Γκέοργκ Λούκατς györgy lukács

8/11/2019 Γκέοργκ Λούκατς György Lukács

http://slidepdf.com/reader/full/-gyoergy-lukacs 1/126



Π ρω τότυΛ ος τίτλος: Lenin . Studie übe r den Zu sam m enh ang se ine r

Ge d a nke n Ve r la g de r Ar be i t e r buc hha nd l ung Β ιέννη 1924.

Μ ετάφ ρασ η: Σ τάθης Σ φ ακιανούδης

Ε ξώ φ υ λλο : Ε ύα Μ ελά



Γ Κ Ε Ο Ρ Γ Κ Λ Ο Υ Κ Α Τ Σ

Η Σ Κ Ε Ψ Η Τ Ο Υ Λ Ε Ν Ι Ν

Η ε π ι κ α ι ρ ό τ η τ α τ η ς ε π α ν ά σ τ α σ η ς

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Σ Υ Γ Χ Ρ Ο Ν Η Ε Π Ο Χ Η »

Α Θ Η Ν Α 1990



ISBN 960-224-207-8

Copyright γιο την ελληνική κβοσ η:

Ε κδόσεις -Σ ύγχρονη Ε χοχή» Ε Π Ε

Σ όλω νος 130, 106 8 Α θήνα

Τ ηλ. 3620835, 3640713



Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ

Ο ι λίγες π α ρ α τηρ ή σ εις που α κο λο υθ ού ν δεν είχα ν ποτέ

την α π α ίτη σ η να πρ α γμ α τευτού ν διεξοδικά τη θεω ρία κα ι

την πρ ά ξη του Λ ένιν. Ε π ιχειρ ο ύν απλά να δείξουν σ ε αδρ ές

γρα μ μ ές τη ν α λλ η λο υ χία ανά μ εσ α σ τη θεω ρία και τη ν πρ ά ξη

του, ξεκ ινώ ντα ς α πό τη ν α ίσ θη σ η ό τι α υτή ακ ριβώ ς η α λλ η -

λο υχία δ εν υπ ά ρχει σ ε ό λη τη ς τη σ α φ ή νεια α κό μ η κα ι σ τη

σ υνείδη σ η π ολλώ ν κομ μ ουνισ τώ ν. Μ ια πρα γμα τική εξέτασ η

όλω ν αυτώ ν τω ν πρ οβ λη μ ά τω ν δεν θα απα ιτούσ ε μ όνο μ ια

εντελώ ς δια φ ορ ετικ ή έκ τασ η α π ' α υτές τις λίγες σ ελίδες,

α λλά επ ιπ λέον δεν υπ ά ρχο υν δια θέσ ιμ α επα ρκ ή και π λή ρ η

υλ ικά για μ ια τέτοια π α ρ ου σ ία σ η ο λ ό κ λ η ρ ο υ του έργου του

Λ ένιν, ιδια ίτερα για ό σ ο υς δεν έχουν πρ ό σ β α σ η σ τη ρ ώ σ ικ η

β ιβ λιογρ α φ ία πα ρά μ όνο α πό μ ετα φ ρά σ εις. Η ισ το ρία του

Λ ένιν π ρέπει να τοπ οθετη θεί μ έσ α σ το ισ τορ ικ ό π λα ίσ ιο τω ν

περα σ μ ένω ν 30 ή 40 το υ λά χισ το ν ετώ ν. Α ς ελχίσ ου μ ε ότι δεν

θα κα θυ σ τερή σ ει για π ο λύ α κό μ η μ ια επά ξια πα ρο υσ ί(ΐσ η

α υτής της ισ το ρ ία ς. Ο σ υγγρα φ έας α υτώ ν τω ν υπ α ινικ τικ ώ ν

π α ρ α τη ρή σ εω ν α ισ θά νετα ι ο Ιδιος τη μ εγά λη π ίεσ η τη ς δυ-

σ κ ο λία ς πο υ υπ ά ρ χει ω ς π ρο ς τη ν εξέτα σ η επ ιμ έρο υς πρ ο-

βλ η μ ά τω ν, προ τού να έχει α π οσ α φ η νισ τεί το σ ύνο λο του

οπ οίου α π οτελούν μέρος* τη δυσ κ ολία π ου υπ ά ρχει να

εκλ α ϊκευτεί κ ά τι. προτού αυτό που πρ έπει να εκλα ϊκευτεί να

έχει ή δη κα τα γρα φ εί με επισ τη μ ο νικ ή π λη ρό τη τα . Γ ι* α υτόν

το λ ό γο δεν επιχειρ ή θη κ ε εδώ η π λ ή ρ η ς π α ρο υσ ία σ η τω ν

πρ ο β λη μ ά τω ν που γέμ ισ α ν τη ζω ή του Λ ένιν, μ ια μ ε ισ τορ ι-

κή α κ ρ ίβ εια δ ια δο χή τη ς εμ φ ά νισ ή ς του ς. Η επιλο γή τω ν



πρ οβ λη μ ά τω ν αυτώ ν, καθώ ς και ο τρό πο ς με τον ο π οίο α λ-

λη λο δια δέχο νται κα ι α πορ ρέουν τα μεν α πό τα δε, κ α θορί-

σ τη κα ν απ λά από τη ν ά πο ψ η να αναδειχθούν σ τη ν α λ λ η λ ο ι>·

χ 'ια τους ό σ ο το δυνατό π ιο κ α θα ρά . Ε ίνα ι α υτονό η το ό τι η

επιλο γή τω ν α πο σ πα σ μ ά τω ν υπ αγορ εύετα ι επίσ η ς α π ' αυ τή

τη ν άπ οψ η κα ι ό χι α πό εκ είνη τη ς χρ ο νο λο γικ ή ς α κρ ίβεια ς.

Β ιέννη, Φ λεβά ρη ς 1924



1

Η ε π ι κ α ι ρ ό τ η τ α τ η ς ε π α ν ά σ τ α σ η ς

ο ισ τορ ικ ός υλισ μ ός είνα ι η θεω ρία τη ς πρ ο λετα ρια κ ή ς

επα νά σ τασ η ς. Κ ι α υτό για τί η ουσ ία του είνα ι η εννο ιο λο γι-

κή π ερίλη ψ η εκείνου του κο ινω νικού Ε ίνα ι πο υ δη μ ιουργεί

το πρ ο λεταρ ιά το , που κ α θο ρίζει ο λό κ λη ρ ο το Ε ίνα ι του

προλεταριά του . Γ ια τί το πρ ολετα ριά το π ου α γω νίζετα ι για

τη ν α πελευθέρω σ ή του β ρίσ κει σ ' α υτόν τη ν κα θα ρή σ υνεί-

δη σ η του εα υτού του. Τ ο μ έγεθος ενός π ρο λετα ρια κ ο ύ δια -

νο η τή , ενός εκπ ροσ ώ π ου του ισ τορ ικ ο ύ υλισ μ ού, μ ετριέτα ι

επο μ ένω ς α πό το βά θος κα ι το εύρ ος τη ς θεώ ρ η σ η ς α π ό μέ-

ρους του αυτώ ν τω ν πρ οβ λη μ ά τω ν. Μ ετριέτα ι επίσ η ς: απ ό

την έντασ η με τη ν ο π ο ία είνα ι σ ε θέσ η να αντιλη φ θεί ορθ ά ,

πίσ ω α πό τα φ α ινόμ ενα τη ς α σ τικ ή ς κο ινω νία ς, εκείνες τις

τάσεις της προλεταριακής επανάστασης που ενυπάρχουν

σ τα φ α ινόμ ενα αυτά κα ι δια μ έσο υ α υτώ ν μ ετα σ κευά ζοντα ι σ ε

α π οτελεσ μ α τικό Ε ίνα ι κα ι σ ε δια υγή σ υνείδη σ η .

Σ ύμ φ ω να μ ' αυ τό το μ έτρο , ο Λ ένιν είνα ι ο μ εγαλ ύτερο ς

δια νο η τή ς που ανέδειξε" το εργα τικ ό επ α να σ τατικ ό κ ίνη μ α

μ ετά τον Μ α ρξ. Φ υσ ικά , οι οπ ορ του νισ τές, που δεν μπ ορ ού ν

πλ έον να εξαφ α νίσ ου ν με τη φ λυα ρία ή να α πο κρ ύψ ου ν το

γεγονό ς τη ς σ η μ α σ ία ς του , λένε ότι ο Λ ένιν υπ ή ρξε ένοις με-

γά λος ρώ σ ος π ο λιτικ ό ς, α λλ ά ό τι του έλειπε, για να είνα ι ο

η γέτη ς του πα γκό σ μ ιου πρ ολ ετα ριά του , η κα τα νόη σ η της

δια φ ορ ά ς α νάμ εσ α σ τη Ρ ω σ ία κ αι τις χώ ρες του α ναπ τυγμ έ-



νο υ κ α π ιταλισ μ ού κα ι ότι γενίκευσ ε — κα ι α υτό α ποτελεί το

όρ ιό του σ ε ισ τορ ικ ή κλ ίμ α κα — άκ ριτα τα π ρο β λή μ α τα κα ι

τις λύ σ εις της ρώ σ ικ η ς πρα γμ α τικ ότη τας για να τα εφ α ρμ ό-

σ ει σ ε ολ όκ λη ρο τον κ όσ μ ο.

Λ η σ μ ονού ν — αυτό που δικα ιολ ογη μ ένα λη σ μ ονιέτα ι σ ή -

μ ερα — ότι, σ τη ν επ ο χή του, ο Κ α ρλ Μ α ρξ είχε δεχτεί τη ν

ίδια επ ίκ ρ ισ η . Έ λ εγ α ν ότι ο Μ αρξ είχε δια τυπ ώ σ ει ά κριτα

σ α ν γενικ ούς νόμ ους για τη ν εξέλιξη της κ οινω νία ς τις πα-

ρ α τη ρ ή σ εις του πά νω σ την ο ικ ο νο μ ικ ή ζω ή τη ς Α γγλία ς κα ι

τω ν α γγλικώ ν εργοσ τα σ ίω ν. Ό σ ο κι α ν οι πα ρα τη ρή σ εις

αυτές καθαυτές ήταν απόλυτα ορθές, γίνονταν εσφαλμένες

επειδή α κριβώ ς δια σ τρεβλ ώ νονταν σ ε γενικ ούς νόμ ου ς. Ε ί-

ναι ά σ κο πο σ ή μ ερα να α πο κρ ου σ τεί α υτή η πλ ά νη κα ι να

εξηγη θεί το γεγονό ς ότι ο Μ α ρξ σε κα μ ιά π ερίπ τω σ η δεν

«γενίκευσ ε» μειιονω μ ένες κα ι περιορισ μ ένες σ το χώ ρ ο και

το χρ ό νο εμπ ειρίες. Α ντίθετα — σ ύμ φ ω να μ ε τον τρ ό π ο ερ-

γασ ίοις τω ν α υθεντικώ ν ισ τορ ικώ ν κα ι πολιτικώ ν δια νοιώ ν —

διέκρ ινε τόσ ο α πό θεω ρη τική όσ ο κα ι α πό ισ τορ ικ ή ά πο ψ η

το μ α κρ όκ οσ μ ο του κα πιτα λισ μ ού γενικά , μέσ α α πό το μ ικρ ό-

κοσμο του αγγλικού εργοστασίου, από τις προϋποθέσεις του,

α πό τις κοινω νικές σ υνθή κες και σ υνέπειές του, κα θώ ς και

μέσα από τις ιστορικές τάσεις που οδηγούν στη γέννησή του

κι εκείνες που κα θισ τού ν τη ν ύπ α ρξή του π ρο β λη μ α τικ ή .

Γ ια τί αυτό είνα ι που ξεχω ρίζει τη μ εγοΛ οφ υΐα α πό τον

επισ τή μ ονα ή τον π ολιτικ ό τη ς ρο υτίνα ς. Α υτοί μ πο ρο ύν να

κα τα λά βουν και να δια κ ρίνουν μ όνο τα ά μ εσ α δεδομ ένα κα ι

μ εταξύ του ς δια χω ρισ μ ένα σ υνθετικά σ τοιχεία του κοινω νι-

κού γίγνεσ θα ι. Κ α ι ό ταν θέλο υν να φ τά σ ου ν σ ε γενικ ά σ υ-

μ περάσ μ α τα, δεν κά νουν σ τη ν πρ α γμ α τικό τη τα τίπο τα ά λλο

απ ό το να α ντιλα μ βά νοντα ι, με τρό πο πρ α γμα τικά α φ η ρη μ έ-

νο, ορ ισ μ ένες πλευρ ές ενός περιορισ μ ένου σ το χώ ρ ο κ αι το

χρ ό νο φ α ινομ ένου σ α ν «γενικο ύς νόμ ου ς» κ αι να τους εφ α ρ-

μ όζουν σ α ν τέτοιου ς. Α ντίθετα , η μ εγαλοφ υΓ α π ου έχει κα -

τα νοή σ ει τη ν α λη θινή ο υσ ία , την πρ α γμ α τική , τη ζω τική κύ-

ρια τά σ η μ ια ς επο χή ς, τη βλ έπει α κριβώ ς να δρα π ίσ ω α πό

το σ ύνο λο τω ν γεγονό τω ν του κα ιρο ύ τη ς. Π ρα γμα τεύετα ι τα

α πο φ α σ ισ τική ς σ η μ α σ ία ς θεμ ελιώ δη πρ οβ λή μ ατα ολ όκ λη -

1 0



ρη ς της επ ο χή ς, έσ τω κι α ν ο ίδιος θεω ρεί ότι α να φ έρετα ι

μ όνο σ ε ζη τή μ α τα ετη κα ιρό τη τα ς.

Σ ή μ ερα γνω ρίζου μ ε ότι σ " α υτό έγκειτα ι το μ εγαλ είο του

Μ αρξ. Μ ε βά σ η τη δομή του αγγλικο ύ εργοσ τασ ίου σ υνέλα-

βε όλες τις καθοριστικές τάσεις του σύγχρονου καπιταλι-

σ μ ού κα ι τις ερμ ή νευσ ε. Ε ίχε πά ντοτε κα τά νου το σ ύνολο

τη ς κ α π ιτα λισ τική ς ανά πτυξη ς. Α υτός είναι ο λό γος πο υ μ πό -

ρεσε να διακρίνει, ταυτόχρονα, μέσα από κάθε φαινόμενο

α υτής τη ς α νά πτυξη ς, τη ν ολ ό τη τά τη ς κ α ι, μ έσ α α πό τη δι-

ά ρθρω σ ή της, τη ν κίνη σ ή τη ς.

Ω σ τόσ ο, υπά ρχουν πολύ λίγοι άνθρω ποι σ ήμ ερα που γνω -

ρίζου ν ότι ο Λ ένιν επ ιτέλεσ ε για τη ν επ ο χή μας το ίδιο π ου

επιτέλεσ ε ο Μ α ρξ για τη γενικ ή εξέλιξη του κα πιτα λισ μ ού .

Δ ιέκρ ινε πά ντοτε τα π ρο βλ ή μ α τα ο λό κ λη ρ η ς τη ς επο χή ς μέ-

σ α α πό τα προ βλ ή μ α τα εξέλιξης τη ς σ ύγχρ ονη ς Ρ ω σ ία ς,

απ ό τα ζη τή μ α τα της γένεση ς του κα πιτα λισ μ ού μ έσ α σ ' ένα ν

μ ισ οφ εουδα ρχικό α π ολ υτα ρ χισ μ ό , μ έχρι τα προ βλ ή μ α τα τη ς

πρα γμά τω σ ης του σ οσ ια λισ μ ού σ ε μια κα θυσ τερη μ ένη αγρο-

τική χώ ρα : τ η ν ε ίσ ο δ ο σ τ η ν τ ε λ ε υ τ α ία φ ά σ η τ ο υ κ α π ιτ α λ ισ μ ο ύ

κ α ι τ ις δ υ ν α τ ό τ η τ ε ς ν α σ τ ρ α φ ε ί η κ ρ ίσ ιμ η π ά λ η , π ο υ ε ίχ ε κ α τ α -

σ τ ε ί α ν α π ό φ ε υ κ τ η , α ν ά μ ε σ α σ τ η ν α σ τ ικ ή τ ά ξ η κ α ι τ ο π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά -

τ ο π ρ ο ς ό φ ε λ ο ς τ ο υ π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ γ ια τ η σ ω τ η ρ ία τ η ς α ν θ ρ ω π ό -

τ η τ α ς .

Ο Λ ένιν, α κρ ιβώ ς όπ ω ς κα ι ο Μ α ρξ, δεν γενίκευσ ε πο τέ

τοπ ικ ές - ρω σ ικές εμ π ειρίες, π εριορ ισ μ ένες σ το χώ ρ ο κα ι το

χρ ό νο . Α λλ ά , με μ ια ιδιοφ υή διορα τικό τη τα , διέκρ ινε, σ το

χώ ρο κα ι το χρ ό νο τω ν πρώ τω ν επιδρά σ εώ ν του, το θεμ ελιώ -

δες πρόβλημα της εποχής μας: την επανάσταση που πλησί-

αζε. Κ α ι, μ έσ α α π ' α υτή τη ν π ρ ο ο π τικ ή , τη ν π ρο οπ τικ ή τη ς

ε π ι κ ω ρ ό τ η τ α ς τ η ς ε π α ν ά σ τ α σ η ς , κα τα νόη σ ε όλα τα φ αινόμ ενα,

τό σ ο τα ρω σ ικά ό σ ο κ αι τα διεθνή κα ι τα κα τέστη σ ε κα τα-

νοητά.

Η ε π ικ α ιρ ό τ η τ α τ η ς ε π α ν ά σ τ α σ η ς : α υ τ ή ε ίν ω η Θ ε ρ ι ε λ ιώ δ η ς

σ κ έ ψ η τ ο υ Λ έ ν ιν , κ α θώ ς κα ι το κ α θο ρ ισ τικ ό σ η μ είο που τον

σ υνδέει μ ε τον Μ α ρξ. Γ ια τί ο ισ το ρ ικ ό ς υλ ισ μ ός, σ α ν έκ-



φ ρά σ η που ορ ίζει τον πρ ολ ετα ρια κ ό α πελευθερω τικό α γώ να,

δεν μ πο ρο ύσ ε να σ υλ λη φ θεί κα ι να διατυπ ω θεί θεω ρη τικά

παρά μόνο στην ιστορική εκείνη στιγμή που η πρακτική του

επικ α ιρότητα είχε ή δη μ πει σ την ημ ερή σ ια δ ιά τα ξη τη ς

ισ τορία ς. Σ ε μ ια σ τιγμ ή όπου , σ ύμ φ ω να με τα λό για του

Μ α ρξ, δεν εμ φ α νίζετα ι πια μ έσ α σ την αθ λιότη τα του πρ ολε-

τα ριά του μ όνο η ίδια η α θλ ιότη τα, α λλ ά η επα να σ τα τική

πλευρ ά « που θα α νατρέψ ει τη ν πα λιά κο ινω νία ». Φ υσ ικά , κα ι

τότε ή τα ν σ ίγουρα α ναγκα ία η τολμ η ρή θεώ ρη σ η α πό τη μ ε-

γα λο φ υία για να γίνει α ντιλη π τή η επικα ιρότητα τη ς πρ ολε-

τα ρια κή ς επα νά σ τα σ η ς. Γ ια τί η πρ ολ ετα ρια κ ή επα νάσ τα σ η

δεν είνα ι ορα τή για τον κ οινό θνη τό π α ρά μ όνο ότα ν οι μά -

ζες τω ν εργατώ ν μά χοντα ι ή δη σ τα ο δοφ ρά γμα τα . Κ αι ο ύιε

καν τότε, εφ όσ ον α υτοί οι. κ ο ινο ί θνη τοί έχο υν διαπαιδαγίΛ -

γη θεί με μ ια χυ δα ία μ α ρξισ τική πα ιδεία . Γ ια τί, τα θεμέλια

της α σ τικ ή ς κοινω νία ς φ α ίνονται σ τα μ ά τια του χυδα ίου

μ α ρξισ τή τόσ ο α κλ όνη τα π ου ακ όμ η και τη ν ώ ρα του πιο

εξόφ θα λμ ου κλο νισ μ ού του ς δεν εύχετα ι πα ρά την επισ τρο-

φ ή τη ς «ο μ α λή ς» κα τάσ τασ η ς. Δ εν βλέπει σ τις κρίσ εις της

πα ρά μ όνο περα σ τικά επεισ όδια κα ι θεω ρεί, ακ όμ η κα ι σ ε

τέτοιες επο χές, τον αγώ να σα ν τον α δικα ιολό γη το ξεση κ ω μ ό

κά πο ιω ν επιπό λα ιω ν ενά ντια σ τον παρ* ό λ ' αυτά α κα τα νί-

κη το κ α πιτα λισ μ ό, θεω ρ εί επομ ένω ς τους μ α χη τές τω ν οδο-

φ ρα γμ άτω ν σ α ν κά ποιους ξεσ τρα τημ ένους. Τ η ν ηττη μ ένη

επα νά σ τα σ η σ α ν «λά θος». Κ αι εκείνους που οικο δομ ού ν το

σ ο σ ια λισ μ ό σ τα πλ α ίσ ια μ ια ς νικη φ όρ α ς επα νά σ τα σ η ς —

που για τους οπορτου νισ τές δεν μ πορεί πα ρά να είνα ι προ-

σ ω ρινή — σα ν εγκλ η μ α τίες.

Ο ισ τορ ικός υλ ισ μ ός λο ιπό ν, ήδη σ α ν θεω ρία , έχει σ α ν

προϋπόθεση την παγκόσμια ιστορική επικαιρότητα της

π ρο λετα ρια κ ή ς επα νά σ τα σ η ς. Μ ε βυ τή την έννοια α πο τελεί

τον πυρ ή να τη ς διδα σ κα λία ς του Μ α ρξ σ α ν α ντικειμ ενικό

θεμ έλιο όλ η ς της επ ο χή ς κα ι ταυ τόχρονα σ α ν κλειδί για την

κα τα νόη σ ή τη ς. Ω σ τόσ ο, πέρα α π ' α υτόν τον περιορ ισ μ ό,

που εκφ ρά σ τηκ ε με τη ν κα τη γορη μ α τική α πό ρριψ η όλω ν

τω ν αβ άσ ιμω ν ψ ευδαισ θήσ εω ν, με τη ν α υσ τη ρή κα ταδίκη κά-

θε πραξικοπηματικής απόπειρας, η οπορτουνιστική ερμη-

1 2



νεϊα πιά νετα ι α μ έσ ω ς α πό τα δή θεν επιμ έρου ς λά θη τω ν π ρο -

βλέψ εω ν του Μ α ρξ, μ ε σ κ ο π ό να α φ α νίσ ει α πό λυ το κα ι ριζι-

κά, μ ' αυτόν τον πλάγιο τρόπο, την επανάσταση από ολό-

κ λη ρ ο το οικοδ όμ η μ α του μ α ρξισ μ ού . Κ ι έτσ ι οι

«ο ρθό δοξοι» υπ ερα σ πισ τές του Μ αρ ξ ανταμ ώ νουν σ τα μ ισ ά

το υ δρό μ ου με του ς «επικρ ιτές» του . " Α λλω σ τε, ο Κ ά ου τσ κι

δήλω σ ε σ τον Μ πέρνστα ϊν ότι μπ ορούμ ε ή σ υχα ν* αφ ήσ ουμ ε

για το μέλλον την απόφαση γιο τη δικτατορία του προλετα-

ριάτου (για ένα πολύ μακρινό μέλλον).

Ο Λ ένιν σ το σ η μ είο αυ τό

α π ο κ α τ ά σ τ η σ ε τ η ν κ α θ α ρ ό τ η τ α τ η ς

δ ιδ α σ κ α λ ία ς τ ο υ Μ α ρ ξ .

Κ α», σ ' αυτό α κριβώ ς το ση μ είο, τη

σ υνέλα βε σ α φ έσ τερα και πιο σ υγκεκρ ιμ ένα. 'Ο χι πω ς θέλη -

σ ε με τον ένα ή τον άλ λο τρό π ο να διορθ ώ σ ει τον Μ α ρξ.

Α πλά επεξεργάσ θη κε σ ' αυτή τη διδασ κα λία τη ν παρα πέρα

πορ εία τη ς ισ το ρ ικ ή ς δια δικα σ ία ς μ ετά το θά νατο του Μ α ρξ.

Κ α ι α υτό σ η μ α ίνει πω ς η επ ικα ιρότη τα τη ς π ρο λετα ρια κή ς

επα νά σ τασ η ς δεν είνα ι π λέο ν μόνο ένας ορίζοντα ς τη ς πα-

γκό σ μ ια ς ισ τορ ία ς που απλώ νετα ι πά νω από τη ν εργα τική τά-

ξη , η οπ οία β ρίσ κετα ι σ το δρ όμ ο για τη ν α πελευθέρω σ ή τη ς,

αλλά

π ω ς η ε π α ν ά σ τ α σ η έ χ ε ι ή δ η γ ίν ε ι κ α θ η β ιε ρ ι ν ό θ έ μ α τ ο υ ε ρ -

γ α τ ικ ο ύ κ ι ν ή μ α τ ο ς .

Ο Λ ένιν μ πό ρεσε χω ρίς δυσ κο λία να υπο-

μ είνει τη ν κα τη γορία του μ π λα νκισ μ ού κ λπ ., π ου του είχε

σ τοιχίσ ει α υτή η θεμ ελια κή θ έσ η , όχι μ όνο για τί είχε τη ν

κ α λή μ α ρτυρ ία του Μ α ρξ, με το ν ο π ο ίο (με «ο ρισ μ ένες πλευ-

ρές» του Μ α ρξ) σ υμ μ εριζόταν α υτή τη ν κ α τη γορ ία , α λλά και

για τί βρ έθη κε επά ξια κο ντά σ το ν Μ α ρξ. Α π ό τη μ ια , τόσ ο ο

Μ α ρξ όσ ο κι ο Λ ένιν δεν φ α ντά σ τη κ α ν πο τέ τη ν επικα ιρό -

τη τα τη ς π ρολετα ρια κή ς επα νά σ τα σ η ς κα ι τω ν τελικώ ν τη ς

σ τόχω ν, σ α ν να ή τα ν δυνατή πια η π ρα γμα τοπ οίη σ ή τη ς

οπ οτεδή πο τε, με οπ οιονδή πο τε τρό πο . Α πό τη ν ά λλη πλευρά

όμ ω ς, τόσ ο ο ένας ό σ ο κ αι ο ά λλ ο ς, α π έκτη σ α ν με τη ν επι-

καιρότητα της επανάστασης το σίγουρο κριτήριο για τις

αποφάσεις που έπρεπε να παρθούν για όλα τα καθημερινά

θέμ ατα . Η επικ α ιρό τη τα της επα νά σ τα σ η ς κα θο ρίζει τη ν κυ-

ρία ρχη νότα μ ιας ολ όκ λη ρη ς επο χή ς. Μ όνο ο σ υσ χετισ μ ός

τω ν μ εμο νω μ ένω ν πρά ξεω ν μ ' α υτόν τον κεντρικό πυρ ήνα ,

πο υ δεν μ πορεί να βρεθεί πα ρά μ όνο με τη σ υγκεκ ριμ ένη

1 3



α νά λυ σ η του κ οινω νικού - ισ τορικού ό λο υ, κά νει τις μ εμ ο-

νω μ ένες π ρά ξεις να είνα ι επα να σ τα τικές ή α ντεπα να σ τα τι-

κές. Η επικ α ιρό τη τα τη ς επα νά σ τα σ η ς σ η μ α ίνει κα τά σ υνέ-

πεια: χειρισμός κάθε ιδιαίτερου καθημερινού ζητήματος σε

σ υγκ εκρ ιμ ένη σ χέσ η με την κο ινω νική - ισ το ρικ ή ολ ότη τα ,

θεώ ρ η σ η τω ν ζη τη μ ά τω ν αυτώ ν σ α ν σ υνθετικώ ν σ τοιχείω ν

για τη ν αχελευθέροκτη του πρ ολ ετα ριά του . Η πα ρα πέρα δια-

μ όρφ ω σ η που γνώ ρισ ε ο μα ρξισ μ ός μ ' αυτόν τον τρόπ ο α πό

τον Λ ένιν σ υνίσ τα τα ι α πλ ά — απ λά — σ τη σ τενότερη , εμ-

φ α νέσ τερη και με μ εγα λύ τερες σ υνέπειες σ ύνδεσ η τω ν μ εμ ο-

νω μ ένω ν πρ άξεω ν με τη γενικ ή μ οίρα , τη ν επα νασ τα τική

μ οίρα ο λό κ λη ρ η ς τη ς εργα τική ς τά ξης. Σ η μ α ίνει α πλ ά ό τι

κάθε κα θη μ ερινό ζή τη μ α — σ α ν θέμ α η μ ερή σ ια ς διά τα ξης

— έχει τα υτόχρ ονα κα τα σ τεί ένα θεμελιώ δες π ρό βλη μ α τη ς

επανάστασης.

Η α νάπ τυξη του κα πιτα λισ μ ού κ α τέσ τη σ ε τη ν πρ ολετα ρι-

α κή επα νά σ τα σ η θέμα η μ ερή σ ια ς διά τα ξης. Ο Λ ένιν δεν εί-

ναι ο μό νος πο υ είδε το π λη σ ία σ μ α α υτής τη ς επα νά σ τα σ η ς.

Ξ εχω ρίζει

(ο α χ ό ο ο

για το κο υρ ά γιο, τη ν α φ οσ ίω σ η και τη ν

α υτα π ά ρνη σ ή του ό χι μ όνο α πό εκείνου ς πο υ κρ ύβ ονται δει-

λά — όταν η δια κη ρυγμ ένη θ εω ρη τικά α πό τους ίδιου ς πρ ο-

λεταριακή επανάσταση έγινε πρακτικά επίκαιρη — αλλά ξε-

χω ρίζει επίσ η ς, χά ρ η σ τη θεω ρη τικ ή του δια ύγεια , απ ό τους

κα λύτερο υς σ ύγχρ ο νου ς του επα να σ τά τες, τους π ιο φ ω τισ μ έ-

νους κα ι τους πιο αφ οσ ιω μ ένου ς. Γ ια τί α κόμ η κι αυτοί δεν

α να γνώ ρισ α ν τη ν επικ α ιρό τη τα τη ς π ρο λετα ρια κ ή ς επα νά-

σ τα σ η ς πα ρά μ ε το ν τρόπ ο π ου κι ο ίδιος ο Μ αρξ την α ντιλή -

φ θηκε σ την εποχή του : σ αν θ εμ ελ ιώ ^ πρόβλημα ολόκλη-

ρη ς της επο χής. Ό μ ω ς σ τά θη κα ν α νίκα νοι να κα τα σ τή σ ου ν

τη ν ορ θή α υτή γνώ σ η — ορ θή ω ς προ ς τη ν πρ οο π τική της

πα γκόσ μ ια ς ισ τορ ία ς, α λλά μ όνο σ α ν π ρο οπ τική — σ ε σ ί-

γουρο κα θο δη γητικό νή μ α για τη ν επίλυ σ η όλω ν τω ν καθη-

μ ερινώ ν ζη τη μ ά τω ν, τόσ ο τω ν πο λιτικ ώ ν ό σ ο κα ι τω ν οικο -

νομ ικώ ν, τω ν ζητη μ ά τω ν θεω ρία ς και τακ τικ ή ς, ζύμα κτης και

οργάνα»ση ς. Μ όνο ο Λ ένιν έκα νε το βή μα πρ ος τη σ υγκεκρι-

μ ενοπ ο ίη σ η του μ α ρξισ μ ού πο υ είχε γίνει πλ έον εντελώ ς

πρα κτικός. Ν α για τί είνα ι, σ ε πα γκόσ μ ια ισ τορ ικ ή κλίμ α κα .

1 4



ο μ ό ν ο ς θ ε ω ρ η τ ικ ό ς σ τ ο ύ ψ ο ς τ ο υ Μ α ρ ξ που έχει αναδείξει

μ έχρι σ ή μ ερα ο αγώ νας για τη ν α πελευθέρω σ η του χρ ολ ετα -

ριότου.



Τ ο π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο σ α ν η γ ε τ ι κ ή τ ά ξ η

Η αδυναμ ία δια τή ρη σ η ς τη ς κα τά σ τα σ η ς σ τη Ρ ω σ ία εκ-

δη λώ θη κε πολύ πρ ιν α πό τη ν πρ α γμα τική ανά πτυξη του κα-

πιταλισμού, πολύ πριν από την ύπαρξη ενός βιομηχανικού

προ λεταρ ιάτου. Η κα τάρ ρευσ η του φ εουδα ρχικού σ υσ τήμ α-

τος και η α πο σ ύνθεση του γρα φ ειοκ ρα τικ ού α π ολ υτα ρχι-

σ μ ού είχα ν ή δη πρ ο πο λλ ού κα τα σ τεί α δια μ φ ισ β ή τη τα γεγο-

νότα τη ς ρώ σ ικη ς πρ α γμα τικό τη τα ς, δη μ ιού ργη σ α ν όμω ς

επιπλ έον — μέσ α α πό τη ν α να τα ρα χή τω ν α γροτώ ν και τη ν

επα να σ τα τικ ο π οίη σ η τη ς κο ινω νικά υ πο βα θμ ισ μ ένης δια νό-

η σ η ς — κοινω νικά σ τρώ μ ατα που ξεσ η κώ θη κα ν κατά κα ι-

ρού ς ενά ντια σ το ν τσ α ρισ μ ό , αν κα ι με σ υγκ εχυμ ένο, α σ α φ ή

κα ι κα θα ρά σ τοιχειώ δη τρό πο. Ε ίνα ι φ α νερό ότι η α νά πτυξη

του καπιταλισμού ενίσχυσε σημαντικά αυτή την αντικειμε-

νική αναταραχή και τις επαναστατικές ιδεολογικές συνέπει-

ές της, π α ρ ' όλ ο πο υ το γεγονό ς α υτής τη ς α νάπτυξη ς καθώ ς

και το μ έγεθός τη ς πα ρέμεινα ν σ υγκα λυ μ μ ένα α κό μ η κα ι για

τους πιο οξυδερκ είς. Σ το δεύτερο μ ισ ό του 19ου α ιώ να , έγινε

ό λο κα ι πιο π ολ ύ εμ φ α νές ότι η Ρ ω σ ία , π ου στα 1848 ή ταν το

πρ οπ ύρ γιο τη ς ευρ ω πα ϊκή ς α ντίδρα σ η ς, προχω ρο ύσ ε βαθμ ι-

αία προ ς τη ν κα τεύθυνσ η μιας επα νάσ τα σ η ς. Τ ο ερώ τημ α

ήταν απλά το ακόλουθο: ποιος θα ήταν ο χαρακτήρας αυτής

τη ς επα νά σ τα σ η ς; Κ αι, σε σ τενή σ χέσ η μ ' αυ τό, ποια τά ξη

θα έπα ιζε σ ' αυτή τον η γετικ ό ρόλ ο;



Ε ίναι ευνόη το ό τι αυτά τα ερω τή μ α τα δεν α π α σ χό λη σ α ν

τις πρ ώ τες γενιές τω ν επα να σ τα τώ ν πα ρά μ όνο κα τά έναν

πολ ύ σ υγκεχυμ ένο ακ όμ η τρό πο . Έ β λ επα ν κυρίω ς τις ομά -

δες που ξεσ η κώ νοντα ν κατά του τσ α ρισ μ ού σ α ν ένα ο μ οιο-

γενές σ ύνο λο : το λα ό. Η διά κ ρ ισ η α νάμ εσ α σ ε δια νοούμ ε-

νους και σε χειρώ να κτες δεν μ πορούσ ε βέβα ια να πα ρα μ είνει

σ υγκ α λυ μ μ ένη έσ τω και σ ' αυ τό το επίπεδο ανά πτυξη ς, δεν

είχε όμ ω ς κα νένα ιδια ίτερο βά ρο ς, αφ ού ο «λα ός» δε μ πορ ού -

σ ε α κό μ η να έχει πα ρά μια ελά χισ τα σ α φ ή φ υσ ιογνω μ ία απ ό

τα ξικ ή ά πο ψ η κα ι α φ ού α πό τους δια νοο ύμ ενου ς μ όνο ο ι

πρα γμ α τικά ειλικ ρ ινείς επα να σ τάτες είχα ν ενταχθεί σ το κί-

νημ α . Ε πα νασ τά τες για τους οποίους ίσ χυε α κλό νη τα η εν-

σ ω μ ά τω σ ή τους με το «λαό» και η εξυπ η ρέτη σ η α πο κλ εισ τι-

κά τω ν σ υμ φ ερόντω ν του.

Ό π ω ς και να 'χ ει το θέμ α , η εξέλιξη τη ς Ε υρώ πη ς δεν

ή τα ν δυνατό, α κό μ η και σ ' αυτή τη ν κα τά σ τα σ η του επα να-

σ τα τικού κ ινή μ α τος, να μ η ν επη ρεά σ ει την πορεία τω ν γεγο-

νότω ν κα ι, κατά σ υνέπεια , τη ν ισ τορ ικ ή π ρ οο π τικ ή με βά σ η

τη ν οπ οία οι επα να σ τά τες έκρ ινα ν τα γεγονότα . Κ αι εδώ τέ-

θη κε α ναπ όφ ευκ τα το ερώ τη μ α : Α πο τελεί η εξέλιξη τη ς Ε υ-

ρώ π η ς, η α νά πτυξη του κα π ιτα λισ μ ού , κα ι για τη Ρ ω σ ία τη ν

α νελέη τη μ οίρα τη ς; Π ρέπει κα ι η Ρ ω σ ία να περά σ ει α πό

την κό λα σ η του κ α πιτα λισ μ ού για να βρει τη λ ύτρω σ ή της

σ το σ οσ ια λισ μ ό; Ή μ ήπ ω ς είναι σ ε θέση να υπ ερπ η δή σ ει

α υτό το σ τάδ ιο α νά πτυξη ς, εξαιτία ς της ιδιομ ορφ ία ς τω ν

σ υνθ η κώ ν τη ς, εξα ιτία ς του α γρο τικού κοινοτικού σ υσ τή μ α -

τος που είνα ι α κόμ α υπα ρκτό κα ι να βρει κα τευθεία ν, μ ε

α φ ετη ρία τον πρ ω τόγονο κο μ μ ου νισ μ ό, το δρόμ ο για τον

ανα πτυγμένο κο μ μ ουνισ μ ό;

Η α πά ντη σ η σ ' αυτό το ερώ τημ α δεν ή τα ν τότε σε καμ ιά

περίπτω σ η τόσ ο α υτονόη τη ό σ ο μας φ αίνετα ι σ ήμ ερα . Ο

ίδιος ο Φ ρ ίντριχ "Ε νγκελς το 1882 έδω σ ε τη ν α κό λο υθη

α πά ντη σ η : αν μια επα νάσ τα σ η σ τη Ρ ω σ ία πρ οκ α λέσει ταυ τό-

χρο να μ ια προ λετα ρια κή επα νάσ τασ η σ τη ν Ε υρώ πη , «τότε η

σ η μ ερινή ρώ σ ικη κ ο ινο τικ ή ιδιο κ τη σ ία μ πορ εί να χρ η σ ιμ εύ-

σ ει σ α ν σ η μ είο εκ κ ίνη σ η ς για μ ια κ ομ μ ου νισ τική α νάπ τυ-

ξη- .

1 8



Δ εν είνα ι εδώ ο χώ ρο ς ούτε κα ν για σ κ ια γρά φ η σ η του

ισ τορ ικ ού τω ν θεω ρη τικ ώ ν φ ιλο νικ ιώ ν γύρω α π ' αυτό το ζή -

τη μ α . Ε πιλέξα μ ε μ όνο σ α ν α φ ετη ρία μ ας αυ τό το π ρό βλ η μ α ,

για τί μ ' α υτό είχε τεθεί για τη Ρ ω σ ία το ζήτημ α τη ς η γετι-

κή ς τά ξη ς σ την επερχό μ ενη επ(ΐνά σ τα σ η . Γ ια τί είναι φ α νερό

ότι η α να γνώ ρισ η του κομ μ ου νισ μ ού του χω ριού σ α ν αφ ετη -

ρίας κα ι σ α ν ο ικ ονο μ ικ ή ς βά σ η ς τη ς επα νά σ τα σ η ς κα θισ τά

κ α τ' α νά γκη τους α γρό τες η γετικ ή τά ξη τη ς κο ινω νική ς

α νατροπ ή ς. Κ αι σ ύμ φ ω να μ ' α υτή τη ν κο ινω νικο οικο νομ ι-

κή βάση της επανάστασης, διαφορετική από αυτή της Ευ-

ρώ πη ς, η επα νάσ τα σ η θα έπρ επε επ ίσ η ς να α να ζη τή σ ει μ ια

δια φ ο ρετικ ή θεω ρη τική θεμ ελίω σ η α πό εκείνη του ισ τορι-

κού υλ ισ μ ού, που δεν είνα ι τίποτε ά λλο π α ρά η εννοιο λογι-

κή έκφ ρα σ η του α ναγκ α ίου π ερά σ μ α τος απ ό τον κ α πιτα λι-

σ μ ό σ το σ οσ ια λισ μ ό, π ου πρα γμ α τοπ οιεί η κο ινω νία κά τω

α πό τη ν ηγεσ ία τη ς εργα τική ς τά ξης. Η δια μ ά χη που α φ ορά

το γεγο νό ς αν η Ρ ω σ ία είνα ι σ ε θέσ η να α να πτυχθεί με κα πι-

ταλ ισ τικ ό τρό πο, α ν ο κ α π ιτα λισ μ ός μ π ορεί να α να πτυχθεί

σ τη Ρ ω σ ία , απ ό τη ν ά λλ η , η επισ τη μ ονικο μ εθοδο λο γική δια-

μ ά χη σ χετικ ά με το α ν ο ισ τορ ικ ός υλ ισ μ ός είνα ι μ ια θεω ρία

τη ς κο ινω νικ ή ς εξέλιξη ς με γενικ ή ισ χύ , κα ι, τέλο ς, η σ υζή -

τησ η γύρω α πό το ποια κ ο ινω νικ ή τά ξη κα λείτα ι να γίνει η

πρ α γμα τική κινη τή ρια δύναμ η τη ς ρώ σ ικη ς επα νά σ τα σ η ς,

όλ α αυτά περισ τρέφ οντα ι γύρω α πό το ίδιο πρ όβ λη μ α . Ό λ α

αποτελούν μορφές ιδεολογικής έκφρασης της ανάπτυξης του

ρώ σ ικο υ π ρο λετα ριά του: σ υνθ ετικά σ το ιχεία τη ς ανά πτυξη ς

τη ς ιδεο λογικ ή ς (κα ι κα τά σ υνέπεια τα κ τική ς, οργα νω τικ ή ς

κλπ .) α υτοτέλειά ς του απένα ντι σ τις ά λλες τάξεις της κοινω -

νίας.

Ε ίνα ι μ ια μ α κ ρ ό χρ ο νη κα ι επίπ ο νη δια δικα σ ία που πρ έπει

να ξεπερά σ ει κά θε εργα τικ ό κίνη μ α . Ιδια ίτερα ρ ώ σ ικ ο δεν

είνα ι εδώ πα ρά μ όνο τα επιμ έρο υς πρ οβ λή μ α τα , με βά σ η τα

οποία εκφ ρά ζονται η ιδιομ ορφ ία της τα ξικ ή ς κα τά σ τα σ η ς

κα ι η α υτοτέλεια τω ν τοιξικώ ν σ υμ φ ερόντω ν του προλετα ριά -

του (σ τη Γ ερμ α νία η ερ γα τικ ή τά ξη β ρισ κό τα ν σ ' αυ τό το

σ τά διο σ τη ν περίοδο τω ν Λ α σ ά λ, Μ πέμ πελ κα ι Σ βά ιτσ ερ,

κα ι η γερμ α νικ ή ενότητα υ πή ρξε ένα θέμ α α π οφ α σ ισ τικ ή ς



α ποδείξει τον αυ τοτελή κα ι η γετικ ό ρό λο του προλετα ριά του

σ τη ν επερχόμ ενη μ οίρα τη ς Ρω σ ίας. Κ αθώ ς όμ ω ς η πο ρεία

και τα μέσα α υτής τη ς σ υζή τη σ η ς δεν μ πο ρο ύσ α ν πα ρά ν '

α ποτελέσ ου ν τη ν απ όδειξη ότι η τυπ ικ ή πορεία τη ς ανά πτυ-

ξη ς του κα πιταλ ισ μ ού που χάρ α ξε ο Μ αρξ (η π ρω ταρ χική ,

σ υσ σ ώ ρευσ η ) ίσ χυε επίσ η ς κα ι για τη Ρ ω σ ία , ότι μ πο ρο ύσ ε

κι έπρεπε να πρ οκύψ ει σ τη Ρ ω σ ία ένας βιώ σ ιμ ος κα π ιτα λι-

σ μ ός, αυ τές οι δια μ ά χες έμελλα ν να ο δη γή σ ο υν πρ οσ ω ρινά

τους εκπ ρο σ ώ πο υς του τα ξικ ού π ρο λετα ρια κο ύ α γώ να κα ι

τους ιδεολό γου ς του πρ ω τοεμ φ α νιζόμ ενου ρώ σ ικο υ κα πιτα -

λισ μ ού σ ' ένα κο ινό πεδίο, Η θεω ρη τική α πό σ π α σ η του

π ρο λετα ριά του α πό το χυ λ ό πο υ απ οτελεί ο «λα ός» δεν οδ ή -

γησ ε κα θόλου αυτόμ ατα σ τη ν κα τα νόη σ η κα ι α ναγνώ ρισ η

τη ς αυ τοτέλειά ς του , του η γετικ ο ύ του ρό λο υ. Α ντίθετα . Η

α π λή , μ η χα νικ ή και ό χι δια λεκτικ ή σ υνέπ εια της α πόδειξη ς

ότι οι τάσ εις α νά πτυξη ς τη ς ο ικ ο νο μ ικ ή ς ζω ή ς σ τη Ρ ω σ ία

πρ οχω ρο ύν σ τη ν κα τεύθυνσ η του κ α πιτα λισ μ ού , φ α ίνετα ι να

είνα ι η π λή ρ η ς α να γνώ ρ ισ η α υτή ς τη ς π ρα γμ α τικό τη τα ς, η

π ρ ο ώ θη σ η του ερχο μ ού της. Κ αι βέβα ια αυ τό ισ χύει ό χι μ ό-

νο για την προοδευτική αστική τάξη, της οποίας η ιδεολο-

γία — εφ ή μ ερα — «μ α ρξισ τική » μ π ορ εί να γίνει κεττανοη τή ,

α ν θεω ρή σ ει κα νείς ό τι ο μ α ρξισ μ ός είνα ι η μ ό νη οικ ο νο μ ι-

κ ή θεω ρία που δείχνει τη ν ανα γκα σ τικ ή γένεσ η του κα πιτα -

λισμού από την αποσύνθεση του προκαπιταλιστικού κό-

σ μ ου. Α υτή η σ υμ πόρ έυσ η φ αίνεται ακ όμ η περισ σ ότερο ανα-

γκαία σε όλους τους «προλεταριακούς» μαρξιστές που αντι-

λα μ β ά νοντα ι το μ α ρξισ μ ό μ ε τρό π ο μ η χα νικ ό κα ι ό χι δια λε-

κτικό . Σ ε όσ ου ς δεν κα τα λα βα ίνου ν — εκείνο που ο Μ α ρξ

έμ αθε α πό το ν Χ έγκελ και επεξεργά σ θη κε σ τη θεω ρία του

αφ ού το α πά λλα ξε α πό κ ά θε μ υθο λο γία κα ι κά θε ιδεαλ ισ μ ό

— ότι η α να γνώ ρ ισ η ενός γεγονό το ς ή μ ιας τά σ η ς σ α ν κά τι

το πρ α γμ α τικά υ π α ρκ τό δεν σ η μ α ίνει α να γκα σ τικά πω ς πρέ-

πει να θεω ρη θεί κα ι

σ α ν κ α θ ο ρ ι σ τ ικ ή π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α τ η ς δ ρ ά -

σ η ς μ α ς .

Π ω ς το ιερό κ α θή κ ον κά θε γνή σ ιο υ μ α ρ ξισ τή είνα ι

β έβα ια ν ' α ντικ ρίζει σ τα ίσ ια τα γεγονό τα χω ρ ίς φ όβ ους κα ι

ψ ευδα ισ θή σ εις- ω σ τόσ ο υπ ά ρχει πά ντοτε για τον γνή σ ιο

μ α ρξισ τή κά τι που είνα ι π ιο α λη θινό , άρ α κα ι π ιο σ η μ α ντι-



κό, από τα

μ ε μ ο ν ω μ έ ν α

γεγονότα ή τις τάσεις:

η η ρ α γ μ α χ ικ ά -

τ η τ α τ ο υ σ υ ν ο λ ικ ο ύ π ρ ο τ σ έ ς ,

το σ ύνολο της κ ο ινω νική ς εξέλι-

ξη ς. Ν α για τί ο Λ ένιν γρά φ ει: « Έ ρ γ ο της α σ τική ς τά ξης

είνα ι να ανα πτύσ σ ει τα τρα σ τ, να σ π ρ ώ χνει τα γυνα ικ όπ α ιδα

σ τις φ ά μ πρικες, να τα β α σ α νίζει εκεί, να τα δια φ θείρει κα ι

να τα κα τα δικά ζει σ τη ν έσ χα τη φ τώ χεια . Ε μ είς δεν "διεκδι-

κο ύμ ε" μ ια τέτοια α νά π τυξη , δεν τη ν "υ π ο σ τη ρ ίζου μ ε", π α-

λεύου μ ε ενάντιά τη ς. Μ α π ώ ς πα λεύουμ ε; Ξ έρο υμ ε ότι τα

τρα σ τ και η δο υλειά τω ν γυνα ικ ώ ν σ τα εργο σ τά σ ια α πο τε-

λο ύν πρ όο δο . Δ εν θέλουμ ε να πά μ ε πίσ ω ,' σ τη χειρ ο τεχνία ,

σ τον π ρο μ ονο πω λια κ ό κα π ιτα λισ μ ό, σ τη σ π ιτικ ή δουλειά

τω ν γυναικώ ν. Ε μ πρ ός μέσω τω ν τρα σ τ κτλ. κα ι πέρα α π '

αυτά προς το σοσιαλισμό »

Μ ε αυτά δόθη κε το πρίσ μ α κάτω α πό το οπ οίο ο Λ ένιν

λύ νει ό λο αυτό το σ ύνο λο ζητη μ ά τω ν. Κ αι σ υνεπά γετα ι ότι η

α να γνώ ρισ η τη ς α να γκα ιότη τα ς μ ιας κ α π ιτα λισ τικ ή ς ανά-

πτυξης σ τη Ρ ω σ ία , η α ναγνώ ρισ η τη ς ισ τορ ικ ή ς προό δου

πο υ έγκειτα ι σ ' α υτήν, δεν σ η μ α ίνο υν σ ε κα μ ιά π ερίπ τω σ η

ότι το πρ ο λεταρ ιά το θα έπρεπε να υπ οσ τηρ ίξει α μ έσω ς α υτή

τη ν ανά πτυξη . Θ α π ρέπ ει πά ντω ς να τη χα ιρ ετή σ ει για τί μ ό-

νο α υτή η α νά π τυξη δη μ ιου ργεί το έδα φ ος για τη γένεσ η του

πρ ολετα ριά του σ α ν α πο φ α σ ισ τικο ύ πα ρά γοντα δύναμ ης. Π ρέ-

πει όμ ω ς να τη χα ιρ ετή σ ει, κ α ι σ α ν όρο , σαν π ρ ο ΰ η ό θ Ε σ η γ ια

τ ο ν δ ι κ ό τ ο υ α δ υ σ ύ χ π η τ ο α γ ώ ν α

ενάντια στον πραγματικό φο-

ρέα αυτής της ανάπτυξης: ενάντια στην αστική τάξη.

Μ όνο α υτή η δια λεκτική α ντίλη ψ η για την α ναγκ α ιότητα

τω ν ισ το ρικ ώ ν τά σ εω ν α νά πτυξη ς δη μ ιου ργεί τον θ εω ρη τικό

χώ ρ ο για τη ν α υτοτελή εμφ ά νισ η του πρ ολ ετα ριά του σ τον

ταξικ ό αγώ να. Γ ια τί ότα ν υπ οσ τη ρίζετα ι α πλά η α να γκα ιότη -

τα τη ς κ α π ιτα λισ τικ ή ς ανά πτυξη ς τη ς Ρ ω σ ία ς, όπ ω ς έκα ναν

οι ιδεο λογικ οί πρω τα γω νισ τές της ρώ σ ικη ς α σ τικ ή ς τά ξη ς

κα ι αυτοί που αργό τερα ο νο μ ά σ τηκ α ν μ ενσ εβίκοι, τότε

βγαίνει το σ υμ πέρα σ μ α ό τι η Ρ ω σ ία πρ έπει π ριν α π ' όλ α να

ολ οκ λη ρώ σ ει τη ν κα πιτα λισ τικ ή τη ς α νάπ τυξη. Φ ορ έα ς αυ-

τή ς τη ς α νά πτυξη ς είναι η α σ τικ ή τά ξη. Μ όνο ό τα ν η α νά-

πτυξη α υτή θα έχει π ρο χω ρ ή σ ει π ολ ύ, μ όνο ότα ν η α σ τική

τά ξη θα έχει σ α ρώ σ ει τα ο ικ ο νο μ ικ ά κα ι π ο λιτικ ά υπ ολείμ -

2 2



μ ατα της φ εου δα ρχία ς και θα έχει εγκα θιδρ ύσ ει μια σ ύγχρ ο-

νη , κ α π ιτα λισ τικ ή , δη μ οκ ρα τική κλ π. χώ ρα , θα μ πο ρέσει ν '

α ρ χίσ ει ο α υτοτελή ς ταξικ ός αγώ νας του πρ ολετα ριά του . Η

πρό ω ρη πρ οβ ολ ή αυ τοτελώ ν ταξικώ ν σ τόχω ν του προ λετα-

ριά του θα ή τα ν άσ κο πη ό χι μ όνο για τί το προλετα ριά το σ α ν

ιδια ίτερο ς πα ρά γοντας δύ να μ η ς έχει ελά χισ τη σ η μ α σ ία σ '

α υτή τη ν πά λη α νάμ εσ α σ τη ν α σ τικ ή τά ξη κ αι τον τσ α ρι-

σ μ ό , α λλά κ αι για τί είναι ολέθρ ια για το προλετα ριά το. Γ ια -

τί φ οβίζει την α σ τικ ή τά ξη , εξασ θενίζει τη δύνα μ η κρούσ η ς

της έναντι του τσ α ρισ μ ο ύ κ αι τη ρ ίχνει κα τευθεία ν σ τη ν α-

γκα λιά του. Τ ο π ρο λετα ριά το λ ο ιπ όν δεν λα μ βά νετα ι — πρ ος

το πα ρό ν — υπό ψ η πα ρά μ όνο σ α ν επικο υρ ική δύναμ η τη ς

προ οδευτική ς α σ τική ς τά ξη ς σ τον α γώ να για μ ια σ ύγχρονη

Ρ ω σία.

Ε ίνα ι σ α φ ές, έσ τω και α ν α υτό δεν είχε ξεκα θα ρισ τεί διε-

ξο δικ ά σ τις τότε σ υζη τή σ εις, ότι το ζή τημ α τη ς επικ α ιρ ότη-

τας της επανάστασης βρισκόταν στη βάση όλης αυτής της

δια μ ά χη ς. 'Ο τι δια χω ρ ίζοντα ν πάνω σ* α υτό το ζήτη μ α ο ι

δρόμ οι εκείνω ν που έπα ιρνα ν μ έρο ς σ ' αυτή τη δια μ ά χη , που

δεν ή ταν πια λιγότερο ή π ερισ σ ότερο σ υνειδη τοί ιδεολόγοι

της α σ τικ ή ς τά ξη ς, για το αν η επα νά σ τα σ η έπρεπε να θεω -

ρη θεί σ α ν ένα επίκ α ιρο π ρό β λη μ α , σ α ν ένα θέμ α σ τη ν ημ ε-

ρήσια διάταξη του εργατικού κινήματος, ή αν, σαν μακρινός

«τελικό ς σ κο π ός», φ α ινόταν α κα τά λλ η λη ν ' α σ κή σ ει μ ια

κ α θο ρισ τικ ή επίδρ α σ η πά νω σ τις α πο φ ά σ εις τη ς σ τιγμ ή ς.

Ε ίναι ω σ τόσ ο κά τι πα ρα πά νω α πό αμ φ ίβο λο α ν η μ ενσ εβ ίκι-

κη ά πο ψ η, έσ τω κι αν ήτα ν δυνατό να θεω ρη θεί σ ω σ τή η

ιστορική της προοπτική, θα ήταν αποδεκτή για το προλετα-

ριά το. Α ν μια τόσ ο πισ τή α κο λο υθία τη ς α σ τική ς τά ξη ς δεν

θα συσκότιζε την ταξική συνείδηση του προλεταριάτου, σε

βα θμό ώ σ τε μ ια α πό σ πα σ η α πό τη ν ασ τική τά ξη, μ ια αυτο-

τελή ς δρ ά σ η του προλετα ριά του ακ όμ η κ αι σ ε μ ια ισ τορ ικ ή

σ τιγμ ή που θα θεω ρού σ ε κα τά λλη λη και η μενσ εβίκικη θεω -

ρία, θα γινόταν ιδεολογικά αδύνατη ή τουλάχιστον θα δυσκο-

λευό τα ν πολ ύ. (Α ς α να λο γισ τεί κα νείς το αγγλικ ό εργα τικό

κίνημ α ). Φ υσ ικά α υτή η υπόθεση είναι περιττή σ την π ρά ξη .

Γ ια τί η δια λεκ τικ ή τη ς ισ τορ ία ς, που οι οπορτου νισ τές π ρο-

2 3



σ κα θούν να αχοβ ά λο υν ακ ό το μα ρξισ μ ό, πρέπει ω σ τόο ο να

επιδρά πά νω σ του ς Ιδιους πα ρά τη θέλη σ ή τους. Τ ους σπ ρώ -

χνει σ το σ τρα τόπ εδο τη ς α σ τικ ή ς τάξη ς, κα ι η σ τιγμ ή της

α υτοτελού ς εμ φ ά νισ η ς του π ρο λετα ριά το υ α πω θείτα ι α π ' α υ-

τού ς σ το μ α κ ρινό νεφ έλω μ α ενός-μέλλο ντος που δεν πρ όκ ει-

ται ποτέ να γίνει πραγματικότητα.

Η ισ τορ ία δ ικ α ίω σ ε τον Λ ένιν κα ι τους ο λιγά ρ ιθμ ους κή -

ρυκες τη ς επικ α ιρό τη τα ς τη ς επα νά σ τα σ η ς. Η σ υμ μ α χία μ ε

τη ν πρ οο δευτική α σ τικ ή τάξη, που, ή δη απ ό τη ν επο χή τω ν

α γώ νω ν για τη γερμ α νικ ή ενότη τα , είχε α π οδειχθεί σ ον αυ-

ταπάτη, δεν θα ήταν καρποφόρα παρά μόνο εφόσον μπορού-

σ ε να είνα ι δυνα τό για το π ρ ο λεταρ ιά το, σ α ν τά ξη , ν ' α κο -

λο υθ ή σ ει την α σ τικ ή τά ξη μ έχρι κα ι σ ε μ ια σ υμ μ α χία με το ν

τσ α ρ ισ μ ό . Γ ιοπ ί α πό τη ν επικ α ιρό τη τα τη ς π ρ ο λεταρ ια κ ή ς

επα νά σ τασ η ς α π ορρ έει ότι η α σ τικ ή τά ξη έπα ψ ε να είνα ι

επα να σ τα τική τά ξη. Τ ο οικ ονο μ ικ ό πρ οτσ ές, του ο π ο ίο υ πα -

ρέμεινε ο φ ορ έας και ο επ ικα ρπ ω τή ς, α π ο τελεί α σ φ α λώ ς μια

πρ όο δο σ ε σ χέσ η με τον απ ολ υταρ χισ μ ό και τη φ εουδα ρχία .

Ό μ ω ς, αυτός ο προ οδευτικό ς χαρ α κτήρ α ς τη ς α σ τική ς τά-

ξη ς έγινε με τη σ ειρά του δια λεκτικ ός. Α υτό σ η μ α ίνει ότι

εξασ θένησ ε ο α ναγκα ίος δεσ μ ός τω ν οικο νομ ικώ ν όρ ω ν

ύπαρξης της αστικής τάξης με τις απαιτήσεις της πολιτικής

δημοκρατίας, του συνταγματικού κράτους κλπ., που πραγμα-

τοπ οιή θη κα ν, αν και μ ερικά , απ ό τη μ εγάλη γα λλ ικ ή επα νά-

σ τα σ η πάνω σ τα σ υντρίμ μ ια του φ εου δα ρχικο ύ α πο λυταρ χι-

σ μ ού. Τ ο ολο ένα κα ι π ιο έντονο πλ η σ ία σ μ α της πρ ολ ετα ρι-

α κή ς επα νά σ τα σ η ς κα θισ τά , απ ό τη μ ια π λευρά , εφ ικτή

μ ια

σ υ μ μ α χ ία α ν ά μ ε σ α σ τ η ν α σ τ ικ ή τ ά ξ η κ ω τ ο ν ψ ιο υ ό α ρ χ ικ ό α π ο -

λ υ τ α ρ χ ι σ μ ό πο υ, σ τη βά σ η τη ς εξα σ φ ά λισ η ς τω ν οικο νομ ι-

κώ ν όρ ω ν ύπ α ρξη ς και α νάπ τυξη ς τη ς ο σ τικ ή ς τά ξης, α φ ή νει

τη ν π ο λιτικ ή κ υ ρ ια ρ χία σ τις π α λιές δυνά μ εις. Α π ό τη ν ά λλη

πλευρά,

η α σ τ ικ ή τ ά ξ η κ ο υ κ α τ ' α υ τ ό ν τ ο ν τ ρ ά κ ο ξ ε κ έ φ τ α ιδ ε ο -

λ ο γ ικ ά , α φ ή ν α σ τ η ν κ ρ ο λ ε τ α ρ ι α κ ή ε χ α ν ά σ τ α σ η τ η ν π ρ α γ μ α τ ο -

π ο ίη σ η τ ω ν π α λ ιώ ν τ η ς ε π α ν α σ τ α τ ικ ώ ν ω τ η μ ά τ ω ν . "Ο σο και

α ν α υτή η σ υμ μ α χία α νάμ εσ α σ τη ν α σ τικ ή τά ξη κα ι τις πα-

λιές δυνά μ εις είνα ι πολύ π ρ ο β λη μ α τικ ή , εφ όσ ον πρόκειτα ι

γιο ένα σ υμ β ιβ α σ μ ό π ου π η γά ζει α πό τον κο ινό φ ό β ο μ ια ς

2 4



π ιο μ εγάλ η ς σ υμ φ ορά ς, και ό χι για μ ια τα ξικ ή σ υμ μ α χία βα-

σ ισ μ ένη σ ε μ ια θετικ ή κ ο ινό τη τα σ υμ φ ερόντω ν, α ποτελεί

ω σ τόσ ο ένα κα ινού ργιο κα ι σ η μ α ντικ ό γεγο νός. Γ εγο νός,

α πένα ντι σ το οπ ο ίο η μ η χα νικ ή και σ χη μ α τικ ή «α πό δειξη»

του «α ναγκ α ίου δεσ μ ού» α νάμ εσ α σ τη ν κα π ιτα λισ τικ ή ανά-

π τυξη κα ι τη δη μ οκ ρα τία , αποκ α λύ πτετα ι α πόλ υτα σ α ν αι>-

τα πά τη . Ο Λ ένιν λέει: «Γ ενικά η π ο λιτικ ή δη μ οκρα τία είνα ι

α πλώ ς μ ια α πό τις πιθα νές μ ο ρ φ έ ς του επο ικο δομ ή μ α τος κ ά -

ν ω α πό τον κα πιτα λισ μ ό (α ν και α πό θεω ρη τική ά πο ψ η η

δη μ οκ ρα τία είνα ι η κ α νο νικ ή για τον «κα θα ρό» κ α πιτα λισ μ ό

μ ορ φ ή ). Κ αι ο κα π ιτα λισ μ ός και ο ιμ π ερια λισ μ ός, όπω ς δεί-

χνου ν τα γεγονότα , ανα πτύσ σ οντα ι κά τω α πό ο χ ο ιισ ό ή χ ο τ ε

πολιτικές μορφές, υποτάσσοντάς τες ό λ β ς ». Σ τη Ρ ω σ ία ιδια ί-

τερα αυτή η γρήγορη μεταστροφή της αστικής τάξης, που

πέρα σ ε από μ ια — φ α ινο μ ενικά — ριζικι̂ α ντιπ ο λίτευσ η σ ε

μ ια υπ ο σ τή ρ ιξη του τσ α ρ ισ μ ού , β α σ ίζετα ι κύ ρια σ το γεγο-

νός ότι ο μ ετα φ υτευμ ένος σ τη Ρ ω σ ία κ α π ιτα λισ μ ός, π ου δεν

αναπτύχθηκε «οργανικά», έδειχνε ήδη από την αρχή έναν

έντονο μ ονοπ ω λια κό χα ρα κτήρα (υπερίσ χυση τω ν μεγάλω ν

επιχειρ ή σ εω ν, ρ όλ ος του χρη μ α τισ τικ ο ύ κ εφ α λα ίου κλπ .).

Α π* α υτό σ υνεπ ά γετα ι ό τι η α σ τικ ή τά ξη εμ φ α νίσ τη κ ε εκεί

σ α ν ένα α ριθμ η τικ ά μ ικρότερο και κ οινω νικ ά α σ θενέσ τερο

κο ινω νικό σ τρώ μ α α π ' ό ,τι σ ε ά λλες χώ ρες όπ ου πρ αγμ α το-

π οιή θη κ ε μ ια πιο «οργα νική » κα π ιτα λισ τικ ή α νά πτυξη . Τ αυ-

τόχρο να ό μ ω ς δη μ ιου ργο ύνται μ έσ α σ τις μ εγάλ ες επιχειρ ή -

σ εις οι α π α ρ α ίτητες υλικ ές βά σ εις για τη ν ανά πτυξη ενός

επα να σ τα τικού πρ ολετα ριά του κι αυτό πο λύ πιο γρή γορα

α π ' ό,τι θα ή τα ν δυνα τό να υπ οτεθεί α πό τη — σ χη μ α τικ ά

α ρ ιθμ η τικ ή — ερμ η νεία του ρυθμ ού ανά πτυξης του ρώ σ ικο υ

καπιταλισμού.

Α ν όμα>ς η σ υμ μ α χία μ ε τη ν π ρο οδ ευτικ ή α σ τικ ή τά ξη

α πο δεικνύ ετα ι σ α ν α υταπ ά τη , α ν το πρ ολ ετα ριά το που α πο-

κτού σ ε ενεργά τη ν α υτοτέλειά του είχε ξεκό ψ ει ο ρ ισ τικ ά

α πό τη χα ώ δη έννοια « λα ός», μ ή πω ς δεν θα βρεθεί τότε ορι-

σ τικά , εξα ιτία ς α κρ ιβώ ς α υτής τη ς δύσ κο λα κα τα κτη μ ένης

α υτοτέλειά ς του , σ ε μ ια α πομ όνω σ η χω ρ ίς ελπ ίδα , δεν θα

ο δη γη θεί σ * ένα ν α πό τα π ρ ιν κ α τα δικα σ μ ένο σ ε β έβα ιη



α πο τυχία αγώ να; Α υτή η ευνόη τη α ντίρρ η σ η , που σ υχνά

έχει δια τυπ ω θεί ενά ντια σ τη ν ισ τορ ικ ή π ρο ο π τικ ή που είχε ο

Λ ένιν, θα ίσ χυε, α ν η α π ό ρ ρ ιψ η τη ς α γρο τικ ή ς θεω ρίας τω ν

να ρό ντνικω ν, η κα τα νό η σ η της αναγκαίοις διά λυ σ η ς τω ν

κ οινο τικ ώ ν αγρ οτικώ ν κ α τα λο ίπω ν δεν ήταν εξίσ ου μ ια δια-

λεκ τικ ή κ α τα νό η σ η . Η δια λεκ τικ ή α υτής τη ς δια δικ α σ ία ς

διά λυ σ η ς — για τί η δια λεκτικ ή γνώ σ η δεν είνα ι πά ντοτε πα -

ρά η εννοιο λο γικ ή δια τύπ ω σ η μ ιας

<16

Γ»<Λο πραγματικής-δια-

λεκ τικ ή ς κ α τά σ τα σ η ς — σ υνίσ τα τα ι σ το ότι η α να γκα ιότη -

τα της διά λυ σ η ς αυ τώ ν τω ν μ ορ φ ώ ν δεν έχει σ α φ ώ ς κα θορ ι-

σ μ ένη κ α τεύθυ νσ η πα ρά μ όνο α ρνη τικά , σ α ν δια δικα σ ία διά-

λυ σ η ς. Ω σ τόσ ο δεν μ πο ρεί με κ α νένα ν τρό πο να κα θο ρισ τεί

α π ό τη ν ίδια τη δ ια δικα σ ία η τρο π ή πο υ θα π ά ρει α υτή σ ε

θετικ ή κα τεύθυνσ η . Α υτό εξαρ τά τα ι α πό τη ν εξέλιξη του

κο ινω νικ ού περίγυρ ου , α πό το μ έλλο ν του ισ τορ ικ ού όλο υ.

Π ιο συγκεκριμ ένα: η από οικο νομ ική άπ οψ η ανα πόφ ευκτη

δια δικα σ ία διάλικτης τω ν πα λιώ ν α γρο τικώ ν μ ορ φ ώ ν — και

μ ά λισ τα τόσ ο τη ς τσ ιφ λικ ά δικ η ς ό σ ο κ α ι τη ς μ ικ ροα γρο τι-

κή ς — μ πορ εί να α κο λου θή σ ει δύο δρόμ ους. Ό π ω ς έλεγε ο

Λ ένιν, «οι δύο μ ορ φ ές λύ σ η ς διευκο λύ νου ν, η κ α θεμία με τον

τρό π ο τη ς, το πέρασ μ α σ ' έναν α νώ τερο βα θμό τεχνικ ή ς και

οι δύο β ρίσ κο ντα ι σ την τρ οχιά τη ς προ όδου της γεω ργία ς.» Ο

ένας δρόμ ος είναι το σά ρω μ α απ ό τη ζω ή τω ν αγροτώ ν όλω ν

τω ν μ εσ α ιω νικώ ν (και πα λα ιότερω ν) κα τά λοιπω ν. Ο ά λλο ς

— ο Λ ένιν τον ονομ ά ζει π ρω σ ικ ό δρ όμ ο — «χα ρα κτηρ ίζε-

ται α π ' το ότι οι μ εσ α ιω νικές σ χέσ εις γα ιο κ τη σ ία ς δεν εξα-

λείφ ονται α μ έσ ω ς, μα πρ οσ α ρμ όζονται α ργά σ τον κα πιτα λι-

σ μ ό». Κ αι οι δύο δρ όμ οι είνα ι π ιθα νο ί, κ αι οι δύο α ποτελού ν

πρ όοδο — από οικο νομ ική ά ποψ η — σ ε σ ύγκρ ισ η μ ε τη ν

υπ ά ρχου σ α κ α τά σ τα σ η . Ε φ όσ ον όμω ς και οι δύο αυτές τά-

σ εις είνα ι εξίσ ου π ιθα νές κα ι, κα τά κ ά π οιο τρό π ο , εξίσ ου

προ οδευτικές, τι θα κ α θο ρίσ ει την π ρα γμ ά τω σ η τη ς μ ιας α πό

τις δύο; Η α πά ντη σ η του Λ ένιν σ ' αυτό το ερώ τημ α, ό πω ς

κα ι σ* όλ α τ' ά λλ α , είναι σ α φ ή ς κα ι ξεκ ά θα ρη : η τα ξικ ή

πάλη.

Έ τσ ι δια γρά φ ετα ι σ α φ έστερα κα ι πιο συ γκεκρ ιμ ένα το

περίγραμμα του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο το προλετα-

2 6



ριά το π ροορίζεται να κάνε» την εμ φ ά νισ ή του μ ε αυ τοτέλεια

σ αν πρω τοπό ρα τάξη. Γ ιατί

η κ α θ ο ρ ι σ τ ικ ή δ ύ ν α μ η

σ ' αυτόν

τον τα ξικ ό α γώ να, που για τη Ρ ω σ ία σ η μ α ίνει την π ορεία

τη ς μ ετάβ ασ ης απ ό το Μ εσ αίω να στη σ ύγχρο νη επο χή, δεν

μ π ο ρ ε ί π α ρ ά ν α ε ϊν ω τ ο π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο .

Ο ι (χγρότες, ό χι μ όνο

εξαιτίας του φοβερά καθυστερημένου πολιτιστικού επιπέδου

του ς, α λλ ά κ υρίω ς της α ντικειμ ενικ ή ς ταξική ς του ς θέσ η ς,

δεν είνα ι ικ α νο ί πα ρά για μ ια σ τοιχειώ δη εξέγερσ η κατά τη ς

ολ οένα κα ι π ιο α νυπ ό φ ορ η ς κ α τά σ τα σ ή ς του ς. Ε ξαιτία ς τη ς

α ντικειμ ενική ς τα ξικ ή ς τους θέσ η ς π ροορ ίζοντα ι να πα ρα -

μ είνου ν ένα κ ο ινω νικ ό σ τρώ μ α πο υ τα λα ντεύετα ι, σ α ν μ ια

τά ξη τη ς οπ ο ία ς η μ οίρα κ α θο ρίζετα ι σ ε τελικ ή α νά λυ σ η

α π ό τον ταξικ ό α γώ να σ τις π όλεις, τη μ οίρα τη ς π ό λη ς, τη ς

μεγάλης βιομηχανίας, του κρατικού μηχανισμού κλπ.

Μ ονάχα μέσα α π ' αυτή τη σ χέσ η η απόφ ασ η βρίσκ εται

σ τα χέρ ια του π ρο λετα ριά του . Ο α γώ νας του κα τά της α σ τι-

κ ή ς τά ξη ς θα είχε ίσ ω ς, σ τη δο σ μ ένη ισ τορ ικ ή σ τιγμ ή , λ ιγό-

τερες προο πτικές, α ν η α σ τικ ή τά ξη κα τά φ ερνε ν ' α πα λλά ξει

με τη δ ικ ή τη ς έννοια τον ρώ σ ικ ο α γρο τικ ό κ όσ μ ο απ ό τη

φ εουδα ρχία . Τ ο γεγονό ς ότι ο τσ α ρ ισ μ ό ς κ α τέσ τη σ ε το έρ γο

τη ς δύ σ κ ολο είνα ι ένας α π ό του ς κύριους λό γους τη ς περι-

στασιακά επαναστατικής ή τουλάχιστον αντιπολιτευτικής

στάσης της.

Ό σ ο ό μ ω ς τ ο π ρ ό β λ η μ α α υ τ ό δ ε ν έ χ ε ι λ υ θ ε ί ε ϊν ω

π ιθ α ν ό σ ε κ ά θ ε σ τ ιγ μ ή ,

ένα

σ τ ο ιχ ε ιώ δ ε ς ξ έ σ π α σ μ α ε κ α τ ο μ μ υ ρ ί ω ν

υ π ο δ ο υ λ ω μ έ ν ω ν κ α ι α π ο μ υ ζ ω μ έ ν ω ν α γ ρ ο τ ώ ν .

Έ ν α σ τοιχειώ -

δες ξέσ π α σ μ α , σ το ο π ο ίο μ ό νο το πρ ολ ετα ριά το μ πο ρεί να

δώ σ ει έναν π ρ ο σ α να το λισ μ ό , π ου ο δη γεί τό τε α υτό το μ α ζι-

κό κίνημ α σ ' ένα σ κο πό πρ α γμα τικά επω φ ελή για τις α γρο-

τικές μ ά ζες. ' Ε να σ τοιχειώ δες ξέσπα σ μ α π ου δη μ ιουργεί τις

σ υνθή κες κά τω α πό τις οπ οίες το π ρολετα ριά το μ πορ εί να

α ναλ ά β ει το ν α γώ να κα τά του τσ α ρισ μ ού κα ι τη ς α σ τικ ή ς

τάξης, έχοντας όλες τις πιθανότητες της νίκης.

Ε πο μ ένω ς, η οικ ονο μ ικ ή κα ι κο ινω νική διά ρθ ρω σ η τη ς

Ρ ω σ ία ς δη μ ιούρ γη σ ε τις α ντικ ειμ ενικές βά σ εις για τη σ υμ -

μ α χία α νά μ εσα σ το π ρολετα ριά το κα ι την α γρο τιά . Ο ι τα ξι-

κ ο ί τους σ τό χο ι είνα ι δια ς>ορετικοί Γ ι' α υτό έπρ επε να σ πά -

σ ει η χα ώ δη ς σ υνένω σ ή τους σ τη σ υγκ εχυμ ένη και λα ϊκ ί-



σ τικ η έννοια του «λα ού». Δ εν μ πο ρο ύν όμ ω ς να πρα γμα το-

ποιήσουν τους διαφορετικούς αυτούς ταξικούς στόχους παρά

μ έ σ α

α πό το ν κ ο ινό α γώ να . Ο πό τε επα νέρχετα ι σ τη λ ενινι-

σ τικ ή αντίλη ψ η του χαρ α κτήρ α της ρώ σ ικη ς επα νάσ τα σ ης

δια λεκ τικ ά μ ετΰκ τχη μ α τισ μ ένη η π α λιά ιδέα τω ν νβφ ό ντνι-

κω ν. Η σ υγκ εχυμ ένη κα ι α φ η ρη μ ένη έννοια του ·<λ(χού»

χρ ειά σ τηκ ε να π α ρα μ ερισ τεί, μ ο νά χα όμοος για ν ' α φ ή σ ει, με

βά σ η τη συγκεκριμ ένη κ α τα νόη σ η τω ν σ υνθηκ ώ ν μιας προ-

λετα ρια κ ή ς επα νά σ τα σ η ς, να δη μ ιου ργη θεί η επα να σ τα τικά

διαφοροποιημένη έννοια του λαού. δ η λ α δ ή η ε π α ν α σ τ α τ ικ ή

σ υ μ μ α χ ία ό λ ω ν τ ω ν κ α τ α χ ίΐσ μ έ ν ω ν . Γ ι' α υτόν το λό γο το

κό μ μ α του Λ ένιν θεω ρείτα ι δίκα ια ο κλ η ρο νόμ ος τω ν γνή σ ια

επα νασ τα τικώ ν παρ αδό σ εω ν τω ν ναρό ντνικω ν. Ε πειδή όμ ω ς

η σ υ νείδη σ η κ α ι μ α ζί μ ' α υτή ν η ικ α νό τητα να κ α θο δη γείς

α υτόν τον α γώ να — τα ξικ ά α ντικ ειμ ενικά — β ρίσ κο ντα ι μ ό -

ν ο σ τ η ν τ α ξ ικ ή σ υ ν ε ίδ η σ η τ ο υ κ ρ ο λ ζ τ α ρ ι ά τ ο υ , α υτό μ π ο ρεί κα ι

Ο φ είλει σ τη ν επ ερχό μ ενη επ α νά σ τασ η να γίνει η η γετικ ή τά-

ξη τη ς κ οινω νικ ή ς α να τρο πή ς.

2 8



Τ ο η γ ε τ ι κ ό κ ό μ μ α τ ο υ π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ

Η ισ τορ ικ ή ο η ο σ τολ ή του κρ ολετοριά του είνα ι λο ιπ ό ν να

α π οσ πα σ τεί από κά θε ιδεολ ογικ ή σ υμ φ ω νία μ ε τις ά λλες τά -

ξεις κα ι να βρβι τη ν κ α θα ρή τα ξικ ή σ υ νείδη σ ή του , με βά σ η

τη ν ιδια ιτερότητα της ταξικ ή ς του κα τάσ τασ η ς κα ι την αυ-

τοτέλεια τω ν τα ξικώ ν του σ υμ φ ερό ντω ν που απ ορ ρέουν α π '

α υτή . Μ ονά χα με αυ τόν τον τρ όπ ο θα είναι ικα νό να ο δη γή -

σ ει όλ ο υς ό σ ο υ ς υπ οφ έρου ν ο π ό τη ν κα τα πίεση κα ι εκμ ε-

τά λλευσ η σ την α σ τική κο ινω νία σ τον κ οινό αγώ να κα τά τω ν

ο ικ ονομ ικώ ν και πολιτικώ ν εξου σ ια σ τώ ν του ς. Η α ντικειμ ε-

νικ ή βά σ η α υτού του η γετικ ού ρ όλο υ του προλετα ριά του είτ

να ι η θέσ η του σ τη ν π α ρα γω γική δια δικα σ ία του κα πιτα λι-

σ μ ού. Ω σ τόσ ο θα ήτα ν μ η χα νισ τικ ή εφ αρ μ ογή του μ αρξι-

σ μ ού κα ι, κα τά συνέπειοι, εντελώ ς α νισ τόρ η τη α υταπά τη , αν

φ α ντα ζόμ α σ τα ν ότι πια η σ ω σ τή και ικ α νή για κα θο δή γησ η

ταξικ ή σ υ νείδη σ η μ π ορεί να γεννηθ εί μ έσα σ το προ λετα ριά -

το προοδευτικά , χω ρίς σ υγκρούσ εις και πτσω γυρίσμοπιχ, σ α ν

ν α μ π ο ρ ο ύ σ ε ι δ ε ο λ ο γ ι κ ά τ ο κ ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο να μ χ τ α λ λ ά ζ ιι τ ο ν τα-

ξ ικ ά ε κ α ν α σ τ α τ ικ ό τ ο υ η ρ ο ο ρ ι α μ ό .

Ο ι δια μ ά χες γύρω α π ' τις

θέσ εις του Μ πέρννχριΐν α πέδειξα ν κα θα ρά το αδύνατο τη ς

οικονομικής μεταλλαγής του καπιταλισμού σε σοσκιλισμό.

Ο ιδεολο γικ ός α ντίποδα ς α υτή ς τη ς θεω ρία ς επιβίω σ ε ω σ τό-

σ ο αναμ φ ίβο λα σ τη σ κέψ η πολ λώ ν ειλικρ ινώ ν επα νασ τατώ ν

σ τη ν Ε υρώ πη , χω ρίς κα ν να θεω ρη θεί σ α ν πρ όβ λη μ α και



αναγκαίες αντικειμενικές συνέπειες αυτής της τοποθέτησης.

Κ αι α υτή η δια μ ά χη δεν γίνετα ι κ α τα νοη τή πα ρά μ ό νο μέ-

σ α α πό τη δια φ ω νία τω ν δύο βα σ ικώ ν απ όψ εω ν σ χετικ ά μ ε

τη δυνα τότη τα , τη ν πιθα νή διεξαγω γή και το χα ρ α κ τήρ α τη ς

επα νά σ τα σ η ς. Π αρ* ό λο π ου μ όνο ο Λ ένιν είχε δια βλ έψ ει

εκείνη την εποχή όλες αυτές τις αλληλουχίες.

Τ ο μ χολ σ εβϊκ ικ ο ο ργα νω τικό σ χέδιο π ρο ά γει, μ έσ α απ ό

τη λίγο- πο λύ χα ώ δη μ άζα του σ υνό λο υ τη ς τά ξη ς, μια ο μ ά δα

επα να σ τα τώ ν που έχουν σ υ νείδη σ η του σκ οπ ο ύ κ αι είναι

έτοιμ οι γιο ό λες τις θυσ ίες. Α λλά δεν υπ ά ρ χει έτσ ι ο κίνδυ-

νο ς να ξεκό ψ ουν αυ τοί οι «επα γγελμ α τίες επα να σ τά τες» α πό

τη ν π ρ α γμ α τικ ή ζω ή της τάξη ς και εξα ιτία ς α υτού του δια -

χω ρισ μ ού να κα τα ντή σ ου ν μ ια ομ άδα σ υνω μ οτώ ν, μ ια κλ ίκα ;

Τ ο ορ γα νω τικ ό α υτό σ χέδιο δεν είναι α πλ ά η π ρ α κ τικ ή σ υνέ-

πεια εκείνο υ του « μ πλα νκισ μ ού» που οι «διορα τικοί» ρεβιζιο-

νισ τές υ π ο σ τήρ ιζα ν ότι είχα ν α να κα λύ ψ ει α κό μ α κ α ι σ τον

Μ α ρξ; Δ εν είναι δυνα τό να μ ελετή σ ου μ ε εδώ σ ε πο ιο βα θμ ό

η επίκ ρ ισ η α υτή είνα ι α να κ ρ ιβ ή ς α κ όμ η κ αι σ ε ό,τι α φ ορ ά

το ν Μ π λα νκ ί. Π ά ντω ς, δεν θίγει την ου σ ία της θεω ρία ς τη ς

ορ γά νω σ η ς του Λ ένιν, για τί, σ ύμ φ ω να με τον Λ ένιν, η ομ ά δα

τω ν επα γγελμ α τιώ ν επα να σ τα τώ ν δεν είχε σ ε κα μ ιά περίπτω -

σ η για α πο σ τολ ή να «κά νει» τη ν επα νάσ τα σ η , ή να πα ρασ ύ-

ρει μ α ζί τη ς τη ν ανενεργό μ ά ζα με την α υτοτελή και θα ρρ α -

λέα δρ ά σ η τη ς, να τη βά λει μ π ρο σ τά σ ' ένα επα να σ τα τικό

τετελεσμένο γεγονός. Η ιδ έ α τ η ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς τ ο υ Λ έ ν ιν κ ρ ο ΰ -

η ο θ έ τ ε ι τ η ν η ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α τ η ς ε κ α ν ά σ τ α σ η ς . τ η ν α ιικ ω ρ ό τ η τ α

τ η ς ε π α ν ά σ τ α σ η ς .

Α ν οι μ ενσ εβίκ ο ι είχα ν δίκ ιο σ την ισ τορ ι-

κή του ς πρ όβ λεψ η , αν είχα μ ε π ρ οχω ρ ή σ ει σ ε μ ια — σ χετικ ά

— ή ρ εμ η π ερίοδ ο ευμ ά ρεια ς κα ι π ρ ο ο δευτικ ή ς εξά π λω σ η ς

της δημοκρατίας, στη διάρκεια της οποίας τα υπολείμματα

τη ς φ εουδ α ρ χία ς θα είχα ν το πο λύ -π ολ ύ σ α ρω θεί σ τις κα θυ-

σ τερη μ ένες χώ ρ ες α πό το «λ α ό» κα ι α πό τις «π ρο οδευτικές»

τά ξεις, τότε οι ομ ά δες τω ν επα γγελμ α τιώ ν επα να σ τα τώ ν θα

είχα ν π α ρα μ είνει π ρ ο σ κ ο λλ η μ ένες σ το σ εκτα ρ ισ μ ό ή θα εί-

χα ν κα τα ντή σ ει α πλο ί κύκ λοι πρ οπ α γάνδας. Τ ο Κ όμμ α σ α ν

ισ χυρ ά σ υγκεντρω τική ορ γά νω σ η τω ν πιο συ νειδητώ ν σ τοι-

χείω ν του πρ ολ ετα ριά του — και μ ονά χα α υτώ ν — ν ο ιίτ α ι σ α ν



ό ρ γ α ν ο τ η ς τ α ξ ικ ή ς κ ά λ η ς σ ε μ ια α α ν α σ τ α τ ικ ή η ε ρ ί ο δ ο .

«Λ εν

μ κορ ούμ β», έλβγε ο Λ ένιν, «να δια χω ρίσ ου μ ε μ η χα νισ τικ ά

τα π ολ ιτικά ζη τή μ α τα α πό τα ορ γα νω τικά ζη τή μ α τα », κα ι

α υτός πο υ επ ιδο κ ιμ ά ζει ή α π ορρ ίπ τει τη ν μ π ο λσ εβίκ ικ η

κο μ μ α τική ο ργά νω σ η α νεξάρτητα α πό το ερώ τημ α αν ζούμε

σ τη ν επο χή τω ν πρ ολ ετα ρια κώ ν επα νασ τά σ εω ν, δεν έχει κα -

τα λά βει α πο λύτω ς τίπο τα α πό την ουσ ία α υτής τη ς ορ γάνω -

σης.

Ό μ ω ς, α πό μια εντελώ ς α ντίθετη ο π τικ ή γω νία , θα μ πο-

ρού σ ε να πρ οκ ύψ ει η ακ όλ ου θη α ντίρ ρη σ η : η επικα ιρό τη τα

της επα νά σ τα σ η ς κα θισ τά α κρ ιβ ώ ς π εριττή μ ια τέτοια ο ργά -

νω σ η . Σ τη ν π ερίοδ ο σ τα σ ιμ ότη τα ς του επα νασ τα τικο ύ κ ινή -

μ ατος μ πορ εί να ήτα ν χρή σ ιμ η η οργα νω τική σ υγκέντρω σ η

τω ν επα γγελμ ατιώ ν επα νασ τα τώ ν. Ω σ τόσ ο, τη ν εποχή της

ίδια ς της επα νά σ τασ η ς, τότε που οι μ ά ζες β ρίσ κ ο ντα ι σ ε βα-

θιά α νασ τά τω σ η , τότε που σ υγκεντρώ νου ν π ερισ σ ότερες

επα να σ τατικ ές εμ π ειρ ίες κα ι ω ριμ ά ζου ν πιο γρ ή γο ρ α σ ε με-

ρικ ές βδομ ά δες, κα μ ιά φ ορά κ αι σ ε μ ερικ ές μ έρες α π ' ό,τι σ ε

δεκα ετίες, τότε πο υ π α ρουσ ιά ζονται σ α ν επ α να σ τα τικά μ έχρι

και τα στοιχεία εκείνα της τάξης που διαιρορετικά δεν συμ-

μ ετέχου ν στο κ ίνη μ α ούτε κα ν ό ταν πρόκειται για τα π ιο

ά μ εσα κ α θη μ ερινά σ υμ φ έρο ντά τους, τότε μ ια τέτοιου είδους

ορ γά νω σ η είναι α νώ φ ελη και π α ρά λο γη. Σ πα ταλά ει χρ ή σ ι-

μ ες δυνά μ εις. Σ τέκετα ι εμ π όδιο , ότα ν α π οκ τά ει επιρ ρ ο ή ,

σ τη ν α υθόρμ ητη επα νασ τα τική π α ρα γω γικό τη τα τω ν μα ζώ ν.

Ε ίνα ι εμφ α νές ότι η α ντίρ ρ η σ η α υτή μα ς πα ρα πέμπ ει πά λι

σ το πρό β λη μ α τη ς ιδεολο γική ς μ ετα λλα γής. Τ ο

Κ ο μ μ ο υ ν ι-

σ τ ικ ό Μ α ν ιφ έ σ τ ο χα ρα κτη ρίζει πο λύ καθα ρά τη σ χέσ η του

επα νοκττατικού κ όμ μ α τος του π ρο λετα ριά το υ μ ε το σ ύ νο λο

τη ς τά ξη ς. «Ο ι κο μ μ ου νισ τές δια φ έρου ν α πό τα ά λλ α εργα τι-

κά κ όμ μ α τα μ ονά χα κα τά τού το: ότι α π ό τη μ ια μ εριά , σ του ς

διά φ ορ ου ς εθνικο ύς αγώ νες τω ν πρ ο λετά ρ ιω ν, τονίζουν κα ι

επιβ ά λλο υν τα σ υμ φ έρο ντα που είναι κ οινά σ ' ό λο το πρ ο-

λετα ριά το κι α νεξά ρτη τα α πό τη ν εθνό τη τα . Κ αι α πό την

ά λλη ότι σ τις διά φ ορ ες βα θμ ίδες α νά πτυξη ς του αγώ να α νά-

μ εσ α στο προ λετοφ ιά το κα ι τη ν α σ τική τά ξη, εκπ ρο σ ω πο ύν

3 2



χάντα τα συμφέροντα του κινήματος στο σύνολό του. Στην

π ρά ξη λο ιπ ό ν ο ι κομ μ ουνισ τές είνα ι το πιο απθφ <ισ ισ τικό

τμή μα τω ν εργατικώ ν κομμ άτω ν όλω ν τω ν χω ρώ ν, το τμή μα

που τα κ ινεί πά ντα πρ ος τα μ κρ ος. θεω ρ η τικ ά , πλ εονεκτού ν

α πό την υπ όλ οιπ η μά ζα του προ λετα ριά του μ ε τη σ ω σ τή αν-

τίλη ψ η για τις σ υνθή κες, για τη ν πορεία κα ι για τα γενικ ά

α ποτελέσ μ ατα του πρ ολετα ρια κού κινήμ α τος». Μ ' ά λλα λό -

για, αποτελούν

τ η ν ο ρ α τ ή μ ο ρ ψ ή η ο υ έ χ α α χ ο κ τ ή σ α η τ α ξ ικ ή

σ υ ν ε ίδ η σ η τ ο υ κ ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο ο .

Κ αι το ζήτη μ α τη ς οργάντβσ ής

του ς εξαρ τά τα ι α πό τον π ιθα νό τρό π ο με τον ο π ο ίο το π ρο -

λεταρ ιά το θα κ α τα κτή σ ει πρα γμ α τικά τη δικ ή του ταξικ ή

σ υνείδη σ η και θα τη ν κά νει α πό λυτα δική του. Ο πο ιοσ δή πο -

τε δεν α μ φ ισ β η τεί έτσ ι κι α λλιώ ς τη ν επα να σ τα τικ ή λειτουρ -

γία του Κ όμ μ α τος α να γνω ρίζει ότι α υτό δεν γίνετα ι α πό μ όνο

του κά τω α πό τη μ η χα νισ τικ ή επ ίδρα σ η τω ν οικο νομ ικώ ν

δυνάμ εω ν τη ς κ α π ιτα λισ τικ ή ς πα ρα γω γής, ούτε απ ό τη ν

α πλή ο ργα νική α νάπτυξη του αυθορ μ ητισ μ ού τω ν μα ζώ ν. Η

δια φ ορ ά α νάμ εσ α σ τη λ ενινισ τικ ή α ντίλη ψ η του Κ όμ μ ατος

κα ι τις ά λλες α ντιλή ψ εις βρίσ κ ετα ι κυρίω ς σ το ότι α πό τη

μ ια μ εριά η οικ ο νο μ ικ ή δια φ ο ρ ο π ο ίη σ η σ του ς κό λπ ου ς του

π ρο λετα ριά του (η εμφ ά νισ η της εργα τική ς α ρισ τοκρα τία ς

κλπ .) ανα λύετα ι π ερισ σ ότερο βαθιά κα ι σ ' όλες τις σ υνέπειές

τη ς, κα ι ότι α πό τη ν ά λλ η η επ α να σ τα τικ ή σ ύμ π ρα ξη του

π ρολεταρ ιά του μ ε τις ά λλες τάξεις εξετάζετα ι σ τη νέα ισ το-

ρ ικ ή π ρ ο ο π τικ ή που α πεικο νίζετ(χι. Α π* αυτό προκύπ τει μ ια

αυξημένη σημασία του προλεταριάτου στην προετοιμασία

κα ι κ α θο δή γη σ η τη ς επ α νά σ τα σ η ς κα ι επο μ ένω ς του η γετι-

κο ύ ρόλο υ του Κ όμ μ α τος απέναντι σ τη ν εργατικ ή τά ξη.

Η δη μ ιου ργία κα ι η ό λο κα ι μ εγαλ ύτερη σ η μ α σ ία τη ς ερ-

γα τικ ή ς α ρισ τοκ ρ α τία ς κ α τα λή γει α π ' α υτή τη ν α π όψ η σ το

α κό λου θο γεγονός: η δια ρκ ή ς — σ χετικ ή — διά σ τα σ η τω ν

άμ εσ ω ν κα θημ ερινώ ν σ υμ φ ερόντω ν ορισ μ ένω ν εργατικώ ν

σ τρω μ άτω ν α πό τα πρ α γμα τικά σ υμ φ έροντα ό λη ς τη ς τά ξης

α υξά νετα ι σ υνεχώ ς κα ι πα γιώ νετα ι σ τα πλα ίσ ια α υτής της

α ύξη σ η ς. Η κα π ιτα λισ τικ ή α νάπ τυξη πο υ, σ τη ν α ρ χή , εξί-

σ ω σ ε και ενοπ ο ίη σ ε β ία ια τη δια ιρεμ ένη γεω γρα φ ικά , σ υ-

ντεχνια κ ά κ λπ . εργα τική τά ξη , δη μ ιουργεί τώ ρα μ ια νέα δια-



φ ορ οκ οίη σ η . Κ αι α υτή η δια φ ορ οχο ίη σ η δεν έχει μ όνο σ α ν

συνέπεια ότι το προλεταριάτο δεν αντιτίθεται πλέον στην

α σ τικ ή τ&ξη με α πό λυ τα ενια ία εχθρό τητα . Α λλ ά επιπ λέον

π ρ οβ ά λλ ει ο κ ίνδυ νος αυτά τα σ τρώ μ α τα να είναι ικα νά να

επη ρεάσ ουν ιδεολογικά ο λό κλ η ρη τη ν τά ξη σε οπ ισ θοδρ ο-

μ ική κα τεύθυνσ η, εισ χω ρώ ντα ς σ ' έναν μ ικρ οα σ τικό τρό πο

ζω ή ς, κα τα λα μ βά νοντα ς θέσ εις σ την κο μ μ α τικ ή κ αι σ υνδι-

κ α λισ τικ ή γρ α φ ειοκ ρα τία , κ α μ ιά φ ορ ά δη μ οτικές θέσεις κ λ π , '

— π α ρ ' όλ η ή α κρ ιβώ ς λόγω — της α σ τικο πο ιη μ ένη ς ιδεο-

λο γία ς του ς, τη ς έλλειψ η ς ω ριμ ότη τα ς της π ρ ο λετα ρ ια κ ή ς

τα ξική ς σ υνείδη σ η ς, απο κτώ ντα ς υπ ερο χή σ ' ό,τι αφ ορά τη ν

τυπ ική μ όρ φ ω σ η , τη διο ικ η τικ ή ρο υτίνα κλ π. σ ε σ χέσ η με

τα άλλα π ρολεταρ ια κά σ τρώ μ ατα. Μ ' ά λλα λόγια , με τη ν

επιρ ρ ο ή του ς σ τις ορ γα νώ σ εις του πρ ολ ετα ριά του , βο η θά νε

σ τη σ υσ κ ότισ η τη ς τα ξική ς σ υνείδη σ η ς όλ ω ν τω ν εργατώ ν,

βο η θά νε να επη ρεασ τού ν σ την κα τεύθυνσ η μ ιας σ ιω π η λή ς

συμμαχίας με την αστική τάξη.

Μ πρ οσ τά σ ' έναν τέτοιο κίνδυνο, η α π λή θεω ρη τική διαύ -

γεια , η α ντίσ τοιχη ζύμ ω σ η κα ι πρ οπ α γάνδα τω ν επα νασ τα τι-

κά ξεκά θα ρω ν ομ ά δω ν δεν επα ρκ ού ν. Γ ια τί για π ολύ κα ιρό ,

α υτή η αντίθεσ η σ υμ φ ερόντω ν δεν εκφ ρά ζετα ι με ξεκά θα ρη

μ ο ρφ ή για όλ ου ς του ς εργά τες, σε τέτοιο βα θμ ό μ ά λισ τα πο υ

μ ερικές φ ορές οι ιδεο λο γικ ο ί του ς εκπ ρόσ ω π οι δεν α ντιλα μ -

βά νονται ότι έχουν ή δη α π οκλίνει α π ό το δρό μ ο τη ς τά ξη ς

σ το σ ύνο λό τη ς. Γ ι' α υτό, τέτοιου είδο υς δια φ ορές είνα ι πο -

λύ εύκ ολ ο να συ γκα λυφ θού ν α πέναντι σ του ς εργάτες σ α ν

«θεω ρη τικές διχογνω μ ίες» , σ α ν α πλ ές «δ ια φ ορ ές τα κ τική ς» .

Κ α ι το

ε χ α ν α σ τ α τ ικ ό έ ν σ τ ικ τ ο

τω ν εργατώ ν, που απελευθερώ -

νετα ι κα τά κ α ιρούς σε μ εγά λες α υθόρμ η τες μ α ζικές κ ινη το-

π ο ιή σ εις, πα ρα μ ένει α νίκ α νο να δια τηρ ή σ ει σ α ν δια ρκές

αγαθό για ολόκληρη την τάξη το επίπεδο της ταξικής συνεί-

δη σ η ς που δρα α σ υνείδη τα .

Κ αι μ όνο γι' α υτόν το λόγο , είνα ι α π α ρ α ίτη τη η ορ γανω -

τικ ή α υτοτέλεια τω ν α πόλ υτα σ υνειδη τώ ν σ τοιχείω ν της τά -

ξης. Ό μ ω ς αυ τός ο τρό πο ς σ κέψ η ς μα ς δείχνει ότι

η μ ο ρ φ ή

ο ρ γ ά ν ω σ η ς ε /ν α ι γ ια τ ο ν /ίέ ν ιν α δ ι ά ρ ρ η κ τ α δ ί μ η ν η μ ι τ η ν π ρ ό -

β λ ε ψ η τ η ς ε κ ζ ρ χ ό μ ε ν η ς ε χ α ν ά σ τ α σ η ς . Γ ια τί μ ονά χρ μ έσ α σ '

3 4



α υτό το η λα ίσ ιο φ α ίνετα ι μ οιρα ία κα ι α νεχανό ρθω τη κά θε

α πό κλισ η α π ' τον σ ίβσ τό δρό μ ο τη ς εργα τικ ή ς τά ξης. Μ ονά-

χα σ ' α υτό το χλα ίσ ιο μ κορεί να α χο κ τήσ ει η α ιιόφ α σ η για

ένα φαινομενικά μικρό καθημερινό ζήτημα τεράστια βαρύ-

τη τα για όλ η τη ν εργα τική τά ξη. Μ ονά χα σ ' αυ τό το πλ α ί-

σ ιο α πο κτά ζω τική σ η μ α σ ία για το π ρο λετα ριά το να έχει ξε-

κά θαρα μ προ σ τά σ τα μ άτια του τη σ κέψ η και τη δρά σ η που

πρ αγμ ατικά α νη σ τσ ιχοό ν σ τη ν το ξικ ή του θέση .

Ό μ ω ς η επικα ιρό τη τα της επα νάσ τα σ η ς σ η μ α ίνει ταυτό-

χρ ο να ό τι ο ανα β ρα σ μ ός τη ς κ οινω νία ς, το γκρ έμ ισ μ α τω ν

πα λιώ ν τη ς δομ ώ ν δεν περιορ ίζοντα ι μ ονά χα σ το προ λετα ριά -

το, α λλ ά περιλα μ β ά νουν όλ ες τις τά ξεις τη ς κ οινω νία ς. Τ ο

α λη θινό κ ριτήριο μιας επα να σ τα τική ς κα τά σ τα σ η ς είναι πρά γ-

μ α τι, σ ύμ φ ω να με τον Λ ένιν, ότι «τα "κα τώ τερα σ τρώ μ α τα "

δεν θέλου ν να ζήσ ο υ ν με το ν π α λιό τρό π ο κ αι τα "α νώ τερα

σ τρώ μ α τα " δεν μ πο ρού ν να ζή σ ου ν με τον παλ ιό τρόπ ο». «Η

επα νά σ τα σ η δεν είνα ι δυνα τή χω ρ ίς κ ρ ίσ η ο λό κ λη ρ ο υ του

έθνους, πο υ να θίγει τόσ ο τους εκμ ετα λλευόμ ενου ς όσ ο κα ι

του ς εκμ ετα λλ ευτές». "Ο σ ο πιο βαθιά είνα ι η κρ ίσ η τόσ ο

μ εγαλύ τερες οι πιθα νότητες τη ς επα νάσ τα σ η ς. Ό μ ω ς, όσ ο

π ιο βα θιά είνα ι, ό σ ο π ιο πο λλ ά κ ο ινω νικ ά σ τρώ μ α τα περι-

λα μ βά νει, τόσ ο π ερισ σ ότερο δια φ ορετικά , σ το ιχειώ δη κινή -

μ ατα δια σ τα υρ ώ νοντα ι σ ' α υτήν, τόσ ο π ιο σ υγκ εχυμ ένοι και

μ ετα λλ α σ σ όμ ενοι γίνο ντα ι οι σ υ σ χετισ μ ο ί τω ν δυνά μ εω ν

ανάμεσα στις δυο τάξεις από τις οποίες σε τελική ανάλυση

εξαρ τά τα ι η έκβ α σ η τη ς π ά λ η ς, τη ν ασ τικ ή τά ξη κ αι το

προλετοφιάτο.

Α ν τ ο π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο Θ έ λ α ν α ν ικ ή σ ε ι α ' α α η ό ν

τ ο ν α γ ώ ν α , κ ρ έ Λ α ν α η ρ ο ω θ ή σ ζ ι κ α ι ν α ο Λ ο σ τ η ρ ί ξ ,α κ ά θ ε ρ β ύ μ α

π ο υ σ υ μ β ά λ λ ε ι σ τ η ν α π ο σ ύ ν θ ε σ η τ η ς α σ τ ικ ή ς κ ο ιν ω ν ία ς , η ρ έ κ ε ι

ν α ε χ ιδ ι ώ ζ ε ι ν α ε ν τ ά ξ ε ι σ τ ο γ ε ν ικ ό ε π α ν α σ τ α τ ικ ό κ ί ν η μ α κ ά θ ε

σ τ ο ιχ ε ιώ δ ε ς κ ί ν η μ α ο σ ο δ ή π ο τ ε α σ α φ έ ς κ ι α ν ε ίν α ι, κ ά θ ε κ α τ ά

κ ά π ο ιο ν τ ρ ό π ο κ α τ α χ ιε σ μ έ ν ο σ τ ρ ώ μ α .

Κ αι η π ρ ο σ έγγισ η μ ια ς

επα να σ τατική ς περιόδο υ χα ρα κ τηρ ίζεται επίσ η ς α πό το γε-

γο νό ς ότι ό λο ι ο ι δυ σ α ρεσ τημ ένοι της πα λιά ς κ οινω νία ς επι-

διώ κο υν να ενω θούν με το πρ ολ ετα ρ ιά το, ή , το υ λά χισ το ν, να

σ υμ μ α χήσ ου ν μ αζί του. Ό μ ω ς εδώ ακ ριβώ ς μ πο ρεί να βρ ί-

σ κετα ι ένα ς σ ο β α ρό ς κίνδυ νος. Γ ια τί α ν το κ όμ μ α του π ρο-



λετοφ ιά του δεν είνα ι οργα νω μ ένο κα τά τέτοιον τρ ό χο ώ σ τε

να εγγυά τα ι την τα ξικά σ ω σ τή κ α τεύθυνσ η της χο λιτικ ή ς

του , α υτοί οι σ ύ μ μ α χο ι, πο υ έχου ν πά ντοτε τη ν τά σ η να

π ολ λα π λα σ ιά ζοντα ι σ ε επα να σ τα τική περίοδο , αντί να π ρο -

σ φ έρο υν βοή θεια φ έρνουν μό νο α νασ τά τω σ η . Γ ια τί φ υσ ικά

τα ά λλα κ α τα πιεσ μ ένα κ οινω νικ ά σ τρώ μ α τα (α γρότες, μ ι-

κροαστοί. διανοούμενοι) δεν έχουν τους ίδιους στόχους με

το πρ ο λετα ρ ιά το. Τ ο π ρ ο λεταρ ιά το — αν ξέρει τι θέλει κα ι

τι πρέπει να θέλει α πό τα ξικ ή ά πο ψ η — μ πορεί να φ έρει τη

σ ω τηρ ία α πό τη ν κ ο ινω νικ ή μ ιζέρια ό χι μ όνο για τον εα υτό

του, α λλά και για τα άλλ α κ οινω νικά σ τρώ μ ατα. Α ν, ω σ τό-

σ ο, το Κ όμμοι ο α γω νιζόμ ενος φ ορ έα ς τη ς τα ξικ ή ς του σ υ-

νείδη σ η ς, είνα ι α β έβα ιο για το δρ ό μ ο που πρ έπει ν ' α κο λο υ-

θή σ ει η εργα τική τά ξη, αν α κό μ η ο πρ ολ ετα ρια κό ς του χα -

ρα κτήρ <ϊς δεν είνα ι εξα σ φ α λισ μ ένος οργα νω τικ ά , τότε αυτά

τα στρώ μ ατα εισ βά λλο υν σ το κόμ μα του πρ ολετα ριά του , το

βγάζουν απ" το δρόμο του, και

η σ υ μ μ α χ ία τ ο υ ς ,

που με μια

τα ξικά ξεκά θα ρη ο ργά νω σ η του προ λετα ριακ ού κ όμ μ ατος θα

είχε πρ οω θή σ ει τη ν επα νάσ τα σ η ,

μ η ο ρ ά

να

κ α τ α σ τ ε ί ο η ιο

σ ο β α ρ ό ς κ ίν δ υ ν ο ς γ ι' α υ τ ή ν .

Η σ κέψ η του Λ ένιν όσ ον αφ ορά την ορ γάνω σ η έχει, κατά

σ υνέπεια , σ α ν α πα ρα ίτη το υς πό λο υς τη ν π ιο α υσ τη ρ ή επιλο -

γή τω ν κομ μ ατικώ ν μελώ ν σ ε σ χέσ η μ ε τη ν π ρο λετα ρια κή

τα ξικ ή σ υνείδη σ η κα ι τη ν ολ όπ λευρ η α λλ η λεγγύη κα ι υπ ο-

σ τή ρ ιξη όλ ω ν όσ ω ν υφ ίσ τα ντα ι κα τα πίεση κα ι εκμ ετά λλευ-

σ η σ την κα π ιταλισ τικ ή κ οινω νία . Σ υνενώ νει επο μ ένίος με

διαλεκτικό τρόπο τη σαφή αποκλειστικότητα του σκοπού

και τη ν κα θολικό τη τα , τη ν κα θοδ ή γησ η τη ς επα νάσ τα σ ης με

τη ν α υσ τη ρά π ρ ολετα ρ ια κ ή έννοια κ α ι τον γενικ ό εθνικ ό

(κα ι διεθνή) χα ρα κ τή ρα τη ς επα νάσ τα σ η ς. Η μ ενσ εβίκικη

ο ργά νω σ η εξα σ θενίζει α υτούς του ς δύο πό λο υς, του ς α ναμ ει-

γνύει, του ς υπ οβιβ ά ζει σ ε σ υμ β ιβ α σ μ ό κα ι του ς σ υνενώ νει μ '

αυτόν τον τρόπο σ τ ο ίδ ι ο τ ο Κ ό μ μ α . Ξ εκό β ει α πό πλ α τιά

σ τρώ μ α τα που υφ ίσ τα ντα ι εκμ ετά λλευσ η (απ ό του ς α γρότες,

για πα ρά δειγμα ), (ϊλλά σ υγκ εντρώ νει σ το Κ όμ μ α τις ομ άδες

με τα πιο διαφορετικά συμφέροντα που του απαγορεύουν την

ενια ία σ κέψ η κα ι δρ ά σ η . Σ υνεπώ ς, α ντί να βο η θί|σ ει σ τη

3 6



δημιουργία, με την απαιτούμενη διαύγεια,

ίν ό ς α π ο φ α σ ι σ τ ι-

κ ο ύ μ ε τ ώ π ο υ γ ια τ η ν ίκ η . τ ο μ έ τ ω π ο τ ο ι χ ρ ο λ η α ρ ι ά τ ο υ ε ν ά ν τ ια

σ τ η ν α σ τ ικ ή τ ά ξ η ,

μ έσα σ τη ν κυμα τώ δη πά λη και το χά ο ς τω ν

τά ξεω ν που α γω νίζοντα ι — για τί κά θε επα να σ τα τική κα τά -

σ τα σ η εκφ ρά ζεται α κρ ιβώ ς με μ ια βα θιά χα ώ δη α να τα ρα χή

ό λη ς τη ς κ οινω νία ς — αντί να σ υσ π ειρώ σ ει γύρω α πό το

προ λετα ριά το τις σ υγκ εχυμ ένες ομ ά δες τω ν ά λλ ω ν κ α τα πιε-

σ μ ένω ν, ένα τέτοιου είδους κόμ μ α μ ετα βά λλ ετα ι το ίδιο σ "

ένα συ γκεχυμ ένο μείγμα ομ ά δω ν με δια φ ορ ετικά σ υμ φ έρον-

τα . Δ εν μ π ορεί να δρά σ ει πα ρά μ όνο μ ε εσω τερικο ύς σ υμ βι-

βα σ μ ού ς, οπ ότε και σ ύρ ετα ι α πό πιο ξεκά θα ρες ομ άδες ή από

ομ ά δες που δρο υν π ιο σ τοιχειω δώ ς, ή πάλι δεν του μ ένει πλέ-

ο ν πα ρά να πα ρα κο λο υθεί μ οιρο λα τρικά τα γεγονό τα .

Η σ κέψ η του Λ ένιν όσ ον αφ ορά την οργά νω σ η σ ημ α ίνει,

επομ ένω ς,

μ ια ό ιπ λ ή ρ ή ξ η μ ε τ ο ν μ η χ α ν ισ τ ι κ ό φ α τ α λ ισ μ ό :

τόσο

μ" εκ είνον πο υ αντιλα μ β ά νετα ι την ταξικ ή σ υνείδη σ η του

προλεταριάτου σαν ένα μηχανιστικό προϊόν της ταξικής του

θέσ η ς, ό σ ο κα ι μ ' εκείνον που σ την ίδια τη ν επα νά σ τα σ η

βλ έπει μ όνο τη μ η χα νισ τικ ή επίδρ α σ η τω ν οικο νομ ικώ ν δυ-

νάμ εω ν που μ οιρα ία α πελευθερώ νοντα ι και που θα ο δη γού-

σ α ν σ χεδόν α υτόμ ατα το π ρο λετα ριά το σ τη νίκ η , όταν οι α -

ντικ ειμ ενικ οί όρο ι της επα νά σ τασ η ς θα είνα ι α ρκετά «ώ ρι-

μοι».

Γ ια τ ί α ν έ π ρ ε π ε ν α π ε ρ ι μ έ ν ο υ μ ε ν α μ π ε ι τ ο π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο

σ τ ο ν α π ο φ α σ ι σ τ ι κ ό α γ ώ ν α ε ν ια ία κ α ι ξ ε κ ά θ α ρ α , δ ε ν Θ α υ π ή ρ χ ε

π ο τ έ ε π α ν α σ τ α τ ι κ ή κ α τ ά σ τ α σ η .

Α πό τη μια, θα υπά ρχουν πά-

ντοτε πρ ολετα ρια κά σ τρώ μ ατα που θα πα ρα κολο υθούν πα θη-

τικά τον α πελευθερω τικό α γώ να τη ς ίδια ς τους της τάξη ς κα ι

που μ άλ ισ τα θα πρ οσ χω ρή σ ου ν στο α ντίπα λο σ τρα τόπεδο

(κι α υτό τό σ ο π ερισ σ ό τερο ό σ ο π ιο α να πτυγμ ένος είνα ι ο

κ α π ιτα λισ μ ός). Α π ό την ά λλ η , η σ τά σ η του ίδιου του π ρο λε-

τα ριά του , η απ οφ α σ ισ τικ ό τητά του κα ι ο βα θμ ός τα ξικ ή ς

σ υ νείδη σ ή ς του δεν είνα ι σ ε κα μ ιά π ερίπτω σ η κά τι πο υ

α πο ρρ έει α πό τη ν οικ ονο μ ικ ή κα τά σ τα σ η σ α ν μ οιρα ία α να-

γκαιότητα

Ε ίνα ι α υτονό η το ότι το μεγαλ ύτερο και το κα λύ τερο κό μ -

μα του κόσ μ ου δεν μ πο ρεί να «κά νει» τη ν επα νάσ τα σ η . Ω σ τό-

σο, ο τρόπος με τον οποίο αντιδρά το προλεταριάτο σε μια



δεδομ ένη κα τά σ τα σ η εξα ρτάται κα τά πο λύ α π ' τη δια ύγεια

κα ι τη ν ενεργη τικ ό τη τα που το Κ όμ μ α είναι σ ε θέσ η να δώ -

σ ει για του ς ταξικούς σ τόχους του .

Έ τ σ ι, σ τ η ν ε η ο χ ή τ η ς

ε π ικ α ιρ ό τ η τ α ς τ η ς ε π α ν ά σ τ α σ η ς , τ ο π α λ ιό π ρ ό β λ η μ α τ ο υ α ν η

ε π α ν ά σ τ α σ η μ π ο ρ ε ί ν α γ ίν ε ι ή ό χ ι α π ο κ τ ά μ ια ε ν τ ε λ ό χ ; ν έ α σ η μ α -

σ ί α . Κ ι με α υτή τη ν α λλ α γή τη ς σ η μ α σ ία ς α λλά ζει επίσ η ς

κα ι η σ χέσ η α νάμ εσ α σ το Κ όμ μα και τη ν τά ξη, καθώ ς και η

σ η μ α σ ία τω ν ορ γανω τικώ ν ζη τη μ ά τω ν για το Κ όμ μ α και το

σ ύνο λο του πρ ολ ετα ριά του . Τ ο να βά ζεις το πα λιό πρ όβ λη μ α

του « κάνω » τη ν επ α νά σ τα σ η ισ οδυ ναμ εί με το να δια χω ρί-

ζεις κα τά ά κα μ πτο κ αι α ντιδια λεκ τικ ό τρό π ο τη ν α να γκα ιό-

τητα της ισ τορ ικ ή ς εξέλιξη ς κα ι τη δρ α σ τηριό τητα του

δρώ ντος Κ όμ μ ατος. Σ ' αυτό το επίπεδο, όπ ου «κάνω » τη ν

επα νά σ τα σ η σ η μ α ίνει τη ν κάνω να ξεπρ οβ ά λει μ α γικά α πό

το τίποτα, δεν μπορούμε παρά να αποδοκιμάσουμε αυτό το

«κάνω » . Ό μ ω ς , η δρα σ τηρ ιότητα του Κ όμμ ατος σ τον αιώ να

της επα νά σ τασ η ς σ η μ α ίνει κά τι εντελώ ς δια φ ορετικό . Γ ια τί,

α ν ο βα σ ικός χα ρα κ τήρ α ς τη ς επ ο χή ς είναι επα να σ τα τικός,

τότε την οπ οια δή π οτε σ τιγμ ή μ πορ εί να πα ρο υσ ια σ τεί μ ια

έντονα επα να σ τα τική κα τά σ τα σ η . Σ χεδό ν ποτέ δεν μ πο ρεί να

κα θο ρισ τεί α πό τα π ρ ιν με α κρίβ εια η σ τιγμ ή κα ι οι περισ τά-

σ εις της εμ φ ά νισ η ς της. Α ντίθετα , όμ ω ς, είνα ι δυνα τό να κα -

θο ρ ισ το ύν οι τάσ εις εκείνες πο υ ο δη γού ν σ την εμφ ά νισ ή

της, κα θώ ς και οι κα τευθυ ντή ριες γρα μ μ ές της σ ω σ τής δρά-

σ η ς ότα ν εμφ α νισ τεί. Π ά νω σ " α υτή τη ν ισ το ρ ικ ή α ντίλη -

ψ η είναι θεμ ελιω μ ένη η δρ α σ τη ριότη τα του Κ όμ μ ατος,

Τ ο

Κ ό μ μ α π ρ έ π ε ι ν α π ρ ο ε τ ο ι μ ά ζ ε ι τ η ν ε π α ν ά σ τ α σ η . Π ρέπει, δηλα -

δή α πό τη μ ια να π ρ οσ π α θεί να

ε π ιτ α χ ύ ν ε ι

την ω ρίμ ανσ η τω ν

τά σ εω ν εκείνω ν που οδ η γού ν σ την επα νά σ τα σ η , με τη ν ίδια

του τη δρ ά σ η και με τη ν επιρρ οή του πάνω σ τη δρά σ η του

πρ ολετα ριά του, καθώ ς και τω ν άλλω ν καταπ ιεσ μ ένω ν

σ τ ρ ω -

μ ά τ ω ν . Α πό τη ν ά λλ η , οφ είλει να προ ετοιμ ά ζει ιδεολ ογικά ,

τα κτικά , υλικά κα ι ο ργα νω τικ ά το προ λεταρ ιά το για τη ν

α π α ιτού μ ενη δρ ά σ η κ α τά τη διά ρκ εια μ ια ς οξυ μ ένης επα να-

στατικής κατάστασης.

Έ τσ ι, τα εσ ω τερικά ορ γανω τικά ζη τή μ α τα του Κ όμ μ ατος

τοπ οθ ετού ντα ι σ ε μ ια νέα πρ οο π τικ ή . Τ όσ ο η π α λια α ντίλη -

3 8



ψ η — που υπ οσ τη ριζότα ν και α πό τον Κ ά ου τσ κι — ότι η

οργάνω σ η απ οτελεί η ρ ο ύ κ ό θ ε σ η της επαναστατικής δράσης,

όσ ο κα ι εκείνη τη ς Ρ όζας Λ οϋξεμ πο υργκ ότι η ορ γά νω σ η

αποτελεί η ρ ο ΐό ν του επαναστατικού μαζικού κινήματος, μοιά-

ζου ν μο νόπ λευρ ες κα ι α ντιδια λεκτικές. Τ ο Κ όμ μ α , πο υ έχει

για κ α θή κ ο ν τη ν π ρο ετοιμ α σ ία τη ς επα νά σ τα σ η ς, γίνετα ι

τα υτόχρο να κα ι σ το ν ίδιο βαθμ ό έντα σ η ς πα ρα γω γός κ ω

πρ οϊόν, προϋ πό θεσ η κ ω κ α ρπ ός τω ν επα νασ τα τικώ ν μα ζικώ ν

κινημ ά τω ν. Γ ια τί η συ νειδη τή δρ ά σ η του Κ όμ μ α τος β ασ ίζε-

ται σ την ξεκά θα ρη α να γνώ ρ ισ η τη ς α ντικ ειμ ενικ ή ς ανα-

γκα ιότητας τη ς ο ικ ο νομ ικ ή ς α νά πτυξης. Η α υσ τη ρή οργανα>-

τικ ή του ο ρ ιο θέτη σ η υ π ά ρχει σ τα π λα ίσ ια της μό νιμ η ς,

κ α ρπ οφ όρ α ς α λλ η λεπ ίδρ α σ η ς με του ς σ το ιχειώ δεις αγώ νες

και τα βά σ ανα τω ν μα ζώ ν. Η Ρ όζα Λ οϋξεμ πουρ γκ έφ τασ ε

μ ερικές φ ορές πολύ κοντά σ ' αυτή τη ν α λλη λεπίδρα σ η . Π α -

ρα γνω ρίζει, όμ ω ς, σ ' α υτή χ ο σ υ ν ε ιδ η τ ό κ α ι ε ν ε ρ γ ό σ τ ο ιχ ε ίο .

Γ ι* α υτό δεν σ τά θη κ ε ικ α νή ν ' α να γνω ρίσ ει το κ εντρικ ό

σ η μ είο της λενινισ τικ ή ς α ντίλη ψ η ς για το Κ όμ μ α , τη ν ιδιό-

τη τα του Κ όμ μ α τος να πρ οετοιμ ά ζει. Γ Γ αυ τό η ο ψ α γ ν ώ ρ ισ ε

σ ε η ο λ ύ μ ε γ ά λ ο β α θ μ ό ό λες τις οργα νω τικές α ρχές πο υ α πορ -

ρέουν απ * αυ τή ν.

Φ υσ ικά , η ίδια η επα να σ τα τικ ή κ α τά σ τα σ η δεν μ πο ρεί να

είναι π ρο ϊό ν τη ς δρ α σ τη ριό τη τα ς του Κ όμ μ α τος. Τ ο κα θή -

κ ο ν του είνα ι να π ρο β λέπει την κα τεύθυ νσ η πο υ πα ίρνει η

α νά πτυξη τω ν α ντικειμ ενικ ώ ν, οικ ονο μ ικ ώ ν δυνάμ εω ν, σ τη ν

οπ ο ία βα σ ίζετα ι ο α ντίσ τοιχο ς τρό π ο ς σ υμ π εριφ ορά ς τη ς

εργα τικ ή ς τά ξη ς α π έναντι σ τις κα τα σ τά σ εις πο υ δη μ ιουρ -

γούντα ι. Σ ύμφ ω να μ* αυτή την πρ όβ λεψ η , πρέπει να προ ε-

τοιμ ά ζει ό σ ο το δυνα τό π ερισ σ ό τερο πνευμ α τικά , υλ ικά κα ι

ορ γα νω τικ ά τις μ ά ζες του πρ ολετα ριά του για τις επερχό μ ε-

νες εξελίξεις και για το σ υμ φ έρο ν τους. Ω σ τόσ ο , τα γεγονό -

τα κα ι οι κα τασ τάσ εις πο υ απ ορρέου ν α π ' αυτά είνα ι προϊ-

όντα τω ν οικο νομ ικώ ν δυνάμ εω ν τη ς κ α π ιτα λισ τικ ή ς π α ρα -

γω γής που δρουν τυφ λά και σ α ν φ υσ ικο ί νόμ οι. Ω σ τόσ ο, α υ-

τό δεν γίνετα ι ούτε κι εδώ με μ η χα νισ τικ ό και μ ο ιρα ίο

τρ ό π ο . Γ ια τί μ πο ρέσ α μ ε ή δη να δούμ ε με μ όνο το π α ρά δειγ-

μα της οικονομικής αποσύνθεσης της φεουδαρχικής γαιο-

3 9



με τον κροεκαναστατικό τσαρισμό, θα είχε χαρακτηριστικά

σ ύγχρ ονοι κα πιτα λισ μ ού ).

Μ όνο όταν γνω ρίζου μ ε το ισ το ρικ ό π λα ίσ ιο μ έσ α σ το

οπ οίο πρέπει να δρά σ ει το κόμ μ α του πρ ολεταρ ιά τοι μ πο ρο ύ-

με πρα γματικά να κ ατανοήσ ουμ ε τη ν οργά νω σ ή του. Α υτή

σ τηρ ίζετα ι πά νω σ τα τερά σ τια ισ τορικά κ α θή κο ντα που βά-

ζει σ το πρ ολ ετα ριά το η επ ο χή τη ς πα ρα κμ ή ς του κα πιτα λι-

σ μ ού, πά νω σ τις τερά σ τιες ισ τορ ικές ευθύνες που αυτά τα

κα θή κο ντα επιβά λλο υν σ το συ νειδη τό π ρω τοπ ορ ια κό σ τράπ

μα του πρ ολ ετα ριά του . Α ντιπρ οσ ω πεύοντα ς τα σ υμ φ έροντα

του σ υνό λο υ του προλ ετα ριά του (κα ι α ντιπρο σ ω πεύο ντα ς

έτσ ι έμ μ εσ α τα σ υμ φ έρο ντα ό λω ν τω ν κα τα πιεσ μ ένω ν, το

μ έλλον της ανθρω πότητας), με βάσ η τη γνώ σ η του σ υνόλου

τη ς κοινω νία ς, το Κ όμ μ α π ρέπει να σ υγκ εντρώ σ ει σ του ς

κόλπους του ό λες τις α ντιθέσ εις με τις οποίες εκφ ρά ζονται

τα κ α θή κοντα που επιβά λλει το ίδιο το κέντρο του κοινω νι-

κού συ νόλο υ. Τ ονίσ α μ ε ή δη ότι η π ιο α υσ τη ρή επιλο γή τω ν

κο μ μ α τικώ ν μ ελώ ν σ ' ό,τι α φ ορά την κα θα ρό τητα της ταξι-

κή ς σ υνείδη σ η ς και τη ν α δκ ιμ φ ισ βή τη τη α φ οσ ίω σ η σ τη ν

υπ όθ εση της επα νά σ τα σ η ς πρ έπει να σ υμ βα δίζει με την ακα -

τάπα υσ τη σ υγχώ νευσ η σ τη ζω ή τω ν μαζώ ν που υποφ έρουν

κα ι πα λεύουν. Κ αι όλες οι προ σ πά θειες να εκπ λη ρω θεί η μ ία

πλευρά α υτώ ν τω ν α πα ιτή σ εω ν, χω ρ ίς τον αντίπο δά τη ς, κα -

τέλη γαν ανα γκα σ τικά σ ε μ ια σεκταρ ισ τική σ κλ ή ρυ νσ η τω ν

ομ άδω ν α κό μ η κι ότα ν αυτές α πα ρτίζονταν απ ό κ α λού ς επα -

να σ τά τες. (Α υτή είνα ι η β ά σ η του α γώ να πο υ ο Λ ένιν διεξή -

γα γε κα τά του «α ρισ τερισ μ ού », α πό τον οτζοβ ισ μ ό μ έχρι το

Κ ομ μ ου νισ τικό Ε ρ γιη ικ ό Κ όμ μ α Γ ερμ α νία ς κι ακ όμ α π ιο πέ-

ρα). Γ ια τί η α υσ τη ρό τη τα τω ν α πα ιτή σ εω ν απ ένα ντι σ τα

κομ μ α τικά μ έλη δεν είνα ι πα ρά ένα μέσο για να α ποκτή σ ει

σ υνείδη σ η ο λό κ λη ρ η η τά ξη του πρ ολετα ριά του (κα ι κ α τ'

επέκτα σ η όλ α τα σ τρώ μ ατα που υφ ίσ τα ντα ι τη ν εκμ ετάλ λευ-

σ η σ τον κα πιτα λισ μ ό) τω ν πρ α γμα τικώ ν της συμ φ ερό ντω ν,

για κ α θετί πο υ β ρίσ κετα ι πρα γμ α τικά σ τη β ά σ η τω ν ασ υνεί-

δητω ν ενεργειώ ν τη ς, τω ν α σ α φ ώ ν σ κέψ εω ν και σ υγκεχυμ έ-

νω ν α ισ θη μ άτω ν τη ς.

Ο ι μά ζες, όμ ω ς, μ όνο μέσα σ τη δρά σ η μ αθα ίνουν, μέσα

4 1



σ τον α γώ να σ υνειδη τοπ οιού ν τα σ υμ φ έρο ντά τους. Σ ' ένα ν

α γώ να , όχου οι κ οινω νικ οο ικ ονο μ ικ ές βά σ εις β ρίσ κοντα ι σ ε

σ υνεχή α λλ α γή και γ ι' α υτό

α λ λ ά ζ ο ιν α ό ι ά κ ο η α ο ι σ υ ν θ ή κ ε ς

κ ω τ α μ ί σ α τ η ς χ ά λ η ς . Τ ο η γετικ ό κόμ μ α του χρο λετα ριά του

μ ιιορ εί να εκπλη ρώ σ ει τη ν α π ο σ το λή του μ όνο αν σ ' α υτή

την πάλη π ρ ο π ο ρ α ϋ ΐχ ω π ά ν τ ο τ ε κ α τ ά έ ν α β ή μ α τω ν μα ζώ ν που

α γω νίζοντα ι, ώ σ τε να του ς δείχνει το δρό μ ο. Ω σ τόσ ο , πρέπει

πά ντοτε να π ρο πο ρεύετα ι κα τά ένα μόνο βή μ α , ώ σ τε να μ ένει

πά ντοτε επικ εφ α λή ς τη ς π ά λη ς τους. Η θεω ρη τική του διαύ-

γεια έχει επομ ένω ς α ξία μ όνο ό ταν δεν πα ρα μ ένει σ τη γενι-

κ ή . τη ν α π λή ο ρθό τη τα τη ς θεω ρία ς, ότα ν δεν είναι δη λα δή

μ ονά χα θεω ρη τικ ή , α λλ ά α φ ή νει πά ντοτε τη θεω ρία να φ τά -

σ ει σ το απο κορ ύφ ω μ α τη ς σ υγκεκριμ ένης ανά λυσ η ς τη ς

σ υγκεκριμ ένης κα τά σ τα σ η ς, όταν η θεω ρη τική ορ θότητα

α ντισ τοιχεί πά ντοτε σ το νόη μ α της σ υγκεκρ ιμ ένη ς κα τά-

σ τα σ η ς. Τ ο Κ όμ μ α, επομ ένω ς, πρέπει α πό τη μ ια μεριά να

δια θέτει τη θεω ρη τικ ή δια ύγεια κα ι σ ταθερ ότητα ώ σ τε να

πα ραμ ένει σ τον σ ω σ τό δρό μ ο, σε πείσ μ α όλ ω ν τω ν ταλ αντεύ-

σ εω ν τω ν μ αζώ ν, α κό μ η και δια κινδυνεύοντα ς να απ ομ ονω -

θεί πα ρο δικά . Α πό τη ν ά λλ η , όμ ω ς, πρέπει να π αρα μ ένει ευέ-

λικ το κα ι δεκτικ ό για να διδά σ κετα ι από κά θε εκδή λω σ η τω ν

μ αζώ ν, όσ ο σ υγκεχυμ ένη κι αν είνα ι, και να α να κα λύ πτει

στις μάζες τις επαναστατικές δυνατότητες που δεν έχουν ακό-

μη συνειδητοποιήσει.

Μ ια τέτοιου είδου ς πρ οσ α ρμ ογή σ τη ζω ή του σ υνό λο υ εί-

να ι α ίύ ν α χ η χ ω ρ ί ς τ η ν χ ιο α υ σ τ η ρ ή π ε ιθ α ρ χ ί α μ έ σ α σ τ ο Κ ό μ μ α .

Α ν το Κ όμ μ α δεν είνα ι ικ α νό να πρ οσ α ρμ όζει αμ έσ ω ς τη

γνώ σ η του για τη ν κα τά σ τα σ η σ τη ν α διά κο πα μ εταβ α λλόμ ε-

νη κ α τά σ τα σ η , μ ένει πίσ ω α πό τα γεγονό τα , απ ό η γετικ ό γί-

νεται κα θο δη γούμ ενο, χά νει τη ν επα φ ή του μ ε τις μ άζες και

α χ ο ό ιο ρ γ α ν ώ ν ε τ α ι. Α υτό έχει σ α ν επα κόλ ου θο ό τι η οργάνοο-

σ η πρέπει πά ντοτε να λειτουργεί με τη μ εγαλύ τερη επιμ έλεια

και α υσ τη ρό τη τα ώ σ τε να εφ αρ μ όζει σ τη ν πρά ξη α υτή τη ν

π ρο σ α ρ μ ογή αμέσοος μ όλ ις χρεια σ τεί. 'Ο μ ω ς, α υτό σ η μ α ίνει

ταυτόχρ ονα ότι α υτή η α πα ίτησ η για ευελιξία π ρέπει να

εφ α ρμ όζετα ι επίσ η ς α διά κο πα σ την ίδια την οργάνΰ)ρη . Μ ια

μ ορ φ ή οργά νω σ η ς που φ ά νηκ ε χρή σ ιμ η για σ υγκεκριμ ένους



σ τόχο υς, σ ε μια συ γκεκριμ ένη κα τά σ τα σ η , μχο ρεϊ, κάτω ακ ό

δια φ ο ρετικ ές σ υνθ ή κ ες χά λ η ς, να μ ετα τρ ο χεί σ ε κρ α γμ α τικό

εμχόδιο.

Γ ια τί είνα ι μ έσ α σ τη φ ύσ η τη ς ισ τορ ία ς να πα ρά γει πά -

ντοτε κά τι νέο. Α υτό το νέο δεν είνα ι δυ να τό να εκτιμ η θεί

α πό τα π ρ ιν με κά πο ια α λά νθα σ τη θεω ρία : πρ έπει να το α να-

γνω ρίσ ουμ ε μέσα σ τον αγώ να, σ τη ν εμβ ρυα κή του κα τάσ τα-

σ η και να το προο)θήσουμ ε σ υνειδητά σ ε γνώ σ η . Κ αθή κον

του Κ όμ μ α τος δεν είνα ι να επ ιβ ά λλει σ τις μ ά ζες ένα ν οπ ο ι-

ονδή πο τε α φ η ρη μ ένο τρό πο σ υμ περιφ ορά ς. Α πενα ντία ς πρέ-

πει να

μ α θ α ίν ε ι

α διά κ οπ α α πό το ν α γώ να κα ι τις μ εθόδο υς

πά λη ς τω ν μ αζώ ν. Ό μ ω ς, ενώ πρ οετοιμ ά ζει τις επό μ ενες

επα να σ τατικ ές ενέργειες, πρ έπει να είνα ι δρ α σ τή ρ ιο κα ι σ τη

μ ά θη σ η . Π ρέπει να κ α θισ τά σ υνειδη τό και να σ υνδέει μ ε το

σ ύνο λο τω ν επα νασ τα τικώ ν αγώ νω ν αυ τό ποι οι μ άζες επινό-

η σ α ν αυθόρμ ητα χά ρ η σ το σω σ τό ταξικό τους ένστικτο. Π ρέ-

πει, για να χρ η σ ιμ ο π ο ιή σ ο ι· μ ε τα λ όγια του Μ α ρξ, να εξηγεί

σ τις μ ά ζες τις Ιδιες το ις τις ενέργειες, ώ σ τε ό χι μ ονά χα να

εξασ φ α λίζει τη σ υνέχεια τω ν επα να σ τατικώ ν εμ πειριώ ν τον

π ρο λετα ρ ιά το υ, α λλ ά κα ι να π ρο ω θεί σ υνειδη τά κ α ι δρ α σ τή -

ρια τη ν πα ρα πέρα α νάπ τυξη α υτώ ν τω ν εμ πειριώ ν. Η ορ γά-

νω σ η π ρέπει να πρ οσ α ρμ όζετα ι σ α ν εργα λείο στο σ ύνο λο

αυτώ ν τω ν γνώ σ εω ν και τω ν ενεργειώ ν πο υ α πορρ έον ν απ ό

α υτές. Δ ια φ ο ρ ετικ ά , θα απ οσ υντεθεί α πό τη ν εξέλιξη τω ν

πρ α γμά τω ν που δεν κα τα νόη σ ε κα ι που γ ι' αυ τό δεν μ πό ρεσ ε

να ελέγξει. Γ ι' α υτόν το λό γο , κ ά θ ε δ ο γ μ α τ ισ μ ό ς σ τ η θ ε ω ρ ί α

κ α ι κ ά θ ε α χ ο λ Ι θ α Η τ η σ τ η ν ο ρ γ ά ν ω σ η ε ίν α ι κ α τ α σ τ ρ ο φ ικ ά γ ια τ ο

Κ ό μ μ α .

Γ ια τί όπ ω ς λέει ο Λ ένιν, «κά θε νέα μ ο ρ φ ή π ά λη ς,

πο υ σ υνεπά γετα ι νέου ς κινδύ νους και θυ σ ίες, "α π ο διο ρ γα νώ -

νει" α να πόφ ευκτα τις ο ρ γα νώ σ εις που δεν είνα ι προ ετοιμ α -

σ μ ένες γι' αυτή τη νέα μ ορ φ ή πάλ ης». Κ α θήκ ον του Κ όμμ α-

τος είνα ι — κ νρ ίω ς σ ' α υτό το ζή τη μ α — να δια νύει α ντόν

τον α να γκα ίο δρό μ ο ελεύθερο κα ι σ υνειδη τά , να α νανεώ νε-

τα ι π ρ ο τού ο κ ίνδυ νο ς τη ς α π ο διο ρ γά νω σ η ς κα τα σ τεί επί-

κα ιρο ς και χά ρ η σ ' αυτή του τη ν α ναδια μ όρ φ ω σ η , να επιδρά

σ τις μ ά ζες δια π α ιδα γω γώ ντα ς και πρ οω θώ ντα ς τις.

Γ ια τί τακ τικ ή κα ι ο ρ γά νω σ η δεν α π οτελού ν πα ρά τις δύο

4 3



όψ εις ενός α δια ίρετου σ υνόλο υ. Δ ε ν μ π ο ρ ο ύ μ ε ν α Ι χ ο υ μ ε κ ρ α γ -

μ α τ ικ ά α χ ο τ ε λ έ σ μ α τ α η α ρ ά μ ό ν ο κ ω σ τ ις δ ύ ο σ υ γ χ ρ ό ν ω ς .

Α ν

θέλουμ ε να έχου μ ε ακ οτελέσ μ α τα , χρ έχει να είμ α σ τε κα ι σ τα

δύο τα υτόχρ ονα σ υνεχείς κα ι ευέλικτοι, να εμμ ένουμ ε αιτο-

φ α σ ισ τικ ά σ τις α ρχές κα ι να π α ρα μ ένουμ ε α νο ικ τοί σ τις κα-

θη μ ερινές μ ετα βολές. Δ εν υπά ρχει τίποτα σ ε επίπεδο τα κτι-

κή ς ή οργά νω σ η ς που να είναι α πό μό νο του κα λό ή κ ακ ό. Η

σ χέσ η του ακ ριβώ ς με το σ ύνο λο , με τη ν τύχη τη ς προ λετα -

ρια κ ή ς επα νά σ τα σ η ς, κά νει σ ω σ τή ή λα θεμ ένη μ ια ιδέα, ένα

μ έτρο κ λπ . Γ ι" α υτό ο Λ ένιν, για π α ρά δειγμ α , μετά τη ν πρώ -

τη ρώ σ ικ η επα νά σ τα σ η , πο λέμ η σ ε το ίδιο αμ είλικτα τόσ ο

εκείνου ς που ήθελα ν να εγκα τα λείψ ου ν τη ν πα ρα νομ ία σ α ν

δή θεν α νώ φ ελη και σ εκτα ρ ισ τικ ή , όσ ο κα ι εκείνου ς που πα -

ρα δομ ένοι ολ οκ λη ρω τικά σ την πα ρα νομ ία α πέρρ ιπταν τις

δυνατότητες που π ρο σ φ έρει η νομ ιμ ότη τα . Γ Γ αυ τό είχε την

ίδια ορ γισ μ ένη π εριφ ρό νη σ η κα ι για τη ν ο λικ ή α πο ρρ όφ η -

σ η α πό τον κο ινοβ ου λευτισ μ ό όσ ο κ αι για τον εξα ρ χή ς α-

ντικοινοβοϋλευτισμό.

Ο Λ ένιν όχι μ όνο δεν υπ ή ρξε ποτέ π ολιτικ ός ο υτοπ ισ τή ς,

α λλ ά δεν έτρεφ ε ποτέ του ψ ευδα ισ θή σ εις για το α νθρ ώ π ινο

υλ ικό τη ς επο χή ς του. «θέλο υμ ε», έλεγε σ τη ν πρ ώ τη η ρω ική

περίοδο της νικηφόρας προλεταριακής επανάστασης, «να

εγκαθιδρύσ ουμ ε το σ ο σ ια λισ μ ό μ ε ανθρώ που ς που έχουν με-

γα λώ σ ει, βρο μ ισ τεί κα ι δια φ θα ρεί α π ' τον κα πιτα λισ μ ό , πο υ

γ ι' α υτό α κρ ιβ ώ ς όμ ω ς έχου ν α τσ α λω θεί α π ' α υτόν για τον

α γώ να ». Ο ι τερά σ τιες α π α ιτήσ εις πο υ η λενινισ τικ ή ιδέα για

τη ν οργά νω σ η επιβ ά λλ ει σ τους επα γγελμ α τίες επα νασ τά τες,

δεν έχου ν σ την π ρα γμ α τικότη τα τίπ οτα το ουτοπ ικό . Ο ύτε,

φ υσ ικά , και τίποτα α πό τον επιφ α νεια κό χα ρα κτή ρα της κα -

θη μ ερινής ζω ή ς, τη ς δοσ μ ένη ς πρ α γμ α τικό τη τα ς, που κ ολλ ά -

ει σ τον εμ πειρισ μ ό . Η λενινισ τικ ή ο ργά νω σ η είνα ι η ίδια

δια λεκ τική , επο μ ένω ς ό χι μ όνο π ροϊόν μ ια ς δια λεκ τικ ή ς

ισ τορ ικ ή ς εξέλιξη ς, α λλά τα ιτόχρ ο να είνα ι κα ι ο σ υνειδη -

τός τη ς πρ ω τεργά τη ς, καθώ ς κα ι

η Ι δ ι α ε ίν ω τ α υ τ ό χ ρ ο ν α π ρ ο ϊ-

ό ν κ ω π ο ψ α γ ω γ ό ς τ ο υ ί δ ι ο υ τ ο υ ε α υ τ ο ύ τ η ς .

Ο ι ά νθρω πο ι κά-

νου ν οι ίδιοι το κ όμ μ α τους. Χ ρειά ζεται να έχουν ένα ν υψ η -

λό βα θμό τα ξικ ή ς σ υνείδη σ η ς και α φ οσ ίω σ η ς για να ήέλουν

4 4



και να μ χορο ύν να συμ μ ετά σ χουν σ τη ν οργάννοση. Π ρα γμα -

τικ ο ί εκα γγελμ α τίες εκα να σ τάτες, όμ ω ς, θα γίνο υ ν μ όνο μ έ-

σ α στην ορ γάνω σ η και μέσω της οργά νω σ η ς. Ο ιακ ω βϊνος

ηου σ υμ μ α χεί με την επα να σ τα τικ ή τά ξη , δίνει μ ορ φ ή κα ι

δια ύγεια σ τις ενέργειες της τά ξη ς με τη ν α ποψ α σ ισ τικότητά

του, τη ν ικ α νό τητά του για δρ ά σ η , τις γνώ σ εις και τον εν-

θο υσ ια σ μ ό του . Ε ίνα ι όμ<ος π ά ντοτε το κο ινω νικ ό Ε ίνα ι της

τά ξη ς, η τα ξικ ή σ υνείδη σ η πο υ α πο ρρ έει α π ' αυ τό, που κα-

θο ρίζουν το π εριεχόμ ενο και τη ν κα τεύθυνσ η τω ν πρ ά ξεω ν

του. Δ εν πρ όκ ειτα ι για τη ν εκπ ρο σ ώ π η σ η τη ς τά ξη ς, αλλ ά

για το απ οκ ορ ύφ ω μ α τη ς δρ ά σ η ς τη ς ίδια ς τη ς τά ξη ς. Τ ο

Κ όμ μ α π ου κ α λείτα ι να ηγη θεί τη ς π ρο λετα ρια κή ς επα νά-

σ τασ η ς δεν πα ρο υσ ιά ζετα ι πα νέτοιμ ο να εκπ λη ρ ώ σ ει τη ν

αποστολή του: ο ύ τ ε κ ι α υ τ ό ε ίν α ι, α λ λ ά γ ίν ε τ α ι. Κ αι η δια δικα -

σ ία της γόνιμ η ς α λλ η λεπίδρ α σ η ς μ εταξύ Κ όμ μ ατος και τά-

ξης επα ναλα μ βά νεται — φ υσ ικά α λλα γμένη — σ τη σ χέσ η

του Κ όμ μ α τος και τω ν μ ελώ ν του. Γ ια τί όπ ω ς λέει ο Μ αρ ξ

σ τις θέσεις του για τον Φ όυερμ π α χ: «Η υ λισ τικ ή διδα σ κα λία

ότι οι ά νθρ ω ποι είνα ι π ρο ϊόντα τω ν σ υνθ η κώ ν και της αγω -

^ ς κα ι ότι επο μ ένω ς οι ά νθρ ω ποι που έχου ν α λλ ά ξει είνα ι

πρ οϊόντα άλλ ω ν σ υνθηκ ώ ν και α λλα γμένης αγω γής ξεχνά

ότι τις σ υνθή κες τις α λλά ζου ν α κ ριβ ώ ς οι ά νθρω ποι κα ι ότι

πρέπει να δια πα ιδα γω γη θεί κι ο ίδιος ο δια πα ιδα γω γη τής.» Η

λ ε ν ιν ι σ τ ικ ή α ν τ ίλ η ψ ιι γ ια τ ο Κ ό β Μ α ε ά α / η π ιο β ία ιη ΰ ή ^η ΐιε τ ο ν

μ η χ α ν ισ τ ικ ό κ ω μ ο ιρ α ίο ε κ χ υ δ α ϊσ μ ό τ ο υ μ α ρ ξ ισ μ ο ύ . Α π οτελεί

την π ρ α κ τικ ή εφ α ρμ ογή τη ς π ιο γνή σ ια ς ου σ ία ς του, της πιο

βα θιά ς τά σ η ς του: «Ο ι φ ιλό σ οφ οι μ ονά χα ε ξ η γ ο ύ σ α ν διά-

φ ορ ου ς τρό π ο υς το ν κό σ μ ο , το ζή τημ α όμα>ς είνα ι να τον

α λ λ ά ζ ο υ μ ε -.

5



για την επανάσταση του 1847

{κ ρ ιν

οκό την αχοφασιστιιτή

επανάσταση) ή του 1848 {μ ε τ ά τ η ν ή τ τ α της επανάστασης),

ξεφ εύγει α να γκα σ τικά α χό το σ τενό πλ α ίσ ιο τω ν ρ ώ σ ικω ν

πρ οβ λη μ ά τω ν. Η λύσ η δεν μ πο ρεί να βρ εθεί πα ρά μό νο αν

έχει λυθεί το πρ όβ λη μ α του β α σ ικο ύ χα ρ α κ τή ρα τη ς επο χή ς

μ ας. Τ ο ακό μ η π ιο σ τενό, ουσ ια σ τικά ρώ σ ικο ερώ τημ α α ν,

δη λα δή , η επα νάσ τα σ η του 1905 ή τα ν α σ τική ή πρ ολετα ρια -

κή επα νάσ τα σ η , και αν η πρ ολ ετα ρια κή επα νασ τα τική συμ -

περιφ ορά τω ν εργατώ ν ήτα ν σ ω σ τή ή «λαθεμένη», δεν μπ ο-

ρεί επίσ η ς να α πα ντη θεί πα ρά μ όνο σ ' α υτό το πλα ίσ ιο.

Ω σ τό σ ο , και μ όνο το γεγονό ς ότι α υτό το ερώ τη μ α δια τυπώ -

θη κε τόσ ο δυναμ ικά δ είχνει σ ε ποια κ α τεύθυνσ η πρ έπει να

ψ άξουμ ε για τη ν α πά ντη σ η . Γ ια τί ο δια χω ρισ μ ός α νάμ εσ α

σ τα δεξιά και τα α ρισ τερά σ το εργα τικό κ ίνη μ α α ρχίζει ό λο

κα ι πιο π ολ ύ, ακ όμ α κι έξω α πό τη Ρ ω σ ία , να π α ίρνει τη

μ ορ φ ή μ ιας σ υζήτησ η ς γύρω α πό τον γενικό χα ρα κτή ρα της

επο χή ς. Μ ιας σ υ ζήτη σ η ς σ χετικ ά μ ε το α ν ορ ισ μ ένα ο ικο -

νομ ικά φ α ινόμ ενα π ου εκδη λώ νοντα ι ό λ ο κα ι πιο κ α θαρ ά

(σ υσ σ ώ ρευση του κεφ αλα ίου, αυ ξανόμενη σ πο υδα ιότη τα τω ν

μ εγάλω ν τρα πεζώ ν, α π ο ικ ιο π ο ίη σ η κλ π.) είναι μ ονά χα π ο-

σ οτικ ές βα θμ ίδες τη ς «φ υσ ιολο γική ς» α νά πτυξη ς του κα πι-

τα λισ μ ο ύ ή α ν προο ιω νίζουν τον ερχο μ ό μ ιας νέας επο χή ς

του κ α πιτα λισ μ ού, του ιμ περια λισ μ ού. Γ ια το α ν οι πόλ εμο ι

πο υ γίνο νται ό λο κα ι π ιο σ υ χνο ί μετά α π ό μ ια περίοδο σ χε-

τικ ή ς ειρή νη ς (πό λεμο ς τω ν Μ πό ερς, ισ πα νοα μ ερικά νικο ς

και ρω σ οία πω νικό ς πό λεμ ος κλ π. ) πρ έπει να θεω ρο ύνται σ α ν

«τυχα ίοι» ή « επεισ οδια κοί» , ή α ν εμφ α νίζοντα ι σ α ν τα πρώ -

τα δείγμ α τα μ ιας περιόδο υ όλο κα ι πιο βία ιω ν πολέμ ω ν. Γ ια

το αν, τελικά , η α νά πτυξη του κα πιτα λισ μ ού μ πα ίνει μ ' αυ-

τόν τον τρό π ο σ ε μια νέα φ ά σ η : οι πα λιές μ έθοδοι πά λη ς του

πρ ολ ετεφ ιά του α ρκ ούν για την πρ οώ θη σ η τω ν τα ξικώ ν του

σ υμ φ ερόντω ν σ ' αυτές τις δια φ ορ ετικές σ υνθή κες; Μ ήπ ω ς

γΓ αυτό οι νέες μ ορ φ ές τη ς π ρ ολεταρ ια κ ή ς ταξικ ή ς πά λη ς,

πο υ εμ φ α νίσ τη κα ν πρ ιν κα ι κα τά τη διά ρκ εια τη ς ρώ σ ικη ς

επα νά σ τα σ η ς (μ α ζική α περγία , ένοπ λη εξέγερσ η ) είναι γε-

γο νό τα απ λά τοπ ικ ή ς, ειδική ς σ η μ α σ ία ς, ίσ ω ς μ ά λισ τα κ αι

«λά θη» κα ι «α ποκλίσ εις», ή πρέπει να τα θεω ρή σ ει Κ α νείς

4 8



σ α ν τις χρώ τες, αυθό ρμ η τες α χόκ ειρες τω ν μ α ζώ ν, που ε*ι-

χειρο ύν, με ένα σ ω σ τό τα ξικ ό ένσ τικ το, να πρ οσ α ρμ όσ ου ν

τη δράσ η τους σ τη ν παγκόσ μ ια κα τάσ τασ η;

Ε ίναι γνω σ τή η π ρα κτική α πά ντη σ η του Λ ένιν σ ' α υτό το

σ υναφ ές σ ύνο λο ερω τημ άτω ν. Ε κφ ρά ζεται με τον πιο κα θαρ ό

τρόπο στο ακόλουθο γεγονός: μόλις μετά τη συντριβή της

ρώ σ ικη ς επα νά σ τα σ η ς, ό τα ν οι θρ ή νοι τω ν μ ενσ εβ ίκω ν πο ι

κ α τη γορ ούσ α ν του ς ρώ σ ου ς εργά τες ότι το είχα ν «π α ρα κά -

νει» δεν είχα ν ακ όμ η κ οπά σ ει, ο Λ ένιν ά ρχισ ε σ το σ υνέδριο

τη ς Σ του τγάρ δη ς το ν α γώ να για την κα θα ρό τη τα και τη σ α -

φ ή νεια τω ν θέσεω ν τη ς Β " Δ ιεθνού ς μ πρ οσ τά σ το ν επικείμ ε-

νο κίνδυ νο ενός ιμ π ερια λισ τικ ού π α γκόσ μ ιου π ολ έμο υ και

προσ πά θη σ ε να τις επη ρέα σ ει πρ ος την κατεύθυ νσ η τ ο υ τι

έ κ ρ α ι ε να γ ίν α ε ν ά ν τ ια α ' α υ τ ό ν τ ο ν π ό λ ε μ ο . Ο ι τρο π οπ ο ιή σ εις

τω ν Λ ένιν-Ρ όζα Λ ούξεμ πο υργκ έγινα ν δεκτές σ τη Σ τουτγά ρ-

δη και α ργότερα επικυ ρώ θη κα ν απ ό το συ νέδρια της Κ οπ εγ-

χά γη ς και τη ς Β α σ ιλεία ς. Α υτό σ η μ α ίνει ότι η Β " Δ ιεθνή ς

παραδέχθηκε επίσημα τον κίνδυνο ενός ιμπεριαλιστικού

πα γκόσ μ ιου π ολέμ ου που πλ η σ ία ζε και τη ν α νάγκη να αγω -

νισ τεί το πρ ολετα ριά το επα να σ τατικά ενά ντιά του . Α π* ό ,τι

φ α ίνετα ι, λο ιπ ό ν, ο Λ ένιν δεν υπ ή ρξε μ όνος του σ ' αυτό το

ζήτη μ α . Ο ύτε όταν θεω ρεί τον ιμ περια λισ μ ό , απ ό ο ικ ονομ ι-

κή άποψ η, σ α ν νέα φ άσ η του κα πιταλισ μο ύ. Ο λόκ λη ρη η

Α ρ ισ τερά , ακ όμ η κ α ι τμ ή μ α τα του Κ έντρο υ κα ι της δεξιά ς

πτέρυγα ς της Β ' Δ ιεθνούς α να γνώ ρ ισ α ν τη ν ύπ α ρξη τω ν ο ι-

κο νομ ικώ ν πρ α γμα τικο τή τω ν που α πο τελού ν τη β άσ η του

ιμ περια λισ μ ού . Ο Χ ίλφ ερντινγκ π ρο σ πά θη σ ε να δώ σ ει μ ια

οικ ονο μ ικ ή θεω ρία α υτώ ν τω ν νέω ν φ α ινομ ένω ν, κα ι η Ρ όζα

Λ ούξεμ πουρ γκ κ ατάφ ερε, μ ά λισ τα , να α ναπ α ρα σ τή σ ει το ο ι-

κονομικό συνολικό σύμπλεγμα του ιμπεριαλισμού σαν

α ναγκ α ία σ υνέπεια του πρ οτσ ές α ναπ α ρα γω γής σ τον κ α πι-

τα λισ μ ό. Κ α τά φ ερε να περιλά βει οργα νικ ά τον ιμ περια λισ μ ό

σ τη θεω ρία της ισ τορ ία ς του ισ τορ ικού υλ ισ μ ού και να δώ -

σ ει, έτσ ι, ένα σ υγκεκριμ ένο ο ικ ονο μ ικ ό θ εμέλιο σ τη «θεω ρία

της κα τά ρρ ευσ η ς». Κ ι ω σ τόσ ο, ότα ν τον Α ύγουσ το του 1914

— και πο λύ α ργότερα α κό μ η — ο Λ ένιν βρέθηκε μό νος του

με τη ν ά π οψ ή του απ έναντι σ τον πα γκό σ μ ιο π όλ εμ ο, αυ τό



δεν έγινε τυχα ία . Η α χομ όνω σ ή του εξηγείτα ι α κόμ η λιγότε-

ρο με ψ υ χολ ο γικ ά ή η θικ ά εχιχειρ ή μ α τα , ότι, τά χα . χ ο λλ ο ί

ά λλ οι που είχα ν χροη γοΰμ ενα κρίνει κι α υτοί σ ω σ τά τον ι-

μττεριαλισμ ό, τα λα ντεύοντα ν τώ ρα α πό «δειλία» κ λπ . "Ο χι̂

Ο ι

τ ο κ ο θ ε τ ή α α ς τ ω ν δ ια φ ό ρ ω ν σ ο σ ι α λ ισ τ ικ ώ ν ρ ε ο β ά τ ω ν τ ο ν Α ό -

γ ρ ο σ τ ο τ ο υ 1914 υ κ ή ρ ξ α ν ο ι ά ^ιε σ ε ζ κ α ι α ν τ ικ ε ιμ ΐν ι κ ίς σ υ ν έ χ ε ιε ς

τ η ς μ έ χ ρ ι τ ό τ ε θ ε ω ρ η τ ικ ή ς , τ α κ τ ικ ή ς κ λ π . σ τ ά σ η ς τ ο ^ς .

Η λενινισ τικ ή α ντίλη ψ η για τον ιμ π ερια λισ μ ό είνα ι, κα τά

πα ρά δοξο φ α ινομ ενικ ά τρό π ο, απ ό τη μ ια ένα σ η μ α ντικό θε-

ω ρη τικ ό κα τόρθω μ α κι α πό τη ν ά λλ η π εριέχει, σ α ν καθα ρά

οικ ονο μ ικ ή θ εω ρία , λίγα π ρα γμ α τικά νέα σ τοιχεία . Σ τη ρίζε-

ται σ το ν Χ ίλφ ερντινγκ κα τά κ ά π ο ιο ν τρό π ο κα ι, α πό κα θα ρά

ο ικ ονο μ ικ ή ά π οψ η , δεν α ντέχει, ό σ ο ν αφ ορ ά το β άθος κα ι το

μ εγαλείο σ τη σ ύγκ ρ ισ η με τη θα υμ άσ ια σ υνέχισ η α πό τη Ρ ό-

ζα Λ ούξεμ πουργκ της θεω ρία ς τη ς α ναπ α ρα γω γής του Μ αρ ξ.

Η α νω τερό τη τα του Λ ένιν σ υνίσ τα τα ι σ το ότι κα τάι; ιρε — κι

α υτό αποτελεί ένα θεω ρη τικ ό επίτευγμ α πο υ δεν έχει όμ ο ιό

του — να

σ υ ν δ έ ε ι μ ό ν ιμ α κ α ι σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν α τ η ν ο ικ ο ν ο μ ικ ή Θ ε ω -

ρ ί α τ ο υ ιμ π ε ρ ι α λ ισ μ ο ύ μ ε ό λ α τ α π ο λ ιτ ικ ά π ρ ο β λ ή μ α τ α τ η ς σ η ·

μ ε ρ ι ν ή ς ε π ο χ ή ς

και να κα θισ τά το π εριεχόμ ενο τη ς οικονο μ ί-

ας αυ τής τη ς νέας φ ά σ η ς κα θοδ η γητικό νήμ α όλω ν τω ν σ υ-

γκεκρ ιμ ένω ν πρ ά ξεω ν σ τον π ερίγυρο π ου δια μ ορ φ ω νότα ν με

α υτόν τον τρόπο. Γ ι' αυτό α πο ρρίπ τει, για π α ρά δειγμα , σ τη

διάρκεια του πολέμου ορισμένες ακραία αριστερές αντιλή-

ψ εις πολ ω νώ ν κομ μ ουνισ τώ ν σ α ν α ντιλή ψ εις «ιμ π ερια λισ τι-

κού οικο νομ ισ μ ού ». Γ Γ αυ τό κορ υφ ώ νεται ο αγώ νας του

ενάντια σ τη ν αντίλη ψ η του Κ ά ου τσ κι για τον «υ περ-ιμ περι-

α λισ μ ό» , μια θεω ρία που έλπ ιζε σ τη δη μ ιο υρ γία ενός πα γκό -

σ μ ιου ειρ η νικ ο ύ τρα σ τ του κεφ οιλα ίου, όπ ου ο π α γκό σ μ ιος

π ό λεμ ο ς είνα ι ένα ς δρ όμ ος «τυχα ίος» κα ι μ ά λισ τα ούτε κα ν

«σοασ τός», κα θώ ς ο Κ ά ουτσκι χω ρίζει την οικονομ ία του

ιμ π ερια λισ μ ού α πό τη ν πο λιτικ ή του . Σ ίγου ρα η θεω ρία του

ιμ π ερια λισ μ ού τη ς Ρ όζας Λ ούξεμπ ου ργκ (κα ι του Π ά νεκο υκ

κα θώ ς κα ι ά λλ ω ν αρ ισ τερώ ν) δεν είνα ι ο ικ ο νο μ ϊσ τικ η με τη

σ τενή, κ υρ ιολ εκτικ ή σ η μ α σ ία του όρο υ. Ό λ ο ι, κ αι ιδια ίτε-

ρα η Ρ όζα Λ ού ξεμ πο υρ γκ, υπο γρα μ μ ίζου ν α κρ ιβ ώ ς τις σ τιγ-

μές εκείνες της οικονομίας του ιμπεριαλισμού, όπου^γυρνά-



ει αναγκιχστικά σ το χο λιτικ ό (α χο ικ ιο χο ίη σ η , χο λεμ ικ ή βιο-

μ η χανία κλπ .). Ω σ τόσ ο, ο σ υνδυασ μ ός αυ τός δεν σ υγκεκρι-

μ ενοπ οιείτα ι. Δ η λα δή , η Ρ όζα Λ ού ξεμ πο υρ γκ δ είχνει με

ασύγκριτο τρόπο ότι, σαν επακόλουθο της διαδικασίας συσ-

σ ώ ρευσ η ς, το πέρα σ μ α σ τον ιμ περια λισ μ ό, τη ν επο χή τη ς

π ά λη ς για τις α π οικ ια κές αγο ρές και τις πρώ τες ύλες, για τις

δυνα τότητες εξα γω γής κεφ α λα ίου κ λπ ., έχει κα τα σ τεί α ναπ ό-

φ ευκ το, ότι α υτή η επ ο χή — η τελευτα ία φ ά σ η του κα πιτα -

λισ μ ο ύ — πρ έπει να είνα ι επ ο χή π α γκό σ μ ιω ν π ολ έμ ω ν.

Έ τσ ι, όμ ω ς, θεμ ελιώ νει μ ονά χα τη θεω ρία

ο λ ό κ λ η ρ η ς

της

επο χή ς, τη θεω ρία α υτού του σύ γχρο νο υ ιμ περια λισ μ ού

γ ε ν ι -

κ ά .

Δ εν κα τόρ θω σ ε να βρει ού τε εκείνη τη μ ετά βα σ η α πό

αυτή τη θεω ρία σ τις σ υγκ εκρ ιμ ένες απ α ιτήσ εις τη ς σ τιγμ ή ς.

Η μ προ σ ού ρα της του « Ιου νίου » δεν είνα ι σ ε κα μ ιά περί-

πτιοσ η, σ τα σ υγκ εκριμ ένα τμ ή μ α τά τη ς, ανα γκα ία σ υνέπεια

της «σ υσ σ ώ ρευσ ης του κεφ αλα ίου». Η θεω ρη τική ορθ ότητα

με την οποία έκρινε ολόκληρη την εποχή δεν συγκεκριμε-

νοπ οιείτα ι σ ε κα θα ρή γνώ σ η εκείνω ν τω ν σ υγκ εκρ ιμ ένω ν κ ι-

νη τή ριω ν δυνάμ εω ν που η μ α ρξισ τική θεω ρία έχει κα θή κο ν

να εκτιμ ή σ ει κα ι να εκμ ετα λλευτεί με επα να σ τατικό τρόπο.

'Ο μ ίος, η α νω τερότητα του Λ ένιν σ ' α υτό το σ η μ είο σ ε

κοψ ιά περίπτίοσ η δεν μ πορεί να εξη γη θεί με το σ ύνθ η μ α μ ια ς

«π ολιτικ ή ς ιδιοφ υΐα ς», μ ια ς «πρα κτική ς διορα τικότητας»

κλπ . Π ρόκειται π ερισ σ ό τερο για

μ ι α κ α θ α ρ ά θ ε ω ρ η τ ικ ή α ν ω -

τ ε ρ ό τ η τ α

(ος προς την εκτίμηση του

σ υ ν ο λ ικ ο ύ π ρ ο τ σ έ ς .

Γ ια τί

δεν υπ ά ρχει ούτε μια πρ α κτική α πό φ α σ η σ ' ολ όκ λη ρη τη

ζω ή του πο υ να μ η ν ή τα ν α κρ ιβώ ς η α ντικ ειμ ενικ ή κα ι λο -

γικ ή σ υνέπεια τη ς θεω ρ η τικ ή ς του το π ο θέτησ η ς. Κ αι το γε-

γονό ς ότι το θεμελιώ δες α ξίω μ α α υτής τη ς τοπ ο θέτη σ η ς εί-

ναι η απ α ίτησ η τη ς σ ιγκ εκρ ιμ ένη ς ανά λυ σ η ς τη ς σ υγκεκρ ι-

μ ένη ς κ α τά σ τα σ η ς μ όνο σ τα μ ά τια τω ν μ η δια λεκτικά σ κε-

πτόμ ενω ν παρ α πέμπ ει το ζή τη μ α σ την πρ α κτική τη ς

«ρεαλιστικής πολιτικής».

Γ ια τ ο μ α ρ ξ ι σ τ ή η σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν η α ν ά -

λ υ σ η τ η ς σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν η ς κ α τ ά σ τ α σ η ς δεν α ποτελεί α ντίθεσ η

σ τη ν «κ α θα ρή » θεω ρία , αντίθετα , μ ά λισ τα , α π ο τ ε λ ε ί τ ο α π ο -

κ ο ρ ύ φ ω μ α τ η ς γ ν ή σ ι α ς θ ε ω ρ ί α ς ,

σ η μ είο όπ ου η θεω ρία βρ ί-

5 1



σ κει τη ν χρα γμ α τικ ή τη ς εκιιλή ρω σ η , όκ ου γι' αυ τό μ η α τρέ-

Λ εται σ ε χρά ξη .

Α υτή η θεω ρ η τικ ή α νω τερό τη τα σ τη ρ ίζετα ι σ το γεγονό ς

ότι, ανάμ εσ α σ ' όλ ου ς τους δια δόχου ς του Μ α ρξ, ο Λ ένιν

υχή ρξε αυ τός του ο χοΐο υ η α ντίλη ψ η ηα ρα μ ορφ ώ θηκ ε λιγό-

τερο α πό τις φ ετιχισ τικ ές κ α τηγο ρίες του κ α χιτα λισ τικ ο ϋ

του κ εριβ ά λλ οντος. Γ ια τί η α π ο φ α σ ισ τικ ή α νω τερό τη τα τη ς

οικο νομ ία ς του Μ α ρξ σ ε σ χέσ η μ ' όλ ες εκείνες χου π ρο η γή -

θη κ α ν και α κ ολο ύθη σ α ν έγκειτα ι σ το ότΓ α κ όμ η κα ι για τα

π ιο π ερίπ λο κ α ζητή μ α τα , όπ ου κα νείς πρέπει να δου λέψ ει με

πρώ τη μ α τιά μ ε τις πιο κα θα ρές ο ικ ο νο μ ικ ές κ α τηγο ρίες

(ά ρα κα ι τις π ιο φ ετιχισ τικ ές) , αυτή κα τόρθω σ ε μ εθοδικά να

δώ σ ει σ το π ρ ό β λη μ α μ ια τέτοια τρ ο π ή πο υ, πίσ ω α πό τις

«κ αθα ρά ο ικονο μ ικές» , κα τηγο ρ ίες να εμ φ α νίζονται σ τις δια-

δικ α σ ίες α νά π τυξή ς τους εκείνες οι τάξεις, τω ν οπ οίω ν εκ-

φ ρά ζου ν αυ τό το κοινω νικ ό Ε ίνα ι. (Α ς σ κεφ τεί κα νείς τη δια-

φορά ανάμεσα

σ τ ο

σ τα θερό κα ι το μ ετα β λη τό κεφ ά λα ιο σε

α ντίθεσ η με τη ν κ λα σ ικ ή διά κ ρ ισ η α νάμ εσ α σ ε π ά γιο κ αι

κ υκ λο φ ορ ού ν κεφ ά λα ιο. Μ ο νά χα μ ' α υτές τις δια κ ρίσ εις

π ρο β ά λλ ει η τα ξικ ή διά ρθ ρω σ η τη ς α σ τικ ή ς κ οινω νία ς. Η

δια τύπ ω σ η του πρ οβ λή μ α τος της υπ ερα ξία ς απ ό τον Μ αρ ξ

απ οκά λυψ ε ή δη τη ν τα ξική διασ τρω μ άτω σ η ανάμ εσα σ τη ν

α σ τικ ή τάξη και το π ρο λετα ριά το. Η α ύξη σ η του σ τα θερού

κεφ α λα ίου δείχνει α υτή τη σ χέσ η μ έσ α σ τη δυνα μ ική σ υ-

νά ρ τη σ η το ι π ρο τσ ές α νά πτυξης ο λό κ λη ρ η ς τη ς κο ινω νία ς

και α πο κα λύπ τει τα υτόχρο να την π ά λη τω ν δια φ όρ ω ν ομ ά-

δω ν του κ εφ α λα ίου για το μ οίρα σ μ α τη ς υπερα ξία ς).

Η θεω ρία του ιμ περια λισ μ ού του Λ ένιν είνα ι λιγό τερ ο θεω -

ρία τη ς ο ικ ο νο μ ικ ά α να γκ α ία ς δη μ ιουργία ς κα ι τω ν ο ικ ο νο -

μ ικώ ν τη ς φ ρα γμώ ν — όπ ω ς είναι γιο τη Ρ όζα Λ ούξεμ κο υργκ.

Ε ίνα ι η θεω ρία τω ν σ υγκεκρ ιμ ένω ν τα ξικώ ν δυνάμ εω ν που

εξαπ ολύ οντα ι α πό το ν ιμ π ερια λισ μ ό και δρου ν σ ' α υτόν. Ε ί-

να ι 7 ία ο ρ ίο Γ/τς

σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν η ς π α γ κ ό σ μ ια ς κ α τ ά σ τ α σ η ς η ο υ

δ η μ ιο υ ρ γ ή θ η κ ε α χ ό τ ο ν ιμ χ ε ρ ι α λ ισ μ ό .

'Ο ταν αναλύ ει τη ν ου-

σ ία του μ ονοπ ω λια κ ού κ α πιτα λισ μ ού, τον ενδια φ έρει κα τά

κ ύ ρ ιο λ ό γο α υτή η σ ι εγκεκριμ ένη π α γκό σ μ ια κ α τά σ τα σ η κα ι

η τα ξική διά τα ξη τω ν σ τρω μ άτω ν που α πο ρρέουν α π ' αυτή:



ηώ ς μ ο ιρ ά σ τη κ ε (Ιο Γ&αο ο κ ά ο μ ο ς α χό η ς μεγά λες απ οικια -

κές δυνά μ εις, πώ ς α λλ ά ζει η εσ ω τερική τα ξικ ή δια σ τρω μ ά -

τω σ η της ασ τικ ή ς τά ξης κα ι του π ρο λετα ριά του μ έσ α α π ό

τη ν κίνη σ η σ υγκέντρω σ η ς του κεφ αλ αίου (καθαρά πα ρα σ ι-

τικά σ τρώ μ α τα εισ οδ η μ α τιώ ν, εργα τικ ή α ρισ τοκ ρα τία κλπ .)

και κυρ ίω ς πώ ς η εσ ω τερική κίνη σ η του μ ονοπ ω λια κο ύ κα-

π ιταλισ μ ού, εξαιτίεις του α κα νό νισ του ρυ θμ ού σ τις διά φ ορες

χώ ρες, κα θισ τά κ αι πά λι ξεπερα σ μ ένα τα πρ όσ κα ιρα ειρη νι-

κά μο ιρά σ μ ατα τω ν «π εριοχώ ν σ υμ φ ερόντω ν» και άλ λου ς

σ υμ βιβ α σ μ ούς και ω θεί σ ε σ υγκ ρούσ εις πο υ μ όνο μ ε τη βία ,

με τον πόλεμο μπορούν να λυθούν.

Ε νώ κα θο ρίζετα ι η ουσ ία του ιμ περια λισ μ ού σ α ν μο νοπω -

λια κού κ α π ιτα λισ μ ού κα ι ο πό λεμ ός του σ α ν α να γκα ία εξέ-

λ ιξη κα ι έκφ ρ α σ η α υτής τη ς τάσ η ς για π ιο μ εγά λη σ υγκ έν-

τρω σ η , για το α πό λυ το μ ο νοπ ώ λιο , γίνετα ι ξεκά θα ρη η διά -

τα ξη τω ν σ τρω μ άτω ν τη ς κο ινω νία ς σ τη σ χέσ η τους μ ' αυ-

τόν τον π όλεμ ο . Α π οδείχνετα ι ότι είνα ι α φ ελή ς α υταπ ά τη να

φ α ντά ζετα ι κα νείς, όπ ω ς ο Κ ά ου τσ κι, ότι τμ ή μ α τα τη ς α σ τι-

κής τάξης που δεν «ενδιαφέρονται» άμεσα για τον ιμπερια-

λισ μ ό και πο υ κα μ ιά φ ορ ά μ ά λισ τα «α δικο ύντα ι» α π ' α υτόν,

είνα ι δυνα τό να κ ινη τοπ ο ιη θο ύ ν ενα ντίον του . Η μ ονο πω λι-

α κή α νά πτυξη πα ρα σ ύρ ει μ αζί της ό λη τη ν α σ τικ ή τά ξη κ αι

β ρίσ κει μ ά λισ τα σ τη ρ ίγμ α τα ό χι μ όνο μ έσ α σ το υς μικρ οα -

σ τούς, πο υ έτσ ι κι (ιλλιώ ς τα λα ντεύονται κά ντα , α λλ ά α κόμ η

κα ι σ ε τμ ή μ α τα του π ρο λετα ριά του (αν κα ι μ όνο πα ρο δικά ).

Ω σ τόσ ο δεν είναι σ ω σ τό να ισ χυρ ίζεται κα νείς, όπ ω ς κά νουν

οι επα γγελμ α τίες σ κ επτικ ισ τές, ότι το επ α να σ τατικ ό προλε-

τα ριά το θα απ ομ ονώ νοντα ν σ τη ν κο ινω νία επ ειδή α πο ρρ ί-

πτει α μ είλικτα τον ιμ π ερια λισ μ ό . Η εξέλιξη τη ς κ α πιταλι-

σ τικ ή ς κοινω νία ς είνα ι πά ντοτε α ντιφ α τικ ή , κινείται μ έσα

α πό τις α ντιθέσ εις. Γ ια π ρώ τη (ρορά σ τη ν ισ τορ ία , ο μονο -

πω λια κός κα πιτα λισ μ ός δη μ ιουρ γεί μ ια πα γκό σ μ ια ο ικονο-

μ ία με τη ν πρ α γμ α τικ ή έννοια του όρ ου . Ο πό λεμ ός του , ο

ιμ π ερκ ιλισ τικ ό ς π ό λεμ ος, είναι επομ ένω ς ο πρώ τος π α γκό -

σ μ ιος πό λεμο ς με την πιο α υσ τη ρή σ η μ α σ ία τη ς λέξη ς. Α υτό

σ η μ α ίνει πρ ώ τα α π" ό λα ότι για π ρώ τη φ ορ ά σ τη ν ισ το ρία ,

τα έθνη που υφ ίσ τα ντα ι την κα τα πίεση κα ι την εκμ ετά λλευ-

5 3



σ η α πό τον καπ ιτ(χλισ μ ό δεν βρ ίσ κονται πια α πο μ ονω μ ένα

σ το ν αγώ να κα τά τω ν κα τα πιεσ τώ ν του ς, αλλά ότι πα ρα σ ύ-

ρονται, με όλη τους την ύπαρξη, στο στρόβιλο του παγκό-

σ μ ιου πολέμο υ. Η α ναπ τυγμ ένη κ α π ιτα λισ τικ ή α πο ικ ια κή

π ο λιτικ ή δεν εκμ ετα λλεύετα ι τους α ποικιοκρα τούμ ενου ς λα-

ούς μ όνο με λη σ τρικ ό τρό π ο, όπίος σ υνέβ α ινε σ την α ρ χή τη ς

καπιταλιστικής ανάπτυξης, αλλά α ν α τ ρ έ π ε ι σ υ γ χ ρ ό ν ύ ο ς τ η ν

κ ο ιν ω ν ικ ή τ ο υ ς δ ι ά ρ θ ρ ω σ η , τ η ν κ α θ ισ τ ά κ α π ιτ α λ ισ τ ικ ή . Ε ννοεί-

ται φ υσ ικά ό τι αυτό συμ βα ίνει για χά ρ η μ ια ς α κόμ η π ιο αυ-

ξη μ ένης εκμ ετά λλευσ η ς (εξαγω γή κεφ α λα ίου κ λπ.), έχει

όμ ω ς σ α ν σ υνέπ εια , πρ ά γμ α που βέβα ια δεν θέλει ο ιμ περια -

λισ μ ό ς, το ξεκίνη μ α μ ια ς α σ τικ ή ς α νά π τυξη ς τω ν ίδιω ν τω ν

α πο ικιοκ ρα τού μ ενω ν χω ρώ ν, καθώ ς εμ φ ανίζετα ι σ α ν ανα-

γκαία ιδεολογική συνέπεια ο α γ ώ ν α ς γ ια τ η ν ε θ ν ι κ ή α υ τ ο τ έ λ ε ι α .

Α υτό α υξάνει α κόμ η περισ σ ότερο α πό το γεγονό ς ότι ο ι-

μ π ερια λισ τικ ός πόλεμ ος κ ινη τοπ ο ιεί όλα τα δια θέσ ιμ α αν-

θρώ πινα απο θέμ α τα τω ν ιμ περια λισ τικώ ν χω ρώ ν κα ι πα ρα σ ύ-

ρει ενεργά του ς α πο ικιοκ ρα τού μ ενου ς λα ού ς σ τον αγώ να από

τη μια , κα ι φ ροντίζει για τη γρη γο ρ ό τερη α νά πτυξη της β ιο-

μ η χα νία ς τους α πό την άλ λη . Ε π ιτα χύνει, δη λα δή , α υτή τη

δια δικα σ ία ο ικονο μ ικά κα ι ιδεο λογικά .

Η κα τά σ τα σ η τω ν απ οικιοκ ρα τούμ ενω ν λαώ ν είναι ω σ τό-

σ ο μια ακ ρα ία π ερίπτω σ η τη ς σ χέσ η ς του μ ονοπ ω λια κο ύ

κα π ιταλ ισ μ ού μ ' εκ είνους πο υ εκμ ετα λλεύετα ι. Τ ο ισ τορ ικ ό

πέρα σ μ α α πό μ ια επ ο χή σ τη ν άλ λη δεν πρ α γμα τοπ οιείτα ι

πο τέ με μ η χα νικ ό τρό π ο: ένας τρό πο ς π α ρα γω γής δεν μ πο ρεί

να εμφ α νισ τεί κα ι να γίνει ισ τορ ικ ά α ποτελεσ μ α τικός, ό τα ν

ο προ η γούμ ενος τρό πο ς πα ρα γω γής πο υ ξεπέρα σ ε έχει ή δη

εκπ λη ρώ σ ει πα ντού τη ν α πο σ τολ ή του μ ετα σ χημ α τισ μ ού της

κοινω νία ς. Ο ι τρό π οι πα ρα γω γής πο υ α λλ η λο ξεπερνιούνται

κα ι οι κοινω νικές μ ορ φ ές κα ι η ταξικ ή δια σ τρω μ ά τω σ η που

τους αν(χλογεί, δια σ τα υρ ώ νονται και α λλ η λεπ ιδρ ούν σ την

ισ τορία . Έ τσ ι, εξελίξεις, πο υ, α ν ειδω θού ν α φ η ρη μ ένα , φ α ί-

νετα ι να μ οιά ζουν μετα ξύ του ς (για π α ρά δειγμ α το πέρα σ μ α

από την φεουδαρχία στον καπιταλισμό), εξαιτίας του εντε-

λώ ς δια φ ορ ετικο ύ ισ τορικού π εριβ ά λλ οντος σ το οπ ο ίο πρ α γ-

μ α τοποιούντα ι, α ποκτούν εντελώ ς δια φ ορετική σ χέσ ιι απέ-



ναντι σ το κο ινω νικ ό ισ τορ ικ ό σ ύνο λο κα ι έχου ν έτσ ι, έστω

και α ν τις δει κ α νείς μ όνες του ς, μια εντελώ ς νέα λειτου ρ γία

και σ η μ α σ ία .

Ο α νερχόμ ενος κα πιτα λισ μ ός εμ φ ανίσ τη κε σ α ν χαρ όγο-

ντας που ευνοούσε το σχη μ α τισ μ ό τω ν εθνώ ν. Α πό τη μ ε-

σ α ιω νική π ληθώ ρα τω ν μ ικρ ώ ν φ εουδα ρχικώ ν ηγεμ ονιώ ν,

μετά α πό σ κλη ρο ύς επα νασ τατικού ς αγώ νες, διαμ όρφ ω σ ε σε

μεγάλα έθνη το καπιταλιστικά πιο αναπτυγμένο τμήμα της

Ε υρ ώ πη ς. Ο ι α γώ νες για την ενό τη τα της Γ ερμ α νία ς κα ι τη ς

Ιταλίας, αν τους δει κανείς αντικειμενικά, ήταν οι τελευταίοι

α πό α υτούς τους επα να σ τα τικο ύς α γώ νες. Α λλά το γεγονό ς

ότι σ ' αυτά τα κρ ά τη ο κα πιτα λισ μ ός α ναπ τύχθη κε π αρ α πέ-

ρα σε ιμ π ερια λισ τικ ό μ ονο πω λια κό κ α π ιτα λισ μ ό , ότι α κό μ η

και σ ε μ εμ ονω μ ένες κα θυσ τερημ ένες χώ ρες (Ρ ω σ ία , Ια πω νία )

ά ρ χισ ε να πα ίρνει τέτοια μ ο ρφ ή , όλ ο α υτά δεν σ η μ α ίνο υν

ω σ τόσ ο ότι έχα σ ε τη σ η μ α σ ία του να διαμ ορφ ώ νει έθνη σ '

όλ ον τον υπό λο ιπο κό σ μ ο. Α ντίθετα. Η κ α χ ιτ α λ ισ τ ικ ή α ν ά -

π τ υ ξ η η ο υ η ρ ο χ ω ρ ά α δ η μ ιο ύ ρ γ η σ ε ε θ ν ι κ ά κ ιν ή μ α τ α σ ' ό λ ο υ ς

τ ο υ ς μ έ χ ρ ι τ ό τ ε * χ ω ρ Ι ς ισ τ ο ρ ί α » λ α ο ύ ς τ η ς Ε υ ρ ώ κ η ς .

Μ ό νο που

ο «εθνικοα πελευθερω τικός α γώ νας» τους δεν διεξά γετα ι πλέ-

ον απ λά κα ι μ όνο σ α ν αγώ νας ενάντια σ τη ν εσ ω τερική φ ε-

ο υδ α ρχία ή τον φ εου δα ρχικ ό α π ο λυ τα ρ χισ μ ό , οπ ότε κα ι εί-

ναι οπ ω σ δή πο τε πρ οο δευτικό ς,

α λ λ ά κ ρ έ χ α ν α τ ε θ ε ί σ τ α χ λ α ί-

σ ι α τ ο υ ιμ π ε ρ ι α λ ισ τ ικ ο ύ σ υ ν α γ ω ν ισ μ ο ύ τ ω ν μ ε γ ά λ ω ν δ α ν ά μ ε ω ν .

Η ισ τορ ικ ή του σ η μ α σ ία , η εκτίμ η σ ή του, εξαρ τά τα ι, επο μ έ-

νω ς, απ ό τη σ υγκ εκρ ιμ ένη λ ειτου ρ γία πο υ τους α να λο γεί μ έ-

σ α σ ' αυτό το σ υγκεκριμ ένο σ ύνολ ο.

Ή δ η ο Μ αρξ έχει ανα γνω ρίσ ει πολύ καθαρά τη σ η μ α σ ία

α υτού του ζη τή μ α τος. Σ ίγουρ α , σ τη ν επο χή του ή τα ν κυ ρίω ς

α γγλικό πρόβ λη μ α , δηλ α δή πρό βλη μ α της σ χέσ η ς Α γγλίας

κα ι Ιρλ α νδία ς. Κ αι ο Μ α ρξ τονίζει με τη μ εγα λύ τερη σ α φ ή -

νεια ό τι «π έρα α πό το διεθνές δίκ α ιο , ο π ρω τα ρ χικ ό ς ό ρ ο ς

τη ς α πελευθέρω σ η ς της α γγλικ ή ς εργα τικ ή ς τά ξη ς σ υνίσ τα -

ται σ την α ντικ α τά σ τα σ η της ένω σ η ς που σ ή μ ερα δια τη ρεί-

ται με τη δύνα μ η , δη λα δή της υπ οδο ύλω σ η ς τη ς Ιρλ α νδία ς,

α πό μια ελεύθερη κα ι ισ ότιμ η σ υμ μ α χία αν α ιτό μ π ορ εί να

κα τα σ τεί δυνατό ή α π ό έναν πλή ρ η δ ια χω ρισ μ ό, α ν δεν μπ ο-

5 5



ρεϊ να γίνει α λλιώ ς». Γ ια τί είδε κα θα ρά ότι, από τη μ ια μ εριά

η εκμ ετά λλ ευσ η της Ιρλα νδία ς είνα ι ένα κα θο ρ ισ τικ ό α τού

για τον αγγλικό καπιταλισμό, που ήδη εκείνη την εποχή,

μ όνο ς τότε, είχε μ ονο πω λια κό χα ρα κ τή ρα , κα ι ό τι, από την

άλλη, η συγκεχυμένη τοποθέτηση της αγγλικής εργατικής

τάξη ς πά νω σ ' α υτό το ζή τημ α είνα ι η α ιτία μ ια ς διά σ π α σ η ς

α νάμ εσ α σ του ς κα τα πιεσ μ ένους, μια π ά λη εκμ εταλ λευομ έ-

νω ν ενά ντια σ ' ά λλ ους εκμ ετα λλευόμ ενου ς, α ντί για έναν

ενια ίο αγώ να κα τά τω ν κο ινώ ν του ς εκμ ετα λλευτώ ν. Κ ατά-

λα βε, λο ιπ ό ν, ότι μ όνο ο α γώ νας για τη ν εθνικ ή α πελευθέ-

ρω σ η τη ς Ιρλ α νδία ς μ πο ρεί να χρη σ ιμ εύσ ει σ α ν πρ α γμ α τικά

α πο τελεσ μ α τικό μ έτω πο σ τον αγώ να του αγγλικο ύ πρ ολετα-

ριάτου ενάντια στην αγγλική αστική τάξη.

Η α ντίλη ψ η αυτή του Μ αρξ δεν πα ρέμ εινε μ όνο α ναποτε-

λεσματική για το αγγλικό εργατικό κίνημα εκείνης της επο-

χή ς, α λλά ούτε κα ν ζω ντάνεψ ε σ τη θεω ρία κα ι την πρ α κτική

τη ς Β " Δ ιεθνούς. Γ ια ά λλ η μ ια φ ορ ά ο Λ ένιν ή τα ν αυ τός που

α νέλα βε να δώ σ ει μ ια νέα ζω ή σ τη θεω ρία , μ ια ζω ή όμ ω ς πιο

δρ α σ τήρ ια κα ι πιο σ υγκεκ ριμ ένη α π ' ό σ ο της είχε δώ σ ει ο

ίδιος ο Μ α ρξ. Γ ια τί α πό μ ια α πλ ά διεθνή ισ τορ ικ ή επικ α ιρό-

τη τα μ πή κε σ τη ν ημ ερή σ ια διά τα ξη κ α ι, επο μ ένω ς, σ τον Λ έ-

νιν δεν πρ οβ ά λλ ει π ιο θεω ρη τικά , αλ λά κα θα ρά πρ α κτικά .

Γ ια τί ο κα θένας οφ είλει να δει κα θα ρά σ ' α υτή τη σ χέσ η ότι

το τερά σ τιο πρ όβ λη μ α που πα ρου σ ιά ζεται σ ' εμ άς, δη λα δή ο

ξεσ η κω μ ός σ ε πα γκόσ μ ια κλίμ ακ α όλω ν τω ν καταπ ιεσ μ ένω ν,

κα ι ό χι μ ό νο τω ν εργατώ ν,

ε ίν α ι τ ο ίδ ι ο π ρ ό β λ η μ α μ ' α υ τ ά π ο υ

ο Λ έ ν ιν δ ε ν έ π α ψ ε ν α δ ι α τ υ β ίπ α ν ίζ ε ι ε υ θ ύ ς ε ξ α ρ χ ή ς σ α ν ε π ί κ ε ν τ ρ ο

τ ο υ α γ ρ ο τ ικ ο ύ ζ η τ ή μ α τ ο ς σ τ η Ρ ω σ ί α ε ν ά ν τ ια σ τ ο υ ς ν α ρ ό ν τ ν ι-

κ ο υ ς , τ ο υ ς ^ν ό μ ιμ ο υ ς » μ α ρ ξ ισ τ έ ς , τ ο υ ς ο ικ ο ν ο μ ισ τ έ ς κ λ π .

Π ρό -

κειται σ ' όλες αυτές τις περιπτώ σ εις γ ι' α υτό πο υ η Ρ όζα

Λ οΰξεμ που ργκ ονόμ α σ ε «εξω τερική » α γορά του κ α πιτα λι-

σ μ ού , όπ ου εννοεί τη μ η κ α π ιταλ ισ τικ ή α γορά , είτε βρίσ κε-

τα ι μ έσ α είτε έξω α πό τα π ο λιτικ ά σ ύνο ρα . Ο κ α π ιτα λισ μ ό ς

πο υ εξα πλώ νετα ι α πό τη μ ια , δεν μ πορ εί να επιβιώ σ ει χω ρίς

α υτήν, α πό την ά λλ η , η κ οινω νικ ή του λειτου ργία α πένα ντι

σ ' α υτή την α γορ ά έγκειτα ι σ τη διά λυ σ η τη ς α ρ χικ ή ς κο ι-

νω νική ς δομ ή ς τη ς, σ τη ν κ α π ιτα λισ τικ ο π ο ίη σ ή τη ς, σ τη μ ε-



τα τρ οπ ή της σ ε μ ια κ α π ιταλισ τικ ή «εσω τερική>» α γορ ά ,

όπ ου , όμ ω ς, απ οκ τά ει, έτσ ι, τά σ εις για α νεξα ρτη σ ία κλπ . Κ ι

εδώ η σ χέσ η είναι δια λεκτική . Μ όνο που η Ρ όζα Λ ούξε-

μ πο υργκ, μ έσ α α π ' α υτή τη σ ω σ τή και θα υμ ά σ ια ισ τορ ικ ή

προοπτική, δεν βρήκε το δρόμο για τη συγκεκριμένη λύση

τω ν σ υγκεκρ ιμ ένω ν ζη τη μ ά τω ν του πα γκόσ μ ιου πολέμου .

Π α ρέμ εινε σ το έργο τη ς μ ια ισ το ρ ικ ή π ρ ο οπ τικ ή , ένα σ ω σ τό

και θα υμ ά σ ιο χα ρα κ τη ρισ τικ ό ολ όκ λη ρη ς της εποχή ς. Α λλ ά

μ όνο τη ς επο χή ς σ α ν σ ύνο λο . Κ αι ο Λ ένιν ή τα ν α υτός που

έκανε το βήμ α απ ό τη θεω ρία σ τη ν πρ άξη . Ω σ τόσ ο το βή μα

αυτό α π οτελεί ταυ τόχρ ο να — και δεν πρέπει ποτέ να το ξε-

χνάμε αυτό — Θ ε ω ρ η τ ικ ή π ρ ό ο δ ο . Γ ια τί είνα ι ένα βήμ α α πό

το αφ η ρη μ ένο στο σ υγκεκριμ ένο.

Τ ο πέρασ μα α πό τη ν αφ ηρ ημ ένη σ ω σ τή εκτίμ ησ η της

σύγχρονης ιστορικής πραγματικότητας, από την απόδειξη

της γενικά επαναστατικής ουσίας ολόκληρης της ιμπεριαλι-

σ τικ ή ς επο χή ς σ το σ υγκ εκρ ιμ ένο, κ ορ υφ ώ νετα ι σ το ζή τη μ α

του ιδια ίτερο υ χα ρα κτή ρα αυ τής τη ς επ α νά σ τα σ η ς. Έ ν α

απ ό τα μ εγαλύ τερο θεω ρη τικά επιτεύγμ α τα του Μ αρ ξ ή τα ν

ότι ξεχώ ρ ισ ε επα κρ ιβώ ς την α σ τικ ή από τη ν προλετα ρια κ ή

επα νάσ τα σ η . Α υτή η δια φ ο ρο π οίη σ η είχε μ πρ οσ τά σ τις

α νώ ριμ ες ψ ευδ α ισ θή σ εις τω ν σ υγχρ όνω ν του, απ ό τη μ ια μ ε-

ριά τερά σ τια σ η μ α σ ία α πό π ρα κτικ ή τα κτική ά πο ψ η , και α πό

την άλλη πρόσφερε τη μοναδική μέθοδο για να γίνουν κα-

θαρ ά α ντιλη π τά τα π ρα γμ α τικά νέα , πρ α γμ α τικά π ρο λετα ρι-

ακ ά επα νασ τα τικά σ το ιχεία τω ν επα νασ τα τικώ ν κινη μ ά τω ν

της εποχής. Ω σ τ ό σ ο , σ τ ο ν χ υ δ α ίο μ α ρ ξ ισ μ ό , α υ τ ή η δ ια φ ο ρ ο -

π ο ίη σ η π α γ ιώ θ η κ ε , σ ' έ ν α ν μ η χ α ν ισ τ ικ ό δ ι α χ ω ρ ι σ μ ό . Α υτός ο

δια χω ρισ μ ός έχει σ τους οπ ορ τουνισ τές για π ρα κ τική σ υνέ-

πεια μ ια σ χη μ α τικ ή γενίκ ευσ η σ χετικ ά με την εμπειρικά

σ ω σ τή π α ρα τή ρη σ η ότι σ χεδόν κάθε επα νάσ τα σ η της σ ύγ-

χρο νη ς επο χή ς ξεκινά ει σ α ν ασ τικ ή επα νά σ τα σ η , έσ τω κι α ν

είναι διαποτισμένη από προλεταριακές ενέργειες, διεκδική-

σ εις κλπ . Σ ' αυτές τις π εριπ τώ σ εις, για τους ο π ορτου νισ τές

η επα νάσ τα σ η είναι απ λά ασ τική . Τ ο κα θή κο ν του πρ ολετα -

ριάτου είναι να υποστηρίζει α ο τ ή την επα νάσ τασ η . Α πό αυ-

τόν το δια χω ρισ μ ό τη ς α σ τική ς κα ι τη ς π ρολεταρ ια κή ς επα -



νά σ τα σ η ς πρ οκ ύπ τει ότι

τ ο π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο π ρ έ η ε ι ν α α ρ ν η θ ε ί

τ ο υ ς δ ι κ ο ύ ς τ ο υ ε π α ν α σ τ α τ ικ ο ύ ς τ α ξ ικ ο ύ ς σ τ ό χ ο υ ς .

Ω σ τό σ ο κα ι η υπ ερ- α ρισ τερή α ντίλη ψ η π ου δια βλ έπει κα -

θα ρά τα μ η χα νισ τικ ά σ ο φ ίσ μ α τα α υτής τη ς θεω ρία ς κα ι έχει

σ υνείδη σ η του προλ εταρ ια κο ύ επα νασ τα τικο ύ χαρ α κτήρα

τη ς επ ο χή ς μ α ς, πέφ τει α πό την ά λ λη μ εριά σ την ίδια επι-

κ ίνδυ νη μ η χα νισ τικ ή α ντίλη ψ η . Α <ρού α να γνω ρίζει ότι η

α σ τικ ή τάξη έχει πά ψ ει να π α ίζει τον ισ τορ ικ ά επα να σ τατι-

κό τη ς ρό λο σ την επο χή του ιμ περια λισ μ ού , κ α τα λή γει —

κα ι πά λι με βά σ η ένα ν μ η χα νισ τικ ό δια χω ρ ισ μ ό α σ τικ ή ς και

πρ ολετα ρια κή ς επα νάσ τα σ η ς — ότι

έ χ ο υ μ ε μ π ε ι π ια σ τ η ν ε π ο -

χ ή τ η ς κ α θ α ρ ά π ρ ο λ ε τ α ρ ι α κ ή ς ε π α ν ά σ τ α σ η ς .

Α υ τή η σ τά σ η

έχει σ α ν επ ικ ίνδυνη π ρα κ τικ ή σ υνέπεια ότι όλα εκείνα τα

κινήμ α τα ανα βρ α σ μ ού κα ι α πο σ ύνθεσ η ς που δη μ ιου ργούνται

αναγκαστικά στην εποχή του ιμπεριαλισμού (αγροτικό,

α πο ικια κό , εθνικό π ρό βλ η μ α ) και π ο υ σ ε σ χ έ σ η μ ε τ η ν π ρ ο λ ε -

τ α ρ ι α κ ή ε π α ν ά σ τ α σ η ε ίν α ι α ν τ ικ ε ιμ ε ν ικ ά ε π α ν α σ τ α τ ικ ά , παραβλέ-

πονται, κα μ ιά φ ορ ά μά λισ τα περιφ ρο νού ντα ι κα ι α πορ ρί-

πτοντα ι. Ε π ιπλέο ν, αυ τοί οι θεω ρη τικ ο ί τη ς κα θα ρά προ λε-

ταρ ια κ ή ς επα νά σ τα σ η ς π α ρα ιτού ντα ι εκού σ ια α π ό τους πιο

α λη θινού ς κα ι σ π ου δα ίου ς σ υμ μ ά χου ς του πρ ολ ετα ριά του .

Π α ρα μ ελού ν εκείνο το επ α να σ τα τικ ό π λα ίσ ιο που δίνει σ υ-

γκεκριμ ένες π ρο οπ τικ ές σ τη ν π ρο λετα ρια κ ή επα νά σ τα σ η κα ι

περιμ ένου ν έτσ ι τη «γνή σ ια » π ρο λετα ρια κ ή επα νά σ τα σ η ,

σ ε κά π οιον α φ η ρη μ ένο χώ ρ ο, π ισ τεύοντας ότι τη ν π ρο ετοι-

μ άζουν. «Ε κείνος που π εριμ ένει μ ια γνή σ ια κ ο ινω νικ ή επανά-

σ τασ η » , λέει ο Λ ένιν, «δεν θα τη γνω ρ ίσ ει ποτέ κα ι είνα ι

επαναστάτης μόνο στα λόγια, ένας επαναστάτης που δεν κα-

τα λα βα ίνει τη ν πρ α γμα τική επανά σ τα σ η ».

Γ ια τ ί η π ρ α γ μ α τ ικ ή ε π α ν ά σ τ α σ η ε ίν α ι η δ ι α λ ε κ τ ικ ή μ ε τ α τ ρ ο π ή

τ η ς α σ τ ικ ή ς ε π α ν ά σ τ α σ η ς σ ε π ρ ο λ ε τ α ρ ι α κ ή . Τ ο αδιαμ φ ισ βή τη-

το ισ τορ ικ ό γεγονό ς ότι η τά ξη εκείνη πο υ υπ ή ρξε π ρω το-

πο ρία και κα ρπ ω τής τω ν πρ οη γούμ ενω ν μ εγάλω ν ασ τικώ ν

επα να σ τάσ εω ν, έχει γίνει πια α ντικ ειμ ενικ ά α ντεπα να σ τατι-

κ ή , σε κα μ ιά π ερίπ τω σ η δεν σ η μ α ίνει ότι έτσ ι έχουν λυ θεί

κ οινω νικά εκείνα τα α ντικειμ ενικά π ρο β λή μ α τα , γύρω α πό

τα οπ ο ία π ερισ τρ ά φ η κ α ν α υτές οι επα να σ τά σ εις, ο ύ τε· ό τι

5 8



έχου ν ικ α νο ποιη θεί τα σ τρώ μ α τα εκείνα τη ς κοινω νία ς, τα

οπ οία είχα ν ζω τικό σ υμ φ έρο ν σ τη ν επα να σ τα τική επίλυ σ η

τους. Α ντίθετα . Η α ντεπ α να σ τα τική σ τρ ο φ ή τη ς α σ τικ ή ς τά-

ξη ς δεν εκφ ρά ζει μ όνο τη ν εχθρ ότη τά τη ς α πέναντι σ το

π ρο λετα ριά το, α λλά τα υτόχρο να κα ι τη ν εγκα τά λειψ η τω ν

ίδιω ν τω ν επα να σ τα τικώ ν τη ς πα ρα δόσ εω ν.

Π α ρ α χ ω ρ ε ί σ τ ο

π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο τ η ν κ λ η ρ ο ν ο μ ιά τ ο υ ε π α ν α σ τ α τ ικ ο ύ τ η ς π α ρ ε λ θ ό -

ν τ ο ς .

Τ ο προλεταριά το είνα ι πια η μ όνη τά ξη πο υ είναι ικα νή

να οδη γή σ ει με σ υνέπεια σ το τέρμ α τη ς τη ν α σ τικ ή επα νά-

σ τα σ η . Δ η λα δή , απ ό τη μ ια μ εριά οι α κόμ η επίκα ιρες διεκ-

δική σ εις τη ς α σ τικ ή ς επα νά σ τα σ η ς μ πο ρο ύν να εκπλη ρω -

θούν μόνο στα πλαίσια μιας προλεταριακής επανάστασης

και α πό τη ν ά λλ η , η σ υνεπή ς πρ α γμά τω σ η αυτώ ν τω ν διεκ-

δική σ εω ν τη ς α σ τικ ή ς επα νά σ τα σ η ς οδ η γεί α να γκα σ τικά

σ τη ν πρ ολετα ρια κή επα νάσ τασ η. Η προ λετα ριακ ή επανά-

σ τα σ η σ η μ α ίνει, επομ ένω ς, σ ή μ ερα π ρα γμά τω σ η και κα τάρ-

γηση ταυτόχρονα της αστικής επανάστασης.

Η σ ω σ τή γνώ σ η αυτής της κατάσ τασ ης πραγμάτω ν ανοί-

γει μια τεράστια προοπτική για τις πιθανότητες και δυνατό-

τη τες τη ς π ρο λετα ρια κ ή ς επα νά σ τα σ η ς. Τ α υτόχρο να, όμ ω ς,

θέτει το επα να σ τατικό π ρολετα ριά το κα ι το ηγετικό κόμ μ α

του μ προσ τά σ ε τερά σ τιες α π α ιτήσ εις. Γ ια τί για να εκπ λη -

ρώ σει τη δια λεκ τικ ή α υτή μετά βα σ η , το πρ ολετα ριά το δεν

πρ έπει μ ονά χα να διαθέτει μ ια σ ω σ τή γνώ σ η τη ς σ ω σ τή ς

α λλη λο υχία ς, αλλά επίσ η ς να ξεπερά σ ει σ την πρ ά ξη τις μ ι-

κροα σ τικές εκείνες τά σ εις, τις σ υνή θειες ω ς προς τη σ κ έψ η

κ λπ ., πο υ το εμ πόδιζα ν να δει κα θα ρά α υτές τις α λλη λο υ χίες

(οι εθνικές σ υγχύ σ εις, για πα ρά δειγμα ). Π ροκύπτει, επο μ έ-

νω ς, για το π ρο λετα ριά το η α νά γκη ν α ξ ε π ε ρ ά σ ε ι τ ο ν ε α υ τ ό

τ ο υ κ α ι ν α γ ίν ε ι, έ τ σ ι, ο η γ έ τ η ς ό λ ω ν τ ω ν κ α τ α π ιε σ μ ίν ω ν .

Ο

α γώ νας πρ ιν α π ' όλ α τω ν κα τα πιεσ μ ένω ν λα ώ ν για την εθνι-

κ ή α νεξαρτη σ ία είναι ένα θα υμ ά σ ιο έργο τη ς επα να σ τα τική ς

α υτοδια πα ιδα γώ γη σ η ς, τόσ ο για το πρ ολετα ριά το του κα τα-

π ιεσ τή λ α ού π ου ξεπερνά ει τον ίδιο του τον εθνικ ισ μ ό μ ε

τη ν πρα γμά τω σ η τη ς ολ οκ λη ρω τική ς εθνική ς ανεξαρ τη σ ία ς,

όσ ο κα ι για το πρ ο λεταρ ιά το τοι κα τα πιεσμ ένου λα ού που



α νά λο γα συ νθή μ α τα του φ εντερα λισ μ ού και της διεθνούς

προλεταρ ια κ ή ς α λλ η λ ίγγύ η ς. Γ ια τί όκ ω ς λέει ο Λ ένιν, «το

χρ ολεταριότο χα λεύει για το σ ο σ ια λισ μ ό κ αι ενά ντια σ τις

δικές του αδυ ναμ ίες». Ο α γώ νας για τη ν επα νά σ τα σ η , η

χρ η σ ιμ ο π ο ίη σ η τω ν α ντικειμ ενικώ ν πιθα νοτήτω ν τη ς διε-

θνού ς κα τά σ τα σ η ς καθώ ς κα ι η εσω τερική πά λη για τη ν ίδια

την ω ριμ ότη τα τη ς επα να σ τα τική ς ταξική ς σ υνείδη σ η ς είνα ι

α να πόσ πα σ τες σ τιγμ ές ενός κα ι του αυ τού δια λεκ τικού πρ ο-

τσές.

Ο ιμ περκ χλισ τικό ς πό λεμ ος δη μ ιουρ γεί, επο μ ένω ς, παντού

συμμάχους για το προλεταριάτο,

ό τ α ν α ν τ ό η α λ ε ύ α ε π α ν α -

σ τ α τ ικ ά ε ν ά ν τ ια σ τ η ν α σ τ ικ ή τ ά ξ η .

"Ο ταν όμ ω ς δεν σ υνειδη το-

ποιεί τη ν κα τάσ τα σ ή του κα ι τα κα θή κοντά του, το αναγκά -

ζει να σέρνετα ι πίσ ω α πό την ασ τικ ή τά ξη σ ε μ ια φ οβ ερή

α υτοκα τα κρ εού ργη σ η . Ο ιμ περια λισ τικό ς πόλεμος δη μ ιουρ -

γεί μ ια διεθνή κα τά σ τα σ η , ό που το προ λεταρ ιά το μπορ εί να

μπει επικεφ α λή ς όλω ν τω ν κα ταπιεσμ ένω ν και εκμ ετα λλευο-

μ ένω ν, όπο υ ο αγώ νας του για τη ν απ ελευθέρω σ η μ πο ρεί να

γίνει το σ ύνθη μ α κα ι ο οδη γός για την απ ελευθέρω σ η όλ ω ν

εκείνω ν που ο κα πιτα λισ μ ός κρα τάει σ κλ α βω μ ένου ς. Δ η μ ι-

ου ργεί, όμ ω ς, τα υτόχρο να μ ια διεθνή κ α τά σ τα σ η , όπ ου εκα-

τομ μ ύρ ια π ρολετάρ ιοι α να γκά ζονται να δολ οφ ονούν με ιδια ί-

τερα ρα φ ινα ρισ μ ένη ω μ ότητα εκα τομ μ ύρια άλ λο υς πρ ολετά -

ριου ς, ώ σ τε να σ τερεώ σ ου ν και να ισ χυρ ο π ο ιή σ ο υν τη μ ο-

νοπ ω λια κή θέσ η τω ν εκμ ετοιλλευτώ ν τους. Τ ο τι επιφ υλ ά σ σ ει

η μοίρα στο προλεταριάτο

ε ξ α ρ τ ά τ α ι α χ ό τ η ν κ α τ α ν ό η σ η α χ ό

μ έ ρ ο α ς τ ο υ τ η ς ι σ τ ο ρ ι κ ή ς τ ο υ κ α τ ά σ τ α σ η ς , α π ό τ η ν τ α ξ ικ ή τ ο υ

σ υ ν ε ί δ η σ η .

Γ ια τί «οι ά νθρ ω ποι δη μ ιουργούν την ίδια το ις

την ισ τορ ία ». Ό χ ι, ό μ ω ς, «μέσα σ ε σ υνθ ή κες πο υ οι ίδιοι

διαλέγουν, μα μέσα σε συνθήκες που υπάρχουν άμεσα, που

είναι δοσ μ ένες και που κλ η ρο δο τή θη κ α ν α πό το πα ρελθόν».

Τ ο ζήτημ α που μ πα ίνει εδώ δεν είνα ι αν το προλεταρ ιά το

θ έ λ ε ι να α γω νισ τεί ή όχι, α λλ ά μ όνο για τη ν επιλο γή γ ια τ α

σ υ μ φ έ ρ ο ν τ α π ο ια ν ο ύ οφ είλει να α γω νισ τεί, για τα δικά του ή

για εκ είνα τη ς α σ τικ ή ς τάξη ς. Τ ο ζήτη μ α πο υ θέτει η ισ το-

ρική κατάσταση στο προλεταριάτο

δ ε ν σ υ ν ίσ τ α τ α ι σ τ η ν ε π ι -

λ ο γ ή α ν ά μ ε σ α σ τ ο ν π ό λ ε μ ο κ α ι τ η ν ε ιρ ή ν η , α λ λ ά σ τ η ν ε π ι^γ ή

6 0



α 'ίά μ ια α σ τ ο ν ιμ χ ίρ ια λ ισ χ ικ ό κ ό λ ιμ ο κ ω τ ο ν π ό λ ε μ ο ε ν ά ν τ ι α σ '

α υ τ ό ν τ ο ν π ό λ ε μ ο , δ η λ α δ ή τ ο ν ε μ φ ύ λ ιο π ό λ ε μ ο .

Η (χναγκα ιότη τα του εμ φ ύλιου κ ολέμο υ, σ α ν μ έσ ο ά μυ νας

του κρ ολεταρ ιά το υ α πέναντι σ το ν ιμ π ερια λισ τικ ό πόλεμ ο ,

γεννιέτα ι, όπ ω ς όλ ες οι μ ορ φ ές π ά λη ς του προλετα ριά του,

α πό τις σ υνθή κες π ά λη ς που η α νά π τυξη τη ς κ α π ιτα λισ τικ ή ς

πα ρα γω γή ς, τη ς α σ τικ ή ς κοινω νία ς επιβ ά λλ ει σ το π ρο λετα -

ριάτο. Η δρ α σ τη ριότητα του Κ όμ μ α τος, η σ η μ α σ ία τη ς ορ -

θή ς θεω ρ η τικ ή ς διο ρ α τικ ό τη τα ς δεν χρη σ ιμ εύο υ ν πα ρά να

δώ σ ου ν σ το πρ ολ ετα ριά το τη ν α πα ιτού μ ενη εκ είνη δύ ναμ η

α ντίσ τασ η ς ή επίθεσ η ς που δια θέτει α ντικειμ ενικά σ τη σ υ-

γκεκρ ιμ ένη κ α τά σ τα σ η μ ε βά σ η τον τα ξικ ό δια χω ρισ μ ό, π ου

ω σ τόσ ο, λόγω θεω ρη τική ς κα ι ορ γανω τική ς ανω ριμ ότη τα ς,

δεν τη ν ανεβά ζει σ το ύψ ος τω ν δοσ μ ένω ν α ντικειμ ενικώ ν δυ-

νατοτή τω ν. Έ τσ ι, π ρ ιν α κό μ α απ ό το ν ιμ π ερια λισ τικ ό πό -

λεμο, εμφανίστηκε η μαζική απεργία σαν αυθόρμητη αντί-

δραση του προλεταριάτου στην ιμπεριαλιστική φάση του

κ α π ιτα λισ μ ού , κ αι α υτή η σ χέσ η π ου η Δ εξιά κα ι το Κ έντρο

τη ς Β ' Δ ιεθνούς πρ οσ πά θη σ α ν με όλα τα μ έσ α να κ αλύ ψ ουν

έγινε σ ιγά -σ ιγά το θεω ρ η τικ ό κ τή μ α τη ς ρ ιζοσ π α σ τικ ή ς πτέ-

ρυγας.

Κ ι εδώ , όμ ω ς, ο Λ ένιν υπ ή ρξε ο μ όνος που α ναγνώ ρισ ε

πολ ύ νω ρ ίς, ή δη σ τα 1905, πω ς δεν α ρ κ εί η μ α ζική α π εργία

σ α ν όπ λο του απ οφ α σ ισ τικο ύ α γώ να. Ε κτιμ ώ ντας τη ν απο -

τυχη μ ένη εξέγερσ η τη ς Μ όσ χας σ α ν α πο φ α σ ισ τικό σ τά διο

κα ι προσ πα θώ ντας να κα θορίσ ει τις σ υγκεκριμ ένες εμ πειρίες

του απ έναντι σ το ν Π λεχά νοφ που υπ οσ τή ριζε τη ν ά πο ψ η ότι

«δεν έπρεπε να είχα μ ε πά ρει τα ό πλα » , θ ε μ ε λ ίω σ ε έ τ σ ι ή δ η

θ ε ω ρ η τ ικ ά τ η ν α ν α γ κ α ία τ α κ τ ικ ή τ α υ π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ σ τ ο ν π α γ κ ό -

σ μ ιο π ό λ ε μ ο . Γ ια τί η ιμ π ερια λισ τικ ή φ ά σ η του κα π ιτα λισ μ ού

και ιδια ίτερα το α π οκ ορ ύφ ω μ ά τη ς σ το ν π α γκό σ μ ιο π όλ εμ ο

δείχνει ότι ο καπιτίίλισμός έχει μπει στην κατάσταση που

πρ έπει να α π οφ α σ ίσ ει τη δια τήρ η σ ή του ή την εξαφ ά νισ ή

του. Κ αι με το σ ω σ τό ταξικ ό ένσ τικ το μ ια ς τά ξη ς σ υνη θισ μ έ-

νη ς να κ υρ ια ρ χεί, π ου έχει σ υ νείδη σ η ότι, με τη διεύρ υνσ η

τω ν π εριοχώ ν κυ ρ ια ρ χία ς της, μ ε τη ν ανά πτυξη τη ς εξου σ ια -

σ τικ ή ς τη ς μ η χα νή ς, σ τενεύει τα υτόχρ ονα η πρ α γμ α τικ ή



κ οινω νικ ή βά σ η τη ς κυ ριοφ χία ς τη ς, χρο σ χα θεί ό σ ο το δυ-

να τό π ιο ενεργά κα ι να διευρύ νει α υτή τη βά σ η (π α ρα σ ύρ ο-

ντας τα μ εσ αία σ τρώ μ α τα σ το να τη ν ακ ολο υθ ή σ ου ν, διας>θεί-

ρο ντα ς τη ν εργα τικ ή α ρ ισ τοκ ρα τία κ λχ.) , κα ι να σ υνθ λίψ ει

α χοφ α σ ισ ττκό τους θα νά σ ιμ ου ς εχθρ ού ς τη ς, πρ οτού α υτοί

σ υσ πειρω θούν ώ σ τε να πρ οβ ά λου ν πρ α γμα τική α ντίσ τα σ η .

Γ ι' αυτό η α σ τικ ή τάξη είνα ι εκείνη πο υ πα ντού εξαλ είφ ει

τις «ειρη νικές» μ ορφ ές της ταξική ς π ά λη ς, τω ν οποίω ν η

π ρό σ κα ιρη , έσ τω κα ι τόσ ο π ρο βλ η μ α τική λειτου ργικό τη τα ,

α π οτελεί τη βά σ η ο λό κ λη ρ η ς τη ς θεω ρία ς του ρεβ ιζιονισ μ ού

κα ι πο υ προτιμ ά ει πιο «ενεργη τικά » μέσα π ά λη ς (β λέπε

Α μ ερική ). Κ α τα φ έρνει όλο κ αι πιο πο λύ να πα ίρνει ενεργά

σ τα χέρια τη ς την κ ρα τικ ή μ η χα νή , να τα υτίζετα ι τόσ ο έ-

ντονα μ ' α υτή , πο υ α κό μ η κ αι οι φ α ινο μ ενικά ο ικ ονο μ ικ ές

μόνο διεκδικήσεις της εργατικής τάξης προσκρούουν όλο

κα ι π ιο δυ νατά σ ' α υτό το τείχο ς, που οι εργά τες είνα ι α να-

γκα σ μ ένοι να α ρ χίσ ο υ ν την πά λη με τη ν κρ α τικ ή εξου σ ία

(ά ρα , έσ τω κα ι α σ υνείδη τα , τη ν πά λη για τη ν κρ α τική εξου-

σ ία ), όταν θέλο υν α π λά κα ι μ όνο να απ οτρέψ ου ν τη ν επιδεί-

νω σ η της οικο νομ ική ς τους κα τά σ τα σ η ς, τη ν απ ώ λεια τω ν

μ έχρι τώ ρα κεκτη μ ένω ν θέσ εω ν. Έ τσ ι, αυ τή η εξέλιξη επι-

βά λλει σ το πρ ολεταριά το τη ν τακ τικ ή της μ α ζική ς απεργία ς,

όπου

ο ο π ο ρ τ ο υ ν ισ μ ό ς ε ίν α ι π ά ν τ α έ τ ο ιμ ο ς α π ό φ ό β ο π ρ ο ς τ η ν

ε π α ν ά σ τ α σ η ,

να

ε γ κ α τ α λ ε ίψ ε ι τ α ή δ η κ ε κ τ η μ έ ν α

παρά να αντλή-

σ ει τις επα να σ τατικές σ υνέπειες της κα τάσ τασ η ς. Η μ α ζικ ή

α περγία είνα ι, όμ ω ς, σ ύμ φ ω να μ ε την α ντικ ειμ ενικ ή τη ς ου -

σ ία , ένα επ α να σ τα τικ ό μέσ ο. Κ άθε μ α ζικ ή α περγία δη μ ιου ρ-

γεί μ ια επα να σ τα τική κ α τά σ τα σ η , όπ ου η α σ τικ ή τά ξη , με τη

βοή θεια της κρ α τική ς μ η χα νή ς της, αντλεί τις α πα ρα ίτητες

γι * α υτή σ υνέπειες, ό σ ο είνα ι δυνατό. Α πέναντι σ " αυ τά τα

μ έσα , όμ ω ς, το π ρ ο λετα ριά το είνα ι α νίσ χυ ρ ο . Κ αι το ό π λο

της μ α ζική ς α περγία ς α π οτυχα ίνει α να γκα σ τικ ά , α ν μ προ σ τά

στα όπλα της αστικής τάξης,

δ ε ν π ά ρ α κ ι α υ τ ό τ α ό π λ α .

Α υ τό

σ η μ α ίνει ότι πρέπει να π ροσ πα θεί να εξο πλίζετα ι το ίδιο, να

α πο διορ γανώ νει το σ τρ α τό τη ς α σ τικ ή ς τά ξη ς πο υ α πα ρτίζε-

τα ι σ την π λειο ψ η φ ία του α πό εργάτες και α γρό τες, να σ τρέ-

φ ει ενάντια σ τη ν α σ τικ ή τάξη τα ίδια τη ς το όπλα . (Η επα νά -

6 2



σ τά σ η του 1905 δείχνει κ ολ λά χοφ α δείγμα τα ενός κ ολ ύ σω -

σ τού τα ξικο ύ ενσ τίκτου , α λλά πο υ α η ' αυ τή τη ν ά π οψ η δεν

είνα ι πα ρά μ όνο ένσ τικτο).

Ο ιμ π ερια λισ τικ ός πόλεμ ος οξύνει, λοιπ ό ν, α υτή τη ν κοιτά-

σ τα σ η σ το έπα κρ ο. Η α σ τικ ή τά ξη βά ζει το πρ ολ ετα ριά το

μ π ρο σ τά σ την επιλο γή ή να σ κ οτώ νει του ς τα ξικ ού ς του

σ υντρό φ ου ς σ τις ά λλες χώ ρες πρ ος όφ ελο ς τω ν μο νοπ ω λια -

κώ ν τη ς σ υμ φ ερό ντω ν, να πεθαίνει για τα συ μ φ έρο ντα αυ τά ,

ή να α να τρέψ ει την κυ ρ ια ρ χία τη ς α σ τικ ή ς τά ξη ς με τη βία

τω ν όπλ ω ν. Ό λ α τα ά λλα μέσα πά λη ς απ έναντι σ ' αυτή τη ν

υπ έρτατη βία είναι α νίσ χυ ρ α , για τί ό λα , χω ρ ίς εξα ίρεσ η , θα

σ υντριβ ού ν α πένα ντι σ τη στρα τιω τικ ή μ η χα νή τω ν ιμ περια -

λισ τικ ώ ν κρ α τώ ν. Α ν λο ιπ ό ν το π ρο λετα ριά το θέλει να ξεφ ύ-

γει α π ' α υτή τη ν α κ ρα ία βία , πρέπει να ανοιλά βει το ίδιο

τη ν π ά λη ενάντια σ ' α υτή τη σ τρα τιω τικ ή μ η χα νή , να τη

δια λύ σ ει α πό τα μέσα κα ι να σ τρέψ ει τα όπ λα , πο υ η ιμ περια -

λισ τικ ή α σ τικ ή τά ξη α να γκά σ τη κε να δώ σ ει σ ' όλ ο ν το λ(ΐό,

ενάντια σ τη ν ασ τικ ή τάξη , να τα χρ η σ ιμ ο π ο ιή σ ει για να εκ-

μ η δενίσ ει τον ιμ π ερια λισ μ ό.

Δ εν υπ ά ρχει λο ιπ ό ν τίπο τα το θεω ρη τικά πρ ω τά κο υσ το

κα ι σ ' ό λα α υτά. Α ντίθετα : Η ου σ ία τη ς κ α τά σ τα σ η ς έγκει-

ται σ την τα ξικ ή σ χέσ η α νάμ εσ α σ τη ν α σ τικ ή τά ξη κ αι το

προ λεταρ ιά το. Ο πόλεμο ς, σύμ φ ω να με τον ορ ισ μ ό του Κ λά-

ουζεβ ιτς, δεν είνα ι πα ρά η σ υ νέχισ η της π ο λιτικ ή ς, α λλ ά

πρ α γμ α τικά απ '

ό λ ε ς τ ις α χ ό ψ ε ις .

Δ ηλ α δή ο πόλεμος δεν σ η-

μ α ίνει μ όνο για τη ν εξω τερικ ή π ο λιτικ ή ενός κρά τους ότι η

γρα μ μ ή π ου ακ ολο υθή θη κε μέχρι τότε α πό τη χώ ρα σ ε κα ιρό

«ειρή νη ς» ο δη γείται ενεργά μ έχρι το τέλο ς, α λλ ά κα ι ότι ο

πόλεμ ος ενισ χύ ει κα ι οξύνει σ το έπ α κ ρο κα ι για τη ν εσω τε-

ρική τα ξικ ή δια σ τρω μ ά τω σ η μ ιας χώ ρα ς (κα ι ολ όκ λη ρο υ

του κόσμου) τις τάσεις εκείνες που, ήδη σε καιρό «ειρήνης»,

εκδη λώ θη κα ν ενεργά στους κό λπ ου ς τη ς κο ινω νία ς. Ο πόλε-

μ ος, επο μ ένω ς, δεν δη μ ιου ργεί σ ε κα μ ιά π ερίπτω σ η μ ια απ ό-

λυτα νέα κ α τά σ τα σ η , ού τε για μ ια χώ ρ α ο ύτε γιο μ ια τά ξη

μ έσ α σ ' ένα έθνος. Τ ο νέο σ ' α υτόν σ υνίσ τα τα ι α πλ ά σ τη ν

π ο ιο τικ ή μετα τρο πή της πρ ω τά κο υσ τη ς πο σ οτική ς α ύξη σ η ς

6 3



όλω ν τω ν χρο β λη μ ά τω ν κα ι, μ ' αυτόν τον τρό κο — και μ όνο

μ ' α υτόν τον τρό πο — δημ ιου ργείτα ι μ ια νέα κα τά σ τα σ η .

Α πό κ οινω νικ οο ικ ο νομ ικ ή ά πο ψ η , επομένα>ς, ο πό λεμο ς

δεν είνα ι πα ρά ένα σ τάδιο τη ς ιμ π ερια λισ τικ ή ς α νά πτυξη ς

του κ α π ιτα λισ μ ο ύ. Γ ι" α υτό δεν είνα ι, α να γκα σ τικά , πα ρά

ένα στάδιο στην ταξική πάλη του προλεταριάτου ενάντια

σ τη ν α σ τική τά ξη . Η σ η μ α σ ία της θεω ρία ς του ιμ περια λι-

σ μ ού του Λ ένιν έγκ ειται, επομ ένβος, σ το γεγο νό ς ότι ο Λ ένιν

— πρ ά γμα που κ α νείς ά λλ ος δεν κα τόρ θω σ ε — κα θό ρισ ε με

σ υνεπή θεω ρη τικό τρό πο τη σ χέσ η α νάμ εσ α στον πα γκό-

σμιο πόλεμο και τη συνολική εξέλιξη και ότι το απέδειξε

καθαρά με βάση τα συγκεκριμένα προβλήματα του πολέμου.

'Ο π ω ς όμ ω ς ο ισ τορ ικ ό ς υλ ισ μ ός είνα ι η θεω ρία τη ς πρ ολ ε-

ταριακής ταξικής πάλης, ο καθορισμός αυτής της σχέσης θα

παρέμενε ελλιπής, αν

η θ ΐω ρ ϊ α τ ο υ ιμ π ε ρ ι α λ ισ μ ο ύ δ ε ν ή τ α ν τ α υ -

τ ό χ ρ ο ν α θ ε ω ρ ί α τ ω ν ρ ε υ μ ά τ ω ν τ ο υ ε ρ γ α τ ικ ο ύ κ ι ν ή μ α τ ο ς τ η ν

ε κ ο χ ή τ ο υ ιμ π ε ρ ι α λ ισ μ ο ύ .

Τ ο θέμα δεν ή τα ν λο ιπό ν μ ονά χα

να γίνει σ α φ ές πώ ς έπρ επε να ενεργή σ ει το π ρολετα ριά το

σ ύμ φ ω να με τα τα ξικά του σ υμ φ έρο ντα σ ' α υτή τη νέα διε-

θνή κατάσταση που δημιούργησε ο πόλεμος, αλλά συγχρό-

νω ς να α ποδειχθεί πού β α σ ίζοντα ι θεω ρη τικά ο ι ά λλ ες «π ρο -

λεταρια κές» τοπ οθετή σ εις για τον ιμ περια λισ μ ό κα ι τον π ό-

λεμ ό του, ποια σ τρώ μ ατα του πρ ολ ετα ριά του α κο λου θού ν

αυτές τις θεω ρίες κα ι, επομ ένω ς, τις μ ετα τρέπουν σ ε π ολιτι-

κά ρεύματα.

' Ε πρ επε πρώ τα α π ' όλα να α ποδειχθεί ότι αυτά τα ρεύμ α-

τα υπ ά ρχου ν γενικ ά σ α ν ρεύμ α τα . Ν α απ οδειχθεί ότι η τοπ ο-

θέτηση της σοσιαλδημοκρατίας σχετικά με τον πόλεμο δεν

υπήρξε η συνέπεια μιας στιγμιαίιις απόκλισης, ενός δειλιά-

σ μ α τος κλ π., αλλά το α ναγκα ίο επα κό λου θο της μ έχρι τώ ρα

εξέλιξή ς τη ς. Ε πο μ ένω ς ότι

α ν τ ή η τ ο π ο θ έ τ η σ η έ π ρ ε π ε ν α γ ίν ε ι

κ α τ α ν ο η τ ή μ έ σ α α π ό τ η ν ισ τ ο ρ ί α τ ο υ ε ρ γ α τ ικ ο ύ κ ι ν ή μ α τ ο ς

και

ότι έπρεπε να εξετα σ τεί σ ε σ χέσ η με τις μ έχρι τώ ρα «διαφ οα-

νίες» μ έσ α σ τη σο σ ια λδ η μ ο κ ρα τία (ρ εβιζιονισ μ ός κλπ.). Λ υ-

τή η ά π οψ η , π ου θα έπρ επε να είνα ι α υ τονό η τη για τη μ αρ-

ξισ τικ ή μ έθοδο (βλέπε τον τρό π ο μ ε τον ο π ο ίο κρίνοντα ι

τα σύγχρονα ρεύματα στο

Κ ο μ μ ο υ ν ισ τ ικ ό Μ α ν ιφ έ σ τ ο ) ,

μ£ δυ-



σ κ ολ ία κα τά φ ερε να υπ ερισ χύσ ει, α κό μ η κα ι σ τη ν επα να-

σ τα τική πτέρυ γα του εργα τικο ύ κ ινή μ α τος. Α κό μ η και η ομ ά-

δα της «Δ ιεθνούς», δηλ α δή η ομά δα της Ρ ^ α ς Λ ούξεμπ ουργκ

και του Φ ρα ντς Μ έρινγκ, δεν σ τάθ η κε ικα νή να ολ οκ λη ρώ -

σ ει κα ι να εςΜ χρμόσει με σ υνέπ εια α υτή τη μ εθο δο λο γικ ή

άπ οψ η . Ε ίνα ι όμ ω ς φ α νερό ότι κάθε κα τα δίκη του ο πο ρτου -

νισ μ ού και της θέσ η ς του α πέναντι σ τον πό λεμ ο π ου δεν α -

ντιλα μ β ά νετα ι το ν ο π ορ του νισ μ ό σ α ν ένα ισ το ρ ικ ά α ναγνω -

ρίσ ιμ ο ρεύμ α μ έσ α σ το εργα τικό κίνη μ α κα ι που δεν θεω ρεί

το παρόν του σαν οργανικό καρπό του παρελθόντος του, δεν

μ πορ εί ούτε να φ τά σ ει σ ' ένα πρα γμ α τικό ύψ ος σ τις α ρχές

της μ α ρξισ τικ ή ς σ υ ζή τησ η ς, ού τε να βγά λει τα σ υγκ εκρ ιμ έ-

να πρ α κτικά , ανα γκα ία για τη σ τιγμ ή της δρ ά σ η ς κα ι τακ τι-

κά - οργα νω τικά σ υμ περά σ μ ατα απ ό αυτή τη ν κ αταδίκη .

Γ ια τον Λ ένιν, και για ά λλ η μ ια φ ορά μ ονά χα γ Γ α υτόν,

ήταν ήδη από τη στιγμή που ξέσπασε ο παγκόσμιος πόλεμος

σα φ ές ότι η σ τά σ η τω ν Σ άιντεμ αν, Π λεχά νοφ , Β α ντερβέλντε

κλ π., απ ένα ντι σ τον πό λεμ ο δ ε ν ή τ α ν σ τ η ν π ρ α γ β ί α τ ικ ό τ η τ α τ ί-

π ο τ ε ά λ λ ο π α ρ ά η λ ο γ ικ ή ε φ <φ μ ο γ ή τ ω ν α ρ χ ώ ν τ ο υ ρ ε β ι ζ ιο ν ι-

σ μ ο ό σ τ η ν τ ω ρ ι ν ή κ α τ ά σ τ α σ η .

Σ ε τι όμ ω ς σ υνίσ τατα ι, π εριλη π τικ ά , η

ο υ σ ία τ ο υ ρ ε β ιζ ιο ν ι -

σ μ ο ύ : Π ρώ τα ότι πρ οσ πα θεί να ξεπερά σ ει τη «μ ονό πλ ευρη

ά πο ψ η » του ισ το ρ ικ ο ύ υ λισ μ ού που εξετά ζει

ό λ α

τα φαινόμε-

να του ισ τορ ικ οκ οινω νικ ού γίγνεσ θα ι α η ο κ λ α σ τ ικ ά απ ό τη ν

τα ξικ ή ά πο ψ η του πρ ολετα ριά του . Δ ια λέγει σ α ν άπ οψ η το

σ υμ φ έρο ντα « ολ όκ λη ρη ς τη ς κο ινω νία ς». Ε πειδή όμ ω ς, σ υ-

γκεκ ριμ ένα, α υτά τα γενικ ά σ υμ φ έρο ντα δεν υπ ά ρχουν, κα ι

επ ειδή α υτό πο υ θα μ πο ρο ύσ ε να φ α νεί σ α ν γενικ ό σ υμ φ έρο ν

δεν είνα ι τίποτε ά λλο α πό τη σ τιγμ ια ία σ υνισ τώ σ α τη ς αγω -

νισ τική ς α λλ η λεπίδρ α σ η ς τω ν δια φ όρ ω ν τα ξικώ ν δυνάμ εω ν,

ο α να θεω ρη τής α ντιλιιμ βά νετα ι το πά ντοτε

μ ε τ α β α λ λ ό μ ε ν ο

α κ ο τ ί λ ε σ μ α

τη ς ισ τορ ικ ή ς δια δικα σ ία ς σαν

μ ια π ά ν τ ο τ ε Ι δ ι α

μ ε θ ο δ ο λ ο γ ικ ή α φ ε τ η ρ ία . Έ τσ ι α να ποδ ογυ ρίζει κα ι θεω ρη τικά

τα πρ ά γμα τα . Α πό πρα ιττική ά πο ψ η , η ου σ ία του π α ρα μ ένει

πά ντα και α να γκα σ τικά ένα ς σ υμ βιβα σ μ ός, λό γω α κρ ιβώ ς

α υτής της θεω ρη τική ς αφ ετη ρία ς. Ο ρεβιζιονισ μ ός είνα ι

π ά ντοτε εκλ εκτικός: προσ πα θεί, δη λα δή , να αμ βλύνει κα ι να

6 5



εξισ ώ σ ει ή δη θεω ρη τικά τις τοιξικές α ντιθέσ εις για να κατα-

σ τήσ ει την ενότητά τους, πο υ τη ν έχει α να ποδο γυρίσ ει και

που δεν υπ ά ρχει πα ρά μ όνο σ το κ εφ ά λι του , σ α ν το μ έσ ο για

τη ν εκ τίμ η σ η τω ν γεγονότω ν.

Γ Γ α υτόν το λό γο ο α να θεω ρη τή ς α π ορ ρίπ τει, κα τά δεύ-

τερο λόγο, τ η δ ια λ ε κ τ ικ ή . Γ ια τί η δια λεκ τική δεν είνα ι τίποτε

ά λλο πα ρά η εννοιολο γική έκφ ρα σ η του γεγονό τος ότι η εξέ-

λιξη της κοινω νία ς κινείτα ι σ τη ν π ρα γμ α τικότη τα μ έσ α α πό

τις α ντιθέσ εις, ότι α υτές οι α ντιθέσ εις (ο ι α ντιθέσ εις τω ν τά -

ξεω ν, η α ντα γω νισ τικ ή ου σ ία τη ς ο ικ ο νο μ ικ ή ς ύπ α ρξή ς τους

κλ π. ) α πο τελο ύν τη βά σ η κα ι τον πυρ ή να κά θε γεγονό το ς

κα ι ό τι μ ια « ενότητα » τη ς κ ο ινω νία ς, όσ ο α υτή σ τηρίζεται

σ τη δια ίρεσ η σ ε τά ξεις, δεν μ πορεί πα ρά να είνα ι πάντα μ ια

αφηρημένη έννοια, ένα πάντοτε πρόσκαιρο αποτέλεσμα της

α λλ η λεπίδρ α σ η ς αυτώ ν τω ν α ντιθέσ εω ν. Κ αθώ ς όμω ς η δια-

λεκ τική , σ α ν μ έθοδος, δεν είναι πα ρά η θεω ρη τική διατύπω -

σ η του κοινω νικ ού γεγονό το ς ότι η κο ινω νία α να πτύσ σ ετα ι

πα ρα πέρα μ έσ α α πό α ντιθέσ εις, από το πέρα σ μ α α πό τη μ ια

α ντίθεσ η σ τη ν άλ λη , ε π ο μ έ ν ω ς μ ε ε π α ν α σ τ α τ ικ ό τ ρ ό π ο , η θεω -

ρ η τικ ή α π όρ ριψ η της δια λεκτικ ή ς σ η μ α ίνει ρ ή ξη α ρχώ ν με

κάθε επα να σ τα τική σ υμ περιφ ορ ά .

Τ ρ ίτο , αφ ού οι α ναθεω ρη τές μ ' α υτόν τον τρό πο αρ νού-

ντα ι ν ' α ναγνω ρίσ ου ν τη ν ύπ α ρξη της δκ ιλεκτικ ή ς με την κί-

νη σ ή τη ς μ έσα από τις α ντιθέσ εις, που πα ρά γει έτσ ι πά ντα

κά τι νέο, σ α ν κά τι που υπ ά ρχει πρα γμ α τικά , χά νετα ι α πό τη

σ κ έψ η τους το ισ το ρ ικ ό , το σ υγκ εκριμ ένο, το νέο. Η πρ α γ-

μ α τικότη τα πο υ ζουν υπόκ ειτα ι σ ε σ χη μ α τικ ο ύς μ η χα νισ τι-

κο ύς, «α ιώ νιου ς χα λύ β δινου ς νόμ ους» που , σ ύμ φ ω να μ ε τη ν

ουσ ία του ς, δη μ ιουρ γού ν α διά κοπ α

τ ο ίδ ι ο π ρ ά γ μ α

κα ι σ του ς

οποίους ο ά νθρ ω πος είνα ι μ οιρα ία υποτα γμ ένος, όπ ω ς κα ι

σ του ς νόμ ου ς τη ς φ ύσ η ς. Α ρκεί λο ιπ όν να γνω ρίσ ει κα νείς

μ ια για πά ντα αυτούς τους νόμ ους, για να μ άθει πώ ς θα εξε-

λιχθεί η μ οίρα του προλεταρ ιά του . Η υπ όθεσ η ότι μ πορεί να

υπ ά ρξο υν νέες κα τα σ τά σ εις πο υ να μ η ν υπ όκ ειντα ι σ ' αυ-

τούς του ς νόμ ου ς ή α κό μ η κα τα σ τά σ εις τω ν οπ οίω ν η κ ατά-

λ η ξη εξαρτάται από τη ν α π όφ α σ η του π ρο λετα ριά του , είναι

για τον α ναθεω ρη τή α ντεπισ τη μ ονική . (Η υπ ερεκτίμ η σ η



τω ν μ εγάλω ν π ρο σ ω πικο τή τω ν, της ηθικ ή ς κ λπ . δεν είναι

πα ρά ο ι α να γκα ίοι α ντίποδες α υτής τη ς αντίλη ψ η ς).

Τ έτα ρτο, α υτοί οι νόμ οι είνα ι, όμ ω ς, ο ι ν ό μ ο ι τ η ς κ α π ιτ α λ ι-

σ τ ικ ή ς α ν ά π τ υ ξ η ς

κα ι η επιμ ονή σ την αιώ νια κ αι υπ ερισ τορ ι-

κ ή ισ χύ τους σ η μ α ίνει ότι για τον ανα θεω ρη τή η κα π ιταλ ι-

σ τικ ή κ οινω νία είνα ι η πραγματικότητα που ουσιαστικά δεν

μ πο ρεί να αλ λά ξει, όπω ς κα ι για τη ν α σ τικ ή τά ξη . Ο ανα θεω -

ρ η τή ς δεν θεω ρεί πια τη ν ασ τικ ή κοινω νία σ α ν ένα π ρο ϊόν

τη ς ισ τορ ία ς που γι" αυτό είνα ι ισ τορ ικά κα τα δικα σ μ ένη να

εξαφ α νισ τεί, ούτε τη ν επισ τήμ η σ α ν ένα μέσ ο για τη γνώ σ η

τη ς επο χή ς τη ς πτώ σ η ς της κα ι τη ν επιτά χυνσ ή της, αλ λά ,

σ τη ν κα λύ τερη π ερίπτω σ η , σα ν μ έσ ο για τη β ελτίω σ η τη ς

θέσης του προλεταριάτου μ ίσ α σ τ η ν α σ τ ικ ή κ ο ιν ω ν ία . Κ ά θε

σ κέψ η πο υ ξεπερνάει π ρα κτικά τον ορίζοντα τη ς α σ τικ ή ς

κ οινω νία ς είνα ι μ ια ψ ευδ α ίσ θη σ η , μ ια ο υτοπία , για το ρεβι-

ζιονισμό.

Π έμπτο , γι' α υτό ο ρεβιζιονισ μ ός έχει μ ια θέσ η «ρ εαλι-

στικής» πολιτικής, θ υ σ ιά ζ ε ι π ά ν τ ο τ ε τ α π ρ α γ μ α τ ικ ά σ υ μ φ έ ρ ο -

ν τ α τ ο υ σ υ ν ό λ ο υ τ η ς τ ά ξ η ς (και χα ρα κ τηρ ίζει ουτοπ ική κά θε

συνεπή υπ ερά σ πισ η αυτώ ν τω ν σ υμφ ερόντω ν) σ τ η ν υ π ε ρ ά -

σ π ισ η τ ω ν ά μ ε σ ω ν σ υ μ φ ε ρ ό ν τ ω ν μ ε μ ο ν ω μ έ ν ω ν ο μ ά δ ω ν .

Μ ε βά-

σ η αυτές α κόμ η τις λίγες π α ρα τηρή σ εις είνα ι σ α φ ές ότι ο

ρεβιζιονισ μ ός μ πόρεσε να γίνει ένα πρ α γμ α τικό ρεύμα μ έσα

στο εργατικό κίνημα μονάχα επειδή η νέα ανάπτυξη του κα-

πιτα λισ μ ού επέτρεψ ε πα ρο δικά σ ε ορ ισ μ ένα σ τρώ μ α τα τω ν

εργατώ ν να α πο κτή σ ουν απ ό αυτήν τη ν κα τά σ τα σ η οικο νο-

μ ικά οφ έλη . Κ αθώ ς επίσ η ς και για τί η μο ρφ ή ορ γάνω σ η ς

τω ν εργατικώ ν κομ μ άτω ν εξασ φ οιλίζει μ εγα λύτερη επιρ ροή

σ ' αυτά τα στρώ μ ατα και σ τους δια νοη τικο ύς εκπρ οσ ώ πο υς

του ς πα ρά σ τις — έσ τω κα ι σ υγκ εχυμ ένα κα ι ενσ τικτώ δικα

— επαναστατικές πλατιές μάζες του προλεταριάτου.

Τ ο κο ινό σ τοιχείο όλ ω ν τω ν οπ ορ του νισ τικώ ν ρευμ άτω ν

να μην κοιτάζουν ποτέ τα γεγονότα από την ταξική σκοπιά

του προλεταριά του κα ι γ ι' αυτό να πέφ του ν σ ε μ ια α ντιισ το-

ρικ ή κα ι α ντιδια λεκτική εκλεκτική «ρεαλισ τική π ολιτική » ,

σ υνδέει τις δια φ ορετικές τους α ντιλή ψ εις για τον πό λεμ ο και

τις κά νει να φ α ίνοντα ι όλες, χω ρ ίς εξα ίρεσ η , σ α ν α ναγκα -

6 7



σ τικ ή σ υνέπεια του μέχρι τώ ρα οπ ορ του νισ μ ού . Η χω ρ ίς

όρους υποταγή της δεξιάς πτέρυγας στις ιμπεριαλιστικές δυ-

νά μ εις της «ίδιας» της τη ς χώ ρα ς προέρχεται ο ργα νικ ά α πό

την ά πο ψ η πο υ θεω ρεί τη ν α σ τικ ή τά ξη — έσ τω κα ι με μερι-

κο ύς δισ τα γμ ού ς σ την α ρ χή — σ α ν την η γέτιδα τάξη τη ς

ισ τορ ικ ή ς εξέλιξη ς και α να θέτει σ το προλετα ριά το τη ν

υπ ο σ τή ριξη «του πρ οο δευτικο ύ τη ς ρό λου ». Κ αι όταν ο Κ ά -

ου τσ κι χα ρα κ τη ρίζει τη Δ ιεθνή σ α ν α π λό ό ργα νο ειρή νη ς

ά χρ η σ το για τον πόλεμ ο , τι το δια φ ορετικό λέει α πό ό ,τι ο

ρώ σ ος μ ενσ εβίκο ς Τ σ ερεβά νιν, ότα ν ξεσ πά ει σ ε θρ ή νου ς μ ε-

τά την πρώ τη ρώ σικη επανάσ τασ η: «Ω στόσο , μέσα στη φ ω -

τιά τη ς επα νά σ τασ η ς, τη σ τιγμ ή που οι επα να σ τα τικοί σ τό-

χο ι πλ η σ ιά ζου ν τόσ ο σ τη ν πρ α γμ ά τω σ ή του ς, είναι δύσ κο λο

ν ' α νο ιχτεί ο δρό μ ος για μ ια λογική μ ενσ εβίκ ικ η τακτική »

κλπ.

Ο οπ ορ του νισ μ ός δια φ ορ οπ οιείτα ι σ ύ μ φ ω ν α μ ε τ α σ τ ρ ώ μ α -

τ α τ η ς α σ τ ικ ή ς τ ά ξ η ς σ τα οπ οία γυρεύει να σ τη ρ ιχτεί και

σ τη ν υπ οταγή τω ν οπ οίω ν πρ οσ πα θεί να πα ρα σ ύρει το π ρο-

λετα ριά το. Α υτά μ π ορ εί να είνα ι, όπ ω ς σ την περίπτω σ η τη ς

δεξιά ς πτέρυ γα ς, η βα ριά β ιομ η χα νία κ α ι το τρα πεζικό κεφ ά-

λα ιο . Σ τη ν περίπτω σ η α υτή , ο ιμ περια λισ μ ός ανα γνω ρίζετα ι

χω ρ ίς όρ ου ς σ α ν α να γκα ίος. Τ ο πρ ολ ετα ριά το π ρέπει να

βρει τη ν πραγμά τω σ η τω ν σ υμ φ ερόντω ν του σ τ ο ν ιμπεριαλι-

στικό πόλεμο, σ τ ο μεγαλείο, σ τ η νίκη του «δικού» του

έθνους. Ή μ πο ρεί ν ' α ναζητηθεί η π ρο σ ά ρτη σ η σ* εκείνα

τα σ τρώ μ α τα της α σ τικ ή ς τά ξης πο υ είνα ι μ εν ανα γκα σ μ ένα

να σ υμ μ ετά σ χουν σ τη ν εξέλιξη , α λλά νιώ θου ν ότι πα ρα μ ερί-

ζονται σ ε δεύτερο πλ ά νο κα ι πο υ υπ οτά σ σ οντα ι γ ι' α υτό

π ρ α κ τικ ά σ τον ιμ π ερια λισ μ ό (κ αι πρ έπει να υπ οταχθούν) ,

ω σ τόσ ο όμ ω ς γκρ ινιά ζου ν ενά ντια σ ' α υτόν τον εξανα γκα -

σ μ ό και «εύχοντα ι» τα π ρά γμα τα να πά ρο υν μια ά λλ η τροττή.

Α υτός είνα ι ο λό γο ς πο υ ανοιζητοϋν γρ ή γο ρ α τη ν ειρ ή νη , το

ελεύθερο εμ πό ριο, τη ν επισ τρο φ ή «ο μ αλώ ν» κ α τα σ τάσ εω ν

κλπ . Ω σ τόσ ο , είνα ι α υτονό η το ότι ποτέ δεν θα είνα ι ικανά να

προ βά λο υν σ α ν ενεργός α ντίπ α λο ς του ιμ περια λισ μ ού . Α ντί-

θετα , δεν διεξά γου ν πα ρά έναν — μά τα ιο — αγώ να για να

έχουν το μερίδιό τους από την ιμπεριαλιστική λεία (τμήμα-



τα τη ς ελα φ ριά ς β ιο μ η χα νία ς, τα μ ικ ρο α σ τικά σ τρώ μ α τα

κλπ .). Κ άτω α π ' αυτή τη ν π ρο οπ τική , ο ιμ περια λισ μ ός πα-

ρουσ ιά ζετα ι σ α ν «τυχα ίος». Ε π ιχειρείτα ι να β ρεθεί μ ια ειρη -

νικ ή λύ σ η , να α μ βλ υνθο ύν οι α ντιθέσ εις. Κ αι το προ λετα ριά -

το, που το Κ έντρο θέλει να υπο τά ξει σ ' αυτά τα σ τρώ μ α τα ,

δεν πρέπει ούτε να α γω νίζετα ι ενεργά κ α τά του πολ έμο υ.

(Α λλά το να μ η ν αγω νίζεσ α ι σ η μ α ίνει πρα κτικά να π α ίρνεις

μ έρο ς σ το ν πό λεμο .) Π ρέπει α πλά να δια λα λεί την α ναγκ α ιό-

τητα μιας «δίκαιης» ειρήνης κλπ.

Η Δ ΐ ΐβ ν ή ς ε ίν α ι η ο ρ γ α ν ω τ ι κ ή έ κ φ ρ α σ η τ η ς κ ο ι ν ό τ η τ α ς σ υ μ -

φ ε ρ ό ν τ ω ν ο λ ό κ λ η ρ ο υ τ ο υ π α γ κ ό σ μ ιο υ π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ .

Α πό τη

σ τιγμ ή π ου α ναγνω ρίζουμ ε σ α ν θεω ρη τικά δυνατή τη ν πά λη

τω ν εργα τώ ν ενάντια σ ε εργάτες σ τη ν υπη ρεσ ία τη ς ασ τικ ή ς

τάξη ς, η Δ ιεθνής έχει π ρα κ τικά π ά ψ ει να υπ ά ρχει. Κ αι α πό

τη σ τιγμ ή που πρ έπει να γίνει κ α τανοη τό ότι η α ιμ α τηρ ή

α υτή πά λη εργα τώ ν ενάντια σ ε εργάτες που ακολ ου θο ύν τις

αντιμαχόμενες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις είναι αναγκαία συ-

νέπεια της σ τά σ η ς που κ ρά τη σ α ν μ έχρι τώ ρα τα κα θο ρισ τι-

κά σ τοιχεία της Δ ιεθνο ύς, δεν μπορεί πια να γίνεται λό γο ς

για τη ν επα νασ ύσ τα σ ή τη ς, για τη ν επα ναφ ορ ά τη ς σ το σ ω -

σ τό δρόμο , τη ν επα νίδρυσ ή τη ς. Η α ναγνώ ρισ η του οπο ρ-

τουνισ μ ού σ α ν ρεύμ α τος σ η μ α ίνει ότι ο ο π ο ρ τ ο υ ν ι σ μ ό ς ε ΐν ω

ο τ α ξ ικ ό ς ε χ θ ρ ό ς τ ο υ π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ σ τ ο ί δ ι ο τ ο υ τ ο σ τ ρ α τ ό π ε -

δ ο .

Η α πο μ ά κρ υνσ η τω ν οπ ορ του νισ τώ ν α πό το εργατικό κί-

νημ α α πο τελεί, λο ιπ όν, τη ν πρ ώ τη , α πα ρα ίτη τη πρ οϋ πό θεση

για τη ν επιτυχία του αγώ να κ α τά της α σ τικ ή ς τάξη ς. Γ ια να

προετοιμάσουν την προλεταριακή επανάσταση είναι, λοι-

πό ν, α πό λυ τα α να γκα ίο να απελευθερω θού ν οι εργά τες α πό

α υτή τη ν κα τα σ τρεπτικ ή , σ το πνευμ α τικό κα ι ορ γανω τικ ό

πεδίο , επιρρ ο ή . Κ α ι κα θώ ς ο αγώ να ς α υτός είνα ι α κριβώ ς ο

α γώ νας ο λό κ λη ρ η ς τη ς τά ξη ς ενάντια σ την π α γκό σ μ ια α σ τι-

κή τά ξη, απ ό τη ν πά λη ενάντια σ τον οπ ορ του νισ μ ό σ α ν ρεύ-

μ α , βγα ίνει σ ον α ναγκ α ίο σ υμ πέρα σ μ α

η δ η μ ιο υ ρ γ ί α μ ια ς ν έ α ς

π ρ ο λ ε τ α ρ ι α κ ή ς ε π α ν α σ τ α τ ι κ ή ς Δ ι ε θ ν ο ύ ς .

Τ ο βο ύλια γμα τη ς πα λιά ς Δ ιεθνού ς σ το βά λτο του οπ ορ -

του νισ μ ού είνα ι η σ υνέπ εια μ ιας επο χή ς τη ς οποία ς ο επα -

να σ τα τικό ς χα ρα κτή ρα ς δεν ή τα ν ορ α τός στην επκρ άνεια. Η

6 9



κα τά ρρευσ ή τη ς, η α να γκα ιό τη τα μ ια ς νέα ς Δ ιεθνού ς α κο τε-

λού ν σ η μ ά δι τη ς α ναπ όφ ευκ τη ς πλ έον εισ όδο υ σ τη ν επ ο χή

τω ν εμ φ ύλιω ν πολέμω ν. Ό μ ω ς αυτό δεν σ η μ α ίνει σ ε καμ ιά

π ερίπ τω σ η ότι α πό τώ ρα κα ι πέρα θα πρ έπει κα θη μ ερινά να

δίνοντα ι μ ά χες σ τα ο δοφ ρά γμα τα . Σ η μ α ίνει, όμ ω ς, ότι α υτή

η αναγκαιότητα

μ κ ο ρ ύ

να π ρο β ά λει α πό α ύρ ιο κιόλα ς, ότι η

ιστορία έβαλε τον εμφύλιο πόλεμο στην ημερήσια διάταξη.

Κ αι ένα προ λετα ρια κό κόμ μ α, και

π ο λ ύ π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο

μ ια Δ ιε-

θνή ς, δεν μ πο ρο ύν να είνα ι βιώ σ ιμ α πα ρά μ όνο α ν α ναγνω ρί-

ζου ν κα θα ρά αυ τή τη ν α να γκα ιότη τα κα ι είναι α π οφ α σ ισ μ έ-

να να π ρο ετοιμ ά σ ου ν το πρ ολ ετα ριά το γι* α υτή τη ν α να-

γκ α ιό τη τα κ α ι τις σ υνέπειές της, πνευμ α τικά κα ι υλικ ά , θεω -

ρη τικ ά κα ι ορ γα νω τικά .

Α υτή η π ρ ο ετο ιμ α σ ία πρ έπει να έχει σ α ν α φ ετη ρ ία τη ν

κα τα νόησ η του χαρ α κτήρα αυτής της επο χής. Μ όνο όταν η

εργα τική τά ξη θεω ρή σ ει το ν πα γκό σ μ ιο π όλεμ ο σ α ν τη ν

αναγκαία συνέπεια της ιμπεριαλιστικής ανάπτυξης του κα-

π ιτα λισ μ ο ύ, μ όνο ότα ν κα τα λά βει ότι

ο ε μ φ ύ λ ι ο ς π ό λ ε μ ο ς ε ί-

ν α ι η μ ό ν η δ υ ν α τ ή α ν τ ίσ τ α σ η

ενάντια στην κατάρρευσή της

πο υ εξυπ η ρετεί τον ιμ π ερια λισ μ ό , τότε μ όνο μ πορεί να α ρ-

χίσ ει η υλικ ή κα ι ο ρ γα νω τικ ή π ρο ετο ιμ α σ ία οτυτής της α ντί-

σ τα σ η ς. Κ αι μ όνο ότα ν αυτή η α ντίσ τα σ η γίνει α πο τελεσ μ α -

τική , τότε μ όνο ο υπ όκ ω φ ος α ναβ ρα σ μ ός όλω ν τω ν κα τα πιε-

σ μ ένω ν θα μετα τρα πεί σ ε σ ύμ μ α χο του πρ ολ ετα ριά του που

α πελευθερώ νετα ι. Τ ο πρ ο λετα ρ ιά το π ρέπει, λο ιπ ό ν, πρ ώ τα

απ* όλ α να έχει κα θα ρά μ πρ οσ τά σ τα μ άτια του τη σ ω σ τή

ταξικ ή σ υνείδη σ η , ώ σ τε με τη βοή θειά της να γίνει ο η γέτη ς

του πρ α γμ α τικο ύ απ ελευθερω τικο ύ αγώ να, τη ς πρ α γμ α τικ ή ς

πα γκό σ μ ια ς επα νά σ τα σ η ς. Η Δ ιεθνή ς που γεννιέτα ι α π ' αυ-

τόν και γ ι' α υτόν το ν αγώ να είνα ι κα τά σ υνέπεια η θεω ρη τι-

κά ξεκ ά θα ρη , αγω νισ τική ένιβσ η τω ν γνή σ ια επα νασ τα τικώ ν

σ το ιχείω ν τη ς εργα τικ ή ς τάξη ς. Τ α υτόχρ ονα , όμ ω ς, είναι το

όρ γα νο κα ι το κέντρο του απ ελευθερω τικο ύ α γώ να όλω ν τω ν

καταπιεσ μένω ν ολόκ λη ρο υ του κόσ μ ου.

Ε ίν ω τ ο μ κ ο λ σ ε β ί κ ι -

κ ο κ ό μ μ α , η λ ε ν ιν ισ τ ικ ή α ν τ ίλ η ψ η γ ια τ ο κ ό μ μ α σ ε π α γ κ ό σ μ ια

κ λ ίμ α κ α .

Έ τσ ι ύ κ ύ ς ο ίδιος ο π α γκόσ μ ιο ς π όλεμ ος έδειξε

σ το μα κρ όκ οσ μ ο μ ια ς γιγάντια ς πα γκόσ μ ια ς κ α τα σ τρο φ ή ς



τις δυνάμεις εκείνες του καιηταλισμού ηου κατειρρέει και τις

δυνα τότη τες «ά λη ς ενα ντίον του , που ο Λ ένιν είχε ήδη δια -

κρίνει πολ ύ καθαρ ά σ το μ ικρ όκ οσ μ ο του ρώ σ ικο υ κα πιτα λι-

σ μ ού π ου γεννιότα ν, σ τις δυνα τότητες τη ς ρώ σ ικ η ς επα νά-

στασης.

7 1



5

Τ ο κ ρ ά τ ο ς σ α ν ό π λ ο

Η επα να σ τατική οι>σία μ ια ς επο χή ς εκδη λώ νετα ι με τον

πιο κα θα ρό τρό πο σ το γεγονό ς ότι η πά λη τω ν τάξεω ν κα ι

τω ν κο μ μ ά τω ν δεν πα ρο υσ ιά ζει πλ έον τα χα ρ α κ τηρ ισ τικ ά

μ ιας π ά λη ς σ το εσ ω τερικό μ ια ς σ υγκ εκρ ιμ ένης κρα τικ ή ς ορ -

γά νω σ η ς, α λλ ά σ το γεγονό ς ότι α ρχίζει να α ποτινά ζει τα σ ύ-

νορά τη ς κα ι να επεκ τείνετα ι πέρα α π ' α υτά. Π α ρουσ ιά ζεται

απ ό τη μ ια σ α ν μ ια π ά λη

γ ια

την κ ρα τική εξου σ ία , ενώ ταυτό-

χρονα από την άλλη το κράτος το ίδιο

σ υ μ μ ε τ έ χ ε ι

φ ανερά σ '

αυ τή τη ν πά λη . Ο α γώ νας δεν γίνετα ι μ όνο κ α τ ά του κρά-

του ς, αλ λά το κ ρά τος το Ιδιο απ οκ α λύ πτει το χα ρ α κ τή ρ α του

σ α ν

& κ λ ο τ τ /ς τ α ξ ικ ή ς π ά λ η ς ,

σαν ένα από τα κυριότερα όργα-

να για τη διοττήρηση της ταξικής κυριαρχίας.

Ο Μ α ρξ και ο ' Ε νγκελς ανιτγνώ ριζαν πά ντα το χαρ α κτήρ α

αυτό του κράτους και τον έχουν εξετάσει σε όλες του τις

σ χέσ εις με τη ν ισ τορ ικ ή εξέλιξη κα ι τη ν π ρ ολετα ρια κ ή επα -

νάσ τασ η. Ο Μ αρξ και ο ' Ε νγκελς έθεσα ν με πολύ σα φ ή τρό-

πο τις θεω ρη τικές β ά σ εις μ ιας θεω ρίας του κρά τους σ τα

π λα ίσ ια του ισ το ρ ικ ο ύ υλισ μ ού . Ό μ ω ς εδώ είνα ι που ο

οπορ τουνισ μ ός απ ομ α κρ ύνθη κε ιιε σ υνεπεία π ιο π ολ ύ απ ό

του ς Μ α ρξ κα ι ' Ε νγκελς. Γ ια τί σ ε κάθε ά λλ ο σ η μ είο ή τα ν

δυ να τό να πα ρο υσ ια σ τεί είτε η «α ναθεώ ρη σ η » ιδια ίτερω ν

οικο νομ ικώ ν θεω ριώ ν σ α ν να συμ φ ω νούσε η βα σ ική τους

α ρχή με τη ν ουσ ία τη ς μεθόδου του Μ αρξ (τάσ η Μ πέρν-



σ ταϊν) , είτε να δο θεί σ τα ο ικ ονο μ ικ ά δόγμ α τα που δια τη-

ρο ύντα ν σ τη ν «ορ θοδο ξία » μ ια σ τρο φ ή μ η χα νισ τικ ή - φ ατα-

λισ τικ ή , α ντιδια λεκ τικ ή κα ι α ντεπα να σ τα τικ ή (τά σ η Κ ά ου-

τσ κι). Ό μ ω ς, κα ι το α π λό γεγονό ς ότι μ πα ίνουν σ ε σ υζή τη -

σ η αυτά τα προβ λήμ ατα που ο Μ αρξ και ο Έ νγκ ελς

θεω ρο ύσ α ν σ ο ν τα θεμελιώ δη ζη τή μ α τα τη ς θεω ρία ς τους για

το κ ρά τος, δείχνει ή δη τη ν α να γνώ ρ ισ η τη ς επικα ιρότη τα ς

τη ς πρ ολετα ρια κή ς επα νάσ τα σ η ς. Ο οπ ορ τουνισ μ ός όλω ν

τω ν τάσ εω ν ;ιου κυρ ια ρχο ύσ α ν σ τη Β ' Δ ιεθνή εκδη λώ νετα ι

μ ε τον πιο σ α φ ή τρ ό π ο σ το γεγονό ς ότι κ α μ ιά του ς δεν κα -

ταπ ιάσ τηκ α σ οβ α ρά με το ιφ όβ λη μ α του κρά τους. Κ ι εδώ .

σ το κ ρ ίσ ιμ ο σ η μ είο , δεν υπ ά ρχει κα μ ιά δ ια φ ορ ά α νάμ εσ α

σ τους Κ άο υτσ κι και Μ π ίρνσ τα ϊν. Ό λ ο ι, χω ρίς εξαίρεσ η , δέ-

χτη κ α ν α π λά το κ ρά το ς τη ς α σ τικ ή ς κ οινω νία ς. Κ α ι όταν το

κριτίκαραν, αυτό ήταν μονάχα για να πολεμήσουν απλά με-

μ ονω μ ένες και για το προ λετα ριά το επιζήμ ιες μ ορφ ές κα ι

εκφ ρά σ εις του κρ ά του ς. Τ ο κ ρά τος το είδα ν α π οκ λεισ τικ ά

απ ό τη σ κο πιά ιδια ίτερω ν άμ εσ ω ν σ υμ φ ερόντω ν, αλλά η ου-

σία του δεν εξετάστηκε ούτε εκτιμήθηκε ποτέ από τη σκοπιά

ολ όκ λη ρ η ς τη ς τά ξης του πρ ολετα ριά του . Κ αι η επα νασ τα -

τικ ή α νω ριμ ότη τα κ α ι α σ ά φ εια της α ρισ τερ ή ς πτέρυ γας της

Β " Δ ιεθνοι»^ φ α ίνεται και α πό το γεγο νό ς ότι δεν σ τάθη κε

ικ α νή να βά λει κα θα ρά το ζή τη μ α του κ ρά τους. Μ ερικές φ ο-

ρές έφτασε

μ έ χ ρ ι

το πρ όβ λη μ α τη ς επα νάσ τα σ η ς, μ έχρι το

πρόβλημα της πάλης

κ α τ ά

του κ ρά του ς, χω ρ ίς όμ ω ς να είνα ι

ικ α νή να βά λει το ζήτη μ α σ υγκ εκρ ιμ ένα — έσ τω κα ι κα θα ρά

θεω ρη τικ ά — άσ ε πια να κ α τα δείξει π ρα κτικά τις σ υγκεκ ρι-

μένες της συνέπειες στη σύγχρονη ιστορική πραγματικότη-

τα.

Κ ι εδώ α κ όμ η ο Λ ένιν υπ ή ρξε ο μ όνο ς που έφ τα σ ε για

ά λλ η μ ια φ ο ρά το θεω ρ η τικ ό επίπεδο τη ς α ντίλη ψ η ς του

Μ α ρξ, τη ν κα θα ρό τη τα τη ς πρ ολετα ρια κή ς επανα σ τα τική ς

τοπ οθ έτη σ η ς απ έναντι σ το πρ όβ λη μ α του κρά τους. Κ αι αν

α κό μ η η σ υμ βο λή του σ υνίσ τα το μ ονά χα σ ' αυτό, θα ή τα ν

ή δη ένα πολύ σ η μ α ντικό θεω ρη τικό επίτευγμα . Α λλά η α πο-

κα τά σ τα σ η τη ς θεω ρία ς του Μ α ρξ για το κρ ά τος δεν α πο τε-

λεί για το ν Λ ένιν φ ιλο λ ο γικ ή α π ο κ α τά σ τα σ η τη ς α ρ χικ ή ς

7 4



διδα σ κα λία ς ούτε φ ιλο σ οφ ική σ υσ τη μ α τοπ οίη σ η τω ν γνή-

σ ιω ν α ρχώ ν τη ς, α λλ ά , όπ ω ς σ ' όλ ες τις περιπτώ σ εις, απο -

τελεί το πρ οχώ ρη μ ά τη ς σ το σ υγκ εκριμ ένο, τη σ υγκεκριμ »-

νοποίησή της στη σύγχρονη πρακτική.

Ο Λ έ ν ιν ε ίδ ε κ α ι π α -

ρ ο υ σ ί α σ ε τ ο ζ ή τ η μ α τ ο υ κ ρ ά τ ο υ ς σ α ν ε π ίκ α ιρ ο ζ ή τ η μ α τ ο υ μ α χ ό -

μ ε ν ο υ π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ . ' Η δη α π ' αυτό — για να μείνουμ ε κα-

τα ρχή ν σ τη σ η μ α σ ία αυτού μόνο του ζη τή μ α τος — ακ ολού-

θησε το δρόμο της αποφασιστικής συγκεκριμενοποίησης

του ζη τή μ α τος. Γ ια τί η οπ ο ρτου νισ τικ ή σ υγκά λυψ η της θεω -

ρίας για το κράτος του ιστορικού υλισμού, που ήταν διαυγής

σ α ν το γά ργα ρο νερό , έγινε αντικειμ ενικά δυνατή για τί π ριν

α πό τον Λ ένιν η θεω ρία α υτή γινότα ν αντιλη π τή μ ονά χα σ α ν

γενική θεω ρία , σα ν ισ τορ ικ ή , οικ ο νομ ικ ή , φ ιλο σ ο φ ικ ή κλ π.

εξή γησ η της ουσ ίας του κράτους. Ο Μ αρξ και ο Έ νγκ ελς

ερμ ή νεψ α ν βέβαια με βά σ η τα σ υγκ εκρ ιμ ένα επα να σ τα τικά

φαινόμενα της εποχής τους την πραγματική πρόοδο της

προλετα ρια κή ς ιδέας για το κρ ά τος (Κ ομ μ ούνα ). Τ όνισ α ν βέ-

βα ια έντονα τα λά θη πο υ α ποτελού ν οι λα θεμένες θεω ρίες

για το κράτος για την καθοδήγηση της προλεταριακής ταξι-

κής πάλης

{Κ ρ ιτ ικ ή τ ο υ π ρ ο -^ρ ό μ μ α τ ο ς τ η ς Γ κ ό τ α ).

Ω σ τό σ ο ,

α κόμ α κα ι οι πιο άμ εσοι μ α θη τές τους, οι κα λύ τερο ι η γέτες

εκείνη ς τη ς επο χή ς, δεν α ντιλή φ θη κ α ν τ η σ χ έ σ η ανάμεσα

σ το πρ όβ λη μ α του κρά του ς κα ι τη ν ά μ εσ η κ α θη μ ερινή του ς

δουλειά . Γ ι' αυτό χρεια ζόταν τότε α κρ ιβώ ς η θεω ρη τική

ιδιοφ υΓ α τω ν Μ α ρξ κα ι Έ νγ κ ελ ς, για να γίνει α ντιλη π τή αυ-

τή η επικ α ιρό τη τα μ ονά χα μ έσ α α πό μια οικ ου μ ενικ ή θεώ -

ρη σ η τω ν πρ αγμ ά τω ν σ ε σ χέσ η μ ε τους μ ικρο ύς κα θημ ερι-

νού ς α γώ νες. Κ αι είναι α υτονό η το ό τι το π ρολεταριά το ή ταν

α κό μ η λιγότερο σ ε θέσ η να σ υνδέσει ορ γα νικ ά το θεμ ελιώ -

δες αυτό πρ όβ λη μ α με τα άμ εσ α π ρο βλ ή μ α τα τω ν κα θημ ερίτ

νώ ν αγώ νω ν του. Τ ο πρό βλ η μ α έπα ιρνε όλ ο και περισ σ ότερο

τον τόνο ενός «τελικο ύ σ κο πο ύ» , του οπ οίου η λύ σ η μ πο ρεί

να εναπο τεθεί σ το μ έλλο ν.

Μ όνο με τον Λ ένιν α υτό το « μ έλλον» μ ετα τρά πη κε κα ι

θεω ρη τικά σ ε πα ρό ν. Α λλά μ όνο από τη σ τιγμ ή π ου το ζή -

τη μ α του κ ρά τους ανα γνω ρισ τεί σ α ν επίκα ιρο πρ όβ λη μ α , εί-

ναι δυνα τό για το προλεταρ ιά το να μη θεω ρεί πλέον το κ α πι-

7 5



Α υτή η ορ γά νω σ η ο λό κ λη ρ η ς τη ς τά ξης — είτε το θέλει

είτε όχι — πρέπει να α να λά βει τον αγώ να κα τά τη ς κ ρα τική ς

μ η χα νή ς της α σ τικ ή ς τά ξη ς. Δ εν υπ ά ρχει δυνα τότητα επιλο -

γής: ή τα προ λετα ρια κά σ υμ βο ύλια α πο διορ γανώ νουν τη ν

α σ τική κρα τική μ η χα νή ή αυτή κ α τορ θώ νει να δια φ θείρει τα

σ υμ βο ύλια σ ε φ α ινομ ενικά μ όνο υπα ρκ τά ό ργα να και να τα

α φ ή σ ει έτσ ι να πεθά νουν. Δ η μ ιου ργείτα ι μ ια κα τά σ τα σ η

όπ ου ή η α σ τικ ή τά ξη κ α τα φ έρνει να σ υντρίψ ει α ντεπα να-

σ τα τικά το μα ζικό κ ίνη μ α και να αποκα τα σ τή σ ει τις «ομ αλές»

σ υνθή κες, τη ν «τάξη» , ή δη μ ιου ργείτα ι α πό τα σ υμ βού λια ,

τις ορ γανώ σ εις π ά λη ς του πρ ολ ετα ριά του , η ορ γάνω σ η τη ς

κ υρια ρχία ς του , η κ ρα τικ ή μ η χα νή του που είναι κι αυτή μ ια

ορ γάνω σ η τη ς τα ξική ς πά λη ς. Τ α εργατικά σ υμ βο ύλια φ α νε-

ρώ νουν α κό μ η α πό τις πρώ τες του ς υπ α νάπ τυκ τες μ ορ φ ές

ήδη από το 1905 αυτόν το χαρακτήρα: ε ίν α ι α ν τ ικ υ β έ ρ ν η σ η .

Ε νώ ά λλα όρ γανα τη ς τα ξική ς πά λη ς πρ οσ α ρμ όζοντα ι τα-

κτικά , και σ ε μ ια επ ο χή ό που η κ υρ ια ρχία της ασ τική ς τά ξη ς

είνα ι α δια μ φ ισ β ή τη τη , δη λα δή κά τω α πό αυτές τις σ υνθή κες

μ πο ρο ύν να δο υλεύουν επα νασ τα τικά , είναι σ τη φ ύσ η του

εργα τικού σ υμ β ουλ ίου να β ρίσ κετα ι με τη ν κρα τικ ή εξουσ ία

σ ε μ ια σ χέσ η διπ λή ς κυρια ρχία ς που την α ντα γω νίζετα ι.

Ό τα ν κα τά σ υνέπεια ο Μ άρ τοφ ανα γνω ρίζει τα σ υμ βού λια

σ α ν όρ γα να πά λη ς, α λλ ά α ρνείτα ι την ιδιότη τά του ς να γί-

νουν κρ α τική μ η χα νή , απο μ α κρύ νει α κρ ιβώ ς α πό τη θεω ρία

τη ν επα νάσ τα σ η , τη ν πρ α γμα τική κα τά λη ψ η τη ς εξουσ ία ς

από το π ρολεταρ ιά το . Α ντίθετα , ότα ν μ ερικοί υπερα ρισ τεροί

θεω ρη τικοί μ ετα τρέπο υν τα εργατικά σ υμ βού λια σ ε μ ια μ ό-

νιμ η τα ξική ορ γά νω σ η του π ρο λετα ριά του κα ι θέλουν να α-

ντικ α τα σ τή σ ουν το Κ όμ μα κ αι το σ υνδικά το μ ' α υτά , δεί-

χνο υ ν ότι δεν κα τά λα βα ν τη δια φ ορ ά α νάμ εσ α σ ε επα νασ τα -

τικ ή κα ι μ η επ α να σ τα τική κα τάσ τα σ η , και ότι δεν έχουν ξε-

κα θα ρίσ ει τη ν πρ α γμ α τική λειτουρ γία τω ν εργατικώ ν συμ -

βο υλίω ν. Δ εν ξέρο υν ότι η α π λή κα ι μ όνο α να γνώ ρισ η τη ς

σ υγκ εκριμ ένη ς δυνα τότητα ς τω ν εργα τικώ ν σ υμ βο υλίω ν ξε-

περνά ει τα πλα ίσ ια της α σ τικ ή ς κο ινω νία ς, είνα ι μ ια προο-

πτική τη ς π ρολεταρ ια κή ς επα νά σ τασ η ς (ότι κα τά σ υνέπεια

τ ο ε ρ γ α τ ικ ό σ υ μ β ο ύ λ ι ο π ρ έ π ε ι ν α δ ι α δ ί δ ε τ α ι α δ ι ά κ ο π α σ τ ο υ ς

7 7



κ ό λ η ο υ ς τ ο υ κ ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ

κα ι το κρολετα ριά το να προετοι-

μ ά ζετα ι α διά κο π ο γι' α υτό το κα θή κον), και ότι η πρ α γμ α τι-

κ ή π α ρουσ ία τους σ η μ α ίνει ή δη — αν δεν θέλει να είνα ι μ ια

α χλή κω μω δία — τη σ οβ α ρή πά λη για τη ν κρ α τική εξουσ ία ,

τον εμφύλιο πόλεμο.

Τ ο εργατικό σ υμ βο ύλιο σ α ν κρ α τική μ η χα νή σ η μ α ίνει

τ ο

κ ρ ά τ ο ς σ α ν ό η λ ο σ τ η ν τ α ξ ικ ή η ά λ η τ ο υ η ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ .

Η α ντι-

δια λεκτικ ή κα ι επο μ ένω ς α ντιισ τορ ικ ή κα ι α ντεπα να σ τα τι-

κ ή α ντίλη ψ η του οπ ορ του νισ μ ού , α πό το γεγονός ότι το

προλετα ριά το πα λεύει κατά τη ς ταξική ς κυρια ρχία ς της

α σ τική ς τάξη ς, α π ' το γεγονός ότι προσ πα θεί να ο δη γή σ ει

σ ε μ ια α τα ξικ ή κο ινω νία , έβγα λε το σ υμ πέρα σ μ α ότι το πρ ο-

λεταριάτο, σαν αντίπαλος της ταξικής κυριαρχίας της οστι-

κή ς τάξη ς, πρέπει να είνα ι α ντίπα λος κά θε ά λλη ς τα ξικ ή ς

κ υρ ια ρχία ς κα ι, γ ι' α υτό, οι δικές του μ ορφ ές κυρια ρχία ς

δεν πρ έπει σ ε κα μ ιά π ερίπ τω σ η να είνα ι όργα να ταξική ς κυ-

ρ ια ρ χία ς, όρ γανα τα ξικ ή ς κ α τα πίεση ς. Α υτή η βα σ ική ά πο-

ψ η , α ν ειδω θεί α φ η ρη μ ένα , είνα ι ουτοπία , για τί μ ια τέτοια

κ υρια ρ χία του π ρολεταριά του δεν μ πορεί ποτέ να εμφ α νισ τεί

πρ α γμα τικά . Μ όλις όμ ω ς τη σ υλλά βο υμ ε πιο σ υγκεκριμ ένα

κα ι σ ε σ χέσ η μ ε τη ν τω ρ ινή κ α τά σ τα σ η , απ οδ είχνετα ι σ α ν

ιδ ε ο λ ο γ ι κ ή σ υ ν θ η κ ο λ ό ) 'η σ η μ π ρ ο σ τ ά σ τ η ν α σ τ ικ ή τ ά ζ η .

Η πιο

αναπτυγμένη μορφή κυριαρχίας της αστικής τάξης, η δημο-

κρα τία , φ α ίνετα ι σ το πλ α ίσ ια αυτής της αντίλη ψ η ς του λά -

χισ το ν σ α ν μ ια πρ ομ ορ φ ή μ ιας π ρο λετα ρια κή ς δη μ οκ ρα τία ς,

α λλά πο λύ σ υ χνά σ α ν α υτή η ίδια η δη μ οκ ρα τία σ τη ν ο πο ία

θα χρ εια ζόταν α πλά να φ ροντίζει κα νείς να κ ερδίζει τη ν

πλ ειοψ η φ ία του πλ η θυσ μ ού , μ ε ειρ η νικ ή ζύμ ω σ η , για τα

«ιδεώ δη» τη ς σ οσ ια λδ η μ ο κ ρ α τία ς. Ε πομ ένιος, η μ ετά βα σ η

α πό τη ν α σ τική δη μ οκ ρα τία σ τη ν πρ ολ ετα ρια κή δη μ οκ ρα τία

δεν είνα ι α να γκα σ τικ ά επα να σ τα τικ ή Ε π α να σ τα τική είνα ι

μ όνο η μ ετά β α σ η α πό κα θυσ τερη μ ένες κρ< ηικές μ ορ φ ές σ τη

δη μ οκ ρα τία . Κ άτω απ ό ορ ισ μ ένες σ υνθή κες, η επα νασ τα τική

υπ ερά σ πισ η της δη μ οκ ρα τία ς κα τά τη ς κο ινω νικ ή ς α ντίδρα -

σ η ς είνα ι α να γκα ίο . (Τ ο πό σ ο λαθεμένος κα ι α ντεπα να σ τα -

τικ ό ς είνα ι αυτός ο μ η χα νισ τικ ό ς δια χω ρισ μ ός της πρ ολετα-

ρια κ ή ς επα νά σ τα σ η ς α π ό τη ν ασ τικ ή φ α ίνετα ι ου σ ια σ τικά

7 8



σ το γεγον ό ς ότι η σ ο σ κ χλδ η μ ο κ ρ α τία δεν αντέτοιξε πο υθενά

σ οβ α ρή α ντίσ τα σ η σ τη φ α σ ισ τική α ντίδρα σ η και δεν υπερά-

σπισε επαναστατικά τη δημοκρατία).

Σ ον σ υνέπεια α υτή ς τη ς α ντίλη ψ η ς ό χι μ όνο η επα νάσ τα -

σ η απ ομ α κρ ύνετα ι α πό τη ν ισ τορ ικ ή εξέλιξη κα ι πα ρο υσ ιά -

ζετα ι μ ε κά θε είδο υς χοντρο κ ο μ μ ένες ή κα λο φ τια γμ ένες με-

ταβάσεις σαν μια «μεταλλ(χγή στο σοσιαλισμό»,

α λ Λ ά η ρ έ χ α

ν α σ υ σ κ ο τ ισ τ ε ί κ ω ο α σ τ ικ ό ς τ α ξ ικ ό ς χ α ρ α κ τ ή ρ α ς τ η ς &η μ ο κ ρ α ·

τ Ι α ς γ ια τ ο π ρ ο λ ε τ α ρ ιά τ ο . Η σ τιγμ ή τη ς εξαπ ά τη σ η ς βρ ίσ κε-

ται

σ τ η ν α ν τ ιδ ι α λ ε κ τ ικ ή έ ν ν ο ια τ η ς π λ ε ιο ψ η φ ία ς .

Α φ ο ύ , δη λ α -

δή, η κυριαρχία της εργατικής τάξης, από τη φύση της, εκ-

πρ οσ ω πεί τα σ υμ φ έρο ντα της σ υντριπ τικ ή ς π λειοψ η φ ία ς του

π λη θυ σ μ ού , δη μ ιο υρ γείτα ι σ ε π ολ λο ύς εργά τες πο λύ εύκ ολ α

η α υτα πά τη ό τι μ ια κα θα ρή , τυπ ική δη μ οκ ρα τία , όπο υ η φω -

νή κάθε πολίτη αποκτά την ίδια αξία, θα ήταν το πιο κατάλ-

λη λο όρ γανο για να εκφ ρα σ τούν και να εκπρ οσ ω πη θού ν τα

σ υμ φ έροντα του σ υνόλου. Ό μ ω ς δεν λαμ βά νεται εδώ υπό ψ η

η α πλ ή — α π λή — μ ικρ ολ επτομ έρεια ό τι, δη λα δή , οι άν-

θρ ω π οι δεν είνα ι α φ η ρ η μ ένα όντα, αφ η ρ η μ ένοι π ο λίτες, με-

μ ονω μ ένα άτομα ενός κρ α τικο ύ σ υνόλ ου , α λλά , όλ οι, χω ρίς

εξαίρ εσ η , σ υγκ εκρ ιμ ένοι ά νθρω πο ι π ου κα τέχου ν μ ια κα θο-

ρισ μ ένη θέσ η σ τη ν κο ινω νική πα ρα γω γή και τω ν οπ οίω ν το

κ ο ινω νικ ό Ε ίνα ι (κα ι μ έσ α α πό α υτό η σ κ έψ η του ς κλ π.) κα-

θορ ίζετα ι α πό αυ τή τη θέσ η . Η κα θα ρή δη μ οκ ρα τία τη ς

α σ τικ ή ς κ οινω νία ς α π οκ λείει α υτή τη μεσ ο λά β η σ η , σ υνδέ-

οντας απευθείας το απλό, το αφηρημένο άτομο με το κρατι-

κό σ ύνο λο που, απ ό α υτή την ά πο ψ η , φ αίνεται εξίσ ου

αφ ηρ ημ ένο. Ή δ η από αυτόν τον τύπικο θεμ ελιώ δη χαρ α κτή-

ρα της γνήσιας δημοκρατίας, κ ο ν ι ο ρ τ σ κ ο ιιίτ α ι κ ο λ η ικ ά η

α σ τ ικ ή κ ο ιν ω ν ία .

Π ρά γμ α π ου δεν είναι ένα απ λό πλ εονέκτη -

μα για την α σ τική τά ξη , αλ λά α κρ ιβώ ς η κ α θο ρισ τική προ ϋ-

πόθεση της ταξικής κυριαρχίας της.

Γ ια τί ό σ ο κ αι κά θε τα ξικ ή κ υρια ρχία να ο ικ οδο μ είται σ ε

τελικ ή α νά λυ σ η σ τη β ία , (οσ τόσ ο δεν υπ ά ρχει τα ξικ ή κυ ρι-

α ρχία που να μ πο ρεί μ α κρ οπ ρό θεσ μ α να κρ α τη θεί μ ονά χα με

τη βία . Ο Τ α λεΙρά ν έλτγε α πό τότε ότι «μ πο ρού μ ε να κ ά νου-

με ο τιδή π ο τε με τις ξιφ ο λό γχες, όμ ω ς δεν μ πο ρο ύμ ε να κά-

7 9



τσ ουμ ε πά νω τους».

Κ ά θ ε κ υ ρ ι α ρ χ ία α π ό μ ι α μ α ο ψ η ψ ία ε ίν α ι

κ ο ιν ω ν ικ ά ο ρ γ α ν ω /^ν η μ ' έ ν α ν τρ κ ο π ο υ σ υ γ κ ε ν τ ρ ώ ν ε ι τ η ν κ υ -

ρ ί α ρ χ η τ ά ξ η . τ η ν κ α θ ισ τ ά ικ α ν ή γ ια μ ι α ε ν ο π ο ι η μ έ ν η δ ρ ά σ η κ α ι

τ α υ τ ό χ ρ ο ν α α π ο δ ι ο ρ γ α ν ώ ν ε ι κ α ι δ ι α σ π ά ε ι τ ι ς κ α τ α π ιε σ μ έ ν ε ς τ ά -

ζ ε ι ς .

Σ τη ν χερίχτα κτη τη ς μ ειο ψ η φ ικ ή ς κυ ρ ια ρχία ς τη ς σ ύγ-

χρ ο νη ς α σ τικ ή ς τά ξη ς θα κ ρ έχει να έχου μ ε χά ντα κ α τά νου

το γεγονό ς ότι η μ εγά λη πλειοψ η φ ία του χλη θυ σ μ ού δεν α νή -

κει σ ε καμ ιά α π* τις κα θορισ τικές τάξεις τη ς ταξική ς π ά λη ς,

ούτε σ το πρ ολετα ρ ιά το ού τε σ τη ν ασ τικ ή τά ξη κι ότι κα τά

σ υνέχεια η κα θα ρή δ η μ οκ ρα τία έχει για κ οινω νικό κα θή κο ν,

σ ύμ φ ω νο με τα τα ξικά τη ς σ υμ φ έρο ντα , να εξα σ φ α λίσ ει

σ τη ν α σ τική τάξη τη ν κα θο δή γησ η αυτώ ν τω ν ενδιάμ εσ ω ν

σ τρω μ ά τω ν. (Τ ο ίδιο, φ υσ ικ ά , ισ χύ ει κα ι για τη ν ιδεο λο γικ ή

α χοδ ιορ γά νω σ η του πρ ολ ετα ριά του . 'Ο σ ο πιο πα λιά είναι η

δη μ οκ ρα τία σ ε μ ια χώ ρα , όσ ο π ιο κ α θα ρά έχει α ναπ τυχθεί,

τό σ ο μ εγαλ ύτερη είναι η ιδεολ ο γική αυ τή α π οδ ιορ γά νω σ η ,

όπω ς μ πο ρο ύμ ε να το δια πισ τώ σ ου μ ε σ τη ν Α γγλία και τη ν

Α μ ερική ). Φ υσ ικά , μ ια τέτοια π ο λιτικ ή δη μ οκ ρα τία δεν θα

επα ρκ ούσ ε μ ονά χα γι" αυ τόν το σκ οπ ό. Α λλά δεν α πο τελεί

πα ρά το πολ ιτικό απ οκο ρύφ ω μ α ενός κο ινω νικο ύ σ υσ τή μ α -

τος του ο π ο ίο υ τα ά λλ α σ τοιχεία είνα ι ο ιδεο λο γικ ό ς δια χω -

ρισ μ ός α νάμ εσα σ τη ν οικ ονο μ ία κα ι τη ν π ο λιτικ ή , η δη μ ι-

ου ργία μ ιας γρα φ ειοκ ρα τική ς κ ρα τική ς μ η χα νή ς πο υ να κι-

νεί υλικά κα ι η θικά το ενδια φ έρο ν ενός μ εγάλο υ μ έρου ς τω ν

μ ικρ οα σ τικώ ν σ τρω μ άτω ν για τη δια τή ρη σ η του κράτους, το

σ ύσ τη μ α τω ν α σ τικώ ν κομ μά τω ν, ο τύπο ς, το σ χολ είο, η

θρ η σ κ εία κ λχ. Μ έσα α π ό μ ια λίγο-π ολ ύ σ υνειδη τή κ<χτανομή

τω ν κα θη κό ντω ν, έχου ν όλ οι του ς για σ κ οπ ό να εμ πο δίσ ου ν

τη γένεση μιας

α υ τ ό ν ο μ η ς

ιδεολ ογία ς σ του ς κόλπ ους τω ν κα -

τα πιεσ μ ένω ν τάξεω ν του πλ η θυσ μ ού που θα έκφ ρα ζε τα δικά

του ς ιδια ίτερα σ υμ φ έροντα. "Ε χουν για σ κ οπ ό να σ υνδυά -

σ ου ν με το αφ η ρη μ ένο κρ ά τος, που σ τέκ ετα ι επιβ λη τικ ά πά -

νω α πό τις τά ξεις, τα μ εμ ονω μ ένα μ έλη αυ τώ ν τω ν τά ξεω ν

σ α ν χω ρ ισ τά ά τομ α , σ ο ν α πλ ού ς «π ολ ίτες» κ λχ., τέλο ς,

έχουν για σκόπο

ν α α π ο δ ι ο ρ γ α ν ώ σ ο υ ν α υ τ έ ς τ ι ς τ ά ζ ε ι ς σ α ν τ ά -

ζ ε ι ς ,

να τις ισ οπεδώ σ ουν σ ε εύκολ α π ιόνια για τη ν α σ τικ ή

τάξη.

8 0



Η κα τα νόη σ η του ρόλου τω ν σ υμ βο υλίον (τα σ υμ βούλια

τω ν εργατώ ν

κ ω

τω ν αγροτώ ν

κ α ι

τω ν σ τρα τιω τώ ν) σα ν κρα-

τική εξουσ ία του κ ρ ο λ η α ρ ιά του σ η μ α ίνει

τ η ν η ρ ο σ κ ά θ α α

τ ο υ η ρ ο λ ε τ α φ ιά τ ο υ

σ α ν πρω τοκό ρα ς τάξη ς τη ς επα νάσ τα σ η ς

ν α α γ ω ν ι σ τ ε ί ε ν ά ν τ ια σ ' α ιη έ ς τ ις δ ι α δ ι κ α σ ίε ς α χ ο δ ι ο ρ γ ά ν ω σ η ς .

Π ρ έχει χρώ τα α π ' ό λα να σ υγκ ρο τη θεί το Ιδιο σ ε τά ξη. Α λ-

λά , χα ρ ά λ λη λα θέλει να ορ γα νώ σ ει τα δρα σ τή ρ ια σ το ιχεία

τω ν ενδιά μ εσ ω ν σ τρω μ ά τω ν που ξεσ η κώ νοντα ι ενστικτώ δικα

κατά τη ς κυ ρια ρχία ς τη ς α σ τική ς τά ξης. Ό μ ω ς τα υτόχρο να

κ ρέχει να σ πά σ ει υλικ ά και ιδεο λο γικ ά η εχιρ ρ ο ή τη ς α σ τι-

κή ς τά ξης πά νω σ τα άλλα τμ ήμ ατα αυτώ ν τω ν τάξεω ν. Π ιο

διο ρ α τικ ο ί οπ ορ το υνισ τές, όπω ς για πα ρά δειγμ α ο 'Ο το

Μ πά ουερ, α νη λ ή φ τη κ α ν επίσ η ς ότι το κοινω νικό νόη μ α της

δικ τα τορ ία ς του χρ ο λ η α ρ ιά το υ , τη ς δικ τα το ρία ς τω ν σ υμ -

βου λίω ν σ υνίσ τα ται ουσ ια σ τικ ά σ το εξής: να

α π ο σ π α σ τ ε ί ρ ι-

ζ ικ ά α π ό τ η ν α σ τ ικ ή τ ά ξ η η δ υ ν α τ ό τ η τ α μ ια ς ιδ ε ο λ ο γ ικ ή ς κ α θ ο δ ή -

γ η σ η ς α ν τ ώ ν τ ω ν τ ά ξ ε ω ν , ιδ ι α ίτ ε ρ α τ ω ν α γ ρ ο τ ώ ν , κ α ι ν α ε ζ α -

σ φ α λ ισ τ ε ί η κ α θ ο δ ή γ η σ η α ν τ ή σ τ η β ίε τ α β α τ ικ ή π ε ρ ί ο δ ο γ ια τ ο

π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο . Η κα τα πίεσ η τη ς α σ τική ς τά ξης, το τσά κισ μ α

τη ς κ ρα τικ ή ς τη ς μ η χα νή ς, η εξά λειψ η του τύπ ου τη ς κλ π .,

όλα αυτά είνα ι ζαη ικ ή ς σ η μ α σ ία ς α να γκα ιότη τες για την

π ρο λεταρ ια κ ή εχα νά σ τα σ η , για τί η α σ τικ ή τάξη μ ετά τις

πρώ τες ή ττες της σ τον α γώ να για τη ν κροττική εξου σ ία δεν

πα ρα ιτείτα ι με κα νένα ν τρόπ ο α πό την επα νά κ τη σ η του οι-

κονομ ικά κα ι π ολιτικ ά η γετικού τη ς ρόλο υ κα ι, μ ά λισ τα, για -

τί πα ρα μ ένει α κ ό μ η για χο λύ κ α ιρ ό η π ιο ισ χυ ρ ή τά ξη σ τη ν

ταξικ ή π ά λη που διεξά γετα ι κά τω α πό νέες σ υνθή κες.

Τ ο π ρ ο λεταρ ιά το σ υνεχίζει, λο ιπ ό ν, με τη βοή θεια του

σ υσ τή μ α τος τω ν σ υμ βο υλίω ν σα ν κρ ά τος, τον ίδιο α γώ να

που είχε διεξαγά γει προη γού μ ενα για την κρ< πική εξουσ ία ,

ενάντια σ την κα π ιταλ ισ τικ ή κρα τικ ή εξου σ ία . Π ρέπ ει να εξα-

λείψ ει οικ ονομ ικ ά τη ν α σ τικ ή τάξη , να τη ν απ ομ ονώ σ ει πο -

λιτικ ά , να τη ν α ποσ υνθέσ ει, να τη ν υπ οτά ξει ιδεο λο γικ ά .

' Ο μιβς τα υτόχρ ονα π ρ έχει να γίνει για ό λα τα ά λλ α σ τρώ μ α -

τα τη ς κο ινω νία ς πο υ τρά β η ξε α πό τη ν κ α θο δή γη σ η τη ς

α σ τικ ή ς τά ξη ς ένας ο δη γός πρ ος τη ν ελευθερία Μ ' ά λλα λ ό-

για , δεν α ρκεί να α γω νίζεται το προλετα ριά το

α ν τ ικ ε ιμ ε ν ικ ά



γ ια

τα

σ υ μ φ έ ρ ο ν τ α

τω ν ά λλω ν στρω μ& τω ν χου ή τα ν θύμιχτα

τη ς εκμ ετά λλευσ η ς. Η κρ α τική του μ ορ φ ή χρέκει εκίσ η ς να

χρ η σ ιμ εύσ ει σ το ξεχέρα σ μ α μ ε τη διαχαιδοτγώ γησ η τη ς απά -

θειας και τη ς διά σ χα σ η ς αυτώ ν τω ν σ τρω μ ά τω ν, σ τ η δ ίο κ ω -

δ α γ ώ γ η σ ή τ ο υ ς σ τ η δ ρ ά σ η , τ η ν α υ τ ό ν ο μ η σ υ μ μ ε τ ο χ ή σ τ η ν κ ρ α -

τ ι κ ή

ζ ΰ ο ή .

Α κ οτελεΙ ένα α κ ό τα χιο ευγενικά καθήκοντα του

σ υσ τή μ α τος τω ν σ υμ βο υλίω ν η σ ύνδεσ η εκείνω ν τω ν στιγ-

μώ ν της κ οινω νική ς ζω ή ς τιου ο κα πιτα λισ μ ός α ποκόβ ει.

Ε κεί όπο υ η α πο κο πή α υτή βρ ίσ κετα ι μ ονά χα σ τη σ υνείδη -

σ η τω ν κα τα πιεσμ ένω ν τά ξεω ν, πρέπει να τους γίνει σ υνει-

δη τή η σύνδεσ η αυτώ ν τω ν σ τιγμ ώ ν. Τ ο σύσ τημ α τω ν συμ-

βου λίω ν, για πα ρά δειγμα , α πο τελεί μ ια α διά σ πα σ τη ενότη τα

οικ ονο μ ία ς κα ι π ο λιτικ ή ς. Σ υνδέει, έτσ ι, τη ν άμ εση ύπα ρξη

τω ν ανθρώ πω ν, τα άμ εσ α κ α θημ ερινά τους σ υμ φ έροντα κλπ. ,

με τα κα θορ ισ τικά ζη τή μ α τα του συ νόλου . Μ έσ α σ τη ν α ντι-

κειμενική πραγματικότητα, αποκαθιστά επίσης την ενότητα

εκεί όπ ου τα τα ξικ ά σ υμ φ έροντα τη ς ο σ τικ ή ς τάξη ς πρα γμα -

τοπ ο ίη σ α ν έναν «κ α τα μ ερισ μ ό τη ς εργα σ ία ς». Κ υρ ίω ς τη ν

ενότητα ανάμ εσ α « σ το μ η χα νισ μ ό εξουσ ίας·· (σ τρα τό, α σ τυ-

νομ ία , διο ίκ η σ η , δικα σ τή ρια κλ π.) κα ι το «λα ό» . Ο ι οπ λισ μ έ-

νο ι α γρότες κα ι εργά τες σ α ν κρ α τική εξουσ ία είνα ι τα υτό-

χρο να π ρο ϊόντα τη ς πά λη ς τω ν σ υμ βο υλίω ν και πρ οϋ πό θεσ η

για την ύπα ρξή τους. Τ ο σ ύσ τη μ α τω ν σ υμ βο υλ ίω ν επιδιώ κει

πα ντού να συ νδέσ ει τη δρα σ τη ριότητα τω ν ανθρώ πω ν με τα

γενικά ζητήματα του κράτους, της οικονομίας, της κουλτού-

ρας κλ π., πα λεύοντα ς σ υγχρό νω ς ώ σ τε η δια χείρ ισ η όλω ν

αυτώ ν τω ν πρ οβ λη μ ά τω ν να μ η ν κα τα ντή σ ει το πρ ονόμ ιο

ενός κλεισ τού σ τρώ μ α τος, ξεκ ο μ μ ^ ο υ α πό τη σ υνολική ζω ή

της κοινω νία ς, γρα φ ειοκρα τικού . Κ α θισ τώ ντα ς έτσ ι σ υνει-

δη τή για τη ν κοινω νία τη ν πρα γμ α τική σ χέσ η ό λω ν τω ν στιγ-

μ ώ ν τη ς κ οινω νικ ή ς ζω ή ς (κα ι σ ' ένα κα τοπ ινό στά διο σ υ-

νενώ νοντας α ντικειμ ενικά ό ,τι σ ή μ ερα χω ρίζεται α ντικειμ ε-

νικ ά ; για πα ρά δειγμ α π ό λη κα ι ύπα ιθρ ος, πνευμ α τική κα ι

χειρω να κτικ ή εργα σ ία κλπ .), το σύ σ τη μ α τω ν σιψ β(Μ )λίαν

είνα ι κα θο ρισ τικό ς πα ρά γοντος σ τη ν ορ γά νω σ η του π ρο λε-

τα ριά του σ ε τά ξη . "Ο ,τι υπ ή ρ χε μ ονά χα σ α ν δυνατότη τα σ το

πρ ολ £ταρ ιά το μ έσ α σ την κ α π ιτα λισ τικ ή κοινω νία , φ τά νει

8 2



έτσ ι σ τη ν χρα γμ α τική ύχα ρξη . Η χ ρ α γ μ α η κ ή κ α ρ α γ ΐο ^ ικ ή

ε ν έ ρ γ α α τ ο υ κ ρ ο ίε τ α φ ιό τ ο ο μ ό ν ο μ ε ιά τ η ν κ α τ ά λ η ψ η τ η ς κ ρ α τ ι-

κ ή ς ίζ ο υ σ ία ς μ χ ο ρ ε Ι ν α α ψ ν κ ν ι σ θ α . Ό , τι όμ ω ς ισ χύ ει για το

χρ ο λετα ρ ιά το, ισ χύβ ι κα ι για τα ά λλ α κα τα ιη εσ μ ένα σ τρώ -

μ ατα τη ς α σ τικ ή ς κοινοανίας. Κ αι α υτά δεν μ κορούν να α να-

*τυχβού ν κα ι να ζή σ ου ν κα ρά μ όνο μ έσ α σ ' αυ τή τη σ χέσ η ,

με τη μ όνη δια φ ορά ό τι είνα ι εξίσ ου κα θο δη γού μ ενα κ αι σ '

αυτή τη ν κρ α τική οργάνοοση. Β έβα ια, η κα θο δή γη σ ή τους

σ το ν κα π ιτα λισ μ ό σ ή μ α ινε ότι δεν μ πο ρο ύσ α ν να σ υνειδη -

τοπ ο ιή σ ο υν τη ν Ιδια του ς την οικ ο νο μ ικ ο κ οινω νικ ή α πο σ ύν-

θεσ η , εκμ ετά λλευσ η και κα τα πίεσ η . Α ντίθετα , τώ ρα μ πο -

ρούν — κάτω απ ό τη ν κα θοδ ή γησ η του προλετα ριά του — να

ζή σ ου ν ό χι μ όνο σύμ φ ω να με τα δικά τους σ υμ φ έρο ντα , α λ-

λά ακόμη να αναιηύξουν την ενέργειά τους που είχε παρα-

μ είνει μ έχρ ι τώ ρα κρυ φ ή κα ι σ α κα τεμένη. Τ ο γεγονό ς ότι

κ α θο δη γού ντα ι εκφ ρά ζετα ι μ ο νά χα σ το ότι το πλα ίσ ιο κα ι η

κα τεύθυ νσ η α υτή ς τη ς α νά πτυξη ς κα θορ ίζοντα ι α πό το π ρο -

λετα ριά το σ α ν π ρω τοχό ρα τά ξη της επιινάσ τα σ η ς.

Η κα θο δή γησ η τω ν ενδιάμ εσ ω ν μ η προ λετα ρια κώ ν στρα>-

μ ά τω ν σ το π ρο λετα ρ ια κ ό κρ ά τος υλ ικ ά δια φ έρει, λο ιπ ό ν,

ου σ ια σ τικά απ ό τη ν κ α θο δή γη σ ή του ς σ τη ν α σ τικ ή κο ινω -

νία . Υ π ά ρχει όμ ω ς επιπ λέον μια σ ο φ ή ς κα ι ο υσ ια σ τικ ή δια -

φ ο ρ ά : τ ο κ ρ ο λ τ ΐο φ ια κ ό κ ρ ά τ ο ς ε ίν ω τ ο η ρ ώ τ ο τ α ξ ικ ό κ ρ ά τ ο ς

σ τ η ν ισ τ ο ρ ί α π ο υ ο μ ο λ ο γ ε ί τε λ ζ Ι ο Μ ; α ν ο ιχ τ ά κ α ι χ ω ρ ί ς υ π ο κ ρ ισ ία

ό τ ι ε ίν ω τ α ξ ικ ό κ ρ ά τ ο ς , μ η χ α ν ι σ μ ό ς κ α τ α π ίε σ η ς , ό ρ γ α ν ο τ η ς τ α -

ξ ικ ή ς Ί ΐά λ η ς .

Μ ονά χα α υτή η α πό λυ τη ειλικ ρίνεια , αυτή η

έλλειψ η υ π ο κ ρισ ία ς κα θισ τού ν δυνατή τη ν π ρα γμ α τικ ή σ υ-

νεννόη σ η α νάμ εσ α σ το προ λετα ριά το και τα ά λλα σ τρώ μ ατα

τη ς κο ινω νία ς. Ό μ οο ς, πέρα α π ' α υτό, είνα ι ένα πο λύ σ πο υ-

δα ίο μ έσ ο α υτοδια ιια ιδα γώ γη σ η ς για το π ρολεταριά το . Γ ια τί

ό σ ο εξαιρετικ ά σ η μ α ντικ ό υπή ρξε το να σ υνειδη τοκ οιή σ β ι

το πρ ολ ετα ριά το ότι β ρισ κ όταν σ τη φ ά σ η τω ν απ οφ α σ ισ τι-

κώ ν επα να σ τα τικώ ν αγώ νω ν, ότι ο αγώ να», γιο τη ν κ ρ α τικ ή

εξου σ ία , για τη ν κα θο δή γη σ η τη ς κοινω νία ς είχε ή δη ξεσ πά -

σ ει, ά λλ ο τόσ ο επικίνδυνο θα ή ταν να αφ εθεί η α λή θεια αυτή

να πα γιω θεί α ντιδια λεκ τικ ά . θ α ή τα ν λο ιπ όν πο λύ επικίνδυ -

νο α ν το πρ ο λεταρ ιά το , ενώ α πελευθερώ νετα ι οπ ό την ιδεο-



λο γία του φ ιλειρη νισ μ ού σ τη ν τα ξιιςή π ά λη , ενώ κοτοΛ αβα ΐ-

νει την ισ τορ ικ ή σ η μ α σ ία , τη ν α να γκα ιότητα της βίας, φ α -

νταζόταν ότι

ό λ α τ α π ρ ο β λ ή μ α τ α

της κυριαρχίας του κρολετα-

ρι&του μ χορ ού ν να τα κ τοχοιούντα ι κά τω α πό ο χο ιεσ δή χο τε

συνθήκες

μ ε τ η β ί α .

'

Ο μω ς θα ή τα ν ακ όμ η πιο επικίνδυνο αν

κερνούσ ε α πό το μικιλό του π ρολεταρ ιά του ότι η ταξικ ή πά -

λη τελειώ νει με τη ν κα τά κ τη σ η τη ς κρ α τικ ή ς εξουσ ία ς, ή

του λά χισ τον ότι φ τά νει σε σ τα σ ιμ ότη τα . Τ ο προλ ετα ριά το

πρέπει να κα ταλά βει ότι η κα τά κτησ η τη ς κρα τική ς εξουσ ία ς

δ ε ν

ε/να/

π α ρ ά μ ι α φ ά σ η α υ τ ο ύ τ ο υ α γ ώ ν α .

Μ ετά την κατάληψ η

της κ ρα τικ ή ς εξουσ ία ς, ο α γώ νας γίνετα ι α κό μ α πιο σ κ λη -

ρ ός, και δεν μ π ορεί σ ε κα μ ιά περίπτα κιη να ισ χυ ρ ισ τεί κα -

νείς ότι ο συσ χετισ μ ός τω ν δυνάμ εω ν έχει μ ετα τοπ ισ θεί αμ έ-

σοος κα ι κ α θο ρισ τικά πρ ος όφ ελος του πρ ολ ετα ριά του . Ο Λ έ-

νιν επίϊνα λα μ βά νει α κού ρα σ τα ότι η α σ τικ ή τά ξη πα ρα μ ένει

κα ι σ την α ρ χή της σ ο β ιετικ ή ς δη μ οκ ρα τία ς, ακό μ η και μ ετά

την ο ικ ο νο μ ικ ή της α π α λλ ο τρίω σ η και σ τη διά ρκ εια της

π ολ ιτικ ή ς τη ς υπ οταγτ^ η πιο ισ χυρ ή τά ξη. Ό μ ω ς ο σ υσ χε-

τισ μ ός τω ν δυνά μ εω ν έχει μ ετα τοπισ θεί σ το μ έτρο που το

π ρολεταριά το έχει κα τακ τήσ ει για την τα ξική π ά λη του ένα

ν έ ο , ισ χ υ ρ ό ά η λ ο : τ ο κ ρ ά τ ο ς .

Φ υσ ικά , η α ξία α υτού του όπ λου ,

η ικ α νό τη τά του να δια λύ σ ει, να α πομ ονώ σ ει, να εξα λείψ ει

τη ν α σ τικ ή τάξη , να κ ερδ ίσ ει με το μέρο ς του κ α ι να δια πα ι-

δα γω γήσ ει τα άλ λα σ τρώ μ ατα της κο ινω νίας σ τη σ υμ μ ετοχή

σ το κρ ά τος τω ν εργα τώ ν και α γροτώ ν, να ορ γανώ σ ει το ίδιο

το πρ ολ ετα ριά το π ρα γμα τικά σ ε πρ ω τοπ όρ ο τά ξη, όλα αυτά

δεν α πο κτιού ντα ι αυτόμ ατα με τη ν κα τά κτη σ η της κρα τική ς

εξουσ ία ς μ όνο, ού τε κα ι το κρ ά τος α να πτύσ σ ετα ι α ναγκα -

στικά σαν μέσο πάλης από το γεγονός μόνο της κατάκτησης

της κρ α τικ ή ς εξου σ ία ς. Η α ξία του κρ ά του ς σ α ν όπ λο υ του

π ρολεταριά του εξαρ τά τα ι από το τι &α μ πορ έσει το π ρο λετα -

ριάτο να

κ ά ν ε ι

μ ' αυτό.

Για το προλεταριάτο, η επικαιρότητα της επανάστασης

εκφ ρά ζετα ι μ έσ α απ ό την επ ικ α ιρ ότη τα του πρ οβ λή μ α τος

του κράτους. Ε τσ ι. όμ ω ς. το π ρό β λη μ α του ίδιου του σ οσ ια -

λια σ μ ού α πό μ α κ ρ ινή π ρ οο π τικ ή , για ένα ν τελικ ό σ κο πό μό -

νο , μετα τρέπετα ι σ ε ά μ εσο ζή τημ α η μ ερή σ ια ς διά τα ξη ς για

8 4



το πρ ολ ετα ριά το. Τ ο χειρο κ ια σ τό πλ η σ ία σ μ α τη ς πρα γμά -

ΤΓίκτης του σ ο σ ια λισ μ ο ύ α ποτελεί με τη σ ειρά του μ ια δια λε-

κτική σχέση και

θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε ν α

α χ ο β Ι

μ ο ιρ α ίο γ ια τ ο κ ρ ο λ χ τ

τ α ρ ιά τ ο , α ν - μ ε μ η χ α ν ι σ τ ικ ό κ α ι ο ιη ο η ικ ό τ ρ ό κ ο - α ν τ ιλ α μ β α ν ό -

τ α ν τ ο π λ η σ ία σ μ α α υ τ ό τ ο υ σ ο σ ι α λ ισ μ ο ύ σ α ν τ η ν π ρ α γ μ ά κ α σ ή

τ ο υ μ έ σ α α χ ό τ η ν κ α τ ά λ η ψ η τ η ς ε ξ ο υ σ ία ς μ ό ν ο (α π α λ λ ο τ ρ ί ω σ η

τ ω ν κ α π ιτ α λ ισ τ ώ ν , κ ο ιν ω ν ικ ο π ο ίη σ η κ λ π ..). Ο Μ α ρ ξ α νέλυ σ ε

με εξαίρετη διορατικότητα τη μετάβαση από τον καπιταλι-

σ μ ό σ το σ ο σ ια λισ μ ό κα ι υπ έδειξε τις διά φ ορες α σ τικές μ ορ -

φές δομής που μπορούν μόνο να εξαλειφθούν σιγά - σιγά

μ έσ α α πό μ ια μ α κ ρ ό χρο νη εξέλιξη . Ο Λ ένιν χα ρά ζει κι εδώ

ό σ ο το δυνα τό π ιο κα θα ρά τη διαχοορισ τική γρα μ μ ή α πό τη ν

ουτοπ ία . Λ έει: «Ο ύτε ένας κομ μ ουνισ τή ς, νο μ ίζω , δεν έχει

κα τά τα ά λλ α αμ φ ισ β η τή σ ει ότι η έκφ ρα σ η " σ ο σ κ ιλ ισ τικ ή

δημ οκροττία τω ν σ ο β ιέτ" σ η μ α ίνει ότι η σ οβ ιετικ ή δύνα μ η

είναι α π οφ α σ ισ μ ένη να π ρα γμ α τοπ οιή σ ει το πέρα σ μ α σ το

σ οσ κϊλισ μ ό και

σ ε κ α μ ιά π ε ρ ί π τ ω σ η ό τ ι α ν α γ ν ω ρ ί ζ ε ι σ α ν σ ο σ ι α -

λ ι σ τ ικ ά ; τ ις δ ο σ /ίέ ν ε ς ο ικ ο ν ο μ ικ έ ς σ υ ν θ ή κ ε ς ».

Η επικα ιρότη τα

της επα νά σ τασ η ς σ η μ α ίνει, λο ιπ ό ν, ότι ο σ οσ ια λισ μ ό ς είνα ι

ζήτημα ημερήσιος διάταξης για το εργατικό κίνημα, μονάχα

όμ ιβς με τη ν έννο ια ότι πρέπει να π α λεύει κα θη μ ερινά για τη

δη μ ιουρ γία τω ν σ υνθ η κώ ν του κ αι ότι μ ερικά α πό τα σ υ-

γκεκρ ιμ ένα μ έτρα τη ς η μ έρα ς σ η μ α ίνου ν ή δη σ υγκεκρ ιμ ένα

βήμ ατα πρ ος τη ν πρα γμά τω σ ή του.

Ο οπ ορ τουνισ μ ός απο κα λύπτει σ ' αυτό α κριβώ ς το σ η -

μ είο, σ την κ ριτική του σ τις σ χέσ εις ανάμ εσα σ τα σ οβ ιέτ κα ι

το σ οσ κχλισ μ ό , ότι έχει ορ ισ τικ ά περά σ ει σ το σ τρα τόπεδο

της α σ τικ ή ς τάξη ς, ότι έχει γίνει τα ξικ ός εχθρός του προλε-

τα ριά του . Γ ια τί από τη μ ια θεω ρεί όλες τις δή θεν π α ρα χω ρή -

σ εις που μ ια προς σ τιγμ ή τρο μ οκ ρα τη μ ένη ή α πο διορ γανω μ έ-

νη α σ τικ ή τά ξη κά νει π ρ ος το προ λετα ριά το, για να τις ξα-

ναπ ά ρει μ ετά π ίσ ω , σ α ν ου σ ια σ τικ ά βή μ α τα π ρο ς το σ οσ ια -

λισ μ ό . (Β λέπε «επιτρο πές κοινω νικοπ οίη σ η ς» του 1918-1919

σ τη Γ ερμ α νία κα ι τη ν Α υσ τρία , που έχου ν δια λυ θεί εδώ και

πο λύ κα ιρό) . Α πό τη ν ά λλ η , ειρω νεύετα ι τη σ ο β ιετικ ή δη -

μ οκ ρα τία για τί δεν πρα γμ α τοποιεί α μ έσω ς κα ι πρα γμ α τικά

το σ ο σ ια λισ μ ό , για τί κά τω α πό π ρο λετα ρια κές μ ορ φ ές, κ άτω



α πό πρ ολετα ρια κή κα θο δή γησ η , κά νει μ όνο α σ τική επανά-

σ τα σ η . («Η Ρ ω σ ία σ α ν δημ οκ ρα τία α γροτώ ν», «επα νεισ αγίο-

γή του κα πιτα λισ μ ού» κλ π .). Κ αι σ τις δυο περιπτώ σ εις φ α ί-

νετα ι ότι για τον οπ ορ το υνισ μ ό κά θε α π όχρ ω σ η ς

ο π ρ α γ μ α τ ι-

κ ό ς ε χ θ ρ ό ς πο υ πρ έπει πρα γμ α τικ ά να κ α τα π ολεμ η θεί ε/νοί

α κ ρ ι β ώ ς η Ι δ ι α η η ρ ο λ ε τ α ρ ι α κ ή ε κ α ν ά σ τ α σ η . Α υτό επίσ η ς δεν

α ποτελεί π α ρά τη λο γικ ή εξέλιξη τη ς τοπ οθέτη σ ή ς του ς α πέ-

να ντι σ τον ιμ π ερια λισ τικ ό πό λεμ ο. Τ α υτόχρ ονα , όμ ω ς, δεν

είνα ι τίπ ο τε ά λλο πα ρά η λ ο γικ ή σ υ νέχισ η της κ ρ ιτικ ή ς

σ το ν ο π ο ρ το υνισ μ ό π ρ ιν κα ι σ τη διά ρκ εια του πο λέμο υ,

ότα ν ο Λ ένιν σ τη σ ο β ιετικ ή δη μ οκ ρ α τία μ ετα χειρίζετα ι τους

οπορτουνιστές πραγματικά σαν εχθρούς της εργατικής τά-

ξης. Ο ο π ο ρ τ ο υ ν ι σ μ ό ς α π ο τ ε λ ε ί ε π ίσ η ς μ έ ρ ο ς τ η ς α σ τ ικ ή ς τ ά ξ η ς

τη ς οποία ς η π νευμ α τική κα ι υλική μ η χα νή πρ έπει να κα τα -

σ τρα φ εί, της οποία ς η δομ ή π ρέπει να απ οδιορ γα νω θεί α πό

τη δικ τατο ρία , ώ σ τε η επ ιρ ρ ο ή τη ς να μ η ν π ιά σ ει τα α σ τα θή

λό γω της α ντικ ειμ ενική ς τα ξικ ή ς του ς θέσ η ς σ τρώ μ α τα . Η

επικ α ιρό τη τα του σ ο σ ια λισ μ ο ύ α κρ ιβώ ς κα θισ τά α υτόν τον

α γώ να π ολύ π ιο τρ α χύ α π ' ό,τι ή τα ν για π α ρά δειγμα τη ν

επο χή τη ς δια μ ά χης με τον Μ πέρνσ τα ϊν. Τ ο κρ ά τος σ α ν

όπ λο του πρ ολ ετα ριά του σ τον αγώ να για το σ ο σ ια λισ μ ό ,

σ την κ α ταπ ίεσ η της ασ τικ ή ς τά ξη ς, είνα ι τα υτόχρονα ένα

ό π λο σ το ξερίζω μ α του οπ ο ρτο υνισ τικ ο ύ κινδύνο υ για την

ταξικ ή π ά λη του π ρολεταρ ιά του που π ρέπει να σ υνεχισ τεί με

α μ είω τη ο ρμ η τικ ότητα σ τη διά ρκεια τη ς δικτα τορία ς.

8 6



6

Ε π α ν α σ τ α τ ι κ ή «ρ ε α λ ι σ τ ι κ ή π ο λ ι τ ι κ ή »

Τ ο πρ ολ ετα ριά το κ α τα λα μ β ά νει την κρ α τικ ή εξουσ ία κα ι

εγκα θιδρύ ει τη ν επ α να σ τατικ ή του δικτα τορία : α υτό σ η μ α ί-

νει ότι η πρα γμ ά τοισ η του σ ο σ ια λισ μ ο ύ έχει γίνει θέμα η μ ε-

ρή σ ια ς διά τα ξη ς. Ε ίνα ι ένα π ρό β λη μ α για το ο π ο ίο το πρ ο-

λεταριάτο δεν ήταν καθόλου προετοιμασμένο ιδεολογικά.

Γ ια τί η « ρ εα λισ τικ ή π ο λιτικ ή » τη ς σ ο σ ια λδ η μ ο κ ρα τία ς που

χειρίστηκε πάντοτε τα καθημερινά ζητήματα σαν απλά κα-

θη μ ερινά ζη τή μ α τα , χω ρ ίς να τα σ υσ χετίζει με τη σ υ νο λικ ή

εξέλιξη , χω ρ ίς να τα σ υνδέει με τα τελικά π ρ ο β λή μ α τα της

ταξικ ή ς π ά λη ς, άρα χω ρ ίς πο τέ να ξεπερά σ ει πρα γμ α τικ ά κα ι

σ υγκ εκρ ιμ ένα τον ο ρ ίζοντα τη ς α σ τικ ή ς κοινω νία ς, έδοκτε

έτσι

π ά λ ι

σ το σ ο σ ια λ ισ μ ό το χα ρ α κ τή ρ α μιοις ο υτοπ ία ς σ τα

μ ά τια τω ν εργα τώ ν. Ο δια χω ρισ μ ός του τελικο ύ σ τό χου α πό

το κίνη μ α δεν πα ρα πο ιεί μ ονά χα τη σ ω σ τή π ρ οο π τικ ή απ έ-

ναντι σ τα κ α θη μ ερινά ζητή μ α τα , σ το κ ίνη μ α , α λλά μ ετα τρέ-

πει τα υ τό χρο να τον τελικ ό σ τό χο σ ε ου τοπ ία . Α υτό το π ισ ω -

γύρ ισ μ α σ τον ο υ το π ισ μ ό εκφ ρά ζετα ι με διά φ ορ ες μ ορ φ ές.

Π ρώ τα α π ' όλ α σ το γεγονό ς ότι ο σ ο σ κ ιλισ μ ό ς δεν φ α ίνετα ι

σ τα μ ά τια τω ν ου τοπ ισ τώ ν σ α ν δια δικα σ ία σ ε εξέλιξη , α λλ ά

σ α ν κάτι το δοσ μ ένο. Μ ' ά λλα λό για , τα προβ λή μ α τα του

σ οσ ια λισ μ ο ύ δεν εξετά ζονται — σ το β<χθμό που εξετά ζοντα ι

— πα ρά μ όνο σ ε σ χέσ η μ ε το π οια ο ικ ο νομ ικ ά , π ο λιτισ τικ ά

κλπ . ζη τή μ α τα και π ο ιες ευνοϊκές τεχνικ ές κ λπ . λύ σ εις είνα ι

8 7



δυνατές, όταν ο σ ο σ ια λισ μ ό ς έχει ή δη μ πει σ το σ τάδ ιο τη ς

π ρ α κ τικ ή ς εφ α ρμ ογή ς. Ό μ ω ς δεν τίθετα ι ού τε το ερ<ότημ9'

για το κώ ς μ ια τέτοια κ α τάσ τασ η είνα ι κοινω νικά δυνα τή ,

πώ ς μ πορεί να επιτευχθεί, ούτε το ερώ τη μ α για το πώ ς μ ια

τέτοια κα τάσ τασ η π ρα γμ α τοποιείτα ι κο ινω νικ ά σ υγκεκριμ έ-

να, ποιους ταξικούς συσχετισμούς, ποιες οικονομικές μορ-

φ ές β ρίσ κει το πρ ολεταριά το τη ν ισ τορ ικ ή σ τιγμ ή όπ ου

α να λα μ βά νει το κα θή κο ν τη ς πρα γμά τίοσ η ς του σ ο σ ια λι-

σ μ ού . (Μ ε τον ίδιο τρ ό π ο πο υ ο Φ ου ριέ σ το ν κ α ιρό του α νέ-

λυσ ε με μ εγάλη α κρ ίβεια τη ν εγκα θίδρυ σ η τω ν φ α λα νστη-

ρίω ν, χω ρ ίς να μ π ορ έσ ει να δείξει το ν συγκ εκρ ιμ ένο δρ όμ ο

που επιτρέπει τη ν πρ α γμ α το π ο ίη σ ή του ς). Ο οπ ορ το υνισ τι-

κός εκλεκτικισμός,

η α χ ο μ ά κ ρ υ ν σ η τ η ς δ ι α λ χ κ τ ικ ή ς α π ό τ η μ έ -

θ ο ό ο τ η ς σ ο σ ι α λ ισ τ ι κ ή ς σ κ έ ψ η ς , α χ ο κ ό β α . λ ο η ό ν , τ ο ν ίδ ι ο τ ο

σ ο σ ια λ ισ μ ό α χ ό τ ο ισ τ ο ρ ι κ ό π ρ ο τ σ έ ς τ η ς τ α ξ ικ ή ς π ά λ η ς .

Α υτοί

πο υ έχου ν πρ οσ β λη θεί α πό το δη λη τή ρ ιο α υτής τη ς σ κέψ η ς

πρέπει επο μ ένω ς, να (χντιλα μ βάνονται τόσ ο τις προϋποθέσ εις

τη ς πρ α γμά τω σ η ς του σ οσ ια λισ μ ού ό σ ο και τα πρ οβ λή μ α τα

τη ς πρ α γμά τω σ ή ς του μέσ α α πό μια α λλοιω μ ένη πρ οο πτική .

Τ ο σ φ ά λμ α α υτή ς τη ς β α σ ικ ή ς θέσ η ς πάει τόσ ο β αθιά π ου

κυ ριεύει ό χι μ όνο τη σ κ έψ η τω ν ο πορτουνισ τώ ν για του ς

οπ οίους ο σ οσ ια λισ μ ό ς πα ρα μ ένει πρα γμ α τικά πά ντοτε ένας

μ α κ ρινό ς τελικ ός σ τόχο ς, αλλ ά ο δη γεί επ ίσ η ς ειλικ ρ ινείς

επα να σ τά τες σ ε δια σ τρεβ λω μ ένες α ντιλή ψ εις. Α υτοί, ένα με-

γά λ ο μέρο ς τη ς Α ρισ τερά ς τη ς Β " Δ ιεθνούς, εκτίμ η σ α ν βέ-

βαια την ίδιο την επαναστατική διαδικασία, την πάλη για

την εξουσία σαν διαδικασία, σε σχέση με τα καθημερινά

πρ α κτικά ζητήμ α τα , σ τά θη κα ν όμω ς α νίκα νοι να σ υμ περιλά -

βουν σ ' αυτή τη σ χέσ η τη ν κα τά σ τα σ η του πρ ολετα ριά του

μ ετά την κα τά λη ψ η τη ς εξου σ ία ς κα ι τα σ υγκ εκριμ ένα πρ ο-

βλή μα τα που απ ορρέουν απ ό αυτή την κα τάσ τασ η. Ε δώ πάλι

κατάντησαν ουτοπιστές.

Ο θ(ΐυμ ά σ ιος ρεαλ ισ μ ός με τον ο π ο ίο ο Λ ένιν χειρ ίσ τη κ ε

ό λα τα πρ οβ λή μ α τα του σ ο σ ια λισ μ ο ύ σ τη διά ρκ εια της δι-

κ τα τορ ία ς, με τον ο π ο ίο κ έρδισ ε τη ν εκ τίμ η σ η α κό μ α κα ι

τω ν α σ τώ ν και μ ικροα σ τώ ν α ντιπά λω ν του , δεν είνα ι λο ιπ ό ν

τίποτε παραπάνω

α χ ό τ η σ υ ν ε π ή ε φ α ρ μ ο γ ή τ ο υ μ α ρ ξ ισ μ ο ύ ,

του



ισ τορ ικ ο δια λεκ τικ ο ΰ τρ όχου θεώ ρη σ η ς τω ν εχίκ α ιρω ν ιτλέον

κρ οβ λη μ ά τω ν του σ οσ ια λισ μ ού . Σ τα γρα πτά και τους λό γου ς

του Λ ένιν — όκω ς εξάλλο υ και σ τα έργα του Μ αρ ξ — κολΟ

λ ίγο γίνετα ι λό γο ς για το σ ο σ ια λισ μ ό

σ α ν κ α τ ά σ τ α σ η .

Α ντί-

θετα , όμ ω ς, γίνετα ι πο λύ λό γο ς για τα β ή μ α τ α που μπορούν

να ο δη γή σ ο υ ν σ τη ν π ρα γμ ά τω σ η του. Γ ια τί μ ας είναι αδύνα-

το να φανταστούμε συγκεκριμένα το σοσιαλισμό σαν κατά-

σ τα σ η σ ' όλες του τις λεπτομ έρειες. 'Ο σ ο σ η μ α ντικ ή κ ι α ν

είναι η θεω ρη τικ ά α κ ρ ιβ ή ς γνώ σ η τη ς βα σ ική ς δο μ ή ς του , η

σ η μ α σ ία α υτής τη ς γνώ σ η ς βρ ίσ κετα ι κυ ρίω ς σ το γεγονό ς

ότι α ποτελεί μ έτρο για την ορθό τη τα τω ν βη μ ά τω ν που κά -

νουμε πρ ος τη ν κα τεύθυνσ η του σ οσ ια λισ μ ού . Η σ υγκεκρι-

μ ένη γνώ σ η του σ ο σ ια λισ μ ο ύ είνα ι, όπ ω ς ο ίδιος ο σ ο σ ια λι-

σ μ ός ά λλ ω σ τε, το α πο τέλεσ μ α τη ς π ά λη ς που διεξά γετα ι γ ι'

α υτόν. Δ εν α πο κ τιέτα ι πα ρά μ όνο μ έσ α σ τη ν πά λη για το

σ ο σ ια λισ μ ό και μ όνο με α υτή. Κ αι κάθε π ρο σ π ά θεια γιο να

φ τά σ ουμ ε σε μ ια γνώ σ η για το σ ο σ ια λισ μ ό π ου δεν θα ακ ο-

λουθούσε το δρόμο της διαλεκτικής αλληλεπίδρασής του με

τα κα θη μ ερινά π ρ ο β λή μ α τα της τα ξικ ή ς π ά λη ς, μ ετα τρέπει

αυ τή τη γνώ σ η σ ε μ ετα φ υσ ική , σ ε ου τοπ ία , κά τι το κα θαρ ά

δια νο η τικ ό κα ι ό χι πρα κ τικό.

Ο ρεα λισ μ ός του Λ ένιν, η « ρεαλ ισ τική π ολιτικ ή » του

α ποτελεί λο ιπ ό ν τ η ν ο ρ ι σ τ ικ ή σ υ ν τ ρ ι β ή κ ά θ ε ο υ τ ο κ ι σ μ ο ύ , τη

σ υγκεκρ ιμ ένη εκπ λή ρω σ η του περιεχομ ένου του πρ ογρά μ -

μ ατος του Μ α ρξ. Δ η λα δή , μ ια θεω ρία που έγινε π ρα κτική , μ ια

θεω ρία τη ς π ρά ξη ς. Ο Λ ένιν έκα νε το ίδιο πρ ά γμα με το π ρό -

β λη μ α του σ ο σ ια λισ μ ο ύ , μ ε εκείνο πο υ είχε κά νει με το π ρό-

βλη μ α του κρά του ς: το απ όσ πα σ ε από τη μ έχρι τώ ρα μ ετα-

φ υσ ική α πομ όνω σ η, την ασ τικο πο ίη σ η , για να τ ο σ υ μ χ ε ρ ι λ ά ·

β α σ τ ο σ ύ ν ο λ ο τ ω ν π ρ ο β λ η μ ά τ ω ν τ η ς τ α ξ ικ ή ς π ά λ η ς . Δ οκίμα σ ε

μ έσα σ τη σ υγκεκρ ιμ ένη ζω ή τη ς ισ τορ ικ ή ς δια δικ α σ ία ς τις

μ εγαλο φ υείς υπ οδ είξεις που ο Μ αρ ξ έδω σ ε σ την Κ ρ ι τ ικ ή τ ο υ

Π ρ ο γ ρ ά μ μ α τ ο ς τ η ς Γ κ ό τ α

κα ι σ ε ά λλ α έργα , τις κα τέσ τησ ε

σ τη ν ισ τορ ικ ή π ρα γμ α τικό τη τα π ιο σ υγκεκρ ιμ ένες κα ι πιο

ολ οκ λη ρω μ ένες α π ' ό σ ο ή τα ν δυνατό να γίνει σ τη ν επ ο χή

του Μ αρ ξ, έσ τω κι απ ό μια ιδιοφυΓ α όπω ς ο Μ αρ ξ.

Τ α π ρ ο β λ ή μ α τ α τ ο υ σ ο σ ια λ ισ μ ο ύ ε ίν α ι κ α τ ά σ υ ν έ π α α τ α π ρ ο -



β λ ή μ α τ α τ η ς ο ι κ ο ν ο μ ικ ή ς δ ο μ ή ς κ α ι τ ω ν τ α ξ ικ ώ ν σ υ σ χ ε τ ισ μ ώ ν

τ η σ τ ιγ μ ή π ο υ τ ο π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο κ α τ α λ α μ β ά ν ε ι τ η ν κ ρ α τ ικ ή ε ξ ο υ -

σ ί α . Α πο ρρ έου ν απευθείας απ ό τη ν κα τά σ τα σ η κάτω απ ό τη ν

οπ οία το προλετα ριά το εγκα θιδρ ύει τη δικτατορ ία του . Γ ι'

αυτό μόνο μέσα από αυτά τα προβλήματα μπορούν να κατα-

νοη θο ύν κα ι να επιλυθούν. Π εριλα μ βά νου ν όμ ω ς, για τον

ίδιο λό γο , σε σ χέσ η με α υτή τη ν κα τά σ τα σ η κα ι με όλες τις

προηγούμενες καταστάσεις παρ' όλα αυτά ένα ν έ ο α π ό ά π ο -

ψ η α ρ χ ώ ν σ τ ο ι χ ε ίο . Α ς α πορ ρέουν α πό το παρελθόν, όλα τα

σ τοιχεία τους, ο σ υνδυα σ μ ός του ς με τη δια τήρ η σ η κα ι ε-

δρα ίω σ η τη ς κυρ ια ρχία ς του προ λετα ριά του γεννάει προβλή -

ματα που δεν

μ π ο ρ ο ύ σ α ν

να περιέχοντα ι ούτε σ τον Μ α ρξ ούτε

σ ε ά λλ ες προη γούμ ενες θεω ρίες και δεν είνα ι δυνα τό να γί-

νουν α ντιλη πτά κ αι να επιλυθού ν πα ρά μ έσ α σ ' α υτή τη ν ου-

σιαστικά νέα κατάσταση.

Α ν α να τρέξει κα νείς σ τη σ χέσ η τη ς κα ι σ τα θεμέλιά τη ς,

η « ρεαλισ τική π ο λιτικ ή » του Λ ένιν α ποκ α λύ πτετα ι σ α ν τ ο

α π ό γ ε ιο , μ έ χ ρ ι σ τ ιγ μ ή ς τ η ς υ λ ισ τ ικ ή ς δ ια λ ε κ τ ικ ή ς . Α πό τη μια

μ εριά , είνα ι μ ια α υσ τη ρά μ α ρ ξισ τικ ή , λ ιτή κα ι νη φ ά λια ανά-

λυ σ η , που φ τά νει βα θιά σ τα σ υγκεκρ ιμ ένα ζητή μ α τα της δο-

σ μ ένη ς κα τά σ τα σ η ς, τη ς οικονομ ική ς δομ ή ς και τω ν ταξι-

κώ ν σ υσ χετισ μ ώ ν. Α π ό τη ν ά λλ η μ εριά, είναι μ ια ξεκά θα ρη

ά ποψ η α πέναντι σ ' όλες τις νέες τά σ εις πο υ προ κύ πτου ν α πό

αυτή την κα τά σ τα σ η , και πο υ δεν πα ρα ποιείτα ι από κα μ ιά

θεω ρη τική π ρο κα τά λη ψ η , κα μ ιά ου τοπ ική επιθυμ ία. "Ο μω ς,

αυτή η α πα ίτη σ η που είναι φ α ινομ ενικά α πλή κα ι σ την π ρα γ-

μ α τικότητα α πορρέει α πό τη ν ουσ ία της υλισ τική ς διαλε-

κτική ς — που είνα ι, β έβαια , θεω ρία τη ς ισ τορία ς — δεν είνα ι

εύκ ολ ο να ικα νο πο ιη θεί. Ο ι σ υνή θειες, ω ς πρ ος το ν τρόπ ο

σ κέψ η ς, του κα πιτα λισ μ ού έχουν εμφ υτέψ ει σ ' όλο υς τους

α νθρώ που ς κα ι ιδια ίτερα σ ' όσ ους είναι προσ α να τολισ μ ένοι

στις επιστήμες, την τάση να θέλουν να εξηγήσουν το νέο

α π οκ λεισ τικά και μ όνο α πό το πα λιό, το σ ή μ ερα εξολ οκ λή -

ρο υ απ ό το χτες. (Ο ου τοπ ισ μ ός τω ν επα νασ τα τώ ν είναι μ ια

προ σ πά θεια σ α ν του π νιγμ ένου που πιά νετα ι α πό τα μ α λλ ιά

του , μ ια προ σ πά θεια να μ ετα φ ερθού ν μ ' ένα πή δη μ α σ ' έναν

εντελώ ς νέο κόσ μ ο , α ντί να αντιλησ >θούν με τη βοή θεια τη ς

9 0



δια λεκ τικ ή ς, τη δια λεκ τικ ή εμ φ ά νισ η του νέου μέσ α α πό το

πα λιό) . « Γ Γ α υτό το λό γο» , λέει ο Λ ένιν, «ο όρο ς κρα τικός

κα πιτα λισ μ ός κ άνει πο λλο ύς, πάρ α π ολ λο ύς να τα χά νου ν.

Γ ια να μ η γίνεται α υτό, πρ έπει να θυμ όμ ασ τε το βα σ ικό ,

δη λα δή ότι κα μ ιά θεω ρία , κα μ ιά φ ιλο λο γία δεν α ναλύ ει τον

κ ρα τικ ό κα πιτοιλισ μ ό μ ε τη μ ορφ ή πο υ υπά ρχει σ ε μ α ς, για

τον α π λο ύσ τατο λό γο , ότι όλες οι σ υνη θισ μ ένες έννοιες πο υ

σ υνδέονται μ ' αυτές τις λέξεις, α να φ έρο νται σ τη ν α σ τικ ή ε-

ξου σ ία τη ς κα π ιταλ ισ τική ς κοινω νία ς. Ε νώ η δική μ ας κ ο ι ν ω -

νία βγήκ ε α πό την κ α π ιταλ ισ τικ ή τρο χιά κα ι δεν μ π ή κε ακ ό-

μη σε καινούργια τροχιά [...]>·.

Ό μ ω ς, πο ιο σ υγκεκριμ ένο, πρα γμα τικό περιβ ά λλο ν βρί-

σ κει για τη ν πρ α γμά τω σ η του σ ο σ ια λισ μ ού το ρώ σ ικο προ -

λετα ριά το πο υ έχει κα τα φ έρει να κ υ ρ ια ρ χή σ ει; Π ρώ τα ένα ν

σ χετικά α ναπτυγμ ένο μ ονοπ ω λια κό κ α πιτα λισ μ ό πο υ κ αταρ -

ρέει λό γω του πα γκό σ μ ιου π ολ έμ ου , σ ε μ ια κα θυσ τερημ ένη

α γρο τικ ή χώ ρ α τη ς οπ οία ς η α γρο τιά δεν μ πο ρο ύσ ε να απ ε-

λευθερω θεί α πό τα δεσ μ ά τω ν φ εου δα ρχικώ ν υπο λειμ μ άτω ν

παρ ά σε σ χέσ η με τη ν πρ ολετα ρια κή επα νάσ τα σ η . Δ εύτερο,

έξω οπ ό τη Ρ ω σ ία , ένα εχθρ ικ ά δ ια κείμ ενο κ α π ιταλ ισ τικ ό

περιβ ά λλ ον που εννοεί φ υσ ικά να π έσ ει με όλα τα μ έσ α που

δια θέτει πά νω σ το νεοΐδρ υμ ένο κρ ά τος τω ν εργα τώ ν κα ι

α γρο τώ ν κα ι πο υ θα ή ταν αρ κετά ισ χυ ρ ό για να σ υντρίψ ει το

κρά τος αυτό σ τρα τιω τικ ά ή ο ικ ονο μ ικ ά , α ν δεν ή ταν το ίδιο

βαθιά διασπασμένο από τις πάντοτε αυξανόμενες επιδράσεις

τω ν α ντιθέσ εω ν του ιμ περκ χλισ τικού κ α πιτα λισ μ ού , έτσ ι πο υ

το προλεταριά το έχει πά ντοτε ευκ α ιρίες να εκμ ετα λλευ τεί

αυτούς του ς α ντα γω νισ μ ού ς κλ π . πρ ος όφ ελός του . (Δ εν επι-

σ ημ ά ναμ ε, βέβαια, εδώ πα ρά μ όνο τα δύο σ ύνολα θεμελιω -

δώ ν πρ οβ λη μ ά τω ν. Σ ε μ ερικές όμ ω ς σ ελίδες ού τε κα ν αυτά

τα δύο δεν μ πο ρού ν να εξετα σ τούν μ ε ολ οκ λη ρω μ ένο τρό πο ).

Η υλική βά σ η του σ οσ ια λισ μ ού

σ α ν α ν ώ τ ε ρ η ς ο ι κ ο ν ο μ ικ ή ς

μ ο ρ φ ή ς

που αντικαθιστά τον καπιταλισμό, δεν μπορούν παρά

να είναι η α να διορ γάνω σ η , η ανώ τερη α νάπ τυξη τη ς β ιομ η -

χα νία ς, η προ σ α ρμ ογή τη ς σ τις α νάγκες τω ^ εργαζομ ένω ν

τάξεω ν, ο μ ετα σ χημ α τισ μ ός της σ τη ν κα τεύθυνσ η μ ια ς ζω ή ς

πο υ α πο κτάει ό λο κα ι π ερισ σ ότερο νόη μ α (κ α τά ργη σ η τη ς

9 1



νει ένα σ υμ β ιβ α σ μ ό α πό « ρεαλ ισ τικ ή σ ύνεσ η » κα ι είχε απ ο-

μ α κρ υνθεί α πό τη ν α ρ χικ ή γρα μ μ ή της π ο λιτικ ή ς του. Η

ισ τορ ικ ή α λή θεια είνα ι α κρ ιβ ώ ς το α ντίθετο. Ο λεγό μ ενος

πο λεμικό ς κο μ μ ου νισ μ ός που ο Λ ένιν α πο κα λεί «π ρο σ ω ρινό

μ έτρο » που «επέβα λε ο πόλ εμο ς κα ι η κα τα σ τρο φ ή » κα ι πο υ

«δεν ή τα ν κα ι δεν μ πορούσ ε να είνα ι μ ια π ο λιτικ ή πο υ α ντα -

π οκ ρίνετα ι σ τα ο ικ ο νομ ικ ά κα θή κο ντα του π ρο λετα ριά -

του» ήταν η πα ρέκκ λισ η απ ό τη γρα μ μ ή με τη ν οπ οία πρα γ-

μ α τοπ οιείται, σύ μ φ ω να μ ε τις θεω ρη τικές π ρο β λέψ εις του ,

η εξέλιξη πρ ος το σ ο σ ια λισ μ ό. Ή τα ν σ ίγου ρα ένα μ έτρο

πο υ επέβα λε ο εσ ω τερικ ός κα ι εξω τερικ ός εμφ ύλ ιος πό λε-

μος, άρα αναπόφ ευκτο , αλλά ω στόσο προσω ρινό . Ό μ ω ς,

σ ύμ φ ω να με τον Λ ένιν, θα είχε α π οβ εί μ οιρα ίο για το επα να-

σ τα τικ ό πρ ολ ετα ριά το αν είχε πα ρα γνω ρίσ ει το χα ρ α κ τή ρ α

αυτό του π ολεμ ικού κ ομ μ ου νισ μ ού κα ι μ ά λισ τα α ν τον είχε

α ξιο λο γή σ ει — όπ ω ς έγινε α πό πο λλ ού ς τίμ ιο υς επα να σ τά -

τες που , όμ ω ς, δεν ή τα ν σ το θεω ρη τικ ό ύψ ος του Λ ένιν —

σαν ένα πραγματικό βήμα στην κατεύθυνση του σοσιαλι-

σμού.

Α ε ν π ρ ό κ ε ιτ α ι, λ ο ιπ ό ν , γ ια τ ο π ό σ ο κ α θ α ρ ά σ ο σ ια λ ισ τ ικ ό χ α -

ρ α κ τ ή ρ α έ χ ο υ ν ο ι ε ξ ω τ ε ρ ι κ έ ς μ ο ρ φ έ ς τ η ς ο ικ ο ν ο μ ικ ή ς ζ ω ή ς , α λ-

λά α π ο κ λεισ τικ ά για το πό σ ο κ α τα φ έρνει το π ρο λεταρ ιά το

να κυριαρχήσει

π ρ α γ μ α τ ικ ά

σ ' εκ είνο ν τον ο ικ ο νο μ ικ ό μ η -

χα νισ μ ό π ου π ή ρε στα χέρια του μ ε τη ν κ α τά λη ψ η τη ς εξο»>-

σ ία ς κα ι που τα υτόχρο να είνα ι η βά σ η του κ οινω νικ ού του

Ε ίνα ι, τη μ ε γ ά λ η β ι ο μ η χ α ν ία , κα ι να θέτει α υτή τη ν κ υρια ρχία

π ρ α γ μ α τ ικ ά

σ τη ν υπηρ εσία τω ν ταξικώ ν του σ τόχω ν. Ό μ ω ς

το περιβ ά λλ ον αυτώ ν τω ν τα ξικώ ν σ τόχω ν και επο μ ένω ς τα

μ έσ α τη ς πρ α γμ ά τω σ ή ς τους όσ ο κι αν μ ετα β ά λλο ντα ι, η γε-

νικ ή του ς β ά σ η πρ έπει ω σ τό σ ο να πα ρα μ ένει η ίδια , δη λα δή

η σ υ νέχισ η τη ς τα ξικ ή ς π ά λη ς, κα θο δη γώ ντα ς τα πά ντοτε

α σ τα θή ενδιά μ εσ α σ τρώ μ α τα (κυρ ίω ς τους α γρότες) σ το

α πο φ α σ ισ τικ ό μ έτω πο , σ το μ έτω πο ενάντια σ τη ν α σ τική τά-

ξη . Κ αι σ ' αυτό το σ η μ είο δεν πρ έπει ποτέ να ξεχνά μ ε ότι

πα ρά την πρ ώ τη του νίκ η το πρ ολ ετα ριά το π α ρα μ ένει ακ όμ α

η π ιο αδύ ναμ η τάξη , και θα πα ρα μ ένει για μ εγά λο α κό μ α

χρ ο νικ ό διά σ τη μ α , μ έχρι τη ν ίκ η τ η ς ε π α ν ά σ τ α σ η ς σ ε π α γ κ ό -

91



σ μ ια κ λ ίμ α κ α . Ο α γώ να ς του π ρέπει, λοιπ ό ν, να διέπετα ι οι-

κο νομ ικά α πό δύο α ρχές: α πό τη μ ια να συ γκρ α τή σ ει όσ ο το

δυνα τό γρη γορ ότερα και πλ η ρέσ τερα τη διά λυ σ η τη ς μ εγά-

λ η ς β ιο μ η χα νία ς α πό το ν π ό λεμ ο κα ι το ν εμφ ύλ ιο π όλ εμο ,

για τί χω ρίς α υτή τη βά σ η το πρ ο λετα ρ ιά το σ α ν τά ξη θα

εξα φ α νισ τεί. Α πό τη ν όΛ λη, να ρυ θμ ίσ ει με τέτοιο τρ όπ ο

όλ α τα πρ οβ λή μ α τα τη ς πα ρα γω γής και δια νομ ή ς, ώ στε η

αγροτιά, που με την επαναστατική λύση του αγροτικού ζητή-

μ α τος έχει μ τυα β λη θεί σ ε σ ύμ μ α χο του πρ ολ ετα ριά του , να

πα ρα μ είνει σ ' α υτή τη σ υμ μ α χία χά ρ η σ τη ν όσ ο το δυνατό

μ εγαλύτερη ικα νοπ οίη σ η τω ν υλικώ ν τη ς σ υμ φ ερόντω ν. Τ α

μ έσ α για τη ν πρ α γμά τω σ η αυτώ ν τω ν σ τόχω ν (ιλλάζουν ανά-

λο γα με τις σ υνθή κες. Α λλά η σταδια κή εφ α ρμ ογή αυτώ ν

τω ν σ τό χω ν είνα ι ο μ ονα δικό ς δρ όμ ος για τη δια τήρ η σ η τη ς

κυ ρια ρχία ς του προ λετα ριά του , η πρώ τη πρ οϋ πό θεση του

σ οσ ια λισ μ ού .

Η τα ξική πά λη ανάμ εσ α σ τη ν α σ τική τά ξη και το πρ ολε-

τα ριά το σ υνεχίζετα ι, λο ιπ ό ν, με αμ είω τη ο ρμ η τικ ό τη τα σ το

εσω τερικό μ έτω πο τη ς οικ ονο μ ία ς. Η μ ικ ρή επ ιχείρ η σ η που

είνα ι εντελώ ς ο υτοπ ικ ό να τη ν κ α τα ργή σ ει, να τη ν « κο ινω -

νικ ο π ο ιή σ ει» κ α νείς σ ' α υτό το σ τάδιο , «π α ρά γει τον κα πι-

τα λισ μ ό και τη ν α σ τικ ή τά ξη α διά κ οπ α , κά θε μ έρα . κά θε

ώ ρα , με σ το ιχειώ δη τρό π ο κ αι σ ε μ α ζικ ή κ λίμ α κα ». Ε κείνο

που έχει σ η μ α σ ία είνα ι ποιος θα νικ ή σ ει σ ' α υτόν τον αγώ -

να , η ασ τικ ή τά ξη πο υ α ναδ ια μ ορ φ ώ νετα ι και σ υσ σ ω ρεύει

κα ι π ά λι ή η κ ρ α τικ ή μ εγάλη β ιο μ η χα νία πο υ ελέγχετα ι α πό

το π ρολεταριά το. Τ ο πρ ο λεταρ ιά το πρ έπει να ρισ κά ρει αυ -

τόν τον αγώ να α ν δεν θέλει να ρ ισ κά ρει μ α κρ οπ ρό θεσμ α , μ ε

το σ τρα γγα λισ μ ό τω ν μ ικρ ώ ν επιχειρ ή σ εω ν, του εμ πο ρίου

κλπ . (του οπ ο ίου η πρα γμ α τική εφ α ρμ ογή είνα ι έτσ ι κι α λ-

λιώ ς α πα τη λή ), να χα λα ρώ σ ει τη σ υμ μ α χία μ ε του ς αγρότες.

Ε πιπλ έον, η α σ τικ ή τά ξη μ πα ίνει α κό μ η σ το ν αγώ να με τη

μ ορφ ή του ξένου κεφα λαίου, τω ν πα ρα χω ρήσ εω ν κλπ . Ε δώ

πρ οκ ύπ τει η πα ρά δοξη κα τά σ τα σ η να μ πο ρεί αυτό το κίνημ α

— όποιες κι αν είναι οι προθέσεις του — να γίνει αντικειμε-

νικ ά κ αι ο ικ ο νο μ ικ ά σ ύμ μ α χος του πρ ολετα ριά τοιι, εφ όσ ον

μ έσο α π ' α υτό ενισ χύετα ι η οικ ο νο μ ικ ή δύ ναμ η τη ς μ εγά λη ς

0 4



κα ι χω ρ(ς φ ετιχισ τικ ή σ ύ γχυσ η α πό επιφ α νεια κά φ α ινόμ ενα.

'Ο τι σ υνέδεσ ε πά ντοτε όλα τα φ α ινόμ ενα με τα οπ οία α σ χο-

λήθηκε με την τελική τους βάση: τ η σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν η δ ρ ά σ η σ υ -

γ κ ε κ ρ ι μ έ ν ω ν α ν θ ρ ώ π ω ν (δ η λ α δ ή π ο υ ε ξ α ρ τ ώ ν τ α ν α π ό τ η ν τ α ξ ι-

κ ή τ ο υ ς τ ο π ο θ έ τ η σ η ) π ά ν ω σ τ η β ά σ η τ ω ν π ρ α γ μ α τ ικ ώ ν τ ο υ ς τ α -

ξ ι κ ώ ν σ υ μ φ ε ρ ό ν τ ω ν . Μ ε βά σ η αυτή την α ρ χή καταρ ρέει ο μύ-

θο ς του «έξυπνου ρ εαλισ τή πολιτικού» Λ ένιν, του «μ ά σ τορ α

τω ν σ υμ βιβα σ μ ώ ν» κα ι απ οκα λύπτετα ι μ πρ οσ τά μ ας ο πρα γ-

μ α τικός Λ ένιν, ο σ υνεπή ς σ υ νεχισ τής τη ς δια λεκ τική ς του

Μ α ρξ.

Π ρώ τα α π ' όλ α πρέπει να α πο ρρ ίψ ου μ ε κα θορ ίζοντα ς τη ν

έννοια του σ υμ βιβα σ μ ού κά θε νόη μ α που α πο δίνετα ι σ α ν να

επρ όκ ειτα ι για τέχνα σ μ α , για κ α π α τσ ο σ ύνη , για ρα φ ινα ρι-

σ μ ένη εξα π ά τη σ η . «Ο ι ά νθρω πο ι», έλεγε ο Λ ένιν, «που εν-

νοού ν σ α ν π ο λιτικ ή μ ικρ ά τα χυδα κτυλο υρ γικά κό λπα που

α γγίζου ν κα μ ιά φ ορά τα όρ ια τη ς α ισ χρ ο κ έρδεια ς, πρέπει να

προ σ κρο ύουν πάνω σ τη ν πιο κα τη γορη μ α τική μας άρ νησ η.

Ο ι τ ά ξ ε ις δ ε ν ε ίν α ι δ υ ν α τ ό ν νο ε ξ α π α τ η θ ο ύ ν » . Ο σ υμ βιβα σ μ ός

σ η μ α ίνει, λ ο ιπ ό ν, για τον Λ ένιν το εξή ς: να εκτιμ η θο ύν ο ι

π ρ α γ μ α τ ικ έ ς τ ά σ ε ις ε ξ έ λ ιξ η ς τ ω ν τ ά ξ ε ω ν (ενδεχομ ένω ς τω ν

εθνώ ν, όπίος για π α ρά δειγμ α σ του ς κα τα πιεσμ ένους λα ού ς),

πο υ, κά τω α πό ο ρισ μ ένες σ υνθή κ ες, για κ ά π ο ιο χρ ο νικ ό διά -

σ τη μ α , σε ορ ισ μ ένα ζη τή μ α τα , ακ ολου θούν ένα δρόμ ο πα-

ρ ά λλ η λο μ ε τα ζω τικά σ υμ φ έρο ντα του πρ ολ ετα ριά του , γ ι'

αυ τόν το σκ οπ ό κα ι πρ ος όφ ελο ς τω ν δ ύ ο .

Ω σ τόσ ο κ ά πο ιοι σ υμ βιβα σ μ οί μ πο ρο ύν επ ίσ η ς να α ποτελέ-

σ ου ν μ ια μ ορ φ ή της τα ξικ ή ς π ά λη ς μ ε τον α π ο φ α σ ισ τικ ό

εχθρ ό τη ς εργα τικ ή ς τά ξη ς, τη ν ασ τικ ή τά ξη . (Β λέπε, για

πα ρά δειγμοι, τις σ χέσ εις τη ς σ ο β ιετικ ή ς Ρ ω σ ία ς με τα ιμ πε-

ρ ια λισ τικ ά κρά τη ). Κ αι οι θεω ρη τικ οί του οπ ορτουνισ μ ού

α ρπ ά ζονται κα ι α πό α υτή τη ν ιδια ίτερη μ ορ φ ή τω ν συ μ βιβα -

σ μ ώ ν, ενμέρει για να εγκω μ ιά σ ου ν ή να υπ οβ ιβ ά σ ου ν τον

Λ ένιν σ α ν «μ η δο γμ α τικ ό ρ εαλισ τή π ολιτικό» , κα ι ενμ έρει

για να βρο υν έτσ ι κά λυ ψ η για του ς δικούς του ς συμ βιβα -

σ μ ού ς. Τ ονίσ α μ ε ή δη π όσ ο α σ τή ρικ το είναι το π ρώ το επι-

χείρ η μ α . Γ ια τη ν εκ τίμ η σ η του δεύτερο υ πρέπει να λη φ θεί

υπ όψ η , όπ ω ς κα ι σ ε κά θε ζήτημ α τη ς δια λεκτική ς, το σ ύνο-



λ ο εκείνο πο υ α χο τελεϊ το σ υγκ εκρ ιμ ένο χλα ίσ ιο του σ υμ βι-

βα σ μ ού. Κ αι α μ έσ ω ς γίνετα ι φ α νερό το γεγονό ς ότι ο σ υμ βι-

βα σ μ ός του Λ ένιν και ο σ υμ βιβα σ μ ός τω ν οπ ορ του νισ τώ ν

ξεκινούν α π ό δ ι α μ ε τ ρ ι κ ά α ν τ ί θ ε τ ε ς π ρ ο ΰ κ ο θ έ σ ε ις . Ο μ ο λ ογη μ έ-

νη ή ασ υνείδη τη , η σοσ ια λδ η μ οκ ρα τικ ή τα κτική βα σ ίζετα ι

σ το ότι η π ρα γμ α τική επα νά σ τα σ η είναι α κό μ η μ α κρ ιά . Ο ι

α ντικειμ ενικές σ υνθή κες της κοινω νική ς επα νά σ τασ η ς δεν

υπ ά ρχο υν α κό μ η . Τ ο π ρο λετα ριά το δεν είναι α κό μ η ιδεολ ο-

γικ ά ώ ριμ ο για τη ν επα νάσ τιχση . Τ ο Κ όμ μ α κ αι τα σ υνδικά τα

είνα ι α κ όμ η πο λύ αδύ νατα κ λπ . Γ ι' α υ τ ό ν τ ο λ ό γ ο το προλε-

τα ριά το π ρέπει να κά νει σ υμ βιβα σ μ ού ς με την α σ τική τά ξη .

'Ο σ ο περισ σ ό τερο υπά ρχουν οι υποκειμ ενικές κα ι α ντικει-

μ ενικές πρ οϋ πο θέσεις τη ς κοινω νική ς επα νά σ τα σ η ς, τόσ ο

πιο «κα θαρ ά» θα μ πο ρέσ ει το πρ ολ ετα ριά το να πρ α γμα το-

π οιή σ ει του ς τιχξικο ύς του σ τόχους. ' Ε τσ ι ώ σ τε ο σ υμ βιβα -

σ μ ός έχει σ υχνά σ τη ν πρά ξη σα ν ά λλη όψ η έναν μεγά λο

ριζοσ π α σ τισ μ ό, μ ια τάσ η να «δια τη ρη θο ύν α γνές· οι α ρχές

σ ε σ χέσ η μ ε του ς «τελικούς σ τόχο υς» . (Ε ίνα ι α υτονόη το ό τι

σ ε σ χέσ η μ ' αυτό μ πορ ούμ ε γενικά να λάβ ουμ ε υπ όψ η μ ας

μ όνο εκείνες τις σ οσ ια λδ η μ οκ ρα τικ ές θεω ρίες πο υ, μ ' έναν

ο π οιο νδή π ο τε τρό πο , θεω ρο ύν ότι πρ έπει να εξακ ολ ου θή -

σ ουν να εμ μ ένου ν σ τη θεω ρία της ταξική ς πά λη ς. Γ ια τί για

τις ά λλες α πόψ εις, ο συμ βιβα σ μ ός δεν είνα ι πλέον σ υμ βιβα -

σ μ ός, {ιλλά φ υσ ική σ υνεργα σ ία τω ν δια φ όρ ω ν επα γγελμ α τι-

κώ ν σ τρω μ άτω ν για το κα λό του σ υνόλου).

Α ντίθετα για τον Λ ένιν ο συ μ βιβ α σ μ ός

α κ ο ρ ρ έ ε ι α χ ε υ θ ε ΐ α ς

κ α ι λ ο γ ικ ά α π ό τ η ν ε π ικ α ιρ ό τ η τ α τ η ς ε π α ν ά σ τ α σ η ς . Λ ν ο βα σ ι-

κό ς χα ρα κ τή ρα ς ό λη ς της επ ο χή ς είναι η επικ α ιρό τη τα τη ς

επίΐνά σ τα σ η ς, αν α υτή η επα νά σ τα σ η μ πο ρεί να επέλθει ανά

πά σ α σ τιγμ ή , τόσ ο σε κάθε ξεχω ρισ τή χώ ρα ό σ ο και σε

π α γκό σ μ ια κλ ίμ α κα , χω ρίς πο τέ η σ τιγμ ή α υτή να μ πο ρεί να

κα θο ρισ τεί οπό τα πριν, και αν ο επα να σ τα τικός χα ρα κτήρ α ς

ο λ ό κ λ η ρ η ς τη ς επο χή ς εκδη λώ νετα ι με τη ν ό λο κα ι μ εγαλύ -

τερη α π οσ ύνθ εση της α σ τικ ή ς κοινω νία ς, πρ ά γμα που έχει

σ α ν α να γκα ία σ υνέπεια να ενα λλ ά σ σ ονται και να δια σ τα υ-

ρώ νονται α σ τα μ ά τη τα οι π ιο δια φ ορετικές τάσ εις, όλα αυτά

σ η μ α ίνο υν, λο ιπ όν, ότι το πρ ολεταρ ιά το δεν μ πορ εί να α ρ-

9 7



χΐσ ει και να ολο κ λη ρ ώ σ ει τη ν εκα νά σ τα σ ή του κά τω απ ό τις

«πιο ευνοϊκές» συνθήκες που θα έχει επιλέξει το ίδιο, και

ό τι, κ α τά σ υνέπεια , πρέπει να εκμ ετα λλ ευτεί σ ε κάθε περί-

πτω σ η κάθε τά σ η που , έσ τω και πρ οσ ω ρινά, μπ ορεί να προ-

ω θήσ ει τη ν επα νά σ τα σ η ή του λά χισ το ν να απ οδυναμ ώ σ ει

χους εχθρού ς της. Π αρ αθέσα μ ε πρ οη γούμ ενα μερικά α ποσ πά -

σ μ α τα του Λ ένιν που δείχνο υν πό σ ο λ ίγες αυταπ άτες έτρεφ ε

— π ριν ακ όμ α α πό τη ν κα τά λη ψ η τη ς εξουσ ία ς — ό σ ον

αφ ορά το ρυθμό πρα γμά τω σ η ς του σ οσ ια λισ μ ού . Ο ι φ ρά σ εις

που ακολουθούν, παρμένες από ένα απ' τα τελευταία άρθρα

που έγρα ψ ε μετά τη ν περίοδ ο τω ν «σ υμ βιβά σ μ ώ ν», δείχνου ν

το ίδιο κ α θα ρά ότι α υτή η πρό βλεψ η δεν σ ή μ α νε πο τέ για

εκείνον μ ετά θεση της επα να σ τα τική ς δρ α σ τη ριότη τα ς: «Ο

Ν α πο λέω ν έγραφ ε: "Ξ εκινάμ ε και μετά βλέπου μ ε". Σ ε ελεύ-

θερη μ ετά φ ρα σ η αυτό πά ει να π ει: "Π ρέπ ει πρ ώ τα να ξεκινή -

σ ου μ ε σ οβ α ρά τον α γώ να κι έπειτα θα δούμ ε τη σ υνέχεια ".

•

Ε τσ ι ξεκινήσ α μ ε έναν πρώ το σ οβ α ρό αγώ να τον Ο κτώ βρη

του 1917 κι έπειτα μ ερικές λεπτομ έρειες μας φ ά νη κα ν ή δη

κα θα ρά ( α π ' τη ν ά π ο ψ η τη ς πα γκό σ μ ια ς ισ τορ ία ς δεν απ ο-

τελούν προςκινώ ς πα ρά λ επτομ έρειες), όπω ς η ειρή νη του

Μ πρεστ-Λ ιτόφ σκ ή η "Ν έα Ο ικονομική Π ολιτική " κλπ .» Η

λενινισ τικ ή θεω ρία κα ι τα κτική τω ν σ υμ βιβα σ μ ώ ν δεν απο -

τελούν επομ ένω ς πα ρά την αντικειμ ενική - λο γικ ή σ υνέπεια

της μ α ρξισ τική ς, τη ς δια λεκ τική ς ισ τορ ικ ή ς α ντίλη ψ η ς

σύμ ςκονα με τη ν οποία ο ι άνθρ ω ποι φ τιά χνο υν β έβαια ο ι ίδιοι

την ισ τορία τους, αλ λά δεν μ πο ρο ύν να τη φ τιά ξουν κά τω

α πό σ υνθή κες επιλεγμ ένες α π ' α υτούς. Α ποτελεί σ υνέπεια

της α ντίλη ψ η ς ότι η ισ τορ ία δη μ ιουργεί π ά ντοτε κάτι νέο .

ότι, επομ ένω ς, οι ισ τορ ικές αυτές σ τιγμ ές, σ τιγμ ια ίες α λλη -

λο δια σ τα υρώ σ εις τά σ εω ν, δεν επα νέρχο ντα ι πο τέ με την ίδια

μ ορφ ή , ότι σ ή μ ερα μ πο ρεί να αξιολο γη θο ύν τά σ εις υπ έρ τη ς

επα νάσ τα σ η ς, που αύ ριο μπ ορ εί να σ η μ α ίνου ν θανά σ ιμ ο

κίνδυνο γ ι' α υτήν και α ντίσ τρο φ α . Έ τσ ι, τη ν 1η του Σ ε-

πτέμβρη 1917 πρότεινε σ τους μ ενσ εβίκους κα ι του ς εσέρους

μ ια κ οινή δρά σ η , έναν σ υμ βιβα σ μ ό με βάσ η το πα λιό μ πολ -

σ εβίκικο σύνθημ α: « Ό λ η η εξουσ ία σ τα σ οβιέτ». Ω σ τόσ ο,

ή δη σ τις 17 του Σ επτέμ βρη , γρά φ ει: «Τ ελικά , είνα ι ή δη πά ρα

9 8



πο λύ α ργά για να η ρο τα θεΐ ένας σ υμ βιβα σ μ ός. ' Ισ ω ς οι λί-

γες μ έρες όπου μια ειρ η νικ ή εξέλιξη θα ή ταν ακ όμ η δυνατή

να έχουν ήδ η π α ρέλθει. Π ρα γμ α τικά , όλ α δείχνου ν φ α νερά

ότι έχου ν ή δη πα ρέλθει». Η εφ οφ μ ογή α υτής τη ς θεω ρία ς

σ το Μ πρ εσ τ-Λ ιτόφ σ κ, στις πα ρα χω ρή σ εις κλ π. είναι α υτονό-

τητη.

Ίσα >ς α κόμ η πιο καθα ρά φ α ίνετα ι σ του ς θεω ρη τικο ύς

α γώ νες του Λ ένιν κα τά της α ρισ τερή ς πτέρυγα ς του ίδιου του

του κό μ μ α τος (μετά τη ν πρώ τη επα νά σ τα σ η κα ι μ ετά τη ν ει-

ρή νη του Μ πρεστ-Λ ιτόφ σ κ σ τα ρώ σ ικα πλ α ίσ ια κα ι σ τη διάρ -

κεια τω ν ετώ ν 1920 κα ι 1921 σ τα ευρω πα ϊκά π λα ίσ ια ) σε πο ιο

βα θμό ό λη του η θεω ρία τω ν σ υμ βιβα σ μ ώ ν σ τη ρίζετα ι σ τη

β α σ ικ ή του α ντίλη ψ η για την επικ α ιρό τη τα τη ς επα νάσ τα -

σ η ς. Σ ' όλες αυτές τις δια μ ά χες τ ο σ ύ ν θ η μ α τ ω ν α ρ ισ τ ε ρ ώ ν

ρ ι ζ ο σ π α σ τ ώ ν ή τ α ν η ά ρ ν η σ η κ ά θ ε σ υ μ β ι β α σ μ ο ύ γ ια λ ό γ ο υ ς α ρ -

χ ώ ν . Κ αι η πο λεμ ικ ή του Λ ένιν α π ο β λέια ι σ το να α ποδείξει

ου σ ια σ τικά ό τι σ τη ν ά ρ νη σ η κάθε σ υμ βιβα σ μ ού υπ ά ρχει α «ο -

ψ ν γ ή τ ω ν α χ ο φ α σ ι σ τ ικ ώ ν α γ ώ ν ω ν , ότι σ ' α υτή τη ν αν τίλη ψ η

υπάρχει η τ τ ο η ά θ α α α χ έ ν α ν τ ι σ τ η ν ε χ α ν ά σ τ α σ η . Γ ια τί η πρ α γ-

μ α τική επα να σ τα τική κα τά σ τα σ η — κα ι α υτό για τον Λ ένιν

είναι το χα ρ α κ τηρ ισ τικ ό γνώ ρισ μ α τη ς επο χή ς μ ας — εκφ ρά -

ζεται σ το γεγο νό ς ότι δεν μ πορεί να υπάρξει πεδίο ταξικ ή ς

πά λη ς χω ρίς επα να σ τα τικές δυ να τότη τες (ή α ντεπα να σ τα τι-

κές). Ε πο μ ένω ς, ο πρ α γμα τικό ς επα να σ τά τη ς, α υτός που ξέ-

ρει ότι ζούμ ε σ ε επίΐνα σ τατικ ή επο χή κα ι που β γάζει σ υμ πε-

ρά σ μ α τα απ* α υτή τη γνώ σ η π ρα κτικά , πρ έπει πά ντοτε να

κοιτά ζει το σ ύνο λο τη ς κ ο ινω νικ ο ΐσ τορ ικ ή ς προη τματικότη-

τας μέσα απ' αυτό το πρίσμα και, για το συμφέρον της επα-

νά σ τα σ η ς. να πα ίρνει υπ όψ η του ενεργά τα πά ντα , το μεγοιλύ-

τερο κ αι το μ ικρό τερο , το σ υνη θισ μ ένο, το ξα φ νικό , α νάλο-

γα με τη σπουδαιότητά του για την επανάσταση και μ ο ν ά χ α

ανά λογα μ ' αυτό. Α πο κα λώ ντας κα μ ιά φ ορά τον α ρισ τερό

ριζοσ π α σ τισ μ ό α ρισ τερό οπ ορ τουνισ μ ό, ο Λ ένιν έδειξε πο λύ

σ ω σ τά και σ ε βά θος τις κ ο η ίς ισ τ ο ρ ικ έ ς π ρ ο ο π τ ικ έ ς αυτώ ν τω ν

δύο κατά τα ά λλ α τόσ ο α ντίθετω ν ρευμ άτω ν, από τα οπ οία το

ένα α πα γορ εύει κά θε σ υμ β ιβ α σ μ ό κα ι το ά λλ ο β λέπει σ το

συμβιβασμό την αρχή της «ρεαλιστικής πολιτικής» σε αντί-



γαντζω θο ύμ ε με ό λες μ α ς τις δυνά μ εις για να κρα τή σ ουμ ε

ό λη τη ν α λυ σ ίδα και να πρ οετοιμ ά σ ου μ ε το σ τα θερό κέρα-

σ μ α σ τον επό μ ενο κρ ίκο . Κ α ι, σ τη ν περίπτω σ η α υτή, η δια-

δο χή τω ν κρ ίκω ν, η μ ορ φ ή τους, η σ ύνδεσ ή του ς, οι δια φ ο-

ρές α νάμ εσ ά του ς σ την ισ τορ ικ ή α λυσ ίδα τω ν γεγονό τω ν

δεν είνα ι τόσ ο απ λές κα ι χω ρ ίς σ η μ α σ ία ό σ ο σ ε μ ια σ υνη θι-

σ μ ένη α λυ σ ίδα π ου κα τα σ κευά ζει ο σ ιδερά ς». Π ο ια σ τιγμ ή

τη ς κο ινω νική ς ζω ής σ τη δοσ μ ένη κ α τάσ τα σ η θα α πο κτήσ ει

μ ια τέτοια σ η μ α σ ία , δεν μ π ο ρεί να κ α θο ρ ισ τεί πα ρά μ όνο μ ε

τη μαρξιστική διαλεκτική, τη συγκεκριμένη ανάλυση της

σ υγκεκριμ ένης κα τά σ τα σ η ς. Τ ο κα θο δη γητικό νή μ α για να

τη βρο ύμ ε είνα ι η επα να σ τα τικ ή θεώ ρη σ η τη ς κ οινω νία ς

σ α ν

σ υ ν ό λ ο υ η ο υ β ρ ί σ κ ε τ α ι σ ε ε ξ έ λ ιξ η .

Γ ια τί μ όνο η σ χέσ η α υτή

πρ ος το σ ύ νο λο δίνει σ τον κά θε φ ορ ά κ α θο ρ ισ τικ ό κ ρ ίκ ο

της α λυ σ ίδα ς σ π ουδα ιότητα : πρ έπει να πια σ τεί για τί μ όνο μ '

α υτόν το ν τρό π ο μ π ορ εί να πια σ τεί το σ ύν ο λο . Ο Λ ένιν υπ ο-

γρα μ μ ίζει ιδια ίτερα έντονα και σ υγκ εκριμ ένα α υτό το πρ ό-

βλ η μ α κ αι πά λι σ ' ένα απ ό τα τελευταία ά ρθρ α του ό πο υ

α να φ έρεται σ του ς σ υνεταιρισ μ ούς κα ι τονίζει ότι «πολλ ά

α π ' αυτά που σ τα όνειρα τω ν πα λιώ ν σ υνετα ιρισ τώ ν έμ οια -

ζαν φ α ντα σ τικ ά ή α κόμ η μ ύρ ιζαν ρο μ α ντισ μ ό, έχου ν γίνει η

π ιο χειρ ο π ια σ τή π ρα γμ α τικό τη τα ». Λ έει: «Σ τη ν π ρα γμ α τικό -

τη τα , δεν μ α ς μ ένει πα ρά να κά νουμ ε ένα π ρά γμα , να "εκ π ο -

λιτίσουμε" τον πληθυσμό μας με τέτοιο τρόπο που να κατα-

νοή σ ει ό λα τα πρ ονό μ ια μια ς π ρο σ ω πικ ή ς σ υμ μ ετοχή ς σ το

σ υνετα ιρισ μ ό κα ι να π ρο χω ρ ή σ ει πρ ος τη σ υμ μ ετοχή α υτή .

Δ εν έχουμε παρά " μ 6 νο " α υτό να κάνουμ ε. Δ εν έχουμ ε σ ή -

μερα ανά γκη α πό άλλα τεχνά σ μ α τα για να περάσ ουμ ε σ το

σ οσ ια λισ μ ό. Λ λλά για να πρα γμα τοπ οιη θεί το " μ ό νο " αυτό,

χρειά ζετα ι μ ια ολ ό κ λη ρ η μ ετα βο λή , μ ια ο λ ό κ λη ρ η ευθεία

τη ς π ο λιτισ τικ ή ς ανά πτυξης όλ ω ν τω ν λαϊκώ ν μα ζώ ν». Δ εν

είναι δυσ τυχώ ς δυνατό να ανα λύσ ου μ ε εδώ λεπτομ ερεια κά

όλ ο το άρθρο. Α υτή η ανά λυσ η — και μ άλισ τα η ανάλυσ η

ο π ο ια σ δή π ο τε τα κ τικ ή ς ο δη γία ς του Λ ένιν — θα έδειχνε πω ς

το σ ύνο λο π εριέχετα ι πά ντοτε σ ε κα θένα ν α π ό του ς κρ ίκους

τη ς α λι· σ ίδα ς. "Ο τι το κρ ιτήρ ιο τη ς σ ω σ τή ς μ α ρ ξισ τικ ή ς

πολιτικής συνίσταται πάντοτε στο να τονίζουμε εκείνες τις

1 0 2



σ τιγμ ές α κ ό τη δια δικ α σ ία κα ι σ το να σ υγκ εντρώ νου μ ε σ '

αυτές τη μεγαλύτερη δυνατή ενέργεια, στιγμές, που στη δο-

σμένη κατάσταση, στη δοσμένη φάση, κρύβουν μέσα τους

α υτή τη σ χέσ η ιιρο ς το σ ύν ο λο του σ ή μ ερα κ αι πρ ος το κ εν-

τρικ ό πρ όβ λη μ α τη ς εξέλιξη ς του μ έλλο ντος, επο μ ένω ς κα ι

τη σ χέσ η π ρο ς το μέλλο ν σ το πρ α κτικά χειρ ο π ια σ τό σ ύνο-

λο. Τ ο να πιά νουμ ε ενεργά τον επό μ ενο, τον α π οφ α σ ισ τικ ό

κ ρίκ ο τη ς α λυ σ ίδα ς δεν σ η μ α ίνει επο μ ένω ς με κα νένα ν τρ ό -

πο ό τι α υτή η σ τιγμ ή πρ έπει να α π οκ οπ εί α πό το σ ύνο λο κα ι

ότι οι ά λλες σ τιγμ ές θα π ρέπει να α γνο η θο ύν εξα ιτία ς τη ς.

Α ντίθετα . Σ η μ α ίνει ότι

ό λ ι ς ο ι ά λ λ ε ς σ τ ιγ μ έ ς η ρ έ χ α

να

σ υ σ χ ε -

τ ισ τ ο ύ ν μ ' α υ τ ό τ ο κ ε ν τ ρ ι κ ό π ρ ό β λ η μ α

κα ι να κα τα νοη θο ύν

κα ι επιλυθο ύν σ ω σ τά σ ε αυ τή τη σ χέσ η . Ο σ υσ χετισ μ ός

όλω ν τω ν πρ οβ λη μ ά τω ν μ εταξύ τους δεν χαλα ρώ νει με αυτή

τη ν α ντίλ η ψ η , α ντίθετα γίνετα ι πιο έντονος κα ι σ υγκεκρ ιμ έ-

νος.

Ο ι σ τιγμ ές α υτές δη μ ιουργούνται α πό τη ν ισ τορ ικ ή δια δι-

κα σ ία , απ ό τη ν α ντικειμ ενικ ή α νάπ τυξη τω ν π α ρα γω γικώ ν

δυνάμ εω ν. Α λλά εξαρ τά τα ι απ ό το πρ ολ ετα ριά το α ν α υτό εί-

να ι ικα νό και σ ε πο ιο βαθμ ό να τις κα ταλά βει, να τις αντι-

λη φ θεί κα ι κα τά σ υνέπεια να

ε η η ρ ε ά σ ε ι τ η ν η α ρ α χ έ ρ α ε ζ έ λ ιζ ή

τ ο υ ς .

Τ ο θεμ ελιώ δες μ α ρξισ τικ ό α ξίω μ α που έχουμ ε σ υ χνά

α να φ έρει ότι οι ά νθρω ποι φ τιά χνο υ ν οι ίδιοι τη ν ισ τορ ία

τους, αποκτά την εποχή της επανάστασης, μετά την κατά-

λ η ψ η της κ ρ α τικ ή ς εξου σ ία ς, μ ια όλ ο και μ εγα λύ τερη σ πο υ-

δα ιότητα , έσ τω κι α ν, όπ ω ς είνα ι α υτονό η το, είνα ι α να γκα ίο

το δια λεκτικό του σ υμ πλ ή ρω μ α μ ε τη σ η μ α σ ία τω ν περισ τά -

σ εω ν που δεν δια λέγου μ ε οι ίδιοι, για να μ είνει α λη θινό . Α υ-

τό σ η μ α ίνει πρα κ τικά ό τι

ο ρ ό λ ο ς τ ο υ Κ ό μ μ α τ ο ς σ τ η ν α ια ν ά -

σ τ α σ η

— η μ εγά λη ιδέα του νεα ρο ύ Λ ένιν —

γ ίν ε τ ω α κ ό μ η

π ιο μ ε γ ά λ ο ς κ α ι η ιο α π ο φ α σ ισ τ ι κ ό ς

στην εποχή της μετάβασης

σ το σ οσ ια λισ μ ό α π ' ό,τι σ τη ν επο χή τη ς π ρο ετοιμ α σ ία ς.

Γ ια τί ό σ ο π ιο πο λύ μ εγαλ ώ νει η ενεργός επ ιρρ οή του προ λε-

ταρ ιά του π ου κα θο ρίζει τη ν πο ρεία τη ς ισ τορ ία ς, ό σ ο π ιο

μ οιρ α ίες — με τη ν κα λή κα ι την κα κ ή έννο ια της λέξη ς —

γίνο υ ν οι α π οφ ά σ εις του προλετα ριά του για το ίδιο και γιο

ολ όκ λη ρη τη ν ανθρω πότητα, τόσ ο περισ σ ότερο ζω τική σ η -



νουν ω σ τόσ ο σ τη ν καλιά διάρ θρω σ η του Κ όμμ ατος, σ τη ν

χα λιά «α ντιδη μ οκ ρα τική » δικ τα το ρία του Κ όμ μ α τος. Δ εν θα

κα τα λά β ει κώ ς η Κ ο μ μ ο υνισ τικ ή Δ ιεθνής δεν α πα ρνιέτα ι ού -

τε για μια στιγμή την παγκόσμια επανάσταση, αντίθετα

προ σ πα θεί να τη ν προ ετοιμ ά σ ει κα ι να τη ν ορ γα νώ σ ει με

όλ α τα μ έσα που δια θέτει, ενώ τα υτόχρ ο να το κρ ά τος του

ρώ σ ικο υ πρ ολ ετα ριά του π ρο σ πα θεί να πρ οω θή σ ει τη ν ειρή -

νη με τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, την ενδεχόμενη συμμε-

τοχή του ιμπεριαλιστικού καπιταλισμού, στην οικονομική

α νοικο δόμ η σ η τη ς Ρ ω σ ίας. Δ εν θα καταλά βει πω ς το Κ όμμ α

εμ μ ένει α μ είλικ τα σ το ν εσω τερικό α υσ τη ρό χα ρ α κ τή ρ α του

κα ι πρ οίοθεί με τα πιο δρ α σ τήρ ια μ έσα τη ν ιδεο λο γικ ή κα ι

ορ γα νω τική του εδρα ίω σ η , ενώ η οικ ονο μ ικ ή π ολ ιτικ ή τη ς

σ ο β ιετικ ή ς δημ οκ ρα τία ς μ εριμ νά μ ε α νη σ υχία ώ σ τε η σ υμ -

μ α χία μ ε τους α γρότες, σ τη ν οπ ο ία ο φ είλει την ύπ α ρξή της,

να μη χα λα ρ ώ σ ει, ενώ η σ ο β ιετικ ή δη μ οκ ρα τία γίνετα ι σ τα

μ ά τια τω ν οπ ορ του νισ τώ ν ό λο κα ι π ερισ σ ό τερο α γρο τικ ό

κρ ά τος, χά νει ό λο κα ι π ιο π ολ ύ το ν πρ ολ ετα ρια κ ό του χα ρ α -

κτήρ α κλ π. Η μ η χα νισ τικ ή α κα μ ψ ία τη ς α ντιδια λεκτικ ή ς

σ κέψ η ς είνα ι α νίκα νη να σ υλ λά β ει

δ τ ι α ν τ ίς ο ι α ν τ ίΘ ίσ ε ις ε ί-

ν α ι α ν τ ικ α μ ε ν ικ ίς , υ χ α ρ κ τ έ ς α ν τ ιθ έ σ α ς τ η ς σ η μ ε ρ ι ν ή ς ε κ ο χ ή ς ,

ό τ ι η π ο λ ιτ ικ ή τ ο υ Κ Κ Ρ (μ π ),

η π ο λιτικ ή του Λ ένιν, είνα ι α-

ντιφ α τική σ τ ο β α θ μ ό π ο υ ψ ά χ ν ε ι κ α ι β ρ ί σ κ ε ι τ ις δ ι α λ ε κ τ ικ ά σ ω -

σ τ έ ς α χ α ν τ ή σ ε ις σ τ ις α ν τ ικ ε ιμ ε ν ικ έ ς α ν τ ιθ έ σ ε ις τ η ς Ι δ ια ς τ η ς τ η ς

κ ο ιν ω ν ικ ή ς ύ κ α ρ ζ η ς .

•

Ε τσ ι, η α νά λυ σ η τη ς π ο λιτικ ή ς του Λ ένιν μας επα ναφ έρει

πά ντοτε σ τις βά σ εις της δια λεκ τικ ή ς μ εθόδο υ. Ο λό κ λη ρ ο το

έργο του είνα ι η σ υνεπή ς εφ α ρμ ογή τη ς δια λεκ τικ ή ς του

Μ α ρξ σ τα φ α ινόμ ενα μ ια ς γιγά ντια ς μ ετα β α τικ ή ς επ ο χή ς

πο υ α λλ ά ζου ν α διά κο π ο κ α ι δη μ ιου ργο ύν π ά ντοτε το νέο.

Α λλ ά κ α θώ ς η δκ ιλεκτικ ή δεν είνα ι μ ια θεω ρία έτοιμ η πο υ

μ πο ρεί να εφ α ρμ οσ τεί μ η χα νικ ά σ τα φ α ινόμ ενα της ζω ή ς, α λ-

λά

π ο υ υ π ά ρ χ α μ ό ν ο σ ' α υ τ ή τ η ν ε φ α ρ μ ο γ ή , μ ίσ α α χ ' α ν τ ή τ η ν

ε φ α ρ μ ο γ ή σ α ν θ β ω ρ ία .

η διαλεκτική μέθοδος έγινε με την πρά-

ξη του Λ ένιν

π ιο

δ ιε ο ρ υ β ίέ ν η ,

πιο ολο κλη ρω μ ένη και θεω ρη-

τικά πιο αναπτυγμένη από εκείνη που κληρονόμησε από τον

Μ αρ ξ και τον ' Ε νγκελς.

103



τ η ς σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν η ς , μ η σ χ η μ α τ ικ ή ς , μ η μ η χ α ν ι σ τ ικ ή ς κ α ι κ α θ α ρ ά

σ τ ρ α μ μ έ ν η ς π ρ ο ς τ η ν π ρ ά ξ η σ κ έ ψ η ς . Κ α θή κο ν τω ν λενινι-

σ τώ ν, είναι να δια τη ρη θεί αυτό. "Ο μω ς, μ έσ α στο ισ τορ ικό

προ τσ ές μ πορ εί να δια τηρ η θεί μ ονά χα ό ,τι α να πτύσ σ ετα ι

ζω ντα νά. Κ αι να δ ι α τ η ρ η θ ε ί μ ε α υ τ ό ν τ ο ν τ ρ ό π ο η παράδοση

του λενινισ μ ού α ποτελεί σ ή μ ερα το πιο ευγενικό κα θή κον

κα θενός πο υ πα ίρνει σ τα σ οβα ρά τη δια λεκτικ ή μ έθοδο σ α ν

όπλο στην ταξική πάλη του προλεταριάτου.

1 0 7



σημείο στο οποίο η στάση μου ξεκομμένη από το έργο του

Λ ένιν, φ τά νει σ ε σ υμ περά σ μ α τα που έχου ν δια τη ρή σ ει και

σήμερα μια κάποια μεθοδολογική εγκυρότητα σαν στιγμές

τη ς εξά λειψ η ς του σταλ ινισ μ ού , όπο υ, επο μ ένω ς, η α φ οσ ίω -

σ ή μ ου σ το πρ όσ ω π ο κα ι το έργο του Λ ένιν δεν πα ρεκτρά -

πη κε. Π ρα γμ α τικά , μ ερικές πα ρα τη ρή σ εις σ χετικά με τη

σ υμ περιφ ορά του Λ ένιν περιέχου ν μερικές φ ορ ές έμ μ εσ α μ ια

κατάλληλη κριτική της κατοπινής σταλινικής εξέλιξης, που

μ όλ ις εκδη λω νόντα ν τότε κα λυμ μ ένα, επεισ οδια κά , σ τη ν κα -

θο δή γησ η τη ς Κ ομ ιντέρν από τον Ζ ινόβιεφ . Α ς α ναλ ογισ τού -

με τη ν α υξανόμ ενη απο λίθακτη όλω ν τω ν ορ γανω τικώ ν π ρο-

βλη μ άτω ν επί Σ τά λιν. Α νεξάρ τη τα α πό τη ν κα τά σ τα σ η , ανε-

ξά ρτη τα α πό τις α π α ιτήσ εις τη ς π ολιτικ ή ς, η ο ργά νω σ η του

κό μ μ α τος κα τά ντη σ ε ένα α να λλ οίω το φ ετίχ, και μ ά λισ τα με

σ υνεχείς α ναφ ορ ές σ τον Λ ένιν Π άνω σ ' α υτό ανα φ έρετα ι η

π ρ ο ειδο π ο ίη σ η του Λ ένιν «Δ εν μ πο ρο ύμ ε να δια χω ρίσ ου μ ε

μ η χα νικ ά το π ο λιτικ ό α π ' το ορ γανω τικό », που α κο λου θή -

θηκε στο πνεύμα μιας τέτοιας λενινιστικής πολιτικής δυνα-

μ ικ ή ς: « Γ Γ αυ τό κά θε δογμ α τισ μ ός σ τη θεω ρία κα ι κάθε

α πο λίθω σ η σ τη ν ορ γάνω σ η είναι κα τα σ τρο φ ική για το Κ όμ-

μα . Γ ια τί όπ ω ς λέει ο Λ ένιν: "Κ ά θε νέα μ ορ φ ή πά λη ς, π ου

σ υνεπά γεται νέου ς κινδύνους κα ι θυ σ ίες, "αποδιοργανώ νει*

α ναπόφ ευκτα τις οργα νώ σ εις πο υ δεν είνα ι προ ετοιμ α σ μ ένες

γΓ αυτή τη νέα μορφ ή πά λη ς". Κ αθή κον του Κ όμμ ατος εί-

ναι κυρ ίω ς σ ' αυτό το ζήτη μ α να δια νύει αυτόν τον α να γκα ίο

δρ όμ ο ελεύθερα κα ι σ υνειδη τά , να ανα νεώ νετα ι προ τού ο

κίνδυνος της α π οδιοργά νω σ η ς κα τα σ τεί επίκα ιρος κα ι χά ρ η

σ ' α υτή του την ανα μ όρ φ ω σ η , να επιδρά σ τις μ άζες δια πα ι-

δαγω γώ ντα ς κα ι πρ οω θώ ντα ς τις».

Ω σ τόσ ο σ ήμ ερα , αν η δογμ α τική ισ οπέδω σ η πρέπει να

εξα λειφ θεί με επιτυχία σ ' όλους τους τομ είς, οι εμ πειρίες

τη ς δεκαετία ς του είκο σ ι μ πο ρο ύν να δώ σ ουν γόνιμ η ώ θη σ η

με έμ μ εσ ο τρ όπ ο, αν ανα γνω ρισ τεί ο χα ρα κτή ρα ς τους σ α ν

πα ρελθόν. Γ ι' α υτό το σ κ ο π ό είνα ι α π α ρ α ίτητο να δια κρίνει

κα νείς ξεκά θα ρα , μ ε κ ριτικ ό πνεύμ α , τη δια φ ορετικότη τα

τη ς επ ο χή ς που ζούμ ε α πό τη δεκα ετία του είκ ο σ ι. Ε ίναι αυ -

τονόητο ότι αυτή η κριτική διαύγεια πρέπει να ισχύει και

109



α ίιέναντι σ το έργο του Λ ένιν. Κ αι για ό π ο ιο ν αρνείται να

μ ετα τρέψ ει το έργο του σ ε μ ια σ υ λλ ο γή α η ό «α λά νθασ τα »

δό γμ α τα, μια τέτοιου είδο υς δια πίσ τοίσ η δεν μ ειώ νει κα θό -

λου το εξαιρετικό μεγαλείο του. Σήμερα, για παράδειγμα, ξέ-

ρουμε ότι η θέσ η του Λ ένιν, σ ύμ φ ω να με τη ν οπ οία η ανά-

πτυξη του ιμπεριαλισμού γεννά αναπόφευκτα παγκόσμιους

πολέμ ους, έχει χά σ ει για τη σ η μ ερινή επ ο χή τη γενικ ή ισ χύ

τη ς. Φ υσ ικ ά μ όνο η α νιιγκ α ιό τη τα έχει ξεπερα σ τεί από την

εξέλιξη . Α λλ ά το γεγονό ς ότι υποβ ιβ ά ζετα ι σ ε δυνα τότη τα

α λλ ά ζει τόσ ο τη θεω ρ η τικ ή τη ς σ η μ α σ ία ό σ ο, κ υρ ίω ς, τις

πρα κτικές της συνέπειες. Ε π ίσ η ς, ο Λ ένιν γενίκευσ ε τις ε-

μ πειρίες του πρώ του πα γκό σ μ ιου πο λέμ ου , «ό σ ο μ εγάλη κι α ν

είνα ι η κ ρύπτη ό που γεννιούνται οι πόλεμοι», κα ι σ τους

επερχό μ ενου ς ιμ περυχλ ισ τικοϋς πο λέμ ου ς, ενώ το μ έλλο ν

πα ρου σ ία σ ε μ ια εντελώ ς δια φ ορετικ ή εικόνα .

Α νάφ ερα μ ερικά πα ρα δείγμα τα αυ τού του είδους ακ ριβώ ς

για να φ ω τίσ ω τη ν π ρα γμ α τικ ή ιδια ιτερό τη τα του Λ ένιν πο υ

δεν έχει τίποτα, α πολύ τω ς τίποτα το κ ο ινό με το γρα φ ειο-

κ ρα τικό ιδεώ δες ενός σ ταλ ινικ ο ύ α δρ ιά ντα του α λά νθα σ του.

Ε ίνα ι α υτονό η το ότι το β ιβ λίο α υτό απ έχει πολ ύ α πό το να

πα ρο υσ ιά σ ει έναν χα ρ α κ τη ρ ισ μ ό του πρ α γμα τικο ύ μ εγαλεί-

ου του Λ ένιν. Ε ίνα ι πολ ύ π ιο πο λύ δεμ ένο με την επ ο χή

του α π ' ό ,τι το α ντικ είμ ενό του. Σ τα τελευτα ία χρ ό νια της

ζω ή ς του , ο Λ ένιν π ρό β λεψ ε το επερ χόμ ενο τέλο ς τη ς περιό-

δου που ά ρ χισ ε σ τα 1917 με α σ ύγκ ριτα π ερισ σ ότερ η διαύ-

γεια α π ' όσ ο αυτή εδώ η βιογρα φ ία .

Ω σ τό σ ο , βλέπο υμ ε σ ' α υτή να εμ φ α νίζετα ι εδώ κι εκεί ένα

πρ οα ίσ θη μ α τη ς α λη θινή ς πνευμ α τική ς φ υσ ιογνω μ ία ς του Λ έ-

νιν. Στις γραμμές που ακολουθούν θα πάρουμε σαν αφετηρία

την ανα ζή τη σ η της α λή θεια ς που πρ οχω ρο ύσ ε τότε ψ η λα φ ι-

σ τά . Δ ια πισ τώ να μ ε ότι ο Λ ένιν δεν ή ταν ένα ς ερευνη τή ς ει-

δικευμ ένος σ τη ν οικ ονο μ ία όπω ς υπ ή ρξα ν, ανάμ εσ α σ του ς

σ υγχρ όνο υ του ς, ο Χ ίλφ ερντινγκ κ αι κυ ρίω ς η Ρ όζα Λ ού-

ξεμ πο υργκ. ί^ ό σ ο , η κρ ίσ η του για εκείνη τη ν επο χή σ α ν

σ ύνολ ο, τους ξεπερνούσ ε κα τά πολύ . Α υτή η «α νω τερότητα

σ υνίσ ταται σ ε τού το: κ α τά φ ερε — κι αυτό απ οτελεί ένα θεα>-

ρ η τικ ό επίτευγμ α που δεν έχει ό μ ο ιό του — να σ υνδέει μ όνι-



μ α κ αι σ υ γκεκρ ιμ ένο τη ν ο ικ ο νο μ ικ ή θ εω ρία του ιμ χερια λι-

σμού με όλα τα κολιτικά ζητήματα της σημερινής εποχής

κα ι να κ α θισ τά το ΐΐερ ιεχό μ ενο τη ς οικ ονο μ ία ς αυ τής τη ς

νέας φ ά σ η ς κα θοδ η γητικό νή μ α όλ ω ν τω ν σ υγκεκρ ιμ ένω ν

πρ ά ξεω ν σ το ν περίγυρο που δια μ ορ φ ω νότα ν με αυ τόν τον

τρό πο ». Α υτό το ένιω σ αν π ολ λο ί σ ύγχρ ονο του που μίλη -

σ α ν πο λύ — τόσ ο ο ι εχθρ ο ί ό σ ο κα ι οι οπ α δο ί του —^για τη ν

επιδεξιότη τά του ω ς προ ς τη ν τα κ τικ ή , την α ντϊλη ψ ή του για

τη «ρεαλιστική πολιτική».

Τ έτοιες εκτιμ ή σ εις α π έχουν πο λύ από τη ν ουσ ία του ζη τή-

μ α τος. Π ρό κειτα ι μ ά λλο ν για «μ ια κα θαρ ά θεω ρη τική ανω -

τερό τη τα ω ς πρ ος την εκ τίμ η σ η του σ υνο λικ ού πρ οτσές».

Σ τον Λ ένιν ή τα ν θεμελιω μ ένη θεω ρη τικά βα θιά κ αι σ τέρ εα

Η λεγόμ ενη « ρ εαλ ισ τικ ή π ο λιτικ ή » του δεν ή τα ν πο τέ η πο -

λιτικ ή ενός εμ πειρικο ύ α νθρώ πο υ τη ς δρ ά σ η ς, ή τα ν η π ρα -

κ τική κο ρύφ ω σ η μ ια ς ου σ ια σ τικά θεω ρη τική ς σ τά σ η ς.

Ό μ ω ς έφ τανε σ ' αυτόν πάντοτε σ το αποκορύφ ω μά της μέσα

απ ό τη σ ύλ λη ψ η τω ν κο ινω νικο ϊσ τορ ικώ ν δεδομ ένω ν τη ς κά-

θε φορά κατάστασης στα πλαίσια της οποίας έπρεπε να δρά-

σ ει. Γ ια το μ α ρ ξισ τή Λ ένιν «η σ υγκ εκρ ιμ ένη α νά λυ σ η τη ς

σ υγκ εκρ ιμ ένη ς κα τά σ τα σ η ς δεν α πο τελεί α ντίθεσ η σ τη ν "κ α -

θα ρ ή " θεω ρία , α ντίθετα , μ ά λισ τα , α πο τελεί το α πο κο ρύφ ω μ α

'^ιΐς γνή σ ια ς θεω ρία ς, σ η μ είο ό π ου η θεω ρία β ρίσ κει τη ν

πρ α γμα τική τη ς εκπ λή ρω σ η , όπο υ γ ι' α υτό μ ετα τρέπετα ι σ ε

πρ ά ξη» . Η τελευτα ία α πό τις θέσεις του Μ α ρξ για τον Φ όυ -

ερμ π α χ, με τη ν ο π οία κ αι κ λείνει, ότι οι φ ιλό σ ο φ ο ι μ ο νά χα

εξηγο ύσ α ν μ έχρι τώ ρα τον κό σ μ ο, ενώ το ζή τη μ α είνα ι να

τον αλ λάξουμ ε, β ρή κε, θα μ πορ ούσ αμ ε να πούμ ε χω ρίς κα-

μ ιά υπ ερβ ολ ή , σ το π ρ όσ ω π ο κ αι το έργο του Λ ένιν τη ν π ιο

ολοκ ληρ ω μ ένη εκπλήροκτή της. Ο Μ αρξ διατύπω σε αυτή

τη ν α π α ίτη σ η κα ι την πρ α γμ α το π ο ίη σ ε σ το π εδίο τη ς θεω ρί-

ας. Έ δω σ ε μ ια ερμ η νεία τη ς κ οινω νική ς πρ α γμα τικό τη τα ς,

σ αν κα τά λλη λη θεω ρη τική βά σ η για τη ν α λλ α γή τ?ϊς. Α λλά

μ ονά χα μ ε τον Λ ένιν — χω ρ ίς να έχει κα ταρ γη θεί ή να έχει

πα ρα γκω νισ τεί η θεω ρία — αυ τή η θ εορ η τικ οπ ρα κ τικ ή ου-

σ ία της νέα ς κοσ μ οθ εω ρία ς έγινε δρ ά σ η σ τη ν ισ τορ ικ ή πρ<χγ-

ματικότητα.

1 1 3



Β έβα ια , στο κ είμ ενο αυ τό υπ ά ρχο υν μ όνο δειλές επισ η -

μ ά νσ εις σ χετικ ά μ ε τη ν πρ α γμ α τική ιδια ιτερότητα του Λ έ-

νιν. Λ είπει η θεω ρη τικ ά βα θιά και π λα τιά θεμ ελιω μ ένη βά -

σ η , καθώ ς και η εικό να του Λ ένιν, σ α ν α νθρώ πινου χα ρα κτή-

ρα . Ό λ α αυτά δεν μπ ορούν παρά να σ κιαγρα φ ηθού ν εδώ .

Μ έσα σ τη ν αλυσ ίδα τω ν δημ οκρ ατικώ ν ανα ταρ αχώ ν τη ς

σύγχρονης εποχής, ο τύπος του επαναστάτη ηγέτη προβάλ-

λει πά ντοτε με πο λω μ ένη μ ορ φ ή : φ υσ ιογνω μ ίες όπω ς ο

Ν τα ντόν και ο Ρ οβ εσ πιέρο ς ενσα ρκ ώ νουν σ τη ν πρα γμα τικό-

τη τα και σ τη μ εγά λη λο γο τεχνία (για π α ρά δειγμ α σ τον Γ κέ-

ορ γκ Μ π ίχνερ) και του ς δύο πό λο υς. Α κ όμ η κ ι οι μ εγάλ οι

λα ϊκο ί ρή τορ ες τη ς εργα τική ς επα νά σ τα σ η ς, όπω ς ο Λ α σ άλ

κα ι ο Τ ρ ό τσ κ ι, πα ρο υσ ιά ζου ν μερικά χα ρ α κ τη ρ ισ τικ ά του

Ν ταντόν.

Μ ό νο μ ε το ν Λ ένιν π α ρο υσ ιά ζετα ι κά τι το εντελώ ς νέο,

ένα τρίτο σ τοιχείο σ ε σ χέσ η με τα δύο ά κρα . Μ έχρι κα ι σ τις

α υθ όρμ η τες νευρ ικές α ντιδρ ά σ εις του , ο Λ ένιν δια θέτει τη ν

πίσ τη σ τις α ρχές τω ν περασ μ ένω ν μεγάλω ν α σ κη τώ ν τη ς

επα νά σ τα σ η ς, χω ρ ίς να α γγίζει το χα ρ α κ τήρ α του ούτε ίχνο ς

α σ κη τισ μ ού . Α γαπά ει τη ζω ή , έχει χιού μ ορ , α πο λα μ βά νει

κα θετί που μ π ο ρεί να του π ρο σ φ έρει η ζω ή , απ ό το κ υ νή γι,

το ψ ά ρεμα κα ι το σ κ ά κ ι μ έχρι το διά βα σ μ α του Π ο ύσ κ ιν κα ι

του Τ ολ σ τόι, μέχρι τη ν αφ οσ ίω σ η σ ε υπα ρκτά πρό σ ω πα .

Α υτή η πίσ τη σ τις α ρ χές μ π ορ εί να φ τά σ ει σ το ν εμ φ ύλ ιο

πό λεμο μ έχρι τη ν α μ είλικ τη σ κ λη ρ ό τη τα , α λλ ά π α ρα μ ένει

χω ρίς μ ίσ ος. Ο Λ ένιν πολ εμά ει του ς θεσ μ ούς — κα ι φ υσ ικά

τους ανθρώ πους που τους εκπ ροσ ω πο ύν — μέχρι τον π λή ρη

α φ α νισ μ ό τους α ν χρειά ζετα ι. Ό μ ω ς, το θεω ρεί αυ τό σ α ν

λυ π η ρή για το α νθρώ πινο επίπεδο ανα γκα ιότητα, ανα πόφ ευ-

κτα α ντικ ειμ ενικ ή α να γκα ιότη τα , τη ν οπ οία είνα ι α δύνα το ν '

απ οφ ύγει σ τη ν κάθε φ ορ ά συ γκεκρ ιμ ένη κ ατάσ τασ η . Ο

Γ κόρκι έχει σ η μ ειώ σ ει τις πολύ χα ρ α κ τηρ ισ τικ ές κ ου βέντες

πο υ ο Λ ένιν είπε μ ια μ έρα α φ ού είχε ακ ούσ ει την « Π α θη τι-

κή » του Μ πετόβ εν: «Δ εν γνω ρίζω τίπο τα πιο ω ρα ίο α πό τη ν

"Π α θη τική ", θα μπ ορούσ α να την ακούω κάθε μέρα. Μ ια υπέ-

ρ ο χη μ ου σ ικ ή , μια μ ου σ ική πο υ δεν είνα ι πλ έον α νθρώ πινη

Λ έω π ά ντοτε σ τον εα υτό μ ου με μ ια ίσ ω ς α φ ελώ ς π α ιδικ ή

1 1 4



υπ ά ρξο υν. Ο έξυπ νος ά νθρ ω πος είνα ι εκείνος πο υ δεν κά νει

πά ρα π ολ ύ σ ο β α ρ ά λά θη κα ι ξέρει να τα διορ θώ νει γρή γορ α ,

με ευκολία ». Α υτή η εξαιρετικά π εζή α ντίλη ψ η για τις δυνα -

τότη τες της δρ ά σ η ς εκφ ρά ζει την ου σ ια σ τικ ή σ τάσ η του πιο

ολο κλη ρω μ ένα απ* ό,τι οπ οια δή πο τε πα θια σ μ ένη δή λω σ η .

Η ζω ή του είνα ι μ ια σ υνεχή ς δρ ά σ η , μια (ίδιά κο πη π ά λη σ "

ένα ν κ όσ μ ο ό που είνα ι β<ιθιά π επεισ μ ένος ότι δεν υπά ρχει

καμιά αδιέξοδη κατάσταση, ούτε για εκείνον ούτε για τον

α ντίπα λο . Γ ι' α υτό έχει σ α ν α ρ χή τη ς ζω ή ς, του να είνα ι

πα νέτοιμ ος για δρ ά σ η , για σ ω σ τή δρά σ η .

Η νη φ ά λια α πλ ότητα του Λ ένιν ά σ κη σ ε έτσ ι, τερά σ τια

επίδρ α σ η σ τις μ ά ζες. Σ ε α ντίθεσ η κα ι πά λι μ ε του ς μ έχρι

τότε μ εγά λο υς επα να σ τά τες, είνα ι ένας α σ ύγκριτος ρή τορα ς,

α λλά χω ρ ίς να τον αγγίζει η σ κ ιά τη ς ρη τορ ική ς (εδώ επίσ η ς

ας α ναλο γισ τού μ ε του ς Λ οκϊάλ κα ι Τ ρό τσ κι). Τ όσ ο σ την ιδιω -

τικ ή όσ ο κα ι σ τη δ η μ όσ ια ζω ή του, ο Λ ένιν έχει β<χθιά απέ-

χθεια ενά ντια σ ε κά θε κ ενή φ ρ α σ εολ ο γία , ενά ντια σ ε κά θε

κο μ πο ρρ η μ οσ ύνη κα ι κάθε υπερβο λή . 'Ο μ ω ς είναι πά λι χα -

ρ α κ τηρ ισ τικ ό ότι κα ι αυτή η π ο λιτικ ή , α νθρώ π ινη α πέχθεια

του κάθε «υπέρμετρου» αποκτά σ" αυτόν μια αντικειμενική,

φ ιλ ο σ ο φ ικ ή θεμ ελίω σ η : «Γ ια τί κά θε α λή θεια [...] μ πο ρεί να

μ ετα τρα πεί σ ε π( ΐρα λο γισ μ ό α ν τη ν υπερβά λου μ ε, α ν ξεπερά -

σ ουμ ε τα όρ ια τη ς πρ α γμ α τική ς εγκυρ ότη τά ς τη ς. Μ πο ρού μ ε

μ ά λισ τα να υπ οσ τη ρίξου μ ε ότι κά τω α π ' αυτές τις σ υνθή κες

μ ετα σ χη μ η ίζετα ι αναπ όφ ευκτα σε πα ρα λογισ μ ό».

Α υτό σ η μ α ίνει ότι και οι πιο γενικές φ ιλο σ ο φ ικ ές κα τη-

γορ ίες δεν είχα ν πο τέ γ ι' α υτόν μ ια α φ η ρη μ ένη θεω ρη τικ ή

γενικ ό τη τα , α λλ ά ό τι μ πορ ούσ (χν κά θε σ τιγμ ή να χρη σ ιμ εύ-

σ ο υν σοΓν φ ορέας για τη ν πρ α κ τικ ή , για τη θ εω ρ η τικ ή της

προετοιμ ίισ ίίΐ. "Ο τα ν σ τη δ ια μ ά χη για τα σ υνδικά τα πολέ-

μ η σ ε τη ν ερμ αφ ρόδιτη και εκλεκτική άπ οψ η του Μ πουχά-

ριν, σ τηρ ίχτη κ ε σ τη ν κα τη γορ ία τη ς σ υνο λικό τη τα ς. Ε φ α ρ-

μ όζει μ ' έναν πά ρα πο λύ χοφ α κ τη ρισ τικό τρό πο τη φ ιλο σ ο-

φ ικ ή α υτή κ(χτηγορία: «Γ ια να γνω ρίσ ου μ ε πρα γμ α τικά ένα

α ντικείμ ενο, π ρέπει να σ υλ λά β ου μ ε κα ι να εξετά σ ου μ ε ό λες

του τις όψ εις, τις σ χέσ εις που δια τηρεί μ ' ά λλα α ντικείμ ενα ,

τις "δια σ υ νδέσ εις" που υπ& ρχουν μετα ξύ του ς. Δ εν θα τα κα -



ταφ έρουμ ε ποτέ ολ ότελα , ω σ τόσ ο αυτή η α πα ίτη σ η της ολ ό-

τη τα ς θα μ ας πρ οφ υλ ά ξει α π ' τα λάθ η κα ι το σ εκτα ρισ μ ό» .

Ε ίνα ι πο λύ διδα κτικό να δει κα νείς πώ ς εδώ μ ια α φ η ρη μ ένη

φ ιλοσ οφ ική κα τη γορία , σ υμ πλη ρω μ ένη α πό γνω σ ιολο γικές

επιφ υλ ά ξεις όσ ο ν α φ ορ ά τη δυνα τότητα εφ α ρμ ογή ς τη ς,

χρη σ ιμ εύει σ α ν επιτα γή για τη σ ω σ τή δρά σ η .

Α υτή η σ τάσ η του Λ ένιν γίνετα ι α κόμ η πιο ευέλικτη σ τις

σ υζητήσ εις σ χετικά με τη ν ειρή νη του Μ πρεσ τ-Λ ιτόφ σ κ.

Α ποτελεί σ ή μ ερα κ ο ινο τοπ ία να πού μ ε πω ς είχε δίκ ιο σ το

επίπεδο της ρεαλιστικής πολιτικής ενάντια στους αριστε-

ρούς κο μ μ ου νισ τές πο υ με διεθνισ τικ ή θεμ ελίω σ η ζητο ύσ α ν

την υποστήριξη της επερχόμενης γερμανικής επανάστασης,

έναν επα να σ τατικό πόλεμ ο , και ή ταν έτοιμ οι να δια κινδυνεύ-

σ ουν γι' αυ τόν το λό γο τη ν ύπ α ρξη της ρω σ ική ς Δ η μ οκ ρα -

τίας τω ν Σ οβ ιέτ. Α υτή η σω σ τή π ρά ξη στηρ ιζόταν, ω σ τόσ ο,

σ τον Λ ένιν, σ ε μ ια θεω ρη τικά βα θιά α νά λυ σ η τη ς συ γκεκρι-

μένης κατάστασης στο συνολικό προτσές της ανάπτυξης της

επα νάσ τα σ η ς. Η πρ οτερα ιότητα τη ς πα γκόσ μ ια ς επα νάσ τα-

σ η ς σ ε σ χέσ η με όλα τα επιμ έρο υς γεγονό τα, λέει, είνα ι μ ια

πρα γμ α τική (κα ι γ ι' αυτό π ρα κτική ) α λή θεια , «με τον όρ ο να

μη χάνου μ ε α π ' τα μά τια μ ας τον μακ ρύ και δύσ κο λο δρόμ ο

που οδη γεί σ τη ν ολ οκ λη ρω τική νίκ η του σ οσ ια λισ μ ού ».

Α λλά εξετάζοντας τη θεω ρη τική κα τά σ τασ η , προ σ θέτει: «Κ ά-

θε α φ η ρη μ ένη α λή θεια κα ταντάει κενή φ ρά σ η όταν τη ν

εςκχρμόζουμε σ ε ο π ο ια δ ή π ο τ ε σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν η κ α τ ά σ τ α σ η ». Η

α λή θεια σ α ν θεμ έλιο τη ς πρα κτικ ή ς κα ι ο επα να σ τα τικό ς λό -

γος δια φ έρο υν, επομ ένω ς, α νά λο γα με το αν αντα π οκ ρίνον-

ται ή ό χι θεω ρη τικά σ τη ν πρα γμ α τικότη τα της κά θε φ ορ ά

α να γκα ία ς κα ι πιθα νή ς επα να σ τα τικ ή ς κα τά σ τα σ η ς. Τ ο π ιο

υψ η λό α ίσ θη μ α , η πιο α νιδιοτελή ς α υταπά ρνη σ η μ ετατρέ-

πο ντα ι σ ε κ ενή φ ρα σ εολο γία , όταν η θεω ρη τικ ή ο υσ ία τη ς

κα τάσ τασ η ς (εκείνο πο υ τη ν κά νει να είνα ι αυτό πο υ είνα ι)

δεν επιτρέπει π ρα γμ α τικ ή επ α να σ τα τική δρ ά σ η . Δ εν χρειά -

ζετα ι να είναι οπ ω σ δή π οτε επιτυχή ς. Σ τη ν πρ ώ τη επα νάσ τα -

σ η μετά τη ν α πο τυχία της ένοπ λη ς εξέγερσ η ς της Μ ό σ χα ς,

ο Λ ένιν κα ταπ ολεμά με πά θος τη ν ά πο ψ η του Π λεχάνοφ ότι

«δεν έπρεπε να πάρο υμ ε τα όπλα », για τί κι α υτή η α ποτυχία

1 1 8



προω θο ύσ ε τις σ υνο λικές δια δικ α σ ίες. Τ ο να π α ίζεις με τις

αναλογίες, το να συγχέεις το αφηρημένο με το συγκεκριμέ-

νο, τα γεγονότα παγκόσμιας σημασίας με την επικαιρότητα,

οδη γεί υπ οχρεω τικά σ τη ν κενή φ ρα σ εολ ογία . Ο π ω ς η σ ύ-

γκ ρ ισ η α νάμ εσ α σ τη Γ α λλ ία του 1792-93 κα ι τη Ρ ω σ ία του

1918, πο υ πα ρο υσ ια ζόταν σ υ χνά σ τη διά ρκ εια τω ν σ υζη τή -

σ εω ν σ χετικά μ ε τη συ νθήκ η του Μ πρεστ-Λ ιτόφ σ κ. Κ αι ακό-

μ η , ότα ν μ ετά το π ρα ξικό π η μ α του Κ απ (1920) οι γερμ α νοί

κομμουνιστές παρουσίασαν πολύ έξυπνες, αυτοκριτικές θέ-

σ εις σ α ν κα τευθ υντή ρια γρα μ μ ή για τη ν π ερίπ τω σ η τη ς επα -

νά λη ψ ή ς του, ο Λ ένιν τους ρώ τη σ ε: «Μ α πο ύ σ τη ρίζετε ότι η

γερμ α νικ ή α ντίδρα σ η θα επα ναλά βει α υτό το πρ α ξικό πη μ α ;»

Γ ια να μ πορ εί να δρα κ α τ' α υτόν τον τρό πο, ο Λ ένιν έκα νε

τη ζω ή του μ ια α διά κ ο π η δια δικ α σ ία μ ά θη σ η ς. Σ τα 1914, μ ε-

τά τη ν κ ή ρυξη του π ολέμ ου κι αφ ού γλίτοκτε α πό διά φ ορ ες

περιπέτειες με τη ν ασ τυνομ ία , έφ τα σ ε σ τη ν Ε λβ ετία . Α μ έσ ω ς

θεώ ρη σ ε ότι το πρ ώ το του κα θή κο ν ή τα ν να κά νει κα λή χρ ή -

σ η αυ τώ ν τω ν «δια κο πώ ν» και να μελετή σ ει τη

Λ ο γ ικ ή

του

Χ έγκελ. Ή π ά λι, όταν μ ετά τα γεγονό τα του Ιο ύλ η του 1917

έμ ενε π α ρά νο μ ος σ το σ π ίτι ενός εργά τη κα ι τον ά κου σ ε π ρ ιν

α πό το φ α γη τό να εγκω μ ιά ζει το ψ ω μ ί: «Τ ώ ρα δεν

τ ο λ μ ο ύ ν

να

μ ας δώ σ ου ν πια ά σ χη μ ο ψ ω μ ί». Ο Λ ένιν νιώ θει έκπ λη ξη κα ι

ικ α νο π ο ίη σ η γι' α υτή τη ν «ταξική εκτίμ η σ η τω ν η μ ερώ ν

του Ιούλη » . Α να λογίζετα ι τις δικές του π ερίπλοκες ανα λύ -

σ εις αυτώ ν τω ν γεγονότω ν και τω ν κα θη κό ντω ν που α πο ρρ έ-

ου ν απ" αυτές. «Σ αν ά νθρω πος που δεν είχε περά σ ει ποτέ του

πείνα δεν είχα σ κεφ τεί το ψ ω μ ί... Μ έσ α α πό τη ν π ο λιτικ ή

α νά λυ σ η , αφ ού έχει α κο λο υθή σ ει έναν α σ υνή θισ τα περίπλ ο-

κ ο κα ι σ υγκ εχυμ ένο δρό μ ο, η σ κέψ η π ρο σ εγγίζει α υτό πο υ

είναι η β ά σ η όλω ν, τη ν τα ξικ ή πά λη για το ψ ω μ ί». Έ τσ ι ο

Λ ένιν μ α θα ίνει σ ' ό λη του τη ζω ή , πα ντού κα ι πά ντα , είτε

από τη

Λ ο γ ικ ή

του Χ έγκελ είτε α πό την κ ρ ίσ η ενός εργά τη

για το ψ ω μ ί.

Η δια ρ κ ή ς μ ά θη σ η , η επιθυμ ία του να διδά σ κ ετα ι πά ντα

για το κ α ινο ύργιο α πό τη ν πρα γμ α τικότη τα , α ποτελεί ου σ ι-

α σ τικ ό γνώ ρισ μ α τη ς α πό λυ τη ς π ρο τερα ιότητας τη ς πρ ά ξη ς

σ το ν τρ ό π ο ζω ή ς του Λ ένιν. Α υτό μ όνο, αλ λά ειδικό τερα ο



τρό πο ς τη ς μ ά θη σ η ς δη μ ιου ργεί ένα α γεφ ύρω το χά σ μ α α νά-

μ εσα σ ' αυτόν και όλο υς του ς εμπ ειρισ τές κα ι του ς υπ οσ τη -

ρικ τές τη ς ρεα λισ τικ ή ς πο λιτικ ή ς». Γ ια τί δεν είνα ι μ όνο με

μ ια π ολ εμική κα ι π α ιδα γω γική έννοια που ο Λ ένιν ανα φ έρε-

τα ι σ τη ν ολότητα σ α ν βά σ η κα ι κλίμ α κα , θ έτει σ τον ίδιο

του τον εαυτό πο λύ πιο α υσ τη ρές α πα ιτή σ εις απ* ό ,τι σ του ς

οπα δο ύς του εκείνο υς, για τους οποίους τρέφ ει τη μ εγαλύτε-

ρη εκτίμ η σ η . Κ α θο λικό τη τα , ολό τη τα κα ι σ υγκεκρ ιμ ένη μ ο-

ναδικότητα αποτελούν αποφασιστικούς ορισμούς της πραγ-

μ α τικ ότη τα ς, μ έσ α σ τη ν ο π ο ία πρέπει κα νείς να δρ ά σ ει. Η

πραγματική αποτελεσματικότητα οποιασδήποτε δράσης

εξα ρτάται λο ιπ ό ν α πό το β αθμ ό πο υ π λη σ ιά ζει κα νείς σ τη

γνώ σ η τους.

Φ υσ ικά , η ισ τορ ία μ πο ρεί να δη μ ιουργή σ ει κα τα σ τά σ εις

που α ντιτίθενται σ τις μ έχρ ι εκείνη τη σ τιγμ ή γνω σ τές θεω -

ρίες. Μ πο ρεί μ ά λισ τα να πρ οκ ύψ ου ν κα τα σ τά σ εις που κα θι-

σ τού ν α δύνα τη μ ια δρ ά σ η σ ύμ φ ω να με τις α λη θινές κα ι ανα -

γνω ρισ μ ένες σ α ν οιλη θινές α ρ χές. Ο Λ ένιν για πα ρά δειγμοι,

πρ όβ λεψ ε σ ω σ τά πρ ιν ακ όμ α α πό τον Ο κτώ βρ η του 1917 ότι

σ την οικο νομ ικ ά κα θυσ τερη μ ένη Ρ ω σ ία θα είναι α ναγκ α ία

μ ία μετα βα τική μ ορφ ή του είδους τη ς κα τοπ ινής Ν Ε Π . Ο

Λ ένιν υπ οτάχτη κε σ τη ν α ναγκ α ιότητα τω ν γεγονότω ν, δίχω ς

να εγκα τα λείψ ει τις θεω ρη τικές του πεπ οιθή σ εις. Ε φ ά ρμ οσ ε

ό σ ο το δυνατό κα λύτερα ό,τι α πό τον « πο λεμικό κο μ μ ου νι-

σ μ ό» επέβαλε κ α τά σ τα σ η , χω ρίς να θεω ρεί ούτε για μ ια σ τιγ-

μή — όπω ς η πλ ειοψ η φ ία τω ν σ υγχρόνω ν του — τον πο λε-

μ ικό κομ μ ουνισ μ ό σ α ν γνή σ ια μ ορφ ή μ ετάβ ασ ης σ το σ οσ ι-

α λισ μ ό, με τη ν α κ λό νη τη α π οφ α σ ισ τικ ότη τα να επισ τρέψ ει

αμ έσ ω ς μ ετά τον εμ φ ύλιο πό λεμ ο κα ι τη ν ξένη επέμβ α σ η

σ τη θεω ρη τικά γνοβστή γρα μ μ ή τη ς Ν Ε Π . Κ αι σ τις δύο πε-

ριπ τώ σ εις δεν υπ ή ρξε ούτε εμ π ειρισ τής ού τε δογμ α τικός,

α λλ ά ένας θεω ρη τικός τη ς π ρά ξη ς, ένας πρα κτικός τη ς θεω -

ρίας.

Ό π ω ς ο τίτλος

Τ ι ν α κ ά ν ο υ μ ε ;

είνα ι σ υμ β ολικός για όλη

τη σ υγγρα φ ικ ή δρ α σ τηρ ιό τη τα του Λ ένιν, έτσ ι και η βα σ ι-

κ ή , η θεω ρ η τικ ή σ κέψ η αυ τού του έργου, α πο τελεί μ ια πρ ο-

κα τοφ κτική σ ύνθεσ η τη ς σ υνο λική ς του κο σ μ οα ντίλη ψ η ς.

1 2 0



Δ ια πισ τώ νει ότι ο α υθό ρμ η τος τα ξικός α γώ νας τω ν απεργι-

ώ ν, α κό μ η κ ι όταν είναι σ ω σ τά κα ι κα λά οργα νω μ ένες, δεν

σ πέρνει μ έσ α σ το πρ ολ ετα ριά το πα ρά μ όνο σ πό ρο υς τη ς τα-

ξικ ή ς σ υνείδη σ η ς. Α πο μ ένει «η γνώ σ η τη ς ασ υμ φ ιλίω τη ς

α ντίφ α σ η ς πο υ α ντιπα ρα θέτει τοΓ σ υμ φ έροντά τους [τα σ υμ φ έ-

ροντα τω ν εργατώ ν — Γ κ.Λ .] σ ' εκείνα του σ υνόλ ου του τω -

ρινού πο λιτικ ο ύ κα ι κ οινω νικ ού κοΛ εστώ τος». Κ ι εδώ α κόμ η

η ολ ό τη τα δίνει τη σ ω σ τή κ α τεύθυνσ η π ου π ρέπει να πά ρει

η ταξικ ή σ υνείδη σ η για να γεννή σ ει μια επα να σ τα τική πρ ά -

ξη : δίχω ς α ναφ ορ ά σ τη ν ολ ότη τα δεν υπ ά ρχει ισ τορ ικ ά σ ω -

σ τή π ρά ξη. Α λλ ά η γνώ σ η της ολ ότητα ς δεν είναι ποτέ αυ-

θό ρμ η τη . Π ρέτιει να μ ετα δοθεί «α πό τα έξω », δηλ α δή θεω ρη -

τικά , σ ' εκείνους που δρο υν.

Η κ υρ ία ρχη υ π ερο χή τη ς πρ ά ξης μ όνο σ τη βά σ η μ ιας θε-

ω ρίας που έχει σ α ν σ τόχο τη ν ο λό τη τα μ πο ρεί να π ρα γμα το-

π οιη θεί. Ό μ ω ς ο Λ ένιν ξέρει πο λύ κα λά ότι η α ντικειμ ενικά

α να πτυγμ ένη ο λό τη τα του Ε ίνα ι είνα ι ά π ειρη κ α ι ότι, κα τά

σ υνέπεια , δεν μ πορεί να γίνει ποτέ αντιλη τττή μ ε ολ ο κ λη ρ ω -

μ ένο τρό πο . Μ οιά ζει, λο ιπ ό ν, να δη μ ιουργείτα ι ένας φ αύλ ος

κύκ λος απ ό τη ν α περα ντοσ ύνη τη ς γνώ σ η ς και α πό τη ν πά-

ντα επίκα ιρη εντολή τη ς ά μ εσ ης σ ω σ τή ς δρά σ η ς. Ό μ ω ς,

εκείνο που είνα ι α φ η ρη μ ένα θεω ρη τικά ά λυ το, μ πο ρεί πρ α -

κτικά να κο πεί όπ ω ς ο γόρ διος δεσ μ ός. Τ ο μ ονα δικό σ πα θί

πο υ είνα ι κ α τάλ λη λο γ ι' α υτό είνα ι μ ια α νθρ ώ π ινη σ τά σ η

που μ όνο με τα λό για του Σ α ίξπη ρ μ π ορ εί πά λι να φ α νεί σ ω -

σ τά : «Τ ο πα ν είνα ι να είσ α ι πά ντα σ ε ετοιμ ότη τα » . ' Ε να α πό

τα π ιο γόνιμ α κα ι χα ρ α κ τηρ ισ τικ ά γνω ρίσ μ α τα του Λ ένιν εί-

ναι ότι δεν έπα ψ ε ποτέ να διδά σ κετα ι θεω ρη τικά α πό την

π ρα γμ α τικ ότητα και ότι τιχυτόχρονα ήταν πά ντοτε έτοιμ ος

να δρά σ ει. Α υτό δείχνει έναν περίεργο , φ α ινο μ ενικ ά πα ρά -

δοξο τρ ό π ο τη ς θεω ρη τική ς του σ τά σ η ς: θεω ρο ύσ ε ότι η μ α-

θητεία του κοντά στην πραγματικότητα δεν είχε ποτέ τελει-

ώ σ ει, κα ι ω σ τόσ ο ό ,τι είχε κά νει κτή μ α του μ ε α υτόν τον

τρό πο ή τα ν τοιξινομ ημ ένο έτσ ι ώ σ τε να έχει τη δυ να τότη τα

να δρα την οποκιδήποτε στιγμή.

Ε ίχα τη ν ευτυχία να είμ αι μ ά ρτυρα ς σ ε μ ια α πό τις πολλές

σ τιγμ ές αυτού του είδο υς. "Η ταν σ το 1921. Σ Ιυνεδρίαζε η τσ έ-

1 2 1



χικ η επιτροττή του 3ου Σ υνεδρίου τη ς Κ ομ μ ουνισ τική ς Δ ιε-

θνούς. Τ α ζητή μ α τα ή τα ν εξαιρετικ ά π ερίπ λο κ α , οι γνώ μ ες

δεν μ πο ρο ύσ α ν να συ ντα ιρια σ τού ν. Ξ αψ νικά μ πή κε ο Λ ένιν.

"Ο λοι το ν πα ρα κ ά λεσ α ν να πει τη γνώ μ η του για τα τσ έχικ α

πρ οβ λή μ α τα . Α ρνή θη κε. Ε ίχε πρ οσ πα θή σ ει να μ ελετή σ ει

κα λά το υλ ικ ό. Έ π ειτα όμ ω ς είχα ν π α ρο υσ ια σ τεί τόσ ο επεί-

γουσ ες κρα τικές υποθέσ εις που δεν είχε μ π ορέσ ει πα ρά να

ρίξει μ ια π ρ ό χειρ η μ α τιά σ τις δύο εφ η μ ερίδες που είχε χώ -

σ ει σ τη ν τσ έπη του σ α κα κιού του. Μ ετά απ ό πο λλά πα ρακ ά-

λια δή λω σ ε έτοιμ ος να τους πει του λά χισ τον τις εντυπώ σ εις

του απ ό τα ά ρθρα τω ν δύο εφ η μ ερίδω ν. Τ ις τρά β η ξε απ ό τη ν

τσ έπη του κι ά ρ χισ ε να τις α να λύ ει, μ ' ένα ν κα θόλου σ υ-

στηματικό τρόπο, αυτοσχεδιάζοντας, αρχίζοντας από το κύ-

ριο ά ρθρ ο κ αι τελειώ νοντα ς με το νέα τη ς η μ έρα ς. Κ ι α υτή η

σ κ ια γρά φ η σ η που έγινε σ το πό δι υπ ή ρξε η π ιο β αθιά α νάλυ -

σ η τη ς κα τά σ τα σ η ς πο υ επικρ α τού σ ε τότε σ τη ν Τ σ εχοσ λο -

βα κία και τω ν κα θη κό ντω ν του Κ ομ μ ου νισ τικο ύ Κ όμ μ ατος.

Ε ίνα ι α υτονό η το ότι σ ' α υτή τη ν α λλ η λεπ ίδρ α σ η θεω ρία ς

κα ι π ρ ά ξη ς, ο Λ ένιν σ α ν ά νθρω πο ς πά ντοτε έτο ιμ ος για δρά-

σ η , έδινε πά ντα π ρο τερα ιότη τα σ τη ν πρ ά ξη . Α υτό το έδειξε

με λα μ πρ ό τρό π ο ό τα ν τελείω νε το κο ρυ φ α ίο θεω ρη τικ ό έρ-

γο του τη ς πρ ώ τη ς περιόδου τη ς επα νάσ τα σ η ς.

Κ ρ ά τ ο ς κ ω

Ε η α ν ό σ τ α σ η .

Τ ο έγρα ψ ε σ τη ν π α ρα νομ ία , μ ετά τις η μ έρες

του Ιού λη , και δεν μ πό ρεσ ε να ο λο κ λη ρ ώ σ ει το τελεϋταϊο

κεςπίλαιο για τις εμπειρίες από τις επαναστάσεις του 1905

κα ι του 1917. Η α νά πτυξη τη ς επα νά σ τα σ η ς δεν του ά φ η σ ε

το χρ ό νο . Σ τον επίλο γο , ο Λ ένιν γρά φ ει: «Ε ίναι π ιο ευχά ρι-

σ το κ α ι πιο χρή σ ιμ ο να π ρα γμ α τοποιείς τη ν "π είρ α τη ς επα -

νά σ τασ η ς" , πα ρά να γρά φ εις γ ι' α υτή ν». Π ρό κειτα ι γ ι' αυτό

που ειλικ ρινά σ κεφ τόταν. Ξ έρου μ ε ότι πρ ο σ πά θη σ ε π άντο-

τε να σ υμ πλ η ρώ σ ει αυ τό το κενό. Α ν δεν το κα τόρ θω σ ε, δεν

φ τα ίει γ ι' αυτό ο ίδιος, αλλά η πορεία τω ν γεγονό τω ν.

Μ ια σ η μ α ντική μ ετα βο λή τη ς α νθρώ πινης συμ περιφ ορά ς

τις τελευταίες δεκ α ετίες ή ταν ότι το ιδα νικό του σ τω ικού

επικ ού ρειου «σ οφ ού» σ η μ ά δεψ ε πο λύ έντονα τις η θικ οπ ολ ι-

τικ ο κ ο ινο νικ ές μ α ς α ντιλή ψ εις, κ ο λύ πιο πέρα α πό τη ν πα-

νεπισ τη μ ια κή φ ιλο σ οφ ία . Α υτή η επίδρα σ η ή τα ν τα υτότρο -



Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

Π ρ ό λο γο ς 7

I. Η εχικ οιρό τη τα τη ς εχα νά σ τα σ η ς 9

1 Τ ο χρο λετα ριά το σ α ν η γετικ ή τά ξη 17

3. Τ ο η γετικ ό κό μ μ α του πρ ολ ετα ριά του 29

4. Ο ιμ τιεριαλισ μ ός: Π α γκό σ μ ιος πό λεμος κα ι

εμφύλιος πόλεμος 47

5. Τ ο κρά τος σ αν όπ λο 73

6. Ε π α να σ τα τικ ή «ρεοΛ ισ τική π ολιτικ ή » 87

Ε πίλο γος 09

Γκέοργκ Λούκατς györgy lukács

Documents