بحران آب در ایران و جهانی: نگاه از

زاویه اقتصاد و کسب و کار 

حامد قدوسی   زمستان ۱۳۹۵

بسمه تعالی

بحران جهانی آب

مشخصه‌های بحران در ایران

اقتصاد بحران آب

کسب و کار

جمع‌بندی

فهرست موضوعات 

بحران آب در سطح جهانی 

سرانه آب جهانی و توزیع بین کشورهای مختلف 

نتیجه: هم سرانه آب در حال کم‌شدن است و هم توزیع آن نابرابرتر  

1962 1967 1972 1977 1982 1987 1992 1997 2002 2007 2012 20130

2

4

6

8

10

12

14Global Per Capita

1000

cub

ic m

eter

s

1962 1967 1972 1977 1982 1987 1992 1997 2002 2007 2012 20130

0.5

1

1.5

2

2.5

3

3.5CoV

1962 1967 1972 1977 1982 1987 1992 1997 2002 2007 2012 20130

1

2

3

4

5

6

7

8Skewness

1962 1967 1972 1977 1982 1987 1992 1997 2002 2007 2012 20130.755

0.76

0.765

0.77

0.775

0.78

0.785

0.79

0.795

Gini Coefficient

توزیع مصرف آب بین بخش‌های مختلف 

مهم‌ترین ریسک‌های پیش‌روی اقتصاد جهانی 

روندهای کلیدی موثر در بحران جهانی آب 

 رشد جمعیت و شهرنشینی •

 رشد اقتصادی در سطح جهانی •

 تغییر اقلیم •  تغییر توزیع بارش بین کشورها •

 تغییر الگوی توزیع زمانی داخل کشورها •

 افزایش تبخیر در مناطق گرم •

رشد جمعیت:  پیک محتمل در ۱۱ میلیارد 

رشد اقتصادی و الگوی مصرف غذا: ردپای آب  ی: شتگو

یم رژ

 ۴۳۰۰

ی: یاهم گرژی

 ۲۷۰۰

ترکیب نامتوازن فراوانی آب و کشاورزی 

 مترکز بخش مهمی از آب شیرین در کشورهایی با محدودیت زمین •

 افزایش دست‌مزد و کاهش تولید کشاورزی در کشورهای • توسعه‌یافته

 نگرانی‌های محیط‌زیستی در کشورهای توسعه‌یافته و کاهش تولید • کشاورزی

بحران آب در جهان =

بحران تولید غذا  

پویایی هزینه‌های تامین آب در طول زمان 

کاهش ردپای مصرف آب 

افزایش کارایی آب در کشاورزی 

افزایش بهره‌وری آب در کشاورزی 

افزایش عرضه آب شیرین 

تغییر رژیم غذایی   

کاهش ضایعات غذایی   

افزایش کارایی مصرف انرژی

انرژی از منابع

سلولوزی   

مهاجرت به نقاط معتدل‌تر 

  فناوری‌های نوین آبیاری 

  کاهش تبخیر آب 

  گسترش کشاورزی دیم 

 کشاورزی دقیق و

هوشمند   

بازارهای آب   

راه‌حل‌های بومی      

       

تولید در مناطق معتدل و بهره‌ور 

  جتارت آب مجازی 

  بذرهای اصالح‌شده 

   

محصوالت مقاوم              

     

منابع جدید آب   

ارتقاء ظرفیت‌های استحصال 

   استفاده مجدد و متعدد

)تصفیه پساب(   

اب شیرین کن‌ها   

هوا به آب         

مدیریت شکاف عرضه و تقاضا 

برای حل بحران آب یک راه‌حل واحد و مسلط وجود

ندارد!

 بودجه آب محیط‌زیست •

 بودجه کربن •

 بودجه نیترات  •

سه محدودیت کلیدی پیش‌رو 

خالصه‌ای از مولفه‌های بحران آب در

ایران 

ماهیت ويژه بحران آب ایران: گذشته تا حال 

۱) بحران آب «آبی» و فشار بر منابع آب زیرزمینی

۲) مدیریت تعارض‌زای منابع آب

۳) عدم تناسب ظرفیت منابع آبی و «وضع موجود» کشاورزی

ماهیت ویژه بحران آب ایران: آینده 

۱) تغییرات اقلیم، کاهش بلندمدت بارش و افزایش تالطم‌ها

۲) افزایش جمعیت و فشار تقاضا برای محصوالت استراتژیک

۳) کاهش عمق منابع زیرزمینی و افزایش مصرف انرژی

تفاوت در ردپای آب 

 آب سبز: آب باران •

 آب آبی: رودخانه‌ها و منابع زیرزمینی •

 آب خاکستری: آلودگی آب •

در تولید کشاورزی داخلی (درصد)  آب آبی ردپای

0   10   20   30   40   50   60   70  Bahamas  

Latvia  Croa7a  

Saint  Lucia  Sweden  Eritrea  

Botswana  El  Salvador  

Canada  Burundi  France  

Nicaragua  Cambodia  Argen7na  

Mexico  Malta  

Albania  Greece  

Lebanon  Egypt  

در تولید کشاورزی داخلی (درصد)  آب آبی ردپای

0   10   20   30   40   50   60   70  

Lebanon  

Cyprus  

Turkmenistan  

Pakistan  

Jordan  

Iran  

Tajikistan  

Uzbekistan  

Libya  

Egypt  

Yemen  

Kuwait  

Saudi  Arabia  

مترکز صادرات کشاورزی کشور بر آب آبی 

آب آبی  تفاوت در صادرات

آب آبی  تفاوت در صادرات

اقتصاد بحران آب 

نقطعه شروع: چرا اقتصاد آب ضعیف است؟ 

 ارزش پایین واحد آب •

 سابقه تخصیص بدون قیمت •

 امکان مصرف پنهان •

 مبادله‌پذیری پایین آب •

 امتیازات سیاسی حول آب •

چه طور می‌توان اقتصاد آب را تقویت کرد؟ 

 اعمال مقررات در برداشت حجمی آب •

 قیمت‌گذاری ذاتی و منطقه‌ای آب •

 تشکیل بازارهای آب •

 توجه به آب مجازی •

 حذف اختالل‌ها در سایر بازارها )کشاورزی، انرژی( •

بازارهای آب: تاریخچه   عمدتا برای مبادله آب بین کاربران با حق بهره‌برداری از آب‌های •

سطحی

 مناطق دارای کاربرد موفق: استرالیا، اسپانیا، شیلی، • کالیفرنیا، ...

 جتارب جدید: هند، چین، ایران، ...  •

 نوع مبادله: بین کشاورزان، بین کشاورزان و شهرها، بین • کشاورزان و محیط‌زیست

موضوع مبادله 

 حقابه دائمی آب: بخش کم‌تر •

 مازاد و کمبود دوره‌ای و فصلی •

 آلودگی )نیترات یا شوری( •

 قراردادهای مشتقه: قراردادهای آتی و اختیارات •

بازارهای آب 

بازار آب انگیزه کارایی مصرف و سرمایه‌گذاری در فناوری را افزایش می‌دهد.

ولی منی‌تواند مشکل کم‌بود بلندمدت آب را حل کند!

جمع‌بندی و مسیر پیش‌رو 

بحران آب در ایران 

 دوره بی‌خبری یا انکار: ۱۳۹۰-۱۳۵۰ •

 دوره وحشت و سردرگمی: ۱۳۹۵-۱۳۹۰ •

 دوره آگاهی و شناخت: ۱۳۹۳- •

 دوره عمل و پیاده‌سازی: ۱۳۹۴ - •

 دوره مدیریت بلندمدت: ؟ •

زمینه‌های کسب و کار  زمینه‌های مشخص در ایران  حوزه‌های عمل 

محصوالت جدید کشاورزی، بذرهای مقاوم به کم‌ابی و خشک‌سالی، کشاورزی

با دقت باال، کشت گل‌خانه‌ای، سیستم‌های نوین آبیاری، کشت

محصوالت جدید (غیرتابستانی) سیستم‌های سنجش از راه‌دور 

 

ارتقاء بهره‌وری کشاورزی 

آب شیرین‌کن‌، تصفیه و بازچرخانی پساب، تبدیل رطوبت هوا به آب 

افزایش عرضه آب شیرین

زمینه‌های کسب و کار 

زمینه‌های مشخص در ایران  حوزه‌های عمل  سنسورها و سیستم‌های جمع‌اوری و پردازش اطالعات توزیع و مصرف آب

سنسورهای مدیریت برداشت آب

زیرزمینی و سطحی   

مدیریت منابع و مصارف آب 

بازارهای آب، کمی و مدیریت کردن ریسک‌های آب برای کسب و کارها 

مبادله‌گری و مشاوره آب  

زمینه‌های کسب و کار 

زمینه‌های مشخص در ایران  حوزه‌های عمل  راه‌حل‌های مشترک برای آب و انرژی

(آب‌شیرین‌کن و نیروگاه)، کاهش مصرف آب در بخش انرژی 

 

تعامل آب و انرژی 

جمع‌بندی 

 بحران آب در سطح جهانی: کاهش سرانه آب، تغییر رژیم • غذایی، تغییر اقلیم و شهرنشینی

 بحران در ایران: فشار به منابع آب آبی، شکاف بهره‌وری • در اب کشاورزی

 راه‌حل‌ها: تصفیه، پساب، آب‌شیرین‌کن‌ها، بهره‌وری • کشاورزی، آب مجازی، بازارهای آب، ...