ΣΔΥΝΟΛΟΓΙΚΟ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΟ ΙΓΡΤΜΑ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΩΝ

ΣΜΗΜΑ ΣΔΥΝΟΛΟΓΙΑ ΗΥΟΤ ΚΑΙ ΜΟΤΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ

εκεηώζεηο ζην κάζεκα

«ΜΔΣΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ MASTERING»

Δηζεγεηήο : Φνπζέθεο ηακάηεο

ΜΑΡΣΙΟ 2011

2

3

ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ

ΚΔΦΑΛΑΙΟ 1 : ΔΙΑΓΧΓΗ………………………………………………………..ζει. 5

ΚΔΦΑΛΑΙΟ 2 : ΣΟ AUDIO MASTERING ΑΠΟ ΣΙ ΑΡΥΔ ΣΗ ΜΟΤΙΚΗ

ΒΙΟΜΗΥΑΝΙΑ ΜΔΥΡΙ ΚΑΙ ΗΜΔΡΑ

2.1 : H αλαινγηθή πεξίνδνο…………………………………………………… ζει. 6

2.2 : Σα πξνβιήκαηα κε ην βηλχιην ……………………………………………ζει. 7

2.3 : Φεθηαθή επνρή ……………………………...………………………........ζει. 8

2.4 : Η ζεκαζία ηνπ audio pre-mastering ζήκεξα..…………………………….ζει. 8

ΚΔΦΑΛΑΙΟ 3 : ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΙΚΟ ΔΞΟΠΛΙΜΟ ΣΟ AUDIO MASTERING

3.1 : Η αθνπζηηθή ελφο mastering studio ………….………………………… ζει. 11

3.2 : Ηρεία………...……………………………………………………….. ζει. 14

3.3 : Μεραλήκαηα επεμεξγαζίαο θαη βειηίσζεο ηνπ ήρνπ

3.3.1: Αλαινγηθνί επεμεξγαζηέο………………………………………… ζει. 16

3.3.2: Φεθηαθνί επεμεξγαζηέο………………………………………… ζει. 16

3.4: Κνλζφιεο.……………………………………………………………… ζει. 17

3.5: Μεηαηξνπείο ζήκαηνο θαη ιάζε ρξνληζκνχ (jitter)…..………...……… ζει. 18

ΚΔΦΑΛΑΙΟ 4 : ΜΔΑ ΜΔΣΑΦΟΡΑ ΚΑΙ ΑΠΟΘΗΚΔΤΗ

4.1 : πζθεπέο κεηαθνξάο ησλ master tapes………………….……………….. ζει 21

4.2 : πζθεπέο δεκηνπξγίαο θαη κεηαθνξάο ηνπ ηειηθνχ κέζνπ………….… ζει 22

4.3 : πζθεπέο απνζήθεπζεο ηνπ ηειηθνχ κέζνπ…………………………… ζει 23

ΚΔΦΑΛΑΙΟ 5 : ΜΟΡΦΔ ΔΠΔΞΔΡΓΑΙΑ ΣΟ MASTERING

5.1 : Φεθηαθφ mastering……………………………………………………… ζει 25

5.2 : Τβξηδηθφ mastering …………………………………………………… ζει 26

5.3 : Αλαινγηθφ mastering………………………..………………………… ζει 27

5.4 : Remastering…………………………………………………………… ζει 28

ΚΔΦΑΛΑΙΟ 6 : ΘΔΧΡΙΑ ΚΑΙ ΣΔΥΝΙΚΔ ΣΗΝ ΡΟΗ ΣΧΝ ΔΡΓΑΙΧΝ ΣΟΤ ΑUDIO

MASTERING

6.1 : Φηινζνθία θαη πεγέο ζην ζχγρξνλν mastering ………...……………….. ζει 29

6.2 : εηξά εξγαζηψλ ………………………….................................................ζει 30

6.3 : Editing, απνζνξπβνπνίεζε θαη ξχζκηζε ησλ fades…………………….....ζει 30

6.4 : Ιζνζηάζκηζε (equalization)………………………………………………. ζει 31

6.4.1 : πρλνηηθέο πεξηνρέο ηνπ αθνπζηηθνχ θάζκαηνο……..…….....……ζει 32

6.4.2 : Σχπνη θίιηξσλ…………………………………………………… ζει 35

6.4.3 : Σερληθέο ηζνζηάζκηζεο ζην mastering…………………………… ζει 38

6.5 : Σερληθέο εκπινπηηζκνχ………………………………………………… ζει 39

6.6 : Γπλακηθή επεμεξγαζία ζην mastering…………………………………… ζει 42

6.6.1 : Μέηξεζε…………...……………………………………………… ζει 42

6.6.2 : πκπίεζε (Compression)…………………………………………. ζει 45

6.6.3 : Multi-band ζπκπίεζε……………………………………………… ζει 47

6.6.4 : Ο «πφιεκνο» ησλ εληάζεσλ…….……………………………….....ζει 48

6.6.5 : Σερληθέο κεγηζηνπνίεζεο ηεο έληαζεο...……………………………ζει 50

6.6.6 : Γπλακηθή επεμεξγαζία ζην ξαδηφθσλν……...……………………..ζει 52

4

6.7 : Μείσζε ηεο αλάιπζεο – dithering………………………………………ζει 53 6.8 : πλαξκνιφγεζε ηνπ album……………………………………………...ζει 57

ΚΔΦΑΛΑΙΟ 7 : ΠΑΡΑΓΔΙΓΜΑ MASTERING ΔΠΔΞΔΡΓΑΙΑ ΜΔ ΣΗΝ ΥΡΗΗ

DAWs

7.1: Δηζαγσγή……………………………………………………………..….ζει 59

7.2: Γηαδηθαζία αθξφαζεο θαη αλάιπζεο ηνπ πιηθνχ………………………. ζει 59

7.3: Αιπζίδα εξγαζηψλ

7.2.1: Δίζνδνο ηνπ ερεηηθνχ πιηθνχ ζην DAW, αθαίξεζε

αλεπηζχκεησλ ζεκείσλ.………………………………………..................ζει 65

7.2.2: Έιεγρνο ησλ αθξαίσλ ζπρλνηήησλ ηνπ αθνπζηηθνχ θάζκαηνο.….ζει 66

7.2.3: Ιζνζηάζκηζε……………………………………………………... ζει 67

7.2.4: Έιεγρνο ηνπ δπλακηθνχ εχξνπο ησλ θνξπθψλ.………......……… ζει 68

7.2.5: Δκπινπηηζκφο ηνπ ζπλφινπ.......................................................…..ζει 70

7.2.6: Απνζνξπβνπνίεζε………………………………………………...ζει 72

7.2.7: Μεγηζηνπνίεζε ηεο έληαζεο – Dithering………………………….ζει 73

ΚΔΦΑΛΑΙΟ 8: ΑΝΑΛΤΗ ΚΑΙ ΤΓΚΡΙΗ ΣΟΤ ΤΛΙΚΟΤ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΜΔΣΑ ΣΗΝ

ΔΠΔΞΔΡΓΑΙΑ……………………………………………………………………… ζει 75

ΚΔΦΑΛΑΙΟ 9: ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ………………………………………………….ζει 85

5

ΚΔΦΑΛΑΙΟ 1

ΔΙΑΓΧΓΗ

Η ξαγδαία εμέιημε ηεο ηερλνινγίαο, κε θχξην ραξαθηεξηζηηθφ ηε ζηαδηαθή ηεο κεηάβαζε

απφ ηελ ειεθξν-κεραληθή ζηελ ςεθηαθή, δελ κπνξεί λα αθήζεη αλεπεξέαζην θαη ηνλ ηνκέα

ηεο ηερλνινγίαο ηνπ ήρνπ. Σα κέζα θαηαγξαθήο, επεμεξγαζίαο θαη αλαπαξαγσγήο ηνπ ήρνπ,

δηαδέρνληαη ην έλα ην άιιν, απφ ηελ επνρή ησλ αλαινγηθψλ κέζσλ κέρξη θαη ζήκεξα.

Λνγηθφ επφκελν είλαη θαη ηα ζηάδηα παξαγσγήο ελφο ζχγρξνλνπ ερεηηθνχ πιηθνχ λα

πξνζαξκφδνληαη ζχκθσλα κε ηηο αλάγθεο ηεο κνπζηθήο βηνκεραλίαο, πξάγκα πνπ νδεγεί θαη

ζηελ εκθάληζε λέσλ εμεηδηθεπκέλσλ κνξθψλ επεμεξγαζίαο ηνπ ήρνπ.

Απφ ηα πξψηα ρξφληα ηεο βηνκεραληθήο ερνγξάθεζεο κέρξη θαη ζήκεξα, ε δηαδηθαζία ηνπ

mastering αθνξνχζε θαη αθνξά ηελ θνπή ηνπ ηειηθνχ κέζνπ. Οη απαηηήζεηο φκσο ηεο

ζχγρξνλεο βηνκεραλίαο νδήγεζαλ ζηελ αλάγθε κίαο επηπιένλ επεμεξγαζίαο ηνπ ερεηηθνχ

πιηθνχ πξηλ νδεγεζεί ζην mastering. O φξνο pre-mastering δειψλεη αθξηβψο κία μερσξηζηή

επεμεξγαζία πνπ πξνεγείηαη ηνπ mastering. Παξφια απηά, ζπλεζίδεηαη λα ρξεζηκνπνηείηαη

ιαλζαζκέλα ν φξνο mastering γηα ηελ pre-mastering επεμεξγαζία, κε απνηέιεζκα ν

εηδηθεπκέλνο pre-mastering κεραληθφο πιένλ λα έρεη θαζηεξσζεί σο κεραληθφο mastering.

Λφγσ ηνπ κηθξνχ αξηζκνχ ησλ εμεηδηθεπκέλσλ κεραληθψλ mastering πνπ ππάξρνπλ ζηελ

Διιάδα, αιιά θαη ηνπ επίζεο πνιχ κηθξνχ αξηζκνχ studios πνπ είλαη δηακνξθσκέλα

απνθιεηζηηθά γηα απηήλ ρξήζε, δελ ππάξρεη ζαθήο θαη εκπεξηζηαησκέλε εηθφλα φζνλ αθνξά

ηελ pre-mastering επεμεξγαζία. Απηφ εληζρχεηαη θαη απφ ην γεγνλφο φηη θαηά ηελ έξεπλα

βηβιηνγξαθηθψλ πεγψλ, δηαπηζηψζεθε πσο ππάξρνπλ κφιηο δχν βηβιία ην νπνία αζρνινχληαη

απνθιεηζηηθά κε ην pre-mastering . Σν έλα είλαη ην ‘Mastering Audio: The art and the

science’, ηνπ Bob Katz, (Orlando: focal press, 2002), θαη ην δεχηεξν είλαη ην Audio

Mastering Tutorial VOL-I, VOL-II, θαη VOL-III ηεο Steinberg πνπ θπθινθνξεί ζε ςεθηαθή

κνξθή (DVDBook), θαη εζηηάδεη θπξίσο ζηελ pre-mastering επεμεξγαζία κε ηελ ρξήζε

DAW ζε PC. Σα πεξηζζφηεξα απφ ηα άιια βηβιία έρνπλ σο θχξην ζέκα ηνπο ηελ

ερνγξάθεζε θαη ηελ κίμε θαη ζε κεξηθά γίλεηαη κία γεληθή αλαθνξά ζηηο βαζηθέο ιεηηνπξγίεο

ηνπ audio pre-mastering. Γηα ηελ πην ζθαηξηθή έξεπλα αιιά θαη γηα ηελ δηαζηαχξσζε ηνπ

ήδε ππάξρνληνο πιηθνχ, ρξεζηκνπνηήζεθαλ πνιιέο πεγέο απφ ην δηαδίθηπν, ηφζν άξζξα πνπ

έρνπλ δεκνζηεπζεί κέζσ ηζηνζειίδσλ πνπ αλήθνπλ ζε mastering studios φζν θαη άξζξα πνπ

αλήθνπλ ζε δηαδηθηπαθά πεξηνδηθά. Πξνθαιεί εληχπσζε ην γεγνλφο φηη θαη ζε απηήλ ηελ

πεξίπησζε ηα πεξηζζφηεξα άξζξα βαζίδνληαη ζην βηβιίν ηνπ Bob Katz, αιιά θαη πνιιά απφ

απηά έρνπλ γξαθηεί απφ ηνλ ίδην. Όζνλ αθνξά ηελ ειιεληθή βηβιηνγξαθία δελ ππάξρεη νχηε

έλα βηβιίν πνπ λα αλαθέξεηαη έζησ ζηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο pre-mastering

επεμεξγαζίαο.

Ο βαζηθφο ζθνπφο, κέζσ απηήο ηεο έξεπλαο, είλαη λα δηαζαθεληζηεί ν ξφινο ηνπ pre-

mastering ζηελ ζχγρξνλε κνπζηθή βηνκεραλία, λα εμεγεζνχλ νη ιφγνη πνπ δεκηνπξγείηαη ε

αλάγθε γηα απηνχ ηνπ είδνπο ηελ επεμεξγαζία, θαζψο επίζεο λα αλαιπζνχλ νη ηερληθέο θαη ε

επηξξνή πνπ πξνθαινχλ ζην ηειηθφ απνηέιεζκα.

6

ΚΔΦΑΛΑΙΟ 2

ΣΟ AUDIO MASTERING ΑΠΟ ΣΙ ΑΡΥΔ ΣΗ ΜΟΤΙΚΗ ΒΙΟΜΗΥΑΝΙΑ ΜΔΥΡΙ

ΚΑΙ ΗΜΔΡΑ

2.1 : Η ΑΝΑΛΟΓΙΚΗ ΠΔΡΙΟΓΟ.

Σηο παιαηφηεξεο κέξεο ηεο βηνκεραληθήο

ερνγξάθεζεο φια ηα ζηάδηα ερνγξάθεζεο θαη

ηειηθήο επεμεξγαζίαο επηηπγράλνληαλ εμ‟

νινθιήξνπ κεραληθά. Οη κνπζηθνί

ηξαγνπδνχζαλ ή έπαηδαλ κπξνζηά ζε κηα

κεγάιε αθνπζηηθή ρνάλε ηνπ γξακκνθψλνπ θαη

ε πξψηε ερνγξάθεζε δεκηνπξγείην κε άκεζε

κεηαθνξά ηεο αθνπζηηθήο ελέξγεηαο απφ ην

δηάγξακκα ηεο ρνάλεο ερνγξάθεζεο ζηνλ

ηειηθφ κεραληζκφ ράξαμεο.(lathe). 1

ρήκα 2.1.„Ηρνγξάθεζε ηνπ κνπζηθνζπλζέηε Edward Elgar ην 1914‟

ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ησλ 1920 ε εκθάληζε ηνπ κηθξνθψλνπ θαη ηεο ειεθηξηθήο

ελίζρπζεο έθαλε ηε δηαδηθαζία ηειηθήο θαηαγξαθήο ειεθηξνκεραληθή, κε ην κεράλεκα

ράξαμεο λα νδεγείηαη ειεθηξηθά.

Παξ‟ φια απηά κέρξη ηελ έιεπζε ηεο ερνγξάθεζεο ζε ηαηλία νη εθηειεζηέο έπαηδαλ δσληαλά

ζε έλα δσκάηην θαη ην ζήκα απφ ηα κηθξφθσλα κέζσ κίαο θνλζφιαο θαηέιεγε απεπζείαο ζην

κεράλεκα ράξαμεο, φπνπ θαη θνβφηαλ ν δίζθνο ζε πξαγκαηηθφ ρξφλν.

Σν mastering , κηα δξαζηεξηφηεηα δηαθνξεηηθή απφ ηελ ερνγξάθεζε, πξσηνεκθαλίζηεθε ην

1948, κε ηελ εκθάληζε ηνπ πξψηνπ εκπνξηθνχ καγλεηνθψλνπ, ην νπνίν πηνζεηήζεθε ακέζσο

ζαλ ελαιιαθηηθή ηεο πξνεγνχκελεο δηαδηθαζίαο. Η θαηαγξαθή ηνπ ήρνπ ζε ηαηλία έδηλε ηε

δπλαηφηεηα ηεο θνπήο ησλ ηειηθψλ δίζθσλ μερσξηζηά, φζνλ αθνξά ην ρξφλν θαη ην ρψξν

ηεο ερνγξάθεζεο. Απφ ηα 1950 κέρξη ηελ έιεπζε ηεο ςεθηαθήο ερνγξάθεζεο, ζηα ηέιε ηνπ

1970, ε δηαδηθαζία mastering πέξαζε απφ πνιιά ζηάδηα.

εκεηψζεθε εμέιημε φζνλ αθνξά ηελ δεκηνπξγηθφηεηα θαη ηελ πηζηφηεηα ηεο ερνγξάθεζεο,

ηδηαίηεξα κε ηελ εκθάληζε ηεο πνιπθάλαιεο θαηαγξαθήο ην 1955, πνπ έδηλε ηελ δπλαηφηεηα

ζηνλ ηερληθφ ήρνπ λα εμεηδηθεπηεί θαη ζηελ κίμε. Μφιηο νινθιεξσλφηαλ κηα πνιπθάλαιε

ερνγξάθεζε ζε ηαηλία, εηνηκαδφηαλ κηα ηειηθή κίμε πνπ κεηαθεξφηαλ είηε ζε κηα

κνλνθσληθή ελφο θαλαιηνχ ηαηλία είηε ζε κία ζηεξενθσληθή δπν θαλαιηψλ. Σα δπν απηά

ηειεπηαία ηα νλφκαδαλ master tapes. Έηζη δηλφηαλ ε δπλαηφηεηα επεμεξγαζίαο ηνπ master

tape πξηλ ηελ θνπή ηνπ βηλπιιίνπ ή θαη αξγφηεξα ηνπ compact disc (cd) κε απιέο ηερληθέο

θαη ζπλήζσο κφλν ηζνζηάζκηζε. Απηή ε δηεξγαζία απνηεινχζε θαη ηελ πξψηε κνξθή ηνπ

pre-mastering, δηαθνξνπνηψληαο έηζη απηφ ην ζηάδην απφ ηελ θαζαπηή δηαδηθαζία ηεο θνπήο.

Παξφιν πνπ ε ηαηλία θαη νη άιιεο ηερληθέο εμειίμεηο βειηίσζαλ θαηά πνιχ ηελ πνηφηεηα ηνπ

ήρνπ ησλ εκπνξηθψλ ερνγξαθήζεσλ ησλ κεηαπνιεκηθψλ ρξφλσλ, νη βαζηθνί πεξηνξηζκνί ηεο

ειεθξν-κεραληθήο δηαδηθαζίαο mastering παξέκεηλαλ. Οη εγγελείο θπζηθνί πεξηνξηζκνί ησλ

θπξίσο εκπνξηθψλ κέζσλ ερνγξάθεζεο - ν δίζθνο 78 rpm θαη αξγφηεξα 7-inch 45 rpm

single θαη ην 33-1/3 rpm "LP" (Long Playing record) - ε πνηφηεηα ηνπ ήρνπ, ην δπλακηθφ

1 Roger Beardsley and Daniel Leech-Wilkinson , „„A Brief History of Recording to ca. 1950‟‟,

http://www.charm.rhul.ac.uk/history/p20_4_1.html, 10/11/2009

7

εχξνο θαη ε δηάξθεηα ηνπο ήηαλ αθφκα ζρεηηθά πεξηνξηζκέλα ζε ζρέζε κε ηα επεξρφκελα

κέζα φπσο ην cd.2

Όια ηα πξψηα mastering ζηνχληην αλήθαλ ζηηο πξψηεο δηζθνγξαθηθέο εηαηξίεο, ζηα ηέιε

φκσο ηεο δεθ. ηνπ 60‟, εκθαλίζηεθαλ αλεμάξηεηα ζηνχληην πνπ ζηελ πξνζπάζεηά ηνπο γηα

δηεχξπλζε ηνπ πειαηνινγίνπ, άξρηζαλ λα πξνηείλνπλ βειηηψζεηο ζηνλ ήρν ησλ master tapes.

Γελ ήηαλ πηα έλα δήηεκα πνπ είρε λα θάλεη κε ηνπο πεξηνξηζκνχο ηεο αλαινγηθήο θνπήο,

αιιά επίζεο επελέβαηλε ζε ζπγθεθξηκέλεο πεξηνρέο ζπρλνηήησλ θαη δπλακηθνχ εχξνπο, κε

ζθνπφ λα απνθηήζεη ην πξντφλ έλα θαζαξφηεξν ήρν, επθξίλεηα κεηαμχ ησλ νξγάλσλ, πνηφ

αλνηρηή αίζζεζε ηεο ζηεξενθσλίαο, πεξηζζφηεξε αηάθα θαη δσληάληα ζηα θξνπζηά θιπ

Απηή ε ηερληθή, πνπ εθείλε ηελ επνρή νλνκαδφηαλ custom mastering θαη ζηε ζπλέρεηα

νλνκάζηεθε pre-mastering, έγηλε ζηαδηαθά κηα έγθπξε εηδίθεπζε, πξάγκα ην νπνίν έηεηλε λα

εληζρχεηαη θαη απφ ηνλ πνιχ κηθξφ αξηζκφ ησλ ηφηε δηαζέζηκσλ κεραληθψλ. ( κφιηο 150 ζηηο

Η.Π.Α. ζηα 1978).

2.2: ΣΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΣΑ ΜΔ ΣΟ ΒΙΝΤΛΙΟ

Σν θχξην κέιεκα ήηαλ, θαη ηφηε θαη ζήκεξα, ν ζθνπφο λα δηαζσζεί ην κεγαιχηεξν δπλαηφ

κέξνο ηεο πνηφηεηαο ηνπ ήρνπ ηεο ερνγξάθεζεο, κε ηελ απνθπγή πνιπάξηζκσλ θξπθψλ

θηλδχλσλ πνπ δεκηνπξγνχληαη απφ ηε θχζε ηνπ ίδηνπ ηνπ κέζνπ. Η ράξαμε γηα παξάδεηγκα,

έρνληαο πεξίπνπ ηε δηαηνκή κηαο ηξίραο, θέξεη πιεπξηθά πιεξνθνξίεο ηνληθφηεηαο θαη

θάζεηα πιεξνθνξίεο έληαζεο. Γη‟ απηφ νη κπάζεο ζπρλφηεηεο, επεξεάδνπλ ην ζπλνιηθφ

πιάηνο ηεο ράξαμεο, κέρξη αθφκα θαη ην ζεκείν θζνξάο ηνπ ζπλνιηθνχ απνηειέζκαηνο, ελψ

ε παρχηεηα ηνπ βηλπιίνπ επεξεάδεη ην δηαζέζηκν δπλακηθφ εχξνο.

Όηαλ εκθαλίζηεθε ε θνπή βηλπιίνπ κε ζηεξενθσληθή δπλαηφηεηα αλαπαξαγσγήο, ην 1957,

ην πξφβιεκα έγηλε πην πεξίπινθν. Αλ νη πιεξνθνξίεο ησλ δχν θαλαιηψλ ήηαλ εθηφο θάζεο,

εηδηθά ζηηο κπάζεο ζπρλφηεηεο, ε βειφλα ηαιαληεχνληαλ απφ κηα ράξαμε πνπ δελ κπνξνχζε

λα δηαβαζηεί. .

Σν άιιν κεγάιν πξφβιεκα, αθνξνχζε ηηο πνιχ πςειέο ζπρλφηεηεο, πνπ αλαπφθεπθηα

πεξηνξίδνληαλ απφ ηελ κέγηζηε ηαρχηεηα ηεο θνπήο, θαζηζηψληαο ηελ θνπή αδχλαηε ζε

πεξίπησζε μαθληθνχ πεδήκαηνο κεηαμχ δχν πςειψλ ζπρλνηήησλ.

Σν ζχλνιν απηψλ ησλ θπζηθψλ πεξηνξηζκψλ νδήγεζαλ ζηελ αλάγθε γηα ηελ pre-mastering

επεμεξγαζία πξηλ ην πιηθφ πεξάζεη ζην ζηάδην ηεο θνπήο ηνπ ηειηθνχ κέζνπ. Σα παξαπάλσ

πξνβιήκαηα είραλ θαη έρνπλ αλαπφθεπθηεο επηπηψζεηο ζηελ πνηφηεηα ηεο αλαπαξαγσγήο

ηνπ ήρνπ φπσο:

1. Σν βηλχιην δελ έρεη ηελ δπλαηφηεηα λα αλαπαξάγεη πέξα απφ έλα ζπγθεθξηκέλν φξην

ηηο πνιχ ρακειέο ζπρλφηεηεο.

2. Καηά ηελ δηαδηθαζία ηνπ pre-mastering γηα βηλχιην, είλαη ζρεδφλ πάληα απαξαίηεην

ην θηιηξάξηζκα ζηελ πεξηνρή ησλ πςειψλ ζπρλνηήησλ, ηδηαίηεξα φηαλ εκθαλίδνληαη

θξνπζηά πνπ πεξηέρνπλ ηζρπξφ πεξηερφκελν απηήο ηεο πεξηνρήο (θχκβαια, καξάθεο θηι).

3. Γηα ηνπο ίδηνπο ιφγνπο είλαη ζρεδφλ πάληα απαξαίηεηνο θαη ν έιεγρνο ζηα ζπξηζηηθά

ζχκθσλα κε de-esser

4. Οη κεραληθνί πεξηνξηζκνί αλαπαξαγσγήο ηνπ βηλπιίνπ, επεξεάδνπλ ηελ ηαρχηεηα

ησλ παξακνξθψζεσλ ζηηο πςειέο ζπρλφηεηεο.

2 Dominique Bassal, „„The Practice of Mastering - 1 : History’’ The analog period

http://www.macmusic.org/articles/view.php/lang/en/id/91/The-Practice-of-Mastering-1-History, 12/11/2009

8

5. Τπάξρεη έλαο ζπκβηβαζκφο κεηαμχ ηνπ κέγηζηνπ δπλακηθνχ εχξνπο ζπρλνηήησλ θαη

ηεο δηάξθεηαο, φπσο θαη έλαο ζπκβηβαζκφο κεηαμχ ηεο αληνρήο ηνπ ηειηθνχ LP θαη ηνπ

θφζηνπο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πνηφηεηα ηνπ βηλπιίνπ.

Θα πξέπεη λα πξνζηεζνχλ ζηε ιίζηα θαη ηα πξνβιήκαηα πνπ εκθαλίδνληαη θαηά ηε δηάξθεηα

αλάγλσζεο ηεο κηθξνράξαμεο φπσο : Wow, ηαρεία απμνκείσζε ήρνπ, αδπλακία ζην

ζηεξενθσληθφ δηαρσξηζκφ, κεραληθνί ζφξπβνη πνπ κεηαδίδνληαη απεπζείαο ζηε βειφλα, ή

επηθέξνληαη ιφγσ αλεπάξθεηαο ειεθηξηθήο κφλσζεο, ζφξπβνο απφ ηελ επηθάλεηα ηνπ

βηλπιίνπ, θηι.3

2.3 : ΦΗΦΙΑΚΗ ΔΠΟΥΗ

Η ζεκαζία ηεο ηερληθήο ηνπ pre-mastering επηβεβαηψλεηαη ελ κέξεη απφ ην γεγνλφο φηη

παξφιν πνπ ε εκθάληζε ηνπ CD ην 1982, ζα έπξεπε λα πξνθαιέζεη ηελ παξαθκή ησλ

ζηνχληην mastering, απ‟ ηε ζηηγκή πνπ δελ ρξεηαδφηαλ θνπή θαη φιεο νη δηεξγαζίεο

κπνξνχζαλ λα γίλνπλ ςεθηαθά , αληηζέησο νδήγεζε ζηελ αλάπηπμή ηεο.

Γηα έλα πνιχ κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα, ηα εξγαζηήξηα θνπήο δέρνληαλ κφλν εηδηθεπκέλα

ςεθηαθά κέζα αληηγξαθήο. Απηά ηα κέζα , φπσο ε θαζέηα U-Matic ¾ απφ ηε Sony 1630

system, ή ε θαζέηα 8mm Exabyte απφ ην DDP system, απαηηνχζαλ ηελ αγνξά θαη

ζπληήξεζε κεραλεκάησλ πνπ ήηαλ φρη κφλν αθξηβά αιιά θαη εχζξαπζηα.

ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ ΄90 εκθαλίζηεθαλ θαη ηα ςεθηαθά κέζα αληηγξαθήο CD-R.

Απηφ νδήγεζε έλα κεγάιν αξηζκφ θαιιηηερλψλ λα παξαθάκπηνπλ ην mastering ζηνχληην,

ζεσξψληαο φηη ν επηπιένλ πξνυπνινγηζκφο πνπ απαηηνχληαλ γηα ην pre-mastering

απνηεινχζε πνιχ αθξηβφ ηίκεκα. Χζηφζν απηή ε δηαδηθαζία απνζήθεπζεο ηνπ ηειηθνχ

κέζνπ, αθφκα θαη ζήκεξα ρξεζηκνπνηείηαη ζε παξαγσγέο εμαηξεηηθά ρακεινχ

πξνυπνινγηζκνχ, κε απνηέιεζκα ηελ πνιχ ρακεινχ επηπέδνπ πνηφηεηα.

ήκεξα έρνληαο ηελ δπλαηφηεηα πνιχ πςεινχ επηπέδνπ ερνγξαθήζεσλ, πνιχ κεγάιν

αξηζκφ αλαινγηθψλ θαη ςεθηαθψλ επεμεξγαζηψλ, ρξήζε Digital Audio Workstations

(DAW), ερεία πςειήο πηζηφηεηαο, δπλαηφηεηα επηινγήο δηαθνξεηηθψλ κέζσλ απνζήθεπζεο,

ην pre-mastering παχεη λα είλαη κφλν κηα δηαδηθαζία βειηηζηνπνίεζεο ηνπ ήρνπ αιιά θαη κία

ηειεπηαία πηλειηά πξνζσπηθήο αηζζεηηθήο ηνπ εθάζηνηε ηερληθνχ, πξηλ ην πιηθφ εθηεζεί ζηελ

αγνξά.

2.4 : Η ΗΜΑΙΑ ΣΟΤ AUDIO PRE-MASTERING ΗΜΔΡΑ

Σν audio pre-mastering απαηηεί κηα εληειψο δηαθνξεηηθή δηαδηθαζία απφ ηε κίμε. Η βαζηθή

δηαθνξά είλαη φηη ε επεμεξγαζία ηνπ ήρνπ γίλεηαη κεηά ηελ νινθιήξσζε ηεο ηειηθήο κίμεο,

θαηαγεγξακκέλε ζε δχν θαλάιηα (master tape), ρσξίο ηελ δπλαηφηεηα επεμεξγαζίαο θάζε

νξγάλνπ μερσξηζηά. Η βαζηθή αξρή ηνπ pre-mastering είλαη φηη ε νπνηαδήπνηε ελέξγεηα

επεξεάδεη ην ζχλνιν4. Σν audio pre-mastering είλαη ε ηειηθή ερεηηθή επεμεξγαζία, ε

βειηηζηνπνίεζε ελφο master tape πξηλ απηφ νδεγεζεί ζηελ δηαδηθαζία θνπήο γηα ηελ

θπθινθνξία ηνπ ζε CD.

Γηα ηελ πην αθξηβή ζέζε ηνπ pre-mastering ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία, παξνπζηάδνληαη ζην

ζρήκα 2.2 ηα βαζηθφηεξα ζηάδηα παξαγσγήο ελφο κνπζηθνχ πιηθνχ, απφ ηελ αξρηθή ηνπ

θαηαγξαθή κέρξη θαη ηελ ηειηθή ηνπ κνξθή ζε CD.

3 Dominique Bassal, „„The Practice of Mastering - 1 : History’’, The problems with vinyl

http://www.macmusic.org/articles/view.php/lang/en/id/91/The-Practice-of-Mastering-1-History,12/11/2009 4 Bob Katz,The secret of mastering engineer, booklet t.c electronic

9

.

ήκα 2.2 Σα βαζηθφηεξα ζηάδηα γηα ηελ παξαγσγή ελφο κνπζηθνχ πιηθνχ.5

ην πξψην ζηάδην γίλεηαη ε θαηαγξαθή ηνπ ερεηηθνχ πιηθνχ. ηηο ζχγρξνλεο παξαγσγέο

ζπλεζίδεηαη ε θαηαγξαθή ζε πνιπθάλαια ζπζηήκαηα, ψζηε λα ππάξρεη θαιχηεξνο έιεγρνο

ηνπ θάζε νξγάλνπ μερσξηζηά. ε απηήλ ηελ δηαδηθαζία εκπιέθνληαη νη θαιιηηέρλεο ν

ερνιήπηεο θαη ν παξαγσγφο. ην δεχηεξν ζηάδην αθνινπζεί ε κίμε απηψλ ησλ θαλαιηψλ, ε

νπνία θαηαιήγεη ζπλήζσο ζε έλα ζηεξενθσληθφ θαλάιη. ε πεξίπησζε πνπ ε θαηαγξαθή ηνπ

πιηθνχ πξαγκαηνπνηείηαη απεπζείαο ζε δχν θαλάιηα, ε κίμε πξνεγείηαη ηεο ερνγξάθεζεο.

ην ηξίην ζηάδην πνπ είλαη ην pre-mastering, ην κημαξηζκέλν πιηθφ δέρεηαη θαη ηελ ηειεπηαία

δεκηνπξγηθή επεμεξγαζία πξηλ νδεγεζεί ζην εξγνζηάζην θνπήο. Δίλαη θαλεξφ πσο ζηελ

ζχγρξνλε κνπζηθή βηνκεραλία ην pre-mastering απνηειεί κία εληειψο δηαθνξεηηθή

δηαδηθαζία απφ ην mastering. Παξφια απηά φκσο , φπσο πξναλαθέξζεθε, έρεη επηθξαηήζεη

ιαλζαζκέλα ν φξνο mastering γηα ηελ pre-mastering επεμεξγαζία. Αθφκα θαη ν pre-

mastering κεραληθφο Bob Κatz - ζηνπ νπνίνπ ην βηβιίν γηα πξψηε θνξά δηαρσξίδνληαη νη

δχν απηνί φξνη- απηναπνθαιείηαη σο κεραληθφο mastering. Οκνίσο, ε επεμεξγαζία πνπ

αθνινπζεί θαη αλαιχεη, αλαθέξεηαη σο mastering επεμεξγαζία.

Δμαηηίαο φισλ απηψλ, ν ρψξνο πνπ πξαγκαηνπνηείηαη ε pre-mastering επεμεξγαζία έρεη

θαζηεξσζεί πιένλ σο mastering studio θαη αληίζηνηρα ν εηδηθεπκέλνο κεραληθφο σο

κεραληθφο mastering. Γηα ηελ απνθπγή πεξαηηέξσ ζπγρχζεσλ, ζην εμήο ζα αλαθέξεηαη ε

δηαδηθαζία mastering σο δηαδηθαζία θνπήο θαη φπνπ ρξεζηκνπνηείηαη ν φξνο mastering ζα

ελλνείηαη ε pre-mastering επεμεξγαζία.

Γηαηί φκσο έλα master tape απφ ην ζηνχληην ηεο κίμεο ρξεηάδεηαη θάπνηα επεμεξγαζία;

Έλαο βαζηθφο ζηφρνο είλαη ε νκνηνγέλεηα κεηαμχ ησλ κνπζηθψλ θνκκαηηψλ ηνπ

άικπνπκ. Η δηαδηθαζία ηεο κίμεο κπνξεί λα δηαξθέζεη 1-2-3 ή θαη πεξηζζφηεξεο

εβδνκάδεο. Λνγηθφ επφκελν είλαη λα ππάξρνπλ δηαθνξέο απφ θνκκάηη ζε θνκκάηη

πνπ κπνξεί λα είλαη δηαθνξέο ζην ζπρλνηηθφ θάζκα, ηε δπλακηθή πεξηνρή, ην εχξνο

ηεο ζηεξενθσληθήο εηθφλαο θ.ι.π.

5 Bob Katz, Mastering Audio: The art and the science, (Orlando: focal press, 2002), the record album,ζει17

1ν ζηάδην

Πνιπθάλαιε Ηρνγξάθεζε

(θαιιηηέρλεο, ερνιήπηεο ,

παξαγσγφο)

2ν ζηάδην

Μίμε (θαιιηηέρλεο, κεραληθφο

κίμεο, παξαγσγφο)

5ν ζηάδην

Mastering δηαδηθαζία

Γεκηνπξγία glass master θαη βηνκεραληθή ηχπσζε ζε CD

(εξγνζηάζην θνπήο)

3ν ζηάδην

Pre-Μastering επεμεξγαζία

(θαιιηηέρλεο, κεραληθφο

mastering, παξαγσγφο)

4ν ζηάδην

Πνηνηηθόο έιεγρνο (ηερληθφο ειέγρνπ κε ή

ρσξίο ηνλ παξαγσγφ)

10

Δπηπιένλ απαξαίηεηε είλαη ε δπλακηθή επεμεξγαζία ηνπ κνπζηθνχ πιηθνχ. Με απηήλ

επηηπγράλεηαη ε ζσζηή αλαπαξαγσγή ησλ θνκκαηηψλ ζε φια ηα ζηεξενθσληθά θαη

κνλνθσληθά ζπζηήκαηα ήρνπ (ζπηηηνχ απηνθηλήηνπ, ηειεφξαζε, ξαδηφθσλν θηι).

Παξάιιεια απαηηείηαη θαη ε ηζνζηάζκηζε ηνπ ζπρλνηηθνχ πεξηερνκέλνπ ηνπ πιηθνχ.

Απηφ ζπκβαίλεη γηαηί ζπγθξίλνληαο ηηο κίμεηο κε θάπνηεο ερνγξαθήζεηο αλαθνξάο

παξαηεξείηαη φηη κπνξεί λα πζηεξνχλ ζε δηαθάλεηα, δσληάληα, αίζζεζε ρσξηθήο

θαηαλνκήο.

Δπίζεο πνιιέο θνξέο επηβάιιεηαη ε ηερληθή επεμεξγαζία (restoration - editing). ε

θάπνηα ζεκεία κπνξεί λα ππάξρνπλ αλεπηζχκεηνη ζφξπβνη, θπζήκαηα

παξακνξθψζεηο πνπ ρξεηάδεηαη λα αθαηξεζνχλ.

Πνιχ ζεκαληηθή είλαη θαη ε αίζζεζε ηεο αιιεινπρίαο ησλ θνκκαηηψλ. Απηφ

επηηπγράλεηαη κε γεληθφηεξεο θαη επηκέξνπο δηνξζψζεηο, πνπ απνζθνπνχλ ζηελ πην

νκαιή αθξφαζε νιφθιεξνπ ηνπ album ζαλ ζχλνιν.

Αθφκε κπνξεί λα ρξεηαζηεί ε αιιαγή ηεο ζπλνιηθήο δηάξθεηαο ελφο θνκκαηηνχ ή θαη

λα πξνζηεζνχλ ήρνη πνπ πηζαλφ λα έρνπλ παξαιεθζεί ζηελ κίμε.

Σν πην ζεκαληηθφ φκσο είλαη φηη έλαο ερνιήπηεο κε εκπεηξία αθνχγνληαο ην πιηθφ κε

θαζαξφ απηί, καθξηά απφ ηελ πίεζε ηνπ ζηνχληην θαη ζε ειεγρφκελεο ζπλζήθεο, ζα

δψζεη ηηο ηειηθέο πηλειηέο πνπ ζα ην νδεγήζνπλ ζηελ αηζζεηηθή ηνπ νινθιήξσζε.6

6 http://www.athensmastering.gr/EL/what_mastering.html, Copyright@2006 Athens Mastering/High end

Mastering and Restoration, 20/11/2009

11

ΚΔΦΑΛΑΙΟ 3

ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΙΚΟ ΔΞΟΠΛΙΜΟ ΓΙΑ MASTERING

3.1 : Η ΑΚΟΤΣΙΚΗ ΔΝΟ MASTERING STUDIO

Γηα θαηαιιειφηεξν mastering ρξεζηκνπνηνχληαη δηαθνξεηηθά δσκάηηα απφ ηα ζηνχληην

ερνγξάθεζεο. Σν ηππηθφ control room (θεληξηθφ δσκάηην ρεηξηζκνχ ηνπ εμνπιηζκνχ

ερνγξάθεζεο θαη κίμεο) έρεη ζνξπβψδεηο αλεκηζηήξεο, κηα κεγάιε θνλζφια θαη αθνπζηηθά

εκπφδηα πνπ παξεκβαίλνπλ ζηελ εθηίκεζε ηνπ ήρνπ. ε πνιιά control rooms, κε κεγάιεο

θνλζφιεο θαη πεξηκεηξηθά κεραλήκαηα, ν ήρνο απφ ηα ερεία αλαθιάηαη απφ ηηο επηθάλεηεο

αιινηψλνληαο ηελ αθνπζηηθή πηζηφηεηα. Αλαθιάζεηο δεκηνπξγνχληαη θαη απφ ην πίζσ κέξνο

ηεο θνλζφιαο. Αθφκα θαη κε θαηαζθεπέο ερναπνξξφθεζεο δελ κπνξνχλ λα θαηαληθεζνχλ

φινη νη θπζηθνί λφκνη. Κάπνηα ερεηηθά θχκαηα πξφθεηηαη λα αλαθιεζνχλ. Απηφ ην

αλαθιψκελν ζήκα είλαη ηφζν πξνβιεκαηηθφ πνπ είλαη ζρεδφλ αθαηφξζσην λα παξαβηαζηεί

έλαο βαζηθφο αθνπζηηθφο λφκνο: Σν κήθνο ηεο δηαδξνκήο ηνπ αλαθιώκελνπ ζήκαηνο

είλαη ηνπιάρηζηνλ 2 κε 3 θνξέο κεγαιύηεξν από εθείλν πνπ έξρεηαη άκεζα από ην ερείν

ζηα απηηά καο.7

ρήκα 3.1. Γξαθηθή απεηθφληζε ηεο δηαδξνκήο ηνπ απεπζείαο (direct) ήρνπ θαη ηνπ

αλαθιψκελνπ (reflected) ήρνπ ζε έλα δσκάηην. Απφ ηελ θακπίλα ηνπ ερείνπ (speaker

cabinet) δηαρέεηαη ην αλαθιψκελν ζήκα, κέζσ ησλ παξάπιεπξσλ ηνίρσλ, πξνο ηνλ αθξναηή

(listener).8

Γεληθά νη ιείεο επηθάλεηεο «πγξαίλνπλ» ηηο πςειέο ζπρλφηεηεο ελψ νη ρακεινκεζαίεο (θάησ

πεξίπνπ απφ ηα 300Hz), πνπ είλαη θαη νη πην επηθίλδπλεο γηα ην ζχλνιν, πξέπεη λα

παγηδεπηνχλ ή λα δηαρπζνχλ. Η αιιειεπίδξαζε ηεο αθνπζηηθήο ησλ ερείσλ θαη ηνπ

δσκαηίνπ πξέπεη λα θηιηξάξεηαη εμαηξεηηθά θαη o κεραληθφο mastering λα έρεη εμνηθησζεί κε

απηφ ην ζχζηεκα, έηζη ψζηε λα γλσξίδεη πσο ζα κεηαθξάδεηαη ν ήρνο πάλσ απφ κηα κεγάιε

πνηθηιία ζπζηεκάησλ. Γηα παξάδεηγκα εάλ παξνπζηάδεηαη αλεπάξθεηα ηνπ ρψξνπ ζηα 150

Hz θαη ζηα 600 Hz, απηέο νη δχν ζπρλφηεηεο ην πην πηζαλφ είλαη ζε νπνηαδήπνηε

επεμεξγαζία λα πξνζηεζνχλ ή λα κεησζνχλ ηδηαίηεξα. Γη‟ απηφ ην ιφγν ην πιηθφ ζα αθνπζηεί

δηαθνξεηηθφ θαη ζπλήζσο ρεηξφηεξα, φηαλ ζα αλαπαξαρζεί ζε άιια ζπζηήκαηα, εθηφο studio,

φπσο ερεία απηνθηλήηνπ, ή ζε έλα ερνζχζηεκα θαζηζηηθνχ θ.η.ι.9

Ο ρψξνο ζα πξέπεη λα έρεη κεδεληθέο δνλήζεηο θαη ζπληνληζκνχο. Γελ ζα πξέπεη λα

ππάξρνπλ εκπφδηα κεηαμχ ησλ ερείσλ θαη ηνπ αθξναηή, ψζηε λα απνθεπρζνχλ νη

7 Bob Katz,The secret of mastering engineer, booklet t.c electronic

8 Σδνπκάθνπ Διέλε, Ακοσζηική μελέηη μικρών δφμαηίφν ακρόαζης, πηπρηαθή εξγαζία (Σ.Δ.Ι. Κξεηεο , Σκήκα

Μνπζηθήο Σερλνινγίαο θαη Αθνπζηηθήο). 9 Bill Gibson, Mixing and Mastering : Audio recordings(Boston:Thomson Course Technology

PTR,2006),ζει.257

12

πξσηεχνπζεο αλαθιάζεηο, απφ ηελ ζηηγκή πνπ νη δεπηεξεχνπζεο κπνξνχλ λα πξνβιεθζνχλ

πην εχθνια κε ηηο θαηάιιειεο δηαζηάζεηο θαη ηελ ζσζηή ερν-απνξξφθεζε. πγθεθξηκέλα νη

πξσηεχνπζεο αλαθιάζεηο ζα πξέπεη λα θηάλνπλ ζην απηί ηνπ αθξναηή ην αξγφηεξν ζε 30 ms

κεηά ηνλ direct ήρν θαζψο θαη 30dB ρακειφηεξα.10

Οη ηδαληθέο δηαζηάζεηο γηα stereo audio mastering είλαη ην ιηγφηεξν 6 κέηξα ζε κήθνο, έηζη

ψζηε λα επηηπγράλεηαη αμηφινγε απφθξηζε ζηηο ρακειέο ζπρλφηεηεο. Δίλαη πνιχ ρξήζηκν

ζηνλ ρψξν λα κπνξεί λα αλαπηπρζεί ηνπιάρηζηνλ ην έλα ηέηαξην ηνπ αλάινγνπ κήθνπο

θχκαηνο ησλ 20HZ, πνπ είλαη θαη ε πην ρακειή ζπρλφηεηα ηνπ αθνπζηηθνχ θάζκαηνο. Απηφ

ππνινγίδεηαη ζχκθσλα κε ηελ παξαθάησ ζρέζε:

Μήθνο Κχκαηνο = Σαρχηεηα Ηρνπ / πρλφηεηα = 344m/s / 20Hz = 17,2 m Δπνκέλσο ην ¼ ην κήθνπο θχκαηνο ησλ 20HZ αληηζηνηρεί ζηα 4,3 κέηξα. Σν ππφινηπν

πεξηζψξην ρψξνπ βνεζάεη ζην λα ηνπνζεηεζνχλ ηα ερεία καθξηά απφ ηνπο ηνίρνπο θαη ηηο

γσλίεο γηα ηελ απνθπγή ησλ πξσηνγελψλ αλαθιάζεσλ. Όζνλ αθνξά ην χςνο είλαη θαιφ λα

είλαη επαξθέο , γχξσ ζηα 5 κέηξα.

Πνιχ ζεκαληηθφ είλαη λα βξίζθνληαη εθηφο ηνπ ρψξνπ ηα κεραλήκαηα πνπ παξάγνπλ

ζφξπβν, φπσο επεμεξγαζηέο, εληζρπηέο θ.α. Σν ζήκα ζνξχβνπ κέζα ζηνλ ρψξν ζα πξέπεη λα

θπκαίλεηαη ζχκθσλα κε ηελ θακπχιε εθηίκεζεο ζνξχβνπ (Noise Rating Curve (ΝRC))-20.11

Γηα λα γίλεη θαιχηεξα αληηιεπηφ ην επίπεδνπ ζνξχβνπ ηεο ΝRC-20, παξνπζηάδνληαη ζηνλ

πίλαθα 3.1 12

ηα ζπληζηψκελα επίπεδα ζνξχβνπ, αλάινγα κε ηελ ρξήζε πνπ πξννξίδεηαη γηα

ηνλ θάζε ρψξν θαη ζηνλ πίλαθα 3.2 ηα αλψηεξα επίπεδα έληαζεο θάπνησλ ζπρλνηήησλ γηα

θάζε NRC.

Κακπχιεο NR πληζηψκελνη ρψξνη

NR 20 mastering θαη broadcasting studios ,αίζνπζεο ζπκθσληθήο νξρήζηξαο θαη φπεξαο,

εθθιεζίεο

NR 30 Ιδησηηθή θαηνηθία, λνζνθνκεία, ζέαηξα, θηλεκαηνγξάθνη, ζπλεδξηαθνί ρψξνη

NR 35 βηβιηνζήθεο, κνπζεία, δηθαζηήξηα , ζρνιεία, δηακεξίζκαηα, μελνδνρεία

NR 40 εζηηαηφξηα, λπρηεξηλά καγαδηά, ηδησηηθά γξαθεία. θαηαζηήκαηα

NR 45 Απνζήθεο θαηαζηεκάησλ, supermarkets, θπιηθεία

NR 50 Υψξνη δαθηπινγξάθεζεο, γξαθεία κε κεραλήκαηα εξγαζίαο

10

Bob Katz, Mastering Audio: The art and the science, (Orlando: focal press, 2002), monitoring,ζει76 11

Bob Katz, Mastering Audio: The art and the science, (Orlando: focal press, 2002), monitoring,ζει76 12

The Engineering ToolBox, noise-rating, http://www.engineeringtoolbox.com/nr-noise-rating-

d_60.html,20/12/09

Πίλαθαο 3.1 : πληζηψκελα Δπίπεδα Θνξχβνπ

13

Πίλαθαο 3.2

Σα αλψηεξα επίπεδα έληαζεο (ζε dBSPL)

Κακπχιεο NR

Οκάδα ζπρλνηήησλ κε απφζηαζε νθηάβαο (Hz)

31.5 62.5 125 250 500 1000 2000 4000 8000

NR 0 55 36 22 12 5 0 -4 -6 -8

NR 10 62 43 31 21 15 10 7 4 2

NR 20 69 51 39 31 24 20 17 14 13

NR 30 76 59 48 40 34 30 27 25 23

NR 40 83 67 57 49 44 40 37 35 33

NR 50 89 75 66 59 54 50 47 45 44

NR 60 96 83 74 68 63 60 57 55 54

NR 70 103 91 83 77 73 70 68 66 64

NR 80 110 99 92 86 83 80 78 76 74

NR 90 117 107 100 96 93 90 88 86 85

NR 100 124 115 109 105 102 100 98 96 95

NR 110 130 122 118 114 112 110 108 107 105

NR 120 137 130 126 124 122 120 118 117 116

NR 130 144 138 135 133 131 130 128 127 126

14

ρήκα 3.2 Οη θακπχιεο NR. Η θιίζε ηεο θάζε θακπχιεο ζρεκαηίδεηαη ζχκθσλα κε ηα

αλψηεξα επηηξεπφκελα επίπεδα έληαζεο (ζε dB) ,γηα θάζε ζπρλφηεηα ηνπ θάζκαηνο απφ 31.5

Ηz έσο θαη 8000 Ηz 13

.

3.2 : ΗΥΔΙΑ

ε έλα επαγγεικαηηθφ δσκάηην mastering, εθηφο ειαρίζησλ εμαηξέζεσλ, δελ

ρξεζηκνπνηνχληαη near field monitors (ερεία θνληηλνχ πεδίνπ). Αληίζεηα ππάξρεη έλα

κνλαδηθφ ζεη πςειήο πνηφηεηαο ερείσλ (loudspeakers). Σα near field monitors εθεπξέζεθαλ

πξνθεηκέλνπ λα απνθεπρζνχλ ηα παξάζηηα ζηελ αθνπζηηθή ελφο control room. Ο κεραληθφο

κίμεο πξνζπαζψληαο λα δηνξζψζεη ηα πξνβιήκαηα πνπ δεκηνπξγνχληαη απφ ηελ αθνπζηηθή

ησλ ερείσλ, ζπλήζσο θαηαιήγεη ζε ερνγξαθήζεηο κε πνιχ δπλαηφ ή πνιχ αδχλακν κπάζν,

θνξπθψζεηο θαη βπζίζκαηα ζηηο κεζαίεο ζπρλφηεηεο.

Σα πεξηζζφηεξα near field monitors δελ θαιχπηνπλ νιφθιεξν ην αθνπζηηθφ θάζκα κε

απνηέιεζκα λα κελ γίλνληαη αληηιεπηά ηα πξνβιήκαηα πνπ δεκηνπξγνχληαη ζηηο πνιχ

ρακειέο ζπρλφηεηεο. Αληηιεπηέο δελ γίλνληαη θαη νη ζηηγκηαίεο απμνκεηψζεηο ηεο έληαζεο

ιφγσ ηνπ ζπκπηεζηή ησλ ερείσλ. Δπίζεο ηα near field monitors ππεξβάιινπλ ζηελ αίζζεζε

ηνπ βάζνπο θαη ζηελ ζηεξενθσληθή εηθφλα κηαο ερνγξάθεζεο.14

Υσξίο θαιή αλαπαξαγσγή ηνπ ερεηηθνχ πιηθνχ δελ κπνξεί λα γίλεη ε ζσζηή θξίζε θαη νη

ζσζηέο επηινγέο θαηά ηελ επεμεξγαζία ηνπ. Γηα απηφ ην ιφγν ρξεηάδνληαη ερεία πνιχ

πςειήο πηζηφηεηαο κε επίπεδε θαη ζηαζεξή ζπκπεξηθνξά φζνλ αθνξά ηελ απφθξηζε

ζπρλνηήησλ (flat frequency response). Γπλαηφηεηα αλαπαξαγσγήο ζε φζν ην δπλαηφλ

επξχηεξν ζπρλνηηθφ θάζκα (20Hz –20000Hz), θαζψο θαη δπλαηφηεηα αλαπαξαγσγήο ζε

δπλαηέο εληάζεηο ψζηε λα ειέγρεηαη ε ηπρφλ παξακφξθσζε απφ πςειέο θνξπθέο (peaks).

Πξνηείλνληαη ηα ελεξγά (απηφ-εληζρπφκελα) ερεία γηα ην ιφγσ φηη είλαη πην ζηαζεξά κεηά

θαη απφ αξθεηέο ψξεο ρξήζεο. Απηφ ζπκβαίλεη δηφηη ηα παζεηηθά (κε απηφ-εληζρπφκελα)

13

The Engineering ToolBox, NR - Noise Rating Diagram, http://www.engineeringtoolbox.com/nr-noise-rating-

d_60.html,20/12/09 14

Bob Katz,The secret of mastering engineer, booklet t.c electronic

15

ερεία δέρνληαη έλα ζήκα πνπ μεθηλάεη απφ ηελ έμνδν ηεο θνλζφιαο, πεξλάεη ζηελ είζνδν ηνπ

εληζρπηή θαη κεηά ην εληζρπκέλν ζήκα νδεγείηαη ζηα crossovers (δηαρσξηζηέο ζπρλνηηθνχ

θάζκαηνο ησλ ερείσλ). Απηφ έρεη ζαλ απνηέιεζκα λα ππεξζεξκαίλνληαη ηα crossovers θαη

κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ λα αιιάδεη ε ζπκπεξηθνξά ησλ ερείσλ. ε αληίζεζε κε ηα

παζεηηθά ερεία, ζηα ελεξγά ην ζήκα πνπ δέρνληαη απφ ηελ θνλζφια πεγαίλεη πξψηα ζηα

crossovers θαη κεηά ην δηαρσξηζκέλν ζήκα πεξλάεη ζηνλ αληίζηνηρν εληζρπηή ησλ ερείσλ

(πςειψλ, κεζαίσλ ή ρακειψλ πεξηνρψλ) θαη ηέινο θαηαιήγεη ζηα ερεία. Καηά απηφλ ηνλ

ηξφπν απνθεχγεηαη ε ππεξζέξκαλζε ησλ crossovers θαη επηηπγράλεηαη πην νκαιή ελίζρπζε

ηνπ ζήκαηνο θαηά κήθνο φινπ ηνπ αθνπζηηθνχ θάζκαηνο.15

Σέινο απαξαίηεηα είλαη θαη ηα ερεία ππνερεηηθήο απφθξηζεο (subwoofers) γηα έλα

επαγγεικαηηθφ mastering ζηνχληην. Σα έληνλα «Π» ζηε θσλή, νη ππφγεηνη ζφξπβνη, νη

δνλήζεηο ηνπ κηθξνθψλνπ θαη άιιεο παξακνξθψζεηο, δελ ζα γίλνληαλ αληηιεπηέο ρσξίο ηα

subwoofers θαη φρη κφλν νη ρακειέο λφηεο ηνπ κπάζνπ. Τπάξρνπλ δηαθνξεηηθέο απφςεηο γηα

ην θαηά πφζν έλα ή δπν (ζε ζηέξεν) subwoofers απαηηνχληαη γηα ην ζθνπφ απηφ.16

Πνιχ ζεκαληηθφ γηα ηελ ζσζηή θαη αληηθεηκεληθή αθξφαζε ηνπ πιηθνχ είλαη ην επίπεδν

έληαζεο πνπ ζα ρξεζηκνπνηνχληαη ηα ερεία θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο επεμεξγαζίαο. Οη

θακπχιεο Fletcher- Munson (θακπχιεο ίζεο αθνπζηηθφηεηαο), πνπ απεηθνλίδνληαη ζην

ζρήκα 3.3, απνθαιχπηνπλ πσο ην αλζξψπηλν απηί δελ έρεη γξακκηθή απφθξηζε ζε

ζπλάξηεζε κε ηε δπλακηθή ησλ ερείσλ, εηδηθά ζηελ πεξηνρή ησλ ρακειψλ θαη πςειψλ

ζπρλνηήησλ.

ρήκα 3.3 17 : ‘‘Κακπχιεο Fletcher- Munson‟‟

15

Bill Gibson, Mixing and Mastering : Audio recordings(Boston:Thomson Course Technology PTR,2006)

ζει.259 16

Bob Katz, Mastering Audio: The art and the science, (Orlando: focal press, 2002), monitoring,ζει76 17

Fletcher-Munson Curves , http://www.customanalogue.com/elsinore/elsinore_16.htm ,10/01/2010

16

ην ζρήκα 3.3 παξνπζηάδνληαη νη θακπχιεο ίζεο αθνπζηηθφηεηαο ζε κία γξαθηθή

παξάζηαζε πνπ απνθαιχπηεη ηελ αλαινγία θάζε ζπρλφηεηαο ηνπ αθνπζηηθνχ θάζκαηνο ζε

Hz αλάινγα κε ηελ έληαζε πνπ θηάλεη ζηα απηηά καο ζε dBSPL. Η πεξηνρή ηνπ

ελδηαθέξνληνο βξίζθεηαη θπξίσο ζηηο θακπχιεο κεηαμχ ησλ 80 θαη 110 dB πνπ είλαη νη

ζπλήζεηο εληάζεηο αθξφαζεο ηεο κνπζηθήο .

Παξαηεξείηαη πσο ην αλζξψπηλν απηί είλαη πνην επαίζζεην ζηελ έληαζε πνπ δέρεηαη απφ ηηο

κεζαίεο ζπρλφηεηεο ζε ζρέζε κε ηηο ρακειέο θαη ηηο πςειέο ηνπ ερεηηθνχ θάζκαηνο.

Δπνκέλσο φζν πνην ρακειά ζε έληαζε αθνχκε ηφζν καο ιείπνπλ νη ρακειέο θαη πςειέο

ζπρλφηεηεο. Γη‟ απηφ ην ιφγν είλαη ζπρλφ ην θαηλφκελν αχμεζεο ηεο έληαζεο ησλ αθξαίσλ

ζπρλνηήησλ (smile curve) ζε έλα γξαθηθφ ηζνζηαζκηζηή, κε ζθνπφ λα δίλεηαη ε αίζζεζε φηη

ε κνπζηθή αθνχγεηαη δπλαηά θαη ζηηο ρακειέο εληάζεηο.

Όζνλ αθνξά ηελ απνηειεζκαηηθφηεξε αθξφαζε θαηά ηελ δηάξθεηα επεμεξγαζίαο mastering,

ην ζπκπέξαζκα είλαη πσο ε φιε επεμεξγαζία ζα πξέπεη λα γίλεηαη ζε ξεαιηζηηθέο εληάζεηο

80-85dB. ε απηέο ηηο εληάζεηο (φπσο παξαηεξείηαη θαη ζην ζρήκα 3,3) παξνπζηάδεηαη ε πην

ηζνξξνπεκέλε απφθξηζε ζπρλνηήησλ ζην αλζξψπηλν απηί. Με απηφλ ηνλ ηξφπν

απνθεχγεηαη ε κεγάιε δηαθνξνπνίεζε ηνπ απνηειέζκαηνο φηαλ ην πιηθφ αλαπαξάγεηαη ζε

πνιχ ρακειέο ή θαη πνιχ πςειέο εληάζεηο αληίζηνηρα.

3.3 : ΜΗΥΑΝΗΜΑΣΑ ΔΠΔΞΔΡΓΑΙΑ ΚΑΙ ΒΔΛΣΙΧΗ ΣΟΤ ΗΥΟΤ.

3.3.1: Αλαινγηθνί επεμεξγαζηέο:

ην mastering κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ φινη νη αλαινγηθνί δπλακηθνί επεμεξγαζηέο

(equalizers, compressors, limiters, preamplifiers, θα) θαη ηα αλαινγηθά εθθέ (reverb, delay

θιπ) πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη θαη ζηα άιια ζηάδηα ηεο

παξαγσγήο, φπσο ζηελ ερνγξάθεζε θαη ηελ κίμε. Οη

εηδηθεπκέλνη αλαινγηθνί επεμεξγαζηέο γηα mastering (φπσο

ην equalizer Avalon AD2077 ή ν Granesong STC-8 stereo

compressor θ.α) είλαη πνιχ ιηγφηεξνη ζε αξηζκφ θαη ιφγσ

ηνπ φηη πξνζθέξνπλ επηπξφζζεηεο ιεηηνπξγίεο, ην θφζηνο

ηνπο είλαη ηδηαίηεξα πςειφ. Βαζηθφο ιφγνο επηβίσζεο ησλ

αλαινγηθψλ επεμεξγαζηψλ, παξά ην θφζηνο ηνπο θαη ηελ κε-

δπλαηφηεηα πνιπεπεμεξγαζίαο ελ αληηζέζεη κε ηνπο

ςεθηαθνχο, είλαη γηα πνιινχο φηη ν αλαινγηθφο ήρνο

αθνχγεηαη πην δεζηφο θαη πην δσληαλφο ζε ζρέζε κε ηνλ

ςεθηαθφ.

3.3.2: Φεθηαθνί επεμεξγαζηέο:

Οη ςεθηαθνί επεμεξγαζηέο απφ ηελ κεξηά ηνπο ζα κπνξνχζαλ λα ρσξηζηνχλ ζε δχν

ζεκαληηθέο θαηεγνξίεο : ηελ κνξθή hardware (θαηαζθεπέο ςεθηαθψλ πεγψλ ) θαη ζηελ

κνξθή software (πξνγξάκκαηα ππνινγηζηή).

Οη ςεθηαθνί ζε κνξθή hardware επεμεξγαζηέο κπνξνχλ λα ιεηηνπξγήζνπλ σο μερσξηζηέο

απηφλνκεο κνλάδεο. Τπάξρνπλ εηδηθεπκέλεο θαηαζθεπέο απνθιεηζηηθά γηα έλα είδνο κφλν

επεμεξγαζίαο φπσο equalisation, compression, θ.ι.π , κε ηελ ινγηθή θαη ηελ αηζζεηηθή ησλ

αλαινγηθψλ επεμεξγαζηψλ ζπλ ηηο δηεπθνιχλζεηο πνπ παξέρεη ε ςεθηαθή ηερλνινγία, φπσο

ηελ δπλαηφηεηα απνζήθεπζεο πιεξνθνξηψλ ζηελ κλήκε, έιεγρν άιισλ ζπζθεπψλ κέζσ

MIDI θα. Δπίζεο ζε κνξθή hardware έρνπλ θαηαζθεπαζζεί πνιχ-επεμεξγαζηέο

απνθιεηζηηθά γηα ην mastering, φπνπ πξνζθέξνπλ multiband compression, expansion,

limiting, de-esser, παξακεηξηθφ equalization, αιιά θαη άιιεο ιεηηνπξγίεο φπσο ambience θαη

stereo width control.

ρήκα 3.4 Avalon

AD2077:Dual Mono, Pure

Class A Mastering

Equalizer

17

ρήκα 3.5 Σν System 6000 ηεο TC Electronic είλαη έλαο απφ ηνπο θνξπθαίνπο ςεθηαθνχο

πνιχ-επεμεξγαζηέο πξνζθέξνληαο εθηφο ησλ άιισλ θαη πνιπθάλαιε επεμεξγαζία κε

αλάιπζε 96kHz ζηα 48bit.

Έλα άιιν κεγάιν θνκκάηη ηνπ digital mastering είλαη ηα DAWs ηα νπνία είλαη ςεθηαθνί

επεμεξγαζηέο ήρνπ κε ηελ κνξθή software. Γηα απηφ ηνλ ιφγν είλαη απαξαίηεηε θαη ε

ζπλεξγαζία ηνπο κε ειεθηξνληθφ ππνινγηζηή. Σν βαζηθφηεξν πιενλέθηεκα ησλ DAWs, ην

νπνίν θαη ηα θαζηζηά σο απαξαίηεην εξγαιείν ζηελ αιπζίδα επεμεξγαζίαο ηνπ mastering,

είλαη ε δπλαηφηεηα editing θαη άιισλ δηνξζψζεσλ (φπσο fade in, fade out θ.α) κε εμαηξεηηθή

ιεπηνκέξεηα θαη αθξίβεηα. 18

Σα ζπζηήκαηα απηά κπνξνχλ θαη ζπλεξγάδνληαη θαη κε ηα plug-ins. Σα plug-ins είλαη θαη

απηά ςεθηαθά πξνγξάκκαηα κηθξφηεξα ζε φγθν απφ ηα DAWs θαη εμεηδηθεχνληαη ζε

ζπγθεθξηκέλεο εθαξκνγέο ζηνλ ήρν. ηελ πξαγκαηηθφηεηα είλαη έλα εηθνληθφ πεξηβάιινλ

επεμεξγαζίαο, πνπ ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο έρεη αθξηβψο ηελ ίδηα κνξθή θαη ηηο ιεηηνπξγίεο

κε απηή ησλ αληίζηνηρσλ hardware επεμεξγαζηψλ.19

Η πνηφηεηα ησλ hardware γηα πνιινχο

ζεσξείηαη πςειφηεξε ζε ζρέζε κε ησλ software επεμεξγαζηψλ, παξφηη πνπ ηα ηειεπηαία

ρξφληα ηείλνπλ ζην λα πιεζηάζνπλ ζρεδφλ ζηα ίδηα επίπεδα, ηδηαίηεξα φηαλ ηα plug-ins

ζπλεξγάδνληαη κε έλα δπλαηφ ππνινγηζηηθφ ζχζηεκα.

Σα DAWs - κε ηελ ζπλεξγαζία κφλν ησλ plug-ins θαη ελφο ππνινγηζηηθνχ ζχζηεκαηνο -

κπνξνχλ λα θαιχςνπλ φιεο ηηο δηαδηθαζίεο πνπ είλαη απαξαίηεηεο γηα ην mastering, κέρξη

θαη ηελ δεκηνπξγία ηνπ ηειηθνχ κέζνπ (CD) ζηηο πξνδηαγξαθέο πνπ απαηηεί ε βηνκεραλία

ηεο κνπζηθήο. Έπεηηα απφ φια απηά έγθεηηαη θαζαξά ζηελ θξίζε, ηελ εκπεηξία θαη ηελ

αηζζεηηθή ηνπ εθάζηνηε ηερληθνχ ε επηινγή ησλ επεμεξγαζηψλ πνπ ζα ρξεζηκνπνηεζεί.

3.4: Κνλζφιεο:

Οη θνλζφιεο ζην mastering ρξεζηκνπνηνχληαη κφλν γηα λα ζπλδένληαη νη δηάθνξεο ζπζθεπέο

θαη λα ειέγρνληαη ηα monitors. Όπσο αλαθέξζεθε θαη ζε πξνεγνχκελν θεθάιαην, ην κέγεζνο

ηνπο ζα πξέπεη λα είλαη πνιχ πην κηθξφ απφ ηηο θνλζφιεο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζηελ κίμε,

ψζηε λα απνθεχγνληαη νη πξσηνγελείο αλαθιάζεηο, ηδηαίηεξα ησλ πςειψλ ζπρλνηήησλ. Γηα

stereo mastering ρξεηάδνληαη ηνπιάρηζηνλ δχν θαλάιηα εηζφδσλ (inputs). Πεξηζζφηεξα

θαλάιηα, ζπλήζσο ηέζζεξα, ρξεηάδνληαη γηα πξνρσξεκέλεο ηερληθέο mastering θαζψο θαη

ζηελ πεξίπησζε ρεηξνθίλεηεο απμνκείσζεο ηεο έληαζεο (crossfade) κεηαμχ ησλ κνπζηθψλ

θνκκαηηψλ. 20

Δίλαη πνιχ ρξήζηκν λα δίλεηαη ε δπλαηφηεηα πιήξνπο ειέγρνπ ησλ monitors απφ ηελ

θνλζφια, φπσο ν έιεγρνο ηεο έληαζεο μερσξηζηά ζε θάζε ερείν, ε αθξφαζε ηνπ

κνλνθσληθνχ αζξνίζκαηνο ησλ ερείσλ, ν έιεγρνο φισλ απηψλ κε θαη ρσξίο αλαζηξνθή

θάζεο, ή αθφκα θαη ε αληηζηξνθή ηεο ζηεξενθσλίαο.

Μία άιιε πνιχ ζεκαληηθή θαη ρξήζηκε ιεηηνπξγία πνπ πξνζθέξνπλ νη θνλζφιεο mastering

είλαη ε δπλαηφηεηα αθξφαζεο ηνπ πιηθνχ φπσο ήηαλ ζηελ αξρηθή ηνπ κνξθή ( κνξθή A)

18

„„DAW Defined‟‟, http://www.sweetwater.com/feature/daw/daw_defined.php ,20/01/2010 19

Rich the Tweak , „„All About Plugins‟‟, http://www.tweakheadz.com/plugins_for_audio.htm l,25/01/2010 20

Rich the Tweak ,http://www.tweakheadz.com/choosing_a_mixer_p3.htm, 25/01/2010

18

αιιά θαη κεηά ηελ επεμεξγαζία ηνπ (κνξθή B). Απηφ είλαη εθηθηφ ζε νπνηαδήπνηε ρξνληθή

ζηηγκή θαη κε ηελ ίδηα αθξηβψο έληαζε, επηιέγνληαο ηνλ δηαθφπηε A ή B αληίζηνηρα. Έηζη

επηηπγράλεηαη αληηθεηκεληθή ζχγθξηζε ηνπ επεμεξγαζκέλνπ κε ηνπ αξρηθνχ ζήκαηνο, ρσξίο

λα επεξεάδεηαη απφ ηελ κε γξακκηθή απφθξηζε πνπ παξνπζηάδεη ην αλζξψπηλν απηί ζε

ζρέζε κε ηελ έληαζε. Δπίζεο ζε πνιιέο θνλζφιεο δίλεηαη θαη ε δπλαηφηεηα ειέγρνπ on/off

γηα θάζε επεμεξγαζηή μερσξηζηά, αλάινγα κε ηνλ αξηζκφ εηζφδσλ δπλακηθήο επεμεξγαζίαο

(inserts) ηεο θάζε θνλζφιαο .21

ρήκα 3.6 22

Η κπξνζηηλή φςε ρεηξηζκνχ ηεο stereo mastering θνλζφιαο M1-11AI ηεο

εηαηξίαο Crookwood. ηνλ πξψην ηνκέα ηεο θνλζφιαο απφ αξηζηεξά εκθαλίδνληαη ηα

φξγαλα ειέγρνπ ησλ αλαινγηθψλ θαη ςεθηαθψλ inserts, ζην κεζαίν ησλ αλαινγηθψλ θαη

ςεθηαθψλ πεγψλ θαη ζηνλ ηειεπηαίν ηα φξγαλα ειέγρνπ ησλ monitors.

3.5 : Μεηαηξνπείο ζήκαηνο θαη ιάζε ρξνληζκνχ (jitter)

Με ηηο αλαινγηθέο θαη ςεθηαθέο ζπζθεπέο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζε ζπλδπαζκφ ζπρλά ζηελ

αιπζίδα ηνπ mastering, ε ρξήζε ησλ κεηαηξνπέσλ αλαινγηθνχ ζήκαηνο ζε ςεθηαθφ (A/ D

converters) θαη ςεθηαθνχ ζήκαηνο ζε αλαινγηθφ (D/A converters) είλαη απαξαίηεηε.

Ο A/ D κεηαηξνπέαο δέρεηαη ην ζήκα ζηελ αλαινγηθή ηνπ κνξθή, πνπ είλαη ζπλερέο ζην

ρξφλν, θαη ην κεηαηξέπεη ζε ςεθηαθφ επηιέγνληαο έλα ζπγθεθξηκέλν αξηζκφ δεηγκάησλ απφ

ην αλαινγηθφ ζήκα αλά ηαθηά ρξνληθά δηαζηήκαηα. Η ζηαζεξή δηαδνρή ησλ δεηγκάησλ ηνπο

ζην ρξφλν θαζνξίδεηαη απφ ηελ ζπλέπεηα ηνπ κεηξεηή (clock) ηνπ κεηαηξνπέα.

Ο D/A κε ηελ ζεηξά ηνπ αλαδεκηνπξγεί ηελ εηθφλα ηνπ αλαινγηθνχ ζήκαηνο,

επαλαηνπνζεηψληαο απηά ηα δείγκαηα κε ηελ ίδηα ζπγθεθξηκέλε δηαδνρή ζην ρξφλν.

21

http://www.crookwood.com/~crookwood/mastering-console-overview/261-don-need-a-mastering-

console.html , 30/10/2010 22

http://www.crookwood.com/~crookwood/m3-mastering-console.html

19

Πνιιέο θνξέο φκσο παξαηεξείηαη φηη θαηά ηελ κεηαθνξά δεδνκέλσλ ή θαη θαηά ηελ

ζχλδεζε δχν ε πεξηζζφηεξσλ ςεθηαθψλ ζπζθεπψλ, ν ήρνο γίλεηαη πην ζηεγλφο, θηελφο έρεη

ράζεη ηελ έθηαζε ζηα άθξα ηνπ ζπρλνηηθνχ θάζκαηνο αιιά θαη έρνπλ ραζεί ηα επίπεδα, ε

θίλεζε θαη ην ηξηδηάζηαην ηεο ερνγξάθεζεο. Απηφ ζπκβαίλεη γηαηί, ιφγσ θαθήο ιεηηνπξγίαο

ηνπ clock ησλ ςεθηαθψλ κεραλεκάησλ, ηα ρξνληθά δηαζηήκαηα δελ κέλνπλ ζηαζεξά θαη έηζη

φηαλ αλαπαξάγεηαη ν ςεθηαθφο ήρνο, ε θπκαηνκνξθή βξίζθεηαη ζηελ ιάζνο αμία θαη ζην

ιάζνο ζεκείν, κε απνηέιεζκα ηελ αιινίσζε ηνπ θχκαηνο. Απηφ ην θαηλφκελν ηνπ ιάζνπο

ρξνληζκνχ ζηηο ςεθηαθέο κεραλέο απνθαιείηαη jitter. (ζρήκα 3.7 ) 23

ρήκα 3.7 Κπκαηνκνξθή κε jitter

Σν θαηλόκελν jitter δηαρσξίδεηαη ζε δύν θαηεγνξίεο : Σην interface jitter θαη ην sampling

jitter. Σν interface jitter εκθαλίδεηαη θαηά ηελ δηάξθεηα κίαο ςεθηαθήο κεηαθνξάο ήρνπ από

ην έλα κεράλεκα ζην άιιν θαη έρεη ηελ βάζε ηνπ ζηνλ θαθό ζπγρξνληζκό ησλ δύν

κεραλεκάησλ. Σν sampling jitter εκθαλίδεηαη θαηά ηελ δηάξθεηα κίαο ςεθηαθήο κεηαηξνπήο

πνπ αλαιακβάλεη έλαο ADC ή έλαο DAC θαη νθείιεη ηελ χπαξμή ηνπ ζηνλ θαθφ ζρεδηαζκφ

ηνπ θπθιψκαηνο ή ζηελ ρακειή πνηφηεηα ηνπ ζήκαηνο ρξνληζκνχ (clock signal) πνπ κπνξεί

λα δέρεηαη ν κεηαηξνπέαο.(ζρήκα 3.8) 24

ήκα 3.8 Η εκθάληζε ηνπ interface jitter θαη sampling jitter

23

http://www.athensmastering.gr/EL/equipment_jitter.html , Copyright@2006 Athens Mastering/High end

Mastering and Restoration, 20/11/2009 24

Bob Katz, Mastering Audio: The art and the science, (Orlando: focal press, 2002),what is jitter ,ζει 228

20

ηελ πξαγκαηηθφηεηα φιεο νη ςεθηαθέο ζπζθεπέο κε κηα είζνδν θαη κηα έμνδν εηζάγνπλ έλα

κηθξφ ε κεγαιχηεξν πνζφ jitter ζε κία αιπζίδα. Η δηάγλσζε θαη νη ιχζεηο ζε απηφ ην

πξφβιεκα δελ είλαη πιήξσο θαηαλνεηέο, αθφκα θαη απφ γλσζηνχο θαηαζθεπαζηέο ςεθηαθψλ

ζπζηεκάησλ, θαζψο κφιηο ηα ηειεπηαία ρξφληα έγηλε δπλαηή ε κέηξεζε ηνπ θαηλνκέλνπ ηνπ

jitter.

Σα δεδνκέλα (data) ελφο ήρνπ είλαη πάληα ηα ίδηα (έλαο ζπγθεθξηκέλνο αξηζκφο 0-1 bytes

δεδνκέλσλ ζε κηα ζπγθεθξηκέλε ζεηξά). Όκσο ην πσο ζα αθνπζηεί απηφο ν ήρνο εμαξηάηαη

θάζε θνξά απφ ηελ πνηφηεηα ηνπ ηειηθνχ ξνινγηνχ (master clock), πνπ νδεγεί ηνλ ηειηθφ

κεηαηξνπέα ηνπ ςεθηαθνχ ήρνπ ζε αλαινγηθφ (D/A κεηαηξνπή). 25

Γίλεηαη έηζη θαηαλνεηή ε κεγάιε ζεκαζία πνπ έρεη:

α) ε πνηφηεηα ηνπ A/D κεηαηξνπέα ζε νπνηαδήπνηε ςεθηνπνίεζε ήρνπ, ηδηαίηεξα εθεί πνπ ν

ήρνο "ζπιιακβάλεηαη" γηα πξψηε θνξά. Έλαο A/D κεηαηξνπέαο ζα πξέπεη λα έρεη έλα

εμαηξεηηθά ζηαζεξφ ξνιφη (master clock) πνπ λα κελ εηζάγεη jitter, παξακνξθψζεηο θαη

ζνξχβνπο, νη νπνίνη απφ ηελ ζηηγκή πνπ ζα ερνγξαθεζνχλ δελ είλαη πιένλ δπλαηφλ λα

αθαηξεζνχλ ζε κεηέπεηηα ζηάδην.

β) ε ηθαλφηεηα ηνπ ηειηθνχ D/A κεηαηξνπέα λα κεηψλεη αλ φρη θαη λα εμαθαλίδεη

νπνηνδήπνηε ιάζνο ρξνληζκνχ εκθαλίδεηαη ζην ζήκα.

Μία απφ ηηο πξψηεο κεζφδνπο πνπ πξνηάζεθαλ γηα ηελ ιχζε ηνπ πξνβιήκαηνο ήηαλ ε

αλαδεκηνπξγία (reganeration) θαη (recklocking) ηνπ ζήκαηνο. ήκεξα ππάξρνπλ ηξφπνη θαη

κεραλήκαηα βαζηδφκελα ζε απηήλ ηελ ινγηθή πνπ θαηαπνιεκνχλ ην jitter, φπσο ηα “Audio

Master Quality Recording ” ηεο Yamaha, “VariRec” ηεο Plextor γηα CD-R θαη ην “K2 lazer

Beam Recording” γηα mastering ζε CD-ROM. Βέβαηα ηα πξάγκαηα δελ είλαη ηφζν απιά,

θαζψο ηειεπηαίεο έξεπλεο έδεημαλ φηη ην jitter εμαξηάηαη θαη απφ ην ζπρλνηηθφ πεξηερφκελν

ηεο κνπζηθήο - δειαδή αιιάδεη αλαιφγσο κε ηελ ζπρλνηηθή ελέξγεηα - γεγνλφο πνπ θάλεη πην

ζχλζεηε ηελ πξνζπάζεηα γηα ηνλ πεξηνξηζκφ ηνπ. Παξφια απηά ν πην απνηειεζκαηηθφο

ηξφπνο γηα ηελ απνθπγή ηνπ jitter παξακέλεη ε ρξήζε πνιχ πςειήο πνηφηεηαο A/D θαη D/A

κεηαηξνπέσλ φπσο θαη πςειήο πνηφηεηαο θαισδίσλ.

ρεκα 3.9 Γχν θπκαηνκνξθέο κε ιάζνο ρξνληζκνχ θαη ζφξπβν πνπ πξνέξρεηαη απφ ην

ηξνθνδνηηθφ.

ρήκα 3.10 Οη δχν θπκαηνκνξθέο ηνπ ζρήκαηνο 3.9 αθνχ νδεγήζεθαλ ζε έλαλ PLL

(PhaseLockLoop) ν νπνίνο αλαδεκηνχξγεζε (reganeration) ην ζήκα . 26

25

Bob Katz, Mastering Audio: The art and the science, (Orlando: focal press, 2002),what is jitter ,ζει 229 26

http://www.athensmastering.gr/EL/equipment_jitter.html, Copyright@2006 Athens Mastering/High end

Mastering and Restoration, 20/11/2009

21

ΚΔΦΑΛΑΙΟ 4

ΜΔΑ ΜΔΣΑΦΟΡΑ ΚΑΙ ΑΠΟΘΗΚΔΤΗ

4.1 : ΤΚΔΤΔ ΜΔΣΑΦΟΡΑ ΣΧΝ MASTER TAPES

Έλα επαγγεικαηηθφ studio mastering δέρεηαη ηα πην δηαδεδνκέλα κέζα θαηαγξαθήο (format)

ησλ ηειηθψλ κίμεσλ πνπ ζηέιλνληαη απφ ηα studios ερνγξαθήζεσλ γηα ηελ κεηέπεηηα

mastering επεμεξγαζία (master tape), ή θαη δνπιείεο πνπ έρνπλ θπθινθνξήζεη κε

παιαηφηεξα formats (Lp, ηαηλία 4track θ.α) γηα re-mastering. Σα παξαθάησ είλαη κεξηθά απφ

ηα πην δεκνθηιή formats πνπ ζηέιλνληαη γηα mastering:

Tαινία 1/2" και 1/4"

Θεσξείηαη ην θαιχηεξν πνηνηηθά κέζν θαηαγξαθήο ηεο ηειηθήο κίμεο θαη

απηφ πνπ θπξίσο πξνηηκνχλ ηα κεγαιχηεξα ζηνχληην ερνγξάθεζεο θαη

mastering. Eηδηθά ε ηαηλία 1/2" ζε ηαρχηεηα 30 ips (inches per second)

ζεσξείηαη θαιχηεξν κέζν αθφκα θαη απφ ςεθηαθέο κίμεηο ζε αλάιπζε

96kHz/24bit. πγθξηηηθά ηεζη έρνπλ δείμεη φηη ρξεηάδεηαη ην ιηγφηεξν έλαο

πνιχ θαιφο 24-κπηηνο A/D κεηαηξνπέαο ζηα 96 kHz, γηα λα έρνπκε

ςεθηαθά ηελ πιεξνθνξία κηαο ηαηλίαο 1/ 2" 30 ips. 27

H ηαηλία 1/ 2" 30 ips

έρεη κεγάιν εχξνο ζπρλνηήησλ θαη πινχζηεο αξκνληθέο. Aπηφ

κεηαθξάδεηαη ζε έλαλ πην αλνηθηφ, δηαθαλή θαη κε πνιιά επίπεδα ήρν. Παξφια απηά δελ

ρξεζηκνπνηείηαη επξέσο, ιφγσ ηεο δπζρξεζηίαο ηνπ ζην editing θαη ηνπ αθξηβνχ θφζηνπο ηεο

ηαηλίαο.

Digital Audio tape (DAT)

Η θαζέηα DAT, πνπ δεκηνπξγήζεθε απφ ηελ Sony ην 1987, ήηαλ

έλα απφ ηα πην δηαδεδνκέλα κέζα θαηαγξαθήο ηεο κίμεο ζηελ

Eιιάδα ηα ηειεπηαία ρξφληα. Γελ ζεσξείηαη πιένλ ε ηδαληθφηεξε

ιχζε πνηνηηθά, εθφζνλ ε πςειφηεξε επηηξεπφκελε αλάιπζε

θαηαγξαθήο ηεο είλαη ζηα 48 kHz/16bit. Δίλαη φκσο αξθεηά

πξαθηηθή ιφγσ θαη ηνπ πνιχ κηθξνχ κεγέζνπο ηεο (73 mm × 54 mm

× 10.5 mm),ελψ κπνξεί λα θαηαγξάςεη κέρξη θαη 120 ιεπηά

ερεηηθνχ πιηθνχ. 28

Audio CD-R, DVD-R ή ζκληρός δίζκος

Mε ηελ δηάδνζε ησλ ειεθηξνληθψλ ππνινγηζηψλ ην audio CD-R (44.1 kHz/16bit)

επηθξάηεζε γηα έλα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα ζαλ ηειηθφ κέζν θαηαγξαθήο ησλ ηειηθψλ

κίμεσλ. ήκεξα απνηειεί ηε ρεηξφηεξε επηινγή, αθνχ ζπγθξηηηθά ηέζη έδεημαλ φηη ζε

παξάιιειε εγγξαθή ην DAT αθνχγεηαη ζρεδφλ πάληα θαιχηεξα. Πιένλ ζε φια ζρεδφλ ηα

ζηνχληην ερνγξαθήζεσλ θαη κίμεο πνιιέο δνπιεηέο κημάξνληαη απφ ζπζηήκαηα ζε ζθιεξφ

27

http://www.athensmastering.gr/EL/formats.html, Copyright@2006 Athens Mastering/High end Mastering and

Restoration, 20/11/2009 28

G. Mancini , „„The Decca Digital Audio Recording System‟‟,

http://www.mancini99.freeserve.co.uk/Decca_1.html

ρήκα.4.1

Μαγλεηφθσλν

ηαηλίαο Studer

ρήκα 4.2 Σν

κέγεζνο ηεο θαζέηαο

DAT ζε ζχγθξηζε κε

κία κπαηαξία

22

δίζθν, φπνπ γίλεηαη θαη κηα πξψηε επεμεξγαζία.29

Έηζη θαιχηεξε πνηνηηθά κέζνδνο είλαη ε

απνζήθεπζε ησλ master tracks ζε έλα DVD-R ή ζθιεξφ δίζθν κε ηελ κνξθή ςεθηαθψλ

δεδνκέλσλ ήρνπ. Η απνζήθεπζε απηή κπνξεί λα γίλεη ζε Audio Interchange File Format (aiff) γηα πεξηβάιινλ Macintosh, ή ζε Waveform Audio File Format (wav) γηα πεξηβάιινλ

Windows, κε ηε δπλαηφηεηα απνζήθεπζεο ζε πνιχ κεγαιχηεξε αλάιπζε, έσο θαη 96 kHz

ζηα 24bit .

4.2 : ΤΚΔΤΔ ΓΗΜΙΟΤΡΓΙΑ ΚΑΙ ΜΔΣΑΦΟΡΑ ΣΟΤ ΣΔΛΙΚΟΤ ΜΔΟΤ

Απφ ηελ ζηηγκή πνπ ην πιηθφ έρεη κεηαηξαπεί ζηελ ζηάληαξη αλάιπζε ησλ 44.1 KHz/16 bit

ηνπ CD, είλαη έηνηκν γηα ηελ απνζήθεπζε ηνπ ζην ηειηθφ κέζν, πξνθεηκέλνπ λα ζηαιεί ζην

εξγαζηήξην ηεο βηνκεραληθήο ηχπσζεο. Σν κέζν κεηαθνξάο ζ‟ απηφ ην ζηάδην ζα πξέπεη λα

δηαζθαιίζεη ηελ πνηφηεηα ηνπ πιηθνχ θαη λα πεξηέρεη ηηο απαξαίηεηεο πιεξνθνξίεο ηεο

ιίζηαο PQ γηα ηελ δεκηνπξγία πιένλ ηνπ glass master θαη ηελ ηχπσζε ηνπ ζε CD. Σα πην

δεκνθηιή κέζα απφ απηά παξνπζηάδνληαη παξαθάησ:

DDP (Disc Description Protocol)

To DDP είλαη έλα πξσηφθνιιν ην νπνίν βαζίδεηαη ζην 8mm Exabyte format θαη ηα

ηειεπηαία ρξφληα έρεη γίλεη ην ζηάληαξ γηα ηελ δεκηνπξγία ηνπ GlassMaster. Σν κέζν απηφ

έρεη επηθξαηήζεη γηα ηνπο εμήο ιφγνπο:

Σν DDP Exabyte έρεη ηα ιηγφηεξα ςεθηαθά ιάζε απφ θάζε άιιν κέζν γηα mastering.

Mε ην DDP είλαη πην εχθνιν θαη πην αζθαιέο λα μεπεξαζηεί ην φξην ησλ 74σλ

ιεπηψλ

ηνπ CD.

Σα πεξηζζφηεξα εξγαζηήξηα ηχπσζεο CD κεηαθέξνπλ ηα άιια format πνπ δέρνληαη

ζε DDP γηαηί ηνπο δίλεηαη ε δπλαηφηεηα λα θφςνπλ ην GlassMaster ζε κεγαιχηεξε

ηαρχηεηα (2x ή 4 x), πξάγκα πνπ βνεζάεη ζηελ εμνηθνλφκεζε ρξφλνπ ηεο

παξαγσγήο αιιά κεηψλεη ηελ πνηφηεηα ηεο.30

Sony PCM-1630

Δίλαη ην παιαηφηεξν ςεθηαθφ ζχζηεκα αληηγξαθήο, θαζψο θαηαζθεπάζηεθε απφ ηελ Sony

ην 1969, πνιχ πξηλ ηελ εκθάληζε ηνπ CD-R. Παξφηη έρεη ζηακαηήζεη λα παξάγεηαη,

ρξεζηκνπνηείηαη αθφκα γηα ηελ παξαγσγή CD. Δίλαη έλαο ςεθηαθφο επεμεξγαζηήο, ν νπνίνο

ζπλεξγάδεηαη κε κία ζπζθεπή (ηελ Sony DMR 4000 ή ηελ BVU-800), πνπ δέρεηαη ηελ

θαζέηα U-matic video ησλ ¾ ηεο ίληζαο. Γηα αξθεηά ρξφληα ήηαλ ην κφλν πνπ κπνξνχζε λα

κεηαθέξεη κε ςεθηαθφ πξφγξακκα ηελ ιίζηα PQ.31

ρήκα 4.3 Sony PCM1630 ρήκα 4.4 U-matic tape

29

http://www.athensmastering.gr/EL/what_mastering.html, Copyright@2006 Athens Mastering/High end

Mastering and Restoration, 20/11/2009 30

„„Frequently Asked Questions‟‟, http://www.cube-tec.com/ddpsolution/faq.html, 21/01/2010 31

„„Sony PCM-1630‟‟, http://www.skylinebroadcast.com/Broadcast_Equipment_Details.asp?Model=PCM-1630, 21/01/2010

ρήκα 4.5 Sony U-matic

VTR BVU-800

23

CD-R

Πνιχ πην ζπάληα θαη ζε πην εξαζηηερληθέο δνπιείεο ρξεζηκνπνηείηαη σο κέζν γηα λα ζηαιεί

ζην εξγαζηήξην δεκηνπξγίαο ηνπ glass master. Γελ είλαη ην πην αμηφπηζην φζνλ αθνξά ηελ

πνηφηεηα ηεο εγγξαθήο θαη ηελ αλζεθηηθφηεηα ηνπ. Γεληθά ηα CD-RΟΜ ηνπ Yellow Book

Standard - πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα ςεθηαθά δεδνκέλα ηα νπνία πθίζηαληαη επαιήζεπζε αλά

bit- επηηξέπνπλ ην θάςηκν νπνηνπδήπνηε CD-RΟΜ ζηε κέγηζηε ηαρχηεηα πνπ πξνζθέξεηαη

απφ ηε κεραλή αληηγξαθήο, θεξδίδνληαο κελ ρξφλν, άιια έρνληαο έλα αθαζφξηζην

απνηέιεζκα. Σν παιαηφηεξν audio standard Cd-R, κε ηηο πξνδηαγξαθέο ςεθηαθνχ ήρνπ

αλάιπζεο πνπ νξίδνληαη απφ ην Red Book ζηα 16bit θαη κε ζπρλφηεηα δεηγκαηνιεςίαο ζηα

44.1 kHz, είλαη αθφκα πεξηζζφηεξν επηξξεπέο ζε ιάζε. Ο αξηζκφο ησλ ιαζψλ θαη ησλ jitter

απμάλεηαη αλάινγα κε ηελ ηαρχηεηα ηεο αληηγξαθήο. Αθφκα θαη ζηελ ηαρχηεηα 1x

(αληηγξαθή ζε πξαγκαηηθφ ρξφλν) ν αξηζκφο ιαζψλ είλαη πνιχ πςειφο. Σν πξσηφθνιιν

θαςίκαηνο ελφο audio Cd-R επηηξέπεη έλα πνζνζηφ ιαζψλ έσο 3%, ην νπνίν αληηπξνζσπεχεη

έλαλ εληππσζηαθφ αξηζκφ 220 ιαζψλ ζε θάζε δεπηεξφιεπην.32

Πνιχ ζεκαληηθφ είλαη φηη, φηαλ θάπνην πιηθφ πξννξίδεηαη γηα βηνκεραληθή παξαγσγή θαη

ζηαιεί ζην εξγαζηήξην ζε κνξθή CD-R, ζα πξέπεη πάληα λα θαίγεηαη κε ηελ ηερληθή Disk at

Once θαη φρη Track at once θαη κε ηεξκαηηζκφ ηεο εγγξαθήο (close session). 33

4.3 : ΤΚΔΤΔ ΑΠΟΘΗΚΔΤΗ ΣΟΤ ΣΔΛΙΚΟΤ ΜΔΟΤ

Μεηά ηελ δεκηνπξγία θαη απνζηνιή ηνπ ηειηθνχ κέζνπ ζην εξγαζηήξην ηχπσζεο, ην κνπζηθφ

πξντφλ πξέπεη λα απνζεθεπζεί, είηε γηα ην αξρείν ηνπ ζηνχληην, είηε γηα κειινληηθή ρξήζε.

Σν κέζν απνζήθεπζεο ζε απηήλ ηελ πεξίπησζε ζα πξέπεη λα δηαζθαιίζεη ηελ πνηφηεηα ηνπ

πιηθνχ θαηά ην πέξαο ηνπ ρξφλνπ. Πέξα απφ ηνπο ζθιεξνχο δίζθνπο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη

ζπρλά θαη γηα απηφλ ηνλ ζθνπφ - ηδηαίηεξα κεηά ηελ εκθάληζε ησλ DAWs - ε απνζήθεπζε

ηνπ ηειηθνχ κέζνπ πξαγκαηνπνηείηαη γηα κεγαιχηεξε αζθάιεηα θαη κέζσ ςεθηαθψλ θαζεηψλ

πνπ έρνπλ ηελ δπλαηφηεηα κεγάινπ ρψξνπ απνζήθεπζεο θαη γξήγνξεο κεηαθνξάο

δεδνκέλσλ. Οη πην δεκνθηιείο απφ απηέο παξνπζηάδνληαη παξαθάησ:

DDS (Digital Data Storage)

Γηα ηελ απνζήθεπζε αξρείσλ (back up) είλαη πην δηαδεδνκέλε ε

ςεθηαθή θαζέηα DDS (Digital Data Storage) γλσζηή θαη σο 4mm tape.

Η πέκπηε γεληά ηεο, ε DAT72 , έρεη ρσξεηηθφηεηα 36GB κε ηαρχηεηα

κεηαθνξάο κέρξη θαη 3.5 MB/s, ελψ δίλεηαη εγγχεζε ηνπιάρηζηνλ γηα

100 ρξήζεηο.34

32

Dominique Bassal ,„„CD-R, master for

pressing‟‟http://www.macmusic.org/articles/view.php/lang/en/id/91/The-Practice-of-Mastering-1-History#10,

12/11/2009 33

„„Audio Mastering In Your Computer‟‟,

http://www.soundonsound.com/sos/aug04/articles/computermastering.htm,25/01/2010 & Bob Katz, Mastering

Audio: The art and the science, (Orlando: focal press, 2002), Disk at Once &

Track at once ,ζει 93 34

„„About DDS‟‟, http://www.supermediastore.com/article/u/dds-faq, 20/01/2010

ρήκα 4.6 DDS 4

mm tape

24

AIT (Advanced intelligent tape)

Η απνζήθεπζε γίλεηαη ζε Exabyte format. Η ρσξεηηθφηεηα ηεο

ηειεπηαίαο ηεο γεληάο, ηεο SDX4-200W tape, θηάλεη κέρξη θαη ηα

200GB κε ηαρχηεηα κεηαθνξάο 180MB ην ιεπηφ. Η

ηδηαηηεξφηεηα ηεο AIT είλαη ην memory-in-cassette (MIC), έλα

microchip πνπ είλαη ηνπνζεηεκέλν ζηελ θαζέηα θαη αλαγλσξίδεη

πνπ βξίζθνληαη ζε ζπγθεθξηκέλα ζεκεία ηεο ηαηλίαο

απνζεθεπκέλα θνκκάηηα πιεξνθνξηψλ .35

DLT (Digital Linear Tape)

Η θαζέηα DLT ηεο ½ ίληζαο είλαη έλα κέζν απνζήθεπζεο πνπ έρεη

ρσξεηηθφηεηα κέρξη θαη 40GB. Η ηειεπηαία εμειηγκέλε κνξθή ηεο

είλαη ε SuperDLT II tape κε ρσξεηηθφηεηα κέρξη θαη 300 GB θαη

ηαρχηεηα κεηαθνξάο δεδνκέλσλ κέρξη θαη 36MB/s. Λφγσ ηεο κεγάιεο

ρσξεηηθφηεηαο ην TLD έρεη γίλεη ην βαζηθφ format γηα DVD mastering

.36

35

„What is AIT‟‟,„http://www.topbits.com/ait.html, 20/01/2010 36

„„DLT‟‟,http://searchstorage.techtarget.com/sDefinition/0,,sid5_gci759350,00.html, 22/01/2010

ρήκα 4.7 AIT tapes.

ρήκα 4.8 Quantum

DLT Drive

25

ΚΔΦΑΛΑΙΟ 5

ΜΟΡΦΔ ΔΠΔΞΔΡΓΑΙΑ ΣΟ MASTERING37

Η αιπζίδα ησλ εξγαζηψλ, ην είδνο ηεο επεμεξγαζίαο θαη ε επηινγή ησλ κεραλεκάησλ

εμαξηάηαη θπξίσο απφ ηελ θξίζε ηνπ θάζε ηερληθνχ, ηνλ δηαζέζηκν πξνυπνινγηζκφ ηνπ θάζε

ζηνχληην, θαζψο θαη απφ ην κέζν ζην νπνίν είλαη απνζεθεπκέλε ε πεγή. Παξαθάησ δίλνληαη

κεξηθά παξαδείγκαηα απφ ηηο πην ζπλήζεηο αιπζίδεο εξγαζηψλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζην

mastering. χκθσλα θπξίσο κε ην είδνο ηεο επεμεξγαζίαο πνπ αθνινπζείηαη, γίλεηαη κία

πξνζπάζεηα θαηεγνξηνπνίεζεο ησλ δηαθνξεηηθψλ κνξθψλ πνπ κπνξεί λα δερζεί ην

mastering :

5.1 : ΦΗΦΙΑΚΟ MASTERING

ρήκα 5.1 Αιπζίδα εξγαζηψλ ζην ςεθηαθφ mastering

Σν ζχζηεκα απηφ δέρεηαη κφλν ςεθηαθέο πεγέο. ηελ πεξίπησζε φπνπ ε αξρηθή πεγή είλαη

αλαινγηθή, είλαη αλαγθαζηηθή ε κεηαηξνπή ηεο ζε ςεθηαθή πξηλ ηελ είζνδν. Όηαλ ε πεγή

είλαη ζε CD-R, ζα πξέπεη λα απμεζεί ην sample θαη bit-rate πξηλ ηελ επεμεξγαζία

ηνπιάρηζηνλ ζηα 48KHz/24bit, ψζηε λα απμεζεί ην δπλακηθφ εχξνο ηνπ πιηθνχ θαη λα κελ

γίλνληαη αηζζεηά ζην απηί ηα ζθάικαηα πνπ δεκηνπξγνχληαη θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο

ςεθηαθήο επεμεξγαζίαο.38

Σν ζήκα ζε φιε ηνπ ηελ δηαδξνκή κέρξη θαη ηελ απνζήθεπζε ηνπ

ζην ηειηθφ κέζν παξακέλεη ζηελ ςεθηαθή ηνπ κνξθή θαη, γηα απηφ ηνλ ιφγν, απηή ε αιπζίδα

mastering ζα κπνξνχζε λα απνθαιεζηεί θαη σο υηθιακό mastering. Σν ζήκα ππφθεηηαη κία

κφλν κεηαηξνπή απφ ςεθηαθφ ζε αλαινγηθφ κέζσ ελφο D/A κεηαηξνπέα. Απηφο νδεγείηαη

πξηλ ηα ερεία (ζε κεξηθέο πεξηπηψζεηο είλαη ελζσκαησκέλνο κεο ζηα ερεία), ψζηε λα ππάξρεη

ε δπλαηφηεηα monitoring ζε πξαγκαηηθφ ρξφλν. Η πνηφηεηα απηνχ ηνπ κεηαηξνπέα

37

Όιν ην θεθάιαην βαζίδεηαη θπξίσο ζηηο παξαθάησ πεγέο:

Bob Katz, Mastering Audio: The art and the science, (Orlando: focal press, 2002),the mastering work flow ,ζει

26 & Rich the Tweak, http://www.tweakheadz.com/mastering_your_audio.htm,02/02/2010 & Bill Gibson,

Mixing and Mastering : Audio recordings(Boston:Thomson Course Technology PTR,2006) 38

Bob Katz,The secret of mastering engineer, booklet t.c electronic

DAW

Αχμεζε

sample/bit rate

Μείσζε sample/bit

rate- dither

Φεθηαθή επεμεξγαζία

A/D

Data

files

Φεθηαθέο

πεγέο

Αλαινγηθέο

πεγέο

ερεία D/A

ήκα πεγήο

Δπεμεξγαζκέλν ζήκα

Σειηθφ κέζν

26

επεξεάδεη κφλν ην ερεηηθφ απνηέιεζκα πνπ θηάλεη ζηα απηηά καο θαη φρη απηφ πνπ

θαηαγξάθεηαη ζην ηειηθφ πξντφλ.

ην ηειηθφ ζηάδην ην ζήκα επηζηξέθεη ζην ζηάληαξ sample θαη bit-rate ησλ 44.1KHz/16bit

γηα ην CD.

ε κία πην απιή κνξθή απηνχ ηνπ ζπζηήκαηνο, κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ κφλν ηα

DAWs, κε ηα plug-ins λα αληηθαζηζηνχλ ηνπο πεξηκεηξηθνχο hardware ςεθηαθνχο

επεμεξγαζηέο. Όπσο αλαθέξζεθε θαη ζηηο πξνεγνχκελεο παξαγξάθνπο, γηα πνιινχο δελ

είλαη ε θαιχηεξε δπλαηή πνηνηηθά επεμεξγαζία θαη ηδηαίηεξα ζηελ πεξίπησζε φπνπ ην ηειηθφ

πξντφλ απνζεθεχεηαη ζε CD-R, φπνπ ηα ςεθηαθά ιάζε απμάλνληαη ζεκαληηθά. Σα κφλα

πιενλεθηήκαηα ζε απηή ηελ κνξθή αιπζίδαο είλαη ην ρακειφ θφζηνο θαη ε απνθπγή ηνπ

πνιχ εκθαλνχο jitter, πνπ - ζηελ πεξίπησζε κίαο πεξίπινθεο αιπζίδαο επεμεξγαζηψλ -

δηνξζψλεηαη κφλν κε ηελ ρξήζε πνιχ θαιήο πνηφηεηαο κεηαηξνπέσλ ζήκαηνο, πεξηκεηξηθψλ

κεραλεκάησλ θαη θαισδίσλ.

5.2 : ΤΒΡΙΓΙΚΟ MASTERING

ρήκα 5.2 Αιπζίδα εξγαζηψλ ζην πβξηδηθφ mastering

Η αιπζίδα πνπ παξνπζηάδεηαη ζην ζρήκα 5.2, είλαη απηή πνπ ζπλεζίδεηαη ζηα πεξηζζφηεξα

επαγγεικαηηθά ζηνχληην mastering. Αθνχ γίλεη ε κεηαθνξά ηνπ αξρηθνχ κέζνπ ζην DAW,

φπνπ θαη γίλεηαη ην βαζηθφ editing, νη δηνξζψζεηο θαη νη ξπζκίζεηο ησλ fades, αθνινπζεί ε

επεμεξγαζία ηνπ ζήκαηνο. ην ζχζηεκα απηφ ρξεζηκνπνηνχληαη φια ηα είδε ησλ

επεμεξγαζηψλ (αλαινγηθνί, ςεθηαθνί θαη πβξηδηθνί) θαη γηα απηφ ηνλ ιφγν απηή ε αιπζίδα

mastering ζα κπνξνχζε λα απνθαιεζηεί θαη σο σβριδικό mastering.

Η φιε επεμεξγαζία γίλεηαη ζε πξαγκαηηθφ ρξφλν θαη ην ζήκα, ηαμηδεχνληαο κέζσ ησλ

θαισδίσλ ,ησλ κεηαηξνπέσλ θαη ησλ επεμεξγαζηψλ, επηζηξέθεη πιένλ ζε ςεθηαθή κνξθή

ζην DAW, γηα ηελ δεκηνπξγία ηνπ ηειηθνχ κέζνπ. ηελ πεξίπησζε απηνχ ηνπ είδνπο

αιπζίδαο, ε πνηφηεηα ησλ επεμεξγαζηψλ, ησλ κεηαηξνπέσλ θαη ησλ θαισδίσλ είλαη

θαζνξηζηηθή γηα ην ηειηθφ απνηέιεζκα, ιφγσ ηεο πεξίπινθεο ξνήο ηνπ ζήκαηνο θαη ηεο

ζπρλήο κεηαηξνπήο ηνπ απφ αλαινγηθφ ζε ςεθηαθφ θαη ην αληίζηξνθν. Γηα ηελ απνθπγή ησλ

DAW

Μείσζε sample/bit

rate- dither

Φεθηαθή επεμεξγαζία

Σειηθφ κέζν

A/D

Data

files

Φεθηαθέο

πεγέο

Αλαινγηθέο

πεγέο

D/A

Αλαινγηθή επεμεξγαζία

ήκα πεγήο

Δπεμεξγαζκέλν ζήκα

A/D

&

D/A

Τβξηδηθή επεμεξγαζία

A/D

27

πνιιψλ κεηαηξνπψλ ηνπ ζήκαηνο, ζπλεζίδεηαη λα εθαξκφδεηαη πξψηα ε αλαινγηθή

επεμεξγαζία θαη κεηά ε ςεθηαθή, φπνπ ζα θαηαιήμεη θαη ην ηειηθφ κέζν.

5.3 : ΑΝΑΛΟΓΙΚΟ MASTERING

ρήκα 5.3 Αιπζίδα εξγαζηψλ ζην αλαινγηθφ mastering

ηελ ζρήκα 5.3 παξνπζηάδεηαη κηα αιπζίδα πνπ ζπλεζίδεηαη ζηελ πεξίπησζε φπνπ ην κέζν

ηεο πεγήο είλαη αλαινγηθφ θαη ν ζθνπφο ηεο επεμεξγαζίαο είλαη ε δηαηήξεζε ηεο αλαινγηθήο

ρξνηάο ηνπ κνπζηθνχ πιηθνχ. Σν βαζηθφ editing -ε αθαίξεζε αλεπηζχκεησλ ζεκείσλ, ε ζεηξά

θαη ηα θελά κεηαμχ ησλ θνκκαηηψλ- γίλεηαη ρεηξνθίλεηα, δειαδή κε ηελ επέκβαζε πάλσ

ζηελ ηαηλία. Σα fades θαηαγξάθνληαη ζε πξαγκαηηθφ ρξφλν κε ηελ ειεγρφκελε θίλεζε ησλ

faders ηεο θνλζφιαο πνπ πξνθαιείηαη απφ ηνλ ηερληθφ. Έπεηηα αθνινπζεί ε θχξηα

επεμεξγαζία κε ηελ ρξήζε απνθιεηζηηθά αλαινγηθψλ κεραλεκάησλ. ηελ πεξίπησζε φπνπ

ην πξντφλ πξννξίδεηαη γηα θνπή βηλπιίνπ, ην ζήκα παξακέλεη ζηελ αλαινγηθή ηνπ κνξθή

κέρξη θαη ηελ θαηαγξαθή ηνπ ζην ηειηθφ κέζν, φπσο αθξηβψο ζπλέβαηλε θαη ζηελ

βηνκεραλία ηεο κνπζηθήο πξηλ ηελ εκθάληζε ηεο ςεθηαθήο ηερλνινγίαο. Γηα απηφ ηνλ ιφγν

απηή ε αιπζίδα επεμεξγαζίαο ζα κπνξνχζε λα απνθαιεζηεί θαη σο αναλογικό mastering.

ηελ πεξίπησζε πνπ ην πξντφλ πξννξίδεηαη θαη γηα θνπή ζε CD, ην ζήκα κεηαηξέπεηαη ζε

ςεθηαθφ. Δάλ πξφθεηηαη πξηλ ηελ απνζήθεπζή ηνπ λα δερζεί θαη κία ςεθηαθή επεμεξγαζία,

ζα πξέπεη λα ςεθηνπνηεζεί ζηα 24 bit θαη κεηά ην πέξαο απηήο λα γίλεη ε κείσζε ηεο

αλάιπζεο ηνπ ζην ζηάληαξ sample θαη bit-rate ησλ 44.1KHz/16bit ηνπ CD. ηελ πεξίπησζε

πνπ ην DAW ρξεζηκεχεη κφλν γηα ηελ δεκηνπξγία ηνπ ηειηθνχ κέζνπ, ην αλαινγηθφ ζήκα

ςεθηνπνηείηαη απεπζείαο ζηα 44.1KHz/16bit θαη απνζεθεχεηαη ρσξίο λα γίλεη ε είζνδνο ηνπ

dither.

Μείσζε sample/bit

rate- dither

Φεθηαθή επεμεξγαζία

Αλαινγηθέο

πεγέο

Αλαινγηθή επεμεξγαζία

A/D

ήκα πεγήο

Δπεμεξγαζκέλν ζήκα

DAW

Σειηθφ κέζν

(απνζεθεπκέλν

ζε ςεθηαθή

κνξθή)

Σειηθφ κέζν

(απνζεθεπκέλν

ζε αλαινγηθή

κνξθή)

Πξνο θνπή βηλπιίνπ

Πξνο θνπή CD

28

DAW

Μείσζε sample/bit

rate- dither

Φεθηαθή επεμεξγαζία

Σειηθφ κέζν

A/D

Παιαηφηεξα

formats

ήκα πεγήο

Δπεμεξγαζκέλν ζήκα

Απνζνξπβνπνίεζε Δλίζρπζε

ζήκαηνο

5.4 : REMASTERING

Δληζρπκέλν ζήκα

ρήκα 5.4 Αιπζίδα εξγαζηψλ ζην Remastering

Πνιιέο θφξεο γίλεηαη επεμεξγαζία κνπζηθψλ πξντφλησλ, πνπ είραλ θαηαγξαθεί ζηα

παιαηφηεξα formats - δίζθνη γξακκνθψλνπ 78 rpm ,ηαηλία 4 track θαη δίζθνη Βηλπιιίνπ 33

,78 θαη 45 ζηξνθψλ- κε ζθνπφ ηελ δηαηήξεζε ηνπ κνπζηθνχ πιηθνχ, αιιά θαη ηελ

επαλαθπθινθνξία ηνπο ζε λεφηεξα formats. Απηή ε επεμεξγαζία νλνκάδεηαη Remastering.

ην ζρήκα 5.4 παξνπζηάδεηαη ε βαζηθφηεξε αιπζίδα εξγαζηψλ πνπ πξαγκαηνπνηείηαη θαηά

ηελ δηαδηθαζία ηνπ Remastering.

To ζήκα ζηελ αξρή ςεθηνπνηείηαη. Λφγσ ηνπ θησρνχ ζε ηάζε ζήκαηνο πνπ νδεγείηαη απφ

ηα ζπζηήκαηα αλαπαξαγσγήο ησλ παιαηφηεξσλ formats, είλαη απαξαίηεηε ε θαιήο

πνηφηεηαο ελίζρπζε ηνπ ζήκαηνο πξηλ ηελ ςεθηνπνίεζε. Δπίζεο ε ρακειή ηάζε ηνπ

ζήκαηνο, φπσο θαη ηα κεραληθά κέξε αλαπαξαγσγήο ηνπ πιηθνχ, πξνζζέηνπλ ζφξπβν ζην

ζήκα. Μεηά ηελ ςεθηνπνίεζε ην κεγαιχηεξν κέξνο απηνχ ηνπ ζνξχβνπ αθαηξείηαη κε

εηδηθφ θηιηξάξηζκα, ή θαη κε ηε ρξήζε de-noiser θαη de-clicker. Έπεηηα αθνινπζεί ε

απαξαίηεηε επεμεξγαζία – φπσο ηερληθέο enhancement, compression, limiting θηι- έηζη

ψζηε ην πιηθφ λα κπνξεί λα «ζηαζεί» δίπια ζηηο παξαγσγέο ηεο επνρήο. ην ηειηθφ ζηάδην

ην ζήκα επηζηξέθεη, φπσο θαη ζε φιεο ηηο πξνεγνχκελεο πεξηπηψζεηο, ζην ζηάληαξ sample

θαη bit-rate ησλ 44.1KHz/16bit γηα ηελ ηχπσζε ηνπ ζε CD.

29

ΚΔΦΑΛΑΙΟ 6

ΘΔΧΡΙΑ ΚΑΙ ΣΔΥΝΙΚΔ ΣΗΝ ΡΟΗ ΣΧΝ ΔΡΓΑΙΧΝ ΣΟΤ AUDIO MASTERING

6.1 : ΦΙΛΟΟΦΙΑ ΚΑΙ ΠΗΓΔ ΣΟ ΤΓΥΡΟΝΟ MASTERING

Σν mastering είλαη ε ηέρλε ηνπ ζπκβηβαζκνχ. Η επέκβαζε ζε κία πεξηνρή ζπρλνηήησλ έρεη

πάληα αληίθηππν ζε κία άιιε πεξηνρή θαη γίλεηαη κφλν αλ ην επηηξέπνπλ νη αιιειεπηδξάζεηο

πνπ πξνθαινχληαη απφ απηή. Αθφκα θαη ε επέκβαζε ζηηο ρακειέο ζπρλφηεηεο επεξεάδεη ηελ

αληίιεςε ησλ πνιχ πςειψλ ζπρλνηήησλ. 39

Όηαλ γηα παξάδεηγκα πξαγκαηνπνηείηαη

επεμεξγαζία ζηελ θάζα, απηφ ζίγνπξα επεξεάδεη ην κπάζν, κεξηθέο θνξέο πξνο ην

θαιχηεξν, κεξηθέο θνξέο πξνο ην ρεηξφηεξν. Δάλ ε θάζα ζηεξείηαη φγθνπ, ίζσο λα ππάξρεη ε

δπλαηφηεηα λα θηηαρηεί κε πξνζεθηηθή θαη επηιεθηηθή ηζνζηάζκηζε ζε θάζκα ρακειφηεξν

ηνπ κπάζνπ, πεξίπνπ θάησ απφ ηα 60 Hz. Πξνθεηκέλνπ λα εμνπδεηεξσζεί έλα πξφβιεκα ζην

φξγαλν ηνπ κπάζνπ απαηηείηαη επέκβαζε ζηελ πεξηνρή ησλ ζπρλνηήησλ απφ 80 έσο 100 Hz.

Χζηφζν απηφ κπνξεί λα επεξεάζεη ηηο πνηφ ρακειέο ζπρλφηεηεο ηεο θσλήο, ή ηνπ πηάλνπ, ή

κηαο θηζάξαο.40

ε πνιιά κνπζηθά ηδηψκαηα ην κήλπκα ηεο θσλήο είλαη ην πην ζεκαληηθφ, ζε

άιια είλαη ν ξπζκφο θαη ζε θάπνηα είλαη ε ζθφπηκε παξακφξθσζε θ.ν.θ. Γελ ππάξρνπλ

ζπγθεθξηκέλεο ξπζκίζεηο πνπ λα εθαξκφδνληαη νπνπδήπνηε. Κάζε ηξαγνχδη ζα πξέπεη λα

πξνζεγγίδεηαη απφ ην κεδέλ. Όηαλ ζπλερίδεηαη ε επεμεξγαζία ζε έλα θαηλνχξην θνκκάηη

πξέπεη λα παξαθάκπηνληαη φιεο νη πξνεγνχκελεο ξπζκίζεηο θαη λα αθνχγεηαη ην λέν θνκκάηη

φπσο ήηαλ ζηελ αξρηθή ηνπ κίμε. Γηα απηφ πνιύ ζεκαληηθό είλαη ν κεραληθόο λα γλωξίδεη

όηη νπνηαδήπνηε επέκβαζε ηνπ επεξεάδεη ην ζύλνιν θαη όρη κόλν ηελ ζπγθεθξηκέλε

πεξηνρή πνπ επεκβαίλεη.

Δμαηηίαο απηήο ηεο παξακέηξνπ, πνιιέο θνξέο καδί κε ηα master tapes ζηέιλνληαη θαη

μερσξηζηά κεκνλσκέλα tracks (ζπλήζσο ην πνιχ κέρξη έμη), πνπ ην θαζέλα πεξηέρεη ηελ κίμε

κία νκάδαο νξγάλσλ (sub mixes). Με απηφλ ηνλ ηξφπν πξνζθέξεηαη ε δπλαηφηεηα

επεμεξγαζίαο απηψλ ησλ νξγάλσλ μερσξηζηά, ρσξίο λα επεξεάδεηαη ηφζν έληνλα ην ζχλνιν.

Απηέο νη κίμεηο απνθαινχληαη stems.

ε άιιεο πεξηπηψζεηο ν ηερληθφο κίμεο κεηά απφ ζπλελλφεζε κε ηνλ κεραληθφ mastering

εηνηκάδεη θαη θάπνηεο άιιεο ελαιιαθηηθέο κίμεηο γηα θάζε θνκκάηη. Η θάζε κία απφ απηέο

παξνπζηάδεη δηαθνξεηηθφ επίπεδν έληαζεο ζε θάπνηα φξγαλα, κε ην ζθεπηηθφ φηη απηά ζα

επεξεάζνπλ πεξηζζφηεξν απφ ηα άιια ηελ ζπλνιηθή κίμε ζηελ mastering επεμεξγαζία. Γηα

παξάδεηγκα, ζηελ πεξίπησζε φπνπ ζηελ ζπλνιηθή κίμε ε θσλή θαη ην κπάζν είλαη απηά πνπ

έρνπλ ηελ κεγαιχηεξε βαξχηεηα ζην ζχλνιν, ην πην πηζαλφ είλαη ν κεραληθφο mastering λα

ιάβεη πέληε δηαθνξεηηθέο κίμεηο γηα θάζε θνκκάηη. Η πξψηε ζα είλαη απηή πνπ ζεσξεί ν

ηερληθφο κίμεο σο πην ηζνξξνπεκέλε θαη ε νπνία αλαγξάθεηαη ζπλήζσο σο main mix. Μαδί

κε απηήλ πνιχ πηζαλφ λα ζηείιεη θαη άιιεο δχν κίμεηο, ε κία εθ ησλ νπνίσλ ζα έρεη ιίγν πην

ρακειφ κπάζν ζε ζρέζε κε απηφ ηεο main mix, θαη ζπλεζίδεηαη λα αλαγξάθεηαη σο base

down. Η άιιε ζπλεπψο ζα παξνπζηάδεη ιίγν πην δπλαηφ κπάζν ζε ζρέζε κε ηεο main mix

θαη ζπλήζσο αλαγξάθεηαη σο base up. Με ηελ ίδηα ινγηθή ζα ζηαινχλ ηέινο θαη άιιεο δχν

κίμεηο, ε vocal down θαη ε vocal up , κε ηελ κία λα πεξηιακβάλεη ηελ ρακειφηεξε θαη ηελ

άιιε ηελ πςειφηεξε θσλή ησλ κίμεσλ αληίζηνηρα.41

Με απηφ ηνλ ηξφπν, ν κεραληθφο mastering έρεη ην πεξηζψξην επηινγήο ηεο κίμεο πνπ ζεσξεί

θαηαιιειφηεξε γηα ηελ πην επηηπρή θαη ειεγρφκελε επεμεξγαζία ηνπ ζπλφινπ. Όια απηά ηα

39

Bob Katz, Mastering Audio: The art and the science, (Orlando: focal press, 2002),mastering philosophy and

procedures ,ζει 20 40

Bob Katz, Mastering Audio: The art and the science, (Orlando: focal press, 2002), ζει 104 41

Bob Katz, Mastering Audio: The art and the science, (Orlando: focal press, 2002), ‘‘remixing at the

mastering session‟‟ ,ζει 149

30

αξρεία ήρνπ πνπ ζηέιλνληαη απφ ηνλ ηερληθφ κίμεο γηα λα ηα έρεη ζηελ δηάζεζε ηνπ ν

ηερληθφο mastering νλνκάδνληαη πεγέο (sources) .

6.2 : ΔΙΡΑ ΔΡΓΑΙΧΝ

Η πην δεκνθηιήο ζεηξά ησλ βαζηθψλ εξγαζηψλ πνπ έρεη επηθξαηήζεη γηα ην mastering, αλ θαη

ππάξρνπλ πνιχ ζπρλά εμαηξέζεηο, είλαη:

1. Δditing , απνζνξπβνπνίεζε, ξχζκηζε ησλ fades

2. Βειηηζηνπνίεζε ηεο ηνληθήο ηζνξξνπίαο ησλ θνκκαηηψλ (equalization).

3. Δκπινπηηζκφο ηνπ ήρνπ θαη ηεο ζηεξενθσληθήο εηθφλαο θαη έιεγρνο ηεο

κνλνθσληθήο ζπκβαηφηεηαο.

4. Γπλακηθή επεμεξγαζία (compression)

5. Αχμεζε ηεο ζπλνιηθήο έληαζεο (κε ρξήζε limiter)

6. Μείσζε ηεο αλάιπζεο θαη δηφξζσζε ηνπ ηειηθνχ ζήκαηνο κε dithering

7. πλαξκνιφγεζε ηνπ album (ζεηξά ησλ θνκκαηηψλ θαη δηάξθεηα ησλ κεηαμχ ηνπο

παχζεσλ).

6.3 : EDITING, ΑΠΟΘΟΡΤΒΟΠΟΙΗΗ, ΡΤΘΜΙΗ ΣΧΝ FADES

Όηαλ παξαιάβεη ηα stems θαη ηα master tapes o κεραληθφο mastering, γίλεηαη ε πξψηε θαη

πξνζερηηθφηεξε αθξφαζε ησλ θνκκαηηψλ, γηα ηνλ εληνπηζκφ ηπρφλ ηερληθψλ αηειεηψλ πνπ

πξνήιζαλ θαηά ηελ δηαδηθαζία ηεο ερνγξάθεζεο θαη ηεο κίμεο. Οη αηέιεηεο απηέο ζπλήζσο

είλαη απφηνκεο απμνκεηψζεηο ζηελ έληαζε, θχζεκα, γεληθφηεξνο ζφξπβνο ή θαη κεκνλσκέλνη

ζχληνκνη ζφξπβνη φπσο clicks, pops θαη crackles, φπσο νλνκάδνληαη.

Με ηελ δπλαηφηεηα νπηηθήο επαθήο ηνπ ερεηηθνχ θχκαηνο, πνπ δίλεηαη απφ ηα DAWs, απηά

ηα πξνβιήκαηα κπνξνχλ λα αθαηξεζνχλ, είηε ρεηξνθίλεηα κε editing, είηε κε ηελ ρξήζε

εηδηθεπκέλσλ hardware επεμεξγαζηψλ θαη plug-ins, φπσο ην de-noiser πνπ αθαηξεί ηνλ

γεληθφηεξν ζφξπβν θαη ην θχζεκα , ή θαη ην de-clicker πνπ αθαηξεί ηα clicks, pops θαη

crackles.42

Η ζπκπίεζε έρεη ηελ ηάζε λα εληζρχεη ην ζφξπβν ζε κηα πεγή, ιφγσ ηνπ φηη, φηαλ ην ζήκα

είλαη θάησ απφ ην threshold, ν ζπκπηεζηήο αλεβάδεη ην gain. Έλα πηζαλφ αληίδνην γηα ην

ζφξπβν είλαη ε ήπηα ρακειήο έληαζεο expansion, ηδηαίηεξα ζε επηιεγκέλεο ζπρλφηεηεο. Ο

ζφξπβνο, φπσο ην ζθχξηγκα ηεο ηαηλίαο ή ηεο πξνελίζρπζεο, ε ζνξπβψδεο θηζάξα θαη νη

εληζρπηέο ησλ ζπλζεζάηδεξ, είλαη έλα θνκκάηη ηνπ ήρνπ θαη δελ απνηειεί πάληα πξφβιεκα.

Πνιιέο θνξέο είλαη ρξήζηκν λα κελ απνβάιιεηαη ηειείσο ν ζφξπβνο, αιιά λα επηδέρεηαη

κηθξέο βειηηψζεηο, ιακβάλνληαο ππ‟ φςηλ πσο ηα πην δπλαηά ζήκαηα θαιχπηνπλ ην ζφξπβν

θαη ν αθξναηήο δελ αληηιακβάλεηαη ηφζν ην ζφξπβν φζν ηε κνπζηθή. Γεληθά κηα κείσζε ηνπ

ζνξχβνπ απφ 1 έσο 4 dB ζηε ζηελή πεξηνρή γχξσ ζηα 3-5 kHz κπνξεί λα είλαη αξθεηά

απνηειεζκαηηθή θαη κε αληηιεπηή ζην απηί.43

ην mastering πνιιέο θνξέο κπνξεί λα ρξεηαζηεί λα κεγαιψζεη ή λα κηθξχλεη ζε δηάξθεηα

έλα θνκκάηη. Καη ζε απηή ηελ πεξίπησζε είλαη απαξαίηεην ην editing, γηα ηελ επαλάιεςε ή

αθαίξεζε απνζπαζκάησλ ηνπ ερεηηθνχ πιηθνχ.

Μία άιιε ζεκαληηθή επεμεξγαζία είλαη ε νκαιή ξχζκηζε ησλ fades ε νπνία ζα πξέπεη λα

μεθηλάεη θαη λα θαηαιήγεη απφ θαη ζε πιήξε ζησπή. Απηή κπνξεί λα γίλεη ή ρεηξνθίλεηα ζε

πξαγκαηηθφ ρξφλν κε ηελ ρξήζε ησλ faders ηεο θνλζφιαο, ή κε ηελ αθξηβή ςεθηαθή ξχζκηζε

ηεο θακπχιεο ησλ fades κέζσ ησλ DAWs.

42

Larry Calhoun, „„Getting Rid of That Snap, Crackle & Pop‟‟, http://www.laaudiofile.com/rid.htm,25/03/2010 43

Bob Katz, Mastering Audio: The art and the science, (Orlando: focal press, 2002), ‘‘noise reduction

techniques‟‟ ,ζει 140-141

31

6.4 : ΙΟΣΑΘΜΙΗ (EQUALIZATION)

Έλαο βαζηθφο ζθνπφο ηνπ mastering είλαη ε απφθηεζε αθξηβνχο ηνληθήο ηζνξξνπίαο.

Με ηελ ζσζηή ηζνζηάζκηζε ην ηειηθφ απνηέιεζκα ζα αθνχγεηαη εμίζνπ θαιά ζε πνιιά

δηαθνξεηηθά ζπζηήκαηα αλαπαξαγσγήο θαη ην ζχλνιν ηνπ άικπνπκ πην νκνηνγελέο. Οη

ζθνπνί ηεο ηζνζηάζκηζεο ζην mastering είλαη δηαθνξεηηθνί απφ απηνχο ηεο κίμεο. ηελ κίμε

γίλνληαη κεγάιεο απμνκεηψζεηο, απφ 3 κέρξη θαη 15 dB, επεκβαίλνληαο ζεκαληηθά ζηελ ρξνηά

ηνπ θάζε νξγάλνπ μερσξηζηά. Τπάξρεη θαη ζην mastering ε πεξίπησζε λα ρξεηαζηεί ε

αλάδεημε νξηζκέλσλ νξγάλσλ- ηδηαίηεξα ηνπ κπάζνπ, ηεο θσλήο θαη ησλ πηάησλ- αιιά ν

θχξηνο ζηφρνο είλαη ε παξαγσγή κηαο θαιήο θαζκαηηθήο ηζνξξνπίαο. Γηα απηφλ ηνλ ιφγν νη

ξπζκίζεηο ζην EQ είλαη πνιχ πην κηθξέο, ηεο ηάμεσο ησλ δέθαησλ ηνπ dB, ή κέρξη θαη 2 κε

3dB ην πεξηζζφηεξν θαη πξαγκαηνπνηνχληαη θαηά κήθνο φιεο ηεο θαζκαηηθήο πεξηνρήο.

Σν ζεκαληηθφηεξν πξηλ ηελ ρξήζε ηνπ EQ είλαη λα γλσξίδεη ν κεραληθφο ην ζπρλνηηθφ εχξνο

ησλ κνπζηθψλ νξγάλσλ, θαζψο θαη ηηο θπξηφηεξεο απφ ηηο βαζηθέο θαη αξκνληθέο ζπρλφηεηεο

πνπ πξνζδηνξίδνπλ ηελ ρξνηά ηνπ θάζε νξγάλνπ. Δμίζνπ ζεκαληηθφ γηα ηνλ κεραληθφ

mastering είλαη λα είλαη ζε ζέζε λα αλαγλσξίζεη κε ην απηί πνηεο είλαη νη ζπρλνηηθέο

πεξηνρέο, αιιά θαη πνηέο πξέπεη λα είλαη νη ζπγθεθξηκέλεο ζπρλφηεηεο πνπ πξέπεη λα

επέκβεη, πξάγκα πνπ απνθηάηαη θπξίσο κε ηελ εκπεηξία θαη ηελ εμάζθεζε.44

Έλα άιιν ζεκαληηθφ ζηνηρείν είλαη λα κπνξεί λα αληηιακβάλεηαη ή λα γλσξίδεη απφ πνηα

ηνληθή θιίκαθα είλαη γξακκέλν ην θάζε θνκκάηη, ψζηε λα κεηαθξάζεη ηνπο ηφλνπο ηεο

θιίκαθαο κε ηηο ζεκειηψδεηο θαη αξκνληθέο ζπρλφηεηεο πνπ αληηζηνηρνχλ ζηνλ θάζε ηφλν.

Με απηφλ ηνλ ηξφπν πξνζαλαηνιίδεηαη ζε κία ινγηθή ηζνζηάζκηζεο, πνπ αλαδεηθλχεη ηελ

ηνληθή ηζνξξνπνία ηνπ θνκκαηηνχ.

ρήκα 6.1 Σν ζπρλνηηθφ εχξνο ησλ νξγάλσλ θαη νη ζεκειηψδεηο ζπρλφηεηεο πνπ

αληηζηνηρνχλ γηα θάζε ηφλν.45

44

Bob Katz, Mastering Audio: The art and the science, (Orlando: focal press, 2002), ζει 99-100 & Paul White

and Mike Senior, „„Using Equalisation‟‟, http://www.soundonsound.com/sos/Aug01/articles/usingeq.asp,

26/03/2010 & Audio Mastering Guide, http://suresoundmastering.com/mastering.php, 30/03/2010 45

Paul White and Mike Senior, ‘‘Using Equalisation’’,

http://www.soundonsound.com/sos/Aug01/articles/usingeq.asp, 26/03/2010

32

6.4.1 : ΤΥΝΟΣΙΚΔ ΠΔΡΙΟΥΔ ΣΟΤ ΑΚΟΤΣΙΚΟΤ ΦΑΜΑΣΟ

ΠΔΡΙΟΥΔ ΔΤΡΟ

ΤΥΝΟΣΗΣΧΝ(Hz)

1ε

Πνιχ ρακειψλ

πρλνηήησλ

20 – 60

Η πεξηνρή ησλ πνιχ ρακειψλ

απνηειείηαη απφ ήρνπο πνπ πεξηζζφηεξν

αηζζαλφκαζηε παξά ηνπο αθνχκε. Απηέο

νη ζπρλφηεηεο πξνζδίδνπλ ηελ αίζζεζε

ηεο δχλακεο, αιιά ζε πεξίπησζε

ππεξβνιηθήο παξνπζίαο θάλνπλ ην

ζχλνιν λα αθνπζηεί πην κνπληφ.

2ε

Υακειψλ θαη

ρακεινκεζαίσλ

πρλνηήησλ

60 – 250

Η πεξηνρή ησλ ρακειψλ πεξηιακβάλεη ηηο

ζεκειηψδεηο λφηεο ησλ βάζηκσλ νξγάλσλ

θαη είλαη ε βαζηθή πεξηνρή γηα ηελ

γεληθφηεξε ηζνξξνπία ηνπ ζπλφινπ. Η

παξαπάλσ ελίζρπζε ζε απηήλ ηελ πεξηνρή

πξνζζέηεη έλα πνκπψδεο χθνο ζην

ζχλνιν.

3ε

Μεζαίσλ

πρλνηήησλ

250 – 2000

ε απηήλ ηελ πεξηνρή βξίζθνληαη νη

«θησρφηεξεο» αξκνληθέο ησλ

πεξηζζφηεξσλ νξγάλσλ. Η έκθαζε ζε

απηήλ ηελ πεξηνρή θνπξάδεη ην αλζξψπηλν

απηί. πγθεθξηκέλα ε ελίζρπζε απφ ηνπο

500 έσο θαη ηνπο 1000 θχθινπο

ζθιεξαίλεη ηνλ ήρν ελψ ε ελίζρπζε απφ

ηνπο 1000 κέρξη θαη ηνπο 2000 πξνζδίδεη

κηα ιεπηφηεηα, αιιά θαη έιιεηςε φγθνπ

ζηα φξγαλα.

4ε

Μεζαίσλ-πςειψλ

πρλνηήησλ

2000 – 4000

ε απηήλ ηελ πεξηνρή παξνπζηάδνληαη νη

πεξηζζφηεξεο βαζηθέο αξκνληθέο ηεο

θσλήο. Ιδηαίηεξα ζηελ πεξηνρή ησλ 3 KHz

ιχλεηαη ην πξφβιεκα ζε πεξίπησζε πνπ

ηα θσλεηηθά ζηεξνχληαη επθξίλεηαο

5ε

Presence (παξνπζίαο)

4000 – 6000

Δίλαη ε πην θαζνξηζηηθή πεξηνρή φζνλ

αθνξά ηελ δηαχγεηα ηνπ ζπλφινπ. Η

ελίζρπζε απηήο ηεο πεξηνρήο δίλεη ηελ

αίζζεζε φηη ην ζχλνιν αθνχγεηαη πην

θνληά θαη πην δπλαηά, ηδηαίηεξα φηαλ ε

αχμεζε γίλεηαη ζηελ πεξηνρή ησλ 5KHz.

6ε

Brilliance

(ιακπξφηεηαο)

6000 – 16000

ε απηήλ ηε πεξηνρή πεξηέρεηαη ε

ιακπξφηεηα ησλ πεξηζζφηεξσλ νξγάλσλ.

Η ππεξβνιηθή ηεο φκσο ελίζρπζε

πξνθαιεί ζπξηγκφ ζηηο θσλέο θαη ζηνπο

πςεινχο ήρνπο.

Πίλαθαο 6.1 Έμη βαζηθέο πεξηνρέο θαηά κήθνο ηνπ αθνπζηηθνχ θάζκαηνο. Ο δηαρσξηζκφο

ηνπο έρεη βαζηζηεί ζχκθσλα κε ηελ μερσξηζηή αίζζεζε πνπ πξνθαιεί ην ζπρλνηηθφ

πεξηερφκελν ηεο θάζε πεξηνρήο.46

46

Γεκήηξεο Γψδεο,Ητοληυία: Η δημιοσργία με ηην ζύγτρονη ηετνολογία,(Αζήλα, εθδφζεηο,

„„ΙΧΝ‟‟,2001,ζει.416

33

Πέξα απφ απηέο ηηο έμη βαζηθέο πεξηνρέο ζα κπνξνχζαλ λα μερσξίζνπλ θαη θάπνηεο άιιεο

ππνπεξηνρέο ζπρλνηήησλ κηθξφηεξνπ κήθνπο, φπνπ ε ελίζρπζε ή κείσζε ηνπο, επεξεάδεη

ηδηαίηεξα ηελ ηειηθή ρξνηά ηνπ κνπζηθνχ πιηθνχ. χκθσλα κε ηνλ Bνb Katz έρνπλ

νξηνζεηεζεί θάπνηεο πεξηνρέο ζπρλνηήησλ (ζρήκα 6.2 ) βάζεη ησλ νπνίσλ εμεγείηαη γηα πνην

ιφγν έλαο ήρνο αθνχγεηαη κνπληφο ή αδχλακνο θηι.

ρήκα 6.2

47 Οη πεξηνρέο ζπρλνηήησλ νξηνζεηεκέλεο ζχκθσλα κε ηελ ρξνηά πνπ πξνζδίδνπλ

ζην ζχλνιν.

Παξαθάησ δίλνληαη κεξηθά παξαδείγκαηα ηεο επηξξνήο πνπ πξνθαινχλ θάπνηεο απφ απηέο

ηηο πεξηνρέο.

muddy : ν ήρνο αθνχγεηαη ζνιφο φηαλ ππεξηζρχεη ε πεξηνρή ησλ 250 Hz.

thick : ν ήρνο αθνχγεηαη παρχο φηαλ ππεξηζρχεη ε ζπρλνηηθή πεξηνρή απφ ηα 240 έσο θαη ηα

800 Hz.

punchy bass impact : ζηελ πεξηνρή απφ 140 έσο θαη 400 Hz εκθαλίδεηαη ε θαζαξή θαη

δπλαηή παξνπζία ηνπ ρηππήκαηνο ηνπ κπάζνπ.

slam : Όηαλ θπξηαξρεί κφλν ην βαζχ ρηχπεκα ηνπ κπάζνπ ή ηεο θάζαο, ηφηε είλαη απμεκέλε

ε πεξηνρή γχξσ απφ ηα 130 κέρξη θαη ηα 200 Hz πεξίπνπ.

warm : ε αχμεζε ζηελ πεξηνρή απφ 200 έσο θαη 600 Hz πξνζδίδεη ηελ αίζζεζε ηνπ δεζηνχ

ήρνπ. Σν ίδην επηηπγράλεηαη θαη κε κείσζε ζηελ πεξηνρή απφ 3 κέρξη θαη 7 KHz.

boxy : ε ηδηαίηεξε αχμεζε ζηελ πεξηνρή απφ ηα 300 κέρξη θαη ηα 800 Hz πξνζδίδεη ζηνλ ήρν

έλα ππεξβνιηθφ φγθν ρσξίο δπλακηθέο.

boomy fat bass : ν βαζχο θαη ππφθσθνο ήρνο ηνπ κπάζνπ παξνπζηάδεηαη ζηελ πεξηνρή απφ

150 κέρξη θαη 200 Hz πεξίπνπ.

nasal : ε αχμεζε ζηελ πεξηνρή γχξσ απφ ηα 700 κέρξη 1.500 Hz πεξίπνπ πξνζδίδεη ζην

ζχλνιν κία έλξηλε ρξνηά.

presence : νη θαζαξνί θαη δπλαηνί ήρνη εκθαλίδνληαη απφ ηα 2 κέρξη θαη ηα 8 KHz. Η

ππεξβνιηθή αχμεζε φκσο απηήο ηεο πεξηνρήο κέρξη θαη ηα 10 KHz θάλεη ηνλ ήρν λα

αθνχγεηαη ηδηαίηεξα ηξαρχο (harsh).

47

Bob Katz, Mastering Audio: The art and the science, (Orlando: focal press, 2002), ζει 43

34

edgy : ε ελίζρπζε ζηελ πεξηνρή απφ 4 έσο θαη 7 ΚΗz θάλεη ηνλ ήρν πην επέμαπην θαη

επηζεηηθφ, ηδηαίηεξα φηαλ ππάξρνπλ ράιθηλα πλεπζηά ζηελ κίμε.

dull : ε κείσζε ζηελ πεξηνρή απφ 7 έσο θαη 16 KHz θάλεη ηνλ ήρν λα αθνχγεηαη κνπληφο.

thin : ε έιιεηςε παξνπζίαο ησλ ζπρλνηήησλ απφ 75 έσο θαη 600 Hz θάλνπλ ηνλ ήρν λα

αθνχγεηαη αδχλακνο.48

ρήκα 6.3 Δλδεηθηηθέο ζπρλνηηθέο πεξηνρέο πνπ αληηζηνηρνχλ ζηελ θχξηα παξνπζία κίαο

νκάδαο κνπζηθψλ νξγάλσλ.

48

Bob Katz, Mastering Audio: The art and the science, (Orlando: focal press, 2002), ζει 43

35

ην ζρήκα 6.3 παξνπζηάδεηαη κία νκάδα εθ ησλ ζπλεζέζηεξσλ νξγάλσλ πνπ

ρξεζηκνπνηνχληαη ζηηο πεξηζζφηεξεο παξαγσγέο, θαζψο θαη νη ζπρλνηηθέο πεξηνρέο φπνπ

εκθαλίδεηαη πην έληνλα ε παξνπζία ηνπο, φπσο θαη θάπνηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο

ρξνηάο ηνπο θαηά κήθνο ηνπ αθνπζηηθνχ θάζκαηνο. 49

Δίλαη ζεκαληηθφ λα ζεκεησζεί πσο νη ηηκέο πνπ παξνπζηάδνληαη ζην ζρήκα 6.3 είλαη θαηά

πξνζέγγηζε, εθφζνλ εμαξηψληαη θπξίσο απφ ηελ θχζε θαη ηνλ ηξφπν εθηέιεζεο ηνπ θάζε

νξγάλνπ, θαζψο θαη απφ ην είδνο ηεο κνπζηθήο. Γηα παξάδεηγκα ην ζπρλνηηθφ θάζκα κίαο

γπλαηθείαο θσλήο απέρεη ζεκαληηθά απφ κίαο αληξηθήο, φπσο θαη ην ζπρλνηηθφ θάζκα κίαο

ξπζκηθήο θηζάξαο απφ εθείλν κίαο ζνιηζηηθήο θηι.

Γεληθά, παξαηεξψληαο ηελ ζπλνιηθή εηθφλα ηνπ ζρεδίνπ πνπ ζρεκαηίδεηαη θαηά κήθνο ηνπ

θάζκαηνο, βγαίλεη ην ζπκπέξαζκα πψο ε θχξηα παξνπζία φισλ απηψλ ησλ νξγάλσλ

ζπζζσξεχεηαη ζε δχν βαζηθέο πεξηνρέο ζπρλνηήησλ.

Η κία πεξηιακβάλεη θπξίσο ρακειέο θαη ρακειν-κεζαίεο ζπρλφηεηεο, μεθηλψληαο απφ ηα 80

Hz κέρξη θαη ηα 400 Hz . Η άιιε πεξηιακβάλεη κεζαην-πςειέο, απφ ηα 800 κέρξη θαη ηα

10000 Hz, θαηαιακβάλνληαο ηελ γθάκα ησλ κεγαιχηεξσλ ζπρλνηήησλ ηεο κεζαίαο πεξηνρήο

κέρξη θαη ηηο κηθξφηεξεο ζπρλφηεηεο ηεο πεξηνρήο Brilliance.

χκθσλα κε ην ζρήκα 6.3 νη ζεκαληηθφηεξεο ρακειέο ζπρλφηεηεο ησλ πεξηζζφηεξσλ

νξγάλσλ ζπγρένληαη ζην θάζκα ησλ 100 έσο θαη 300 Hz. πκπίπηεη δειαδή αθξηβψο κε ηελ

πεξηνρή φπνπ βξίζθεηαη θαη ε θχξηα παξνπζία ηνπ κπάζνπ, επηβεβαηψλνληαο ην πφζν

επεξεάδεηαη ην ζχλνιν φηαλ γίλεηαη ε νπνηαδήπνηε επέκβαζε ζην φξγαλν απηφ.

Απφ ηελ άιιε κεξηά, ζην θάζκα ησλ ζπρλνηήησλ απφ 1 έσο θαη 7 KHz, παξαηεξείηαη έληνλε

ζχγρπζε ζεκαληηθψλ αξκνληθψλ κεηαμχ ηεο θσλήο θαη ησλ ηπκπάλσλ. Απνδεηθλχεηαη έηζη

κε ηνλ ίδην ηξφπν ε άκεζε επηξξνή πνπ δέρνληαη απηά ηα δχν φξγαλα ζε νπνηαδήπνηε

παξέκβαζε ζε απηήλ ηελ πεξηνρή.50

6.4.2 : Σχπνη θίιηξσλ

Οη ηχπνη ησλ ηζνζηαζκηζηψλ θαζνξίδνληαη ζχκθσλα κε ηνλ ηχπν ηνπ θπθιψκαηνο θίιηξσλ

πνπ δηαζέηνπλ. Τπάξρνπλ ηξείο βαζηθνί ηχπνη θίιηξσλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζηα EQs. Σα

high-cut θαη low-cut, ηα ηχπνπ shelving θαη ηα παξακεηξηθά θίιηξα.

High-cut και Low-cut θίληρα

ρήκα 6.4 Η θακπχιε απνθνπήο ηνπ high θαη low cut θίιηξνπ

49

Paul White and Mike Senior, „„Using Equalisation‟‟,

http://www.soundonsound.com/sos/Aug01/articles/usingeq.asp, 26/03/2010 50

Γηθφ κνπ ζπκπέξαζκα

36

Δίλαη ε πην απιή κνξθή θίιηξσλ, δηφηη ε κφλε δπλαηφηεηα πνπ δίλεηαη είλαη ε ζηαδηαθή

κείσζε -έσο ην άπεηξν- κίαο εθ ησλ δχν αθξαίσλ πεξηνρψλ ηνπ ζπρλνηηθνχ θάζκαηνο. ηελ

πεξίπησζε ηεο πεξηνρήο ησλ πςειψλ ε απνθνπή γίλεηαη κε ην High-cut θαη ησλ ρακειψλ κε

ην Low-cut. Απηή μεθηλάεη απφ ηελ ζπρλφηεηα πνπ νξίδεη ν θάζε ρξήζηεο (ζπρλφηεηα

απνθνπήο), κε ην ππφινηπν ζπρλνηηθφ εχξνο λα παξακέλεη αλεπεξέαζην.51

Γηα απηφλ ηνλ ιφγν ρξεζηκνπνηείηαη ζπρλά θαηά ηελ ερνιεςία δσληαλψλ ζπλαπιηψλ θαη

ερνγξαθήζεσλ, απνθεχγνληαο κε απηφλ ηνλ ηξφπν ηελ θαηαγξαθή αλεπηζχκεησλ

ζπρλνηηθψλ πεξηνρψλ θαη ζνξχβνπ. ην mastering ηα θίιηξα απηνχ ηνπ είδνπο δελ βξίζθνπλ

ζπρλά ρξήζε, θαζψο ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο νη ζπρλφηεηεο πνπ έρνπλ παξακείλεη θαηά ηελ

ερνγξάθεζε θαη ηε κίμε είλαη ρξήζηκεο θαη απηφ πνπ ρξεηάδεηαη είλαη κία πην αθξηβήο

ηζνζηάζκηζε ηνπο. Αθφκα θαη νη ππφερνη κεξηθέο θνξέο θάλνπλ ην ζχλνιν λα αθνχγεηαη

θαιχηεξα.52

ηελ πεξίπησζε φκσο πνπ ε επηξξνή ηνπο είλαη αξλεηηθή, ε ρξήζε ελφο Low-

cut θίιηξνπ γηα ηελ απνθνπή απηψλ ησλ ζπρλνηήησλ πνιχ πηζαλφλ λα θαλεί ρξήζηκε.

Low και high shelving θίληρα

ρήκα 6.5 Η high θαη low self θακπχιε

Σα low θαη high shelving θίιηξα επεκβαίλνπλ θαη απηά πάλσ ζηηο δχν αθξαίεο πεξηνρέο ηνπ

ζπρλνηηθνχ θάζκαηνο. ε απηά ηα θίιηξα ππάξρεη ε δπλαηφηεηα κείσζεο αιιά θαη αχμεζεο

ηεο έληαζεο. Μία άιιε ζεκαληηθή δηαθνξά είλαη νη επηθιηλείο θακπχιεο απμνκείσζεο, νη

νπνίεο κεηά απφ έλα ζπγθεθξηκέλν ζεκείν ζηαζεξνπνηνχλ ην επίπεδν έληαζεο ησλ

ζπρλνηήησλ, κέρξη θαη ην ηειεπηαίν άθξν ηνπ αθνπζηηθφ θάζκαηνο.

Ο ηερληθφο επηιέγνληαο ην επίπεδν ελίζρπζεο θαη ηελ ζπρλφηεηα shelf θαζνξίδεη απφ πνηφ

ζεκείν θαη κε πφζε έληαζε ζα γίλεη ε απμνκείσζε. Η ζπρλφηεηα shelf είλαη απηή πνπ ε

έληαζε ηεο έρεη δηαθνξά 3 dB ιηγφηεξα απφ ην αλψηαην επίπεδν ελίζρπζεο ή εμαζζέλεζεο

πνπ έρεη νξηζζεί απφ ηνλ ρεηξηζηή. (βι .ζρήκα 6.5 )53

51

Paul White & Martin Walker, „„Sequencer EQ Masterclass‟‟,

http://www.soundonsound.com/sos/May03/articles/sequencereq.asp, 26/03/2010 52

Bob Katz,The secret of mastering engineer, booklet t.c electronic 53

Γεκήηξεο Γψδεο,Ητοληυία: Η δημιοσργία με ηην ζύγτρονη ηετνολογία,(Αζήλα, εθδφζεηο,

„„ΙΧΝ‟‟,2001,ζει.403

ζπρλφηεηα shelf

37

Σα θίιηξα ηχπνπ shelving αλαιακβάλνπλ έλα απμεκέλν ξφιν ζην mastering, ηδηαίηεξα γηα

ηελ αλάδεημε ησλ αθξαίσλ ζπρλνηήησλ, αιιά θαη γηα ηνλ έιεγρν φινπ ηνπ ζπλφινπ.54

Παραμεηρικά θίληρα

ρήκα 6.6 Η θακπχιε απμνκείσζεο ελφο παξακεηξηθνχ θίιηξνπ.

Με ηα παξακεηξηθά θίιηξα δίλεηαη ε δπλαηφηεηα κείσζεο θαη ελίζρπζεο πεξηνρψλ πνπ

βξίζθνληαη, φρη κφλν ζηηο αθξαίεο πεξηνρέο, αιιά θαη ζηα ελδηάκεζα ζεκεία ηνπ κήθνπο ηνπ

θάζκαηνο. Η επηινγή ηεο πεξηνρήο θαζνξίδεηαη απφ ηελ θεληξηθή ζπρλφηεηα πνπ νξίδεη ν

ρξήζηεο. ηα πεξηζζφηεξα παξακεηξηθά θίιηξα ππάξρεη θαη ε δπλαηφηεηα ξχζκηζεο ηνπ

πιάηνπο ηεο πεξηνρήο πνπ πεξηβάιιεη ηελ θεληξηθή ζπρλφηεηα. Σν πιάηνο απηφ επεξεάδεηαη

ζχκθσλα κε ηελ ηηκή πνπ δίλεηαη ζην Q.55

Σν Q είλαη ν ιφγνο πνπ πξνθχπηεη απφ ηελ δηαίξεζε ηεο θεληξηθήο ζπρλφηεηαο πξνο ηελ

δηαθνξά ησλ δχν ζπρλνηήησλ πνπ βξίζθνληαη ζηα άθξα ηνπ πιάηνπο ηεο πεξηνρήο .

f c = θεληξηθή ζπρλφηεηα

f 1 = πςειφηεξε ζπρλφηεηα ηεο πεξηνρήο

f 2 = ρακειφηεξε ζπρλφηεηα ηεο πεξηνρήο

f 1 - f 2 = πιάηνο πεξηνρήο 56

χκθσλα κε ηνλ ηχπν παξαηεξείηαη φηη, φζν πην πςειή είλαη ε ηηκή ηνπ Q, ηφζν κηθξφηεξν

είλαη θαη ην εχξνο ζπρλνηήησλ πνπ επεξεάδνληαη γχξσ απφ ηελ θεληξηθή ζπρλφηεηα θαη ην

αληίζηξνθν.

Οη παξακεηξηθνί ηζνζηαζκηζηέο είλαη έλα απφ ηα πην ρξήζηκα εξγαιεία ζην mastering, ηφζν

γηα ηελ ξχζκηζε ηεο ζπλνιηθήο ηνληθήο ηζνξξνπίαο , φζν θαη γηα ηελ

αληηκεηψπηζε ηερληθψλ πξνβιεκάησλ αθνπζηηθήο, φπσο αληερήζεηο, ζφξπβν θιπ

54

Bob Katz,The secret of mastering engineer, booklet t.c electronic 55

Paul White & Martin Walker, „„Sequencer EQ Masterclass‟‟,

http://www.soundonsound.com/sos/May03/articles/sequencereq.asp, 26/03/2010 56

Γεκήηξεο Γψδεο,Ητοληυία: Η δημιοσργία με ηην ζύγτρονη ηετνολογία,(Αζήλα, εθδφζεηο,

„„ΙΧΝ‟‟,2001,ζει.413

Q = f c / (f 1 - f 2)

38

6.4.3 : ΣΔΥΝΙΚΔ ΙΟΣΑΘΜΙΗ ΣΟ MASTERING

Οη αληίζεηεο πεξηνρέο αιιειεπηδξνχλ. Γηα παξάδεηγκα: έλα κηθξφ βχζηζκα ζηηο

ρακεινκεζαίεο ζπρλφηεηεο (~250Hz) είλαη παξφκνην κε ηελ ελίζρπζε ησλ πςεινκεζαίσλ

(~5kHz). Η ηξαρχηεηα ζηηο πςεινκεζαίεο (π.ρ. ζε κηα ηξνκπέηα) κπνξεί λα δηνξζσζεί κε

βχζηζκα ζηελ πεξηνρή ησλ 6 κε 8 kHz, ή κε ελίζρπζε ησλ ρακεινκεζαίσλ πεξίπνπ ζηα

250Hz. Η απψιεηα φκσο έζησ θαη ½ dB ζηα 7 kHz κπνξεί λα κεηψζεη ηελ αίζζεζε ησλ

πλεπζηψλ. Απηφ κπνξεί λα απνθαηαζηαζεί κε κηα κηθξή αχμεζε ηνπ ¼ dB ζηελ πεξηνρή 15-

20 kHz. Όιεο απηέο νη ξπζκίζεηο ζα πξέπεη λα γίλνληαη κε θαξδχ Q, δηφηη νη πην νκαιέο

θιίζεηο ηνπ equalizer αθνχγνληαη ζρεδφλ πάληα πην θπζηθά απφ ηηο νμείεο. Γη απηφ ην ιφγν

ηα Q ησλ 0.6 έσο 0.8 είλαη ηα επηθξαηέζηεξα.

Σα κεγάια Q (πάλσ απφ 2) ζπλήζσο ρξεζηκνπνηνχληαη γηα πην αθξηβείο ηζνζηαζκίζεηο θαη

φρη γηα ηελ αλάδεημε ηεο ρξνηάο θάπνησλ νξγάλσλ. Κπξίσο ελδείθλπληαη γηα δηφξζσζε ζε

ηερληθά πξνβιήκαηα θαηά ηελ ερνγξάθεζε, φπσο ζηελνχ θάζκαηνο αληερήζεηο ζηηο ρακειέο

ζπρλφηεηεο, ή ζφξπβνη ζηηο πνιχ πςειέο. Μηα θιαζηθή ηερληθή γηα ηελ αλεχξεζε κηαο

αληήρεζεο είλαη ε κεγάιε ελίζρπζε κε θαξδχ Q ηεο πξνβιεκαηηθήο πεξηνρήο ζπρλνηήησλ,

πξνθεηκέλνπ ε αλεπηζχκεηε αληήρεζε λα αθνπζηεί ππεξβνιηθά. Αθνινπζεί ε ζάξσζε ζηηο

ζπρλφηεηεο γχξσ απφ απηήλ, κέρξη ε αληήρεζε λα αθνπζηεί θαηά ην κέγηζην. Μεηά ηνλ

εληνπηζκφ ηεο ην επφκελν βήκα είλαη ην ζηέλεκα ηνπ Q θαη ε βχζηζε ηεο ζπγθεθξηκέλεο

πεξηνρήο.57

Τπάξρεη φκσο θαη κία δεκνθηιήο ηερληθή κε κεγάια Q, ε ιεγφκελε “frequency feathering”,

ε νπνία δελ έρεη λα θάλεη κε ηελ δηφξζσζε θάπνηνπ ηερληθνχ πξνβιήκαηνο, αιιά κε ηελ

βειηηζηνπνίεζε ηεο ηνληθήο ηζνξξνπίαο. ε απηήλ ηελ ηερληθή, αληί λα γίλεη κηα κεγάιε

απμνκείσζε ζε κία ζπρλφηεηα, πξνζηίζεληαη κηθξφηεξεο απμνκεηψζεηο ζε παξαπιήζηεο

ζπρλφηεηεο. Γηα παξάδεηγκα, αληί λα πξνζηεζνχλ 3dB ζηελ πεξηνρή ησλ 100 HZ , κπνξνχλ

λα πξνζηεζνχλ 1.5 dB ζηελ θεληξηθή ζπρλφηεηα θαη απφ 0.5 ζηα 80 θαη 120 HZ. Απηέο νη

απμνκεηψζεηο ζε ζπλδπαζκφ κε ζηελφ Q επηθέξνπλ κία πην νκαιή θαη ήπηα αιιαγή,

απνθεχγνληαο ηελ έληνλε ζάξσζε ησλ γχξσ ζπρλνηήησλ. 58

Μηα άιιε βαζηθή ηερληθή πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζην mastering είλαη ε ζηηγκηαία ζχγθξηζε

κεηαμχ δπν δηαθνξεηηθψλ ξπζκίζεσλ ζην equalizer, ή ε ζχγθξηζε ηνπ κνπζηθνχ ζέκαηνο κε

θαη ρσξίο equalizer. Σν πξφβιεκα πνπ κπνξεί λα δεκηνπξγεζεί κε ηελ πξψηε κέζνδν είλαη

φηη κε ηελ κηα ζηηγκηαία ζχγθξηζε δελ κπνξεί λα γίλνπλ αληηιεπηέο νη κηθξέο δηαθνξέο

ελίζρπζεο ζπρλνηήησλ. Μηα ελίζρπζε φκσο κηθξφηεξε θαη απφ 1/2dB, κε κηα

πξνζερηηθφηεξε αθξφαζε, έρεη αληίθηππν ζην κνπζηθφ απνηέιεζκα.

ε πεξίπησζε θαθήο κίμεο ρξεηάδεηαη ελίζρπζε βαζηθψλ νξγάλσλ. Γηα παξάδεηγκα: εάλ έλα

ζφιν πηάλνπ είλαη αδχλακν, κπνξεί λα γίλεη επέκβαζε

θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ζφιν

ζην θαλάιη φπνπ αξρηθά βξίζθεηαη ην πηάλν

ζηηο βαζηθέο ζπρλφηεηεο αλ είλαη δπλαηφλ

θαη ζαλ κία χζηαηε ιχζε κπνξεί λα γίλεη αχμεζε ηεο γεληθήο έληαζεο ζην

ζπγθεθξηκέλν ρξνληθφ ζεκείν, κε ηνλ θίλδπλν φκσο λα γίλεη ηδηαίηεξα αηζζεηή απηή

ε δηαθνξά.59

Δπίζεο κηα πνιχ ρξήζηκε θακπχιε πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζπλήζσο γηα ηελ αλάδεημε ησλ

πςειψλ ζπρλνηήησλ ηνπ θάζκαηνο είλαη ε θακπχιε Baxandall. Οη έιεγρνη ηφλνπ πςειήο

πηζηφηεηαο ζπλήζσο δηακνξθψλνληαη γχξσ απφ ηελ θακπχιε Baxandall. Όπσο ζηνπο

shelving ηζνζηαζκηζηέο, έηζη θαη ε θακπχιε Baxandall εθαξκφδεηαη ζηε ελίζρπζε ή κείσζε

ησλ αθξαίσλ ρακειψλ θαη πςειψλ ζπρλνηήησλ. Η εμνκνίσζε ηεο ελίζρπζεο πςειψλ

ζπρλνηήησλ Baxandall κπνξεί λα ζρεκαηηζζεί θαη κε ηελ ρξήζε ελφο παξακεηξηθνχ

57

Bob Katz,The secret of mastering engineer, booklet t.c electronic 58

Audio Mastering Guide, http://suresoundmastering.com/mastering.php ,30/03/2010 59

Bob Katz, Mastering Audio: The art and the science, (Orlando: focal press, 2002), ,ζει 104 -105

39

ηζνζηαζκηζηή. Απηφ επηηπγράλεηαη κε ξχζκηζε ηνπ Q ζρεδφλ ζην 1 θαη κε θεληξηθή

ζπρλφηεηα ηα 20 kHz. Έηζη πξαγκαηνπνηείηαη κηα ζηαδηαθή αχμεζε ησλ ζπρλνηήησλ απφ ηα

10 έσο θαη ηα 20 kHz. Οη απμνκεηψζεηο πνπ ζπκβαίλνπλ πέξα απφ ηα 20 kHz δελ

επεξεάδνπλ ην ζχλνιν.60

20 Hz 20KHz

ρήκα 6.7 Με ην γθξη ρξψκα παξνπζηάδεηαη ε θακπχιε Baxandall θαη κε ην καχξν ε

θακπχιε Self.61

6.5 : ΣΔΥΝΙΚΔ ΔΜΠΛΟΤΣΙΜΟΤ

Μεηά ηελ ρξήζε ηνπ EQ ην θνκκάηη ηζνξξνπεί ηνληθά, αιιά πνιιέο θνξέο γίλεηαη πην θησρφ

ζε αξκνληθέο. Απηφ ζπκβαίλεη γηαηί θαηά ηελ ηζνζηάζκηζε ησλ επηιεγκέλσλ ζπρλνηήησλ

πξαγκαηνπνηείηαη αλαπφθεπθηα θαη ε ζάξσζε ησλ γχξσ αξκνληθψλ, κε απνηέιεζκα λα

επεξεάδεηαη αξλεηηθά ε αίζζεζε ηεο ζηεξενθσλίαο, ν ρψξνο, ην πιάηνο θαη γεληθφηεξα ην

δσληαλφ κέξνο ηνπ ήρνπ. 62

Γηα απηφ ην ιφγν ζπρλά ππάξρεη ε αλάγθε εκπινπηηζκνχ ηνπ ήρνπ κεηά ηελ ηζνζηάζκηζε.

Ο εκπινπηηζκφο απηφο κπνξεί λα επηθεληξψλεηαη ζηελ πξφζζεζε αξκνληθψλ ζηηο πεξηνρέο

πνπ ρξεηάδεηαη, ζηελ αλάγθε γηα ρξήζε εθέ, αιιά θαη ζε ηερληθέο δηαπιάηπλζεο ηεο

ζηεξενθσλίαο.

Έρνπλ θαηαζθεπαζζεί εηδηθά κεραλήκαηα θαη plug-ins γηα απηφ ηνλ ζθνπφ. Άιια

εμεηδηθεχνληαη ζηνλ εκπινπηηζκφ ηεο ρξνηάο , άιια επεκβαίλνπλ ζηελ ζηεξενθσλία θαη άιια

ρξεζηκνπνηνχλ έλα ζπλδπαζκφ πξνγξακκαηηζκέλσλ επεμεξγαζηψλ γηα ηνλ γεληθφηεξν

εκπινπηηζκφ φινπ ηνπ ζπλφινπ. Με ηελ ρξήζε απιά θαη κφλν απηψλ ησλ ζπζθεπψλ δελ

ζεκαίλεη πσο ην ζήκα βειηηψλεηαη πάληα ζην επηζπκεηφ επίπεδν. Η θάζε ζπζθεπή έρεη κηα

ζπγθεθξηκέλε θηινζνθία επεμεξγαζίαο θαη κπνξεί λα κελ ηαηξηάδεη κε ηηο αλάγθεο ηνπ

εθάζηνηε ζήκαηνο. Σν απνηέιεζκα απηνχ είλαη, αληί λα βειηηψλεηαη ην ζήκα πνιιέο θνξέο

λα αλαδεηθλχεηαη ε άζρεκε πιεπξά ηνπ. Δπνκέλσο, φζνλ αθνξά ην πνηα ζπζθεπή πξέπεη λα

ρξεζηκνπνηεζεί, εμαξηάηαη θαζαξά απφ ηελ θχζε θαη ηεο αλάγθεο ηνπ πξνο επεμεξγαζία

ζήκαηνο.

60

Bob Katz,The secret of mastering engineer, booklet t.c electronic 61

Bob Katz, Mastering Audio: The art and the science, (Orlando: focal press, 2002), ,ζει 103 62

Khriz, ‘‘VST Mastering Tutorial in 8 steps‟‟, http://www.filestube.com/13edf237980488ed03e9,g/VST-

Mastering-Tutorial-in-8-steps-by-dj-khriz.html

40

ρήκα 6.8 "BBE Sonic Maximizer"

Πέξα απφ ηελ ρξήζε ησλ εηδηθεπκέλσλ ζπζθεπψλ, ν εκπινπηηζκφο ηνπ ζήκαηνο κπνξεί λα

επηηεπρζεί θαη κε πην ειεγρφκελεο ηερληθέο, πνπ ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο γίλεηαη επέκβαζε

ζηελ ζηεξενθσληθή εηθφλα ηνπ θνκκαηηνχ.

Παξαθάησ αλαθέξνληαη κεξηθέο απφ ηηο πην δεκνθηιείο :

Σηερεοθφνικό EQ

ηελ πεξίπησζε πνπ ε ηζνζηάζκηζε γίλεη κε ηελ ίδηα ξχζκηζε θαη ζηα δχν θαλάιηα,

δηαηεξείηαη ε θχξηα ζηεξενθσληθή εηθφλα ηεο αξρηθήο κίμεο θαη ε ζρεηηθή θάζε κεηαμχ ησλ

δχν θαλαιηψλ. Τπάξρεη φκσο θαη ε πεξίπησζε, θαηά ηελ νπνία κία δηαθνξεηηθή ηζνζηάζκηζε

ζε θάζε θαλάιη κπνξεί λα αλαδείμεη γεληθφηεξα ην ζχλνιν.

Γηα παξάδεηγκα: εάλ ππάξρεη έλα ιακπεξφ Hi-hat ζηελ δεμηά πιεπξά, κία θαιήο πνηφηεηαο

θσλή ζην θέληξν θαη έλα ζσζηφ crash cymbal ζηα αξηζηεξά, ζα κπνξνχζε λα αλαδεηρζεί ε

ζηεξενθσληθή εηθφλα κε κία κηθξή αχμεζε ησλ πςειψλ ζπρλνηήησλ ηνπ δεμηνχ θαλαιηνχ.63

Τετνική M/S ζηο mastering

Μία άιιε ηερληθή πνπ κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί ζην mastering, επεκβαίλνληαο ζεκαληηθά

ζηελ ζηεξενθσληθή εηθφλα ηνπ θνκκαηηνχ, είλαη ε ηερληθή M/S (Mid- Side). Απηή ε ηερληθή

βαζίδεηαη ζηελ ίδηα ινγηθή κε ηελ αληίζηνηρε κηθξνθσληθή ηερληθή M/S πνπ ρξεζηκνπνηείηαη

ζηελ ερνγξάθεζε.

ηελ κηθξνθσληθή ηερληθή M/S, έλα θαξδηνεηδέο front-facing κηθξφθσλν αληηζηνηρεί ζην Μ,

θαη έλα figure 8, side facing κηθξφθσλν ζην S. Σν Μid κηθξφθσλν ζπιιακβάλεη ηελ θχξηα

παξνπζία ησλ νξγάλσλ πνπ βξίζθνληαη κπξνζηά, ελψ ην Side ην ρψξν θαη ην βάζνο. Έπεηηα

ηα δχν ζήκαηα ησλ κηθξνθψλσλ νδεγνχληαη ζε έλαλ θσδηθνπνηεηή (matrix), ν νπνίνο

ζπλδπάδεη απηά ηα δπν θαλάιηα θαη παξάγεη δχν εμφδνπο- L (Left) θαη R( Right)- πνπ

νδεγνχληαη ζην θαηαγξαθηθφ.

ηελ πεξίπησζε ηνπ mastering φπνπ ην πιηθφ είλαη είδε ερνγξαθεκέλν ζε δχν θαλάιηα,

είλαη πξνθαλέο πσο ρξεηάδεηαη έλαο απνθσδηθνπνηεηήο, ν νπνίνο ζα θάλεη αθξηβψο ηελ

αληίζεηε δνπιεηά. Η ινγηθή ηεο απνθσδηθνπνίεζεο είλαη, φηη απφ ηα δχν κνλνθσληθά

θαλάιηα ηεο πεγήο L θαη R πξέπεη λα παξαρζνχλ ηα θαλάιηα Mid θαη Side. Σν Μid

δεκηνπξγείηαη απφ ην κνλνθσληθφ άζξνηζκα ησλ δχν θαλαιηψλ L- R θαη πεξηιακβάλεη ζην

κεγαιχηεξν πνζνζηφ ηνπ ηα φξγαλα πνπ βξίζθνληαλ ζην θέληξν θαη θαηά ηελ αξρηθή

ζηεξενθσληθή ηνπο κίμε. Απφ ηελ άιιε κεξηά ζην Side ζπιιέγεηαη ε ελέξγεηα πνπ ππήξρε

ζηα άθξα ησλ δχν θαλαιηψλ L- R θαη πεξηιακβάλεη ζε κεγαιχηεξν πνζνζηφ ην βάζνο θαη ηα

φξγαλα πνπ είραλ κνηξαζζεί ζηελ αξρηθή κίμε.64

63

Bob Katz, Mastering Audio: The art and the science, (Orlando: focal press, 2002), ,ζει 104 64

Bob Katz, Mastering Audio: The art and the science, (Orlando: focal press, 2002), ,ζει 150

41

ηε ζπλέρεηα, απηά ηα δχν θαλάιηα νδεγνχληαη ζηελ θνλζφια, ψζηε λα ππάξρεη ν απφιπηνο

έιεγρφο ηνπο. Με ηελ θαηάιιειε δξνκνιφγεζε, απνθσδηθνπνηνχληαη μαλά ζε έλα

ζηεξενθσληθφ θαλάιη (Left-. Right).

Η απνθσδηθνπνίεζε ζηελ θνλζφια γίλεηαη σο εμήο: Σν Μ πάεη ζην fader1, ην S πάεη ζην

fader2, θαη ηα δπν faders ζην αξηζηεξφ θαλάιη. Καηφπηλ ην Μ πάεη ζην fader3, ην S ζην

fader4 κε αληεζηξακκέλε πνιηθφηεηα (-S) θαη ηα δπν απηά faders ζην δεμί θαλάιη. Απηή

είλαη ε θφξκνπια απνθσδηθνπνίεζεο: Μ+S= L θαη M- S= R. (εηθ.)

ρήκα 6.9 Η απνθσδηθνπνίεζε ηνπ M/S ζήκαηνο ζε έλα ζηεξενθσληθφ θαλάιη.

Όζν πεξηζζφηεξν είλαη ην Μ ζηε κίμε, ηφζν πεξηζζφηεξν κνλνθσληθφ (θεληξαξηζκέλν) είλαη

ην απνηέιεζκα. Όζν πεξηζζφηεξν είλαη ην S, ηφζν πην απισκέλε είλαη ε ζηεξενθσληθή

εηθφλα. Αλ γίλεη ζίγαζε ζην θαλάιη Μ, ζα αθνπζηεί ν ήρνο εθηφο θάζεο θαη ζα πεξηιακβάλεη

ζην κεγαιχηεξφ ηνπ κέξνο ην βάζνο ησλ νξγάλσλ πνπ πξνέξρεηαη απφ ηηο αθξαίεο πιεπξέο.

Αλ γίλεη ζίγαζε ζην θαλάιη S, ζα επηθξαηήζεη ε παξνπζία ηεο θσλήο θαη ν ήρνο ζα

θαηαξξεχζεη, ράλνληαο ηνλ πινχην θαη ην ρψξν. 65

Απηή ε ηερληθή ζπλεζίδεηαη θαη ζηνλ θηλεκαηνγξάθν, εθφζνλ ε θαηλνκεληθή ζέζε θαη

απφζηαζε ελφο εζνπνηνχ κπνξεί λα αιιαρζεί κε ηνλ απιφ ρεηξηζκφ δπν faders. 66

65

Bob Katz, Mastering Audio: The art and the science, (Orlando: focal press, 2002), ,ζει 150 66

Bob Katz,The secret of mastering engineer, booklet t.c electronic

Mid ζήκα

Side ζήκα Aux out

- Side ζήκα

Αλαζηξνθή

θάζεο

42

Εμπλοσηιζμός με ηην τρήζη εθέ

Έλαο άιινο ηξφπνο βειηηζηνπνίεζεο ηνπ ζπλφινπ επηηπγράλεηαη θαη κε ηελ ρξήζε εθέ

αλάινγα κε ηηο αλάγθεο ηεο θάζε κίμεο. Γηα παξάδεηγκα, ε ςπρναθνπζηηθή αληίιεςε ηεο

ζηεξενθσλίαο κπνξεί λα επεξεαζζεί κε ηελ είζνδν ειάρηζηεο ρξνληθήο θαζπζηέξεζεο

(delay) ζην έλα εθ ησλ δχν θαλαιηψλ. 67

ε κία άιιε πεξίπησζε κπνξεί λα εληνπηζζεί εθ ησλ πζηέξσλ ε έιιεηςε βάζνπο θαη λα

ρξεηαζηεί απηφ λα πξνζηεζεί ζε ζπγθεθξηκέλεο πεξηνρέο (multiband reverb), ή αθφκα θαη ζε

νιφθιεξν ην ζπρλνηηθφ θάζκα ηνπ θνκκαηηνχ. Απηφ ρξεζηκνπνηείηαη θπξίσο ζε είδε

κνπζηθήο φπνπ ε ερνγξάθεζε έρεη γίλεη δσληαλά θαη απνηειείηαη ζην κεγαιχηεξν ηεο

πνζνζηφ απφ αθνπζηηθά φξγαλα, φπσο θιαζηθή κνπζηθή θ.α. 68

Με ηελ ρξήζε εθέ ζε ζπγθεθξηκέλα ζεκεία κπνξνχλ λα δηνξζσζνχλ θαη ηερληθά

πξνβιήκαηα κηθξήο θχζεσο, πνπ κπνξεί λα έρνπλ δεκηνπξγεζεί θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο

κίμεο .Μία θαθή έλσζε δχν ζεκείσλ, γηα παξάδεηγκα , κπνξεί λα δηνξζσζεί κε ηελ είζνδν

ηνπ echo εθέ ζε απηφ ην ζεκείν. Δπίζεο, ζε κηα άιιε πεξίπησζε, ε είζνδνο βάζνπο ζην

ζεκείν ελφο απφηνκνπ fade- out ζα νκαινπνηνχζε ηελ ηαρχηεηα κείσζεο ηεο έληαζεο.

6.6 : ΓΤΝΑΜΙΚΗ ΔΠΔΞΔΡΓΑΙΑ ΣΟ MASTERING

Οη βαζηθέο ελέξγεηεο ηεο δπλακηθήο επεμεξγαζίαο ζην mastering ζηεξίδνληαη ζηελ ζπκπίεζε

(compression ) θαη ηνλ πεξηνξηζκφ (Iίmiting). Σν compression θαη ην Iίmiting αιιάδνπλ ηελ

αλαινγία ηνπ κέζνπ φξνπ ησλ θνξπθψλ ηνπ ζήκαηνο, κεηψλνληαο ην δπλακηθφ εχξνο.

Βαζηθφο ζθνπφο απηνχ ηνπ είδνπο επεμεξγαζίαο ζην mastering είλαη ε ξχζκηζε φισλ ησλ

θνκκαηηψλ ζηελ ίδηα έληαζε. Με απηφλ ηνλ ηξφπν ν αθξναηήο δελ αλαγθάδεηαη λα

απμνκεηψλεη ηελ έληαζε ηνπ ζηεξενθσληθνχ ηνπ ζπζηήκαηνο ζε θάζε θνκκάηη θαηά ηελ

δηάξθεηα αθξφαζεο ηνπ άικπνπκ. Έλαο δεχηεξνο εμίζνπ ζεκαληηθφο ιφγνο είλαη ε

κεγηζηνπνίεζε ηεο έληαζεο ηνπ κνπζηθνχ πιηθνχ, ψζηε λα είλαη ζπγθξίζηκν κε άιιεο

δνπιεηέο πνπ αλαπαξάγνληαη απφ ηα ίδηα κέζα (ξαδηφθσλν, ηειεφξαζε θ.η.ι).

Δθηφο φκσο απφ απηέο ηηο δχν δηαδηθαζίεο, πξαγκαηνπνηείηαη δπλακηθή επεμεξγαζία ηνπ

ερεηηθνχ πιηθνχ, ζηνρεχνληαο ζηελ εμνκάιπλζε θαη ηνλ εκπινπηηζκφ ηνπ δπλακηθνχ ηνπ

εχξνπο. Απηή κπνξεί λα εθαξκνζηεί είηε ζε ζπγθεθξηκέλεο πεξηνρέο, είηε θαηά κήθνο φινπ

ηνπ αθνπζηηθνχ θάζκαηνο, φπσο πξαγκαηνπνηείηαη θαη ζηα άιια ζηάδηα ηεο παξαγσγήο.

Μία άιιε φκσο πνιχ ζεκαληηθή δηαδηθαζία, πνπ θαζνξίδεη θαηά έλα κεγάιν πνζνζηφ ηνλ

ηξφπν δπλακηθήο επεμεξγαζίαο πνπ ζα αθνινπζεζεί, είλαη ε κέηξεζε ησλ εληάζεσλ ηνπ

ζήκαηνο.

6.6.1 : Μέηξεζε

Η έληαζε ηνπ ήρνπ κεηξηέηαη ζε :

- dBSPL φηαλ κεηαθξάδεηαη κέζσ ηνπ αέξα.

- dBu, φηαλ κεηαθξάδεηαη κέζσ ηεο ηάζεο ηνπ ειεθηξηθνχ ξεχκαηνο (Vνlts).

- dBm, φηαλ κεηαθξάδεηαη κέζσ ηεο ειεθηξηθήο ηζρχνο (Watts).

- dBVU, φηαλ κεηαθξάδεηαη ζε ζρέζε κε ηελ κνλάδα VU.

- dBFS φηαλ κεηαθξάδεηαη ζηελ ςεθηαθή ηεο κνξθή.69

67

Martin Walker, http://www.soundonsound.com/sos/jan07/articles/pcmusician_0107.htm,20/03/2010 68

Bob Katz, Mastering Audio: The art and the science, (Orlando: focal press, 2002), ,ζει 157

69

http://www.chicagomasteringservice.com/loudness.htm l,12/03/2010

43

ην mastering ρξεζηκνπνηνχληαη κεηξεηέο πνπ

απεηθνλίδνπλ ηελ θαηά κέζν φξν αληηθεηκεληθή έληαζε θαη

ηηο θνξπθέο (peak) ηνπ ζήκαηνο.

Η ζπλήζεο κέηξεζε ηνπ αλαινγηθνχ ζήκαηνο πνπ έρεη

θαζηεξσζεί εδψ θαη 70 ρξφληα γίλεηαη κε ην VU meter. Σν

Vu meter δελ είλαη ηίπνηα πεξηζζφηεξν απφ κία βειφλα

πξνζαξκνζκέλε πάλσ ζε έλαλ ειεθηξνκαγλήηε. Όηαλ

απμάλεηαη ην ξεχκα πνπ πεξλά απφ ηνλ καγλήηε, ε βειφλα

ρήκα 6.10 Μεηξεηήο VU θηλείηαη δεμηά θαη πξνβάιιεη ηελ έληαζε ηνπ ζήκαηνο ζε

κνλάδεο VU (Volume Units). Η θάζε κνλάδα VU αληηπξνζσπεχεη ην κέζν φξν ησλ

θνξπθψζεσλ θαη ησλ βπζίζεσλ ηνπ ζήκαηνο πνπ πξνθχπηεη απφ ηελ ιήςε δεηγκάησλ αλά

300 Millisecond. Απηφο ν ρξφλνο δεηγκαηνιεςίαο πιεζηάδεη ην ρξφλν απφθξηζεο ηνπ

αλζξψπηλνπ απηηνχ ζηελ έληαζε. Δπνκέλσο ην VU meter ζπιιακβάλεη πεξηζζφηεξν ηελ

θαηά κέζν φξν αληηθεηκεληθή έληαζε θαη φρη ηηο πξαγκαηηθέο θνξπθέο (peak) ηνπ ζήκαηνο. 70

Γηα ηνλ πην απνηειεζκαηηθφ εληνπηζκφ ησλ θνξπθψλ πνπ πξνθαινχλ παξακφξθσζε ζην

αλαινγηθφ ζήκα ρξεζηκνπνηείηαη ν αλαινγηθφο κεηξεηήο PPM (Peak Programme Meter),

πνπ έρεη νξηζζεί απφ ηελ EBU standard. Απηφο ν κεηξεηήο εληνπίδεη ηελ αχμεζε θαη ηελ

εμαζζέλεζε ησλ θνξπθψλ δηάξθεηαο 10 Millisecond.71

Η κέηξεζε ηεο έληαζεο ηνπ ςεθηαθνχ ζήκαηνο ππνινγίδεηαη ζχκθσλα κε ηελ dBFS

(Decibels Full Scale) θιίκαθα. Η dBFS θιίκαθα ρξεζηκνπνηεί αξλεηηθνχο αξηζκνχο γηα λα

απνδψζεη ηελ έληαζε ηνπ ζήκαηνο θαη ε αλψηεξε ηηκή πνπ θηάλεη είλαη ηα 0 dBFS.

Οπνηαδήπνηε άιιε πιεξνθνξία πάλσ απφ απηήλ ηελ ηηκή ηζνπεδψλεηαη. Γηα παξάδεηγκα,

φηαλ ε ηάζε κηαο αλαινγηθήο πεγήο μεπεξλάεη ηα 0 dBFS ζε έλα κεηαηξνπέα A/D, ην ηειηθφ

απνηέιεζκα πνπ πξνθχπηεη κεηά ηελ ςεθηνπνίεζε είλαη κηα επζεία γξακκή ζην επίπεδν ησλ

0 dBFS72

.

ρήκα 6.11 Η θσδηθνπνίεζε ελφο αλαινγηθνχ ζήκαηνο πνπ έρεη ππεξβεί ηελ θιίκαθα ησλ 0

dBFS θαηά ηελ κεηαηξνπή ηνπ ζε ςεθηαθφ.

ην ςεθηαθφ ζήκα ρξεζηκνπνηνχληαη δχν βαζηθέο κεηξήζεηο. Η κέηξεζε ησλ ζηηγκηαίσλ

θνξπθψλ (peak metering) θαη ε θαηά κέζν φξν έληαζε ηεο κέζεο ελεξγνχο ηηκήο ηζρχνο

(RMS -Root Mean Square- metering). Τπάξρνπλ ςεθηαθνί κεηξεηέο (multimeters) νη νπνίνη

πξνζθέξνπλ θαη ηα δχν είδε κεηξήζεσλ.

Οη κεηξεηέο θνξπθψλ εληνπίδνπλ ηηο απμνκεηψζεηο ηεο έληαζεο ηνπ ζήκαηνο ζε ρξφλν ησλ

22 microsecond θαη εκθαλίδνπλ ηηο θνξπθέο πνπ μεπεξλνχλ ην πξνθαζνξηζκέλν φξην. Σν

φξην απηφ είλαη ζπλήζσο κεηαμχ ηνπ -1 κε -3 dBFS, ψζηε κε απηφ ην πεξηζψξην ζην

δπλακηθφ εχξνο λα εκθαλίδνληαη θαη ηα ζήκαηα κηθξφηεξεο έληαζεο απφ -1 dBFS. Με

70

Bob Katz, Mastering Audio: The art and the science, (Orlando: focal press, 2002), ,ζει 185 71

Rod Elliott, ‘‘VU And PPM Audio Metering‟‟ , http://sound.westhost.com/project55.htm , 15/03/2010 72

http://www.jimprice.com/prosound/db.ht m, 18/03/2010 & Bob Katz, Mastering Audio: The art and the

science, (Orlando: focal press, 2002), ,ζει 62

0 dBFS

44

απηφλ ηνλ ηξφπν ειέγρνληαη θαη νη θνξπθέο κηθξφηεξνπ δπλακηθνχ εχξνπο, πνπ φηαλ

βξεζνχλ ζε δηαδνρή, ε έληαζε ηνπο πξνζηίζεηαη, κε ζπλέπεηα ηελ αιινίσζε ηνπ αθνπζηηθνχ

απνηειέζκαηνο.73

Τπάξρεη ε πεξίπησζε έλαο ςεθηαθφο κεηξεηήο θνξπθψλ λα θηάλεη ζηα 0

dBFS ρσξίο λα αθνχγεηαη θαζφινπ παξακφξθσζε. ηελ πξαγκαηηθφηεηα κηα κφλν θνξπθή

ζηα 0 dBFS δελ αλαγλσξίδεηαη ζαλ απμεκέλν επίπεδν έληαζεο. Σν αλζξψπηλν απηί κπνξεί

λα αληηιεθζεί ηελ αιινίσζε ηνπ ζήκαηνο πνπ πξνέξρεηαη ηνπιάρηζηνλ απφ ηξία δηαδνρηθά

ζηηγκηαία peak δηάξθεηαο ησλ 22 microsecond. 74

Όια ηα άιια peak πνπ εκθαλίδνληαη ζηνλ

ςεθηαθφ κεηξεηή θνξπθψλ κε δηάξθεηα κηθξφηεξε ησλ 10 Millisecond , δελ επεξεάδνπλ ηελ

αθνπζηηθή ζπκπεξηθνξά ηνπ ήρνπ. Γηα απηφλ ην ιφγν ππάξρνπλ θαη νη ςεθηαθνί κεηξεηέο

εκη- θνξπθήο (quasi-peak meters), νη νπνίνη εληνπίδνπλ ηηο εληάζεηο ησλ θνξπθψλ ζε ρξφλν

10 Millisecond, φπσο αθξηβψο δειαδή αληηδξνχλ θαη νη αλαινγηθνί κεηξεηέο PPM. Με

απηφλ ηνλ ηξφπν ε κέηξεζε ησλ αληηιεπηψλ θνξπθψλ πιεζηάδεη ζε απηέο πνπ κπνξεί λα

αληηιεθζεί ην αλζξψπηλν απηί.

ην ζρήκα 6.12 Η δπλακηθή απφθξηζε ζην αλζξψπηλν απηί.

ην ζρήκα 6.12 παξνπζηάδεηαη ε απφθξηζε ηνπ αλζξψπηλνπ απηηνχ ζηελ έληαζε ζε ζρέζε κε

ην ρξφλν. Παξαηεξείηαη πψο ε ζρέζε ηνπο είλαη αληηζηξφθσο αλάινγε γηα ηνπο ήρνπο πνπ

δηαξθνχλ κέρξη θαη 200 ms . Απηφ απνδεηθλχεη πσο ην αλζξψπηλν απηί αληηιακβάλεηαη

απφιπηα ηηο απμνκεηψζεηο ηεο έληαζεο πνπ γίλνληαη ζε κεγαιχηεξν ρξνληθφ δηάζηεκα απφ

200 ms. Όιεο νη άιιεο πην ζχληνκεο απμνκεηψζεηο θαη θνξπθέο πνπ εκθαλίδνληαη ζηνλ ήρν,

φζν κηθξφηεξε δηάξθεηα έρνπλ, ηφζν ιηγφηεξν αληηιεπηέο γίλνληαη. 75

Η θάζε RMS ηηκή αληηπξνζσπεχεη ην κέζν φξν ησλ εληάζεσλ ηνπ ζήκαηνο ζε κία

απμνκείσζε πνπ θαηαγξάθεηαη αλά 600 ms - δειαδή ζην δηπιάζην ρξφλν απφ ηνVU meter.76

Ο κέζνο φξνο ησλ RMS ηηκψλ αληηπξνζσπεχεη ζε έλα κεγάιν βαζκφ ηελ αληηθεηκεληθή

έληαζε ηνπ θνκκαηηνχ. Όζν πην θνληά ζηα 0 dBFS είλαη ν κέζνο φξνο ησλ RMS ηηκψλ,

ηφζν πην δπλαηφ ζεσξείηαη ην θνκκάηη ζηελ αληηθεηκεληθή ηνπ έληαζε. Δπνκέλσο απηνχ ηνπ

είδνπο ε κέηξεζε δηεπθνιχλεη ηελ δηαδηθαζία ηζνξξφπεζεο ησλ εληάζεσλ κεηαμχ ησλ

θνκκαηηψλ, θαζψο θαη ηελ ειεγρφκελε αχμεζε ηεο αληηθεηκεληθήο έληαζήο ηνπο.

73

http://www.chicagomasteringservice.com/loudness.html,12/03/2010 74

Bob Katz,The secret of mastering engineer, booklet t.c electronic 75

, College of Santa Fe Auditory Theory, „„Lecture 007 Hearing‟‟,

http://www.santafevisions.com/csf/html/lectures/007_hearing_II.htm 76

Roy Lewallen, http://www.eznec.com/Amateur/RMS_Power.pdf ,13/03/2010

45

ρήκα 6.13 Ο ςεθηαθφο κεηξεηήο rms θαη peak ηηκψλ ηνπ Wavelab.

6.6.2 :πκπίεζε (Compression)

H ζπκπίεζε ζην mastering ρξεζηκνπνηείηαη θπξίσο γηα ηελ πξνζαξκνγή ησλ εληάζεσλ φισλ

ησλ θνκκαηηψλ ηνπ άικπνπκ, ηελ νκνηφκνξθε δπλακηθή παξνπζία ηνπ θάζε θνκκαηηνχ

μερσξηζηά θαη ηνλ έιεγρν ησλ θνξπθψλ. Δπίζεο κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί θαη γηα ηελ

βειηίσζε ηεο παξνπζίαο ηνπ ήρνπ. Γεληθά ε ζπκπίεζε ηνπ ήρνπ δεκηνπξγεί έλα εθέ, θπξίσο

ζηηο πην ρακειέο θαη κέζεο έληαζεο ζπρλφηεηεο, νη νπνίεο αθνχγνληαη πην ηζρπξέο -'punchy'-

δεκηνπξγψληαο κηα πην δπλαηή ξπζκηθή απφθξηζε. 77

Απηφ φκσο ην εθέ δε ζεκαίλεη πσο

είλαη πάληα επηζπκεηφ. Ιδηαίηεξα ζε έλαλ θαθήο πνηφηεηαο ζπκπηεζηή ή ζε κία ππεξβνιηθή

ζπκπίεζε ιεηηνπξγεί αξλεηηθά ζην ζχλνιν, ππνβαζκίδνληαο ηελ κνπζηθφηεηα θαη ηελ

δπλακηθή παξνπζία ηνπ ήρνπ. Γηα ην ιφγν απηφ ε ρξήζε ηνπ ζπκπηεζηή ζην mastering δελ

είλαη πάληα απαξαίηεηε, ηδηαίηεξα ζηελ πεξίπησζε πνπ ε αξρηθή κίμε παξνπζηάδεη κηα

απφιπηα ηζνξξνπεκέλε δπλακηθή παξνπζία θαηά κήθνο φινπ ηνπ αθνπζηηθνχ θάζκαηνο.

77

Bob Katz,The secret of mastering engineer, booklet t.c electronic

Limiting

Σηκή

Threshold

Σηκέο ratio

ρήκα 6.14. Οη πην ζεκαληηθέο ξπζκίζεηο ελφο ζπκπηεζηή.

No compression

46

Παξαθάησ αλαθέξνληαη νη πην βαζηθέο ιεηηνπξγίεο ελφο ζπκπηεζηή:

threshold : είλαη ε ηηκή ηεο έληαζεο ηνπ εηζεξρφκελνπ ζήκαηνο πνπ θαζνξίδεη απφ πην

ζεκείν θαη κεηά ζα ελεξγνπνηεζεί ν ζπκπηεζηήο .

ratio : θαζνξίδεη ην πνζνζηφ ζπκπίεζεο πνπ πθίζηαηαη ην ζήκα φηαλ μεπεξάζεη ηελ ηηκή

ηνπ threshold.

attack : νξίδεη ην ρξφλν αληίδξαζεο ηνπ ζπκπηεζηή ζε millisecond, απφ ηε ζηηγκή πνπ ην

ζήκα μεπεξάζεη ηελ ηηκή ηνπ threshold.

release : νξίδεη ην ρξφλν απφζβεζεο ηνπ ζπκπηεζηή ζε millisecond, απφ ηε ζηηγκή πνπ ην

ζήκα πέζεη θάησ απφ ηελ ηηκή ηνπ threshold.

gain control : ξπζκίδεη ηελ έληαζε ηνπ εμεξρφκελνπ ζπκπηεζκέλνπ ζήκαηνο.

hard/soft knee : κε ηελ επηινγή soft knee, φπσο παξαηεξείηαη θαη ζην ζρήκα 6.15., ε

ζπκπίεζε μεθηλάεη δηαδνρηθά ιίγν πην πξηλ απφ ηελ ηηκή threshold. Αληίζεηα κε ηελ επηινγή

hard knee ε ζπκπίεζε μεθηλάεη αθξηβψο κεηά απφ ηελ ηηκή ηνπ threshold.

ρήκα 6.15 Ηard/soft knee ζπκπίεζε

Stereo linking : εκθαλίδεηαη ζηνπο ζηεξενθσληθνχο ζπκπηεζηέο . Δίλαη κία απφ ηηο πην

ζεκαληηθέο ιεηηνπξγίεο γηα ηελ mastering ζπκπίεζε. Με απηήλ ηελ επηινγή επηηπγράλεηαη ε

ίδηα κείσζε έληαζεο θαη γηα ηα δχν θαλάιηα ηνπ ζηεξενθσληθνχ ζήκαηνο, ρσξίο λα

επεξεάδεηαη ε ζηεξενθσληθή εηθφλα θαηά ηελ ζπκπίεζε.

RMS /Peak sensing : ζε πνιινχο ζπκπηεζηέο δξνκνινγείηαη πξηλ ηε ζπκπίεζε έλα

ειεθηξνληθφ θχθισκα αλίρλεπζεο θαη

κέηξεζεο ηνπ ζήκαηνο, ην ιεγφκελν

sidechain, φπνπ ε ζπκπίεζε γίλεηαη

ζχκθσλα κε ην ζήκα εμφδνπ ηνπ

θπθιψκαηνο απηνχ. Σν sidechain ζηνπο

πεξηζζφηεξνπο ζπκπηεζηέο ππνινγίδεη ην

ζήκα εηζφδνπ ζχκθσλα κε ηελ απφθξηζε

πνπ παξνπζηάδεη ην αλζξψπηλν απηί. ε

πνιινχο ζπκπηεζηέο ππάξρεη θαη ε

επηινγή RMS /Peak sensing. Με ηελ

επηινγή RMS sensing ν κεηξεηήο

sidechain αληρλεχεη ην κέζν φξν ησλ

RMS εληάζεσλ, κε απνηέιεζκα ν

ζπκπηεζηήο λα κεηψλεη ην δπλακηθφ εχξνο

ηεο ζεσξεηηθά αληηθεηκεληθήο δπλακηθήο

πνπ αληηιακβάλεηαη θαη ν άλζξσπνο.

Με απηφλ ηνλ ηξφπν επηηπγράλεηαη κία πην

θπζηθή ζπκπίεζε ηνπ ζπλφινπ.

ρήκα 6.16 Η δξνκνιφγεζε ηνπ

side chain ζε έλαλ ζπκπηεζηή.

47

Με ηελ επηινγή Peak sensing ν κεηξεηήο sidechain αληηδξά φπσο θαη έλαο κεηξεηήο

θνξπθήο, κε απνηέιεζκα ν ζπκπηεζηήο λα κεηψλεη απνηειεζκαηηθά ην δπλακηθφ εχξνο ησλ

θνξπθψλ, αιιά παξάιιεια λα ππάξρεη θαη ν θίλδπλνο κίαο πην αθχζηθεο ζπκπίεζεο ηνπ

ζπλφινπ.78

Προηεινόμενες ρσθμίζεις ζσμπίεζης ζηο mastering

Οη αθξαίεο ξπζκίζεηο ηνπ ζπκπηεζηή ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο επηθέξνπλ αξλεηηθά

απνηειέζκαηα ζην ζήκα. Γηα παξάδεηγκα, ην πνιχ ρακειφ threshold κε πνιχ πςειφ ratio

θάλεη ην ερεηηθφ πξντφλ λα θπκαίλεηαη ζε έλα ζπλερέο επίπεδν, ράλνληαο φιε ηνπ ηελ

δπλακηθή αμία. Σν πνιχ γξήγνξν attack κπνξεί λα εμνκαιχλεη ηηο αηθλίδηεο κεηαβνιέο ηεο

ηάζεο , πνπ εκθαλίδνληαη θαηά θχξην ιφγν απφ ηα θξνπζηά θαη ηδηαίηεξα απφ ην ηακπνχξν,

κεηψλνληαο φκσο ηελ θχξηα ελέξγεηα απηψλ ησλ νξγάλσλ. Δάλ ην release είλαη πνιχ αξγφ,

ηφηε ν ζπκπηεζηήο δελ ζα πξνιαβαίλεη λα επαλαθέξεη φζα ζήκαηα είλαη κηθξφηεξα ηνπ

threshold ζηελ θπζηθή ηνπο έληαζε. Απφ ηελ άιιε κεξηά εάλ ην release είλαη πνιχ γξήγνξν,

ην ζήκα παξακνξθψλεη. Γεληθά νη ηζνξξνπεκέλεο ηηκέο ζηνλ ζπκπηεζηή επηθέξνπλ θαη ηελ

πην νκαιή θαη θπζηθή ζπκπίεζε ζηνλ ήρν, ηδηαίηεξα ζηελ πεξίπησζε ηνπ mastering φπνπ ε

ζπκπίεζε αθνξά νιφθιεξν ην κνπζηθφ πιηθφ. 79

Παξαθάησ δίλνληαη θάπνηεο πξνηεηλφκελεο ξπζκίζεηο ζπκπίεζεο, ηφζν γηα ηνλ έιεγρν ησλ

θνξπθψλ, φζν θαη ηνπ ζπλφινπ.

Γηα ηνλ έιεγρν ησλ θνξπθψλ πξνζεγγίδεηαη ε ηηκή ηνπ threshold ιίγν πην πάλσ απφ ηνλ

κέζν φξν ησλ RMS εληάζεσλ, ψζηε λα απνθεχγεηαη ε ζπκπίεζε θαη ηνπ γεληθφηεξνπ

δπλακηθνχ εχξνπο. H αλαινγία κείσζεο ηεο έληαζεο ησλ θνξπθψλ ζπλεζίδεηαη κε ην ratio

ζην 2.5:1, ελψ γηα πην αθξηβή έιεγρν θαη ησλ πην ζχληνκσλ θνξπθψλ βνεζάεη ε επηινγή

hard –knee θαη peak-sensing ζπκπίεζεο.

ε πεξίπησζε πνπ ρξεηάδεηαη ζπκπίεζε νιφθιεξε ε κίμε γηα ηελ πην νκαιή κείσζε ηνπ

ζπλνιηθνχ δπλακηθνχ ηεο εχξνπο, ην ratio ζπλεζίδεηαη λα είλαη ζε ρακειά επίπεδα 1.1:1 κε

1.4:1 θαη ην threshold 25 κε 30 dB θάησ απφ ηελ κέζε ηηκή ησλ εληάζεσλ ησλ θνξπθψλ. Οη

ηηκέο attack θαη release γεληθά είλαη θαιφ λα είλαη ηζνξξνπεκέλεο κεηαμχ ηνπο, πεξίπνπ γχξσ

ζηα 250 ms.80

6.6.3 : Multi-band ζπκπίεζε

Σν πην ζχλεζεο πξφβιεκα πνπ παξνπζηάδεηαη θαηά ηελ ζπκπίεζε ηνπ ζπλφινπ είλαη ε

αλνκνηφκνξθε θαη άζθνπε κείσζε ηεο πεξηνρήο ησλ πςειψλ θαη κεζαίσλ ζπρλνηήησλ.

Απηφ ζπκβαίλεη γηαηί ε κεγαιχηεξε ελέξγεηα βξίζθεηαη ζηηο ρακειέο ζπρλφηεηεο, κε

απνηέιεζκα ν ζπκπηεζηήο λα ελεξγνπνηείηαη θπξίσο ζχκθσλα κε ηηο δπλακηθέο ησλ κπάζσλ

νξγάλσλ. Γηα παξάδεηγκα, ζηελ πεξίπησζε ελφο ζηηγκηαίνπ δπλαηνχ ρηππήκαηνο ηεο θάζαο

ή θαη ηνπ κπάζνπ, κε ηελ ελεξγνπνίεζε ηνπ ζπκπηεζηή ζα κεησζεί ε έληαζε ηνπ ζπλφινπ ζε

78

Bob Katz, Mastering Audio: The art and the science, (Orlando: focal press, 2002), ,ζει 118 & Γεκήηξεο

Γψδεο,Ητοληυία: Η δημιοσργία με ηην ζύγτρονη ηετνολογία,(Αζήλα, εθδφζεηο, „„ΙΧΝ‟‟,2001,ζει.493 &

Paul White http://www.soundonsound.com/sos/nov06/articles/sidechain.htm ,25/02/10 & Eddie Ciletti and

David Hill http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:ZBZj0dhv_1gJ:www.tangible-

technology.com/dynamics/comp_lim_ec_dh_pw2.html+AN+OVERVIEW+OF+COMPRESSOR+/+LIMITERS+

AND+THEIR+GUTS&cd=1&hl=el&ct=clnk&gl=g r,10/03/2010 79

Bob Katz,The secret of mastering engineer, booklet t.c electronic 80

Paul White, „„ADVANCED COMPRESSION TECHNIQUES‟‟,

http://www.soundonsound.com/sos/jan01/articles/advanced.asp , Published in SOS January 2001 , 25/02/10

48

απηφ ην ρξνληθφ ζεκείν, πξνθαιψληαο αλαπφθεπθηα θαη ηελ άζθνπε κείσζε ηεο έληαζεο

ησλ πην πςειψλ πεξηνρψλ.81

Δπίζεο κε ηελ ζπκπίεζε αλαδεηθλχνληαη νη εζσηεξηθέο θσλέο ηνπ κνπζηθνχ πιηθνχ. Σα

φξγαλα ηα νπνία ήηαλ ζην βάζνο ηνπ ζπλφινπ έξρνληαη κπξνζηά θαη νη θπζηθέο δπλακηθέο,

ην βάζνο, ην πιάηνο θαη ν ρψξνο ππνβαζκίδνληαη. Γελ πξέπεη φκσο θάζε φξγαλν λα

αθνχγεηαη κπξνζηά.82

Γηα ηελ απνθπγή θαη ηνλ θαιχηεξν έιεγρν φισλ απηψλ ησλ θαηλνκέλσλ θαηά ηελ ζπκπίεζε

ζην mastering ρξεζηκνπνηείηαη ζπλήζσο ε Multi-band ζπκπίεζε. Με ηελ δπλαηφηεηα

δηαθνξεηηθψλ ξπζκίζεσλ γηα θάζε πεξηνρή μερσξηζηά, ν multiband ζπκπηεζηήο επηηξέπεη ηνλ

αθφκα θαιχηεξν έιεγρν ησλ θνξπθψλ. Δπηιένλ κπνξεί λα αλαδείμεη νξηζκέλα ζηνηρεία ηεο

κίμεο πνπ αξρηθά θαίλνληαλ αδχλακα, φπσο ην κπάζν, ε θάζα, ε θσλή, νη θηζάξεο, ην

ηακπνχξν θ.ν.θ., αιιάδνληαο ξηδηθά ηελ ηνληθφηεηα ηεο κίμεο. Γηα παξάδεηγκα νη ήρνη

ζχληνκεο δηάξθεηαο – ζπλήζσο θξνπζηνί - πεξηέρνπλ πεξηζζφηεξε ελέξγεηα πςειψλ

ζπρλνηήησλ. Έηζη κε δηαθξηηηθή ζπκπίεζε ζηηο πςειέο ζπρλφηεηεο- ην νπνίν επηηπγράλεηαη

κε πνιχ πςειφ threshold θαη ρακειφ ratio- νη εθήκεξνη ήρνη γίλνληαη πην αηζζεηνί, ελψ

παξάιιεια ηνλίδεηαη θαη ην sustain ησλ ήρσλ κεγαιχηεξεο δηάξθεηαο. ε κία άιιε

πεξίπησζε πην έληνλεο ζπκπίεζεο ζηελ πεξηνρή ησλ κεζαίσλ ζπρλνηήησλ, ζα εληζρπφηαλ ε

παξνπζία ησλ θσλεηηθψλ.Αληίζηνηρα, κε ηελ αχμεζε ηνπ gain control ζηελ πεξηνρή ησλ

ρακειψλ ζπρλνηήησλ, ζα εληζρπφηαλ ε παξνπζία ηνπ κπάζνπ. 83

6.6.4 : Ο «πφιεκνο» ησλ εληάζεσλ

Έλα πςειφηεξν επίπεδν έληαζεο επηηξέπεη ζην αλζξψπηλν απηί λα απνδεζκεχεη πην εχθνια

ηνλ ήρν απφ ηνπο θπζηθνχο ζνξχβνπο, κε απνηέιεζκα λα δεκηνπξγείηαη ε ςεπδαίζζεζε πσο

«αθνχγεηαη θαιχηεξα». Έρεη παξαηεξεζεί πσο νη αθξναηέο ςάρλνληαο έλα ξαδηνθσληθφ

ζηαζκφ γηα λα ζπληνληζηνχλ, έρνπλ ηελ ηάζε λα ζηακαηνχλ ζε ζηαζκνχο κε πςειφηεξν

επίπεδν έληαζεο. Όηαλ εξσηεζήθαλ ην γηαηί, απάληεζαλ πσο αθνχγνληαλ θαιχηεξα απφ ηνπο

άιινπο ζηαζκνχο. 84

Με απηφ ην ζθεπηηθφ μεθίλεζε θαη ν «πφιεκνο» ησλ εληάζεσλ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία,

ζεσξψληαο φηη νη δηζθνγξαθηθέο εηαηξίεο ζα έρνπλ κεγαιχηεξε επηηπρία ζε παξαγσγέο πνπ

αθνχγνληαη πην δπλαηά. Έηζη πηνζεηήζεθαλ απφ ηνπο ηερληθνχο mastering ηερληθέο αχμεζεο

ηεο ζπλνιηθήο έληαζεο ησλ θνκκαηηψλ. Απηέο νη ηερληθέο βαζίδνληαη ζηνλ πεξηνξηζκφ ηνπ

ζπλνιηθνχ δπλακηθνχ εχξνπο θαη ησλ θνξπθψλ, ψζηε λα ππάξρεη ε δπλαηφηεηα αχμεζεο ηεο

γεληθφηεξεο έληαζεο, ρσξίο ην ζήκα λα παξακνξθψλεη. Απηφ είρε θαη έρεη έσο θαη ζήκεξα

ηελ ζπλέπεηα ελδπλάκσζεο ηεο έληαζεο ρξφλν κε ην ρξφλν, θαη παξάιιεια ηελ φιν θαη

κεγαιχηεξε κείσζε ηνπ δπλακηθνχ εχξνπο ησλ θνκκαηηψλ. Σν ηειεπηαίν βνεζήζεθε θαη απφ

ηνλ ζχγρξνλν ηξφπν δηαζθέδαζεο, πνπ είλαη ζπλπθαζκέλνο κε ηελ παξαηεηακέλε έθζεζε ζε

δπλαηή κνπζηθή, ε νπνία πξνθαιεί απψιεηα αθνήο. Απηφ νδεγεί ηνλ πεξηζζφηεξν θφζκν ζε

κηα πξνηίκεζε ηνπ ζπκπηεζκέλνπ ήρνπ, ιφγσ ηνπ φηη νη δηαθνξέο ζηηο δπλακηθέο ηεο

κνπζηθήο ελνρινχλ ηελ ηξαπκαηηζκέλε αθνή. πλεπψο δεκηνπξγείηαη έλαο θαχινο θχθινο

κεγαιχηεξεο έληαζεο θαη πεξεηαίξσ απψιεηαο αθνήο. 85

81

Paul White, „„ADVANCED COMPRESSION TECHNIQUES‟‟,

http://www.soundonsound.com/sos/jan01/articles/advanced.asp , Published in SOS January 2001 , 25/02/10 82

Bob Katz,The secret of mastering engineer, booklet t.c electronic 83

Bob Katz, Mastering Audio: The art and the science, (Orlando: focal press, 2002), ,ζει 126 84

Dominique Bassal, „„The Practice of Mastering - 1 : History’’

http://www.macmusic.org/articles/view.php/lang/en/id/91/The-Practice-of-Mastering-1-History, 12/11/2009 85

Bob Katz,The secret of mastering engineer, booklet t.c electronic &

http://mixonline.com/mag/audio_big_squeeze/, 25/03/2010

49

ρήκα 6.17 H θπκαηνκνξθή ηνπ ηξαγνπδηνχ "Heart Shaped Box" ησλ Nirvana (In Utero,

DGC Records, 1993) Bob Ludwig, Gateway Mastering. Highest average RMS level -6.3

dBFS / Maximum peak level -0.09 dBFS.

ρήκα 6.18 H θπκαηνκνξθή ηνπ ηξαγνπδηνχ "Dollars And Cents" ησλ Radiohead

(Amnesiac, Capitol Records 2001) Bob Ludwig, Gateway Mastering. Highest average RMS

level -12.7 dBFS / Maximum peak level -0.2 dBFS.

Οη θπκαηνκνξθέο πνπ απεηθνλίδνληαη ζηα ζρήκαηα 6.17 θαη 6.18 έρνπλ θπθινθνξήζεη ζε

δηαθνξεηηθή δεθαεηία θαη έρνπλ επεμεξγαζζεί απφ ηνλ ίδην κεραληθφ mastering,

απνδεηθλχνληαο έηζη ηελ ηάζε ησλ ηειεπηαίσλ δεθαεηηψλ γηα ηελ απμαλφκελε έληαζε.

ρήκα 6.18 H θπκαηνκνξθή ηνπ ηξαγνπδηνχ Search and Destroy ησλ Stooges (Raw Power,

Columbia Records, 1990 CD release). No mastering credit. Highest average RMS level -13.9

dBFS / Maximum peak level -1.7 dBFS.

ρήκα 6.19 H θπκαηνκνξθή ηνπ ηξαγνπδηνχ Search and Destroy ησλ Stooges (Raw Power,

Sony Records, 1997 remastered CD release). Sony Mastering. Highest average RMS level -

2.58 dBFS / Max peak level 0.0 dBFS (constant digital overs) 86

86

http://www.chicagomasteringservice.com/loudness.htm l,12/03/2010

50

Οη θπκαηνκνξθέο πνπ παξνπζηάδνληαη ζηα ζρήκαηα 6.18 θαη 6.19 αληηζηνηρνχλ ζε έλα

θνκκάηη πνπ θπθινθφξεζε γηα πξψηε θνξά ην 1990 θαη επαλαθπθινθφξεζε κε remastering

επεμεξγαζία κεηά απφ 7 ρξφληα. Παξαηεξείηαη πσο νη ζχγρξνλεο απαηηήζεηο ηνπ αθξναηή

νδεγνχλ ην ηειηθφ πξντφλ λα δέρεηαη ηφζε επεμεξγαζία, πνπ ζην απνηέιεζκά ηνπ λα

θπξηαξρεί ε έληαζε θαη ε παξακφξθσζε.

6.6.5 : ΣΔΥΝΙΚΔ ΜΔΓΙΣΟΠΟΙΗΗ ΣΗ ΔΝΣΑΗ

Η ηερληθή κεγηζηνπνίεζεο ηεο έληαζεο εμαξηάηαη ζην κεγαιχηεξφ ηεο κέξνο απφ ην είδνο

ηεο κνπζηθήο. Κάπνηα κνπζηθά ηδηψκαηα έρνπλ σο βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ην επξχ

δπλακηθφ πιάηνο, φπσο ε θιαζηθή ή jazz κνπζηθή θαη θάπνηα άιια ηε δχλακε θαη ηελ

παξακφξθσζε, φπσο ε rock. Γεληθά φκσο αλεμάξηεηα κε ην είδνο, ε κνπζηθή αγνξά ζήκεξα

απαηηεί πςειφηεξεο εληάζεηο απφ ηηο παιαηφηεξεο παξαγσγέο.

Η κεγηζηνπνίεζε ηεο έληαζεο θπξίσο επηηπγράλεηαη κε ηελ ππεξζπκπίεζε ηνπ πιηθνχ θαη ηε

ζπλνιηθή αχμεζή ζηελ έμνδν. Η βαζηθή ινγηθή ηεο ππεξζπκπίεζεο είλαη ε κείσζε ηεο

έληαζεο ησλ πην δπλαηψλ ζεκάησλ, πιεζηάδνληαο ηα επίπεδα ηεο έληαζεο ησλ πην

αδχλακσλ. Με απηφλ ηνλ ηξφπν κεηψλεηαη ην ζπλνιηθφ δπλακηθφ εχξνο ηνπ θνκκαηηνχ θαη

δίλεηαη κεγαιχηεξν πεξηζψξην ζηελ ζπλνιηθή αχμεζε ηεο έληαζεο, ρσξίο ην ζήκα λα

μεπεξλάεη ην φξην ησλ 0dBFS. Η θχξηα ηερληθή πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζην mastering γηα ηελ

κεγηζηνπνίεζε ηεο ζπλνιηθήο έληαζεο βαζίδεηαη ζην limiting.

To limiting πξαθηηθά είλαη κία ζπκπίεζε κε πάξα πνιχ πςειφ ratio - γεληθά πάλσ απφ 10:1

κέρξη θαη 00 : 1- θαη πνιχ γξήγνξν attack. Απηφ έρεη ζαλ απνηέιεζκα, φηαλ ην ζήκα θηάζεη

ζηελ ηηκή ηνπ threshold, λα ζηαζεξνπνηείηαη ζε απηφ ην επίπεδν έληαζεο. Απηνχ ηνπ είδνπο ε

ζπκπίεζε πξσηνεκθαλίζηεθε ζην ξαδηφθσλν γηα ηελ πξνζηαζία ησλ πνκπψλ απφ ηα δπλαηά

ζήκαηα. ην mastering ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηελ κεγηζηνπνίεζε ηεο έληαζεο. Με ην limiting

ππάξρεη ε δπλαηφηεηα αχμεζεο ηνπ gain control, πνπ ζεκαίλεη παξάιιεια θαη αχμεζε ηεο

αληηθεηκεληθήο έληαζεο ηνπ θνκκαηηνχ, κέρξη θαη ην ζήκα λα κελ μεπεξλάεη ηα 0dBFS

(clipping). Γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεξε απνθπγή ηνπ clipping, o limiter ζα πξέπεη λα

αληηδξάεη πάξα πνιχ γξήγνξα, ψζηε λα πξνιαβαίλεη ηελ ζπκπίεζε θαη ησλ πην ζχληνκσλ

θνξπθψλ. ηελ πξαγκαηηθφηεηα έλαο αλαινγηθφο limiter, φζν γξήγνξν attack θαη αλ έρεη, κηα

θαζπζηέξεζε ζηελ αληίδξαζε ηνπ είλαη αλαπφθεπθηε. Φπζηθά θάπνηα clips δελ γίλνληαη

αληηιεπηά απφ ηνλ άλζξσπν θαη κπνξνχλ λα αγλνεζνχλ. Η δηάξθεηα ηνπο φκσο ζα πξέπεη λα

είλαη ηδηαίηεξα ζχληνκε, γηαηί αθφκα θαη νη θνξπθέο πνπ δελ είλαη αληηιεπηέο ζην

αλζξψπηλν απηί κπνξεί λα κεηαθξαζηνχλ ζε παξακφξθσζε θαηά ηελ βηνκεραληθή ηχπσζε

ηνπ CD.

Κάπνηνη ςεθηαθνί limiters ξπζκίδνληαη κε ζθνπφ λα επηηξέπνπλ ζήκαηα κηθξήο δηάξθεηαο

λα μεπεξλνχλ ηα 0dBFS. Η δηάξθεηα απηψλ ησλ ζεκάησλ φκσο δελ ζα πξέπεη λα μεπεξλάεη

ην 1ms, ην νπνίν ζην sample rate ηνπ CD αληηζηνηρεί ζε 44 ζπλερφκελα peak.87

Γηα απηφλ ηνλ ιφγν απφ πνιινχο ηερληθνχο ρξεζηκνπνηείηαη θαη κία πην πξφζθαηε ηερληθή ην

digital "BRICKWALL" limiting. Δίλαη κία ςεθηαθή ππεξζπκπίεζε, πνπ γηα λα πξνιάβεη ηνλ

πξαγκαηηθφ ρξφλν ηνπ ζήκαηνο, δηαβάδεη ην εηζεξρφκελν ζήκα πξηλ θηάζεη ζην gain control.

Απηφ επηηπγράλεηαη κε ηελ εηζαγσγή κίαο πνιχ κηθξήο θαζπζηέξεζεο ζην εηζεξρφκελν ζήκα

- ηεο ηάμεσο ησλ 3-4 ms- θαη ηελ δξνκνιφγεζή ηνπ ζην side-chain θχθισκα, πξηλ απηφ

θηάζεη ζην gain control. Λφγσ ηνπ φηη αλαγλσξίδεηαη ην ζήκα πξηλ απηφ επεμεξγαζζεί,

απηνχ ηνπ είδνπο ε ζπκπίεζε απνθαιείηαη θαη „look ahead‟ ζπκπίεζε.

87

Paul White, „„ADVANCED COMPRESSION TECHNIQUES‟‟,

http://www.soundonsound.com/sos/jan01/articles/advanced.asp , Published in SOS January 2001 , 25/02/10

51

ρήκα 6.20 Η δξνκνιφγεζε ηνπ side-chain ζηνλ limiter

ε κεξηθέο πεξηπηψζεηο γηα ηελ αχμεζε ηεο έληαζεο ελφο θνκκαηηνχ ρξεζηκνπνηείηαη θαη κία

ηερληθή πνπ βαζίδεηαη ζηελ ζθφπηκε παξακφξθσζε ηνπ ζήκαηνο θαη απνθαιείηαη σο

clipping. 88

Έρεη παξαηεξεζεί κε ςπρναθνπζηηθά ηεζη πσο ην παξακνξθσκέλν ζήκα ν

αλζξψπηλνο εγθέθαινο ην κεηαθξάδεη σο ζήκα δπλαηήο έληαζεο. Βάζεη απηήο ηεο ινγηθήο,

απηή ε ηερληθή πξαγκαηνπνηείηαη κε ηελ ππεξθφξησζε ηνπ αλαινγηθνχ ζήκαηνο ζε έλα A/D

κεηαηξνπέα, έρνληαο σο απνηέιεζκα ην αλαπφθεπθην θιηπάξηζκα ηνπ ζήκαηνο θαηά ηελ

έμνδν ηνπ. Έηζη απμάλεηαη ε γεληθφηεξε έληαζε θαη κεηψλεηαη ην δπλακηθφ εχξνο, θαζψο

φια ηα ζήκαηα πνπ ππεξβαίλνπλ ηα 0 dBFS ηζνπεδψλνληαη, δεκηνπξγψληαο παξακφξθσζε.

Έλα ραξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα απηήο ηεο ηερληθήο είλαη ην remastering πνπ εθαξκφζηεθε

ζην ηξαγνχδη „Search and Destroy‟ ησλ Stooges.

ρήκα 6.21 H ςεθηαθή θπκαηνκνξθή ηνπ „Search and Destroy‟ ησλ Stooges

ρήκα 6.2289

Δλδεηθηηθά επίπεδα rms ηηκψλ, αλάινγα κε ην είδνο ηνπ θνκκαηηνχ

ην ζρήκα 6.22 παξνπζηάδνληαη ηα ελδεηθηηθά επίπεδα ηηκψλ ζηα νπνία θπκαίλεηαη ε rms

κέηξεζε ζηελ ζχγρξνλε κνπζηθή βηνκεραλία, αλάινγα κε ην είδνο ηεο κνπζηθήο.

88

http://www.chicagomasteringservice.com/loudness.html, 15/03/10 89

Steinberg Audio Mastering Tutorial VOL-II, (Steinberg, 2007)

DELAY

SIDE -

CHAIN

GAIN

CONTROL input output

52

6.6.6 : ΓΤΝΑΜΙΚΗ ΔΠΔΞΔΡΓΑΙΑ ΣΟ ΡΑΓΙΟΦΧΝΟ

Όια ηα θνκκάηηα πνπ εθπέκπνπλ απφ ην ξαδηφθσλν είλαη εμαηξεηηθά επεμεξγαζκέλα κε

απνηέιεζκα νπνηνδήπνηε είδνο λα αθνχγεηαη κε ηελ ίδηα δπλακηθή. Σν mastering πνπ

νδεγείηαη ζηελ ππεξβνιηθή επεμεξγαζία ησλ δπλακηθψλ κε ζθνπφ λα πιεζηάζεη ην

ξαδηνθσληθφ ήρν- κπνξεί λα αθνπζηεί πνιχ ρεηξφηεξν, δεδνκέλνπ φηη ζηελ επεμεξγαζία

απηνχ πξνζηίζεηαη θαη εθείλε ηνπ ξαδηνθψλνπ, κε απνηέιεζκα ην ππεξβνιηθφ compression

θαη limiting.

ε κία ηππηθή αιπζίδα επεμεξγαζίαο ζην ξαδηφθσλν, φπσο ν ξαδηνθσληθφο επεμεξγαζηήο

ηνπ Bob Orban, ην ζήκα πεξλάεη πξψηα απφ έλα phase rotator. Αθνινπζεί ζε κεξηθέο

πεξηπηψζεηο έλαο ζηεξενθσληθφο εκπινπηηζκφο (stereo enhancement) θαη ζην επφκελν

ζηάδην γίλεηαη ε ηζνζηάζκηζε ηνπ ζήκαηνο, κε θχξην ζθνπφ λα δψζεη ζην ζχλνιν ηελ

αίζζεζε φηη αθνχγεηαη απφ θάπνην δσκάηην ζπηηηνχ. ηελ ζπλέρεηα ην ζήκα δέρεηαη

multiband δπλακηθή επεμεξγαζία (ζπλήζσο έμη πεξηνρψλ), πνπ βαζίδεηαη ζε κία ζπλεξγαζία

απφ compressors θαη limiters. Γηα ηελ κείσζε ηεο αίζζεζεο ηνπ ζνξχβνπ, πνπ δεκηνπξγείηαη

θαηά ηελ δηακφξθσζε ησλ FM, ην ζήκα δέρεηαη αθνινχζσο κία επεμεξγαζία ζηαδηαθήο

ελίζρπζεο ζπρλνηήησλ αλά νθηάβα (pre-emphasis), ε νπνία κεηαθξάδεηαη κέρξη θαη 17 dB

ζηα 15KHz. Γηα ηνλ έιεγρν απηήο ηεο ελίζρπζεο πνπ δέρεηαη ην ζήκα αθνινπζεί κία high

frequency limiting επεμεξγαζία, κεηψλνληαο έηζη αηζζεηά ην δπλακηθφ εχξνο ησλ πςειψλ

ζπρλνηήησλ. Σέινο γίλεηαη θαη ν έιεγρνο φισλ ησλ θνξπθψλ ηνπ ζήκαηνο κέζσ ελφο peak

limiter.90

Λφγσ φιεο απηήο ηεο επεμεξγαζίαο ε ηπρφλ ζπζζψξεπζε κεγάιεο ελέξγεηαο ππφερσλ έρεη

ζαλ απνηέιεζκα ηε δπζιεηηνπξγηθή ζπκπεξηθνξά ηνπ ζπκπηεζηή ηνπ ξαδηνθψλνπ. Ιδηαίηεξε

πξνζνρή ρξεηάδνληαη θαη ηα peak ησλ θξνπζηψλ, ιφγσ ηνπ φηη ζηε ξαδηνθσληθή

επεμεξγαζία ρξεζηκνπνηείηαη ζπλήζσο αξγφ release time. Γηα παξάδεηγκα, αλ ζε θάπνην

project ηα peak ησλ θξνπζηψλ είλαη 8 dB παξαπάλσ απφ ην κέζν φξν έληαζεο ηεο θσλήο,

ζηα ζεκεία ησλ peak ε θσλή ζα ρακειψλεη αηζζεηά. Γηα λα πξνβιεθζνχλ απηά ηα ηερληθά

πξνβιήκαηα, ην ηειηθφ πξντφλ δελ ζα πξέπεη λα δερζεί ππεξβνιηθή ζπκπίεζε, ή ζα πξέπεη-

αλ ππάξρεη ε δπλαηφηεηα- λα δνθηκαζζεί ζε κία πξνζνκνίσζε ξαδηνθσληθήο επεμεξγαζίαο.91

ρήκα 6.23 92

ηελ πάλσ πιεπξά ηνπ ζρήκαηνο παξνπζηάδνληαη πέληε θπκαηνκνξθέο απφ ην

ίδην κνπζηθφ πιηθφ κε δηαθνξά κφλν ζηελ έληαζε. Κάησ παξνπζηάδνληαη νη αληίζηνηρεο

θπκαηνκνξθέο πνπ έρνπλ πεξάζεη κέζα απφ ηνλ επεμεξγαζηή ηνπ Bob Orban . Δίλαη εκθαλέο

φηη άζρεηα κε ηελ αξρηθή έληαζε, φιεο νη θπκαηνκνξθέο αλαπαξάγνληαη ζηα ίδηα επίπεδα

κεηά ηελ ξαδηνθσληθή επεμεξγαζία.

90

Bob Katz, Mastering Audio: The art and the science, (Orlando: focal press, 2002), ζει 275-277 & PRE-

EMPHASIS (FM) EXPLAINED

http://www.claessonedwards.com/index.php?option=com_content&view=article&id=72&Itemid=89

,10/04/2010 91

Bob Katz, Mastering Audio: The art and the science, (Orlando: focal press, 2002), ,ζει 278 & Bob Katz,The

secret of mastering engineer, booklet t.c electronic 92

Bob Katz, Mastering Audio: The art and the science, (Orlando: focal press, 2002), ζει 271

53

6.7 : ΜΔΙΧΗ ΣΗ ΑΝΑΛΤΗ - DITHERING

Σν πην δηαδεδνκέλν format δηαλνκήο ησλ κνπζηθψλ πξντφλησλ κέρξη θαη ζήκεξα είλαη ην

CD-Audio κε ην ζηάληαξη sample θαη bit-rate ησλ 44,1 KHz ζηα 16bit. Σπλεπώο είλαη

απαξαίηεηε ε κείσζε ηεο αλάιπζεο ηνπ ηειηθνχ ερεηηθνύ πιηθνύ κεηά ην πέξαο ηεο

mastering επεμεξγαζίαο. Απηό επηηπγράλεηαη κέζσ ησλ δηαδηθαζηώλ bit depth conversion

(κεηαηξνπή αλάιπζεο ζε bit) θαη resampling (κεηαηξνπή ζπρλόηεηαο δεηγκαηνιεςίαο).

Όπσο είλαη ινγηθό νη παξαπάλσ δηαδηθαζίεο δελ αθήλνπλ ην αξρηθό ζήκα αλέπαθν, αθνύ

επεκβαίλνπλ ζηα δύν ζεκειηώδε ζηνηρεία ηνπ ςεθηνπνηεκέλνπ ήρνπ θαη

νπζηαζηηθά κεηώλνπλ ηελ πνηόηεηα ηνπ.

ρήκα 6.24 Σν Sample θαη Bit rate ζε ζρέζε κε ηνλ ρξφλν θαη ηελ έληαζε ηνπ ζήκαηνο.

Ο αξηζκφο ησλ bits αληηζηνηρεί ζηελ νξηδφληηα αλάιπζε ηεο ςεθηνπνίεζεο ηνπ ερεηηθνχ

θχκαηνο θαη θαζνξίδεη ην δπλακηθφ ηνπ εχξνο. Καηά ηελ ςεθηνπνίεζε ηεο αξρηθήο

αλαινγηθήο θπκαηνκνξθήο γίλεηαη ζηξνγγπινπνίεζε ησλ ηηκψλ ηεο (quantization), κε

απνηέιεζκα λα δεκηνπξγνχληαη ζθάικαηα πνπ εηζάγνπλ αξκνληθέο, ππναξκνληθέο, aliased

αξκνληθέο, ή νπνηνπδήπνηε άιινπ είδνπο κε επηζπκεηέο παξακνξθψζεηο. Απηέο νη

παξακνξθψζεηο δελ εκθαλίδνληαη κφλν ζην πξώην ζηάδην ηεο ςεθηνπνίεζεο ηνπ ήρνπ, αιιά

θαη θαηά ηελ κείσζε ηεο αλάιπζεο ηνπ bit-rate ηνπ ήδε ςεθηνπνηεκέλνπ ζήκαηνο. Καη ζε

απηήλ ηελ πεξίπησζε γίλεηαη ζηξνγγπινπνίεζε ησλ ςεθηαθψλ ιέμεσλ, ιφγσ ππνρξεσηηθήο

κείσζεο ησλ bits. πγθεθξηκέλα, φηαλ ε θπκαηνκνξθή θπκαίλεηαη ζηα ιηγφηεξν ζεκαληηθά

ςεθία (least significant bits-LSB), πνπ αληηζηνηρνχλ θαη ζηα ζήκαηα ρακειήο έληαζεο, ν

κεηαηξνπέαο δεκηνπξγεί κία ηεηξαγσληζκέλε θπκαηνκνξθή. Απηή είλαη ρακεινχ επηπέδνπ

ζε έληαζε, αιιά γίλεηαη αληηιεπηή σο ςεθηαθή παξακφξθσζε ζην ηειηθφ ερεηηθφ

απνηέιεζκα. Γηα ηελ θαηαπνιέκεζε απηψλ ησλ παξακνξθψζεσλ ρξεζηκνπνηείηαη ε ηερληθή

dithering. 93

93

Nika Aldrich,Dither Explained,

http://www.users.qwest.net/~volt42/cadenzarecording/DitherExplained.pdf ,18/03/2010 & Bob Katz,

Mastering Audio: The art and the science, (Orlando: focal press, 2002), ,ζει 51

Έληαζε ζήκαηνο

ρξφλνο Sample rate

Bit rate

54

Σο dithering είλαη ε δηαδηθαζία θαηά ηελ οποία πξνζηίζεηαη έλας ηδηαίηεξα

ρακειόθωλνο ζόξπβνο ζηο πρφηογελές ζήκα, εληάζεωο κεηαμύ 3 θαη 5 dB. Ο ζόρσβος

ασηός εθαρκόδεηαη ζηο επίπεδο ποσ βρίζθεηαη ε εζθαικέλα ηεηξαγωληζκέλε κνξθή ποσ

δεκηοσργείηαη θαηά ηελ υεθηοποίεζε ή θαη ηελ κείωζε ηεο αλάιπζεο.94

χκθσλα κε ηελ ςπρν-αθνπζηηθή, ην αλζξψπηλν απηί ζπλεζίδεη θαη θαηά ζπλέπεηα αγλνεί

φινπο ηνπο κνλφηνλνπο ήρνπο. Βάζεη απηήο ηεο ινγηθήο, ζην dithering ε δηαθεθνκκέλε

ςεθηαθή παξακφξθσζε, αληηθαζίζηαηαη απφ έλα ζπλερφκελν κνλφηνλν ζφξπβν πνπ

απνθαιείηαη dither.

ρήκα 6.25 Φαζκαηηθή αλάιπζε εκηηνλνεηδνχο θπκαηνκνξθήο ησλ 100 Hz κε αλάιπζε ζηα

24 bit.

ρήκα 6.26 Φαζκαηηθή αλάιπζε ηεο θπκαηνκνξθήο πνπ παξνπζηάδεηαη ζην ζρήκα 6.25.

κεηά ηελ κείσζε ηεο ζηα 16 bit.

94

Bob Katz, Mastering Audio: The art and the science, (Orlando: focal press, 2002), ,ζει 50

55

ρήκα 6.27 Φαζκαηηθή αλάιπζε ηεο ίδηαο θπκαηνκνξθήο πνπ παξνπζηάδεηαη ζην ζρήκα

6.25, κεηά ηελ κείσζε ηεο ζηα 16 bit κε dither.

ρήκα 6.28 Φαζκαηηθή αλάιπζε ηεο θπκαηνκνξθήο πνπ παξνπζηάδεηαη ζην ζρήκα 6.25.

κεηά ηελ κείσζε ηεο ζηα 16 bit ρσξίο dither (πξάζηλν ρξψκα), θαη ηεο ίδηαο θπκαηνκνξθήο

κεηά ηελ κείσζε ηεο ζηα 16 bit κε dither (κπιε ρξψκα).

Παξαηεξείηαη φηη νη θνξπθέο ησλ θπκαηνκνξθψλ έρνπλ αθξηβψο ηελ ίδηα έληαζε. Σν

επίπεδν ζνξχβνπ ηεο θπκαηνκνξθήο κε dither εκθαλίδεηαη πην πςειφ αιιά κε πην

νκνηφκνξθε θαζκαηηθή ζπκπεξηθνξά. Απηφ αληηζηνηρεί ζε έλα ζφξπβν ηδηαίηεξα κνλφηνλν

πνπ κπνξεί λα αγλνεζεί. 95

95

Nika Aldrich,Dither Explained,

http://www.users.qwest.net/~volt42/cadenzarecording/DitherExplained.pdf ,18/03/2010

56

Πρέπει όμφς ζε οποιαδήποηε μεηαηροπή ηοσ bit – rate να ειζάγεηαι dither;

Έλα ζήκα κε αλάιπζε 16 bit κπνξεί λα πεξηγξάςεη 65.536 ηηκέο ζηνλ νξηδφληην άμνλα, νη

νπνίεο κεηαθξάδνληαη ζε 96 dB δπλακηθνύ εύξνπο. Η εζθαικέλα ηεηξαγσληζκέλε κνξθή

ηνπ ζήκαηνο δεκηνπξγείηαη θνληά ζην επίπεδν ηεο έληαζεο ησλ -96dB, κε απνηέιεζκα λα

γίλεηαη αηζζεηή ζην αλζξψπηλν απηί.

Έλα ζήκα κε αλάιπζε ζηα 24 bit πεξηγξάθεη 1.677.216 ηηκέο πνπ αληηζηνηρεί κε ην

δπλακηθό εύξνο ησλ 144 dB. Απηφ ζεκαίλεη όηη ην επίπεδν πνπ εκθαλίδεηαη ε εζθαικέλα

ηεηξαγσληζκέλε κνξθή ηνπ ζήκαηνο είλαη γχξσ ζηα -140 dB. ε απηφ ην επίπεδν ν ζφξπβνο

δελ είλαη αηζζεηφο ζην αλζξψπηλν απηί.

Σν ζπκπέξαζκα είλαη φηη θαηά ηελ ςεθηνπνίεζε ηνπ αλαινγηθνχ ζήκαηνο κε αλάιπζε ζηα

16 bit είλαη απαξαίηεηε ε είζνδνο ζνξχβνπ dither. Κάζε κεηαηξνπέαο AD έρεη ζηελ είζνδν

ηνπ ελζσκαησκέλν dither, ην νπνίν εθαξκφδεη ζην ζήκα πξηλ ηελ ςεθηνπνίεζε ηνπ.

Χζηφζν, ην ςεθηνπνηεκέλν ζήκα δέρεηαη κεηαηξνπή ηεο αλάιπζεο ησλ bits θαη θαηά ηελ

επεμεξγαζία ηνπ απφ ηα DSPs (digital signal processors). Όια ηα DSPs αληηκεησπίδνπλ ηνλ

ςεθηαθφ ήρν ζαλ κηα αιιεινπρία δεηγκάησλ. Καηά ηε δηάξθεηα νπνηαζδήπνηε επεμεξγαζίαο,

ην DSP ειέγρεη ην πξψην δείγκα, θάλεη έλαλ πνιιαπιαζηαζκφ βγάδνληαο έλαλ λέν αξηζκφ

θαη πξνρσξάεη κεηά ζην επφκελν δείγκα. Όηαλ δηεμάγεηαη έλαο πνιιαπιαζηαζκφο ή κηα

δηαίξεζε, ηα wordlengths (ςεθηαθέο ιέμεηο) ηνπ δείγκαηνο απμάλνληαη ζην άπεηξν. Απηφ έρεη

ζαλ απνηέιεζκα λα απμάλνληαη νινέλα ηα δεθαδηθά ςεθία θαη κεηά ηελ επεμεξγαζία ηνπ

ζήκαηνο λα γίλεηαη κηα ζηξνγγπινπνίεζε ηεο ηηκήο κέρξη θαη 9 δεθαδηθά ςεθία. Σα

ππφινηπα πνπ ράλνληαη πεξηιακβάλνπλ έλα κεγάιν κέξνο ηνπ θπζηθνχ ήρνπ, φπσο ν ρψξνο,

ην βάζνο, ε ρξνηά θαη ε ζηεξενθσληθή εηθφλα. Γεληθά κε ηελ εηζαγσγή ελφο ζήκαηνο ζε

έλα DSP, άζρεηα κε ηελ αλάιπζε ησλ δεηγκάησλ, νη ιέμεηο ηνπ ζήκαηνο κπνξνχλ λα

θηάζνπλ κέρξη θαη ηα 32bit θαη παξαπάλσ. χκθσλα φκσο κε ηελ AES/EBU standard, ζηελ

έμνδφ ηνπο ζα κεησζνχλ ζηα 24bit , αθαηξψληαο ηα πην αζήκαληα, ηα νπνία ζε έλα δείγκα

ησλ 24bit είλαη θάησ απφ ηα 140dB, επνκέλσο είλαη θαη κε αληηιεπηά απφ ηνλ άλζξσπν.

Με ηα παξαπάλσ βγαίλεη ην ζπκπέξαζκα πσο κία πεγή κε αλάιπζε 16bit ζα πξέπεη λα

κεηαηξαπεί ηνπιάρηζηνλ ζηα 24 bit, εάλ πξφθεηηαη λα δερζεί ςεθηαθή επεμεξγαζία. Οη έμνδνη

ησλ ςεθηαθψλ θνλζφισλ ερνγξάθεζεο θαη επεμεξγαζηψλ ζα πξέπεη λα είλαη ζηα 24bit

αθφκα θαη αλ ην αξρηθφ κέζν απνζήθεπζεο είλαη ζηα 16bit.

Με απηφλ ηνλ ηξφπν δελ ρξεηάδεηαη ην ζήκα λα δέρεηαη dither κεηά απφ θάζε επεμεξγαζία

(redithering), πξάγκα πνπ ζα κείσλε ζεκαληηθά ηνλ ιφγν ηνπ ζήκαηνο πξνο ην ζφξπβν.

Σέινο αθνχ ζα έρεη δηαηεξεζεί ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ηεο αλάιπζεο κεηά απφ ηε mastering

επεμεξγαζία, ην ζήκα ζα δερζεί dither γηα ηελ κεηαηξνπή ηνπ ζην ζηάληαξ bit-rate ησλ 16 bit

ηνπ CD. Σν dithering ζε απηή ηελ πεξίπησζε γίλεηαη κε ηνλ εμήο ηξόπν: ηπραίνη αξηζκνί

πξνζηίζνληαη ζε θάζε δείγκα μερσξηζηά, δεκηνπξγώληαο έηζη έλα ζόξπβν πνπ έρεη ην ξόιν

ηνπ ζήκαηνο dither.

Ο ζόξπβνο απηόο κπνξεί λα είλαη πνιύ ρακειόο ζε ζρέζε κε ην ζήκα, γχξσ ζηα -91 dB,

αιιά έρεη παξαηεξεζεί όηη δεκηνπξγεί κία αίζζεζε επηθάιπςεο ηεο δηαύγεηαο ηνπ ζήκαηνο.

Γηα απηό ην ιόγν έρνπλ δεκηνπξγεζεί εηδηθνί αιγόξηζκνη θαη ηερληθέο πνπ δηακνξθώλνπλ

ηνλ ζόξπβν dither, έηζη ώζηε λα είλαη ιηγόηεξν αληηιεπηόο. Μία πνιχ δηαδεδνκέλε ηερληθή

είλαη ε ηερληθή noise-shaping. Με απηήλ γίλεηαη ηζνζηάζκηζε ζηελ πεξηνρή ηνπ dither,

κεηψλνληαο κε απηφλ ηνλ ηξφπν ην ζφξπβν ζηηο πεξηνρέο φπνπ γίλεηαη πην αηζζεηφο (πεξίπνπ

ζηα 3-5 KHz θαη ζην πεδίν πςειψλ ζπρλνηήησλ 10-22KHz). Κάζε είδνο dither θαη ηχπνο

noise-shaping αθνχγεηαη δηαθνξεηηθά, γη‟ απηφ είλαη απαξαίηεηή ε δνθηκή θαη ε επηινγή ηνπ

θαηάιιεινπ dither αλάινγα κε ην κνπζηθφ ηδίσκα.96

96

Bob Katz, Mastering Audio: The art and the science, (Orlando: focal press, 2002), ,ζει 50-60

57

ρήκα 6.29 Γξάθεκα ηνπ εχξνπο πξνο ηελ ζπρλφηεηα κηαο απφ ηηο πην δεκνθηιείο θακπχιεο

noise- shaping, ηεο POW-R ηχπνο 3.

Downsampling

Με ηελ δπλαηφηεηα ςεθηαθήο θαηαγξαθήο θαη επεμεξγαζίαο ζε πνιχ πςειφηεξεο

ζπρλφηεηεο δεηγκαηνιεςίαο απφ ηελ ζηάληαξη ησλ 44.1 KHz ηνπ CD, ε δηαδηθαζία

downsampling θαζίζηαηαη απαξαίηεηε κεηά ην πέξαο ηεο mastering επεμεξγαζίαο. Απηή ε

δπλαηφηεηα παξέρεηαη απφ φια ηα DAWs, αιιά θαη απφ εμεηδηθεπκέλνπο hardware

επεμεξγαζηέο θαη πξαγκαηνπνηείηαη κέζσ πνιχπινθσλ αιγνξίζκσλ. Σν θύξην πξόβιεκα πνπ

κπνξεί λα δεκηνπξγεζεί ζηελ δηαδηθαζία ηνπ downsampling είλαη ην aliasing. Σο aliasing

είλαη ηο θαηλόκελο θαηά ηο οποίο οη συειές ζστλόηεηες ποσ περηιακβάλοληαη ζηο

θάζκα ετογραθήζεφλ συειής αλάισζες, εκθαλίδοληαη φς αρκοληθή παρακόρθφζε ζε

τακειόηερες ζστλόηεηες. χκθσλα κε ην ζεώξεκα Nyquist, ε κέγηζηε ζπρλόηεηα πνπ

κπνξεί λα αλαπαξαζηαζεί από κία ςεθηαθή θσδηθνπνίεζε είλαη ε ζπρλόηεηα πνπ βξίζθεηαη

ζην κηζό ηεο ζπρλόηεηαο δεηγκαηνιεςίαο. Επνκέλσο είλαη ινγηθό ηα ζήκαηα κε πςειέο

δεηγκαηνιεςίεο λα έρνπλ πιεξνθνξίεο γηα πςειόηεξεο ζπρλόηεηεο, νη νπνίεο δελ κπνξνύλ λα

κεηαθξαζηνύλ ζην θάζκα ηηο λέαο δεηγκαηνιεςίαο, νπνπ ζα εθαξκνζζεί downsampling.

Απηέο νη ζπρλόηεηεο εκθαλίδνληαη σο αξκνληθή παξακόξθσζε ζην ρακειόηεξν κέξνο ηνπ

θάζκαηνο.97

Γηα ηελ απνθπγή απηψλ ησλ παξακνξθψζεσλ εθαξκόδεηαη ε ηερληθή πνπ ιέγεηαη anti-alias

filtering. Καηά ηελ δηαδηθαζία απηή νπζηαζηηθά απνθιείνληαη νη ζπρλφηεηεο πνπ δελ

κπνξνχλ λα πεξηιεθζνχλ ζηε λέα δεηγκαηνιεςία ηνπ ζήκαηνο θαη έηζη απνθεχγεηαη ην

θαηλφκελν aliasing.

6.8 : πλαξκνιφγεζε ηνπ album

Η αιιεινπρία ελφο άικπνπκ πξνυπνζέηεη πξνζαξκνγή ησλ εληάζεσλ ζε θάζε θνκκάηη.

Απηή ε πξνζαξκνγή επηηπγράλεηαη θπξίσο κε ηελ θαηά κέζν φξν έληαζε πνπ θξίλεη ην απηί

θαη φρη κε βάζε ηελ κέηξεζε ησλ εληάζεσλ ηνπ θνκκαηηνχ. Γηα παξάδεηγκα ην

Normalization δελ ελδείθλπηαη γηα ηελ πξνζαξκνγή ηεο έληαζεο ησλ θνκκαηησλ. Με απηήλ

ηε δηαδηθαζία γίλεηαη ε αλίρλεπζε ηνπ πςειφηεξνπ peak θαη ε αχμεζε ηεο γεληθφηεξεο

97

Aliasing and Sampling at Frequencies Above the Nyquist

Frequencyhttp,://www.jiscdigitalmedia.ac.uk/audio/advice/an-introduction-to-digital-audio/ , 25/03/2010

58

έληαζεο, κέρξη θαη ε πςειφηεξε θνξπθή λα θηάζεη ηα 0dBFS.98

Η πξνζαξκνγή δειαδή ηεο

έληαζεο γίλεηαη ζχκθσλα κε ηηο θνξπθέο ηνπ θνκκαηηνχ, πνπ δελ αληηπξνζσπεχνπλ ηελ

αληηθεηκεληθή έληαζε. Έλαο πξνηεηλφκελνο ηξφπνο γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεξε αιιεινπρία

ηνπ άικπνπκ είλαη ε αθξφαζε ηνπ ηειεπηαίνπ κέξνπο ηνπ θνκκαηηνχ ζε ζχγθξηζε κε ηελ

αξρή ηνπ επφκελνπ.

Μία άιιε ζεκαληηθή δηαδηθαζία γηα ηελ δεκηνπξγία ελφο επηηπρεκέλνπ κνπζηθνχ άικπνπκ

είλαη ε ζεηξά ησλ θνκκαηηψλ, θαζψο θαη ε δηάξθεηα ησλ κεηαμχ ηνπο παχζεσλ. Απηή ε

δηαδηθαζία πξαγκαηνπνηείηαη κε ηε ζπλεξγαζία ηνπ κεραληθνχ mastering, ησλ θαιιηηερλψλ

θαη θπξίσο ηνπ παξαγσγνχ. Ο βαζηθφο ζθνπφο ηεο είλαη ε δηαηήξεζε ηνπ ελδηαθέξνληνο

ζηνλ αθξναηή θαζ‟ φιε ηελ δηάξθεηα ηεο αθξφαζεο ηνπ άικπνπκ. Γελ ππάξρεη θάπνηα

ζπγθεθξηκέλε επηηπρεκέλε κέζνδνο, αθνχ εμαξηάηαη θπξίσο απφ ην εθάζηνηε κνπζηθφ

ηδίσκα. Γεληθά ζηα ζχγρξνλα είδε κνπζηθήο ζπλεζίδεηαη ην πξψην θνκκάηη λα είλαη κηθξφ ζε

δηάξθεηα, κε ζρεηηθά γξήγνξν tempo, ζπκβαηή θαη εχθνιε αξκνλία. Όηαλ αθνινπζεί

θνκκάηη κε αξθεηά δηαθνξεηηθφ tempo απφ ην πξνεγνχκελν, ζπλεζίδεηαη λα ππάξρεη

κεγαιχηεξε παχζε κεηαμχ ησλ δχν, ψζηε λα γίλεηαη ε κεηάβαζε ηνπ ξπζκνχ πην νκαιά

ζηνλ αθξναηή.

Γεληθά ε ζπλαξκνιφγεζε ηνπ άικπνπκ βαζίδεηαη θπξίσο ζηελ ςπρν-αθνπζηηθή αληίιεςε

ηνπ αλζξψπνπ. Με απηήλ ηε ινγηθή, πνιινί κεραληθνί γηα λα δηαηεξήζνπλ δσληαλφ θιίκα ζε

φιε ηελ δηάξθεηα ηνπ άικπνπκ, πξνζζέηνπλ ζηηο παχζεηο ησλ θνκκαηηψλ έλα πςειφ ηφλν,

πνπ αληηζηνηρεί ζε απηφλ ηνπ δσκαηίνπ,ν νπνίνο γίλεηαη αληηιεπηφο φηαλ επηθξαηεί απφιπηε

ζηγή.99

98

Bob Katz,The secret of mastering engineer, booklet t.c electronic 99

Bob Katz, Mastering Audio: The art and the science, (Orlando: focal press, 2002), ,ζει 87-91 & Bill Gibson,

Mixing and Mastering : Audio recordings(Boston:Thomson Course Technology PTR,2006) ζει.271

59

ΚΔΦΑΛΑΙΟ 7

ΠΑΡΑΓΔΙΓΜΑ MASTERING ΔΠΔΞΔΡΓΑΙΑ ΜΔ ΣΗΝ ΥΡΗΗ DAWs

7.1 Δηζαγσγή

ε απηφ ην θεθάιαην παξνπζηάδεηαη έλα παξάδεηγκα mastering επεμεξγαζίαο ζε έλα κνπζηθφ

πιηθφ, ην νπνίν είλαη ερνγξαθεκέλν θαη απνζεθεπκέλν ζε αλάιπζε 48KHz/24bit. Η

ζχλζεζε απηνχ ηνπ θνκκαηηνχ απνηειείηαη απφ πέληε φξγαλα : Φσλή, ειεθηξηθή θηζάξα,

θπζαξκφληθα, ειεθηξηθφ κπάζν θαη ηχκπαλα. Η ηδηαηηεξφηεηα πνπ παξνπζηάδεη απηφ ην

θνκκάηη είλαη φηη ερνγξαθήζεθε κε ηνπο κνπζηθνχο λα παίδνπλ δσληαλά ζην ίδην δσκάηην. Η

θαηαγξαθή ηνπ έγηλε ζε πνιπθάλαιν ζχζηεκα θαη ε ηειηθή κίμε πεξηιάκβαλε ηε ιήςε ηνπ

ήρνπ απφ θάζε φξγαλν μερσξηζηά, θαζψο θαη απφ ηα κηθξφθσλα πνπ ηνπνζεηήζεθαλ ζηνλ

ρψξν. Μεηά ηε κίμε ζεσξήζεθε ζεκαληηθφ λα απνζεθεπζεί ην πιηθφ ζε δχν ςεθηαθά αξρεία

ήρνπ, ηχπνπ Wav, πξηλ νδεγεζεί γηα ην mastering, κε ην έλα αξρείν λα πεξηιακβάλεη ηελ

main mix θαη ην άιιν ηελ vocal up κίμε.

εκαληηθφ είλαη λα ζεκεησζεί πσο ιφγσ έιιεηςεο επαγγεικαηηθνχ ρψξνπ θαη εμνπιηζκνχ,

ε φιε επεμεξγαζία mastering πξαγκαηνπνηήζεθε απνθιεηζηηθά κε ηελ ρξήζε DAWs θαη

plug-ins ζε home studio. Σν ζήκα νδεγήζεθε κέζσ κίαο απιήο ζπκβαηήο θάξηαο ήρνπ κε

δπλαηφηεηα αλαπαξαγσγήο ζηα 48 KHz / 24 bit. Σα DAWs πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ήηαλ ην

Nuendo ηεο Steinberg γηα ηελ επεμεξγαζία, ελψ γηα ηε κέηξεζε, αλάιπζε θαη ζχγθξηζε ηνπ

ερεηηθνχ πιηθνχ ρξεζηκνπνηήζεθε θπξίσο ην Wavelab ηεο ίδηαο εηαηξίαο.

Ο ζθνπφο, κέζσ απηνχ ηνπ παξαδείγκαηνο, είλαη λα θαλεί θαηά πφζν θαη αλ ε mastering

επεμεξγαζία κπνξεί λα επεξεάζεη ζεηηθά, ή ίζσο θαη αξλεηηθά, ηφζν ηελ δπλακηθή φζν θαη

ηελ ζπρλνηηθή πεξηνρή ελφο πιηθνχ, ζχκθσλα κε ηνλ δηαζέζηκν εμνπιηζκφ. ίγνπξα φζνλ

αθνξά ηνλ εκπινπηηζκφ ηεο ζπρλνηηθήο πεξηνρήο, είλαη απαξαίηεηε ε αθξφαζε ηνπ πιηθνχ

κέζσ ελφο άξηηα ηζνξξνπεκέλνπ ζπζηήκαηνο. Παξφια απηά, κε ηελ βνήζεηα ησλ ςεθηαθψλ

κεηξεηψλ ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ αθνπζηηθή ζπκπεξηθνξά ηνπ πιηθνχ κεηά απφ θάζε

επεμεξγαζία ζα γίλεη κηα πξνζπάζεηα ζχγθξηζεο ηνπ αξρηθνχ πιηθνχ κε ην επεμεξγαζκέλν,

ψζηε θαηά θάπνην ηξφπν λα κπνξεί λα παξνπζηαζζεί κε πην αληηθεηκεληθά θξηηήξηα ε

επηξξνή ηεο mastering επεμεξγαζίαο ζην ηειηθφ απνηέιεζκα.

7.2 Γηαδηθαζία αθξφαζεο θαη αλάιπζεο ηνπ πιηθνχ

Η δηαδηθαζία ηεο αθξφαζεο θαη αλάιπζεο ηεο ηειηθήο κίμεο ίζσο απνηειεί θαη ην

ζεκαληηθφηεξν ζηάδην ζηελ αιπζίδα ησλ εξγαζηψλ γηαηί, αλάινγα κε ηα ζπκπεξάζκαηα πνπ

ζα πξνθχςνπλ, ζα θαζνξηζζεί θαη ε αιπζίδα ηεο mastering επεμεξγαζίαο πνπ πξφθεηηαη λα

αθνινπζεζεί.

ηελ αξρή ε αθξφαζε ηνπ πιηθνχ έγηλε ζε δηαθνξεηηθνχο ρψξνπο θαη ζπλζήθεο, ψζηε λα

εληνπηζζεί ε γεληθφηεξε αίζζεζε πνπ πξνθαιεί απηφ ην κνπζηθφ ηδίσκα. Μέζσ απηήο ηεο

δηαδηθαζίαο ην πξψην ζπκπέξαζκα πνπ πξνέθπςε ήηαλ πσο ζηελ ζπλνιηθή κίμε επηθξαηεί

επηηεδεπκέλα ε γεληθφηεξε αίζζεζε ηεο δσληαλήο ερνγξάθεζεο. Δπίζεο παξαηεξήζεθε πσο

ην κήλπκα ηεο θσλήο θαη ηνπ ξπζκνχ ππεξηζρχνπλ απφ απηφ ηεο αξκνλίαο, κε ηα ηχκπαλα,

ην κπάζν θαη ηελ θσλή λα έρνπλ πην έληνλε παξνπζία ζηελ ζπλνιηθή κίμε, ζε ζρέζε κε ηελ

θηζάξα θαη ηελ θπζαξκφληθα. ηελ ζπλέρεηα αθνινπζήζεθαλ θαη πην πξνζερηηθέο

αθξνάζεηο, ζε ζπλδπαζκφ κε ηε ρξήζε κεηξεηψλ θαη αλαιπηψλ ηνπ ζήκαηνο, κε ζθνπφ ηνλ

εληνπηζκφ ηπρφλ πξνβιεκαηηθψλ πεξηνρψλ, ηφζν ζην ζπρλνηηθφ φζν θαη ζην δπλακηθφ εχξνο

ηνπ θνκκαηηνχ. Γηα ηελ πην επίπεδε αίζζεζε ηεο απφθξηζεο ησλ ζπρλνηήησλ, ην πιηθφ

δνθηκάζζεθε ζε πνιιά δηαθνξεηηθά ερεία θαη ζπζηήκαηα αλαπαξαγσγήο θαη ε αθξφαζε

θαηά ηελ επεμεξγαζία έγηλε θπξίσο κέζσ αθνπζηηθψλ, (κε βαζηθφ ην δεπγάξη K240 Studio

ηεο AKG).

60

Γεληθά, ζε φια ζρεδφλ ηα ζπζηήκαηα πνπ δνθηκάζζεθε ην κνπζηθφ πιηθφ, ε ζπλνιηθή κίμε

παξνπζίαζε κία αξθεηά ηζνξξνπεκέλε εηθφλα, ηφζν ηνληθά φζν θαη ζηε δπλακηθή ηεο

πεξηνρή. Παξαηεξήζεθε φκσο παξάιιεια ην αξθεηά ρακειφ θαηά κέζν φξν επίπεδν ηεο

έληαζήο ηεο, πξάγκα πνπ θαζηζηά απαξαίηεηε ηε δηαδηθαζία κεγηζηνπνίεζεο ηεο έληαζεο

θαηά ηελ mastering επεμεξγαζία (ζρήκα 7.3).

Η ηζνξξνπεκέλε δπλακηθή παξνπζία ηνπ πιηθνχ επηβεβαηψλεηαη ελ κέξεη θαη απφ ηελ

ηξηζδηάζηαηε αλάιπζε ηνπ ζήκαηνο, πνπ πξαγκαηνπνηήμεθε θαηά κήθνο ηνπ αθνπζηηθνχ

θάζκαηνο ζε ζπλάξηεζε κε ηνλ ρξφλν ( ζρήκαηα 7.1 θαη 7.2).

ρήκα 7.1 Σξηζδηάζηαηε θαζκαηηθή αλάιπζε ηνπ κνπζηθνχ πιηθνχ ζε ζρέζε κε ην δπλακηθφ

εχξνο ησλ θνξπθψλ, θαηά κήθνο ηνπ αθνπζηηθνχ θάζκαηνο, ζε ζπλάξηεζε κε ηνλ ρξφλν .

ρήκα 7.2 Η ίδηα αλάιπζε ηνπ ζρήκαηνο 7.1, απφ ηελ αληίζεηε γσλία.

61

χκθσλα κε ην ζρήκα 7.1 δελ παξαηεξνχληαη αθξαίεο θνξπθψζεηο θαηά κήθνο ηνπ άμνλα

ηνπ ρξφλνπ. Μεξηθέο φκσο θνξπθέο, θαηά κήθνο ηνπ ίδηνπ άμνλα, απέρνπλ αξθεηά απφ ην

θαηά κέζν φξν δπλακηθφ εχξνο ησλ γεηηνληθψλ ηνπο θνξπθψλ. Απηή ε δηαθνξά είλαη πην

εκθαλήο ζηελ πεξηνρή ησλ ρακεινκεζαίσλ ζπρλνηήησλ απφ ηα 250 έσο θαη ηα 680 Hz

πεξίπνπ.

Απφ ηελ άιιε κεξηά ζην ζρήκα 7.2 εκθαλίδεηαη κία ζρεηηθά αλνκνηφκνξθε θαη παξάιιεια

έληνλε θαηά πεξηφδνπο παξνπζία ησλ πην αθξαίσλ ρακειψλ ζπρλνηήησλ ηνπ αθνπζηηθνχ

θάζκαηνο, θπξίσο θάησ απφ ηα 200 Hz. Απηφ ίζσο κεηαθξάδεηαη σο έιιεηςε φγθνπ ζην

ζχλνιν, πξάγκα πνπ κπνξεί λα ειεγρζεί κφλν θαηά ηελ αθξφαζε ηνπ πιηθνχ κέζσ

ζπζηήκαηνο πνπ αλαπαξάγεη θαη ηηο πην ρακειέο ζπρλφηεηεο ηνπ αθνπζηηθνχ θάζκαηνο.

Η αλνκνηφκνξθε παξνπζία φκσο ησλ πην αθξαίσλ ρακειψλ -θάησ απφ ηα 30 Hz-

εκθαλίδεηαη αθφκα θαη ζην ρξνληθφ ζεκείν ηνπ θνκκαηηνχ φπνπ δελ ππάξρεη ε παξνπζία ηνπ

κπάζνπ. Απηφ πηζαλφηαηα ζεκαίλεη πσο ζην πιηθφ ππάξρεη έληνλε ζπζζψξεπζε ππφερσλ,

θαζηζηψληαο απαξαίηεην ηνλ έιεγρν ηνπο θαηά ηελ mastering επεμεξγαζία.

Απφ ηε γεληθφηεξε εηθφλα πνπ παξνπζηάδνπλ ηα δχν ζρήκαηα, ε mastering επεμεξγαζία

πξνζαλαηνιίζηεθε πξνο κία αξθεηά αηζζεηή κείσζε ηνπ εχξνπο ησλ θνξπθψλ ηνπ ζήκαηνο

θαηά κήθνο φινπ ηνπ αθνπζηηθνχ θάζκαηνο, δίλνληαο κεγαιχηεξε έκθαζε ζηελ πεξηνρή ηνπ

κπάζνπ θαη ηδηαίηεξα θάησ απφ ηα 200Hz. ε απηήλ ηελ πεξηνρή έδεηρλε απαξαίηεηνο ν

εκπινπηηζκφο θαη ν γεληθφηεξνο έιεγρνο ηεο δπλακηθήο παξνπζίαο απηνχ ηνπ θάζκαηνο.

ηελ ζπλέρεηα αθνινπζήζεθε ε κέηξεζε ησλ πςειφηεξσλ θνξπθψλ θαη ησλ θαηά κέζν φξν

rms εληάζεσλ, ψζηε λα εληνπηζζεί ε αληηθεηκεληθή έληαζε ηεο ηειηθήο κίμεο, αιιά θαη ηπρφλ

χπαξμε clipping ζην ζήκα.

ρήκα 7.3 Οη πςειφηεξεο θνξπθέο θαη ε θαηά κέζν φξν κέηξεζε ησλ rms ηηκψλ.

Όπσο θαίλεηαη ζην ζρήκα 7.3 νη θνξπθέο δελ μεπεξλνχλ ηα -6dBFS, επνκέλσο δελ ππάξρεη

θαη ε πεξίπησζε εκθάληζεο clipping ζην ζήκα. Δπίζεο ε θαηά κέζν φξν ηηκή ησλ rms

εληάζεσλ θπκαίλεηαη ζε αξθεηά ρακειά επίπεδα, γχξσ ζηα -30dB/RMS.

62

Λακβάλνληαο ππφςε πσο ην κνπζηθφ ηδίσκα ζπγθαηαιέγεηαη ζην είδνο ηεο Pop θαη World

κνπζηθήο, ζα πξέπεη ε αληηθεηκεληθή ηνπ έληαζε λα αληηζηνηρεί ζηηο ελδεηθηηθέο εληάζεηο πνπ

έρνπλ επηθξαηήζεη ζηελ ζχγρξνλε κνπζηθή βηνκεραλία, δειαδή πεξίπνπ ζηα -14dB/RMS.

Απηφ ζεκαίλεη πσο ην πιηθφ ζα πξέπεη λα δερζεί ηνπιάρηζηνλ κία αχμεζε ηεο ηάμεσο ησλ

16dB/RMS πεξίπνπ, ψζηε λα ζπκβαδίδεη κε ηηο αληαγσληζηηθέο εληάζεηο ηεο αγνξάο. Απηφ

θαζηζηά απαξαίηεηε θαη ηελ δηαδηθαζία ηεο κείσζεο ηνπ ζπλνιηθνχ δπλακηθνχ εχξνπο ηνπ

πιηθνχ θαηά ηε mastering επεμεξγαζία. ίγνπξα ππάξρεη ην πεξηζψξην αχμεζεο ηεο

ζπλνιηθήο έληαζεο, κε ηε ρξήζε normalization, ρσξίο λα επεξεαζηεί ην δπλακηθφ εχξνο ηνπ

θνκκαηηνχ θαη παξάιιεια λα κελ ππάξρεη clipping ζην ζήκα. ε απηήλ ηελ πεξίπησζε

φκσο, ε αχμεζε πνπ δέρεηαη ην ζχλνιν ζηελ θαηά κέζν φξν έληαζε ηνπ είλαη πνιχ κηθξή,

ηεο ηάμεσο ησλ 7dB/RMS πεξίπνπ. ( βι.ζρήκα 7.4) Καηά ζπλέπεηα θαζίζηαηαη απαξαίηεηε ε

κείσζε ηνπ δπλακηθνχ εχξνπο ηνπ θνκκαηηνχ.

ρήκα 7.3 Οη πςειφηεξεο θνξπθέο θαη ε θαηά κέζν φξν κέηξεζε ησλ rms ηηκψλ, κεηά απφ

normalization επεμεξγαζία ζηα 0dBFS.

Καηά ηε δηαδηθαζία ηεο αθξφαζεο έγηλε αηζζεηή θαη ε παξνπζία ζνξχβνπ. Λφγσ ηεο

δσληαλήο ερνγξάθεζεο πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηνλ ίδην ρψξν, θπζηθφ ήηαλ λα θαηαγξαθεί

ζφξπβνο, πνπ πηζαλφηαηα λα πξνεξρφηαλ ζην κεγαιχηεξφ ηνπ πνζνζηφ απφ ηνπο εληζρπηέο.

Απηφο ν ζφξπβνο γηλφηαλ ηδηαίηεξα αηζζεηφο θπξίσο ζηελ αθξφαζε ηνπ πιηθνχ κέζσ

αθνπζηηθψλ, θαζψο θαη ζηα ρξνληθά ζεκεία ηεο κίμεο φπνπ απνπζίαδαλ ην κπάζν θαη ηα

ηχκπαλα.

Η αίζζεζε ηνπ ζνξχβνπ πνπ κπνξεί λα γίλεη αληηιεπηή ζην αλζξψπηλν απηί είλαη άκεζα

εμαξηψκελε απφ ηνλ ιφγν ηνπ ζήκαηνο πξνο ηνλ ζφξπβν. Γηα ηνλ πην αθξηβή εληνπηζκφ ηνπ

επηπέδνπ έληαζεο ηνπ ζνξχβνπ ζε ζρέζε κε ην ζήκα, αθνινπζήζεθε ε θαζκαηηθή αλάιπζε

ηνπ ζνξχβνπ ζε ζπλάξηεζε κε ηελ παξνπζία ησλ νξγάλσλ ζην ρξφλν.

63

ηελ αξρή ηεο εηζαγσγήο απηνχ ηνπ κνπζηθνχ πιηθνχ ππάξρεη ε παξνπζία κφλν ηεο θηζάξαο,

ζηελ ζπλέρεηα εκθαλίδεηαη ε θπζαξκφληθα θαη κεηά απφ θάπνηα δεπηεξφιεπηα γίλεηαη θαη ε

είζνδνο ησλ θξνπζηψλ καδί κε ην κπάζν. Με απηήλ ηε ινγηθή αθνινπζήζεθαλ θαη ηα ηξία

παξαθάησ ζηάδηα ηεο θαζκαηηθήο αλάιπζεο ηνπ ζνξχβνπ ζε ζρέζε κε ην ζήκα. (ζρήκαηα.

7.4, 7.5, 7.6).

ρήκα 7.4 Φαζκαηηθή αλάιπζε ηνπ ζνξχβνπ (άζπξν ρξψκα), ζε ζρέζε κε ηελ θαζκαηηθή

αλάιπζε ηεο θηζάξαο (θφθθηλν ρξψκα).

χκθσλα κε ην ζρήκα 7.4 ζπκπεξαίλεηαη πσο ζην ζεκείν ηεο κίμεο φπνπ βξίζθεηαη κφλν ε

παξνπζία ηεο θηζάξαο, ν ζφξπβνο γίλεηαη ηδηαίηεξα αηζζεηφο. Όιν ην θάζκα πάλσ απφ ηα

5KHZ θαη κεηά αληηζηνηρεί ζην επίπεδν ηεο έληαζεο ηνπ ζνξχβνπ. Απηφ θαζηζηά ζρεδφλ

απαξαίηεηε ηελ δηαδηθαζία απνζνξπβνπνίεζεο ηνπ πιηθνχ, ηνπιάρηζηνλ ζε απηφ ην ρξνληθφ

ζεκείν.

ρήκα 7.5 Φαζκαηηθή αλάιπζε ηνπ ζνξχβνπ (άζπξν ρξψκα), ζε ζρέζε κε ηελ θαζκαηηθή

αλάιπζε ηεο θηζάξαο θαη ηεο θπζαξκφληθαο (θφθθηλν ρξψκα).

Μεηά ηελ είζνδν ηεο θπζαξκφληθαο (ζρήκα 7.5) είλαη θαλεξφ πσο απμάλεηαη ζε κεγάιν

πνζνζηφ ν ιφγνο ηνπ ζήκαηνο πξνο ηνλ ζφξπβν. Η θχξηα ελέξγεηα ηεο θπζαξκφληθαο

βξίζθεηαη ζηελ πεξηνρή απφ ην 1KHz κέρξη θαη ηα 10KHz πεξίπνπ, θαιχπηνληαο θαη ηελ

ζπρλνηηθή πεξηνρή φπνπ ν ζφξπβνο γίλεηαη πην αηζζεηφο ζην αλζξψπηλν απηί. Δπνκέλσο ν

ζφξπβνο δε γίλεηαη ηδηαίηεξα αληηιεπηφο ζηα ζεκεία πνπ ππάξρεη ε παξνπζία ηεο

θπζαξκφληθαο. Έηζη θαζίζηαηαη απαξαίηεηε κία ειαθξηά θαη ειεγρφκελε απνζνξπβνπνίεζε

ζηα ζεκεία φπνπ απηή δελ αθνχγεηαη.

64

ρήκα 7.6 Φαζκαηηθή αλάιπζε ηνπ ζνξχβνπ (άζπξν ρξψκα), ζε ζρέζε κε ηελ θαζκαηηθή

αλάιπζε φισλ ησλ νξγάλσλ (θφθθηλν ρξψκα).

Σέινο, κε ηελ είζνδν ησλ θξνπζηψλ θαη ηνπ κπάζνπ, ην κέζν επίπεδν έληαζεο ηνπ ζήκαηνο

απμάλεηαη πεξίπνπ 40 dB πάλσ απφ ην επίπεδν ηεο έληαζεο ηνπ ζνξχβνπ. Απηφ θαζηζηά

αδχλαηε ηελ αηζζεηή παξνπζία ηνπ ζνξχβνπ θαηά κήθνο φινπ ηνπ αθπζηηθνχ θάζκαηνο.

ίγνπξα ζα ήηαλ ιάζνο λα ρξεζηκνπνηεζεί denoizer ζε απηήλ ηελ πεξίπησζε, δηφηη ζα

ζήκαηλε ηαπηφρξνλα θαη ηελ ππνβάζκηζε ηνπ ζπρλνηηθνχ πεξηερνκέλνπ ηνπ πιηθνχ.

Με ηελ κείσζε φκσο ηνπ δπλακηθνχ εχξνπο θαη ηε κεγηζηνπνίεζε ηεο έληαζεο ηνπ πιηθνχ

πνπ πξφθεηηαη λα ζπκβεί θαηά ηελ mastering επεμεξγαζία, πνιχ πηζαλφ λα κεησζεί θαη ν

ιφγνο ηνπ ζήκαηνο πξνο ην ζφξπβν. ε κία ηέηνηα πεξίπησζε είλαη πηζαλή ε επεμεξγαζία

απνζνξπβνπνίεζεο φινπ ηνπ ζπλφινπ, πνπ ζεκαίλεη ηαπηφρξνλα θαη ζπκβηβαζκφ κεηαμχ

πνηφηεηαο θαη αίζζεζεο ηνπ ζνξχβνπ.

Μεηά απφ ηε βαζηθή ηερληθή αλάιπζε ηνπ ερεηηθνχ πιηθνχ έγηλε θαη κηα πξνζπάζεηα

αλάιπζεο ηνπ ζπρλνηηθνχ πεξηερνκέλνπ ηνπ. Σα ζπκπεξάζκαηα πξνέθπςαλ θαζαξά κε

θξηηήξην ηελ αθνπζηηθή ζπκπεξηθνξά πνπ παξνπζίαδε ην πιηθφ ζην ζπρλνηηθφ ηνπ

πεξηερφκελν.

Όηαλ ην πιηθφ δνθηκάζζεθε ζε ζπζηήκαηα πνπ κπνξνχζαλ λα αλαπαξάγνπλ θαη ηηο πην

ρακειέο ζπρλφηεηεο ηνπ αθνπζηηθνχ θάζκαηνο, παξαηεξήζεθε έιιεηςε φγθνπ ζην ζχλνιν

θαη θπξίσο ζηελ πεξηνρή θάησ απφ ηα 200Hz. Δθεί ίζσο έγθεηηαη θαη ε αλνκνηφκνξθε εηθφλα

απηήο ηεο πεξηνρήο, πνπ παξνπζηάδεηαη ζην ζρήκα 7.2, ζε ζρέζε κε ην ρξφλν.

Δπίζεο, ζε ζπζηήκαηα πνπ ρξσκάηηδαλ πεξηζζφηεξν ηηο πςειέο θαη κεζαην-πςειέο

ζπρλφηεηεο -φπσο κηθξά αθνπζηηθά ή ηνπτηεξ ζε ερνζχζηεκαηα απηνθηλήηνπ θ.α- ν ήρνο

παξνπζηαδφηαλ αξθεηά ηξαρχο. ηα ζεκεία ζπγθεθξηκέλα πνπ εκθαληδφηαλ ην crash θαη ε

θπζαξκφληθα, ζηελ ζηελή πεξηνρή ησλ 3-6 KHz, ν ήρνο παξνπζηαδφηαλ ηξαρχο, ηδηαίηεξα

θαηά ηελ αθξφαζή ηνπ ζε πςειέο εληάζεηο.

Σαπηφρξνλα φκσο ν ρξσκαηηζκφο πνπ δερφηαλ ζηελ πην πςειή πεξηνρή ζπρλνηήησλ, θπξίσο

πάλσ απφ ηα 8KHz, πξνζέδηδε ζηελ ζπλνιηθή κίμε κία ιακπξφηεηα, αλαδεηθλχνληαο ηελ

ζηεξενθσληθή ηεο εηθφλα, απφ ηελ ζηηγκή πνπ γηλφηαλ πην έληνλε θαη ε παξνπζία ησλ

πηάησλ θαη ηδηαίηεξα ηνπ right. Αληίζηνηρα ζε ζπζηήκαηα πνπ ρξσκάηηδαλ πεξηζζφηεξν ηηο

ρακειέο ζπρλφηεηεο, γηλφηαλ αηζζεηή ε έιιεηςε αξκνληθψλ ζηηο αθξαίεο πςειέο ζπρλφηεηεο

ηνπ θάζκαηνο.

Με ηα ζπκπεξάζκαηα πνπ πξνέθπςαλ κέζσ απηήο ηεο αλάιπζεο, ζεσξήζεθε πξνηηκφηεξν

λα αθνινπζεζεί κία mastering επεμεξγαζία, ε νπνία λα κελ επεκβαίλεη ζεκαληηθά ζηα

αηζζεηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο κίμεο, φπσο ε ζηεξενθσληθή εηθφλα, ην κεγάιν δπλακηθφ

εχξνο θηι. Δπνκέλσο ε mastering επεμεξγαζία πεξηνξίζηεθε θπξίσο ζηνλ έιεγρν ηεο

65

Αλεπεμέξγαζην

Τιηθφ πξνο

ζχγθξηζε.

Αληίγξαθν πιηθφ

πξνο mastering

επεμεξγαζία.

δπλακηθήο παξνπζίαο ησλ θνξπθψλ, ζηελ κεγηζηνπνίεζε ηεο ζπλνιηθήο έληαζεο ηεο κίμεο

θαη ζε έλα κηθξήο θιίκαθαο ζπρλνηηθφ εκπινπηηζκφ.

Γεληθά ε αιπζίδα εξγαζηψλ πνπ αθνινπζήζεθε βαζίζηεθε ζηελ παξαθάησ ινγηθή:

1ν Βήκα : Δίζνδνο ηνπ ερεηηθνχ πιηθνχ ζην DAW, αθαίξεζε αλεπηζχκεησλ ζεκείσλ.

2ν Βήκα : Έιεγρνο ησλ αθξαίσλ ζπρλνηήησλ ηνπ αθνπζηηθνχ θάζκαηνο.

3ν Βήκα : Ιζνζηάζκηζε κε θχξην ζθνπφ ηελ δπλακηθή παξνπζία ησλ ζπρλνηηθψλ πεξηνρψλ

θαηά κήθνο ηνπ αθνπζηηθνχ θάζκαηνο.

4ν Βήκα : Έιεγρνο ηνπ δπλακηθνχ εχξνπο ησλ θνξπθψλ.

5ν Βήκα : Δκπινπηηζκφο ηνπ ζπλφινπ.

6ν Βήκα : Διεγρφκελε απνζνξπβνπνίεζε ζπγθεθξηκέλσλ ζεκείσλ.

7ν Βήκα : Μεγηζηνπνίεζε ηεο έληαζεο, είζνδνο ζνξχβνπ dither θαη κείσζε ηεο αλάιπζεο

δεηγκαηνιεςίαο.

7.3 Βήκα 1ν:

Δίζνδνο ηνπ ερεηηθνχ πιηθνχ ζην DAW, αθαίξεζε αλεπηζχκεησλ ζεκείσλ.

Η πξψηε θαη απαξαίηεηε θίλεζε γηα απηνχ ηνπ είδνπο ηε mastering επεμεξγαζία είλαη ε

κεηαθνξά ηνπ πιηθνχ ζην DAW. ηελ ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε δελ ρξεηάζηεθε λα γίλεη

κεηαηξνπή ηεο αλάιπζήο ηνπ, εθφζνλ ην πιηθφ ήηαλ ήδε απνζεθεπκέλν ζε ηθαλνπνηεηηθά

πςειή αλάιπζε. Δπεηδή ήηαλ πηζαλφ λα αθνινπζεζεί επέκβαζε ζηελ πεξηνρή κεηαμχ 2 θαη 5

KHz, φπνπ ν ήρνο παξνπζηάδεηαη ηδηαίηεξα ηξαρχο, πξνηηκήζεθε λα ρξεζηκνπνηεζεί ε vocal

up κίμε, κε ηελ ινγηθή φηη ζα επεξεαδφηαλ αληίζηνηρα θαη ε θχξηα παξνπζία ηεο θσλήο.

Αθνχ έγηλε ε είζνδνο ηνπ πιηθνχ, πξαγκαηνπνηήζεθε θαη ην βαζηθφ editing κε ηελ αθαίξεζε

αλεπηζχκεησλ ζεκείσλ, φπσο νκηιίεο θαη ζφξπβνη πνπ θαηαγξάθεθαλ πξηλ θαη κεηά ηελ

εθηέιεζε ηνπ θνκκαηηνχ. Γηα ηελ δπλαηφηεηα ζχγθξηζεο ηνπ επεμεξγαζκέλνπ κε ην αξρηθφ

πιηθφ ζε νπνηαδήπνηε ρξνληθή ζηηγκή θαη κε ηελ ίδηα έληαζε, αθνινπζήζεθε ε αληηγξαθή

ηνπ ζε έλα άιιν μερσξηζηφ θαλάιη. Σν έλα ρξεζηκνπνηήζεθε γηα ηε mastering επεμεξγαζία

θαη ην άιιν παξέκεηλε σο έρεη, έηζη ψζηε λα είλαη άκεζα πξνζβάζηκε ε Α/Β ζχγθξηζε ηνπ

πιηθνχ (ζρήκα 7.7).

Όζνλ αθνξά ηελ ξχζκηζε ησλ fades, πξνηηκήζεθε λα γίλεη ζην ηέινο ηεο αιπζίδαο, απφ ηε

ζηηγκή πνπ ε ζπκπεξηθνξά ηνπ ζνξχβνπ θαη γεληθφηεξα ηεο έληαζεο επξφθεηην λα αιιάμεη

κεηά ηελ mastering επεμεξγαζία.

ρήκα 7.7 Η δξνκνιφγεζε ηνπ ίδηνπ πιηθνχ ζε μερσξηζηφ θαλάιη.

66

7.4 Βήκα 2ν:

Έιεγρνο ησλ αθξαίσλ ζπρλνηήησλ ηνπ αθνπζηηθνχ θάζκαηνο.

ε πεξίπησζε αλαπαξαγσγήο ηνπ πιηθνχ ζην ξαδηφθσλν αιιά θαη ζε ζπζηήκαηα πνπ

δηαζέηνπλ subwoofers , είλαη πηζαλφ ε ζπζζσξεπκέλε ελέξγεηα ππφερσλ λα επεξεάζεη

αξλεηηθά ηελ ζπλνιηθή κίμε, ή αθφκα θαη λα θάςεη ηα ερεία, φηαλ δελ πξνζηαηεχνληαη κε

limiter. ε κεξηθέο πεξηπηψζεηο φκσο, απηή ε ελέξγεηα ησλ ππφερσλ κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη

θαη ζεηηθά ζην ζχλνιν, πξάγκα πνπ κπνξεί λα ειεγρζεί κφλν θαηά ηελ αθξφαζε ηνπ πιηθνχ

κε ππν-woofer.

Γηα ηνπο παξαπάλσ ιφγνπο πξνηηκήζεθε λα πξαγκαηνπνηεζεί ν έιεγρνο ησλ ππφερσλ κε ηε

ζηαδηαθή κείσζε ησλ ρακειφηεξσλ ζπρλνηήησλ ηνπ αθνπζηηθνχ θάζκαηνο, κέρξη θαη ηελ

απνθνπή ηνπο. Γηα απηήλ ηε δηεξγαζία ρξεζηκνπνηήζεθε ην plug-in Q filter ηεο Steinberg,

ρξεζηκνπνηψληαο ηελ επηινγή ηνπ low-cut θίιηξνπ. Γλσξίδνληαο πσο ε ζπρλφηεηα απνθνπήο

αληηζηνηρεί κε απηήλ πνπ δέρεηαη 3 dB κείσζε θαη παξαηεξψληαο ηελ νκαιή θιίζε πνπ

παξνπζηάδεη ην ζπγθεθξηκέλν θίιηξν, επηιέρζεθε σο ζπρλφηεηα απνθνπήο ηα 20Hz. Απηφ

ζπλέβε ψζηε λα κελ δερζεί έληνλε ζάξσζε ην πιηθφ εληφο ηνπ αθνπζηηθνχ θάζκαηνο,

πξάγκα πνπ ζα επεξέαδε ηελ παξνπζία ηνπ κπάζνπ ζην ζχλνιν. (ακοσζηικό παράδειγμα ζηο

CD: Track 2).

Μεηά ηελ ηζνζηάζκηζε θαη ηηο ηερληθέο εκπινπηηζκνχ ηνπ πιηθνχ, ππάξρεη ε πεξίπησζε λα

δεκηνπξγεζνχλ απφηνκεο θνξπθψζεηο ζηηο πην αθξαίεο πςειέο ζπρλφηεηεο εληφο θαη εθηφο

ηνπ αθνπζηηθνχ θάζκαηνο. Γηα ηνλ έιεγρν φισλ απηψλ ησλ ζπρλνηήησλ επηιέρζεθε λα

ρξεζηκνπνηεζεί ε επηινγή ηνπ hi-cut θίιηξνπ, ψζηε λα ππάξμεη κία ζηαδηαθή κείσζε ησλ πην

αθξαίσλ πςειψλ, κέρξη θαη ηελ απνθνπή απηψλ πνπ βξίζθνληαη εθηφο ηνπ αθνπζηηθνχ

θάζκαηνο (ππέξερνη).

Λφγσ ηεο απφηνκεο θιίζεο πνπ παξνπζηάδεη ε θακπχιε απνθνπήο απηνχ ηνπ hi-cut θίιηξνπ,

επηιέρζεθε σο ζπρλφηεηα απνθνπήο ηα 19ΚHz. Με απηφλ ηνλ ηξφπν πξαγκαηνπνηήζεθε ε

ζηαδηαθή κείσζε ηεο έληαζεο ησλ πην αθξαίσλ πςειψλ ζπρλνηήησλ ηνπ αθνπζηηθνχ

θάζκαηνο, ρσξίο φκσο λα επεξεαζζεί ε γεληθφηεξε παξνπζία ησλ πςειψλ, πνπ πξνζδίδνπλ

ηνλ «αέξα» ζην ζχλνιν ηεο κίμεο. (ακοσζηικό παράδειγμα ζηο CD:Track 3).

ρήκα 7.8 Σν Q filter ηεο Steinberg πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε.

67

7.5 Βήκα 3ν:

Ιζνζηάζκηζε.

ρήκα 7.9 Σν Q8-Paragraphic Equalizer ηεο Waves πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε.

Η ηζνζηάζκηζε αθνινπζήζεθε ζχκθσλα κε ηα ζπκπεξάζκαηα πνπ πξνέθπςαλ θαηά ηελ

δηαδηθαζία αθξφαζεο θαη αλάιπζεο ηνπ πιηθνχ. Η φιε δηαδηθαζία ηζνζηάζκηζεο

πξαγκαηνπνηήζεθε κε ηελ ρξήζε ηνπ plug-in Q8-Paragraphic ηεο Waves.

Πξσηαξρηθφο ζηφρνο ήηαλ ε κείσζε ηεο αίζζεζεο ηξαρχηεηαο ηνπ ζπλφινπ. Γηα απηφ ε

πξψηε επέκβαζε πξαγκαηνπνηήζεθε ζηελ πεξηνρή ησλ ζπρλνηήησλ απφ 1 έσο θαη 8 ΚΗz.

Δπεηδή απηή ε πεξηνρή ζπκπίπηεη θαηά έλα κεγάιν κέξνο κε ηελ πεξηνρή ηεο θχξηαο

παξνπζίαο ησλ νξγάλσλ, γηα ηελ πην νκαιή κείσζή ηεο, επηιέρζεθε bandpass θακπχιε κε

αξθεηά αλνηρηφ Q, θνληά ζην 2.

Δμαηηίαο ηνπ ήρνπ πνπ παξαηεξήζεθε ηξαρχηεξνο ζηελ πεξηνρή γχξσ απφ ηα 4ΚΗz, ε

θεληξηθή ζπρλφηεηα επηιέρζεθε ζηα 3,5 ΚΗz, φπνπ θαη πξαγκαηνπνηήζεθε κία ζρεηηθά

κεγάιε κείσζε ηεο ηάμεσο ησλ 3 dB. Απηφ είρε ζαλ απνηέιεζκα λα θάλεη ηνλ ήρν πην

μεθνχξαζην, αιιά παξάιιεια θαη πην κνπληφ, απφ ηελ ζηηγκή πνπ αλαδείρζεθε

πεξηζζφηεξν ε ρακεινκεζαία πεξηνρή ηνπ ζπλφινπ. (ακοσζηικό παράδειγμα ζηο CD:Track4)

Με ζθνπφ ηελ επαλαθνξά ηεο κίμεο ζηελ αξρηθή ηεο ζπρλνηηθή παξνπζία, πνπ ζα έπξεπε λα

επηηεπρζεί κε φζν ην δπλαηφλ πην ήπηα ζάξσζε ζην ζχλνιν, πξνηηκήζεθε λα γίλεη κία κηθξή

αχμεζε ζηελ πεξηνρή πάλσ απφ ηα 8 ΚΗz ζε ζπλδπαζκφ κε κία κηθξή κείσζε ηεο πεξηνρήο

απφ ηα 250 έσο θαη 400 Ηz.

Γηα ηελ πην νκνηφκνξθε αλάδεημε ησλ πςειψλ ζπρλνηήησλ πξνηηκήζεθε ε επέκβαζε λα

γίλεη κε ηελ ρξήζε θακπχιεο self. Χο self ζπρλφηεηα επηιέρζεθαλ ηα 10ΚΗz, ψζηε λα

επηηεπρζεί ε ζηαδηαθή αχμεζε ησλ ζπρλνηήησλ απφ ηα 8 κέρξη θαη ηα 16 ΚΗz θαη ε

ζηαζεξνπνίεζε ησλ επηπέδσλ έληαζεο ησλ ζπρλνηήησλ πάλσ απφ ηα 16 ΚΗz. Η αχμεζε

68

ήηαλ ηεο ηάμεσο κφιηο ηνπ 1 dB. Παξφια απηά φκσο ήηαλ ηδηαίηεξα αηζζεηή, γηαηί είρε

πξνεγεζεί ε κείσζε ηεο γεηηνληθήο πεξηνρήο ησλ κεζαην-πςειψλ.

Η κείσζε ηεο πεξηνρήο ησλ ρακειν-κεζαίσλ πξνηηκήζεθε λα γίλεη κε κία κηθξή κείσζε ηεο

ηάμεσο ηνπ 1 dB ζηηο ζπρλφηεηεο ησλ 248 θαη 400 Hz. Υξεζηκνπνηήζεθε bandpass θακπχιε

κε αξθεηά ζηελφ Q ( 7 θαη 15 αληίζηνηρα). Απηφ έγηλε κε ηε ινγηθή φηη θαη νη δχν απηέο

ζπρλφηεηεο εκθαλίδνληαλ αξθεηά πην έληνλα ζε απηήλ ηελ πεξηνρή απφ ηηο άιιεο. Έηζη ε

κείσζε ηνπο κείσλε ηαπηφρξνλα θαη ηελ γεληθφηεξε αίζζεζε ησλ ρακεινκεζαίσλ, ρσξίο

φκσο λα πξνθαιείηαη ε έληνλε ζάξσζε ησλ γχξσ αξκνληθψλ πνπ αληηζηνηρνχλ θαη ζηελ

θχξηα παξνπζία ηνπ κπάζνπ.

Οη δχν ηειεπηαίεο επεκβάζεηο είραλ ζαλ απνηέιεζκα λα πξνζδψζνπλ κηα ιακπξφηεηα ζην

ζχλνιν θαη λα εμηζνξξνπήζνπλ ηελ ζρεηηθά κεγάιε κείσζε πνπ είρε πξνεγεζεί ζηελ

πεξηνρή ησλ κεζαίσλ-πςειψλ. (ακοσζηικό παράδειγμα ζηο CD:Track 5)

πλεπψο, θαηά ηελ δηαδηθαζία ηεο ηζνζηάζκηζεο αθαηξέζεθε ε αίζζεζε ηεο ηξαρχηεηαο πνπ

ππήξρε ζηελ ζπλνιηθή ρξνηά ηεο κίμεο, ρσξίο λα επεξεαζηεί έληνλα ε δπλακηθή παξνπζία

ησλ νξγάλσλ. Απφ ηελ άιιε κεξηά φκσο, ιφγσ ηνπ φηη ε πεξηνρή πνπ δέρζεθε ηελ

κεγαιχηεξε ζάξσζε αληηζηνηρνχζε θαη ζηελ πεξηνρή παξνπζίαο, ην θνκκάηη έραζε ηελ

αίζζεζε ηεο δσληάληαο. Δπνκέλσο ήηαλ αλαπφθεπθηε ε δηαδηθαζία εκπινπηηζκνχ ηνπ

ζπλφινπ. Λακβάλνληαο ππφςε φηη ε πηζαλή ρξήζε ηνπ ζπκπηεζηή πξφθεηηαη λα ρξσκαηίζεη

ην ζχλνιν θαη ηδηαίηεξα ηελ πεξηνρή ηνπ κπάζνπ, ζεσξήζεθε πξνηηκφηεξν ν εκπινπηηζκφο

λα αθνινπζήζεη ηε ζπκπίεζε. Με απηφλ ηξφπν νη ηερληθέο εκπινπηηζκνχ ρξεζηκνπνηήζεθαλ

γηα λα θαζνξίζνπλ θαη ηελ ηειηθή ρξνηά ηνπ ζπλφινπ.

7.6 Βήκα 4ν:

Έιεγρνο ηνπ δπλακηθνχ εχξνπο ησλ θνξπθψλ.

Όπσο παξαηεξήζεθε θαη απφ ηελ ηξηζδηάζηαηε αλάιπζε, ην ερεηηθφ πιηθφ παξνπζίαδε κηα

ζρεηηθά αλνκνηφκνξθε παξνπζία ζην δπλακηθφ ηνπ εχξνο ζε ζπλάξηεζε κε ηνλ ρξφλν,

ηδηαίηεξα ζηελ πεξηνρή ησλ ρακειψλ θαη ρακειν-κεζαίσλ ζπρλνηήησλ. Χζηφζν, απηέο νη

δηαθνξέο ζηελ δπλακηθή πεξηνρή πξνζδίδνπλ ζε έλα κεγάιν πνζνζηφ θαη ηελ αίζζεζε ηνπ

δσληαλνχ ήρνπ. Ιδηαίηεξα ζε κνπζηθά ηδηψκαηα φπνπ ην θχξην κήλπκα ηνπο δελ ζηεξίδεηαη

ζηελ έληαζε θαη ζηελ δχλακε, φπσο ζπκβαίλεη ζηελ rock, ηελ trance θαη ζε άιια είδε, είλαη

πνιχ ζεκαληηθφ ην πιηθφ λα παξνπζηάδεη κία δπλακηθή παξνπζία ζε αξθεηά επξχ θάζκα.

Με ζθνπφ ηελ δηαηήξεζε απηήο ηεο δσληαλήο αίζζεζεο, πξνηηκήζεθε λα αθνινπζεζεί κία

ειαθξηά ζπκπίεζε ζην ζχλνιν, πεξηνξίδνληαο θπξίσο κφλν ην δπλακηθφ εχξνο ησλ θνξπθψλ.

Με απηφλ ηνλ ηξφπν κεηψλεηαη κελ ε ζπλνιηθή δπλακηθή πεξηνρή ηνπ πιηθνχ, απμάλνληαο ην

πεξηζψξην γηα ηε κεγηζηνπνίεζε ηεο έληαζεο, ρσξίο παξάιιεια λα επεξεάδεηαη ε ζπλνιηθή

αίζζεζε ηεο δπλακηθήο παξνπζίαο.

Έηζη αθνινπζήζεθε ε κέηξεζε ηεο θαηά κέζν φξν ηηκήο ησλ θνξπθψλ ηνπ ζήκαηνο θαη

παξαηεξήζεθε πσο νη πεξηζζφηεξεο θνξπθέο θπκαίλνληαλ ζην επίπεδν ησλ -14dBFS. Λφγσ

ηνπ φηη ε θχξηα ελέξγεηα ησλ δπλακηθψλ ζε φιεο ηηο ερνγξαθήζεηο βξίζθεηαη ζην κπάζν, ηα

επίπεδα ησλ θνξπθψλ πνπ εληνπίζηεθαλ άλεθαλ θπξίσο ζηηο ρακειέο ζπρλφηεηεο ηνπ

θάζκαηνο. Δπνκέλσο κία πηζαλή ζπκπίεζε κε ηελ ηηκή ηνπ threshold ζηα -14dBFS, ζα

πξνθαινχζε ηελ ζπκπίεζε κφλν ζηελ πεξηνρή ηνπ κπάζνπ. Γηα απηφλ ην ιφγν ε ηηκή ηνπ

threshold νξίζηεθε ζηα -18dBFS θαη ε αλαινγία ζπκπίεζεο ζην 1.5:1. Με απηφλ ηνλ ηξφπν

επηηεχρζεθε ζρεηηθά κεγάιε κείσζε ηνπ δπλακηθνχ εχξνπο ησλ θνξπθψλ ηνπ κπάζνπ, εθεί

φπνπ ην πιηθφ παξνπζίαδε θαη ηελ πην έληνλε δπλακηθή ηεο αλνκνηνκνξθία.Σαπηφρξνλα

ειέρζεθαλ θαη νη απφηνκεο θνξπθψζεηο κηθξήο δηάξθεηαο ησλ άιισλ ζπρλνηηθψλ πεξηνρψλ.

Γηα ηνλ εληνπηζκφ ησλ φζν ην δπλαηφλ πεξηζζφηεξσλ θνξπθψλ, ην attack νξίζζεθε λα είλαη

ζρεηηθά γξήγνξν ζηα 1.96 ms, ελψ ην release ζρεηηθά πην αξγφ ,ζηα 83.8 ms, ψζηε λα κελ

69

γίλεηαη αηζζεηή ε απνζπκπίεζε ησλ ζεκάησλ κεγάιεο δηάξθεηαο, φπσο νη κεγάιεο λφηεο ηνπ

κπάζνπ, ή νπξέο πνπ αθήλνπλ ηα πηάηα θηι.

Η δηαδηθαζία ηεο ζπκπίεζεο πξαγκαηνπνηήζεθε κε ηελ ρξήζε ηνπ plug-in RComp ηεο

Waves.

Σέινο, πξαγκαηνπνηήζεθε θαη ε πξψηε ελίζρπζε ηνπ ζήκαηνο θαηά ηελ έμνδν ηνπ

ζπκπηεζηή, πνπ έθηαζε ηα +9dB. (ακοσζηικό παράδειγμα ζηο CD:Track 6)

Γλσξίδνληαο πσο ε κεγηζηνπνίεζε ηεο έληαζεο επξφθεηην λα πξαγκαηνπνηεζεί ζην ηειηθφ

ζηάδην ηεο επεμεξγαζίαο, απηή ε ελίζρπζε έγηλε κε βαζηθφ θξηηήξην ηε δηαηήξεζε κηαο

αζθαινχο απφζηαζεο ησλ θνξπθψλ απφ ηα 0dBFS .

ρήκα 7.10 Ο RComp ηεο Waves πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε.

70

7.7 Βήκα 5ν:

Δκπινπηηζκφο ηνπ ζπλφινπ.

Απφ ηελ αλάιπζε ηνπ ζπρλνηηθνχ πεξηερνκέλνπ ηνπ πιηθνχ είρε πξνθχςεη ην ζπκπέξαζκα

πσο ε κίμε ρξήδεη αλάγθεο εκπινπηηζκνχ ζην θάζκα ησλ ρακειψλ ζπρλνηήησλ θαη

ηδηαίηεξα θάησ απφ ηα 200 Hz. Δπίζεο θαηά ηε δηαδηθαζία αθξφαζεο είρε παξαηεξεζεί πσο,

ζε ζπζηήκαηα πνπ ρξσκάηηδαλ πεξηζζφηεξν ηηο πςειέο ζπρλφηεηεο, ην πιηθφ απνθηνχζε

ιακπξφηεηα θαη αλαδπθλπφηαλ ε παξνπζία ησλ πηάησλ θαη ηεο ζηεξενθσλίαο.

χκθσλα κε ηηο παξαπάλσ παξακέηξνπο θαη ιακβάλνληαο ππφςε θαη ηελ ζάξσζε ησλ

αξκνληθψλ πνπ ζπλέβε θαηά ηελ ηζνζηάζκηζε, θπξίσο ζηελ πεξηνρή ησλ κεζαην-πςειψλ θαη

ηελ πεξηνρή Presence, ήηαλ απαξαίηεηνο ν ειεγρφκελνο εκπινπηηζκφο δηαθνξεηηθψλ

πεξηνρψλ. Γηα απηφ ην ιφγν επηιέρζεθε o Multiband Harmonic Exciter ,ν νπνίνο απνηειεί

έλα απφ ηα εξγαιεία πνπ δηαζέηεη ην plug-in izotope Ozone, πξφγξακκα θαηαζθεπαζκέλν

απνθιεηζηηθά γηα ην audio mastering. Σν plug-in απηφ, βαζηδφκελν ζηελ ςπρναθνπζηηθή

αληίιεςε ηνπ αλζξψπνπ, πξνζδίδεη ζφξπβν πνπ ην αλζξψπηλν απηί κεηαθξάδεη σο παξνπζία

επηπιένλ αξκνληθψλ ζην ζχλνιν. Δπίζεο παξέρεηαη ε δπλαηφηεηα εκπινπηηζκνχ ζε ηέζζεξηο

δηαθνξεηηθέο πεξηνρέο θαηά κήθνο ηνπ αθνπζηηθνχ θάζκαηνο , νη νπνίεο κπνξνχλ λα

θαζνξηζηνχλ απφ ηνλ ρξήζηε.

Αξρηθά έγηλε ν δηαρσξηζκφο ησλ κεζαίσλ-πςειψλ ζπρλνηήησλ ζε δχν πεξηνρέο. Η κία

πεξηνρή νξίζηεθε απφ ηα 2KHz έσο θαη ηα 10KHz, ε αληίζηνηρε δειαδή κε απηήλ πνπ

ππέζηε θαη ηε κεγαιχηεξε ζάξσζε θαηά ηελ ηζνζηάζκηζε. Η άιιε νξίζηεθε απφ ηα 10KHz

κέρξη θαη ηα 20KHz. Η αχμεζε ησλ αξκνληθψλ ζε απηέο ηηο δχν πεξηνρέο πξνζέδσζαλ ηελ

δσληάληα πνπ είρε ραζεί, ελψ κε ηε ιίγν κεγαιχηεξε αχμεζε ζηελ πεξηνρή ησλ πην πςειψλ,

ηα πξίκα απφθηεζαλ κεγαιχηεξν ρψξν, δηάξθεηα θαη ιακπξφηεηα. (ακοσζηικό παράδειγμα

ζηο CD:Track 7)

ρήκα 7.11 Ο Multiband Harmonic Exciter ηνπ izotope Ozone πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε.

71

Σαπηφρξνλα φκσο απμήζεθε θαη ε ζπλνιηθή έληαζε ησλ κεζαην-πςειψλ, κε απνηέιεζκα λα

ππνρσξήζεη ηδηαίηεξα ν φγθνο ζηε ζπλνιηθή κίμε. ην Multiband Harmonic Exciter ππήξρε

αθφκε ε δπλαηφηεηα ειεγρφκελνπ εκπινπηηζκνχ, κε ηνλ δηαρσξηζκφ ηνπ ππφινηπνπ

θάζκαηνο - απφ ηα 20Hz κέρξη θαη ηα 2KHz- ζε δχν πεξηνρέο . Η κίμε φκσο είρε αλάγθε

εκπινπηηζκνχ κφλν ζηελ πεξηνρή ηνπ κπάζνπ, φπνηε θαηά ηνλ δηαρσξηζκφ ζα δεκηνπξγείην

απφ ηελ κία κεξηά κηα πεξηνρή πνπ ζα πεξηειάκβαλε ππνρξεσηηθά θαη ηηο αθξαίεο ρακειέο

ζπρλφηεηεο ηνπ αθνπζηηθνχ θάζκαηνο, θαη απφ ηελ άιιε κηα πεξηνρή πνπ αλαγθαζηηθά ζα

πεξηείρε ηηο κεζαίεο κέρξη θαη ηηο κεζαην-πςειέο ηεο κίμεο. Με δνθηκή εηζφδνπ ζνξχβνπ ζε

απηέο ηηο δχν πεξηνρέο, ε παξνπζία ηνπ κπάζνπ έγηλε πην αηζζεηή, αιιά ζπλνδεπφηαλ είηε

απφ έλαλ ππφθσθν ήρν ζηελ πεξίπησζε εκπινπηηζκνχ θαη ησλ αθξαίσλ ρακειψλ

ζπρλνηήησλ, είηε κε ηελ ζνξπβψδε ζπζζψξεπζε κεζαην-πςειψλ αξκνληθψλ ζηελ

πεξίπησζε εκπινπηηζκνχ ηεο άιιεο πεξηνρήο. (ακοσζηικό παράδειγμα ζηο CD:Track 8 και 9

ανηίζηοιτα)

Απηή ε δηεξγαζία είρε ζαλ απνηέιεζκα λα ιεηηνπξγεί πεξηζζφηεξν αξλεηηθά ζην ζχλνιν ηεο

κίμεο απφ φηη ζεηηθά. Γηα απηφ ην ιφγν αθνινπζήζεθε κία άιιε ελαιιαθηηθή δηαδηθαζία

εκπινπηηζκνχ ησλ ρακειψλ κε ηελ ρξήζε ηνπ MaxxBass ηεο Waves. Απηφ είλαη έλα plug-

in πνπ είλαη θαηαζθεπαζκέλν απνθιεηζηηθά γηα λα πξνζζέηεη αξκνληθέο ζηηο πεξηνρέο ηνπ

κπάζνπ. Βξίζθνληαο κηα ηζνξξνπία ηνπ πξαγκαηηθνχ κπάζνπ κε ηηο ρακειέο αξκνληθέο ηνπ

MaxxBass θαη γεληθφηεξα ηεο ζπλνιηθήο κίμεο ζε ζρέζε κε ην κπάζν, πξνζηέζεθε φγθνο

ζηνλ ζπλνιηθφ απνηέιεζκα , ρσξίο λα γίλεη έληνλνο ν ρξσκαηηζκφο ησλ άιισλ πεξηνρψλ.

Απφ απηήλ ηε δηεξγαζία φκσο πξνέθπςε έλαο ζπκβηβαζκφο κεηαμχ κίαο πην νγθψδνπο κίμεο

κε ιηγφηεξε σζηφζν αηάθα. (ακοσζηικό παράδειγμα ζηο CD:Track 10)

ρήκα 7.12 Ο MaxxBass ηεο Waves πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε.

72

7.8 Βήκα 6ν:

Απνζνξπβνπνίεζε

Παξά ηηο πξνεγνχκελεο δηεξγαζίεο, ε έληαζε ηνπ ζνξχβνπ παξέκεηλε ζε έλα επίπεδν αξθεηά

ρακειφ, ψζηε λα κελ γίλεηαη αληηιεπηή φηαλ ππάξρεη ε παξνπζία φισλ ησλ νξγάλσλ. ηελ

εηζαγσγή φκσο ηνπ θνκκαηηνχ θαη ηδηαίηεξα ζην ζεκείν πνπ ππάξρεη ε παξνπζία κφλν ηεο

θηζάξαο, ε κείσζε ηνπ ζνξχβνπ ήηαλ απαξαίηεηε.

Γηα ηελ κείσζε απηνχ ηνπ ζνξχβνπ ρξεζηκνπνηήζεθε ην plug-in denoiser ηεο Steinberg.

ρήκα 7.13 Σν denoiser ηεο Steinberg πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε.

Η ρξήζε απηνχ ηνπ plug-in κεηψλεη αηζζεηά ηελ έληαζε ηνπ ζνξχβνπ, αιιά ηαπηφρξνλα

ππνβηβάδεη θαη ηηο αξκνληθέο ησλ πςειψλ πεξηνρψλ, επεκβαίλνληαο αξλεηηθά ζηελ ηειηθή

κίμε. Γηα απηφ ηνλ ιφγν πξνηηκήζεθε ν ζπκβηβαζκφο ηεο κείσζεο ηνπ ζνξχβνπ, κφλν ζηελ

εηζαγσγή θαη ζην θιείζηκν ηνπ θνκκαηηνχ.

Δπίζεο παξαηεξήζεθε ππνβηβαζκφο αξκνληθψλ αθφκα θαη ζηελ πεξίπησζε πνπ ην plug-in

ήηαλ απελεξγνπνηεκέλν θαη ην ζήκα απιά πεξλνχζε κέζσ ηνπ denoiser . Γηα ηελ απνθπγή

απηνχ ηνπ θαηλνκέλνπ δεκηνπξγήζεθε έλα αληίγξαθν ηνπ επεμεξγαζκέλνπ κνπζηθνχ πιηθνχ,

ζην νπνίν πξαγκαηνπνηήζεθε ε δηαδηθαζία απνζνξπβνπνίεζεο. Γηα ηελ ειαρηζηνπνίεζε ηεο

επηξξνήο ηνπ denoiser ζην ζήκα ρξεζηκνπνηήζεθε ε ηερληθή automation, ειέγρνληαο ηελ

επηξξνή ηνπ denoiser, αλάινγα κε ηελ κεηαβνιή ηνπ ιφγνπ ηνπ ζήκαηνο πξνο ην ζφξπβν ζε

πξαγκαηηθφ ρξφλν.(ζρήκα 7.14)

Μεηά αθνινπζήζεθε ε έλσζε απηψλ ησλ δχν θνκκαηηψλ, ρξεζηκνπνηψληαο απηφ πνπ είρε

δερζεί απνζνξπβνπνίεζε ζηελ εηζαγσγή θαη ζην ηέινο ηνπ θνκκαηηνχ, θαη ην άιιν ζην

ππφινηπν θνκκάηη.

Γηα ηνλ ιφγν φηη δελ έπξεπε λα γίλεη θαζφινπ αηζζεηή ε έλσζε απηψλ ησλ δχν θνκκαηηψλ,

πξνηηκήζεθε λα γίλεη επέκβαζε ζηελ απμνκείσζε ησλ εληάζεσλ ηνπο κε cross-fade ινγηθή,

παξά λα ελσζνχλ κε editing. (ακοσζηικό παράδειγμα ζηο CD:Track 11)

73

ρήκα 7.14 Η επηθάλεηα εξγαζίαο ηνπ DAW

7.9 Βήκα 7ν:

Μεγηζηνπνίεζε ηεο έληαζεο - Dithering

Απφ ηε ζηηγκή πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ε επηζπκεηή επεμεξγαζία ζηελ δπλακηθή θαη

ζπρλνηηθή παξνπζία ηνπ πιηθνχ, ην κφλν πνπ έκελε ήηαλ ε κεγηζηνπνίεζε ηεο ζπλνιηθήο

ηνπ έληαζεο, θαζψο θαη ε είζνδνο ηνπ ζνξχβνπ dither, ψζηε λα γίλεη ε κείσζε ηεο αλάιπζήο

ηνπ κε ηηο φζνλ ηνλ δπλαηφ ιηγφηεξεο απψιεηεο.

Γηα απηήλ ηελ εξγαζία επηιέρζεθε ην plug-in L2-Ultramaximizer ηεο Waves. Σν L2

ιεηηνπξγεί σο έλαο πνιχ γξήγνξνο Brickwall limiter, ν νπνίνο ηζνπεδψλεη ηηο θνξπθέο ηνπ

ζήκαηνο πνπ μεπεξλνχλ ηελ νξηνζεηεκέλε ηηκή, δίλνληαο ηελ δπλαηφηεηα αχμεζεο ηνπ

ππφινηπνπ ζπλφινπ. Μπνξεί νη ζηηγκηαίεο θνξπθέο λα κελ γίλνληαη θαλ αληηιεπηέο απφ ην

αλζξψπηλν απηί , αιιά ζίγνπξα απηή ε δηεξγαζία δελ πξφθεηηαη λα αθήζεη αλεπεξέαζηε ηελ

δπλακηθή παξνπζία ηνπ θνκκαηηνχ, εθφζνλ ηζνπεδψλεη νπνηνδήπνηε ζήκα μεπεξλάεη ηελ

νξηνζεηεκέλε ηηκή. Όζν πεξηζζφηεξε ε αχμεζε ηεο ζπλνιηθήο έληαζεο, ηφζν ην ζήκα

ηζνπεδψλεηαη κέρξη θαη ην ζεκείν θαηαζηξνθήο ηνπ. Δπνκέλσο ν ζπκβηβαζκφο κεηαμχ

έληαζεο θαη πνηφηεηαο είλαη αλαπφθεπθηνο .

Λνγηθφ είλαη φηη, φζν πην θνληά ζηα 0dBFS βξίζθεηαη ε νξηνζεηεκέλε ηηκή, ηφζν

κεγαιχηεξν είλαη θαη ην πεξηζψξην κεγηζηνπνίεζεο ηεο έληαζεο. Δπνκέλσο ε ηδαληθή ηηκή ζα

Υξήζε ηερληθήο

automation κε cross-

fade ινγηθή

Υξήζε ηερληθήο automation, ζε

πξαγκαηηθφ ρξφλν, επεκβαίλνληαο

ζην πνζνζηφ επηξξνήο ηνπ denoiser

Τιηθφ κε denoizer

Τιηθφ ρσξίο denoizer

Αλεπεμέξγαζην

Τιηθφ πξνο

ζχγθξηζε

74

ήηαλ ηα 0dBFS θαη κε ην attack φζν πην γξήγνξα γίλεηαη, ψζηε λα πξνιαβαίλεη φιεο ηηο

θνξπθέο. ηελ πεξίπησζε φκσο ηεο επηινγήο ζηα 0dBFS σο νξηνζεηεκέλε ηηκή ηνπ limiter,

απμάλνληαη ζεκαληηθά νη πηζαλφηεηεο clipping ηνπ ζήκαηνο, γηαηί θάπνηεο πνιχ ζχληνκεο ζε

δηάξθεηα θνξπθέο πνιχ πηζαλφλ λα κελ πξνιεθζνχλ. Απηή ε παξνπζία clipping κπνξεί λα

πξνθαιέζεη πξνβιήκαηα θαηά ηελ αληηγξαθή ηνπ πιηθνχ ζην εξγαζηήξην θνπήο, ή ην master

λα επηζηξαθεί απφ ηνλ ηερληθφ έιεγρνπ. Δπίζεο έρεη παξαηεξεζεί πσο νη πεξηζζφηεξνη

κεηξεηέο θνξπθψλ παξνπζηάδνπλ κεηαμχ ηνπο κηα απφθιηζε ηεο ηάμεσο ησλ 0.3 dBFS θαηά

ηελ κέηξεζε.

Έηζη γηα ηελ απνθπγή clipping ζε πεξίπησζε αλαπαξαγσγήο ηνπ πιηθνχ ζε άιιν ζχζηεκα

σο νξηνζεηεκέλε ηηκή επηιέρζεθε ηα 0.3 dBFS. Απηή ε ηηκή έδσζε έλα πεξηζψξην αχμεζεο

ηεο ηάμεσο ησλ 10.4 dB, ρσξίο λα επηηξαπεί ζην ζήκα λα μεπεξάζεη ηα 0.3 dBFS. (ακοσζηικό

παράδειγμα ζηο CD:Track 12)

ρήκα 7.15 O L2-Ultramaximizer ηεο Waves, πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε. Σέινο ε δηαδηθαζία ηνπ dithering πξαγκαηνπνηήζεθε κε ην ίδην plug-in , εθφζνλ ππήξρε ε

δπλαηφηεηα εηζφδνπ ζνξχβνπ dither απφ κία γθάκα δηαθνξεηηθψλ ηχπσλ θαη noise- Shaping.

Λφγσ ηνπ φηη o ρξσκαηηζκφο πνπ δέρεηαη ην ζήκα απφ θάζε δηαθνξεηηθφ ηχπν dither κπνξεί

λα γίλεη αληηιεπηφο κφλν κέζσ αθξφαζεο απφ hi-end ζπζηήκαηα, ε επηινγή ηνπ dither πνπ

ρξεζηκνπνηήζεθε πεξηνξίζηεθε ζε απηήλ πνπ πξνηείλεηαη θαη σο πξψηε επηινγή απφ ηνλ

θαηαζθεπαζηή.

75

ΚΔΦΑΛΑΙΟ 8

ΑΝΑΛΤΗ ΚΑΙ ΤΓΚΡΙΗ ΣΟΤ ΤΛΙΚΟΤ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΜΔΣΑ ΣΗΝ ΔΠΔΞΔΡΓΑΙΑ

ρήκα 8.1 Η θπκαηνκνξθή ηνπ πιηθνχ πξηλ ηελ επεμεξγαζία. (ακοσζηικό παράδειγμα ζηο

CD:Track 1)

ρήκα 8.2 Η θπκαηνκνξθή ηνπ πιηθνχ κεηά ηελ επεμεξγαζία. (ακοσζηικό παράδειγμα ζηο

CD:Track 13 )

Παξαηεξψληαο ηα ζρήκαηα 8.1θαη 8.2 , γίλεηαη απφιπηα εκθαλήο ε αιιαγή πνπ ππέζηε ην

ζήκα ζηελ δπλακηθή ηνπ πεξηνρή, ηφζν φζνλ αθνξά ηελ ζπλνιηθή έληαζε, αιιά θαη φζνλ

αθνξά ηελ κείσζε ηνπ δπλακηθνχ εχξνπο ησλ θνξπθψλ. Απηφ επηβεβαηψλεηαη θαη κε ηελ

αλάιπζε ησλ rms εληάζεσλ πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε θαη ζηηο δχν θπκαηνκνξθέο (ζρήκαηα

8.2).

76

ρήκα 8.3 Αλάιπζε rms εληάζεσλ πξηλ θαη κεηά ην mastering

Ο κέζνο φξνο ησλ rms εληάζεσλ πξνζεγγίδεη θαηά έλα κεγάιν βαζκφ θαη ηελ αληηθεηκεληθή

έληαζε ελφο κνπζηθνχ θνκκαηηνχ. Έηζη , φπσο παξαηεξείηαη θαη απφ ην ζρήκα 8.2, ζα

κπνξνχζακε λα πνχκε πσο ην πιηθφ κεηά ηελ mastering επεμεξγαζία δέρζεθε κία αχμεζε

ηεο ηάμεσο ησλ 17 dB πεξίπνπ ζηελ ζπλνιηθή ηνπ έληαζε. Απηή ε αχμεζε ησλ rms

εληάζεσλ ζεκαίλεη παξάιιεια θαη αχμεζε ηεο έληαζεο ησλ θνξπθψλ ηνπ ζήκαηνο. Καηά

ζπλέπεηα αθνινχζεζε θαη ε αλάιπζε ησλ θνξπθψλ, ψζηε λα ειεγρζεί ηπρφλ χπαξμε clipping

ζην ζήκα.

ρήκα 8.4 Αλάιπζε αλψηεξεο θνξπθήο ηνπ ρήκα 8.5 Αλάιπζε ιαζψλ ηνπ

πιηθνχ κεηά ην mastering . επεμεξγαζκέλνπ πιηθνχ.

77

χκθσλα κε ηελ αλάιπζε ησλ θνξπθψλ ηνπ ζήκαηνο, θακία θνξπθή δελ μεπέξαζε ηα 0.3

dBFS , πνπ ήηαλ θαη ε νξηνζεηεκέλε ηηκή ηνπ limiter (ζρήκα8.4). Απηφ ζεκαίλεη πσο δελ

ππάξρεη πεξίπησζε εκθάληζεο clipping ζην ζήκα, πξάγκα πνπ επηβεβαηψλεηαη θαη απφ ηελ

αλάιπζε ησλ ιαζψλ ζήκαηνο (ζρήκα 8.5).

ρήκα 8.6 3D Αλάιπζε ηνπ πιηθνχ πξηλ θαη κεηά ηελ επεμεξγαζία.

78

ρήκα 8.7 3D Αλάιπζε ηνπ πιηθνχ ζηελ πεξηνρή απφ ηα 20 έσο ηα 160 Ηz, πξηλ θαη κεηά

ηελ επεμεξγαζία.

79

ηα ζρήκαηα 8.6 θαη 8.7 εκθαλίδεηαη ε παξνπζία θαη ην εχξνο ησλ ζπρλνηήησλ θαηά

κήθνο ηνπ αθνπζηηθνχ θάζκαηνο ζε ζπλάξηεζε κε ηνλ ρξφλν.

Δίλαη αξθεηά θαλεξή ε κείσζε ηνπ δπλακηθνχ εχξνπο πνπ ππέζηε ην ζήκα κεηά ηελ

επεμεξγαζία , ε νπνία είλαη πεξηζζφηεξν εκθαλήο ζηελ πεξηνρή απφ ηα 250 Hz έσο θαη ηα 2

KHz πεξίπνπ. Δπίζεο θαηά κήθνο ηνπ άμνλα ηνπ ρξφλνπ παξαηεξείηαη πσο ζηελ ίδηα πεξηνρή

ην επεμεξγαζκέλν πιηθφ παξνπζηάδεη κία πην νκαιή κνξθή ησλ θνξπθψλ ηεο ζε ζρέζε κε

ηελ αξρηθή κίμε. Δκθαλήο είλαη θαη ε κείσζε ηεο παξνπζίαο ησλ πνιχ ρακειψλ ζπρλνηήησλ

(θάησ απφ ηα 30 Hz), πνπ πξνθιήζεθε θαηά ηελ είζνδν ηνπ low cut, φπσο θαη ηεο πεξηνρήο

γχξσ απφ ηα 3 KHz κέρξη θαη ηα 8 KHz, πνπ πξνθιήζεθε θαηά ηελ ηζνζηάζκηζε. Σέινο

είλαη ηδηαίηεξα εκθαλήο ν εκπινπηηζκφο πνπ δέρηεθε ην πιηθφ ζηελ πεξηνρή ηνπ κπάζνπ,

πξάγκα πνπ μερσξίδεη πνιχ έληνλα ζηελ 3D αλάιπζε ηεο πεξηνρήο θάησ απφ ηα 160 Ηz.

(ζρήκα 8.7).

Σν γεληθφηεξν ζπκπέξαζκα απφ απηήλ ηελ αλάιπζε είλαη φηη ην επεμεξγαζκέλν ζήκα

παξνπζηάδεη κηα εηθφλα κε πην ηζνξξνπεκέλεο θνξπθέο απφ φηη ην αξρηθφ, πην έληνλε θαη

νκνηφκνξθε ηελ παξνπζία ηνπ κπάζνπ ζην ρξφλν θαη πην αδχλακε ηελ πεξηνρή ησλ κεζαην-

πςειψλ . Θεσξεηηθά έλα ηέηνην πιηθφ έρεη πεξηζζφηεξεο πηζαλφηεηεο λα παξνπζηάζεη κία

πην ηζνξξνπεκέλε εηθφλα ζε πνιιά δηαθνξεηηθά ζπζηήκαηα αλαπαξαγσγήο, απφ φηη ην

αξρηθφ, ρσξίο απηφ φκσο λα ζεκαίλεη φηη αθνχγεηαη θαη πάληα θαιχηεξα.

Γηα ηελ πην ζθαηξηθή αλάιπζε θαη ζχγθξηζε ηεο ζπρλνηηθήο ζπκπεξηθνξάο πνπ

παξνπζηάδνπλ ηα δχν πιηθά , θαη ηδηαίηεξα φζνλ αθνξά ηηο πην πςειέο ζπρλφηεηεο πνπ ιφγσ

ηεο πνιχ κηθξήο ηνπο δπλακηθήο πεξηνρήο δελ ήηαλ δπλαηφ λα εληνπηζηνχλ κε ηελ

πξνεγνχκελε δηαδηθαζία, αθνινπζήζεθε ε γξαθηθή απεηθφληζε ησλ πςειφηεξσλ rms

εληάζεσλ θαη θνξπθψλ θαηά κήθνο ηνπ αθνπζηηθνχ θάζκαηνο.

ρήκα 8.8 Γξαθηθή απεηθφληζε θνξπθψλ

Πξηλ ηελ

επεμεξγαζία

Μεηά ηελ

επεμεξγαζία

80

Απφ ην ζρήκα 8.6 επηβεβαηψλεηαη ε νκαινπνίεζε ησλ θνξπθψλ πνπ επηηεχρζεθε θαηά ηελ

mastering επεμεξγαζία , φπσο αθξηβψο παξαηεξήζεθε θαη κε ηελ πξνεγνχκελε αλάιπζε. Η

κφλε δηαθνξά είλαη φηη ζε απηήλ ηελ αλάιπζε είλαη εκθαλήο θαη ε νκαινπνίεζε ησλ

θνξπθψλ ζηελ πεξηνρή ησλ πην πςειψλ ζπρλνηήησλ, πάλσ απφ ηα 10KHz, ε νπνία

επηηεχρζεθε θπξίσο ιφγσ ηεο δηαδηθαζίαο ηνπ εκπινπηηζκoχ απηήο ηεο πεξηνρήο. Απηή ε

αιιαγή ζην ζπρλνηηθφ πεξηερφκελν ησλ πςειψλ ζπρλνηήησλ θαίλεηαη πην θαζαξά θαηά ηελ

θαζκαηθή αλάιπζε πνπ αθνινπζήζεθε ζηελ ζπγθεθξηκέλε πεξηνρή (ζρήκα 8.9)

ρήκα 8.9. Φαζκαηηθή αλάιπζε ηνπ ζπρλνηηθνχ θάζκαηνο κεηαμχ 7 θαη 22 ΚΗz.

ην ζρήκα 8.9 θαίλεηαη ε ελίζρπζε πνπ πξνέθπςε θαηά ηελ ηζνζηάζκηζε θαη ηνλ

εκπινπηηζκφ ηνπ ζήκαηνο, θαζψο παξαηεξείηαη πην έληνλε παξνπζία ηεο θαζκαηηθήο

πεξηνρήο απφ ηα 10 κέρξη θαη 20 ΚΗz ζην επεμεξγαζκέλν πιηθφ. Δπίζεο μερσξίδεη θαη ε

επηξξνή ηνπ hi-cut θίιηξνπ ζην ζήκα, ην νπνίν κεηψλεη αηζζεηά φιεο ηηο ζπρλφηεηεο πνπ

ππεξβαίλνπλ ηα 20 ΚΗz.

κεηά ην

mastering

πξηλ ην

mastering

81

ηελ ζπλέρεηα αθνινπζήζεθε ε αλάιπζε ησλ rms εληάζεσλ ησλ δχν πιηθψλ θαηά κήθνο ηνπ

αθνπζηηθνχ θάζκαηνο , ε νπνία θαη απνθαιχπηεη θαηά έλα κεγάιν βαζκφ ηελ επηξξνή πνπ

δέρζεθε ην επεμεξγαζκέλν πιηθφ ζην ζπλνιηθφ ζπρλνηηθφ ηνπ πεξηερφκελν.

ρήκα 8.10 Γξαθηθή απεηθφληζε rms εληάζεσλ

ην ζρήκα 8.10 παξαηεξείηαη ελίζρπζε ησλ πην ρακειψλ ζπρλνηήησλ θάησ απφ ηα 200 Hz πεξίπνπ, ζην επεμεξγαζκέλν πιηθφ, παξνπζηάδνληαο ηαπηφρξνλα θαη κία ζηαδηαθή κείσζε πξνο ην ρακειφ άθξν ηνπ αθνπζηηθνχ θάζκαηνο. Αληηζέησο, ην αξρηθφ πιηθφ παξνπζίαδε έλα βχζηζκα ζηελ πεξηνρή ησλ 60Hz κέρξη θαη ηα 125Hz πεξίπνπ, κε κία ζηαδηαθή αχμεζε ηεο πεξηνρήο ησλ ρακειψλ ζπρλνηήησλ κεηά ηα 60Hz. ηηο ππφινηπεο πεξηνρέο ηνπ θάζκαηνο νη γξαθηθέο απεηθνλίζεηο ησλ rms εληάζεσλ πνπ παξνπζηάδνπλ θαη ηα δχν πιηθά είλαη παλνκνηφηππεο. Η κφλε δηαθνξά παξαηεξείηαη ζηελ πεξηνρή ησλ 10KHz κέρξη θαη ηα 15KHz πεξίπνπ, φπνπ ε παξνπζία ησλ πςειψλ ζπρλνηήησλ είλαη πην έληνλε ζην επεμεξγαζκέλν πιηθφ. Δπηβεβαηψλεηαη ινπφλ ε ελίζρπζε ηνπ κπάζνπ κεηά ηελ mastering επεμεξγαζία, αιιά θαη ε δηαθξηηηθή επέκβαζε πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηηο ππφινηπεο πεξηνρέο.

Πξηλ ηελ

επεμεξγαζία

Μεηά ηελ

επεμεξγαζία

82

Σέινο πξαγκαηνπνηήζεθε ε θαζκαηηθή αλάιπζε ηνπ ζνξχβνπ πξηλ θαη κεηά ηελ ρξήζε ηνπ

denoizer, θαζψο θαη ε γξαθηθή απεηθφληζε ησλ θνξπθψλ θαη ησλ rms εληάζεσλ ηνπ

επεμεξγαζκέλνπ πιηθνχ κε θαη ρσξίο denoizer , ψζηε λα γίλεη δπλαηή ε ζχγθξηζε ηεο

ζπρλνηηθήο επηξξνήο ζηα ζεκεία πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε.

ρήκα 8.11 Φαζκαηηθή αλάιπζε ζνξχβνπ πξηλ ηελ ρξήζε ηνπ denoizer

ρήκα 8.12 Φαζκαηηθή αλάιπζε ζνξχβνπ κεηά ηελ ρξήζε ηνπ denoizer

Απφ ην ζρήκα 8.11, παξαηεξείηαη πσο ν ζφξπβνο κεηά ηελ επεμεξγαζία δέρζεθε κία αχμεζε

πεξίπνπ ηεο ηάμεσο ησλ 10 dΒ ζηελ πεξηνρή ησλ πςειψλ ζπρλνηήησλ, φπνπ είλαη θαη πην

αηζζεηή ε παξνπζία ηνπ. Απηή ε αχμεζε έθαλε ην ζφξπβν πην αληηιεπηφ ζε ζρέζε κε απηφλ

πξηλ ηελ επεμεξγαζία, κφλν φκσο ζηα ζεκεία φπνπ δελ ππήξρε ε παξνπζία νξγάλσλ. Απηφ

ζπλέβε δηφηη κεηά ηελ επεμεξγαζία ν ιφγνο ηνπ ζήκαηνο σο πξνο ην ζφξπβν απμήζεθε, αληί

λα κεησζεί, εθφζνλ ην ζήκα απμήζεθε θαηά 7 dΒ παξαπάλσ απφ ην ζφξπβν.

Μεηά ηελ είζνδν ηνπ denoizer o ζφξπβνο δέρζεθε κηα ζεκαληηθή κείσζε ηεο ηάμεσο ησλ 10

dΒ πεξίπνπ θαηά κέζν φξν, κε πην έληνλα αηζζεηή ηε κείσζή ηνπ ζηελ πεξηνρή ησλ 10 ΚΗz.

Έθηαζε δειαδή ζρεδφλ ζηα επίπεδα πνπ ήηαλ πξηλ ηελ επεμεξγαζία, ρσξίο φκσο λα κεησζεί

θαη ε ζπλνιηθή έληαζε ηνπ θνκκαηηνχ. Με απηφλ ηνλ ηξφπν κεηψζεθε αηζζεηά ε παξνπζία

ζνξχβνπ, αθφκα θαη ζηα ζεκεία φπνπ δελ ππήξρε παξνπζία νξγάλσλ. Δπηπιένλ, ζε

83

ζπλδπαζκφ κε ηελ ειεγρφκελε ξχζκηζε ηνπ denoizer ζε πξαγκαηηθφ ρξφλν, ην ζπρλνηηθφ

πεξηερφκελν ηνπ πιηθνχ παξέκεηλε ζρεδφλ αλαιινίσην. Απηφ επηβεβαηψλεηαη θαη κε ηελ

γξαθηθή απεηθφληζε ησλ θνξπθψλ θαη ησλ rms εληάζεσλ, πνπ αθνινπζήζεθε ζην

επεμεξγαζκέλν ζήκα πξηλ θαη κεηά ηελ ρξήζε ηνπ denoizer.

ρήκα 8.10 Γξαθηθή απεηθφληζε θνξπθψλ θαη rms εληάζεσλ ηνπ επεμεξγαζκέλνπ ζήκαηνο

πξηλ θαη κεηά ηελ ρξήζε ηνπ denoizer.

Με denoizer

Xσξίο denoizer

84

Όπσο θαίλεηαη ζην ζρήκα 8.10 ε επηξξνή ηνπ denoizer ζηηο θνξπθέο ηνπ ζήκαηνο είλαη

ζρεδφλ αλεπαίζζεηε , κε ηελ παξνπζία φκσο ελφο έληνλνπ peak ζηελ πεξηνρή ησλ 40 Hz

πεξίπνπ, φρη σζηφζν ηδηαίηεξα αλεζπρεηηθνχ, ιφγσ ηεο ζχληνκεο δηάξθεηάο ηνπ.

Απηφ επηβεβαηψλεηαη θαη απφ ην γεγνλφο φηη απηφο ν ρξσκαηηζκφο δελ ήηαλ εκθαλήο θαηά

ηελ θαηαγξαθή ησλ rms εληάζεσλ, φπνπ παξαηεξείηαη ζρεδφλ απφιπηε ηαχηηζε ησλ δχν

γξαθεκάησλ.

Απνδεηθλχεηαη ινηπφλ, φηη ε ρξήζε ηνπ denoizer κείσζε αηζζεηά ηελ έληαζε ηνπ ζνξχβνπ,

ρσξίο λα επεξεάζεη ην γεληθφηεξν ζπρλνηηθφ πεξηερφκελν ηνπ κνπζηθνχ πιηθνχ. Πξέπεη

φκσο λα ζεκεησζεί πσο ην denoizer ρξεζηκνπνηήζεθε ζην ζεκείν ηνπ θνκκαηηνχ φπνπ δελ

ππήξρε ε παξνπζία ηνπ κπάζνπ θαη ησλ θξνπζηψλ. ε πεξίπησζε ρξήζεο ηνπ θαη ζε απηά ηα

ρξνληθά ζεκεία ηεο κίμεο, ζα θαζηζηνχζε απηφλ ην ρξσκαηηζκφ πην έληνλν, έρνληαο

πεξηζζφηεξεο πηζαλφηεηεο λα γίλεη αηζζεηφο.

85

ΚΔΦΑΛΑΙΟ 9

ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ

Η αζαθήο εηθφλα πνπ δεκηνπξγείηαη γχξσ απφ ην audio mastering , αηηηνινγείηαη απφ ην

γεγνλφο φηη ε κνξθή ηεο επεμεξγαζίαο είλαη άκεζα εμαξηψκελε απφ ην ηειηθφ κέζν, ην είδνο

ηεο κνπζηθήο αιιά θαη ηηο απαηηήζεηο ηεο ζχγρξνλεο κνπζηθήο βηνκεραλίαο. Έλα κεγάιν

κέξνο ηεο mastering επεμεξγαζίαο ζήκεξα, αθνξά ηελ κείσζε ηνπ ζπρλνηηθνχ θαη

δπλακηθνχ εχξνπο ηνπ ερεηηθνχ πιηθνχ, έηζη ψζηε λα κπνξεί λα κεηαθεξζεί κε φζν ηνλ

δπλαηφλ ιηγφηεξεο απψιεηεο ζην audio CD, πνπ είλαη θαη ην πην δηαδεδνκέλν κέζν

αλαπαξαγσγήο ηνπ ήρνπ ζήκεξα. ε πηζαλή επηθξάηεζε ηεο επφκελεο γεληάο κέζσλ

αλαπαξαγσγήο ηνπ ήρνπ (Super Audio CD θαη DVD- audio), πνπ είλαη κεγαιχηεξεο

αλάιπζεο απφ ην audio CD, ινγηθφ επφκελν είλαη λα αιιάμεη θαη ε κνξθή ηεο επεμεξγαζίαο

ηνπ mastering. Πνιχ πηζαλφλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ θαηλνχξγηεο ηερληθέο βειηηζηνπνίεζεο θαη

εκπινπηηζκνχ ηνπ ερεηηθνχ πιηθνχ, πνπ ινγηθά ζα πξνζαξκνζηνχλ ζχκθσλα κε ηηο

ζχγρξνλεο απαηηήζεηο ησλ λέσλ κέζσλ. Όπνην φκσο κέζν αλαπαξαγσγήο θαη αλ επηθξαηήζεη

ν βαζηθφο ζθνπφο ηνπ mastering ζα παξακέλεη ν ίδηνο, θαη δελ είλαη άιινο παξά κφλν ε

ερεηηθή βειηίσζε ηνπ ηειηθνχ πξντφληνο, ηφζν ζηνλ ηερληθφ φζν θαη ζηνλ αηζζεηηθφ ηνκέα.

Έηζη πξνθχπηεη ην ζπκπέξαζκα πσο ην audio mastering είλαη κηα δηαδηθαζία ε νπνία θηλείηαη

ζηα φξηα ηεο επηζηήκεο θαη ηεο ηέρλεο, εθφζνλ κέζσ απηήο ηεο επεμεξγαζίαο ην ηειηθφ

πξντφλ ζα θαηαιήμεη ζηελ ηερλνινγηθή θαη αηζζεηηθή ηνπ νινθιήξσζε.

Η κέγηζηε δπλαηή βειηίσζε ζίγνπξα επηηπγράλεηαη κε ηελ ζπλεξγαζία ελφο απφιπηα άξηηνπ

θαη πςειήο πνηφηεηαο εμνπιηζκνχ, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ κνπζηθή θαη αηζζεηηθή αληίιεςε

ηνπ ηερληθνχ. χκθσλα φκσο κε ην παξάδεηγκα ηεο mastering επεμεξγαζίαο πνπ

πξαγκαηνπνηήζεθε πξνεγήζεθε , απνδεηθλχεηαη πσο έζησ θαη κε ειιηπή εμνπιηζκφ, κία

mastering επεμεξγαζία κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη ζεηηθά ζην ζχλνιν, πξνζδίδνληαο

αληηθεηκεληθή έληαζε, ίζσο κία πην εκπινπηηζκέλε ηνληθή ηζνξξνπία, ιηγφηεξν ζφξπβν θαη

θαιχηεξν έιεγρν ηεο δπλακηθήο ηνπ παξνπζίαο. Παξάιιεια φκσο κε ηελ ρξήζε ηνπ κε

θαηάιιεινπ εμνπιηζκνχ, ε θάζε επέκβαζε πνπ γίλεηαη ζην ζήκα ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο δελ

γίλεηαη αηζζεηή θαη νδεγεί ηνλ ηερληθφ ζε κία ππεξβνιηθή επεμεξγαζία πνπ ιεηηνπξγεί

αξλεηηθά ζηελ ζπλνιηθή παξνπζία ηεο κίμεο, ηδηαίηεξα θαηά ηελ πξνζπάζεηα εκπινπηηζκνχ

ηνπ. Γηα απηφλ ηνλ ιφγν, ζην παξάδεηγκα ηνπ έβδνκνπ θεθαιαίνπ, αθνινπζήζεθε κηα πην

ζπλεηή επεμεξγαζία ρσξίο θακία επέκβαζε ζηελ ζηεξενθσληθή εηθφλα ηεο αξρηθήο κίμεο

αιιά θαη φζεο επεκβάζεηο εθαξκφζζεθαλ ήηαλ κηθξφηεξεο θιίκαθαο απφ ηηο επηζπκεηέο,

ηφζν ζηελ ηνληθή ηζνξξνπία φζν θαη ζην δπλακηθφ εχξνο ηνπ πιηθνχ.

Σν ζπκπέξαζκα είλαη φηη ρσξίο ηνλ θαηάιιειν εμνπιηζκφ δελ κπνξεί λα γίλεη κία απφιπηα

ειεγρφκελε επεμεξγαζία πνπ κπνξεί λα βειηηψλεη ζε κεγάιν πνζνζηφ ην αξρηθφ πιηθφ. Η

επεμεξγαζία απηή πεξηνξίδεηαη κφλν ζηνλ έιεγρν ηεο δπλακηθήο παξνπζίαο αιιά θαη ζηελ

ηζνζηάζκηζε ζπρλνηηθψλ πεξηνρψλ κεγάινπ εχξνπο, κε ηνλ θίλδπλν ζαξψζεσλ ζεκαληηθψλ

αξκνληθψλ πνπ έρεη ζαλ απνηέιεζκα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ ζπρλνηηθνχ πεξηερνκέλνπ.

Δπνκέλσο ζα κπνξνχζακε λα θαηαιήμνπκε πσο, ζηελ πεξίπησζε πνπ έλα πιηθφ απεπζχλεηαη

θαη ζε αθξναηέο κε hi-end απαηηήζεηο, ζα ήηαλ αδχλαην κία mastering επεμεξγαζία κε ηνλ

πξναλαθεξζέληα εμνπιηζκφ, λα καο νδεγήζεη ζην επηζπκεηφ απνηέιεζκα απφ ηελ ζηηγκή

πνπ ν έιεγρφο ηεο πξαγκαηνπνηείηαη ζε θαηψηεξεο πνηφηεηαο ζχζηεκα. ηελ πεξίπησζε

φκσο κίαο εξαζηηερληθήο δνπιείαο πνπ ιεηηνπξγεί θπξίσο ζαλ δείγκα ηεο πξνψζεζή ηεο, κία

ειαθξηά mastering επεμεξγαζία, έζησ θαη κε ρακειήο πνηφηεηαο εμνπιηζκφ, πηζαλφλ λα

πξνζέδηδε ζην ζχλνιν κία πην νκνηνγελή παξνπζία, θπξίσο φζνλ αθνξά ηελ δπλακηθή ηνπ

ζπκπεξηθνξά.

86

• ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΔ ΠΗΓΔ Bob Katz, Mastering Audio: The art and the science, (Orlando: focal press, 2002)

Bill Gibson, Mixing and Mastering : Audio recordings(Boston:Thomson Course Technology

PTR,2006)

Steinberg Audio Mastering Tutorial VOL-I, VOL-II, VOL-III, (Steinberg, 2007)

Γεκήηξεο Γψδεο,Ηρνιεςία: Η δεκηνπξγία κε ηελ ζχγρξνλε ηερλνινγία,(Αζήλα, εθδφζεηο,

„„ΙΧΝ‟‟,2001

Roger Beardsley and Daniel Leech-Wilkinson , „„A Brief History of Recording to ca. 1950‟‟,

http://www.charm.rhul.ac.uk/history/p20_4_1.html , 10/11/2009

Dominique Bassal, „„The Practice of Mastering - 1 : History’’ The analog period

http://www.macmusic.org/articles/view.php/lang/en/id/91/The-Practice-of-Mastering-1-History, 12/11/2009

Bob Katz,The secret of mastering engineer, booklet t.c electronic http://www.tcelectronic.com/media/bobkatz(1).pdf

Σδνπκάθνπ Διέλε, Ακοσζηική μελέηη μικρών δφμαηίφν ακρόαζης, πηπρηαθή εξγαζία (Σ.Δ.Ι.

Κξεηεο , Σκήκα Μνπζηθήο Σερλνινγίαο θαη Αθνπζηηθήο).

The Engineering ToolBox, noise-rating, http://www.engineeringtoolbox.com/nr-noise-rating-d_60.htm

,20/12/09

Fletcher-Munson Curves , http://www.customanalogue.com/elsinore/elsinore_16.htm ,10/01/2010

„„DAW Defined‟‟, http://www.sweetwater.com/feature/daw/daw_defined.php ,20/01/2010

Rich the Tweak , „„All About Plugins‟‟, http://www.tweakheadz.com/plugins_for_audio.htm ,

25/01/2010

Rich the Tweak , http://www.tweakheadz.com/choosing_a_mixer_p3.htm , 25/01/2010

http://www.crookwood.com/~crookwood/mastering-console-overview/261-don-need-a-mastering-console.html ,

30/10/2010

G. Mancini , „„The Decca Digital Audio Recording System‟‟,

http://www.mancini99.freeserve.co.uk/Decca_1.html ,12/01/2010

„„Frequently Asked Questions‟‟, http://www.cube-tec.com/ddpsolution/faq.html , 21/01/2010

„„Sony PCM-1630‟‟,

http://www.skylinebroadcast.com/Broadcast_Equipment_Details.asp?Model=PCM-1630, 21/01/2010

Dominique Bassal ,„„CD-R, master for pressing‟‟,

http://www.macmusic.org/articles/view.php/lang/en/id/91/The-Practice-of-Mastering-1-History#10 ,

12/11/2009

„„Audio Mastering In Your Computer‟‟,

87

http://www.soundonsound.com/sos/aug04/articles/computermastering.htm, 25/01/2010 & Bob Katz,

„„About DDS‟‟, http://www.supermediastore.com/article/u/dds-faq, 20/01/2010

„What is AIT‟‟,„http://www.topbits.com/ait.html, 20/01/2010

„„DLT‟‟, http://searchstorage.techtarget.com/sDefinition/0,,sid5_gci759350,00.html , 22/01/2010

Khriz, „„VST Mastering Tutorial in 8 steps‟‟, http://www.filestube.com/13edf237980488ed03e9,g/VST-Mastering-Tutorial-in-8-steps-by-dj-khriz.html

Larry Calhoun, „„Getting Rid of That Snap, Crackle & Pop‟‟, http://www.laaudiofile.com/rid.htm

,25/03/2010

Audio Mastering Guide, http://suresoundmastering.com/mastering.php, 30/03/2010

Paul White and Mike Senior, ‘‘Using Equalisation’’,

http://www.soundonsound.com/sos/Aug01/articles/usingeq.asp, 26/03/2010

Martin Walker, http://www.soundonsound.com/sos/jan07/articles/pcmusician_0107.htm ,20/03/2010

Jason Ward & Bob Weston http://www.chicagomasteringservice.com/loudness.htm,12/03/2010

Rod Elliott, „„VU And PPM Audio Metering‟‟ , http://sound.westhost.com/project55.htm ,

15/03/2010

http://www.jimprice.com/prosound/db.htm, 18/03/2010

College of Santa Fe Auditory Theory, „„Lecture 007 Hearing‟‟,

http://www.santafevisions.com/csf/html/lectures/007_hearing_II.htm ,12/12/2010

Roy Lewallen, http://www.eznec.com/Amateur/RMS_Power.pdf ,13/03/2010

Paul White http://www.soundonsound.com/sos/nov06/articles/sidechain.htm ,25/02/10

Eddie Ciletti and David Hill http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:ZBZj0dhv_1gJ:www.tangible-

technology.com/dynamics/comp_lim_ec_dh_pw2.html+AN+OVERVIEW+OF+COMPRESSOR+/+LIMITERS+

AND+THEIR+GUTS&cd=1&hl=el&ct=clnk&gl=g r,10/03/2010

Paul White, „„ADVANCED COMPRESSION TECHNIQUES‟‟,

http://www.soundonsound.com/sos/jan01/articles/advanced.asp , Published in SOS January

2001 , 25/02/10

PRE-EMPHASIS (FM) EXPLAINED http://www.claessonedwards.com/index.php?option=com_content&view=article&id=72&Itemid=89

,10/04/2010

Nika Aldrich, „„Dither Explained‟‟,

http://www.users.qwest.net/~volt42/cadenzarecording/DitherExplained.pdf ,18/03/2010

88

Aliasing and Sampling at Frequencies Above the Nyquist Frequency

http://www.jiscdigitalmedia.ac.uk/audio/advice/an-introduction-to-digital-audio/ , 25/03/2010

A Discussion: Dynamic Compression ,http://www.customanalogue.com/elsinore/elsinore_16.htm, 12/2/ 2010 Geoff Martin, B.Mus., M.Mus., Ph.D, Introduction to Sound Recording, http://www.tonmeister.ca/main/textbook/ , 09/2/2010 An Introduction to Digital Audio, 26 January 2009, http://www.jiscdigitalmedia.ac.uk/audio/advice/an-introduction-to-digital-audio/, 12/01/2010 Upsampling/Downsampling and Discrete-time Modulation, http://ocw.usu.edu/Electrical_and_Computer_Engineering/Communication_Systems_I_1/lab4.html/skinless_vie

w , 25/03/2010