#��� ���# �) � �% ��&'(��

F �� ) �O&��� ��& ��; �� �� �"� ��) &� ��$�!�'��) & ���% �� ��3��#��� ���# �) ��% ��&'(�

G �� ) �O&�; �� �� � ���) $���#���% 91#� ���� �����=��8 �% ��&'(�

D �� � �8 � ) �O&� �� !� � � ��� ) 8"� � 8 �������� !�'�� 3�� +:� &'�%��� !K� �� ; �� � 3��� 3�� +:� !�'�� 8 �������� &��� 4�% ��

&'(��

. �� ) �O&��� ����&���� ��; �� �� �<% �� �!�'��!) ����4�&���4�% ��&'(�

I� #&���) ; ���) � "� �!� � � ��� � ��I� #&���) ; ���) � "� �!� � � ��� � ��I� #&���) ; ���) � "� �!� � � ��� � ��I� #&���) ; ���) � "� �!� � � ��� � ������

� ������� 4; � 4<�� ��% �� &'� % ; � #&� � O=�,% � �� 8 O) ��� � � �� ��3�,�� �&% �� &'(� ��'��#�#"-��� � � � #&� �� � �� ! ����

&��% ��&'(��) ��� � -���I� #& ����� �) ��� � �� 3��&��% ��&'( �3�OC���$���� ����������� � �� ) � ,� ��� &�� � -���

I� #&��� &'(� ;�W�� &����� � �� #&� � ��#��� % -��� ) ��4� �� ) � ,� �� � !�% �� &'(� ����2 ����� 6) �� � ������� ��

����) � % -��� ) #� $�1� � !�#�� % ��� � �# �) % � &����� �$% �� &'(� 6) �� !<% A � �S� �� % -��� #�% �#�=��

�� � � 3��#� �� ?�"#5� � 6) �� I� #&��� ; �% �� &'(� � �8� ) ��4� % -��� � ��#��� �� � ���"-��% � � � ) ���<��

�# � !�8 ��,� O=�,� &��% �� &'� % ��� ; �� � �� I� #&��� ) ���<�� ; ��� �&% �� &'�� ��� �� � �8� ) ��4� � �� � ��#���

�� ) ��4� �� � ���"-��% ��b� 61% �4��1� � �# � !) $% � &��% �� &'� % ��� �?�� ; �� �� � �� I� #&��� 3�� �

!) $% � �# � ) ��4� �� ���� ) �"� �� O=�,� &��� 4�% �� &'(� �) �� ��=�� #&� � ���"-��% � �� � ) �� ) ��� ��4�� �&� �

�� � �% �� &'� % -��� ) ��� ��4�� �� ���% �� �� !3��#� �� � ; �� � �� I� #&��� ) P; < ��� �#�3�<�� ) �"� ��� �

6��C��W��&��% ��&'(��

� ; � � �� � � � I� #&��� ) ; ��� ) �"� �! �� � �� � � ��� 2; � � �� � � � I� #&��� ) ; ��� ) �"� �! �� � �� � � ��� 2; � � �� � � � I� #&��� ) ; ��� ) �"� �! �� � �� � � ��� 2; � � �� � � � I� #&��� ) ; ��� ) �"� �! �� � �� � � ��� 2 � ; �� �� � �� I� #&��� ) P; < ��� �#�3�<�� ) �"� ��� �

������� �� ����) �� ) #�$�1� � % -��� ) ����4� ) ��� ��4�� ) �� ) P; �< �% � &��% �� &'(� � &� � 6��� I� #&���

) P; < ���) �"� �!�� � �����P��� � ���) ��"� +:���) %��&' �2 ��

//// ���� ���� ������� �!#� #�� � � ��!� � ���% �) �"� ��b�2������� �!#� #�� � � ��!� � ���% �) �"� ��b�2������� �!#� #�� � � ��!� � ���% �) �"� ��b�2������� �!#� #�� � � ��!� � ���% �) �"� ��b�2 ������� �!#� #�� �� ��!� ����% �) �"� ��b���P����C�% �&' �2 ��

� / � �! $��: ����� F � �! $O����O) ����� G � �� �&�)����C�O�� �:����

D � �< ����: ����� . � �& ������ � 7 � �������� ��

Page 45: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

45

FFFF ���� ���� ����) � ) �"� �!� � � � �� ! � ����% � ) �"� �� � 2����) � ) �"� �!� � � � �� ! � ����% � ) �"� �� � 2����) � ) �"� �!� � � � �� ! � ����% � ) �"� �� � 2����) � ) �"� �!� � � � �� ! � ����% � ) �"� �� � 2 � ����) � ) �"� �!�� � � �� !� ����% � ) �"� ��b�

��P����C�% �&' �2 ��

� / � � ����Y% � ;��� �&��� F�� ��=�,� � ����� �� !���% �� �� �"-��% � G� � I� #&��� �� � ���) % �� &����� D��

!8 O�8 ���,% �� .� � !�##� ����% �� 7 �� ������ �� � �� � �#���% � &����� B �� ����) � �# �) � �� � !#��� ���

61� <��&�����E � ��#+�� ��� �! 5���&�����H � �U��=�� ����/ 0 � � ����)��3��$�4����!��8 (�

GGGG ���� ���� ) #� $�1� �) �"� �!�� � � ��!� � ���% �2) #� $�1� �) �"� �!�� � � ��!� � ���% �2) #� $�1� �) �"� �!�� � � ��!� � ���% �2) #� $�1� �) �"� �!�� � � ��!� � ���% �2 ) #�$�1� �) �"� �!�� �� ��!� ����% �) �"� ��b�� �P�����C�% �&'�2 ��

� / � ��U�; ��&:� ��!��3�#����� F � �&�� ���� � G � � �T� �� �!"#"-�% ���

� D � ��; &�������� �� . � ��8 #�"# ��8�C���� 7 � �� ���1� �3��#�I� J% � ���� ��

B � ������,��� ��&����� � E � �S�� �� ����� H � ����W���W���# �R$���O�& �����!��8 (�� ���

DDDD ���� ���� ) ��� �4 �) �"� �!�� � � ��!� �� ��% �2) ��� �4 �) �"� �!�� � � ��!� �� ��% �2) ��� �4 �) �"� �!�� � � ��!� �� ��% �2) ��� �4 �) �"� �!�� � � ��!� �� ��% �2 �) ���4 �) �"� �!�� �� ��!� ����% �) �"� ��� �� �P����C�% �&' �2 ��

� / � �R$�W�� ����F � �&��#�!#Q�� ���� G � � ������ ���� D � � ) $�� ) ��-�� �� � �� ) �-�� �) �����4��

���(�

I� #&��� ) ; �� � ) �"� � !�� � �� ��=� � 2 �I� #&��� ) ; �� � ) �"� � !�� � �� ��=� � 2 �I� #&��� ) ; �� � ) �"� � !�� � �� ��=� � 2 �I� #&��� ) ; �� � ) �"� � !�� � �� ��=� � 2 � ; �� �� � � � � �#�3�<�� � � ��� �� ) �"� �1� � I� #&��� � �� �� 4�% �� &' � �4���

��=�� !�$� !�$� &��% �� &'(� ��� �� ���� �O�� ��=�� � � ��C�� &'� 4��� &����� � ��#��� #� ) ��4� *����

61� <��&��% ��&' �!�'��) ��� ��4���� �; � � �&��% ��&' (��<& � �&��) ���<� � ��=�� &�) %��&' (�

//// ���� ���� � � ��#��� � #�% �#�=�� 2� � ��#��� � #�% �#�=�� 2� � ��#��� � #�% �#�=�� 2� � ��#��� � #�% �#�=�� 2 � �� 1� � � ; �� � ��� 4<�� �� ; � 8 � ) #,�� -��� � ���#��� � #�% �#�=�� &�� � � � % � &��%��

&'(� � ���#��� � #�% �#�=�� 6) �� �% ���,C��� �# �) � �� !� ���� &��% �� &'(� � ��#��� !�'�� ��% �� �� % �� � �8�

��&�� % ��� ; K��� �� � !� � ��� � $�=��� � �� 3������ �) %�� &' � !�'�� � �8 � 6� �� 6��% � 8�C�3���� �&� �

�%�� &'� % ��� ; K��� �� 3��#+� � �; $��W� 8 �%�� &' (� � ��#��� ; �� � �� �� -��� � �������� !�'�� ��% ��� � !�8 ��,�

! � ��� �� ��&��% ��&' (�

� � ��#��� ��#�% �#�=���#�3�<��5� ����� �; � � ��� ���# �) � ���� � 3���#% ��% ��&'�A 2�

/ �� �4�� � ��#���� � �� !�<% ��� #�% �#�=�� �&� O=�,� &��% �� &'(� ��% �� �� % �� �� � � �"� �� ����,� R$��� &��% ��&'�

#&� �; K��� �� ��"#"-���# � ) ��&� �&��% ��&'(�

F �� � �8 � ��% �� �� % �� ��' ��� � �� !<� � � ) �� ��=��� � ) �� !� � � ) �� � % � U��� )�� ; �&�� �&%�� &' � % ��� ; �� �

"#� � ���!) �����% ��&) O) � �%��&' (�

G �� 4; � ��% �� �� % �� !� ��� ) 3��� ) <% ���� � ��� ) ���� ���W� � ��� !�'�� ) ��# ���� � �&� � 8 �% �� &' � % ��� ; �� �� � ��

I� #&����� �) �"� �� � �� '8 ��&���4�% ��&'(�

D �� ��% �� � �� �� % �� �� ) �'% ���� &����� � �� 3��� � � � ��� ) �� 6� ����� O=�,� I� #&��� ������ � �� 3��#��� $� �-�� � � ; ��

4�% ��&' �!�'��I� #&���1� �) �"� �� � �61� <��&���4�% ��&'(�

. �� � ��#��� �� !��-�, � 5� �) �� ) P� <�� &����� � �� ; �� � !���� !�#�� % �!�� � �� � O�% ,� �� ��� �� RO�� ; ���% ��

&' ������� �%��&' �% -���!<� �$�% �% �� �� � ���!� ��%��&' (�

Page 46: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

46

7 �� ��% �� �� % �� �� $�% � !���=�� &����� 2 � � �8 � ��% �� �� % �� $�% � !�8 % �� � �� ��� ��� &' �� #�� RO�� ; ���% �� &' � �

������ �% ��&' �������� �� 8 �-� �,�� ��) �#���% ��&' �% ���; �� �� �� ���) ��8�+�� 3��#�� �W% ��&'(�

B �� ��% �2 �� % �� �� !1� � � � ����� !�����)�� � �� [���� !�����) �� 8 ����� � &�� ; �� �� � ��� 68 �8 =�� % -���

) �"� �1� �; ���8�% ��&' (�

E �� �&��� �� !��� � �J% � "-���� ; �� �� � ��� ) �"� �1� � ; ��� 8 �% �� &' (� ; �� �� � � � � �S� �����% �� !� � � &��% ��

&'(� #�� �K� ���) ��� "#%<�� 5� � )�� ��,� ���� ��&%�� &' (� U��� ��� "-���� �� ��� &����� � �� 4; � 6<&� �

�#�3�<�� �S� �!�� � ��� ���� �� ��� �� ��� �� :�� �� 4�% �� &'� % ��� #�� ; '����� �� !��3�#� �% �� &' (� J� �� � �

U����� �6<&� � !� ������J% � �� � ��� � � ��$� ���� ��!#) ���&� ������ �% ��&'(�����

FFFF ���� ���� ) ��� �4 � #�% �#�=�� 2) ��� �4 � #�% �#�=�� 2) ��� �4 � #�% �#�=�� 2) ��� �4 � #�% �#�=�� 2 � �4) � ) ��4� �� #�% �#�=�� 8 O�+�% � &��% �� &'�� ) ��4� �� � !�'�% % �� !�'�� !������

�� ; &��% �� &��% �� &'� #&� b� ) �"� �1� � ; �� �� � �� ! � � % �� &��% �� &'(� ; �� � ! � ��� !�) � � �) � ��

#�% �#�=���� �4') ��I� #&���8 O) ��� � ��� �%��8 �C�% ��&' �#') ��&��#��"#� � �����$% ��&' (�

� �) �� !�% ��J% � �4) � ) ��4� �� � ; � ����� 3�� +:����� !�'�� 4�% �� � 3��8 3��#�� � �� � � ��C�% �� &��% �� &'� #&� � 3���

!) ���% ��O=�,�#�% �#�=���� ��=��; �� �� � ��I� #&���) �"� �1� �&���4�%��&'(�

GGGG ���� ���� �#V� �� � � � #�% �#�=�� 2�#V� �� � � � #�% �#�=�� 2�#V� �� � � � #�% �#�=�� 2�#V� �� � � � #�% �#�=�� 2 � �#V��� � �� !��� � �J% � #�% �#�=�� 3��� ; �� �� � ��� ) � "� �1� � ; ��% �� &' �

4')��2 ��

/ �� !��� ��J% � � ����S�� 2 � 4;� � ����S�� ; �� �� � �� ; �'�M � "%��� !�� O�� �&� � &��% �� &'�� � ����S�� �� �

; �� �� � �� 5��� �� !��) ��� ) &$���� �S� �� � � �&� � &��% �� &'� % ��� ; �� � �� ��� � [W��,� �� � �&� � �$% ��

&'(�

F �� 8 ��+�� O=�,� ������� � M�% � 2 � 4; � ����� � �� � [W�� �� &�!�� ; �� �� � �� ) �R� �� � �&�� !�% �� &'� % ��� 8 ��+�� O=�,�

�����=���#� �� �� ��=��; �� �� [����� �4������% ��&'(�

G �� 8 ��+�� O=�,� � ������ � M�% � 2 � � ������ � M�% � 6� � �J% � �� &����� � �� 4; � ; �� �� � ��� !� �� � � ������ �� ) ����%�

� ��=�����&� ����% ��&' �% ���#��) �"� �1� �; ��4�%��&' (�

D �� ����� !�����) �� 2 � 4; � �#V��� � �� !�����) �� !1� � � � ����� &��% �� &'�� ; �� �� � ��� -����W�� & �� ���:�

����� �� �����8 =���8 � ��4�% ��&'�% ���; �� �!�����)���#&���&���4�% ��&'(��� �

. �� $�% � ) &� ���� 2 � � �8 � ; �� � �� ) &� ���� RO�� ; ������ #����� " O�� ) �� 3��$��� #���� � 4�!�� C������ #�����

�) $��:�#�����; �� ����#���� &��% ��&' �% ���; �� �3���#') �� ; ��4�% ��&'(�

D �� ������� � !� ��>� % ��� 2 � �4�� ; �� �� � �� � ���,� ������� � !� ��>� % �� &��% �� &'� 4')�� 2 � !� � � �P; ��� ���:���

��:��� ; �'���� � $���� �O��� � !< ���� ; &��� !��8 � % ��� ��� 8 ��+��� � �� ��=�� 6� &�)� &����� � ��� ) �O&� �� �

) �P���% � �� &����� � �� ; �� �� � �� � ) #�$�1� � % ��#� 61� <�� &��� 4�% �� &'� �4) ) �� 6� �� I� #&���

) �"� �1� �&���4�% ��&'(�

Page 47: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

47

. �� #��M� 2 � ; ��M� �� ��� !�'�� !� � % �� 8 ����� � &�� ) �"� �1� � ; �� �� � ��� 4<�� 8 �% �� &' (� 8 ����� � &��

�"-��% � �� � � � � ; � � � ) ���<� � ; �� �� � �� ) �-�� ) �� � ���4% � �&� � &��� � �% �� &' � !�'�� 6��� I� #&���

) �"� �1� �; ��4�%��&'(�

7 �� $<8 �� ) ��&1� � #� �?TP�� � 2 � 4; � ; ��� $<8 �� ) ��&1� � � [W%�� &' � !�'�� !����� �?T�� � 8�C�% �� &' � % ��� 6��� �

; &�% � &�� ��P�� "% ��� � I� #&���� � �� 61� �c�� &��% �� &'( � � �� I� #&��� ; �� � ��� !�'�% � #� ) ��4� �#��� ���

; ���8�% ��&' �% -���6) ��I� �J% 1#� ���<�+:� ��8 �%��&'(�

) �"� � 1� �; �� ��� � �6� ����) �"� � 1� �; �� ��� � �6� ����) �"� � 1� �; �� ��� � �6� ����) �"� � 1� �; �� ��� � �6� ���� ����

� ) �"� �1� �; �� �� � ���) � ������ ����� ����P����C�% �� � � �) �� ���4��) %��&' �2 ��

/ �� � � ��� #� ) &���3�O�% � O=�,� I� #&��� 2 � 8 �C��� $� �� &'� � � ������� � !�#�� % �!�� � �� � O� % ,� �� &�����

� �� ; �� � ) �"� �1� � ; �� 4�%�� &' � !% A � 6<&� � ) � ������ �� ��� �� ! �#�� � &'� � � 6��� ) �-��

� � ���#�) &���3�O�% � O#, �I� #&���� � ��4��� (�

F �� !���������� ��4�� ��2 ����; �� �� � �����% ��������8 =��8�������&� ����&��!� � ��� :���

?: ��������&��(� �����8=��!�'���� :�?: ���)��� ��!�'��!� � �68 �8 =��&���4�% ��&'(�

G �� 8 ; ��&�� ���O��� � #9�1% � �� � � ����� ��� � � ��4�� ��2 � 3��� 3���4; ��K� �!�� � ��8 ���&���4�% ��

&'� % ��� 3��� ; �� �� � �� � ) �"� �% � � I� #&��� 61� <�� &��% �� &' � !% A � C����� ����� 4��� 3�� �=�� % -���

������� 1) �*�����O��� � #9�11� �� � ������ ���� � ��4�� �(�

D �� !�#�� % ���) ��� &�� � ��" ��� !�'�� 8 =�� �� � � � ��$� � � �� 4�� �� 2 � ; �� � �� �� �,�� �� ��� ��

6) �� &% ��1) ��&% � �� � � �� 4�� �� !�� % �� ) �� � ) �� � � �� � ��" ��� 8 ��� 6��� !�1��#�#�) � �� �

#9�M� ��4���(�

. �� "#"-�� ����� 4�� �� ) � ��� 6� �X �� ����� 4�� � � 2 � � [W��,� �� ) �-�� ����� 4�� 3��� !�#�� � &'(�

��% �� �� % �� ��� ���&� �� � � #�� ; �� �� � �� "#"-�� ����� 4�� �� � !� ��� � ��$8 ��� 8� (� 6<&� � ) �� �

) �� � � �� U������� � �� �� �� � ������ ��� 4�� � ( � U��� �� !<8 �� 3��� 6� �� ) �-� � 6� �� 5����

C���� C���� �� !K� �� ) ��&1� � #� � �� � �� �� � � 8 � � �4) ) �� 6� �� ����� 4�� &��� !�'�� C����� ) �� �

��) 8�� ��$�&��(�

7 �� ��,� #� �'�% % �� �� ������� 8 �� 4�� �� 2 � � � 1� � � ��,� �� !� ��� �� � �) M�<% � #� !�8 ���� &� �% �� & ' �

4��� ; K��� � �� !K� �� ����� � ���,=�� �� � ) &�� � &��% �� &' ( � ��% �� �� % �� % -��� � ���� �� � ��� ���&� ��

� �#��; �� �� � ��� ����, �#��'�% ��������8 � ��4) )��6 ��� �6K��!�8 ���,� � ������,=��&�� (�

B �� ) &�� ��$,8 ��,�� 2 � ��% �� �� % �� % -��� ����� �� � *���� ; �� � �� � � ���� � �� % -��� �4Q�) �!�� � ��

) �� ����� � ��4�� �(�

E �� ) ����4 � #� ����1� � �� �,�� �� � �$�� �� 4�� �� 2 � ��) �� ; �� �� � �� ) � ���� �� ��� �� !�#�� � &'�

� �6<&� ��I� "% ��C���4���� 6<&� �) ����4 �8 ��� 1#�� �% -�������1� � �� ��, ��� ��$� � ��4�� �(�

Page 48: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

48

H �� ������� � �# ���� � ��� �� ���� �� ��� �� ) ��# ��� � � 8 �� 4�� �� 2 � ������� � 5� � ) �� !���� ; ���

&��% �� �� ��� ��� &�� �� )�"� �1� � ; �� 4�%�� &' '(� ��) �� ; �� ��� �� ) � ���� �� ��� �� !�#�� �

&'�� ��� ��������� ��# ���� � ��� �� ���� ����� �� !�#�� �) ��# ���� �� � 8 �����4�� �(�

/ 0�� �#V��� �� � �� � ����S�� ; �� � �� !��5� � &��� 2 � �#V��� � �� #�% �#�=�� % -��� � ����S��

; �� � �� ; ��M�� � ��>� % �� % -��� 5��� �� !��O�� &����� ���&� �� �4) ) �� � [W��,� � �� 6� �� ���

�$�(�#���#V��� �4����) ��4��������� � (�

/ /�� ����� �#�!�3�3��# �) �� � ) �� �� ��) P� ,� �� �2 �) �"� �1� �; �� �� � ���) � ������ ����� ��

45��� &' � � � ��% �� 2 � �� % �� % -��� ����� � ) % �&� �� � � � ; ��� ���� � !�'�� � � 8O)��� ) �� ; �� �

�� I� #&��� �� ) P; < �� �� � !�#�� � 4�� ���� �� � % ���� !�'�� %8��) ��� ; ��� ��� ) � ������ ��

� � � �) ��� (�

/ F�� ; �� � �� ) P; < �� �� � � O��� 4�� ���� � � � % � �� � 2 � � �8 � ��% �� �� % �� � �� � ���� � ; K��� �� � ���,�

) �"� �1� � I� #&��� 8 �C�� � % ��� % ��<% � &�� ���,� ��+ +�,� �� ��� �� ) � ���� �� � � ��) � �� �� �

!�� % �� �� � ) �� � % � ; �� � �� ) P; < �� �� � � O��� 4�� ���� � � � % � �� � % ; � ) � ����1� � �#� � �

� � � ��$��� ���� � (�

; � � �� � �� �� �� � ��C��I� #&���) ; ���) � "� �� � � � ��=��% -� ��6� ��; � � �� � �� �� �� � ��C��I� #&���) ; ���) � "� �� � � � ��=��% -� ��6� ��; � � �� � �� �� �� � ��C��I� #&���) ; ���) � "� �� � � � ��=��% -� ��6� ��; � � �� � �� �� �� � ��C��I� #&���) ; ���) � "� �� � � � ��=��% -� ��6� �� ����

//// ���� ���� ! $O����O) ���! $O����O) ���! $O����O) ���! $O����O) ��� ����

���� ��'��#�"-�� � �� � � � �� A � ) 3��� ��� ���� ! $O��� �O) % �� &' � 4��� � � ) ��<� � #� �O�� � � #9�1% � &' � � �<%�� G2 D � ) ��� ��

; �8 � � &� � � ) �"� �� ;�� 4�% �� &'(� � &� � � ����������� � ) �"� �1� � I� #&��� &'(� 4; � ; K��� ��� �� �

"% �� ��� �&� � ��% �� � �� ��% �� �� % �� )�� "��&� �&�� ���% �� � �� 6<&� � !) ������ �� 3��#��� �&) O) � &��% ��

&'��!��8 � ��=��� �) ��; K���! $O����O) ����$% ��&'(�

6� �� �A6� �� �A6� �� �A6� �� �A ����/ �� !�8 % � ���� ��W���� ����� �� 6) ����������������% -��� �� �����&�����&�(�

� F �� ������� ���8 O ���� ����� ��) �� ��� ���� ��% % ���C�������&�(�

� G �� ; K��� � ���� � �, % �"��&�8 �������&�(��

� D �� ������� ����$3�$�/ �#+�,�% �"% �� ��� ���� (�

FFFF ���� ���� ��C�O�� �:����C�O�� �:����C�O�� �:����C�O�� �:�� ����

� ����) � !<% *, 8 � �� �"-��% � �� � ) &�� ��=�,� � �� ��� � ���� � ��� &��3��#��� )�� $� �) % � &����� � ��� ��% �� �� % ��

*���� ; K��� � �� ) �-�� 6� ����� !�'�� �% �" ���O=�,� I� #&��� ���� ��� f�� �W� �� !��) ��� __� �'�� �K� �!�� � ��

) <%��+:���&������ �NN�; ���� �&�) ����C�O�� �:����$% ��&'(�

6� ��6� ��6� ��6� �� ���� / �� ; K�� ��� �!�1��#�#�) �4�$9%� �� (�� F �� ��% ��2 ��� % ��� ��� ��#�����!<� �) 8 "� �*����; K��� ���% �" ������� ��4���(�� G �� �� :�?: ��� ��� � � ��$��� �� (�� D �� !�S�% ��#�% ��#� ��=��� � ���4�� ��6)��8 O������ �� �������� �� (�

Page 49: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

49

GGGG ���� ���� �; "% ��$���� �����; "% ��$���� �����; "% ��$���� �����; "% ��$���� ���� ����

� 8 ��L% ���#+�,���; �8 �3����; "% ���� ��O��1� �$� ��8 ����� �) �"� ��; ��4�% ��&'(�

� ; �� �� � �� ������� � !���% ��� 8 �U�, ����� ; ������� !1� � � � � �� &����� � ��� ���W�� ) "-���� �� � O=�,�

� ��� J#� �� &����� � ��� ) ��% �� ) �� � 3�� �� � "# �� 8�C���� � ��� � ���� �S� �� 8 ��+�� O=�,� &����� � ��� ; K��� � ��

!1� � � �������� ���� :���� ��!��8 � ��=��� �) �� �,�; ���; K������<%��$���� ���� �$% ��&'(�

6� �� �A6� �� �A6� �� �A6� �� �A�/ �� ) �����) ��� O#,�; �� � ����O��1� �$� ���8� (�

� F �� ; K��� ��) �-��6� ����� O=�,�I� #&������� (�

� G �� ; K��� �������� ���&T ��) �� �K� �3���4��8� (�

� D �� ; K��� �� ������ �&T ��� � �����C�� ��% �� �; K���3�� 3��% ���&��(�

� . �� ; K��� ���3�O% � � �% �!��8 � �����#��� &���� � ��&��) ���� (�

DDDD ���� ���� ���� ; � � � ��RO��; ������; � � � ��RO��; ������; � � � ��RO��; ������; � � � ��RO��; ������ ����

� $��% � ��� ��� � �� ���� �� ����� ����� 4�� �� ����� 8 =�� ) �� ; ���� #� "#� � ) ������ �� ����� !�1� � � � 8 ��,��

�� ����� 8 O) ���� �� �#�#�) � � ��� ; ���� �� ���� � "#� � �� Y�+�% �� �) M� ���� �� ����� "��&� � ���� �

) &��3�O�% �� ����% -��� � ���!� �+�,% � ���� �����(��

6� �� �6� �� �6� �� �6� �� � ���� / �� RO��; ������� ��; �� � ��� �����8 =����8� (��

F �� !K� ��) ��&1� �� [W��� ���� � ��1) ��&% ��� (��

G �� ) 1� �; ������� ��; �� � ��� � �� ) �� �� (��

D �� ��% �2 �� % ��"#� � 3���RO����; ���� (��

. �� ; �� ��� �!�1�� ��3�,�% �� ���# �) �� �(��

.... ���� ���� ���� & �����& �����& �����& ����� ����

� 4; � ; �� � !� � � !�� �� &����� � �� 3��� "� +:� �&�� ; ���� � �% �� &'�� !: 2 !: � �� ; ���% �� &'�� % ��� 6) ��

& ����� &% ��&'(��

� !) ������ % -��� &��� 3��#��� ) �� $� �) % � &����� � ��� "����� ) "-���� �� � �# 9�% � &����� � ��� � 8 ; ��M% �� � ��

����) � �#9�% � &����� � ��� !1� � � � 61% �4��� #� ) #�$�1� � % ��#� �� � &����� � ��� ! <% A � "��#�� $� �-�� �� �

��� � � �����% �� ��� ��!� � �&������ ���; K���& ������$% ��&'(��

6� �� �6� �� �6� �� �6� �� � ���� / �� & ������ ��; �� � ��6� &�) ���� � ��4�� �(��

F �� ; �� ��� �!�1��#�#�) �#�) ������ ��3��#����'8 �� ��4�� �(��

G �� ; �� � ���) &��; ������ ��!3� �) � ��� ��4���(��

D �� ����) ��# 9�% �&������ ��������� 1) � ����8 C��� �(��

Page 50: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

50

7777 ���� ���� ���� �� ���� ������ ���� ������ ���� ������ ���� ���� ����

� ; �W�� &����� � �� 8O) ���� �� ��4��� ��� 6��� ��% �� &' � 6) �� ������ ���� &%�� &'�� !� ��� ��� ) 8 � #"% �� �� � %�

���� �� ���� � � ��#��� �� ��P�� !��-�, � �"-��% �� $�% � ) $% � �� ��=��� 8O) ���� � �� � � 3��1#� 4����� ��

�K� ��) ���� ��#��� �#�% �#�=��8 O�+�% �&������ ���; �� � ��������� ���� ��!�8 % ��$�) % ��&'(�� �

6� ��6� ��6� ��6� �� ���� ���� / �� ������ ����� ��) ; ��) �����6) ��!� �����&���������&�(��

F �� �&���I� �J% � ��� ��� � ) $�#� &���� � �) ��� �(��

G �� ; K�� �� ��������2 � �:����&�����&�(��

D �� ��% �2 �� % ��!� ���6� �X ��) � �����) ��; K��� ��!�#�� % �!��� ���� O��� ��(��

. �� � ��#���*�����'�% % �� ��� ���; K���� ���� [W�������&�(��

BBBB ���� ���� ���� ! �S�� �I� #&���A 2! �S�� �I� #&���A 2! �S�� �I� #&���A 2! �S�� �I� #&���A 2 ����

� !<� � ; �� ��� � �� I�� " ��� ��� �����2 � �:���� �J�� 8 ����� ��� ��� ������� 8 � % � �� ) �� �:���� � $���� � �

8 ����� ��[W����� % $� ����� �C���'���� ��� � ����� !��8 � !�S�� � I� #&��� �� ! % $,% � !�% �� &''(� !) ������

�� 3��#� ) ��� $�% � ) $% � �� ��=��� � ��#��� � #�% �#�=�� 8 O�+�% � &����� � ��� 8O) ���� � �� � � 3��1#� 4����� ��

��� ���!� ���) � �1% � ������� ����� ���; �� � 3��2 3���!�S�� �&���4�% ��&'(��

6� ��6� ��6� ��6� �� ��/ �� ; K��� � ��������2 � �:����&�����&� �(��

F �� U��� ��#�% �#�=���� ���(��

G �� ; K���� ��!K� �� ��� ��� � �� ) �� ��(��

EEEE ���� ���� ���� S�� � � ����A 2S�� � � ����A 2S�� � � ����A 2S�� � � ����A 2 ����

� ; �� ��� �� � S�� � � 6� �� �K� �� � O�% ,� �� &����� � �� � �� 6� �� �� ,� �� � ; � ��� 61� <�� &����� � �� 4�$�% � &��% ��

&'(� 6� �� !�1�) P���� ��� ���:� �$��� � �� 3��� S�� � � ! �% �� &''(� S�� �� 3��� ��[W� � � � C��R� �� 5� � �� �

&��% ��&'�% ��� 3���% �#� ����+�� ��5� ��� ���4) ��� ��=����% ���W?���W�3���&���) % ��&'(��

6� ��6� ��6� ��6� �� ���� / �� S�� ��� ����� �=��� ���� ��) #,Y�+:�% �� ��� &�&'�� �S�� �� ���� � ���% � ����#���� �

I� #&���)��; ���4��(�

F �� !��#�� ��#���8 ���: ���I� $�% -�����b:2 ��:�)��; ��������&�(�

G �� ; �� ���! � � ��� �� �4������ ��6� &�) ��&���������&�(�

D �� S��� �% �; �� ���� � �% �S��� �% ���&�� �����<% �!�'��%:"-��3��#�) ��6) ��S�� �� �� �

��=��4�� ��6)��8 O������ ��6� �� ��������&�(��

HHHH ���� ���� ���� ����) �� 3��$���) ; �� �I� #&���A 2 � ����) �� 3��$���) ; �� �I� #&���A 2 � ����) �� 3��$���) ; �� �I� #&���A 2 � ����) �� 3��$���) ; �� �I� #&���A 2 � ����

� ; �� � �� *���� $9& �� ,� �� ���� �� ��=�� ) P; � �% � �#+�� � �� � ���� )�� 3��$� 4���(� � ) �2 �) ��

����� � �� I� #&��� ; &�% � &�� ����� &��% �� &'�� !% A � ; �� � ��� �� � ��=�� 3��$� 4�% �� &'(� C��� O8 ��

Page 51: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

51

U�O���2 �?���� �# � �) ����� !��8 � 8 �C���� �� ���� 3�� � ; �� � ���� )�� � 3��$� 4� % �� &'(� �#V��� ��� � � �

C��� O8 �% -�������� 4�� ��� � �, % �I� #"-�����&����� �� ��=��3���; �� �3��$�4�%��&'(��

6� ��6� ��6� ��6� �� �� / �� �) �8 ��+�� ���8 O�� ���� ��� ���!�3�3��# ����# � ����� � �� ������ ��� � � �) � �����

���&�(��

F �� ; �� ��� ��) �"� �!�� � ������#'Q��� �%�� �� �) ��6� �� ���������&�(��

G �� �#V��� � ��#�% �#�=��!�+�, �;��� ��4�������&�(��

D �� ����� ��� ���� [W���������� ) �) ��# �� � 3��#�������=���#� �� ��� ��� � � ��$� �������&�(��

. �� �#V��� ��� �C��� O8 ��#������ ��) � " 9�% ��# ������ 4��1� �I� #"-���3��� ��4�����

���&�(��

/ 0/ 0/ 0/ 0 ���� ���� ���� $9& �� ,� �� ���� A 2$9& �� ,� �� ���� A 2$9& �� ,� �� ���� A 2$9& �� ,� �� ���� A 2 � �,� ; �� � $9&2 �� ,� ��� �&�� ��% �� &'( � �) ) �� #�� � [W��,� �� � �� � �W� 4�% �� &'(�

�8 � �� &�!�� $9& �� ,� "%�� )�� @b���� !� � � ����� �� � &� ���� � �� �&�� ) �R� � ���� � �� ; �� � 6) �� � �� �&��

� �% �� &'�� U��� �� � � �<% � "-���� �� !3��#� �� � 3��� $9& �� ,� ���� �� � ; � ��� � �W% �� &'(� �#+�� � �� � !5��� ��

��=��3���; �� �$9& �� ,��&�� �% �(��

6� �� �6� �� �6� �� �6� �� � ���� / �� ����� �� ���� ����� ���6� ������) �"%����!��5� �; ��� �(��

F �� $9& ��,� �������� -�����% �&��(��

G �� U����� �� [W�����C���� ����&�'��; ��� ��4��� (��

/ // // // / ���� ���� ���� � �'���# 9�% �A 2� �'���# 9�% �A 2� �'���# 9�% �A 2� �'���# 9�% �A 2 �� �'���#9�%�� ��&"% �� -����% -���) �4��%��� -����!�% ��&'(�"#� � ��� �'�! $�� � ����

� 61% ��4% � �� !��<8 � �� !��3�#� �� ��� �� &"% �� -���� � � �� 4�% �� &'(� 3��2 3��� � &� � � 8 O) ��� ��

��<8 � � � ��� 61% �4��� 8 ���� �� ���� 3 ��� � � �� 4�% �� &'(� � &� � � #9�% � ��W� � ��� � � ; 4�� �� ��W ��� �� �

!� � �&��% ��&'(��

6� ��6� ��6� ��6� �� �� / �� � ������; �� ��� ���� �'���#+�� �6��% �� � �����=��8�������&� �(��

F �� ; �� ��� ���I� "% ��C�������&��% -���6<&��� �<% ��� �! �����&��� ���W������&� �(��

� ��$%� ��$%� ��$%� ��$% �� � ���� � ���� � ���� � ������

. �� ! $O[���O) ���) �"� �1� �I� #&����&��&'(��) &�L$�% ��

7 �� �����!�����)��) �"� �1� �I� #&����� ��) �� ���� ��61% ��% �� ��&'(��) &�L$�% ��

B �� ) �"� �1� �; �� ��) ��#$,��#���+�� ���&��&'(��) &�L$�% ��

E �� ) �"� �1� �I� #&����� ����8 ���) 3�#��&��&'(��) &�L$�% ��

H �� ; �� ��� ��) �"� �1� �I� #&���������61% �8 �� ��&'(��

� !� �� ��#���; � �) ��4�)� ��#V��� �8 � �6� � �,J% �) 3����

/ 0�� ! $O����O) ��� �'��) ��!) ��<� �I� #&���&'(�

� !� ������������ �; � �) ���4 �) � �)#�$�1� �8 � �!�����) ��#&����

Page 52: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

52

� ��,�) ��� �� �� ��,�) ��� �� �� ��,�) ��� �� �� ��,�) ��� �� � ����

2 � !K� �� ����) � "#�"-� � �� *���� I� �J% � !� ��� ���%�!�� � �� !��) ��� ) % �+:� 5� � �� � 4�#�� ��

#�"% �# % �� ��� "#� ��� �%�� &��� � �"��� % -��� ) ��4� �� !<� � )8 "� ��� �� ) �-�� ) ��� ��4�� ; �����

�C��) %��& '(��

2 � ; �� � �� "#�"-� � � �� U��� �� � � 3��#� � �W% �� &'(� � ��#��� �� �#U�:��� ��% �� �� % �� �� !) $% � I� #&����

�� �,�% ��� 6K�� !�8 ��,�� U��� �� ) C% � !�����) ��� � ��#��� �� � % ��#� !��8 � U������ ��=�� &'�� 4��� ; ���

������) �"#�"-� � ���� � 3���#% � �%��& '(��

2 � �#V��� � �� % ��#�O=�,� #�% �#�=��� ! � �� � �� % ������&� I� #&���� ������� �� =������ !����% � � ���S��

!��8 �; �� � ������) �"#�"-� � ���� � 3���#% � �%��& '(��

2 � ) #�$�1� � ) ������� !K� �� ������� ����� � �� &������ !�1�!�3�I� �J% �� !�1��#�#�) � � ) �&) � O=�,� �� ,��

; �� ��<8 �% � �����=�� �#� �� � �� ; �� ��<8 �% � � ���S��� ; �� �� � ��� � ��>� % �!�� � % -��� ���% �!�� � �� !��) ���

��'��� � % -��� I� �#) ��� � ��8������ ! � �� � �� ��+���� I� #&��� ; �� �� � �� ����) � "#�"-� � ���

6<�% � �%��&' (��

2 � 3�� ��!@b$O����O) ���!��8 ���'�# ��� ��) �"� �� � �&'(��

2 � � �W�� � � � � ���O�� ����� S�� �� ����� ������ ����� RO�� ; ������ !��8 � ; �T� �#"-��� �� I� #&��$%�

) �"� �� � �&' (��

2 � !�#����U�O�������b&�) ����C�O�� �:����& ������� �'���# 9�% �� �O�� � ���!��8 �� �����#"-��� ��) �"� �� � �

&' (��

2 � ) �"� �1� � I� #&���� � �� ) � ���� ) 3�#� &'(� � � ��) &���3�O�%� � O=�,� I� #&���� !�#�� % ���)��� 8 =�� � ��" ����

��,� �'�%% �� �� �������� � � ��1) �&��� "#"-�� ����� 4�� !��8 � �� *���� ; K���� �� I� #&��� �� � � ��#% ,�� ��

) % ��&'(��

! �1��� ����=� �� � ��2! �1��� ����=� �� � ��2! �1��� ����=� �� � ��2! �1��� ����=� �� � ��2 ����

� � �/� ; �� �� � ������) �"#�"-� �) ��!�� �J� ��) �R�% ��&' �] ��) ��"#5� � ���"� +:� ��4�(��

� � �F� ; �� �� � ������) ��# �)��� � �'�2 F �; � � �% 1#�&' �] ��

� � �G� � ��#��L!�3�3��# � ��; �� �������) �"#�"-� �) � ������ �J� ��� ��$8 ���&'�] ��

� � �D� �#V��� � ���; �� � ������) �"#�"-� �����,=�� ������J� �� �������&��] ��

� � �. �� ; �� �������J� �� � �% ��&'�% -���RO��J� �� �; ���% ��&'�] ��

� � �7 �� ; ���I� #&���) ; ���) �"� �� � � �'�2F �) ��&'�] ��

� � �B �� � <&��8 ���) �"� �!� �� �� ��=��#���8 ���; % �����] ��

� / � �����)��3��$����F � �&������G � �$9& �� ,��������D � �! $O����O) ����

� � �E� ; �� ��� ��!) ��<� �I� #&��� ��61� �c�� ��) ���<� � ��=��; % ��� �(��

Page 53: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

53

� � � � � � � � � ) O� � 2 ��� ��� L1L2L4

�� ���������� S��� ���������� S��� ���������� S��� ���������� S� ����

� � � � �� � ����� � =���� �� � � � �� � ����� � =���� �� � � � �� � ����� � =���� �� � � � �� � ����� � =���� � ���� � �� �� �� � ���� �� 3 ���� � ��� 3 ���� � ��� 3 ���� � ��� 3 ���� � �����

�*� �� �) #� ,� � � �� )��� �� %��*� �� �) #� ,� � � �� )��� �� %��*� �� �) #� ,� � � �� )��� �� %��*� �� �) #� ,� � � �� )��� �� %� ����� � �� �� � � ��� ���� �� ����� -� � �#+� ,�� � �� �� � � ��� ���� �� ����� -� � �#+� ,�� � �� �� � � ��� ���� �� ����� -� � �#+� ,�� � �� �� � � ��� ���� �� ����� -� � �#+� ,� ����

�� �� �� �2 �� *%� ��� �� �� �2 �� *%� ��� �� �� �2 �� *%� ��� �� �� �2 �� *%� � �����

�#+�� �A �� ��+� =���# �!� &���#+�� �A �� ��+� =���# �!� &���#+�� �A �� ��+� =���# �!� &���#+�� �A �� ��+� =���# �!� &������ ���� ���� ���� ���� ���� ���� � ��� �� ��,�2 �D� ��� �� ��,�2 �D� ��� �� ��,�2 �D� ��� �� ��,�2 �D ����

�����#+�� � � �A ��#+�� � � �A ��#+�� � � �A ��#+�� � � �A � ���� 6� � ��,2 / �26� � ��,2 / �26� � ��,2 / �26� � ��,2 / �2 �� � "% �#���2� 68 �8 �� � �� ��+� =�� ��! -�,��# � �&1#� ��#� 3�<��!�� ��#$,�#� �� ,� ���� � "% �#���2� 68 �8 �� � �� ��+� =�� ��! -�,��# � �&1#� ��#� 3�<��!�� ��#$,�#� �� ,� ���� � "% �#���2� 68 �8 �� � �� ��+� =�� ��! -�,��# � �&1#� ��#� 3�<��!�� ��#$,�#� �� ,� ���� � "% �#���2� 68 �8 �� � �� ��+� =�� ��! -�,��# � �&1#� ��#� 3�<��!�� ��#$,�#� �� ,� �� ����

���� ���� !��5� �) % ���% �! �&�����#�3�<��� � �+� �% 1#�� � � �!�# � % ���# � �� ,�(!��5� �) % ���% �! �&�����#�3�<��� � �+� �% 1#�� � � �!�# � % ���# � �� ,�(!��5� �) % ���% �! �&�����#�3�<��� � �+� �% 1#�� � � �!�# � % ���# � �� ,�(!��5� �) % ���% �! �&�����#�3�<��� � �+� �% 1#�� � � �!�# � % ���# � �� ,�( ����

���� 6� � ��,2 F �2 ��� ��+�=� �4��% �; ������ � � !�'���6� ���8 O�� ���� ��6 � �� ��3� ��4��� ���� ��6� � ��,2 F �2 ��� ��+�=� �4��% �; ������ � � !�'���6� ���8 O�� ���� ��6 � �� ��3� ��4��� ���� ��6� � ��,2 F �2 ��� ��+�=� �4��% �; ������ � � !�'���6� ���8 O�� ���� ��6 � �� ��3� ��4��� ���� ��6� � ��,2 F �2 ��� ��+�=� �4��% �; ������ � � !�'���6� ���8 O�� ���� ��6 � �� ��3� ��4��� ���� �� ����

���� ���� �#� �� � � �# � 6� ��� ��+� �%�#� �� � � �# � 6� ��� ��+� �%�#� �� � � �# � 6� ��� ��+� �%�#� �� � � �# � 6� ��� ��+� �% 1#� � � � ��� �W��� #����� � 3��#(1#� � � � ��� �W��� #����� � 3��#(1#� � � � ��� �W��� #����� � 3��#(1#� � � � ��� �W��� #����� � 3��#( ����

�� � � �� �� ��� � � �� �� ��� � � �� �� ��� � � �� �� � ����� �� � ���� ��,��� �!�� ���; �� �� � ������) �"#�"-� ��# �I� #&���) P; < ���) �"� �!�� � ���#+�� ��� �

! � � ��� � �(��) �� ��,��� �!�� �) % ���% �!�&����#�3 �<��� ��+� �% 1#�� �� �� ��+�=���3���4��� ���� ���#�3�<��

�#� �� �� � ��4�� ����� � � % � �� $�(�

� � "% �#��� � "% �#��� � "% �#��� � "% �#�� ����� 3���4�� 4��#% ��&��� �� ��� �� � ��� !�# � � &'�� "#"-�� % -��� �����$�� �&��� �� ��� �� &� �� ) % ���% � !�&���

����� ���&� �(� ) % ���% � 3���4�� #&� 3���4�� &'� �4) �� � � ; �,�&���\�:�� #) ��� � � ��:���� C���4� �#=��� �#:����� !�'��

4��!��8 �6� � �J% �!��� �%��� �&� ��% -����4�) ��������� �#�����) �!�# � % �!�� � ��� O�% ,�&��(��

� � � 1� � � I� �J% � �� ��� �� ) % ���% � !�&��� !�$� !�$� &��% �� &'�� J� �� � � I� �J% � �# ��+�� �� ������ �� �

�) �� !�# � % �� !�$� !�$� &� �% �� &'(� ) % ���% � ! �&��� �&�� ����� � �� ; �� � �� ������ � % -��� ����)�

�# �) � 5 � 4�% �� &'�� �4) ) �� ������ �� � �� �� ��� !�� 4�% �� &'(� ��� ��� �� � ��� 8 O�� ���� �� ��� �� &� � �

!� ���3���4���� �) 3���� ��+� � % 1#���������&� �(�

68 �8�� �68 �8�� �68 �8�� �68 �8�� � ����o �) �� ��,��� � ��% �!�� � ��P���; <8�!�� � ���#+�� ��� � ) �R�) � $��2 ��

o � ��+�=�� ��!-�,�% -����&1#�

o ) % ���% �!�&���#� �� ��+�=��

o �#�3�<��!�� ��#$,�% -��� �� �,�� ������) % ���% �!�&���

o #) ���� � ��:�����#:������C���4��#=��� �; ��,&���\�:�% -���4�� ��6� � ���$% ��#� �� ,�

Page 54: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

54

o �� ��+�=��4��% �; ������ � �% -���6� ���8 O������ ��6� �� �

o 3���4�� ���� ���� ���#� �� � �

o � ����� ��� ��+� �% 1#�� �� ��� � 3��#�

� � �+�=� � ��!-�,�#��&1#� � �+�=� � ��!-�,�#��&1#� � �+�=� � ��!-�,�#��&1#� � �+�=� � ��!-�,�#��&1#����

� ���+� � �� % ��� ; ���� �8 �� !�# � � !�# � % ��� � ����� $�,� &'� 3���4��� #"�� !�'�� � ��� � <% �� ���

% ���� � �� � ) �� 4��#% � �&��� �� ���� 3���4�� �� ���� !�# � % �� &��% �� &'(� � � 1�� � �� �=��� ) #,� � -��� !����

��� !�# � % �!�� � �� � O�% ,� &�% �� � � � �) � �% �� &'(� "#"-� � #� ) �J% � ������ �� ����,=�� 6��% � � ��+�=� �

� �� ��3�,�� �% �� &'� �� � � !�&��� � �(� � ��+�=�� #� !�&��� �� � ! % �� &'�� !�&��� ���) � #� % ��� � 8 �-��,� � ��

) �$� � 5 �� &'� &'� �4)�� &�� 3�OC�� ���<% � ���� �� ���� 6� � ��$� �� � ��% �� &' �� � �<% �� ���+�=�� #&� � � �S� �� &'�

�4) )�� 3���4�� ������ ��� � ��+� � % 1#� 8�% �� &'� � �� �) � !�&��� ��� ������ �� � !�1�) � % � &�� �� ���J% � ��

"���% � ; ���� � ��+�=�� &��% �� &'(� ��� � ?�� � :���� �� ��X8 �� � �� � __� � �+�=�� #& � ) �P���% � � � �S� �� &'�� �4) ��

*���� � � )4�#� �� �=��� !� ��� ������ �� �C��C��#� ��,� ���� #� ������ �� #9�M� �� ���� !�# � �

� 8 �-��,�� ��� $� &=�� �� 6� �� � �� ��$� �% �� &'(NN� ) � ���=�� ��X8 �� � �� � &�� &� ) % �� &' � � � � ��+�=�� ��

!-�,� #�� 4�:�� ��) �� �� � � � �S� ��� � &'� �4��� *���� ���+�� *���� C����� 4���� #���� 3���4�� �� � ) �� 6) ��

������ !�# � � � 8 �-��,� � ��� $� &=�� �� � ���� *���� �!�3� ����+�% �� �� �!�3�� ��+� �� 6) �� � � � ��$�

��� �� �� �� ���� &'�� �4)) �� ������ �� � ��+�=�� &��% �� &'(� � ��+�=�� �� !-�,� 3���4�� �� � ����� !�3� ���+�=���

�� �� �� � &'(� �4)�� *����� ��+�=�� !-��,% � ������ ����,=��� 4�,� � � �� %� % -������$��� ������% �� � � � % � &����(�

� �8 � ���+� � *���� C��� �� 3���4�� ��� % ���� � �� �,� � ��� �% �� &'�� % ��� 6) �� � ��+�=� � &� �% �� &'� !<� -�� � �&� (�

� ��+�=�� �� ) � ��� ) ; � � � �'�+: � % 1#� �� ) �� &��% �� &'� � � �� � �'�+: � % 1#� 6�� 3����� � � 8 �-��,� � � � � � �� �� 4�% �� & '�

�4��3����� �� 8 �-��,� � ���&�� 3���4����5 ���� �$� &=� � �% ��&' (�� ��� ���+: �% 1#���P����) ���7 �� � �����

&��% ��&' �A 2 ��

/ �� � � ��:��� � F �� �; �,�&���\�:�)� G � �#) ��

D �� �#:������ . �� C���4��#=�� 7 � �4��

� � �+�=� � ���&1#�2� � �+�=� � ���&1#�2� � �+�=� � ���&1#�2� � �+�=� � ���&1#�2 �!�&����� ��#� 3�<��� ��+� �% 1#��������� �� � #�� � �����P����C�% ��&1#� O=�,� �� ,� �%��&' 2 ��

//// ���� ���� ������ �� ����,=� � ��������� �� ����,=� � ��������� �� ����,=� � ��������� �� ����,=� � ��� � A �� A �� A �� A � ������ � � �# �) ���� 4'�# �� � � ��,� &'(� �) �� #9�M� �# � �# �) � ��

���� � ��+�=�� % 1#�� � �� !�# � % �� &��% �� &'(� � �� &����� &����W� �� �� 8 � % ���� �� ) � �� � � � ��� ����� % % �!�� ��

5� ���% -���!<� �������� �8 � I� �� � ������,=�� �%��&' (�

FFFF ���� ���� % �� � � � ��P�%% �� � � � ��P�%% �� � � � ��P�%% �� � � � ��P�% � A �� A �� A �� A � � � �'[W�#"-��� �� � ������ �� #9�M� #� �# �) � �� � � �S� �� % ��� % �#� � $�% � ) �� �&� � &��% ��

&'�� � �<% �� ������ �� � % �� � �� :O:?O:� &��% �� �&% �� &'�� � 4� �� ��P�% � �� ��,� 3���4�� % 1#� � � ��:��� &��

�% ��&'(�

Page 55: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

55

GGGG ���� ���� ������ ��� 4�,� � � 8 ��� ��������� ��� 4�,� � � 8 ��� ��������� ��� 4�,� � � 8 ��� ��������� ��� 4�,� � � 8 ��� ��� ���� 2 � ������ �� 6+��� ; ���� �C���� �# � ������� � �� ,� ���� �� �����

�� ) � �� �� �� � ��� ) �S� % �� ��8 ��� ���� % -��� ������ �� �#�3�<�� ! $�� � ��� 8 '�� � �S� �!�� � �� ���� % 1� ��

�C���� �� ���� � 4�,� �� !�# � % �� &��% �� &'(� 3� ��4�� �� � #) �� &� � ������ �� �) � �&1#� O=�,�

!�# � % �� �� � O�% ,� �# � ������ ��� 4�,� � �8 ��� � �� �% �� &'(� ����) � Y�� ���� #���� � ��

!� ������ ������� � Y�� ���� #���� � ��� � !�&��� ! � � � 8 ���� &��% �� &'�� J� � �� � 6� �� �� ) � �� �� �b� !� ��

�S� � �����&% ��&'�#�6<&� �!� � � 4�,� ��!�# � %��&��% ��&'(�

DDDD ���� ���� ���$� �� � ��� �� ���% �� 8������$� �� � ��� �� ���% �� 8������$� �� � ��� �� ���% �� 8������$� �� � ��� �� ���% �� 8��� � A� A� A� A � ���� � �8� !�&��� � �� � � )�� !� � � % 1#�� � �� ��� &��$�� %��� ������ �� �#�3�<��

! $�� � �� �� ,� ) ����� �� � !I� #"-��� 61� <�� &��$�� !�'�� � ��=���� "#5� � ������ �� "#�"-� �� #9�M� #�

�# �) � � �� �#� ��% � � � 3��#� &��$�(� ������ �� ���$�� � ) �� ��W��� �� ���J% � � ��+� � % 1#�� � �� 3�� �4�� �� � �&���

) �� � � � % � &��% �� &'(� ������ �� � &����� #� ��� !�� � �S� � � � � 4') ��� a8 � � �� ��"� <8��� �� ) � ����� �� � ��

) ����� ������ �� � 4�� �� ����� �� ) % ����� �J% � �� " 8 ��� ������ �� % �� � �� ��� �=��� ������ � � �

61� <�� &����� #���� �#+�'��� � 8 �-��,�� �� ��+ �)�� !��8 � 3���4�� �� � 6� �"-�% � ��� � ��+� � % 1#�� � �� ���

% 1#�&�� �%��&'(�

.... ���� ���� �#�3�<�� !�� �#$,� #� �� ,� �� !��5 �� ) % ���% � !�& ���#�3�<�� !�� �#$,� #� �� ,� �� !��5 �� ) % ���% � !�& ���#�3�<�� !�� �#$,� #� �� ,� �� !��5 �� ) % ���% � !�& ���#�3�<�� !�� �#$,� #� �� ,� �� !��5 �� ) % ���% � !�& ��� 2� ) % ���% � !�&��� 6) � !�&��� ��� &% �� &'� 4���

������ �� !�#�� % �!�� � ��� � O��� �% �� &'�� !�'�� !� ����!�� � ��� % 9 % � �% �� &'�� �4)�� � 3�� �4�� �� ) 3���

� �'�+: � % 1#� ) �P���% � &��� !�'�� ��� % 1#�� � �� 6��% � !��� �% � �� � I� �J% � �� !�� ��� �� $� !�'�� �� �

���� �� �"-��% � !� �8 � �� � ��� �C��� �� ��,��% � � ��� $� �� &��� � � � ) % ���% � !�&��� #&� 3���4�� &��% ��

&'� �4) �� � 3���4�� �� ) �"% � � �'�+: � % 1#� I� �J% � �#���+�� ��� ������ �� �� $� �� !��)��� 6��% � ����� #�

6��% �) � ���� �) ��� � � % �&�� (�

� � � � 1� � � I� �J% � �� ���� ) % ���% � !�&��� !�$� !�$� & ��% �� &'�� 3����� � � 8 �-�,� #&� � & ��% �� &'� � ��

� � 1� � � I� �J% � �� � �'�+: � % 1#�� � �� �� $� ! �$2 !�$� &����� �� ��=�� 3����� � � 8 �-��,�� �� ����� ! �$�

!�$� &��� 4�% �� &'� !<� -��� � � &�� 5� ��C��� #���� !�&� �� ) ; � ��� 8 ���� � �� #&� �� I� �J% � �� ���� &��

) % ���%� &��$�� � �<% �� 8O) ��� I� �J% � �� ���� !) % ���% � &��$�(� ������� � Y�� ���� �� ���� �4) � ���J%�

�� !�#�� % �� &��% �� &'� 6) �� 4�,� &%�� &' (� � ��+�=�� �� � 4�,� �� � ��,� '������ &'(� '������ ��� �)�

� � ��� 3��� � ��3���+�% � �� ) %�� &' (� __/ � � ���$� ��� � ���� �� % �� S�� / 0C� ; [W���� �� ���� �4% ��� 6+���

��� � � ��$�&��% ��&'�6) �� '������ &%��&'(NN�

�� � �I� �J% � ��� ��� '������ ��� � �% �8 �� ��!�#�� % ��� �I� �J% � ��� ��� '������ ��� � �% �8 �� ��!�#�� % ��� �I� �J% � ��� ��� '������ ��� � �% �8 �� ��!�#�� % ��� �I� �J% � ��� ��� '������ ��� � �% �8 �� ��!�#�� % �� ����

I� �J% ��#���+�I� �J% ��#���+�I� �J% ��#���+�I� �J% ��#���+� ���� '����� '����� '����� '����� ����

; '� �� ������� ������ F D0 0 �

� � �� ��������� F E0 0 �

� �5+��

3������������ � ���������� G H0 0 �

� ; '� �� ������� ������ / H0 0 �

Page 56: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

56

� � �� ��������� F F0 0 ���&���

3������������ � ���������� G 00 0 �

; �� � B �) ��/ 0 �#+�,� F G0 0 �

; ��� �� B �) ��/ 0 �#+�,� F /0 0 �� 3���% �� � � ���"-��% � �� � ��� 8 �C�% �� &�� ��I.C.M.R.� �� ��� �� �6 �) �� !�@?� � � �� �� ��) �,�� �� / HH G � ��

) #,�� �� !��) ��� !�$� 2� !�$� 6�� � �� I� �J% � �� � �� ���� � ���+: � % 1#�� � �� %�� �� � � ��P����) ���&' 2 ��

! �! �! �! � ���� ; K�� � � �� ����) % ���% �!�&���; K�� � � �� ����) % ���% �!�&���; K�� � � �� ����) % ���% �!�&���; K�� � � �� ����) % ���% �!�&��� ����

� ���� ������4����#���� ; K��� ���� ������4����#���� ; K��� ���� ������4����#���� ; K��� ���� ������4����#���� ; K������ � ���� ����4����#���� ; K��� ���� ����4����#���� ; K��� ���� ����4����#���� ; K��� ���� ����4����#���� ; K������3� ���� �� 8 �-�,3� ���� �� 8 �-�,3� ���� �� 8 �-�,3� ���� �� 8 �-�,����/ �) ��G �#+�,/ �) ��G �#+�,/ �) ��G �#+�,/ �) ��G �#+�,���� D �) ��7 �#+�,D �) ��7 �#+�,D �) ��7 �#+�,D �) ��7 �#+�,���� B �) ��H �#+�,B �) ��H �#+�,B �) ��H �#+�,B �) ��H �#+�,���� / 0 �) ��/ F �#+�,/ 0 �) ��/ F �#+�,/ 0 �) ��/ F �#+�,/ 0 �) ��/ F �#+�,����

� ��� ����$� ����

�� ) ����$� ����

��� ����$� ����

�� ) ����$� ����

��� ����$� ����

�� ) ����$� ����

��� ����$� ����

�� ) ����$� ����

!��4� / .0 � / .0 � F 00 � F 00 � F 00 � F .0 � G F0 � G F0 �

8 ��� � . 0 � D 0 � 7 0 � . 0 � . 0 � 7 0 � B 0 � 7 0 �

&���� 1% ��#������� � . 0 � . 0 � B . � B . � B . � B . � / 00 � / 00 �

8 O) ��� ) �X4� � � 8��# �4�W�

G 0 � G 0 � . 0 � . 0 � . 0 � . 0 � B . � B . �

?�� . 0 � . 0 � . 0 � . 0 � . 0 � . 0 � . 0 � . 0 �

8 O �� G 00 � F 00 � F 00 � F 00 � F 00 � F 00 � F .0 � F 00 �

#) ���# �% ��� F 0 � F 0 � F . � F . � G 0 � G 0 � G . � G . �

�� ) �� �� ��� �# �!=���

2 � G 0 � 2 � G 0 � 2 � G 0 � 2 � G 0 �

��J ���# �$��W� G 0 � G 0 � D 0 � D 0 � . 0 � . 0 � . 0 � . 0 �

� ���:�2 ���� ��2 ���� �&������� ) �2 ��� ) �&����

� ;;;; ���� ��� � ������; �� ��# �; ��� �! �� � ��� ���) % ���% �!�& ���A 2� ������; �� ��# �; ��� �! �� � ��� ���) % ���% �!�& ���A 2� ������; �� ��# �; ��� �! �� � ��� ���) % ���% �!�& ���A 2� ������; �� ��# �; ��� �! �� � ��� ���) % ���% �!�& ���A 2 ����; � �; � �; � �; � � ���� ; � �� �� ; � �� �� ; � �� �� ; � �� �� ����

/ G �) ��/ . �#+�,/ G �) ��/ . �#+�,/ G �) ��/ . �#+�,/ G �) ��/ . �#+�,���� / 7 �) ��/ E �#+�,/ 7 �) ��/ E �#+�,/ 7 �) ��/ E �#+�,/ 7 �) ��/ E �#+�,���� / G �) ��/ E �#+�,/ G �) ��/ E �#+�,/ G �) ��/ E �#+�,/ G �) ��/ E �#+�,����3� ���� �� 8 �-�,3� ���� �� 8 �-�,3� ���� �� 8 �-�,3� ���� �� 8 �-�,����

��� �&������ �&������ �&������ �&��� �����$� �� ��$� �� ��$� �� ��$� �� � ����

�� ) �&������ ) �&������ ) �&������ ) �&�����$� �� ��$� �� ��$� �� ��$� �� � ����

��� �&������ �&������ �&������ �&��� �����$� �� ��$� �� ��$� �� ��$� �� � ����

�� ) �&������ ) �&������ ) �&������ ) �&�����$� �� ��$� �� ��$� �� ��$� �� � ����

��� �&����� �&����� �&����� �&������ �����$� �� ��$� �� ��$� �� ��$� �� � ����

�� ) �&������ ) �&������ ) �&������ ) �&�����$� �� ��$� �� ��$� �� ��$� �� � ����

!��4� D G0 � D G0 � D .0 � D .0 � G .0 � G .0 �

8 ��� � B 0 � . 0 � B 0 � . 0 � B 0 � . 0 �

&���� 1% ��#������� � / 00 � / 00 � / 00 � / 00 � / .0 � / .0 �

8 O) ���) �X4� � �� B . � B . � B . � B . � B . � B . �

8 ��# �4�W� B . � B . � / 00 � / 00 � B . � B . �

?�� G 0 � G 0 � G 0 � G 0 � G 0 � G 0 �

8 O �� F .0 � / .0 � . 0 � / .0 � F .0 � / .0 �

#) ���# �% ��� G . � D 0 � D . � . 0 � G . � D 0 �

Page 57: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

57

�� ) ���� ����# �� 2 � G 0 � 2 � G 0 � 2 � G 0 �

!=��� 2 � G 0 � 2 � G 0 � 2 � G 0 �

��J ���# �$��W� G 0 � 2 � D 0 � D 0 � G 0 � G 0 �

�O $?��� 2 � 2 � . 0 � . 0 � 2 � 2 �� �O $?��� ��"-� ���� ��G0 �$����!�% ��J% �������� �#) �� �# �% ������ ��4��) % ��&'(�

� )))) ���� � � �#�% � �� � �� ����) % ���% �8 '�� �!� &���� �#�% � �� � �� ����) % ���% �8 '�� �!� &���� �#�% � �� � �� ����) % ���% �8 '�� �!� &���� �#�% � �� � �� ����) % ���% �8 '�� �!� &��� ����

3� ��4�3� ��4�3� ��4�3� ��4����� ������������ �&�����$� �� � �&�����$� �� � �&�����$� �� � �&�����$� �� � ����Veg. (gm)

�� ) �&����� ) �&����� ) �&����� ) �&��� ����Non-veg.(gm)

!��4� G .0 g.0 g/ 00*� G .0 g.0 g/ 00*�

8 ��� � B 0g/0*� . .g/0*�

&���� 1% ��#������� � / F. gF. gF .*� / F. gF. gF .*�

8 O) ���) �X4� � �� B . � B . �

8 ��# �4�W� B . � B . �

?���8 � G 0 � G 0 �

8 O �� F 00 g/F .g/F .*� / 00 g/F .g/F .*�

; ) ���# �% ��� G .g/. N� D 0g/.*�

�� ,���!��8 � G 0g/0 g/.*� G 0g/0 gF0*�

�� ) ���� ��� 2 � G 0 �

!=��� 2 � G 0 �

/ �� ��C�� � % �! �$3��, ������) �� � ��!�% ��J% �������� �� ����� �&'(�F �� *��� �&% �! �8 O ���� ����� ��) �� � �������8 ���,%��&'(�

� 8888 ���� �I�� " �� �5+���� ����) % ���% �!�& ����I�� " �� �5+���� ����) % ���% �!�& ����I�� " �� �5+���� ����) % ���% �!�& ����I�� " �� �5+���� ����) % ���% �!�& ��� ����3� ��4�3� ��4�3� ��4�3� ��4����� ; '��� �� ,�����; '��� �� ,�����; '��� �� ,�����; '��� �� ,�����

�$� �� ��$� �� ��$� �� ��$� �� � ����� � � � �� � � � �� � � � �� � � � � � ,�� ,�� ,�� ,�

�$� �� ��$� �� ��$� �� ��$� �� � ����3� ���� �� ,�3� ���� �� ,�3� ���� �� ,�3� ���� �� ,� ����

�$� �� ��$� �� ��$� �� ��$� �� � ����!��4� D 70 �� . F0 � 7 B0 �

8 ��� � D 0 �� . 0 � 7 0 �

� 1% �� �#����) �X4� � � D 0 � D 0 � D 0 �

8 O) ���) �X4� � �� 7 0 � B 0 � E 0 �

�O���# � 8 � . 0 � 7 0 � E 0 �

8 O �� / .0 � F 00 � F .0 �

% ����# �#) �� D 0 � D . � 7 . �

������# ��� ,��� G 0 � G . � . . �

� ���$% �� � ��� ���$% �� � ��� ���$% �� � ��� ���$% �� � ������

� � � �/� � � 1� � �I� �J% �������) % ���% �!�&���&��% ��&'(��� !�� ��� ; ��!� � � ) ��) ���� 8 ��!�$�!�$�

Page 58: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

58

� � � �F� � ��+�=���� � 4�,� ������ ��� ��� ��,�&'�� !��4O��� ; �� '������ ) ��!$,�� 8 ��$� ���

� � � �G� 3����� �� 8 �-��,���� � �'�2 �'��) ��� ��+� �% 1#�&��% ��&' �] �

� � � �D� ) % ���% �!�&���)��!�� �J� ��) �R%��&' ] �

� � � �.� 3���4����J� �� �� ,�&' ] �

DDDD ���� .... ���� �#�3�<��� � �+� �% 1#�� � �� !�#�� % ���# � �� ,�A 2 ��#�3�<��� � �+� �% 1#�� � �� !�#�� % ���# � �� ,�A 2 ��#�3�<��� � �+� �% 1#�� � �� !�#�� % ���# � �� ,�A 2 ��#�3�<��� � �+� �% 1#�� � �� !�#�� % ���# � �� ,�A 2 � ����

� #) �� A � #) �� ) �� ������ �� � % �� � 61� <�� &��% �� &'( � �) �� *���� ������ ��� ���J% � !�'�� 64�,� � � � % � &��%��

&'(� � $� ��� #) �� �� � �$3� $� H � '������ % �� � &��% �� &'( � #) ��� �JC���� % ���� U���� � � ) �� !=��� !��8 � � � �

� �� ��4�% ��&'(�

�� ,�#��& 1#� �� ,�#��& 1#� �� ,�#��& 1#� �� ,�#��& 1#� ����

/ �� 6K�� '������ � � 8 ��� ���� �� ��=�� #) �� 6�� ���$�� � �� ���� �#�� �+�� 5 �� ) �� ��3� ���� &'� �4<&� � ��,�

�%��) �� �!� � � 4�,��+:�������W% ��&'(���

F �W� � &�3���4��; ������� �) &�� ��) M�&��% ��&'(�

G �� � &�3���4�� ���"#��8 +:�; ��% ��&'(�

D �� #) ��) ���������� �% �� �61� <��&��% ��&'�!�'��� &��=��) ��; ��% ��&'(�

. �� ������ �� � !� � � #) �� �:���� &����� &��� �� � &'(� � &� !�% ��J% � #) �� ������� � ! $�� � �� �S� �!�� � � � �

; � ��� ���% �� &'(� !� � � #) �� �� ) �#�� )�� ����":\��� �� ����� ; [W� 4�% �� &'�� �4) �� ��=�� a8��

���$�&��% ��&'(�

� �; ��,&��, �; ��,&��, �; ��,&��, �; ��,&��,�\�)�\�)�\�)�\�) � A� A� A� A � ��#��� $�&Ob� � !��O� � ��J ��� ?��� �� 8 O �� � � �,�� $<���� ����� ���$��� ; �4��� !��8 � �� �

�; �,�&��,��\:�) �� �� ��4�% ��&'(� �

� �� ,�#��& 1#�A � �� ,�#��& 1#�A � �� ,�#��& 1#�A � �� ,�#��& 1#�A � ����

/ �� � ���������� ���, ��� ��5 ���� �4����4�% ��&' �#� 4�,� ��� � ��C��) � ���&'(�

F �� �; �,�&��,�\�:� �� ���)���� ���� ��#4�� ��4���4�%��&'(�

G �� � &�) "% ��#�) �� �K� �&��% ��&'(�

D �� ���������C��C��#� ������ �; �,�&��,�\�:�) �!�#�� �&'(�

� � � ��:��� � ��:��� � ��:��� � ��:��� A� A� A� A � 8O ��� �� ) �� �� ��� � !=���� !C����:�� ?��� � �� �:��� ; �8 ���� �� ) �� �� ���� $�& O� �� �� � ��

!��8 �� ��� � ��:���� �� ��4�% ��&'(��

� �� ,�#��& 1#�A �� ,�#��& 1#�A �� ,�#��& 1#�A �� ,�#��& 1#�A ����

/ �� � � ��:��������� ��#9�M��# ��# �) ��� �!� O#,�� ��$8 ���� � 8�������#����� ��+� �% 1#�&'(�

F �� � � ��:������������ � 1� � � ����� ��� �� � ��:�� ����� ��5 ���� � 6� �"-�% �&��% ��&'(�

G �� ������ �� % % �!�� � � � � ���<%�� :O:� ?O:� &��% �� �&% �� &'� !�'�� � � ��:��� �� �� ��P�% � ��� ��A � ����,=�� �% ��

&'(�

Page 59: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

59

D �� ) 3����<4����� � ��:���&��% ��&'�!�'��� �� �#�6� ��� ���S� �!�� � ��!�#�� �� � �� �&'(�

� C���4� �#=�C���4� �#=�C���4� �#=�C���4� �#=� �A � '�T��� ����� >������ ��� ) ����� ��� � ��:����� ��� ?�"?���) �� $ � �� J�������� � � ��C�� C���4�

�#=�� &'�� �� �� ����� ������ �� � � �� �� 4���� #���� C���4� �#=��� � �� 7 0 � �� �% ��% � ) �� E 0 � �� �% ��% � &'(�

�� �������% ������8'���!�&����� � ��% � % �!�#�� �&'(�

���� �� ,�#��& 1#�A �� ,�#��& 1#�A �� ,�#��& 1#�A �� ,�#��& 1#�A ����

/ �� C���4��#=��!�"-�� �� ��8 � % �� �% -����� ) � �� ��� �� � ������,=�� �%��&'(�

F �� �������� �!P�� � �!�'�������� � ��) % ���� �� ���C�%��&'(�

G �� � �� �!P��� �#��) �� � ��61� �8 ���� �) &�� % ��8 �% ��&'(�

D �� �J% �4��#�����,=��������!�#�� �&'(�

. �� ������ ��������$�; ��� ���C������ �) &�� % ��� � 8 ��� �%�� &'(�

� �#:���<) � A� �#:���<) � 4�#�� � �8 ��� ���� #���� � 8 �-�,� &'(� �#:����� �� ��C�� 5 �� ) �� � A � �� ��� �� &��%��

&'(��A, B, C, D, E�% -���K��

�#:�� ���#:�� ���#:�� ���#:�� ������ "���%"���%"���%"���% ���� ���) �� &� ����#���� ���) �� &� ����#���� ���) �� &� ����#���� ���) �� &� ����#���� ���$���$���$���$����

�#:�����A� �� ��� �� % ���� 8 O ��� &��� ) �X4� �� �� $�4���

!����� � �% ���� �� �!��8 ��

/ � � !� C��� � �� �������� �� &����� �� % �� ���� F � �

$�8 ,���� �� 1-�����

�#:�����B� C������ ! ���% � ����� 8O ��� P�O $?���� !=��� �

!��4���� ) �

/ � �5� ��� �� ���

F � �;����2 �; ����

�#:�����C� C�:�:�� ?��� � 4') �� ) %���� ��; O�� ������ ) �; ��

:��:��� !�#���� !�58 � !��8 � % -��� &���

) �X4� � ��

/ � �" #�,�

F � �8 � % �� � �� �4�����

�#:�����D� ) O� ,� �� � �=�� �� �� !=��� �� 48 �,�� 8O ���

�JC����U���!��8 �

/ � ����:�) �

F � �; '�����

�#:�����E� #) �� �J% ��� ����!��4� / � �� 9% �) ; ������$�

F � ��J% � �� ���

�#:�����K� � �� ��$��3����&���) �X4� � ��) ��� �; �����% ��� / � �U��#�� �) ��!1� � � ��J% �; &���

F � ������O��#��� �) ���J%�; &���

�� ,�A �� ,�A �� ,�A �� ,�A ����

/ �� ������#����$�� �) ��) U�+�,� ���� �����% ��61� <�����(�

F �� � �� � ���) �S� ��C���� ����� ��!�# � �&'(��

G �� "��� ��) "-���� ���) �S� �; ��%��&' (�

D �� ������ ��) ����% ��# �) � ������ �) &�� �&��% ��&'(�

Page 60: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

60

4��A4��A4��A4��A �� ���+�� 4�� �� �; ��� 4��#%� �&� � �&� )% �� � &� ) 3��� 5 ��� � �� � ) #�,�1% �� &��% �� &'(������ �� � B . � � � �% �%�

4�� &�� �&% �� &'(� ) ���<�%A � I� �J% � ��� � � �% �8 �� D � ) �� . � ��:�� � ���� �� !�# � % �� &��% �� &'(� ) 3���

� �� ��) �4��� �&��% ��&' (���

�� ,�#��& 1#�A �� ,�#��& 1#�A �� ,�#��& 1#�A �� ,�#��& 1#�A ����

/ �� � &�������) ��4&������ 8 �-�,�!�'��I� -�,�) ��$� ���� ������� �) &�� % �� �% ��&'(�

F �� � &�3���4��� ������� �) &�� % �� �% ��&'(���

G �� � &�&����� �� � ������+ �&�����) ��; ��% ��&'(�

D �� � &� ��� � �!�� � �����,�% -���������!#"-���� � ��C�% ��&'(�

. �� � &��J% �) ��=���� �) &�� % ��8 �% ��&'(�

7 �� � &��������� �% �� ���� ������ ��% ��% ��&'(�

B �� � &������� ���C���4��#=��� � 8 ��� �% ��&'(�

���� � ���$% �� � ���� ���$% �� � ���� ���$% �� � ���� ���$% �� � ��� ����

7 �� �#:�����_�N� �� ���)��&�����#�������$�&'�A 2 �

� !��U��U�� �� ; ���� �:�)� � ) ��; ����2 �; ���� � 8 ���% �' ���

B �� ; ����2 �; �������$�� ) �����) ��&��% ��&'�A 2 �

� !���#:�����_�N���; ���#:�����_; �N� ) ���#:�����_) �N� 8 ���#:�����_��N�

E �� �������� �% �� �61� <���% ��&'�A 2 ��

� !��4��� ; ���#:����� � ) ��� � ��:��� � 8 ��#) ��

H �� 4�� ��&�����3���4���� �J� ���&1#�&'] �

/ 0�� #) �� ��"���% � �'�� �'��) ��&'�] �

�� ��+�=� �4��% �; �� ��+�=� �4��% �; �� ��+�=� �4��% �; �� ��+�=� �4��% �; ��� ��� �� �% -���6� ���8 O�� ���� �� 6� �� �A 2��� ��� �� �% -���6� ���8 O�� ���� �� 6� �� �A 2��� ��� �� �% -���6� ���8 O�� ���� �� 6� �� �A 2��� ��� �� �% -���6� ���8 O�� ���� �� 6� �� �A 2 ����

���� ���� �� ��+�=�� A �� ��+�=�� A �� ��+�=�� A �� ��+�=�� A � !�O=�,� � ��+�=�� #� �� ��+�=�� 6) � 8 ���� �� ���� &'� 4; � I� �J% � ��� ) % ���%� 3���4�� �&� � ���% ��

�# � �4) )�� !��� ��% � 4�#�� I�% �%� �% �� &'(� �&� !#"-��� I� �J% � �� ��� ���� � �# �) � ��

) �-�2 ) �-�� 6) �� ����)� �# �) � ��� 3��� � � 3���#% � �% �� &'(� �� ��+�=�� �� ��=�������� �� � �#�3�<�� ��

�# ��� 61� <�� &��� 4�% �� &'(� �) � � � ��� 4��� 3���4�� !�#�� � 3���4�� % 1#�� � �� !��5 �� �&� � &��% �� 6) ��

�� ���+�% �3���4�� &% ��&'(� �� ��+�=�� �� ��=����P��&���) %��&'�A 2 �

/ �� U��� % -��� �#V��� � �� �� ���M� #�� ��� � � ����� �O� �� 4�� �� �� ������ % -��� $ 8 �� #�% �#�=�� �� ��=�� ; ���

�� ��+�=��) ��� ���W% �&��% ��&'( �

F �� 6��% �������� ���8 � ��#��#Y����&� �������) ��3�� �; K��� �� ��+�=��) ��� ���W% �&���4�% ��&' (��

G �� �� ��+�=�� �� ��C�� ��=�� � �'�+: � % 1#�� � ) �� � �J% � 3���4�� �� !3��#� &��% �� &'(� ; �� �� � �� 3���4�� �� �

� � �� A �� � ��:���� �; ��,&��,�\�:��#) ���C���4��#=����#:�����!��8 �!�#�� �% 1#�� ��� � � ����&% ��&'(�

Page 61: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

61

D �� 3���4���� ����% 1#�� � ��!����% ������&�����) ��3��� �� ��+� =��&��% ��&'(�

. �� 3���4�� ���6��% �) �� �� ��$� &=���&� � ����) ��3��� �� ��+�=��&��% ��&'(�

�� ��+� �� ��+� �� ��+� �� ��+� =� �) ��& �����#���� ; ������ � �A=� �) ��& �����#���� ; ������ � �A=� �) ��& �����#���� ; ������ � �A=� �) ��& �����#���� ; ������ � �A ����

/ �� �#:����� _�N� �� ��� ) �� ; K��� � � � � �1��' ��� �� ) �"� �� � �!�bC��� � �� �������� � � � ��� �� ) �"� ��� 8 �C���

4�% ��&'(�

F �� C���4��#=��� � ��!3��#��� � !�"-�� �b�#�8 � % �!�# �) %�&���4�% ��&'(�

G �� !� O=�,�� ��+�=�� ��!#"-�� ��� � ; �� ��������� ���# �)�h �4�% ��&'��# �!�� �� ��!��) ����

; �� � �� b���,��# �3������ � ���&��% ��&'(�

D �� ; �� �4���) ��Y�� ����� ��-� �#:� ��!��3�#� �����$% ��&'(�

. �� �� 8 ���!���� ��; ������&���4�% ��&'(�

7 �� �#:�����_��N� �� ���) ��&����� �� ��� �:�[W�� ��!��4�%��&'��4) �����:�) ����$� &% ��&'(�

B �� #) �� �� ��� ) �� � �� � �8 �� � � �% �8 �� 8�; ,�� &����� �$% � � &'�� ��&��� ��% �&��� &��� 4�% �� &'(� 1#�� � � ����

#�C���8 ���&���4�% ��&'(�

E �� �#�3�<��� ��+� �% 1#�� � �� ���) ��; K���) S�� ����$�� � ) ��!� � �$� �) % �&���4�% ��&'(�

H �� ; K��� ��� ��J% � �� ���)�������� ��&���4�% ��&'(�

/ 0�� ; '���� !�'�� C��W�� &����� �� ��8 � �� �; $�W� 4�% �� &'�� �4) �� � ��=���"#5 �� ������ �� � �,� � � ��� �� ���$� &���

4�%��&'�!�'��6��% ��# �) �5 �4�% ��&'(�

/ /�� �; �,�&��,�\�:� ��!� � �� � � ��$�) ��!� ���!�% ) ���!�'��� ���� &����$�&���4�% ��&'(�

/ F�� �#:�����_�N� ��!3��#��� � ���:��$���� ���J% � ��-�J ����4����) ���J% "��#�&��% ���&% ��&'(�

/ G�� �#:�����_�,N���!3��#��� ��"�� �� ��� �$3�,� �% ��; � R� ��% -���� �5+��� ��� ��� � ) % ��!��4�% ��&'(��

�� ��+�=� �� ��; � ����� �� � � ��8 O�� ���� �� 6� �� � �� ��+�=� �� ��; � ����� �� � � ��8 O�� ���� �� 6� �� � �� ��+�=� �� ��; � ����� �� � � ��8 O�� ���� �� 6� �� � �� ��+�=� �� ��; � ����� �� � � ��8 O�� ���� �� 6� �� � ����

/ �� " O�� #� U��� �� #�% �#�=�� !� � � ) �� !� � � ) �?� ) �-���� &����� ���&� �(� �) ���,U���� 3���4�� ��� #�

���'���� �� � ��) ?��,�� ���# ��+�� � ����8 � ��4�������&� �(�

F �� " O��� ��� �� � �<&�3�� �4���� � � ��+� �% 1#�� � ��3���� � ; ��&��������&� �(�

G �� � � 1� � ��#V�-��,� ��#+�,��� �� �; ���#4����P; ��,� ����� �������8 � % �!��8 � ��4� ��&��������&� �(�

D �� " O�� �� ) �� � �� � ) ��<� % A � ) 3��� �#+�� �� � �� ! � �� � �� !�'�� �# ��+� �� "#�"-�� � ��� � *���� ) 3���

Y��=�� �� � ��� ���� � ���I� �J% $% �"#K� % �� ��Q����� 8 ��� ����� ��; ��8 �������&� �(�

. �� � ��� �� � ��� ; K��� � ��� � �'�+: � C����� C����� �� )��&� 8 ���� ���&� �(� ������� � ��� �#V��� � � � �

�#V��-�,� �� � ��� �:�?�� �� � � �'�+: � 3���4�� ����� ��� � � ���% � ���� ���&� �(� 6� ��� ?�":?O�� C����� ��

��� � �; % �������&� �(��

Page 62: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

62

7 �� I� �J% � �� 8 '�� � 4�#�� �� � ����) � �� ,�� ������� � �S� � ��� �� �#Y���� �� 8 � % -��� ����� 4�� ) 3���

��6��% �"-����&��������& �(� �#�� ���#� �#��!� ����U��% �&��% ��&'(�

B �� ; K��� � ���C���� �� ���&1#� ) �R�������&� �(�

3� ��4��� ���� �� �#� �� � ��# � 6� ��� ��+� �% 1#�� � � ��� �W���#����� � 3 ��#�2 �3� ��4��� ���� �� �#� �� � ��# � 6� ��� ��+� �% 1#�� � � ��� �W���#����� � 3 ��#�2 �3� ��4��� ���� �� �#� �� � ��# � 6� ��� ��+� �% 1#�� � � ��� �W���#����� � 3 ��#�2 �3� ��4��� ���� �� �#� �� � ��# � 6� ��� ��+� �% 1#�� � � ��� �W���#����� � 3 ��#�2 � ����

���� ���� 3� ��4�� � ���� �� �#� �� � � 23� ��4�� � ���� �� �#� �� � � 23� ��4�� � ���� �� �#� �� � � 23� ��4�� � ���� �� �#� �� � � 2 � 3���4�� � ���� �� �#� �� � � � �[W�� 8 �� � �[W�� ) � ��% ��4�%�� &'(� 4')�� 2 � 4')��

���#� 4��% � �� $�% � �% �� $�,� % -��� 6��� "#�8 � �� � ) � ���� &��% �� $� ��� 3����� � � 8 �-��,� � �� � ���� ��

!�� ��� ��#� �� � �� � ���% �&��% ��$�,(�3���4�� ���� ���� ��� � ��C����P����C�% �% ���68 �8��� �&' �A �

/ �� 3����� �) ��$� �� ���) �� �K� �;����� ������3�� �4�� ���� �%��&' (�

F �� � ������ �3 ����� �) ��$� ��"#� 8 ��) �$ ���# �; �a� �"#5� � ��8 9�+:�)��!� +�, �;���8 ��4�% ��&'(�

G �� � ���� �� � �#�3�<�� � � ��� �� % �� � � � � �J% � � � �� 4�% �� &'(� % �� � ) �� #"% �!�� � ��� ) �W���� #���� #� �#+�� �J% �

�:�=��� �+:� &��� 4�% �� &'(� � � � �S� �� ) �� 3����� � � 8 �-� �,�� �� � �#�� �+� �� 8 O ��� �� ) �� �� ��� �� � 6� � "-�% �

�:�=���#� 9����+:�&���4�% ��&'(�

� � ���� ��� � � �� ��8 9�+:�) �� � � ��#� �� � � � � ����P������#$�,��� � � �#3� ��4% �� � ��4��) % ��&'�� ���� ��� � � �� ��8 9�+:�) �� � � ��#� �� � � � � ����P������#$�,��� � � �#3� ��4% �� � ��4��) % ��&'�� ���� ��� � � �� ��8 9�+:�) �� � � ��#� �� � � � � ����P������#$�,��� � � �#3� ��4% �� � ��4��) % ��&'�� ���� ��� � � �� ��8 9�+:�) �� � � ��#� �� � � � � ����P������#$�,��� � � �#3� ��4% �� � ��4��) % ��&'� ����

/ �� 4��*����

F �� #�+� �*����

G �� �� ���,�*����

D �� #�� ��*����

/ �� 4�� *���� �6; � ���� � 24�� *���� �6; � ���� � 24�� *���� �6; � ���� � 24�� *���� �6; � ���� � 2 � �&� � ���� �� ) ��� �#� �� &'�� �) �� � � �� �� 4���� #���� #"% �� ��� � ) ��

3�$�'��� � �� ; %,�� �� � 4�� �� ) �-�� ���� �8 � �� 4�% �� &'(� % 1� ���% � 6)�� �OT&�� � �� �C� �� % ; � %�

6; ����4�% ��&'�4; �% �� �#&�� � �, % ������ ����&���4��(�

F �� #�+� �*����2#�+� �*����2#�+� �*����2#�+� �*����2 � 3����� � � 8 �-�,� #�+� � �� � � 1� ��� !�'�� !� � 1� ��� ) � ,� �� � �� �� � �� �� 4�% �� &' � � � 1� ���

�#� �� �� ! % $,% � [W�&�� � �� 3�$�'��� �� � 6; �% �� &�� �� 4�� �� � �� ��� &��,� #�+� � *���� #"% �� ��� � �� ��

4�% �� &'(� !� � 1� ��� �#� �� �� � 6; �% �� &�� �� 4�� �� ���8 ��� ��:�� � �� � � � � ��� �� �S� �� ) P�<�� &��% ��

&'(� #�+� � �� 8 ; �#� ) �� 3����� � � 8 �-��,�� ��� � �� �� 4�% �� &'�� �) � �) M� % � �� 6� � ��$� � � ����� ��� �� �

� � ��4�% ��&'(�

G �� � � ���,� *���� 2� � ���,� *���� 2� � ���,� *���� 2� � ���,� *���� 2 � �) � �#� �� *���� 3����� � #"% �� ��� � ���� �� � � ��C�� �� � �� % ���� U� �� % -��� !<� � �"�> ��

� 8 �-�,� &��%�� &'(� �) � �#� �� ) �� 3����� � � 8 �-�,� ��� &T �� � �!�� �� �% �� &���� $�,� U��� � �� %��� �� � � �� � �

4�% �� &'(� � &� ) #�,� � � ���U�� % ��O#, � 3���4�� � ���� �� 6� � �J% � �#� �� &'(� $�,� U��� � �� % ��� �� � �� �� � &� �

3����� � � 8 �-�,� ����� 4�% �� &'�� $��,� �� ��=�� � ��� � �%� ����� &��� 4�% �� &'(� � ��=���% A � 6) �� !<8 ��

�� � ��+� � % 1#� ; �&�� �&� � �� �� � �%�� !�'�� 3���4�� "#��8 +:� ;�% �� &'� ��<% �� $��+:� &����� �� ��=��

���U�� % ��) ���&� �� �% �(�

Page 63: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

63

D �� #�� �� *���� 2#�� �� *���� 2#�� �� *���� 2#�� �� *���� 2 � 3�O����� ) � ��� % -��� 3�:�:�� � �� % 8 O�� �� � � �%�� ) �� � #�� �� 3����� � � 8 � -�,� ��� � ���� ��

�� ,� �% ��&'(�

2 � 3� O���� 23� O���� 23� O���� 23� O���� 2 � �) � �#� �� �� � � �� �� 4���� #���� ) ��$� �� ��C�� � �� ; ��O� �� �� � �� ) �� % ��� �� ) � ,� �� � !�% ��

&'(��

2 � ) � ��� 2) � ��� 2) � ��� 2) � ��� 2 � )� ���� 3�O���� )�� !�$� &'� 3�O���� �� � 3����� � ) ��$� �� !�$� �� � � 1� ��� ) � ,� �� � �&� � !�% �� &'�

4; � � ) � ��� �� � � � 1� ��� 5� � ) �� ! $���� � �� � �� �C� �� ) � �� 4�% �� &'(� ; ' $��� !��O� �) �� �#� �� ) ��

) � %��&'(�

2 � % 8O�� � �� 3�:�:�� �� � � ���� 2 � �) � �#� �� �� � 3����� � � 8 �-�,� ��� 3�:�:�� �� ! 8 �� �C�� �8 � �� 4�% �� &'�� ���+�

6+=�% ������ � ��) ��3�� ��� �) ��$� ��� �� ��4�% ��&'(�� �!��8 ��) ���#� ��) ��� �� ��4�% ��&'(��

���� ���� � � �+� � % 1#�� � � �� 6+=�% �� �� � � 3 ��#� A� � �+� � % 1#�� � � �� 6+=�% �� �� � � 3 ��#� A� � �+� � % 1#�� � � �� 6+=�% �� �� � � 3 ��#� A� � �+� � % 1#�� � � �� 6+=�% �� �� � � 3 ��#� A � � ���� �� � � 1� � � �#� �� �� � % �� � �� � � � ��$� � ) �� �� � ) �� 5� � �� �

!#�� � &�� � � �� 4�% �� &'(� � � 1� � � #"% �� �� % �� � $� �&% �� � 9-�2 � 9-� � &��% �� &'� !�'�� 6� �� !�% ���

$�=��� �� ��% �� � ��� 9-�2 � 9-� �� � 3��#�� �W% ��&'(�

2 � �� ,��� � �� 6+=�% �� �� � � 3��#� A�� ,��� � �� 6+=�% �� �� � � 3��#� A�� ,��� � �� 6+=�% �� �� � � 3��#� A�� ,��� � �� 6+=�% �� �� � � 3��#� A � $�,� ���� � �� ��J�� % ��� �8 �-�,� �� 5�� �� � � ��#�% ,%� &��� 4�% �� &'(�

!� � � $�,� ���� � �� �) �� � $� ; 8 �� 4�% �� &'� % -��� � &� 3�O��� � $� �� ��J�� ; �� 4�% �� &'� !�'��

!� � �$�,�&������ ��4�����C�� ��5� �$� &=�� ����% ��&'(�

2 � � � ��:��� � �� 6+=�% �� �� �� 3��#� 2� � ��:��� � �� 6+=�% �� �� �� 3��#� 2� � ��:��� � �� 6+=�% �� �� �� 3��#� 2� � ��:��� � �� 6+=�% �� �� �� 3��#� 2 � � � ��:��� � ��� � �� 4�� 4�% �� &'�� !�'�� �W�� &��� 4�% �� &'(� !=��� ��

� � ��:��� ���� � �� 4�� 4�% �� &'(� 4; � �; �� ���:�� ��� � �%�� &' � % ��� $�&O � �� � � ��:��� �� ��� �; ��

���:�� �� � ��� )% &� � �� ������ % &� �� 5� � �� � 4�� 4�% �� &'(� 8 ���� � ��� � ���� � �� � � ��:��� ) �� �K��

&���4�% ��&'�!�'��6) ��� ��+� ��OT� �; ��4�% ��&'(��

2 � $� ��% � � �� � ���� �� � � 3��#� 2$� ��% � � �� � ���� �� � � 3��#� 2$� ��% � � �� � ���� �� � � 3��#� 2$� ��% � � �� � ���� �� � � 3��#� 2 � 4�� � �� #�+� � �� �� � �� ) �� $���% � ��� � �� �� 4���� � �� 6+=�% �� ��

� ��=���� "#5� � $���% � �� � ��� ) &% � ��� � � ��:��� 4�� �� �W�� � �% � ;��� ��%�� &'(� �4) �� ��=��

$���% � ��!<8 ��$��,�� &� ���� ��� � �S� ��� 8 �&���4�% �� &'(�$���% �$��,� �� �����&'(�$� ��% � ���) � � �

�� *���� $��,� �� ) #&�� �&� � &��% �� &'� �) � � ��=�� $���% � �,� U�=:�� � �� � � % �� &'(� 6; ����� � �� $���% �

�� �&���>����; �� �+:� &��� 4�% �� &'(� �) � ��=�� 6) �� � $� ���� ) �� 3�O��� � $� �� � � ��#�% ,% � &��� 4�% �� &'(�

3�O���� $���% � � ���� �� 61% �� �#� �� &'(� 3�O�% �� ) �� � � ����� � % % �!�� � �� � � ��:��� !�'�� ) � ��4 � %�

) ���% � &��� 4�% �� &'� !�'�� $���% � �� ) % &� � �� �)) �� �) � �� ���� �$% �� &'�� 4��� #�+� � ; �� �� 6�W�

4�%�� &' � !�'�� $���% � �� )% &� � �� �#�� C���4� �# � ) ��� % 1#� 4�� � �&% �� &' � �4) � ��=�� $���% � ��

"#�8 ��� �; 9�M�&���4�% ��&'(�

2 � �; �,�&��,�\�:�) � � �� � ���� � � � � � �) � 2 �; �,�&��,�\�:�) � � �� � ���� � � � � � �) � 2 �; �,�&��,�\�:�) � � �� � ���� � � � � � �) � 2 �; �,�&��,�\�:�) � � �� � ���� � � � � � �) � 2 � K��� �; �,�4� �� !� ����� � �� �; �,�4� � 8�-�,� ���U�� � � �� 4�% ��

&'(� �; �,�4� � ���� ) �� ":��,� �� =��� � ��� ����� � !���� �� !�#�=�� ����� �� &�� �� & :� 4�% �� &'� �4) )��

Page 64: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

64

":��,� =�� � ���� �����+�% � �� ?O�� 4�% �� &'� !�'�� ����� �� &��� 4�% �� &'� !�'�� 3���4�� ) �� �K� � &��� 4�% ��

&'(�

2 � #) �� � ���� �� � � 3��#� 2#) �� � ���� �� � � 3��#� 2#) �� � ���� �� � � 3��#� 2#) �� � ���� �� � � 3��#� 2 � #) �� � �� %�4� % �� � �� �� 3��#� � �W% �(� �) )�� #) �� �� #) �� � !P�� � ���� �� �

U�����; �&���� ��4�%��&'(�

2 � C���4� �#=� � � ���� �� � � 3��#� 2 �C���4� �#=� � � ���� �� � � 3��#� 2 �C���4� �#=� � � ���� �� � � 3��#� 2 �C���4� �#=� � � ���� �� � � 3��#� 2 � C���4� �#=�� � ���� �� � U��������� &����� �� ��=�� � ���� �� � U��� ��

; �&���� ��4�%��&'(�

2 � ) �X4� �� � ��� � ���� �� � � 3��#� 2) �X4� �� � ��� � ���� �� � � 3��#� 2) �X4� �� � ��� � ���� �� � � 3��#� 2) �X4� �� � ��� � ���� �� � � 3��#� 2 � ) X4�� � ���� �� ��C� � !�3�� � �� � &' �� ) �T� O���4� ��� ����� �� ����

% -��� �#�% ) ��� �� =��� � ��� ?��� �� 4'���:�� �� 5� � �� � � ��#�% ,% � ���(� ��) �� &�� 4�% �� &'� � �

) X4�� ��� � ���� � �� 6) �� �#=�� ��� �+:� &��� 4�% �� &'� � �� ) �'3��>� #��� ) �X4� �� � �� '�T��� �� !�'��

���&� �� � � �� 6+=�% �� �� � � 3��#� ; &�% � �� � �W% �� &'(� '����:�� 3��� � ���� �� � �+:� �&� � &��% �(� ) X4�� ��

&��� � $� ��� ; ���� �C���� �� ���� � � � �J% � ) ����� ; ��,� �; �,���:� �#:����� ��� �+:� �� 8�% �� &'� �) ����

&���) X4���� ��&� �� � � ��$� �������&�(��

2 � �#:����� _) �N� !� � � ��% A � 4�� �� � U��������� &'� �) ���� 3����� � � 8 �-��,� � ��� ������ ) �� % �� � �� ��=��

�+:� &��� 4�% �� &'(� �) �� ���� !�#�� � &'� � � ��� &�� �<&� � �� �8 �� �3�$��� �� 4�#�� !�'�� ��� &�� !� ��

� �� �� 4���(� ! ��O� ��� �; ��� � ���� 6; ���� � ���&� �� J� �� � � �� � ��� �� ��=�� �" ��: � ��"��� �+:�

�&� � &��% �� &'(� #�+� � *���� ) �X4� �� � ��� � ���� 6� ��J% � �&� � &'� J� �� � � � &� ) X4�� � ���� �� � 8 �

�S� �� &'� !�'�� �) )�� �" ��:� ��) �� �+:� &��� 4�% �� &'(� �#:����� _; �N� 3��� 4�� �� � U��������� &'�

�) �� !� ��� ����� � �� �� 4�%�� ) �� � &�� �+:� &��� 4� % �� &'(� !� � � % �� � � �� 3���4�� � ���� � �� !�'��

!� � �������+:�&���4�% ��&'�(�

2 � ?��� � � �� � ���� �� � � 3� �#� 2?��� � � �� � ���� �� � � 3� �#� 2?��� � � �� � ���� �� � � 3� �#� 2?��� � � �� � ���� �� � � 3� �#� 2 � ����� ?��� � ��� K��� C����� �� �8 �� ��3�8 �� � &'(� � �8 � ?��� � ���

��J �� �� ) �-�� � �� �� 4�� �� % ��� �#=�� �#:����� !��8 � � �� �� 4���� #���� 4�� �� � ���Y% � &��� 4�% �� &'�

% -��� ����� �� �� � ! ��� ?�� *���� �����+�% � �� ��� �� 4�% �� &'� �� % �� &�� � ���� �� � 4�� �� � � � ��$�

�%��&' ��) �����) ��S� ���� ��� �8 ��&�����&��&��% ��&'(�

2 � �� �� � � �� � ���� �� � � 3��#� 2�� �� � � �� � ���� �� � � 3��#� 2�� �� � � �� � ���� �� � � 3��#� 2�� �� � � �� � ���� �� � � 3��#� 2 � �� ��� � ���� �� � � �S� �� �� � 4��� � ��#% ,�� &��% �� &' � #&� $���% � �� ) ����

&��% ��&'(�

� ��,�) ��� � �A 2� ��,�) ��� � �A 2� ��,�) ��� � �A 2� ��,�) ��� � �A 2 ����

o !�&��� ����������� �!�1�) � % �&�� �����J% � ��"���% �;������ ��+�=�� &��% ��&'(�

o � ��+� �% 1#�� &�&'�A �� � ��:���� �; �,�&��\�:�) ��#) ���� � ��:�����#=��!�'��4��

o � ��+� � % 1#� ������ ����,=��� 6% �� � �� ��P�% � ���� �� � � ������ �� 4�,� � �8 ��� ���� �� � % -���

������ ������$�� �) �� ��W����� � �8 8 � �% ��&'(�

Page 65: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

65

o ) % ���% � !�&��� #&� 3���4�� &��% �� &'� �4) �� � 3���4�� �� ) �"% � � ���+: � % 1#� I� �J%� �#���+�� ��

������ ���� $� ��!��) ���6��% �������� �6��% �) � ���� �) ��� � � % �&�� (�

o �� ��+�=��#&��"-� �% �&'�4&�b� �� �� �'�+: �% 1#� ��% ��� �� �!� � �&��% ��&'(�

o 3���4��4��*�����#�+� �*������� ���,�*����!�'��#����*����� �� ��4�% ��&'(�

o C���4� �#=��� �#:����� ; ��� �#:����� ) ��� � ���� �� � U��������� &����� ) �� C��8 ��� � 8 �-��,� � �� ������

) ���+:�&���4�% ��&'(� �; �@&���\���� ��)�� �K� �&���4�% ��&'(�

! �1��� ��! �1��� ��! �1��� ��! �1��� �� ��=� �&�% ��� � ��2��=� �&�% ��� � ��2��=� �&�% ��� � ��2��=� �&�% ��� � ��2 ����

� � � �/� ���P����X8 �� � ���) ���� ��� �) �R�� ��A 2 �

� !� � � ��+�=�� �

� ; �� ) % ���% �!�&���

� ) �� �� ��+�=��

� � � �F� � ��+�=�� ��!-�,��# ��&1#�) �R�� �(�

� � � �G� 3���4��) ��� � � % �&�����#����� � ��C��� ��+� �% 1#�� � ��#=�,�� ��4�(�

� � � �D� �� ���+�% �; �� ������=��; % ��� �(�

� � � �.� 3���4��� ����� ��� ���+: �%1#�� �� ��� �W���#����� � 3��#�� � ���) �R���(�

����2 2 22 2�

Page 66: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

66

�� � � � � � � � ) O� � 2 ��� ��� L1L2L. �

� � � � � ��� ��

�� ���������� S��� ���������� S��� ���������� S��� ���������� S� ����

� � � � �� � ����� � =���� �� � � � �� � ����� � =���� �� � � � �� � ����� � =���� �� � � � �� � ����� � =���� � ���� � �� �� �� � ���� �� 3 ���� � ��� 3 ���� � ��� 3 ���� � ��� 3 ���� � �����

�*� �� �) #� ,� � � �� )��� �� %��*� �� �) #� ,� � � �� )��� �� %��*� �� �) #� ,� � � �� )��� �� %��*� �� �) #� ,� � � �� )��� �� %� ����� � �� �� � � ��� ���� �� ����� -� � �#+� ,�� � �� �� � � ��� ���� �� ����� -� � �#+� ,�� � �� �� � � ��� ���� �� ����� -� � �#+� ,�� � �� �� � � ��� ���� �� ����� -� � �#+� ,� ����

�� �� �� �2 �� *%� ��� �� �� �2 �� *%� ��� �� �� �2 �� *%� ��� �� �� �2 �� *%� � �����

�#+���#+���#+���#+�� �A �3�� ��� �� 8 �-�� �, � ��) $� &� �=���# �) ���=��A �3�� ��� �� 8 �-�� �, � ��) $� &� �=���# �) ���=��A �3�� ��� �� 8 �-�� �, � ��) $� &� �=���# �) ���=��A �3�� ��� �� 8 �-�� �, � ��) $� &� �=���# �) ���=� �������� ���� ���� ���� � ��� �� ��,�2 �.� ��� �� ��,�2 �.� ��� �� ��,�2 �.� ��� �� ��,�2 �. ����

�����#+�� � � �A �6� � ��,2 / ��#+�� � � �A �6� � ��,2 / ��#+�� � � �A �6� � ��,2 / ��#+�� � � �A �6� � ��,2 / � ����� � "% �#����68 �8 �� �� "-����� � 6� �X ��� 8 �-�,��# � 6���� � �+� �% 1#�� � � �Q��(� � "% �#����68 �8 �� �� "-����� � 6� �X ��� 8 �-�,��# � 6���� � �+� �% 1#�� � � �Q��(� � "% �#����68 �8 �� �� "-����� � 6� �X ��� 8 �-�,��# � 6���� � �+� �% 1#�� � � �Q��(� � "% �#����68 �8 �� �� "-����� � 6� �X ��� 8 �-�,��# � 6���� � �+� �% 1#�� � � �Q��( ����

���� 6� � ��,2 F6� � ��,2 F6� � ��,2 F6� � ��,2 F ���� 3� ���� �� 8 �-� ��,� � ��) $� &� �=���# �) ���=�� �� !�# � %� ��# � 6� ���#� �� � � �3�� ��� �3� ���� �� 8 �-� ��,� � ��) $� &� �=���# �) ���=�� �� !�# � %� ��# � 6� ���#� �� � � �3�� ��� �3� ���� �� 8 �-� ��,� � ��) $� &� �=���# �) ���=�� �� !�# � %� ��# � 6� ���#� �� � � �3�� ��� �3� ���� �� 8 �-� ��,� � ��) $� &� �=���# �) ���=�� �� !�# � %� ��# � 6� ���#� �� � � �3�� ��� �

� 8� 8� 8� 8 �-�� �,� � ��) $� &� �=�� ���#� �� � �� 3�� ��� �� 8 �-���,� � ��) ���=� � ���#� �� � �� 3����� ��-�� �,� � ��) $� &� �=�� ���#� �� � �� 3�� ��� �� 8 �-���,� � ��) ���=� � ���#� �� � �� 3����� ��-�� �,� � ��) $� &� �=�� ���#� �� � �� 3�� ��� �� 8 �-���,� � ��) ���=� � ���#� �� � �� 3����� ��-�� �,� � ��) $� &� �=�� ���#� �� � �� 3�� ��� �� 8 �-���,� � ��) ���=� � ���#� �� � �� 3����� �

� 8 �-�,�) ���=� �) ; � �% � 3�� �% � � �% -��� 6� ������ �=���3�� ��� �� 8 �-�� �,� � �� � �� ��#:��# �� 8 �-�,�) ���=� �) ; � �% � 3�� �% � � �% -��� 6� ������ �=���3�� ��� �� 8 �-�� �,� � �� � �� ��#:��# �� 8 �-�,�) ���=� �) ; � �% � 3�� �% � � �% -��� 6� ������ �=���3�� ��� �� 8 �-�� �,� � �� � �� ��#:��# �� 8 �-�,�) ���=� �) ; � �% � 3�� �% � � �% -��� 6� ������ �=���3�� ��� �� 8 �-�� �,� � �� � �� ��#:��# �

� &����% �� ���3 ����� �� 8 �-� ��,� � �� � �� ��� ��4����#���� � 8 �-�� �, � ��) O����3� ���� �� 8 �-� �� &����% �� ���3 ����� �� 8 �-� ��,� � �� � �� ��� ��4����#���� � 8 �-�� �, � ��) O����3� ���� �� 8 �-� �� &����% �� ���3 ����� �� 8 �-� ��,� � �� � �� ��� ��4����#���� � 8 �-�� �, � ��) O����3� ���� �� 8 �-� �� &����% �� ���3 ����� �� 8 �-� ��,� � �� � �� ��� ��4����#���� � 8 �-�� �, � ��) O����3� ���� �� 8 �-� � �,� � �� ��,� � �� ��,� � �� ��,� � �� �

� ���#:�� &������% �� �(� ���#:�� &������% �� �(� ���#:�� &������% �� �(� ���#:�� &������% �� �( ����

�� � � �� ����� �� � ��� � ��,� �� � &���� � � �+�=�� �� !-�,� �# � �&1#�� �#�3 �<�� � ��+� � % 1#�� � �� !�# � % �� % -��� �� ,��

�� ��+�=�� �# � �� ��+�=�� ) �� ;���� �� 6� �� �� 3���4�� � ���� �� �#�3�<�� �#� �� �� � �� ; ���� �� � 4�� ���� � � � % � �(�

� � "% �% �! � �� ��� �3����� �� 8 �-���, � ��) $� &� �=���# �) ���=�� ���#+�� ��� �! � � �� �� $�(�

� � "% �#���A 2� � "% �#���A 2� � "% �#���A 2� � "% �#���A 2 ��� �� � ��� � ��,� �� � &���� � ��+� =�� % -��� � ��+� � % 1#��� �� �&1#� #� 6� � ���$% �� �� #���� �� � ���,� �(� &��

� � �% �8��) % ���% �!�&���% �����% ��&'���� ��!�#�� ��&��&'�� �#&�� O=�,% A �"#K� �� ��C������ ��>� �&��( �

�,� ; ��� 4�#�=��� � �� �:�=��� �� ��� C���#� �� ���� &��% �� &'(� �#S�% �� ��3�� ����� �� ��� �� 3�� ��� �

� 8 �-���,� �� � !<� � � 8 �-���,� �� ��Y=�� �� 8�% �� &''(� �4� ��&�� � &���� 3��� �&�� ��� �% �(� &�� � ����#:�

� &���� �� % �� ��� �� Q��� &����� ���&� �(� 3�� �4�� ��� � ; �� ) �� � % � )�����% � �C���� �� ���� !�$2 F�

% �� ��� )�� 6� �� ) ���=�� �%�� & '(� 8 '�� � 4�#�� �� � &�� �� � �8 �-���,� ��� �?� 4� �� � �C��� % -��� ���

� 8 �-���,� ��� $�,� � �� 6� ��� C���; � &����� ) �� ; ��% �� &'� �) �� !��#�� 3����� � � 8 �-���,� ��� ) ����% � ����

��!<� ��#� �� �@b�3���&' � ����) 3��� �����,��) �� ��,��� � ��$�,�&'(��

68 �8��� �A68 �8��� �A68 �8��� �A68 �8��� �A ����2222 ���� �) �� ��,� ��! � ������� ��6� ��<% �!�� ���P���; 8 �!��� ���) �R�) �$�(�

2 � "-����� �6� �X ��3����� �� 8 �-���,� ��� ��+� �% 1#(��

Page 67: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

67

2 � 3����� �� 8 �-���, � ��) $� &� �=��#�) ���=�� ��!�#�� % ��% -���6� ���#� �� �@b(��

2 � 3����� �� 8 �-�,�) ���=��) ; ���3�� @b��% � �b �% -���6� �������=�(��

2 � 3����� �� 8 �-�� �,��� �� ���#:��# �� &���� ��% �� �(�

"-����� �6� �X ��3 ����� �� 8 �-���,��# �6� ��� � �+� �% 1#��� ��Q���2 �"-����� �6� �X ��3 ����� �� 8 �-���,��# �6� ��� � �+� �% 1#��� ��Q���2 �"-����� �6� �X ��3 ����� �� 8 �-���,��# �6� ��� � �+� �% 1#��� ��Q���2 �"-����� �6� �X ��3 ����� �� 8 �-���,��# �6� ��� � �+� �% 1#��� ��Q���2 � ����

� �� � ��� ! � �� ��� �� � &�� 3���4�� �� �#�3�<�� � �'�+: � % 1#��� �� ���,� �� ���� &' (� ��� � �'�+: � % 1#�� � ���

&�� � � 1� ��� 5� � )�� 6���� �&�� C��� ) %�(� � �'�+:� %1#� &����� ������ �� � � &�b����� �� �� � �� �#�3�<��

3����� � � 8 �-�,� &'(� !�$2 F � 3����� � � 8 �-���,� �� � !�$2 F � � ��+� � % 1#� &��% �� &'(� &�� ! � ��� ) % ���% � !�&���

�� � �#�3�<�� "-����� � !-� �,% � 4&�@ � &�� �&% �� &'� #&�b� � �� 6� �X �� 3����� � � 8 �-���, � ��� $� &=�� �% �� &' (� ���

3����� �� 8 �-���, ��� � 6� �X ��� ��+� �% 1#�� � ��#=�,��������8 � ��4���&��&'(�2 ��

� 8 O �� A 28 O �� A 28 O �� A 28 O �� A 2 � 8O �� � � ��) �� C��V� � 8 �-�,� &'� 4��� &�� 6�� �� &�� !#"-���� &�� ; ������ �� ��� �� !�8 ��,� 3���4�� &'(�

� � ������� 4<�� �� ; �8 � 8O �� � �� &�� ��3�,�� �&% �� &'� #&�� 6) �� 3���4�� &��% �� &'(� 8O �� 3���4�� �� % �����

�� ,�2 �����������,=��� 4�,�61� �8 ��% -��������� ��) �������% ��&'(��

� � 8 O �� �� � � �� �� 4���� #���� � � ��:��� � O=�,� � � ��:��� &��% �� &'(� 8 O �� �� � �; ��,4� ��J:��4� �� 5� � �� � � �� � �

4�% �� &'� � &� �*$�=��� �� ,��� �#�� 8 O �� �� � � ��,� 4�% �� &'� 4��� 4�,� � �8 ��� �% �� &'(� 8 O �� �� ; �8 � !=���

��� � O=�,� !�&��� ����� $� �� &'� � �� ��� �&���� !=��� �&� � C��% �� � �� � � � � 8O �� � � !=��� �� ; ��; ��

'������ 8 �% �� &'(� 8 O �� �� � �#:����� ) �� ��� � ���W �� �#:�� ��� ; �F�� ; � /� % -�� � ��� �� �� ��� �� � � �� � � 4�% ��

&'(� 8O �� �� � C���4� #) �� ��� !�) ���� )�� &:�� �� 4�� ) % �� &'(� 8 O �� �� � C���4� �#=�� '�T��� �� #�

?�"?���) � � � ���� ����� �� � � �� �� 4�%�� &'(� 8 O �� �� � E B �F .%� 4�� �� &��% �� &'(� 8 O �� �� ) $��� �) � � � ���

��&'(��% ��� 4�� �E B� F.%��� � � ��:��� �/F �B .%��� �; ��,&���\��� �G � .%��� #) �� �G� E0%�� % -��� C���4�

�#=���0 � 7.%���

8 O ��) ��; �8 O ��) ��; �8 O ��) ��; �8 O ��) ��; ���3 ����� �� 8 �-�,���3 ����� �� 8 �-�,���3 ����� �� 8 �-�,���3 ����� �� 8 �-�,� ����

� 8 &�� �8 &�� �8 &�� �8 &�� �Curd�������� A2 � 8O �� % -��� 8 &�� �� � �'�+: � % 1#��� �� ����� �� � ���,� �#���+�� ! % �� �&�� &'(� �; ��,&���\�:�

D �) ��. �� � �% ��% ��� � ��:���G �) ��D �� � �% ��% ��C���4��#=�2 � '�T��� ���?�"?���) ���� >������ ���� �':����� � �

� �� ��4�% ��&'(�8 &���#:�����; �/�% -���; �F� �������8 O � � ��!� �����; [W�4�% ��&'(��

� S��� �S��� �S��� �S��� �Cream���� � A 2 � 4; � 8O �� ��� $�,� �� �� � ) �� � % � �"-��� �C��� 4�% �� &'� % ��� 8 O �� �� #"��� ���

!�� 4�% �� &'� 6) � � !�$� �� �8 � �� 4�% �� &'� 6) �� S��� &%�� &'(� S��� ��� #) �� �� ���� � �� !��) ���

% ���� � ����� �#� :��$� ��&'( ��

/ �� &T ��S���2 �#) ���/ .� F0%����

F �� ) � ���=��S���2 �#) ���G 02G .%��

G �� $�[W��S���2 �#) ���G. 270%���

� % ���� �� � ���S����� �� ��+� � % 1#�� � ��� � �% ��% ��

Page 68: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

68

S��S��S��S�� ���� � � ��:��� � ��:��� � ��:��� � ��:������ �; �,�4 �; �,�4 �; �,�4 �; �,�4���� #) �#) �#) �#) � ���� 4�4�4�4����� C���4��#=�C���4��#=�C���4��#=�C���4��#=� ����

&T ��S���� 2.94% 4.0% 19% 73.41% 0.60% ) � ���=��S��� 2.22% 3.15% 36% 58.19% $�[W��S���� 1.83% 1.46% 59% 37.62%

�JC�����JC�����JC�����JC����Butter���� ����

� 8 &��� 8O �� � �� S��� ��� ����� ����� �-� �� 6� �� #) �� #���� 3��$� !�$� �� �JC��� � � � % � � � �� 4�% ��

&'(� � &�� !�$� 3��$� �JC� �� &��% �� &'(� �JC��� �� � 4�� �/ F 2/ .%��� � � ��:��� �F%�� ��J �� �.%�� #) ��

�E 0%��&��% ��&'(��JC����� �� #:�����_�N�!� � �� �� ��4�% ��&'(��

U�� �A 2U�� �A 2U�� �A 2U�� �A 2 ��S��� � �� �JC��� ��� $�,� ���� � �� 6) �� 4�#�+�� 6�W� 4�% �� &'� �#�� #) �� ; �% �� &'� #&�� U���

&��% ��&''(��) �� �H H%�#) ��&��% ��&'�% -����#:�����_�N�&��% ��&'(��

� ���� A 2� ���� A 2� ���� A 2� ���� A 2 � 8 O �� �� � C�:��,� ������ ) �� �) �� � � ��:��� -�J�� �� 5� � �� � 4�� 4�% �� &'� �) �� � �� �� !�$� �� ��% ��

&'��4)��� ���� &%��&'(�� ������ �� � ��:����/G 2/ B%��#)���F F 2FD%��4���. 02 ..%��� �� ��4�% ��&'(��

! =��� A 2! =��� A 2! =��� A 2! =��� A 2 � #�� ���$� 4��� !� ��� 3���4�� �� � �� ) �&���� 3����� � � 8 �-���, � �� ) ��#���� �% �� &' �� 6� �� ���� !=��� &��

) � O=�,� !�&��� &'(� � � !=��� �� #4�� F. � $� ��� &���% �� &'�� �4) �� � / F%� �� � ��� .E%� !=��� �� ) ?�8 ��

#����3��$��% -���G 0%�!=��� ��48 �,�#����3��$�&��% �� &'(��

� � ��:��� A 2� � ��:��� A 2� � ��:��� A 2� � ��:��� A 2 � !=��� �� ) ?�8 � 3��$� �� � / F � 7%� � � ��:��� � �� �� 4�% �� &'�� 4; � � 48 �,� #���� 3��$� �� ����� / 7%� � � ��:��� &��% ��

&'(��

#) ��A 2#) ��A 2#) ��A 2#) ��A 2 �48 �,�#����3��$��� � #) ��&��% ��&'�4���� �/ .%�&'(��) �� �#) �� �'��":\��� ��5� ��� �&��% ��&'(��

�#:�� ��� A 2�#:�� ��� A 2�#:�� ��� A 2�#:�� ��� A 2 � �#:����� _�N� !� � � ����� � � � � �� �� 4�% �� &'(� �#:����� ; �/ � !=��� �� 48 �,� �� � % -��� ; �F � !=��� ��

) ?�8 �3��$��� �&� �% ��&'(�4��B 0 2B F%�% �&��% ��&'(��

C���4� �#=� � A 2 �C���4� �#=� � A 2 �C���4� �#=� � A 2 �C���4� �#=� � A 2 � !=��� �� ) ?�8 � 3��$� � � � '�T��� �� � �� �� 4�% �� &'� !�'�� !=��� �� � ���� 3 ��$� � �� '�T��� ���

?�"?���) ���� >������ �����'&��#=���$< � ��J�������% -���� ��:����� ��� �� ��4�% ��&'(��

!��4�A 2 �!��4�A 2 �!��4�A 2 �!��4�A 2 � ����

$ �& O@b�A 2$ �& O@b�A 2$ �& O@b�A 2$ �& O@b�A 2 �$�&O@b� ��� � � ��$�!�:� ���'8 ���8 ��� ���) O4��!��8 �5� ��� �� � ��4�% ��&'�$�&O@b� ��#�a� �!�#�=���� �� � ��:���

�#:����� _; �N� ���&� �#=�� !� � � � �� �� 4�%�� &'(� $�&O@ � �� � / 0 2 /D%� � � ��:��� � ��,� 4�% �� &'(� � &� ! �,�

� � ��:��� &��% �� &'� J� ��� � �)�� � ) 3��� !������ ��) �� �&�� � �� �� 4�% �� &'(� 70 2E0%� ":��,� �#:����� _; �N/�

% -��� '�T��� ��� ?�"?���) �� ���& � �#=� � � �� �� 4�% �� &'( � $�&O@b� ��� 8 ��� �� �� 5� � �� � � � � ��$� ���� !�%�

6� � ��$��&'(��� 8 ���� � �� �� �'�+: �% 1#��+:�&���4�%��&'(��

��#�� A 2��#�� A 2��#�� A 2��#�� A 2 � ) �"% � C��V���� �� � ��#�� �� 6� � ��$� ) #��,� � � &��% �� &'� ��C� � 5� � )�� 8 ��� � � ��� �� ��#�� ��

� � � ��$� &��% �� &'�2 � � � � � ��� �� ���� �� ��#�� �� � ���� �� )�C���� �:#�� ��� ��4�% �� &'� % -���8O) ���

� � ��� �� � ���� ��� 6; �� ��� ) �C�� ��� �:#�� ��� �� 4�% �� &'(� �:��� �� ��� &�-�� #� ������ 8 ������ ) ��

Page 69: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

69

&��% �� &'(� ������ ) �� �:�� ��#�� �� � �#:����� �+:� &��� 4�%�� &'(� ��#�� �� � 7 2 B% � � ��:���� �; ��,&���\�:�

":��,���5� ��� �E 0%��#:�����_; �/N�!�'�����&��#=��� �� ��4�% ��&'(��

�J �� A 2�J �� A 2�J �� A 2�J �� A 2 � % �4�� �J �� 3�O� �� % -��� ) OC��� �J �� �� !�:�� % '� ��� �� ���:�� ; ��� �� 4�% �� &'(� % �4�� �J �� � � �

� � ��:��� . �.%� �; ��,&���\�:� F D� 7%� #) �� 0 �E%� � �� �� 4�% �� &'(� 4; � � ) OC��� �J �� �� � � � ��:��� //%�

�; ��,&���\�:� 77%� #) �� G � 7%� � �� �� 4�% �� &'(� �J �� �� � �#:����� _; �/N� !� � � �� � �� �� � � �� �� 4�% �� &'�

4; � �C���4��#=�� ��������� �� �� ��4�% ��&'(��

8 ���� A 28 ���� A 28 ���� A 28 ���� A 2 � $�&O@ �� ��#��� �#���� ; �4��� � &� ) 3��� � � 8 ��� � C��V�<�� &' � 4; � � 8 ��� � �*8 ��� � C��V�<�� &'(� ��

8 ��� � C��V�<�� �; ��,4� � � ���� &��% �� &'� 4; � � �*8 ��� � C��V�<�� � � ��:��� � � ���� &��% �� &'(� 8 ����� � � �

� � ��:��� �� ! ��� �� ) � �� ; ��; �� % -��� 8 O �� #� ! =��� ) �� ! � � � &��% �� &'� � � % �� ��) �� � � � % � � � ��:��� 8O �� ��

!� ����� ��P�� ���:� �� &��% �� &'(� 8 ����� �� � �#:����� ��; ��) �� !� � � ����� � � � &��% �� &'(� 8 ���� � � ��

! ���% �����) ���) ���#:�����; [W�4�%��&'(�8 ���� ��� ����&��#�?� "?���) �3���!� � �&��% ��&'(��

8 ��� �� ��� �'�+: �% 1#�28 ��� �� ��� �'�+: �% 1#�28 ��� �� ��� �'�+: �% 1#�28 ��� �� ��� �'�+: �% 1#�2 ����

� 8 �-�,� 8 �-�,� 8 �-�,� 8 �-�,���� � � ��:��� � ��:��� � ��:��� � ��:����� � �% ��% �� � ���� � �% ��% �� � ���� � �% ��% �� � ���� � �% ��% �� � � ���� #) ���� � �% ��% ��� �#) ���� � �% ��% ��� �#) ���� � �% ��% ��� �#) ���� � �% ��% ��� � ���� �; ��,4��� � �% ��% �� � � �; ��,4��� � �% ��% �� � � �; ��,4��� � �% ��% �� � � �; ��,4��� � �% ��% �� � � ����

) ��� �; ��� D G � / H� . � F /� 0 �

&�������� F D � / �G � . 7� 7 �

) OC����:��� / H � / �/ � . 7� 7 �

!�&��8 ���� F F � / �B � . B� F �

�) O��8 ���� F . � 0 �B � . H� F �

��������� F D � / �D � 7 0� G �

��4���� F F � / �G � 7 0� 7 �

) �X4� �@b� A 2) �X4� �@b� A 2) �X4� �@b� A 2) �X4� �@b� A 2 � ) �X4� �b � ���#� �� � C���4� �#=�� % -��� �#:����� _; �N� % -��� _) �N� �� � O� % ,� �% �� &'(� ) �X4� �@ � % ���

Y��=�� ��� �� � ; � b:�� 4�� ) % �� &'� 2 � &��� � 1% �� #���� 2 � ���� � ! ��� �=��� #� � 1% �� &��% �� &'� 4') �� 2�

� �� �� �� -���� � 1% �� $��3�� � !� �8 (� � 1% �� �� � $� �4% ��� !� � � &��� 6%��� !� � � � ��+� � &��% �� &'(� ���� �

� ����� #) ��� ":��,� �� ����� % -��� �J% � �� ������� ; ��� �� �C���� #���� ����� &��%�� &'(� ���� � �#:����� ���

; ���) ��������,�������& ��#=��% -��� '�T��� �� �������&��% ��&'(��

4���� ������� 6$���#��� �) �X4� �b �A 24���� ������� 6$���#��� �) �X4� �b �A 24���� ������� 6$���#��� �) �X4� �b �A 24���� ������� 6$���#��� �) �X4� �b �A 2 ��

� ���� � ":��,� % -��� � � ��:��� % ��� &��% �� &'� ��� #) �� �&�� &��% �(� � &� '�T��� ��� C���4� %-��� ?�"?���) � ��

!K� �� "���% � ���% �� &' (� �� �� 68 �&�=�� �� <8��� $�4��� �O���� ���4��� ! ��8 � &'( � !<� � ) �X4� �b � 2 �

; ' $���:��:���?O�$��3����?���!��8 ��#:�����% -���C���4��#=��6� �X �� ������� �) �-�,�&' (��

?�� A 2?�� A 2?�� A 2?�� A 2 � ?�� � �����1� �3���4�� &'(� ?���� � � � E .%� � � ��� &��% �� &'� �) �� !�% ��J%� �#:����� #� C���4� �#=��

�#���+�� 5� � )�� � �� �� 4�%�� &'(� ?���� �� � �#:����� _) �N� �?�� ����� �� � � �� �� 4�% �� &'(� � ���� � $� �� ?����

Page 70: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

70

�� � '���:��&��% ��&'�4���C�� ��� ��; �8 ��������� ��#:�����_�N�� � �; 8 ��4�% ��&'(�?����� � ��#:�����_��N�

�� � �� �� 4�% �� &'(� ?���� �� � ) ����� �� #� '�T��� �� !� � � &��% �� &'(� ) OC��� ?��� � �� � '�T��� �� #� ��'&�

% 1#� �� �8 �� &��% �� &'(� !�� � % -��� ��� � �� � �; ��,&����\:� !� � � &��% �� &'� 4��� ���� �� ��� 4�,� � �8 ���

�%��&' (�� ��?�� � ��� ��� ,���!� � �&��% ��&'(��

) OC� ��� � #��% -���% ���; �4�A 2) OC� ��� � #��% -���% ���; �4�A 2) OC� ��� � #��% -���% ���; �4�A 2) OC� ��� � #��% -���% ���; �4�A 2��

� ) OC��� �� #�� � � ��:��� #� #) � � �� 61% �� "���% � & ��% �� &'� � � % �� ) OC��� �� #�� �& $ �� &� �% �� &'�� �O $?��� &� � � � ) "% ��

) OC��� �� #�� &'(� / 0 0 � $� ��� �O $?��� �� � � � ��:���� #) ��� '������� '�T��� ��� ���&�#=�� � �#:����� ; �� !��8�

� �� ��4�% ��&'(��

�� @b) � #� �� �� � A 2�� @b) � #� �� �� � A 2�� @b) � #� �� �� � A 2�� @b) � #� �� �� � A 2 � ��b ) � �� � � � ��:���� ���&� �#=�� � �#:��� �� !��8 � � �'�+: � % 1#� &��% �� &' (� �� �� � ��b) � �� !� �����

4T8 ��� ��4�% ��&'(��

� 8 �-�,� ��� 8 �-�,� ��� 8 �-�,� ��� 8 �-�,� �������������� ����

� � ��:���� � �% ��%� � ��:���� � �% ��%� � ��:���� � �% ��%� � ��:���� � �% ��% ���� #) ��� � �% ��%#) ��� � �% ��%#) ��� � �% ��%#) ��� � �% ��% ���� �; ��,&���\�: �; ��,&���\�: �; ��,&���\�: �; ��,&���\�:����� � �% ��%� � �% ��%� � �% ��%� � �% ��% ����

�#:�� ���#:�� ���#:�� ���#:�� ������� � �% ��%� � �% ��%� � �% ��%� � �% ��% ����

'������� � �% � '������� � �% � '������� � �% � '������� � �% �/ 0 0 �$� ��/ 0 0 �$� ��/ 0 0 �$� ��/ 0 0 �$� �� ����

$�'���b) �� F F� 7 � F �7 � 2 � . H � / /D �

; ��� ����b) � / E� D � / G� G � 2 � G / � / HD �

�� ���% �4��� / H� F � G �H � 2 � 2 � / /F �

�� ���; �) ��� / B� H � 0 �B � 2 � 2 � B B �

�� ���$% �� � �� ���$% �� � �� ���$% �� � �� ���$% �� � �����

/ �� � O=�,�!�&��������$� ��&'�A 2�

� !� � $�&Ob� � ; �� ��b) � � ) �� 8 O �� � 8 �� ��� �

F �� 8 O ����; �8 �� O=�,�!�&��������$� ��&'�A 2 �

� !� � $�&Ob� � ; �� ��b) � � ) �� !=��� � 8 �� �?��

G �� C�:�:��?��� ��� �!� � �� �� ��4�% ��&'�A2 �

� !� � �#:�����_�N� ; �� �#:�����_; �N� ��) �� �#:�����_) �N� �8 �� �#:�����_��N�

D �� � ����� $� ��?��� ��� � !� � �� �� ��4�% ��&'�A 2 �

� !� � �#:�����_�N� ; �� �#:�����_; �N� ��) �� �#:�����_) �N� �8 �� �#:�����_��N�

3� ���� �� 8 �-� ��,� ��) $� & � �=���# �) ���=�� �� !�#�� %� ��# � �#� �� � @ �2 �3� ���� �� 8 �-� ��,� ��) $� & � �=���# �) ���=�� �� !�#�� %� ��# � �#� �� � @ �2 �3� ���� �� 8 �-� ��,� ��) $� & � �=���# �) ���=�� �� !�#�� %� ��# � �#� �� � @ �2 �3� ���� �� 8 �-� ��,� ��) $� & � �=���# �) ���=�� �� !�#�� %� ��# � �#� �� � @ �2 � ����

� "#"-�� #� &+:� �+:� �&��� �� ��� �� ) % ���% � 3���4�� !�#�� � &'(� 8 '�� � 4�#�� �� � 3��2 F � &����� !�&���

% ��� ) % ���% � &��% �� &'� � � % �� "#K� � �&� � &��% �(� 3���4�� ��� "#K� � #� &��� �� � �:�=��� 2 4�#�=��� ) ��

��J% � &����� !�#�� � &'(� � �8 � 3���4�� ��� "#K� � #� &��� �� � 4�#�=��� &' � % ��� #�� 3���4�� ��� �#+��J% � #�

&��� �� � �� 8�% �� &'(� 3���4�� ) ���=�� �� �#�3�<�� �#� �� �� � *���� &�� 3�� �4�� �� � �#�3�<�� 4�#�=��!� � �

Page 71: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

71

*���� 3����� � � 8 �-���,� �� � � � �� 4���� #���� ��) �� �� � � ��#%,�� ��� ��� % �� &' � J� �� � � � &� ��) �� �� �

� � �S� ��&��3���4�� ���) �W�% ��&'(��

3� ���� �� 8 �-� ��,� ��) ���=�� �� !�#�� % ��3� ���� �� 8 �-� ��,� ��) ���=�� �� !�#�� % ��3� ���� �� 8 �-� ��,� ��) ���=�� �� !�#�� % ��3� ���� �� 8 �-� ��,� ��) ���=�� �� !�#�� % �� ����

/ �� K��� 3����� � � 8 �-���,� �� ��� �� ) ���=�� �) ���� !�#�� � &��% �� &'� % �� � ; ���') �� !-��,% �� �4) � ��') �� �� �

6��?���) �X4� ��� ��6� 4��&��&��% �(�6) ���') ���� �3���6� ��� O�% ,� ��4��) �(��

F �� �� � ) ����% � 3����� � �8 �-�,� �# �) � �� ) � ��� �� � � % �� �� 5� � �� � ����� 4�% �� &'� 4')�� 2 � 4'��� 4'����

" '#���!��8 ��

G �� ?) �� �� !#) �� � �� !� � � ����� �� � 3����� � #"% �!��� �� 6� ��X �� �� ��=�� #�� ) �W� 4�% �� &'� !% A�

�� ��) ���=��� ��) �W���) ��; ��� ��4�% ��&'(��

3� ��4��) ���=� � ���#� �� � b3� ��4��) ���=� � ���#� �� � b3� ��4��) ���=� � ���#� �� � b3� ��4��) ���=� � ���#� �� � b����

/ �� � � ���% ���Refrigeration��

F �� ��4,�� �=���By Dehydration��

G �� 6+=�% ��*�����By heat��

D �� � �=�����*�����By Irradiation���

. �� ��) � �� ��8 �-��,��*����By Chemical���

/ �� � � �� �% �� 2� � �� �% �� 2� � �� �% �� 2� � �� �% �� 2 � !�8� ,% �� �# � 6+=�% �� 8 ����� � &�� 3���4�� ��� ) �W���� �� �� ,� �% �� &'(� � �8 � !�8 � ,% �� ��� &:��

�8 � �� 4�% �� &'� % ��� #"% �� ) ����% � �&� )% �� &'(� � �<% �� �� � #"% �!�� � �� !�8 ,�% �� ��� ; ���� �C����

��% �<% � !�#�� � &��% �� &'�� 4')�� 2 � ?��� !=���� 8 O �� !��8 � � ��) �� #"% �!�� � ��� ) � ���% � �C���� �� ����

6� �� !�8� � ,% �� �� "-���� � �� 6� �� 6+=�% �� ��� 8 O�� �� �� 4�% �� &'(� 3���4�� ��� C���; � &���� ) �� ; �����

�� ���� 6) �� �=��� "-����� ; ?,� � �� �=��� � ���� �� � �C��� 4�% �� &'(� U���� � �� � 3�� ��� � � 8 �-��,� � ��� �� � ) ���

�� ���� ) �����% � �C���� �� ���� ��f�4��:�� �� � � � ��$� � � �� 4�% �� &'(� I� �� ��� � "% �� ��� )� ��=�� ��

���� ��T�� ":����4� #� ���� ":����4� �� � �� ��$� � � �� &'(� ��T�� ":����4� �� % ��S�� 00 � ) �� 2G 0 0F�

% � &��% �� &'(� �� ) �� �� ���� �JC��� !��8 � ��� ��T�� ":����4� �� � % -��� 8 O ��� !=���� � ���� !��8 � ���

���� ":����4� �� � �C��� 4�% ��&'(� �� % ��S�� �� � � 8 �-��,� � �� 4�#�=��� �� #9�M� �&�� &��� � �% �� !�'�� � 8 �-�,�

�&��) �W% �(�

F �� ��4,���=���4,���=���4,���=���4,���=� � �Dy Hyddation�� 3����� � � 8 �-��,� � �� � !�8 ,� % �� �� ��=�� )�W�� �S� �� &��%�� &'(� � �8 � !�8 � ,% ��

��� � O=�,% � �� 8 O�� �� �8 � �� 4�� �� % ��� 3����� � � 8 �-��,� � ��� C���; � &����� ) �� ; ��� � � 4�� ) % �� &'(� � 8 �-��,� � � � �

) �� ���� ��� ) �C����� ��� ��4,���=�� &% �� &'(� ��4,�� �=�� �� �S� �� ) O� ,� �� % �4� � � ���� �� � � � ��$�

���� �� �#�3�<��6� �=��� �*����$�,�&#��� �) � ��� ��4��) % ��&'(�:��:����� -��� �� �8 �����$��3����

���,�!��8 �) �X4� �� � ��� �:�� ��$���� ��� ��� ��� ����8 ���� � �O� ��� ���� ��) �C��� ��4�% ��&'(�

Page 72: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

72

G �� 6+=�% �� *���2 �6+=�% �� *���2 �6+=�% �� *���2 �6+=�% �� *���2 � #�% �#�=�� �� ) ���<� � % �� S�� �� � 3���4�� ��� �+:� ���� #���� �:�=��� % -��� �<4����

!� ��� #9�M� % �4�� ) �� �%�� &' � � <% �� � �8 � % �� � !� � � &��� % ��� �� � &��� �� � 4�#�=��!�� � �� #9�M� �&� �

&��� � �% �� J� �� � � 6��� � �� �� � &� % �� � � � �% O�� &��% �� &'(� 6+=�% �� *���� ) � ��=�� �� �#� �� � �

� �������4�����% -���":������4�����&'(�

• � �������4����� �� � � �S� �� �� � � � ��$� ��C� % A � 8 O �� ��� ) �����% � �C���� �� ��� �� � � �� 4�% �� &'(� �) �� �

8 O �� ��� 6K�� % �� S�� / 7F 0F� % � $�,� �% �� &'� !�'�� �?�� 6) �� % �� S�� ��� ��;��

/ . �)� ���C����?���) ��% ��S���8 �� ����.. 0F� ���8 � ��4�% ��&'(����

• �) � �#� �� *���� 3����� � �8 �-��,� � �� ��X; � �=�� � �� :��� �=�� � � �� 4�% �� &'(� �)�� � 3����� � � 8 �-��,�� ��

4�#�=��� �+:� ���� �� ��� �� 212oF� % �� S�� � �� �C��� $�,� �% �� &'� % -��� ��XX��� � ��� ) �?� ����

) OC����� 6; ��% �� � ���� �� � . 2/ 0 � ���:� % � ��X; �� � ��� 6; �� �� ) �C��� �� 4�% �� &'� !�'�� !; � 3������

� 8 �-�,� ��� ���� � �C�� �8 � �� 4�% �� &'� !�'�� ��X; �� � ��� ) �� ) ��� ; 8 � �� �8 � �� 4�% �� &'(� ; 8 � ����

�� ; �8 � � ��A � ��X; �� � ��� F 0 � ���:� % � 6; �� �� �=��� � ���� �� � ��� �� �=��� �� �� 4�% �� &'(� �?��

��X; ��� �� � ��)�C������ ��4�% ��&'(�

D �� � �=��� �� *����� �=��� �� *����� �=��� �� *����� �=��� �� *���� 2 � � &� � &$�� � �� !1� % � #'Q��� � �#� �� &'� �4) �� � � ���=��� 4�,� �� � � � ��$� � � ��

4�% ��&'(��) ��#� ���� ��# �=��*��������=��� 4�,� ��� � � ��$�&��% ��&'(�

. �� ��) �� �� ���) �� �� ���) �� �� ���) �� �� � �8 �-��,�� *����8 �-��,�� *����8 �-��,�� *����8 �-��,�� *��� � 2� 3����� � � 8 �-��,� � �� � 4�#�=��� � � #���� % -��� #9�M� ��� ��� ��� �� ��� �� ��) �� ���

� 8 �-��, �� �� � � � ��$� � � �� 4�% �� &'�� 4��� 3����� � � 8 �-��,� � �� ) �-�� ��) �� �� � �S� �� ��4�#�=��� � � #���� % -���

#9�M� ������% ��&'(��� ����J ���% �������,�!��8 � ��� � � ��$�&�����4�!� ����) ��,��� � �% ��&'(�

• �� � ��*����!���� ���) ���� �) �����% ��C���4�% ��&'(���

• ��J �� �� *���� 3����� � � 8 �-��, �� �� �) �+�,=�� 8 ; �#� ;[W���� &'�� �4) )�� &��� �� � 4�#�=��� 61� <�� �&� �

&��% ��&'(�4'���4'�������X; ���"J#'���!��8 ��) ��� � ���) ����% �� � ��4�%��&'(�

3� ��4�� ��) 3� ��4�� ��) 3� ��4�� ��) 3� ��4�� ��) $� & �$� & �$� & �$� & � ����

� 3���4�� �� ) $� &� 3��� � � %�&� )�� 3����� � � 8 �-��,� � �� ) ���=�� &�� &'(� 3����� � � 8 �-��,� � �� ) $� &� �=�� ��

!-�,� &'�� 6<&� � !� � � ���� � � �� � �� ���(� ) $� &� �� 6��% � ) � ��� �� &����� �� ��=�� 8 ���� � � �

61� ��8 % � ?) �� �� ��; � G 0%� �O&��� ��W�2 � ���W�� � �� 3�� :� �[W� 4�% �� &'(� �� � 3����� � � 8 �-�,� ; &�%�

4T8 �� C���; � &��� 4�% �� &'� % -��� �� � � � � 9�% � 5� � ) �� !� � � ) �� � % � ) &�� ;��� �&%�� &'(� 3����� �

� 8 �-��,� � ���) $� &��=�� ��8 9�+:�)��8 ���3��$�� ��� �; � :% �� &'(�

�! ��! ��! ��! � ���� 4T8 ��C���; ���&����� #����3�� ��� �� 8 �-��,� � ��) $� & �A4T8 ��C���; ���&����� #����3�� ��� �� 8 �-��,� � ��) $� & �A4T8 ��C���; ���&����� #����3�� ��� �� 8 �-��,� � ��) $� & �A4T8 ��C���; ���&����� #����3�� ��� �� 8 �-��,� � ��) $� & �A ���� ����

• �:���� � 8 #�!�� � �� � � � ��$� 8 ���� � � !��4�� � ��� ) $� �& % � ���� �� ���� � � �� 4�% �� &'�� � �� 8 #�� �� &'�

#'4���&�#��J���������$�P��) ���� �#����������:�� �

Page 73: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

73

• i� O��$����� �#� �� �� � ��) � �� � �8 �-��,� � 2222 � ��-��� ����� ���; � �������� �� � � � ��$� � � �� 4�% �� &'�� � ��

��) � �� � � 8 �-�,� $') � �� 5� � �� � � ��#�% ,% � &�� �� 3����� � � 8 �-���, � ��� ) �����% � �C�% �� &' (� �) � �#� � � �� �

#�� ��!#��� � �;% ,�� ��� � ���$�� � ��4�% ��&'(�

• U����O� �#� �� �� � 3� ���� � � 8 �-��,� � ��� ) �C�� �� !�8,�% ���&% � �� ; % ,�� � �� �C�%�� ) �� � ���� �� ) OC���

� �1% � � �� ��� �� :� �W��� & T8 �� �� $��� �� ) �; �% � ���,� !��8 � �� � � � ��$� � � �� 4�%�� &' �� ��� ��4�� � ��

� � � ��$�) ��"#�"-� � ��� ���,�&�����&� �&��% ��&'(�

• ) 3����#� �� �� ��� �; % ,���� � ���,�� �8 ��&� �&��������&� ���; % ,�� ��[J�� )��; 8�&��������&� �(�

�; ��; ��; ��; � ���� 4T8 ��C���; �&� ����#����3 ����� �� 8 �-��,�� ��) $� &4T8 ��C���; �&� ����#����3 ����� �� 8 �-��,�� ��) $� &4T8 ��C���; �&� ����#����3 ����� �� 8 �-��,�� ��) $� &4T8 ��C���; �&� ����#����3 ����� �� 8 �-��,�� ��) $� & �2 ��

�<&� � ) $� �&% � ���� �� ���� $�,� �# � �=��� 8 ��� � � ��� �� �#� �� �� � �� � � � ��$� � � � � 4�% �� &'� $�,� �#� ��

�� � 4�#�=��� ��� $�,� ��� �+:� � � �� 4�% �� &'� 4; � � �=��� �#� �� �� � ��P�� % �� S��� �� ����f4��:�� �� � �

3����� �� 8 �-��,� � ���) $� �&% �� ���4��) %��&'(�

� ���$% �� � ���� ���$% �� � ���� ���$% �� � ���� ���$% �� � ��� ����

/ �� #&� �'��) ���#� ��&'��4) �� �0 02 G0 0F�� ��) �X4� �� � ���) $� �&% ��% ��&' (��

� !� ����f4��:�� ��; � � ��T��":����4� ) � �����":����4�8 � �6� � �,J% ��� � ���,��&� �

F �� 3����� �� 8 �-��,� �) ��!�8 � ,% �� ���8 O������ ���#� �� � � ���2 2 22 22 22 22 22 � &% ��&'(�

G �� 8 O �� ���) ����% ����� ���#� ��2 2 22 22 22 22 2 22�&'(�

����3� ���� � � 8 �-�3� ���� � � 8 �-�3� ���� � � 8 �-�3� ���� � � 8 �-� ,� ) ���=� � ) ; ��� 3�� � �% � � b� % -� �� 6� �� ���� �=�� 2 �,� ) ���=� � ) ; ��� 3�� � �% � � b� % -� �� 6� �� ���� �=�� 2 �,� ) ���=� � ) ; ��� 3�� � �% � � b� % -� �� 6� �� ���� �=�� 2 �,� ) ���=� � ) ; ��� 3�� � �% � � b� % -� �� 6� �� ���� �=�� 2 � 3����� � � 8 �-�,� �� ) ���=�� �4) )�� � � 3����� �

� 8 �-�,� ���) �����% ��C���4��) �(��) �) ; ���� �; &�% �) ��3�� � �% � �b�&' (��

3�� � �% � �b�3�� � �% � �b�3�� � �% � �b�3�� � �% � �b� ����

� / �� � � �� A � � �� ����� 4�% �� &'� � � 3����� � � 8 �-�,� ��� � � ��% �� �#� �� ) �� �C���� � �� 3�� ��� � � 8 �-�,� % -���

?�� !��8 � C���; � �&� � &��% �(� � �� 3��2 3��� � �� � 8 �-�,� � � ��% �� �#� �� �� 6�� ��$� ���� �� ; �8 � 3���

C���; �&���4�%��&' �4���� �3�� �b�% �61� <�� �%��&' (��

� F �� 3��2 3��� �� � � 8 �-���, � ��� ��4,���=�� �#� �� ) �� !� 8 � ,% �� ��J% � ���� � �� 3��� � �� C���; � &� ��

4�%�� &' � 4��� � � 3�� �b�% � 61� <�� �% �� &' � � � ��� �8 �-���, � �� � ��4,���=�� �#� �� �� 6� � ��$� � � �� 4����

!�'��� ���� ��&� (��

� G �� 6+=�% �� �#� �� �� � � � ��$� ) �� 3����� � � 8 �-�,� �� 4�#�=��!�� � ��� �+:� � � �� 4�% �� &'� � �� �) � �#� ��

�� �� % �� � �� ����� �� �8 �� &����� ) �� &��� �� � 4�#�=��!�� � �� ) �-�2 ) �-�� !<� � 6� � ��$�� � 8 �-�,� 4')��

�#:�����!��8 �3����+:�&��� 4�%��&' (��

Page 74: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

74

� D �� 3����� � � 8 �-���, � �� ) ���=�� �� ���� ��) �� �� � �8 �-���, � *���� 4�#�=��!�� � �� #9�M� ������ �� ����

6� � ��$� � � �� 4�% �� &'(� � �� ��� �) ����� � ) �� 3�� ��� � � 8 �-���, � �� � ��+�=�% �� �� � ��� !� � 4�% �� &'� 4��� ��

3�� �b�% �61� <���% ��&'(��

���� ���� ���� �=��2���� �=��2���� �=��2���� �=��2 ����

� 3����� � � 8 �-�,� �� ) ���=�� )�� 61� <�� 3�� �b�% � �� � ) �� ��J% � &����� �� ���� ��P����C�% � ���� �=�� !�# ��

&'(�

/ � � ) ��3���3����� �� 8 �-�,��� � �'��) ��) ���=���#� �� ��6� � ��$� �������&���) � �� � ����C���4��(�

F � 4; � �) �� 3����� � �8 �-�,� ��� � � ��% �� �#� �� )�� ) ���=�� � � �� 4�� �&�� &��� % ��� �) � ;�% � �� � ��� �C���

4�� �� � � 6) � �8 �-�,� �� � ���% ��� �� !�# % �� &'� � � �&� (� 3��2 3��� �� � � 8 �-���, � ��� � � ��%��

�#� ��) ��) ���=�� ����� ��3���#��C���; �&���4�% ��&' (��

G � 3����� �� 8 �-�,� ���!� � �) �� �% �)O� ,���% �4�� � � ���� ����C���4��(�

D � 3����� �� 8 �-�,� ���!� � �% �� �� �����C���4�����) )�� �� �6� � ��$��� 8 �-�,�3����+:�&���4�% ��&' (�

. � � �� � ��� 8 ���� !�# � � &'� � � � �� � 8 �-���, � �� � � �=��� �� *���� ) ���=�� &����� ���&�� J� �� � � �) �� �

� ���=���64�,� ��6� � ��$�� � ��4�% ��&'�4��� �3����� �� 8 �-���, � ����+:� ��) % ��&'(�

7 � 3����� � � 8 �-���, � �� ) ���=�� �� ���� 6� � ��$� � � �� 4���� #���� ��) �� �� � �8 �-���, � �� � ����=�� � � �� 4����

� �#��3����� �� 8 �-�,� ��� ��+� % �� ����+:����� (��

3� ���� �� 8 �-� �,� � �� � � ���#:��# � � &���� ��% �� ��A 23� ���� �� 8 �-� �,� � �� � � ���#:��# � � &���� ��% �� ��A 23� ���� �� 8 �-� �,� � �� � � ���#:��# � � &���� ��% �� ��A 23� ���� �� 8 �-� �,� � �� � � ���#:��# � � &���� ��% �� ��A 2 ����

� �#S�% �� 3����� � �8 �-��,� � �� � 4��; OR �� ��3�� � � �� % � &�% �� #�&�� � � 8 �-��, �� �� ����#:� �%�� &'(� ����#:�

!-��,% �� 3����� � � 8 �-�,� �� ��'� � � 5� � �# � $�=��� � �� � ! % �� ����(� ����#:� ) �� � �'�+:% �� �� &��� 4�% �� &'�

� �� �+:� &��% �� &'� !�'�� �,� ; ��� 3����� � �8 �-��,� � �� "#5� � !K� �� �8 C���,� 8���� �$% �� &'(� ����#:� ��

��C� � 68 �8 ��� � ����� ; [W���� &'(� ����#:� ���� ) �� #"% �� �� 3���� !� � � &��� 4�% �� &'� �4) )�� ��3� � ��

� � �% ��% � ; [W� 4�% �� &'(� ����#:� ���� ) �� 3�� ��� � � 8 �-�,� �#+��J% � &��� 4�% �� &'� !�'�� ������ � �� !����

&��� �� �� � 3��#�� ���W% ��&'��4) )�� �,��; ����� �b�&��% ��&'(��

���� ���� 3� ���� �� 8 �-� �,��� � � �� ��� ��4�3� ���� �� 8 �-� �,��� � � �� ��� ��4�3� ���� �� 8 �-� �,��� � � �� ��� ��4�3� ���� �� 8 �-� �,��� � � �� ��� ��4� ���#���� � 8 �-��,� � ��) O������#���� � 8 �-��,� � ��) O������#���� � 8 �-��,� � ��) O������#���� � 8 �-��,� � ��) O��� ����

� 3����� �� 8 �-�,� ����#:�

� �JC��� �; �,��":��,�

� ���M�U��� #�"� �% �U���

� ) �) ��� ��% ��� C���4�% ����!�$�,������% ���

� ��&8 � $��W� ���������

� ��� �� 1% �� 6� � ��$�� 1% ��� ��A �)�C�� ��% -��� �������� ��3�O) ��

� !��4�8 ����� ��:�:��� �W����% �

Page 75: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

75

� ) O4�� ��% �� ��#��O�

� �����,� ��#�� �����W��#�) �����:��

� ��J �� �O���) ?�8 �; ��O���#��

� �������,� � � �% �� ��) OC���; �4�

� �� ) �� ���� � � U����W�� ����8 ��":��,�

� &� $� $�� 8 �

� �� ) �����,� �, :� ���O����� $�#����; ���8 ��

� ��� ) ?�8 �; ��O�

� &T8 �� ����S���� :��O���

� �) �� � :)����� $��������

� !�&��#����� ��8 ��� �:��8 ���

3� ���� �� 8 �-� �,� � �� � � ���#:� ��� &���� ��% ����3� ���� �� 8 �-� �,� � �� � � ���#:� ��� &���� ��% ����3� ���� �� 8 �-� �,� � �� � � ���#:� ��� &���� ��% ����3� ���� �� 8 �-� �,� � �� � � ���#:� ��� &���� ��% ���� ����

� 3����� � � 8 �-���, � �� � ����#:� ) �� ; ���� �� ��� �� &�� � ) � ��� *���� �� ���=�% � ��<&�� � �� � ��� �C����

���&� � (� ) � ��� 3����� � �8 �-��,� � �� $�=�#1% �� �� 4� � �� &�� � � ���=�% � ��<&� 8�% �� &'(�I.S.I.� ��<&� � & �

/ H. F � �� � � ��=�� ��<&� ��O�� �� !<% $,% � � � �� 3�� � � �� $� �(� �4�� ��4�� � �� $�=�#1% �� � � ���=�% � &���

4�% �� &'�� 6) � ) ����� � �� �) � ��<&� ��� �$���� �� I� #"-��� &��% �� &'(� �) � ) "-��� �� !� � ���� #"%�!�� �

��$�=�#1% �� ��������=��#"% ����61� �8 ����) �� � �%��&'(��

� �$�� ,� �Agmark�� �) � ��<&� ��� � ) �� #"% �� ��� 8 ���� ) �� � &��� #"% �� �� 3��'�% �� ��) � �� � $�=��� � � �

4� �� �� 4�% �� &'(� 4; � #"% �� �� $�=��� � �� �#+�� � �� � � O=�,5� � )�� !��#"% � &� �� 4�% �� & '�� 6) � #"% �� ��

) &����� �2 �% �'��3���� � ���=�% �&���4�% ��&'��4; �� &���<&��8 � ��4�% ��&'(�

� !� ��� ���4���� � �� ��$� �� #"% �!�� � ��� ���M� �=�� �� 4� �� � ��:�� 2 � � ��:�� � � � ��$� *���� &�� "#� � 3��� ��

) % ��&' (��

� �� ) �� ���� ���,� 2�� ) �� ���� ���,� 2�� ) �� ���� ���,� 2�� ) �� ���� ���,� 2 � �) �� � �, :� �� �O���� �� ) �� C���� ��� � $��� ; ���8 �� ����� 4�% �� &'� �) �� � ����=�� &�%��

�$��) � �� � � ���� �� �� �� �� ���,� ������ ) �� ; ���8 �� &T �� &�� �� ��� % '���� �$% �� &'� % -��� �, :� ��

�O����C���� ��3�����&�� �������% ����� �; '��4�� �$�(�

� ��� � �� �,� 2 ��� � �� �,� 2 ��� � �� �,� 2 ��� � �� �,� 2 � �) �� � � � �% �� �� ; �4� ����� 4�% �� &'(� �� ��#:� ) �� ���,� �� $< �� �� &��� 4�% �� &'� !�'��

C������ ��6) ��% �C������&) O) ��&� �&��% ��&'(��

� � �C����� �� � &T8 �� � �#��� �� �� 6) �� � % �#� � &���\��J�����4� ��"��W� ���� � % ��� 6 ) �� � $� #'$��� &���

4�% �� &'� !; � �) �� � � ���� ���� � � �8 � � ���� ������ � �� 3� �� � $� ; ' $��� &�� �&�� % ��� �� ��#:� &'� !�'�� � ����

������� ��; '$���� $�6�W� 4�� ��% �������#:��&��&' (�

Page 76: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

76

���� &� $�2&� $�2&� $�2&� $�2 �� �8 �&� $��� �����#:��&� �&'�% ���� ������ �!�) � ���) ��U����4�% ��&'��U����� ��� $�8 O� �� ��&��% � �

&'(�$�� 8 �����������&� ����� �������; '��4�% ��&'(�&� $�U����4�% ��&'(�

� U��� % -��� �P��� 2 � � � �P��� �� U���� U��� � �� �JC��� �� �� 6) �� � � � �P��� &� ��\��J����� � ��"��W�

���� 8 � (� �) �� � !� �� � �P� �� ��J �� ����� !�'�� / � ���:� % � �&����� �� ; �8 � /0 � ���:� % � �C�� ( �

� �8 �����#:�&��$��% ���� $� ����&���4�� �$�(���

� % ���2 �% ����� �� �,�� � ��� ������#:�&��% ��&'�!% A ��

/ �� � � � �C����� �� � �,-��� g� % ��� ���� �� �� � ����� ; ?,� �� � �=��� �� (� . 2 7 � ���:� %�

$<8 ��� �� �� �����8 C���% ���! �=��� ��% ��������&'(�

F �� % ��� !�'�� % �#� � ����:\ � !P�� ���� �� �&��� � ( � � �8 � !P�� ������ � �� � ��� � % ,� �� � $�

; 8 �������#�3�O���&���4�� ��% ���!�$�,������ � ������#:�&'(��

8 O ��2 �8 O � � �����M% �� ��4� ��2 �8 O ��2 �8 O � � �����M% �� ��4� ��2 �8 O ��2 �8 O � � �����M% �� ��4� ��2 �8 O ��2 �8 O � � �����M% �� ��4� ��2 � ����

� / �� ����8 O ���$�� � ���) ��. 0 �2 �7 0 �$� ����JC����

� / �� ����8 O ���3�' ) � ���E 0 �2 �/ 00 �$� ����JC����!�'��

� / � � ���� 8 O �� ) �� / . 0 � ) �� / 70 � $� ��� � ���� ; ���� � �� 8 O �� �� � � ���� �� ����� & ����� ��� � � ���=�% � �% �� &'(�

8 O �� ������M% �� ������ ��� ����� ����J:����:�� ��3���� � � ��$� �%��&' (�

� ���$% �� � ��� ���$% �� � ��� ���$% �� � ��� ���$% �� � ������

� � � �E� 3����� �� 8 �-�,�����'�� �5� �% -���$�=��� ��� �!<% ��!����!-��,% ��22 22 22 2 2 �&����(�

� !��) �� �K� � ; ��� �'�+:� ) ������#:� 8 ��"#"-��

� � � �H� !��4�% -���8 ����� �� ���8 �-��,� � ������� ��; [W�� ��4��) % ��&'(��

� !�� �O��� !�:���C��� � ; ����:�:��� �����% �

� ) ��� � �% �� ��) OC���; �4� � 8 ��":��,�

� � � �/0� U����W�� ����8 �� ) �3����� ��� ��� ��� ��4�% ��&'(�

� !�� �?��� �#��� � ; ����� �� 1% ��

� ) ���� ) �� ���� ��� � 8 ���� ) ��&T8 ��

� ��,�) ��� ��� ��,�) ��� ��� ��,�) ��� ��� ��,�) ��� �� ����

• !��4� % -��� ���:�� !��4� �� � �; ��,&���\�:� !� � � � �� �� 4�% �� &'� 4; � � 8 ���� � �� � � � ��:��� !� � � &��% ��

&'(�) OC����� #���� �#) ��!� � �&��% ��&'(�

• 8 O �� ��� ) #�,�K�� !�&��� ����� $� �� &'� �) �� � #) ��� �; �,�&���\�:�� �#:������ #� C���4� 6��% � ����� �� �

&��% ��&'(�

• �� ) �&�������$�� � ������!=���� O=�,�!�&��������$� ��&'(�

• �� ) �4�#�� �) ��� � � % �&�����#����3����� �� 8 �-�,�&'�� &�!P��� �&��% ��&'(��

Page 77: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

77

• &��� ) �X4� � � � � � 9�% � )�� �� ���� � &��% �� &'(� % ��� #� 4�W� �� #���� 3����� �� � �� � � � ��:��� % -��� C���4�� � ��

!� � % ��&��% ��&'(�

• 3����� � � 8 �-�,� ) ���=�� �� � ���C�� � ���� �#� �� � � � � ���% ��� ��4,���=��� 6+=�% �� *����� � �=��� �� *�����

��) � �� ��8 �-��,� �*���(�

• � � ���% ���#� ���� ���f�4��:��� ��T��":����4�% -�������":����4� ��� � � ��$�� � ��4�%��&'(�

• ����#:� ���� ) �� � �'�+:%�� �� &��� 4�% �� &'� � �� �+:� &��� 4�% �� &'�� ����#:� ���� ) �� 3����� � � 8 �-��,� �

��3����!� � �&���4�% ��&'��4) )����3�� ��� � �% ��% �; [W�4�% ��&'(�

! �1�� ����=��& �% ��� � ��2! �1�� ����=��& �% ��� � ��2! �1�� ����=��& �% ��� � ��2! �1�� ����=��& �% ��� � ��2 ����

� � � �/� 8 O ��� �) � O=�,��# �) #�,�1% ��!�&���&'] ��) � -��� ���##����� ��4��(�

� � � �F� ��P��3����� �� 8 �-��,� ��� �6� �X ��� ��+� �% 1#�� � ��; ������ � ) �R���� (�

� / � ���#���F � �!=���G � ��� )�D � �) �X4� � �

� � � �G� 3���4�� ���) ����% �����J� �� �!�#�� �&' ] �3���4��) ���=�� ���#� �� �� � ��#=�,�� ��4��(�

� � � �D� ����#:�) ��!�� �J� ��) �R% ��&' ] �% -����) ��J� ��68�8 ��� �&'(�

� � � �.� 3����� � � 8 �-��,� � �� � ����#:� ) �� ; ���� �� ���� � �� ; �%�� � �� � ��� �C���� ���&�� % -��� ���4���� � � � ��$�

��4����#����#"% �!�� �� � ��� ��#:�&������ ��!�� � ')��4� �� �� $� ] �

Page 78: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

1

���� ���� ���� ���� ���� �������������������������������������������� � � � � � � � � � � � �����

���� ������������������������������������������������������������ ���������������������������������������������������������������������������������������������������� �!��"��� �!��"��� �!��"��� �!��"�������

#$�����%�&��������'����()#$�����%�&��������'����()#$�����%�&��������'����()#$�����%�&��������'����()����

�*��"���+,��-�'�"��,�#��.���%/�&)�*��"���+,��-�'�"��,�#��.���%/�&)�*��"���+,��-�'�"��,�#��.���%/�&)�*��"���+,��-�'�"��,�#��.���%/�&)����

���,�������$(����,�������$(����,�������$(����,�������$(�����

�%/���0�1��2(3(��%������"��4%56(��%/���0�1��2(3(��%������"��4%56(��%/���0�1��2(3(��%������"��4%56(��%/���0�1��2(3(��%������"��4%56(����� ���� ���� ���� ���� ���� ����+&��+&�0������+&��+&�0������+&��+&�0������+&��+&�0������

�����%/�������� 7�+��+&����� ���� 8.�&��%����"���

� � � � ���� 4%56(���9:;���8�<("���

� � � � ��=� �,"��"���,���1�%4.����%��4%56(���

� � � � ��>� �������������%������8�"���4%56(���

� � 7�+��+&����� ��?� ����"����%�����%�����4%56(�����������������!��%@�

� � � � ���� 4%�4.����%����&%��������9:;����

� � � � ��A� :����"��"�4%�4.��������������%�7,���8�!��"B������������

� � � � ��C� ����"������;D�!��"E,��"��4%56(����%���%����,��F���

�����6�������� ��

� ��6��+��+&��"��8��,"�!��"-���<�.��"&������3�D�������%�����������8�%���(����%�7,��

�%�����F� �!��"-���<�.��"&��"������%G���%��D��,��"�(��"�8��<����H�,����*(�����@���4('(�+��+&��"��

1��2(3(���%�����"��4%56(���"��9:;����"� �4%56(���9:;���8�<(�" ��,"��"���,���1�%4.�����%�

4%56(� ���������������%�����8�"���4%56(���"��%/����"��8���,���"3�"@��

7�+��+&��7�+��+&��7�+��+&��7�+��+&������

���������������� 8.�&���%���"����8.�&���%���"����8.�&���%���"����8.�&���%���"��������

� ��,%�E%,��"��1��2(3(�4%56(��8I�;(�8�%������%��DI%����&�DJ@�1��2(3(�4%56(��

�"�8!��%��"��6��������&����(����!���%(�D�"(�DJ���%�7��"���D,!��%,���%���(�D�"(�DJ@�8(0�

�����������D�7K��<���I%�DJ�������(�<,�������"����%"�����("�D�%D�6���"������,����������<"B�"�

���7,����,L��&���L��'.�� ���'����%���"����D'+&�D�"@�,�B��,���G"�DJ�8.�%��,D�@�:������

�"��MN"�D'��D�","����D�" �<�O(���L����"�3�"�D�"��%�����(�<,�4,�,����"�8��"�D�"@��

� 4%56(��4%4.��E%,�D����8�%�����%��8���D��&��4.��(�DJ@��%P����%�(�%��� �ED�O�

<"�����!��%��MN�����,��&���D�"(� ��"��(�"�4%56(������DI%�8�J��!��:MN�E�(��DJ@��

Page 79: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

2

� 4%56(����8%���������"��,/�"���I���%������I���<�"�����DJ ��,/�"���I��������"�8;(3&(�

%�(�%������"�7,�8%��6,��(I%�"��"���D(���,��DJ�E�"�4%�4.���"����"�D��,�����D�"("�DJ��EJ�"�

��"����G ������ ��N"�3�"��<�.�& ��G��G���'�8��<@��

� 4%56(���"������I��������"�8;(3&(��%P�����"�� �"��<���8�"���� 1�%4.�����,��DJ�

�E,�"��������4%Q��84%56(�����4.��(����7I�;,�D�,�D�"���"�(.���4%�4.�%��&��%�(�%�������

�,��&���D�"���"��.������%P�����������"��%R�����"�������������%�(�E��%��'��'2(�������8��<���

1�%4.��@��

����

���������������� 4%56(���9:;���8�<("����4%56(���9:;���8�<("����4%56(���9:;���8�<("����4%56(���9:;���8�<("��������

� :'��8�<("��1��2(�(.������E�<�",�"��"����"�D�D��,�����D�"(�DJ@�4%�4.����<R�/G��"�

<"B���E��"�(�"�:'��8�<("���"3���'8�"����"�E;��<"(�DJ@�+��"�����������2(����S���D�"(��DJ@�8(0�

D�"��:'��8�<(�"���"�I��3���4%�4.���"����"��,9,���B�(�856�8�<(�"���"�8�,�,�����D�"����

������������ ������"��%�!�;,�8�3�"���"�4%56��B�,����������"��%�!�;,�8�3�"���"�4%56��B�,����������"��%�!�;,�8�3�"���"�4%56��B�,����������"��%�!�;,�8�3�"���"�4%56��B�,��������

� :�����"��4%56(���9:����8�<(�"�����%��� �7,�"�4%�4.���"����"�8�(�7���"3�D�"(��

DJ@�EJ�"���<�F�( �,�� ���, ��'OD �I%�� �:�� �%4����"�4%56��B�,�@��

� ���������I%�����4%56(����I%�����4%56(����I%�����4%56(����I%�����4%56(����I%���������&�:D'(�D��DI%����&�DJ@�I%����"��4%"<�3���.���F� ��2(�

�"��%/�J�"��<�.��"&���"��"���4%"<��"�Q���"��:�D���,���(�DJ@�4%"<��"�8�(��2(�I%����"���4.�(�

("����3���.���F���"�������������(J����<�.�& �,�����$����:�D���,�����E�(��DJ�E�"����I%���

��"����,��:,�(��DJ�@�8(0��D��,(�;(�8�%����DJ����I%�����"�4%56��B���E��"@�4%"<�3���.���"�

�"��'OD�:;<�D�"�E�,"��"��%�!�;,��%����7I�;,�D�"�E�("�DJ@��

� ����������"����"���4%56(�����"����"���4%56(�����"����"���4%56(�����"����"���4%56(�����"���"����L�+&�!��8I�;(�8�%����DJ@������"��"���"���"��*(�D�

�"������"����<�"�:������",�����D�"@����(�<,���T�"��"��"�����MN,"����D�@�������I%���8�J���"���"�

��"�3�<���B�,"��"�E'�F���N�E�(�DJ�(.���������������!��%,��:MN�E�(�DJ@��

� ====�����,�B��,�"����4%56(����,�B��,�"����4%56(����,�B��,�"����4%56(����,�B��,�"����4%56(�������������"�:����"���"�,�B��,�"����8�"���%��"/��Q���"����,�<",��

���D�"�2��"���,�B��,�"����1��2(3(�4%56(���"���DI%����&�4.��,�DJ@�:MN"�D'��,�B��,�"���"��3�<3�!���

E�(�DJ �E�"��+&��������"��%/�J�"��G���'8�"���"�E;��<"(�DJ ��"��G���'�!��"E,���("�����:����

�"�������"����%"������7�"��U���#:���)�:,��<"("�DJ@��

� >>>>�����<�O�(�"���4%56(����<�O�(�"���4%56(����<�O�(�"���4%56(����<�O�(�"���4%56(����<�O(O(O(O(��"���"�4%4.���B�,"��"����"�7,���,���(��L�+&���E�,�

���D�"@�<��/�(�<�OOOO(�"��"���N��D�"(�DJ���%��F�'D��"��� <'3&;���8�(�DJ@��E��"�!��"E,�������&*(���%�

7��'2(��%&���,D�D�"���(��DJ@�8(0�:����"��"�����(�<,����(0���%���"("�����:����$����<�F�(�"���

�L�+&���,"���8�<(���"��%���(������E�,�����D�"@��

Page 80: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

3

� ????����� 3�"���4%56(����3�"���4%56(����3�"���4%56(����3�"���4%56(����3�"���4%56(���,(�;(�8�%����DJ@�3�"���84%56(����%�

84%4.�(���"��������4%Q��3�"��"��B��������%�G����V���9:;�����"3�D�"�E�("�DJ@��

� ���������,"��"����4%56(����,"��"����4%56(����,"��"����4%56(����,"��"����4%56(����,"����������8I�;(��DI%����&�8�3�DJ@�,"��"����"������8.�%���"����"�

8�����D��,�D�"(�DJ@�,"���"���4%56(���"����"��,I����(����(0�������"�E���"�,"��"����"����","�

��8�<(���,�����D�"@��

� 6�"G"�:����"���"��MN,"��"�4.��,��������������7��(���:;���D�",�����D�"@��MN("�����

�������:����8�"���"�D�8�,�����D�"@��

� ED�F��(��D�"�:�������&�8.�%���MN�+&��"����"����&��"�����������7���"3�7��'2(�D�"3�@�

:����"���"������"�G"��%E,�<"B�,"��"���"�,�����D�"@��

� AAAA��������&���4%56(�������&���4%56(�������&���4%56(�������&���4%56(�������&���W%������2(������,�D�","����" �+��"����"���,�"���

�L�+&���8�%���(��D�"(�DJ@����&���,����<%���"��"�� ��������������"��EJ����<�.�&�

�,��(��DJ�E�"�������&��"�8;<�������+I���<���"�E�,"��"���"�(��DJ@�+��������&��"���"���E�(��

�D(��DJ���<���,��"��"�����"�,D���,�����E��"3��(�"��',�+&�<","��"��:������N"3@��

� CCCC��������J�����J�����J�����J���9:;���8�<("�����9:;���8�<("�����9:;���8�<("�����9:;���8�<("����4��2(3(�4%56(���"�����J�����8�%�����������DJ@���(����(��

����D�<���I%�DJ����:������"����(0����7�("�D��,���(�Q���"����J��E�,"��"����"��,<"&���(�

�����E�,�����D�"@���I��3��"����"��%�"&K����������(0����DJ@��D�8�<(�:�V��%4.����"�D�

��,����D�"@�:������"����(0����J���"����"�!�"E,�����D�@����J��,�E�,"��"�8!��%��"��:�����"��

8��4��:,���D"3��(.���7�����,�����!�����&���"���,"��"��,D��3"3�@�%D�8�,"���J�����

����"&��"����(�!��7<����D"3�@��

� �D���I��3����8�%�����RI��DJ ��E��"�$����!��"E,���,"��"�����(�E�"��'6�8%��"/��

�D�E�(��DJ�%D�������"�I��3��<���E�(��DJ@�8(0�:����"���"��,I�����J����8�<(���,�

���D�"@��

����

��������====���� �,"��"���,���1�%4.�����%�4%56(�����,"��"���,���1�%4.�����%�4%56(�����,"��"���,���1�%4.�����%�4%56(�����,"��"���,���1�%4.�����%�4%56(��������

� !��"E,��"���.����.��E��!��:����"��"�4%�4.���"����"�8�%����DJ@�<��/�(�E�����

����"3���,"��"���"3�"��"���"3���'�������"�!�(����%"������E�("�DJ�8�J��7,�"����"3�7I�;,���("�DJ@�

+,�"���"���� ���"(X���(.���8�(�����'B��DJ@��

� +��"�8�(��2(��,"������,��R<R�D�",�����D�"@����"��E������0���"/�:Y(��7I�;,���(��

DJ@� �"�U,"������(.���8;�����('8�"��"��VL"G��%���"��"���,� �"�� ���"�(��7I�;,�D�"(�DJ@� 8(0�

:����"��"����"��%P�����"��+,�<�"/��"��"���D(�E����1�%4.���D�",����D�"@��

� ��'Y�E��4%56 ��,�&� ����<��& �4%�<���D( �3;�����D(���%�%��&���D(�D�"(��DJ ���.��D�

�,"������,��%�����D(���%��G���'���%�E%���'���D(�D�",�����D�"@��

Page 81: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

4

�%P�����"��E�������3�D�%P�����"��E�������3�D�%P�����"��E�������3�D�%P�����"��E�������3�D�������%P����"����"���'Y�E����1�%4.������,(�;(�8�%���(��D�"(�DJ@�

+��"��8��%���,�D�","����E��<��/�(�D�","����9!��%,��:MN�E�(�DJ@��%P����"���"�����"D"������"��G�

��G�����"�8�J���(�����4G",�"��4G���"������"���"���E���B���E�(��DJ@����('��"�:(&,�"��"���E��

3�&�D�"�E�(��DJ �+��������3��&��"��"����G��"��"���E���B���E�(��DJ@��

� �E�������"���!��E��!����E��" �7,��"��'����(�4.��,��"��7K����������"��B�,"������:;���

D�",�����D�"@��,"��"�E����"��B�,"��"����"�4%56�D%�<���4.��,�D�",�����D�"�ED�O���������%�

3;<3�,��D'O����"@�����MN�����B�,"����D�"@�+,�:(&,�"���"�E����"��,���,"��"������R.���D�

����D�",�����D�" ��E��"�E����"��,�������,"��"������"��<"��<���E��"@�83��G�������G�"�

�"��,���3%���<�"�E��"�(�"��:�"�7K���DJ@�+,�:(&,�"����"��,I����(�4%56��B�,�����D�@�:(&,�"���"��

���(�<,�(�E��%�4%56�E��!��,�����D�@��

�,"��"���,���4%56(�����,"��"���,���4%56(�����,"��"���,���4%56(�����,"��"���,���4%56(�����

� �%P���� �"�� ��'Y�E���� 1�%4.���8I��%����DJ@�E����"� ��'Y���,"��"����"��,9,�

����8�"���"����'2(���,�����D�"����

���!��J�(�@�

���������,�@��

=�����;��@��

���������!��J�(�����!��J�(�����!��J�(�����!��J�(����+��"�8;(3&(�<�"��%�����F��DJ����

� ���E�����7:��,��� � ���4�%����

� E����"�7:��,"��"�7��"���"3�"��"�E%���'�,/G�D�"�E�("�DJ� ��%���,�"�:J��E�("�DJ�@�

�%/�J��3J�"��!��E���"��,���E�(�DJ@�+���%�����������"3��%P�����"����"�7���"3�,D�DJ �

��;('�T��"���7���"3��"����"�����"3��"�������E����(��DJ@��

� 4�%�������%��"/���������"��;��$����D�"(��DJ@�+��������"��D�"�E��7:�����7���

%�/��:,�("�DJ@��L������D'O�����%�/����"�E���"��:<���<���E�(��DJ@���'<���"�E����"��,"�

��"U��:,�,"��"����"�+���%�����������"3������E�(��DJ@��

��������������,�����������,�����������,�����������,�������"������"������"������"����+�������$����E����"���'Y���,"��"����"�<�"��������"������,������"3�

�"�����"�E�("�DJ��

���������8%��"�����8%��"�����8%��"�����8%��"�����8%��"����E��������,��������"�E���"����9���(�8��'�Y��F���"%��,�"�:J��

E�(�DJ@��

���������E%���'�,��������E%���'�,��������E%���'�,��������E%���'�,�������E%���'�,���������,�"���"�����"3��"�E%���'�(.���8;���"�;<���%4('�O�!��,/G�

D�"�E�(�DJ@�+��"����"��LG�� ���,����%��,�&���������"3������E�(��DJ@�+��"�8�(��2(�

��"G"���������"��3,"G �%����3���%� �2��"�,�8��<�����,�!������"3��"�����"�E�("�DJ@��%P�����"��

+,�������"3��'3�(���%&�������E����(��DJ@��

Page 82: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

5

====��������;�������;�������;�������;�������������������������������E,(���"�����"3��"�����E������'�Y�����0�:N"�:N"�(���:�"��"�����N ��I.���

(.����"�(���8��<��������E�(�DJ@��

��������>���������������%�����8�"���4%56(����>���������������%�����8�"���4%56(����>���������������%�����8�"���4%56(����>���������������%�����8�"���4%56(��������

� ��I�"��:�������8�,"�T����"�����(��8��������������%P�����"��1�((�D�"(��DJ@��"��

�4.��(��"���%P�������%�(�%�������&*(�4%�4.���<�D�",�����D�@�����"��4%56(����8�"���%P����

���������%�6����!���"�$�������,��<���E�,�����D�@�����

� ����"��4%56(����� 8.�&��%P������4%4.��%�(�%���� �"���4.��( � �������"� 8������ �

����� �����"���4%56(� ����������%� ���J�������4%56(� ��,"��"���,��� 1�%4.���(.���

��������D��"3��"������E�,��DJ@�����"��4%56(������9:;���������8�J��7��"�8��������"�

4%56�%�(�%�����"�DJ@����������������1�������Z<�DJ ��E��"�8;(3&(�+���( �B�"���"��"�<�, �

�����F� ��'4(���� �6���%�� ���E�-E� �����"3������" �L,&����!���'6���9���(�DJ@��

� �%P�������4.��(������!��%��%P����������&���J�����1�%4.�����%�6���"���"�����������%�

��,�����%��������N(��DJ@��

� �%P�����"%��%D�4.��,�,D�DJ�ED�F����9���3(��%/���"��������������9���3(�M�3��"�

�����E�(��DJ�%�,���D�:�������T���EJ���D�",�����D��ED�F��%D�8�,"�E%,��"������9!���%/��"&�

��"��'�%�����%&��1�((������"�(.���8�,"���"�!��%/���"���L��%��'B��E%,��"����"�(J�������

��"@��

������������������4.��(�8�J��8���������L�+&�������������4.��(�8�J��8���������L�+&�������������4.��(�8�J��8���������L�+&�������������4.��(�8�J��8���������L�+&�����������4%56(���"����"��D��8�,%��&�:�(�

�D�DJ����%D�,3���"�84%�4.�����%�(�%�����"����&*(�<���D�"@��%P����!�%,�������:�4(�, �

������, �:��NB��,���"��,�G�,D�D�",�����D�"@��

� �%P�����"�������"3�����8�"����:D'(��DI%�DJ@�+,�"�$����:������������"�1��%D�����

H�,����*(���("�DJ@�����"����L��&�!���2���D�",�����D�@�����������%����4�R�(��7;,�(����

�DI%���,�������:�J�Y���%�����"����,D�DJ@�8(0�+��"����"�D�F����1�%4.���!��D�",�

���D�"@��

� ����;�����������"�����8�����%�����6���"������B����"�8�����������;��D�",�����D�"@�

��I�"�������"��<%������:N�������G���%���J��������3���B�,"��"����"�8V����D�",�����D�"@�

����"��"��D%����%���"��,��"����"����&*(��B�N����F����%���"��,<�,�D�",�����D�"@��

������������������������L�+&�������������������L�+&�������������������L�+&�������������������L�+&������(�<,�����"�����L�+&���E�,����D�"@������I�"�������"����,"�

��N"<�,�D�",�����D�"�(.���:����"���"�LG"���3E �L��"��"��6��" ����3L���"��6��"�8��<�+,�

��N"<�,��"��D���,"��"����"��D��E�,�����D�"@�+���������"�������������'4(�������� �

����&���8��<�����"��"����,"�!����N"<�,��B�"�E�,"����D�"@��

Page 83: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

6

====�������������%�����8��"����L�+&������������%�����8��"����L�+&������������%�����8��"����L�+&������������%�����8��"����L�+&�����������%�����8�"�����L�+&��,���(�Q���"����(�<,���E�,��

���D�"@���<��������"��<�"�������F���3(�D�"�(�"�<�"�:����L�+&���1�%4.���D�",����D�"@��*(�D��"��

���:�������8�"����%�:���<�"������'��+&�!����E�,�����D�"@�<�%�E�"� ��B�N����"��8�J����"��,<�,�

��E���������%�3;<3�!��������������,���("��D,�����D�"@��

>>>>����� ���������%� ���J��������L�+&���� ���������%� ���J��������L�+&���� ���������%� ���J��������L�+&���� ���������%� ���J��������L�+&����%P����"��"�� :����"���%��������"��"����"��R.����R.���

���������%����J�����8%���D�",�����D�"@��D��%P��������3����"�������,��"�����,��&(����"�

E�,"����D�"�(����<'3&;���8�J��3;<3��!��E3D� ,�LJ�"@� ������� ��%� ���J����� �"����,���

1�%4.���!��D�",����D�"@�+,�����(�<,���,�8�J���L,�+���"���'��+&�D�",����D�"@��

????����� ����"��4%56(���"���������6����D��"3��������"��4%56(���"���������6����D��"3��������"��4%56(���"���������6����D��"3��������"��4%56(���"���������6����D��"3��� ����"��4%56(���"�����������%�6���"�������"3<�,�

�DI%����&�D�"(��DJ �8(0�7,����D��"3������E�,�����D�"@�+�����&��"���D��"3��"����"��%P����

�"���������"���%�:����"������4%56(������(�3��(���E�,�����D�"@��

���3(�����,������3(�����,������3(�����,������3(�����,������� 1��2(3(�4%56(���"�8���2�����X("�DJ�[����� ,�B��,���4%56(��2��"�8�%����DJ�[��=�� ������ �"�� �,"� �"���,� �� 1�%4.��� ��%� 4%56(�� �"����"� 8�%���� :�(�"� ��� 7V�"B��

��E�"[��

� � � � � � �

7�+��+&����7�+��+&����7�+��+&����7�+��+&��������

��������?�����""����%����%�����4%56(�����������������!��%���?�����""����%����%�����4%56(�����������������!��%���?�����""����%����%�����4%56(�����������������!��%���?�����""����%����%�����4%56(�����������������!��%����

� ���E��"��4.����(��%�!�;,��%P����"��"���%�!�;,����%���"��"�:����:������"��8���,���,"�

8�("�DJ�@�����;�(���8������������%���"���"���:5��"��"�4%�4.����8�"����"+&����,�,D��<���E�(��DJ@��

� ����"����%�����%�����4%56(���"�:����"���"�4%4.��%�(�%�������(��DJ@��E����7,�"�

4%�4.�����8,'������!��%��N(��DJ@��

� ��<�/������%���������:������"�8��<��"�!��:���E����(��DJ@���J�����3�(�%�����F��!��!���

!����(�������(���,"��"���'�%�����D(�DJ@��

����������4%�4.�����4%�4.�����4%�4.�����4%�4.����%����&%��������9:;������%����&%��������9:;������%����&%��������9:;������%����&%��������9:;������

� ��I�"��E%�8�,"�����"��8�"���"�%�(�%����8.��&(�:�S������������,!�&���D(��DJ@��E�"�

����;��!��/����"��7�������&%�����D��E�(��DJ@���I�"��������8�,"����&%�����"���!���%(�D�"(��DJ�

4%56����&%�����������"�7K���4%�4.���"����"�8�%����DJ@����&%�����"����<�/�����������"����"�

T��(��D�"(��DJ@��

� ���&%������<�/�����"���������84%4.�(��(�"�D�"(�DJ���.��D���,������4���F��!�����,"�

8�(�DJ�EJ�"�(%���%�,@��

� ���&%����8�J��%�(�%������"�4%56 ��,�&����%���'Y��B�,"����,(�;(�8�%���(��DJ@��

Page 84: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

7

������(�<,���I�"��������"�:����"��"�8�,�8�,�����8�"����L�+&������E�,����D�"�(.���

G�G��\�8��<��:6%�+&�E�,����D�"@� �����\����L�+&�(.��� ����������3�����4%56(��!��

:����"��"��D��"3��"������E�,����D�"@��

��� ��<� �"�E�� �� 1�%4.����%P���� �"�� ,D�DJ�(�"� ������ �"� :N"� 8�J�� ��X<��� :����"� �"�

��%&E�,��,� �DJ��9������'8�"��"���,�!��%����E����(�DJ ���;('��"����&����������<"B��"B��

�"��D�D�","����D�"@��

=�� ������ �� �L�+&� 8�J���"�E�� 1�%4.���D"('� :����"� ��G�"����F�� :,�� <�E�,�����D�"�E�"�

8�,"�8�,"����� �"��L�+&�%��,"��"���,�!��,"�������&��,���(�Q���"���"@� :����"���"�

]��%�"&K������&���,"�D"('��'�4�R(�������"I���D(������E�,�����D�"@��

>���%P������"����J�����(.����������,�D�","����4.��(��"���4.��,����"3�"������D��"3��"���7,���

�,��&���������E�,�����D�"�(.���7,���L�+&���1�%4.���!����,����D�"@��

?���������"�:����"��$�����������"��"��<�����,<"&��,��"��������D��Q���"�3�O%��"����L�+& ���4(�"����

�L�+& �B�"���"�<�,�"����L�+&�8��<�!���!���!�����+&�E�,����D�"@��

����������"�$����:����"����"��L�+& �4%56(��8�J�����E��"%���"����"����"I���D(���,�����D�"�(.���

8��(������V����,��"���+��"����"�8�!�!����8����<�"�E�,"����D�"@��

6���"���"��D��"3�������������%�7,���8�!��"B����6���"���"��D��"3�������������%�7,���8�!��"B����6���"���"��D��"3�������������%�7,���8�!��"B����6���"���"��D��"3�������������%�7,���8�!��"B������������4%56(���B�,"��"����E,�6���"������

�D��"3�D�"�7,����%���%(��8�!��"B���B���E�,�����D�@�6���"�����1��2(3(�4%56(��8�J������"��

4%56(����������������������������E�,��!��8�%����DJ@�:����"���"��� +��������4%4.��

8�<(�"������,��&���D�"(��DJ�(.���7,�"��������D��Q���"����&���,"���!��%,��!���%���(�D�"(�DJ@�

�D��"3���!��%,���"��%�����"�L�4%Q��%"���4�������E'�����D("�D�J �8���,���("�DJ��8�J��

8�,"�E%,���"��L��:,�,"��"�����.�&�:,("�DJ�@��

6���"���"�4%�4.��������������%�7,���8�!��"B����6���"���"�4%�4.��������������%�7,���8�!��"B����6���"���"�4%�4.��������������%�7,���8�!��"B����6���"���"�4%�4.��������������%�7,���8�!��"B����6���"����"�4%�4.����������"����"�7,�"�

4%�4.������������"�$����������������,�����������E�,�����D�"@�+��"���.����.��:����"��

�"��F�2G���������!���%P���� �"��� ���������������"�E�,"����D�" �2��"��� +���������"�

��������"�:����"��"���,�,"�%��"��%�!�;,���"3�"���E�,����7,�������9!���8%4.����"��D�D�"�

E�(�DJ@�8(0�7,����"�.�����������I���1�%4.���!�����(���"���E�,���9!�%�D�"(��DJ@���<�

��"+&�:�������������"3��"�3���(�DJ�(�"��"�"�6�����"�6�F�G����%P�����"�7�"�8%�������%�

+��E����'�%�����<��+&�E����(�DJ�@��F2G����������"�����������%���,����Q���"�84%4.��

:����"����!���(�����E�(��DJ ���.��D��%P��� �8�!�!��%� ���(����(����"�:����"��"�4%�4.��

����3�(�8.�%��8%,�(�����D��D�H�,�D�"�E�(��DJ@��

�D�H�(���,"��"����"����6���"�����4%�4.��8�J���%��������������"�D�"��D��DJ�8.�%��,D �

7,�"�4%�4.�������"E,�:Y�����������,���,(�;(�8�%����DJ@�+��"����"�6���"�����9:�+& �

Page 85: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

8

!��� ��,"����,�� �D�.���J� �T�'G,�"��8��<����'�J�(��8��<����H�,����*(���,��8�%����D�"(��

DJ@�:����"��"�����;��4%�4.��������������("�����7,�"�%4� �I%�� �:�� �8�F�B� ���, �,�� �

<�F�( �3�� �S<� �L"LN" �,�B��,�8��<���!��:N���%���,��"�E�F�����,����D�"@�6���"���"�

8��,�"����!��,E���B�,��8�%�����D(��DJ@��

�%P�����"��6���"���"�4%�4.������������(,��������"��9!�%�D�"(��DJ����

���<J�,��4%�4.���,����� �

����,���(��F2G�������� ��

=���%���/G��F2G��������@��

���������<J�,��4%�4.���,���������<J�,��4%�4.���,���������<J�,��4%�4.���,���������<J�,��4%�4.���,��������6���"�����<J�,��4%�4.���,��������������� ��%/��������� ���4.���

�����,���%�����������������"��������$�����,���(�Q���"������E�,�����D�"@��

����������,���(��F2G�������������,���(��F2G�������������,���(��F2G�������������,���(��F2G�����������6���"�� ����,���(� ����������J�������F2G���������8%���

������ E�,�� ���D�"@� +��"� ���"� ����I��� �� 1�%4.��� �� E�,� ���D�"@� ����I��� $����

�������������� �1�������������8�J������������"�����D��(���"�����%����,���(��F2G���������

���,�����D�"@�������� ���,����<�"/�������"3����D��,�D�","����7��(�����I���������&��"�

7,�"�7�������1�%4.������+&�E�,����D�"@��

====������%���/G��F2G�������������%���/G��F2G�������������%���/G��F2G�������������%���/G��F2G�����������6���"������������(.���8;��<':&�(�8�" ���"3�"�8��<����������

�(������I���D��3����("�DJ ���;('�8�E����������;������I���7,��!��:�(�"�����(��

,D��3����("�E�"�������"��%�!�;,�8�3�"��"����"3��"�Q���"��1��*(��D("�DJ@�+��"����"��F2G��"���

G�� �� 8�%���(�� �N(� DJ@� ,�� � ��, � 3�� � D_ � S<� � ���� ��%� �������� ��"3�"� �"�

8�3�8�3�����I���D�"("�DJ@�8(0�����"����%/�&��"�����:���6���"���������I���"��"�<���"�

�%���/G�4%�4.���,���������,�����D�"@��

���� 6���"���"��F2G������������8�!��"B����6���"���"��F2G������������8�!��"B����6���"���"��F2G������������8�!��"B����6���"���"��F2G������������8�!��"B����6���"���"��,���(��F2G���������(.����%���/G�

����������8�!��"B���B���E�,�����D�"�(����7,�"�4%�4.���9:;���E�,�����%P��� ���(����(��

8�J��<':�������������("�����<"B��E����"@�����I�����%���"3��,<�,���<R�/G��"�!��8�!��"B��

�B���E�,��8�%����DJ@��

���� +��"����"��%P�����"���I�"��6����"����������&�7��"�8�!��"B���"�Q���"���D,��

���D��" ��E�����7��"��,E��%%����(.���7��"�4%�4.���9:;���+�(D�� ���3�( �8%,�( ���"3�

8��<������,��8���(���E�,�����D�"@������&����.�����4(� �<�������������8�J��(����

75�(����������4(�����(J���������E�,�����D�"@����������%�����I���$����+����&���

���(&��F�� ��E�,�����D�"@� +�� ��&���������� ������ 8�J������I���(.��� ��4.��������,� �"�

D4(�����%��G*����!��8���(���E�,����D�"@��

�%P�����"��4%�4.���9:;������&������!��%�����:,�,"�D"('��,9,����(��<��7���"�E����("�DJ����%P�����"��4%�4.���9:;������&������!��%�����:,�,"�D"('��,9,����(��<��7���"�E����("�DJ����%P�����"��4%�4.���9:;������&������!��%�����:,�,"�D"('��,9,����(��<��7���"�E����("�DJ����%P�����"��4%�4.���9:;������&������!��%�����:,�,"�D"('��,9,����(��<��7���"�E����("�DJ����

Page 86: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

9

����,���( �������8�J��%��/�&��4%�4.���,���������&���"E,��:,���@��

����!���������"�8�J��6���"����"�+�����&���"E,���"��8�,%��&�Q���"����������@��

=���!���������"�8�J��������������"�$�����,���(�Q���"�4%�4.���,�������9�;,����8�!��"B��

(J������,"���1�%4.���$���@��

>���F2G��"�$�����������,���������8���"E,����(.����������8�!��"B���B���@��

?���%���/G��F2G��"���,�� ���, �3�� �8�F�B� �8��<��"�%��/�&��4%�4.����������9�;,������@��

���4%�4.�����������������I�����V����,��9�;,���@��

A��8�!�!��%��"���"�:����"��"�4%�4.���"��9:;����"�����,��<"��@��

:�:�:�:����"��"�4%�4.��������������%�7,���8�!��"B����������������"��"�4%�4.��������������%�7,���8�!��"B����������������"��"�4%�4.��������������%�7,���8�!��"B����������������"��"�4%�4.��������������%�7,���8�!��"B�����������������

���� 6���"���"�4%�4.����������"����"�7,�"�4%�4.������������"�$����������������,������

�����E�,�����D�"@� +��"���.����.��:����"��"��F2G����������%P�����"�� �����������

����"�E��"�@��

����

����

�%P�����"��6���"���"�%P�����"��6���"���"�%P�����"��6���"���"�%P�����"��6���"���"�4%�4.�������������,9,�,'�����DI%�DJ����4%�4.�������������,9,�,'�����DI%�DJ����4%�4.�������������,9,�,'�����DI%�DJ����4%�4.�������������,9,�,'�����DI%�DJ�������

���6���"�����<J�,��4%�4.���,�������������"�$������,"����7,�"�4%�4.���9:;���E�,�������*(�

��,"��"���'�%��� ����D�%�7������"��'X�%����*(�D�"���"�3"@��

����,���( �����������J�������F2G���,������$����:����"��"���������%���,�����%��� �

<�"/��"����D��,�(.���8�%��������I���������&��9!�%�D�"���"3�@��

=���%���/G��F2G���������$����6���"������������%�8;��<':&�(�8�" ���"3�"���E�,�������,��

(.�������I����9:;������D�8��<����*(�D�"3@�

��������C�����"������;D�!��"E,��"��4%56(�C�����"������;D�!��"E,��"��4%56(�C�����"������;D�!��"E,��"��4%56(�C�����"������;D�!��"E,��"��4%56(����%���%���,��F�������%���%���,��F�������%���%���,��F�������%���%���,��F�����

� �";<������,�$�������.�������������"���"��1���������"����"�����;D�!��"E,�1�%4.�����3��

��3+&�.�@�+����7<�<"���8������"�8�������B����"��:5��"���"��%P����8�,"��"����"���"��(�

��,��.��@��

� <"����"���'6���-��������"�$��������;D�!��"E,���"E,����%&��"�D�����&�;%(���E���D�DJ@�

%/�&��``��`A��"����"�<�"�D����!��"E,�����"E,���"�8;(3&(�A������"N�:5��"���"���!���;%(�

��,"���������B���3���.��@�+��"����"�Caa����"N�Q��������%���,������3���.��@��

� �";<���������"�$����<�%����%/�&����"E,���"�����.���������������%�!�;,���"E,�8�"��"�

����=a�DE������"N�Q��"����:EG��B���3���DJ@�+����"E,���"������;S�!��"E,�!���������DJ@�

+��"� :�%E�<� ��,%� ������,��%���� ������� ������"G&� �"� 8,'����%/�&� �aa=�a>� �"� <�J��,�

Page 87: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

10

�����<"����"���������"�?�(��4����:���"��6�"N���E�,"�%��"�6���"��������<��=��=C�L�<�

DJ@��

� �";<��������"�$����,�(��������;%�,����(�D��"�,D�D�"������DJ@��!���������"��

����,������(�"��D��!��"E,�:,�,"���1�%4.������8!��% �(�"��D���,���&��(��������"�,�8�,"��"�

�D����&�������&Q���"��L�(����(�L�83����,D�D�"������DJ ��"��,�+��"�:�%E�<�!���";<��

�������"�$��������;S�!��"E,����&����4����6���"���"���������DI%����&��D���DJ�@��";<��������

�"�$����%(&��,��"������;S�!��"E,����? aa����"N�Q��"�B��&���,"�������%���,�DJ@��

� ����"������;S�!��"E,�(J������("�����4%56(������%��"/�����,��B�,�����D�"�EJ�"�0��

���%D�4.��,�ED�O�!��"E,�:,�,"���(J������E�(�DJ�8.�%��!��"E,�������E�(��DJ �4%56�D�",��

���D�"@��

����B�N�����"����E����3�D�",����D�"�(�����6��� ��:V� �%�8;���G�"��"�:��%�D�"@��

=��!��"E,��B�," ����,"�%��"�:(&,����(�<,���L����"�E�,"����D�"@��

>��!��"E,����,"��"�����(�4.��,�����'��+&�D�",�����D�"@��

?��!��"E,����,"���%����"�,"�������&�E�"�!����D�����%��'Q/������D"�D�"�7,�"�%4����L�D�" �

,�B��,��G"�D�" �:���:F���"�D�","����D�"@��

���:5��"���"��E,�:(&,�"��"��!��"E,��<���E��"�%D�4%56�D�",�����D�"@��

A��!��"E,����,"���%��,"��"����"�4%56�E���������"3���,�����D�"@��

C��!�����D"('����3��D%��:;<��Z:�"���"���B�,����D�"@���������

`��!��"E,���,"��"���%&�:����"���"���X�,�����D�"����%D���:',��"�D�.�����"���!��"E,���"�@�7,�"�

,�B��,��G"�D�","����D�"@�7;D"��D�H�,�������E�,�����D�"����3;<"�D�.��"��"�!��"E,���,"�����"G�

�"����"3��"���"3���'��D'O�����������"���"3�:,��<"("�DJ@��

�a��!��"E,���,"��"�����(���',0�D�.����%��'OD����","���8�<(�7;D"����,����D�"@��

����!��"E,�����'�,"��"�����(��7��4.��,�����'��+&���%��L�+&�D�",����D�"�ED�F��!��"E,������

3���DJ@��

� ����;D�!��"E,�����,������7K�����"E,��DJ�+��"�:����"��"�����'<����(����!��%,��

�%���(�D�"(�DJ���%��������"��"��������"��'6�856�8�<(�"�����%����D�"(��DJ@��

+��+&�����������+��+&�����������+��+&�����������+��+&������������

��� ��,%� E%,� �"�� 1��2(3(� 4%56(�� 8�%���� ��%� �DI%����&� DJ@� +��"� 8!��%� �"�� 6��� �����&���(����!���%(�D�"(�DJ���%�7��"��D,!��%,���%���(�D�"(�DJ@�����4%�4.����"�7K����B�,"��"����"��%P��.�&��"��"�� �'6�856�8�<(�"����"��%���(������E�,�����D�"�EJ�"����������"�4%56��B�,� �I%�� ��"�� �8�F�B� ��, �<�F�(�" �,�B��,�"�����,���(�4%56(� ����J���9:;���8�<("��8��<@��=���,"��"����"���'Y���%��R<'���,���1�%4.���D�",����D�"@��,"������,�MON�����B�,�����D�"@���,���3�D����"�E�,"�%��"�:(&,���%�G�������4%56�D�","����D�"@��

Page 88: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

11

>����������������%�����"����4%56(���"����"��������6�������(�3��(���E�,����D�"@��?���%P�����"�������������6���"���"�4%�4.��������������,�����D�"@�4%�4.������"G&��%4(����"���B��E�,����D�"@������3(����,�������3(����,�������3(����,�������3(����,�������>� <J�,��4%�4.������������������������E����(��DJ�[����?� ����"��4%56(���b�������"���!���%(���(�DJ�[����B��"@������ !��"E,���,"��"���%&�6���"����"�4%56(���9:;�����,�8�<(�"����E�,����<",����D��[�����8�I������������,���8�I������������,���8�I������������,���8�I������������,��������� �%P�����"���,"��"���,���2���1�%4.���D�",�����D�"�[������� ����"��4%56(���"���������6����D��"3����2����DI%�DJ�[�����=� 6���"�����4%�4.�������������������8�J��2��"���%�,�����D�"�[�����>� �,"��"���,���"���'Y���,"��"����"���,��%�����"���"�����"3��"����,�����D�"�[������3(����,�"���"�7K��������3(����,�"���"�7K��������3(����,�"���"�7K��������3(����,�"���"�7K��������7��� 4%�������������4%56(��EJ�"����(�<,�4,�, �,�B�',��G"�D�",� �4%56�%4�����������,��

�%�����(�<,�:������,��8��<@�7��� ,�B��,�"���"��3�<3�!���E�(�DJ@�8(0�!��"E,���("������%/�"�"��G���'�������"���DO'����

�������"���"3�:,��<"("�DJ@�7�=� �������"���,"��"���,���G���8.�%��:(&,�"�����L�+&������������D�",�%��D�"��%��

���J������,"��"���,��"�<���D�",�����D�@�7�>� ��������� ��%/��������� ���4.��,������,�8.�%������������������"��������$����6���"�����

<J�,��4%�4.������������(�<,������E�,�����D�"@��?� �%P�������4%4.��%�(�%����:�����"�4%�4.�����8,'������!��%���(��DJ��%����������"��'����(��D("�DJ@�

7��� !��"E,���,"��"���%&�D�.��"�����L�+&���,����D�"��%��!��"E,���,"����4.��,�4%56�D�",�����D�"@�

������������������������������������������������ � � A � � A � � A � � A����

���� ������������������������������������������������������������ ���������������������������������������������������������������������������������������������������� �!��"��� �!��"��� �!��"��� �!��"�������

#$�����%�&��������'����()#$�����%�&��������'����()#$�����%�&��������'����()#$�����%�&��������'����()����

�*��"���+,��-�'�"��,�#��.�*��"���+,��-�'�"��,�#��.�*��"���+,��-�'�"��,�#��.�*��"���+,��-�'�"��,�#��.���%/�&)���%/�&)���%/�&)���%/�&)����

���,�������$(����,�������$(����,�������$(����,�������$(�����

�%/���0����'<������b������%��4%�4.��%/���0����'<������b������%��4%�4.��%/���0����'<������b������%��4%�4.��%/���0����'<������b������%��4%�4.����� ���� ���� ���� ���� ���� ����+&��+&�0�A����+&��+&�0�A����+&��+&�0�A����+&��+&�0�A����

��%/�������� � 7��+��+&������ � A���8.�&���%���"���

� � � � � � A����������, ���<����, ���,����� ���%�8;���<�.��"&��"��

� � � � � � �����"%,��"�D��,��F���

� � � � � � A�=����.�����7������

� � � � � � A�>�G��������

7��+��+&������ A�?����������"3 �7,�"�LJ�,"��"���������%���

Page 89: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

12

������"�.�����"�7����

� � � � � � A�����J,�������(���"3 ���������%�:��%��

� � � � � � A�A�������������"3<�,��

�����6�������� ��

� ��6��+��+&��"��8��,"� 1��2(3(���%� ����"��4%56(���"��%/����"��8���,�����@�+��

8������"��8������'<��������������%�4%�4.���"�8;(3&(����.�����7���� �G������ ���������

��"3 �7,�"�LJ�,"��"���������%���"�.�����"�7�����"��%/����"��8���,���"3�"@��

� � � � � 7��+��+&����7��+��+&����7��+��+&����7��+��+&��������

AAAA���������'<�����4%�4.�����8.�&���%���"���������'<�����4%�4.�����8.�&���%���"���������'<�����4%�4.�����8.�&���%���"���������'<�����4%�4.�����8.�&���%���"�����

� ���'<�����4%�4.�� ��� 8����� ��'<��� �"�E,4%�4.�� �"�DJ@� ��'<���(!��4%4.���D�

��(��DJ�E:����'<�����4%�4.���"%������(�"/�E,��D�"@����'<�����4%�4.�� 1��2( ����E�%�

��/Gc���8��V���,����DJ@�!���(�EJ�"���"��V�������-���"�����E,����'<�����4%�4.������%��"/��

�DI%�DJ@�E,�4%�4.���"%������%����&�������'<�����4%�4.����"�7K�����%��L��:,����B�,"��"��

8D���!��������,%�&D���("�DJ@��

� ���'<�����4%�4.���"�8�!������4%�4.���9:;���7��H�,���%�E,�4%�4.���"%�8�"��"�DJ�

E�"�1��2(���%���'<�����"�4%4.��:,�," �7,�"��856�8�<("���,��&�����,"�(.���7;D"������;����%�

���������"3��"��"��'d���,"��"���D����D�"(��DJ@����E��"��7��Z���E,4%�4.���"%���"�$����1��2(�

8�J����'<����"��856�8�<(�"��8�J��<R�/G��"���"������,��&��������E�(��DJ ����E���"�����;����"3��"�

�'d����4%4.���D,"����8%���7��Z���������E�(��DJ�(.����%�!�;,�����4.��(��"��"��7I�;,�D�","�

%��"�����������"3�"���"�:��," ���!���%(�D�","����4.��(��"����"3�'d���,"������'��(������������

E�(��DJ@��

� ]���'<�����4%�4.��<�"���Z<�"���"���"3��"�:,��DJ���]��'<���8�J��]4%�4.�@�+�����+��

��"���"�����&���,"�%��"���"���'<���8�J��4%�4.��<�",�"���"��9:;����"��H�,����,��8�%����DJ@�

��������(0�4%�4.���"%��"����"�4%�4.���9:;����b�����<�E�(�DJ@�7;D"����'<���(.��������E��

H�,�!��D�",�����D��(!��4%�4.���"%��������&�!���!��F��(��L��D�"���(��DJ@����'<�����

4%�4.���"��;<!�&��"���%�%�4%�4.����3�,�,"�8�,��8�!��(�1�2(���("�D'����B���DJ �]4%�4.��

��"3�"�� ��%� ���������,:&�(�8��"� �� 8,'��4.��(� ����D� ,D�DJ �%�,�� ������� � ��,����(.���

�����E���V�������!������&�8%4.���DJ@ �

� ���'<�����4%�4.�������"�������'<�����4%�4.�������"�������'<�����4%�4.�������"�������'<�����4%�4.�������"�������'<�����4%�4.�������"��:D'(�1�����DJ@�+��"�8;(3&(�

4%�4.���9:;���H�, �E,�4%�4.���"%��� �E,�4%�4.��8�!������ �!��J�(� �EJ�%� ������E��

8�J�����4�R�(�����&%��� � 1��d�8�J����'<�����4%�4.���9:;���8�<(�"� ��%� <R�/G��"�� �,J�(��

!��%,��� �%����,'����8��<��!����9���(�DJ@��

Page 90: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

13

���&%���������!��%���,%�E%, �4%�4.��(.����%��������N(��DJ@��,'/��8�,"�����"�8�"����

!��J�(� �EJ�%�� ������E�����4�R�(������4.��(��"���"���!���%(�D�"(��DJ���%�8(0��D��E�(��DJ����

�,'/��8�,"����&%������7�E�DJ@�%��' �!��"E, �E� �8�%�� ���J�� �E�%��'�!��J�(�����&%�����"�

�9:�;��(�DJ@��,'/��+,�"��9��&��"��:��:���D(��DJ@��"�7��"�4%�4.��8�J��8��'������!��%���("�

DJ@�EJ�%�����&%�������8�����DJ����R�(�$����E;���<��E%�"�8�J����J���"���"�7I�;,����&%���@�

�,'/�����'8�"� �E%���'8�"� ��G���'8�"��8�J���"N���J���"��8��<��"��9��&��"��8����7,�"�!����!���%(�D�"(��

DJ@��

� 1��d�����'�,���(������E�����&%�����"��E;���"(��DJ ���(��DJ�8�J��8�,���%����

��(��DJ@�%D������E��M�F��"��"���!���%(�D�"(��DJ@�+��"������4�R�(����V� ���(���%�E ��%�%�� �

8�!�%R�K���O �8��.�&� ���E,�(� �%J����,����4.���� ����D ���3�,�8��<�8�("�DJ��E,���1��d��"�

����E����������!��%��N(��DJ@���4�R�(�������������!��E,�4%�4.����"���!���%(���(�DJ@���"3�"��

�"�7;���,�%���"�.�����"�������E��%���4�R�(��"�8%��"���8�N"�8�("�DJ@�3��������"���"��3�":���"�

MN"� ��N"�3�"��<�.��"&���3;<3 �B�'�"���"��"�%��"����J�����E,�4%�4.������'��!��%���("�DJ@�

%����,'����� ���������%����3&��"�������LJ�,"�%���:�������"����E,�4%�4.�����<'/��!��%��N(��

DJ@��

� ���'<�����4%�4.���"���"��;(3&(� ����;��4%�4.� � 8�!����� �����I�� �4%�4.�� �9:;���

H�, � ��'Y��"�E� � ���J����� ��%� ��������� 1�%4.��� ��%�4%56(� � ��%&E�,��4.��,��" �4.���"� �

�N� ����&����L�+& ���"/��� �����;D�!��"E, �8���E,(����"�7��Z���B��P��<�.��"&���8����(&���

<"B���"B� �����������"3���%�7,����"�.��� ��%P��.�&��"��%��%P������4%56(��(.���4%�4.����

<"B���"B� ����E���"��,��"3��B�,����%�7,�"��856�8�<(�"�����,��&���8��<��!���������DJ@��

����

AAAA��������'����, ��<����, ���,��������%��8;���<�.��"&���"��"%,��"�D��,��O�������'����, ��<����, ���,��������%��8;���<�.��"&���"��"%,��"�D��,��O�������'����, ��<����, ���,��������%��8;���<�.��"&���"��"%,��"�D��,��O�������'����, ��<����, ���,��������%��8;���<�.��"&���"��"%,��"�D��,��O���,���"��<�.��"&����

7���"3���,"�����9������,%����E��"������,�����"����8���D�DJ@�8���'�,���'3��"��+����

����"3�:D'(�8�����:MN�3���DJ@�+,�������"3�:5�" ����JMN�8�J��%RY��!����("�DJ@�%�4(%��"��,���"�

�<�.��"&��"��"%,����4%�4.�����:D'(�8�����<'/��!��%��N(��DJ@�+��"�������DE���"����"3�8�,�

E%,��������*(�����"("�DJ�(.�����B��"�����%���::�&<�D�"�E�("�DJ@�,������,��:'��8�<(�DJ@�

����"&���%�,J�(��8�������,���"��"�$����!��,������,��%�E&(������3���DJ@�,b��"��<�.��"&���"�

�"%,��"�8,"�������E��:'��+&��O�8�J�����,�+&����!��7I�;,�D�"��D�DJ�@�8�E�,��"�����%R�K��:5��"��

�"��!��("E��"���.��:MN��D�DJ�E�"��,�;<"D�7,�"�!��%�E%,�8�J�����E��"�����T��(��D�"3@��

� ,���"��<�.��"&��"�����:N ������3�"G �=��(9:��� �>������:�(�N �?��!��F�3 3�F�E��%���� �

8L� �,����%4('8�"���"�EJ�"���8L���"� ��"���� #���"MN")� 7:�����7���"3���,� ���(��� �

E�3����K���O���E�N��"����"�B��,� ��,� �4�"����,� �:��e,���'3��B��,��8��<�,����%4('8�"����

Page 91: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

14

�"%,���9���(�DJ@�+,�%4('8�"�����"%,�8�<(�:,�E�(��DJ@��'6���"3�"�����D,��DJ����+,���

�"%,�(,�%������," �����;(���B��"E���," ����,��"�;<�(���,"��"����������E�(��DJ@�%�4(%�

�"���D�(�&��,��&��DJ@�,���"��<�.��"&�����"%,�1��d3(���%����'<�����4%�4.����<R�/G��"�:D'(�

D��,�����%�T��(��DJ@��D�E�,�"%��8�J�����,�+��"�(.������G�"���"�7I�;,���,"�%����DJ@��

� ,���"��<�.��"&��"�D�","�%���D��,��"���"����E�8�J��������!���!��O��(������(�DJ���;('�

+,�"���"�:D'(��"�,���"��<�.��"&����7I��<,���%��%����%J����,��Q���"���������8,'��(��"�

�����(�DJ ����"����+��"���������"���L���E4%����*(�D�"(��DJ�E�"�7���8������������'B��

����,�DJ@��

,���"��<�.��"&��"�D�","�%���D��,��"���"�1��d3(���%������E��<�",��"���"��"���"���,9,�,'����:�F�G��E��

��(��DJ����

1��d3(�D��,��O��1��d3(�D��,��O��1��d3(�D��,��O��1��d3(�D��,��O��,���"��<�.��"&��"��"%,��"�8,"��1��d3(�D��,��F��D�"(�DJ����

���4%�4.�����1�����Q���"�<'/��!��%��N(��DJ@��

���������"3 ��J��� �8�O�(��"�8�J��D�_��"���"���"3�7I�;,�D�"�E�("�DJ�@��

=��������"�e(�����"����"�,/G�D�"�E�("�DJ�@��

>��L"LN" �S<� �3'<�"&���"�B���:�D�","�����!��%,��"��:,��D(�DJ�@��

?��3���B���:�D�"�E�(��DJ@��

���8�OB��"������"��,����D�"(�DJ@��

A�����&���(��8�J�����&�'���(�����S���D�"(��DJ@��

C����,����8�1���D�"(��DJ@��

`��1��d��E;<3��"�D�.�����"�:J�(��DJ@��

�a��:D�"�,�8�J��8O���"�,�����������D�","����9!��%,��"���D(�DJ�@��

���������E�����(/�����"�8�T��(��DO'�(��DJ@��

����8,"�����%���::�&<�D�"�E�("�DJ�@��

�����E��D��,��O��������E��D��,��O��������E��D��,��O��������E��D��,��O����

������E��"��8,"��:'��+��O�7I�;,�D�"(�D�J@��

���8�����������%R�K���"���"��%R�Y�D�"(�DJ@��

=�����E��"������8,"����4���"��B�N�D�"�E�(�DJ ��E��"����,���D��,�D�"(�DJ@��

>��+,��(4���8�J����"��6'�"�����%����"�8,J�(�(��LJ�(�DJ@��

?�����E��"��X3N" �<�3"�L��< �������G����!��������:,("�DJ@��

������E��'�������%������E����3�(��"��:�����D�"("�DJ@��

��������� �������,� ���������,� ���������,� ���������,� ���������,� ��� :'��8�<(�DJ@� +��"��������,���,"�%��"� 1��d���"�D� ,D�8��('�

�������,�:N ���3�"G��,"��"��,��"���'����"����%��E,��"����8��������"���:J�"�1��d��"���"�!��:D'(�

Page 92: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

15

D��,�D�"(�DJ@��D��,��"�G,��'d���'O8����O���"�$����E:�7,�"�L"LN�"������DF�'�(��DJ�(�"�8,"��

�������"��%����9:;����%�����'d���(��DJ@��������,����4%�4.�����:D'(����(������!��%��N(��

DJ@�+��"�L"LN" ��%���,�����(.���3���B���:�D�"(��DJ@�+��"���� �L"LN�"����3�"�����J����

D�","�����:���9!��%,���� :,��D(�DJ@��D��"G� �"���%����7I�;,���(�DJ�(.����,<�����"�!��

<'/��!���%(���(��DJ@��������,�B��&���8�J��:'��8�<(���,��E�(��DJ@�+��"�<�F�(�"����������

E�(�DJ�(.��� <�F�(�"� �9:;�����"3�!�� 7I�;,� D�"�E�("�DJ@� +�� �9:;��� �"�� :5��"�� �"�� ����9!�� �"�

E�3Q�(��7I�;,���,����D��(����%"��E3��D"��8�J��+��:'���(��"�:����"�@��

��������� ��<����,������<����,������<����,������<����,�����<����,������:����(��N�E�,"��"�:�<��D�:N��'������"�6�G(�DJ@�

��<����,�1��d��"��������"����"����"�B��"B����:,��<"(��DJ@�����:�B��"��1��d�����,����&<� �

4%�4.� ������E���9:;���" �����%�����E%,�������(������!��%���(�DJ@���<���1��d ����%���

8�J�����E�(,�"���"�����T��(����Y�D�"(�DJ@�����:��"�,��"��"��1��d�8,J�(� �8�����E��%�

T�R���(����&����:J�(��DJ@�8,"��:���ET�;��8������!�������(��DJ@�����:����,����1��d���"�

�%%"�D, �����D,�(.���8�%�%�,�� :,�� <"(��DJ@� ��<����,��"� 1��d�%����%�����"�8,"��

D��,��O�D�"(�DJ� �EJ�"����

���������"3 ��J��� �8�(��"�8�J��D�_��"���"���"3�7I�;,�D�",�@�

���������"�e(�����"����"�,/G�D�",�@�

=��L"L"N �3'<"& �S<���"�B���:�D�","�����:���9!��%,���@�

>�� 3��� B���:� D�",� � 8�F�B��"�� �� ��"��,� ��� D�", � :D���,� 8�J�� 8���"�,� ��� �������D�","� ��

�9!��%,����:,��D,� ����&���(��8�J�����&�'���(�����S���D�",� ���,����8�1���D�",� ������E��

���(/��,���"�8�T��(��D'O��,� �1��d�����E;<3��"�D�.�����",� �T������%������::�&<�D�",��8��<@�

+,�"�8��%�����E��"���8�����������%R�K���F��:MN,� �<�3" �L��<�D�",� ������G �8L���(L��D�",��

8��<@�

====������,����������,����������,����������,���������8�E��'%��%3&��"��� +����(�:N�("E��"��N�3+&�DJ@��D�F��(�����4����"� �

��F�"E��"����MN,""�%��"�:��� �������B�,�"���"���������,"�%��"��'%���%�!�;,����&�7���"3���;���"���"���

������,"�%��"��'%��%�:���W�����!����,������ 3'G������7���"3���("�DJ�@���,�������

8�J��3'G���8,"��,���""���"�:"���E�(��DJ�EJ�"���,���3 ���,���< ���,������ ��D� �3'Q ���E� �

��E<�:�� �����,�8��<@���,�������%�3'G�������������"������ED��DJ@�+���(%�(��8�J��

4%�<�:MN�,"��"�����+��"����+&�(�D��"�(%������,�"���������"3������E�(��DJ@��N�3���'��N �

��J3����� �(9:�����8��<��������"3������E�(��DJ@��D��E�(��DJ����+,�"����+&�ED��"�E%�"���"�

ED�����7���"3�!�������E�,"��3��DJ�(�����"����&*(�,����<"���"�@���D"�E�"�!���4.��(�D�"���,�

������8�J��3'G�"�:D'(�D��,�����DJ�(.���+,���1��d��"�4%�4.��������(������!��%��N(��DJ@�

Page 93: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

16

��,"�8�J���I.�"��"���W����"�����"3��"�:,"��"�����"�8�J��3'G�"�E�,�"%����f�D�"��D"�DJ�@�+,�"�3�"�

��B���: ��'OD�%�L"LN�"���"��J����D�","����9!��%,����:,��D(�DJ@�

E�3QE�3QE�3QE�3Q�(����%��'������"���������(����%��'������"���������(����%��'������"���������(����%��'������"������������E���'��������&�����"�8;(3&(��T���,/�"�� ���������, ���,�

����� �3'G�"�(.���8;��,���"��<�.�"&��"��"%,��"����(���"3�"�"���"��E3��� �7,�"�<'/���������"���"�

8%3(�������(.���,��"���8�<(�"����"�6'N�,"����7�������%�����I���8��<��� 1�%4.����"�

�������"�8,"�����������"�E���D"�DJ�����,���"��<�.��"&��"��"%,��"����E���"��'d�������E��@�

+����%R�K���"��,�;(��:MN,"��"�8�E��4.��(�!���%D�D�"�3+&�DJ@�!���(�����E��"������������E�%�

�!�(���"���!��%��"�����������:��,"�(.���4�"���%�:��e,���'3��EJ�"�E�,�"%��,���"��<�.��"&��"�

�"%,���,"�����B��"����"3�"����""��(��N�3+&�DJ@��

AAAA����=��,���"��<�.��"&������"%,���"���"�,"��"����.�����7������=��,���"��<�.��"&������"%,���"���"�,"��"����.�����7������=��,���"��<�.��"&������"%,���"���"�,"��"����.�����7������=��,���"��<�.��"&������"%,���"���"�,"��"����.�����7��������

� �'%���MN �,���"��<�.��"&�����"%,�8�,"�:N�"��%�4%E,�"���"������,D����("@�+,��<�.��"&�

�"%,�%D� 8�,"� 8��'����D� ��%��%��"/��4.��,�"�����6'���� ��%�������"�������(��DJ@� +��"�

��"�.�����"����"����.�����7�����"�����%%�����,9,�,'����DJ������

����'%���MN���"���,�I�������"&����8�"��8���/�&(���,�@��

���,���"��<�.��"&����"�:"�,"�%��"���"3�"����"���,�,��"��N��"��N��E���<�%�,�@��

=��,���"��<�.��"&��EJ�"���3�"G �����:�8��<������,�,�$������"""���3�,�@��

>���%T������"����������"��$����+��"�D��,�������������"���"�6���"�����""�8%3(����,�@�

?��,���"��<�.��"&����:�������"���3�,�@��

���,���"��<�.��"&���"�:"�,"��"�8N�"����"����*(���,�@�

A��,���"��<�.��"&��"��"%,���"�:MN�%��<","�%��"��3��"D���"���,�,��"��N��E���<�%�,�@��

C����,�,��%���'�������<<��"�+�������"��"����3"���"3�"����������N���,�@��

`�����E��"%���4.��8�"���"��������"�EJ�"���"G� �������2�:��"��D��"3��"�E�34�(����,�@��

�a��������������EJ�"���"���"� �G�%����%�����������"��"��������"�+��"�D��,�������!��%�"����

E�,����<",�@��

AAAA����>�G���������>�G���������>�G���������>�G�������������

���� G������� ��� �"��� 8�!���,�DJ��E��"�$���� ����� �"����"3��%��"/���"����(����(����(��

7I�;,���,"�D"('�G�"��3��"�E�("�DJ@���I�"���������D"('�G�"�7��Z���,D�D�"("�DJ� ���;('��'6�

:������"��D"('��4("�(.�������������G�"�7��Z���DJ��E�"�E,�4%�4.�����&���"�����D4���:,,"�E��

�D"�DJ@��D�8�%����,D�����E�"�G����3�E��"�7�"��D���"3�,D�D�"(� ���"3�D�"3����;('���"3�

��!���,�(�����D�"�E�(�DJ@��

� ��"3� �"� ������� ��"� :MN,"� �"� ��"�,"� %� �,�;���� �"� ���"� 7��"� ����"/�� ��"� 8�����

���(����I���:,�,�����(���(���D��(��DJ@����(����I���3'����!���"�����8�3�8�3�D�"(��DJ@�

Page 94: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

17

�D�%D����(��DJ�E�"�D���"��������"�D��,�����E%���'8�"��"��������(�DJ@�+�"��R����Q���"�!��

���*(������E����(��DJ@�+��"����"�G�"��%��"/����!��%�D�"("�DJ@�G���������&����D"('��'6��%��"/��

:�(�"����"����,��"���B�,�����D�"����

���:5��"���"����(����(��7I�;,���,"�%��"�G�"��D���������<�"�E��"� �(����:5�"���������

��"3�"��"�:����"�@��

���G�"���<�"�B�'����"��"�:���"���,���&��(�����8;(����������,��B�,�����D�"@�8;�.���G�"�

8��!��%�D�"�E�("�DJ@��

=��E,4%�4.���"����"���4���7I�;,���,"�%��"���"3�"�(.����D������"�����G�"��:��"��3��"�

E�,"����D�"@��

� 8�E�E,4%�4.������<"�������4���,D��D�3+&�DJ��D����8;(��&/Gc����4���:,�

�'��DJ@�8�E����%/�&���7���(��:5��"���"�����������"3�"��"����(����(����(��D"('�8�%����

G�"��<�"�E�,"����D�"����

���:���E�����G��@��� � �

������G�����G��@�

=����"����"���<%�@��

>��B���"����G��@��

?��E%,��I%�]� ���B�'���@��

���DJE"����G��@��

A��G��L�F+����G��@��

C��D"�"G�+�G��:@��

� � � +,���"3�"���"�G�������$������"���E����(��DJ@��

����3(���b,�0�����3(���b,�0�����3(���b,�0�����3(���b,�0�����

����� ���'<�����4%�4.���"�2���8�b���DJ�[�

����� ,b��"��<�.��"&���"�(�I��&���,�%4('8�"���"��"%,��"�DJ�[�

���=� G�������2��"��8�%b���DJ�[�

����

AAAA����?�����������"3?�����������"3?�����������"3?�����������"3 �7,�"�LJ�,"��"���������%���"�.�����"�7������ �7,�"�LJ�,"��"���������%���"�.�����"�7������ �7,�"�LJ�,"��"���������%���"�.�����"�7������ �7,�"�LJ�,"��"���������%���"�.�����"�7�������

����������8.�&�DJ�������������8.�&�DJ�������������8.�&�DJ�������������8.�&�DJ�������!��4%4.��1��d��"�4%4.��������"����I�������8��I����Q���"���"3��"�

E%���'�����DF'�,��(.���7�� ������"�E%���'�����B����"���,�;(��%R�Y����D�",��(.������

�,���(�8%�����"�:�<�7����"3��"�������7��1��d��"�������"�����G�D�",��D���������DJ�(.���

E�"�:����D�"(�DJ�%D���������:������"3��"��9��&��"��8�,"�����L��%��' �E� �!��"E,����8;��

Page 95: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

18

�������"�!��4%4.���������"�:����:,��<"(�DJ@�+�������������*(��"��]]���������"3^�%D���"3�DJ�

E�"����1��2(��"�<���"�1��2(��"��LJ�("�DJ�@�

������(���"3�"���"�<�"�!��3�"��"��:�F�G��3���DJ���������(���"3�"���"�<�"�!��3�"��"��:�F�G��3���DJ���������(���"3�"���"�<�"�!��3�"��"��:�F�G��3���DJ���������(���"3�"���"�<�"�!��3�"��"��:�F�G��3���DJ����

������3&E�,(���"3��

���������(���"3��

���3&E�,(���"3������3&E�,(���"3������3&E�,(���"3������3&E�,(���"3���%"���"3�E�"���"3��"����3&��"��8�,"��"�D�"("�DJ�@�+��"�8;(3&(�I%����9:;���

��"3 �����8�("�DJ@��

������(���"3���������(���"3���������(���"3���������(���"3���%"���"3��E,�"�E%���'��%�!�;,�������"��"�4%4.��������"����%"������%D�F��%R�Y���"�

���*(���("�DJ�(.���4%4.��1��d���"���"3�:,��<"("�DJ@��

����������"3��"�����������������"3��"�����������������"3��"�����������������"3��"�����������

� ����0�����������"3�"�������'B��������8�(������E%���'�DJ@��"�E%���'��'6�%��(������

T��"�T�"��"�8������"�D�"("�DJ�E�"����+(,"�6�"G"�D�"("�DJ�����7;D"�����;��<R�/G��"�,D�<"B���E��

��(�@�+;D"�<"B�,"�D"('�����<��&���;����EQ�(�D�"(�DJ@��E�������"�E%���'�8%��������

������"����%"������E�("�DJ�(�"�������"��:N���T��(���"���.��:MN,"��3�E�("�DJ@��

%D��%�!�;,��������E,�"�$����E%���'�������"����%"b����("�DJ���,9,�DJ����

���������%��'�$�������%��'�$�������%��'�$�������%��'�$�������%���$����<��/�(�%��'�3�D�����,"�����"�E%���'�4%4.��1��d��"�������"���D'O���

E�("�DJ�@��

���������E��(.���!��"E,����E��(.���!��"E,����E��(.���!��"E,����E��(.���!��"E,���<��/�(��%��3;<��E� �!��"E,�E�"�����2B��$��� �������"�����"�E%���'�$����

<��/�(�D�"�E�(��DJ�E:�7�"�4%4.��1��d�3�D�����(��DJ�(�"�7��"�������"����"3��"�E%���'��DF�'��

E�("�DJ@��

====������G��"�$��������G��"�$��������G��"�$��������G��"�$������+��"��:�"�856��7<�D����DJ��56� �E�"�����,'/����"���G�����"������"�

E%���'�7��"��d��"��6�"N�<"(��DJ�ED�O��"�E%���'�%R�Y������1��d���"���"3�:,��<"("�DJ@��

>����"3��"��:4(� �:(&, �(�J�����8��<��"�����"3��"�E%���'�4%4.��1��d��"�������"����%"������

E�("�DJ@��

������"3��"�E%���'��"�������"����%"�����("�D�:����,D�D�"�E�(�DJ@�E%���'��"������

�"����%"����"�:�<����"����"�:�����"��������<B��+&�<","��3("�DJJ@�+�"���"3��"������������%�!�;,�

8%4.���F���D("�DJ�@��

����������9���(���������9���(���������9���(���������9���(��������D�%D�����D�"(��DJ�E:���"3��"�E%���'��,'/���"�������"��%R�Y����*(�����D"�

D�"("�DJ�8.��&(��E%���'��"�������"����%"����"��"�����"3��"����������G�D�","�(��������@��

���������:����������������������:����������������������:����������������������:����������������������D�%D�����DJ�E:�:�����"���4(��������<B��+&�<","��3("�DJ@�

:������X��"��8�,"��3(�DJ@��

Page 96: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

19

====�����:����������"��8%4.�����������������:����������"��8%4.�����������������:����������"��8%4.�����������������:����������"��8%4.����������������8.��&(��+��"���%&�8%4.��������%���,�,�:�(,"����

�D��4.��(�8��E�(�DJ����:����8�,�8�;(��������������DF�'��E�(�DJ@��!���!���D�

8%4.���E�,�"%��D�"�E�(�DJ@��

>>>>�����:�����"���'�������8%4.������:�����"���'�������8%4.������:�����"���'�������8%4.������:�����"���'�������8%4.�������'��(�7��(��F2G���D��(�����*(�D�","����:�������D�"���

T�G,"��3(�DJ�2��"����������"��:�����"�E%���'8�"���"��%/�������!��%����D�","��3(��DJ@��

????�����:�����:�����:�����:�������*(�D�",������*(�D�",������*(�D�",������*(�D�",�����D�%D�8%4.���DJ�E:�1��d����D�"�E�(��DJ@���"3��"����������*(�D�"�

E�("�DJ�@�1��d��"������������E�"��D�"(�DJ@�+������7���8�����<"B�!������8�%���(��

D�"(�DJ�2��"���������+(,����E�"��D�"(��DJ�����',0���"3����D����D�"���(��DJ@��

���������8��R�(�#�8��R�(�#�8��R�(�#�8��R�(�#I����"�)���)���)���)���+��"���%&���8%4.����"����<�4%4.��D�"("�1��d�������&(���<"B�!����,D�

��E�(�(�"�7��"���E�"����������E%���'�����',0�D����D�","����9!��%,��O�8�����D�"(�DJ��

(.���:������8��R�(�D�"�E�(�DJ@��

� ��<����%����"������1��d���"�����������"3�D�"(��DJ����7��"�8����N�"���"��(�"�D�"��

�'6�:�(�"���"����,��"���B�,�����D�����

������������,��������,��������,��������,������<���"3��D������"�Q���"��LJ���D��DJ�(�"�7������,��4%�4.����%!��3 �,3��

�,3����"�<�E�,����D�@��

�����������"3���"�8�3��B�,������"3���"�8�3��B�,������"3���"�8�3��B�,������"3���"�8�3��B�,�������������"3��"�3���(�1��d���"����%����"�8;��4%4.���<4��"��"�

8�3��B�"�@��"���4.��(��"��!��%,�8��"��"�����,��"��2��"������"3���"�8�3��B�,��7����:�D/����

,D�DJ@��D�7���(.������%�����!���+&��"�����7�����3����<��DJ@��

====�������"3����(����������"3����(����������"3����(����������"3����(����������%����"�8;��4%4.�� 1��d��"����"�7����"3��"��9:;���(�:��%�D"('�G���

�3%�,�����D�@��

>>>>������%�����������%�����������%�����������%���������8.��&(����"3��"�E%���'���"�,/G���,�@���"3��"������� �.�����"����"3��"�E%���'�

D�"("�DJ�@�8(0�7,�"�7��(��%�E&,���1�%4.���D�" �:(&, ���N"�3�&���,��"��7:�������L���"�@��

���������"3�"������"�.���������������"3�"������"�.���������������"3�"������"�.���������������"3�"������"�.�������

� ���������"3�"������"�.�����"��,9,�7����DJ�����

������������,��������,��������,��������,����E:�����������"3�LJ�,"���'Q�D�"�E��"�(�"��!������������"3�"������,����%&E�,��

����I���8���������"�<"�<�E����E��"�%D��,��"��,��"����I,������"@��

����������R.�2���������R.�2���������R.�2���������R.�2���������"3���"�4%4.��1��d��"�8�3�����<���E��@�+��"������D�EQ��DJ������"3�

��"�����������"3�"���"�84�(����"��!�"E��<���E��@��%P�����"������������"3�"��"�3�4(�6���"����"�

(:�(��,D�8�,"��<���E����E:�(:�%"�����&(���4%4.��,D�D�"�E��"�@��

====��������(������������(������������(������������(��������1��d��"������"3�8%��"�������d���"�:MN���<���E���(�"�E%���'8�"���"�������"����%"���

��,"��"�:�<�!����"3�8���,��"��J<��,D�D�"3�@�+��7<�<"����"�G���(.����'+&��3�,"���

1�%4.�����E�(�DJ@�+��"�8��%��!��"E,���1�%4.������!�����,�<",��EQ��DJ@��

Page 97: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

20

>>>>�������3��"��,������3��"��,������3��"��,������3��"��,���E�"�1��d�������������%�(�%�����"�����&*(�����(���D��'�"�DJ���%��E,��"���"3�

�3�E�,"�����;<"D�DJ �7;D"�4%4.��1��d��"��"�8�3��B�,"�����%��"/�����I,���,�����D�"@�+��

(�D��"�1��d��"������������,��������("��D,�����D�@�+�������"�����(�"�%"���"3��'d�D�"�

E��"3"�8.�%��7,�"����"3��"�4�/G����������G�D�"�E��"3"@��

????������%������������%������������%������������%���������������������"3�"������"�.����D"('�����"3���E�,"�%���%4('8�"����"����(�"�����&(���

�%,/G�����<���E���8.�%���L��7,����%������������<���E��@��%�����������8.�&�DJ�%4('8�"��

�"���3"�E%���'8�"���"�,/G����<",�@��E,��<�.��"&�$�����%�������������E�(��DJ �7;D"��%��������

(I%��D��E�(��DJ@��%��������(K%��,9,�D�"("�DJ@����

�������R�(���%��������(K% ����!��J�(���%��������(K% �=��������,���%��������(K%@��

��J,�������(���"3����J,�������(���"3����J,�������(���"3����J,�������(���"3���

� 3'*(���"3�4���"��'Q/����"�8�J���'Q/���"�4����"���4���Q���"�LJ�("�DJ@���'Q���'Q��"��

+,���Q��:D'(�D����������D�"(��DJ��"��,����"����"��"���"3�8;<��D�8;<��:MN("��D("�DJ@��"�

��"3��,9,���B�(�DJ����

����'E�����������������������������������

���8�(�����

=�������

����������'E�������'E�������'E�������'E������D���"3�������G���'8�"��"�������D�"(��DJ@��"�E%���'�<�"�<�"�%��&��"��D�"("�DJ�8�J��

+;D"�]3�",�"��"2� ��D("�DJ@��D���"3�T��(��(�"�,D�DJ��"��,�+��"���"3���"�E%,�!����"�����

����I��3��"���/G �E�"N�"��"��<<&���%�8;��I%�!��8����(��DJ@��'6���"3�(�"��;(�,��J<����,"��"��

8��.�&�D�"�E�("�DJ@��

8%������8%������8%������8%����������"�<���<,�(���D���"3��%���(�D�"�E�(��DJ@��

�������������������������������������"3����(�J���� �E�F��T����8��<�3;<"�%4���"�7���"3���,"��"�D�"���(��DJ@��

����D���"3���"3��"���.���9!��"3���,"��"����3;<��J��3��8�<(�"��"��3(��DJ@��

=��+��"�E%���'�E�,�8�J����E,��J<����("�DJ@��

��"3��"�����������"3��"�����������"3��"�����������"3��"��������������"3���6�(��3,"��"�<�"����8������<,��"�:�<��'E����"������9!���������

�<B��+&�<","��3("�DJ@��

����'Q/��"��"�����I��3���("�������"3���E,,";<���"���N��(.���E�,�D�"(�DJ@��

=���"���:��"���.���'6�����%��,��(�DJ@��

>��4����"3�"���"��9:�3��;.��%��D����"���'E��������������D�","��"������������"��<<&��D,"��3(��

DJ@��

��"3���"3���"3���"3��"���!��%���"���!��%���"���!��%���"���!��%�������'E�����'Q��"�����D�"���(��DJ@��

���+��E�,���,"����!������E�G�(��F��:,�E�(�DJ@��

Page 98: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

21

=���D���"3�E,,"�;<���"����"�D��,��D'O�����(��DJ@��

>��+��"���!��%��"�E�"N�"��"����E,���%��N��D�"���(�DJ@��

?��,%E�(������'���8�F�B��"��"��!���������������"�8�F�B�"�B���:�D�"���(�DJ@��

���,%E�(�8;����!��D�"���(��DJ@��

A���'Q/��"�������,��(�3�D�"���(�DJ@��

C��+����"3��"����I��3���,"��"���/G�D�"���(��DJ@��

����I��������I��������I��������I����������<��'E�����"3����.��"N�����!���;<"D�D�"�(�"������%��"/�H������D��",�

���D�@��

�����"3���"����(�<,�����B��+��+&��"�,���,��"�G�"��a��<,�"��(��<",�@��

=���VL��+E,���3�"����F���B���,�@��

>����"3���"�B�\" �("� ����&���%�3�&��<�.�&�,D�<","����D�@��

?�������:V�'��:;<����<",���D�@��

���������8��(������8��(������8��(������8��(������

� � �D���"3��'E����"�8�����T��(����"3�DJ@��

�����������������������������������+������������8��(�����"�3�4(���"3�"���.���"�.�',���,"��"�D�"(��DJ@��

���8��(������"3��"��,�G��D%����"���D,"��"�������D�"(��DJ@��

=���D���"3�%������9����!��D�"(��DJ@��

>���D���"3�4��+��"�G�������,����E%���'��"�$����������"��LJ�(��DJ@��

8%������8%������8%������8%�������D���"3��C��<,��"�����>��D,"�(����8%����(������&�Q���"�������"��LJ��E�(��DJ@��

���������%�����F�������������%�����F�������������%�����F�������������%�����F��������

����������"�.�',�$�������"�.�',�$�������"�.�',�$�������"�.�',�$���������6�(3�4(�1��d��"���.���"�.�',���("�����+��"�E%���'��'Q/���"����3���%�

4������"�,��"����������6�(�$�����d���������"����%"���D�"���8;��8%�%�"��"����"�E�("�DJ@��

����������'9:,�$�������'9:,�$�������'9:,�$�������'9:,�$�������D���"3��'9:,�$����!��D�"���(��DJ@���<���"33�4(�1��d�����'9:,������E���

(�"�7��"�$����!���G���'�������"����%"������E�("�DJ@��D���"3�<��/�(�:(&,�"���%��<��/�(�%4��"���"�

�9��&��"�!��D�"(��DJ@�

:��%���:��%���:��%���:��%����

� 83�����"������D�(�D�7���"3������E��"�(�"���J,���"3�"��"����(���"�:���E����(��

DJ@�8�,"�E%,���.���"�%L�<����D,�����D�@����"���"�+4("�����"�,���L&���J,���"3�"��"�:�V��

���8�+&�%�����������"�!��:���E����(��DJ@��

� 8�,"�������%��"/����E,,��3�"���"�4%56��B�"@�4,�,��"�����4%56(������%��"/�����,�

<",�����D�"@��

� <��/�(��d ��'+&��"��(.��������E�"���"�7���"3��"�:�"�@��

Page 99: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

22

� ��J,���"3�D�","����4.��(��"��������"U���F�2G���"�(I����+��E����,�����D�"��%����.��

��!����T��(���"�E�O����%���",����D�@��

� 3'*(���"3�E�<��G�"," �(������ �X�N�L�F���8.�%��<"���+��E�"���"����,D�D�"���("@�

:D'(��"��'Q/���"�����"�("�DJ���������'O%����;����"���!��"3���,"��"�3'*(���"3����D�"���("�DJ�

�D���<��3�(���"��DJ@��"������"���"3�8�,�:����:�F�G("�DJ���D�7��(�,D�DJ@��

����

����

����

������������8�+&8�+&8�+&8�+&����% ����% ����% ����% ��������

� ����#�2%��&�+9��,�"�"L����";�����c�"�)����%������"�LJ�(��DJ ��E�"����8�+&�%��

#+9��,�"�"L����";��%����)��D("�DJ@����8�+&�%��%�����������"����"3�"�������,����,"���

4%�!���%�����(����"��������(������E�(��DJ@��

� :������"��"�E�X,"�������������d�T�G,"�����+&�:������""���"������������.�����G�

D�","��"�������4.��(�:,(�DJ@��

� ���8�+&�%��D�","��"���N(�1��d��+&�����!��������E%,�E���(��DJ@����E:�������"��

:������"���"��N,"���(��(�D�B�I��D�","��3"3�(�"��'6�%/�&��"��D�%D�����,�����T��(��

��"3�����������D�"�E��"3�@��

� ���8�+&�% ���������"+&�+��E�,D�DJ���%�,�D�+��"�:��%������"+&�G���8!��:,��

DJ�����'6���%����,��F��:�(����8���,�"�+��E�,�"%��:�����"�:���E����(��DJ ���.��D�+�"��

LJ�,"��"���"���E����(��DJ@��

� �����"���N(� 1��d���"����8�+&�%��D�"3��D �����D�EQ��,D�������8�+&�%���"�

��N(�D��1��d���"�����D�"@��������4.��(����8������������8�+&�%��D�D�"(��DJ��

� 8���(�J��������8�+&�%��%��"�1��d��"��"���������4.��(�:,,"��"������"��3�E�("�DJ@�

8����(,��"�<���������8�J��!��-��<�@�+��<�J��,����8�+&�%����N(�1��d���L�4%4.��

�3(��DJ�(.���!��������E%,�E���(��DJ������J,�����&��'+& �+�E"2��,�8.�%���d�<�,�$����8;��

1��d��"���"�������(������(��DJ@��

���� ��J,���"3�(.�������J,���"3�(.�������J,���"3�(.�������J,���"3�(.���������8�+&8�+&8�+&8�+&����%%%%���� �����"�:��8�(0���:���� �����"�:��8�(0���:���� �����"�:��8�(0���:���� �����"�:��8�(0���:�����

� �E����������J,� ������(���"3� 8.�%�� 3'*(���"3�LJ�("�DJ�����0� 7��(�D� ���8�+&�%��

��������!��D�"(��DJ@���J,�������(���"3�"��"����������"3�"��"�E,,��3�"����T��%������E,�D�"�E�(�

DJ��E��"���!���%(�8�3���I%���8�(���"���D�"�E�(�DJ@��

� ���8�+&�%��������(�1��d��"��d �%�& ���"�,�<�%��"�������"��%/����'�#���8�+&�%�)�����

E�("�DJ@�E:����8�+&�%��������(�1��d�������J,�������(���"3��"�8�'����(���J,�����&���(��DJ�

Page 100: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

23

(�"���������%/����'����8�+&�%���d���"�,�<�%�8.�%��E,,��3�"��"�8�(���"���!��3��"���"�������"��

��%"������E�("�DJ���%���J,���:�������8�+&�%��������(�D�"�E�(��DJ@��

+��(�D���J,�������(���"3���%����8�+&�%������������"�-��<������:,��<"("�DJ@��

+��E���+��E���+��E���+��E����3!�3��!��3'*(���"3�"����+��E���!�%�DJ�:��("&�+��E���"U���F2G���"�������E��@�

:D'(��"���"3����&��"�������������84�(������856"���"U���F2G���"�E�F���8�J��+��E����,"�

�"�:E���,��D���8.�%��8�����"��N��6����F2G��"��"�����E�("�DJ@�:"D(���D�DJ�����D�

�F2G���"�+��E���%��F�@���<"����"��!��������84�(���"��(.������.�����4%�4.���";<��"���"��3'*(�

��"3�"����E�F���8�J��+��E������E�(��DJ@�+����"3��"�:��%��"����"�6���"����"��,9,�E�,����

<",�����D�"@��

��� +��E����������"� �8�����8������,D@��

��� +��E�8�,��!�����%"���%�8�,"���.�����!�@�83�����1��d����+��E�D�"(��DJ���%��

<���"����,D�(�"�<���"�1��d���"�<':����!��3'*(���"3�D�"���(��DJ@��

=�� ����"�-��<��1��d��"��"���J,�����&��"�:�"�@��

>�� ���"�����+4("������"�@��D�4��(.����'Q/��<�",�"���"�3'*(���"3�"���%������"�:��(��DJ@��

?�� �E,�3!�&%(�8�J�(�"���"�3'*(���"3�D�"�%"�+��E��"����D�","��"�����(��!���3�(������%�

��%&���E�F���84�(����"�����(��D"�@��

����

������������"3<�,��������������"3<�,��������������"3<�,��������������"3<�,���

� �������1��2(���H�,����2(��"����%���"U�(�8�"��"��%�����"���D����D�"(�DJ@��������4����

(.�����'<����"��������4.����!��������,!��(�DJ@�+��"���������'<�����"��<�������*(�D�"(�DJ@�

��������"�$����<R�/G��"����%4(R(�D�"(��DJ@�E,�������"�������EJ�"�G�%� ��"���" ���"4G� ���G&�

+I���<��"��������"�E,���'<�����"�+����"3���E�,����<",�����D�@��

� 8�E�D���"����E��"��8,"����4���"��%P��,�DJ ��E,���������,�7��'2(�M�3��"�������(�

!��%��M��"�$����D��9!�%�DJ@�7<�D����.�&�����������"3�LJ�,"����4.��(��"����'<�����"�7,�"�

������"�����%��:��%���E�,������<��������<"�<�E��"�(�"���4����"���L�D<�(��:���

E����(��DJ@��

� +��������G�������"��%/����"��!��<"B���E�(��DJ�����%�!�;,�������������"��"�+��"�

������������D�","��"����E��"��E�3Q�(���%���(�D�"(�DJ@�+��������8�E��'6��%��"/��:������F��

EJ�"��"�� �B���� ���"����"�8��<�����,�;���������E������DJ@��

� ��J,�������(���"3��"��9:;����"��!�������������DI%����&���"3<�,�DJ@�E:����E���"���������

�"��������%��:�,"��"�7����"����E�,����<�3+&�(�"��b����(����E�,"�7,��%����"����"�8�,��� �

L�4%Q����"3��"�����<"B��3�@�

Page 101: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

24

� ��J,������(���"3��%b�"/����8�b����(���D����'Q/��8.�%���'%��%3&��"��<"B�,"���"����("�DJ�@�

�'%�%4.�������"��8%4.���DJ�ED�O���J,�!��%,�8�"����"���"�,���'�b���D�"�E�(��DJ���;('�:�����"�

����������:���E��" ��b�����7,�"��E�3R�( �E,��"(,� �E�3Q�(��7I�;,���(�DJ�(�"�+��������

�"����������"3�"���"�:���E����(��DJ@��

����3(���b,�0�����3(���b,�0�����3(���b,�0�����3(���b,�0�����

����>� ���������"3����"��D("�DJ��[�

����?� �b��������������"3�"����"���"�,"��"�������������D����DJ�[�

����

����

+��+&������b��+��+&������b��+��+&������b��+��+&������b������

���'<�����4%�4.���"�8�!������ 1��2(��%����'<����"��856�8�<(�"��8�J��<R�/G��"���"������,��&���

�����E�,��DJ@� ���'<�����4%�4.�������"�� :D'(� 1�����DJ@� +��"��4%�4.����:����H�, �E,�

4%�4.���"%��� �!��J�(� �EJ�%� ������E��8�J�����4�R�(�����&%��� �1��2(��%����'<�����4%�4.��

��:����8�<("� �%�b��,'���8��<���9���(�DJ@��

• ,b��"��<�.�&�EJ�"�:N ���3�"G �(9:�B�� �����: �(�N �!���3�3�OE� ���� �8L� �4�J��

8��<�1��2(3(��%�����'<�����4%�4.����<R�/G��"�:D'(�D��,�����DJ@�

• G�������$����������"����"3����(��������(��:MN���E�(�DJ �(����:������"���"��������

��"���"���E����"@�EJ�"�G��L�+ ��"�� �B���� ���"����" ��*.������8��<@�

• ���������"3�%D�DJ�E�"����1��2(��"�<���"�1��2(��"��LJ�(��DJ@��

• ��"3�1��2(��"����3&��"��8�,"��"�8.�%����"3��"�E%���'��%�!�;,�������"���"����������"3�

LJ��("�DJ�@��

����3(���b,�"���"�7I(��0�����3(���b,�"���"�7I(��0�����3(���b,�"���"�7I(��0�����3(���b,�"���"�7I(��0�����

�� ���'<�����4%�4.�����8�b�����'<����"�E,4%�4.���"�DJ@�

�� :N ���3�"G �(9:�B�� �����: �(�N �!���3�3�OE� ���� ���(����8L� �4�J� �:��7,����3��

+I���<@�

=� G�������$����������"����"3��%b�"/���"����(����(����(��7I�;,���E�(�DJ@��

>� ����!��4%4.��1��2(��"�4%4.��������"����I�������8��I����Q���"���"3��"�E%���'�

�D'O�,���%����"3��"����������G�D�","���"����������"3��D("�DJ�@��

Page 102: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

25

?� �b������"��������"�E,�E�3��( �E,�"(,���%��E�3Q�(��$�������������"3�"����"���"���

E����(��DJ@��

��

Page 103: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

26

�������������������������������������������� � � C � � C � � C � � C����

���� ������������������������������������������������������������ ���������������������������������������������������������������������������������������������������� �!�� �!�� �!�� �!��"���"���"���"�������

#$�����%�&��������'����()#$�����%�&��������'����()#$�����%�&��������'����()#$�����%�&��������'����()�����*��"���+,��-�'�"��,�#��.���%/�&)�*��"���+,��-�'�"��,�#��.���%/�&)�*��"���+,��-�'�"��,�#��.���%/�&)�*��"���+,��-�'�"��,�#��.���%/�&)����

���,�������$(����,�������$(����,�������$(����,�������$(�����

�%/���0���,%�������"��%�!�;,�+��+&�8�3 (����%������&��%/���0���,%�������"��%�!�;,�+��+&�8�3 (����%������&��%/���0���,%�������"��%�!�;,�+��+&�8�3 (����%������&��%/���0���,%�������"��%�!�;,�+��+&�8�3 (����%������&����� ���� ���� ����+&��+&�0�C����+&��+&�0�C����+&��+&�0�C����+&��+&�0�C����

�%/����b��

7�+��+&�

�� 8���%��&��(���

�� �"b���(���

=� ������(���

>� ���,�(���

?� ����������(���

�� �%�,�(���

A� 7I�E&,�(���

C� (������(���

`� 8;(0�4��%�(���

�a� E,,�(���

������6�������� �

� ��6�� +��+&� �"�� 8��,"� ���'<����� �b����� �%�� 4%�4.�� �"� 8�(3&(� ���.����� 7���� �

G������ ����������"3 �7,�"�LJ�,"��"��������%����"�.�����"��%/����"��8���,�����@���4('(�

+��+&��"����,%�������"��%�!�;,�+��+&�8�3 (����%������&���"�8;(3&(���,%������:D'(��"�

8�3�"���"�������:,��D�"(��DJ�E�"�8I��(��DI%����&����&���("�DJ�@������������,����"���4.��,�

�D("�DJ�@�+,�����"&���"����"��%�!�;,�(������"�E�("�DJ�@�+,���8���,���"�3"@��

����7�+��+&��7�+��+&��7�+��+&��7�+��+&������

8���%���&�(;��#I%��)8���%���&�(;��#I%��)8���%���&�(;��#I%��)8���%���&�(;��#I%��)����

� ������"�����"��(�L������"G��8�%���������E�(��DJ�E�"����8���%�����D��(��DJ�+��"�

,�"� ��� ��"G��"b���4(��D�"(�DJ� :�D��4(�� 8.�%��I%��� ��"� +��"� E'���,�8�"�� ��D(�

8���%�����(;���D("�DJ@�

Page 104: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

27

��,%�I%���������,����,%�I%���������,����,%�I%���������,����,%�I%���������,������

��,%�I%���<�"�4(��"����:,�D�"(�DJ���

8� 7���&���������&�����D��:�"�:�D��4(�����V��7�����e(����:,�4(��DJ�

E�"������4(��"����:,�D�"(�DJ@�

�� ������4(�����D��:�"�:�D���(&�DJ�E�"���G ��";<����%D,��R(���"�b���8�"����C��a�

�(�"&����:,�D�"(�DJ@�+�����"�b���������J�G,�'2(�D�"(�DJ�@��

�b�"Q����"����I%��������3��'B�(0����"�,,�,����%��&���"�������D�"(��DJ@��

:)� ��&�������&����D�7���&��"�,�"�����E�,"�%�����,��D�"(�DJ��4(�,��"������&�

�%���(�D�"(�DJ�(.���(;('�������"E�e(��"����:,�D�"(�DJ@�+��"����"�b��������"��EN" �Q�����

��"�b�����8�"�B�(��"b���(;(' �I%���3��;.���� �(�;����(�('�����E�(�DJ�@��

I%����"����&�I%����"����&�I%����"����&�I%����"����&�����

�� �"���������'�������(��DJ@��

�� ������"�(�������,�;������(�DJ@�

=� I%��� E�� (.��� <���"� D��,����� �<�.��"&�� �"� ���� 8���39�� D�"(� DJ� �"��,� �+&�

7���"3��<�.��"&����"�8%b��"�/�(���(�DJ�EJ�"���<%�8�"��8��<���"@�

>� ������"�8�������"�:,��"��B�,"��"���<�<���(�DJ@��

����3(���b,������3(���b,������3(���b,������3(���b,������

��b,��� ��,%�I1�%����(,"�4(��"����:,�D�"(�DJ@��

��b,��� 8���%��&���"����!���/�(���E�@��

����

Page 105: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

28

7��+��+&����7��+��+&����7��+��+&����7��+��+&���������"b���(���"b���(���"b���(���"b���(������

�,'/����D����"����"��D��,"�'��,"�8�J���������3�(���<�,���,"��"������"��"�b���"���"�

E'N�D�"(�DJ�@���,%��"���"�b�����(,���������D�"(�DJ@��

�� �"�56������������"�b��������"��"�b������,'/���"��D�.��"��8�J���J��"���"��7��4.�(�D�"(�DJ�@��

�� 8�"B����"b�����8,J�56�����"��"�b�����������"�8��(����8�3�"���"��7��4.�(�D�"(�DJ@��

=� g<���"�b��������"��"�b������,'/���"�g<���"����+&�E�(�DJ@��

�������"�3�(b���:,�,"�%����(����"b���(���D�"(��DJ@��"�I%����"�,�"�%�D���"�7���

��+&�E�(�DJ@��

�,'/���"�������"���R/����(D������+&�E�,"�%����"�b�����,'/���"�������"���R/����(D������+&�E�,"�%����"�b�����,'/���"�������"���R/����(D������+&�E�,"�%����"�b�����,'/���"�������"���R/����(D������+&�E�,"�%����"�b��������

�"�B�( �8�"�B�(��%��g<���"�b����"�B�( �8�"�B�(��%��g<���"�b����"�B�( �8�"�B�(��%��g<���"�b����"�B�( �8�"�B�(��%��g<���"�b���������������3(���b,������3(���b,������3(���b,������3(���b,��������b,��� ��2(�4.��,�!�����

�� ��,%��"����������������������������"�b�������+&�E�(�DJ�@��� %�4��1��2(��"���'�������������������D������D�"(�DJ�@��=� �������"�8�������<�,���,"�������&��������������������������(��DJ@��>� g<���"�b��������������������������"����+&�E�(�DJ�@��

��

Page 106: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

29

������(����������(����������(����������(��������

D����"�����M�����������(����D��(��DJ@�%�4��1��2(��"������;�(0��a��D��������+&�

E�(�DJ�@��������D������8�����"��E'NN������������,�b�(�8�����:,����B�(�DJ��(.��������

�"���"����%��,�E'��8�3�"��EJ�"�L"LN" ���4(/��8��<����'�������(�DJ��8�J���������"��E:�(�

��<�,���(�DJ@��

� D��������D�"(�DJ��8�J��������(���:,�(�DJ����"D,�8�J��T�'G,�"����D������8�����"��

�����D�DJ���"�E�"N�4.��,�D�"(��DJ�+�"�8����D���'�����("�DJ@��

� <�"�D�������"����,"��"�4.��,���"�E�"N��D("�DJ�@�

� ��,�8�J��,�����D�������'6�,���D�(�DJ���D�7���4.��#Z�(E���D�)��D��(��DJ@��

Page 107: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

30

������(����"����&��������(����"����&��������(����"����&��������(����"����&������

�� �D��������"�����,�b�(�8�����<"���+����MN�����:,�(��DJ@��

�� �D�������"���"���8�3�"�����������(��DJ@�

=� �D��9����&��������"�:���������B�(��DJ@��

>� �D�������"������E�,"�%����"�b���"���"����"�E'N,"����8������<"(��DJ��E��"��

���������������,'/���"��3�(��%������,�D�"(��DJ@��

�,'/�����������<�"�!��3�"�����:,��D�"(��DJ���

8� 8���������� � :���7���3��������

8888���� 8�����������8�����������8�����������8���������������������'B��8���:,�,"�%����������8�����������D��(��DJ@��

���,9,�!��3���

�� ���B��"�N�� � � ������b�"Q��<�� � =�����4G,&���%����������

::::���� 7���3����������7���3����������7���3����������7���3��������������

������"��'B��8����"�+����7����<�",�"����b%�"&���"�������E�,"�%����������7���3��������

�D��(��DJ@��

�� ��<�8�4.����� � �����"B������

����3(����b,������3(����b,������3(����b,������3(����b,������

��b,�������,'/�������������(,"�!��3�"�����:,��D�"(��DJ@��� �

��b,�� ����"�56���"b��������"���,�8�3�"���"����+&�E�(�DJ@��

Page 108: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

31

7�+��+&�>7�+��+&�>7�+��+&�>7�+��+&�>����

���,�(�������,�(�������,�(�������,�(������

���,�(����,'/���"������������'B��(���DJ��E��"�$����B�����D'8��!��"E,����,�8�3�"���"�

D�"���3'E�(��DJ�(.�����I�"��8�3��"��'6�<"���D�(��DJ �ED���+��"�6�"G"���!��3�"���"��(�"N���8�3"�

:MN����E�(��DJ@�8�3"�E����!��"E,��"� ����,�3���.���"��$�����,��,"�%��"��<�.�&�+�������,���("�

DJ��8�J��8;(��"��!��"E,����,��"��b��(��8%b��"�/�(�D�"���1�.�&��<�.�&�:�D���,���,"�%��"�(�����"�

���,�(����D("�DJ@�+������������"�����&���,"�%��"�8�3����,�8�3��D��("�DJ@��

��

�,'/���"�����,�(�����,'/���"�����,�(�����,'/���"�����,�(�����,'/���"�����,�(��������

�,'/��������,�(���<�"�!��3�"�����8�D��,���8�J��������,�3��;.���"�����:,��D�"(��DJ@�8�D���,���

�'B��3'D���"�����9!��D�"(��DJ ��E��"��!��"E,��%�!�;,�8�3�"���"��D�"���3'E�(��DJ@�

�� �'B�3'D���'B���"�$����!��"E,��'B�3'D���"��8�(��DJ�(.����D�F�����3��;.���"���"�

�����,��(�DJ�������"��7��4.�(��;E�+��#G����,)�!��"E,��"�E�G������"��

��"�����8�J��6�"G"�����"���"��(�"N(��DJ��D���+��"�4G��&�������,�D�"(��DJ@��

Page 109: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

32

�� LJ���U�����'B�3'D���"�!��"E,�LJ���U���"���D'�(��DJ��D���!��"E,������"���.��

���������,��D�"�E�(��DJ@��

=� 3���,����3����,��!��"E,���"�8�3"������<"(�DJ���D�����"+&���������

,D���,��(� �+��������,��������,D��D�"(��DJ@�3���,���"�!��"E,�

8��b����"��8��E�(��DJ@��

>� 8���b�����!��"E,��:�"�8�����<"��8���b����"��D�Q�(��DJ@�8���b�����

<%����"��8,"��3���.���������E�(�DJ���E;D"��E���3��;.������D("�DJ�@�+��"���"�

E������8�J��D�+c�"2��"����89���,��(��DJ@�+��"�����"G,�������,�D�"(��

DJ�8�J��D�+c�"2��"����89���"�������!��"E,����������89���D�"�E�(��DJ@�

?� 6�"G�8��(���+��"����K��b���#��R(��"����+&�E�,"�%���3��.�)��"��,������K��

���(.���8U,�b����"�:,��8U,�b������8�������(��DJ@�+��"�!��"E,����

:D'(�8�������.�,�D�"�E�(��DJ@��

�� +�������6�"G�8��(��"�+��!��3���<%���"���"���%��+&�����E�("�DJ�@��"�

8�3'�,'���7!����EJ���D�"(��DJ�DJ��D���!��"E,�������,�����&�D�"�E�(��DJ��

6�"G�8��(�$����!��"E,�8%b��"�/�(�D�"�E�(��DJ@��

Page 110: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

33

A� :� 8�O(� �� :� 8�O(� �"� 8%b��"/���� �"� �b��(�� !��"E,� ��� 8,'���"3�

8��b�/G�!��3�6�"G�8��(��"�"��D'��(��DJ ��E��"���"���,����8%b��"/�������

�����E�(��DJ@��E��"�8,'���"3�!��"E,�8Y&���"��8%4.����"��8��E�(��DJ�

8�J��3'<��$����"�:�D������<���E�(��DJ@��

���,���3�D�������3��!��"E,��"�E�G��8��'8�"����"�6�"G"�6�"G"�8��'8�"���"��

(�"N��E�(��DJ@��D����������%b�"/���������"��<�.�&���7��4.��(��"��D�"(�

DJ ��E�"��;E�+���D("�DJ@�

C� 8%b��"/����������D'8��!��"E,�6�"G�8��(�Y����8%b��"�/�(���������E�(��DJ@��

`� 4%��3���������"/���(I%�8%b��"/�����"��b��(���2(��"������E�("�DJ� �ED����"�

�"���������%�!�;,���"�b���8�"��(���D'�����<���E�(��DJ��+�"�4%��3�����

�D("�DJ�@��

�a� :�D��"&������8,'���"3�8��b�/G���"��E�"�����D��E�(��DJ �������"�:�D��

�,���,"������������"�:�D��"&�����D("�DJ@��8,'���"3�8��b�/G��"�!��3��"�

��,����8%b��"/����:N�8��(�$������������E�(��DJ@�

����3(���b,�����3(���b,�����3(���b,�����3(���b,�����

��b,����,'/���"����,�(������,������(�����:,�+�"@��

��b,�����,%��"�8���b����"��,��,"�%��"�������,���:(�+�@�

��b,�=���,����8%b��"/����8�D���,����"�����!��3��"��D�"(��DJ�[�

��b,�>������"�������E�,"�%����+;E�+����J,����DJ�[�

��b,�?��'B���"������!��D�"���!��"E,��E,�8�3�"���"�3'E�(��DJ���b�0�7,�"�,������B���[�

����

7�+��+&�?7�+��+&�?7�+��+&�?7�+��+&�?����

�,'/���"������������(���,'/���"������������(���,'/���"������������(���,'/���"������������(������

�,'/���"��<�"�(�D��"�����������(��������E�(��DJ��0��

�2(����%D,�(���

���������%D,�(���

�� �2(����%D,�(�������,%��"���2(����%D,�(�� �g<� ��2(�%��D�,��"���%���2(����:,��

D�"(��DJ@��

�� g<��#!��(E)���,%�g<���"b�� ���2%�������%��B��"B����D�"(��DJ��,'/���"��g<��������"�

%����!��3��"��<�",�"��L"L�"���"�:���"�����&���3'�D����"���4.�(�D�"(��DJ �+��3'�D����"�

����"��8�"��<�"D��g<��%�����XV������E�(�DJ ��E���"��"�����&���<�%��D("�DJ�@��D�

������3����"b����!��I(����:,��D�"(��DJ@��

Page 111: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

34

�� :�D��4(��������&���

�� ����4(�����"���&����

=� 8�;(����4(�����"���&���

8�;(��������,�����,'/�����g<����������"�����:,��D�"(��DJ@��"�!��3�<���"���%��:���"�!��3�"���"��

�%!���E(��D(��DJ��<���"�!��3��"�7���������"�<�����8���;<��%��,�"��"�������"�<������,���

�D("�DJ��� +��������:���"�!��3��"�e�������:�����8���;<� �%�� ,�"��������:������,���

�D��(��DJ@�<�����8���;<��%��:�����8���;<�����"b����G�$�������<���"��"��R.����D("�DJ� �

+���"b����G���"�8;(���8���;<���G��D("�DJ�@��

g<���"�<�",�"��8���;<�<�",�"���,����"���������6<��B�'�("�DJ�@��D����G�8���;<��"��,���

�"��E�,"�<"("�DJ���"��,��,����"�%����8���;<��"��,D��E�,"�<"("�DJ�@��

:���"��,����"�3�%��<J�D�������,��(�DJ@�<���"��,����"�L'LL'������,��,��(�DJ �

E�"������T���<�"����B��8�"����<�����%��:����L'LL'������,��"���%!���E(�D�"�����b�0�<���"��

�%��:���"�L"L"��"���2(���"��D�'��(�DJ@��

<���"�8���;<��"��83���%���b���D��b�����R.����6<���"��$����B�'�(�DJ�8�J��������"��%�!�;,�

!��3�"���"�8b�'Y��2(���"���(�DJ@��

g<����������%���g<����������%���g<����������%���g<����������%�������

:���"�8���;<��"��L'LL����b��������6<���"�$����B�'�(�DJ �+���b�����"�$������'Y��2(�

L"L�"���"�:���"�8���;<��"��8�(��DJ@��

<������%��:�����8���;<�8�,"��2(���"���b�0�<���"��%��:���"��,����"��!�"E("�DJ�@��

Page 112: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

35

g<�������&��%���g<�������&��%���g<�������&��%���g<�������&��%�������

�� g<�����"�b���"���"�����'�,��%���b��.��,����������"�g<��4�;<,��D("�

DJ�@��

�� ���'�,�8%4.�����4G�"���%���b��.��,���"���4G�"���D("�DJ�@��

g<������9���"����,����&���(��DJ��E�"�����"b��'2(��!��K���"���"����'�,�����,!�&��

��(��DJ��+��"��8���;<��%���,���������;(����Q���"�����'�,��%���b��.��,�������&�

�,��(��D�"(���D(��DJ@��

� g<���"�����'�,��%���b��.��,�������&�<���"�8���;<��"��b����8���;<��,�"�$����

����9!��D�"(��DJ@�g<���"�����'�,��������<�",�"��8���;<��"����'�,��"�����9!��D�"(�DJ �

+,����2(�:���"�8�J��<���"�<�",�"��8�"��8���;<��,����6<��$����<���"�8�J��:���"��,����"��

�D'���E�(��DJ���E������8���;<��"���2(�!��(��DJ@�%J�"�D��b����8���;<�,�"��"����'�,�

(��3�����9!��D�"(�DJ �+��������<�",�"��8���;<������.�����'��(�D�"("�DJ�@�EJ�"�D����'�,�

8�����D�"(��DJ �%J�"�D��b���8�"���"��2(�+��"��8��E�(��DJ@��

� �,����"���2(��"�!���E�,"��"��b��(��+��"��8�����(%��3�(��"����'�,�D�"(��DJ@�

+��"��2(����<:�%��N(��DJ@��,����"�����'�,�8���;<��,���,�"��"�����9!��D�"(��DJ�

�E��"�<�",�"���,����"�������.�����'�,�D�"(��DJ��E��"�8���;<��,����"�:���"���6<��

:;<�D�"�E�("�DJ�@�<���"��,����"��8b�'Y��2(�����",�����,��"�D�"���L"L�"���"����'Y�D�","�

�"������D'���E�(��DJ@�:���"��,����"���'Y��2(��9����&�������"�!��3�"���"��E�(��DJ@��9����&�

������"��2(��b���8�"���"�$����<�",�"��8���;<��"��%����8�(��DJ��8���;<��"��2(��,����"��

E�(��DJ��D�����,�;(����(���D(��DJ@��

����

�2(�%��D�,��O�0��2(�%��D�,��O�0��2(�%��D�,��O�0��2(�%��D�,��O�0�����

�2(�%��D�,�����,9,���������D�"(�DJ�@�

�� ����,������%D��2(�%��D�,����E�"���'Y��2(���"�g<���"�������"��%�!�;,�

!��3�"����"��"�E�(�DJ �����,�����D��(�DJ@�

�� �b����"�0��%D�%��D�,����E�"����8b�'Y��2(���"�������"��%�!�;,�!��3�"���"�g<��

�"��%�������(�DJ@�

=� �"�b�����"�0��������"��%�!�;,�8�3�"���"��E��������,�����%���b����"��8������D,�

���B��8�"���"���%!���E(�D�"�E�(�DJ�@��E;D"����"�b�������D("�DJ�@����,��"��,��,"�

%����"�b����"������,������D��(�DJ�@�����,��8�"���"��b������"�b�����"�:,���

:�<��"���������b��������:,�(�DJ�@��

Page 113: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

36

����3(���b,����3(���b,����3(���b,����3(���b,���

��b,����g<��������"�%����!��3��"������3'�D����"���4.�(�D�"(��DJ�[�

��b,����g<����(,"�!��3�"���"�������:,��D�"(��DJ�[�

��b,�=����� 4(�,��"���"���D����,��D����"��,��(�DJ���

� � 8�� :�����8���;<� � :�� <�����8��;<�

� � ��� <������,��� � <�� :������,���

� � ��� �,����"����'�,��"��

� � ��� �2(�g<���"����%"b����(��DJ@��

� � ��� �2(�g<���"��,��(��DJ@��

� � =�� �2(��,����"��,��(��DJ@��

� � >�� �2(�L'hL'��"���"����%"b����(��DJ@�

��b,�>��� ���,��%���b������"����!���/�(���E�"�[�

��

7�+��7�+��7�+��7�+��+&��+&��+&��+&������

�%�,�(���%�,�(���%�,�(���%�,�(������

�,'/���"��b%�,�,'/���"��b%�,�,'/���"��b%�,�,'/���"��b%�,����

�,'/�����4(�,��"���"��3J���8�<�,���<�,�����%���(�(;���"�$����D�"(��DJ��E�"��%�,�

(;��I�"��(�E%(��"�"E�7��D("�DJ�@��D��+&�8�3�"�����:,��D�"(��DJ@�+�����:�"����'B��8�3�ED������

3J���8�<�,���<�,�D�"(��DJ �L"L��#L'hL'�)��D("�DJ�@�+��������+�"�L'hL'���3J��8�<�,�

��<�,�!���D("�DJ�@��

����

Page 114: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

37

����

�,'/���"���%�,�8�3��,'/���"���%�,�8�3��,'/���"���%�,�8�3��,'/���"���%�,�8�3�����

�� ���'B��8�3�L"L"�

�� �D����8�3�

�� ,�������6<��,�������%��,�������.��

�� 3��,�

=� �"��2��

>� :���"���+&�

���'B��8�3���

�� L"LN"����"����E�"N�����'��"����,���,����DJ �E�"�g<���"�<�",�"��(�L����

�����B����"��%����3'D��#-%(�:�:�:�8�E�)��"�8������b��!��3��"���4.�(�D�"("�

DJ�@�+,�"�����"��(�L���3'D����"�L'hL'���3'D���D("�DJ�@�L"L"���,�I���

<R�/G� �"� 4��F;E� D�"("� DJ�@� (.��� �%��� ,�� $���� 3��,� �"� E'N"� D�"("� DJ�@�

��,�I��� <R�/G� �"��"� :��"���8�"� � �������%��D��8�"� � ���"N�"�� %��'� ��"/��"�� ���

������8�"��8�J��Q�����%��D��8�"��(.����"�b���8�"���"�E����"��:,"�D�"("�DJ�@�3��,�

���D��%���,�����%D�!��3�D�"(��DJ�ED���������,���4.��,��%��%��'���3&�

���<���"���"���F����("�DJ�@��%��,�����7�����������6�"G"��"��6<���"�

$���� 3��,� �"�E'N��D�"(��DJ@� +���6<�� ��"�U��F�G�� �D("�DJ�@� �D��6<��

7���4.���"�����6<��$����MN����D(��DJ@��E�"�+�U���G���D("�DJ�@��

�� ����#��(�<3)��%��,�����83�����������:2�"��"����,���,��:,�(��DJ�

�E�"��������4%���"/���D("�DJ�@��

=� :��"���+&� �%�� :��"��8�"�� �� #�(%<:�� �<�� �(%<:�%��)� GcJ�������� �%��,��

%����3'D���"��E����<�"�!��3�"���"�� :�G�E�(�DJ �+,� ���B��8�"����"�D�:��"���+&�

�D("�DJ�@�:��"���+&������B������',0��+&��(�����B��8�"���"��:�G�E�(�DJ��E;D"��

:��"���8�"���D("�DJ�@�

>� %����3'�D���8�J����i�����%����3'�D������:N�B��"B���3'D���"�Q���"��

%��� #�,"� �"�)� �4.�(�D�"(�DJ� 8�;(����Q�� �"�6�"G�*��������L'LL'���

3'�D��8�"���"���%!�"�<(��D(�DJ@��

�,'/���"���%�,������&��%�����

�� �%���"56%���

�� 3J������%D,�

=� ��"�b�����%�,�

Page 115: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

38

�%���"56%�����������%������%���"56%�����������%������%���"56%�����������%������%���"56%�����������%���������

� +��������"��%��'���"�L"LN"��"�8;<�������E�(��DJ@�%D�F����3J���8�<�,���<�,�D�"(��

DJ�8�J��Z1����D(�L"L"���%��'���"�������"�:�D������<���E�(��DJ@��

�� :�j� 8;(���b�'&���"�b����� #93E�(<��� *<E�(:%"E��� 7,":��)� �� +,��� ��� E�"N����I�"��

�����"�7���!��3��"��,�����8�,"��6"�%��������"��,��"�!��3��"�E'N��D�"(��

DJ@��

�� 8;(0�8;(���b�'&���"�b�����#*<E�(<���*<E�(:%"E���7,":��)���+,������E�"N����I�"�������"�

,�"�!��3��"��,�����8�,"��6"�%��������"�7���!��3��"�E'N��D�"(��DJ@��

�%����","�(.���6�"N,"����������%����","�(.���6�"N,"����������%����","�(.���6�"N,"����������%����","�(.���6�"N,"���������%����%����%����%��������

�� �,b%�,����,b%�,�%D��������DJ��E��"�$������'Y�%��'�L"L�"���"����%"b����(�DJ���E��"�

%����3'�D������8��(,�:MN�E�(��DJ�8�J��%��'�,����"�D�"(�D'+&�L"L�"���"���D'���E�(�

DJ@�L"L�"���"������E�,"�%��"�%��'��"/��"���"��3J���8�<�,���<�,�D�"(��DJ@��

�� �,0��%�,����,0b%�,�%D������DJ��E��"�$����L"L�"����%��'���"�:�D�������E�(��DJ@�

+��������"��%����3'D��8�J��L"L�"�����8��(,����D�"�E�(��DJ �L�(0�L"L�"����%��'�

:�D��8��E�(�DJ@��D������:���:���D�"(��D(�DJ@���

Page 116: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

39

����3(���b,����3(���b,����3(���b,����3(���b,����

��b,���:D'�%�V�����b,�

��� �,b%�,��"�������i������"�b������

� ��� �b��.���D�"�E�(�DJ�� � B��� ���'��(�D�"(�DJ��

� 3�� ������(�D�"(�DJ��� T��� 8��!���%(��D(�DJ��

��� �,9,��"���"���J,��%�,��3�,D��DJ�

� ��� +��"LJ3�� � � B��� ,J��"LJ��2��

� 3�� GcJ������ � � T��� �J��2��

��b,������2(�4.��,���

�� L"L"��������������"���4.�(�D�"("�DJ@�

�� L"L�"������B�������������������D�"(�DJ@��

��b,�=��%�,������!��/���<�E�"@�

��b,�>��,'/���"��%�,�(;���"��%�!�;,�8�3�"���"�,������B��"@�

7�+��+&�A7�+��+&�A7�+��+&�A7�+��+&�A����

7I�E&,�(��7I�E&,�(��7I�E&,�(��7I�E&,�(������

� �,'/���"�� ����%���(�7I�E&,�(;�������E�(���DJ��E��"�$�����D�,�+Gc�"E,��'2(�

7I�E&��<�.��"&����"�������"�:�D����(��DJ@�+��"�8��%��I%�� ���R( �*�D� ����b���8�J��L"LN"�

!��������"��:,"��%�%���7I�E&��<�.��"&����"�������"�:�D����("�DJ�@�

� �,'/�����7I�E&,�(;������� ���E�"N�%R2��#H��<��)�

��� ���E�"N����%��D�,����#;(�E�(")�

=� ����b���#;(�<�(��+�����()�

>� ���".����#;(�E(�)�

��� ���E�"N�%R2��#H��<��)����,'/����7<��3'D���"��R/��!��3��"����i����"�,�"����

E�"N�3D�"�������3������,"��"���"�:E���8��R�(��"�8�3��b�"Q��<���"�+����7�����4.�(�

D�"("�DJ�@��E;D"��%R2���D("�DJ��@��

<������,�:�F����,���8�"����'6�,�"���8�"���4.�(�D"�(�DJ@��

Page 117: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

40

��,���:�D���(D�:%<8�3�(.���8�;(�����(D�:%<:�8��D�"(�DJ@���

� ��,���8%(���(D�������3�MN��D�"(��DJ��E���"�%R2��,��!��<��,7��D("�DJ�@���

� ��,��"����%��D,��%���,���b����:�D���,��(�DJ�8�J���,�����,���,��"�8;<��

��%"b����(�DJ@���,��"�����"��8�"���������"E�7I(��"�����:,��8�%�����<B����<"(��DJ@�+��"�

8;<��<�"�!��3�"���"��:�G���D(��DJ@�:�D��!��3���"���FG"&2��:%(E�3�(.���!�(��!��3���"��"'���

��,����D("�DJ�@���FG"&2��!��3�.��"�.��"�<�������"'����"�8;<����������3�"��:,�(��DJ��E;D"��

:�G&,��"�%R2���4(9!���D("�DJ�@�+,�,3���Q��4(9!��"���"�:��:���"���"'����(��","�7!����"���"�

Q���"��7���D(�DJ��E;D"��%R2�������'�I�<�����(�7�����D("�DJ�@�+,�"���J"�8��������F�Gc2����

(�L�8�J���b�B���%R2���"��";<����8�"���4.�(�D�"("�DJ@�+,��b�B���"����"�%R2��8��'��I�<���5��������

�D("�DJ�@�

,"i�,�����,��0,"i�,�����,��0,"i�,�����,��0,"i�,�����,��0����

� �D�<�"�!��3�"�����:,��D�"(��DJ�0��

�� :�"�,��9�'G� #�%�7�<"� :��",��)� 0� ,"i�,���*���"����,�����,��D�"(�DJ���E�"�%�"�,�

�9�'G��D("�DJ�@�:�"�,��9�'G���<%���3��;.�����.��������"�b���8�"����:,�D�"(�

DJ�� +�� �9�'G� �� 3'D�� �"�� Q����� %��D��8�"�� ��� ��� E��� ����� E�(�� DJ�� �E�"�

Page 118: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

41

U��"�"Q��� �D("�DJ�@� %�4(%� �"�� �,�����,�%R2�� �"�� E�����+&� ���B��8�"�� 8.��&(��

����,��8�"��#@(E�(��")��"��:�G�E�(�DJ@��

�� 4��%� �'���(� !��3� #J�:(�E%(�� -,+,��(� ��(E)� �D� :�"�,� �9�'G� �"� �6"� ���

�'���(�!��3�D�"(��DJ�+��"�(,�!��3�D�"("�DJ�@��

�� ���4.���'���(�,������

�� ;�8��������D",�"���������D��"�����"���4.�(�D�"(��DJ@�

=� <��4.���'���(�,������D�%R2������3�D��,������"��B�'�(�DJ@�

#@����(�%��,(�E�(")����E�"����%��D�,��������I�"��%R2���"��"�V%���"�������%��D,��,��(�

DJ�E�"�����b�����"����*(�D�"(�DJ@�8(0��,'/���"��<�"����%��D�,��������E�(�DJ�@��"�������"�%R2��

�"�����b����"���D'����<"(�DJ@��

����b���#;(�<�(��+�����()���I�"���,'/����7<��3'D���"���6�"�!��3��"�����6�"G���.�J�,'���

��,������E�(�DJ��E�"�����b����D("�DJ�@��

�����3&�#;(�E(�)�0��'Q/��(.���4��<�",�"���"��D�����b�������(��,��$����:�D��B�'�(��DJ ��E�"�

�����3&�#;(�E(�)��D("�DJ�@��4���"���"�������3&����6�"G�,�����D�"(�DJ��E��"�D�"����"%������

:�D���,��(��DJ �E:����'Q/��"���"��+��"������"���.��%�&�!��:�D���,��(��DJ@��

�����,��&�����������%����

�� 8�(������,0�4��<,�#;�E(����E(�E�%<)�

�� �',0�8%b��"/����#I��+"%(�E�%<)�

=� 4��%���#J�:(�E�%<)�

Page 119: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

42

��� 8�(������,0�4�;<,�0��

� � �D��������,��"�:�"�,��9�'G��"��D�"(�DJ@�:�"�,��9�'G�8�J��U��"�"Q�����

�!��I(�8�����"��������8��&����39���XV���"�Q���"��6�,,"�������&���(�DJ@��D�"�����,���

�"�$����Z��U��"�"Q����"��8�(��DJ@��,'/���"����!��%��,04�;<,�<�:�k��a77�!D�D�"(��DJ��E��"�

�2(��"��7��4.�(������� �������89� �U�'��"E ��%����%��8;���<�.�&�:�"�,��9�'G��"��8�("�DJ�@��>�

T��G"��"����?��G�������%��E&(������E�(��DJ@��

��� �',0�8%b��"/����0�:�"�,��9�'G��"���2(��"��7I�E&��<�.��"&���"���.����.���'6�7���"3��<�.�&�

EJ�"�U�'��"E �E� ��%���8��<�!��8��E�("�DJ�@��E��"�������"���,E&���������4.��(�:,���(�

DJ�8�J���RI�'�!��D�"���(�DJ��E��"�����"��<�.�&�����$����:�D��,�8��" �,"i�,���+�.������

��"�b����"��+,�7���"3��<�.��"&����"��',0�8%b��"�/�(�����2(���"�b���8�"���"�����<"(�DJ��:�<��"����"/��

:���<�%�3�MN��D�"�E�(��DJ@�+���"������D("�DJ����D������"�V%��8�J���L������%��D,��"�D�"���

����b����"���D'���E�(��DJ@�(.���������"�:�D���,�����<���E�(��DJ���',0�8%b��"/�����������

,"i�,��"�4��%�!��3��"��D�"(�DJ@��

=�� 4��%���#J�:(�E�%<)� 0�U��"�"Q����"��6,,��"�:�%E�<�Q������"���'6�7I�E&��<�.�&���"/��

�D�E�("�DJ���E;D"��%R2��,������<%�������"�b������8%b��"�/�(�����"(�DJ �2��"����U��"�"Q���

�"�8�,"�%����"�b������%R2��,������"�����"��(�L�E����"�Q���"���4.�(�D�"(�DJ@�%R2��,�����

$���� 8%b��"�/�(� �"� %-�&��<�.�&� EJ�"� �� ������ � ������ 89�� 8�J�� 8��"�,��� %R2�� ,����� ��

��"�b���8�"���"��%���(�D�"���,������"������"���������D�"�E�("�DJ�@��

����3(���b,�����3(���b,�����3(���b,�����3(���b,�����

��b,����,"i�,���(,"�!��3�"���"�������:,��D�"(��DJ�[�

��b,���������,��&����"������"���"�,���:(�+�@�

��b,�=��:D'�%��V�����b,�

��� �,'/���"�%R2���"��:�"�,��9�'G��D����4.�(�D�"("�DJ���

� ��� �"'����""�� � � B��� ��FG"&2��

� 3�� �"�V%���"�� � � T��� D�+����"��

��� 4(�,��"������'B��7I�E&��<�.�&�D�"(��DJ��

� ��� 8�,�"�89�� � � B��� 8��"�,���

� 3�� ������� � � � T��� ������89��

=�� D",�"��"�����������&���:����(�DJ@�

� ��� 7I�E&,�(;���"� � B��� ��E,,�(;���"�

� 3�� ����E,,��"� � � T��� (�;����(;���"�

Page 120: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

43

7�+��+&�C7�+��+&�C7�+��+&�C7�+��+&�C����

(������(��(������(��(������(��(������(������

� ]]��������"���"����"�," ���X,"�8�J�������E���"���<��B�,"��"���.����.��������"��%�!�;,�

8�3�"���"�����"&���"����;%��8�J���;('�,�4.����(����"��,������:,��"��B�,"�%����(�� �(������(���

�D��(��DJ@��

� �,'/���"��(������(����%b�"/������������"�b���8�"���"�:,��D�"(��DJ��E;D"��;����F;���D("�DJ�@�

(������(����"��(��������"�b����8�J��(�������-E��D�"("�DJ�@��

(�������-E'�<�"��������"�D�"("�DJ��0��

Page 121: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

44

�� �"2��,�%��

�� ";c�,�

�� �"2��,����"2��,���B����"������9:���%�����,���"G�+&�%������%��&�D�"(��DJ@�

�� ";c�F+G����"���B����"��8�������+G�,��"��,��("�DJ��+,�"�8������!��3���"G"�D�"("�DJ��8�J��

��b�0��(�"�D�"("�E�("�DJ�@��

(��������"�b���� #:�E%<)������"�b����<�%����������D�"(��DJ@� +��"�� ��� 3�"��:N��

�";<���8�������B����"����+Gc�"��"�;c����,�B�����������E�("�DJ�@��

� ��,'/�����(������(�����,'/�����(������(�����,'/�����(������(�����,'/�����(������(��������

�,'/�����(������(����,9,�(,�!��3�"���"���%!���E(������E�(��DJ�0��

�� �";<���(������(���

�� �������(������(���

=� 4%��(0�(������(���

�� �";<���(������(���0��D�(���������"�8�3�"� �(���"���%��(������(�����"��,����(���(��

DJ@�+��"�<�"�!��3�DJ���� ��4(/���%���'/�'9,���-E'� #4��+,����&)�8�("�DJ�@� +,�"�

�,��,"�%���(��������(,���������D�"(�DJ@�

��%"<���"�(��������H�,"�<���"��"�8�%"3���"�Q���"����������"�E�(�DJ�8�J����4(/����"�<"(�DJ���

��"������"�(�������������"�b���"����&���,"��"�����8�%"3��"�Q���"��8�<"b���"�E�(�DJJJJ@��

���W(����"�<�",�"��������"����&���(�DJ��"Q�-E���"��,��,"�%����!��(��������+��������

��D�"(�DJ@��

��������

Page 122: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

45

��4(/��#��4(/��#��4(/��#��4(/��#�(��<�(��<�(��<�(��<)���)���)���)�������

� �,'/�������4(/��B��"�� #"�,��)��"���'����(��D(��DJ���D�(������(�������'B���";<��

�:;<'�D�"(��DJ ��E��"�$����������"��%�!�;,�����8�"������,������D�"(��DJ���4(/���"�����"��8�"��

����"E�e(����:,��X�V�������+&�E�(�DJ�� +,��"���4(/��%���� #�<�<D)��D("�DJ@�(,�"��

�X�V���"���"�:��4.��,��"�����<�%������E�(��DJ��E���"���4(/���'/�';,��<�%��D("�DJ@�

���� ����

��4(/��������,���������4(/��������,���������4(/��������,���������4(/��������,�����������

� ��4(/����"�(,�!��3�"���"���%!���E(������E�(��DJ�0��

�� 83����4(/��#.%(��+(��<)�

�� ������4(/��#���+(��<)�

=� �b����4(/��#!�<��+(��<)�

�� 83����4(/��#.%(��+(��<)�0��

�D���4(/�����8�3"����!��3�DJ��D�����4(/�� #:�(�+(,7)� �%��D����".�J�"���

#��%E���<,")����:,��D�"(��DJ@��

����4(/��#:�(�+(,7)�0����4(/������D�!��3�8������%���(�D�"(��DJ@�����4(/����:�D��

�(D����7!���� #D�(�)� �%��B����� #",�:�)��"�%�,��%�� <���"������E�(�DJ�@�����4(/��<�"�

3�"�����"&�� ��� :,��D�"(��DJ@��"� 3�"����&�8���� �"�� 8,'��4.����G�G������&���J��"��� #:%(�,"�

:���%",7)��"�E'"�D�"("�DJ�@�

�� ������4(/��#7���+(��<)��D�!��3���4(/����"��b����4(/���"�E�"N(��DJ��D�<�"�!��3�"��

����"&���2%�cE"��,����%�����4(/��(;('����:,��D�"(��DJ������"&���2%�cE"��,��<�"�E�"N�

3�"��������"������,�8�"���"�Q���"��D�"(��DJ �E�"���<R�/G��%��W%���7<�<�,���"�3�D���

��("�DJ@�

�� �b����4(/��#!�<��+(��<)��D�8,'��4(/����F;��%"��"��+&��%���"������8�Z��3"�������:,��

D�"(��DJ@��

�� 8,'��4(/�����D���4(/�������"� ��6"����!��3�DJ@��D�8�3��%;�����%�� ��������

��('�,���"�:,����B�(��DJ@��

�� �"�����8�FZ��;3"G�����D���4(/������:�"��6"����!��3�DJ ��D��6"���8�"��:MN���

�'/�';����-E'�#"��<���:%(�)���"�:,�(��DJ@��

=� ��";��%"��"��+&�#5%<"�8�(%��)��D�(������(;('8�"����:,������G�G����"����,�����,��

DJ �E�"����8,'��4(/����"����!��3��"�<���"�!��3��"���"�����8�"����"��"�E�("�DJ�@��

Page 123: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

46

��4(/���"����&����4(/���"����&����4(/���"����&����4(/���"����&������

�� T����������3�;.����"�<b��&(��DJ@��

�� ����4(/���"(,� �:'�Y�4�R�( ��%�����%��+56�����2(�����";<��DJ@��

=� �D�(������(����"���"/��!��3�"������,�������B�(��DJ@��

>� �"�56��3�(��"������,�����@�

?� g<��4�;<, ��%�,�<���%��8�D��,���������'��,�3�(�����,�����@�

����

��4(/���4(/���4(/���4(/�����

�"Q�-E'�#J��<���Z%(�)���4(/���"����,��'/�'9,��!������"E�e(���"�:,�(,��X�V���"���"��T���

�D(�DJ@��'/�'9,���"���%"(��<�.�&�:�D����8�"���������<�.�&�8;<����8�"��D�"(��DJ���X�V���"���"�

:���'/�'9,��<�%�!�����D(��DJ���D��'/�'9,����"�:�D��8�T��(�"���"��������(��DJ���

�"Q�-E'���8,'��4.����G������"Q�-E'���8,'��4.����G������"Q�-E'���8,'��4.����G������"Q�-E'���8,'��4.����G���������

����

����

�"Q�-E��������,�����"Q�-E��������,�����"Q�-E��������,�����"Q�-E��������,��������

� �"Q�-E'��"������"���";<���,����4.�(�D�"(�DJ��+��,����"�����"��8�"���������<�.�&������

E�(��DJ�@��������<�.�&��"�$�����R/����(D����8����W�3'�:,����E�(��DJ�+���������������<�.�&�

%�����%���9:����"���"����b%&�W�3'���"�:,�(��DJ@��'/�'9,�����";<���,����"����4(/����3'�D���

Page 124: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

47

�"����,�����4(/����'/�'9,��<�%������E�(��DJ@��'/�'9,����"��";<���,����"����4(/����3'�D���

�"����,�����4(/���'/�'9,��<�%������E�(��DJ@��

� �"Q�-E���"�=��E�"��'/�'9,��(������"���,��(�DJ�@���I�"���'/�'9,��(�������'/�'9,���"�<�"�

���"��"�E'"��D(�DJ@��

�"Q�-E���"����&�0���"Q�-E���"����&�0���"Q�-E���"����&�0���"Q�-E���"����&�0������

�� ��4(/����"�8�,"�%�����"����8�"�����7P�,�"�������%D,���(�DJ@��

�� �"Q�-E�����(%(&�����8�"�������;%���%���,��������(�DJ@��

������� ��(������(��� +��"� 8;(3&(�(�������� E�"���� ��4(/�� �%�� �'/�'9,�� �"��,��(�DJ@�

��4(/���"��,��,"�%���(�����8�"����"�������(��������#:(�<����<�(8�")��%���'/�'9,���"��,��,"�

%���(�����8�"�����'/�'9,��(���������"��<���<�(8�"��D("�DJ�@�

����

���(%(&����������(%(&����������(%(&����������(%(&�����������

� �,'/���"� ����� �"�� %"� 8,J�56�������"�� E�"�������"�������� 7<�<�,�"�� ����L������

���(������"�Q���"��D�"(�DJ ���I��%(&�������D��(�DJ����I��%(&�����������!���"��(������(����"�

$���������E�,"�%�������&�DJ@��

� +,�����8�"���"�$����������������D�"(�DJ �EJ�"����(%������b���"������"�����X��,� �

�J�����D�.���"��,'���%4('��'!�,"��"�D�.������J�����DG���",�@��

����

����3(���b,����3(���b,����3(���b,����3(���b,����

��b,����;����F;�����"��D("�DJ@�

��b,�����"2��,�%�";c�,��"�8���2�����X("�DJ�[�

��b,�=���,'/���"����(,"��������"�(������(�������E�("�DJ�@��

��b,�>����4(/���"����'B�����&�2���DJ��[�

��b,�?���'/�'9,��#4��+,����&)��"�2������&�DJ��[�

����

Page 125: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

48

7�+��+&�`7�+��+&�`7�+��+&�`7�+��+&�`����

8�(4��%�(��8�(4��%�(��8�(4��%�(��8�(4��%�(������

��,'/���"���%�b�/G��������"��<�.�&�E�"����������"�EJ�%��7����������8�"��%��������%R�Y��%��

�%����I�������8�"�� ����,������ �%�� ��;%����("�DJ�@�D�F��"&,��D��("�DJ� ��,%� �"���"�D�F��"&,�

�%�b�/G�,������%D,�3��;.���"���"��:,("�DJ���E;D"�8;(0�4��%�3��;.���F�9<�%:(�<��D��<�"��D("�DJ�@�

�"�3��;.���F������.��������"��D�","�%�������8�"������,��������(�DJ��(:�+�"�8;(0�4��%�(;��

l9<�%:(�<��"�"E�7Y��D("�DJ@�

8;(0�4��%�3��;.���"���"�������0��

� #�)�:�D0�4��%�3��;.���F���%"�3��;.���"��E�"�8�,"�4��%���"�,����8�"��

��$�����9:�;��(�8�3�"��(���D'��(�DJ�@�

� #�)�,������%D,�3��;.���F���+��3��;.���"���"��,����8��"��������&(0�

����8!��%�D�"(��DJ@�,������%D,�D�","��"�

����������+;D"��,������%D,�3��;.���F�!���

�����D("�DJ�@�

� #=)����W(�3��;.���F���"�:�D�4��%�8�J��8;(0�4��%�<�",�"�����������

�������������������D�"(�DJ� �+,���:�D0�4��%�!��3�

����������������������'B��D�"(��DJ ��"����W(�3��;.���F��D��(�DJ�@�

D�F��"&;��0��8;(0�4��%�3��;.���"��$����4���%(��"�"���:&�,����J�3��DJ��E�"�Q�����$����������"�

�%�!�;,�!��3�"���"���D'������%�b�/G�8�3�"���%��e(��"���"�����"&������,�������%����;%����("�DJ�@�

�,'/��"���"��8;(0�4��%�3��;.���"���"�8��%���'6�8;��8�3�!��D�F��"&,�"�����4��%���("�DJ� �+,�

8�3�"���"�����;��Q���"�8;(0�4��%�3��;.���F�D���,��E�(��DJ@�

l@Y�8;(0�4��%�3��;.���F���

#8)�� .�����F+� 3��;.�� 0���D� 3��;.�� �,'/���"� 3<&,� �"�� �%��,��%�4%���;�� �"�E�"N��"�

8������b%&�(�����<�",�"��(�L�����������B����"���4.�(�D�"(�DJ@��"��,'/�����:�"�:N�

8;(0�4��%�3��;.��DJ@�+��"�$����(,�D�F��"&,����4��%�D�"(��DJ �.������2�, �Gc�+8���"�"�(.���

.��+��"�,,��

���&���

(i) ���.�����F�2�,�7����������8�"������,�;������(��DJ@��

(ii) .�����F�2�,������������;��%R�Y���"��,��;�(���(��DJ�

Page 126: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

49

��

l�Y��J��.�����F+�3��;.����<�"�E�"��J��.�����F+�3��;.���F�<�"�<�"�����B����"��.�����F+�3��;.����

��I�"����������R/���(D������F���D(�DJ��"��G���"�<�,"��"����,�������3���D�"(�DJ@�

+��"�$����4���%(�D�F��"&,��J��.��F��"&,�8�J���JV�G�"�,,�DJ�@�

���&�����&�����&�����&������

8���D��"b�����'�, ���"�������%D, �g<��4��<,��2(�4�;<, �8�4.���,��&�� �8����'��,%"�,�

+I���<��"���D��"3���(��DJ@�

:��8���%R2��3��;.����<�",�"��%R2��"���"���/�&����G�"���"����,�������8���%R2��3��;.������E�(�

DJ �E�"�3�MN"�!���"���3���D�"(�DJ ��

���&���

�� �c,��3��;.���"��,��,"�%�������3�D�F��"&,���,%��"���$(���J��3�������"����"�

�,����(���(��DJ@�

�� �c,"�,�Q������"����2��������"���D����D�"(��DJ���

Page 127: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

50

���� ���/�� 3��;.�� �� ��4G�� 3��.�� �� �D� 83���4(/��� �"�� 8�4.�(� D�"(� DJ@� +�� 3��;.�� ��"�

D�+��"L�+����!���D("�DJ@��D���������!��8;(04��%�3��;.���"������,�;�����B�(�DJ �+��

������ +�"��D�"� ��4G��3��;.��!���D("�DJ���D�(,�!��3�"�� ��� :,��D�"(��DJ ���b�0� 83����� �

������� ��b�������"���%!�2(�D�"(�DJ@��

� +��"�$����4���%(�D���"&,�

�� ��"�JG�"Gc�F�L��D�F��"&, ��

�� 3�",J�"Gc��L��D���"&, �

=� �c,�"��F�G&���"Gc��L��D���"&, �

>� .�����"�Gc��L��D���"&, �

?� �J2G�"EJ�,��D���"&, �

�� ��:"G�"E�,��D���"&,�

A� ���J,�"��+G���"���D�F��"&,�

���&���

�� ��"�JG�""�Gc��L��:�V��%4.����"�����4��%�D�","��"������:�J,��D�"�E�(��DJ@��

�� .�����"Gc��L��D���"&,��D�.�����+�3��;.����%R�Y���%��4��%��������"��,��;�(���(��DJ@��

=� ��:"G�"E"�,��D���"&, ���:�"&D�+c"G���%��8�"���%��7��������"���!���%(���(��DJ@��

>� .��+���3��;.����

�D�%����3'D���"��g<���"�8�3" �GcJ������"�+����7�����4.�(�D�"(�DJ��D�3'��:�

�$����%(����G�3��;.��DJ@��

���&���

�� �"�%R�Y��%���!�;,(����"��,��;�(���("�DJ�@��

�� E,<�"����%R�Y���"���"�("�DJ�@��

��,���������

� �D�3��;.��83����4(/���"����,�"LJ��,��������R/���(D��4.�(�D�"(�DJ@��D��L"< �

6�"G ���G�3�;.��DJ@��

� �"�<�"�D���"&,���"�4���%(���(�DJ@����JG�"�,,�(.�������"G�"�,,�4���%(�D�"("�DJ�@��

���&���

�� �D�E,,�8�3�"����%R�Y���"���"��(���(��DJJ@��

�� �D��J��3������2%(����(��DJ@��

Page 128: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

51

��� 8U,�b�����7<��3'D���"��8���b����"��6"��3�3��a��"���9:�DV��3'��:���3���

�����G�3��;.������E�(�DJ�E�"����W(�3��;.��8U,�b����D��(�DJ@� +��"�$����+;�'��, �

U���J3�F,�(.�����"�JG�"4GJ��,�D�F��"&,�4���%(���(��DJ���

���&���

�� +;�'��,�U�'��"E�7����������,�;������(��DJ@�

�� �D�e(��"���"��%����%��8����,�����"���b�"/������"���"��(���(��DJ@��

B�� E,<���

� E,<���"�b���8�"������,��&�����,"�%��"�8�3�"����"�E,<��D("�DJ�@�8(0��"����(0���E,,�

8�3�DJ ��"��,���E,,��"���.��+,���'6���"�b������8;(0�4��%���"�b���8�"��������&���(�DJ@�

�'6�D�F��"&U,�"�����4��%�����(�DJ@��

3�� %R/������D�,�����E,,�8�3�DJ�E:��D�����2%�D�"�E�(��DJ�(:�+��"����'����8�"�����

:,,������9!��D�"�E�(��DJ@�%R/�����c�"E;��D�F��"&,�4���%(���(��DJ@�

8��b������"��4���"�����E,,�8�3�DJ�+�����'B�����&�8����'8�"����"�:,�,��DJ �+��"�$����

�4Gc�"E, ����"E"4Gc�F,���J2�,�D�F��"&,����4��%���D�"(��DJ@��

���&���

�� ��c�"E;��,���"��$(����J��3��������"���"��,��&�����"���"��(���("�DJ�@�

�� �4Gc�"E",��4���"���"���$(����J��3��������"����"��,��;�(���(��DJ@��

=� ���"E"4Gc�F,�3!��&b�����"��,/�"��(�8����"�3�D�����,"��"�����(J������(��DJ���

����

����3(���b,������3(���b,������3(���b,������3(���b,������

��b,�����2(�4.��,��

�� ���"G�"�,,�D�F��"&,��������������������$����4���%(�D�"(��DJ@��

�� ��c�"E;��D�F��"&,������������������������$����4���%(�D�"(��DJ@�

��b,����.�����F+�3��;.���"�<�"����&����B��@��

��b,�=����'/��3��;.����"���4G��3���.��2��"���D("�DJ��[�

��b,�>����,���������"�4���%(�D�","�%��"�D�F��"&,��"�,������B���[�

Page 129: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

52

7�+��+&��a7�+��+&��a7�+��+&��a7�+��+&��a����

��,%��"��E,,�(����,%��"��E,,�(����,%��"��E,,�(����,%��"��E,,�(������

� ��E,,�(.���E,,�E%�������"�����������'B��������D�"(��DJ@�+��������"��E%�8�,"�D�8������"�

E%���"�7I�;,���,"������(���B�(��DJ@��,'/��4(,�%3&�����:�"�8������%���(�8�J�����'B��E;('�

DJ@�+���<�",�"��E,,���"�b������8�3�8�3�E%�"�� #b����"�)� �"�� :,(�DJ@�7,�E%�"����"��E��"�� ,��

�'U������ ��'����'� #J��(7)� :,("�DJ�� ,�� #7���)�(.����E��"�� ��<���'U������8����'� :,("�DJ�� ��<��

#.�7���)��D��("�DJ�@��

����

,��E,,�8�3�,��E,,�8�3�,��E,,�8�3�,��E,,�8�3�����I��(%�,:E�8��1(D�<"�����I��(%�,:E�8��1(D�<"�����I��(%�,:E�8��1(D�<"�����I��(%�,:E�8��1(D�<"�����

�,'/�����,��E,,�(;���+&�8�3�"�����:,��D�"(��DJ�8�J���'U���"���"��,��&����"���.���'6����3�D���"&,�"��

���!��4��%���(��DJ�,��(;�����%D�8�3�E�"���'����'�J��(7�����,��&�����(��DJ �%R/���� #-�"E�")�

�D��(��DJ@��

�� %R/�����%��%R/������"/��0��

� �,'/���"��%R/����������"�:�D��I%��������.�J���"��<�",�"���J��"���"�:���"���b�b,�l5�<�"Y��"�

<�",�"��(�L��G�(���D(��DJ@�I%�����+��.�J����"�%R/�����"/��l":(%E,7Y��D("�DJ�@�

�� 8���%R/���� l9������7�"Y� �� %R/���� �� ��I�"�� ��'�� E,,� ,����� �"� ��� ��� �(�� ,��

�,��(�DJ��E�"�%���+L�""�;b�����D("�DJ�@��!��%���+L�"�;b����%R/�����"�:�D��8�������E���

:,�(�DJ��E�"�%R�/����E�����D("�DJ�@�+��%R/����E�����"������"G��'���(�,���,��(�

DJ��E�"�8���%R/�����D("�DJ�@�E�"����8�3"�E������'�%��D���:,�(��DJ@��

=� ��'�%��D���lG�"�����(�<"Y����D��3!�3�=a��"���9:�,��DJ�E�"���I�"��(�L��"�8���%R/�����"�

��'Q�D�"(�DJ�(.���%�����,����"�D�"("�D'��7<��3'<���"�� 8�(�DJ�(.���8�,"�8�,"�(�L��"�

��'��b����"��B�'�(�DJ@��

>� ��'��b���lJ�7�<���G�"�:��Y����,'/���"�����E�"��(��������<%���"���"�:,"��3!�3�>�>�

�"���9:" �.�J�� �"� ���,� ��'��b������"4G"G� 3��;.�� �"� 7����4.�(�D�"("�DJ � +,�� <%��� �"�

8�;(����4(������"�b����"�� ������������<�.�&�4���%(���(�DJ�E�"� ��'����'8�"�������"/����

��(��DJ@��

?� �����3&�l;(�E(�Y����D�����"b���,�����DJ�E�"�����b����"�������"�:�D���,���,"�������&�

��(�DJ�8�J���b�b,��"���/�&����B�'�(�DJ ���;('���D��"��+��"����'��b����"�4B��,�,�����!��

8�������(�DJ@��

�� �b�b,�l5�<�"Y����D�,�����:�D���E,,�8�3�DJ�E�"��%b�"/���������"�4��F;E�e(��"�����:,��

D�"(��DJ@�+��"�:���"�����".�����4.�(�D�"(�DJ@�+����7���L�V���������b�b,��'��lm��<"�5�<�"Y�

�D��(��DJ@�

Page 130: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

53

A� ���"4G"G�(.�����7���3��;.���O���ED������4B��,�,��������".�����"�����"��(�L����3��;.������

E�(�DJ��E�"��'�4.��3��;.���D("�DJ�@�+��"�8,"�������,�����"���,��(�DJ���E,�"�D�"����(���

<�����"����,�<�%�4��%�D�"(��DJ�E�"�������".�����"���D'��(��DJ@��

%�&������'��%�&������'��%�&������'��%�&������'��lJ�7�<YlJ�7�<YlJ�7�<YlJ�7�<Y����������������

� ��'����'8�"� ���'��b���<�% ��'�04����%����7��&�3��;.���"���"�4��%���"������.��%�&��D("�DJ�@�

+��"�����".������<%����"���4.�(����".����3��;.���"�����4��%�!����9���(�D�"(��DJ@��D��J.�',��"�8��(��

������"�����3�MN"��L"<�<�%��"�Q���"���,��(��DJ@�

���������4��E,,��3����4��E,,��3����4��E,,��3����4��E,,��3�������

� �,'/�������<��E,,�(;��!���+&��8�3�"�����:,��D�"(��DJ���<���'U����"��,��&����"���.���'6�

D���"&,�"�����!��4��%���(��DJ�E�"��$(����J��3��������"���"�:,," �3!�&���������"����"�3!��&b�����"�

(J������," �3!�&�(,�(.���<'U���4��%���+I���<�����8�"������,��������("�DJ�@��

�� 8��b��� 18�(�� �� ���E�"� :�<����"� 8������"� 8��b���7<�� 3'<���"��,��"�!��3� �"��

3!��&b����"�<�",�"��(�L�����������B����"���4.�(�D�"("�DJ�@�8��b����"�G�"�,����XV��$����

7<���"��G�"��D("�DJ�@� +,������'B�����&�8N���'8�"������,��&����%�� �4Gc�E",� �%�����"E"4Gc�,�

D���"&,���"�4���%(���(��DJ@���

Page 131: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

54

�� 8�%��D,�l.���%���<�E,+�Y����"�<�"�,������DJ�E�"�<�",�"��8��b���"���"�����������D�"(�DJ�

(.���<���"����"����3!��&b����"�����D�"(�DJ@�8�%��D,����9:�+&��aa��"���a�����D�"(�DJ�

+���<%��"��!��(;('���e(��"���%��8,J�56���"�b���"���"�:,�D�"(�DJ@��

=� 3!��&b���l;E�(,"Y����D���:�Aa�������9Z���(.���>>��������J��D�"(��DJ�E�"����.�J�"��"�

���,�D�"(��DJ��D����b����%������b����"�:���4.�(�D�"(��DJ�+����8�����7�����(�L�

��J���%��,�"���(�L��(���D�"(��DJ�3!��&b������,�"�����(���!��3���"�,��"�E'���D(��DJ@����

>� ��"�,�G,�8�����D�����9:�,��DJ�E�"��a�����"��(���9:�D�"(�DJ ��D�3!�&��"������!��

D�"�����",�$���(��E�(�DJ@�+���<%���!��7;D��(;('8�"���"�:,�DJ��E��"�3!��&b������

�,��&���D�"(��DJ@��'Q/�������'����+����"�,�!��3��"�D�"���3!��&b����"��8�(��DJ@��

?� !�3�b,���lZ��E%(�"Y�������E,,�,������"�7�����8�"�����6�"G�����������,����+&�E�(�

DJ�+���"�!�3�b,����D("�DJ�@��

�� �D����3��;.���O����

�� ���"4G"G�3����.��<�"�D�"(�DJ��+����4��%�%�&������",�:,�,"��"���D��(��<"(��DJ@�

�� ��7���3����.���"����E�"�D�"(�DJ�+��3���.���"��,����4��%�������3&��"������E�(��DJ@���

����3(���b,�������3(���b,�������3(���b,�������3(���b,�������

��b,������,'/���"������E�,"�%��"�E,,�8�3�"���"�,������B��@��

��b,��������!���/�(���E��

Page 132: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

55

� � �%R/���� �8��b����

���� +��+&�������b+��+&�������b+��+&�������b+��+&�������b������������

• ��������:�D��4(��8���%�����D��(��DJ�(.���+�"�:�D��I%���(.���4(����"�+��"�E'�

��,�8�"����D(�8��%����(����D("�DJ�@��

• ������(���������&���������8�����:,����B�,���������"��E:�(���<�,���,� ���"���8�3�"��

���'�������,��DJ@��

• �"b���(���������&��������"�3�(b���:,�,��DJ@��

• �,'/���"���%���(����,�(��������E�(��DJ��E��"�����8�D���,���(.������,�3���.�������+&�

E�(�DJ@��

• �%�,��"�<�"������D�"("�DJ��:�D����%�,�8�J��8��(�����%�,@��

• �2(�����������(�� ��2( �DR<��:��D������%����"�b���8�"���"�������:,(��DJ@��

• ������"�8��b�/G��<�.��"&����"�DG�,"��"��������"�7I�E&,��D("�DJ@��

• �!��(�D��"�H�,���%"<,�8�"����"�8,'!�%����,"��%�� ��"�,"��%���,"������(��<","�������&�

(������(������D�"(��DJ@��

• 8�,"����,���(�,�7I�;,���,"�%����8�3�E,,�(����D��(��DJ@�

• �,'/���"��4��%�(���(,����������D�"(��DJ������:�D&�4��%�(������8;(0�4��%�(�����=��

���W(�(����

8�I���������D"('���b,8�I���������D"('���b,8�I���������D"('���b,8�I���������D"('���b,����

��b,��� 8���b����"��!��"E,��"����,���"���X�+��[�

��b,��� DR<������,����������%��&,���E��[�

��b,�=� 7I�E&,�(������,������(�����:,�("�D'����X�+�"�[�

��b,�>� �,b%�,�%��,0b%�,���"���X�+�"�[�

��b,�?� �,'/��DR<�������&��%�������%��&,���E��[�

��b,��� (������(����"�2�����X("�D�" �(������(�����(,"�!��3�"���"���%!���E(������E�(��DJ�[�

��b,�A� �,'/���"�,��(.�����<��E,,�8�3�"�����%��&,���E��[�

��b,�C� 8���%��&�(�����"���X�+�"�[�

��b,�`� 8;(0�4��%�(����"�8���2�����X("�DJ��[�+,�"����&����B��"�@�

��b,��a� ������(�����"���X�+�"�[�

Page 133: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

56

����3(���b,�"���"�7I(�����3(���b,�"���"�7I(�����3(���b,�"���"�7I(�����3(���b,�"���"�7I(�����

7�+��+&����7�+��+&����7�+��+&����7�+��+&����������8���%����(���8���%����(���8���%����(���8���%����(�����������������

7I(�������,%�I%���<�"�4(��"���D�"(�DJ�

#�)�����&�����7���&��

#�)���&�������&�

7I(����������"�����"�(�L���"G��8�%���������E�(��DJ�E�"���8���%�����D��(��DJ�@��

7�+��+&���7�+��+&���7�+��+&���7�+��+&���������������"b���(��������"b���(��������"b���(��������"b���(��������

7I(�������2(�4.��,��

�����,%��"���(,����������"�b�������+&�E�(�DJ@��

���1�4��1��2(��"���'���a��D������D�"(�DJ�@��

=���������"�8�������<�,���,"�������&�������(�����(��DJ@��

>��g<���"�b������,'/���"���+&�E�(�DJ@�

7�+��+&���7�+��+&���7�+��+&���7�+��+&���====������������(������������(������������(������������(��������

7I(�����,'/�����������(���<�"�!��3�"��

8��8�����������:��7���3����������:,��D�"(��DJ@��

7I(�������56���"b��������"�D�.���%���J��"��"����+&�E�(�DJ��

7�+��+&���7�+��+&���7�+��+&���7�+��+&���>>>>���������,�(�������,�(�������,�(�������,�(������������������

7I(������,'/���"����,�(������,������(������"��<"B�"��

7I(�������,%��"�8��b����"��,��,"�%��"������"�E�������D("�DJ@��

7I(��=����,����8%b��"/����:N�8�(�"���"��D�"(��DJ@��

7I(��>�������"��G����,��;E�+�������E�(��DJ�@��

7I(��?���'B���"�������!��D�"���!��"E,��,9,���B�(�8�3�"��"�3'E�(��DJ@��

�����'B��3'D����� ���LJ��U���� � =��3���,����

>���8���b��� �� ?��6�"G�8��(�� � ���:N�8��(��

7�+��+&���7�+��+&���7�+��+&���7�+��+&���????���,'/���"�����������(�����,'/���"�����������(�����,'/���"�����������(�����,'/���"�����������(�����

7I(�����g<��������"�%����!��3��"���"b��������3'�D����"���4.�(�D�"(��DJ��

7I(������,'/�����g<����������"�����:,��D�"(��DJ���"�<��"���%��:�����"��%!���E(��D(��DJ@�

Page 134: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

57

7I(��=��4(�,��"��"���D����,��D����"��,��(�DJ�@����<������,����

7I(��>��������,����,����,����,���%D��2(�%��D�,��"��E�"���'Y��2(���"�g<���"�������"��%�!�;,�!��3��"��"���"�E�(�

DJ�����,�����D��(�DJ�@��

�b����b����b����b���������%D�%��D�,����E�"����8b�'Y��2(���"�������"��%�!�;,�!��3��"��"�g<���"��%�������(�DJ@��

7�+��+&���7�+��+&���7�+��+&���7�+��+&�������������%�,�(����%�,�(����%�,�(����%�,�(�����

7I(��:D'�%�I�����b,���

����,b%�,��"�������i������"�b�����

�������b��.���D�"�E�(�DJ�@�

����2(�4.��,���

�������L�"LN"�%����3'D���"���4.�(�D�"("�DJ@�

�������L"L�"������B���<�"�D�"(�DJ�@��

7I(��=��8�2�E,�3�D�����,��Z%����"�6�"N,���%�,��D��(��DJ@�

7I(��>���,'/���"���%�,�8�3�"���"�,����,9,���B�(�DJ���

�� ���'B��8�3�L"L"N��

�� �D����8�3��

?� ,�������6<��,������ �,�������.��

�� 3��,�� � =����"���2��� � >���:��"���+&�

7�+��+&���7�+��+&���7�+��+&���7�+��+&���AAAA������7I�E&,�(�����7I�E&,�(�����7I�E&,�(�����7I�E&,�(���������

�������7I(����,"i�,�<�"�!��3�"����:,��D�"(��DJ�� ��:�"�,��9�'G �����4��%�,������

������ 7I(����#8)�8�(������,�4��<,�� ����',0�8%b��"/�����=��4��%����

7I(��=�:D'�%�V�����b,��:D'�%�V�����b,��:D'�%�V�����b,��:D'�%�V�����b,�����

�� �,'/���"�%R2���"��:�"����9�'G��D����4.�(�D�"("�DJ@��

#�)��#�"������"�)��

�� 4(�,��"������'B��7I�E&��<�.�&�D�"(��DJ���

���#T�)���������89���

=� D",�"��"�����������&���:����(�DJJJJ@��

#�)��7I�E&,�(����"�

7�+��+&���7�+��+&���7�+��+&���7�+��+&���CCCC�����I�������(�������I�������(�������I�������(�������I�������(����������

���7I(������,'/���"��(������(����%b�"/������������"�b���8�"��"�:,��D�"(��DJ��E;D"��;����;���D("�

DJ@�

���7I(������"2��,����"2��,���B����"������9:���%�����,���"G�+&�%������%��&�D�"(��DJ@��

Page 135: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

58

����������";c�F+G����"���B����"��8�������+G�,��"��,��("�DJ�+,�"�8������!��3���"G"�D�"("�DJ�

8�J����b�0��(�"�D�"("�E�("�DJ���

��� �7I(��=���,'/���"��(,��������"�(������(������"�E�("�DJ@�

�� �";<���(����� �

�� �������(�������

=� 4%(0�(�������

�� �7I(��>����4(/���"����'B�����&��,9,�DJ��

������������� ���"(,�� �:'�Y� �4�R�( ��%�����%��+56�����2(�����";<��DJ��

���������������D�(������(����"���"/��!��3�"�����,�;�����B�(��DJ@��

����������=�����56��3�(��"������,�;�����B�(��DJ@��

����������>���g<��4��<, ��%�,�<���%��8�D���,���������'��,�3�(�����

� � � ���,�;����

�� 7I(��?��4��+,����&��"����&��,9,���B�(�DJ����

�������������4(/���"�8�,"�%�����"����8�"�����7P�,�"������%D,���(�DJ@�

������������"Q�-E�����(%(&�����8�""�������;%���%���,�;������(�DJ@��

����7�+��+&���7�+��+&���7�+��+&���7�+��+&���`��������8�(4��%�(���8�(4��%�(���8�(4��%�(���8�(4��%�(����

���7I(�������2(�4.��,�

����#�)�����"G�"�,,�D���"&,���,��������,��������,��������,�������Y����4���%(�D�"(��DJ@��

����#�)���c�"E,,�D���"&,�%R/���%R/���%R/���%R/����Y����D�"(��DJ@�

��7I(������.�����+��"����&��,9,���B�(�DJ���

�����#�)�.��+���2�,�7����������8�"������,�;������(��DJ@��

�����#�)������������;��%'�Y���"��,�;������(��DJ@�

��7I(��=��������/��3���.����������!��3���.���"����"��,�;������(�DJ�+��������+�"���4G��3����.��

�D("�DJ@�

��7I(��>���,��������"�#�)����JG�"�,, �����"G�"�,,�4���%(�D�"("�DJ&J@��

����

7�+��+&���7�+��+&���7�+��+&���7�+��+&����a�a�a�a�����E,,�(������E,,�(������E,,�(������E,,�(���������

������������ 7I(���7I(���7I(���7I(�����������������,'/���"�,���%����<��E,,�8�3����"�E�("�DJ@��

��7I(���7I(���7I(���7I(��������#�)�#�)�#�)�#�)�%R/�������,'/���"��%R/����������"�:�D��.�J���"��<�",�"��J��"��"�:���4.�(�D�"(��DJ�

+��.�J����"�%R/������"/���D("�DJ@��

Page 136: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

59

���������#�)�8��b�������������#�)�8��b�������������#�)�8��b�������������#�)�8��b�������E�"N�:�<����"�8������"�8��b���7<��3'D���"���,��"�!��3��"�

3!��&b����"�<�"�,�"�8�"���4.�(�D�"("�DJJ��

�������������������������������������������� � � ` � � ` � � ` � � `����

���� ������������������������������������������������������������ ����

������������������������������������������������������������������������������������������������ �!��"��� �!��"��� �!��"��� �!��"�������#$�����%�&��������'����()#$�����%�&��������'����()#$�����%�&��������'����()#$�����%�&��������'����()����

�*��"���+,��-�'�"��,�#��.���%/�&)�*��"���+,��-�'�"��,�#��.���%/�&)�*��"���+,��-�'�"��,�#��.���%/�&)�*��"���+,��-�'�"��,�#��.���%/�&)����

���,�������$(����,�������$(����,�������$(����,�������$(�����

�%/���0�������%/���0�������%/���0�������%/���0����������b��������b��������b��������b�������� ���� �������� ���� ���� ���� ���� ���� ����+&��+&�0�`����+&��+&�0�`����+&��+&�0�`����+&��+&�0�`����

�����%/��������%/��������%/��������%/����������� 7��+��+&��7��+��+&��7��+��+&��7��+��+&������ `��� ������������������8.�& �7<�<"���8�%���(���%���DI%�

`���� �����������&�����"���%��B�"��"�����8��' ����3�%�Q����"�

8,'������,@��

7��+��+&��7��+��+&��7��+��+&��7��+��+&������ `�=� �����������&�����"���"������@��

`�>� �%��"/��8�%���(��%��"�:5��"���"������������������O@�

`�?� �������"������������������"����'B���";<��"����E�,���@��

������4(�%,���4(�%,���4(�%,���4(�%,�����

�����6�� 8����� �

� ��6��+��+&��"��8��,"���,%�������"��%�!�;,�8�3 (����%������&�����8���,�����@�

+��+��+&��"��8���������������������8.�& �7<�<"�� �8�%���(� �����������������"����'B���";<��"��

��E�,����D�������"�3"@��

`������������������������8.�& �7<�<"���8�%���(���%���DI%���������������������8.�& �7<�<"���8�%���(���%���DI%���������������������8.�& �7<�<"���8�%���(���%���DI%���������������������8.�& �7<�<"���8�%���(���%���DI%�����

���� ����0�������������������8.�&���,%�������"�8�3�"���"��%�����"������E�(��DJ��E��"��

�����������������"�������,��&���(�����(��B���E�(��DJ@���;('����������������7K���,�3���(��

���4%�4.����7;,�(��������,�DJ@��D�O�4%�4.�����8.�&����������%����,����<�",�"���������"�

4%�4.���"�DJ@��������������� ����������������&������������D���DJ�E�"��"��������8�"���%��7,�"�

��:����(����(����8�"��(.���1��2(��"��+,�������8�"���"�L�4%Q��D�","�%��"����%(&,�"���"���:����(�DJ�@��

Page 137: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

60

� ���������������7K���,�3���(�����7K���4%�4.����7;,�(��������DI%����&�����,�DJ@�

8(0�D���D���("�DJ��������������������1��2(���"���3��Q���"���%���(���,"�%�������������

��"E,�����8�3�DJ@��

����

����������������"�7<�<"�������������������"�7<�<"�������������������"�7<�<"�������������������"�7<�<"�������

� �������1��2(�����('�&'B���%������(�DJ@�������������������7<�<"��������8�J���,���"�

4%4.���B�,�� DJ@� �������� ������� 1��2(� ��� �%�&�3����%���� ��� 7��"�� 8,"�� <��(��"�� 8�J��

��"U�(�8�"������%������(�DJ�(.���+��"��������"�1��2(��"�4%4.��1��2(I%�����%�����9!�%�

D�"(��DJ ���.��D��D�7��"��8,"���DI%����&���,%��3'���"������%������,"��"���D����D�"(�DJ@�

1��2( � ���E � ��/Gc� (,�"�� ��� D� E%,� �%�� �%���� 4%4.� � ��D� � ���W� � �,/��%�,� �%��

8�I���%�%���,�3����E%,��"���!�%�DJ@����������������+,��!��7<�<"���"�������(&���(�DJ�

(.���1��2(��"���D�%JH��,���%��1�����<R�/G��"�������,��&�����(�DJ�8�J��8,'����,���!��%,��

E�3R(����8�I��,!�&��:,�,"��"���DI%����&�!��������,%�&D���(�DJ@��

� �������� ������� ����;�� ������� ��� ��� �DI%����&� 8�3� DJ� �E��"�� 1��2(� �"� ������� �

��,��� ������E���%����,%��3'���"������%��������;���%���%��"/����J����������������"�D�"(��DJ@�

��������������� �"� 8;(3&(�B�"���< � 1����� � �,�"��E, � �K�&1����,� 8��<� �!�� ��9���(�DJ@�

!���(�� ��������������� �%�� �,�"��E,��";<������D���� :�"&��"� 8,'��� � �������������� � ���

���������������D�DJ�E�"�:�����"��9����&�1��2(I%�(.���7�����������������8�"��$����������"�

��I�"��8�3��%��8�I�����"�����&Q�"����%�����"�������<�,���E�(�DJ@��D�1��2(���"�����&���,%�

:,�,"��"�7<�<"��������(&���(�DJ@�

���� ����������������"�7<�<"�����/Gc���%(&��,�8�%���(�8�"���"�8,'����D�",�����D�@�+����

���'B��7<�<"���6���"�������������8�J����%"3�I����%������,��(.���7,�"��"�"�1��2(3(�3'���"��

����%������,��DJ �E�"���� <����"�� �"���.��8�,;<��%&��E%,� 1�((���,"� �"�� �D����D�"@�

����������������"��,9,���B�(�7<�<"���D�"���("�DJ���

�� �'<RMN��%���'�J�����������%������,�@��

�� ,"(RI%�8,'����(� ��D����(��(.��������E�(�����%��"/�(�8�"������%������,�@��

=� �������(��4%�4.����"�:,����B�,��(.����!��!��D�","�%��"���"3�"���"��������"��'2(�

�B�,�@��

>� 7I��D ���D/��'(� �8�I���,����� �+&��,<�� �;����8��<�3'���"������%������,�@��

?� �<J%�7I���D(��%��4L��(&<����E%,�1�((���,"������2(���"��,��&(���,�@��

�� 1��2(I%���"���I%��"�Q���"���,��&(���,�@��

A� 6�"G"�6�"G"���"3�"��������(��"��@��

Page 138: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

61

��I�"��6�����"�������� ���,�����%����%"3�I���<R�/G��"���"�4%4.��:,�,"����7<�<"���

�!��4%������("�DJ ���;('�+��"�8�(��2(�6���"���"���"��%J��2(��(.��������E���%��"/�(�8�"�����

�,��&���!��D�",�����D��E�"�<����"���"���.���'B� �B�'�� ��D��"3��"�E,"�8�J��856"�,�3����:,,"��"��

�D������Y�D�"@�+��������������������������7<�<"���83����B�(�!��D�"���(��DJ��

�� ���������'��"U�(������%���@��

�� ,�N��"������J��������%���@�

=� 1��2(I%��%�����������%���@��

�������������������DI%��������������������DI%��������������������DI%��������������������DI%�����

8�E��!�����������4��+��:�(���"�4%������("�DJ�����4%4.����4(/� �4%4.��������"��D�

�,%�����(��DJ�8�J��%D�1��2(�E�"�4%4.� �:'�Y���B���DJ �%D���%"3�I���<R�/G��"���('��(�8�J��

���E� �"��!���!����(��'1�%�4.�(�D�"���8�,"�8����"������"�E(�����"(��DJ@�D���"��%P����

8�J��������%��8,�J����������������<�,���("�DJ�@��D���"�:����"���"��������������������%�!�;,�

�����"�� �'1�%�4.�(�Q���"���(�DJ�@� +������%P����"�� �"�� ����������������"���:����(������"� �

B�"���<�8�J��1������8��<�8�,%��&�DJ�@�B�"���<�8�J��1������8��<�1��2(���"�����4%4.���B�,"��"�

����,�D�,D��DJ��%�,��7,�"�8,"��(�I�������%��<��3�����!��!��DJ�@�+;D��(.��"���"�������

�������������������,9,����(��DI%�DJ��

�������� ����R�(���%�����"���D��"3�����R�(���%�����"���D��"3�����R�(���%�����"���D��"3�����R�(���%�����"���D��"3�����

������"�7��(��%�����"�D�1��2(��"���,�D(���!��%,��O�7E�3��D�"(�DJ@����������������

�����!��(�7���"�3(����,�E�,����D�@��

�������� �������J;<�&��������J;<�&��������J;<�&��������J;<�&�����

E%,��"���L�(�����*(���,"������.�������DJ��������J;<�&@��';<� ��'�J��8�J��8��/�&��

<"D��:��"�8���/�&(�����"(�DJ@�����,�����"���������"��';<���'�J��:,�,"��"�����

�%�%�������������E�("�.�"@� ������"�����"�� �"� 7!��������������J;<�&��,!�&����(��DJ@�

1�������"��������"�<"D���"��"���3���",� �EJ�"��'�������V���"�$�����������(&���"�

�,��&(������E�(��DJ@��

====���� �'/���%��4%4.��������'/���%��4%4.��������'/���%��4%4.��������'/���%��4%4.�����������

����������������"�$�����������"��'/G�8�J��4%4.��:,����E����(��DJ@��'/G����8.�&�DJ�

�"��������E�"���������W����,"��"��/G����8,'!�%�,�����'B�����8,'!�%���(��DJ@�

E%,����,�������8�%���(��"��W�����8��W(�DJ@��'/G������4%4.��!��D�"(�DJ�(.���

��"3�"���"��%��"�����7��"�����(���D(�DJ@�

>>>>���� 8�I��%�%�������3�MN(��8�I��%�%�������3�MN(��8�I��%�%�������3�MN(��8�I��%�%�������3�MN(������

Page 139: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

62

��������������� �"�$���� ����� ��"��'/�� 8�J��4%4.���B�,"� �"�� E�"���!��D�"("�DJ�� 7,��

�%��"/�(���"��:N�L�:�<�D�"(�DJ@��D�%(�DJ����4%4.��������"��4%4.���,��,%�����(��DJ�

8�J���'/G����� ��,�8�J��8�I�����"��'/G�:,�����,'/���"��8�I��%�%�����"�<RMN�:,�(��DJ@�

��

????���� 8,'����,���%R�Y�8,'����,���%R�Y�8,'����,���%R�Y�8,'����,���%R�Y�����

����������������"�8�I��,'����,��"���.����.��:�D���8,'����,���%R�Y�D�"(�DJ@�E%,�

�"�����8,'����,�%J�"�D��DI%����&�DJ�EJ�"�!��"E,�������"������DI%����&�DJ@��

�������� ��������3������"��%R�Y���������3������"��%R�Y���������3������"��%R�Y���������3������"��%R�Y�����

������������������2(�8�J����J;<�&���%R�Y��"���.����.����I����Q���"���,'/���"�������%��

��������!���,��&�����(�DJ@�8,'�����(�E%,��"����������,��&���D�"(��DJ@��';<��

������"����E�8�J����/Gc�����4�R�(�8�J���!�(�����8�<��&�Q�����G�D�"(��DJ@�

AAAA���� ,J�(��3'���"������%����,J�(��3'���"������%����,J�(��3'���"������%����,J�(��3'���"������%��������

B�"���<� �"� �B����N��"�� �"�� ,J�(�� 3'���"�� ��� �%���� D�"(�� DJ@� ��� 856�� �B���N�

8,'����,���� �+&��,<�� ��D��"3��%����,%��3'���"���"��'2(�D�"(��DJ@�%D��%%"�����D�"(��

DJ�(.���7��"��3�(�8�J���D��,��&���","������(��7I�;,�D�"�E�(�DJ �+�����%D��!��

!���,����%QY�8�J��3�(����&�,D����(�@�

CCCC���� ,�3����!��%,���"��%�����"���D����,�3����!��%,���"��%�����"���D����,�3����!��%,���"��%�����"���D����,�3����!��%,���"��%�����"���D��������

���856���B���N����8�<��&�,�3����D�"(��DJ@�B�"���<����%�!�;,�����8�"���"�������

�"�%D��,���"� �8�,"�8�������8�J���K�&1��"���"�!���!����(������(�D�"�E�(��DJ �(.���7,�"�

���(��<J%�E�3Q��:,���D(��DJ@�7��"��7,�(������4����"������,��&���D�"�E�(��DJ�E�"�

,�3����E%,��"�����8�%����D�"("�DJ�@��

`���� ���E�:�"���E3�,"��"���D�������E�:�"���E3�,"��"���D�������E�:�"���E3�,"��"���D�������E�:�"���E3�,"��"���D��������

����������������"�$�����,'/���"�����E�:�"�����"�E�3R(���,"��"��:N��D��(�����(�DJ@�

���������������G���4��G���"�:N���DI%�<"(�DJ@����G�����%������Q��D�"(�DJ��E�"�

���E������6�"G�+��+&���,��E����(��DJ@������������������1�%4.����E�����E�

�"��7��(�M�3��"���4('(�DJ �%D������E���"�8�J���%�%�:�"����"�7�<"�����8�%���(��,D��

�D�E�(@����������������8,E�,"��"�����8�<��&�,�3������"�E;��<"�<"(�DJ@��

�,/�/�&�Q���"���D��E����(��DJ��������������������,'/����"�E%,�E,"���

�����"������3(���(�DJ@�%D�7,�"�������� ���,����8�J�����������%�����"���D��"3�

<"���7��"� 1��2(I%��"������&�(I%���<�,���(�DJ@�����������������"��,'/������8�J��

��J;<�&�����%"���:,�E�(��DJ@��

Page 140: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

63

�������"����������"��������������������4.��,��������"����������"��������������������4.��,��������"����������"��������������������4.��,��������"����������"��������������������4.��,�����

����"��E%,��"��B�"���<��������%���/G�4.��,�DJ@�84%4.�(��8�J��8��4���"������%P��

8���,� 8��!�%� DJ@� 8,%�(� 8���,� �"� :����"�� ��� ��4(/�� :�"�X�� D�"� 7�(�� DJ@� 7,��

��,���(��QU���D�"�E�(�DJ�8�J��%"�8���,��"�"�8Q����B�,"��3("�DJ�@����������E�("�����8�J��

8�("�����7,����,��B�;,��D(��DJ@��%P���,�B�"���<��"��7,�����4(/��(�E��D�"�E�(��DJ@�

��������4L��(&�!��:,��D(�DJ@�8���,�8�J���,�"��E,�����D��"3������6�������"��E%,���"�

:D'(���D,"��3(��DJ@�+��"���������D������8�"����"�%D��DE�D�g<��3������"(��DJ�8�J��

7��"�8�4(I%����%�&�3����%��������!��%,����:MN�E�(�DJ@�B�"���<�6���"���"������%G���,�

DJ@�B�"��%D,������� ���������"�8.�&��"�D�%���(�D�"�E�(�DJ@�

���������������"��B�"���<�������%"���8�,%��&�Q���"�D�",�����D�@��D�������DJ����

�������%<�"�� ,"� �<��D��������� �"� ��.��B�"���<� ��"� �DI%���<�,������DJ@� 8�E��� ����,�

�%P����"�� �"��B�"���<��� 1�%4.�������%��"/����:��������D�DJ@�8���,��"��Q���7I�;,���," �

4%�4.����"�����B�,"�(.���8,'����,�������������*(���,"�8��<��"��B�"���<��D����D�"(��DJ@�

+��"�8�(��2(�<"����"�!��%��'�����B����N��"���������4��"(�+;D������8�"���"��D�"(��DJ@�856"�

�B���N����*(����<"������,���7-E%����,"��"������D�8�%����DJ��������"��E%,��"��B�"��

�"����(�Q���7I�;,���E��@��

�����������&��������8.�&������������&��������8.�&������������&��������8.�&������������&��������8.�&�����

�����������������"�����(�I��&�DJ�1��2( ���'<���8�J��E��(���4%�4.����:����8�<(�"��

(.���<R�/G��"���"����"�856��:,�,"��"���D���@�+�����%4(R(�8.�&�D��+��������<"���("�DJ�����

1��2(��"�4%�4.���"���:����(��!��:�(�"�����������<",�@��%P����"���"��%D�O��"��<4��"���"���3��(�

���I,�"��$����4%�4.����������"���:����(��%P���������������������������(�����E�("�DJ@�8(0�

����������������������������0�8.�&��%P�����"���!��6���"����"��%P���������������������

���8���,����,��DJ��E��"�7,�"��856�8�<(�"������,��&���D�"���"�8�J��4%�4.��7K���:,���"@��

`������������ 8��' ����3�%�Q����"�8,'���������������&�����"������',�%�8��' ����3�%�Q����"�8,'���������������&�����"������',�%�8��' ����3�%�Q����"�8,'���������������&�����"������',�%�8��' ����3�%�Q����"�8,'���������������&�����"������',�%�����

8��'�(.������3��"�8,'����D�:����"����"�����������������������E�,"����D��8�J��

7,�������������(����"�!�����,��"���B�,�����D�@���<������������������+����%��(�

�<�����"�������E��"3��(�"�+��"����������"����!����E3D�D��,����9!��%,��8������D"3@��

�'6��������������O�:N"�:����"����"�7���"3���Y�D�"(�DJ��(�"�%D������O�6�"G"�:����"��

�"�����D��,�����!��D�"���(�DJ@�6�"G"�:����"����"�����;�(0��"�"�B�"��"���%�����������"���"��!��3�

�",�����D� �E�"�7,�������������(���"�8,'����D�"� ��E��"�����2(�8�J��eE�&�������n���D�"�

(.���E�"��'���(���"��%���� �"�� �D����D�"�@� 8(0��%�!�;,� 8��'��"� :����"�� �"����� ��������

���������!���!�;,��!�;,�D�","����D�@��

Page 141: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

64

8��'�%R�Y��"���.����.��:����"���"�B�"��"���"��������������8�"�������8��E�(�DJ@�6�"G"�

:5��"���"�B�"��"���"���������������"��8������D(�DJ@��

:����"���"�B�"���������,���(����(Q��D�"(��DJ@�:���������:��������E��( ����&����

��'<��� �"� ,� D�"��� 7��"� B�"�� �"� D�"(�� DJ@� ����9!�� �"�� :����"�� �"� B�"��"�� �"�� H�,"�;<���"�� ��

3�(�%�����O �D�.���J�����,� �+����7�����'MN�,� ��D�,��'�,��8��<�DJ�@��

:�����"�B�"��"�����o('8�"�����!����!��%��N(��DJ@�%D�o('8�"���"�8,'����B�"����;<�

��(��DJ@�%/��&�o('��"��+,�"��B�"� ����<�o('��"��8�7G�"��B�"��B�"�,����;<���(��DJ@�3�&��"�

�<,�"���"��%D�����"����8�7G�"��B�"��B�"�,����;<���(��DJ@�o('�8�J����J������:����"���"�

B�"��"�����:D'(���!��%��N(��DJ@�8(0�7;D"��7,�"�8,'Q��D�B�"��"�������,���,���N(��DJ@��D�

������DJ�������<�o('��"��:����������"��76����< �<�JN�!��3�8��<����W���"�B�"��B�"�,����;<�

��("�DJ�@�3�&��"���J����"��:����"����"�E��%D�� �,�J����%D���(.���(J�����"�B�"��8�J�������"��

856��3(�DJ�@��%&(����"���"�:�������<�o('��"��:L&��"�B�"�����("�DJ�@�8��(�J�����3��&��"���"��

������W���"�B�"���%�����<�o('��"��8��������W���"�B�"��B�"�"�E�("�DJ�@��

B�"���"�����3��"�8��%��:�J�Y�����(���"�������!��8;(��8�(��DJ@����%/�&���8��'��"�

:�<�:�����"�B�"�����7���:�J�Y�����(�����!����!��%��N(��DJ@�(%��:'�Y�%��"�:����"���"��

�������(��8�����D�"(�DJ@�%"���<�:'�Y�%��"�:����"����8�"����8�����B�"�("�DJ��8�J��B�"����"�!��

��T��� �B�� �"("� DJ�@� (%�� :'�Y� %��"� :���� ��� B�"�� �D�"� +�;<��E�,(� D�"(�� DJ � �L�� %D�

8,'�����I���D�"(��DJ�8�J��8�(��"��7,�"���V�,�����8����!��8��E�(��DJ@���<�:'�Y�%��"�:����"���"��

�����E�(�����D�"(�DJ@�(%��:'�Y�%��"�:����:56"��B���N�!��D�"���("�DJ�@��

:����:�����8�"�� �"�B�"����� 8%����� �� ����� 8�J�� �����E��8��.�&��4(�����!��

���&*(���!��%��N(��DJ@�%����,'������!��:����:�����8�"���"�B�"�������!��%��N(��DJ@�

��������"�?�(���"������������"�?�(���"������������"�?�(���"������������"�?�(���"��������

+��4(���"�:����"����8��'����D�"(�DJ@�7,�"�����������%��������&�Q���"�,D��D�"�

��(��8�J��,�D�7,�"�������������(��8�����D�"(�DJ@�+��4(���"�:����"����"�DV�"�L'V�"�1������

D����,������D(��DJ@�8�����.���,�%��"�8�J���9:"� 1������ +��8��'��"�:����"���"�����

D��,�������Y�D�"���("�DJ�@���"3��,����,��+��4(�����8,'��(�DJ@��

+��"�� �����D�� 1��������!�<������Y�D�"�3" ��"��,���<� 1������ �� 8�"���� �����D��

B�"���<����8���"E,������E��"�(�"�8�����7K����D"3��2��"����6�"G"�:����B�"���<�"���"��8�����

Q����"("�DJ�@��

��������"�C�(���"������������"�C�(���"������������"�C�(���"������������"�C�(���"��������

�D� 8%4.��� :�V��%4.���DJ@� :�V��%4.��� �� ���'B���%��"/�(�8�"�� ��"� ���,� �"�� �B����D�

8��������"�7,�"������������������"�����8���"E,���,�����D�@��D��E�(��DJ����^:�V�����

Page 142: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

65

��� 8,�"B�������DJ@^� +�� 8%4.��� �"�� :���� �"�� �'6� �"�"����%(&,� 8�("�DJ�� �E,��"� ��X,��

8������%�8�!�!��%��"���"��������,�D�"(��DJ@�+��8%4.����"��:�����"�E%,��"��4.����I%�8�(��

DJ@�%D���,�I�������"&���"��Q����","��3(��DJ@�D4(����"&���"��Q����J<��D�"(�DJ �EJ�"���N�8�J��

��G�G���%4('�O�:,�,� �7P�,��"�����&���,��8�J���N����O��,������",� ��MN�+&�:',�+&��"���%��"/��

Q����","��3(�DJ@��

:�V��������%��"/�(�8�"����"����,��"���B����D�8��������"�7,�"������������������"��

���8���"E,���,�����D�@��,9,���B�(�:�(�"������%��"/��Q���"����,�<"���D��7,�"����������"��

���8���"E,������("�DJ���

�� ���������������� ���D"�� 1������D�"����B�"���< �8�����.���,"�%��"�,D��D�","�

���D�@��

�� 7,� �����������������"�������,���,�����D���E;D"��6���!���!����(���X�

��"�@��

=� ,RI��:�����8�"���"�������������1���������7K�������,�DJ���E��"��7;D"����������(�

��,�����D�@��

>� +��8%4.����"��:����%�:�����8�"���"�1������"���"���!�;,(��D�",����D�@��

?� +��8%4.����"�������D����%R�K��D�","��"������������D��B�"� ������D�����������

�%�������D������8�"�����8���"E,���,��:�����"�����Q�����D�"(��DJ@��

�� ��������"�:����"����"���"3��,�"����E�,����<"���83��������"�����(J����

��,�����D�@��

A� �����A��"�:����"����"���"3��,�������E����(��DJ�8�J�������C��"����%&�8!����

���,�����D�@��

C� �����������������"����"���,"��"�� �����"����,���8�"�������������"3���,��

���D�@��

���3(����,����3(����,����3(����,����3(����,�����

���,���� ������������������2���8.�&�DJ[�

���,���� ���������������������'B��7<�<"������B��@�

���,��=� �����������&������"�2���(�I��&�DJ[�

����

7�+��+&��7�+��+&��7�+��+&��7�+��+&������

`�������� �����������&�����"���"������������������&�����"���"������������������&�����"���"������������������&�����"���"�����������

����������������"��%�!�;,� 7<�<"���"�� ������*(��"������E,� �����������&�����"�� ���

����,�DJ�7,���7V�"B���,9,�,'���������E���D��DJ��

Page 143: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

66

�������� ,J��3&�������"��,J��3&�������"��,J��3&�������"��,J��3&�������"���EJ�"���,� �T���,� �<�JN,� �76�,� ���<,� ���N,��8��<@�

�������� 1��2(3(��E�,��4G��1��2(3(��E�,��4G��1��2(3(��E�,��4G��1��2(3(��E�,��4G��EJ�"�<��:J�� �8��, �!���K��"�,�8��<@�

====���� E��������"��E��������"��E��������"��E��������"��EJ�"�(J�,� �':���3�,� �E����"��"�8��<@�

>>>>���� �!�N,"�%��������"���!�N,"�%��������"���!�N,"�%��������"���!�N,"�%��������"��EJ�"��'�( ��'2�":�E �E��" �LJ���3�8��<@�

????���� �E�,��4G���E�,��4G���E�,��4G���E�,��4G��EJ�"���J�"���%��&������E�,"�%��������"�@��

�������� ��3��(�B�"��"���"��!��3��",����3��(�B�"��"���"��!��3��",����3��(�B�"��"���"��!��3��",����3��(�B�"��"���"��!��3��",��EJ�"�L'G:�F� �D�F� ����"G �:J���G,�8��<@�

AAAA���� �.��"�G2���.��"�G2���.��"�G2���.��"�G2��EJ�"�<�JN" �:�����<�JN" ���<"� �,"E�����DJ���L�"�,�@�

CCCC���� ������&������"��������&������"��������&������"��������&������"��EJ�"�,RI� ��c� �9:VE�8��<@�

`���� B�'�"�%�(�%�����B�"��B�'�"�%�(�%�����B�"��B�'�"�%�(�%�����B�"��B�'�"�%�(�%�����B�"���J�9��3 �D�+���3 �4��+�3 ��L����3@��

�a�a�a�a���� ��J;<��&I��������"����J;<��&I��������"����J;<��&I��������"����J;<��&I��������"��LJ���c"� �,�G���"��!��3��",�@��

1��������8�%���(��(.����DI%�1��������8�%���(��(.����DI%�1��������8�%���(��(.����DI%�1��������8�%���(��(.����DI%�����

��������%R�Y�D"('�1������(.���8��,�"������%��"/���DI%�DJ@�+,�"�8!��%��"��:�������

�;('��(�(.���7��(��%������!�%�,D��DJ@��������"�4%4.��(.����,��"3��B�,"��"��������(�<,�

����,�������������� 1��������,���'B�<�E%,��"�����8I��(�8�%����DJ@� 1������!��

8,"���������"�DJ� �EJ�"��'�(��N,� �<�JN,� �<��:J�� �(J�,��(.���B�"�,��8��<@�856"�4%�4.��

������*(�D"('�����!��1��������"�8��' ����3����'�%���,'���������E����(��DJ@��

8�E��"��'3��"��4%�4.������DI%�:D'(�8�����DJ@���,%�4%4.���D���D�8�,"�E%,���"�

�L��:,�(��DJ�(.������E�(.���<"������5���"%�������(��DJ@�E%,��"���L�(�����*(���,"�

(.���E%,������,�����4.��(��"���"�E�X,"��"�����7K���4%�4.�����D�",��8�%����DJ@��

1����������DI%��,9,���B�(��������"�DJ�1�������"��"�����O������D�"�E�(�DJ�@��"�����"��

�"������D�","��"����������,���8�"���"��2(����:D�%�(%��D�"�E�(��DJ ��E��"��2(�%��D,�

,�����O�LJ��E�(�DJ �g<��("E��"��2(�LJ��,"��3(��DJ�(.���L'2L'� �I%�� ���R(�8��<�!��

7<�<*(�D�"���8��������&���,"��3("�DJ�@�!��B��("E�D�"�E�(�DJ�8�J��3��;.���"���"���������"�����

���%�8�����D�","��3(��DJ ��E��"�856"�8�D�����7���"�3(��:MN�E�(�DJ�(.��������g/G��'/G�

D�"�E�(��DJ@��

1��������������8���(��8�J����"3�"������,%�������,"��������R�(��7������,��E�(��DJ@�

��<��,���(�Q���"�1�����������E���(�"�%D���������<�"/��"����"�<�����,"��"������&��L���D(��

DJ@��,'/���"�4%�4.���'�������E�"�!����"E,��:,���E�(�DJ �7��"��1��������"����'B��4.��,��<���

E�(��DJ@�1�������"������4%4.��D�"�E�,"�����,'/�������&���,"������2(�:MN�E�(�DJ ��,�

���;,��D(��DJ ���D��:MN�E�(��DJ�(.���8����%�<�<R�/G��"���:,�E�(��DJ@�

������"��%�!�;,�8�3�"�����1������������"��%�!�;,�8�3�"�����1������������"��%�!�;,�8�3�"�����1������������"��%�!�;,�8�3�"�����1�����������!��%������!��%������!��%������!��%�����

Page 144: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

67

1������ ��� ����� �"� �%�!�;,� 8�3�"�� ��� ��!��%� �N(�� DJ � 2��"���� ��I�"�� �� ����� !��

8�3�8�3�D�"(�DJ �+�����+��"��,9,���B�(���!��%��N("�DJ���

�������� �2(������������!��%��2(������������!��%��2(������������!��%��2(������������!��%��2(�������8�����D�","��"�g<����3�(�:MN(�DJ@�%D�!��

8�,����2(�(.���4�;<,���"�:MN�,����'Q����<"(��DJ ���;('��'6�����:�<�%D�

�;<��N�E�(�DJ@����

�������� I%��������!��%�I%��������!��%�I%��������!��%�I%��������!��%�1������I%�����"�!��:MN�%��<"(��DJ@�+������3�����D�"�E�(��DJ�

2��"����������"���2(��������������8�����D�"�E�(�DJ�8�J���,'/���"�������"�

�2(�4�/G�X��(��DJ@��,���(�1�������"�1��2(���"��,9,���B�(���!�����*(�D�"("�

DJ������

• 1�������"�������"��4L��(&�:MN(�DJ@�

• ����������&���(��:MN(�DJ@��

• �����4%4.��(.���:��/��:,(��DJ@��

• �2(������'Y�����D�"(���D(��DJ@��

B�"��"����8�%���(��(.���7<�<"���B�"��"����8�%���(��(.���7<�<"���B�"��"����8�%���(��(.���7<�<"���B�"��"����8�%���(��(.���7<�<"�������

�����!���"��B�"���<���"�7�"������<R�/G��"�<"B���E�(��.�����;('����"����"�����������4���"��,"�

�D�8,'!�%����������:,�����������%�����"�:����"�������,�����%�����9!�%�,D��DJ �8(0�

�%P����"�� �"�� ����������������"��B�"���<�(.����������� 1��������8�"���%��"/�����,��<���E�,"�

�3�@�8(0�8:�����0���4(��%P����"���"����������1������(.���B�"���<�8��<���"�����,�����

Q���"���DI%��<���E�(��DJ@����2��,"���B���DJ����^���2��,"���B���DJ����^���2��,"���B���DJ����^���2��,"���B���DJ���� D���"���/Gc���7;,�(�������'B��������D����

��������(.�����,�������2(�DJ ��E�"�D�,"�:���8%4.����"��B�"��"��$�������*(������DJ@ ���

B�"���<��"�7<�<"����"��%/����"B�"���<��"�7<�<"����"��%/����"B�"���<��"�7<�<"����"��%/����"B�"���<��"�7<�<"����"��%/����"���%�!�;,��%$�,�"���"��(��,9,���B�(�������DJ�����%�!�;,��%$�,�"���"��(��,9,���B�(�������DJ�����%�!�;,��%$�,�"���"��(��,9,���B�(�������DJ�����%�!�;,��%$�,�"���"��(��,9,���B�(�������DJ������

�� ������ (.��� 4�";��� �"� 8,'���������� (.��� 4�";��� �"� 8,'���������� (.��� 4�";��� �"� 8,'���������� (.��� 4�";��� �"� 8,'����^B�"���<� ��� 7<�<"��� :���� ��� ������� �

��,����8�J��,J�(���%������,��DJ@^�

�� 4G",�"� D��� �"� 8,'����4G",�"� D��� �"� 8,'����4G",�"� D��� �"� 8,'����4G",�"� D��� �"� 8,'����^:���� �� :'�� !��%,�8�"�� 8�J�� ,J��3&�� ��%R�K���"�� ���

���/������,��B�"���<����7<�<"���DJ@^�

=� i�F:"���"� 8,'����i�F:"���"� 8,'����i�F:"���"� 8,'����i�F:"���"� 8,'����^:�����"�B�"�,"�����%R�K����"���('/G���,��B�"���<����

7<�<"���DJ@^�

>� 8�F3:,&��"�8,'����8�F3:,&��"�8,'����8�F3:,&��"�8,'����8�F3:,&��"�8,'����^:������"�<���"�:����"���"������E����:����4.����(���,"��"��

�D��(��<",��B�"�����7<�<"���DJ@^�

?� ���&3�����"� 8,'�������&3�����"� 8,'�������&3�����"� 8,'�������&3�����"� 8,'����^:������"�8�,� ���2(�8�J�����,���"����&�����"�;<�(�

��,"��������������<",��B�"�����7<�<"���DJ@^�

Page 145: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

68

������������N����"��B�"��"������DI%�������������N����"��B�"��"������DI%�������������N����"��B�"��"������DI%�������������N����"��B�"��"������DI%�����

B�"���"� �DI%�������������("�D'�� ����%$�,���B�("�DJ� �B�"���������"�E%,���

�<���(��:�"��'B�<�8,'!���(�DJ@� ��������8�3�"�� �"��4�R�(�8�J������(� �g<�� �"�� 8�,;<� 8�J��

���;,(��(.����,��"��7I��D�8�J��4%(;�(���"�!��%�!������D�D����E%,����2(���"�:MN��<"(��

DJ@�+�����(�"����'�����8�J����,%��!��B�"���"�8�,;<������������"���"���3"��<B�����N("�

DJ�@^��.��.�&��"��B�"���<�$����D�:����"���"��%�&3���1��2(I%�����%����D�"(��DJ@�+,����"%��

���������DI%�D�,D��%�,����J���� ��,�"%JH��,� ������E��8�"��:�J�Y���DI%�!��DJ@�B�"���<��"�

�,9,���B�(���!��DJ��

�������� ���������%�����"���D�������������%�����"���D�������������%�����"���D�������������%�����"���D����B�"���<�:����"���"��������"�g/G��'/G�:,�("�DJ@�+,�"��!��3�

�"���7,�� ��O��"�����O� <RMN�D�"(�DJ��(.����9����&�������"���2(�������!������D�"(��DJ �

�E��"�7��"��(�E3�8�(�DJ@��

�������� ��,�����%���� �"�� �D������,�����%���� �"�� �D������,�����%���� �"�� �D������,�����%���� �"�� �D�����D��D,������&(����I��DJ����4%4.�� ������"��D�4%4.��

��4(/���D(��DJ@�+����������4(/����4%4.�(���"�����B�"���<�8�%����DJ@���<�

:����"����"�B�"���<��"����&*(�8%�����<�,�����E�("�DJ��(�"�7,��������4%4.���D"3��

8�J��%"��MN,"���B�,"��"��8�����W��!�������"�3"@��

====���� �,�"%JH��,���%�����"���D��,�"%JH��,���%�����"���D��,�"%JH��,���%�����"���D��,�"%JH��,���%�����"���D����B�"���<�����,�"%JH��,���DI%�!��DJ@������"��%4.����"��

:�����"��8�(��2(����2(�D�"(�DJ �E�"�B�"���<�$����7��(����"(�"���"����%��D(�D�"�����'!��

��3&�3�D�����(�DJ@�+,��N�8�"��$����7��(����"(�7��Z���,�D�","����6���"���"��8,J�(�(� �

8�����E��(.�����J,���:�����%����E�3�(�D�"("�DJ�@�+��������B�"���<�$����:����8�,"�

4%�4.����%R�Y��"���.����.��+��8�(��2(� ���2(�����<'���"3���("�DJ�@�B�"��"���"�

�������"�:����"����"����%��,� ������D�(� ��'�'I���(.����%������(��EJ��������%R�K���"��

���!�����"��,�D�"�E�(��DJ@��

>>>>���� ,J�(���%�����"���D����,J�(���%�����"���D����,J�(���%�����"���D����,J�(���%�����"���D����B�"���<�6���"���"����������%�����"��!����"3���<�,���("�DJ�@�

���������������8���"3��"�8,'��� �^�����D��B�"��"�����+���������%��"/���DI%�DJ����

+,�"�$�������������%����(.����,�"��E,���<�,���,"��"���.����.��6���"���"���������

�,��&���!��D�"(��DJ@^�

????���� �����E�(���"��%�����"���D���������E�(���"��%�����"���D���������E�(���"��%�����"���D���������E�(���"��%�����"���D�����B�"���<�:����"���"�������E�(����!��%,���%���(�

��,"��"�8,'�������,�DJ�@�B�"���<��"�:D�,"�:������4������("�E'�("�DJ�@�+��������

7,�"���D��"3 ��D����(��(.�����4����,!�&�(����!��%,������%����D�"(��DJ@��

�������� ,�3���(���"��%�����"���D����,�3���(���"��%�����"���D����,�3���(���"��%�����"���D����,�3���(���"��%�����"���D����B�"���<�:����"���"��,�3���(�����������������<�,���("�

DJ@�B�"���<��"��%"�8�������"���"���.����.���K�&1��"��������,���,��!���B�("�DJ�@�B�"���"�

�J<�,��"����I�"��:����8;��:����"���"�8�������"����"�8�<����<R�/G��"�<"B�(��DJ@�+��

Page 146: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

69

������%"�8�������8�J���K�&1��"��<�",�"������DI%���X("�DJ�@�+��"�8�(��2(�:����,J�(��

!��%,���"�8;(3&(�������,���B�("�DJ�@��

AAAA���� 8,'����,�I��� �%���� �"�8,'����,�I��� �%���� �"�8,'����,�I��� �%���� �"�8,'����,�I��� �%���� �"�� �D����� �D����� �D����� �D����7��(� M�3� �"� �,������,� (.��� 8�H�����(�� ��

!��%,��D�8,'����,��"����'B��(I%�DJ�@�B�"���<�:����"���"��+,�3'���"������%������,"��"��

�D����D�"("�DJ�@���I�"��:����8�,�G���"�,"(����8�H��������,�g<���"���(��DJ�

(.���B�"��"���"��,���"�����7V��T�,���,"����7��"����D��,D��D�"(�@�%D�B�"���"��,���"��

����%,���%&�����,���(��DJ@�

CCCC���� 8%������"��<'���"3��"���D����8%������"��<'���"3��"���D����8%������"��<'���"3��"���D����8%������"��<'���"3��"���D����B������4(/����J(�,����T���D�"(��DJ@�B�"���<��"��!��3�

�",��:����"���"�B������������';<�(���7���"3�DJ@�B�"���<����'�!�(�8�"���"�8!��%��"��

:����"����"���,"���<"B�,"����1��,��3�E�(��DJ�(.���%"�8�,������3'E��,"��"�����

�"4(��� �D�"G���������:'����3(��"��������D�"�E�("�DJ�@�+��������B�"���<�:����"���"�

8%������"������"������<'���"3���("�DJ��8�J��7;D"��8,'��(�3�(�%�����"���"���N,"��"�:��("�DJ�@��

`���� !��%�E%,���(J���!��%�E%,���(J���!��%�E%,���(J���!��%�E%,���(J�����"���D������"���D������"���D������"���D����B�"���<�"���"�6���"����"�!��%/���"��E%,���,���,"����

�������������(��DJ@�W"/���B����N��"���"��,"(RI%�����"U�(������%����D�"(��DJ�(.���%"���"U��

:,���8�,��E%,���.�&����("�DJ�@��

B�"��"���"�������D���"�<"����"������0��,9,���B�(��������"�B�"��B�"B�"��"���"�������D���"�<"����"������0��,9,���B�(��������"�B�"��B�"B�"��"���"�������D���"�<"����"������0��,9,���B�(��������"�B�"��B�"B�"��"���"�������D���"�<"����"������0��,9,���B�(��������"�B�"��B�"�"�E�("�DJ���"�E�("�DJ���"�E�("�DJ���"�E�("�DJ������

�� :�F�:�� ��:� �B��"�B��" � :J���G, ����"G � :�F4�"G� :�� �D�F� �L'G:�F� �(J�,"���

���� �G"�:��G"�,� �E�N�"����G" �(�+2%���"@��

�� ��.��"�G2��<�JN" ���<"��8��<@�

=� �E9,��4G��:J�";��:J� �:��:�� ��J�"���:���8�J���+�%�3@��

>� 6�"G"�6�"G"�B�"���,9,���B�(�DJ����������Z:� �<�"4(�,�4��� ��(���(� �eO��,��

#8���7,) �8;<��:�D� ���"� ��(� ���D� ��:V� ���� ��:V� �,"(����B��"E ��'�&�<�JN �

8�Q<�<�JN ��'+&�(�3� ��9���<�JN �:�����<�JN �:�"���<�JN �<����D�N �8�3���3 ����(&�

:,�,� ���('�,��"� �!�"�N�� �!�J���(.���8;��4.��,����"���B�"��8��<@��

�%�!�;,�4(��"�����B�"���"��,�������������������"�8��������"��,9,���B�(�:�(�"����"����,��"���%�!�;,�4(��"�����B�"���"��,�������������������"�8��������"��,9,���B�(�:�(�"����"����,��"���%�!�;,�4(��"�����B�"���"��,�������������������"�8��������"��,9,���B�(�:�(�"����"����,��"���%�!�;,�4(��"�����B�"���"��,�������������������"�8��������"��,9,���B�(�:�(�"����"����,��"��

�B�,��8�%����DJ��B�,��8�%����DJ��B�,��8�%����DJ��B�,��8�%����DJ�����

�� ���.�����4(�����8��������"�4%���:����"���"���.��B�"�,"��"���D����,����D�@���<�

8������6�"G"�:����"���"���.��B�"�"3��(�"�6���B�"�,"��"���%��"/��Q����"�3"@��

�� �!���!��:����"����Q����"�8,'����!��B�"���B�����E��@��

=� B�"��"����"��B���("�����8��������"����;,��'B��'<����"���D,�����D��(.���:����"����"�!��

���;,��'B��'<����"���D,"��"�����7I���D(������E��@��

Page 147: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

70

>� ����� �� �"� C�(���"� :����"�� �"��B�"��"�� �"����(�Q���E�3�(���,"��"������.���9!�%�

�����D��B�"��"�����8���"E,������E��@��

?� 8��������"�B�"���B���("������,/���(����� 1�%D�����,�����D�@�B�"�("�����(.���

G�������,���,"��"����<�8�����������(���(��DJ�(�"�6���"���"��B�"���"����(�8Q���

7I�;,�D�"�E�(�DJ@��

�� 6���"����"��%�!�;,��������"�B�"���B�����E��@�������<�"��������"�B�"��:���:����B���,"�

�"�:����,��(�����8,'!�%���,"��3�E�("�DJ�@�

A� �%P�����"��B�"���<�����%%����<","�%���������O���3���E���(.���6���"����"�7;D"���MN,"�

�"��������"I���D(������E��@��

C� �E���8.�%�����;(��B�"���<����(��"�3(�8�"���"���%P�������',�G��(.���6���"����"�!��3�

�","��"�����8%���!�"E��E��@��

`� �%P�����"�����(%/�&�^B�"���<%�^��,����E��@��D��<%��:N"�7I��D��"�8���"�E(������

E���(.���+��"��,�,"����7K��<���I%�6���"������D"@��

`����>>>>���� �%��"/��8�%���(��%��"�:5��"���"������������������O��%��"/��8�%���(��%��"�:5��"���"������������������O��%��"/��8�%���(��%��"�:5��"���"������������������O��%��"/��8�%���(��%��"�:5��"���"������������������O�����

���������������=��"����%/�&��"��"�"�:5��"��8�J���'%�8�"���"�����8�%����DJ��E,����%����

���D'8��D�"�8.�%��E�"���������8.�%����,����Q���"�8��2(�D�"�@��%��"/����������"�(�I��&�7,�

�,<"&���"���"�DJ��E�"�8��2(�:5��"�����%��"/��8�%���(�8�"����"�����������"�@��"��,<"&�������8�"���"�

����!��D�"���("�DJ�(.���B�"���"��J<�,��"������������������"�<�J��,�!��D�"���("�DJ�@��"�"��%��"/��

:5��"���"������%��"/��Q���"����������(J���������E�("�DJ�@��

�%��"/��8�%���(��%��"�:5��"���"���������������� �����������"U�(� ����!��(���J��� �E���

B�"� �,RI� �B�"���<�8��<���J�����%���(���"3@��

:5��"�� �"����D� �"�� �"��%��"/��8�%���(��%��"� :����"�� ��"��D��,���7,�"������%��"/��

�,<"&���8�J�����������"�������,�(�:,�+&�E�,�����D�@��

�%��"/�� :5��"�� ��8�%���(���"�8����������'6� �����������������<����"�� ��8�"����

-��<�����(:����(�D�","����D��(.����'6�<����"����8�"��������%���(�D�","����D�@��������8�,"�

8;����.���������"���"���.���������D��,���(���"3���������������������"����&����"���%��"/��

:5�"����D!���3(�����D�",����D�����8����@��%��"/��8�%���(��%��"�:5��"����8�%���(����"�

<"B�("�D'�����������"�����B�"�����3����"�:<���E����(��DJ�EJ�"��:N�3"�< �:V�� ��D��"3 �

�%�!�;,�8�3�"�����7���"3����8������%W���<",�@�+,��:�"��6"�D��������D�����D�",�����D��

8��2(�:����"����7;,�(��%������,�����Q���"��7����L�(�@��

�DI%����&��'X�%��DI%����&��'X�%��DI%����&��'X�%��DI%����&��'X�%�����

�� 8�!�!��%���%���%��"/��4G�FL�#������)��"����D��"�@��

Page 148: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

71

�� 6���E�"������������,"��"��8��.�&�D�"� �%"�6����"���,"���"�,��D"�@��

=� ED�O�(����!�%�D�"�8��2(�6���"���"���"U��B�"���<���%��"���E��"�7,�"��8�I��9��,���

!��%,��8��"3@��

>� �%��"/��8�%���(��%��"�:5��"�������,�G���"��,������E��@��

?� �%��"/��8�%���(��%��"�:5��"���"���:����(�8,"�����"(�"���"�!�����7��Z���DJ� �+;D"��B��"E���

:5��"��(���D'O���@��

`����?�?�?�?����� ����������������������"������������������"������"������������������"������"������������������"������"������������������"����'B���";<��"����E�,����'B���";<��"����E�,����'B���";<��"����E�,����'B���";<��"����E�,�����

���� ��+&����+&����+&����+&��J�%(E�@,E%(�E��%��*<����lJ@*YJ�%(E�@,E%(�E��%��*<����lJ@*YJ�%(E�@,E%(�E��%��*<����lJ@*YJ�%(E�@,E%(�E��%��*<����lJ@*Y���

�?�E,%���,���`C>���"�!���(��������"�B�"���%!��3�$����J@*���4.���,����

3+&@�+����4.��,���4.���,��������'B��7<�<"���B�"���<���"�:MN�%��<"���+����"���"��

����(���,��DJ@��

���� ���"3�����%����F�������"3�����%����F�������"3�����%����F�������"3�����%����F������������

J@*���4.���,��<�"�7<�<"���"����"��"�����3+&�.��B�"���<�����%4(����%����/Gc��

�%�� 8;(��&/Gc��4(�����7���Z����O@���6�"��'6�%/��"&�� �"��J@*�B�"���<� �%���'%���V�����

�������������8�!�;,�8�3�:,�3���DJ@��

���� 7<�<"���7<�<"���7<�<"���7<�<"�������

� ���"�<"����"��B�"���<�����%4(�����,���%��:MN�%��<",�@�

� 8;(��&/Gc��4(�����B�"���"��7I�R/G�7���Z����"���"�����������(���"E,�8�"��8�J��

���&���"�����8�����,���E��"�!���(�����'B��B�"�����2(��"�Q���"��4.����(�

D�"���"@��

� �,�� �`C�� �"�� `%�� �����,� 3"9�� �"� ���� :,��� 3�� 4G"���� ��� 7���"3� �%��

�B��B��%���,�@��

� <"����"��B�"���"��%�����"���:����(��%�!�;,��E"�;���"��8�J��B�"��8�J���'%���V�����

��������"��������&���,�@�

� 75�� 3'��%K��� %��"� ��"� � B�"�� %JH��,�� %� �������� ������� (J���� ��,"� %��"�

��4.��,���"�4.����(���,�@��

� <"����"��B�"�����'�%���8�"����"�8�E&(���,� ��%���(���,��%�1�%�4.�(���,�@��

� �%�!�;,�B�"���%H�,�"���"���:����(�����&����"E"2G���"���'Q����"�7�"�8�3"�:MN�,�@��

� B�"��"���"��7I�R/G(��8�J���%�����"���:����(�8;�������"����E�,�����B�,�@��

Page 149: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

72

4G"�������7���"3�%��B��B��%�4G"�������7���"3�%��B��B��%�4G"�������7���"3�%��B��B��%�4G"�������7���"3�%��B��B��%�����

!���(���������8�"���"�J@*��%�!�;,�4G"�������7���"3�%��B��B��%���(��DJ�

�E,��4.���,���`C���"��`%�������,�3"9���"�����D'+&�.�@�+;D��4G"�����"����F�,%"V.��

3"9���a�a�!��8���"�E(�����3�@��"�4G"�����,9,�DJ��

�� E%�D�����,"DQ�4G"���@�

�� +�;<���3�O���4G"���@��

=� �"E�����,�;<���/Gc��4G"���@��

>� �F������������<��'B�E&�4%���3������9*�"2�@�

?� �F���,&����D�����G�3��";E@�

��+&����B�"��"����"�:MN�%��<","�%�����"E,��O���+&����B�"��"����"�:MN�%��<","�%�����"E,��O���+&����B�"��"����"�:MN�%��<","�%�����"E,��O���+&����B�"��"����"�:MN�%��<","�%�����"E,��O�����

���(!��%�,�:5��"����"�B�"���<��"���:����(��'�%����O���<�,���,"��"�����J@*��,9,�

��"E,��O�!�������D��DJ��

�� 7I�R/G���"E,�8�"���"��";<�@�

�� ��+&��G"c�,�3��";G����"E,�@�

=� �%��"/����"��B�"���<���"E,�@�

>� ��/Gc��B�"�����(!������(��"�3(����"E,�@�

?� �J�,��"���"�6���"���"�����B�"���9�,���"E,�@��

���:�+&�B�"���D��%P��� �U%���������:�+&�B�"���D��%P��� �U%���������:�+&�B�"���D��%P��� �U%���������:�+&�B�"���D��%P��� �U%����������

���:�+&�B�"�� �D��%P��� � ���2(,3� �U%��������4.���,��!���(� �������"�

$�����A�834(��`?A��"����3+&�.�@����E�����2G��"�(D(�%/�&��``?��"��+�"�4%�����

�%�%�%P�������<E�&����*(�D'8��DJ@���4.��,�U%��������D���"������"���3!�3��?a���N�

�"�D�"��J9����"���4.�(�DJ@�+���%�%�%P�����"��'���(��"E��E,������%,�.���'B�E&�DJ@��

���:�+&�B�"���D��%P�����"����'B���%!��3���:�+&�B�"���D��%P�����"����'B���%!��3���:�+&�B�"���D��%P�����"����'B���%!��3���:�+&�B�"���D��%P�����"����'B���%!��3��������

� ������������������%!��3��+���%!��3����7<�<"�������������������"��"�"�

�������"�� ��"� (J���� ��,�� DJ� E�"� !���(� �%�� �%<"���"�� �"� �D��%P����"�� %�

�%�%�%P����"���"���DI%����&�!��������,!�����"@��

� ��"���3 � ,RI�� �%�� ��"U�(�� �%!��3��D� �%!��3� �'B�� Q�� �"� B�"�� ��

(�,��"���"���:����(�DJ@�

� �'%�8�"���"����&�8�J��B�"���%!��3��D��%!��3����������������8�J��B�"���"�

8B��N"��"���'%�8�"���"���"3<�,�����"B���E�"B����B�(��DJ@��

������������������������������������

� ��:��%(�%��5�"�:���9�,:�E�%<��l�59Y��

Page 150: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

73

� �"E�(�%��5�"�:���9�,:�E�%<��l59Y�

� 5%"E�m(��,�E��2���%7���<�"�%(E��<�D�7�<E��l�����(Y�

�'�%����O��'�%����O��'�%����O��'�%����O�����

���:�+&� B�"�� �D��%P���� �� �";Gc�� ��+:�"�� �"�� �������� ������� 8�J�� 7��"�

��:����(��3!�3� >=aa� ��(�:"�(.��� �,��+2��"����� �"� ?C� ����,� 7��Z���DJ@� +��

�'4(������"��B�"��"���"���:����(��3!�3�Ca���/Gc��8�J��8�(��&/Gc��E,&��!����JE�<�DJ�@�+��

��4.��,��"���'��-E(�����"3������(.���6���%���!��DJ@��

B�"��"�������!��%,����� D: ��������8�%����B�"���<���4.����D�"��#�B�"��"�������!��%,����� D: ��������8�%����B�"���<���4.����D�"��#�B�"��"�������!��%,����� D: ��������8�%����B�"���<���4.����D�"��#�B�"��"�������!��%,����� D: ��������8�%����B�"���<���4.����D�"��#�����������������))))����

#��"���������������,�����#��"���������������,�����#��"���������������,�����#��"���������������,����������������������$�������"%�������()�$�������"%�������()�$�������"%�������()�$�������"%�������()����

��4.������7<�<"�����4.������7<�<"�����4.������7<�<"�����4.������7<�<"����

1��2(I%��%�����"�����:"D(�������� ���J�/G��8�D���8�J����RY����&%����(�"�EQ��DJ�D�

��.����.��B�"��!��8I��(�8�%����DJ@�+������!��%,����"��"�������������,�4������������%!��3�

$����%/�&��`CA��"��6���"���"��D'O�'B���%����D"('���-���"���������B�"����4.����������8�%����

B�"���<���4.����D�"����4.���,����3+&�DJ��E��"��6���"����"�8���,�8����,��"���.����.��

B�"���<��%��8;�������������������:��������������!���<���E�(��DJ@���4.����"��D�F� �L'G:�F� �E'�" �

(�+&2%��" ��.��"�G2���Z� �B��"�B��" �G�G���%���'�(�8��<���������������'B��Q���"��<���

E�(��DJ@�+����4.����"�������`%���"���%��(��6���"����"�����,�$����8�%�� �!��"E, �3��%"����%��

B�"���<�����4(��'�%����O��,0��'V����<�,���E�(�DJ@��

��%"������������%"������������%"������������%"��������������

� ��4.����"�������`����(���'���aa�6���"����"���<"���4(�������%"����<���E�(��DJ��E��"��

8��'�����%E,��%��D�+&G��,9,�,'����DJ��

�������������������� 8��'8��'8��'8��'���� eO��+&eO��+&eO��+&eO��+&���� %E,%E,%E,%E,����

`%�� �=��"��>�%/�&�� >��LG��"�C^��"�8����� =?��"�>?����3����

�a%�� �>��"��?�%/�&�� >��LG��"��a^��"�8����� =?��"�>?����3����

��%�� �?��"����%/�&�� ?��LG��"��^��"�8����� >?��"��"�8�����

��%�� ����"��C�%/�&�� ?��LG��"��^��"�8����� >?��"��"�8�����

��%"�����������"�8;(3&(�6���"����"������������<� �4%�4.��L"� ����3�E9� �D�+&E9� �

G"4G���9���(�DJ@���%"����"������D�8�,%��&�DJ������6�������?a����(��(�8���"���"���.��7K���&�

��D�"@���%"�����,���������"������,�$�����,���&��(���-��4(�����8�������������,������E�(��

DJ@��

Page 151: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

74

������(�������������(�������������(�������������(�����������

���� ��4.����"��B�"���<����%�!�;,�3�(�%�����"���"���.�������`%� ��a%���"���!��8�,%��&��%/���"��

���8����,����&������E�(��DJ��%���������%� ���%���"��3���(��%��E%�%H�,�������������(�

DJ@��

����

��:���,�����(���:���,�����(���:���,�����(���:���,�����(�����

��4.����"��%�������&�D"('�8�!�!��%��"����"�8����������Q����","��"�����������������

��T�����3�,������3���DJ�E�"���4.������'B����"�1�%�4.�(������������,��"���D��(����<�,���(��

DJ@���4.������!���%������:��� �8��<��� ��������,��(.����%K���3�(�%�����"�������&%"������%��

������(.�����'<���8������(�3�(�%�����"����"����"I���D(���,"�D"('���:���,�����(����DK��!�������

D�"(�DJ��E��"�8������E�"��"���"2G��D�"("�DJ@�

��4.�����7���Z����O���4.�����7���Z����O���4.�����7���Z����O���4.�����7���Z����O�����

��-��4(�����D�B�"���<���4.����B����N��"����"�(����,"�%����8�!�,%��";<��:,�3���DJ@�

��<"����"�8�3�8�3��D4��"���"�8����B���N�6���"����"��D�O���/Gc��(.���8;(��&/Gc�����(4����&8�"��

�"�������������(������E�(��DJ@� :D'(���� ���� �"�� +�� ��4.��� ,"���/Gc������(E����8�,��

��(&��,�4.����(������DJ@���4.����"��6���"����"�<"��!��2(���!��%,���"�8�"(����"(����!���(���",��

%��'����!�(&�D"('��%��"/��Q���"���������(������E�(��DJ@�L�4%Q�����(%/�&��+&�6���!���(��

�",���%���'�����"��!�(&�D�"("�DJ�@��

�%3(�%/��"&���"����4.������D�����"�"����������������������(����(��(���D��DJ�E�"���4.���

�"���&��%��K�&1��,/���������"���"�8.������W�������V����,���(��DJ@�+����4.����"�6���"�����

!��%/��8I��(�7-E%��:,���D"�+��D"('���"���������������,����������!��"����$����D����!�%�

�����������E�(��DJ@��

���3(����,����3(����,����3(����,����3(����,�����

���,����� �����������&�������(,"��������"�D�"("�DJ�[�

���,����� J@*��D�O�����4.�(�DJ@�

���,��=�� �%��"/��8�%���(��%��"�:5��"���"������������������"���J��D�",����D�@�

+��+&���������+��+&���������+��+&���������+��+&�������������

• ���������������7K���,�3���(�����7K���4%�4.����7;,�(��������DI%����&�

����,�DJ@��

• B�"���<�1��2(���"�8,'����,:Y�:,�("�D�J@��

• B�"���<������J��������DI%�DJ�+�����+�"����������"����9���(������E�(��DJ@��

Page 152: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

75

• ������������������7<�<"��������8�J���,���"�4%4.���B�,��DJ@��

• �����������&������+&��������"�D�"("�DJ�EJ�"�E��������O �,J��3&�������O �

�E�,��4G� ��.��"�G2��8��<@��

• :����8�,�8��' ����3�%�Q����"�8,'���������������&�����"������',�%���("�

DJ�@��

• �%��"/��8�%���(��%��"�:5��"���"���������������������"��D�",����D��E�"�7,��

�%��"/��8�%���(�8�"����"�����������"@��

• ����������������"��1���������!���%��"/���DI%�DJ@��

• �������"������������������"�(,����'B���";<��DJ������8�+&��!��"��� ����:�+&�B�"��

�D��%P����U%������(.���8�%����B�"���%P�����D�"�@��

8�I����������"����,�8�I����������"����,�8�I����������"����,�8�I����������"����,�����

���,�����������������������DI%����B��@�

���,�����������"����������"��������������������2���4.��,�DJ[�

���,��=�8��' ����3�%�Q����"�8,'���������������&������J�"�D�","����D�@�

���,��>����:�+&�B�"���D��%P�����"��7��Z����'�%����O�%������������B��@�

���,��?�����������������"��B�"��"�����2����DI%�DJ[�

���,�����������8�%����B�"���<���4.����D�"����������*(��G*�������B��@��

����

7K���(��7K���(��7K���(��7K���(������������������

7�+��+&��7�+��+&��7�+��+&��7�+��+&������

7K������ ������������������8.�&���,%�������"�8�3�"���"��%�����"�DJ@�

7K����� �������� ������� ��� ���'B�� 7<�<"��� 6���"�� ��� �������� 8�J��

��%"3�I����%������,��DJ@�

7K���=� �������� ���&����� �"� (�I��&�1��2( � ��'<��� 8�J�� E��(� ��

4%�4.����:����8�<(�"��8�J��<R�/��"�����"�856��:,�,"��"���D��(��

��,��DJ@��

7�+��+&��7�+��+&��7�+��+&��7�+��+&������

7K����� �����������&������+&��������"�D�"("�DJ���EJ�"�E��������O �

,J��3&�������O ��E�,��4G� ��.��"�G2��8��<@��

7K����� J@*�!��"�����"���4.�(�DJ@�

Page 153: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

76

7K���=� �%��"/��8�%���(��%��"�:5��"���"������������������"���%��"/��Q��

�"����������"��$�������+&�E�(�DJ@�

^^�

Page 154: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

77

�������������������������������������������� � � �a � � �a � � �a � � �a����

���� ������������������������������������������������������������ ���������������������������������������������������������������������������������������������������� �!��"��� �!��"��� �!��"��� �!��"�������

#$�����%�&��������'����()#$�����%�&��������'����()#$�����%�&��������'����()#$�����%�&��������'����()����

�*��"���+,��-�'�"��,�#��.���%/�&)�*��"���+,��-�'�"��,�#��.���%/�&)�*��"���+,��-�'�"��,�#��.���%/�&)�*��"���+,��-�'�"��,�#��.���%/�&)����

���,�������$(����,�������$(����,�������$(����,�������$(�����

�%/���0���"3��b�����%/���0���"3��b�����%/���0���"3��b�����%/���0���"3��b�������� �������� ���� ���� ���� ���� ���� ���� ���+��+&����+��+&����+��+&����+��+&�0��a0��a0��a0��a����

�����%/�������� � � �� � �a�����"3�����������8.�& �7<�<"���8�%���(����%�

�DI%��

� � � � � �a���!���(����4�R�(��"��.��"3�����9�����

� � � � � �a�=���"3�8�J��1�������"��8�(���

� � � � � �a�>���"3��"�������1�������

� � � � � �a�?���"3��"��:�D��3��� ��,���8��, ���������� ���I��D����

� � � � � �a�����"3��"�8�(��3����, �������� ��������

� � � � � �a�A����&�,�4�����

� � � � � �a�C���"3��"�����8�%������%����,�����

� � � � � ����#1��%D�������������"E,���"�8;(3&(��,���(���"3�

� � � � � ����� ����8!������<��&,��"�8�����������V����,������

E��"3�@)�

�����6���8����� ��

��6��+��+&��"��8���,"�������������������8���,�����@�+��+��+&��"��8���

��"3�����������8.�& �7<�<"�� �8�%���(����%� �DI%�(.������'B����"3��,����&�,�4����

��������� ���"3��"�����8�%������%����,��F��+I���<��"�:��"��"��E�,�������*(���"�3"@��

������"3�����������8.�& �7<�<"����"3�����������8.�& �7<�<"����"3�����������8.�& �7<�<"����"3�����������8.�& �7<�<"�� �8�%���(����%��DI%�0� �8�%���(����%��DI%�0� �8�%���(����%��DI%�0� �8�%���(����%��DI%�0�����

��"3������������"3������������"3������������"3������������"3����������"�����&�Q���"���X,"��"����"�D�"����"3���Z<��"�8.�&���"���X,��D�"3��

��"3���Z<�]�'E����('��"�:,��DJ ��E����8.�&�DJ�E�"N,�@��

� � 3(���"��!�3%�,�W�R/����"�8,'����]]��"30���&�'���J������8.��&(���'���(���"����&���,"�

���,���D���"3�DJ@���"3����&����'���(����"�:MN�(��DJ@���"3�%���/���"�8,'������]]������

��3���"�����D�","����'�d����'�d����,���D���"3�DJ@�����%4('���"�8�,"��"��E�"N,��8.��&(��

����856"����&��"�� 8�,"���"��3�,�@����&� ����������,���������&��(.���8�����I���8��<�

Page 155: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

78

�%�!�;,��������"�D�"���("�DJ@��,���%�������"�E�"����&������E��"3��7�"�D���"3��D("�DJ@�

]]��"3�8�E���8�%���(��!��%/������4�R�(�DJ@^��

� ������� ���,��� ������&��(.���8�����I���7<�<"���������*(�D"('�D�"����"3�����"+&�,�

��"+&����������"�����?��a���,G�8�%����Q���"���,�����D�" ��E��"�D��8�,"�7<�<"���

��"����*(������"@��

6���"����"���J�3������8�"���E�,����<"���7;D"�+��"������������<"���"@��

7<�<�"�����7<�<�"�����7<�<�"�����7<�<�"��������������"��DI%����&�81�%�"��,�N���4.��, �H�,�(;('����4.��, ��������4.��, �Q�����

��4.��,�+I���<���"����2(�����:,�,�@��

���8��,�(.�������8�"�$����L"LN�"� �S<� ���R( ��(V� �7<� �8;(�N��"���%��"�Q<����"��%�!�;,�

(�D��"�8�����<"���7;D"����d�����:,�,��DJ@��

=�����������"3����(��� ����(����"�:MN�,�@��

>���������"��'�J��:��������%�4%4.��:,�,�@��

?���,'/��������:'�Y�����%������,� �7�"���,����Q���"����2(���,�@��

���������,��&�����,� ���;(����"����,��F� � 1���'�(��(.���8,"��(�D��"��,�"�%����"���"����*(�

��,�@��

A���%P�.�&��"��"�����������,��� ���������+I���<��!������"������3���%������,�@��

8�%���(���8�%���(���8�%���(���8�%���(����%��DI%�0���%��DI%�0���%��DI%�0���%��DI%�0���

� 4%4.��������"��4%4.����4(/���,%�����(��DJ�8�J��4%4.��1��2(�D�4%4.�����E���%�<"���

�"��,��&����"���DI%����&�!��������,!��(��DJ@�8���'�,�(���"������"����"�"�,J�(����%������E����V��"�����

�(, �8��������8��E�(� �8�,���(��<,���& �8�(�!��J�(�%��<(���"��������,'/������������%�

��,����Q���"�QU���D�"(��E���D��DJ@�����"��8�"��8,J�(�(����%���,�����%�R�(��F���,'/����"�

,J�(���(,���8�"���"�E���D�DJ�@��"�"������"����"3�8�E����D(�8�%���(��DJ@��

��"3��"�$����6���"������������ �!��%,�I�� �:�J�Y����%�,J�(���%���������E����(��

DJ@���"3�D�������&�'���(����%����&���(���"��8!��(��%&�%R�Y���(��DJ��E����8,'!�%�4%���8!����

�"�$���������E����(��DJ@��

� ��"3��"�8�(3&(�8��,���%��������������8!����D�"�������������%���,����Q���"����2(�

:,�("�D�J@���"3�!����$�����%�!�;,���"3�"���"�:���E����(��DJ@��

=��%(&��,��'3��"��:5��"��"��4.���(� ��"G���:�����%��� ����3�(�����8!��% �8,'��(�8��,��"�������

����"�X'�������,� �X'����:J�,� �G�%��8�����<"B�,��(.����"G����MN,��(.���B��,���,���

(�L����,�,�<","��"�,"��-��"�(������E�"��D�",��8��<��%�������'B��Q���"�<"B�,"��"��8���D"�DJ@�

+,��%����"�� ��"� <�����,"��"����"��'6�8��,����'B��DJ��EJ�"� ���<����, �%E���, �����&�, �

(N��, �!�'E�3��,�8��<��"��,���(�8!�����"�+;D"�<��������E����(��DJ�(.���������&�4%�4.��

Page 156: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

79

���*(������E����(��DJ@�8������"����"�4%���+,���H�,����*(����6���"����"�+,����DI%���X�("�

D'� �+,���8!�������,�����D�"@��

�������3(����,����3(����,����3(����,����3(����,��

����� ��2(�4.��,������(&����"����

���]]��"30���&�'���J����^��D�%�2��������������������DJ@����

8���'�,�%���/������ :��3(��� �����D�/�&���(�-E�(�������<��+,�"���"���"+&�,D��

����� ��"3�%���/���"�8,'������"3����2���8.�&�DJ�[��

���=� ��"3���������"���"+&�<�"�7<�<"�����B��"@��

!���(����4�R�(��"����"3�����9����!���(����4�R�(��"����"3�����9����!���(����4�R�(��"����"3�����9����!���(����4�R�(��"����"3�����9�����

� ��"3�!���(������,���4�R�(���8��V���,����DJ@�!���(����"3��%P���"�8���������8�E�

���<'0�B�(���,%�E�� �1��������%�8�����RI�R�����%E�����*(������(��DJ@�!���(��o�/���"�(.���

�'�,��"�,"�8,'�;���,�"� �����"3�"���%��8,"��8��%/����"��$����+���"��%���(������DJ@�+,���"3��,�"��

���7���"3�D�� 1��2(��'3�(���"������(��DJ ���D"�%D����������3�D4.��D�" ��;����D�"����

�%P�.�&@�����,������"��:5�"��������0�A�C�%/�&���7����"��7�,�,���4����D�"(��.��@�:5�"���"�

��(���"�$����3�����������E�� ����������� �%�� ���&�,�4������B�����E�(��.��@�((�����(�

3'Q�'���Y�(��"��!��+������������<�,���E�(�.�@�8�E�!��7������,����������8�%���(��

DJ@���"3��"�$����:5�"��"��,��"��,J�(�(���"�3'���"������%�������7�"�8,'����,������:,����

���E� �"�� ��,%�� ��V��"�� ��"� 4.����(� ����� E�� ��"3�� (.��� �����"��%4.��� �� ��4��� ���

�,<�,�I���7�����D�"���"3�@��

� ���.���������8�"��"�D���"3����������������!����,"��"�6���"���"��+��"����(�Q���E�3R(���

E����(�DJ@���"3��,�"��$����:����:�����8�"��"��,�(.���:'�Y���%"<,����D�"�E�(�DJ@������

�'�J����%������D�"�E�(��DJ@��,'/���,��"3�(.���<T�&E%�D�"(��DJ@�+��������"3��:,������

1����"�8���,��"������E����(��DJ �8(0��%P����"�D"('��"�:D'(�7���"3�DJ@��

����

��"3��,����(�I��& ��'6��DI%����&�8��,�7,�"�D�","�%��"���!�����"3��,����(�I��& ��'6��DI%����&�8��,�7,�"�D�","�%��"���!�����"3��,����(�I��& ��'6��DI%����&�8��,�7,�"�D�","�%��"���!�����"3��,����(�I��& ��'6��DI%����&�8��,�7,�"�D�","�%��"���!����

��"3��,����(�I��&�0����"3��,����(�I��&�0����"3��,����(�I��&�0����"3��,����(�I��&�0���

� ��"3��,���Z<�<�"���Z<�"��"�:,��DJ@���"3�k�8��,�����"3��,@���"3���Z<����8.�&�D��

!��!��F�(�E�,("�DJ@�8��,����(�I��&��,'/�����8�,"��������"��%��"/��Q���"�����,��DJ@�8��,�

%D�DJ ��E��"��,I��8!�����"������<RMN�(.����,��4.���D�"@��

� 8��,�"����"��4.��(��"�8,'��������%3�"&���"��:�O�G��3���DJ@��

Page 157: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

80

� ���:J�������"�E�,"�%��"�8��,��

� ���B�N"�D�"������"�E�,"�%��"�8��,��

� =������"�:�����"�E�,"�%��"�8��,��

� >���"G��"�:�����"�E�,"�%��"�8��,@��

+,�"���"���I�"��%3&��"�:5��"��"����"��'6���!���<�8��,�:(��"�E���D"�DJ@��

���������:J�������"�E�,"�%��"�8��,�0���:J�������"�E�,"�%��"�8��,�0���:J�������"�E�,"�%��"�8��,�0���:J�������"�E�,"�%��"�8��,�0���

8888������<����,��<����,��<����,��<����,�0�0�0�0���

� +��8��,���"����,��"����"�856����,��E�(��

DJ@�+��8��,����'<��������"����,�D�"(�DJ�+����"�

+�"��<����,��D��E�(��DJ@�<�",�"��J�����,"�LJ�����

4%56��9:�����<�����:J�"�@�<�",�"��D�.��"��"�:��"���J��

���N�7�����,��!���"�4���&���("�D'��<��D,"�E�T���

����G���"�@� +��������<�",�"�D�.��"���"�<��D,"��J����

�N���"�7�����,��!���"�4���&���("�D'��:���E�T������

�G���"�@�<�",�"�D�.����"�E�T������4.����(�����MN���"�

�������"�@�(E&,�%�8�3��������"���"������"�����,"�<"B�"�

���8�FB��:�<����"��D�8!���� ���"� �a����,G�(��

��"�@�

��!��0���!��0���!��0���!��0��������3�(��:MN(�DJ��

������,��"����"�7K�������,�DJ@��

����::::�����%E���,�0���%E���,�0���%E���,�0���%E���,�0���

�%E�� ��Z<� ��� 8.�&� DJ� ���"�@� +�� 8��,� ��� ��!��%�

:E�,�N�����N(��DJ�+����"�+�"�%E���,��"�,����"�E�,��

E�(��DJ@���:����� <�",�"��J��LJ����� :J�"�@� :��"���J����"��

T�'G,"��"���"N����6"��"�E��"�� +��������<��D,"��J����"�

T�'G,"��"���"N����6"��"�E��"�@�<�",�"��J��"���"�8�3��"������"�@�

��N��"�����:J��E��"�@��MN���"��������"�@�D�.����"�E�T������

�B�"�@�<R�/G����,"��B�"@��

��!��0����!��0����!��0����!��0�������������D�8��,�DJ�E�"�!��"E,��"�����(�

�����E�(��DJ@�?��a����,G�(��+��8��,��"�� :J�,"��"�

Page 158: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

81

%��'��%����%����,��9:�����%����<���D�"("�DJ@��

������,���4.��,��9:�����%����<���D�"("�DJ@��

=�����������%���$����"���"3����D�"("�DJ@��

>��8�(�,<���8�J��8�,<�����"3�<���D�"(��DJ@��

�����������������&�,�0������&�,�0������&�,�0������&�,�0��

� �6'�������,�8��R�(�D�","��"�������+��

8��,���"�����&�,��D��E�(��DJ@�+��"�(,�!��3�DJ��0���

!��3��� 0!��3��� 0!��3��� 0!��3��� 0���:�����%E���,��"��:J��E��"�@�<�",�"�D�.���"���"�����"��6"��"�E��"��8�3�����6�����

<��D,"�D�.�����'����:�<����"�:��"��D�.���"�<��D,����+&���N"�� �%���6�"N���8�3"���8�"��

X'��������E�,��"��G��,"�������I,���"��,(9:���"�e���,�7���"@��%���!�������%&��4.��(�

�"��8��E��"�@�+���������"�=�:�����"�@��

!��3��!��3��!��3��!��3���0�!��3����"����,��������,�DJ�8�(��+(,���D"3�����+��"��:���D.�"�������(��

!��3�,��!������B�"��(.���7��"�e���<���D.�"�������(��!��3��B������"/���%����!��3����"�

���,�+���������"�!��=�:���<�"D���"�@��

!��3�=�0!��3�=�0!��3�=�0!��3�=�0�!��3����"����,�8�3�����6������'����:�<���"�@���"D�,��"����"������"��(.����'�G����"�

��"�3�"��"�,�"��B�"�(.�����"D�,��"����"�,��!���"�e����B�("�D'����F���6�"N���8�3"�X'�"�@���"/��

�%����!��3����"����,���"�@��

��!��0���!��0���!��0���!��0������,����3��D�"(��DJ@��

����"G������"G�������D�"(��DJ�@��

=�����,������(%��D�"(�DJ@�%��'��%����,/G�D�"("�DJ@��

>��T�'G," ���"D, ����+&��'/G�:,("�DJ@��

�%��"/��0��%��"/��0��%��"/��0��%��"/��0���E;D"�3<&,���%�����"��<<&�D�"�%D�+��8��,���"�,���"�@��

���������B�"N�D�"������"�E�,"�%��"�8��,�0����B�"N�D�"������"�E�,"�%��"�8��,�0����B�"N�D�"������"�E�,"�%��"�8��,�0����B�"N�D�"������"�E�,"�%��"�8��,�0����

8888�����7�%&D4(�"(�,��,���%��(�&��(�N��,�0�7�%&D4(�"(�,��,���%��(�&��(�N��,�0�7�%&D4(�"(�,��,���%��(�&��(�N��,�0�7�%&D4(�"(�,��,���%��(�&��(�N��,�0���:��8.�%��<��������%4.����"��#<�",�"��J�����"�D'��

D�.��<�",�"��:�E���"���G"�D'�)��"��B�N"�D�""�E��"�@�<�",�"�D�.��"����8�3'����"����"�8�����"��LO�����D.�"��

��"�7VG������������(�,"��(.����N�7�������E�"������%���!��("�D'��B�N"�D�"�E��"��(.����%���

��"�"��D"���.����!�%�Q�"���%����"����%�������;����("�D'������;���4.��(��"��8��E��"�@�+�������

��"�����:�����"�@��

� �(�&��(�N��,��"��D�.����"��D�"��������!��F��(�e����"�E��"���%���!������D�.������

��%�����(,�"����"��.�����2(�:����8�"��X'���"���%���6�"N�����%&��4.��(��"��8��E��"�@��%���!�����

Page 159: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

82

�',0�D�.� �������%�������"�<����8�"��X'���"���L���%���6�"N("�D'����%&��4.��(��"��8��E��"�@�+��

�������"�����:���<�"D���"�@��

��!��0����!��0����!��0����!��0������9:�+&�:MN�,"��"���D���@��

����"G���4.���(�����D�"(�DJ@��ZE�<���D�"(�DJ@��

=�������(��%�����:,(�DJ@��

::::����� ��G%����,������G%����,������G%����,������G%����,������%4.����"��B�N"� D�"("�

D'��<�",�"��J��"��"������"�:��:��8�(���B�"��

<�",�"�D�.��"���"����,"�(�,("�D'��D.�"�����<���"��"�����,�;(���B�"@��%�����"�!�����<�",�"�D�.��"��

��"�#�J��"���"��4.����B�("�D'�)�:���8�"��+����������""�����:�O����D�.�������(�L������D�"���%�

<��D,"������E��:�O�"�D�.���"�����"��"�����D�"@�:�O����"D,���"�����"��������"���B�("�DJ�.��"N��

Q�,"��"�����(�<�",�"�D�.��"����"��%���6�"N("�D'�����,"���("�DJ�+���������"�<��D,�8�"���'N���

!���������"�@��D�8�%R�(�����:���<�"D���"�@��

��!��0���!��0���!��0���!��0������MN�����:,(�DJ@��

��������(��D�"(�DJ@��

=����ZE�(�<���D�"(�DJ@��

>��7<���%����<���D�"("�DJ�@��

?��L"LN"��'/G�:,("�DJ�@��

���,RI��������"���"����"���!����@��

====������"G��"�:���"G������"�E�,"�%��"�8��,�0���"G��"�:���"G������"�E�,"�%��"�8��,�0���"G��"�:���"G������"�E�,"�%��"�8��,�0���"G��"�:���"G������"�E�,"�%��"�8��,�0��

8888�����!�'E�3��,� 0��!�'E�3��,� 0��!�'E�3��,� 0��!�'E�3��,� 0���D�8��,���&��"����,�L,�

7���"� EJ��� ��((� D�"(�� DJ@� +����"� +�"�

!�'E�3��,�,����<���3���DJ@���:�����<�����

�"G��"�:���"G�E��"�@�<�",�"�D.�"����"����"��,"��"�

����E�,����4.����(���"�@������"�,�"����

�D4���E�,�����G��("�D'��������"���"/��!��3���"��%���!������D.�"����"���"�:��e���7���"��

Page 160: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

83

(.���������"��E(,���6"��"�E�("�:,"��"�E�+�"�(.����.�����2(��%�����"�����B�"� ��L���%���

6�"N("�D'����%&��4.��(��"���8��E��"�@��

��!��0����!��0����!��0����!��0������"G������"G�������D�"(��DJ@�

���������(���%������:,(�DJ@�

=�� �,����JN��%��'/G�:,(��DJ@�

>�� 4%*,�<�"/��%����('�<�J:&V��<���D�"(��DJ@�

?�� �ZE��%��%��'��%����<���D�"(��DJ@�

�,/�"���0�,/�"���0�,/�"���0�,/�"���0�D��,&�����N(��1��2(�+�"�,���"�@�

:)���,'���,�0�:)���,'���,�0�:)���,'���,�0�:)���,'���,�0��+��8��,����'<�����,'/���"����,��<B��+&�<"(�DJ�+����"�+�"���',���,�,���

�<���E�(��DJ@��"G��"�:���"G�E��"�@�<�",�"��T�'G,�"����"���"N("�D'���J��"����8�"�����"�@�<�",�"��D�.��"��

��"��6"��"�E���"@�D�.��"���"�GB�,�"����"���N"�@��"G�����D4���E�,�����G��("�D'��D�.���J���%��

�������6�(�%��"�!��3���"�E�,��"�8������"�8�����e���7��,"������������""���%���!������

��"�"��B�"�@�#����=a��J�"���"��a����,G�(�)��

��!��0���� �D��!��8�(���%�3���.���"����"���!���%(���(��DJ@��

� ��� �D���R( �*�D� �%R2���%����E,,�3��.���"����"���!���%(���(��DJ@�

� =�� ���,����2(�:MN(�DJ@�

� >�� ���'�"�D���"3��"����"���!�����

� ?�� �N����"���%����D��8�"���"�3!��&�����%�����������&��9:����(��%����<���D�"("�DJ�@�

� ��� ��"G����<���D�"(��DJ@�

� A�� ������&�,�N��%��4,��'��";<�����2(������%���'/G�:,("�DJ�@�

� C�� �D�8���,�4���'Q/� �:��� �%RY��!���"����"���!�����DJ@�

Page 161: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

84

#�)#�)#�)#�)������%��,�0����%��,�0����%��,�0����%��,�0����%�8.��&(��'<�&@�+��8��,��"���8�,"��������"���%���!����(��,��"/G���("�DJ��

+����"� +�"� ��%��,��D("�

DJ"@� ��:�� ��� ���"� �"G�

E��"�� ����� ��"� �:V�'��

M��� 6�"N� <"��@� D.�"��

8��������8�"��(.�������O�LJ���"�@��%�������;���B�"��(.�����������,������!���"����%����","��%��

6�"N,"������������"�;<�(���"��������������(�D�(,�%�,��B�"�@�8��,���"�8��������,G��"��a�

���,G�(����"���

��!��0� ������������%����,����.���,�<���D�"(�DJ@�

� � ���������"���(�E3��%��4L��(&�8�(�DJ@�

�%��"/��0�#�!���������"�8��,��"�:�<���%��,�8%�����"��)�

�>>>>���������"�:���"G������"�E�,"�%��"�8��,�����"�:���"G������"�E�,"�%��"�8��,�����"�:���"G������"�E�,"�%��"�8��,�����"�:���"G������"�E�,"�%��"�8��,����

#8)�,�J���,�0��#8)�,�J���,�0��#8)�,�J���,�0��#8)�,�J���,�0������"�:��

��� �"G� E��"�� <�",�"�� �J��"�� ��"�

������� �B�"� (.��� <�",�"��

D.�"�� ��"� E�T��� �"� �G����

�B�"�@� �%��� !��("� D'�� <�",�"��

D�.��"�� �%�� �J�� ��"� 8����� �"�

8����� e��� 7���"�� %�

�.����!�%�+���4.��(��"���Q���"�T�'G,�"���"��J�����"���B��"��L���%���6�"N("�D'����%&����4.��(��"���

8�����������"�M���6�"N�<�E�"@�

��!���!���!���!��0�����D����'�"�D��"����"���!�����DJ@�

� ���+��8���,��"�7<�������"G�������D�"(��DJ@�

#:)��'*(��%,�'d�8��,�0��#:)��'*(��%,�'d�8��,�0��#:)��'*(��%,�'d�8��,�0��#:)��'*(��%,�'d�8��,�0���D�8��,��"G���<��/�(��%���'*(�%��'���"��'d���(��DJ�+����"�+�"�

�'*(�%,��'d8��,��D��E�(��DJ@�����"�:����:��������"��"G�E��"�:��"��T�'G,"���"���"N���

�%���!�������,"��"��������"��<�",�"��D�.��"���"�:�����������"�<:��"��%�,�����"�T�'G,"��"�

�3�,"������������"���%����","���+56��D�","������%&��4.��(��"���8��"���D������<��"���J���"�!��

��"�@�+��"�:�<�<�",�"��T�'G,�"����"������.����"N����,"��"��������"�<�",�"��D�.��"���"��������"����"�

<:��"��(.���,�����"�<�",�"��T�'G,�"���"��3�,"������������"���%���6�"N�������;���%����"�<�",�"��

�������"����"���N"�D'��8���<��:���<��"��:��"���%��8�3"��6"��'MN�,"������������"�@�����;��

�4.��(��"���8������%��,��3��"�@��

Page 162: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

85

��!��0����!��0����!��0����!��0����� ������"�%��'��%����<���D�"("�DJ�@�

� ��� �"G�(.���T�'G,"����<<&�<���D�"(��DJ@�

� =�� �"G������"G�������D�"(��DJ@�

� >�� ����%��������D�"(�DJ@�

� ?�� E�"N�"�����<<&����D�"(��DJ@�

� ��� ���'�"�D �D��,&�����"3��,%������"����D�8��,�:D'(���!�����DJ@�

�%�&�3��,���%�&�3��,���%�&�3��,���%�&�3��,������

� +��8��,��"�������"�:���"G�E�+�@�<�",�"��J��

���"���B��@��J��8�����"������"��D"�@�<�",�"��D�.��8�,�

8�,�:3���"����D"�@�:��"���J����"��������("�D'��E�,�

�"��J�(�����3�������"���:,�("�D'�� ���L'G�e���

7��+� ��L��%�����"�8�+�@�8:�<��"���J����"�e���

7��+�� �%��%�����"�8�+�@��L��<�",�"���J�������.��

e���7��+��(.���,�"�%�����"�8�+�@�8:�:��"���J��

��"� ����"��� :,�("� D'�� e��� 7��+�@� :��"�� �J�� ���

(�'8��8��������(�L��D"@����"����"��J����"�%����

E�,�����"�8�+�@�8:�<��"���J����"�����"���:,�("�

D'��e���7��+�@�<��"���J�����(�'8��8��������(�L�

�D"@����"����"��J����"�%����E�,�����"�8�+�@��

� +��"� :�<� �J�� ��"� ����"��� :,�("� D'�� e���

7��+�@�:��"���J�����(�'8��8��������(�L��D"@����"����"��J����"�%����E�,�����"�8�+�@�

8:�<��"���J����"�����"���:,�("�D'��e���7��+�@�<��"���J�����(�'8��8��������(�L��D"@�

���"����"��J����"�%����E�,�����"�8�+�@�

� +��"�:�<�<�",�"��J��"����"������.��7�����e�����(�L���+�@�(�'��8��������8�"��

�D"�@�+��"���.��XG�"��"�������%������"�!��e���7��+�@������"�<�",�"�D�.��"������D����

<�E�@��'D�,��F��E�,�����G���D"�@�:�OD"��������"���.���G��D"�@���� �3<&,���%�<�",�"��;���"��

������"���������!����8��E�%"@�G�O3"���:V�'�������D"� �T�'G,�"���"���"�N��,D@�<�",�"���J��"���"�

����+�@��J��"���"�8�3���"����"�,����������"�����B��@��

��!������!������!������!����+��8��,��"����������2(���'Y�D�"(��DJ@��<��(.���L"LN"��E:�(�D�"("�DJ�@�L"LN�"�

�"���"3�<���D�"("�DJ@�8�OB��"���-��"�(�:MN(�DJ@�����<<&�<���D�"(��DJ@�+��"����'���"3�8.��&(�

������E�(���D(��DJ@����,����2(�:MN(�DJ@��"G���3J��B�I��D�"(�DJ@�3�"��"����4.�(�.�����F+�

��%���\�'G��,������%D,�3��;.���"����"���"/����8�J��7K�"E,�����(�DJ@��

Page 163: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

86

� +��8��,���"�<���"����"������,G�(����E�@��

��/��&�,�����/��&�,�����/��&�,�����/��&�,����

� ��/��&�,� �:�"� W"/�� �"��,� �:�"� ���,� 8��,� DJ@�

��/��&�,����(�<,�<����,G��"�8������!��,D���,�����D�@��

� 8���(D����"��9:���:6����E��8.�%��(������3��

��E�@�T�'G,�"��"�:��:J��E�+�@�<�",�"�D�.��"����eF�3����O��<RMN(��

�"�8�����"��LF������E�@� <�",�"�D�.��"����"�����"�������3p"����

��B��@�<�",�"�D�.��"���"�:��8�,���4(��+��(�D�!����������B��"�

���<�",�"�8�3��"������"���6�"��D4�"���"�<:��"�@�8:���E�" �:�OD�"�

��%������"�:��7VG"�B�N"�D�","������������E�@���L&�+(,��

���&*(�DJ���� 8���� �����:V�'��e��� 7��E��@� ���"����"�

<�",�"��J��"����"����"�8��������(�L�7��+�@�83���3�,"������

D�"�(�"��D�"�<%�������D����!�������E����(��DJ@��

8�(��"���'6�8;��8��,�DJ����%����, ������"3��'<���, �=�������, �>��7I�RG�8��, ����?��

%R����, ����%����, �A���'2�'G��, �C��(�"���3'���, �`��8��&�I��";<���,��

� 8������"����"�+,�8��,�"���"�:��"��"��4%�������"3���,�����D�"���%�6���"����"�+,����DI%�

:(�,�����D�"@�6���"����7�����"����,��"���B�("�D'�"�(.���8;������4.��(��"��(.����'�%���8�"���"�

8,'����6���"����"��'6�8��,�8%�������"�E�,����D�"@��

7��(�8��,�0�7��(�8��,�0�7��(�8��,�0�7��(�8��,�0��

� ]]7��(�8��,�%D�DJ��E��"��� �,'/��8�,"��������"�����,"��"�������(�D��"����I,����

8,'!�%�,D���(����%�7��"���������!����<�",�"��J��"�����;('��(�Q���"���������D(��DJ@�+��"�

���8����;(�8,'!�%�D�"(�DJ@���N�����'� �����(.���3�%������9:��"B���"����;(��D�"(�DJ@�

������"�8�3��'��Q ����(.�����%��D��"3��"������D�"���:3J�������������"�����;(��"�

������(�D�"("�DJ� �

8,'��(�8��,�"���"�������0�8,'��(�8��,�"���"�������0�8,'��(�8��,�"���"�������0�8,'��(�8��,�"���"�������0��

���T������<��/�(�%�(�%��� ��

���6���"���"�T�����������������(���"�-��<�������",� ��

=����J�/G��!��"E,�,��",� ��

>������8�"���"������������7��(�1�%4.������,�D�",�@��

856"�8��,��"��"�����7��(�8��,��,9856"�8��,��"��"�����7��(�8��,��,9856"�8��,��"��"�����7��(�8��,��,9856"�8��,��"��"�����7��(�8��,��,9,�Q���"�����,"��N("�DJ����,�Q���"�����,"��N("�DJ����,�Q���"�����,"��N("�DJ����,�Q���"�����,"��N("�DJ�����

� 7��(�8��,�"���"�����"3��"�����8�������((��E�3Q���D"�3"���%�� +;D"������"3��"�����("�

�D"�3"�@��

Page 164: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

87

���������B�N"��D,"����7��(�8��,����B�N"��D,"����7��(�8��,����B�N"��D,"����7��(�8��,����B�N"��D,"����7��(�8��,���B�N"��D,"����7K���8��,��D�DJ������������!�������,�

Q���"�<�",�"��J��"���������E��"��(.�����N��F�����<���"��"�T��,/��Q���"������D"�@�<�",�"��;E�"��

�"�:��=�>�+;�����8;(���B�,��EQ��DJ@�%������,"���(�L�7!����D�",�����D����%�3<&,�

(.���������""�������B�,�����D�@�������"�8I������X'��,��,D�����D�@�<�",�"���;��"���������"���

D�","����D�F�@����-��<��<"��(��B�N��D�",��!��D��,��<�DJ@��

���������:J�,"����7��(�8��,����:J�,"����7��(�8��,����:J�,"����7��(�8��,����:J�,"����7��(�8��,���:J�,"��"�8��,�����%��"/��Q���"����,�<","���EQ�(�DJ@��E��

���� :���� :J�"�7�� ���� �"Q<��8.�%���MN���"������ ��%�%�(���<"����'�&����G����

�;('��(�Q���"����4.�(�D�",�����D�@������'�&�������"�������D�",����D�@���� ��;��"���%�

�,(9:���������"B����"���D�","����D�F@�G�F�3"��J��"�������/��&I���Q���"��G���D,����D�@��

� +,�8��,�"����"�8,'��(�M�3��"���,"�����,9,�<�"/��8��E�("�DJ����

����MN���Dq����G"MN��,@��

�����:N�����,��,�@��

=����G���<"����"����MN���D�����8�3"��,���E�,�@��

>���MN���D�����(�L�X'��E�(�DJ���%�+��"���4.����G"MN��,�8��E�(��DJ@��

====������MN,"����7��(�8��,�����MN,"����7��(�8��,�����MN,"����7��(�8��,�����MN,"����7��(�8��,����MN("������'�&����+��M�3��"�:J���E��"����8�OB���'4(���"�

>?��3���"���"��������%���L'G���<�������D"@�"4���'�&���"���,�<�������B���E��"@�+��

(�D��MN,"����:����"���"�,"��"��������E�"���N"3�@��

>>>>�������B�("��������7��(�8��,������B�("��������7��(�8��,������B�("��������7��(�8��,������B�("��������7��(�8��,�����B�,"��"��o���<����"�"4���������"3������E��"�8.��&(��

�'�&������,����"4���"�8;<���D,�����D�@���B�("������������"�8�3"���(�L�X'������

������%���;('��(��B���E�,�����D�@�����8�OB��"���"����L'G�<�������B��E��"@�E�OT��"����"�

8,'��4.���Q���"����B���E��"���%�G�O3"���9:��Q���"����%��J��L��&�����G�"��D,"����D�@��

????�������"("��������7��(�8��,������"("��������7��(�8��,������"("��������7��(�8��,������"("��������7��(�8��,�������0�:����"���"�+��:�(�����"+&�E�,����,D�D�"(����

��","����7��(�M�3�2���DJ�[�8(0�7;D"�+��:�(��"������(�����<���E������7;D"����(���",��

���D�@����,�4.�������&(0�D%�<���D�",�����D��(.�����,���%�<'3&;����D(�D�",�����D�@��

���3(����,����3(����,����3(����,����3(����,�����

���>��D�7K����',�����B�"����

�������8��,��"����������8��R�(�����EJ��D�"(�DJ�[��

8����%��, � �:�����!���, � �����<����, � <��!�'E�3��,��

B����"G��"�:���"G��������E�,"�%����8��,�DJ����

8��!�'E�3��,� �:��%R��%���: ����7�%&��<����,� <��7���"2(��!���

3������"�:���"G�����J,����8��,������E�(��DJ����

8��!�'E�3��,��:����%��, ����D%��, �<���<����,��

Page 165: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

88

T���:����"���"��,9,��"����"�����8��,����8!���������!���"�������E�,�����D�"����

8���<����, �:����,'���, �����%�&�3��, �<�����&,�4�����

���?�%E���,��"�D�,"�%��"���!��"����%��&,���"�@�#��"+&�<�")��

������MN,"����7��(�8��,�2���DJ[�����*(��"���%��&,����"@��

������"3�8�J��1�������"���8�(��"3�8�J��1�������"���8�(��"3�8�J��1�������"���8�(��"3�8�J��1�������"���8�(��0���0���0���0��

� ������� ���,����8�J��8�����I���1��2(I%��"��%�����"��!����"3�!��������%��"/���DI%�

DJ@�8��,�"�����8!����4%�4.����!����%�7������"����"�!�������E����(��DJ@���O��"�b���"���"��

����������B����% �8��(����8�3�"������������%��9����&�4,��'8�"���"����'1�%4.���8�,"��"�8!����(�&��"�

4%�4.�� �"��� 8<�!�'(� �'����� D�"(�� DJ@� 8����� ��"3�"� �"�� ��!�� �%�� 7,��� ����&Q�"��� �,������� !��

��"3�!����"���"��������"������E����(��DJ@��

� 1������"�� �����!��%��"%�� ������� ��F���"�����"� ��%�D�����""����D�D�"(��DJ@� ��������

1��������T��(���%&����%�8������%������%�����������"���.�������E�(��DJ@�,G��"���<��&, �

�������"��'/G���,"�%��"� 1����� �!����7��,"�%������������F��4%4.�� 1��2��"�� �"�� ��O��"�����"�� �"�

�%���� D"('� 7��'2(� DJ@� �%���(� �����"�����"�� �"� ���"� 8����� !��"E,� 8�J�� �2(�8����(&� ��

8�%���(���N(�DJ@��������(0�S<����"�8��������&���,���N(��DJ�(.����%������%����������

������&�!��8�"����R(�:MN�E�(��DJ@�+�����������������2(����S���D�"(��DJ@�+,� 1������"��"�

8!����"����(�����'%��8�,"���"�����&�4%4.����%����2(�����8,'!�%������(��DJ ���;('�:MN(�7���

�"���.��7��"��%�!�;,�8�3�"������&����������<��N�E�(�DJ@�D����"���"�������4.����"����4.�(�

��"���8�4.���"���"�8���������"3��"�������������"��%�!�;,�8�3�"�����"�����*(�D�","��3(�DJ�

8�"��3�����8��<�����4���"��7I�;,�D�","��3(�DJ�@�8����;��Q���"��%���(���O��"�����O��8�,��

�'<RMN�8�����B��"���MN���N,"��3(�DJ� �7,�"����4.�(�(�('��:&��"�Q���"�����%�(&(�D�"�E�("�DJ@�

�����3�,��"�8!����"�����I��3����<","�����'%�%4.����"���:MN�D'+&���O���"�����O��"�4.��,����("E�

�"��:&�:MN,"��3(�DJ@��

� W�������1������(.���%E,�7��,"�%��"�8!����8�J�������3�,���8;���%�����O����I�"��

1��2(��"����"�7���"3�,D�D�"(@�:�������<':&��1��2(�+,���8!����,D������("@�%RY����

:5�"��,���(�Q���"�+����8!����,D������("@���"3��,�+,�"�����&(0��!�;,�DJ�(.���8�����

��!���<�!��DJ@�8��,�"����8!����8������" ����"����"�%����3�(���"���.�������E�(��DJ@�+,���

��!��%�:�D����%�8��(����<�",�"�D���4.��,�"�����N(��DJ@�8(0�4,��'����8�(0�4��%�3���.���F��8�J��

8��(����8�3�(.��������"�������'��Q�Q���"����&���,"��3(�DJ@�+,�8��,�"������!��%������

8�J���,�<�",�"�����N(��DJ ��E��"�8,"��<':&�(�8�"��"��'�2(����(�DJ@�+,���8!����4%4.� �

84%4.��:�����'%� �%RY��!�������("�DJ�@����3�(����%����,��"����"��"�:D'(�7���"3�DJ@�

Page 166: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

89

%�4(%��"���1��������8;���%�����O�������"����%/�J�"��<�.��"&���%R�Y���(�DJ �E:�����"3��,�"����

8!���� +,�� �������"� ;��,� ��(��DJ@���"3��,�"��"�$���� �,'/�� ������ ������� ��,��� �

8�����I���7;,�(���!�%�DJ@��

���3(����,�����3(����,�����3(����,�����3(����,������

���A�B����4.��,������(&����"@��

8��1�������"�������"�����F�����������D�"�E�(�DJ@��

���C���"3��,�8�J��1�������"��<�"����'B��8�(��:(��"@��

����

��"3��"�������1�������"3��"�������1�������"3��"�������1�������"3��"�������1���������

� ���� � �,� 8�J���"(,�� ��"� ��'Y� ��,"� �"����"���"3��%P�� �"��� 8,"���������"� 8��, �

��������� ��'<���8�J��:;���"�����8!���������E�(��DJ@����������(.���1�4(�1��2(��"����"��!��

8��,�"����"���,��8�%b���,D�DJ �(.����D���!�%�!��,D�DJ@�8(0�8��,�"����"�(,����D�"��"���

�%!�2(� ����<��� 3���DJ@� �D���������!�� � <����� ����� (.���(���� 7;,(� W"��� �"� 8��,@�

������!���8��,����D��"�8�(3&(��%,�'2(��,��"�"�8!����"�������D�DJ �E�"�������"�%�(��,���,"�

�"����<<���("�DJ@�8!�����"�+��������"����(�<,�8��,����&�����"�����9!���"���E�"N�"����"�M�����%�

�����"�����"����"��������,"��"����"������E�,�����D�"@��"�,�"�8!������"� �<':&��:��� �g<���"�

��"�3��"� �75���2(�����%����"���%�7,�1��2(��"���"����"�DJ ��E,��������8;��8��,�"��"����"�

�N��8�J��:"��"�<���DJ@��%,�'K���,��"�������"�<�"����'B�����D�"��"���%!���E(������3���DJ@��

� ]]3�������,��"�������D�8�J��%��'�#%�()��,��"�������D@�3������,��"����8!����"���������

�"��%�!�;,�E�"N�"�� ��%�8�3�"�������!�������!��%��N(��DJ@��P����"� :N"������3("�DJ ���;('�

8!�������+,���:N���������!��%��N(��DJ@�8!�����"�+�����D���"�]]�����1�����^�!���D("�

DJ@��%,�'d��,�����9!����,"��"���%&�8�,"�8����"�����������,����Q���"�(,�%���D(��4.��(��"���

��,"��"����"���%��,���,�����D�"@���%��,��"�$�������.�������8.��&(�������8�J���,���"�MN���

6�"N�����'6������"����"�8�,� ��4(���;(�8��" � 8������8�"�� ��%� ��4��8�"�� ��"�!����E�,��

���D�"@��'6������"��"�:�<�8�,"���������8,'!�%���("�D'��D�.��"��8�J���J��"���"����"����"��D��("�

D'�"�7�����:J��E�,�����D�"@�+��������"��������������8�J����,����Q���"��%,�'d��,�

����9!����,"��"����"�(J����D�"�E�(��DJ@��

+��"�8�(3&(��%�!�;,��������"�8!����DJ��0����+��"�8�(3&(��%�!�;,��������"�8!����DJ��0����+��"�8�(3&(��%�!�;,��������"�8!����DJ��0����+��"�8�(3&(��%�!�;,��������"�8!����DJ��0�����

]]�J��"���8�3'����F��8�J��GB�,"���"N,����]]�J��"���8�3'����F��8�J��GB�,"���"N,����]]�J��"���8�3'����F��8�J��GB�,"���"N,����]]�J��"���8�3'����F��8�J��GB�,"���"N,����T�'G,"���"���"N,���%��7�����'�����%RK������T�'��,� �

�"�Q<����"�<��"� �:��"����"N,� �8��&��((��8�J��T�'G,"���"�T�'��,� ���"D,��F����"N,��(.����;���"���"�

T�'��,� �3<&,�X'��,� ���"N,����%�T�'��,�@��

Page 167: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

90

����

�����1�������"���!��0�������1�������"���!��0�������1�������"���!��0�������1�������"���!��0���

����������"���4(/���"�E�"N,"�%����!��,�"����%�������"��3<&,��"�D�3'E�(�DJ@�8(0��D�

������������DI%����&��"�;<��DJ �+,�8��,�"����"��,���(�Q���"���,"���������4%4.����%��'�J��

D�"�E�(��DJ@��

���������"��L ���K��8�J��%�(���"��,���(���,"��"���8I��(���!��%�����DJ@��

=���%,�'d��,��"�8!�����"�������"�E�"N�"���"�%��'��%��89���,���,"��"����D��(�����(�DJ@��

>��<':&��(.���:�����"�:�<�4%�4.����!��D"('�8I��(�7���"3�DJ@��

?�������"�����"���"��!���������"���"3�"��"�6'G������<��,"��"���8I��(��D����DJ@��

%�(��,��"����8!�������D�0�%�(��,��"����8!�������D�0�%�(��,��"����8!�������D�0�%�(��,��"����8!�������D�0���D�8!�����"G��"��Q��D'+&�%��'��,���,"��"��8I��(�7���"3�

DJ@�%"���"3�E�"��ZE�8�J��8��,��"���N(�DJ� �+,�8!����"���"�$����4%�4.����!�������("�DJ@�

+,�"� � 8�(3&(��J��T�'��,� ���+�������,� ��J�� ��"N,���D�,��'�,��8�J���'MN�,� � ,�J���,�

+I���<�+,�8!����"��"��+&���!��DJ@��

��!��0����!��0����!��0����!��0�����+,�8��,�"���"������8;�����,�8��,�"���"����"�(J����D�"�E�(��DJ@��

���4,��'�%������"�����3N:N�8.�%��G�G�D'+&�D����"���"���N(�1��2(��"�4%�4.���"�����T���

�'�����D�"(��DJ@�

=��+��"�8!�����"��"G�8�J��8�O(��"��"���4.�(��R���#�")�8���,��"��,���8�("�DJ@��

>���D����,��������"��'����(��DJ�8�J��8�O(�"���"���3�(���(����%��������(����(��DJ@��

� 8������"� ��"� +,� 1������"�� ��� �DI%� ��X���(.��� 84%4.��6���"�� ��"� 7,�"���"3� �"�

8,'��� � ��<� :'�Y� :��� � ��,����Q���"���E�"�� :����"�� ��8�%���(�,'��������� 1������

��%�,�����D�@�

����3(���b,�0�����3(���b,�0�����3(���b,�0�����3(���b,�0�����

����`��,9,��"���"��D�7I(���',�����B��"��

Page 168: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

91

8�������1������������������������"��,����(���(��DJ@�

:����������������"�:�<�4%�4.��D"('������1������8I��(�7���"3�DJ@�

���%�(��,��"����8!�����"��"G�8�J��8�O(�"���"���4.�(����������������8���,��"��,���E�("�DJ�@��

��"3��"�:�D��3�0���"3��"�:�D��3�0���"3��"�:�D��3�0���"3��"�:�D��3�0�����

� �!����"�,��"�� �"�� ��,%� ����� W"/�(��DJ@� ������ �"� �!��E%�"� �"�� W"/�� �,'/��D�DJ@�

<"%(�8�"����"�!��H�,���!���"����"��,'/��<"D����������,��N(�DJ@���������,'/��D�H�,���!��

���8�������DJ ��D�F��(�����<"%(��!��,D@�D���"����"�������;����"����������(��DJ@�+�������

Q���;����"�����"����,"��"����"��(�E����'�,�,"���"3���4������,��&�������@���"3��"�8���

8�3� ���"��,�DJ��������,�� �8��, ���������� ���I��D�� �������� ����, �8�J�����������.��������

��"��,�8.��&(������,�� �8��, �����������(.�����I��D�����"3��"�:�D��3��D��("�DJ����

��������������������8�D��� ��I� �84("� �:�9D��&�8�J��8���3�D@�+,�"����,��"���;(�����'�Y�D�"(�DJ@�

������,�8�J��%�,��"�$�����!���������������D����,���,�����7;D"���/G�,�<",��8�D����

�D��(��DJ@�D�"������.��.�&��.�,���"��I���D("�DJ@���"���"����:���%&��<���"���%4('�,��","�

���,���84("��DJ@�(,��,�%�,��"�D�"������:�8%4.��8�"��"���"�.�',����I��3�D�:�9D��&�DJ@�8I��(�

�/G��"������"���!�������,'/���"���"+&�7�D���3�D���,���,"���"�8���3�D��D(�"�DJ@�7�D����","�

�"�S<��8��%��D�"(��DJ�(.���D,(����!��%,��8�(�DJ@��

�,���0��,���0��,���0��,���0���,������8.�&�DJ ��,���(�8!����8�J��%�(�������,@�(� �4%����� ��;(�"/� ����J��

8�J��+&�%��������T��(�+;D"���,����D��E�(��DJ@�%�(�7�%������8;��7�����"�<"D��������,��

]]�������(�4���DJ@�%"<�������������;��"5��������"��K:���'�Y����4%�������D("�DJ@���\�

E�����<����%4('8��"��"��������"���'Y���,��:�g�����J���D��(��DJ@��I�����8;��;������"&���"�

���,��"��,�����'�Y���"�8!��(�����J���D("�DJ�@��

8��,���8��,���8��,���8��,���%��4.�� �3�%��8�J���������"����"��B�����������"�4%56;<�!��%��"��B�,��8��,�

DJ@��

����������0������������0������������0������������0�����������8.�&�DJ �8�,"�������"�!�(���D,"�%���E%,����2(�8�J��8��������

8.�&�DJ �7��������@� 8(0�����������������8�"����%D�W�RB����DJ ��E����7<�<"��� �������

���������2(���"�7V��"�����<",� �:MN�%��<",��(.���7�"��%��"/��8�!�������"��%��"/����"��"��"��� ������(�

��,��DJ@��������������8�;(��7<�<"����9����&�����������!��DJ ���;('�+�"��������"�8�(��2(�

8�2�E,���<�,���,"�%��������1������D�,D���X,�����D�"@������Q���"������������%�,�

�"��������"�����������"/����,��N��" �������,����8�"�� ��%��������"���%�D������!��%���(��DJ�

�������(0�,��N��"�������'�Y�����D�"(��DJ�(.���!��J�(��8�J����,�����4.��(�����*(�D�"(�DJ@��

Page 169: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

92

��I��D��� 0���I��D��� 0���I��D��� 0���I��D��� 0��8,'!�%����2(��'2(�+�;<���F���3�(���:�D�'&B���D���������(�DJ�(.����((��

:�D����%4('8�"��"��9��&��"��8�(��D(�DJ@�+,��"�8�,"�%����"����,"����%������"���I��D����D("�

DJ@���I��D���8.��&(��8�,�8�"��B��,�����8�D������,���D���I��D�����Z<�������R(�8.�&�DJ@��

���3(����,����3(����,����3(����,����3(����,��

����a���"3����4���"���(,"���"��,�DJ �+,�"�,�����B�"�@��

������������������Z<����2���8.�&�DJ@�[��

����������������"��,'/����"�2�����!��D�"("�DJ�[�#��"+&�<�"���!����B�"�)��

����������������"3��"�8;(��3"3��"�8;(��3"3��"�8;(��3"3��"�8;(��3����

��"3��"�8;(��3���"��,�DJ������,���������(.����������0���

���,���,���,���,����,���"����4.��,��"�����U,���"� ��L��7���������4.��,���"�8%�9:,�4%Q����,���

����%�b�/G��������"�%R�K����%�D�7���"�E�("�D"� �<���"��������"�%R�K����%�D�"���"�7,��"�:��,"����

���I,���,"��"����.���"d�%R�K����%�D���b�0���:��8����������������"("�DJ��8�J���"�<���"�%R�K����%�D�

���D�"("�8,(��"���:V�'����"�E�("�DJ�@��L��:�<���"�7,���.���"d�%R�K���"�����!��,�b��D�"�E�(��DJ�

8�J���"%�����%R�K��%(&��,��D�E�(�DJ �+�"����,��D("�DJ�@���

������������������������������������������"��������4.��,��"�����������"�����8;��4.��,��"���,���"����������,"����

,���DJ����������@��

���������������������������������E:����,����2(�+(,�(%��D�"�E�(�DJ�����,�8,'!���(��"�:�D��!��3���"�6�"N���

7��"�8;(!��&3����8.�&���D�8�"�����3��D�"�E�(��DJ �(:�7��8%4.�����"�]]��������D("�DJ@�

E:��9����&��,����(��3��"�Q���"�������(�D�"�E�(��DJ �(:��,���+����Q�(�����,���DJ���

]]������@��

����3(����,�����3(����,�����3(����,�����3(����,�����

����=�����������4.��(���"�����"���"����X�+�"�@��

�����

���&�,�4�������8.�& ���9�����%���DI%���&�,�4�������8.�& ���9�����%���DI%���&�,�4�������8.�& ���9�����%���DI%���&�,�4�������8.�& ���9�����%���DI%����

���&�,�4������Z<����8.�&�4�/G�DJ����&���"�,�4������,"����%���@�

� ���&�E%,�%��R�/G����������D" ��:,�����&��"�E%,�,D�������(�@����&�D��������8�J��

E%,����<�(��DJ ��!��E�,("�DJ�������<����&�,D���D"3��(�"��R�/G����Q��D�<�����D�"�E��"3��

����!��%4('��"���������,D���D�E��"�3" �E%,�7���������D�E�%"3��E�J("�-��"�(��"��:,��<���

�D(��DJ@�

����&"<��D�"(��DJ�(�"��R�/G��"���,%E%,�8��E�(��DJ �(�E3�8�J���������LJ�,"��3(��DJ@����&�

8��I%������(��DJ@�!���(��"�������,������"����%�!�;,��������"���"3����&���8����,����("�8��

Page 170: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

93

�D"�D"�@�oU%"<�8�J���E'%&"<��"��!�����&�,�4�����"��+&�(��"�:(���"�3�"�DJ@�����,������"���

��"3��%��"/���%�����O��"�8��,�"���"���.�����&���"���������������("�.�"@�8�E��E���������,���%�

3�(��"�8��,�"����"���("�DJ �����,������"���+,���Q��+��"��!�;,�.��@�

8�E�!��D�����&�������,�����Q���"�����E����("�D�DJ@���"�<"���"���"���ED�O����&�:D'(�

.��"N�<"���D(��DJ�����!���!��7<��D�"(��DJ��"�"�<"���"���"���%"���"3����&��,��("�D����&�4,�,��"�

���"���'<����,��"���"�E�("�DJ�8�J��T��G�"�%D�O� ��"�"��D("�DJ�@�4%�4.����!����D"('�����R�(��

����I����"���!�����&���������"���"�8,"����"3�"��������I�����E�(�DJ@�������

����

�4.��(������4.��(������4.��(������4.��(��������� ��E�!���,� ���E�!���,� ���E�!���,� ���E�!���,� �� <�",�"� �J�� ��� ��.�� ������� B�"N� D�"� E���� <�",�"�� D�.�� E�"N���

,�4�������4.��(��"���6�(��"������B�"�@�8��B�"�:�<���������"�(,�%���D(�:,��"�

��%&��<�����"����'�D���B�N"��D"�@��

�4.��(�����4.��(�����4.��(�����4.��(�������� D4(�7I.��,��,D4(�7I.��,��,D4(�7I.��,��,D4(�7I.��,��,���<�",�"��D�.��"����"������"��"������"���e���7��+�"@��6"���8�"��

�������"�X'���"�@��

�4.��(���=�4.��(���=�4.��(���=�4.��(���=���� ��<D4(��,����<D4(��,����<D4(��,����<D4(��,������,"���8�"��X'�("�D'��<"�,��"�D.�����"����"��J��"���"�:�E���"���E�,�

����G��+�"�8�J����.�"���"�T�'G,"��"��3�,"������������"��T�'G,"����"��B�"�3"@��J��

���"��D"�3"@�

�4.��(���>�4.��(���>�4.��(���>�4.��(���>���� 8�%�����,���,8�%�����,���,8�%�����,���,8�%�����,���,���D�.��"����"�7��4.��,����E�,����E��%"��B�"�@�<��D,"��J��

��"��6"�E(,���"�E����("�DJ���"�E��@�:��"���J���"�T�'G,"���"���""�����J�����

(�%��ED���.���%D��D"@�<��D,"��J�����T�'G,��E�,��"��G���D"@�����8�J���J��

��"��6"���8�"��X'��,��DJ@��L���J���6"���,��DJ@�

Page 171: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

94

�4.��(���?�4.��(���?�4.��(���?�4.��(���?���� �%&(��,�%&(��,�%&(��,�%&(��,���<��D,��T�'G,��E�,��"�7���"�@�:��"���J����"�<��D,"��J���"������"�

E����������"�e���7��+�"�����,�"�X'���"�@�<�",�"���J�����"��D"�@� ��������

8������%&(���(�D�D�"�E�,�����D�"@�<�",�"��(�%"�E�,�����G�,"����������

��"�@�

�4.��(�����4.��(�����4.��(�����4.��(�������� 8/G��3�,�4���8/G��3�,�4���8/G��3�,�4���8/G��3�,�4������������"�8���8�3�E�,���"�4���&���("�DJ��8(0�+�"�8/G��3�

,�4�����D��E�(��DJ@�<�",�"���J�����"��B�("�D'��D�.��"����"�X'���������%�6�(�

��"�E�,������+�"@�,�"�X'�("������'���"�E�,���"�6'�@�<�",�"���J� �<�",�"��

T�'G,�"�����4���&�!��E�,���"�D�"3�@�8��(��8%4.����"���<�"�D�.� �<�"��J� �<�"�T�'G," �

6�(�%��'��+��#+��������8���8�3)�E�,��"��3"��D("�DJ�@��"%���"G�E�,�

�"�e���7����D"3�@�

�4.��(���A�4.��(���A�4.��(���A�4.��(���A���� !�'E�3��,��!�'E�3��,��!�'E�3��,��!�'E�3��,���<�",�"��D�.��"����"��������("�D'������%������"��6"���8�"��X'��+�"�

6�(���"�e���7��,��DJ@�,�!��(�����!��3�E�,��"��G���D"@�����%�����6"�

��8�"���E(,��X'�����("�DJ��X'��+�"@�D�.���J��8�,�E3D��4.����D"�3"@� �

�4.��(���C�4.��(���C�4.��(���C�4.��(���C���� �%&(��,����%&(��,����%&(��,����%&(��,�������%��4.��(���"�<�"D��,��DJ@��

�4.��(���`�4.��(���`�4.��(���`�4.��(���`���� 8�%�����,��,���8�%�����,��,���8�%�����,��,���8�%�����,��,����D���J.���4.��(��"����,�DJ�:������J����"N���<�",�"�D�.��"���"�

:�� �"�����,��DJ@� ��.��D������8�J��������"��6"��E(,��X'�����("�DJ"��

X'��,��DJ@�<��D,"��J���"�T�'G,"���"�E�,�����B�,��DJ@��

�4.��(��a��4.��(��a��4.��(��a��4.��(��a����� ��<D4(��,����<D4(��,����<D4(��,����<D4(��,����D�<�����4.��(����',��%R�I(�DJ@����"����"�D�.��"����"�e���7��,��

DJ@� �����"� �"� e��� ��,�"�� �"� ���� D�.�� �G"��D"�3"� 8�J�� 7;D"�� e��� 7��,�� DJ@�

D.�"�����8����,���8�"���D"�DJ@�

�4.��(������4.��(������4.��(������4.��(��������� ��E����,����E����,����E����,����E����,����D���.����4.��(��"����,�DJ@�<�",�"��D�.��,�4�������'<����"���6�(�

�"�������B��"�@�7��'&2(��4.��(����������8�������7��D�"(��DJ@��J��:<�����',0�

��,"��"������7����,��E�(��DJ@�

��� 8�%�����,�����J.���4.��(��"���<��D,"��J���"�:<�"�:������J���6"��"�E�+�"@�

��� 8�%�����,���,%���4.��(��"���:���"��J����"����,"�D�.��"���"�:���"�8�+�"@��

� +��������<�",��"��J��:<������J:���4.��(��O���,"��"������7�������D�"(��DJ@��

� :�V������"�D����&�,�4���������("�DJ@������8�J���,��"�4%�4.����"����"����&�

,�4�����%�&"I(������,�D" ����&�,�4�������(�<,����(0�8%�����,�����D�"��E��"������%��,�

4%4.��%�(��"(�E���D���"@�8�,��"(,������%������������(�%�8�,�<����8,'!�%������"�@�

8�������"����"�+��8!������"��B�,�����D�"�(.���6���"�����"����&�,�4�������8!������%�,��

���D�"@�

���'B���DI%����&�:�("��0����'B���DI%����&�:�("��0����'B���DI%����&�:�("��0����'B���DI%����&�:�("��0�����

Page 172: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

95

��� ��������8%4.���O���:��D��������"�8,'�������&�,�4�����"������8��,�DJ@�

��� �%�,������&�,�4������("������%�,����%���,����"����"�8�J���'�D�:�<��B�"@�

=�� ���������&�,�4������("�D�8%4.��8�"���"���.���%��"/�����������:����D�"(��DJ@���

>�� �%W��������&�,�4�����"�8!�����"�:�<��%W����",��:D'(�8�%����DJ@��%W����"����"�

��%��,��:�"�����%�7I(���%����DJ�����%��,��"������8�J���,���"��%W������(��DJ@�

?�� ��(,�:�����,����1�������"�4%�4.��%������"�8,'�����,���(���,��D�"3���������

1��������"���(,�:������&�,�4������,�����D�"@�

���&�,�4�����"���!��0���&�,�4�����"���!��0���&�,�4�����"���!��0���&�,�4�����"���!��0����&�,�4�����"�8����<���D�"(��DJ@�4L��(&�8�(�DJ@�������"�

8�3�"���"��������,�8�(��DJ��E��"�8;��8��,���,"��"����'�%����D�"(��DJ@����&�,�4�����"�

������&��������"�1���������(��DJ@�=���2(��'��Q�Q���"���(��DJ@�>��������"�8��(����

8�3�"����856��������D�"(�DJ@�?�����&�,�4����������&�8�3�"�������!��%���(��DJ@��E��"�

�!�����������O��'��Q�Q���"�856��������(�DJ��8�J��4%4.��:,"��D���("�DJ@�2��"����

���&�,�4��������&���J�3��1������DJ�+��"����+&�8��,�"��������D�DJ@�

���&�,�4����D"('�7��(�4.��,��%�����������&�,�4����D"('�7��(�4.��,��%�����������&�,�4����D"('�7��(�4.��,��%�����������&�,�4����D"('�7��(�4.��,��%������������

��� ���(0���� ����&"<�� �"� ���� 8����� ��!���<� DJ@� 2��"���� 7�� ���� ���&� �"� E�"������"��

�,��(�DJ�%"��,'/���"����"���!���<�DJ@����&�,�4������%&���8�"���'�D����"������E�(��

DJ@��

B��� !��"E,��"�('��(�:�<����&�,�4����,D����,�����D�"@�!��"E,��"�(,�T��G"�:�<������("�

DJ@�!��"E,��"���%&��������8!�����"����"�:D'(�856��D�"(��DJ@�

3�� B'��"�D%�<���4.��,�����',�%���"�@�B�'����"�<�,����6(��:�"�7I(��DJ@�D%�<���%�4%56�

���"��"�����,"�������I,���"�@�

T��� ��:�����<�����7���"3���"�@�

��%���,��O����%���,��O����%���,��O����%���,��O������:'B����8�,"�������&�,�4����,���"�@����:������8%4.����"���8��,�,���"�@�

���3(���3(���3(���3(����,�����,�����,�����,�����

�����>� �D�7I(���',�����B�"�����

���&�,�4����������'B����!��DJ����

� 8�� 7<���%�������D�"3�@�:�����,���4.���%��'<RMN�D�",�@���� �����"�����"������'<RMN�

D�",�@�<���"�Q<���:��D�",�@�

�����?� ���&�,�4����D"('���J,��������7��'2(�DJ�(.���+�"�����4.��,������,�����D�"[�4�/G�

��"�@�

������"3��"�����8�%������%����,��O�0���"3��"�����8�%������%����,��O�0���"3��"�����8�%������%����,��O�0���"3��"�����8�%������%����,��O�0�����

Page 173: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

96

� ��"3��,���("������� ��,���������,���,�����D�" �2��"��� ��� ��,���(.���8��,�

(,�"��D����<���"��"������DJ@��:3J������,����"���"3��,������"+&��DI%�,D��DJ@���<�

����,����"����,��"��:,��8��,����������E��"�(�"�7��"���!��D�","��"�:E���D��,�D�

D�"3@�8��,��"���%&��,9,���B�(�:�(�"��������,�8%����B���E�,�����D�"����

��� ��"3��,���,"��"���%&����J��(.���4,�,�8%��������E�,�����D�@� :3J��+��"�8!����

8��9!��,D����,�����D�@�83��8��,�������8�"����"��9�;,���,"��"�:�<�!��4,�,�

��,���N"�(�"����T��G"�:�<�4,�,�����"",�����D�@�

��� ��"3��,���("���������������"G�B����D�",�����D��8;�.���!��"��"G�8!������,"��"�

D��,�D�"���(�DJ@�

=�� 1����� �8��,��"���������"����<����,G�8�J��-��<���"�-��<��(����,G��������

�<���E�,�����D�@�����9!���"�����������"���D�8��,������E�,�����D��8�J�����"����"�

�����"���%R�Y���,����D�@�

>�� ����!��8��,����8!������("�������T��(��,D����,����D� ���T��(����,"��"�D��,�

D�"(�DJ@�

?N�� ��������"�(�E��!��"E,���,�����D� �!��"E,����I%��D�",�����D� � 3��/��!��"E,� ,D��

��,�����D�@�

�N�� 8��,�!������'Y�%��' �4%56�%�(�%��� �B�'�"�������;(�4.��,������,�����D�@�

A�� 8��,�!������(� �4%56�!��������D������E�,�����D�@�8�%���(�,'����7��4.��,�

����G�+& �<� �8��, �G�G�8��<�!���:6���",�����D�@�

C�� :����8.�%��(%��-%���8��<���8%4.����"���8��,�,D����,�����D�@�

`�� ��"3�8��,�!�����<J%������"U��3'Q��"��,<&"��,��"���D���,�����D�@�

� +,���%����,��"�����8������8���,���"��(.���6���"����"���"3��,���%�,"��"���%&�+,���

���,�8%�����"��(!����"3�,�"���"�����&���!�������E����(��DJ@�

�����3(���b,�0�����3(���b,�0�����3(���b,�0�����3(���b,�0���������

������ �,9,��"���B����4.��,������(&����"�����

� ��� ��"3��,���("���������������"G�������������D�",�����D�"@�

� B��� 1������8��,���,"�D"('�����"������������������,G��������8�J��

� 8������"�8�������������������,G��������<",�����D�"@���

� 3�� 8��,�!�����"���%&�!���������������������:6���",�����D�"@�

� T��� ��"3�!�����<J%������"U���������������"��,<&"��,��"���D���,�����D�"@�

����A� �,9,��"����"��D�7I(���',�����B��"�����

Page 174: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

97

� 8�� ��"3��,��,9,�4.��,������,�����D�"����

� � �)�:;<������ � B�)�B�'���4.��,�� 3)�+,�"����"���"+&�,D��

� :�� :����8.�%��(%��-%����8%4.����"�����"3��,�������������

� � �)���,�����D�"� � :)�1��������,�����D�"�� �

�)������1��������,�����D�"@�� <)�,D����,�����D�"@�

����

+��+&������b�+��+&������b�+��+&������b�+��+&������b�����

• �'b��(���"����&���,"����,���D���"3�DJ@���"3�����'B��7<�<"b���%P��.�&��"���"�������� �

!��%,�I�� ���,��� �:�J�Y� �������� �,J�(��+I���<��!������"�������3���%������,��

DJ@��

• 8���'�,�(���"������"����"��,J�(��%������E����V��"������(,�8�(�!��J�(�%��<(� �(,�%�

+I���<��"��������,'/�����������%����,����Q���"�84%4.��D�"(��E���D��DJ@��"�"�����

�"����"3���8I��(�8�%b��(��DJ@��

• !���(����4�R�(��"����"3�����9��������,������"��D�DJ@�!���(��o�/���"���'�,��"��,"�

8,"�� ����"3�"�� �"� $���� +�"� �%���(� ����� DJ@� ��"3��,�"�� �"� $���� �,'/�� �,��"3� (.���

<T�&E%�D�"(��DJ@�8(0��%P����"���"���%P��.�&��"����"�+,����,���(�8!������%�,�����D�@�

• ��"3��,�"�����8!����4%�4.����!���%��7�����D"('������E����(��DJ@�E:���1������"��

�����!��%��"%�����������O��"�b���"���%��D����"�����D�D�"(��DJ@�:�������<':&��1��2(�

+,���8!����,D�������("@�

• �%,�'d��,��"�8�(3&(��'6�����8!������%��"�E�("�DJ� �+,���8!����(�&����:N��

�����8�J��856����!�<������!��%��N(��DJ@�8!�����"�+�����D���"������1�������D("�

DJ�@�

• �� ��,�� �8��, ����������(.�����I��D�����"3��"�:�D��3��D��("�DJ�@�

• ���, ���������(.������������"3��"�8�(��3���"��,��D��("�DJ�@�

• ���&���"�,�4������,"����%������"����&�,�4�����D("�DJ�@����&�,�4�����"�����������

D�"(��DJ �8����<���D�"(��DJ@�4L��(&�8�(�DJ@��

• ��"3��,�D�"b�����"U��3'Q��"���3&<b�&,��"��D���,�����D�@�

� ���

8�I����������"����,�0��8�I����������"����,�0��8�I����������"����,�0��8�I����������"����,�0������

������ %I(&��,������"����"�����"3��"��DI%���������*(��G*������B��"@�

������ %E���,��"�D�","�%��"����'B����!��"�����%��&,����"@�

Page 175: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

98

����=� %RY �<':&��8.�%��:����1��2(�D"('���J,����1������7��'2(�DJ[�

����>� %�(��,��"����8!�������D��"��'B����!��:(��"�@�

����?� �����*(��G*������B�"��0��

� �����I��D��� ����,���

������ ]���������"�8���2�����X("�DJ�[�4�/G���"�@�

����A� ���&�,�4������,"��"�2�����!��D�"("�DJ�[�

����C� ��"3��,���("�������J,�����%���,��",�����D�"@���"+&�<�"����'B����%����,��"�����%��&,�

���"�@�

Page 176: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

99

����3(���b,�"���"�7K���0�����3(���b,�"���"�7K���0�����3(���b,�"���"�7K���0�����3(���b,�"���"�7K���0�����

7����3(�����DJ�@�

7������"3�%�b�/���"�8,'������������3���"�����D�","����'�2(����'�d����,���D���"3�DJ@�

7��=� ������������"3����(�������(����"�:MN�,�@�

� ����������"��'�"��:�b����%��4%4.��:,�,�@�

7��>� ����<����,�� � B���!�'E�3��,�

� 3����%��,� � T������&�,�4����

7��?� ������,���4.��,�4%4.���D(��DJ@�

� ���8�(�,<����%��8�,<�����"3����D�"�E�(��DJ@�

7���� �MN("������'�&����+��M�3��"�:J�,�����D�"����8�OB���'4(���"�>?��3���"���"������

�%�����L'G���<�������D"@�"4���'�&���"���,�<�������B���E�,�����D�@�

7��A� ����D�"�E�(�DJ@��

7��C� ���1�������'%��"���"�����8�����7��'2(�DJ �E:�����"3��,���I�"��1��2(�#%RY �84%4.��

�!���"����")�7��'2(�DJ@��

� ���1���������'6��%�����F�������"���%/�J�"��<�.��"&����%R�Y���(�DJ� �E:�����"3���,�"�����

8!����+,���������"������(��DJ@��

7��`� 8���L ���K��8�J��%�(�� :��<':&�(��(.���:����� ����R���#�"N)�

7���a� ��"3b��4���"�8�����"��,�DJ������ ��,�� �8��, ���������� ���I��D�� �������� ����,�8�J��

������@�

7����� ���������������8�"����%D�WR�B����DJ��E����7<�<"b������������������2(���"�7I��"�����

<",��DJ@��

7����� ���)��,��N��"�������'�Y�����

� ���)��!��J�(��8�J����,�����4.��(�����*(���,�@�

7���=� E:����,����2(�+(,�(%��D�"�E�(�DJ�����,�8,'!���(��"�:�D��!��3���"�6�"N���7��"�

8;(&!��3����8.�&���D�8�"�����3��D�"�E�(��DJ�(:�7��8%4.�����"���������D("�DJ�@�

7���>� �)���O��"�b���"������R<RMN�D�",�@�

7���?� ���&�,�4����D"('����(0���������&"<���������8�����7��'2(�DJ��+�"�B�'�"�D%�<���4.��,�

�����,�����D�@�

7����� � ���B���� �

� � ���<� �(��

� � =����:� �<� ��G�+& �8��, �G�G�#+,�"���"���"+&���)�

� � >��3'Q�

Page 177: ˘ˇ ˇ ˆ ...mpbse.nic.in/Ded-Study-Material/first/Balvikas.pdf5 B ˇ ˝ ˜

100

7��A� � #8)���B����B�'���4.��,� � #:)���<���,D����,�����D�@�