İŞ gÜvenlİĞİ -...

İş Sağlığı ve Güvenliğinde Tehlike ve Risk Kavramları Ünite 6

1

İŞ GÜVENLİĞİ5İ Ortak Dersler

Öğr. Gör. Mehmet Ali ZENGİN

Ünite 6

İçİndekİler6.1. TEHLİKE VE RİSK KAVRAMLARI............................................................................................... 36.2. TEHLİKENİN TANIMLANMASI ................................................................................................ 5

6.2.1. Olası Tehlike Kaynaklarına Örnekler ; ............................................................................................................ 7

6.3. RİSKLERİN BELİRLENMESİ .....................................................................................................116.3.1. Risklerden Korunma İlkeleri ...........................................................................................................................136.3.2. Belirsizlik ................................................................................................................................................................14

6.4. ÖRNEK UYGULAMA ................................................................................................................156.5. KAYNAKÇA ...............................................................................................................................18

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNDE TEHLİKE VE RİSK KAVRAMLARIÖğr. Gör. Mehmet Ali ZENGİN


3

Doğduğumuz günden itibaren yaşamımızın bir parçası olarak, karşı karşıya kaldığımız her bir olay ve yaptığımız her bir faaliyette az ya da çok risk bulunmaktadır. Evrende, her bir obje, bizim için bir tehlike veya tehdit ortaya çıkarmaktadır. • Arabaya binmekle kaza yapma• Yolda yürümekle ezilme• İstanbul’da yaşamak ile deprem• Hazır gıda tüketmekle kanser• Doğal gaz ile ısınmakla yangın• Telefon kullanmakla kanser• Buzdolabı, elektrik süpürgesi kullanmakla elektriğe çarpılmak• Yüksekte çalışma düşme vb.

Tehlikenin olduğu her yerde risk de vardır. Dolayısıyla milyonda bir, milyarda bir de olsa risk her an karşı karşıya kaldığımız bir olgudur. Bundan dolayı da İş Sağlığı ve Güvenliğinin temel amacı olan sıfır risk ve sıfır meslek hastalığı pratik olarak hiçbir zaman ulaşılamaz bir ideal olmakla birlikte, tehlike olasılığı ve şiddetini düşürmek yoluyla olabildiğince riski mi-nimize etmek gerekmektedir. Risk, bir olasılıktır.

Bir ve sıfır arasında [0,1] değişen sayısal değerlerle ifade edilebilir. Bir, %100 riski, sıfır ise %0 riski gösterir. Sayısal olarak ifade edilemiyorsa, “yüksek”, “düşük”, “çok yüksek”, “çok düşük” “kabul edilebilir” gibi bulanık sözcüklerle tanımlanmaya çalışılır. Literatürde, farklı alanlarda, birbirlerinden farklı şekillerde kullanılabilmektedir. Dünya sıralamasında kaza sıklığı olarak ülkemiz Avrupa’da 1. sırada ve dünyada 3. sırada bulunmaktadır. Bu rakamlar, bu bölümün yazılma gerekliliğini ve önemini gösteren en önemli faktördür. Bu bölümde, tehlike ve risk kavramları örnek bir uygulamayla okuyucuya açıklanarak netleştirilmeye çalışılmıştır.

6.1. TEHLİKE VE RİSK KAVRAMLARILiteratüre bakıldığında, risk kelimesinin nereden geldiği ve orijini ile ilgili farklı görüşler bulunmaktadır. Bazı kaynaklarda, Çin orijinli bir kelime olduğu ve diğer dillere de Çinceden geçtiği ifade edilmektedir. Çincede “risk” kelimesi, “tehlike” ve “fırsat” kelimelerinin bileş-kesidir. Bu unsurların birincisi “gelecekte oluşma ihtimali” bir diğeri ise “fırsat ve tehdit”dir.

Diğer terminolojilerin tümünde “risk” denilince tehdit’in anlaşıldığı ifade edilmektedir. Çin’de ise “risk”, faaliyetlerimiz esnasında meydana gelebilecek olan ve amaçlarımızı engel-leyebilecek tehditler/olumsuzluklar veya amaçlara ulaşmayı kolaylaştırabilecek fırsatlar ola-rak tanımlanmaktadır. Diğer bazı kaynaklarda risk kelimesinin kökünün Arapça “rızık-rısq” kelimesinden geldiği düşünülmektedir. Arapça “rızık-rısq”, Allah tarafından kişiye verilen ve üzerinden kâr sağlanan şey olarak tanımlanmakta, rastlantısal ve olumlu sonuçlarla an-lamlandırılmaktadır. Arapça “rızık-rısq” kelimesi Yunancada on ikinci yüzyılda kullanılmaya başlanmış, genel olarak elde edilen sonuçlar ve şans ile ilişkilendirilmiştir.

İş Güvenliği

4

Başka kaynaklarda ise, Latince “riscum” kelimesinden geldiği düşünülmektedir. Latince “ris-cum” kelimesi, orijinalinde denizcileri engelleyen mercan kayalıkları olarak adlandırılsa da diğer anlamı tesadüfi fakat engellenemeyen olaydır.

Tablo 1 de riskin farklı anlamları verilmektedir. Riski sayısal olarak ifade etmek gerekirse, örneğin, bir sekreterin, bilgisayarla evrak yazımında her 1000 tuşa vuruşta bir hata yaptığını ve hedefinin 1 milyon tuşluk veri girişi yapmak olduğunu düşünelim. Yanlış giriş yapma tehlikesinin olasılığı 1/1000=0.001. Yanlış giriş ile ilgili beklenen hatalı olay sayısı, 1/1000 x 1 milyon=1000 adet hatadır. Riskin değeri ise, beklenen hatalı olay sayısı ile şiddetinin çar-pımıdır. Çoğu durumlarda şiddet parasal olabilir. Eğer her bir veriyi düzeltmenin maliyetini 1 TL olarak kabul edersek risk ile ilgili beklenen değer= 1000 TL’dir.

Belirsizlik, riskin temel bir bileşenidir. Risk değerlemenin amacı ise belirsizliği tanımlamak-tır. Literatürde farklı risk tanımları farklı alanlar için yapılmıştır. Genelleme yapılacak olursa, her riskin özünde belirsizlik bulunmaktadır. Risk bir olasılıktır, pozitif olarak fırsat yakalama, negatif olarak ise kayıp ortaya çıkma ihtimali söz konusudur. Risk yönetim sürecinin ilk adı-mı, risklerin ve tehlikelerin tanımlanmasıdır.

Tanımın Yapıldığı Organizasyon RİSK Tanımı

ILO Guidelines, 2001

Tehlikeli bir olayın meydana gelme olasılığı ile insan sağlığına olan zararın veya yara-

lanmanın şiddetinin birleşimi

HMT OrangeBookPotansiyel olayların olasılığı ve etkisinin

kombinasyonundan ortaya çıkan çıktının belirsizliği

ISO/IEC Guide 73, 2002 Bir olayın olasılığı ile sonuçlarının şiddeti-nin birleşimi

TS 18001, 2008

Tehlikeli bir olayın veya maruz kalma du-rumunun yol açabileceği yaralanma veya sağlık bozulmasının ciddiyet derecesinin

birleşimiTDK Zarara uğrama tehlikesi, riziko

6331 Sy. İSG Kanunu ve İSG Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği, 2012

Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana gelme

ihtimali

WHO, 2002 Sonucun olumsuz olma ihtimali veya bu olasılığı ortaya çıkaran faktör

ISO/IEC 31010:2009 Belirsizliğin amaçlar üzerindeki etkisi

Tablo 1: Farklı Organizasyonlar Tarafından Yapılan Risk Tanımları


5

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından 29.12.2012 tarihli Resmî Gazete’de 28512 sayısı ile yayınlanan “İSG Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği” 6 ana başlık altında toplanmış-tır: • Risk Değerlendirmesi ekibinin kurulması • Tehlikelerin tanımlanması • Risklerin belirlenmesi ve analizi • Risk kontrol adımları • Dokümantasyon • Risk değerlendirmesinin yenilenmesi

Bu kapsamda, tehlikelerin tanımlanması ve risklerin belirlenmesi olmaksızın risk değerle-mesi yapılamaz.

6.2. TEHLİKENİN TANIMLANMASI Öncelikle tehlikenin birkaç tanımına değinelim: • İş yerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya iş yerini etkileyebilecek zarar

veya hasar verme potansiyelidir. • Çevremizdeki zarar verme potansiyeline sahip olan herhangi bir şeydir. • İnsanların yaralanmasına, hastalanmasına, malın veya malzemenin hasar görmesine, iş-

yeri ortamının zarar görmesine veya bunların gerçekleşmesine sebep olabilecek kaynak veya durum olarak tanımlanmaktadır.

İSG açısından, yapılan işin özelliği, işin her safhasında kullanılan veya ortaya çıkan madde-ler, iş ekipmanı, üretim yöntem ve şekilleri, çalışma ortam ve şartları ile ilgili diğer hususlar dikkate alınarak işyerleri 3 sınıfa bölünmüştür. Bu sınıflar ;• Az tehlikeli işyerleri• Tehlikeli işyerleri• Çok tehlikeli işyerleri

Tehlike, insan ve bulunduğu ortam için tehdittir. Tehlike sebep, risk ise sonuçtur. Dolayısıy-la, tehlikenin sonucunda risk oluşur. “Bir iş yerinde olan ve olabilecek kazalar nelerdir?” so-rusunun cevabı bizi o iş yerindeki risklerin neler olabileceğini verirken, bu riskleri doğuran faktörlerin neler olduğu ise doğrudan tehlikelerin neler olduğunu tanımlamaktadır.

Uygulama faaliyetlerinde tehlikelerin tanımlanması en önemli kısmı oluşturmaktadır. Şekil 1’deki silsileye dikkat etmek gerekmektedir. Sırasıyla tehlike kaynağından tehlikeler ortaya çıkmakta, tehlikeler riski doğurmakta ve sonuçta ise hasar meydana gelmektedir. Şekil 1. riskin ortaya çıkışını göstermektedir.

İş Güvenliği

6

Şekil 1: Riskin Ortaya Çıkış SilsilesiİSG uzmanlarının, çalışanın iş yeri içinde meydana gelebilecek uygunsuzluklara bağlı olarak tehlikeleri görmelerini sağlamak ve doğru bir algı yönetimini oluşturmaları gerekmektedir. İş yerlerinde tehlikeleri tanımlama işlemi, çalışanların beyin fırtınası ile olayları iyi irdelemek suretiyle gerçekleşebilir.

Tehlike belirlenirken iş yerinde çalışanların aynı soru yaklaşımları ile ortak bir dil oluşturu-larak sistemsel bir çalışma kurulabilir. Doğru soruları sorabilmek için uygulamada en çok anket yaklaşımları görülmektedir. Çalışanların tehlikeyi tanımlamak için doğru soru model-lerine bu şekilde ulaşması, tüm çalışanların aynı bakış açısı ile tehlikeleri doğru bir şekilde belirlemesi sağlanabilir. Çalışmalarımızda tehlike belirleme işlemi sırasında kullanacağımız sorular aşağıdaki gibi olabilir:

• Bir tehlike kaynağı var mıdır? • Eğer tehlike kaynağı varsa, kim – ne zarar görebilir? • Tehlike nasıl gerçekleşebilir?

Soru modellerini detaylıca incelersek;

İlk soruda, çalışanların yapmış oldukları, kendilerinin görev tanımlarından yola çıkarak ta-nımlanan işlerinde, işin ortaya çıkarabileceği bir tehlikenin varlığının kaynağının araştırıl-ması hedeflenmektedir. İkinci soruda, bir tehlike kaynağının varlığı sorgulanarak söz konusu olan etkinin durumu-nun öğrenilmesi beklenmektedir. Üçüncü soruda, kaynak ve etkinin nasıl ne şekilde yaşanacağına ilişkin beyin fırtınasının gerçekleştirilmesi, tehlikenin oluşum ve olasılığının ne olduğu yaklaşımının belirlenmesi hedeflenmektedir.


7

Bu tür soru sorma yaklaşımları çalışanın yapmış olduğu işe bağlı ortaya çıkabilecek tehlike ve kaynağın etkin yönetimini, maruziyetin önlenmesi için gereken faaliyet planlamasının risk yönetim anlayışı ile riskin değerlendirmesi çalışmasına zemin hazırlayacaktır. Böylelikle tehlikelerin tanımlanması işlemi yasal mevzuatın istemiş olduğu prensipte proaktif (önleyi-ci) anlayışı sağlamış olacaktır. Doğru sorular sayesinde, tehlike tanımlarının kategorize edil-mesi değişik şekillerde yapılabilir.

6.2.1. Olası Tehlike Kaynaklarına Örnekler ;

6.2.1.1. Yönetimden Kaynaklanabilecek Tehlikelere Örnekler• Yönetimin İş Sağlığı ve Güvenliği politikasının olmaması veya eksikliği,• İş Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili bir hedefin olmaması veya hedefin tam belirlenmemesi, • Hedef belirlenmiş olsa bile, başarı oranının tespit edilmemesi,• Hedefe ulaşılmasını engelleyen unsurların tespit edilmemesi,• İşletmede sağlık ve güvenlik organizasyonunun bulunmaması (İş sağ. ve güv. kurulu, vb.).• Varsa çalışma yöntemleri ve etkinliğinin değerlendirilmemesi,• Başarısızlıkların nedenlerinin araştırılmaması,

Yapılacak sağlık ve güvenlik yatırımlarına;• Finansman sağlamama (bütçe ayırmama ya da yeterince bütçe ayırmama)• Önemsememe ya da öncelikli görmeme

İşyerinde yapılan çalışmanın doğru olarak düzenlenmemiş olması;• Çalışma saatleri (sürenin uzunluğu)• Rotasyon yapılmaması• Çalışma saatleri (vardiyalı çalışma, kısmi süreli çalışma vb.)• Çalışanın statüsü (kısmi süreli çalışan, kaçak çalışan, sendikalı çalışan/çalışmayan)

6.2.1.2. İşyerinin Bulunduğu Bölgeden Kaynaklanabilecek Tehlikelere Örnekler• Heyelan veya göçük• Sel baskını• Çığ düşmesi• Deprem• Yangın (çevreden gelecek)• Meteorolojik şartlar (fırtına, kasırga, vb.)• Yıldırım düşmesi• Sabotaj

6.2.1.3. Hatalı veya Eksik Planlama ve Projelendirmeden Kaynaklanabilecek Tehlike-lere Örnekler• Proje dışı ilave tesis kurulması• Elle veya araçla taşımanın artması• Yıkıp yeniden yapmak zorunda kalınması

İş Güvenliği

8

• Isıtma, havalandırma ve enerji sistemlerine ilave yük getirilmesi• Arıtma tesislerine ilave yük getirilmesi

6.2.1.4. İşletme İçindeki Tehlikelere Örnekler Mekanik tehlike kaynakları • Pürüzlü, engebeli veya kaygan işyeri zemini • Hareketli araç ve makineler• Hareketli makine parçaları• Keskin, yüzeyi çıkıntılı malzeme ve parçalar• Sıcak veya soğuk yüzeyli malzeme ve parçalar• Yüksekte çalışma ve tırmanma noktaları • El aletleri • Yüksek basınç (basınçlı kap veya hatlar)• Kaldırma ve taşıma araçları (vinçler, forkliftler) • Sabit ve seyyar merdivenler• Uygun olmayan korkuluklar• Asansörler (personel ve yük)• Alçak ve dar geçitler• Hatalı istifleme• Malzeme düşmesi veya yuvarlanması• Taşma, dökülme ve saçılmalar

Fiziksel tehlike kaynakları • Çalışma ortamında;• Termal konfor sorunları (ısı, nem, sıcaklık, havalandırma)• Radyan ısı• Gürültü• Titreşim (el, kol ve tüm vücut titreşimi)• Uygun olmayan ve yetersiz aydınlatma• Işınlar (iyonize, noniyonize (UV, IR.), mikro dalga ve lazer ışınları )• Alçak veya yüksek basınç• Elektromanyetik alan

Kimyasal tehlike kaynakları• Sıvılar (asitler, bazlar, çözücüler) • Gazlar (yanıcı, yakıcı, boğucu, narkotik)• Katılar

a) Tozlar (organik, inorganik)b) Metaller (duman, buhar)

Biyolojik tehlike kaynakları• Virüsler • Bakteriler


9

• Parazitler • Vektörler (taşıyıcılar)• Mantarlar

Elektrik kaynaklı tehlikeler• Elektrik tesisatı (yangın)• Elektrikli araç ve aletler (elektrik çarpması)• Statik elektrik (parlama, patlama, çarpılma)

Yangın tehlikeleri • Tutuşma• Yanma• Parlama• Patlama

Ürün Kaynaklı Tehlikelere Örnekler• Ambalaj üzerinde eksik ya da yanlış bilgilendirme;

a) Tanıtıcı uygun etiketlemenin yapılmamasıb) Taşıma şartlarının bildirilmemesic) Depolama şartlarının bildirilmemesi

• Kullanıcı için “Malzeme Güvenlik Bilgi Kartları” nın hazırlanmaması,• Uluslararası standart ve normlara uygun olmaması.

Çalışanlardan Kaynaklanabilecek Tehlike Nedenlerine Örnekler• Kişisel özellikler• Psiko-sosyal faktörler• Eğitim eksikliği• Koordinasyon eksikliği• İletişim eksikliği• Zihinsel yetersizlik• Fiziksel yetersizlik• Davranış bozuklukları• Zararlı alışkanlıklar• Yaş, cinsiyet

Tehlikeler tanımlanırken çalışma ortamı, çalışanlar ve iş yerine ilişkin ilgisine göre asgari olarak aşağıda belirtilen bilgiler toplanır: • İş yeri, bina ve eklentileri • İş yerinde yürütülen faaliyetler ile iş ve işlemler • Üretim, süreç ve teknikleri • İş ekipmanları • Kullanılan maddeler

İş Güvenliği

10

• Artık ve atıklarla ilgili işlemler • Organizasyon ve hiyerarşik yapı, görev, yetki ve sorumluluklar • Çalışanların tecrübe ve düşünceleri • İşe başlamadan önce ilgili mevzuat gereği alınacak çalışma izin belgeleri • Çalışanların eğitim, yaş, cinsiyet ve benzeri özellikleri ile sağlık gözetimi kayıtları • Genç, yaşlı, engelli, gebe veya emziren çalışanlar gibi özel politika gerektiren gruplar ile

kadın çalışanların durumu • İş yerinin teftiş sonuçları • Meslek hastalığı kayıtları • İş kazası kayıtları • İş yerinde meydana gelen ancak yaralanma veya ölüme neden olmadığı hâlde iş yeri ya

da iş ekipmanının zarara uğramasına yol açan olaylara ilişkin kayıtlar • Ramak kala olay kayıtları • Malzeme güvenlik bilgi formları • Ortam ve kişisel maruziyet düzeyi ölçüm sonuçları • Varsa daha önce yapılmış risk değerlendirmesi çalışmaları • Acil durum planları • Sağlık ve güvenlik planı ve patlamadan korunma dokümanı gibi belirli iş yerlerinde hazır-

lanması gereken dokümanlar.

Tehlikelere ilişkin bilgiler toplanırken aynı üretim, yöntem ve teknikleri ile üretim yapan benzer iş yerlerinde meydana gelen iş kazaları ve ortaya çıkan meslek hastalıkları da değer-lendirilebilir.

Toplanan bilgiler ışığında; iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili mevzuatta yer alan hükümler de dikkate alınarak çalışma ortamında bulunan fiziksel, kimyasal, biyolojik, psikososyal, ergo-nomik ve benzeri tehlike kaynaklarından oluşan veya bunların etkileşimi sonucu ortaya çı-kabilecek tehlikeler belirlenir ve kayda alınır.

Çalışma ortamında bulunan fiziksel, kimyasal, biyolojik, psikososyal, ergonomik ve benzeri tehlike kaynaklarının neden olduğu tehlikeler ile ilgili iş yerinde daha önce kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırma çalışması yapılmamış ise risk değerlendirmesi çalışmalarında kulla-nılmak üzere; bu tehlikelerin, nitelik ve niceliklerini ve çalışanların bunlara maruziyet sevi-yelerini belirlemek amacıyla gerekli bütün kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırmalar yapılır.

Bu bilgilere bağlı olarak risk değerlendirmesine başlamadan önce işletmede bilgilendirme toplantıları yapılmalı, konu ile ilgili eğitimler verilmeli ve işletmedeki tüm çalışanlar ile bir-likte yönetim kadrosu bu çalışmaya dâhil edilmelidir. Amaç, işyeri içinde tehlikelerin tanım-lanması sonrasında risklerin de tanımlanabilmesidir. Yapılacak değerlendirme tüm iş yerini kapsamalı ve tüm organizasyonda, çalışanın görev ve sorumluluklarında karşılaşabilecekleri tehlikelere yol gösterici olmalıdır.


11

İşletmede tehlikeleri tanımlama işi, bir ekip ve liderlik çalışmasıdır. Yapılacak çalışmalarda mevcut tehlikelerin saptanması ve diğer bir açıdan belirlenmesi ile işyerinde risk değerlen-dirme çalışmasının ekip çalışması ile yapılmasına geçilecektir. Bu çalışmaları desteklemek ve çalışmaların anlaşılır olmasını sağlayabilmek için tehlikelerin belirlenmesine bağlı olarak işyerinde çalışanlar tarafından görülür, anlaşılır ve tehlikeler hakkında bilgi sahibi olması sağlanması gereği önemli bir yaklaşım olmaktadır.

Burada, iş yeri, tehlike tanımlarına bağlı olarak tehlike ve risk haritalarını oluşturma çalışma-larını beraberinde getirir. Haritalandırma; işin, iş yerinin mevcut durumunu gösterir ve an-laşılır olmasını sağlamaya yardımcı olacak bir çalışmayı bizlere gösterebilir. Haritalandırma işlemi, kimyasallar, tehlikeli madde kullanım alanları, gürültü haritaları, aydınlatma haritala-rı, iş yeri yerleşim planları, komşu iş yerlerinin ortaya çıkarabileceği tehlike aktarımlarını vb. şekilde oluşturulabilir.

Tehlikelerden yola çıkarak işletme içinde meydana gelebilecek acil durumların değerlen-dirmesi de önemlidir. Tehlikelerin, afete dönüşmemesi veya dönüşse bile en az zararla at-latılabilmesi alınacak tedbirler ve riskin azaltılması ile mümkün olabilir. Tehlikenin neden olabileceği riskin belirlenmesi için zarar görebilirlik değerlendirmesi yapılmalıdır. Risk be-lirlenmesiyle aşağı yukarı değişik büyüklükteki iş yerlerinin yaşayabileceği acil durumların hangi boyutta etki oluşturabileceği tahmin edilebilir.

Bilimsel kriterler ve istatistiki veriler dikkate alınarak farklı acil durumlar için iş yerinin hasar görebilirliğini veya çalışanların zarar görebilirlik ihtimallerini ortaya koymak mümkündür. Mevcut tehlikelerin oluşturacağı acil durumlar için risk analizi yapılmalı, bu riskin gerçekleş-mesi halinde eldeki imkan ve kaynaklarla nasıl karşı koyulacağı belirlenmeli, geçmiş dene-yimlerden çıkarılan dersler ışığında yeni eylem planları geliştirilmelidir.

6.3. RİSKLERİN BELİRLENMESİ Risk, mühendislik literatüründe, beklenen kayıpla ilişkilendirilir. Risk kavramı, olaylar, şiddet ve olasılıktan meydana gelmektedir. Belirsizlikler, olasılıklarla ifade edilir. Şiddet ise sonucu karakterize etme yoludur.

Riskin sonucunda mutlaka bir zarara uğrama ve kayıp durumu söz konusudur. İşletmede kayıp oluşturan riskler, işletmenin istediği hedeflere ulaşmasını engellemektedir.

Risk meydana geldiğinde işletmenin hedefleri üzerinde negatif etkileri bulunduğundan do-layı, bu risklerin proaktif yaklaşımla belirlenmesi gerekmektedir. İşletmelerde genellikle risk değerlemesi yapmamanın bazı sebepleri (bahaneleri) işverence öne sürülebilmektedir.

İş Güvenliği

12

Bunlardan bazıları aşağıdaki gibidirler; • Riskimiz yok • Program, risk yönetimi yapamayacak kadar küçük • Müşteri ne zaman potansiyel bir problem duysa çılgına döner • Ortaya çıktığında problemler ile uğraşırız Riskleri tanımlamak, işletmenin geleceği açısın-

dan kötüdür • Risk yönetimi işletmemiz için daha fazla iş yüküdür • Şimdiden ne olacağını nasıl tahmin edebiliriz • Gelecek yıl risk yönetimi uygulamayı planlıyoruz

Risk değerlendirme yönetmeliğine bağlı olarak risklerin belirlenmesi ve değerlendirme ça-lışmaları için aşağıdaki çalışmaların yapılması gerekmektedir.

• Tespit edilmiş olan tehlikelerin her biri ayrı ayrı dikkate alınarak bu tehlikelerden kay-naklanabilecek risklerin hangi sıklıkta oluşabileceği ile bu risklerden kimlerin, nelerin, ne şekilde ve hangi şiddette zarar görebileceği belirlenir. Bu belirleme yapılırken mevcut kontrol tedbirlerinin etkisi de göz önünde bulundurulur.

• Toplanan bilgi ve veriler ışığında belirlenen riskler; işletmenin faaliyetine ilişkin özellik-leri, işyerindeki tehlike veya risklerin nitelikleri ve iş yerinin kısıtları gibi faktörler ya da ulusal veya uluslararası standartlar esas alınarak seçilen yöntemlerden biri veya birkaçı bir arada kullanılarak analiz edilir.

• İş yerinde birbirinden farklı işlerin yürütüldüğü bölümlerin bulunması hâlinde birinci ve ikinci fıkralardaki hususlar her bir bölüm için tekrarlanır.

• Analizin ayrı ayrı bölümler için yapılması hâlinde bölümlerin etkileşimleri de dikkate alı-narak bir bütün olarak ele alınıp sonuçlandırılır.

• Analiz edilen riskler, kontrol tedbirlerine karar verilmek üzere etkilerinin büyüklüğüne ve önemlerine göre en yüksek risk seviyesine sahip olandan başlanarak sıralanır ve yazılı hâle getirilir.

Çalışanların iş yerindeki faaliyetleri sırasında maruz kalabilecekleri tehlikelere karşın riskle-rin belirlenmesi ve bu risklere karşı gereksinimleri aşağıdaki gibi belirleyebilirsiniz:

• Uygun ve yeterli bilgi, prosedür, talimat • Yasal sorumluluklar ve gereği dokümanlar • Risk değerlendirmesinin temel bulguları • Kendilerini ve diğer çalışanları korumak için alması gereken önlemleri • Sağlanan kişisel koruyucu donanım ve giysisini nasıl kullanılacağını • Hasta mahremi dikkate alınarak sağlık gözetimi sonuçları • Takip edilmesi gereken acil durum prosedürleri

Bir iş yerinde sağlık ve güvenlik açısından riskleri kontrol etmek son derece önemli görül-mesinden dolayı çalışanlara, eğitim verilmesi gereği ortaya çıkmaktadır. Diğer taraftan ise


13

bu tehlikelerin varlığını bilmeleri ve görmeleri adına belirlenen risklere bilgi olarak erişimin sağlanıyor olmasının gereği de yasal mevzuat gereği karşılanması gerekmektedir. Amaç sürdürülebilirlik olduğundan, çalışanların iş kazası ve meslek hastalıklarına yakalanmalarını engellemek için tanımlamaları iyi yapmak bu nedenle son derece önem kazanmaktadır.

6.3.1. Risklerden Korunma İlkeleri

İş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği uygulamaları kapsamında işverenin yükümlülüklerinin yerine getirilmesinde yasal mevzuatın istemiş olduğu ilkeler aşağıdaki gibi göz önünde bu-lundurulur:

• Risklerden kaçınmak • Kaçınılması mümkün olmayan riskleri analiz etmek • Risklerle kaynağında mücadele etmek • İşin kişilere uygun hâle getirilmesi için işyerlerinin tasarımı ile iş ekipmanı, çalışma şekli

ve üretim metotlarının seçiminde özen göstermek, özellikle tekdüze çalışma ve üretim temposunun sağlık ve güvenliğe olumsuz etkilerini önlemek, önlenemiyor ise en aza in-dirmek

• Teknik gelişmelere uyum sağlamak • Tehlikeli olanı, tehlikesiz veya daha az tehlikeli olanla değiştirmek • Teknoloji, iş organizasyonu, çalışma şartları, sosyal ilişkiler ve çalışma ortamı ile ilgili faK-

törlerin etkilerini kapsayan tutarlı ve genel bir önleme politikası geliştirmek • Toplu korunma tedbirlerine, kişisel korunma tedbirlerine göre öncelik vermek • Çalışanlara uygun talimatlar vermek

Risk değerlendirme sürecinde, tehlikelerle birlikte riskler de belirlenerek sonraki adım olan risk analizi için gerekli bilgiler sayısal hale getirilir. Aşağıda risklerin belirlenmesinde gerekli bilgiler bulunmaktadır.

Risklerin Belirlenmesi ve Analizi:Tespit edilmiş olan tehlikelerin her biri ayrı ayrı dikkate alınarak bu tehlikelerden kaynakla-nabilecek risklerin hangi sıklıkta oluşabileceği ile bu risklerden kimlerin, nelerin, ne şekilde ve hangi şiddette zarar görebileceği belirlenir.

Bu belirleme yapılırken mevcut kontrol tedbirlerinin etkisi de göz önünde bulundurulur.

Toplanan bilgi ve veriler ışığında belirlenen riskler; işletmenin faaliyetine ilişkin özellikleri, iş yerindeki tehlike veya risklerin nitelikleri ve iş yerinin kısıtları gibi faktörler ya da ulusal veya uluslararası standartlar esas alınarak seçilen yöntemlerden biri veya birkaçı bir arada kullanılarak analiz edilir.

İş Güvenliği

14

Riskler Belirlenirken; • Stratejik gaye ve hedeflerin gerçekleşmesini engelleyen durumlar, • Bakanlık faaliyetlerinin başarısızlıkla sonuçlanmasına sebep olabilecek iş ve işlemler, • İdarenin faaliyetlerini gerçekleştirmedeki zayıf yönleri, • Korunmada öncelikli varlıklar, • Yolsuzluğa veya usulsüzlüğe meydan verebilecek faaliyetler, • Yüksek harcama yapılan faaliyetler, • Takdire dayanan kritik kararlar ve görevler, • Karmaşık olan faaliyetler ve süreçler, • Cezai yaptırımları bulunan faaliyetler, • Bakanlığın faaliyet alanında yer alan ve ileri derecede teknik uzmanlık gerektiren işler, • Bakanlığa ait gizli bilgilere erişim sağlandığı görevler, • Yeni birim veya görevlerin ortaya çıkması, • Kurumsal boyutta yeniden yapılanma, • İş gücü kaybına, can kayıplarına, meslek hastalığına sebep olabilecek faaliyetler, • Oluşturulan iş süreç şemalarında tanımlı faaliyetler dikkate alınır.

Risk değerlemeye başlamadan önce işin yapılış sırasını veren süreç iş akış şemasının oluştu-rulması ve sürecin analiz edilmesi gerekmektedir.

6.3.2. Belirsizlik Belirsizlik, bir olayın farklı alternatif sonuçlarının olabileceği ve bu sonuçların olasılıkları-na yönelik bilginin bulunmaması durumunu tanımlamaktadır. Risk, bir olayın muhtemel sonuçlarının gerçekleşme olasılıklarının bilindiği durumlar olarak ifade edilmektedir. Risk, hem belirsizliği hem de kayıpları kapsamakta olup belirsizlik ve kayıpların toplamı olarak ifade edilebilir. Belirsizlik ve risk kavramları farklı anlam taşımaktadır.

Risk, belirsizlik içerir. Yani belirsizliğin olduğu her yerde risk bulunmaktadır. Belirsizlik, ge-lecekte ortaya çıkacak olayların tahmin edilememesi ve yetersiz bilgi olarak da tanımlan-maktadır. Yüksekten atlama (bungee jumping), riskli bir spordur. Bu sporun riski ise kaza durumunda ciddi yaralanma veya ölümdür. Diğer spor dallarına göre olayın gerçekleşme şansı ve şiddeti yüksektir. Kayıp (tehlike şiddeti) olasılığına rağmen, insanlar bu faaliyeti yapıyorlar.

Çünkü, kaza şansını azaltmak için koruyucular geliştirildi. Yani kayıp olasılığı paraşütlerin geliştirilmesiyle minimize edildi. Böylece, paraşüt açılmaz (Tehlike olasılığı) ise yedeği dev-reye girmektedir. Her ikisinin açılmama şansı ise çok düşük gözükmektedir. Diğer bir deyişle risk, bu spor dalına katılan insanların kabul edebileceği bir seviyeye düşürüldü. Risk, bir kişinin ölçebileceği fiziksel bir meta değildir. Risk, farklı insanlar tarafından farklı şekillerde tanımlanabilmektedir. Kimsenin gelecekte ne olacağını bilememesinden dolayı risk, sub-jektif bir durumu ifade etmektedir.


15

6.4. ÖRNEK UYGULAMARisk değerlendirme sürecine başlamadan önce, işin yapılış sırasını veren süreç iş akış şe-masının oluşturulması gerekmektedir. Tehlike ve riskleri de iş akışlarına bağlı olarak tespit edebiliriz. Tehlike ve risklerin oluşturulması, iki şekilde tespit edilebilir. Birincisi, iş akışındaki her bir faaliyeti adım adım sorgulayarak, ikincisi ise iş akışını çıkardıktan sonra genel olarak işin yapılış amacını etkileyecek tüm unsurları ortaya koyarak.

Her bir faaliyetin olumsuzu düşünüldüğünde bir risk olarak karşımıza çıkmaktadır. Aşağıda verilen örnekte bir bayan kuaföründe karşı karşıya kalınabilecek tehlike ve riskler ortaya konmaktadır. Örnek olarak aldığımız “saç kesim prosesini” incelediğimizde, iş akışının aşa-ğıdaki gibi olduğu söylenebilir:

Şekil 2: Saç kesim prosesi

İş Güvenliği

16

Tehlike ve riskin tanımlanabilmesi için sebep-sonuç ilişkisi içerisinde incelenmesi gerek-mektedir. İş akış sırasına bakıldığında ilk faaliyet saçın yıkanması faaliyetidir. Burada tehlike ve riskin belirlenmesi için: • Saçın yıkanmamasının sebepleri nelerdir? (Tehlike) • Saçın yıkanmaması sonucunda ne olur? (Risk)

Aynı mantıkla, iş akışındaki diğer adımları da kontrol ederek tehlike ve riskler oluşturulur. Tablo 2yi kontrol edebilirsiniz. “Artık risk”, risk yönetim sürecinde alınan kararlar veya uy-gulanan kontroller sonucunda tamamen ortadan kalkmayan risktir. Artık risk seviyesi, risk alma ve kabullenme seviyesinin üzerinde Risk Nedir ise risk yönetim süreci tekrar yapılır, altında ise artık riskin varlığı risk yönetim ekibi tarafından izlenir. “Kabul edilebilir risk sevi-yesi”, yasal yükümlülüklere ve iş yerinin önleme politikasına uygun, kayıp veya yaralanma oluşturmayacak risk seviyesidir.

Akışı Sırası Tehlike (ler) Risk

Saçın yıkanması

a1.Faturanın ödenmemesi a. Suyun olmaması/mem-nuniyetsizlika2.Tesisat ile ilgili problemler

b1.Su ayarının dikkatli yapıl-maması

b. Suyun sıcak olması/Yan-ma

c1.Şampuan ya da saç kremi-nin tarihinin geçmiş olması

c. Kullanılan şampuan ve saç kreminin kişi üzerinde alerjik reaksiyon göster-

mesic2. Kişinin bu ürünlere karşı

alerjisinin olmasıd1. Kullanılan yıkama setinin

ergonomik olmamasıd. Müşterinin boynunun

tutulması

Saçın Kesilmesi

a1. Ekipmanların steril olma-ması

a.Mikrobiyolojik bulaşmaa.Müşteri memnuniyetsiz-

liğib. Kesim malzemelerinin dik-

katli yerleştirilmemesib. Müşteri/Çalışan Yaralan-

masıc.Çalışan personelin tecrübe-

siz olması c.Yaralanma

Saçın kurulanması

a1.Elektrik faturasının yatırıl-maması a. Elektriklerin olmaması

b1.Elektrik tesisatının kontrol edilmemesi b. Elektrik çarpmasıb2.Fön makinesinin kablosun-

da kaçak olmasıc1.Fön makinesi kablosunun

düzensiz durması c. Düşme


17

Risk, belirsizliğin amaçlar üzerindeki etkisidir. Bu tanımı analiz edecek olursak: • Etki, pozitif veya negatif beklenenden sapmadır. • Amaçların farklı yönleri vardır (finansal, sağlık ve güvenlik, çevresel hedefler gibi)ve farklı

seviyelerde uygulanabilir(stratejik, organizasyon çapında, proje, ürün ve süreç gibi). • Risk, potansiyel olaylar ve sonuçları ve bunların kombinasyonu ile tanımlanır. • Risk, tehlike olasılığı ve şiddetin bileşkesidir. • Belirsizlik, bir olayın sonucunu anlama ile ilgili bilgi eksikliği durumudur.

Risk, olumsuz bir sonucun olasılığı ile sık sık ilişkilendirilir. Çok yaygın kullanılan bulanık bir terimdir. Latince kökeninde tehlikeyle karşı karşıya kalmak olarak tanımlanır. Risk ve belir-sizlik kavramları birbirleriyle yakından ilgili kavramlardır. Geleceğe yönelik belirsizliklerden dolayı risk ortaya çıkmaktadır. Risk gelecekteki kesin olmayan olayın sonuçları ile bunların olasılıklarının bir ölçüsüdür.

İş Güvenliği

18

6.5. KAYNAKÇA

• Camerun, I., Raman, R. (2005). Process Systems Risk Management, Elsevier. • Risk Değerlendirme Yönetmeliği (2012). Resmi Gazete, Sayı: 28512. • İstanbul Sanayi Odası (2008). Sanayide Afet ve Acil Durum Yönetimi Rehberi, Ankara. • Moosa, Imad A. (2007). Operational Risk: A Survey. Financial Markets, Institutions & Instru-

ments, Vol. 16, No. 4, pp. 167-200. • Tony Merna, Faisal F. Al-Thani (2008). “Corporate Risk Management, Second Edition” Wiley,

ISBN: 0470518332. • ISO/IEC 31010 (2009). “Risk Management - Risk Assessment Techniques”, ISO Standarts, Ge-

neva.


19

İş Güvenliği

20

İŞ gÜvenlİĞİ -...

Documents