1

فهرست8----------------------------------------------------------------به نام نامی سر؛ بسمه تعالی سر ...

12-------------------------------------------------------فصل اول: آداب سفر در روايات و احاديث

14------------------------------------------------------فصل دوم؛ توصیه های عمومی قبل از سفر

16-------------------------------------------------------فصل سوم؛ پاکسازی عمومی قبل از سفر

19---------------------------------------------------------فصل چهارم؛ تدابیر تقویتی قبل از سفر

عسل 19----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------شربت

19---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------شیربادام

سیب 20----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------فالوده

20------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------دوسین

20------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------نخودآب

نخودآب مورد در مهم های 21-----------------------------------------------------------------------------------------------------نکته

جالب 21-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------شربت

نیروزا 22---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------حریره

نارگیل 22---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------حریره

انجیر 23-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------شربت

دنده 23-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------عصاره

سنجد 23-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------پودر

مرغ تخم پوست 23----------------------------------------------------------------------------------------------------------------پودر

موارد 24------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------سایر

25---------------------------------------------------فصل پنجم؛ بیماری های مزمن و سفر اربعین

خون 26-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------پرفشاری

26------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------درمان

27--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------دیابت

قند افت از 28------------------------------------------------------------------------------------------------------------------پیشگیری

2

قند افت 28-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------درمان

29----------------------------------------------فصل ششم؛ البسه و سایر ملزومات عمومی سفر

مناسب کوله 31-----------------------------------------------------------------------------------------------------------خصوصیات

کوله بستن و وسایل چیدمان 31--------------------------------------------------------------------------------------------نحوه

کوله از استفاده 32---------------------------------------------------------------------------------------------------------------نحوه

مناسب 33--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------کفش

35----------------------------------------------------------------------فصل هفتم؛ مسافرت هوایی

37------------------------------------------------------فصل هشتم؛ توصیه های عمومی حین سفر

39-------------------------------------------------------------فصل نهم؛ مشکالت مفصلی-عضالنی

43-------------------------------------------------------------فصل دهم؛ کمردرد، دردهای سیاتیکی

43---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------پیشگیری

44--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------درمان

45-------------------------------------------------------------------فصل یازدهم؛ مشکالت گوارشی

49----------------------------------------فصل دوازدهم؛ تهوع، استفراغ و مسمومیت های غذایی

49---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------پیشگیری

50--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------درمان

51------------------------------------------------------------------------------فصل سیزدهم؛ اسهال

51---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------پیشگیری

51--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------درمان

52-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------وبا

54----------------------------------------------------------------------------فصل چهاردهم؛ یبوست

55--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------درمان

56------------------------------------------------------------------------------فصل پانزدهم؛ بواسیر

56---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------پیشگیری

57--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------درمان

59-----------------------------------------------------------------فصل شانزدهم؛ دفع ضررهای آب

3

61-------------------------------------------------------------------فصل هفدهم؛ تدابیر رفع عطش

64---------------------------------------------------------------فصل هجدهم؛ تدابیر مقابله با گرما

66-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------گرمازدگی

اختالل 66------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------سیر

67------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------درمان

ORS----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------67

69------------------------------------------------------------------فصل نوزدهم؛ تدابیر هوای آلوده

71--------------------------------------------------------------------فصل بیستم؛ تدابیر هوای سرد

73-----------------------------------------------------------------فصل بیست و یکم؛ سرماخوردگی

73---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------پیشگیری

آنفوالنزا؟ 76--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------واکسن

77--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------درمان

81-------------------------------------------------فصل بیست و دوم؛ ضعف، افت قند، افت فشار

83--------------------------------------------------فصل بیست و سوم؛ تدابیر سالمت پوست و مو

84-------------------------------------------------------------فصل بیست و چهارم؛ عرق سوز شدن

85-------------------------------------------------------------------فصل بیست و پنجم؛ بوی بد بدن

86-------------------------------------------------------------------------فصل بیست و ششم؛ تاول

86---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------پیشگیری

87--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------درمان

89-----------------------------------------------------------------------فصل بیست و هفتم؛ ترک پا

90---------------------------------------------------------------فصل بیست و هشتم؛ سالمت چشم

92-------------------------------------------------------فصل بیست و نهم؛ بهداشت دهان و دندان

92---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------پیشگیری

92--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------درمان

94----------------------------------------------------------------------فصل سی ام؛ عفونت ادراری

94---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------پیشگیری

4

94--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------درمان

96-----------------------------------------------------------فصل سی و یکم؛ مشکالت ویژه بانوان

عادت 97-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------تنظیم

واژینال 98-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------عفونتهای

98--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------پیشگیری

99------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------درمان

100------------------------------------------------------------------فصل سی و دوم؛ اعتیاد، سیگار

101----------------------------------------------------------فصل سی و سوم؛ چند نکته اورژانسی

101-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------سوختگی

تاول ایجاد از 101---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------قبل

تاول ایجاد از 102----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------بعد

102---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------زخم

داخلی 102---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------خونریزی

خارجی 103--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------خونریزی

کردن 103------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------غش

103---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------گزیدگی

103-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------پیشگیری

104----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------درمان

104-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------تشنج

تشنج حین 104--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------در

تشنج اتمام از 105--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------بعد

106-------------------------------------------------------فصل سی و چهارم؛ ملزومات طبی سفر

108---------------------------------------------فصل سی و پنجم؛ آشنایی با خواص برخی داروها

108-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------عسل

آبلیمو و 108--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------لیمو

109------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------سرکه

5

109--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------گالب

آن ترکیبات و 110-----------------------------------------------------------------------------------------------------------سیاهدانه

آن ترکیبات و 110-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------نعناع

111----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------خاکشی

111---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------زیره

111---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------نمک

112--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------عناب

درختی 112---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------بادام

زیتون 112---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------روغن

خورشی 112----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------آلو

112-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------زنجبیل

114-----------------------------------------------------------فصل سی و ششم؛ برخی دوستانه ها

117-------------------------------------------------------------فصل سی و هفتم؛ پس از بازگشت

118------------------------------------------------------------فصل آخر، بهداشت سفر بی بازگشت

121------------------------------------------------------------------------------------------------منابع

6

1به نام نامی سر؛ بسمه تعالی سر ...

nلیک مکروبا و nلیک خائnفا و أبکی إ اللهم ... و أفزع إیا ... nک ضعیفا و أتوکل علیک کافn2استعین ب

*********** ؛ تا چهل منزل بعد، که3از » روزی که در جام شفق مل کرد خورشید«

5، حکم »و من عشقته قتلته«4معشوق در سکوت »حبیب ال یجیب حبیبه« های مستور صدور برافروختهدر قلوب عشاق نگاشت؛ حرارتی در میخانه

6شد که » ال تبرد أبدا.«

و چون مؤمنین به آتش درون خویش نظر افتدشان؛ گرمی آن نار، نشاني آنست نارا« Zن نگار، وزر8؛ پس به امر »فاخلع نعلیک«7انس دلدار یابند »إ شتابند تا شاید اخگری جانسوز برگیرندتعلقات درفکنند و به سر سوی او

Zقبس« Zيكم مZنها ب ي آت یا از افسون گل سرخ، خبری عاشقانه دریابند9»لعلZخبر« Zيكم مZنها ب پا و سر؛ با تنخبر است و بی؛ اما رجعتشان بی10»سآت

-مجروح؛ قلب مشتعل و وجود مندک به صاعقه محبت حضرت ارباب؛ علیهالسالم.

آری، » این فصل را با من بخوان، باقی فسانه است؛ این فصل را بسیار ؛ این رمز و راز سلوک اربعینی و سفر زینبی به11خواندم عاشقانه است«

سوی حسین است.

1. برقعی - حمیدرضا سید السالم، علیهم بیت اهل شاعر از غزلی مطلععلیه - 2 ارباب حضرت مناحات از .بخشی شهادت به نزدیک لحظات در السالم3. دامغانی - معلم علی استاد از غزلی مطلع4. » السالم - » علیه الحسین اباعبدالله حضرت اربعینی وصال هنگاه به انصاری ابن جابر جناب عاشقانه مناجات از قسمتیو - » 5 عشقته، عشقنی من و عشقنی، احبنی من و احبنی عرفنی من و عرفنی، وجدنی من و وجدنی، طلبنی من مرسل حدیث به اشاره

: » محقق االخالق، محاسن فى الحقائق محسن، مال کاشانى، فیض ؛ دZیته فانا دیته علی من و دZیته، فعلی قتلته من و قتلته، عشقته منص محسن، دوم، 366عقیلى، چاپ االسالمى، الکتاب دار قم، ق. 1423،

6 : كه - » است انداخته در مؤمنان دل در آتشي السالم علیه حسين شدن كشته تبردابدا ال المؤمنين قلوب في حرارة الحسين لقتل ان ( ». الوسائل،ج مستدرك شد نخواهد سرد ( 318،ص1هرگز

آیه - 7 طه؛ 10سورهآیه - 8 طه؛ 12سورهآیه - 9 طه؛ 10سوره

آيه- 10 نمل؛ 7سوره11. دامغانی - معلم علی استاد از شعری مطلع

7

اما در این ثوران عشق و هیجان دلدادگی، جسم مجروح دلدادگان حضرت السالم، باید که مرکب راهوار قلب مشتعل و روح فروزانارباب علیه

ایشان در قدم قدم همراهی قافله اربعینیان باشد. پس بر آن شدیم که بر تجربیات طبی سال های گذشته؛ خاطرات دل انگیز سفر اربعین و اساس

مرهمی برای با نگاهی به تجربیات صاحب نظران طب سنتی کشور، جراحت های جسم عاشقان اباعبدلله الحسین علیه السالم تدارک ببینیم؛

هاشم، صدیقه صغری؛»عقیله بنی شاید که تشفی خاطری باشد بر دل که در هجوم تازیانه و سنگ و کعب نی ددان اموی، کمترزینب کبری«

های اهل بیت غریب پیامبر صلوات الله علیه و آله رافرصت تیمار زخمیافت.

ارجمندان، عزیزان و نور چشمان عازم سفر اربعین؛ توصیه های طبی از منظر طب سنتی ایراندر این مختصر تنها به -1

پرداخته شده و موضوعات اخالقی، امنیتی و مانند آن به اهل آن احاله شده است. تنها در یک فصل، چند توصیه فرهنگی ضمیمه جزوه

امسال شده که علت آن، ملموس بودن ضرورت رعایت این نکات درروی اربعین بر مؤلفین مرهم است.پیاده

بنای این نوشتار بر سادگی است و توصیه های آن بر مبنای اصولی-2 انتخاب شده اند. سعی آسانی اجرا و تجربه تأثیرگذاری مناسبچون

ها و پیشنهادهای درمانی ارائه شود تاشده است انواع و اقسام نسخه دست زائر در گزینش روش مطلوبش باز باشد. به عبارت دیگر،

های متعدد درمانی به این معنا نیست که باید همه آنها رامعرفی روش اجرا کرد بلکه هر شخص بنابه نوع مشکل، سلیقه و امکانات شخصی،

دهد.های متناسب را گزینش کرده و انجام میتوصیه در نگاه نخست ممکن است از تعدد داروها و نسخه های طرح شده-3

قابلیتاحساس سنگینی بار شود اما چنان که گذشت، این نسخه ها دارند؛ برخی داروها و خوراکی ها عمومی ترند و بهترگزینش شخصی

است همه، آنها را به همراه داشته باشند و بعضی، بر اساس نیاز هر شوند. مضاف بر اینها، در سفر گروهیزائر و سالک انتخاب می

می توان موارد الزم را برگزید و بین افراد گروه تقسیم کرد تا هیچکس گران بار نگردد.

8

ها بر مبنایچنان که گذشت، بنای ما بر این بوده و هست که توصیه-4-محدودیتطب سنتی ایران باشد اما در موارد معدودی به دلیل برخی

های جایگزین از طب جدید هم ذکر شده است.، توصیههای این سفر تنوع موضوعات مورد بحث و تعدد نسخ وجزوه امسال به لحاظ -1

تر از سال گذشته است و سعی بر بسیار غنیراهکارهای ارائه شده-ای از صاحبآن بوده تا نه موضوع مبتالبهی مغفول افتد و نه توصیه

ها، امسالنظری دور از نظر بماند. ولی به دلیل حجم زیاد این توصیه تنظیم شد که یکی جزوه مختصر و ساده برایدو جزوه مرهم در

استفاده زائران عزیز است و دیگری همین جزوه که جزوه اصلی و-مادر و بیشتر مناسب استفاده پزشکان و اطبای طب سنتی، موکب

روی اربعینکنندگان خدمات درمانی در مسیر پیادهداران و ارائهاست.

های مشابه، جایگزین ویزیت ونکته مهم این است که این جزوه و تالش-2 رویتشخیص پزشکان حاذق نیست که بحمدالله در طول مسیر پیادهاربعین، همکاران طب سنتی و طب جدید حضوری فعال دارند.

خواهم که این نوشتار را درکفنمان میخاضعانه از همه نوکران ارباب بی-3 نشر این وجیزهعالم مجاز و واقع به عازمان طریق عاشقی برسانند.

که مورد استفاده زائران اربعین به هر نحو و با هر عنوان و شکلیانتها بر سر ما.قرار گیرد، منتی است بی

خواست این حقیر و سایر عزیزانی که در این ساحت، افتخار نوکری-4 اند این است که اجر این نوکری را فراموش نکنیدارباب را پیدا کرده

درود و صلوات بر محمد و آل محمد، فرج طالب بدم المقتولبا و را عاجزانه و متضرعانه از ساحت حضرت حق،بکربالء، علیهماسالم

جل و عال، درخواست نمایید. امید که این ران ملخ، مورد قبول حضرت سلیمان پناهی ولی عصر )عجل

الله تعالی فرجه الشریف( که هر بامداد و شباهنگام بر مصیبت جد و آن را به دیده قبول و12غریبش- علیه السالم- خون می گرید قرار گیرد

اغماض و کرامت بنگرند.12 « : Zمن - ل و حاربک محارZبا، Zمن ل أکن لم و نصرZک المقدور، عن عاقنی و الدهور، Zى أخرتن Zن فلئ مقدسه ناحیه زیارت از فرازی به اشاره

أموت حتى تلهفا، دهاک و ما على فا تأس و علیک، حسرة دما؛ Zالدموع لک بدل Zین البک و مسآء، و ک صباحا فالندبن مناصZبا، لک العداوة نصب : تو با که آنان با تا ونبودم بازداشت، تو Zازیارى مرا الهى ومقدرات انداخت، تأخیر به مرا زمانه اگرچه Zیاب Zکت اال Zغصة و ، Zالمصاب ZلوعةZ ب ) براى ) اشک جاى به و کنم، می Zه موی تو بر وشام صبح درعوض ورزم، خصومت کردند تواظهاردشمنى با که کسانی وبا بجنگم، جنگیدند

می برمصیبت توخون افسوس و تأسف و حسرت زروى ا شدتZ گریم، وغصه وغم مصیبت، Zاندوه فرط از که تاجائى شد، وارد برتو که هائى ». سپارم جان حزن

9

ئنا بnبnضاعة مزجاة nر و ج نا و أهلنا الض » يا أيها العزيز مس فأوفn لنا الكيل و تصدق علينا إnن الله يجزnي

13المتصدقين«

13آیه - یوسف؛ 88سوره

10

فصل اول: آداب سفر در روايات واحاديث

امام رضا ) عليه السالم( فرمودند:Zزاح في غيرZ و الم Zو حسن الخلق Zبذل الزاد :Zفر » ثالث مZن المروةZ في الس

المعاصي« » سه خصلت در سفر نشان مروت است: توشه خود را در اختيار همسفران

قرار دادن، اخالق خوش داشتن و شوخي هاي خالي از گناه.«ج ص ١خصال، ،١٥٧ 3

در اسالم دستورات زیادی در مورد سفر و آداب آن وارد شده است کهمختصرا به مواردی از آنها اشاره می کنیم:

آگاه کردن دوستان و خویشان از سفر خود و حاللیت طلبیدن از-1ایشان.

غسل پیش از سفرهای زیارتی.-2گفتن بسم الله به هنگام سوار شدن.-3افتتاح سفر با دعا و دادن صدقه و خواندن آیه الکرسی.-4همراه داشتن تربت امام حسین )علیه السالم(.-5پرهیز از مسافرت به تنهایی.-6برداشتن توشه خوب و فراوان به خصوص در سفر مکه.-7سفران و کوتاهی نکردن در خدمت به دیگران.کمک کردن به هم-8سفری که در خرج کردن مانند وی باشد.انتخاب هم-9خوش اخالقی، حلم، بردباری و رفاقت با همراهان.-10 رفیق و همراه بودن در تصمیم گیری ها جز در مورد گناه و-11

نافرمانی خدا.دعوت از همراهان بر سر سفره و سخاوت نسبت به آنها.-12شوخی و مزاح با دیگران؛ به شرط اینکه نافرمانی خدا نباشد.-13اهمیت به نماز اول وقت.-14به یاد خدا بودن در طول سفر و هر فراز و نشیبی.-15ترک کالم بیهوده، خصومت و مجادله در راه.-16داشتن وضو.-17

11

لباس پاک، نو و سفید در سفر زیارتی.-18عطر زدن و خوشبو بودن.-19آوردن هدیه و سوغاتی برای خانواده مخصوصا در سفر حج.-20 کسی که از سفر برمی گردد، بهتر است پیش از هر کاری، غسل-21

کند، دو رکعت نماز بگذارد، به سجده رود و )به خاطر به سالمتبازگشتن و ...( شکر خداوند را بر زبان آورد.

ضیافت دادن بعد از بازگشت از سفر.-22

12

فصل دوم؛ توصیه های عمومی قبل ازسفر

امام حسن عسكري) عليه السالم( فرمودند: » عالمات المؤمن خمس: صالة الخمسين و زيارة األربعين و التختم في

اليمين و تعفيرالجبين و الجهر ببسم الله الرحمن الرحيم« » مؤمن پنج نشانه دارد: اقامه پنجاه ركعت نماز، زيارت

اربعين،انگشتر در دست راست كردن، در سجده پيشاني بر خاك ننهادن و بسم الله الرحمن الرحيم را)در نماز( بلند گفتن.«

ج الشيعة، ص 10وسائل ،373

سفر کنید و از بردن وسایل اضافه و غیرضروری خودداریسبک بار-1کنید.

خوددرمان بیماری ها و توان افزایی از چند ماه قبل از سفر، به -2 مشغول شوید و عادات نامطلوب و مزاحم در سفر- به ویژه مصرف

دخانیات- را به تدریج ترک کنید. بهتر است که همه افراد- حتی افراد سالم- یکی دو ماه قبل از سفر،-3

به فرد حاذق و مجرب در زمینه طب سنتی مراجعه کنند. بسیاری از است کهوجود اخالط فاسد در بدن مشکالت طول سفر ناشی از

روی، گرمای هوا و ... آنها را تحریک و در بدن پخش می کنند وپیاده موجب مشکالت گوناگون می شوند. گاهی انجام یک حجامت عام

های ساده توسط طبیب، سفر را بر ما بسیار)بین دو کتف( یا پاکسازی آسان خواهد کرد. در فصل بعد روش های ساده برای این کار را

توضیح داده ایم. عادت دادن تدریجی خود به مشکالت سفر از اصول مهم هر سفر-4

ترین آمادگی مورد نیاز،طوالنی یا سختی است. در سفر اربعین مهم یا الاقل یک ماه - قبل–روی است. لذا از چند ماه آمادگی برای پیاده

را شروع کنید. این کار باید از مقدار کم شروع شدهروی تمرین پیاده و به تدریج به میزان آن افزوده شود. پیاده روی، عالوه بر این که

13

عضالت و مفاصل شما را آماده می کند؛ با بهبود گردش خون، اثر تقویتی مثبتی بر تمام بدن و ازجمله قلب و مغز می گذارد و شما را

برای سفر اربعین آماده تر خواهد کرد. تعریق ناشی از این پیاده روی هم بسیاری از مواد زائد بدن شما را دفع می کند و به منزله یک

پاکسازی عمومی قبل از سفر عمل می کند. در کشور عراقهای کدئین دار اعتیاد و مصرف قرصبه یاد داشته باشید -5

کند.ممنوع بوده و پلیس عراق با خاطیان به شدت برخورد می

14

فصل سوم؛ پاکسازی عمومی قبل ازسفر

حضرت علی) عليه السالم( فرمودند:ة الطعام و قZلة ة الكالم و قZل » اذا اراد الله سبحانه صالح عبده الهمه قZل

المنام« » هنگامی كه خداوند سبحان، صالح بنده اش را بخواهد ؛ كم گویی، كم

خوری و كم خوابی را به او الهام فرماید.«ج الوسائل، ص 3مستدرك ،61

میوجود مواد زائد در بدن چنان که گذشت، بر اساس منطق طب سنتی، تواند ما را در سفری مانند سفر اربعین دچار مشکل کنند. این مواد زائد به دالیلی پرخوری، مصرف غذاهای ناسالم، کم تحرکی، یبوست و ... معموال در بدن ما انباشت می شوند و به تدریج زمینه ساز بیماری های گوناگونی

مانند دیابت، پرفشاری خون، کبد چرب و ... می شوند. این مواد زائد گاهی بر اثر تحریکاتی، به حرکت درمی آیند و در بدن پخش می شوند و مشکالت

دیگری مانند دردهای عضالنی، انواع جوش و دمل و ... را به وجود می آورند. بعضی از از مهم ترین این تحریکات یعنی گرما و حرکت در سفر

اربعین وجود دارند. مثال با شروع پیاده روی این مواد زائد در عضالت ساقپا رسوب می کنند و باعث گرفتگی و درد در عضالت می شوند.

بنابراین هر قدر بتوان قبل از شروع سفر میزان این مواد زائد را در بدنکم کرد، انتظار سفری سبک بارتر و آسان تر را خواهیم داشت.

پیشنهاد ما این است که مدتی قبل از سفر، به طبیب حاذق در زمینه طب سنتی مراجعه کنید تا بر اساس مزاج و مشکالت شخصی شما، برنامه ای

برای اصالح تغذیه و سایر تدابیر الزم در اختیارتان قرار گیرد. اگر به هر دلیل موفق به این کار نشدید می توانید این توصیه ها را مدنظر داشتهباشید و مواردی که برایتان قابل اجراست را انتخاب کنید و انجام دهید:

15

و با مصرف کم غذاهای سالم و پرهیز ازپرخوری را کنار بگذارید -1 مصرف غذاهای ناسالم و غلیظی مانند انواع فست فود، ماکارونی، غذاهای چرب و ... خود را برای سفر آماده کنید. کم خوری و سالم

خوری شما را برای درک فیوضات معنوی این سفر هم آماده تر خواهدکرد.

خود را درمان کنید. برای این کار به فصل چهاردهم همینیبوست-2جزوه مراجعه کنید.

عالوه بر درمان یبوست، یکی دو هفته قبل از سفر خود را به اسهال-3 بیندازید. برای این کار، یک قاشق غذاخوری برگ سنا، یک قاشق

غذاخوری گل سرخ و یگ قاشق غذاخوری گل خطمی را با دو لیوان آب روی شعله کم بجوشانید تا یک لیوان بماند. سپس آن راصاف و

شیرین و میل کنید. به جای گل خطمی می توانید بعد از خوردن این دارو دو-سه قاشق روغن بادام شیرین میل کنید. با این کار چند بار

شکم شما به صورت اسهالی عمل می کند که باعث پاکسازی برخی مواد زائد خواهد شد. این کار را حداکثر سه بار به فواصل سه-چهار

روزه انجام دهید. افزایش فعالیت بدنی و ورزش به خصوص پیادهچنان که اشاره شد -4

در هفته های قبل از سفر، عالوه بر آماده سازی عضالتروی روزانه و مفاصل، به پاکسازی بدن شما هم کمک زیادی خواهد کرد.

یک قاشق غذاخوری خاکشی+سه قاشق غذاخوریصبح ناشتا -5 )یا یک قاشق مرباخوری شکر سرخ یا یک قاشق چایخوریسکنجبین

ترنجبین( را در یک لیوان آب جوش ریخته داغ داغ )مثل چای( بنوشید و سعی کنید تا دو ساعت بعد از آن چیزی میل نکنید. انجام این کار

ساده از دو سه هفته قبل از سفر، عالوه بر درمان یبوست، پاکسازی مناسبی هم انجام می دهد. این دستور حتی با خاکشی به تنهایی هم

اثرات بسیار خوبی خواهد داشت. افراد گرم مزاج می توانند از یک ماه مانده به سفر چند بار در دوره-6

را به این شرح انجام دهند:دستور آش ترش های دو- سه روزه صبحانه و ناهار و شام از این آش میل کنید و غذای دیگری مصرف

نکنید. مواد مورد استفاده در طبخ آش ترش، برنج، دال عدس، گردن یا بال مرغ )پوست کنده(، زردچوبه، روغن زیتون، سبزی )گشنیز به

مقدار زیاد و تره و جعفری و شنبلیله به مقدار کم( است. در هر

16

وعده، آش با یکی از این چاشنی ها )به دلخواه( میل شود: رب انار، سرکه، آبغوره، سماق )عصاره(، تمبر هندی. در صورت احساس

ضعف در بین وعده ها، شربت عسل استفاده شود. به پاکسازی و دفع اخالط زائد از بدن کمکانار ملس یا شیرین خوردن -7

عدد عناب، یا15 تا 10کند. اگر انار در دسترس نبود خوردن روزانه میرب انار ملس حل شده در آب هم خوب است.

عدد عناب را با چنگال خراش داده با یک5شربت عناب و آویشن: -8 قاشق غذاخوری برگ آویشن و دو لیوان آب روی شعله کم بجوشانید

تا نصف شود. سپس آن را صاف وکمی شیرین و میل کنید. شربتکند.عناب و آویشن کمک زیادی به تصفیه خون و کاهش غلظت آن می

استحجامت یا فصد یکی از تدابیر کارآمد برای پاکسازی بدن انجام -9که باید با تشخیص و تجویز طبیب حاذق انجام شود.

یک داروی مناسب برای پاکسازی بدن، كپسول كبد است که چون-10 عارضه و قابل استفاده برای عمومفرمولی ساده دارد و دارویی کم

تخماست روش ساخت آن را ذکر می کنیم. برای ساخت این دارو، گشنيز، شاهتره، تخم كاهو، عناب، تخم كاسنى )هر کدام دو واحد(؛

را پودر كرده درريشه ريوند، سنا و برگ آويشن )هر کدام یک واحد( ميلىگرمى ریخته نيم ساعت پيش از صبحانه و پيش از500كپسولهاى

خواب دو عدد كپسول ميل شود. اگر دسترسی به کپسول خالی ساعت(، یک قاشق مرباخوری از12ندارید؛ براى هر بار مصرف )هر

پودر را در يك و نيم ليوان آب با حرارت ماليم بجوشانید تا يك ليوان از آن باقى بماند. سپس، دارو را صاف و کمی شیرین كرده تا گرم است

14ميل كنید.

ه.ش.1389جلد، نشر آبژ - تهران، چاپ: اول، 1 - ناظم، اسماعيل، دارونامه طوبا )گزيده داروهاى مجرب پزشكى ايرانى(، 14

17

فصل چهارم؛ تدابیر تقویتی قبل ازسفر

حضرت علی) عليه السالم( فرمودند:» واذا قویت فاقو علی طاعة الله ، واذ ضعفت فاضعف عن معصیة الله« » هرگاه توانا بودی، بر طاعت وبندگی خدا توانا باش واگر ناتوان بودی از

معصیت ونافرمانی خدا ناتوان باش.«االسالم؛ فیض البالغه 1268نهج

ضعف عمومی، افت مکرر قند خون یابسیاری از ما دچار مشکالتی مانند و ... هستیمفشار خون، خستگی زیاد یا زودرس در کارها، ضعف عضالت

که ممکن است در طول سفر اربعین ما را دچار مشکل کنند. تشخیص علت دقیق این مشکالت و درمان تخصصی آنها به عهده طبیب حاذق

است. دراین فصل دستورات نسبتا عمومی که برای اکثر افراد قابل اجرا ومفید هستند را تقدیم می کنیم:

شربت عسل

عسل را با غلظت دلخواه )یک تا یک و نیم قاشق غذاخوری به ازای هر لیموی خانگی( به آنلیموترش تازه )یا آبلیوان( در آب حل کرده کمی آب

اضافه کرده پس از خنک شدن به صورت جرعه جرعه میل کنید. مصرف کند.شما میقوت بدنی دو سه لیوان از این ترکیب در روز کمک زیادی به

توانید اندکی تخم شربتی یا تخم ریحان و چند قاشق گالب و عرقمیبیدمشک هم به این ترکیب اضافه کنید.

شیربادام

است.بخش ها و آراممقوی عمومی، مقوی استخوانشیربادام

18

پنجاه گرم بادام درختی خام پوست گرفته، دو لیوان آب سرد و دو قاشق غذاخوری عسل را خوب میکس کنید و در طول روز خنک و جرعه جرعه

میل کنید. شیربادام را هر روز تازه تهیه کنید.فالوده سیب

مقوی عمومی بدن، مقوی قلب و مغز و معده، خونساز وفالوده سیب، است.آور نشاط

یک عدد سیب سرخ متوسط یا دو-سه عدد سیب گالب را بعد از جدا کردن پوست و هسته رنده کرده، با دو قاشق عرق بید مشک، دو قاشق گالب،

یک قاشق تخم ریحان )یا تخم شربتی یا تخم بالنگو( و یک قاشق عسلها میل کنید.مخلوط و بعد از خنک شدن در یخچال و لعاب انداختن دانه

دوسین

است که اثر تقویتی خوبی بر بدن وترکیب سیاهدانه و عسل دوسین سیستم دفاعی آن دارد. این ترکیب در خیلی از عطاری ها موجود است اما-با آسیاب کردن یک سوم لیوان سیاهدانه و ترکیب آن با یک لیوان عسل می

توانید آن را بسازید. میزان مصرف این ترکیب، روی دو تا سه قاشقر استفاده کنند به اینچایخوری است. افراد گرم مزاج باید از دوسین مدب

ساعت در سرکه انگور خیسانده و بعد از خشک24روش که سیاهدانه را کردن، آن را آسیاب و با عسل مخلوط کنند.

دوسین در دوران بارداری و عادت نباید مصرف شود.نخودآب

نخودآب یک غذای بسیار سالم و مقوی است که مداومت بر مصرف آن در روزهای قبل از سفر بسیار مفید است. پیشنهاد ما این است که همیشه

توانید در چند روز قبلای دو-سه وعده از این غذا استفاده کنید. اگر میهفته یک لیوان نخوداز سفر، ناهار و شام نخودآب میل کنید. برای تهیه نخودآب،

گرم گوشت گوسفند )ترجیحا بره(، یک قاشق غذاخوری سرخالی50را با 4با حرارت مالیم پخته تا کامال نرم شود )حدود برنج ایرانی و مقداری آب

شیرین و یا روغن ساعت(. سپس یک قاشق غذاخوری روغن بادام5تا گرم چوب دارچین و5زیتون، کمی نمک، یک عدد پیاز متوسط خردشده،

19

کمی زعفران سائیده اضافه کرده می گذاریم یک ساعت دیگر بجوشد تا کامال جا بیفتد. این غذا در انتها باید کمی آب داشته باشد )مانند خورش(.

این مقدار غذا برای یک نفر در یک وعده کافی است. نکته های مهم در مورد نخودآب

.پس از خوردن غذاهای حاوی نخود، حداقل تا یک ساعت آب نخوریددر صورتی که ضعف ندارید بهتر است این غذا را بدون نان مصرف

کنید. درغیراین صورت، از نان سنگک برشته استفاده کنید.دهی به این غذا بالمانعاضافه کردن کمی آب لیموترش برای طعم

است.توانند این غذا را بدون ادویه یا با لیموعمانی طبخ یامزاج میافراد گرم

توانند عالوه برهمراه کمی سرکه میل کنند. افراد سردمزاج، میدارچین و زعفران از زیره نیز استفاده کنند.

طعم کردن غذا،افزودن برنج به نخودآب، عالوه بر لعاب دادن و خوش کند.نفخ حاصل از مصرف نخود را هم کم می

در صورتی که علیرغم افزودن ادویه، باز هم با خوردن نخودآب نفخ ساعت قبل از طبخ، خیسانده و چند بار24توانید نخود را از کنید؛ میمی

آب آن را عوض و پوست نخودها را جدا کنید.این غذا بدون گوشت هم قابل تهیه و مصرف است. استفاده از

گوشت پرندگان هم بالمانع است.زمینی وفرنگی، رب گوجه، سیبدر طبخ این غذا از اضافه نمودن گوجه

... خودداری کنید.بهتر است بانوان باردار با مشورت پزشک خود از این غذا استفاده

کنند.شربت جالب

مقوی قلب و معده و مغز؛ خونساز، یک نشاط آور فوق العاده و جالب،است.های غیرطبیعی و افکار منفی برطرف کننده افسردگی، ترس

یک کیلو نبات سفید یا شکر یا قند یا عسل را با سه کیلو گالب، روی شعله مالیم بجوشانید تا نصف شود. سپس نیم مثقال )حدود دو و نیم گرم(

زعفران را در کمی گالب حل کرده و به آن اضافه کنید و بعد از چند دقیقه

20

جوشیدن خاموش کنید و بعد از خنک شدن در یخچال نگهداری کنید. در طول زمان جوشیدن، مرتبا کف هایی که روی مایع در حال جوش جمع می

شود را بگیرید. روزی دو سه بار و هر بار نصف استکان شربت جالب را در یک لیوان آب

ریخته، یک قاشق مرباخوری تخم شربتی )یا تخم ریحان یا تخم بالنگو( و هالیموترش اضافه کرده و بعد از خنک شدن و لعاب انداختن دانهکمی آب

میل کنید.حریره نیروزا

تقویت قوای عمومی ورزشکاران،حریره ی نیروزا ترکیبی است برای های مزمن و مبتالیان به کم خونی.افراد مسن، در دوره نقاهت بیماری

عدد مغز15 عدد مغز گردوی سفید، 4عدد مغز بادام پوست کنده، 20 عدد خرمای رطب بدون هسته، یک7 عدد مغز بادام هندی، 5پسته خام،

قاشق3عدد موز متوسط، یک قاشق غذاخوری کنجد خام پوست کنده، غذاخوری عسل طبیعی، یک قاشق غذاخوری پودر نارگیل، کمی پودر

لیوان آب سرد را در دستگاه مخلوط کن ریخته و به آرامی5زعفران و مخلوط کرده تا کامال یکنواخت و یکدست شود. معجون نیروزا را در یخچال

نگهداری کنید و بسته به میزان فعالیت، روزی سه قاشق چایخوری تامرباخوری مصرف کنید.

مصرف این معجون در مبتالیان به دیابت، چربی خون، افراد چاق و تذکر: گرم مزاجان و افراد دچار مشکالت گوارشی باید با احتیاط و تنها با تجویز پزشک باشد. قیمت باالی این معجون هم مانع بعدی در راه استفاده از آن

است.حریره نارگیل

جبران کمبود وزن سردمزاجان، دفع امراض بلغمی وحریره نارگیل برای سوداوی، تقویت حرارت غریزی و رشد، تولید خون مناسب و نیز تقویت

موثر است.قوای عمومی 2 قاشق غذاخوری پودر نارگیل، 3 قاشق عذاخوری پودر مغز بادام، 2

قاشق عذاخوری نشاسته، کمی هل و زعفران آسیاب شده و به میزان21

الزم شکر را در آب ریخته و به آرامی حرارت دهید تا قوام بیاید. حریره آماده شده را در یخچال نگهداری نمایید و هر روز با کمی نان، به عنوان یک

وعده غذایی میل کنید.شربت انجیر

ویژهتقویت قوای عمومی بدن بهشربت انجیر از ترکیبات دارویی است که در افراد ضعیف و مسن، ایجاد لینت طبع و کمک به درمان یبوست،

و ... برخی از خواص آن است.های خشکافزایش رطوبت بدن لیوان آب خیسانده، سپس با8نیم کیلو انجیرخشک را شب تا صبح در

حرارت مالیم کامال بپزید. سپس عصاره آنرا گرفته با صد گرم شکر سرخ، دست آمده را درروی حرارت کم بجوشانید تا قوام بیاید. شربت انجیر به

ساعت، یک قاشق غذاخوری آن را میل کنید.6یخچال نگهداری و هر عصاره دنده

ای دارد.العادهاثر فوقها و عضالت تقویت استخواناین ترکیب در سانتی متری خرد شده است را با2-3یک کیلو دنده گوسفند که به اندازه

یک قابلمه آب روی حرارت قرار دهید. نصف استکان آب لیموترش تازه به ساعت به آرامی بجوشد. سپس با صافی خیلی24آن افزوده، اجازه دهید

خیلی ریز صاف کرده بعد از کمی سرد شدن داخل قالب یخ ریخته در فریزر نگهداری کنید. در زمان پخت غذا یک قالب جدا کرده به غذا افزوده

شود.پودر سنجد

-پودر سنجد کامل )شامل پوست و گوشت و هسته سنجد( داروی شناخته شود. مصرف پودر سنجد ازای است که تقریبا در هر عطاری پیدا میشده

ست. اکثرویژه ساق پاها و عضالت، و بهتقویت استخوانها برای بهترین راه توانند از مخلوط پودر سنجد با شیر و عسل استفاده کنند. اگرافراد می

توانید آب یا عرقیات را جایگزین شیر کنید.مشکل تحمل شیر دارید میمصرف پودر سنجد ممکن است منجر به یبوست شود. تذکر:

22

مرغپودر پوست تخم

یک منبع ساده، سالم، ارزان و بسیار مؤثر در تأمین کلسیممرغ پوست تخم است.ها و عضالتمورد نیاز بدن و تقویت استخوان

های مصرفی خود را دور نیندازید؛ آنها را خوب بشویید و درمرغپوست تخم آفتاب خشک و سپس آسیاب کنید. پودر حاصل را با عسل مخلوط کنید و

روزی دو- سه قاشق چایخوری از این معجون میل کنید.سایر موارد

های حاوی مغزها )اصطالحا معاجین لبوب، مثالانواع قاووت و قوتو، معجون ساده آن چهارمغز(، جوانه گندم، کباب گوشت گوسفند، زرده تخم مرغ نیم

توانند استفاده شوند.میبرشت )عسلی( پالس )خبث الحدید( که یک مکمل آهن بر اساس فرموالسیونقرص آیرون

خونی فقر آهن یکطب سنتی است؛ برای درمان سریع افراد دچار کمگزینه مناسب است.

یکمعجون ژل رویال برای افرادی که ضعف زیادی دارند استفاده از العاده است هرچند قیمت آن باالست.پیشنهاد فوق های خوراکی یا تزریقی موجود در بازار داروییها و مکملویتامینانواع مولتی

توانند مورد استفاده قرار گیرند.هم با مشورت پزشک میرسمی کشور

23

فصل پنجم؛ بیماری های مزمن وسفر اربعین

حضرت علی) عليه السالم( فرمودند: كسى كه بر سختى پرهيز» من لم يصبر على مضض الحمية؛ طال سقمه:

صبر نكند ، بيمارىاش طوالنى شود.«دررالکلم و غررالحکم

جا که به دلیل تراکم زیاد جمعیت در ایام اربعین میزان خدمات پزشکیاز آن و بهداشتی در دسترس زائران با محدودیت هایی رو به رو است، توصیه

هایهای مزمنی چون دیابت، فشارخون، بیماریشود افراد دچار بیماریمی قلبی- عروقی یا تنفسی، صرع و تشنج که دارای شرایط خاص هستند و

از شرکت درنیاز به مراقبت های پزشکی خاصی دارند و نیز زنان باردار پیاده روی اربعین خودداری و برای تشرف به عتبات عالیات زمانی دیگر را

ای در صورت اصرار بر رفتن به این سفر، زمان را به گونهانتخاب کنند.تنظیم کنید که قبل از ازدحام روزهای منتهی به اربعین، از سفر برگردید.

اما اگر قصد شما برای این سفر جدی است نکات ذیل را مورد توجه ویژهقرار دهید:

خود مراجعه و درباره مجاز یاپزشک معالج حتما قبل از سفر به -1غیرمجاز بودن سفر با او مشورت کنید.

در صورت تأیید پزشک، احتیاطاتی که باید در طول سفر رعایت نمایید-2 را تهیهدستورات و داروهای خاص بیماری خود را از زبان او بشنوید و

کنید و در سفر به همراه داشته باشید. داروهای مصرفی خود- به ویژه داروهای روان پزشكی، صرع، فشار-3

به اندازه کافی- و ترجیحا کمیخون، بیماری های قلبی و دیابت- را همراه داشته باشید. یادتان باشد بالفاصله قبل از سفربیش از نیاز-

اربعین وقت مناسبی برای ترک یا کاهش مصرف داروهای شیمیایینیست.

24

وهمه داروهای خود را یک جا قرار ندهید در بستن کوله و ساک، -4 مقداری را در کیف دستی و مقداری را در کوله و یا ساک جاسازی

کنید. و در قالب کاروان و یا در گروهاز تنهایی مسافرت کردن پرهیز نمایید -5

های چند نفری حرکت کنید. مطلعکنید از بیماری و نوع داروهایی که مصرف میهمراهان خود را -6

سازید. کنید رامشخصات خود، بیماری و سوابق آن و داروهایی که مصرف می-7

به گردن خود بیندازید.روی یک کارت نوشته و از آوردن فشار بیش از حد بهمتناسب با توان خود پیاده روی نمایید -8

خود اجتناب نمایید. هر جا الزم شد قسمتی از مسیر را با اتوموبیلطی کنید.

تر و قبل از این کههر چه سریعاحساس ناخوشی عمومی در صورت -9بیماری حاد شود به مراکز درمانی مسیر پیاده روی مراجعه کنید.

را به همراه داشته باشید تا در صورت نیازنسخه داروهای مصرفی -10 بتوانید آنها را از داروخانه های عراق یا مراکز پزشکی مسیر پیاده روی

را بنویسدنام ژنریک و علمی داروها تهیه کنید. از پزشک خود بخواهید و از نوشتن نام تجاری آنها خودداری کند تا در تهیه آنها دچار مشکل

گیری از مشکالتنشوید. البته به همراه داشتن نسخه برای پیشتواند مهم باشد.مربوط به بازرسی های لب مرز هم می

برای بیماران دیالیزی در ایامهمودیالیز توجه داشته باشید امکانات -11 ها واربعین در عراق وجود ندارد و این دسته از بیماران در بیمارستان

شوند.های عراق پذیرش نمیدرمانگاهپرفشاری خون

منظمداروهای خود را به همراه داشته باشید و در طول سفر -1استفاده کنید.

در طول سفر به طور منظم در موکب های درمانی فشار خون خود را-2 کنید.کنترل

غذاهای شور، چرب و تند و تنقالت شوراز پرخوری و مصرف -3خودداری کنید.

پیاده روی نکنید.تابش مستقیم آفتاب در گرمای زیاد و در زیر -4

25

درمان

روی: در صورت افزایش فشار خون در طول مسیر پیاده بپردازید و پاهای خود را ماساژاستراحتبهتر است در جای خنکی به -1

کم تنظیم شود.دهید تا فشار خون کم کنید را برای کاهشدر صورت نیاز، داروهایی که همیشه مصرف می-2

فشار خون استفاده کنید.اگر باز هم فشار خون کنترل نشد به واحدهای درمانی مراجعه کنید.-3 در صورت تمایل به درمانهای طبیعی این روش ها می توانند به شما-4

کمک کنند:a.چند قطره روغن سیاهدانه یا قطره نازیل زیر زبان خود بریزید تا

جذب شود. جویدن چند عدد سیاهدانه هم در کاهش فشار خونمؤثر است.

b.مقداری آب لیموترش یا سرکه را مخلوط با کمی آب، جرعه جرعه و آرام بنوشید.

دیابت

تنظیم گلوکومتر قبل از شروع سفر و استفاده صحیح از آن در طول-1 برای هر فرد دیابتی الزمسفر و مصرف منظم داروهای مورد استفاده

قبل از سفر از صحت عملکرد دستگاه گلوکومتر خود لذا است. اطمینان حاصل کرده و در طول سفر آن را به همراه داشته باشید تا در صورت بروز عالیم باال یا پایین رفتن قند خود فورا متوجه شده و

اقدام مقتضی را به عمل آورید. بیماران دیابتی بیش از دیگران باید به کمیت و کیفیت تغذیه خود در-2

طول سفر دقت داشته باشند. توصیه می کنیم فصل یازدهم همینجزوه را به دقت مطالعه کنید.

مراقبت ازروی مهم ترین نکته برای دیابتی ها در طول مسیر پیاده-3ست. ضمن رعایت مسائل مربوط به انتخاب کفش مناسب:پاها

a. استفاده کنید.جوراب نخی حتما ازb..از دمپایی استفاده نکنید

26

c.در فواصل مناسب استراحت کنید و پاهای خود را از داخل کفش ها را در بیاورید و پاهای خود را به خوبیخارج کرده، جوراب

وارسی نمانید.d. را جدی بگیرید و هر چه سریع تر بههرگونه تاول و زخم بروز

مراکز درمانی بین راه مراجعه نمانید.e. داده و سپس بهپاها را شستشو بهتر است روزی دو سه بار

دقت خشک کنید. f. با روغن های مناسب، قدم بعدی است. روغنروغن مالی پاها

حنظل یکی از بهترین روغن ها برای ماساژ پای افراد دیابتی است ولی باید مراقب افت قند احتمالی بعد از استفاده از آن

هایی مانند روغن بنفشه، بادام شیرین، و انواعباشند. روغنکننده هم پیشنهادهای بعدی هستند.پمادهای نرم

مشکل شایع دیگر، افت قند ناشی از پیاده روی، گرما و ... است. -4پیشگیری از افت قند

اگر سابقه افت مکرر قند در چنین شرایطی را دارید:مثل ماست و دوغ پرهیز کنید.مصرف سردی ها از -1 را در دهان بگذارید وعسلهر یکی دو ساعت، یک قاشق مرباخوری -2

صبر کنید تا خودش به آرامی آب شود. را مساوی پودر کنید و روزی چند بار میل کنید. اگر مزاجبادام و شکر -3

سردی دارید می توانید کنجد و پودر نارگیل را هم به این ترکیب اضافه کنید. می توانید در این ترکیب و ترکیب های مشابه به جای شکر از

عسل استفاده کنید. ترکیبی از مغزها و به ویژه بادام؛ نخودچی؛ کشمش یا مویز؛ انجیر-4

خشک؛ خرمای خشك و ... همراه داشته باشید و در طول مسیر، آهسته و پیوسته و با جویدن زیاد یا نگه داشتن در دهان میل کنید؛ مثال

یک مغز بادام در طول یک ربع پیاده روی. شود و نیازی نیست ازخرما در طول مسیر به فراوانی توزیع می تذکر:

ایران به همراه برده شود.درمان افت قند

27

- را داخل دهان بگذارید تا کمعسلشوید کمی زمانی که دچار افت قند می ترین راه برای افزایش قند خون است.کم آب شود. این بهترین و سریع

توانند در زمانهای معرفی شده در قسمت پیشگیری هم میسایر راهدرمان به کار گرفته شوند.

28

فصل ششم؛ البسه و سایر ملزوماتعمومی سفر

امام صادق) عليه السالم( فرمودند:ك تشترZي سالمة سفرZك .« Zح سفرك بالصدقةZ و اخرج إذا بدا لك؛فإن Zفتت » ا» مسافرت خود را با صدقه دادن آغاز كن و هرگاه خواستى بيرون برو ؛

زيرا ] با صدقه دادن [ سالمت سفرت را مى خرى.«ج األنوار؛ ص 5بحار 103؛

-استفاده کنید. لباسنخی، گشاد و راحت در طول مسیر از لباس های -1 های تنگ و دارای الیاف مصنوعی امکان عرق سوز شدن و ایجاد

برند. لباس زیر نیز بهتر استحساسیت و ناراحتی پوستی را باال مینخی و گشاد باشد.

ها و ساعات با توجه به احتمال سرد و گرم شدن و تفاوت دما در مکان-2 مختلف در عراق بهتر است لباس طوری انتخاب شود که به صورت

بوده و قابلیت کم و زیاد کردن در طول راه را داشته باشد.الیه الیه پس به جای همراه بردن لباس های گرم حجیم، چند الیه لباس سبک و

شودکم حجم داشه باشید. استفاده از چند الیه لباس سبک باعث می هوای بین این لباس ها به صورت عایق عمل کرده و از خروج گرمای

بدن جلوگیری کند. از طرفی بسته به گرمی و سردی هوا در طولشبانه روز می توانید حجم لباس ها را کم یا زیادکنید.

هایی که زیپ دار است و الیه رویی وبرای مثال می توان از کاپشن زیرین آن و گاه کاله و آستین های آنها نیز با زیپ از هم جدا می شود

استفاده نمود که از یک لباس حتی االمکان استفاده چند منظورهبار سفر کردن(. بشود )با توجه به لزوم سبک

نیز توصیه می شود.پتوی مسافرتی سبک به همراه بردن یک -3 داشته باشید تا در صورتای دو جفت جوراب نخی یا حولهبهتر است -4

لزوم جوراب خود را عوض کنید. تعریق پا و کثیف بودن جوراب،عواملی هستند که می توانند باعث تاول زدن و آسیب پاها شوند.

29

تهیه کرده با خود ببرند تاکیسه خواب سبک دهند یک برخی ترجیح می-5 اگر محل مناسب برای خواب نیافتند از آن استفاده کرده و از سرما و آسیب حشرات و ... محفوظ بمانند. این اقدام بسته به نظر شخصی

آید که جای خواب مناسب پیداشما دارد به خصوص که کمتر پیش مینشود.

تهیه کنید تاچفیهبهتر است یک دستمال پارچه ای نخی یا چیزی مانند -6 هم هنگام خواب سر خود را با آن بپوشانید و هم به عنوان سایه بان،

حوله، روبالشی، شال کمر، پوشش جلوی چشم و بینی برایمحافظت از گرما و سرما و گرد و غبار و .... از آن استفاده کنید.

خصوص برای آقایان( برای جلوگیری از)بهدار کاله لبهاستفاده از -7 تابش آفتاب یا ورود گرد و غبار به چشمها مفید است. می توانید از

عینک آفتابی مناسب نیز استفاده نمایید. مثل مسواک، صابون مایع یا جامدلوازم شخصی فردی همراه داشتن -8

یا صابون کاغذی، ژل ضدعفونی کننده دست، دستمال کاغذی وبار مصرف الزم است.ماسک یک

البته بسیاری از این وسایل مانند دستمال کاغذی به وفور در مسیرشوند.توزیع می

را هرگز فراموش نکنید.عینک طبی، سمعک، عصا و ... وسایلی مانند -9 ترجیحا- و به ویژه در مکان های شلوغ- از بند عینک استفاده کنید.

آوردن یک عینک ذخیره را هم مدنظر داشته باشید. برای استفاده در حمام یادمپایی نرم و راحت به همراه داشتن یک -10

اند هم خوب است. البتهاستفاده در مواقعی که کفش یا پا آسیب دیده در صورت نیاز امکان خرید دمپایی در شهرهای عراق یا در طول

مسیر فراهم است. یک لیوان تاشو یا لیوان کوچک درب دار، قاشق و چنگال، حوله،-11

ملحفه سبک، مسواک، نخ و سوزن، چاقوی کوچک، ناخن گیر و ... همراه داشته باشید. برخی از وسایل به صورت چند منظوره دارای

قاشق و چنگال و ناخنگیر و چاقو و ... تاشو در یک دستگاه هستند که برای جلوگیری از سنگین شدن بار در چنین سفرهایی استفاده از آنها مفید است. بهتر است یک ظرف پالستیکی کوچک و سبک و درب دار

همراه داشته باشید تا در صورتی که محل سرو غذا نامناسب بود،

30

بتوانید ظرف غذای شخصی خود را با غذا پر کرده و در جای مناسبمیل کنید.

باند، گاز، چسب ضد حساسیت و دستکشبه همراه داشتن مقداری -12در طول سفر توصیه می شود.بارمصرف پالستیکی یک

خصوصیات کوله مناسب

روی کوله است. قبل از سفر بهترین ساک برای حمل وسایل در ایام پیاده یک کوله پشتی جادار و سبک تهیه کنید و وسایل خود را در آن قرار دهید.

دست گرفتن ساک و کیف دستی شما را خیلی زود خسته خواهد کرد. بهتر است خانم ها برای سفر چادری تهیه کنند که امکان استفاده از کوله پشتی

با آن وجود داشته باشد؛ مانند چادر ملی. ای است که متناسب با قد شما باشد؛ سنگین نباشد؛ بهکوله مناسب، کوله

ها را آزار ندهد؛ اطراف کمر را درخوبی روی پشت بنشیند؛ گردن و شانه ها، یک بند برایبر بگیرد و دارای دو بند برای تنظیم کوله بر روی شانه

بستن دور کمر و یک بند برای بستن دور قفسه سینه باشد.نحوه چیدمان وسایل و بستن کوله

بار اضافی با خود برندارید؛ حمل یک کوله سنگین برای چند روز متوالی نیروی جسمی شما را به شدت کاهش می دهد. وزن کوله

درصد وزن بدن فرد باشد.25 تا 20پس از پرشدن نباید بیش از ابتدا همه وسایلی را که قرار است داخل کوله بگذارید، آماده و بعد

اقدام به بستن کوله نمایید. وسایلی را که در طول روز به آنها احتیاج ندارید در قسمت انتهایی

کنید در قسمت باالییکوله و وسایلی را که مکرر از آنها استفاده میقرار دهید.

.وسایل سبک دردر چیدمان وسایل بر مبنای وزن آنها عمل کنید انتهای کوله، وسایل سنگین در قسمت وسط کوله نزدیک به ستون

فقرات )در قسمت داخلی کوله( و باز هم وسایل سبک در کنار وسایل سنگین در قسمت خارجی کوله و در نهایت وسایل نیمه سنگین در

سر کوله.

31

نحوه استفاده از کوله

کوله را به دوش بیندازید و با بند کمری، کوله را درست بر روی استخوان لگن محکم کنید.

بندهای روی دو طرف شانه را به طور همزمان گرفته و به صورت ای آن را تنگ کنید که بندهای آن درست رویهماهنگ و موازی به گونه

شانه قرار گیرند.ای ببندید که منجر بهدر آخر بند روی ناحیه قفسه سینه را به گونه

سختی در تنفس نشود..کوله باید به طورکامل بر روی ستون فقرات ثابت شود از انداختنهمواره برای استفاده از کوله از دو بند آن استفاده کنید و

ها خودداری نمایید.کوله بر روی یکی از شانه

32

کفش مناسب

روی کفشی است که:کفش مناسب برای پیاده.سبک، نرم و راحت باشدکفش های پنجه باریک به هیچ وجه مناسب این سفر نیستند. نوک

کفش نباید پای شما را بزند یا انگشتان در آن فشرده شوند.هاس طبیعی پا باشد و انعطافکف آن دارای قوس متناسب با قوس

کافی داشته باشد.قسمت زیر کفش عاج های مناسبی داشته باشد تا راه رفتن شما را

تسهیل کند..ارتفاع کف کفش در قسمت پاشنه تا مچ پا مناسب باشداز کفش هایی استفاده کنید که امکان چرخش هوا در آنها وجود داشته

باشد تا از عرق کردن پاها و ایجاد تاول و یا احیانا قارچ بین انگشتانجلوگیری شود.

قسمت جلوی کفش انعطاف پذیری کافی داشته باشد به طوری که درجه آن را خم کنید.45بتوانید به راحتی به میزان

.دارای پاشنه نرم باشد تا به کمر فشار زیادی وارد نشودپاشنه بلند کفش یا کفی نازک آن از عوامل مستعدکننده مشکالت

عضالنی- مفصلی در طول سفر است. بهتر است کفش را از مدتی قبل بپوشید تا شکل پای شما را به خود

بگیرد. کفش های نو ممکن است در روزهای ابتدایی پوشیدن، پا رااذیت کنند.

استفاده از کفی های چرم طبیعی ارزان قیمت درون کفش ها سبب می شود فشار کمتری به کف پا وارد شود.

انتخاب کفش های بند دار توصیه نمی شود زیرا در طی پیاده روی در صورتی که نیاز به استراحت داشته باشید، باز و بسته کردن مکرر بند

ممکن است در ازدحام و شلوغی مسیر و خستگی جسمی، شما را کالفه کند. از سوی دیگر اگر به هر دلیلی در طول سفر بند کفشتان

پاره شد، کفش در پایتان نمی ماند و ممکن است برای تهیه بند سالم دچار مشکل شوید. با این حال اگر در طول سفر پاهایتان ورم می کنند

بهتر است از کفش بند دار استفاده کنید تا در مواقع لزوم بتوانید

33

گیری نهایی در این مورد بسته بهاندازه کفشتان را تنظیم کنید. تصمیمعادات و راحتی شما دارد.

یک جفت دمپایی راحت و نرم تهیه کنید و در طول سفر همراه داشته باشید تا در صورت ایجاد مشکل برای پایتان )تاول زدن، عرق سوز

شدن و ...( بتوانید از آن استفاده کنید.

34

فصل هفتم؛ مسافرت هواییپیامبر اعظم)صلوات الله علیه و اله و سلم( فرمودند:

:Z فر ميزان القوم سفر، سنگ محک مردمان است.«» السص ٢٤٠مکارم االخالق،

سفر هوايي، مخصوصا سفرهاي راه دور، مسافران را در معرض عوامليقرار مي دهد كه ممكن است بر سالمت آنها اثر نامطلوب بگذارد.

کنید:اگر قسمتی از مسیر )ایران تا عراق( را با هواپیما طی می در مسافرت هوایی در اثر تقلیل فشار هوا در کابین هواپیما، هوا در-1

شود. انبساط گاز در دستگاه گوارشتمام حفره های بدن منبسط می شود که در صورت استفاده ازاحتماال تا حدی باعث ناراحتی می

تشدید می شود. بالفاصله قبل از پرواز یا در هواپیماهای گازدار نوشابهاز مصرف این نوشابه ها پرهیز کنید.

هنگام صعود هواپیما، هوای داخل گوش میانی و سینوس ها خارج می-2 تر، هوا باید در جهت مخالف به گوششود. هنگام فرود به ارتفاع پایین

بلعیدن،میانی و سینوس ها برگردد تا تفاوت فشار یکسان گردد. با ، ناراحتی ناشی از این قضیه برطرف میجویدن و خمیازه کشیدن

گردد. اگر مشکالت همچنان باقی بماند، حالت بازدم با دهان و بینی بسته و با فشار )مانور والسالوا( معموال موثر است. در کودکان و

نوزادان با غذا دادن یا دادن پستانک عالیم کاهش می یابد. كساني كه عفونت گوش، بيني و سينوس دارند ممكن است در نتيجه-3

عدم توانايي در يكسان سازي و تعادل در تفاوت فشار، دچار درد و قطره ضد احتقان بينيجراحت شوند. لذا بهتر است در حين پرواز از

استفاده کنند. درصد متغیر20 تا 10 رطوبت نسبی داخل کابین هواپیما پایین و بین -4

است. این رطوبت پایین ممکن است باعث ناراحتی چشم و دهان و نوشیدن مایعات کافی قبل و هنگام پرواز و مرطوببینی شود. با

) زیرا در هنگامکردن پوست و استفاده از عینک به جای لنز تماسی

35

پرواز، اشک کافی برای لغزنده کردن سطح تماس لنز با قرنیه ترشحنمی شود( می توان از این مشکل جلوگیری کرد.

گرچه براي داخل هواپيما، هواي فشرده تأمين مي گردد ولي در اين-5 حال نيز فشار هوا از فشار هوا در سطح دريا كمتر است. در نتيجه،

اكسيژن هوا تقليل مي يابد. اغلب مسافران برخوردار از سالمت قادر به جبران طبيعي اين ميزان کمبود اکسیژن هستند اما ممكن است

بيماران عروق كرونري قلب، بيماران دچار مشكل ريوي، اختالل قادر به جبران نباشند. از آن جايي كه فشارعروق مغزي و كم خوني

اكسيژن خون شرياني اين بيماران در سطح زمين هم كمتر از حد طبيعي است كاهش بيشتر در فشار داخل هواپيما ممکن است موجب سلب آسايش يا وخامت بيماريشان گردد. این افراد بهتر است بعد از

مشورت با پزشک خود، درباره مسافرت هوایی تصمیم بگیرند. ، به علتبه تازگي تحت عمل جراحي قرار گرفته اندافرادي كه -6

احتمال آسيب ديدن از انبساط گاز، براي مدتي نبايد پرواز كنند. اینزائرین هم باید با پزشک معالج خود مشاوره های الزم ر ا انجام دهند.

7-

36

فصل هشتم؛ توصیه های عمومیحین سفر

لقمان نبی ) عليه السالم( فرمودند:م بس ZرZ الت Zشارتهم في أمرZك و أمرZهZم و أكث ZرZ است » ذا سافرت مع قوم ، فأكث

في وجوهZهZم و كن كريما على زادZك بينهم.« » اگر با عده اى همسفر شدى،در كارها با آنها زياد مشورت كن و مرتب به روى

آنان تبسم کن و در زاد و توشه ات نسبت به آنان بخشنده باش .«ج األنوار؛ ص 28بحار 271؛

در سفر، بدن درگیر شرایط غیرمعمول است؛ لذا نباید او را به-1 پرخوری یا خوردن غذاهای نامناسب،چیزهای دیگر مشغول کرد.

ازجمله اضافهخوابی و ... فکروخیال، جرو بحث با همسفران، کم توانند قدرت او در حفظ تعادلبارهای قوه مدبره بدن هستند که می

بدن را کاهش دهند. استفاده کنید. این کار باعثعطر مناسب در طول سفر از -2

نشاط افزایی و تقویت جسمی و روحی خود و اطرافیانتان شده بوهاینامطلوب را نیز پنهان می کند.

ترین و البته مؤثرترین روش برای جلوگیری ازسادهشستشوی دست -3 انتقال عفونت است. شستشوی دست با آب و صابون باید حتما بعد از

رفتن به توالت، قبل از غذا خوردن و قبل از تهیه و آماده سازی غذاانجام شود.

ها با آب و صابون به این صورت است که بایدطرز شستن صحیح دست ثانیه30دست را زیر شیر آب با صابون مایع آغشته کرده و به مدت

کف دست، پشت دست، الی انگشتان و ناخن ها را به خوبی بشویید. شود. درهمراه داشتن ژل ضدعفونی کننده دست نیز توصیه می

توانند برایها میمواردی که دسترسی به آب ممکن نیست این نوع ژلها به کار روند.ضدعفونی کردن دست

37

از مصرف چای و آب داغ در لیوان های شفاف یک بار مصرف-4خودداری کنید.

های پاییزی به دلیل آلوده بودن هوای کشور عراقدر مواقع بروز بارش-5حتما در محیط مسقف و سربسته قرار بگیرید و در زیر باران نمانید.

38

فصل نهم؛ مشکالت مفصلی-عضالنیحضرت امیرالمؤمنین، علی، )علیه السالم( فرموده اند:

15 در زمان دو خنکی)بامداد و عصر( راه پیمایی کن.«» ...و سر البردین:

ج الشيعة، ص 4وسائل ،238

.روی کنیدبه طور منظم و افزاینده پیادهاز مدتی قبل از سفر -1 یکی از اصلی ترین دالیل خستگی، کوفتگی و گرفتگی عضالنی در-2

است که با شروع پیاده روی دراخالط فاسد در بدنطول سفر، وجود بدن به حرکت درآمده و به ویژه در مناطقی مانند ساق پا رسوب می کنند. بنابراین پاکسازی مناسب بدن از این اخالط در ایام قبل از سفر از بهترین اقدامات برای پیشگیری از این مشکالت است. حتما این کار

را با مشورت یک فرد مجرب در زمینه طب سنتی انجام دهید.تر در این زمینه در فصل سوم همین جزوه آمده است.توضیحات کامل

برای افزایش توان عضالت، عالوه بر توصیه های بند یک و دو، مصرف-3 پودر سنجد، معجون پودر پوست تخم مرغ وخوراکی هایی مانند

عسل، بادام، انجیر، کنجد، خوراک قلم گاو یا پاچه گوسفند یا پای مرغو ... بسیار مؤثر است.

بهتر است از مدتی قبل از سفر، هر شب عضالت ساق و ران خود را-4 این کار عالوه بر قوی کردنماساژ دهید. با روغنی مانند روغن زیتون

عضالت، مواد زائد موجود در آنها را هم تحلیل می برد. )فصل ششم( راانتخاب کفش و بستن کوله نکات مهم مربوط به -5

رعایت کنید. مناسب، در کاهش فشار به عضالت اثردستی عصا یا چوباستفاده از -6

زیادی دارد. کمی خود را گرم کنید.نرمش های مناسب قبل از شروع پیاده روی با -7

در پایان پیاده روی هم چند دقیقه صبر کنید تا حرارت بدن شما تعدیلشود و سپس به استراحت بپردازید.

15 » « ) ( با - جنگ برای را او که هنگامی است ریاحی قیس ابن معقل به السالم علیه حضرتش های توصیه از برگرفته شریف حدیث این. کرد روانه شامیان

39

کم افزایشپیاده روی کنید. طول زمان پیاده روی را کمبدون عجله -8 دهید. پیاده روی باشتاب و زیاد به ویژه در روز اول ممکن است

موجب گرفتگی شدید عضالت شود.سرعت راه رفتن خود را کم و طول گام های خود را کوتاه کنید.-9 قسمت بیشتری از مسیر مورد نظر راساعات اولیه روز ترجیحا در -10

بپیمایید و در ساعات میانی و همراه با تابش آفتاب، کمتر به خودفشار بیاورید.

بسته به قوای بدنی خود، در حین پیاده روی، در فواصل منظم،-11 داشته باشید. این استراحت ها باید قبل ازاستراحت های کوتاهی

احساس خستگی باشند. استراحت یکی- دو ساعته بعد از ناهار، قطع پیاده روی یکی- دو-12

ساعت قبل از غروب آفتاب و استراحت کامل شبانه از ضروریات اینسفر هستند.

اگر احساس خستگی زیاد، تعریق بیش از حد، طپش قلب یا افت-13 فشار داشتید؛ پیاده روی را قطع کنید؛ چند دقیقه به پشت دراز بکشید

و بعد از طبیعی شدن ضربان قلب به آرامی مسیر را ادامه دهید. در کنار مصرف آب، از موادی که نمکبه میزان نیاز خود آب بنوشید. -14

بیشتری دارند مثل آجیل شور یا دوغ به میزان کم استفاده نمایید و یاهمراه میوه نمک بخورید.

یا آنها راپای خود را با آب خنک بشویید های بین راه، در منازل و موکب-15 مدتی در آب خنک بگذارید. البته در هوای سرد این کار را با آب گرم

انجام دهید. عضالت خود- به ویژه عضالت ساق پا، مچ پا و کمر- و نیزهر شب، -16

این کار را حتی اگرماساژ دهید. های پاها را با یک روغن ها و پاشنهناخن احساس درد و کوفتگی هم ندارید انجام دهید. در هوای سرد از روغن بابونه، شوید، سیاهدانه، کوهان شتر، شترمرغ و ... و در هوای گرم از روغن بنفشه یا بادام شیرین استفاده کنید. روغن زیتون در زمستان و تابستان قابل استفاده است. داروهای ضد درد حاوی عصاره رزماری

و یا منتول هم به شما کمک زیادی خواهند کرد. اگر برایتان مقدور بود در پایان پیاده روی روزانه یک ساعت استراحت-17

کنید؛ سپس استحمام با آب گرم کرده و بعد از استحمام، روغن مالی های فوق را انجام دهید. البته در صورت امکان به ویژه اگر سایر

40

زائرین برای استفاده از حمام در نوبت نیستند، بهتر است روغن مالی در حمام انجام شود. روغني كه در حمام ماليده مي شود بيشتر جذب

بدن مي شود و خشكي بدن را از بين مي برد. البته چنان که گفتیم شرط این کار وجود آب گرم است و در شرایط سردی آب نباید در

حمام اقدام به روغن مالی کرد. اگر در کل بدن احساس خستگی یا کوفتگی دارید، قبل از غذا به-18

حمام بروید و سپس با روغن مناسب کل بدن را ماساژ دهید. بعد ازحمام مدتی استراحت کرده و سپس غذا بخورید.

برای کاهشروغن مالی داخل بینی، داخل ناف، ناخن ها و کف پاها -19خستگی و کوفتگی عمومی بسیار مفید است.

در حدیها ماساژ گوشاز پیشانی به گردن و برس کشیدن پوست سر -20شود.که قرمز شوند باعث کاهش خستگی و افزایش انرژی می

روی مدتیباعث رفع خستگی است. لذا در پایان پیادهها آرامش شانه-21ها را هم فراموش نکنید.را به پشت دراز بکشید. ماساژ شانه

در صورتی که به دلیل خستگی زیاد دچار افزایش حرارت بدن و-22 حالتی شبیه تب شدید؛ استراحت کنید؛ مایعات مقوی بنوشید و

پیشانی را با اسانس نعناع ماساژ دهید. و کامال خشک درونپاها را از روغن پاک کنید قبل از آغاز پیاده روی -23

کفش بگذارید. استفادهگن کمر، مچ بند، ساق بند یا زانو بند در صورت ضرورت از -24

کنید. به شرط گرم نبودن زیاد هوا، انواع پشمی برای این کارمناسب ترند.

یکی از بدترین چیزها برای عضالت و مفاصل، قرار گرفتن آنها در-25 ست؛ به ویژه اگر عرق کرده باشند. در طول مسیرسرمامعرض

پوشش مناسب و گرم داشته باشید و در وقت استراحت و باز کردن کوله و نیز پس از استحمام به شدت مراقبت کنید که در معرض باد یا

سرما قرار نگیرید. در تقویت عضالت بسیار مفیدآب نمک گرم ماساژ و نگه داشتن پاها در -26

است. هر شب که در طول سفر برایتان مقدور شد این کار را بکنید. ای در تقویتالعادهلیمو به این محلول اثر فوقافزودن مقداری حنا و آب

مفاصل و عضالت و کاهش درد و خستگی آنها دارد. یک پیشنهاد خوباین است که چند روز قبل از سفر این کار را شروع کنید.

41

کمی باالتر از سطح بدناگر امكان دارد شب ها به هنگام خواب، پاها -27قرار گیرند.

به کاهش خستگی پاها کمکتعویض یا شستشوی مرتب جوراب ها -28می کند.

ضربه زدندر صورت گرفتگی عضالت ران یا ساق، یک تدبیر مناسب، -29)مثال با یک چوب( است.به کفZ پا

درمان اولیه و ساده گرفتگی عضالت شامل اقداماتی جهت انبساط-30 کشش آرام وترین راه درمان این عارضه، عضالت می باشد. ساده

است. مثال اگر عضالت پشت ساق پا گرفته است، باید درممتد عضله حال نشسته، پاها را دراز کرده و انگشتان پا را به سمت باال کشید.

یک راه مناسب برای کاهش گرفتگی عضالت ساق پا این است که-31 ) که ازمسیر زیر قوزک های داخلی و خارجی هر پا تا زانوچند دقیقه

ناودان بین عضالت ساق و استخوان های ساق می گذرد( را با روغنماساژ دهیم.

، کمک زیادی به رفع خستگی و آرامشدمنوش بابونه یا گل گاوزبان-32کند.روحی و جسمی شما می

پرخوری، درهم خوری، و مصرف غذاهای مانده یافراموش نکنید که -33 زمینه را برای کرختی، سنگینی و گرفتگیغذاهای سنگین و دیرهضم

کنند. غذاهای ترش و سردی هم در افزایش خستگیعضالت فراهم میشما نقش دارند.

می توانند در افزایشمصرف خوراکی دارچین، زنجبیل، فلفل و ... -34توان عضالنی کمک کننده باشند.

42

فصل دهم؛ کمردرد، دردهای سیاتیکیحضرت امیرالمؤمنین، علی، )علیه السالم( فرموده اند:

» الدهن يلين البشرة ويزيد فی الدماغ ویسهل مجاري الماء ويذهبالقشف ويسفر اللون«

» روغن)مالی( ، پوست را نرم مىكند ، بر توان مغز مىافزايد ، مجارى آب را در بدن مىگشايد ، كثافت پوست را از ميان مىبرد و رنگ را روشن

مىكند.«جلد ، صفحه 6الكافي ،519

پیشگیری

های ذکر شده در فصل قبل را رعایت کنید.توصیه-1 را تقویت کنید. بهترینعضالت کمر، باسن و ران ها قبل از سفر، -2

روش این کار، انجام نرمش ها و ورزش های مناسب است. برای انتخاب صحیح نوع ورزش ها و نتیجه گیری بهتر، با ورزشکاران

باتجربه یا کادر پزشکی متخصص مشورت کنید. روش دیگر این است که از مدتی قبل از سفر، هر شب، کمر و مسیر

عصب سیاتیک )پشت ران و ساق، زیر قوزک خارجی و فاصله بین قوزک خارجی تا بین انگشت اول و دوم پا( را با روغن مناسبی مانند

توانید از ضمادهایروغن زیتون ماساژ دهید. با مشورت فرد مجرب میمناسب برای تقویت عضالت و ستون فقرات کمری هم استفاده کنید.

، محکم ببندید.شال یا گندر طول پیاده روی، کمر خود را با -3استفاده کنید و بندهای کمری کوله را محکم ببندید.کوله استاندارد از -4به هنگام پیاده روی را فراموش نکنید.عصا یا چوب دستی استفاده از -5به شدت پرهیز کنید.غذاهای سردی از مصرف -6

درمان

را در آب گرم حل کرده میلزنجبیلدر صورت امکان هر روز مقداری -1کنید.

43

را با کمی آب قورت دهید.اسفندهر شب یک قاشق مرباخوری -2 هرشب، کمر، پشت ران و ساق، زیر قوزک خارجی و فاصله بین-3

قوزک خارجی تا بین انگشت اول و دوم پای مبتال را با روغن زیتون )یاماساژ دهید.بابونه، یا سیاهدانه یا کنجد یا ...(

در صورت تشدید کمردرد و به ویژه درد در مسیر عصب سیاتیک،-4 بخشی از مسیر را با ماشینعالوه بر مراجعه پزشکی، سعی کنید

در این تصمیم گیری عاقالنه عمل کنید و مطمئن باشید کهطی کنید. حضرت ارباب، علیه السالم، از نیت شما باخبرند و انشاءالله اجر

روی کامل را به شما هبه خواهند نمود.پیاده

44

فصل یازدهم؛ مشکالت گوارشیحضرت امیرالمؤمنین، علی، )علیه السالم( فرموده اند:

»من أكل الطعام علی النقاء و أجاد الطعام تمضغا و ترك الطعام و هوZط إذا أتى؛ لم يمرض إال مرض الموت.« یشتهيه و لم يحتبس الغائ

» هر كس در گرسنگى كامل غذا بخورد، غذا را خوب بجود، در حالى كه هنوز ميل خوردن دارد، غذا را وا گذارد و چون احساس قضاى حاجت

كرد، آن را محبوس ندارد، به هيچ بيمارىاى جز بيمارى مرگ، مبتالنمىشود.«

ج ص 66بحاراألنوار، ،422

اگر دچار مشکل گوارشی هستید قبل از سفر نسبت به درمان آن-1اقدام کنید.

پس از استفاده از سرویس های بهداشتی و قبل از غذا خوردن،-2 . اگر برایتان مقدور است، مایعدست ها را با آب و صابون بشویید

دستشویی یا خمیر صابون در کوله خود داشته باشید.میوه ها را قبل از مصرف حتما خوب بشویید.-3 تا گرسنه نشده اید سراغ خوردن نروید و قبل از سیری کامل دست-4

از خوردن بکشید.در ابتدای غذا و شکر در پایان آن را فراموش نکنید.بسم الله -5مزه کنید.نمک در ابتدا و انتهای غذا کمی -6خوب بجوید.غذا را -7 از اصول اصلی طب ایرانی است. در هر شرایطیتوجه به مزاج -8

مطابق نیازهای مزاجی خود عمل کنید. با این توجیه که خوردن غذای-کند خود را در معرض غذاهای مختلف با مزاجنذری مشکلی ایجاد نمی

های گرمهای متفاوت قرار ندهید. اگر مزاج شما گرم است از خوراک برد پرهیز کنید و اگر مزاج شما سردو شرايطي كه گرمي را باال می

عكس.است؛ به هم مهم است. در فصلتوجه به فصل و آب و هوا در انتخاب غذا، -9

ترسرد می توان از غذاهای با مزاج گرم تر و نیز غذاهای سنگین

45

استفاده کرد. در فصل گرم بیشتر باید از غذاهایی استفاده کرد که همطبع خنکی داشته باشند و هم هضمشان آسان تر باشد.

پرهیز کنید. پرخوری و درهم خوری منجر بهدرهم خوری و پرخوری از -10پری بدن از خلط بلغم و سنگینی و کرختی می شود.

، گرفتگی عضالتغذاهای مانده یا غذاهای سنگین و دیرهضممصرف -11خوابی را به دنبال دارند.و بی

آب، دوغ، نوشابه، ماست، ترشی، ساالد و سایر مخلفات بهاز خوردن -12 خودداری کنید. مصرف سبزی، کاهو و زیتون با غذا بالمانعهمراه غذا

است. بعد از غذا و تا سبک شدن معده، از خوردن چیزهایی مانند چای و-13

میوه بپرهیزید. ویژه از مصرف حجم باالی غذاهایچاق ها مزاجZ تری دارند و باید به-14

سنگین، بیشتر پرهیز کنند. افراد الغراندام باید در تعداد وعده های بیشتر، حجم های کم و قابل-15

هضم غذا بخورند تا کم نیاورند. كه به آنها عادت دارد یااستفاده کند اغذيه اي بهتر است فرد بیشتر از -16

. غذاهای ایرانی به ذائقه ما ایرانی هاترندبه غذاهای معمولش شبیه سازگارترند. در صورت امکان در موکب های ایرانی مسیر، غذا میل

کنید. غذائيت آن غالببهتر است در طول مسیر غذاهایی مصرف شود كه -17

مرغ و نان. به عکس باید از مصرف زیاد میوهمثل گوشت، تخماست و سبزی تازه به نحوی که جای غذا را بگیرند خودداری کند.

در چنین سفری کمی بیش از حالت عادی است. امامیزان نیاز به غذا -18-این نباید جوازی برای پرخوری باشد. نیاز اضافه به غذا را در میان

ها- یعنی وقتی که غذای وعده قبل از معده خارج شده ووعدهاصطالحا سرZدل سبک شده است- جبران کنید.

تواند به اندازه پرخوری مضردر این گونه سفرها، گرسنه ماندن می-19 غذا مصرف کنید.به موقع و به اندازه نیازباشد. لذا،

میلآرامش و سکون و به حالت نشسته های غذایی باید در وعده-20 شوند و بعد از آن مدتی استراحت کرد )ترجیحا به پهلوی راست ولی

ها که باید بهوعدهنباید بخوابید(. به همین دلیل، در زمان مصرف میانهای سبک و زودهضم استفاده کنید.حرکت خود ادامه دهید از خوراکی

46

روی خودداریاز پیادهتا سبک شدن معده سعی کنید بعد از صرف غذا -21 کنید. در صورتی که این کار مقدور نیست، یک ساعت نخست بعد از

تر گام بردارید.غذا را آهسته با دیدن غذاهای خوشمزه در هر موکبی به سراغ آنها نروید. سعی کنید-22

را رعایت کنید و در صورتهمان عادت سه وعده غذا شود تا می-گرسنگی و ضعف در فواصل وعده ها، چنان که اشاره شد از خوراکی های مقوی اما سبک و زودهضم مانند خشکبار خام )و به ویژه بادام

درختی خام، مویز و انجیر خشک( ، عسل، خرما، مخلوط سویق گندمو جو و ... استفاده کنید.

هیچ وعده غذایی به علت نبود وقت یا علل دیگر نباید حذف شود به-23 امید اینکه غذای آن وعده توسط فرد نگهداری شود و بعدا مصرف شود. چون در شرایط نگهداری نامناسب، هم غذا فاسد می شود و

هم به هم خوردن ساعت عادات غذایی، فرد را دچار مشکل می کند. مصرف نکنید. به خصوص از مصرف غذایی که بهغذای مانده هرگز -24

مدت طوالنی در هوای آزاد و خارج از یخچال نگهداری شده خوددارینمایید.

غذاهاي عراقی کمی سنگین و دیرهضم هستند و ممکن است معده-25 بسیارغذاهای هاي ما تکافوی هضم آنها را نکند. از خوردن برخی

چرب یا بسیار تند عراقی بپرهیزید. فالفل، حمص، کباب کوبیده و خورش های عراقی حاوی نخود و لوبیا و شلغم احتماال شما را اذیت

خواهند کرد. فالفل، صفرا را باال مي برد و ممکن است موجب بي خوابي و خارش

پوست شود و برای گرم مزاجان مناسب نيست. های هندی و پاکستانی در عراق نیز مانندمتاسفانه استفاده از برنج

ایران رایج است. . درصورتخوب پخته شده باشدقبل از صرف غذا امتحان کنید که -26

خامی غذا بهتر است در موکب دیگری غذا صرف کنید. ، دومی ارجح است چراکه هضمپزمرغ آبنیمرو و تخمدر انتخاب بین -27

راحت تری دارد و به علت در پوسته بودن، اطمینان بیشتری بهسالمتی آن هست.

، دقت بیشتری الزم است.بهداشت سبزی و ساالددر مورد -28

47

و به ویژه انواع خشک آن، یک خوراکی مناسب برای تجدیدخرما -29 انرژی است اما خوردن زیاد خرما براي مردم ايران و مخصوصا اهالی

شود. مصرف زیاد خرما بهمناطقي كه خرماخيز نيست توصیه نمی ویژه مخلوط با ارده، هر قدر برای افراد سردمزاج یک خوراکی مقوی

مزاج را درمعرضمویژه افراد گرو مناسب است؛ افراد مستعد و بهدهد.های پوستی و ... قرار میآلرژي، کهیر، خشكي پوست، جوش

كه بوي سوختگي دارند پرهیزهاي خيلي تلخ و غليظ قهوهاز نوشیدن -30 سازند و ایجاد خشكي و سودا وها نمیکنید که معموال به مزاج ما ایرانی

های غلیظ وکنند. از افراط در مصرف چایصفرای غیر طبیعی مي پررنگ و پرشکر عراقی هم پرهیز کنید. از ایشان بخواهید برای شما

چای کم رنگ )معروف به چای ایرانی!( بریزند. برای هضم بهتر غذا و جلوگیری از نفخ و ترش کردن و سنگینی معده،-31

زیره )یا تخم کرفس یا تخم رازیانه یا انیسون یا سیاهدانه یاکمی به همراه داشته ...( گلپر یازنیان یا نعناع خشک یا شوید خشک یا

باشید و آنها را روی غذایتان بپاشید یا بعد از صرف غذا یک قاشق چایخوری از آنها را به آهستگی بجوید یا مقداری از پودر آنها را در آب

جوش ریخته و بعد از دم کشیدن میل کنید. اگر خیلی گرم مزاج هستید می توانید از سماق به تنهایی یا همراه ادویه فوق استفاده کنید.

توانید از داروهای ترکیبی مناسبی مانند گل قند،با مشورت طبیب می سکنجبین سفرجلی )شربت جالینوس(، انواع جوارشات و ... هم

استفاده کنید. بعد از وعده های غذایی کمکعسلخوردن یک قاشق مرباخوری -32

-زیادی به هضم غذا و تقویت معده به خصوص در افراد دارای معدهکند.های سرد می

با روغن بابونه یا زیتون یا سیاهدانه یا قسط، به هضممالی شکم روغن-33 کند. می توانید اینغذا، تقویت دستگاه گوارش و رفع یبوست کمک می

کار را صبح ناشتا و نیم ساعت قبل از شام، به مرکزیت ناف، در بار انجام دهید.40های ساعت، جهت عقربه

اگر قسمتی از مسیر با اتومبیل طی می شود:-34a. سوار اتومبیلشکم پر بالفاصله قبل از حرکت غذا نخورید و با

االمکان از خوردن و آشامیدننشوید. در حین حرکت نیز حتی پرهیز کنید. زیرا حرکتی که باال و پایین شدن اتومبیل بر بدن شما

48

تحمیل می کند، باعث به حرکت در آمدن بیش از حد غذا در بدنکند.شده و هضم را مختل و ایجاد نفخ و باد می

b. بیماری ماشین یا بیماری حرکتتهوع و استفراغ در حین حرکت( یا ماشین گرفتگی( را نباید قطع کرد. اگر سابقه این مشکل را

دارید و قبل از سفر نسبت به درمان آن اقدام نکرده اید، تعدادی دمنوش بابونه یا مقداری سماق و زیره به همراه داشته باشید. اگر تهوع و استفراغ بسیار شدید و آزار دهنده شد می توانید از دمنوش بابونه با آب جوش یا مخلوط سماق و زیره با آب سرد

میل کنید.

49

فصل دوازدهم؛ تهوع، استفراغ ومسمومیت های غذایی

پیامبر اکرم، صلی الله علیه و آله و سلم، فرموده اند: چون به» إذا دخلتم بالدا فكلوا من بصلها؛ يطرد عنکم و باءها:

سرزمينى درآمديد، از پياز آن بخوريد تا وباى آن را از شما دور كند.«ج ص 6الكافي، ،374

پیشگیری

های ذکر شده در فصل قبل را رعایت کنید.توصیه-1 پیاز همانسعی کنید همراه غذا از پیازی که میزبان می آورد -یعنی -2

ویژه کاهو( استفاده کنید.- یا سبزیجات )بهمنطقه استفادهآب لیموترش تازه یا سماق درصورت امکان با غذا مقداری -3

کنید. راه دیگر این است که بعد از غذا کمی سرکه میل کنید.را به آرامی بجوید.برگ تازه اوکالیپتوس هر سه-چهار ساعت یکی- دو -4 را در یک بطری شیشه ای تمیز باآب محل زندگی خود مقداری از -5

خودتان ببرید و در هر منزل، کمی از آن را با آب آن محل مخلوط ومیل کنید تا از آب به آب شدن جلوگیری کنید.

های ترش، رب انار، رب به یاسکنجبین یا گالب، خوردن میوهنوشیدن -6 قروطهای خانگی ترش، قرهرب سیب، زرشک، تمبرهندی، لواشک

براي پیشگیری از تهوع یا درمان آن مفید است.و ... درمان

است: یکشربت گالب مفید در صورت بروز تهوع و استفراغ، خوردن -7 سوم لیوان گالب، دو سوم لیوان آب سرد و کمی شکر یا عسل. پس از تهیه شربت آن را جرعه جرعه و با فواصل چند دقیقه ای بنوشید تا

به تدریج تهوع کاهش یابد. خوردن مخلوط زیره و سماق با آب سرد نیز به برطرف شدن تهوع کمک می کند. اگر گالب به همراه ندارید

های عراقی مسیر تهیه کنید.توانید از مغازهمی

50

کند. میهم به رفع تهوع کمک میبوییدن گالب، سیب، نعناع و ... -8 ای که با خود برده اید را با گالبتوانید دستمال پارچه ای یا چفیه

آغشته کنید و جلوی بینی خود بگیرید. اثر فوق العاده ای در درمان تهوع و استفراغ دارد. مقداریزنجبیل -9

پودر زنجبیل را در آب جوش ریخته و جرعه جرعه میل کنید. اگر مزاجگرمی دارید کمی آب لیمو یا سماق به آن اضافه کنید.

51

فصل سیزدهم؛ اسهالالسالم( فرمودند: حضرت امیرالمؤمنین، علی)علیه

Zطنة فانها مقساة للقلب مكسلة عن الصالة، مفسدة للجسد: » إیاكم و البپرخوری نکنید که سنگدلی، تنبلی نسبت به نماز و تباهی بدن را در پی دارد.«

ص الحكم، 98غرر

پیشگیری

های گوارشی فصول قبل را رعایت کنید.توصیه-1درمان

هنگام ابتال به اسهال بهتر است از مصرف این مواد غذایی اجتناب-1کرد:

ای، بستنی، قهوه، انواع نوشابه، گوشتحبوبات، شیر، پنیر خامه ها،هایی مانند توتقرمز، فلفل تند، مواد غذایی چرب و پرادویه، میوه

آناناس، گیالس، مویز، کشمش، انگور و انجیر، کلم، گل کلم، کلمبروکلی، پیاز و موسیر.

و یا مصرفنعناع، پونه، آویشن، بابونه، زنیان و ... جویدن یا دم نوش -2 ها یانوشعرقیات آنها هم در درمان اسهال، مناسب است. این دم

عرقیات را هم در صورت امکان با عسل میل کنید. راه ساده این است که مقداری از گیاهان خشک فوق را پودر کرده

همراه داشته باشید. در مواقع ضروری، یک قاشق مرباخوری از آنها را در یک لیوان آب جوش ریخته روی آن را پوشانده بعد از یک ربع تا

ای این داروهاهای کیسهبیست دقیقه میل کنید. به همراه بردن دمنوشهم راه حل مناسبی است.

را قورت دهید.اسفنددر صورت بروز اسهال، یک قاشق مرباخوری -3 اگر برایتان سخت است؛ اسفند را در یک استکان آب جوش ریخته ده

دقیقه درب آنرا با نعلبکی پوشانده و سپس صاف و میل کنید. بهتر است این دم نوش را با کمی عسل شیرین کنید. راه دیگر این است

52

که صبح و ظهر و شب، هفت تا چهارده دانه اسفند را به آرامی بجوید.البته مصرف اسفند به افراد گرم مزاج توصیه نمی شود.

و مکیدن آن در این مواقع خیلیکشک خشک به همراه داشتن کمی -4خوب است.

رابارهنگاگر سابقه این مشکل را در سفرهای مشابه دارید، مقداری -5 کوب کرده و کمی بو بدهید و همراه خود ببرید و در صورت بروزنیم

توانیداسهال، در طول روز چند قاشق چایخوری از آن را میل کنید. می بارهنگ را داخل آب جوش بریزید و بخورید. بارهنگ به ویژه برای

درمان اسهال های خونی گزینه مناسبی است. به ویژه سیب ترش همسیبدر صورت دسترسی، خوردن زیاد -6

درمان مناسبی است.را در آب گرم حل کرده و میل کنید. پودر سنجد مقداری -7 درست کنید وآب نمک رقیق اگر آب زیادی از بدن دفع شده است -8

، اضافه و به جای آب میل کنید. عسل یا قندمقداری توانید با خوردن دوغ های حاوی نمک وکمبود مایعات و امالح بدن را می

نعناع هم جبران کنید. اگر این مشکل شدید شد و دچار عالئمی ازجمله ضعف شدید، کاهش

های مسیر مراجعه کنید.دید، خشکی پوست و ... شدید به درمانگاه اگر اسهال از گرمی زیاد بود و عالئمی مانند زردی مدفوع و سوزش-9

همچنین می توانید برنج درمان خوبی است.کته-ماست آن داشتید ساده از موکب ها تهیه کنید و کمی سماق روی آن بپاشید و میل کنید.

می توانید سماق یا تخم خرفه را کم کم بجوید یا آنها را در مقداری دقیقه دم کشیدن15آب جوش ریخته و رویشان را بپوشانید و بعد از

میل کنید. و مصرفسیردر اسهال های عفونی، رنده یا خرد کردن یکی دو حبه -10

آن با کمی ماست هم کمک کننده است. ( که عصاره مرزه است در صورتی کهLomexکپسول نرم لومکس )-11

بعد از هر وعده غذایی دو عدد مصرف شود، سریعا اسهال را بند می توانند بهآورد. کسانی که در سفر زیاد دچار اسهال می شوند؛ می

عنوان پیشگری بعد از صبحانه و شام یک کپسول میل کنند.

53

وبا

موارد مشکوک به وبا را -1 ارجاع دهید. به مراکز بهداشتی سریعا شخص مبتال به وبا، اسهال خفيف بدون درد و بدون تب دارد كه كم-2

كم شديد مي شود. اسهال وبایی، شل و آبكي بوده که بعد از چند بار دفع مدفوع به شكل لعاب برنج شده و بوی ماهی پیدا می کند.

بيماري وبا گاهي همراه با استفراغ و گاهي بدون استفراغ است كه به سرعت و در ظرف سه الي چهار ساعت موجب كم آبي شديد بدن مرگشده و در صورتي كه سريعا آب و امالح بدن جبران نشود، سبب

فرد مبتال مي شود. »او آر اس«در صورت مشاهده عالئم وبا بايد مايعات فراوان و پودر -3

را مطابق دستورالعمل نوشته شده بر روی آن مورد استفاده قرار دهید و سريعا به نزديك ترين مركز بهداشتي درماني مراجعه کنید.

تر در زمینه »او آر اس« را در فصل هجدهم همینتوضیحات کاملجزوه مطالعه کنید.

دست دادن و تماس های نزدیک با دیگراندر صورت شیوع وبا، از -4اجتناب کنید.

54

فصل چهاردهم؛ یبوستالسالم(، فرموده اند: امام حسن مجتبی )علیه

: Z ینفZى الفقر، وبعده ینفZى الهم شستن دست ها قبل» غسل الیدینZ قبل الطعاماز طعام، تنگدستى را مى زداید و بعد از آن؛ ناراحتى ها را.«

:) ص ) السالم علیه الحسن اإلمام 46كلمه

یک درمان مناسب برای یبوست است ولذا برخی کسانی کهخود پیاده روی در حالت عادی دچار یبوست هستند در این سفر ممکن است مشکلی

نداشته باشند. در حالتی متناقض، در طول سفر به دلیل شرایط احتمالی نامطلوب برای دفع، تعریق زیاد، تغذیه نامناسب و ... ممکن است یبوست

ایجاد یا تشدید شود و شما را دچار مشکل کند. دفع مواد زاید از بدن کسی که دچار یبوست است به خوبی صورت نمی

؛ بیشتر دچار مشکالتبیش از دیگران خسته می شودگیرد. به همین دلیل و گرفتگی های عضالنی می گردد و احتمال ابتالی او به بیماری های عفونی و ... در طول سفر نیز افزون تر است. لذا اگر معموال یبوست دارید یا می

دانید که در سفر دچار این مشکل می شوید از مدتی قبل از شروع سفر به درمان خود بپردازید. ولی برای پیشگیری یا درمان این مشکل در طول

مسیر پیاده روی این توصیه ها را به یاد داشته باشید:خوب بجوید.غذا را -1 طبیعتا نظافت یا امکاناتاز حبس ادرار و مدفوع خودداری کنید. -2

برخی سرویس های بهداشتی مسیر، مطابق عادات یا انتظار ما نیست. کمی کوتاه بیایید و در مواقع ضروری نسبت به قضای حاجت اقدام کنید. در صورتی که به هر دلیل قادر به استفاده از توالت های معمولی نیستید؛ می توانید کاور دستشویی فرنگی همراه خود ببرید

که هم سبک است و جای زیادی نمی گیرد و هم به رعایت بهداشت درهنگام اجابت مزاج کمک می کند.

را به حداقل برسانید.برنج، سیب، موز، چای پررنگ و ماست مصرف -3

55

مثل انواع شورباهای عراقی و نیزغذاهای آبکی در طول مسیر از -4 سبزی، کاهو، زیتون و میوه های مناسبی که در بعضی از موکب ها

توزیع می شود استفاده کنید. درمان

را در کمی آب بخیسانید و صبح ناشتاانجیر خشک عدد 5هر شب -1 میل کنید. اگر مزاج گرمی دارید می توانید به همین شکل از خیسانده

عدد آلو معموال به همه3 عدد انجیر+ 5آلو استفاده کنید. خیسانده افراد می سازد.

همراه دارید، صبح ناشتا یک قاشق غذاخوری از آن را باخاکشیاگر -2 یک حبه قند در یک لیوان آب جوش ریخته داغ داغ- مثل چای- میل

کنید. اگر برایتان ممکن است بگذارید کمی خاکشی دم بکشد تااثربخشی آن بیشتر شود.

میل کنید. روغن زیتون با غذای خود چند قاشق -3 میل کنید.عسلقبل از غذا کمی -4 صبح ناشتا -و اگر شد، قبل از شام- روغن زیتون را در جهت-5

)به شعاع یکناف و اطراف آنعقربه های ساعت، چهل بار روی به جای روغن زیتون، استفاده از روغنماساژ دهید. وجب خودتان(

هایی مانند بنفشه یا بادام شیرین هم خوب است. روغن کرچک ازهمه اینها قوی تر است اما ممکن است شما را دچار دل پیچه کند.

هم می تواند به حل مشکل کمک کند.خیسانده سبوس گندم یا برنج -6 یا شکل–خیسانده اسپرزه اگر گرم مزاج هستید می توانید از -7

فرآوری شده آن یعنی پسیلیوم- استفاده کنید تا عالوه بر رفع یبوست، حرارت بدن و عطش شما هم کم شود. خیسانده برگه هلو یا قیسی

خیسانده تخمهم همین خاصیت را دارد. سردمزاجان می توانند از استفاده کنند.شربتی -یا تخم ریحان یا بالنگو-

می تواند در این چندآب ولرم در صبح ناشتا خوردن یکی دو لیوان -8روز مشکل شما را حل کند.

سی–سنا استفاده موقتی و چند روزه از ترکیبات دارویی حاوی -9الکس و داروهای مشابه- در صورتی که چاره ای ندارید بالمانع است.

56

فصل پانزدهم؛ بواسیرپیامبر اکرم )صلی الله علیه و آله و سلم(، فرموده اند:

ه یزید فZی الجZماعZ و یقطع البواسیر و Zن Zس فا طب و الیاب » کلوا التین الر».ZدةZبرZ قرZسZ, و اال ینفع مZن الن

» انجیر تازه و خشک بخورید، که قدرت زناشویی را زیاد و بواسیر را ریشهZقرZس و سردی مزاج مفید است.« کن می کند و برای ن

صفحه االخالق 174مکارم

بدن از اخالط عمومی پاکسازیدرمان بواسیر در طب سنتی مبتنی بر های موضعی است. اما در مدتفاسد و زائد )عمدتا سودا( و سپس درمان

های عالمتی متمرکز شد و درمان کامل بایدتوان بر درمانکوتاه سفر تنها میموکول به بازگشت شود.

پیشگیری

اگر بواسیر یا سابقه آن را دارید به طبیب حاذق در زمینه طب سنتی-1مراجعه کنید و قبل از سفر خود را درمان کنید.

است.یبوستترین نکته در درمان بواسیر پیشگیری از مهم-2 های فصل قبل را به دقت مطالعه و به آنها عمل کنید. دردستورالعمل

برای مبتالیان به بواسیر درخاکشی و انجیر این میان داروهایی مانند اولویت هستند.

بادنجان، گوجه فرنگی، سیر، غذاهای تند،از مصرف مواد غذایی مانند -3و ... که ممکن است بواسیر را تشدید کنند پرهیز کنید.خرما

ساز بروز بواسیر شود. لذا از هر چیزتواند زمینهبدن میضعف عمومی -4 شود پرهیز کنید و در طول سفر،که باعث خستگی زیاد شما می

استراحت و تغذیه مناسب داشته باشید.درمان

در صورت بروز بواسیر این نکات را مدنظر داشته باشید: است.یبوستترین نکته درمان باز هم مهم-1

57

است بهتر است جلوی آن را نگیرید.کم و تیره ریزی بواسیر اگر خون-2 بهتر استشود زیاد یا روشن است یا منجر به ضعف شما میاما اگر

درمان شود. برای کاهش خونریزی بواسیر:

a.های داخلی از بهترین داروها برای درمان انواع خونریزیبارهنگ است. روزی دو- سه بار و هر بار یک قاشق غذاخوری بارهنگ را

را در یک لیوان آب داغ ریخته و بعد از کمی دم کشیدن، شیرین و هاییتوانید بارهنگ را در عرقمیل کنید. در صورت دسترسی می

مانند خارشتر یا مورد که خودشان خاصیت ضدخونریزی دارند دمکنید.

b.کرده گل انار، گلنار فارسی، خونپودر پوست انار، پودر خشک هم خاصیت ضدخونریزی قوی دارند.سیاوشان، بلوط، مازو و ...

توانید یک با چند تای آنها را داخل کپسول ریخته و روزی سه-می چهار عدد کپسول میل کنید. مصرف روزانه دو عدد کپسول

بلوط است هم خونریزی را( که محتوی شاهReepavenریپاون )کند. کم یا قطع می

c. سویق عدس )آرد بو داده عدس(روزی دو سه قاشق مرباخوری میل کنید.

d.زیاد میل کنید. تره هم در کاهش خونریزی و هم در درمانتره های مورد عالقهبواسیر مناسب است. خوشبختانه تره از سبزی

هاست.عراقیe. تذکر: داروهای بندb و cممکن است خود باعث ییوست شوند که

باید درمان شود. قبل از ناهار و شام،( Ruhemorrinروهمورین )مصرف یک کپسول -3

پاسخ درمانی مناسبی دارد. این دارو ملین هم هست ولی اگر کسی های تکمیلی را نیز درنظر داشتهیبوست شدید دارد بهتر است درمان

باشد. های طب سنتی است که مصرف دو یا، از فرآوردهاطریفل مقل ملین-4

سه عدد آن قبل از خواب اثر خوبی در درمان بواسیر دارد. ها برای کاهش درد و خونریزی بواسیر، دود دادنیکی از بهترین راه-5

به موضع است.عنبرنسارا

58

موضع بواسیر با انواع پمادهای موجود در بازار یا استفاده ازماساژ -6 های مربوط به این بیماری هم کمک زیادی به کاهش درد وشیاف

روغن کوهان شتر وکند. یک پیشنهاد ساده این است که خونریزی میرا با هم مخلوط کنید و برای ماساژ مقعد استفاده کنید.وازلین

ایتوانید پنبهاگر درد شدید بواسیر ناشی از تجمع خون در آن باشد می-7 را با آب پیاز آغشته کرده و روی بواسیر ضماد کنید تا خونریزی شروع

شود.

59

فصل شانزدهم؛ دفع ضررهای آبامام صادق )علیه السالم( فرموده اند:

فما من عبد شرب الماء، فذکر الحسین )علیه السالم( و لعن قاتله اال » کتب الله له مائة الف حسنة و حط عنه مائة الف سیئة و رفع له مائة

الف درجة و کانما أعتق مائة الف نسمة و حشره الله تعالی یوم القیامةثلج الفؤاد.«

» بنده ای نیست که آب بنوشد و حسین علیه السالم را یاد و قاتلش را لعنت کند مگر اینکه خدا صدهزار حسنه برایش می نویسد و صدهزار گناه از سیئات او را پاک می کند و او را صد هزار درجه باال می برد و

گویی او صد هزار برده را آزاد کرده و خدای متعال روز قیامت او را باقلبی بسیار خنک محشور می کند.«

صص الزیارات، 106-107کامل

-به یاد لبان تشنه اباعبدالله علیهآب را به یاد خدای متعال بنوشید و -1و با نفرین بر قاتالنش به پایان ببرید.السالم

روی نکنید.زیادهبه هیچ وجه در نوشیدن آب -2 را ننوشید؛ به ویژه دربا یخ سرد شده است یا آبی که خیلی سرد آب -3

هنگام تشنگی شدید یا گرمای هوا.بنوشید.جرعه جرعه و آرام و در سه نفس آب را -4 روی طوالنی و در حالی که بدنتان داغ است وبالفاصله بعد از پیاده-5

هنگام تشنگی شدید یا گرمای هوا، آب )مخصوصا آب یخ( ننوشید. ابتدا کمی استراحت کنید تا بدن کمی آرامش پیدا کند؛ حاال آب را

کمی مزمزه کنید؛ کمی آب به صورت خود بزنید؛ در صورت امکان، با خنک شدن ودست و پایتان را با آب بشویید و بعد از چند دقیقه و

، به آرامی و جرعه جرعه آب بنوشید.آرامش یافتن بدن آببین یا بالفاصله بعد از خواب و در حمام یا بالفاصله بعد از آن -6

ننوشید. را در یک بطری شیشه ای تمیز باآب محل زندگی خود مقداری از -7

خودتان ببرید و در هر منزل، کمی از آن را با آب آن محل مخلوط و60

میل کنید تا از آب به آب شدن جلوگیری کنید. البته این کار برای یکی دو روز اول کفایت می کند. بعد از آن می توانید آب همان محل را در

بطری ریخته و در منازل بعدی با آب آن مکان مخلوط و میل کنید واین کار را تا انتهای سفر ادامه دهید.

اگر کار فوق برایتان سخت است سعی کنید برای آشامیدن فقط از-8هایی که به وفور در مسیر توزیع می شوند استفاده کنید.آب معدنی

به آب، بسیاری ازلیموترش یا سکنجبینسرکه یا آبافزودن کمی -9 کند. این کار جلوی تشنه شدن زیاد را هم میضررهای آن را جبران می

گیرد و داغی بدن را کم می کند.کنند.های آشامیدنی آلوده را کم میهم ضرر آبسير، پياز و كاهو خوردن -10 کیفیت آب را افزایش می دهند. اگر برای موکبظروف سفالی نو -11

داران ممکن است از این ظروف برای ارائه آب شرب به زائراناستفاده کنند.

چای به دلیل خاصیتچای و قهوه جای آب را نمی گیرد. مصرف -12 ادرارآوری می تواند باعث کاهش آب بدن شود؛ لذا از مصرف زیاد آن

پرهیز نمایید.

61

فصل هفدهم؛ تدابیر رفع عطشحضرت امیرالمؤمنین، علی، )علیه السالم( فرموده اند:

هر کس که به آب اطمینان کند؛ هرگز تشنه» من وثق بماء لم یظمأ: نخواهد شد.«

خطبه البالغة، 4نهج

ها راتوانید این توصیهشوید میاگر ازجمله کسانی هستید که زیاد تشنه میمدنظر داشته باشید:

را درعرق کاسنی و شاهتره مدتی قبل از سفر مخلوط مساوی -1یخچال بگذارید و روزی دو سه لیوان میل کنید.

که نحوه ساخت آن در فصل سوم توضیح داده شد عطشکپسول کبد -2کند.را کنترل می

نکنید.پرخوری -3 تند، شور، شیرین و چرب؛ سیر، پیاز، ماهی، زیتون و غذاهایغذاهای -4

کمتر بخورید.خیلی داغ لیموترش یا گالب یا سکنجبینسرکه یا آبآب را مخلوط با کمی -5

بنوشید.نفس بکشید. از راه بینی روی دهان را ببندید و در هنگام پیاده-6 زیاد حرف زدن یا آواز خواندن یا سخن گفتن بادر طول مسیر از -7

پرهیز کنید.صدای بلند انجام دهید. حرکات سریع،آهسته و پیوسته روی را به صورت پیاده-8

کنند.تشنگی را زیاد می و به ویژه از یکی- دو ساعت به اذان صبح تا یکی- دوساعات خنکا در -9

روی کنید.ساعت بعد از طلوع آفتاب پیاده را گوشه دهانتانقروط آلوبخارا یا میوه تمبرهندی یا کمی قرهیک عدد -10

کم آب شوند.بگذارید تا کم کاهو، خیار، انار، سیب، هندوانه، لیموترش و ... میوه های مناسبی-11

برای رفع عطشند که در طول مسیر پیاده روی قابل دسترسیهستند.

62

هایی مانند خیار، هندوانه، هلو و ...ولی به یاد داشته باشید که میوه و تابع مزاج معده می شوند. لذا اگر در حالبافت لطیفی دارند

تشنگی شدید و داغی بدن مصرف می شوند تشنگی را زیادتر می کنند. بنابراین پس از توقف، کمی صبر کنید و حرارت بدن و تشنگی خود را به روش های مناسب فرو بنشانید و بعد این میوه ها را میل

کنید. را در آباسپرزهروزی یکی- دو بار یک قاشق مرباخوری تا غذاخوری -12

سرد بریزید تا لعاب داده و بنوشید. این کار عالوه بر کاهش عطش،تحمل شما در برابر گرما را نیز می افزاید و ملین خوبی هم هست.

را پودر کرده و همراه داشته باشید. هر گل خطمی یا پنیرک یا بنفشه -13 دقیقه، آب را20روز کمی از آنها را در آب سرد ریخته پس از

)ترجیحا به همراه خود داروها( بنوشید. کوب کرده در یک ظرف پهنرا نیمتخم خرفه قبل از سفر مقداری -14

ریخته و روی آن را با کمی دوغ ترش )ترجیحا محلی( بپوشانید و بگذارید خشک شود. مجددا دوغ اضافه کنید و بگذارید خشک شود. این

کار را سه تا هفت بار تکرار کنید و این تخم خرفه خشک شده را در سفر همراه ببرید. مصرف روزانه یک قاشق مرباخوری تا غذاخوری از

این تخم خرفه در طول پیاده روی از تشنگی مفرط شما جلوگیریتوانید به جای دوغ از سرکه استفاده کنید.خواهد کرد. در این روش می

هایی با طبع خنک تهیه و در بطری کوچکی همراه داشتهتوانید شربتمی-15 باشید و در طول مسیر گاهی با مقداری آب خنک مخلوط و میل کنید.

ها این است که معده و دستگاه گوارش و کبد را درحسن این شربتکنند. چند پیشنهاد ساده به این شرح است:طول سفر تقویت می

a. :مقداری شکر)سرخ( را در ظرفی ریخته به اندازهشربت لیمو ای آب لیموترش تازه به آن اضافه کرده تا رویش را بگیرد.

ساعت در ظرفی دربسته و دمایی معمولی نگهداری و24سپس بعد، صاف کرده با قدری دیگر آب لیموترش تازه، قوام بیاورید.

b. :آب بالنگ یا نارنج را با دو سوم آن شکرشربت نارنج یا بالنگ )سرخ( روی حرارت مالیم قوام بیاورید.

c. :گرم گالب400 گرم سماق را در 40شب، شربت سماق گرم200 گرم آب گالبی و 400خیسانده صبح صاف کرده با

شکر )سرخ( قوام بیاورید.

63

d. :سه قسمت آبغوره بی نمک را با دوشربت آبغوره+رب انار قسمت رب انار خانگی مخلوط کرده چند دقیقه بجوشانید تا

قوام بیاید. مانندرب های طبیعی ترش یک گزینه مناسب دیگر، به همراه بردن -16

رب لیمو سبز، رب لیموعمانی، رب تمشک و ... است. می توانید روزی دو سه قاشق چایخوری از آنها میل کنید یا با کمی آب خنک به

صورت یک شربت گوارا میل کنید. توانند از عوامل مهم تشنگی میسینوزیتترشحات پشت حلقی و -17

باشند. لذا قبل از سفر به فکر درمان آن باشید.

64

فصل هجدهم؛ تدابیر مقابله با گرماامام صادق )علیه السالم( فرموده اند:

خوب روغنی است، روغن بنفشه.«» نعم الدهن البنفسج: باب األنوار، ص 88بحار ،260

سال به سال، زمان پیاده روی اربعین به سمت گرمای شدید عراق در حرکت است. لذا سعی کرده ایم فصل مربوط به مسائل ناشی از گرما را

تر از قبل به نگارش دربیاوریم.مفصل العموم مقاومت بدنتدابیر مقابله با عطش که در فصل قبلی ذکر شد، علی

-دهند. تدابیر مقابله با گرما که در ادامه مینسبت به گرما را نیز افزایش می کنند. لذا دستورات این دو فصل راآیند هم متقابال میزان تشنگی را کم می

با هم بخوانید و عمل کنید. توانند موجب تحریک یا تولید خلط صفرا ومیخوابی استرس و بی-1

افزایش حرارت بدن شوند. فکروخیال آسوده و خواب کافی ازجملههای یاری بدن در مقابله با گرما هستند.راه

نازک،لباس مناسب در هواي گرم بسيار حياتي است. پوشش بايد -2 باشد و هوا به راحتي در البالي آن جريان يابد.گشاد و با رنگ روشن

های تنگ در اثر ایجاد اصطکاک با بدن، نواحی عرق سوز را درلباس ها که ازنمایند. به خانمها و کشاله ران ایجاد میبدن به ویژه در زیر بغل

شود از لباس زیر خنککنند، توصیه میهای تیره استفاده میچادر و لباسو نخی و با رنگ روشن استفاده کنند.

کنید.استراحتروی، در فواصل مناسب در حین پیاده-3 هایی که هوا به شدت گرم است، مثل وسط ظهر، بیشتردر زمان-4

-که از دمای هوا کاسته میصبح زود و زمان عصر استراحت کنید و در روی نمایید.شود، پیاده

در ساعات میانی روز و هنگام تابش آفتاب و نیز در صورت وزیدن باد،-5 دستکش، عینک آفتابی یا کاله لبه دار، پوشیه و ضدآفتاب هایاز

ADاستفاده کنید. در صورت نیاز، ماساژ یک پماد ویتامین مناسب

65

ساده یا زینک اکساید هم مشکل شما را حل می کند. مالیدن سفیده ورا روی پوست یک الیه محافظتیمرغ یا لعاب اسپرزه یا ژل آلوئهتخم

سازد.قوی در برابر آفتاب می - به خصوص اگر با پارچه یا روسری خیس باشد- برایپوشاندن سر-6

محافظت شخص از گرما بسیار مؤثر است. آفتاب زیاد و شدید که به سر برهنه بتابد، می تواند منجر به خشکی پوست سر و مو و مغز، بی

خوابی، عصبی شدن، گرمازدگی، عطش و بی اشتهایی شود. روی نکنید. بهترین وقت برای پیاده معده پردر گرماى شديد هرگز با-7

روی، بعد از خروج غذا از معده و سبک شدن سرZدلشروع پیادهاست.

روی نکنید. اینهم پیادهشکم گرسنه و خالی در گرماى شديد هرگز با -8مزاج و الغراندام اهمیت دارد.ویژه در افراد گرمنکته به

الغراندامروی طوالنی باشد بر افرادویژه اگر همراه با پیادهگرما به-9 گذارد. لذا این زائرین باید دقت بیشتری داشتهتأثیر منفی بیشتری می

ویژه چنان که گفتهباشند که در طول مسیر، متناوبا استراحت کنند، بهشد، این افراد باید از گرسنگی در طول مسیر احتراز نمایند.

-ویژه مصرف مقداری سرکه یا آبو بهمصرف غذاهایی با طبع خنک -10-لیموترش به همراه غذا یا آب، به مقاومت گرمایی شخص کمک می

کند. های بین راه، پس از اندکی استراحت و کاهشدر منازل و موکب-11

بشویید.آب خنک حرارت بدن، سر و تن خود را با و بیروندهان خود را با کمی آب بشویید روی، هر ساعت در حین پیاده-12

بریزید. و به خصوص آب خنک مصرف کنید ولی درمایعات به اندازه کافی -13

نوشیدن آب زیاده روی نکنید. مسافرین با سنین زیادتر مخصوصا باید توجه داشته باشند که در شرایط هوای گرم مایعات بیشتری بنوشند، چون با افزایش سن احساس تشنگی و تمایل به نوشیدن آب کاهش

یابد. اطمینان حاصل شود که نوزادان و اطفال کوچک هم مایعاتمیکافی بنوشند که دچار کم آبی نشوند.

همراه با میوه یا غذا،مصرف نمک در کنار مصرف مایعات بیشتر، -14 نمک برای جبران نمک از دستمصرف کمی آجیل شور و یا دوغ خوش

گردد. رفته توصیه می

66

، پیاده روی را قطع و در جایی که باد بهبادهای گرمدر صورت وزیدن -15شما نخورد استراحت کنید.

با روغن بنفشه-ها، داخل بینی، سینه و مالج ماساژ صورت، سینوس-16بادام يا روغن كدو یا روغن خیار در کاهش گرمازدگی مؤثر است.

اگر در اثر تابش آفتاب و گرما دچار سردرد شدید از خوابیدن در آن-17 زمان پرهیز کنید. شقیقه های خود را با روغن بنفشه- بادام یا گالب یا مخلوطی از آنها ماساژ دهید یا کمی روغن بنفشه داخل بینی بچکانید.

شوند؛ گذاشتندر این گونه سردردها که معموال از پیشانی شروع می-لیمو یا سرکه روی پیشانی هم درد را تسکین میدستمال آغشته به آب

دهد.

گرمازدگی

فعاليت بدني انسان با افزايش سوخت و ساز و آزاد شدن انرژي زيادي همراه است که باعث توليد گرما در بدن مي شود. براي ثابت نگه داشتن

دماي بدن، دفع اين گرماي اضافي به محيط بيرون الزم است. هر چه تر و مرطوب تر باشد، اين انتقال دما با مشکالت بيشتريهواي محيط گرم

همراه است. گاه ميزان افزايش دما در بدن بيش از گرمايي است كه شود. اين امر موجب اختالل دماي بدن و بروز وضعيتي غيرعاديخارج می

مشهور است.گرمازدگي شود كه به مي تب، افزایش ضربان قلب، منگی، گیجی،عالئم مهم گرمازدگی شامل

هذیان، تشنج، توهم، ناهماهنگی حرکتی، رعشه، تکلم ناهماهنگ، حرکات سریع کره چشم، افزایش تعداد تنفس، درد و گرفتگی عضالنی، کاهش

است.میزان یا تغییر رنگ ادرار سیر اختالل

با فعاليت در هواي گرم يا گرم و مرطوب، بدن براي حفظ دماي خود شود. ماکند که باعث از دست رفتن آب و امالح بدن ميشروع به تعريق مي

کنيم کهمعموال با مصرف»آب بدون امالح» اقدام به جايگزين کردن آن مي هاي)گرفتگيشود باعث اختالل در امالح بدن و بروز دردهاي عضالني مي

.عضالني ناشي از گرما(

67

کند و دماي بدنبا شديدتر شدن تعريق، کم کم کمبود آب هم بروز مي يابد و بدن به کم آبي دچار شده که باعث سردرد،اندکي افزايش می

سرگيجه، بي اشتهايي، تهوع، غش، افزايش ضربان قلب، رنگ پريدگي )خستگي گردد گراد می درجه سانتی39پوست و افزايش دما ی بدن تا

گرمايي(.

اگر اين روند ادامه پيدا کند، کمبود شديد آب بدن منجر به افزايش شديد درجه(، گرم وخشک شدن پوست، توقف تعریق40دماي بدن )دماي باالي

و اختالل کارکرد دستگاه هاي بدن، اختالل در هوشياري و گاه مرگ مي)حمله گرمايي(.شود

در تمام اين مراحل بدن خون بيشتري به پوست مي فرستد تا با تبادل دما با محيط، دماي خود را پايين بياورد و اين ممکن است به طور لحظه اي

باعث کاهش خون رساني مغز و افت ناگهاني و برگشت پذير سطح)غش يا سنکوپ ناشي از گرما(.هوشياري شود

درمان

استراحت و پناه دادن از گرما-1 ابتدا باید مصدوم را از برابر آفتاب و گرما خارج کرد و در يک محيط سايه

درجه باال آورده شده، خواباند.20و خنک در حالي که پاهايش خنک کردن-2

است. برای این کارآب و باد بهترين راه براي خنک کردن بيمار استفاده از درجه بریزید )ترجیحا به20 تا 15بیمار را لخت کرده و روی بدن او آب

هایهای یخ یا پارچهتوان کیسهوسیله یک اسپری( و سپس او را باد بزنید. می ها، زیر بغل و سر و گردن بیمار قرار داد و سپس بهخيس را در کشاله ران

ور کرد. باد زدن او اقدام کرد. یا این که او را در آب خنک غوطه انجام شود و اگر بيمار حين خنک کردن به آهستگياين خنک کردن بايد

دچار لرز شد بايد خنک کردن را متوقف کرد و بعد به آرامي ادامه داد.جايگزيني آب و امالح-3

68

، جايگزيني مناسب آب و امالح است که در مراحلترين قسمت درمانمهم تواند درمان مناسبي باشد. اگر مصدومخفيف گرمازدگي به تنهايي مي

شود. اين محلول بهترين جايگزين آب و داده میORSهوشيار است به او ی بدن است.امالح از دست رفته

ORS

يک بسته پودر را در يک ليتر آب حل کنيد و سپس جرعه جرعه به بیماربدهید.

اضافه نکنيد زيرا ترکيبORSهيچ چيز )شکر، نمک يا نوشابه( به محلول توانيد براي بهبود مزه اندکي آبليمو به آنزند. فقط میمحلول را به هم مي

اضافه کنيد. محدوديتي در افراد بزرگسال ندارد. ORSمصرف محلول يک قاشق چايي خوري نمک، دو قاشق نداشتید ORSاگر پودر آماده

4مرباخوری شکر و نصف قاشق چایخوری جوش شیرین به يک ليتر )جوشیده شده اضافه کنيد. لیوان( آب

ORS، جايگزين مناسبي براي محلول نمک، دوغ خوشدر ميان مايعات طبيعي آب نمک رقیق درست کنید و مقداری عسلاست. راه دیگر این است که

و به بیمار بدهید. یا قند، اضافه کنید استراحت-4

بيمار را به استراحت واداريد و از ادامه حضور و فعاليت او در هواي گرمجلوگيري کنيد.

ارجاع به مرکز درمانی:-5a.در صورت برطرف شدن عالئم، نياز بههاي عضالني: گرفتگي

انتقال به مراکز درماني ندارد.b. :بعد از انجام اقدامات اوليه، شخص بايد بهخستگي گرمايي

ترين مرکز درماني منتقل شود.نزديکc. :حمله گرمايي يک وضعيت اورژانسي است و بيمار بايد سريعا

حين انجام اقدامات اوليه به مراکز درماني منتقل شود.69

d. :)در هر مرحله از گرمازدگي ممکن است اتفاقغش )سنکوپ شود. بعد ازبيفتد. با خواباندن بيمار و باال بردن پاها برطرف مي

بازگشت هوشیاری بیمار، خنک کردن او را شروع کنید. ولی اگربيمار هوشيار نيست، سریعا او را به مراکز درمانی منتقل کنید.

70

فصل نوزدهم؛ تدابیر هوای آلودهحضرت امیرالمؤمنین، علی، )علیه السالم( فرموده اند: » المضمضة واالستـنشاق سنت وطهور للفم واألنف.«

» مضمضه)گرداندن آب در دهان( و استـنشاق)گرداندن آب در بینی(سنت است و مایه پاکیزگی دهان و بینی.«

پزشكي، احاديث نامه 330 / 1دانش

آب و هوای عراق، گرم و خشک و هوای آن پر از گردوغبار است. بسیاریهای خشک هستند.ها پس از بازگشت دچار سرفهاز زائرین تا مدت

تواند مفید باشد:های زیر میبرای مقابله با این مشکالت، عمل به توصیه ریخته و بعد ازدر دوغ را مقداری پیاز از چند روز قبل از سفر، هرروز -1

چند ساعت دوغ را بنوشید.استفاده کنید. های مناسب ماسکاز -2

در مناطق به شدت آلوده، یک پارچه نخی مانند چفیه را خیس کرده و به عنوان ماسک استفاده کنید. اگر کمی سرکه یا آبلیمو هم با آب

مخلوط کرده و چفیه را در آن خیس کنید نتیجه بهتری حاصل خواهدشد. بارمصرف معموال کارآیی چندانی ندارند و استفاده ازهای یکماسک

ارجح است ولی در صورت ناچاری بهتر استماسک های فیلتردار بارمصرف را نیز با کمی سرکه یا آبلیمو آغشته کرد.های یکماسک

را فراموشگذاشتن پاها در آب خنک در اوقات آلودگی زیاد هوا، -3نکنید.

)کشیدن داخلآب خنک، مضمضه و استنشاق هر یک ساعت، کمی -4بینی( کنید و قدری هم بیاشامید.

و ترشحاتبینی، دهان و حلق خود را بشویید در اوقات استراحت، -5سر و سینه را تخلیه کنید.

71

صورت و سینه و داخل بینی را با روغن بنفشه - بادام يا روغن كدو یا-6 ها داخل بینی وچکاندن چند قطره از این روغنروغن خیار چرب کنید.

دو قاشق از آنها در هرروز هم خیلی خوب است.–خوردن یکی بوییدن سرکه، پیاز یا سیر و نیز مصرف خوراکی آنها و یا نوشیدن شیر-7

برای دفع ضرر هوای آلوده مفید است. البته مصرف شیریا دوغ خنک و دوغ در بیمار تب دار ممنوع است.

مصرف غذاهای خنکی و خوراکی های ترشدر شرایط آلودگی هوا -8باید مدنظر باشد.

ها کمکبه پاکسازی مجاری تنفسی و سینوسپیاز همراه عسل خوردن -9کند.زیادی می

هم یک گزینه مناسب برای پاکسازی محیط به ویژهدود کردن اسفند -10 توانند از دود اسفند بهداران میها و منازل بین راه است. موکبدر موکب

هایی مانند کندر، گلپر و کاه برای ضدعفونیتنهایی یا همراه با افزودنی کردن هوا استفاده کنند. توصیه می شود این دود دادن به نحوی باشد که فضای بیرون از موکب را هم فراگیرد. اقدام عمومی موکب داران

باعث خواهد شد که فضای مسیر پیاده روی نیز کیفیت بهتری پیدا کند. را پودر کرده همراه خود در سفرداشتهگل خطمی یا پنیرک مقداری -11

باشید و روزی یک یا دو بار به اندازه یک قاشق چایخوری در مقداریآب جوش یا چای گرم ریخته پس از چند دقیقه میل کنید.

هستید قبل از سفر آن را درمان کنید.سینوزیتاگر دچار -12

72

فصل بیستم؛ تدابیر هوای سردپیامبر اعظم، صلی الله علیه و آله و سلم، فرموده اند:

بر شما باد دو شفاء؛ عسل و» عليكم بالشفاءين؛ العسل و القرآن: قرآن.«

ج األنوار، ص 66بحار ح 290، ،2

ها شاید مسأله سرما در مسافرت اربعین زیاد جلب توجه نکنددر این سال تواند با سرمایهای عراق همیشه میاما واقعیت این است که شب

غیرمنتظره همراه باشد. به ویژه وقتی که به هر دلیل مانند نیافتن موکبخالی مجبور به خوابیدن در هوای سرد شوید.

ممکنساعات انتهایی شب و ابتدایی صبح اگر ذاتا سرمایی هستید، -1 است شما را دچار مشکل کنند. بهتر است دو- سه ساعت قبل از

روی را تمام کنید تا بتوانید موکب مناسبی را برایغروب پیاده تواند دراستراحت شبانه پیدا کنید. داشتن یک کیسه خواب سبک می

این مواقع کمک زیادی به شما کند. ترین اقداماتاز مهمپوشاندن سر و صورت مانند گرما، در سرما هم -2

است. هايسپس با روغنقبل از حرکت، ابتدا دست و پا را بمالید تا گرم شود -3

گرم مانند روغن زيتون، گردو، بادام تلخ و ... ماساژ دهید. ای باشد که کمی پابه پا نکنید. کفش باید به گونهکفش تنگ در سرما -4

چنینشود. همدر آن حرکت کند که همین حرکت باعث گرم شدن پا میبیند.عضوی که در فشار و تنگنا باشد در اثر سرما بیشتر آسیب می

قرار دهید؛ دستکش گرم بهپشم نرم مابين انگشتان دست ها و پاها را -5دست کنید و جوراب پشمي نرم بپوشید.

ها را درآورده پاها را ماساژو کفشاستراحت کنید در فواصل مشخص، -6دهید.

را سریعا تعویض کنید.کفش یا لباس خیس -7خود را ببندید.بینی و دهان در سرمای شدید -8

73

بعد ازروی نکنید. با شکم خالی پیادهدر هوای سرد به هیچ وجه -9خوردن غذا و سبک شدن معده حرکت را شروع کنید.

بیشتر استفاده کنید.غذاهای گرمی در هوای سرد از -10 شما را از سرمایسیاه فلفل پنج واحد عسل + دو واحدخوردن ترکیب -11

شدید ایمن می کند؛ خصوصا که در سفر اربعین-به ویژه در شهر نجف- گاهی مجبور می شوید به علت کمبود جا شب را در مکان یاز یا

توانید زنجبیل را جایگزین فلفل سیاه کنید.نیمه باز بگذرانید. می خود را گرم کنید. پاها را در آب گرمبه تدریج بعد از رسیدن به مقصد -12

بگذارید و با پتو و لحاف خود را بپوشانید. آب ولرم، نمك و روغنشدید؛ داخل ظرف  اگر دچار سرما زدگي پا-13

بریزید و پاها را در آن ماساژ دهید.بادام

74

فصل بیست و یکم؛ سرماخوردگیالسالم( فرموده اند: امام رضا )علیه

Z شهد« تاءZ أجمع، فليأكل كل يوم ثالث لقم Z فZي الش كام » من أراد دفع الز » هر كس مىخواهد در همه زمستان از زكام ايمن بماند، هر روز، سه

لقمه عسل با موم آن بخورد.«ج األنوار، ص 62بحار ،324

ضعف عمومی، خستگی، محیط های پرتراکم، عدمبعضی عوامل، از جمله ،رعایت مناسب بهداشت، فصل و مکان جغرافیایی و وضع نامطلوب تغذیه

امکان ابتالء به سرماخوردگی را افزایش می دهند که این عوامل تقریباهمگی در سفر اربعین موجودند.

پیشگیری

را درمانسینوزیت و آلرژی فصلی قبل از سفر، بیماری هایی مانند -1کنید.

به حرکت درآمدنیکی از دالیل اصلی سرماخوردگی در سفر اربعین، -2 ضعف در بدن براثر حرکت و گرما و نیز مواد زائد انباشته شده

بر اثر فعالیت زیاد، اختالل خواب، تغییر آب و هوا و ...سیستم ایمنی است. لذا بهتر است قبل از سفر بدن خود را پاکسازی کنید و توان

بدنی خود را افزایش دهید. لذا شما را به مطالعه مجدد فصول سوم وکنم.چهارم همین جزوه دعوت می

اگر زیاد سرما می خورید ورزش روزانه و استفاده از خوراکی های-3 درشربت )آب+ عسل+ آب لیموترش(مقوی به ویژه مصرف روزانه

روزهای قبل از سفر برایتان مفید است. ادامه مصرف این شربت درطول سفر هم بسیار خوب است.

با تشخیص فرد مجرب در زمینه طب سنتی، برخی افراد از انجام-4 -در زمانی مناسب قبل از سفر- برای تقویت سیستمحجامت عام

ایمنی خود نفع زیادی خواهند برد.

75

داروی »نوفلو«، محتوی ویتامین سی، زینک، دارچین و زنجبیل یک-5 داروی مؤثر در پیشگیری از سرماخوردگی است. این دارو توسط یک

اکنون در داخلشرکت آمریکایی فرموله شده ولی خوشبختانه هم توانید از دو هفته قبل از سفر روزی یک کپسولشود. میکشور تولید میمصرف کنید.

ساخت نسخه خانگی این دارو هم زیاد سخت نیست. پیشنهاد ما این آسیاب شده را مساوی با همدارچین، زنجبیل و پوست نارنج است که

مخلوط کنید و داخل کپسول بزنید. راه دیگر این است که این مواد را با عسل معجون کنید و روزی یکی- دو قاشق چایخوری میل کنید.

توانید به جای پوست نارنج از پودرلیمو استفادهبرای طعم بهتر میکنید.

برای پیشگیری ازهای مکیدنی ویتامین سی قرصمصرف روزانه -6-سرماخوردگی مفیدند. همچنین به محض شروع عالئم بیماری هم می

توان از آنها استفاده کرد. ، هم در پیش گیری و هم در درمانغرغره و استنشاق آب نمک-7

سرماخوردگی و گلودرد مفید است. یک قاشق چای خوری سرخالی نمک را داخل یک لیوان آب جوش ریخته و بعد از ولرم شدن از هر دو

سوراخ بینی استنشاق کنید. )از داخل بینی آب را به سمت حلق و دهان هدایت کنید تا از دهان خارج شود. برای این کار نباید آب نمک را

با فشار زیاد )مکش قوی( داخل بینی بکشیم، بلکه با حرکت دادن صورت رو به باال و پشت، آب را از سوراخ بینی به حلق هدایت

می کنیم.( مقداری از این آب نمک را هم غرغره کنید. در حال صحت یا ابتال به بیماری، روزی دو سه بار این کار را تکرار کنید. افزودن کمی

آب لیموترش به این محلول اثر آن را قوی تر می کند. به تن داشته باشید و فریب هوای پاییزی نسبتالباس مناسب و گرم -8

گرم عراق را نخورید. به ویژه صبح زود و هنگام غروب و نیز وقت خوابیدن به این مسأله دقت بیشتری کنید. اگر در حین پیاده روی

احساس گرمای زیادی کردید کمی از لباس خود کم کنید اما نه درحدی که در پوستتان احساس خنکی زیادی بکنید.

را با شال یاکمر و پهلوها هم هنگام خواب و هم در ساعات سرد روز، -9پارچه ای ببنید تا دچار قولنج ناشی از باد و سرما نشوید.

76

در برابر سرما مهم تر از سایرسر، شانه ها، گلو و پاها محافظت از -10 نقاط بدن است. استفاده از کاله، عرق چین، چفیه یا وسایل مشابه و

جوراب مناسب نخی را حتی به هنگام خواب فراموش نکنید. هنگامی که عرق کرده اید یا پس از استحمام، در معرض سرما و-11

هوای آزاد قرار نگیرید. پس از درآوردن کوله، معموال تمام پشت شما .احتمال سرماخوردگی بسیار زیاد استعرق کرده است و این زمان،

ها و پشت خیلی مهم است.در این وضعیت پوشیده بودن سر، شانه صبر کنید تارسید بالفاصله وارد حمام نشوید؛ بلکه وقتي به منزلي مي-12

عرق بدنتان خشک شود. ویژه وقتی که بدن گرم استنگیرید بهدوش آب سرد به هیچ وجه -13

پهلو،هایی چون سرماخوردگي، سینهچراکه ممکن است موجب بیماریدردهای مفصلی و ... گردد.

، از مچ پا بهقبل از خروج از حمامبرای پیشگیری از سرماخوردگی، -14پایین را با آب سرد بشویید.

درصورت امکان در طول مسیر- به ویژه در صورت مواجهه با باد یا-15 ماسکگردوخاک یا ابتالی هم سفران به سرماخوردگی یا آنفوالنزا- از

استفاده کنید. باز هم در صورت امکان، ماسک را روزانه تعویض کنید. کهباد پاییزی از قرار گرفتن در معرض باد شديد پرهیز کنید؛ به ویژه -16

ها اثر منفی زیادی می گذارد.بر چشم و مغز و سینوس نوشیدنی های خیلیدر هنگام عرق کردن و تشنگی زیاد از مصرف -17

اجتناب کنید. در این حالت، پس از کمی استراحت و کاهشخنک دمای بدنتان، آبZ کمی خنک را کم کم و جرعه جرعه بنوشید.

نعناع یا شوید خشک یا چند برگ تازهجویدن روزانه مقداری -18 ، دستگاه گوارش و تنفسی شما را پاکیزه نموده ازاوکالیپتوس

سرماخوردگی پیشگیری می کند. مصرف کنید. افزودن کمیعسلدر صورت امکان هر روز مقداری -19

زنجبیل به عسل شما را صاحب یک داروی خوب برای پیشگیری وکند.درمان سرماخوردگی می

، جلوی دهان و بینی خود را یا دستمال یا بخشهنگام عطسه و سرفه-20 باالیی آستینتان بگیرید. دستمال کاغذی های استفاده شده برای این

کار را دور بیندازید. بهتر است دستمال استفاده شده را داخل کیسه پالستکی انداخته، در کیسه را ببندید و سپس آن را در سطل زباله

77

بیندازید. در صورت استفاده از دستمال پارچه ای، روزی یکی دو بارآن را بشویید.

با افراددست دادن و روبوسی ضمن رعایت احترام هم سفران، از -21 دچار سرماخوردگی یا آنفوالنزا خودداری کنید. اگر خودتان مبتال هستید

هم کامال این مسأله را رعایت کنید. بعد از استفاده از سرویس بهداشتی و قبل از غذاشستشوی دست ها -22

خوردن را فراموش نکنید. چشم، دهان و بینیدر صورت آلودگی دست هایتان، به ویژه آنها را به -23

خود نزنید.واکسن آنفوالنزا؟

تلقیح واکسنچنینی آن است که یک سؤال مهم قبل از سفرهای این آنفوالنزا ضروری است یا خیر؟

جواب ساده و خالصه این سؤال این است: دهد. در کشورهای مختلفمیهر سال تغییر شکل ژنهای ویروس آنفوالنزا

های متفاوتی از این ویروس شیوع دارد. اساس تهیه واکسن،نیز شکل شایعترین ویروس آنفوالنزا که اخیرا در یک منطقه شایع بوده، می _باشد.

آنفوالنزای شایع در هر منطقه با آنفوالنزای شایع در مناطق دیگرپس ولی با توجه به تشابه قسمتی از ژن ویروس آنفوالنزاهایمتفاوت است

کاهد. هر منطقه، واکسیناسیون احتماال از شدت عالئم می ولی آیا همه افراد باید این واکسن که احتمال اثر بخشی متوسطی دارد را

بزنند؟ پاسخ این است که چون عوارض واکسن آنفوالنزا در بعضی از افراد بروز

فقط اشخاصی که ممکن است بر اثر آنفوالنزا دچارکند، پس باید می کودکان این واکسن را بزنند. این افراد شامل بیماری شدید و یا مرگ شوند

سال؛ مبتالیان به نارسایی کبد، ریه یا کلیه؛۶۵ سال؛ افراد باالی سن ۵زیر بیماران دچار نقض ایمنی مانند بیماران سرطانی، ایدز، دیابت کنترل نشده

هستند.و قدیمی و در بانوان باردار با شرایط خاص

78

در بقیه افراد واکسن آنفوالنزا به شکل تزریقی که االن وجود دارد، عوارضبیشتری نسبت به ابتال به خود آنفوالنزا دارد و توصیه نمی شود.

در آمریکا واکسن آنفوالنزا برای افراد عادی و سالم به شکل اسپری بینی ای همین واکسن تزریقی را بهوجود دارد که در کشور ما وجود ندارد و عده

های سنی و سالم معرفیعنوان پیشگیری از سرماخوردگی به همه گروهمی کنند که کار نادرستی است.

توجه داشته باشید که واکسن آنفوالنزا باعث تب و عالئم آنفوالنزا در بدن هاییمی شود که ممکن است شما را از سفر باز دارد. فلذا اگر جزو گروه

اقدام کنید تا هفته قبل از حرکت ۲حداقل که واکسن الزم دارند هستید، عالئم شما هنگام سفر رفع شده باشد. با این حساب، واضح است که تلقیح این واکسن در مرزها ممکن است منجر به بیماری زائر در طول

سفر شود.درمان

اگر سرما خوردید می توانید این اقدامات را انجام دهید: سنگین، چرب، تند وتا درمان کامل سرماخوردگی از مصرف غذاهای -1

خودداری کنید.های خیلی سرد ترش، ماست، بستنی و خوراکی میزان پیاده روی و فعالیت روزانه را تا زمان بهبودی کمتر کنید و از-2

احتراز کنید.محیط های پرتراکم حضور در موجب بهبود حال بیمارها بادکش کردن کتفکمتر چیزی به اندازه -3

شود.سرماخورده می در حدیها ماساژ گوشاز پیشانی به گردن و برس کشیدن پوست سر -4

که قرمز شوند در بهبود سردردهای ناشی از سرماخوردگی مفیداست.

روزی چند بار استفاده کنید. به این صورت کهنعناع یا اوکالیپتوس از -5 یا آنها را بجوید یا مقداری از آنها را خرد کرده داخل یک لیوان آب

جوش ریخته روی آن را با نعلبکی پوشانده بعد از ده دقیقه میل کنید. می توانید قبل از سفر مقداری بابونه )یا آویشن یا نعناع( را با مقدار

مساوی گل خطمی )یا پنیرک یا بنفشه( مخلوط و پودر کنید و در طول

79

سفر به صورت فوق مصرف کنید. این نوشیدنی، هم در پیشگیری وهم در درمان سرماخوردگی مفید است.

ترکیب مناسب دیگر، ترکیب مساوی نعناع و شوید و آویشن است که نوش یا جویدنی قابل استفاده است. پاشیدن پودربه صورت دم

آویشن یا شوید یا نعناع روی غذا یا ریختن آنها داخل چای هم مفیداست.

کردنی از مخلوط پودربه عنوان یک جوشاندنی یا دمجوشانده سعال -6 آویشن، گل خطمی، اسطوخودوس، پونه، زوفا، سوسنبر و

شود و داروی مفیدی است.ساخته می پنیرک با روغن بابونهسینوس ها، بینی، گلو و سرشانه ها را در صورت امکان، -7

اگر چرک به قفسهماساژ دهید. یا زیتون یا سیاهدانه یا ویکس یا ... سینه هم ریخته است، آن جا را هم ماساژ دهید.

چکاندن قطره ای آب لیموترش تازه یادر صورت آبریزش بینی، -8، آبریزش را تخفیف می دهد.روغن های فوق در سوراخ های بینی

؛ یک داروی کم حجم و پرفایده است. شما می توانید بهاسانس نعناع-9 جای همراه بردن مقدار زیادی عرق نعناع یا نعناع خشک چند عدد

های معتبر تهیه کنید. اسانس نعناع را از عطاری به هنگام سرماخوردگی، چند قطره از اسانس نعناع را دو طرف

بالش یا روی یقه لباس خود بریزید یا این که درب آن را باز کرده و چند دقیقه جلوی بینی نگه دارید. با این کار، گرفتگی بینی، برطرف و

شوند و سرعت بهبودی سرماخوردگی زیاد میها ضدعفونی میسینوس شود. می توانید این کار را چندمرتبه در روز یا شب تکرار کنید. ریختن چند قطره از اسانس در یک لیوان آب، نوشیدنی مشابه عرق نعناع به

دهد. شما می همچنین برای رفع سردرد، درد ناحیه گردن، دست، پا و کمر که در اثر

سرماخوردگی و یا مشکالت دیگر به وجود آمده اند، می توان چند قطره از محلول اسانس نعناع را روی موضع درد ماساژ داد که

معموال بالفاصله جذب می شود. در صورت وسعت ناحیه درد میتوانید اسانس را با روغن زیتون مخلوط کنید.

ماساژ اسانس نعناع روی سینوس ها برای درمان سینوزیت هم بسیارمفید است.

80

با مخلوط چند قطره اسانس نعناع و مقداری آب جوش، یک محلولبخور خوب خواهید داشت.

هردو در درمان سرماخوردگی بسیار مفیدند کهلیموی ترش و شیرین -10 از اتفاق هر دو )به خصوص لیموترش( در عراق در دسترس هستند.

استفاده از آب لیموترش تازه در انواع نوشیدنی های مورد استفاده در سرماخوردگی در تسریع بهبودی بسیار مفید است. مخلوط آب داغ و

لیموترش یک داروی ساده برای درمان سرماخوردگی است که باآب افزودن کمی عسل و چند قطره اسانس نعناع اکثر موارد

کند.سرماخوردگی را درمان می )پمادهای حاوی منتول( روی بینی یا چکاندن قطره هایویکس ماساژ -11

هم در درمان)قطره های کلرورسدیم( ها بینی موجود در داروخانه-سرماخوردگی و رفع احتقان بینی مفیدند. ماساژ ویکس روی سینوس

ها و قفسه سینه هم خیلی خوب است. های سفر، بادر صورت بروز تب، باید توجه داشت که با توجه به سختی-12

برها ومشورت کادر درمانی حاضر در مسیر، استفاده چندروزه از تب ای مانند استامینوفن )شکل خوراکی یا شیاف( اشکالهای سادهمسکن

هایکند. با این حال اگر اصرار به استفاده از روشخاصی ایجاد نمیطبیعی دارید؛ اقدامات زیر کمک کننده است:

a.جویدن سیاهدانه b. :پاشویه با آب معمولی، برای درمان اکثر تب ها کافیپاشویه

گراد درجه سانتی۴ تا ۳است. پاشویه بهتر است با آب ولرمی که خنک تر از حرارت معمولی بدن است انجام شود.

طبق روال می توانید پاهای بیمار را داخل ظرف آب قرار داده شستشو دهید. البته اگر پاهای بیمار سرد است بهتر است سراغ

جاهای دیگر بروید. درواقع ضرورتی ندارد حتما پاشویه روی پاهای بیمار انجام شود. گذاشتن و عوض کردن متناوب دستمال

خیس بر روی پیشانی هم روش رایج دیگر است اما عالوه برپیشانی، از شکم هم که سطح وسیع تری دارد غافل نشوید.

توانید یک اسفنج را به آب ولرم آغشته کنید و رویهمچنین می پوست بکشید. حتی شستشوی ساده دست و صورت هم می

تواند به کاهش قابل توجه دمای بدن منجر شود.

81

یک روش دیگر برای پاشویه این است که با لیف یا اسفنج خیس پوست را به این ترتیب خنک کنید: از تنه شروع کرده و مسیر

رگهای خونی بزرگ را در امتداد اندام ها با لیف خنک نمایید )مثلزیر بغل ها؛ کشاله ران؛ کف دست ها و پاها(.

c.را به ورقه های نازک برش زده آن را روی سطح پیشانی یاخیار شکم بیمار قرار داده یا آن را روی این نواحی ماساژ دهید.

d.قطعه ای خیار را در اندازه تقریبی یک شیاف، برش داده از راه ساعت تا قطع۲-۳توانید هر بگذارید. شیاف را میشیافمقعد،

تب تکرار کنید. اگر قبل از تب، بیمار دچار لرز شود؛ روی او را با پتو نکته مهم:

بپوشانید تا با باال رفتن درجه حرارت بدن، لرز قطع شود. آنگاه بهآرامی نسبت به درمان تب اقدام کنید.

را به شرحی که در قسمت پیشگیریغرغره و استنشاق آب نمک -13 گذشت، در درمان سرماخوردگی و به ویژه برای پیشگیری از درگیری

ریه انجام دهید. ، یک روش درمانی بسیار قوی برای انواععنبرنسارااستنشاق دود -14

توانید کمی از آن راهمراهسینوزیت، آلرژی و سرماخوردگی است. می داشته باشید. عود عنبرنسارا نیز به بازار آمده که استفاده از آن را

کند.آسان می هم برای کاهش عالئم سرماخوردگیخوردن عناب و استنشاق دود آن -15

مفید است. بسیاری از داروهای گیاهی موجود در بازار دارویی کشور هم به درمان-16

هایکنند. البته تعداد زیادی از شربتسرماخوردگی کمک مناسبی می هستندآویشناند دارای گیاهی که برای سرماخوردگی طراحی شده

های خشک ناشی از گردوغبار را تشدید کنند.که ممکن است سرفه ها، نقشی در درمانآنتی بیوتیک به یاد داشته باشید که انواع -17

سرماخوردگی های معمولی ندارند. استفاده بیجا از این داروها بهضعف و ناتوانی بیشتر شما منجر خواهد شد.

82

فصل بیست و دوم؛ ضعف، افت قند،افت فشار

حضرت امیرالمؤمنین، علی، )علیه السالم( فرموده اند: » من أكل إحدى و عشرين زبيبة حمراء على الريق، لم يجد في جسده

شيئا يكرهه.« » هر كس در حالت ناشتا بيست و يك مويز سرخ بخورد، در تن خويش،

چيزى ناخوشايند نخواهد يافت.«ج السالم، عليه الرضا أخبار ص 2عيون ح 41، ،133

اگر زیاد دچار چنین مشکالتی می شوید از مدتی قبل از سفر با-1 مشورت یک فرد مجرب در زمینه طب سنتی اقدام به تقویت خود

کنید. جوانه گندم، کباب گوشت گوسفند، زرده تخم مرغ نیم برشتمصرف

)عسلی(، شربت عسل، فالوده سیب، شیربادام، انواع معجون های لبوب )حاوی مغز خشکبار مختلف(، دوسین )سیاهدانه و عسل(،

معجون ژل رویال، قرص آیرون پالس، پودر سنجد به همراه شیر و، و ... می توانند راهکارهای مناسبی باشند.عسل

استفاده از مکمل های خوراکی یا تزریقی مجاز موجود در بازاردارویی کشور هم با مشورت پزشک بالمانع است.

شرح بیشتر این اقدامات در فصل چهارم همین جزوه آمده است. مثل ماست و دوغ و نیز نوشابه پرهیز کنید. سردی هااز مصرف -2 برای پیشگیری از ضعف، هر یکی دو ساعت، یک قاشق مرباخوری-3

را در دهان بگذارید و صبر کنید تا خودش به آرامی آب شود.عسل را مساوی پودر کنید و در موارد الزم میل کنید. اگر مزاجبادام و شکر -4

سردی دارید می توانید کنجد و پودر نارگیل را هم به این ترکیب اضافه کنید. می توانید در این ترکیب و ترکیب های مشابه به جای شکر از

عسل استفاده کنید.

83

ترکیبی از مغزها و به ویژه بادام؛ نخودچی؛ کشمش یا مویز؛ انجیر-5 همراه داشته باشید و در طول مسیر،خشک؛ خرمای خشك و ...

آهسته و پیوسته و با جویدن زیاد میل کنید؛ مثال یک مغز بادام در طولیک ربع پیاده روی.

میلمرغتخمدرصورت ضعف زیاد، در وعده صبحانه یکی دو عدد -6 کنید. همچنین برای وعده های دیگر سعی کنید از غذاهای حاوی

گوشت گوسفند استفاده کنید. اگر مشکل خاصی به ویژه به لحاظ گوارشی ندارید از غذاهای چرب تر و مقوی ترعراقی ها مانند خوراک

کله پاچه، خوراک قلم گاو و حمص هم استفاده کنید. را چند بار در روزماساژ قلب و صورت با گالب و استنشاق گالب -7

انجام دهید تا قوت قلب کافی برای ادامه مسیر داشته باشید. را داخلعسلشوید کمی زمانی که دچار افت قند یا افت فشار می-8

را در دهان نگهداریدخرماکم آب شود یا یک عدد دهان بگذارید تا کم را در دهان مزه کنید.نمککم جذب شود یا این که مقدار کمی تا کم

افتند همراهاگر این مشکالت به طور معمول زیاد برایتان اتفاق می-9 های خوراکیویتامینداشتن و مصرف داروهای مقوی مانند انواع مولتی

یا تزریقی هم گزینه مناسبی است.

84

فصل بیست و سوم؛ تدابیر سالمتپوست و مو

السالم(، فرموده اند: امام صادق )علیه ZالخطمZي نشرة: أسZ ب شستن سر با خطمى، مايه شادابى» غسل الر

است.«ج ص 6الكافي، ،504

در بدن، پیاده روی و گرما باعثاخالط نامناسبدر صورت وجود -1 انتشار آنها در بدن و مشکالت مختلف از جمله ضایعات پوستی مانند

جوش و دمل خواهد شد. لذا چنان که گفته شد مدتی قبل از سفر، بامشورت فرد حاذق، به پاکسازی بدن خود بپردازید.

خوشبختانه تعداد حمام ها در طول مسیر پیاده روی سال به سال-2 را فدای خستگی و خواب آلودگیاستحمام روزانه افزایش می یابد.

خود نکنید. خود را در طول مسیر بپوشانید و از عینک آفتابی و کالهسر و صورت -3

لبه دار مناسب استفاده کنید. قبل از سفر موهای سر و صورت را کوتاه کنید و موهای زائد بدن را-4

رفع نمایید. مناسب استفاده کنید. ضدآفتاباز -5

اگر تمایلی به استفاده از ضدآفتاب ندارید می توانید هر روز مقداری را روی قسمتی از پوست که در معرض آفتاب استمرغ سفیده تخم

بمالید. راه مناسب دیگر این است که کمی کتیرا یا بهدانه یا اسپرزه را در آب

خیس کنید و لعابش را روی پوست بمالید. ورا به عنوانیک پیشنهاد دیگر این است که از ژل داخل برگ آلوئه

ضدآفتاب استفاده کنید. اگر هیچ چیز گیرتان نیامد می توانید کمی نان خشک را در آب

بخیسانید و لعابش را به پوست بمالید!

85

فصل بیست و چهارم؛ عرق سوز شدنحضرت امیرالمؤمنین، علی، )علیه السالم( فرموده اند:

هر كس جامه خويش را تميز كند، انديشه و» من نظف ثوبه، قل همه: اندوهش كم شود.«

ج الفوائد، ص 2كنز ،182

این مشکل در افراد فربه به ویژه اگر مزاج گرمی داشته باشند زیاد دیدهمی شود. برای پیش گیری و درمان این مشکل:

استفاده کنید.لباس زیر نخی و گشاد از -1 آب وروزی یکی- دو بار در دستشویی یا حمام ناحیه کشاله ران را با -2

شستشو دهید و سپس کامال خشک کنید.صابون خودداری کنید.غذاهای تندوتیز، خیلی شیرین و خیلی چرب از مصرف -3درصورت امکان، هر شب لباس زیر خود را عوض کنید.-4 عسل، گالب، مخلوط عسل و گالب، روغن زیتون، روغنمالیدن -5

بنفشه، روغن کدو، روغن خیار، سدر، مورد، پماد زینك اكساید، در پیش گیری از این مشکل مفید است. راه مناسبپمادكاالندوال و ...

مالیدهلیمو سرکه یا آبدیگر این است که در حمام روی نواحی مستعد، کشی کنید.بعد از چنددقیقه آب

سوز، باز هم شستشو با آب و صابون انجام شوددر صورت ایجاد عرق-6 و بعد از خشک شدن از داروهای بند فوق استفاده شود. در صورت

هایی مانند خیار یا کاهو، مالیدن سفیدهمالیدن میوهعدم دسترسی، های له شده انار و یا حتی ماساژ روغنتخم مرغ یا ضماد کردن دانه

هم خیلی خوب است. نباتی

فصل بیست و پنجم؛ بوی بد بدنپیامبر اعظم، صلی الله علیه و آله و سلم، فرموده اند:

Zحة عبد إال زاد عقله: » هيچ بندهاى خوشبو نباشد، مگر آن» ما طابت رائكه عقلش افزون گردد.«

86

ج اإلسالم، ص 2دعائم ح 165، ،593

اگر ازجمله کسانی هستید که عرق بدبویی دارید و نگران هستید که روی از این بابت متأذی شوند بهتر است مدتیهمراهان شما در طول پیاده

گران مجرب طب سنتی مشکل را حلقبل از سفر با مراجعه به درمانکنید. این نکات را نیز مدنظر داشته باشید:

هایعرقمدتی قبل از سفر روزی چند استکان از مخلوط مساوی -1میل کنید.کاسنی و شاهتره

را کم کنید و مقداریچرب، تند، غلیظ و دیرهضم مصرف غذاهای های خود اضافه کنید.به خوراکیگالب یا دارچین

لیمو آغشتهلیف را به سرکه یا آبمدتی قبل از سفر، بعد از استحمام، -2 بکشید و بعد از چند– و کشاله ران ویژه زیربغل به–و روی بدن کنید

توانید ادامه دهید.کشی کنید. این کار را در طول سفر هم میدقیقه آب پودر زاج سفید یاازجمله اقدامات خوب دیگر ماساژ نواحی فوق با -3

-است. البته استفاده طوالنی از مردارسنگ را توصیه نمیمردارسنگ کنیم.

های زیر نخی، تعویض و شستشوی روزانه آنها ولباساستفاده از -4هم درحد امکان انجام شود.استحمام روزانه

توانید ازدهد عالوه بر اقدامات فوق میاگر پاهایتان معموال بوی بدی می-5 خمیر کنید ولیمو و نمک حنا را با کمی آبچند وقت قبل از سفر، گاهی

لیمو هم به جایروی پایتان بگذارید. میزان نمک یک پنجم حنا باشد و آبآب استفاده شود.

87

فصل بیست و ششم؛ تاولامام حسین)علیه السالم( فرموده اند:

» قال لی رسول الله صلی الله علیه و آله: یا بنی ... واستجد النعال،فإنها خالخیل الرجال .«

» پيامبر خدا به من فرمود: »فرزندم!... كفش خوب به پا كن كه كفش،خلخالZ )زينت پاى( مردان است.«

ج العمال، ص 15كنز ح 412، ،41627

پیشگیری

بپوشید. اگر کفش نو خریده اید؛ مدتی قبل ازکفش مناسب و راحت -1سفر آن را بپوشید تا به آن عادت کنید.

استفاده کنید.کفش های جاذب عرق ترجیحا از -2 - و ترجیحا جوراب های نرم و حوله ای- استفاده کنید.جوراب نخیاز -3

حتی المقدور هر شب جوراب ها را عوض کنید یا بشویید. حنااز یکی دو هفته قبل از سفر چند بار پای خود را -ترجیحا تا مچ- -6

بگذارید. این کار را به ویژه اگر پوست نازک و حساسی دارید حتما گالب و موردانجام دهید. برای تأثیرگذاری بیشتر، حنا را با کمی

به تقویت پوست و عضالت و تاندون ها»مورد« به ویژه مخلوط کنید. لیمو و نمک خمیر کنید وحنا را با کمی آب توانیدکمک زیادی می کند. می

لیمو هم به جایروی پایتان بگذارید. میزان نمک یک پنجم حنا باشد و آبآب استفاده شود.

چسب ضدحساسیتقبل از هربار پیاده روی، دور انگشتان پا را -4 دور محل هایی که ممکن است تاول بزند را با کمی پنبهببندید.

بپوشانید. ، خوب بشویید و بعد ازآب خنکدر زمان های استراحت، پای خود را با -5

خشک کردن کامل، آن را با یک روغن مناسب- مثل روغن بنفشه یا- چرب کنید.ADپماد

اگر پایتان دچار سوزش شده ولی هنوز تاول نزده، یک پارچه نخی را-6 آغشته کرده چند بار روی پایتان بگذارید.آب سرد یا گالب یا سرکه با

88

مرغ هم مناسب است. مالیدن مردارسنگ )مخلوطمالیدن سفیده تخمبا آب یا گالب( هم مفید است.

درمان

چرا که مایع درون آن استریل بوده و باتاول تخلیه نشود بهتر است -1 ها باز می شود. پوست روی تاول همتخلیه آن راهی برای ورود میکروب

به عنوان یک پانسمان طبیعی و سد محافظتی عمل کرده و نباید برداشته شود. اگر چیزی پوست روی تاول را پاره کرد، پوست را

سرجایش برگردانید تا از زخم آن محافظت کند. محل تاول خشک وتمیز نگه داشته شود.

خمیر کنید و قبل از خواب روی تاولمورد را با کمی گالب یا آب -2 پانسمان کنید. البته صبر کنید تا ضماد شما کمی خشک شود و بعد آن

را پانسمان کنید. تا صبح، التهاب و اندازه تاول کاهش زیادی خواهدداشت.

برای نتیجه گیری بهتر می توانید پانسمان را کوچک بگیرید تا در طول ساعت12پیاده روی هم مزاحم راه رفتن شما نباشد. بهتر است هر

-یا حداقل هر شب- پانسمان را تجدید کنید. از بهترین داروهای آزموده شده برای درمانالنولین یا چربی پشم -3

تاول است. تاول را با آن پانسمان کنید. یا پماد زینک اکساید یا ضماد زردچوبه یا2ماساژ و ضماد پماد اکبر-4

های خوبی برای درمان تاول هستند.هم راهمرغ ضماد سفیده تخم اما اگر تاول خیلی بزرگ است یا باعث درد و ناراحتی می شود، به-5

این روش آن را تخلیه کنید:e. موضع را تمیز کنید.بتادین یا الکل یا پارچه آغشته به آب جوش باf. یک سوراخ کوچک روی تاول ایجاد وسوزن سرنگ با استفاده از

مایع داخل آن را به آرامی تخلیه نمایید. اگر به سرنگ دسترسی ندارید یک سوزن معمولی را چند ثانیه روی آتش بگیرید تا

استریل شود.g. پانسمان با مورد،. با عسل پانسمان کنیدبعد از تخلیه تاول، آن را

پودر بلوط، پودر مازو، پودر گلنار، پودر پوست انار، پودر گل ارمنی و ... هم مفید است. پمادهای آنتی بیوتیکی )مثل

تتراسایکلین یا موپیروسین( هم قابل استفاده اند.

89

.فشاری و محکم نباشدباید دقت شود که این پانسمان، اگر تاول شما این خصویات را دارد بهتر است از کادر درمانی حاضر-6

در مسیر کمک بگیرید:a. قرار دارند.زیر بستر ناخن تاول هایی که درb. چرکی، قرمز، داغ یاتاول ها بعد از یکی دو روز بهبود نمی یابند یا

می شوند.دردناک c. قطر بزرگ تر از پنج سانتی مترتاول هایی با.

یک دمپایی نرم و راحت در کوله خود داشته باشید تا در صورت بروز-7این مشکل و عدم امکان استفاده از کفش، از آن استفاده کنید.

90

فصل بیست و هفتم؛ ترک پاپیامبر اعظم، صلی الله علیه و آله و سلم، فرموده اند:

مها علی النار: Zغبرت قدماه فی سبیل الله حر هر که قدم هایش» من اکند.«در راه خدا غبارآلود شد، آتش را بر او حرام می

ج المنثور، ص 1الدر ،591

شوند با درد زیادروی ایجاد میترک پاهای عمیقی که بعضا در طول پیاده توانند سختی زیادی را برای زائر اربعین رقم بزنند. این مشکل درخود می

داری دارندافراد چاق و نیز کسانی که پوست کف پای خشک و زبر و ترکآید.بیشتر به وجود می

بپوشید.کفش مناسب و راحت -1 بگذارید.حنااز یکی دو هفته قبل از سفر چند بار پای خود را -2 از یکی دو-هفته قبل از سفر، قسمت خشک وپاسنگبا استفاده از -3

برداری کنید.دار پا را الیهترک مناسب استفاده کنید تاکننده و ضدترک پمادهای نرمقبل از سفر از -4

در شروع سفر کف پاهای نرمی داشته باشید. مالیدن پیه بز، روغنتوانند کمک زیادی به شما کنند.کوهان شتر، چربی قلم گاو و ... هم می

استفاده از پمادهای فوق را در طول سفر ادامه دهید.-5 درصورت احساس شروع مشکل، بعد از مالیدن پماد، پای خود را در-6

گذاشته و بخوابید.پالستیک فریزر یک

91

فصل بیست و هشتم؛ سالمت چشمحضرت امیرالمؤمنین، علی، )علیه السالم( فرموده اند:

» إذا اشتكى أحدکم عينیه فليقرأ آية الکرسی و لیضمر في نفسه أنهاتبرأ؛ فإنه يعافى إن شاء الله«

» اگر كسى از شما چشمانش ناراحت بود، آية الكرسى بخواند و در دل،نيت شفا كند. به خواست خداوند، بهبود خواهد يافت.«

ص العقول، 106تحف

های مناسب برای تقویت چشمان خودسرمهاز مدتی قبل از سفر از -1استفاده کنید.

را پودر کنید و داخل کپسول بریزید و از چند هفته قبل ازهلیله سیاه -2 سفر شبی یک کپسول میل کنید. هلیله سیاه عالوه بر پاکسازی کبد و

بدن از اخالط فاسد، تقویت مغز و حافظه، تقویت گوارش و رفعیبوست، چشم را نیز تقویت می کند.

پرهیز کنید.نگاه مستقیم به نور خورشید و اشیاء براق از -3مناسب استفاده کنید.عینک آفتابی در صورت لزوم از -4 و نیزعینک ذخیره کنید در صورتی که از عینک طبی استفاده می-5

دستمال مخصوص پاک کردن شیشه عینک همراه داشته باشید. قطره هایاگر سابقه مشکالت چشمی در فضاهای غبارآلود را دارید -6

به همراه داشته باشید.استریل شستشوی چشمی را مخلوطعرق خطمی و کاسنی و رازیانه پیشنهاد ما این است که

چکان بریزید و در طول سفر برای شستشویکنید و داخل یک قطرهچشم استفاده کنید.

دو قطره کوچک عسلتوانید هر شب در صورت خستگی چشم می-7داخل چشم بریزید.)بدون آب(

خیسبا گالب را دستمال تمیز در صورت التهاب و قرمزی چشم، یک -8 های بسته خود بگذارید. چکامدن گالب داخلکنید و مدتی روی چشم

چشم، ضماد کردن خیار یا کاهو، چکاندن آب جوشیده عناب و ... هم

92

های مناسبی هستند. در صورت بروز این مشکل، بهتر است ازحلراهخوردن غذاهای نفاخ و تند خودداری کنید.

93

فصل بیست و نهم؛ بهداشت دهان ودندان

پیامبر اعظم، صلی الله علیه و آله و سلم، فرموده اند: » خمس من سنن المرسلين: الحياء و الحلم و الحZجامة والسواك و

التعطر.« پنج چيز از سنن پيامبران است: حيا، بردبارى، حجامت كردن، و »

«مسواك و عطر زدن.ص الفصاحه ح 462نهج ،1463

پیشگیری

غفلت از سالمت دندان ها ممکن است در سفر شما را دچار مشکل-1معاینه دهان و دندان کند. قبل از سفر را فراموش نکنید؛ مخصوصا

اگر مشكل مزمن دندانی و يا دندان دردهاي مكرر دارید. زنند مثلها آسیب میدر طول سفر از انجام کارهایی که به لثه و دندان-2

های گرم و سرد؛ خوردن چیزهای بسیار سرد؛مصرف متناوب خوراکیخودداری کنید.شکستن اجسام سخت با دندان و ...

مرتب در طول سفر را فراموش نکنید. اگر عادت بهمسواک زدن -3 استفاده از خمیردندان های معمولی دارید می توانید در طول سفر

هم از آنها استفاده کنید. یک پیشنهاد جایگزین خوب این است که عسل و نمک را مخلوط کنید به نحوی که قوامی مناسب پیدا کند و از آن به عنوان خمیردندان استفاده کنید. مسواک زدن با نمک به تنهایی یا ماساژ عسل روی لثه ها و دندان ها هم کمک زیادی به پاکیزگی و

قوام دندان ها و لثه ها می کند. توانند باعث التهاب لثهکه میگردو از مصرف خوراکی هایی مانند -4

شوند خودداری کنید.درمان

-تواند کمکدرد یا عفونت و التهاب لثه این اقدامات میدر صورت بروز دندانکننده باشد:

94

؛ زیرا اگر بالشت کامال تختزیر سرتان بلندتر باشدهنگام خوابیدن -1باشد، خون رسانی به سر بیشتر شده و دندان درد تشدید می گردد.

، داخل پارچه ریخته، از بیرون، روی گونه )در سمتینمک را داغ کرده-2کند( بگذارید.که دندان، درد می

مسواک را با نمک آغشته کرده روی دندان و لثه بکشید.-3 را مخلوط و به عنوان دهانشویهپنج قسمت گالب و یک قسمت سرکه -4

استفاده کنید. این دهانشویه ساده قدرت زیادی در کاهش التهاب وعفونت لثه و قطع خونریزی آن دارد.

اگر زیاد دچار التهاب لثه می شوید این دهانشویه را در بطری نیم لیتری ریخته و با خود ببرید و هر روز دو سه بار دهانشویه کنید.

دهانشویه آب و نمک هم به کاهش درد دندان کمک می کند. ها موجودنداز جمله قطره دنتول که در داروخانهفرآورده های میخک -5

در تسکین درد دندان کارآیی خوبی دارند. می توانید آنها را به همراهداشته باشید.

حتی می توانید خود میخک را مستقیما روی دندان بگذارید. برای این کار، یک یا دو گل میخک را در بخش دردناک دهان قرار داده و نگه

دارید تا کم کم نرم شوند. این فرایند اجازه می دهد تا روغن میخک منتشر شده و با بزاق دهان مخلوط می شود و سبب بی حسی گردد.

راه دیگر این است که پودر میخک را در محل درد قرار دهید. پس از چند لحظه میخک با بزاق دهان مخلوط شده و منطقه درد را بی حس

کند.می مسکن های ضد التهاب مثل بروفن،در صورت ناچاری استفاده از -6

را مدنظر داشته باشید.ژلوفن و استامینافون

95

فصل سی ام؛ عفونت ادراریالسالم( فرموده اند:امام رضا )علیه

ZسZ البول: هر كس مىخواهد مثانهاش» من أراد أال يشتکی مثانته، فال يحببه عارضهاى گرفتار نشود، پيشاب خود را نگه ندارد.«

ج األنوار، ص 62بحار ،323

عفونت ادراری معمول که اغلب ناشی از التهاب مثانه است بیماری شایعیساز شود.تواند مشکلدر مردان نیست ولی برای بانوان می

پیشگیری

را رعایت کنید.بهداشت فردي -1بنوشيد.مقدار کافي مايعات -2 خودداری نمایید. بعضی زائرین به دلیل وسواسنگه داشتن ادراراز -3

های بهداشتی مسیر، به موقع ادرار خودزیاد نسبت به نظافت سرویسدهد.های ادراری را افزایش میکنند. این کار ابتالء به عفونترا تخلیه نمی

مثانه خود را به طور کامل خالی نمایید.سعی کنید موقع ادرار کردن، -4 رااستبراء مردان سعی کنند حتما بعد از تخلیه ادرار، عمل مستحب -5

انجام دهند.پرهیز کنید.غذاهای تند و تیز و خوردن گرمی زیاد از مصرف -6بپوشید.لباس زیر نخی -7

درمان

عالئم شایع، سوزش ادرار، تکرر ادرار و احساس فوریت در دفع ادراراست.

است و با خوردنکم آبی بدن در بسیاری از موارد، سوزش ادرار به دلیل چند لیوان آب برطرف می شود. در صورتی که سوزش ادرار با سایر عالئم همراه بود و یا با افزایش آب مصرفی برطرف نشد به فکر عفونت ادراری

باشید.بهترین راه مراجعه به پزشک است. اگر این کار ممکن نشد:

96

های گازدار و غذاهای تند و پر ادویهنوشیدنیدر این شرایط از مصرف -1اجتناب نمایید.

میل کنید.خیاردو سه عدد -2 را در آب جوش ریخته و روی آن راخطمی یا پنیرک یا بنفشه مقداری -3

بپوشانید و بعد از ده دقیقه میل کنید.ماساژ دهید.روغن بنفشه یا بادام شیرین یا کدو روی مثانه را با -4ماساژ دهید.خیار یا کاهو روی مثانه را با -5 تواندشود میها سرو میکه در برخی موکبدمنوش یا شربت لیموعمانی -6

بخش شما باشد.نجات

97

فصل سی و یکم؛ مشکالت ویژهبانوان

السالم( فرموده اند:امام صادق )علیهن كهة ويحس ب الن هكZ و يزيد فى ماءZ الوجهZ و يطي ناء يذهب بالس Zالح «

الولد« »حنا، بوى بد عرق را از بين مى برد، چهره را شاداب، دهان را خوشبو و

فرزندرا زيبا مى كند.«ج ص 6کافی، ،384

گیری برای عزیمت به سفر اربعین باید به طوربانوان محترم قبل از تصمیم جدی به مشکالت مسیر فکر کنند. اگر تصمیم قاطع به عزیمت داشتند این

نکات را به یاد داشته باشند: بهتراست با مرد یا مردانی از محارم خود سفرتنها سفر نکنید. هرگز -1

سفر همسر شماست.کنید. بهترین هم چادری را انتخاب کنید که حرکت شما را تسهیل کند و انداختن کوله را-2

از این دست هستند.چادر ملی، عربی و لبنانیآسان کند. خود مطمئن شوند. اگرباردار نبودن بانوان متأهل قبل از عزیمت از -3

شک به بارداری دارید بهتر است از سفر منصرف شوید.خود را به همراه نیاورید.قیمت جواهرات و لوازم زینتی و گران-4به ویژه اگر بزرگ باشد بیشتر مزاحم شماست.چتر -5 بهتر است زمان بیشتری را به سفر اختصاص دهید تا مجبور نباشید به-6

خودتان فشار زیادی وارد کنید. کمی زودتر از معمولبرای یافتن موکب مناسب سعی کنید عصرها -7

روی را تمام کنید.پیاده ازدحام در شهرهای نجف و کربال به حدی است که تقریبا محال است-8

بتوانید بدون برخورد با نامحرم به حرم نزدیک شوید. لذا بهتر است بهزیارت از راه دور بسنده کنید.

98

تنظیم عادت

عادت زنانه در چنین سفر سختی مشکالت متعددی را برای بانوان زائرکند ولذا باید سعی شود در این ایام این مسأله حادث نشود.فراهم می

های جلوگیریترین راهکار، استفاده از انواع قرصدر حال حاضر در دسترس و هورمونی موجود در بازار دارویی است که البته نحوه صحیح استفاده از

برای قطع عادت ماهیانهکنیم است. لذا توصیه میمنوط به نظر پزشک آنها با پزشکخود به هیچ وجه خودسرانه از داروهای هورمونی استفاده نکنید و

خود مشورت کنید.اما چند نکته در این زمینه:

اگر معموال در شرایط استرس روحی یا فشار جسمی نظم عادت-1 ریزد باید مدتی قبل از سفر خود را تقویت کنید.شما به هم می

کنند.راهکارهای فصل چهارم همین جزوه به شما کمک می بعضی از بانوانی که مشکل فوق را دارند دچار ضعف عمومی نیستند-2

. این بانوان نیز با مشورتکمر سستی دارنداما به قول طب افواهی توانند قبل از سفر خود را درمان کنند.طبیب حاذق طبب سنتی می

کنید؛ بدون دلیلاگر در گودی کمر خود احساس سستی یا لقی می شوید؛ سابقه شب ادراری در کودکیZهای مکرر واژینال میدچار عفونت

خود یا افراد خانواده دارید؛ سابقه ضربه و آسیب به کمر، جراحی این حسی نخاعی دارید و ... ممکن است دچار این عارضهناحیه یا بی

باشید. توانید از چنداگر به هر دلیل به طبیب حاذق دسترسی پیدا نکردید می

خود را با روغن زیتون یا بابونهگودی کمرهفته قبل از سفر، هر شب یا مورد یا قسط ماساژ دهید.

ترتوانند خونریزی عادت را کم و دوره آن را کوتاهبرخی اقدامات می-3 اید این کارهاکنند. مثال اگر چند روز قبل از شروع سفر عادت شده

تواند دوره عادت را تا قبل از شروع سفر تمام کند. اگر در سفر هممی دچار این مشکل شدید خیلی از این کارها قابل انجام و مفید فایده

هستند:a. ها در دو طرف. این کار بایدتا روی تخمدانها بادکش زیر پستان

توانیدچند بار در روز انجام شود. اگر در این کار خبره نیستید می

99

از مکش جاروبرقی استفاده کنید. به این ترتیب که روی هر ای که باید بادکش کنید را چند دقیقه با جاروبرقی اعمالنقطه

فشار کنید.b.های داخلی از بهترین داروها برای درمان انواع خونریزیبارهنگ

است. روزی دو- سه بار و هر بار یک قاشق غذاخوری بارهنگ را را در یک لیوان آب داغ ریخته و بعد از کمی دم کشیدن، شیرین و

هاییتوانید بارهنگ را در عرقمیل کنید. در صورت دسترسی می مانند خارشتر یا مورد که خودشان خاصیت ضدخونریزی دارند دم

کنید. c.کرده گل انار، گلنار فارسی، خونپودر پوست انار، پودر خشک

هم خاصیت ضدخونریزی قوی دارندسیاوشان، بلوط، مازو و ... و مصرف آنها به اشکال مختلف به کاهش خونریزی عادت کمک

توانید یک با چند تای آنها را داخل کپسول ریخته و روزیکند. میمیسه-چهار عدد میل کنید.

d. سویق عدس )آرد بو داده عدس(روزی دو سه قاشق مرباخوری میل کنید.

e.( کپسول ریپاونReepaven )بلوط است دربازارکه محتوی شاه دارویی، موجود است. مصرف روزانه دو عدد از آن خونریزی را

کند. این دارو در صورتی که از چند روز قبل ازکم یا قطع میتواند از شروع عادت هم جلوگیری کند.عادت مصرف شود می

داروهای فوق ممکن است باعث یبوست یا افزایش فشار خون تذکر: شوند لذا بهتر است با نظر طبیب مجرب در زمینه طب سنتی مصرف

شوند.های واژینالعفونت

پیشگیری

پرهیز از مصرف غذاهای تند و تیز، خیلی چرب و غذاهای غلیظ و هضم.سخت

.درمان یبوست.دفع موهای زائد قبل از شروع سفر.پوشیدن لباس زیر نخی

100

.تعویض روزانه لباس زیر .شستن لباس زیر با آب داغ.تعویض مرتب و زود به زود پدهای بهداشتی.خشک کردن خود پس از دستشوییهای مرطوب مخصوصا حمام.پرهیز از نشستن در محیط.جلوگیری از مرطوب شدن و مرطوب ماندن لباس زیرهای جذب.نپوشیدن شلوار تنگ و جوراب شلواری یا لگهای واژن.های معطر یا خوشبو کنندهعدم استفاده از پد یا تامپون

درمان

پمادشوید داروهای موضعی مانند اگر زیاد دچار این مشکل می-1به همراه داشته باشید.کلوتریمازول

ها برای کنترلترین راهبه موضع از بهترین و سریععنبرنسارا دوددادن -2های واژینال است.عفونت

را بهحنا یا سدر یا مورد یا گل سرشور یا جوش شیرین مقداری -3 تنهایی یا مخلوط با هم همراه داشته باشید و در صورت نیاز روزی دو-

سه بار و هر بار دو قاشق آن را داخل آفتابه آب ریخته خود رادهد. نتیجه درمان را بهبود میسرکهشستشو دهید. افزودن کمی

101

دوم؛ اعتیاد، سیگارفصل سی والسالم( فرموده اند:امام علی )علیه

باالترین عبادت، چیرگی بر عادتها)ی ناپسند(»أفضل العباده غلبة العادة: است.«

ج الحکمة، ص 6میزان ح 20، ،11365

اي از مواد مخدر معتادند و عليرغم مشکلزائرين محترمي که به گونهاعتياد، عازم سفر مي شوند به نکات ذيل توجه ويژه کنند:

در کشور عراق ممنوع بوده و اگرهای کدئین دار اعتیاد و مصرف قرص-1 از زائري مواد مخدر کشف شود با وي طبق مقررات کشور عراق

برخورد می شود. بسياري از مواقع فرد در طول سفر دچار عوارض قطع ماده مخدر-2

مي شود و از پزشکان مرکز پزشکي مطالبه دارو مي نمايد. اين افراد مرکز پزشکي براي اين موارد دارويي در اختياربايستي توجه کنند که

. لذا اکيدا توصيه مي شود که افراد معتاد بدون ترک اعتياد عازمندارد گيراين سفر دسته جمعي نشوند، چون مشکالت مربوط به آنها گريبان

بقيه نيز خواهد شد. روها و فضاهايافراد سيگاري بايد از سيگار کشيدن در اتاق ها، راه-5

بسته خودداري کنند و در پايان، سيگار روشن را جايي نيندازند.

102

و سوم؛ چند نکتهفصل سی اورژانسی

پیامبر اعظم، صلی الله علیه و آله و سلم، فرموده اند: به درستی که گالب» إن ماء الورد يزيد في ماء الوجه و ينفی الفقر:

«.بردافزاید و فقر را میآبرو را میص األخالق، 44مكارم

به مراکزانتقال سریع مصدوم های ذیل نباید مانع از ذکر نکته تذکر مهم:درمانی شود.

سوختگیقبل از ایجاد تاول

قبل از این که محل سوختگی تاول بزند؛ اقدامات ذیل کمک زیادی بهکنند:کاهش عوارض سوختگی می

مرغ سفیده تخممالیدن -1 روی محل سوختگی اقدامی است که تقریبا نظیری در کاهش وسعت، عمق، دردهمه جا قابل انجام است و اثر کم

و عوارض سوختگی دارد. سعی کنید تا آرام شدن درد و کنترل التهاب، دقیقه تا نیم ساعت این کار را تکرار کنید.20هر

های خیلی شدید هم از این کار نترسید و در مسیرحتی در سوختگیرساندن مصدوم به مراکز درمانی این کار را ادامه دهید.

العاده مفید است.هم یک اقدام فوقورا ژل داخل برگ آلوئهمالیدن -2 ها را هم کنترلتواند بدترین سوختگی میعسلپانسمان با مقدار زیادی -3

کند.و تعویض مکرر آن.پارچه خیس شده در آب یخ گذاشتن -4 بریزید.ماستقرار دهید یا روی آن شیر ناحیه سوخته را در -5 به تسکین درد، خارش و التهاب ناشی از سوختگی کمکسرکه -6

شایانی کرده و به عنوان یک ضد عفونی کننده و قابض )موجب بسته شدن منافذ باز پوست می شود( شناخته می شود و به همین دلیل از

103

ایجاد عفونت و التهاب در محل سوختگی جلوگیری می کند. یک پارچهنخی را با سرکه خیسانده روی ناحیه سوخته بگذارید.

روی محل.عدس پخته ضماد -7خمیر شده با کمی سرکه و آب روی محل.گل ارمنی ضماد -8 خمیر شده با کمی سرکه روی محل.ردارسنگضماد م-9 رنده شده.زمینیسیبضماد -10.نشاستهضماد -11

بعد از ایجاد تاول

ساعت، پانسمان را24 بهترین راه درمان است. هر عسلپانسمان با -1تعویض کنید.

هم از بهترین داروها برای درمان انواع سوختگی است. 2پماد اکبر -2 را سوراخ کرده و مایع درون آن به طور Eکپسول ویتامین می توانید -3

مستقیم بر روی ناحیه سوخته بریزید. این کار در التیام زخم وجلوگیری از ایجاد اسکار پوستی بسیار مفید و موثر است.

ترکیب کرده و بر روی تاول هایآب لیمو را با روغن نارگیل مقداری -4پوستی ماساژ دهید.

زخم

انجام دهید. زخم را باعسل پر کنید و باپانسمان عسل های تازه، در زخم 48 تا 24های آن را به هم نزدیک کنید و ببندید. هر پانسمان فشاری لبه

ساعت پانسمان را عوض کنید. به یک5را با نسبت عسل و نمک اگر زخم، عمیق و عفونی باشد باید

مخلوط کنید.خونریزی داخلی

های گوارشی، بواسیر، قاعدگی و ... :مانند خونریزی های داخلی است. از بهترین داروها برای درمان انواع خونریزیبارهنگ-1

روزی دو- سه بار و هر بار یک قاشق غذاخوری بارهنگ را را در یک لیوان آب داغ ریخته و بعد از کمی دم کشیدن، شیرین و میل کنید. در

104

هایی مانند خارشتر یاتوانید بارهنگ را در عرقصورت دسترسی میمورد که خودشان خاصیت ضدخونریزی دارند دم کنید.

کرده گل انار، گلنار فارسی، خونپودر پوست انار، پودر خشک-2-هم خاصیت ضدخونریزی قوی دارند. میسیاوشان، بلوط، مازو و ...

توانید یک با چند تای آنها را داخل کپسول ریخته و روزی سه-چهار عددکپسول میل کنید.

بلوط است دربازار( که محتوی شاهReepavenکپسول ریپاون )-3 دارویی، موجود است. مصرف روزانه دو عدد از آن خونریزی را کم یا

کند. قطع می زیاد میل کنید.تره-4 میلسویق عدس )آرد بو داده عدس( روزی دو سه قاشق مرباخوری -5

کنید.خونریزی خارجی

ها:ها و جراحتمانند زخم پر کنید و پانسمان فشاری انجام دهید.عسلزخم را از غش کردن

بخوابانید و پاهایش را در شکمش جمع کنید.پهلوی چپ مصدوم را به -1به سر و رویش بزنید.آب خنک مقداری -2 به صورتش بزنید.سیلیچند -3را ماساژ دهید.ها سرشانه-4 را جلوی بینی اوگالب یا یک سیب یا لیموترش برش زده مقداری -5

بگیرید. را زیر زبان شخص قرار دهید.عسلمقداری -6

ای نگرفتید او را به مراکز درمانی منتقل کنید.اگر با این اقدامات نتیجهگزیدگی

گیریپیش

105

داشته باشید مثال لباس آستین بلند،پوشش کاملی در هنگام خوابیدن -1جوراب و ....

ها بعد از هر بار درآوردن، آنها را به خوبی تکاندر پوشیدن مجدد کفش-2جانوری داخل آنها نرفته باشد.بدهید و اطمینان حاصل کنید که

هایی که از چادر هستند هستند نسبت به موکبساختمانیهایی که موکب-3ترند.در این موضوع ایمن

درمان

اگر جانور سمی بوده است: بمانید و تقال نکنید.حرکتبی-1 نگه دارید.حرکتبیعضو دچار گزیدگی را -2نگه دارید.تر از سطح قلب پایینعضو را -3خودداری کنید.مکیدن زخم از -4 را طوری ببندید که حداقل یک انگشتده سانتی متر باالی ناحیه زخم -5

از زیر آن رد شود.خود را به یک مرکز درمانی برسانید.با کمترین میزان حرکت -6 تیغ استریلتوانید محل گزش را با تا رسیدن به مراکز درمانی می-7

به صورت ضربدری )که مرکز ضربدر، محل گزش باشد(جراحی خراش دهید و با گذشتن بادکش روی محل، سم را تخلیه کنید. راه

دیگر این است که پوسته سخت تخم مرغ را یک سوراخ کوچک کنید واز همان محل آن را روی محل گزش بگذارید.

اگر جانور غیر سمی است:خوب بشویید.آب و صابون - موضع را با 1 تنگی نفس، سختی در تنفس و افزایش ضربان قلب. اگر عالئمی چون 2

هایپیدا کردید به مرکز درمانی مراجعه نمایید؛ در غیر این صورت واکنشایجاد شده در محل گزش طبیعی بوده و نیاز به مراجعه پزشکی ندارند.

تشنجدر حین تشنج

106

در مواجهه با فردی که دچار تشنج شده، در حین تشنج اقدامات ذیر راانجام بدهید:

کنید و و او را از دید افراد کنجکاو دور نگهخلوتاطراف بیمار را -1دارید.

تا حینمحافظت کنید با یک بالشت و یا یک وسیله نرم سر بیمار را -2ها آسیبی به سر وارد نشود.تکان

آورند را باز و یا گشاد نمایید.که به بدن فشار وارد میلباسهای تنگ -3 ای که ممکن است به بیمار آسیب برساند راهر نوع اسباب و وسیله-4

از اطراف بیمار دور کنید.اقدامی انجام ندهید.فک قفل شده جهت باز کردن -5مهار نکنید.حرکات بیمار را -6 قرار بدهید و سر وی را به جلو خمبه پهلو در صورت امکان، بیمار را -7

کنید تا زبان به جلو متمایل شود و تخلیه بزاق انجام گیرد.بعد از اتمام تشنج

بعد از اتمام تشنج اقدامات زیر را انجام بدهید: قرار دهید. برای این کار دست نزدیکوضعیت بهبودی بیمار را در -1

بیمار به خود را به طرف باال خم کنید. دست مقابل بیمار به سمت خود بیارید و زیر سر بیمار قرار دهید. پای دور بیمار را گرفته و بیمار

را به پهلو بچرخانید. سپس یک دست خود را روی پیشانی و دست دیگر خود را زیر چانه قرار بدهید و پیشانی را به سمت عقب و چانه

را به باال بیاورید. موقعیت زمانی و مکانیبعد از هوشیار شدن بیمار، وی را نسبت به -2

آگاه کنید. بیمار اطمینان حاصل کنید، این کار را با نزدیکباز بودن راه هوایی از -3

کردن سر خود به دهان بیمار و گوش دادن به صدای تنفس وی انجامدهید.

و به وی آرامش بدهید.در کنار بیمار بمانید سعی کنید -4

107

108

و چهارم؛ ملزومات طبیفصل سی سفر

السالم( فرموده اند: لقمان نبی)علیه )در سفر( داروهايى» تزود معك مZن األدوZية ما تنتفZع بهZ أنت و من معك:

كه به كار تو و همراهانت مى آيد با خود بردار.«ج األخالق، ص 1مكارم ،540

واقعیت این است که ارائه فهرستی یکسان برای همه زائرین غیرممکن هایهایش، سلیقه و ذائقه و عادتمزاج خود، بیماریاست. هر زائر با توجه به

تواند حمل کند، و حتی وضعیتسفران، باری که میخویش، همراهان و همتواند فهرست شخصی خود را تنظیم کند.خود میاقتصادی و اطالعات طبی

این چند نکته را به عنوان تجربه سفرهای قبل در نظر داشته باشید:کنید با هماهنگی سایر همسفران داروهااگر به صورت گروهی سفر می

تا عالوه بر به همراهتقسیم کنید و سایر مواد ضروری را بین خودتان داشتن همه موارد مورد نیاز، بارتان نیز سنگین نشود.

که درهایهای پالستیکی کوچک و سبک بطریبرای حمل مایعات از ای هم سنگین است و هممحکم دارند استفاده کنید. ظرف شیشه

خطر شکستن دارد. ،ها یا اسانسنوشدمبه جای عرقیات که حمل و نقل سخت تری دارند-

ی آنها را همراه ببرید.هاها و افشرهپمادها و داروهای نیمهتوانید برای جلوگیری از سنگین شدن بارتان می-

منزل را به همراه ببرید.استفاده شده به یاد داشته باشید شما در این سفر لزوما به همه این موارد نیاز پیدا

و درحد دو-سه باربه مقدار بسیار کم نخواهید کرد. لذا از هر کدام مصرف به همراه داشته باشید.

هر نوع دارویی که به طور مداوم به دلیل بیماری خاصی مصرف می کنید؛ چند عدد قرص مسکن؛ پنبه؛ باند و چسب )چسب زخم و

به همراه ببرید. چسب ضدحساسیت(

109

مانند زینک اکساید یاهای خنک کننده و ضدالتهاب پمادها و روغناز بین کاالندوال یا اکبر یا روغن بنفشه یا ... برای پیشگیری و درمان تاول یا

سوز یکی را به همراه داشته باشید.عرق عضالت و مفاصل به همراه ببرید.روغن مناسب برای ماساژ یک

توانند مناسبروغن زیتون یا بابونه یا شوید تقریبا برای همه افراد میباشند.

غافل نشوید. شاید سادهکننده و ضدترک های نرمپمادها و روغناز-ترینش وازلین باشد.

احتمالی به همراه داشته باشید.یبوستداروی مناسب برای درمان ازتقویت گوارش و هضم یک داروی مناسب و آزموده شده برای

ضروریات سفر است. با حجم و وزن منطقی به همراه ببرید )انجیر، مویز،تنقالت مقوی

عسل، کشمش، بادام و ....( شاید برای همه الزم شود.عرق نعناع یا اسانس آن یا نعناع خشک ،باساکشن دستی و تعدادی لیوان پالستیکی حجامت اگر مقدور بود

خود به همراه ببرید. بادکش، کمک زیادی به درمان مشکالت اسکلتی- کند. اگر فردعضالنی، سرماخوردگی، مشکالت گوارشی و ... می

توانید وسایل حجامت را نیز به همراه ببرید.مجربی همراه شماست می

110

و پنجم؛ آشنایی با خواصفصل سی برخی داروها

پيامبر خدا )صلى الله عليه و آله و سلم( فرموده اند:Zذا لم يحتمZلZ الداء فالدواء« بZ الدواء ما احتمل بدنك الداء، فإ » تجن

» تا هنگامى كه بدنت درد را تحمل مىكند، از دارو بپرهيز و آنگاه كه دردرا تحمل نكرد، پس دارو.«

) شهرى ) رى پزشكى احاديث دانشنامه

ای به کاربرد انواعایم اشارهچه تا کنون گفتهدر این فصل با نگاه به آن تر بتوانید درباره بردن یا نبردن آنها تصمیمکنیم تا راحتداروهای طبیعی می

بگیرید.عسل

مکمل غذایی و مقوی عمومی.-1 ویژهغذا بهکمک به هضم یک قاشق مرباخوری بعد از هر وعده غذا، -2

در سردمزاجان..انواع زخم، سوختگی و تاولمناسب برای پانسمان -3 مصرف آن به اشکال مختلف، یک راه مناسب برای پیشگیری و درمان-4

.سرماخوردگییا پیشگیری از آن.افت قند بهترین درمان -5ها.با آن، برای تقویت آنها و جلوگیری از عفونتها لثهماساژ -6. او آر اساضافه نمودن آن به محلول آب نمک رقیق، جایگزین محلول-7 دادن به میزبانان عراقی )با توجه به قیمت گرانهدیهمناسب برای -8

عسل در عراق(.لیمولیمو و آب

های غذایی و مشکالت آبمسمومیتمناسب برای جلوگیری از انواع -1.شرب

لیموترش، یک راه مناسب برای پیشگیری وشربت آب و عسل و آب-2.سرماخوردگیدرمان

111

، با افزودن به آبکاهش عطش و حرارت بدنمناسب برای -3آشامیدنی.

)آغشته کردن لیف در حمام وکاهش عرق و بوی بد آن مناسب برای -4مالیدن به بدن(.

)افزودن به آب و جرعهکاهش فشار خون افزایش یافته مناسب برای -5جرعه میل کردن(.

-به آن باعث افزایش کارآیی ماسک میماسک صورت آغشته کردن -6شود.

کند.را کم میریزش بینی آبچکاندن آن در بینی، -7 سردردهای ناشیها، گذاستن دستمال آغشته به آن روی سر و شقیقه-8

دهد.را کاهش میاز گرما تقویت عضالت پاافزودن آن به آب گرم و گذاشتن پاها در آن باعث -9

شود.میلیموترش تازه معموال در کشور عراق قابل دسترسی است. نکته:

سرکه

های غذایی و مشکالت آبمسمومیتمناسب برای جلوگیری از انواع -1.شرب

، با افزودن به آبکاهش عطش و حرارت بدنمناسب برای -2آشامیدنی.

)آغشته کردن لیف در حمام وکاهش عرق و بوی بد آن مناسب برای -3مالیدن به بدن(.

)افزودن به آب و جرعهکاهش فشار خون افزایش یافته مناسب برای -4جرعه میل کردن(.

- صورت به آن باعث افزایش کارآیی ماسک میماسکآغشته کردن -5شود.

سردردهای ناشیها، گذاستن دستمال آغشته به آن روی سر و شقیقه-6دهد.را کاهش میاز گرما

کند.را کم میآثار منفی آلودگی هوا بوییدن سرکه -7 مناسبدهانشویه مخلوط پنج قسمت سرکه و یک قسمت گالب، یک -8

ها و درمان خونریزی و عفونت آنهاست. و دندانبرای تقویت لثه

112

گالب

با افزودن به آبمشکالت آب شرب مناسب برای جلوگیری -1آشامیدنی.

سردردهای ناشیها، گذاستن دستمال آغشته به آن روی سر و شقیقه-2دهد.را کاهش میاز گرما

با مالیدن آن روی پوست.سوزعرقمناسب برای کاهش -3با مصرف خوراکی.بد عرق مناسب برای کاهش بوی -4 با چکاندن درخارش و سوزش و قرمزی چشم مناسب برای کاهش -5

کرده با آن روی چشم.چشم یا گذاشتن پارچه خیس با گذاشتن دستمال آغشته به آن رویافراد غش کرده مناسب برای -6

بینی فرد. مفید است.تهوعنوشیدن و بوئیدن گالب برای جلوگیری یا درمان -7 مناسبدهانشویه مخلوط پنج قسمت سرکه و یک قسمت گالب، یک -8

ها و درمان خونریزی و عفونت آنهاست. و دندانبرای تقویت لثهشود.های عراقی یافت میگالب ایرانی در بسیاری از مغازه نکته:

سیاهدانه و ترکیبات آن

دوسین )مخلوط سیاهدانه و عسل( یک ترکیب قوی برای افزایش-1است.توانایی عمومی بدن

جویدن چند عدد سیاهدانه یا ریختن چند قطره روغن آن در زیر زبان،-2دهد.را کاهش میفشار خون

به ویژه درماساژ عضالت روغن سیاهدانه روغن مناسبی برای -3سردمزاجان است.

کند.کمک میهضم غذا و تقویت معده جویدن سیاهدانه بعد از غذا به -4نعناع و ترکیبات آن

مانند نفخ و تقویت هضم و مشکالت مختلف گوارشیمناسب در-1سوءهاضمه.

.اسهالدرمان کننده قوی -2.سرماخوردگیمناسب در درمان انواع -3کند.کمک میتهوع بوییدن آن به کاهش -4

113

های مناسب برایمالیدن اسانس آن به تنهایی یا مخلوط با روغن-5 ها و درمانکاهش خستگی و گرفتگی عضالت، گرفتگی بینی و سینوس

)با ماساژ شانه ها( مفید است.سرماخوردگی از بین عرق نعناع، نعناع خشک و اسانس نعناع، بردن سومی به دلیل نکته:

حجم و وزن کم ارجح است.خاکشی

اگر صبح ناشتا یک لیوان آب جوش+یک قاشق غذاخوری خاکشی را-1 ها برایکمی شیرین کرده و داغ داغ میل کنید یکی از بهترین درمان

خواهد بود.یبوست عطش وهای مبارزه با مصرف خاکشی به صورت خنک از بهترین راه-2

ست.گرمای هوا را درمانهای گرم اسهالاگر خاکشی به صورت یخمال استفاده شود -3

خواهد کرد. مفیدهای پوستی خارشدود دادن خاکشی روی آتش برای درمان -4

است.زیره

تقویت دستگاه گوارش و کمکمصرف زیره یک راه بسیار خوب برای -1است.به هضم غذا و کاهش نفخ

ویژه در سردمزاجان کمکبهکاهش دردهای عضالنی طبع گرم زیره به -2زیادی می کند.

مخلوط پودر زیره و سماق داروی مناسبی برای تقویت گوارش،-3است.درمان تهوع و جبران ضرر غذاهای سنگین یا ناباب

برید حتما در ظرف دربسته باشداگر زیره را به صورت پودر با خود می-4 آن از بین نرود. عطرتا

تر است.مناسبافشره زیره در این مورد هم به همراه بردن -5نمک

ها است.كشميكروبها و نمك از بهترين پاك كننده-1نمک بچشید.قبل و بعد از غذا -2

114

استفاده کنید.شویه و غرغره دهاننمک را در آب ریخته و به عنوان -3 ها و غرغره برای پیشگیری وها و لثهدهانشویه برای سالمت دندان

درمان سرماخوردگی. ، نمک را به آب گرمتقویت عضالت و مفاصل و کاهش درد آنهابرای -4

اضافه کنید و پاهایتان را در آن ماساژ دهید.ای نخی در کیسه نمک را -5 های درد عضالتریخته و گرم کرده روی محل

و مفاصل بگذارید. ، مانند گزش عقرب، ضماد نمک روی محل گزش،های سردگزشدر -6

کند.زهر را خارج می کنید تاکمی بیشتر روی، استفاده خوراکی از نمک را در ایام پیاده-7

امالح از دست رفته بدن جبران شود. طبیعتا نیازی نیست که نمک را از ایران به همراه خود ببرید. روی مسأله

هاینمک دریا و معدن هم در این چند روز تعصب نداشته باشید و از نمکموجود در عراق استفاده کنید.

عناب

شماکاهش عطش و گرمای بدن روزی چند عدد عناب میل کنید تا به -1کمک کند.

نیز بسیار مفید است.کاهش عالئم سرماخوردگی خوردن عناب در -2 و دودش را استنشاقعناب را بسوزانید در صورت سرماخوردگی -3

کنید.بادام درختی

بدن.مقوی عمومی -1 طبع.ملین-2.سرفهضد-3

روغن زیتون

طبع.ملین-1 عضالت و مفاصل.ماساژمناسب برای -2

115

آلو خورشی

شود.مییبوست و کاهش عطش و حرارت بدن خیسانده آن باعث رفع -1 یا کسانی که گوارش سردی دارند باید در مصرف آنسردمزاجان-2

هایی مانند انجیر یا روغن زیتوناحتیاط کنند و به جای آن از ملیناستفاده کنند.

زنجبیل

.بسیار گرمطبع -1.سردمزاجانمقوی -2.ضدتهوع و استفراغ-3.سرمامناسب برای مسافرت در فصل -4 به ویژه در سردمزاجان یا درتقویت هضم و گوارش مناسب برای -5

همراهی با غذاهای سردی.

116

هاو ششم؛ برخی دوستانه فصل سی رسول خدا )صلی الله علیه و آله و سلم( فرموده اند:

:Zن اإلخوان؛ فإن لکل مؤمن شفاعة یوم القیامةZروا مZ بر شمار برادران» استکثخود بیفزایید؛ که در قیامت هر مومنی را شفاعتی است.«

صفحه جلداول؛ الحکمه؛ میزان 34منتخب

در این چند روزی که عراق هستید، بین آنچه موکب های کوچک عراقی-1 تقدیم شما می کنند با آنچه در موکب های پر زرق و برق ایرانی ها توزیع

های ایرانیمی شود، فرقی قائل نشوید. متاسفانه حضور پر رنگ موکب آن هم با آن همه زرق و برق در پذیرایی از زائران، حس میزبانی

عراقی ها را به چالش کشیده است. سعی کنید در موکب های عراقی اینجاهم تا جایی که مقدور است سکنی داشته باشید. آنها باید ببینند

و همه یک امت واحده هستیم.ایرانی و عراقی نداریم در این چند روزی که عراق هستید، اگر جایی فالن غذای ایرانی توزیع-2

با این کار عراقی ها احساسفریاد نزنید غذای ایرانی!! می شد، می کنند که برای آنها نیست! چراکه هیچ موکب عراقی هیچ وقت فریاد

نمی زند غذای عراقی!! هزینه های دولت عراقدر این چند روزی که عراق هستید، کمک کنید -3

آوری زباله و بهداشت مسیرها بیش از پیش نشود.برای جمع در این چند روزی که عراق هستید، به اعتقادات مذهبی و عربی-4

روی ایرانی و عراقی بودن صحبتعراقی ها کاری نداشته باشید. اصال نکنید.

غذایی نگیرید که نمی خورید.در این چند روزی که عراق هستید، -5 عراقی ها خیلی خیلی ناراحت می شوند! اگر هم گرفتید و بدتان آمد،

به روی خودتان نیاورید و از طرف تشکر هم کنید. مراقب وسایل عمومی و مردمیدر این چند روزی که عراق هستید، -6

خودروها، سرویس های بهداشتی، محل اسکان و ....عراقی ها باشید. عراقی ها موظف بهدر این چند روزی که عراق هستید، بدانید که -7

پس هرجا هزینه ای داشت پرداختخدمت رایگان به شما نیستند! کنید. مثال کرایه ماشین!

117

در این چند روزی که عراق هستید، اگر در منزلی اسکان یافتید، خیال-8 تمایل دارد و می تواند ازتا هروقت که شما بخواهید، نکنید که میزبان

شما پذیرایی کند! کشوری دردر این چند روزی که عراق هستید، یادتان نرود که عراق -9

است. خرج اضافی برای این کشورحال جنگ و به شدت پرخرج نتراشیم.

از ایران خریداری کرده؛ در مسیرچند هدیه کوچک در صورت امکان -10به نام ایران به کودکان عراقی هدیه دهید.

خوشرو باشید، قدردانی کنید و عکس یادگاریبا خادمان موکب ها -11.بگیرید

های ایرانی داخل موکب ها آرایش می کنند. لطفابعضا برخی خانم-12-، علیهرگونه آرایش کردن زنانتوجه داشته باشید که زنان عراقی

السالم( را به شدت بد و قبیحالخصوص در ایام عزای اهل بیت )علیهممی دانند.

کنید )مانندهایی که با خود حمل میدر کنار استفاده از تصاویر و نشانه-13 تصاویر مراجع عظامتصویر رهبر انقالب یا سردار سلیمانی( حتما از

فرماندهان الحشد)آیات سیستانی، حکیم و صدر( و یا تقلید عراقی )هادی العامری، ابومهدی مهندس و ... ( هم استفاده کنید.الشعبی

محور غربی، عبری، عربی شدیدا در حال تبلیغ در میان مردم عراق-14 هستند که ایران کشور شما را تسخیر کرده است. حتما با همان عربی

دست و پا شکسته به عراقی ها بگویید که دفاع از حریم اهل بیت ها می دانید و ازالسالم( و مردم عراق را وظیفه دینی ایرانی)علیهم

به نیابتشان به زیارت امام رضادوستی و صمیمیت دو ملت و از اینکه بگویید.السالم( خواهید رفت )علیه

واکنشجریان شیرازی به هیچ وجه به تصاویر، بنرها و موکب های -15نشان ندهید.

کلبی ها، یمانیدر مسیر پیاده روی، برخی فرقه های انحرافی مانند -16 حضور دارند. وقتتان را با بحث بیهوده با آنها هدرها، صرخی ها و ...

ندهید و در موکب هایشان نیز اقامت نکنید. تقریبا همه شما عزیزان ابراز تصویر برداری مناسب در اختیار دارید-17

-هایتان(. اتفاقات و صحنه های ناب این سفر بی)حداقل دوربین گوشی و با هشتگ های انگلیسی در شبکه هایثبت و ضبط کرده نظیر را

118

اجتماعی جهانی )مانند گوگل پالس، فیس بوک، توییتر، اینستاگرامو ...( به اشتراک بگذارید.

هر سال به تعداد خبرنگاران غیر مسلمان کنگره عظیم اربعین افزوده-18 مانمایندگان فرهنگ غنی ایرانی- اسالمی می شود. شما عزیزان

هستید. به گونه ای رفتار کنید و سخن بگویید که ایرانیان، به عنواننمونه استاندارد و قابل یک شیعه به جهانیان معرفی شوند.

اند تاهای خود را به کار گرفتهامسال شیطان و ایادی او تمام حربه-19 های ایشان نسبت به هم را پر ازتر و دلراهیان این سفر را کم و کم-فقط به ندای »هل من ناصر« ارباب بیکینه و نقار کنند. در این راه

افکنانه سپاهیانو گوش بر اصوات کریه تفرقهکفن دل بسپارید ابلیس ببنید. برای به خاک مالیدن بینی جنود ضاللت بهتر است در حد

های مادی و معنوی خود را نثار برادران و خواهرانی کنید کهتوان، کمکدر عزمشان نسبت به این سفر موانعی وجود دارد.

فراموش نکنیم شاید یکی از همین هزاران عزیزی که از کنارشان-20 باشند.موال و صاحبمان حضرت ولی عصر ارواحنا فداه کنیم عبور می

السالم( و این مسیر مقدس رااحترام زائران حضرت حسین )علیهحفظ کنیم.

119

فصل سی و هفتم؛ پس از بازگشتالسالم( فرموده اند: امام صادق )علیه

Zکل خطوه ألف حسنه و ه له ب یا کتب الل Zعلیه السالم ماش Zمن أتى قبر الحسین « ئه و رفع له ألف درجه« محا عنه ألف سی

السالم ، هزار حسنه برایش ثبت و» خداوند با هر قدم زائر پیاده قبر حسین علیهبرد.«اش را باال میفرماید و هزار درجه مرتبههزار گناه از وى محو می

نهم و چهل باب الزیارات؛ کامل

پس از بازگشت از سفر تا مدتی کوفتگی و درد عضالت و ورم پاها-1 عضالت و ناحیه ورم موجبمداومت بر روغن مالی باقی می مانند.

تسریع بهبودی است. با نظر درمانگر حاذق در زمینه طب سنتی،حجامت ساقین نیز می تواند مدنظر باشد.

مفیدهای پوستی اصالح کبودیمداومت بر ماساژ روغن زیتون در -2است.

پودر شوید، نعناع ودر صورت بروز آنفوالنزا پس از بازگشت از سفر، -3 را مساوی با هم مخلوط کرده کمی هم نمک اضافه کرده و هرریحان

ساعت، یک قاشق مرباخوری میل کنید.4 و مقداری عسل البالی آن اضافه ولیموترش را با پوست کباب کنید -4

کند.های خشک میمیل کنید. این روش، کمک خوبی به درمان سرفه نوش خطمی، پنیرک، بنفشه یادمهای خشک از در صورت تداوم سرفه-5

خنک استفاده کنید.چهارتخمه -های صلواتی و سرو انواع غذاها در مسیر پیادهبه خاطر تعدد ایستگاه-6

روی و نیز ناسازگاری وسنگینی برخی غذاهای عراقی، خیلی از زائرین رویکنند که در طول سفر به دلیل پیادهغذای زیاد یا غلیظ مصرف می

باره،ممکن است عارضه زیادی ندهد ولی پس از بازگشت، به یک شود که این باعث ظهور عوارضی مانندتحرک و پیاده روی متوقف می

سرماخوردگی، آبریزش بینی، عفونتهای ریه و تب و لرز و استخوان خوری در طول سفر،شود. لذا ضمن پرهیز از پرخوری و درهمدرد می

دیگر ادامه پیدا کند وهای مناسب ورزشروی یا پس از بازگشت، پیاده در صورت ضرورت، با مشورت پزشک از داروهای مناسب استفاده

شود.

120

فصل آخر، بهداشت سفر بی بازگشتالسالم( فرموده اند: امام باقر )علیه

» لو يعلم الناس ما فى زيارة قبرالحسين عليه السالم من الفضل، لماتواشوقا.«

» گر مردم مىدانستند كه چه فضيلتى در زيارت مرقد امام حسين عليه السالماست از شوق زيارت مىمردند.«

ص االعمال، الزيارات 319ثواب كامل از نقل به ؛

سفری است که همه در پیش داریم، زمان آن نزدیک است و نزدیک ترمی شود.

-السالم میتدابیر سالمتی این سفر چنین است که امیرمؤمنان علی علیهفرمایند:

»وابستگی به دنیا را کم کنید و با زاد و توشه نیکو به سوی آخرت ای سخت و دشوار و منزلگاهباز گردید که پیشاپیش شما گردنه

هایی ترسناک وجود دارد که باید در آن جاها فرود آیید و توقف کنید. آگاه باشید که فاصله نگاه های مرگ بر شما کوتاه است و گویا هم

اکنون چنگال هایش را در جان شما فرو می برد. کارهای دشوار دنیا، مرگ را از یادتان برده و بالهای طاقت فرسا، آن را از شما

پنهان داشته است. پس پیوندهای خود را با دنیا قطع کنید و ازپرهیزکاری کمک بگیرید.«

حضرتشان مشخصات این سفر را این گونه توصیف می فرمایند:Z المورZد: وای ةZ الزاد و طولZ الطریقZ و بعدZ السفرZ و عZظم »آه مZن قZل

که چه اندازه توشه، کم و راه دراز و سفر دور و جایگاهی که باید 16وارد شد سخت است.«اند:کفن نهادهدارویی دارد که آن را نزد ارباب بیاما سالمت این سفر شاه

غررالحکم - 16

121

»كل عين باكية يوم القيامة االعين بكت على مصاب الحسين فانها ضاحكة مستبشرة بنعيم الجنة : در قیامت هر چشمی گریان است

های حسین گریسته باشد که خندان وبه جز آن دیده که بر مصیبت17های بهشت است «.مژده يافته به نعمت

و وصول این تریاق کبیر جز به اطاعت اوامر الهی و تقوا ممکن نیست کهالسالم( فرمودند:امام باقر )علیه

»والله ما معنا من الله براءة، والبیننا و بین الله قرابه، وال لنا علی الله حجة، والنتقرب الی الله اال بالطاعة، فمن کان منکم مطیعا لله،

تنفعه والیتنا، و من کان منکم عاصیا لله، لم تنفعه والیتنا. ویحکم، التعتروا! و یحکم التغتروا: به خدا قسم ما از خدا حکم برائتی برای کسی نداریم و هیچ قوم و خویشی با خدا نداریم. از خداوند طلبکار

-جوئیم و نزدیک میهم نیستیم. ما فقط با اطاعت به خدا تقرب می شویم. پس هر یک از شما مردم، اگر مطیع اوامر خدا بود، والیت

ما، او را سودمند خواهد بود و هر یک از شما اگر اوامر خدا را ای برای او ندارد.نافرمانی و عصیان کرد، والیت ما را هیچ فایده

18وای بر شما، مغرور نشوید! وای بر شما، مغرور نشوید!«

و اگر این گونه شد، تدابیر سالمت سفر تمام است و طبیب مسیحادم دربر:

خرم آن روز کز این منزل ویران بروم؛ راحت جان طلبم و از پی جانانبروم

گر چه دانم که به جایی نبرد راه غریب؛ من به بوی سر آن زلف پریشانبروم

دلم از وحشت زندان سکندر بگرفت؛ رخت بربندم و تا ملک سلیمانبروم

چون صبا با تن بیمار و دل بی طاقت؛ به هواداری آن سرو خرامانبروم

ج - 17 ص 44بحاراالنوار، ج. 293، بحاراالنوار، در حضشرت آن بر گريه پاداش و آثار به مربوط ص 44روايات ،278. بعد به18 - ج - الشیعه 185ص- 11وسائل

122

در ره او چو قلم گر به سرم باید رفت؛ با دل زخم کش و دیده گریانبروم

نذر کردم گر از این غم به درآیم روزی؛ تا در میکده شادان و غزلخوان بروم

به هواداری او ذره صفت رقص کنان؛ تا لب چشمه خورشید درخشانبروم

تازیان را غم احوال گران باران نیست؛ پارسایان مددی تا خوش وآسان بروم

ور چو حافظ ز بیابان نبرم ره بیرون؛ همره کوکبه آصف دوران بروم

و آخر دعوانا أن الحمد لله رب العالمین

123

منابع گیالنی، محمد کاظم، حفظ الصحه ناصری، تصحیح و تحقیق دکتر

، تهران1388رسول چوپانی، انتشارات المعی، عقیلی خراسانی شیرازی، خالصه الحکمه، تصحیح و تحقیق و ویرایش

، تهران1385اسماعیل ناظم، انتشارات اسماعیلیان، الدین،شریف، مهدی بن علی نقی، زاد المسافرین، انتشارات جالل

، قم1387الدین، انتشاراتابوعلی سینا، قانون فی الطب، تحقیق ابراهیم شمس

ه . ق، بیروت1425اعلمی، جرجانی، سید اسماعیل، االغراض الطبية و المباحث العالئيه، تصحیح و

تحقیق دکتر حسن تاجبخش، انتشارات دانشگاه تهران با همکاری، تهران 1384فرهنگستان علوم،

جرجانی، سید اسماعیل، ذخیره خوارزمشاهی، تصحیح و تحشیه دکتر محمد رضا محرری، انتشارات فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری

، تهران1384اسالمی، ناظم، اسماعيل، دارونامه طوبا )گزيده داروهاى مجرب پزشكى

ه.ش.1389جلد، نشر آبژ - تهران، چاپ: اول، 1ايرانى(، تن ساز، مژگان؛ خدادوست، محمود؛ چوپانی، رسول؛ امتیازی، مجید؛

تدابير حفظ الصحه در سفر؛ اساتید راهنما: مرحوم دكتر محمد مهدي1388اصفهاني، دكتر منصور كشاورز؛ بهار

کتابچه آموزشی پزشکی بهداشتی؛ ویژه کادر درمان در ایام اربعینراهنمای پزشکی؛ ویژه زائران پیاده روی کربالtim.iryjc.irshiateb.comhawzah.net@ostadkhirandishمجموعه ویدئوهای اورژانس راه کربال

ها و تجربیات:و با نگاهی به توصیه

124

استاد مرحوم دکتر محمد مهدی اصفهانیاستاد حسین خیراندیشاستاد اسماعیل ناظماستاد سید محمد موسویدکتر غالمرضا کردافشاریدکتر سید سعید اسماعیلی صابردکتر سید مهدی میرغضنفریدکتر سید محمد سیادتیدکتر رضا منتظردکتر محمد فصیحی دستجردیدکتر ابوالفضل شیردلدکتر حسین روازادهدکتر مهدی فهیمیدکتر غالم رضا کریمیدکتر فاطمه مرادیدکتر نفیسه حسینی یکتاجمالیسرکار خانم مریم بنی

های:ها، برگرفته از توصیهدوستانه

االسالم علیرضا پناهیانحجةاالسالم محمدرضا حدادپور جهرمیحجة

125