Παγκόσμια Πολιτική Οικονομία και ο Πλούτος των Εθνών...

ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ

Σχολή Εφαρμοσμένων Μαθηματικών amp Φυσικών Επιστημών

Οικονομική Ανάλυση III (Εφαρμοσμένη Οικονομική)

Παγκόσμια Πολιτική Οικονομία και ο Πλούτος των Εθνών (Global Political Economy and the Wealth of Nations)

Εργασία 6 Εισαγωγή Κεφάλαια 1 2 3 + Κεφάλαιο 9

Κωνσταντίνος Α Κολοβός Προπτυχιακός Φοιτητής

Επιβλέποντες Καθηγητές Γιάννης Μηλιός Παναγιώτης Μιχαηλίδης

Αθήνα Σεπτέμβριος 2013

ldquoΠαγκοσμιοποίηση Προκλήσεις αποτελέσματα προβλήματαrdquo 13 13 Οικονομική13 Ανάλυση13 ΙΙΙ13 (Εφαρμοσμένη13 Οικονομική)13

13

Σχολή13 Εφαρμοσμένων13 Μαθηματικών13 ampΦυσικών13 Επιστημών13 -shy‐13 ΕΜΠ13 13 213 13

Περιεχόμενα Πρόλογος helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 3 Εισαγωγή helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 4 Περίγραμμα του βιβλίου 4 Κεφάλαιο 1 Μια παγκόσμια οικονομία ένας πολυκεντρικός κόσμος ή ένα σύστημα από έθνη-κράτηhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip7 Ερμηνείες της παγκόσμιας τάξηςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip7 Μια παγκόσμια οικονομίαhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip7 Πολυκεντρικός κόσμοςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip8 ΈΈνα σύστημα εθνών-κρατών9 Κεφάλαιο 2 Ο πλούτος και η ευημερία των Εθνών των ηπείρων και των επιχειρήσεων11 Εισαγωγή11 ldquoLong wavesrdquo ΑΕΠ και τεχνολογία12 Το κοινωνικό κεφάλαιο η ποιότητα ζωής και το περιβάλλον14 Κεφάλαιο 3 Η άνιση ανάπτυξη η σύγκλιση και οι αλληλεπιδράσεις Βορρά-Νότουhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip17 Εισαγωγή17 Απόκλιση παγκοσμιοποίηση και άνιση ανάπτυξηhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip17 Εμπόριο Βορρά-Νότου18 Η μεταφορά τεχνολογίαςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip19 Κεφάλαιο 9Η παγκόσμια κατανομή της εργασίας κατά φύλοhelliphelliphellip21 Εισαγωγή21 Θεσμικές προσεγγίσεις για τη διαίρεση της εργασίας κατά φύλοhellip23 Οι νέες παγκόσμιες προκλήσεις για την κατανομή της εργασίας

κατά φύλοhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip24 Παγκόσμιες οικονομικές κρίσειςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip24 Η απελευθέρωση του εμπορίουhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip24 Καινοτομίες στον τομέα των τεχνολογιών πληροφοριών και

επικοινωνιών (ΤΠΕ)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip25 ΆΆτυπη εργασίαhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip25 Φτώχειαhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip26 Η εμπορία ανθρώπων 27

Βασικά πρότυπα εργασίας27 Συμπεράσματα28

Βιβλιογραφία29

ldquoΠαγκοσμιοποίηση Προκλήσεις αποτελέσματα προβλήματαrdquo13 13 Οικονομική13 Ανάλυση13 ΙΙΙ13 (Εφαρμοσμένη13 Οικονομική)13

13

Σχολή13 Εφαρμοσμένων13 Μαθηματικών13 amp13 Φυσικών13 Επιστημών13 ndash13 ΕΜΠ13 13 13 313 13

Πρόλογος Στην παρούσα εργασία παρουσιάζεται και αναλύεται κριτικά το βιβλίο του Phillip OrsquoHara ldquoGlobal Political Economy and the Wealth of Nationsldquo και ειδικότερα η Εισαγωγή τα Κεφάλαια 1 2 3 και 9 Αφορμή για την εκπόνησή της στάθηκε το μάθημα της Οικονομικής Ανάλυσης ΙΙΙ (Εφαρμοσμένη Οικονομική) με διδάσκοντες τους κυρίους Γιάννη Μηλιό και Παναγιώτη Μιχαηλίδη Χαίρομαι ιδιαίτερα που μου δόθηκε αυτή η ευκαιρία να ασχοληθώ με ένα τόσο σημαντικό και συνάμα ενδιαφέρον θέμα ειδικά σε μια τέτοια περίοδο οικονομικής κρίσης που διανύει η χώρα μας Ευελπιστώ ότι διαβάζοντάς την θα αποκτήσετε καλύτερη εικόνα για τον τρόπο που λειτουργεί η οικονομία σε παγκόσμιο επίπεδο αλλά και γενικότερα πολλές νέες και ενδιαφέρουσες γνώσεις Καλή ανάγνωση

Κωνσταντίνος Κολοβός


13


Εισαγωγή

Η παγκοσμιοποίηση έχει επηρεάσει τη διεθνή πολιτική οικονομία Το βιβλίο

αυτό επιχειρεί μια κλασική προσέγγιση της τρέχουσας δομής και λειτουργίας της παγκόσμιας οικονομίας εξετάζοντας επίσης κατά πόσον οι δύο δυνάμεις παγκοσμιοποίηση και νεοφιλελευθερισμός κατακρημνίζουν την κοινωνικο-οικονομική σταθερότητα και τους λιγότερο δυνατούς κυβερνήσεις περιβάλλον μειονότητες που δεν είναι ικανοί να διαχειριστούν τις οικονομίες τους Η παγκοσμιοποίηση και ο νεοφιλελευθερισμός υπόκεινται σε συγκρουόμενες

δυνάμεις Στη θετική πλευρά η ελεύθερη αγορά και η κυριαρχία του κεφαλαίου επεκτείνονται σε καινούριες ανάγκες και τάσεις ΈΈτσι συγκεκριμένες ομάδες συγκεντρώνουν πλούτο και δύναμη Στην αρνητική όμως πλευρά περιφερικά κράτη καταστρέφονται με το χρέος

και την οικονομική κρίση που προκύπτει Καθώς το κεφάλαιο είναι πιο ισχυρό από την εργασία στα περισσότερα κράτη δυσχεραίνουν οι συνθήκες εργασίας και οι ιδιωτικοποιήσεις οδηγούν στη μείωση των κοινωνικών παροχών Επίσης η έμφαση στις εξαγωγές και ο παγκόσμιος ανταγωνισμός οδηγούν σε μειωμένη ζήτηση και ανάσχεση της ανάπτυξης Παραδοσιακοί πολιτισμοί αλλάζουν προς το ldquoδυτικότεροrdquo καλλιεργώντας την τρομοκρατία και εθνικές συγκρούσεις Επιπλέον η έμφαση που δίνεται στην αύξηση του ΑΕΠ οδηγεί σε αλλαγή του τρόπου ζωής καθώς οι οικογένειες στρέφονται σε δραστηριότητες πιο σχετικές με την αγορά και αυξάνεται η ρύπανση του περιβάλλοντος Χωρίς την απαραίτητη κοινωνική πολιτιστική και περιβαλλοντική υποστήριξη

η οικονομική ευημερία μπορεί να διακυβεύεται μακροπρόθεσμα Περίγραμμα του βιβλίου Η παγκοσμιοποίηση δεν είναι καινούριο φαινόμενο Η τρέχουσα κυρίαρχη τάση

είναι άνιση και μονομερής όπως μας δείχνουν πολλά παραδείγματα σημαντικών εθνών-κρατών ΊΊσως μπορεί να θεωρηθεί laquoμερικώς παγκόσμιαraquo Η πλέον κυρίαρχη μορφή είναι αυτή του κεφαλαίου αλλά κι εδώ πρωτοστατούν οι ΗΠΑ και μετά η Ευρώπη και η Ασία Τα περιφερικά κράτη είναι λιγότερο παγκόσμια και αποτελεσματικά επιδεινώνοντας την άνιση ανάπτυξη Η σημαντικότερη πρόσφατη αλλαγή εντοπίζεται σε κάποια κράτη της ΆΆπω

Ανατολής που μπήκαν στο rsquorsquoclubrsquorsquo των επιτυχημένων Η Αφρική και η Λατινική Αμερική έχουν μείνει εκτός Τα πράγματα είναι χειρότερα από τις δεκαετίες του 1950 1960 Αυτό εμπειρικά προσεγγίζεται με την ανεπτυγμένη βιομηχανία του Βορρά και την έλλειψη καινοτομίας του Νότου Η οικονομική επιτυχία των Ασιατικών κρατών τις δεκαετίες από 1970-1990

οφείλεται στις ξένες επενδύσεις και το εμπόριο και η πρόσφατη ανάπτυξη λόγω της πρώιμης οικονομικής απελευθέρωσης χωρίς αυτό να εφησυχάζει την παγκόσμια καπιταλιστική οικονομία Τα πρώην κομμουνιστικά κράτη επέστησαν κάποιας μορφής laquoθεραπεία shockraquo

και δεν έχουν επανέλθει από το 1990 Αποδεικνύεται ότι η αλλαγή πολιτεύματος


13


ήταν τόσο απότομη που δεν ευόδωσε την επιχειρηματικότητα και τις κοινωνικές επιδιώξεις Το Κινεζικό πείραμα ήταν πιο επιτυχημένο Οι πολυεθνικές (TNCs) κινητοποιήθηκαν από την δύναμη της αγοράς και τη

μείωση του κόστους συναλλαγών και ιδιαίτερα την έρευνα για τεχνολογική καινοτομία και απόκτηση γνώσης Οι άμεσες επενδύσεις δεν κατευθύνονται προς πτωχές περιοχές ndash κατανοητό και το ΔΝΤ έχει αναγνωρίσει το πρόβλημα Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου προστατεύει τα συμφέροντα των

βιομηχανοποιημένων κρατών και των λίγων δυνατών Οι γυναίκες καθώς αναμένεται ότι διαθέτουν λιγότερο χρόνο προς εργασία ή

ότι περιστασιακά θα αποσυρθούν από την εργατική δύναμη συχνά υπόκεινται σε χειρότερες συνθήκες και χαμηλότερες αμοιβές και είναι πιο πιθανό να εργάζονται σε άτυπες θέσεις Οι άνθρωποι αναζητούν νόημα και συσχέτιση στις ζωές τους καθώς η γειτονιά

και η οικογένειες φθίνουν ΈΈτσι προκύπτουν νέες υποομάδες laquohipstersraquo ή οι πιο μεγάλοι σε ηλικία επιλέγουν να ζήσουν στα προάστια επειδή έτσι νιώθουν περισσότερη αυτο-εκτίμηση Καλλιεργείται η κατανάλωση προς επίδειξη τα απορρίμματα και μεγαλύτερη ανισότητα Η αυθεντικότητα δίνει τη θέση της σε μια ψεύτικη εικόνα για τον εαυτό Η μη ελεγχόμενη οικονομία και άλλες laquoκαινοτομίεςraquo τείνουν να ενισχύουν τις

φούσκες και τα αφόρητα επίπεδα χρέους αντί να εξυπηρετούνται τα μακροπρόθεσμα οφέλη της βιομηχανίας και όχι μόνο οι επιχειρήσεις Υπάρχει ανάγκη για καλά τοποθετημένες και ελαστικές πολιτικές προς προαγωγή της σταθερότητας Το οικολογικό πρόβλημα προκύπτει από την αλόγιστη εκμετάλλευση των

φυσικών πόρων μπροστά στη μεγαλύτερη συγκέντρωση κέρδους ΈΈτσι έχουμε υπερθέρμανση και καταστροφή της βιοποικιλότητας Το ποσοστό των ανθρώπων κάτω του ορίου της φτώχειας έχει μειωθεί την

τελευταία δεκαετία όπως και η παιδική θνησιμότητα ΈΈχει αυξηθεί το προσδόκιμο ζωής ΈΈχει παραμείνει όμως ίδιο στις Τρίτες Χώρες όπου η ξηρασία η πείνα ο πόλεμος και οι αρρώστιες εξαντλούν τους ανθρώπους Δεν έχουν ωφεληθεί αυτές οι χώρες από την πρόοδο στην ιατρική ούτε από τη δημοκρατία Υπό αυτό το πρίσμα οι καπιταλιστικές κοινωνίες φαίνονται ανήθικες Καλλιεργούνται εθνικές συγκρούσεις με στόχο τις αντίθετες θρησκείες τους μετανάστες τις ξένες δυνάμεις Οι ΗΠΑ δεν είναι δημοφιλείς σε μέρη της Ανατολής και πολλοί πόροι σπαταλιούνται για την εθνική ασφάλεια και το λεγόμενο laquoπόλεμο κατά της τρομοκρατίαςraquo και τα όπλα μαζικής καταστροφής Το βιβλίο στη συνέχεια εμβαθύνει και ερευνά τη σημασία της εθνικής

πολιτικής προς την παγκοσμιοποιημένη οικονομία Είναι απαραίτητο να προστατευτούν οι πολίτες από τις φαινομενικά απρόσωπες δυνάμεις και η οικονομική πολιτική να μην καλλιεργεί τις φούσκες προς τις μετοχές και τις αγορές συναλλάγματος Κρίσιμη δείχνει η ανάπτυξη συντονισμένης παγκόσμιας διακυβέρνησης και ένα

δημόσιο σύστημα χρέους Προτείνονται προγράμματα για την εξάλειψη της φτώχειας τον εκδημοκρατισμό του πλούτου και την προώθηση ενός καθαρού και υγιούς περιβάλλοντος Η πλήρης απασχόληση θα ήταν δυνατή για όλους Πρόσφατα προέκυψε μια νέα πιο αισιόδοξη αντίληψη για την ανάπτυξη

Δίνεται έμφαση στην ανθρώπινη ανάπτυξη που περιλαμβάνει την παιδεία την υγεία και την κοινωνική ασφάλεια Είναι σημαντική η συγκέντρωση στα θεμέλια


13


της καινοτομίας και της ανάπτυξης δεξιοτήτων και δικτύωσης Φυσικά το μέλλον είναι αβέβαιο Οι τρέχουσες θετικές τάσεις θα επεκτείνουν

τις αγορές παρέχοντας καλές θέσεις σε άτομα με δεξιότητες και γνώσεις παραγκωνίζοντας τις μη αποτελεσματικές δομές Οι αρνητικές δυνάμεις της οικονομίας πάνω στη βιομηχανία θα επιφέρει περιοδικές κρίσεις θα προάγει την ανισότητα και την απληστία που καταστρέφουν την κοινωνία και την εμπιστοσύνη Η υπερκατανάλωση και η επίδειξη οδηγεί σε καταστροφή του περιβάλλοντος και πολιτιστική έκπτωση Ωστόσο με κάποιες στρατηγικές που θα τροποποιήσουν αυτές τις τάσεις

υπάρχει η ελπίδα για κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη μέσω διεθνών εθνικών και τοπικών δικτύων Είναι άκρως απαραίτητο οι κυβερνήσεις και οι εταιρίες να αναγνωρίσουν ότι οι άνθρωποι χρειάζονται πόρους προκειμένου να αναπτύξουν δεξιότητες και να προσαρμόσουν τον τρόπο ζωής τους Απαιτείται απομάκρυνση από τη φιλοσοφία της ελεύθερης αγοράς καθώς είναι σημαντική η διαθεσιμότητα των πόρων και η εμπιστοσύνη που βρίσκεται σε ιστορικά χαμηλά Οι διαφορετικές θρησκείες και εθνικότητες πρέπει να πλησιάσουν και laquoη

Δυτική πολιτιστική κληρονομιά πρέπει να ελαττώσει το σύμπλεγμα ανωτερότητάς της και να προσπαθήσει να κατανοήσει τις άλλες πεποιθήσειςraquo Υπάρχει ανάγκη για την ενίσχυση των επενδύσεων της κυβέρνησης για την

παιδεία την υγεία τις υποδομές και τις επικοινωνίες τα οποία τείνουν να συγκεντρώνονται στις ιδιωτικές δαπάνες και με αυτό τον τρόπο θα ενισχυθεί η ρευστότητα του συστήματος Η εμπειρία των χρηματοπιστωτικών και οικονομικών κρίσεων των δεκαετιών

του 1990-2000 στις προηγμένες αλλά και τις αναπτυσσόμενες χώρες μας διδάσκει για τα προβλήματα της απληστίας των εταιρειών και την ανεπαρκή προσοχή που δίνεται στην επιχειρηματική ηθική και την εμπιστοσύνη Χρειάζεται μια πιο αποτελεσματική εταιρική διακυβέρνηση αλλαγές των λογιστικών και ελεγκτικών πρακτικών και τελικά μια πραγματική παγκόσμια κεντρική τράπεζα Είναι πιθανόν ότι χρειαζόμαστε έναν μεγάλο διεθνή οργανισμό για τη

διαχείριση των πολιτικών προστασίας του περιβάλλοντος παράλληλα με τις διεθνείς και τοπικές συμφωνίες και μια εκπαιδευτική διαδικασία η οποία θα παρέχει την δυνατότητα στους πολίτες να κατανοούν και να ενεργούν βάσει της επιστημονικής τεκμηρίωσης Μπορεί αυτές οι αλλαγές να είναι δύσκολες αλλά μέσω της συγκράτησης των

άκρων του παγκόσμιου καπιταλισμού και του νεοφιλελευθερισμού θα μειωθεί η αβεβαιότητα και η αστάθεια Ενίσχυση της δημοκρατίας και ένα υψηλότερο επίπεδο συμμετοχής των πολιτών στην κοινωνική και οικονομική ζωή θα προάγει μια πιο δίκαιη και ανθρώπινη ύπαρξη ενώ επιτρέπει αποτελεσματικές κοινωνικές πολιτικές και οικονομικές καινοτομίες


13


Κεφάλαιο 1o

Μια παγκόσμια οικονομία ένας πολυκεντρικός κόσμος ή ένα σύστημα από έθνη-κράτη

-Wil Hout

Ερμηνείες της παγκόσμιας τάξης Μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία είναι μια ξεχωριστή ιδανική μορφή

οικονομίας διαφέρει από εκείνη της διεθνούς οικονομίας και μπορεί να αναπτυχθεί σε αντίθεση με αυτήν Σε ένα τέτοιο παγκόσμιο σύστημα διακριτές εθνικές οικονομίες εντάσσονται και αναδιαρθρώνονται στο σύστημα των διεθνών διεργασιών και συναλλαγών Η διεθνής οικονομία αντίθετα είναι εκείνη στην οποία οι διαδικασίες που καθορίζονται στο επίπεδο των εθνικών οικονομιών εξακολουθούν να κυριαρχούν και διεθνή φαινόμενα είναι τα αποτελέσματα που προκύπτουν από τις ξεχωριστές και διαφορετικές επιδόσεις των εθνικών οικονομιών Η διεθνής οικονομία αποτελεί σύνολο των εθνικά εγκαθιδρυμένων λειτουργιών Μια παγκόσμια οικονομία Διαφορετικές προσεγγίσεις έχουν προταθεί για να μελετήσουν την έκταση στην

οποία οι οικονομικές σχέσεις έχουν ληφθεί σε ένα πραγματικά παγκόσμιο χαρακτήρα η πλειοψηφία των οποίων περιλαμβάνει στοιχεία σχετικά με το διεθνές εμπόριο και τις χρηματοοικονομικές ροές Εμπόριο Οικονομολόγοι παρουσιάζουν μια ιστορική σύγκριση του επιπέδου της

ολοκλήρωσης του διεθνούς συστήματος με βάση τα στοιχεία του εμπορικού ισοζυγίου επιλεγμένων χωρών Η ανάλυσή τους αποκαλύπτει ότι το άνοιγμα των χωρών αυτών στο εμπόριο στο τέλος του εικοστού αιώνα ήταν στο ίδιο επίπεδο με την κατάσταση στις αρχές του εικοστού αιώνα Εντούτοις υποστηρίζεται ότι υπήρξε πράγματι μια αύξηση της παγκόσμιας

ολοκλήρωσης κατά το δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα αλλά η αύξηση αυτή δεν αποτελεί ένα εντελώς διαφορετικό στάδιο στην ανάπτυξη του παγκόσμιου συστήματος Η παγκόσμια ολοκλήρωση όπως μετράται με τα δεδομένα της απελευθέρωσης του εμπορίου έχει φτάσει σε πρωτοφανή υψηλά επίπεδα αλλά το επίπεδο αυτό δεν σημαίνει ότι αποκλίνει σημαντικά από τη μακροπρόθεσμη τάση της παγκοσμιοποίησης που έχει την απαρχή της στις αρχές του δεκάτου-ενάτου αιώνα


13


Χρηματοοικονομικές ροές Ο απλός τρόπος με τον οποίο τα στοιχεία για το εμπόριο μπορεί να

χρησιμοποιηθούν για τη μέτρηση της έκτασης της παγκοσμιοποίησης του εμπορίου δεν είναι διαθέσιμος κατά τον ίδιο τρόπο για τη διεθνή οικονομία Υπάρχει ένας πλούτος διαφόρων διεθνών χρηματοπιστωτικών αγορών και πολλοί τύποι συναλλαγών όπως το εμπόριο συναλλάγματος το εμπόριο σε ομόλογα οι άμεσες επενδύσεις και επενδύσεις χαρτοφυλακίου καθώς και οι συναλλαγές χρηματοπιστωτικών παραγώγων Διαφορετικοί δείκτες αντικατοπτρίζουν την τεράστια αύξηση των συναλλαγών στις διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές όπως είναι ο υπερδιπλασιασμός του εμπορίου διεθνών χρεογράφων από το 1993 έως το 1999 η αύξηση των αντληθέντων κεφαλαίων μέσω διεθνών ομολόγων κά Συνοπτικά Η σύγχρονη πολιτικο-οικονομική τάξη είναι τουλάχιστον εν μέρει

παγκοσμιοποιημένη Σημαντικές διεθνείς χρηματοοικονομικές ροές δείχνουν ότι το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα δείχνει σαφή σημάδια της παγκοσμιοποίησης Επίσης το εμπόριο έχει γίνει όλο και πιο παγκόσμιο και στο τέλος του εικοστού αιώνα φαίνεται να έχει φτάσει στο υψηλότερο επίπεδο όλων των εποχών όταν εκφράζεται σε όρους του παγκόσμιου ΑΕΠ Ταυτόχρονα όμως φαίνεται ότι η ανάπτυξη του εμπορίου είναι η συνέχιση μιας μακράς διαδικασίας η οποία πηγαίνει πίσω τουλάχιστον στην αρχή αυτού του αιώνα Πολυκεντρικός κόσμος Αρκετοί συγγραφείς έχουν υποστηρίξει ότι δεν αρκεί να επικεντρωθούμε σε

καθαρά παγκόσμιες τάσεις προκειμένου να εξαχθούν συμπεράσματα σχετικά με τη δομή της πολιτικο-οικονομική τάξη Μπορεί να υποστηριχθεί ότι η παγκοσμιοποίηση είναι ασύμμετρη και άνιση Για να μελετήσουμε τις παγκόσμιες αλληλεπιδράσεις είναι αναγκαίο να επικεντρωθούμε στους παράγοντες αλλά και στη φύση των συναλλαγών που λαμβάνουν χώρα στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης Παράγοντες Οι οικονομικές συναλλαγές δεν είναι ομοιόμορφα κατανεμημένες σε όλο τον

κόσμο αντιθέτως πραγματοποιούνται κυρίως μεταξύ των βιομηχανικών χωρών (ο πυρήνας του συστήματος) στις οποίες χώρες διακρίνονται διάφορα σύνολα δυναμικότητας Οι τρεις περιφέρειες που ξεχωρίζουν όσον αφορά το μερίδιό τους στην αγορά είναι η Βόρεια Αμερική η Δυτική Ευρώπη και η Ασία Οι παραπάνω χώρες χαρακτηρίζονται από υψηλά ποσοστά εξαγωγών αλλά και ενδοπεριφερειακών συναλλαγών Απrsquo την άλλη μεριά χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος όπως της Αφρικής της Λατινικής Αμερικής της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης συμπεριλαμβανομένης και της Κοινοπολιτείας Ανεξάρτητων Κρατών φαίνεται να είναι εξωστρεφείς


13


H ισορροπία του παγκόσμιου εμπορίου εξακολουθεί να είναι έντονα προκατειλημμένη προς τις βιομηχανικές χώρες όπως οι περισσότερες από τις εξαγωγές των αναπτυσσόμενων χωρών συνεχίζουν να είναι προσανατολισμένες προς τη Βόρεια Αμερική τη Δυτική Ευρώπη και την Ιαπωνία Η ανάπτυξη του παγκόσμιου εμπορίου που πραγματοποιήθηκε προς το τέλος του εικοστού αιώνα δεν έχει οδηγήσει σε σημαντική αύξηση του εμπορίου στον αναπτυσσόμενο κόσμο Το γεγονός ότι οι περισσότερες αναπτυσσόμενες χώρες τείνουν να παράγουν πανομοιότυπα προϊόντα αποτελεί τροχοπέδη των προσπαθειών των χωρών αυτών να διαφοροποιήσουν την εξαγωγική τους βάση μακριά από το βιομηχανοποιημένο κόσμο Η φύση των συναλλαγών Εκτός από την διαφοροποίηση μεταξύ των διαφόρων συνόλων παραγόντων

στην παγκόσμια πολιτική οικονομία η φύση των συναλλαγών διαφέρει ανάλογα με τη θέση των χωρών στο παγκόσμιο σύστημα (πυρήνα ημιπεριφέρεια περιφέρεια) Η ιεραρχία πυρήνα-περιφέρειας νοείται καλύτερα κάνοντας μια διαφοροποίηση βάσει της σχετικής έντασης κεφαλαίου της παραγωγής ΈΈτσι βλέπουμε ότι στις βιομηχανικές χώρες η παραγωγή προϊόντων υψηλού κεφαλαίου είναι διαδεδομένη η περιφέρεια κλίνει προς παραγωγή υψηλής εργασίας και η ημιπεριφέρεια χαρακτηρίζεται από ένα συνδυασμό των δυο παραγόντων Συνοπτικά Η σύγχρονη παγκόσμια πολιτικο-οικονομική τάξη εξακολουθεί να κυριαρχείται

σχεδόν εξ ολοκλήρου από το βιομηχανοποιημένο πυρήνα Στο βαθμό που είναι χρήσιμο για να χαρακτηρίσουμε την τρέχουσα πολιτικο-οικονομική τάξη πολυκεντρική είναι σαφές ότι αυτή η τάξη εξακολουθεί να οργανώνεται κατά μήκος των γραμμών της ιεραρχίας κέντρου-περιφέρειας-ημιπεριφέρειας Σε σημαντικό βαθμό το εμπόριο παραμένει συγκεντρωμένο στην τριάδα της Δυτικής Ευρώπης της Βόρειας Αμερικής και της Ιαπωνίας (Ανατολική Ασία) και αυτό οφείλετε σε ένα βαθμό από την αδυναμία μεγάλου μέρους του αναπτυσσόμενου κόσμου να εξαρτάται από τα πρωτογενή προϊόντα των χωρών του ldquoπυρήναrdquo ΈΈνα σύστημα εθνών-κρατών Ο ρόλος του κράτους στην παγκόσμια πολιτική οικονομία είναι ένα σημαντικό

ζήτημα διαφωνίας μεταξύ των αναλυτών Ειδικότερα η υποτιθέμενη τάση προς την παγκοσμιοποίηση έχει οδηγήσει πολλούς να μιλούν για μια laquoνέα εποχή της άρνησης του κράτουςraquo δηλαδή laquoμείωση ή μετατόπιση των κρατών ως φορέων εξουσίας στην εγχώρια και διεθνή σκηνή raquo (Linda Weiss (1998 2 3)) Οι μελετητές που έχουν υιοθετήσει μια προοπτική παγκόσμιου συστήματος

τονίζουν ότι το καπιταλιστικό σύστημα και τα κράτη δεν θα πρέπει να θεωρηθούν ως ξεχωριστές οντότητες αλλά ότι η σχέση μεταξύ αυτών θα πρέπει να μελετηθεί αφού το κράτος και ο ρόλος των χωρών του παγκόσμιου συστήματος σχετίζονται Μια συνηθισμένη μέτρηση που χρησιμοποιείται για να τονιστεί αυτή η συσχέτιση


13


είναι ο λόγος των κρατικών εσόδων (φόροι και άλλα έσοδα) προς το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν Φαίνεται ότι η δύναμη του κράτους ποικίλλει ανάλογα με τη θέση που

καταλαμβάνουν οι χώρες στον παγκόσμιο σύστημα Στις χώρες του ευρωπαϊκού πυρήνα (χώρες υψηλού εισoδήματος) η εξαγωγική ικανότητα του κράτους φαίνεται να είναι σημαντικά υψηλότερη από των χωρών της περιφέρειας (χαμηλό εισόδημα) και της ημιπεριφέρειας (μεσαίου εισοδήματος) Η διαφορά μεταξύ του πυρήνα και της ημιπεριφέρειας γίνεται ιδιαίτερα σαφής από το 1990 Επιπλέον οι χώρες του πυρήνα έχουν περισσότερα μέσα στη διάθεσή τους ώστε

να εκδηλώνονται οικονομικά ή στρατιωτικά στη διεθνή σκηνή από τις χώρες της ημιπεριφέρειας και στην περιφέρειας Η μεγαλύτερη εξαγωγική ικανότητα των κρατών του πυρήνα και σε μικρότερο βαθμό της ημιπεριφέρειας παρέχει στα κράτη αυτά μεγαλύτερο περιθώριο ελιγμών εσωτερικά επειδή έχουν σχετικά καλύτερη πρόσβαση στους πόρους Ακόμα και το επίπεδο της κυβερνητικής αποτελεσματικότητας εξαρτάται από

τη θέση των χωρών στο παγκόσμιο σύστημα Οι χώρες του πυρήνα τείνουν να είναι πολύ πιο αποτελεσματικές σε αντίθεση με τις χώρες της περιφέρειας ΈΈτσι οι κυβερνήσεις των χωρών του πυρήνα έχουν περισσότερες ευκαιρίες να θεσπίσουν και να εφαρμόσουν επιτυχείς πολιτικές

Συνοπτικά

ΌΌσο η σύγχρονη παγκόσμια πολιτική οικονομία φαίνεται να υπόκειται στις δυνάμεις της παγκοσμιοποίησης - σε σχέση με το εμπόριο και ιδίως την διεθνή χρηματοδότηση - αποδεικνύεται επίσης να είναι ένα σύστημα όπου τα κράτη συνεχίζουν να λαμβάνουν ένα σημαντικό ρόλο Η κρατική δύναμη και η αποτελεσματικότητα της κυβέρνησης εξαρτώνται από την θέση της χώρας στο παγκόσμιο σύστημα Η διαφοροποίηση στη δύναμη και στην αποτελεσματικότητα του κράτους δεν σημαίνει ότι ο οικονομικός ρόλος του κράτους μειώνεται καθώς οι χώρες καταλαμβάνουν μικρότερη θέση στην παγκόσμια ιεραρχία Αντιθέτως τα κράτη στο παγκόσμιο σύστημα φαίνεται να παίζουν σημαντικό ρόλο ως ρυθμιστικοί παράγοντες κατά τις επιρροές που προέρχονται από την παγκόσμια πολιτική οικονομία


13


Κεφάλαιο 2o

Ο πλούτος και η ευημερία των Εθνών των ηπείρων και των επιχειρήσεων

- Phillip Anthony OrsquoHara

Εισαγωγή

Ο Adam Smith στο έργο του laquoο Πλούτος των Εθνώνraquo (The Wealth of Nations-1788) συμβάλλει σημαντικά στην πολιτική οικονομία δίνοντάς μας μια τόσο βαθιά δήλωση της φύσης αυτής της επιστήμης καθώς και ορισμένες επιβλητικές γνώσεις σχετικά με την πηγή και τον αντίκτυπο της παραγωγής πλούτου Οι κύριοι στόχοι της πολιτικής οικονομίας σύμφωνα με τον Smith είναι laquoνα παρέχει μια αφθονία εσόδων ή διαβίωσης για τους ανθρώπους ή πιο σωστά να τους κάνει ικανούς να παρέχουν τέτοια έσοδα ή διαβίωση για τους εαυτούς τουςraquo όπως και laquoο εφοδιασμός ενός κράτους με επαρκή έσοδα για τις δημόσιες υπηρεσίεςraquo Τα παραπάνω αποβλέπουν στο να εμπλουτίσουν τους ανθρώπους και το κυρίαρχοraquo (Smith 1788 Βιβλίο IV 1 332) Επιπλέον στο έργο του ο Adam Smith δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στην θέση της ηθικής στην πολιτική οικονομία καθώς δύναται να επηρεάσει αρνητικά την υγεία των θεσμικών οργάνων όπως και την παραγωγή υλικού Ο Thomas Donaldson (2001) υποστηρίζει στο έργο του laquoΟ Ηθικός Πλούτος των

Εθνώνraquo ότι υπάρχει κατάλληλo ηθικό υπόβαθρο πάνω στο οποίο είναι αναγκαίο να στηριχθούν οι κρίσεις και οι δράσεις για τη λειτουργία οποιουδήποτε συστήματος όπως ενός συστήματος επιχειρήσεων και παραγωγής υλικού Χωρίς αυτό δεν μπορεί να υπάρξει ευημερία Φαίνεται να είναι της μόδας στις μέρες μας από τις επιχειρήσεις και την

ανάπτυξη μελετών έως τις κοινωνικές επιστήμες γενικότερα να φανεί ο πλούτος στις πολλές διαστάσεις του Η ευτυχία η ποιότητα της ζωής και η αειφορία του περιβάλλοντος μπορεί να θεωρηθούν ότι είναι αρκετά κρίσιμα για την μακροπρόθεσμη παραγωγή και αναπαραγωγή της υλικής ζωής Πράγματι όσο περισσότερο προχωρήσουμε σε μια οικονομία υπηρεσιών ένα μεταμοντέρνο κόσμο μια συμβιωτική πραγματικότητα τόσο λιγότερο υλιστική γίνεται η μορφή του πλούτου Στο κεφάλαιο αυτό θα επιχειρηθεί να γίνει ένας απολογισμός του

νεοφιλελευθερισμού και της laquoσύγχρονης παγκοσμιοποίησηςraquo στο που ο κόσμος οδεύει και σε ποιες συνθήκες ζουν οι άνθρωποι σε διαφορετικές περιοχές των εθνών και των ηπείρων Επίσης θα αξιολογήσουμε τις διαφορετικές δομές της εξουσίας που λειτουργούν στον κόσμο Στην ουσία το κεφάλαιο αυτό προσπαθεί να εξετάσει τα υλικά και άυλα θεμέλια του πλούτου και εισοδήματος στην παγκόσμια πολιτική οικονομία Εξετάζουμε όχι μόνο τα έθνη αλλά και τις ηπείρους και τις εταιρείες 13


13


ldquoLong wavesrdquo ΑΕΠ και τεχνολογία Μια μεγάλη ποικιλία από βιβλία και άρθρα φιλοδοξούν να ερευνήσουν τον

πλούτο των εθνών Ο Malcolm Caldwell (1977) στο έργο του laquoΟ Πλούτος Μερικών Εθνώνraquo αναφέρεται στην πεποίθησή του ότι από τους κανόνες του διεθνούς εμπορίου και της οικονομίας επωφελούνται ορισμένοι εις βάρος άλλων με αποτέλεσμα την απόκλιση όπως για παράδειγμα μεταξύ Δύσης και των υπανάπτυκτων εθνών της Αφρικής της Λατινικής Αμερικής και μέρη της Ασίας Ο Andre Gunder Frank επινοητής του όρου ανάπτυξη της υπανάπτυξης

αναφέρει μεταξύ άλλων ότι η έννοια του πλούτου και της φτώχειας συνδέονται άρρηκτα δηλαδή ότι ο πλούτος κάποιων κρατών μπορεί να δημιουργηθεί μέσω της φτώχειας των άλλων και ότι η διαδικασία αυτή είναι κυκλική και συσσωρευτική Ο Samir Amin τόνισε τη διαδικασία της άνισης ανάπτυξης μέσω της συσσώρευσης σε παγκόσμια κλίμακα Ο Immanuel Wallerstein ανέπτυξε την έννοια της ανάλυσης του παγκόσμιου συστήματος παγκόσμιο σύστημα που βλέπουμε σε δράση για εκατοντάδες χρόνια με εξέχουσες περιόδους αυτές του ιμπεριαλισμού (1870-1910 ) και πιο πρόσφατα κατά τη φάση του νεοφιλελευθερισμού ( 1980-2000 ) Αυτά σχετίζονται με τις έννοιες του Κέντρου-πυρήνα περιφέρειας και ημιπεριφέρειας στις οποίες οι σχέσεις εξουσίας που έχουν εγκαθιδρυθεί μεταξύ των εθνών των περιοχών και των πόλεων καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό το σχετικό πλούτο των συγκεκριμένων λαών και πολιτισμών Για πολλά χρόνια είχε αναπτυχθεί ο μύθος ότι η ανάπτυξη προέκυψε στη Δύση

και ότι η δυτική επιστήμη και τεχνολογία έθεσε τις βάσεις για το πρώτο πραγματικό παγκόσμιο σύστημα μέσα από μια έκρηξη στο εισόδημα το εμπόριο και τον πλούτο κατά το 1700-1800 Στην πραγματικότητα και σύμφωνα με τα ιστορικά δεδομένα είναι πλέον γνωστό ότι η ανάπτυξη ξεκίνησε από την Αφρική και την Ασία εκατοντάδες χρόνια νωρίτερα Αυτό επιβεβαιώνεται και από την στιγμή που εμφανίζονται τα πρώτα αριθμητικά στοιχεία μας για το ΑΕΠ όπου φαίνεται ότι το οικονομικό κέντρο του κόσμου συνέχισε να είναι η Ασία ακολουθούμενη από την Αφρική και την Ευρώπη στη συνέχεια Η κυριαρχία της Ασίας συνεχίστηκε μέχρι τον δέκατο όγδοο αιώνα όπου τα

σκήπτρα πήρε η Βρετανία(1840-1870) μέσα από την αντιπαλότητα των Εθνών (1880-1930) ενώ ακολούθησε η χρυσή εποχή της ηγεμονίας των ΗΠΑ(1940-1960) και μετά από μια περίοδο μη ηγεμονίας κάποιου έθνους περάσαμε σε μία ανανέωση της κυριαρχίας των ΗΠΑ από το 1990 και έπειτα Η κυριαρχία της Δύσης όμως φαίνεται παροδική και όλα τα δεδομένα δείχνουν ότι μέσα στα επόμενα 50 χρόνια τα σκήπτρα θα παραλάβει εκ νέου η Ασία Μεγάλο κύμα ανάκαμψης βιώθηκε από τη Δύση την Ιαπωνία και την

Ανατολική Ευρώπη κατά την περίοδο 1950-1973 Αλλά στο κύμα ύφεσης που ακολούθησε από το 1970 έως το 1990 η Δύση η Ιαπωνία το ανατολικό μπλοκ και το μεγαλύτερο μέρος του υπόλοιπου κόσμου υπέστη μείωση των ρυθμών ανάπτυξης ενώ η μόνη θετική δυναμική ήταν η αυξημένη ανάπτυξη που σημειώθηκε στην Ανατολική και Νοτιοανατολική Ασία Ως εκ τούτου το μακρύ κύμα της ανάπτυξης του δεύτερου μισού του εικοστού αιώνα είναι ιδιαίτερα


13


σημαντικό και αποτελεί την επανεμφάνιση της Ασίας μετά από 100-150 χρόνια Η άνοδος της Δύσης δεν διήρκεσε πολύ σε σύγκριση με την μακρά περίοδο της Ασιατικής κυριαρχίας του παρελθόντος αλλά και αυτής που έπεται Μια σφαιρική αντίληψη του εισοδήματος και του πλούτου των εθνών έχει

αναπτυχθεί από τον Angus Maddison (1995) στο έργο του laquoExplaining the Economic Performance of Nationsraquo ο οποίος ακολουθεί το πνεύμα της αρχικής ανάλυσης του Smith Η άποψή του για το εισόδημα και τον πλούτο των εθνών και των περιφερειών είναι ρεαλιστικό θεσμικό και πραγματιστικό Κεντρική του θεωρία η σημασία των θεσμικών και τεχνικών παραγόντων Η ίδρυση του πλούτου των εθνών λέγεται ότι είναι το θεσμικό περιβάλλον όπως είναι η επικρατούσα κουλτούρα και οι κανόνες και τα έθιμα που άπτονται της οικονομίας Για παράδειγμα η άνοδος της Δύσης από τη δεκαετία του 1600 λέγεται ότι σχετίζεται με την laquoαύξηση του επιστημονικού ήθουςraquo με τον ευνουχισμό των φεουδαρχικών περιορισμών και την εμφάνιση των εθνικών κρατών και των δημοκρατικών κυβερνήσεων Οι τεχνικοί όροι που ενίσχυσαν την ανάπτυξη είναι η εξέλιξη της τεχνολογίας της εκπαίδευσης και των δεξιοτήτων οι διαρθρωτικές αλλαγές και το εξωτερικό εμπόριο Ο δεσμός μεταξύ των θεσμικών και τεχνικών παραγόντων είναι εκείνει που επέτρεψαν στον δυτικό κόσμο και σε εκείνους που ακολούθησαν να προχωρήσουν κατά μήκος της σκάλας του κατά κεφαλήν ΑΕΠ Ωστόσο δεν είναι μόνο οι ήπειροι οι περιφέρειες και τα έθνη που έχουν αυξήσει

τα εισοδήματά τους αλλά και ιδρύματα όπως οι επιχειρήσεις Αν υπήρχαν αγορές με μοναδική μορφή οικονομικής οργάνωσης δεν θα υπήρχε ανάγκη για εταιρικά συστήματα Η φιλοσοφία της ελεύθερης αγοράς είναι ατελής για πολλούς λόγους με τον πιο προφανή ότι η οργάνωση και ο πλούτος πρέπει να είναι ενσωματωμένα σε σύνθετα συστήματα παραγωγής και διανομής και όχι απλώς να πωλούνται σε ανοικτές αγορές Τις πιο επιτυχημένες οικονομικές μορφές έχουν αμερικανικές ευρωπαϊκές και ιαπωνικές πολυεθνικές εταιρείες στους τομείς του πετρελαίου την κατασκευή και υψηλής τεχνολογίας Πολλές πολυεθνικές παρουσιάζουν μεγαλύτερα εισοδήματα ακόμα και από τα

ΑΕΠ ολόκληρων χωρών όπως για παράδειγμα η General Motors που έχει μεγαλύτερη αξία πωλήσεων από το ΑΕΠ σχεδόν όλων των εθνών της Λατινικής Αμερικής και της Αφρικής Σαφώς η εταιρική μορφή της παραγωγής και της διανομής ήταν η μεγάλη επιτυχία του καπιταλισμού που είναι κρίσιμης σημασίας για τις τεχνολογικές εξελίξεις και την παγκόσμια κυριαρχία Επηρεασμένοι από την κλασική παράδοση είναι εκείνοι που επισημαίνουν την

ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας ως την κύρια αιτία για τη δημιουργία πλούτου Ο Nathan Rosenberg (1992) στην ldquoΤεχνολογία και ο Πλούτος των Εθνώνrdquo (Technology and the Wealth of Nations) υποστηρίζει ότι είναι η ικανότητα των εταιρειών των εθνών και των λαών να αναπτύσσουν την γνώση και στην συνέχεια η εμπορευματοποίησή της που τους φέρνει στην αιχμή της ανάπτυξης Ο Joseph Schumpeter (1911) έδωσε βάρος στη σημασία του laquoνα κάνεις τα πράγματα με διαφορετικό τρόπο στην οικονομική ζωήraquo ώστε να οδηγηθείς στην υπεραξία και την ανάπτυξη Γι αυτόν η ανάπτυξη γίνεται μέσω της εφαρμογής νέων μεθόδων προϊόντων πρώτων υλών των μορφών οργάνωσης και των αγορών Η αδυναμία για την προώθηση της καινοτομίας λέγεται ότι είναι η βασική αιτία της φτώχειας και της υπανάπτυξης Ο David Landes (1998) υποστηρίζει ότι το πολιτισμικό σύστημα των πρακτικών και των θεσμών είναι ο κύριος καθοριστικός παράγοντας του τεχνολογικού πλούτου των εθνών


13


Τα τελευταία χρόνια επιστήμονες όπως ο Meghnad Desai(2002) έχουν προσπαθήσει να αναπτύξουν διεθνείς δείκτες καινοτόμων δραστηριοτήτων ΈΈνας τέτοιος δείκτης είναι ο TAI (Technology Achievement Index) ο οποίος αξιολογεί την συγκριτική απόδοση των εθνών στους τομείς της laquoδημιουργίας τεχνολογίαςraquo laquoδιάχυσης της πρόσφατης καινοτομίαςraquo laquoδιάχυσης των παλαιών καινοτομιώνraquo και των laquoανθρωπίνων δεξιοτήτωνraquo Ηγέτες στην τεχνολογία από άποψη ηπείρων είναι η Δυτική Ευρώπη η Ασία η Βόρεια Αμερική και Ωκεανία Αντίθετα στο κάτω άκρο βρίσκεται η Ανατολική Ευρώπη η Λατινική Αμερική και η Αφρική

Το κοινωνικό κεφάλαιο η ποιότητα ζωής και το περιβάλλον Εστιάζοντας στα παραδοσιακά στοιχεία για το ΑΕΠ και στις επιχειρήσεις

μπορεί να δούμε μια διαφορετική εικόνα του πλούτου και του εισοδήματος Αν υπολογίζουμε μόνο το αποτέλεσμα της αγοράς είναι παραπλανητικό από την άποψη του συνολικού εισοδήματος ή του πλούτου των εθνών και των περιφερειών Με αυτόν τον τρόπο επικεντρωνόμαστε σε υλικές μορφές του πλούτου και υποτιμούμε άλλες μορφές του όπως η γλώσσα και τα ήθη Ο μελετητής της Παγκόσμιας Τράπεζας Ismail Serageldin (1996) στο έργο του

laquoSustainability and the Wealth of Nationsraquo (Αειφορία και Πλούτος των Εθνών) ανέπτυξε ένα πολύ ευρύ ορισμό του laquoπλούτουraquo στην εξήγηση των μοντέλων αποκλίνουσας ανάπτυξης σε όλο τον κόσμο Πρόσφατα οι επιστήμονες έχουν χρησιμοποιήσει τον όρο laquoκεφάλαιοraquo παρά τον πλούτο για το απόθεμα των διαρκών πόρων που παρέχουν μια ροή των υπηρεσιών μέσα στο χρόνο Οι οικονομολόγοι επικεντρώνονται συνήθως σε διαρκή πάγιο κεφάλαιο όπως είναι το απόθεμα μηχανημάτων αποθηκών και τα αποθέματα Ο όρος ανθρώπινο κεφάλαιο κατέστη θεσμός όντας το απόθεμα των γνώσεων

που είναι ενσωματωμένο σε άτομα που μπορούν να ενισχύσουν την παραγωγικότητα και την καινοτομία Φυσικό κεφάλαιο έχει καταλήξει να σημαίνει το απόθεμα των βιοφυσικών πόρων όπως η γη οι πρώτες ύλες το νερό και οι εγκαταστάσεις ζωικών ειδών που μπορεί να παρέχουν μια ροή των υπηρεσιών μέσα στο χρόνο Το κοινωνικό κεφάλαιο είναι το απόθεμα εμπιστοσύνης και σύνδεσης που χαρακτηρίζεται από ομάδες και κοινότητες που μπορεί να ενισχύσει την επικοινωνία και την κοινωνικότητα Για να κατανοηθεί η μακροχρόνια κοινωνικοοικονομική απόδοση θα πρέπει να εξετάσει κανείς τις παραπάνω μορφές κεφαλαίου και τις σχέσεις μεταξύ τους Οι ανθρώπινοι πόροι είναι μακράν η πιο σημαντική μορφή του πλούτου στον

κόσμο και περιλαμβάνει τις δύο κύριες μορφές του το κοινωνικό και ανθρώπινο κεφάλαιο Ηγέτες σε αυτόν τον τομέα είναι η Βόρεια Αμερική ο ΟΟΣΑ Ειρηνικού και η Δυτική Ευρώπη Τώρα που η ευρύτερη κατανόηση αναδύεται βλέπουμε ότι είναι η εμπιστοσύνη το συνεταιρίζεσθαι η επικοινωνία οι δεξιότητες και οι γνώσεις που αποτελούν τους σημαντικότερους παράγοντες για την ανάπτυξη Μερικές μελέτες έχουν δείξει ότι η πιο σημαντική πτυχή του κοινωνικού

κεφαλαίου είναι η εμπιστοσύνη το να είσαι σε θέση να εμπιστεύεσαι ότι οι άνθρωποι θα κάνουν αυτό που λένε ότι θα κάνουν ότι δεν θα εκμεταλλευτούν την


13


καλή σας θέληση και ότι θα έχουν κάποια συμπάθεια για τις προοπτικές και τα προβλήματά σας Η εμπιστοσύνη αποτελεί βάση για την επενδυτική δραστηριότητα ωστόσο μελέτες δείχνουν ότι αυτός ο παράγοντας έχει μειωθεί αισθητά ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια Για την μελέτη των παραγόντων που επηρεάζουν την παγκόσμια ευημερία

πολλοί μελετητές έχουν εξετάσει τα όρια του ΑΕΠ ως δείκτη του βιοτικού επιπέδου Συμπληρωματικοί δείκτες του πλούτου επιδιώκουν να εξετάσουν τις κοινωνικές διαστάσεις με περισσότερες λεπτομέρειες άλλοι επικεντρώνονται στο περιβάλλον ενώ άλλοι συγχωνεύουν όλους τους σημαντικούς παράγοντες μαζί Στο κοινωνικό πεδίο ο Δείκτης του Πλούτου των Εθνών και ο Δείκτης της

Ανθρώπινης Ανάπτυξης (ΔΑΑ) προσπαθούν από κοινού για την ανάπτυξη ενός κοινωνικοοικονομικού δείκτη του βιοτικού επιπέδου Ο ΔΑΑ είναι ένας σύνθετος δείκτης του κατά κεφαλήν ΑΕΠ του προσδόκιμου ζωής και της εκπαίδευσης με συμπληρωματικούς δείκτες για την ισότητα των φύλων των τοπικών ιδιομορφιών και της ποιότητας του περιβάλλοντος ΈΈρευνες δείχνουν ότι υπάρχει αύξηση σου ΔΑΑ την τελευταία δεκαετία στην

Ασία με εξαίρεση την Ιαπωνία στην Ανατολική Ευρώπη και σε κάποιες άλλες κοινωνικά δημοκρατικές χώρες Πολλές χώρες παρουσιάζουν μεγαλύτερο ΔΑΑ από κατά κεφαλήν ΑΕΠ όπως η Πολωνία και η Ελλάδα άλλες χαμηλότερο ΔΑΑ όπως το Λουξεμβούργο και το Χονγκ Κονγκ Υπάρχουν και χώρες που παρουσιάζουν μείωση του ΔΑΑ όπως η Ιαπωνία και η Ισπανία Χώρες της Λατινικής Αμερικής και της υποσαχάριας Αφρικής παρουσιάζουν απελπιστικά χαμηλό ΔΑΑ ΆΆλλοι προσπάθησαν να δουν την καλή διαβίωση σε όρους laquoποιότητας της

ζωήςraquo (QOL) Η ποιότητα ζωής είναι στενά συνδεδεμένη με την ευημερία η οποία έχει να κάνει με την αντίληψη της laquoικανοποίησης από τη ζωήraquo Ο δείκτης ποιότητας ζωής είναι ένα σύνθετο μέτρο της ποιότητας των εμπειριών της ζωής και του περιβάλλοντος των διαφόρων εθνών λαμβάνοντας υπόψη το κόστος ζωής την οικονομία και τις υποδομές καθώς και τον πολιτισμό την υγεία την ελευθερία και το περιβάλλον ΈΈνας άλλος σημαντικός δείκτης της ευημερίας που περιλαμβάνει

περισσότερους κοινωνικούς οικονομικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες είναι ο δείκτης της βιώσιμης οικονομικής ευημερίας (ISEW) και το Genuine Progress Index (GPI) Και οι δύο έχουν σχεδιαστεί για να προσεγγίζουν τη βιώσιμη ευημερία των πολιτών ενός έθνους από την άποψη των συναλλαγών που ενισχύουν την ανθρώπινη ευημερία Κάποιες μετατροπές έγιναν στο πραγματικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ για πολλά κοινωνικά και περιβαλλοντικά οφέλη και κόστη τα οποία το ΑΕΠ αγνοεί όπως η εργασία των νοικοκυριών των διαφόρων μορφών ρύπανσης ο χρόνος μεταφοράς και το άγχος Ο ρυθμός της ανάπτυξης των περισσότερων εθνών και ηπείρων είχε μειωθεί

από το 1970 έως το 2000 και ο λόγος για αυτό ήταν η πίεση του φόρτου εργασίας το κόστος της ρύπανσης και το άγχος και η αστάθεια που συνδέονται με την κατανομή των οικογενειακών και κοινωνικών σχέσεων Τα αποτελέσματα των τελευταίων ερευνών δείχνουν ότι το τελευταίο μεγάλο

κύμα ανάκαμψης δεν έχει επηρεάσει αρνητικά μόνο την αύξηση του ΑΕΠ στις περισσότερες χώρες και ηπείρους αλλά και τις συνθήκες διαβίωσης Το ΑΕΠ δεν αντικατοπτρίζει την καλή διαβίωση Τέλος φαίνεται ότι η εποχή της παγκοσμιοποίησης και του νεοφιλελευθερισμού έχει ως αποτέλεσμα την επέκταση


13


της παγκόσμιας ανισότητας και την κατάρρευση της οικογένειας κοινότητας (βλ OHara 2004)


13


Κεφάλαιο 3ο

Η άνιση ανάπτυξη η σύγκλιση και οι αλληλεπιδράσεις Βορρά-Νότου

-Amitava Krishna Dutt

Εισαγωγή Στην παγκόσμια οικονομία τα φαινόμενα που κατέχουν εξέχουσα θέση τα

τελευταία χρόνια είναι η μακροχρόνια αύξηση των διεθνών ανισοτήτων και η διαδικασία της παγκοσμιοποίησης Αυτό το κεφάλαιο ασχολείται με το ζήτημα αν αυτά τα δύο φαινόμενα είναι συνδεδεμένα με την έννοια ότι το υψηλό και αυξανόμενο επίπεδο αλληλεπίδρασης μεταξύ των πλούσιων και των φτωχών χωρών ndashοι οποίες αναφέρονται ως Βορράς και Νότος αντιστοιχα- συμβάλλει προς την επιδείνωση των παγκόσμιων ανισοτήτων Οι απόψεις σε αυτό το θέμα διίστανται Αυτό το κεφάλαιο επιχειρεί να

συμβάλει προς μια πιο προσεκτική εξέταση του ζητήματος από μια σύντομη ανασκόπηση για το πώς οι κύριες μορφές αλληλεπίδρασης μεταξύ των πλούσιων και των φτωχών χωρών μπορούν να μειώσουν ή να αυξήσουν τις διαφορές μεταξύ τους

Απόκλιση παγκοσμιοποίηση και άνιση ανάπτυξη

ΈΈρευνες που βασίστηκαν στο ΑΕΠ -ακαθάριστο εγχώριο προιόν- εξέτασαν τις

αλλαγές στο επίπεδο της διεθνούς ανισότητας και έδειξαν ότι το χάσμα μεταξύ πλούσιων και φτωχών χωρών αυξάνεται Οι πλούσιες χώρες γίνονται πλουσιότερες οι φτωχές χώρες φτωχότερες και η απόκλιση μεταξύ τους συνεχώς και αυξάνεται Τα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας φανερώνουν ότι όσο πιο πλούσια είναι μια χώρα τόσο μεγαλύτερο ρυθμό ανάπτυξης έχει (περίοδος 1970-1995) Τα ευρήματα αυτά δείχνουν απόκλιση όμως έχουν αμφισβητηθεί από

ορισμένους αναλυτές οι οποίοι επισημαίνουν ότι αντιμετωπίζοντας κάθε χώρα ως μια παρατήρηση οι περισσότερες μελέτες δεν δίνουν τη δέουσα βαρύτητα στις μεγάλες χώρες χαμηλού εισοδήματος την Κίνα (για την οποία υπάρχει έλλειψη στοιχείων) και την Ινδία που έχει βιώσει σχετικά υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης τα τελευταία χρόνια Υποστηρίζουν ότι η διόρθωση του προβλήματος δίνει το αποτέλεσμα ότι οι φτωχές χώρες ως σύνολο αυξάνονται ταχύτερα από ό τι οι πλούσιες χώρες Πληθώρα μελετών δείχνουν ότι με την παγκοσμιοποίηση αυξήθηκε η διεθνής

οικονομική αλληλεπίδραση Πιο συγκεκριμένα αύξηση παρουσιάζει το παγκόσμιο εμπόριο και οι εισροές από ξένες επενδύσεις Πολυεθνικές εταιρίες διαχειρίζονται το 75 τοις 100 του συνόλου της

βιομηχανικής έρευνας και ανάπτυξης Λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες παρουσιάζουν δραματική αύξηση ξένων εισροών και του ποσοστού των εξαγωγών στον κατασκευαστικό τομέα Η εισροή ξένων κεφαλαίων σε λιγότερο


13


ανεπτυγμένες χώρες δεν πρέπει να μας οδηγήσει σε λάθος συμπεράσματα Οι μετρήσεις αναφέρουν ότι από το σύνολο των ξένων επενδύσεων το 70 παραμένει στην ομάδα των πλούσιων χωρών μόλις 8 λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες απολαμβάνουν ένα 20 των ξένων επενδύσεων και το υπόλοιπο κατανέμεται σε περισσότερες από 100 λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες Ως άνιση ανάπτυξη Βορρά-Νότου ορίζουμε την απόκλιση που προκαλείται από

την οικονομική αλληλεπίδραση των πλούσιων και φτωχών χωρών Ακόμα κι αν δεχτούμε ότι η διεθνής ανισότητα και οικονομική αλληλεπίδραση έχουν αυξηθεί παρά τις επιφυλάξεις που υπάρχουν δεν συνεπάγεται αναγκαστικά ότι η άνιση ανάπτυξη Βορρά-Νότου λαμβάνει χώρα Αυτό συμβαίνει διότι μπορούμε να οδηγηθούμε σε απόκλιση χωρίς καθόλου διεθνή αλληλεπίδραση Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι αν οι πλούσιες χώρες έχουν την τάση να αναπτύσσονται ταχύτερα από ό τι οι φτωχές για εσωτερικούς λόγους μπορεί να συμβεί απόκλιση ακόμη και αν η παγκοσμιοποίηση έχει μια τάση εξισορρόπησης Εμπόριο Βορρά-Νότου

Οι κανονικές νεοκλασικές προσεγγίσεις (Ρικαρδιανό μοντέλο ή HOS) στο διεθνές εμπόριο έχουν ως υποθέσεις τις σταθερές αποδόσεις κλίμακας και τον τέλειο ανταγωνισμό Σύμφωνα με αυτές οι χώρες εξάγουν προϊόντα για την παραγωγή των οποίων διαθέτουν καλύτερη τεχνολογία ή για τα οποία έχουν αφθονία παραγόντων Επιπλέον και οι Βόρειοι και οι Νότιοι κερδίζουν από το εμπόριο κυρίως με την ανακατανομή των παραγωγικών τους πόρων αποτελεσματικότερα κάνοντας χρήση των συγκριτικών τους πλεονεκτημάτων Σύμφωνα με τον Samuelson οι τιμές των ίδιων συντελεστών παραγωγής όπως είναι το ποσοστό των μισθών θα πρέπει να εξισωθούν σε όλες τις χώρες ως αποτέλεσμα της διεθνούς συναλλαγής εμπορευμάτων Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι στην πραγματικότητα άφθονοι παράγοντες μετακινούνται στο εξωτερικό ενσωματωμένοι στα εμπορεύσιμα αγαθά έτσι ώστε να λάβουν υψηλότερες αποδόσεις Οι συνέπειες της θεωρίας του διεθνούς εμπορίου συχνά χρησιμοποιούνται ως απόδειξη των αμοιβαίων επωφελών Βορρά-Νότου και της σύγκλισης Ο Βορράς υποτίθεται ότι είναι άφθονος σε κεφάλαιο και ο Νότος άφθονος σε εργατικό δυναμικό (πιο πρόσφατα αφθονία σε ειδικευμένο ανειδίκευτο εργατικό δυναμικό αντίστοιχα) ΈΈτσι ο Νότος εξάγει εργατικό δυναμικό κερδίζει από το εμπόριο και γεύεται εξίσωση των τιμών των ίδιων συντελεστών παραγωγής με το Βορρά Δεν αναγνωρίζεται συνήθως στις πολιτικές συζητήσεις ότι οι κυρίαρχη θεωρία

του εμπορίου δεν έχει πραγματικά τέτοιες ξεκάθαρες επιπτώσεις Πρώτον η εξίσωση των τιμών των ίδιων συντελεστών παραγωγής προϋποθέτει ότι οι Βόρειοι και οι Νότιοι έχουν τις ίδιες τεχνολογίες και ότι χωρίς αυτή την υπόθεση θα πρέπει να μην υπάρχει τάση προς την εξίσωση των τιμών των ίδιων συντελεστών παραγωγής είτε προς την σύγκλιση των εισοδημάτων που οφείλεται στην απελευθέρωση του εμπορίου Υπάρχουν πολλά στοιχεία που δείχνουν ότι υπάρχουν σημαντικές τεχνολογικές

διαφορές μεταξύ Βορρά και Νότου Επίσης η άποψη ότι η οικονομία επιφέρει αναγκαστικά κέρδη από το διεθνές εμπόριο δεν ισχύει εάν η οικονομία νοθεύεται κατά κάποιο τρόπο είτε εγχώρια ή διεθνώς


13


Αν πάμε πέρα από τα τυπικά νεοκλασικά μοντέλα του εμπορίου και στραφούμε στα μοντέλα Βορρά-Νότου τα οποία λαμβάνουν υπόψη σημαντικές ασυμμετρίες μεταξύ πλούσιων και φτωχών χωρών οι αποκλίνουσες μορφές ανάπτυξης μεταξύ του Βορρά και του Νότου εμφανίζονται όχι μόνο να είναι δυνατές αλλά και εύλογες ΈΈνας συγκεκριμένος μηχανισμός που μπορεί να εξηγήσει τη δυναμική της

άνισης ανάπτυξης σχετίζεται με τις διαφορές στις εισοδηματικές ελαστικότητες της ζήτησης για Βόρεια και Νότια αγαθά Συνήθως οι πλούσιες χώρες ειδικεύονται σε εξελιγμένα βιομηχανικά προϊόντα με υψηλή ελαστικότητα εισοδήματος και οι φτωχές χώρες σε πρωτογενή αγαθά και απλούστερα βιομηχανικά προϊόντα με χαμηλή εισοδηματική ελαστικότητα ΈΈνας άλλος μηχανισμός που μπορεί να εξηγήσει την άνιση ανάπτυξη σχετίζεται

με την εξειδίκευση του Βορρά σε τομείς που βιώνουν ταχύτερη τεχνολογική αλλαγή εξαιτίας της εκμάθησης μέσα από την πράξη παρά σε τομείς στους οποίους ο Νότος ειδικεύεται (συνήθως γεωργικά προϊόντα) Ωστόσο η θεωρία δεν πρέπει να μας οδηγήσει στο να αναμένουμε ότι η άνιση ανάπτυξη είναι αναπόφευκτη Για παράδειγμα είναι πιθανό ο Βορράς να γίνεται ολοένα και πιο αποβιομηχανοποιημένος και να ειδικεύεται στον τομέα των υπηρεσιών με χαμηλή αύξηση της παραγωγικότητας ΌΌμως δεδομένου ότι ορισμένοι τομείς υπηρεσιών μπορούν να βιώσουν την ταχεία αύξηση της παραγωγικότητας και ότι πολλές νότιες χώρες αντιμετωπίζουν επίσης την ταχεία ανάπτυξη του τομέα των υπηρεσιών αυτός ο αντισταθμιστικός παράγοντας δεν μπορεί να είναι πολύ ισχυρός Είναι επίσης δυνατό να υπάρξουν ισχυρές τεχνολογικές πολλαπλασιαστικές επιπτώσεις σε άλλους τομείς στο εσωτερικό των περιφερειών έτσι ώστε οι μισθοί των Βόρειων να αυξηθούν με σκοπό να αντιμετωπιστούν τα οφέλη της αύξησης της παραγωγικότητας ή σε διεθνές επίπεδο λόγω της μεταφοράς τεχνολογίας που μπορεί να βελτιώσει την ανταγωνιστικότητα των Νότιων Η άνιση ανάπτυξη είναι ένα πιθανό αποτέλεσμα δεδομένης της φύσης του

εμπορίου μεταξύ Βορρά και Νότου Αν ιδέες όπως αυτές έχουν καμία θεωρητική ισχύ η προτεινόμενη πολιτική για τον Νότο είναι να προσπαθήσει να αλλάξει το πρότυπο της εξειδίκευσης με βιομηχανικές και εμπορικές πολιτικές Το αν μπορούν όλες οι φτωχές χώρες να το πετύχουν αποτελεσματικά εξαρτάται κατά κύριο λόγο απ΄ το αν οι κυβερνήσεις τους έχουν την απαιτούμενη διοικητική και πολιτική ικανότητα Παραδείγματα τέτοιων περιπτώσεων αποτελούν οι ΗΠΑ Γερμανία Ιαπωνία και πιο πρόσφατα η Νότια Κορέα και η Ταϊβάν Η μεταφορά τεχνολογίας Ο μηχανισμός της μεταφοράς τεχνολογίας έχει λάβει την πρώτη θέση στις

συζητήσεις της σύγκλισης λόγω της παγκοσμιοποίησης Θεωρητικά από την βιβλιογραφία γνωρίζουμε ότι το ποσοστό της μεταφοράς τεχνολογίας θεωρείται ανάλογο με το χάσμα της παραγωγικότητας μεταξύ του Βορρά και του Νότου δηλαδή όσο μεγαλύτερη είναι η διαφορά τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα του Νότου για την εισαγωγή της τεχνολογίας Σε ένα μοντέλο στο οποίο οι δύο περιφέρειες παράγουν ένα αγαθό με την εργασία και μόνο κάτω από συνθήκες πλήρους απασχόλησης στο οποίο η Βόρεια παραγωγικότητα αυξάνεται εξωγενώς


13


και η μεταφορά τεχνολογίας ακολουθεί αυτόν τον κανόνα συνεπάγεται ότι σε μακροπρόθεσμη ισορροπία η παγκόσμια ανάπτυξη θα είναι ίση με τη Βόρεια ανάπτυξη αλλά το τεχνολογικό χάσμα θα συνεχιστεί (δεδομένου ότι η Βόρεια θα είναι πάντα ο ηγέτης που ο Νότος δεν μπορεί να ξεπεράσει) Αυτή η διαφορά θα είναι μικρότερη όσο μεγαλύτερη είναι η ταχύτητα της μεταφοράς τεχνολογίας Οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι με λιγότερο αυστηρή προστασία των διεθνών δικαιωμάτων ιδιοκτησίας μπορεί πραγματικά να επιτευχθεί κάποια σύγκλιση αλλά σε καμία περίπτωση πλήρης σύγκλιση Η μεταφορά τεχνολογίας μπορεί να οδηγήσει όντως σε κάποιο βαθμό

σύγκλισης για ορισμένες χώρες του Νότου αλλά όχι για τον Νότο ως σύνολο Η υπόθεση ότι ο ρυθμός της μεταφοράς τεχνολογίας εξαρτάται θετικά στο τεχνολογικό χάσμα φαίνεται λανθασμένη γιατί λαμβάνει υπόψιν της το δυναμικό της χώρας αλλά όχι την ικανότητα της να προσαρμόσει την νέα τεχνολογία στην δικιά της παραγωγή Τέλος αξίζει να σημειωθεί ότι ενώ οι πολυεθνικές εταιρείες μπορούν να

χρησιμεύσουν ως αγωγοί για τη μεταφορά τεχνολογίας όπως συχνά τονίστηκε στη συζήτηση της παγκοσμιοποίησης μπορούν επίσης να έχουν αρνητική επίδραση στη διαμόρφωση της εγχώριας τεχνολογικής δυνατότητα στις αναπτυσσόμενες χώρες Επιπλέον οι αλλαγές στην τομεακή σύνθεση λόγω παγκοσμιοποίησης και των δυσμενών επιπτώσεων τους στη μάθηση μέσα από την πράξη μπορεί επίσης να επιβραδύνει τη συσσώρευση των τεχνολογικών δυνατοτήτων Και οι δύο αυτές τάσεις μπορεί να επιβραδύνουν την αποτελεσματική μεταφορά τεχνολογίας την πρόληψη της σύγκλισης και να επιφέρουν άνιση ανάπτυξη


13



Η παγκόσμια κατανομή της εργασίας κατά φύλο - Hella Hoppe και Wilfred Dolfsma

13 Εισαγωγή 13 Στο συγκεκριμένο κεφάλαιο υποστηρίζεται ότι υπάρχει ένας παγκόσμιος

συγκριτικά με το φύλο καταμερισμός της εργασίας (GGDoL) προτείνεται μια θεώρηση που έχει ως βάση τους θεσμούς ώστε να εξηγηθεί η ύπαρξη και επιμονή του και τέλος εφιστάται η προσοχή σε ορισμένες σημαντικές εξελίξεις που έχουν αντίκτυπο στον παραπάνω καταμερισμό Οι επιπτώσεις σχετικά με τη θέση των γυναικών διαβαίνουν μέσω των θεσμών

και των άγραφων σιωπηρών συμβάσεων που διέπουν τις σχέσεις των δυο φύλων με έναν τρόπο που δεν είναι πάντα ευεργετικός για τις γυναίκες Βασικός στόχος του ΟΗΕ όπως διαμορφώθηκε στην ldquoΔιακήρυξη της

Χιλιετίαςrdquo είναι η ldquoπροώθηση της ισότητας των φύλων και η χειραφέτηση των γυναικών ως αποτελεσματικοί τρόποι για την καταπολέμηση της φτώχειας της πείνας και των ασθενειών και για την τόνωση της ανάπτυξης που είναι πραγματικά βιώσιμηraquo (United Nations 2000a) με δυσμενείς συνέπειες εάν κάτι τέτοιο δεν επιτευχθεί Οι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι η παγκοσμιοποίηση επηρεάζει τη ζωή και τις

συνθήκες εργασίας γυναικών και ανδρών με διαφορετικό τρόπο ότι η παγκοσμιοποίηση βασίζεται σε συγκεκριμένες ανισότητες των δύο φύλων που προηγούνται της διαδικασίας της παγκοσμιοποίησης και τέλος αποδεικνύουν ότι η παγκοσμιοποίηση αλλάζει τον καταμερισμό της εργασίας 13 Μερικά βασικά στοιχεία και τάσεις 13 Φεμινιστές οικονομολόγοι τάσσονται ενάντια σε μία οικονομία με κύρια

χαρακτηριστικά τα απλά ldquoσκληρά ldquo γεγονότα και την λογική προτείνοντας μια ldquoπρακτική που είναι ευέλικτη δίνοντας προσοχή στο πλαίσιο στα ανθρωπιστικά και πλούσια καθώς και ισχυρή λογική επιστημονική και ακριβής (Nelson 1995 139) Εντούτοις σε καμία περίπτωση οι αριθμοί δεν είναι άχρηστοι αφού για να

δούμε την πρόοδο και την επιδείνωση της κατάστασης των γυναικών στην κοινωνία η προσεκτική χρήση του πλαισίου και των στατιστικών ανά φύλο είναι αναγκαία Συχνά13 παρουσιάζονται13 εξαιρετικά13 έμφυλες13 περιγραφές13 της13 πραγματικότητας13 της13

οικονομίας13 δεδομένου13 ότι13 η13 μη13 αμειβόμενη13 εργασία13 των13 γυναικών13 είναι13 laquoαόρατηraquo13 για13 την13 οικονομία13 (Nyberg13 200013 14)13 Το13 φαινόμενο13 μπορεί13 να13 ελαχιστοποιηθεί13 με13 μελέτες13 που13 έχουν13 ως13 σημείο13 αναφοράς13 τον13 χρόνο13 Στην13 προσέγγιση13 αυτή13 οι13 παραγωγικές13 δραστηριότητες13 ορίζονται13 ως13 εκείνες13 για13 τις13 οποίες13 μπορείτε13 να13 laquoπληρώσετε13 κάποιον13 άλλον13 να13 το13 κάνει13 για13 εσάς13 Φαίνεται13 ότι13 συνολικά13 οι13 γυναίκες13 εργάζονται13 περισσότερες13 ώρες13 από13 τους13 άνδρες13 13


13


Εκτός από τα οικιακά και την παροχή φροντίδας ως εργασίες συχνά μη αμειβόμενη δραστηριότητα των γυναικών σε μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις δεν είναι επαρκώς αναγνωρισμένη Στατιστικές μελέτες δείχνουν ότι το ποσοστό των γυναικών στην μη αμειβόμενη οικογενειακή εργασία είναι πολύ υψηλότερο από των ανδρών Προκειμένου να αλλάξει η άνιση κατανομή των πόρων στα φύλα και να

επιτευχθεί μεγαλύτερη ανεξαρτησία οι γυναίκες πρέπει να είναι σε πολιτικό επίπεδο υποστηριζόμενες κατά την ίδρυση μιας επιχείρησης Υποστήριξη μπορεί να πραγματοποιηθεί για παράδειγμα αν προαχθούν πρωτοβουλίες μικροπιστώσεων οι οποίες μπορούν να ενισχύσουν τις γυναίκες στη διαδικασία λήψης δυναμικών αποφάσεων και έτσι να προωθηθεί η οικονομική ανεξαρτησία (UNIFEM 2000 87 ILO 2001a 5) Η συμμετοχή των γυναικών στο αμειβόμενο εργατικό δυναμικό αυξήθηκε

σχεδόν σε όλες τις περιοχές του κόσμου τις τελευταίες δύο δεκαετίες Οι κύριοι λόγοι που οδήγησαν σε αυτήν την αύξηση της συμμετοχής των γυναικών στο εργατικό δυναμικό είναι οι αλλαγές των αξιών στα φύλα η μείωση της γονιμότητας η καλύτερη εκπαίδευση των γυναικών και μια αύξηση στον τομέα των υπηρεσιών στις περισσότερες χώρες των Ηνωμένων Εθνών (2000b 109 114ff) ΈΈνα άλλο ζήτημα συνίσταται στο γεγονός ότι οι γυναίκες κερδίζουν κατά μέσο

όρο λιγότερα από τους άνδρες πράγμα που συμβαίνει σε όλες τις χώρες για τις οποίες υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία (UNIFEM 2000 92) Η κατανομή του εργατικού δυναμικού ανά τομέα διαφέρει μεταξύ των δύο φύλων και εν μέρει εξηγεί τις διαφορές στις αμοιβές Με εξαίρεση την υποσαχάρια Αφρική και τη Νότια Ασία όπου οι γυναίκες εργάζονται κυρίως στον αγροτικό τομέα σε όλες τις άλλες περιοχές οι περισσότερες γυναίκες απασχολούνται στον τομέα των υπηρεσιών αντίθετα οι περισσότεροι άνδρες εργάζονται στον συνήθως καλύτερα αμειβόμενο βιομηχανικό τομέα Αλλαγές στις πρακτικές πρόσληψης χρειάζονται επίσης για να διασφαλίσουμε

ότι τα ποσοστά ανεργίας για τις γυναίκες προσεγγίζουν εκείνα των ανδρών ειδικά κατά τη διάρκεια της οικονομικής ύφεσης (UNIFEM 2000 71) Η άνθιση και η εξαιρετικά ανομοιογενής παραοικονομία ιδίως στις

αναπτυσσόμενες χώρες είναι μια άλλη πτυχή της GGDoL13 Kατά μέσο όρο περισσότερο από το ένα τρίτο όλων των οικονομικά ενεργών γυναικών εργάζονται στην παραοικονομία (χωρίς να συμπεριλαμβάνουμε τη γεωργία) Τα στατιστικά στοιχεία που αναφέρονται μπορούν ωστόσο μόνο να

χρησιμεύσουν ως μια συσκευή εστίασης για την περιγραφή της GGDoL Συνοπτικά βλέπουμε ότι οι γυναίκες εισέρχονται όλο και περισσότερο την αγορά εργασίας στις περισσότερες χώρες το ποσοστό ανεργίας και το ποσοστό της μερικής απασχόλησης είναι μεγαλύτερο από εκείνο των ανδρών η ίση αμοιβή δεν έχει ακόμη υλοποιηθεί και ότι οι αγορές εργασίας εξακολουθούν να κατατάσσουν τις γυναίκες σε χαμηλά αμειβόμενες θέσεις Οι γυναίκες εργάζονται περισσότερες ώρες από τους άνδρες δεδομένου ότι εξακολουθούν να είναι κατά κύριο λόγο υπεύθυνες για το νοικοκυριό και σε καθήκοντα παροχής φροντίδας Τέλος ένα μεγάλο ποσοστό του συνόλου των οικονομικά ενεργών γυναικών εργάζονται στην παραοικονομία


13


Θεσμικές προσεγγίσεις για τη διαίρεση της εργασίας κατά φύλο Ο καταμερισμός της εργασίας κατά φύλο είναι κοινωνικά διαμορφωμένος και

επηρεασμένος από τον πολιτισμό τις σχέσεις εξουσίας τις παραδόσεις και τους κανόνες Οι θεσμοί είναι κοινωνικά κατασκευασμένοι και όχι βιολογικά δοσμένοι Για παράδειγμα το γεγονός ότι οι γυναίκες γεννούν τα παιδιά δεν συνεπάγεται ότι και η φροντίδα τους είναι αποκλειστική ευθύνη της γυναίκας Η εκβιομηχάνιση και η καπιταλιστική ανάπτυξης του δεκάτου ογδόου και

δεκάτου ενάτου αιώνα εξηγεί τον καταμερισμό της εργασίας στην αμειβόμενη και μη αμειβόμενη εργασία Οι άνδρες κυρίως έκαναν αμειβόμενη εργασία στη βιομηχανική παραγωγή ενώ η μη αμειβόμενη εργασία των νοικοκυριών και η παροχή φροντίδας εργασίας ήταν το προσωπικό καθήκον των γυναικών Παρόλο που οι γυναίκες της εργατικής τάξης συχνά έπρεπε να κερδίσουν επιπλέον χρήματα για την αύξηση του οικογενειακού εισοδήματος η αμειβόμενη εργασία δεν άλλαξε την κοινωνική και οικονομική εξάρτησή τους από τους άνδρες Παρότι η laquoπαγκοσμιοποίησηraquo παρουσιάζεται συχνά ως κάτι που επέρχεται της

κοινωνίας στην πραγματικότητα το σχήμα που παίρνει και οι επιπτώσεις που έχει εξαρτώνται από το θεσμικό πλαίσιο το οποίο προέκυψε με την πάροδο του χρόνου (βλ Dolfsma και Dannreuther 2002)13 Ο σχεδιασμός του εθιμοτυπικού εγκλεισμού όπως αρχικά αναπτύχθηκε από τον J Fagg Foster και Clarence Ayres παρέχει μια διευκρινιστική ανάλυση των θεσμικών αλλαγών αναλύοντας την αλληλεπίδραση της εξωγενούς και εθιμοτυπικής αξίας Αυτές οι αντίθετες αξίες διαμορφώνουν κοινωνικούς θεσμούς ΌΌταν οι εθιμοτυπικές αξίες πιστεύεται ότι περιορίζουν την κοινωνική πρόοδο και εργάζονται προς όφελος ορισμένων μόνο ομάδων της κοινωνίας εξωγενείς αξίες οδηγούν σε συμπεριφορές που είναι επωφελείς για όλους με δυναμική επίλυση των προβλημάτων και την προώθηση της τεχνολογικής αλλαγής Ακόμη και αν τις τελευταίες δεκαετίες οι γυναίκες συμμετείχαν σε όλο και

μεγαλύτερο βαθμό στην αγορά εργασίας ως επί το πλείστων εργάζονται με μερική απασχόληση αμείβονται λιγότερο ή αποτελούν μέρος του παρεμπορίου όπως επίσης αναμένεται να κάνουν το μεγαλύτερο μέρος της μη αμειβόμενης εργασίας συμπεριλαμβανομένων των καθηκόντων παροχής φροντίδας κάτι που εξηγείτε από την παραπάνω προσέγγιση για το πως σχετίζονται αξίες και θεσμοί13 Το σύνολο των θεσμών που συνθέτουν τη σύμβαση των φύλων δεν μπορεί εύκολα να αλλάξει Το θεσμικό πλαίσιο δυτικο-ευρωπαϊκών κρατών πρόνοιας χρειάζεται

εκσυγχρονισμό διότι είναι προσανατολισμένο στις παραδόσεις και την ιδεολογία του περασμένου αιώνα και δεν εξυπηρετεί πλέον τον σκοπό του Αλλαγές στην δημόσια πολιτική και τους νόμους μπορούν να συνεισφέρουν στην αναδιανομή της εργασίας και πιο συγκεκριμένα την μεγαλύτερη συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας Μία θεσμική προσέγγιση για να εξηγήσει τον καταμερισμό της εργασίας απαιτεί

συνεπώς μια ολοκληρωμένη εικόνα των δομών των σχέσεων εξουσίας των οικονομικών και κοινωνικών θεσμών στους οποίους οι αγορές εργασίας και η άτυπη εργασία έχουν ενσωματωθεί Οι επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης σε αυτό το θέμα της GGDoL είναι ένα ιδιαίτερα σύνθετο ζήτημα Η διαδικασία της


13


παγκοσμιοποίησης έχει προκαλέσει ουσιαστικά τον καταμερισμό της εργασίας κατά φύλο Παγκόσμιες οικονομικές κρίσεις νέες τεχνολογίες της πληροφορίας και της επικοινωνίας το ελεύθερο εμπόριο και η δύναμη των πολυεθνικών επιχειρήσεων παγκοσμίως έχουν συνέπειες και αναγκαστικά αφορούν την GGDoL Οι νέες παγκόσμιες προκλήσεις για την κατανομή της εργασίας κατά φύλο Μια σειρά αλληλένδετων προκαταλήψεων στην πολιτική των εθνικών

κυβερνήσεων και των υπερεθνικών οργανισμών δημιουργούν μια κατάσταση δυσμενή για τις γυναίκες Για να αλλάξει η κατάσταση χρειαζόμαστε κάτι περισσότερο από οικονομική πολιτική όπως επίσης αλλαγές στην οικονομία ή την κοινωνία στο σύνολό της Παγκόσμιες οικονομικές κρίσεις Η πρόσφατη ασιατική οικονομική κρίση είχε τεράστιες συνέπειες για τη

φτώχεια τους πραγματικούς μισθούς και την απασχόληση13 Οι γυναίκες πλήττονται περισσότερο από την οικονομική και την οικονομική αστάθεια από ότι οι άνδρες κάτι που εξηγείται σε μεγάλο βαθμό από το ρόλο των γυναικών στην παροχή φροντίδας και με την κοινωνικο-οικονομική τους κατάσταση Περισσότερες γυναίκες απrsquo ότι άνδρες έχασαν τις δουλειές τους και ωθήθηκαν

στην παραοικονομία Επιπλέον τα προγράμματα διαρθρωτικής προσαρμογής στοχεύουν κυρίως στη μείωση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων Κατά συνέπεια οι κοινωνικές υπηρεσίες μειώνονται και προηγουμένως δημόσια αγαθά όπως οι υπηρεσίες υγείας περιλαμβάνουν τώρα τέλη Ακόμα μείωση των μισθών και αύξηση των τιμών των τροφίμων μειώνουν την αγοραστική δύναμη των νοικοκυριών Τέλος οι γυναίκες αντιμετωπίζουν περισσότερες δυσκολίες στο να πάρουν δάνεια και πιστώσεις Η οικονομική κατάσταση των γυναικών είναι πιο ευάλωτη από εκείνη των

ανδρών οπότε χρειάζεται μια πιο φύλο-ευαίσθητη μακροοικονομική πολιτική που θα είναι ευνοϊκότερη για τις γυναίκες σε περιόδους κρίσεων Η απελευθέρωση του εμπορίου Ο εξαγωγικός προσανατολισμός στις αναπτυσσόμενες χώρες έχει θετικά

αποτελέσματα για την κατάσταση στην αγορά εργασίας των γυναικών κυρίως στον τομέα της μεταποίησης και στις ημιβιομηχανικές οικονομίες αλλά σε πολλές περιπτώσεις ενέχουν κίνδυνοι13 Η απελευθέρωση του εμπορίου στον τομέα της γεωργίας στις αναπτυσσόμενες χώρες ενδέχεται να προκαλέσει μειονεκτήματα για τις γυναίκες αφού το μεγάλο πλεονέκτημα θα έχουν μεγάλο-μεσαίοι παραγωγοί13 Αν η αύξηση του οικογενειακού εισοδήματος συνοδεύεται από μείωση της παραγωγής των καλλιεργειών που προορίζονται για ανθρώπινη κατανάλωση επειδή η εργασία των γυναικών έχει κινητοποιηθεί για καλλιέργειες με σκοπό την απόδοση χρημάτων η πρόσληψη τροφής της οικογένειας μπορεί να είναι μειωμένη ενώ η εργασιακή επιβάρυνση των γυναικών αυξάνεται


13


Σε γενικές γραμμές οι ανισότητες των φύλων στην εκπαίδευση την υγεία και την πρόσβαση σε παραγωγικές εισροές περιορίζουν την παραγωγικότητα και την αειφόρο ανάπτυξη Ακόμη και αν οι μισθολογικές διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών μπορούσαν να ενισχύσουν την εξαγωγική βιομηχανία μακροπρόθεσμα δεν είναι μια σταθερή αφετηρία για την πρόοδο των γυναικών Καινοτομίες στον τομέα των τεχνολογιών πληροφοριών και επικοινωνιών (ΤΠΕ) Σε αντίθεση με ό τι γενικά πιστεύεται οι ΤΠΕ δεν ευνοούν τις γυναίκες και

τους άνδρες εξίσου παγκοσμίως13 Αν μειώσουμε το κόστος των ΤΠΕ και των τεχνικών καινοτομιών στις ασύρματες επικοινωνίες θα είμαστε σημαντικά βήματα μπροστά όταν οι αναπτυσσόμενες χώρες έχουν πρόσβαση σε πληροφορίες και γνώσεις που δεν είχαν προηγουμένως13 Οι ΤΠΕ είναι ιδιαίτερα σημαντικές για τις γυναίκες επιχειρηματίες από την στιγμή που αφορούν κυρίως τα κέρδη από τη βελτίωση των πηγών πληροφόρησης την ευκαιρία να μάθουν μέσα από την ανταλλαγή εμπειριών τη βελτίωση της πρόσβασης των πελατών και των υπηρεσιών την πρόσβαση σε πρόσθετες αγορές ευκολότερη πρόσβαση σε προμηθευτές και παρόχους υπηρεσιών βελτιωμένες επιλογές χρηματοδότησης της πληροφόρησης και τα κανάλια διανομής των προϊόντων (ITU 2002) ΌΌλα αυτά τα αποτελέσματα είναι θετικά για την κατάσταση στην αγορά

εργασίας για τις γυναίκες αλλά χρειάζεται μεγάλη προσοχή και προσπάθεια ώστε η πρόσβαση στις ΤΠΕ να είναι πιο εύκολη το επίπεδο παιδείας να ανέβει και το ψηφιακό χάσμα που χωρίζει τα δύο φύλα να ελαχιστοποιηθεί Επιπλέον προκύπτουν άλλες βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες συνέπειες

των ΤΠΕ για τη διαίρεση της εργασίας κατά φύλο Στην Ασία και τη Λατινική Αμερική οι γυναίκες απασχολούνταν στη βιομηχανία της τεχνολογίας των πληροφοριών στις αρχές της επανάστασης της τεχνολογίας των πληροφοριών Με τον καιρό όμως η αύξηση των προσπαθειών για την επίτευξη υψηλότερων επιπέδων παραγωγικότητας οδήγησε σε εξορθολογισμό και οι γυναίκες οδηγήθηκαν σε βιομηχανίες παροχής υπηρεσιών και ειδικότερα σε θέσεις χωρίς σημαντικές αρμοδιότητες Συνοπτικά οι ΤΠΕ προσφέρουν ευκαιρίες για τους ειδικευμένους ανθρώπους

συμπεριλαμβανομένων και των γυναικών Ειδικότερα όμως οι γυναίκες διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να αποκλειστούν από το να απολαμβάνουν τα οφέλη των νέων αυτών τεχνολογιών ακόμα και στις βιομηχανικές χώρες ΆΆτυπη εργασία Η παγκοσμιοποίηση και η GGDoL συνδέονται μέσω του ανεπίσημου τομέα-

παραοικονομίας Περισσότερες γυναίκες παρά άνδρες εργάζονται στον τομέα της παραοικονομίας διότι η σύμβαση των δύο φύλων επιβάλλει ένα ρόλο στο νοικοκυριό για τις γυναίκες τη φροντίδα των ηλικιωμένων των αρρώστων και των παιδιών Η ύπαρξη και η πρόσφατη αύξηση του τομέα της παραοικονομίας εξηγείται με διάφορους τρόπους Μερικοί αντιλαμβάνονται αυτόν τον τομέα ως αποτέλεσμα της αναποτελεσματικής δημόσιας ρύθμισης ΆΆλλοι βλέπουν αυτόν τον τομέα ως laquoαπόθεμα από φθηνή ευέλικτη ανεξέλεγκτη εργασία η οποία ενεργεί


13


μερικώς για να επιδοτεί (την ανδρική) απασχόληση στον τυπικό τομέαraquo (Katz 1999 392) Τα επονομαζόμενα σκλαβοπάζαρα είναι μια συγκεκριμένη προέκταση αυτoύ

του laquoαποθεματικούraquo Βιομηχανίες κλωστοϋφαντουργίας ένδυσης και υπόδησης μεταφέρουν την παραγωγή των προϊόντων τους που απαιτούν μεγάλο εργατικό δυναμικό προς τις αναπτυσσόμενες χώρες όπου το κόστος εργασίας - ιδιαίτερα των γυναικών - είναι χαμηλό Νέου είδους laquoσκλαβοπάζαραraquo εμφανίζονται και στον τομέα της πληροφόρησης και της επικοινωνίας με δεσπόζοντα χαρακτηριστικά τις πολλές ώρες εργασίας το χαμηλό εισόδημα ανύπαρκτα εργατικά δικαιώματα και εφαρμογή εργατικών νόμων καθώς και μηδαμινή ύπαρξη συνδικάτων Τέλος πολλοί υποστηρίζούν ότι οι πολυεθνικές εταιρείες χρειάζονται υψηλά επίπεδα παραγωγικότητας ώστε να είναι ανταγωνιστικές στην παγκόσμια οικονομία ΈΈτσι ελεύθερες ζώνες εξαγωγών ή υπεργολαβίας είναι τα αποτελέσματα των παγκοσμιοποιημένων διαδικασιών παραγωγής και είναι αλληλένδετα με την άτυπη εργασία και παραοικονομία Η παραοικονομία αποτελείται από ιδιαίτερα ευάλωτα άτομα και φευγαλέες

θεσμικές ρυθμίσεις έτσι το κοινωνικό κόστος της παγκοσμιοποίησης είναι υψηλό Σε καταστάσεις κρίσης οι γυναίκες πρέπει να παρέχουν υποκατάστατα αγαθών και υπερεσιών που χρειάζεται η οικογένειά τους από την στιγμή που δεν υπάρχει οικονομική ευχέρεια Φτώχεια Η μείωση της φτώχειας αποτελεί βασική προϋπόθεση για τη βελτίωση της

κατανομής της εργασίας Στρατηγικές για την καταπολέμηση της φτώχειας πρέπει να καθοριστούν σε τοπικό περιφερειακό και διεθνές επίπεδο Γίνεται προφανές ότι οι γυναίκες είναι πιο ευάλωτες σε περιόδους χρόνιας φτώχειας Αντίθετα η ισότητα των φύλων έχει θετική επίδραση στη βιώσιμη ανάπτυξη και

τη μείωση της φτώχειας Μια εξήγηση είναι ότι περισσότερες γυναίκες απ΄ότι άνδρες επενδύουν το εισόδημά τους στην υγεία και την εκπαίδευση των παιδιών τους Επίσης ένα υψηλότερο ποσοστό μορφωμένων γυναικών θα μειώσει τη συχνότητα εμφάνισης του ιού HIV AIDS Τέλος οι διακρίσεις εις βάρος των γυναικών σχετικά με τα δάνεια και τις πιστώσεις τα δικαιώματα ιδιοκτησίας και το εισόδημα θέτει σε κίνδυνο τις βασικές ανάγκες όπως η ασφάλεια των τροφίμων και την παροχή νερού το οποίο στις περισσότερες χώρες εξακολουθούν να είναι η ευθύνη των γυναικών Αν και πολλοί στόχοι για την καταπολέμηση της φτώχειας έχουν επιτευχθεί τα

εμπόδια για την περαιτέρω πρόοδο είναι πολλά Αρχικά13 οι θεσμοί αλλάζουν σιγά-σιγά κάτι που συνιστά σημαντικό πρόβλημα από την στιγμή που οι στρατηγικές για την καταπολέμηση της φτώχειας προορίζεται να εφαρμοστεί σε όλους τους σημαντικούς τομείς της οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής13 ΈΈνα άλλο ζήτημα έγκειται στις δομές των ίδιων των αναπτυσσόμενων χωρών οι οποίες μερικές φορές δεν κινητοποιούν επαρκώς τους εσωτερικούς τους πόρους Τέλος η Επίσημη Αναπτυξιακή βοήθεια από τις αναπτυγμένες χώρες ολοένα και απομακρύνεται από τον στόχο της τις τελευταίες δεκαετίες


13


Η εμπορία ανθρώπων Η εμπορία ανθρώπων περιλαμβάνει την εμπορία των μεταναστών στην

αναζήτηση εργασίας την εμπορία των αιτούντων άσυλο σε αναζήτηση ενός ασφαλούς καταφυγίου την εμπορία γυναικών και παιδιών για το σκοπό της πορνείας και την εμπορία ανθρωπίνων υλικών για ιατρικούς σκοπούς Η συμμετοχή σε διακίνηση είναι μία εναλλακτική οδός για την επιβίωση των γυναικών σε μια κατάσταση όπου μια περιοχή έχει πληγεί από μια οικονομική κρίση με υψηλό ποσοστό ανεργίας και φτώχειας πτωχεύσεις πολλών επιχειρήσεων και συρρίκνωση των πόρων στο κράτος για την αντιμετώπιση των κοινωνικών αναγκών13 Για να εξασφαλιστεί η επιβίωση των νοικοκυριών οι γυναίκες ασχολούνται με την παραγωγή τροφίμων διαβίωσης με την άτυπη εργασία μεταναστεύουν και καταφεύγουν στην πορνεία13 Τέλος ένας άλλος λόγος για την ευπάθεια των γυναικών αφορά τις διακρίσεις εις βάρος των τελευταίων στην αγορά εργασίας τον αποκλεισμό από διαδικασίες λήψης αποφάσεων και το μεταβαλλόμενο πρότυπο της οικογενειακής ζωής Βασικά πρότυπα εργασίας Τα κοινωνικά πρότυπα ιδιαίτερα των βασικών κανόνων εργασίας μπορεί να

είναι ένας τρόπος για να αντιμετωπιστεί το δύσκολο έργο της προστασίας των ανθρώπων ιδίως των γυναικών και των παιδιών από το κοινωνικό κόστος της παγκοσμιοποίησης13 Σύμφωνα με τις κατευθύνσεις του Διεθνούς Οργανισμού Εργασίας τα βασικά πρότυπα εργασίας περιλαμβάνουν την ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι την αναγνώριση του δικαιώματος της συλλογικής διαπραγμάτευσης την κατάργηση της αναγκαστικής ή υποχρεωτικής εργασίας την ουσιαστική κατάργηση της παιδικής εργασίας καθώς και την κατάργηση των διακρίσεων Σωματεία πολλές ΜΚΟ και εκκλησίες στις αναπτυσσόμενες και ανεπτυγμένες χώρες προτείνουν την ενσωμάτωση των κανόνων στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Εργαζομένων δημιουργώντας μια παγκόσμια αντισταθμιστική δύναμη κοινωνικού χαρακτήρα Μια άλλη πτυχή σε αυτό το πλαίσιο είναι οι συνέπειες των θεμελιωδών

κοινωνικών δικαιωμάτων για τις άμεσες ξένες επενδύσεις - κινητήρια δύναμη της διαδικασίας της παγκοσμιοποίησης Τέλος13 13 μελέτες υποστηρίζουν13 ότι χώρες που σέβονται τα βασικά πρότυπα εργασίας προσελκύουν άμεσες ξένες επενδύσεις επειδή έχουν μεγαλύτερη πολιτική και κοινωνική σταθερότητα και ότι δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι οι ξένες επενδύσεις ευνοούν τις χώρες με τη μεγαλύτερη ανισότητα μεταξύ των φύλων


13


Συμπεράσματα Δώσαμε έμφαση στους τρεις τρόπους με τους οποίους η παγκοσμιοποίηση και

το φύλο αλληλεπιδρούν Υπάρχουν διαφορετικές συνέπειες για την ζωή των γυναικών και των ανδρών καθώς και στις συνθήκες εργασίας στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία Η κυβερνητική πολιτική πρέπει να διαμορφώσει αυτές τις αλληλεπιδράσεις υπέρ της ισότητας των φύλων Περισσότερες και πιο εξειδικευμένες στατιστικές μελέτες απαιτούνται για τη χάραξη μίας τέτοιας πολιτικής Οι γυναίκες πρέπει να είναι ικανές να εισέλθουν και να μετασχηματίσουν τις

χρηματοπιστωτικές αγορές Πρέπει να δοθούν στις γυναίκες περισσότερα εφόδια ώστε να μπουν δυναμικότερα στην αγορά εργασίας13 13 Σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες κυρίως στη Νότια Ασία και την Αφρική τα προνόμια μικροπιστώσεων ήδη έχουν καθιερωθεί με επιτυχία ΈΈπειτα απαιτείται μια ολοκληρωμένη προοπτική για την οικονομική ανάπτυξη με έμφαση σε θεσμούς που άμεσα καθώς και έμμεσα επηρεάζουν την οικονομική θέση των γυναικών13 Μια τρίτη πρόκληση αφορά τη βελτίωση της πρόσβασης των γυναικών στον τομέα των τεχνολογιών πληροφοριών και επικοινωνιών Γενικότερα τα ζητήματα που πλήττουν τις γυναίκες πρέπει να διαδραματίζουν μεγαλύτερο ρόλο στον καθορισμό της οικονομικής πολιτικής ατζέντας Η παγκοσμιοποίηση προσφέρει ευκαιρίες αλλά και ρίσκα για τις γυναίκες13

Τυπική και άτυπη εργασία επηρεάζει την παγκόσμια κατανομή της εργασίας κατά φύλο επηρεάζοντας τη σιωπηρή σύμβαση των φύλων στην κοινωνία13 Πολλές οικονομικές και κοινωνικές πολιτικές που εμφανίζονται να μην έχουν καμία -σε σχέση με το φύλο- επίπτωση αφορούν πράγματι την παγκόσμια κατανομή της εργασίας Η μείωση της φτώχειας η βιώσιμη ανάπτυξη καθώς και οι σχέσεις των δύο φύλων συνδέονται στενά13 Η άτυπη εργασία και οι σχέσεις των δύο φύλων είναι και αυτές στενά συνδεδεμένες13 Οι13 οικονομικές κρίσεις έχουν διαφορετικό αντίκτυπο στις γυναίκες και τους άνδρες Η εμπορία ανθρώπων είναι ένα ειδικό πρόβλημα των γυναικών Είναι πλέον αποδεκτό σε πολλές διεθνείς οργανώσεις ότι οι ανισότητες των δύο φύλων θέτουν σε κίνδυνο τη βιώσιμη ανάπτυξη και την κοινωνική συνοχή στον κόσμο13 Το θέμα των φύλων διαπερνά όλο τον τομέα της πολιτικής και των γεωγραφικών συνόρων είναι πραγματικά παγκόσμιο Τώρα περισσότερες δομές πρέπει να τεθούν σε εφαρμογή και οικονομικές έννοιες πρέπει να χρησιμοποιηθούν για να βοηθήσουν στη διαμόρφωση πολιτικής σε παγκόσμιο επίπεδο για τη βελτίωση της κατάστασης των γυναικών στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία του σήμερα


13


Βιβλιογραφία

bull P R Krugman amp M Obstfeld Διεθνής Οικονομική Θεωρία και Πολιτική Νέα αναθεωρημένη έκδοση εκδ Κριτική 2011

bull Phillip Anthony OHara Global Political Economy and the Wealth of Nations Performance Institutions Problems and Policies Routledge Chapman amp Hall 2006

bull Weiss Linda (1998) The Myth of the Powerless State Ithaca Cornell University Press

bull Smith Adam (1788) An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations London Ward Lock amp Co (1812 Edition)

bull Donaldson Thomas (2001) ldquoThe Ethical Wealth of Nationsrdquo Journal of Business Ethics 31 25ndash36

bull Caldwell Malcolm (1977) The Wealth of Some Nations London Zed Press bull Maddison Angus (1995) Explaining the Economic Performance of Nations

Essays in Time and Space Cheltenham UK and Northampton US Edward Elgar bull Maddison Angus (2000) The World Economy A Millennium Perspective Paris

OECD Development Centre bull Rosenberg Nathan Ralph Landau and David C Mowery (1992) (eds) Technology

and the Wealth of Nations Stanford California Stanford University Press bull Schumpeter Joseph (1911) The Theory of Economic Development Cambridge

Mass Harvard University Press 1969 bull Landes David S (1998) The Wealth and Poverty of Nations Why Some Are So

Rich and Some So Poor London Little Brown amp Co bull Desai Meghnad Sakiko Fukuda-Parr Claes Johansson and Fransisco Sagasti

(2002)ldquoMeasuring the Technology Achievement of Nations and the Capacity to Participate in the Network Agerdquo Journal of Human Development 3(1) 95ndash122

bull Serageldin Ismail (1996) Sustainability and the Wealth of Nations First Steps in an Ongoing Journey Washington DC The World Bank

bull Nelson Julie A (1995) ldquoFeminism and Economicsrdquo Journal of Economic Perspectives 9(2) 131ndash148

bull Nelson Julie A (1996) Feminism Objectivity and Economics London and New York Routledge

bull Nyberg Anita (2000) ldquoPower Gender and GNPrdquo Paper presented at the Twelfth Annual Conference of European Association for Evolutionary Political Economy in Berlin 2ndash5 November 2000

bull UNIFEM (2000) Progress of the Worldrsquos Women 2000 New York United Nations


13


bull United Nations (2000a) Resolution adopted by the General Assembly [without reference to a Main Committee (A55L2)] 552 United Nations Millennium Declaration New York lthttpwwwunorgmillenniumdeclarationares552ehtmgt (Accessed 5 July 2002)

bull United Nations (2000b) The Worldrsquos Women Trends and Statistics New York United Nations

bull Dolfsma W and C Dannreuther (eds) (2002) Globalization Social Capital and Inequality Cheltenham Edward Elgar forthcoming

bull Katz Elizabeth (1999) ldquoGender and Developmentrdquo in Phillip Anthony OrsquoHara (ed) Encyclopedia of Political Economy vol 1 London and New York Routledge 391ndash394


13


Περιεχόμενα Πρόλογος helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 3 Εισαγωγή helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 4 Περίγραμμα του βιβλίου 4 Κεφάλαιο 1 Μια παγκόσμια οικονομία ένας πολυκεντρικός κόσμος ή ένα σύστημα από έθνη-κράτηhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip7 Ερμηνείες της παγκόσμιας τάξηςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip7 Μια παγκόσμια οικονομίαhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip7 Πολυκεντρικός κόσμοςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip8 ΈΈνα σύστημα εθνών-κρατών9 Κεφάλαιο 2 Ο πλούτος και η ευημερία των Εθνών των ηπείρων και των επιχειρήσεων11 Εισαγωγή11 ldquoLong wavesrdquo ΑΕΠ και τεχνολογία12 Το κοινωνικό κεφάλαιο η ποιότητα ζωής και το περιβάλλον14 Κεφάλαιο 3 Η άνιση ανάπτυξη η σύγκλιση και οι αλληλεπιδράσεις Βορρά-Νότουhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip17 Εισαγωγή17 Απόκλιση παγκοσμιοποίηση και άνιση ανάπτυξηhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip17 Εμπόριο Βορρά-Νότου18 Η μεταφορά τεχνολογίαςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip19 Κεφάλαιο 9Η παγκόσμια κατανομή της εργασίας κατά φύλοhelliphelliphellip21 Εισαγωγή21 Θεσμικές προσεγγίσεις για τη διαίρεση της εργασίας κατά φύλοhellip23 Οι νέες παγκόσμιες προκλήσεις για την κατανομή της εργασίας

κατά φύλοhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip24 Παγκόσμιες οικονομικές κρίσειςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip24 Η απελευθέρωση του εμπορίουhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip24 Καινοτομίες στον τομέα των τεχνολογιών πληροφοριών και

επικοινωνιών (ΤΠΕ)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip25 ΆΆτυπη εργασίαhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip25 Φτώχειαhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip26 Η εμπορία ανθρώπων 27

Βασικά πρότυπα εργασίας27 Συμπεράσματα28

Βιβλιογραφία29


13





13


Εισαγωγή











13














13











13


Κεφάλαιο 1o


-Wil Hout







13








13








13






Συνοπτικά



13


Κεφάλαιο 2o



Εισαγωγή






13









13








13










13











13




13















13








13








13






13













13










13










13









13









13









13







13







13





















13







13





13


Εισαγωγή











13














13











13


Κεφάλαιο 1o


-Wil Hout







13








13








13






Συνοπτικά



13


Κεφάλαιο 2o



Εισαγωγή






13









13








13










13











13




13















13








13








13






13













13










13










13









13









13









13







13







13





















13







13


Εισαγωγή











13














13











13


Κεφάλαιο 1o


-Wil Hout







13








13








13






Συνοπτικά



13


Κεφάλαιο 2o



Εισαγωγή






13









13








13










13











13




13















13








13








13






13













13










13










13









13









13









13







13







13





















13







13














13











13


Κεφάλαιο 1o


-Wil Hout







13








13








13






Συνοπτικά



13


Κεφάλαιο 2o



Εισαγωγή






13









13








13










13











13




13















13








13








13






13













13










13










13









13









13









13







13







13





















13







13











13


Κεφάλαιο 1o


-Wil Hout







13








13








13






Συνοπτικά



13


Κεφάλαιο 2o



Εισαγωγή






13









13








13










13











13




13















13








13








13






13













13










13










13









13









13









13







13







13





















13







13


Κεφάλαιο 1o


-Wil Hout







13








13








13






Συνοπτικά



13


Κεφάλαιο 2o



Εισαγωγή






13









13








13










13











13




13















13








13








13






13













13










13










13









13









13









13







13







13





















13







13








13








13






Συνοπτικά



13


Κεφάλαιο 2o



Εισαγωγή






13









13








13










13











13




13















13








13








13






13













13










13










13









13









13









13







13







13





















13







13








13






Συνοπτικά



13


Κεφάλαιο 2o



Εισαγωγή






13









13








13










13











13




13















13








13








13






13













13










13










13









13









13









13







13







13





















13







13






Συνοπτικά



13


Κεφάλαιο 2o



Εισαγωγή






13









13








13










13











13




13















13








13








13






13













13










13










13









13









13









13







13







13





















13







13


Κεφάλαιο 2o



Εισαγωγή






13









13








13










13











13




13















13








13








13






13













13










13










13









13









13









13







13







13





















13







13









13








13










13











13




13















13








13








13






13













13










13










13









13









13









13







13







13





















13







13








13










13











13




13















13








13








13






13













13










13










13









13









13









13







13







13





















13







13










13











13




13















13








13








13






13













13










13










13









13









13









13







13







13





















13







13











13




13















13








13








13






13













13










13










13









13









13









13







13







13





















13







13




13















13








13








13






13













13










13










13









13









13









13







13







13





















13







13















13








13








13






13













13










13










13









13









13









13







13







13





















13







13








13








13






13













13










13










13









13









13









13







13







13





















13







13








13






13













13










13










13









13









13









13







13







13





















13







13






13













13










13










13









13









13









13







13







13





















13







13













13










13










13









13









13









13







13







13





















13







13










13










13









13









13









13







13







13





















13







13










13









13









13









13







13







13





















13







13









13









13









13







13







13





















13







13









13









13







13







13





















13







13









13







13







13





















13







13







13







13





















13







13







13





















13







13





















13







13






Παγκόσμια Πολιτική Οικονομία και ο Πλούτος των Εθνών...

Documents