ภาวะผนาทางการศกษา

( Educational Leadership )

เสนอ

ดร.ศกดชย ภเจรญ

โดย

นางสาวศรรตน แฝงกระโทก

รหส 5570101534 กศปช.รน 16 หม 5 ( เรยนรวม K1 )

รายงานนเปนสวนหนงของวชาการจดการทางการศกษา 106420

ภาคเรยนท 1 ปการศกษา 2557

มหาวทยาลยราชภฎนครราชสมา

ก

คานา

รายงานเลมนเปนสวนหนงของรายวชาการจดการทางการศกษา 106420

โดยไดนาเสนอเนอหาเกยวกบเรอง ภาวะผนาทางการศกษา ซงไดบอกถงความหมาย

ความแตกตางระหวางผบรหารและภาวะผนา เปนตน

ผจดทาหวงเปนอยางยงวารายงานเรองนคงจะมประโยชนกบผทศกษาไมมากก

นอย หากมขอบกพรองประการใด ขออภยมา ณ. โอกาสนดวย

ผจดทา

นางสาวศรรตน แฝงกระโทก

รหส 5570101534 กศปช.รน 16 หม 5 ( เรยนรวม K1 )

ข

สารบญ

เนอหา หนา

คานา ก

สารบญ ข

ความหมายของผนาและภาวะผนา 1 - 3

ความแตกตางระหวางภาวะผนากบการบรหาร 4 - 5

รปแบบภาวะผนา 6 - 8

รปแบบภาวะผนาทางการศกษา 8 - 11

เอกสารอางอง 13 - 14

1

ภาวะผนาทางการศกษา

ภาวะผนาเปนกระบวนการอทธพลทางสงคมทบคคลหนงตงใจใชอทธพลตอบคคลอน ใหปฏบต

กจกรรมตาง ๆ ตามทกาหนด รวมทงการสรางความสมพนธระหวางบคคลขององคการ ภาวะผนาจงเปน

กระบวนการอทธพลทชวยใหกลมบคคลสามารถบรรลเปาหมายทกาหนด

ความหมายของผนาและภาวะผนา

คาวา ผนา (Leader) และภาวะผนา (Leadership) เปนคาทมความสมพนธกน เมอมผนากตองมภาวะผนาของคนนน ซง

เปนคณสมบตของความเปนผนาทอยในตนเองททาใหผอนรสกสมผส การนาเปนทงศาสตรและศลป ผนาจงตองเปนผทมทง

ศาสตรและศลปอยในตนเอง ทสรางความโดดเดนในกลม ทาใหเปนทยอมรบของกลมทจะใหความไววางใจและเชอใจวาสามารถ

นาพาไปสความสาเรจ ทาใหไดรบความรวมมอและทนอกเหนอไปจากนนคอการไดรบความเคารพนบถอ

ผนา หมายถง บคคลในกลมทไดรบมอบหมายใหกากบและประสานงานใหกจกรรมของกลมมความสมพนธกน ซง

ผนา อาจเปนผทอาจไดรบการเลอกตงหรอแตงตงหรอเปนผทแสดงตวเปนผทมอทธพลในกลมเพอทจะกากบและประสานงานท

จะนาไปสเปาหมายดวยพลงของกลม (Fiedler and Garcia, 1987)

ผนา หมายถง ผทมลกษณะอยางใดอยางหนงใน 5 ประการ ตอไปน(Carter, quoted in Shaw, 1976)

· เปนศนยรวมของพฤตกรรมกลม

· เปนผทสามารถนากลมไปสจดมงหมายทตองการได

· เปนผทไดรบการเลอกจากสมาชกของกลมโดยใชสงคมมต

· เปนผทมอทธพลเหนอบคคลอนในกลม และสามารถทาใหกลมเกดการเปลยนแปลง

· เปนผทมคณลกษณะหรอมพฤตกรรมของความเปนผนา

ผนา หมายถง บคคลตอไปน (English and English, 1960)

· บคคลทชแนวทาง ควบคมเจตคต หรอพฤตกรรมของผตามในสถานการณหนงๆ และเปนผทมอทธพล

หรออานาจเหนอคนอน

· บคคลซงมผเหนวามคณสมบตเหมาะสมทจะเปนผนา

2

· บคคลทไดรบมอบหมายใหปฏบตหนาทอยางเปนทางการ

· บคคลทไดคะแนนสงคมมตสงสด

สวน ชลอ ธรรมศร (2535) ไดกลาวถง ผนา ในความหมายของผทไดรบการแตงตงใหเปนหวหนาหนวยงานภายใน

องคการ แตทานยาวาตองเปนบคคลทมบคคลภายในหนวยงานของตนยอมรบนบถอและเชอฟง ปฏบตงานตามทผนาตองการ ใน

แตละหนวยงานจะตองมผนาแตละระดบอยเสมอ เพราะถาไมมแลวหนวยงานนนจะขาดระเบยบวนย ไมมบคคลทรบผดชอบตอ

เปาหมายทจะทางานอยางจรงจง และขาดกระบวนการในการวนจฉยสงการแกปญหา

สาหรบความหมายของคาวา ภาวะผนา นน อาจกลาวไดวาเปนพฤตกรรมการนาของผนาททาใหเกดการปฏบตการทสราง

ความเคลอนไหวใหเกดขนในองคกรตามทศทางทกาหนดไว ภาวะผนา จงเปนศลปะในการทาใหเกดอทธพลในการจงใจผอนให

รวมปฏบตงานเพอใหสาเรจตามความมงหมาย (Tead, 1935)

ภาวะผนา หมายถง การปฏบตงานของผนาเพอทาใหกลมประสบความสาเรจในการบรรลเปาหมาย ความสาเรจของกลม

เปนเครองบงชประสทธภาพของการเปนผนา (Fiedler, 1971)

ภาวะผนา หมายถง อานาจการนาทเหนอกวาผอนและอยเหนอกวาการคลอยตามทเปนไปตามกลไกดวยทศทางทถก

กาหนดไวประจาองคการ (Katz and Kahn, 1978)

ภาวะผนา หมายถง กระบวนการของการมอทธพลระหวางผนาและกลมผทเปนผตามรนากลมไปส

เปาหมาย (Hollander, 1978)

ภาวะผนา เปนความสามารถผนาทจะสามารถสอสารวสยทศนไดอยางชดเจนแจมแจง ใหความหมายทแสดงออกถง

คณคาและสรางสรรคสงแวดลอมภายในองคการเพอใหสามารถบรรลเปาหมายได (Richards & Engle, 1986)

ภาวะผนา เปนรปแบบหนงของพฤตกรรมของบคคลซงมอทธพลเหนอผอน(Cherrington, 1989)

ภาวะผนา เหมอนกบความงาม คอ ยากแกการบรรยายหรอใหคาอธบาย แตเราจะรบรไดเมอเราไดพบเหนและได

สมผส (Bennis, 1989)

ภาวะผนา หมายถง กระบวนการทผนากาหนดเปาหมายทมความหมายตอการชทศทางอยางชดเจนททาใหเกดความ

พยามยามของกลมโดยรวมและพรอมทจะพยายามผลกดนใหเกดผลสาเรจตามจดมงหมาย (Jacobs & Jaques, 1990)

ภาวะผนา หมายถง ความสามารถของผนาทจะกาวออกมานอกกรอบวฒนธรรม เพอทจะเรมกระบวนการเปลยนแปลง

ววฒนาการขององคการใหเกดการปรบตวไดมากขน (Schein, 1992)

3

ภาวะผนา หมายถงกระบวนการทผนาทาใหผคนในองคการตระหนกถงสงทจะตองกระทารวมกน เพอใหเกดความเขาใจและ

ความมงมนทจะทางานใหกบองคการ (Drath & Palus, 1994)

สาหรบความหมายของผนาท ดบรน (DuBrin1995) ไดรวบรวมผลงานทงท เปนบทความ ขอเขยนใน

นตยสาร หนงสอ ตารา และงานวจยกวา 30,000ชน ทผานมา พบวา มความหมายทหลากหลาย ซงสรปเปนคาสาคญ (Key

words) ได 3 คา คอ

· อทธพลของความสมพนธระหวางบคคล (Interpersonal) ทเปนผลมาจากการสอสารโดยตรงสเปาหมาย

และการบรรลผลทจะไดมา

· อานาจชกจง (Influence) ทสงขนและอยเหนอความคลอยตามไปตามกลไก โดยมทศทางและระเบยบการ

กระทาททาใหผอนตองทาหรอตอบสนองในทศทาง รวมกน ศลปะของอานาจในการชกจงบคคลโดย

การชกชวนใหเชอหรอเปน ตวอยาง ใหดาเนนตามแนวทางของการกระทา

· เปาหมาย (Goal) เปนแรงขบเคลอนทยงใหญทเปนแรงจงใจและการประสานงาน ขององคการใหทางาน

มงไปสเปาหมายไดสาเรจตามจดประสงคทตงไว

เคลเลอรแมน (Kellerman, 1999 cited by Lambert, 2003) กลาววาภาวะผนาเปนความพยายามของผนาทจะตองอยใน

ตาแหนงทมอานาจสงการหรอไมกไดเพอทจะกระตนใหผตามทจะเขามารวมมอกนเพอใหไปสเปาหมาย เปาหมายนจะตองม

นยสาคญไมใชแคการทาใหมการเปลยนแปลงเกดขนเทานน

แลมเบอรต (Lambert, 2003) กลาววาความหมายของ ภาวะผนามนยอย3 ประการ คอ

1) ผนาตองทาอะไร

2) เพอใหเกดกจกรรมใด หรอทากจกรรมกบใคร

3) เพอนากจกรรมนนไปไปสเปาหมายอะไร

จากตวอยางคาจากดความของคาวา ผนา และ ภาวะผนา ทยกมาสวนหนงขางตน อาจสรปได

วา ผนา หมายถง บคคลทดารงตาแหนง สวน ภาวะผนา เปนเรองของความสามารถ ทกษะและกระบวนการท

ผนาใชในการนากลมใหไปสจดมงหมาย

4

ความแตกตางระหวางภาวะผนากบการบรหาร

ภาวะผนา กบการบรหาร มความแตกตางกนในดานกระบวนการอยภายใตบรบทเดยวกน คอ การทางานใหสาเรจตาม

เปาหมาย ดงคากลาวของ โคว ทกลาววา การบรหาร คอ ประสทธภาพทจะไตบนไดของความสาเรจ ภาวะผนาจะพจารณาวา

บนไดนนไดวางพาดอยกบกาแพงทถกตอง

ในการอธบายความแตกตางนน คาวา การบรหารภายในองคการมคาทใชเรยกทางภาษาองกฤษ 2 คา คอ คาวา การ

จดการ (Management) และคาวา การบรหาร (Administration) การบรหารในเชงธรกจ มกใชคาวา การจดการ ซงมความ

หมายถง กระบวนการทางานโดยอาศยคน กลม และทรพยากรตางๆภายในองคการเปนเครองมอเพอใหเปาหมายขององคการ

ดาเนนไปสความสาเรจ (Hersey and Blanchard, 1988) มากกวา คาวา การบรหาร ในปจจบนมการใชในความหมายเดยวกน รวม

เรยกวา การบรหารจดการ แตถาพจารณาจากความหมายของคาทงสองแลวจะมความแตกตางกนเลกนอย กลาวคอ

Administration เปนการบรหาร การปกครองในระบบงานอานวยการสนบสนน สงเสรมและบารง มกเปนงานใน

องคการในระบบราชการ ซงมการบรหารทเปนไปตามตวบทกฎหมาย มการดาเนนการทแนนอนและชดเจน ตองมอนมตเปน

ลาดบขน

สวน Management นน เปนการบรหารงานในลกษณะของการจดการใหเกดความรวดเรว คลองตวและทนตอ

เหตการณ มการบรหารทรพยากรทงทเปนคนและวตถใหสามารถเลอนไหลเพอการใชงานทไดประโยชนสงสด ปรบตวไดตาม

สถานการณ และเนนผลลพธทเปนกาไรทงในดานคนและทรพยากรเปนสาคญ

แตสาหรบการใหความหมายของคาวา การบรหาร กบ ภาวะผนา ยงมผทมความเขาใจวาสามารถใชในความหมายท

เหมอนกนได ซงโดยความเปนจรงแลวเปนคาทมความหมายแตกตางกนในดานพฤตกรรม ดงเชนท คอตเตอร (Kotter,

1990) กลาววา ภาวะผนามความแตกตางจากการบรหารในหลายดานโดยเฉพาะดานพฤตกรรมในการนา ภาวะผนาเปนตวหลกท

นาการขบเคลอนและทาใหเกดการเคลอนไหวไปในทศทางทนาไปสเปาหมายทวางไว สวนการบรหารเปนเรองการจดการ

ระบบงานและกระบวนการทางานในองคการใหเปนไปดวยความเรยบรอย และใหมความเปนระเบยบในทางปฏบตอยางคงเสน

คงวา ภาวะผนาในองคการทมความซบซอนจะทาหนาทดงน

1. กาหนดทศทางดวยการมองอนาคต คาดการณอนาคต พรอมกบสรางกลยทธทนาไปสการปฏบตได เพอให

องคการเกดการเปลยนแปลงและเปนไปตามวสยทศนทกาหนด

2. วางแนวทางใหแกบคลากรโดยสอสารใหผรวมงานทกคนทจาเปนจะตองเขามารวมมอ กนเขาใจวสยทศน

รวมกน เพอนาองคการไปสความสาเรจ

3. จงใจและจดประกายใหผรวมงานมการเคลอนไหวในทศทางทกาหนด ภายใตสภาพการณทเปนอปสรรค

ขดขวางการเปลยนแปลง โดยใชหลกการพนฐานทเกยวของกบความตองการของมนษย คานยม และอารมณ

5

ดบรน (DuBrin, 1995) กลาววา การศกษาเปรยบเทยบความแตกตางระหวาง ภาวะผนา กบ การบรหาร ถาพจารณา

จากบรรทดฐานของความคดทวา การบรหาร คอ การวางแผน การจดระบบ การชนา และการควบคมดแล การทาใหงานบรรล

เปาหมายทง 4 ประการนจะเปนหนาทหลกของผบรหาร แตผบรหารทไมใชภาวะผนากจะเพยงแตทาหนาทเฉพาะงานบรหาร

จดการดานธรการเทานน ภาวะผนาทแทจรงจะเกยวของกบงานของผบรหารในดานการสอสารกบบคคลมาก กวา ในความเปน

จรงแลวผบรหารจาเปนตองมภาวะผนาดวย และตองเปนผนาทมบทบาทในดาน การนาการเปลยนแปลง การจดประกาย การ

จงใจ และอานาจชกจง ซงสอดคลองกบความคดของ คอตเตอร (Kotter, 1990) ทวาผบรหารตองรวธการนาดวย คอ ตองมทง

ภาวะผนาเชนเดยวกบตองรงานดานการบรหาร

ดาฟท (Daft, 1999) ไดแสดงความคดเกยวกบความแตกตางระหวางภาวะผนา กบ การบรหาร ไววา ภาวะผนาเปน

กจกรรมทไดจากการทางานของบคคล ในขณะทการบรหารเปนกจกรรมการวางแผนและเปนงานดานเอกสาร ดงนน ภาวะผนา

จงเกดขนในหมคนททางานรวมกนและทาใหเกดภาวะผตาม หลกเกณฑทแสดงใหเหนถงความแตกตางระหวางภาวะผนากบการ

บรหารจดการ ไดแก ความเตมใจของกลมคนทางานทจะกระทาตามทผนาตองการ ไมใชเพราะการ ถกบงคบใหกระทา

เฮอรซและบลงชารด (Hersey and Blanchard, 1988) กลาววา การบรหารจดวาเปนรปแบบหนงของภาวะผนาซงม

ลกษณะพเศษ คอ เปนการนาทสามารถทาใหเปาหมายขององคการบรรลผลสาเรจได สงทชใหเหนความแตกตางอยางชดจน

ไดแกคาวา องคการ (Organization) การบรหารจะเกดขนภายในองคการเทานน สวนภาวะผนาไมจาเปนตองเกดขนภายใน

องคการ แตสามารถเกดขนเวลาใดกได หรอกลาวอกอยางหนงไดวา ภาวะผนาเกดขนขณะทบคคลๆ หนงพยายามจะมอทธพล

เหนอผอนหรอเหนอกลมโดยพจารณาจากเหตผลเปนสาคญ และการนากลมไปสเปาหมายนนอาจเกดจากเหตผลของตนเองหรอ

เหตผลของผอน ทสาคญกคอเปาหมายของกลมไมจาเปนตองสอดคลองกบเปาหมายขององคการ

ความแตกตางทสาคญอกประการหนงกคอภาวะผนาเนนท ปฏสมพนธของมนษย (Human interaction) ซงไดแก การ

มอทธพลเหนอผอน สวนการบรหารเนนท กระบวนการและผลทเกดขน (Process and results) ซงไดแก กระบวนการทาสง

ตางๆ ใหสาเรจลลวงไปดวยด

สรปวา ภาวะผนาไมมแบบแผนตายตวกาหนดวาตองทาเปนประจา ภาวะผนาเปนพยงเครองมอ หรอสอทจะมา

ชวยกนประสานใหคนทงหลายอยรวมกน ชวยกนทาใหบรรลผลตามเปาหมาย มการเคลอนไหวและการเปลยนแปลงอยาง

ตอเนอง มการนาและโนมนาวใหมแรงจงใจ ใหรวมมอรวมใจและมมานะทางาน ทงยงจดประกายใหเกดความฮกเหมทจะ

มงมนฟนฝาอปสรรค เพอใหงานนนใหสาเรจใหจงไดและมความภาคภมใจในผลของงาน

ภาวะผนาทดและมประสทธภาพประเมนไดจากการเปลยนแปลง ททาใหบคคลมการปรบตว และพรอมทจะทางานไป

รวมกนเพอความเจรญกาวหนาดวยกน สวนการบรหารจะเกยวของไปในทางการดาเนนการใหบรรลเปาหมายขององคการตาม

แผน และใชกฏระเบยบจดการใหคงอยในสภาพทสมดล (ประยทธ ปยตโต, 2540)

6

รปแบบภาวะผนา

รปแบบภาวะผนาโดยทวไปแลวมการจาแนกไวหลายประเดนความคด จงมหลากหลายรปแบบ การศกษา

ภาวะผนาในบรบทททาใหเกดประสทธภาพในการทางานตามภารกจขององคการ ภาวะผนาของผบรหารเปนความเชอของ

ผบรหารทตองการนามาใชเพอการนาองคการนนสเปาหมาย และการศกษาผนาทมผลกระทบตอผการปฏบตงานของผปฏบตงาน

ภายใตการบงคบบญชาดวยเชนกน

ธรรมชาตของภาวะผนาทางการศกษา

การบรหารงานดานการศกษาตองการนกบรหารทมภาวะผนาทางการศกษาสง ซงเปนองคประกอบทสาคญของการเปน

นกบรหารมออาชพทสามารถขบเคลอนใหงานดานการศกษา มงสจดมงหมายของการจดการศกษา เพอสรางและจดประกายให

การดาเนนการเปนไปอยางราบรนและมประสทธภาพสงสดตามศกยภาพขององคกร หลอเลยงใหเกดชมชนแหงการเรยนรทงใน

ระดบโลกและทองถน (Caldwell, 2000)

แคทซ และ คาหน (Katz and Kahn, 1978) กลาวถงธรรมชาตและภาวะผนาทมความหมายตอองคการวาประกอบดวย

องคประกอบ 3 ประการ ไดแก

1) ลกษณะของงานหรอตาแหนง

2) คณลกษณะเฉพาะของบคคล และ

3) แบบแผนพฤตกรรมทกระทาในสภาพทแทจรง

แตในองคการทางการศกษา จะพบวา ประกอบดวยบคคลทไมมอานาจสงการซงอยในตาแหนงอยางเปน

ทางการแตกอาจเปนผทมอทธพลและมอานาจเหนอผอน และผทอยในตาแหนงทเปนผนากอาจ จะไมไดใชอานาจนนหรอไมม

อทธพลตอผอนกได ดงนน ภาวะผนาทางการศกษาจงไมไดขนอยกบองคประกอบดานตาแหนง พฤตกรรม หรอคณสมบตของ

ผนาเทานน แตยงขนอยกบองคประกอบดานสถานการณและดานอน ๆ อกหลายประการ

โทมส (Thomas, 1988) และ เดย (Day, 1988) กลาววา ภาวะผนาในสถานศกษาเปนหลกสาคญททาใหเกดความเขาใจ

และเกดการพฒนาองคการภาวะผนาทางการศกษามผลกระทบตอองคการทางการศกษาอยางเดนชด

เบนนส (Bennis, 1989) กลาววา ผนาทางการศกษามความสาคญทเปนพนฐานอยางนอย 3 ประการ คอ

7

ประการแรก เปนผทตองรบผดชอบตอประสทธภาพขององคการ ความสาเรจขององคการขนอยกบคณสมบตของผนา

ทรบรได

ประการทสอง การเปลยนแปลงและการปฏรปทาใหเกดความสาคญของการมหลกยดเหนยวและเปาประสงคนา

ทาง ผนาคอผทเขามาเตมใหเตม และ

ประการทสาม โรงเรยนมสวนเกยวของกบการพฒนาในระดบชาต บทบาทหลกของผนาทางการศกษากคอการแบงเบา

ภาระทเกยวของกบสาธารณชน

รปแบบภาวะผนาตามทฤษฎภาวะผนา

จากการศกษาวจยไดจาแนกภาวะผนาตามคณสมบตทเชอมโยงกบการนาองคการ

1 รปแบบภาวะผนาตามรปลกษณ (Trait) ซงมงจดหมายไปทรปลกษณทสงางาม บคลกภาพทาทางเปนทประทบใจ ม

ลกษณะของผมบญและนาเกรงขาม(The great person) รปแบบภาวะผนานยงเปนทนยมใหมการฝกลกษณะตาง ๆเพอการเขา

สงคม การเจรจา และการสอสาร มารยาททางสงคม รวมทงการแตงกาย แตอยางไรกตามสงเหลานเปนเพยงเปลอกภายนอกททา

ใหผนามความแตกตางจากผตามเมอปรากฏกายตอหนาสารธารณชน แตยงเปนทสงสยในศกยภาพในการนาองคการสความสาเรจ

อยางมประสทธภาพ

2 รปแบบภาวะผนาเชงพฤตกรรม (Behavioral leadership) ซงมความคดวาการภาวะผนา คอ พฤตกรรมการควบคมการ

ทางานและจดการทรพยากรใหสามารถใชงานได ภายใตภาวะของผนาน มการศกษา ของมชแกนและโอไฮโอ เสตท ซงจาก

การศกษาทพยายามจะชใหเหนชดเจนวาภาวะผนาแบบใดจะใหผลดตอการทางาน จากการสมภาษณ คนงานทมศกยภาพในการ

ทางานสงและคนงานทมศกยภาพในการทางานตา ผลลานวจยพบวา หวหนางานมงคนเปนศนยกลางจะมงความสนใจให

คาตอบแทนดวยสวสดการ ในทางตรงกนขามหวหนางานทมงงานเปนสาคญกจะมงผลสมฤทธของงานเปนหลกเชนกน แตจาก

การศกษาพบวา การมงคนเปนหลกทาใหไดงานมากกวาการมงงานเปนหลก ซงผลการศกษานนามาซงการสรางมนษยสมพนธใน

การทางาน แตอยางไรกตามจากการศกษาตอมาพบวา ความสมดลของหวหนางานในทงดานทาใหเกดประสทธผลในการทางาน

มากทสด

.3 ภาวะผนาเชงสถานการณ (Contingency leadership) กลาววาการปฏบตงานของกลมทมประสทธผลขนอยกบความ

เหมาะสมระหวาง รปแบบปฏกรยาความสมพนธระหวางผนากบผตาม และสถานการณขององคการ ซงเปนการพจารณาทงปจจย

ภายนอกและภายในองคการซงผบรหารองคการตองควบคมและแกไข

4 ภาวะผนาทมความสามารถพเศษ (Charismatic Leadership) ภาวะผนาทมความสามารถพเศษคอ ภาวะทเกดจาก

ความสามารถพเศษสวนตวของผนาทมผลอยางยงตอผตาม เชน มลกษณะทสรางแรงบนดาลใจใหบคคลเขารวมมอในการ

8

ทางาน จะมลกษณะ ความนาเกรงขาม ความนาเคารพนบถอ กอใหเกดความจงรกภกด ใหความรสกวาสามารถพงพง

ได ทาใหเกดอานาจในตวผนา 3ประการ ไดแก 1) อานาจจากความเชยวชาญ 2) อานาจจากการอางอง 3)อานาจจากการมสวน

รวมในงาน

5 ภาวะผนาการปฏรป (Transformational Leadership) เปนภาวะผนาทอยเหนอการนาในระดบปกตประจาวน ภาวะผนา

การปฏรปจะเกดขนเมอผนาเรมปรบความคดเกยวกบผลประโยชนของผตามใหกวางขนและยกระดบขนโดยการใหเกดความ

ตระหนกถงจดประสงค และพนธกจของกลม และพยายามทาใหผตามสามารถเขากนไดเพอจะไดยกระดบประโยชนสวนตนให

เปนประโยชนของกลมภาวะผนาการปฏรป ประกอบดวยมต 4 ดาน คอ ดานความสามารถพเศษ(Charismatic) ดานการสรางแรง

บนดาลใจ (Inspiration) ดานการรสถานการณอยางชาญฉลาด (Situational Intellectual) และ ดานการรจกพจารณารายบคคล

(Individualized Consideration)

ภาวะผนาทมการนามาเปรยบเทยบ กบภาวะผนาการปฏรป คอ แบบปฏบตการ (Transactional Leadership) ซงเปนภาวะ

ผนาทปฏบตงานตามกจวตรทเปนการแลกเปลยนกนระหวางสงทตองทาใหสาเรจในแตละวนกบผลทจะไดรบระหวางหวหนา

งานกบลกนอง การแลกเปลยนอาจจะเปนการใหรางวลเฉพาะเรองเปนตน

ในแตละรปแบบทมการจดกลมเปนทฤษฎนน ในระยะแรกภาวะผนายดถอของรปลกษณเปนความสาคญแตตอมาพบวา

รปลกษณภาวะผนาแตเพยงอยางเดยวไมสามารถอธบายประสทธภาพของงานได ดงนนการวจยตอมาจงแตกแขนงการศกษาไปส

การศกษาพฤตกรรมผนาและพฤตกรรมตอบสนองของผตามทงในดานอารมณและการกระทา แตภาวะผนาเชงพฤตกรรมกไม

สามารถใชไดในทกสถานการณ ดงนน ภาวะผนาตามสถานการณจงศกษาวธการนาของผนาในสภาพการณทแตกตางกน ดวย

หลกการจดการดวยเงอนไขตามสถานการณและการจดระบบภาระงานตามบทบาทและหนาทชดเจนใหแกพนกงาน ซงพบวายง

ไมสามารถจดประกายความกระตอรอรนในการทางานอยางมชวตและจตใจไดหรอทาใหเกดนวตกรรมการทางานแบบใหมท

จาเปนในยคโลกาภวฒน ดงนนภาวะผนาการเปลยนแปลงทมความสามารถพเศษทเราใจใหผตามเกดความใสใจและรสกวาเปน

เจาของงานความสาเรจของงานอยางมประสทธภาพและเกดความภาคภมใจรวมกนกเปนแนวคดททาใหผนาเกดการตนตวและ

ปรบเปลยนกระบวนทศนในการบรหารงาน

รปแบบของภาวะผนาทางการศกษา

ภาวะผนาทางการศกษามรปแบบทแตกตางไปจากภาวะผนาขององคการอนๆ เพราะการบรหารการศกษาเปนรปแบบ

การบรหารทเกยวของกบความชานาญการและทกษะในการจดการดานการศกษา นอกจากนผนาทางการศกษาจะตองมปรชญา

ของการจดการศกษาทตอบสนองการพฒนาเยาวชนเพอสงคมและประเทศชาต การจะนาองคการทางการศกษาไปสความสาเรจ

ไดจงตองขนอยกบแนวทางในการบรหารจดการเรยนการสอน ในวงการการศกษาพบวา รปแบบภาวะผนาทมความหมายสาหรบ

การพฒนาผเรยนและการจดการเรยนการสอน ไดแก

1 รปแบบภาวะผนาแบบรวมแรงรวมใจ (Collaborative leadership)เทลฟอรด (Telford,1996) ไดทาการศกษาผนา

ทางการศกษาทสามารถพฒนาระบบการทางานของโรงเรยนสการบรหารจดการใหแนวคดวาผนาทางการศกษาไมใชผทจะ

บรหารจดการองคความรไดเสมอไป ผททาใหหนาทจดการเรยนรและสรางองคความรใหแกผเรยน คอ ผสอน การบรหารจดการ

9

โรงเรยนจงตองเขาใจบทบาทของผสอนและผเรยน บทบาทของผนาในฐานะผบรหารทสงผลใหเกดการเรยนการสอนท

บรรลเปาหมาย คอ ผนาทมคณลกษณะของนกการศกษามากกวานกบรหารจดการทตองยดถอกฎระเบยบทเครงครด การศกษา

ภาวะผนาแบบรวมแรงรวมใจของ เทลฟอรด ยดกรอบความคดและทฤษฎการบรหารจดการของโบลแมน และ ดล (◌Bolman

and Deal) ทจดกรอบการบรหารเปน 4 ดาน คอ 1)ดานโครงสราง (Structural) 2) ดานการเมอง (Political) 3) ดานทรพยากร

มนษย(Human resource) และ 4) ดานสญลกษณ (Symbolic)

2 รปแบบภาวะผนาภาวะผนานกบรการ (Servant leadership) ของกรนลฟ (Greenleaf, 1995, pp. 1-7) เปนรปแบบของ

ผนาทเนนการใหการบรการผอน พนกงาน ลกคาและชมชนเพอชวยกนสรางอานาจการนาทางการศกษา ผนาทมความเชอในเรอง

ของการบรการนนตองเกดความรสกทเกดขนภายในอยางเปนธรรมชาตทนาไปสการใหบรการและตองมความเชอวาการ

ใหบรการเปนความสาคญอนดบแรก การทดสอบวาการบรการนนมประสทธภาพ คอพจารณาวาการใหบรการนนทาใหบคคล

พฒนาขน ในขณะทไดรบการบรการบคคลนนมสขภาพทดขน ฉลาดขน มอสระเพมขน มการพงพาตนเองไดมาขน และพวกเรม

ทจะกลายมาเปนผใหบรการมากขน คณสมบต 10 ประการทการนาไปสการเปนผนาทมภาวะผนาแบบผ

ใหบรการ ไดแก 1) การฟง 2) การมความเหนใจ 3) การเยยวยา 4) การตระหนกร 5) การชกจง 6) การมความคดรวบ

ยอด 7) การมองเหนภาพ 8) การดแล 9) การพรอมรวมใจ 10) การสรางชมชน ภาวะผนาแบบใหบรการนเปนสงทจาเปนใน

การสนบสนนใหงานดานการบรหารการศกษาเพอเปนการบรหารเพอการเรยนการสอนจาเปนตองไดรบการบรการจากผนาและ

ใหการสนบสนนเพอใหเกดความคดอสระ สรางสรรครปแบบการเรยนรเพอพฒนาผเรยนใหมคณภาพ

3 รปแบบภาวะผนาแบบหนสวน (Share holder leadership) ของบลอก (Block, 1993) เปนรปแบบการนาแบบเปน

หนสวนกอาจเปนทางเลอกหนงเพราะการบรหารเชนนทาใหทกคนมภาวะผนาทเทาเทยมกนฐานะหนสวนระหวางผนากบกลม

สมาชกดวยความสมพนธเชอมโยงในแนวทางททาใหอานาจระหวางกนอยในภาวะทสมดลในการบรหารดานการศกษารปแบบ

ของการความคดของบลอก ในการกาหนดภาวะผนาในรปแบบของการเปนหนสวนตอกนเปนแนวคดทนาไปสการมอบอานาจ

และการทางานเปนทม ในการบรหารจดการลกษณะของการเขามาเปนหนสวนมความสาคญในดานการบรหาร

การศกษา เนองจากการศกษาเปนงานพฒนาผเรยนดงนนการออกแบบการจดการเรยนการสอนมงไปสผลลพธทจะเกดขนในตว

ผเรยนอยางความเปนอสระทางวชาการ ลกษณะทจาเปนของภาวะผนาแบบเปนหนสวนตอกน ไดแก

- การสรางยทธศาสตรในการสนทนาการแลกเปลยนจดมงหมาย(Strategic conversation) ในการเปนหนสวนกน

นน สมาชกทกคนจะมความรบผดชอบในการใหความหมายของวสยทศนและคณคาดวยการสนทนากนในทกระดบ และมผนา

เปนผทาหนาทนาทกคนใหมาเกาะเกยวกนในภาพกวางของวสยทศน

- การใหอสระทางดานความคด (Freedom of choices) การใหขอคดทแตกตาง ใหทกคนใชสทธในการออกความ

คดเหน ในความเชอทวาคนเราอาจมความคดเหนทแตกตางกน ดงนนการมความคดเหนทแตกตางเปนเสยง ๆ หนงทควรสนใจ

- การสรางความนาเชอถอรวมกน (Accountability)ทกคนตองมความรบผดชอบตอผลลพธและสถานการณทเกดขน แต

ละคนสรางความนาเชอถอตอความสาเรจและความลมเหลวรวมกน

10

- การมความบรสทธใจตอกนอยางสมบรณ (Mutual trust) ตองพดความจรง เมอมการกระจายอานาจออกไปทกคนตอง

พดความจรงเพอทจะทาใหความรสกไมมนคงลดนอยลง

4 ภาวะผนาเชงยทธศาสตร (Strategic leadership) จากการศกษาภาวะผนาทสามารถนาใหเกดการเปลยนแปลงขนใน

องคกรไดอยางประสบความสาเรจโดยเฉพาะในเรองทเกยวกบระบบการเรยนการสอนในภาพรวมของเกสตลททจะสรางให

สถาบนการศกษาเปนสงคมของการเรยนร ความสามารถของผนาทมยทธศาสตรเปนสงจาเปนในยคทการเรยนรเสมอนจรงได

เกดขนในโลกของการศกษา ผนาทมภาวะผนาทสามารถนาการเปลยนแปลงไดสาเรจจงเปนสงทนาสนใจ จากการสมภาษณของ

ตวผนา และจากการรบรของผบรหารและคณาจารยในสถาบนของตนจะสามารถทาใหเขาใจพฤตกรรมของผนาภายใตแนวคด

และการปฏบตของ คาลดเวลล (Caldwell,2000) ซงไดนาเสนอยทธศาสตร 5 ประการดงน

ประการทหนง คอ การมวสยทศนของผนาและการไดรบการยอมรบวามวสยทศนทมองเหนความสาคญของการจด

การศกษา

ประการทสอง คอ ดานการสอสารขอมลและแนวคดนน ผบรหารตองเปนผทมทกษะในการสอสารใหผอนเขาใจได

อยางด

ประการทสาม คอ ดานการรวมมอ การปฏบตตอกนกอใหเกดความรวมมอหรอขดแยงไดเทา ๆ กน การพดทแสดงความ

เปนกนเองมความสาคญยงตอการสรางเครอขายของการทางาน

การแสดงความออนนอมตอกน ในบางวฒนธรรมการแสดงออกแบบญาตพนองเปนวฒนธรรมทยดถอกนอย จะเหนได

จากการใชสรรพนามในการพดคยกนทจะบงชระดบของความสนทสนมกนซงแสดงงออกดวยการพบปะกน การชวยเหลอใน

เรองสวนตว ซงมกจะเขามาปะปนกบการทางานอยเสมอ การแสดงความเออเฟอดวยการใหของรางวลเปนการแสดงนาใจ การ

แสดงความเปนเพอนทสามารถตกเตอนหรอพดจากนได เปนความภาคภมใจของเฉพาะตวบคคล

การมลกษณะของความออนขอ ใหอภย ใจเยนเปนคณลกษณะทเปนรปแบบทตองการ ซงผนาอาจมความแตกตางกน

และเหมอนกนในบางประเดน เชนการใชความเงยบ นงเฉยไมโตตอบสยบความขดแยง แตยงคงเดนหนาทาไปเรอยๆ ซงทาใหผ

โตแยงเกดความลงเลไมแนใจ และเมอพบวาการโตแยงไมมผลกจะหนกลบมารวมมอแมจะไมเตมใจกตาม หรอการโตตอบแบบ

เปดเผยโดยลงมอกระทาใหเปนแบบอยาง ซงสรางใหเกดการตอสเพอเอาชนะใหไดในเชงวชาการและการทางานกเปนประเดนท

เกดขนในวงการศกษา การใชอานาจตดสนเดดขาดลงไปและทาโทษ อาจไมไดผลด แตการทาใหผตอตานยอมรบนาใจและ

ความรสกทดดวยความยตธรรมโดยสวนรวมเปนแนวทางหนงในการเปนผบรหารทด

ประการทส คอ การมสวนรวมของชมชนในการจดการศกษาและมความมงมนทจะตอบสนองความตองการของชมชน

อยางแทจรง

ประการทหา คอ การควบคมดแลและการประเมนคณภาพ การจดการเรยนการสอนและบรการใหบรการทางการศกษา

อยางมคณภาพจะตองมการประเมนคณภาพของการจดการศกษาเพอพฒนารปแบบการเรยนรทเหมาะกบผเรยน

11

5 รปแบบภาวะผนาแบบเพอนแท (KaLaYaNaMiTr; True good friend leadership) ของสภททา ปณฑะ

แพทย (2003) ในวงการการศกษานน การทางานเปนการสรางคณคาเพอการพฒนาคน ผลกาไร คอ การสรางคนใหเปนผมความร

ความสามารถในการดารงชวตอยางมความสข ทกคนทเกยวของจงมจดมงหมายเดยวกน คอ การพฒนาผเรยนใหกาวทนโลกใน

การทางาน รปแบบพฤตกรรมผนาทนาความสาเรจในการบรหารงานคอรปแบบทเปนเพอนรวมอาชพ ทมความเชอมโยงสมพนธ

กนมใหความชวยเหลอสนบสนนและมความจรงใจตอกน เอออาทร มมตรภาพทกลมเกลยวกนจงเปนสงสาคญทจะชวยกน

นาไปสการบรหารจดการในยคทตองมการปรบเปลยนกระบวนการทางานเพอใหทนตอการเปลยนแปลงในยคขอมล

ขาวสาร คณลกษณะสรปของภาวะผนาในฐานะเพอนแทเมอนามารวมกลมพฤตกรรมเพอแลกเปลยนเรยนร ดงน มความรทกษะ

และความสามารถ (K = Knowledge) ใหความรกใครและเปนมตรเอออาทร (L= Loving care) ทาใหเกดผลตอบแทนตาม

ผลลพธ (Y = Yield) ใหการสนบสนนทจาเปน (N= Need) ยดถอทางสายกลาง (M= Middle way) สรางการทางานเปน

ทม (T=Team) การพฒนาใหเกดภาวะผนาในรปแบบนจะตองมฐานของการพฒนามาจากภาวะผนาแบบธรรมะของ พระธรรม

ปฎก ประยทธ ปยตโต ซงเปนทมาของฐานอานาจ 4 ประการคอ ฐานอานาจทเกดจากความฉลาดรอบร (Wisdom Power) ฐาน

อานาจทเกดจากความพยายาม (Effort Power) ฐานอานาจทเกดจากความเมตตา (Kindliness Power) และฐานอานาจทเกดจากการ

ไมประพฤตผด (Faultiness Power)

6 รปแบบภาวะผนาแบบประสานใหพากนไป พระธรรมปฎก (ประยทธ ปยตโต. 2540 หนา 9-12) กลาววา เปนรปแบบ

ทใชความสมพนธแบบประสานตวระหวางผนาและผรวมทไปดวย การประสานตวกนมลาดบขนตอนดงน

ขนท 1 เรมตนดวยการทตนเองตองมคณงามความด ความรและความสามารถเปนองคประกอบพนฐานในการสราง

ศรทธาใหเกดขนในหมคน

ขนท 2 ผนาจะตองเรมทาใหผรวมไปดวยเกดความมนใจในตนเองวามศกยภาพ มทนแหงความสามารถทจะเอามาปรบ

จดและพฒนาใหสามารถทากจการงานไดสาเรจ

ขนท 3 ชวยใหผรวมไปดวยกนประสานกนเอง

ขนท 4 ประสานคนกบสงทจะทา หรอประสานคนกบงานนอกจากจะใหเขามนใจในตนเองแลวตองสรางความมนใจ

ในการงานดวยหรอสงทจะทาดวย วาสงนด

ขนท 5 ประสานความตงใจในการทางานใหเกดกาลงใจในการทางาน

ขนท 6 ประสานประโยชนสขแกคนทเขาไปเกยวของหรอคนทรวมไปดวยกน

รปแบบภาวะผนาของ พระธรรมปฎกนเปนภาวะผนาทนาหลกธรรมทเปนธรรมชาตของมนษยเพอใหมนษยมความสข

ในการทางานและสรางสนตภาพทยงยนใหแกชวตดวย เปนการใหผนาสรางความศรทธาและความเชอตอผนาและตอผรวมไป

ดวยกนจงเปนรปแบบทสรางความสมดลตอภาวะผนาและผตาม

12

รปแบบของความเปนผนาทางการศกษาอาจตองมการผสมผสานกบรปแบบภาวะผนาแบบตาง ๆ เพอทาใหเกดประสทธภาพใน

การนาสถาบนการศกษาใหประสบความสาเรจกาวหนาและเปนทนาเชอถอ ผนาทางการศกษา คอ ผนาของ

ผใตบงคบบญชา นกเรยน ผปกครอง ผมสวนไดสวนเสย และชมชน การเปนผนาทมความนาเชอถอจะสามารถนาการพฒนามาส

เยาวชนและบคคลในชมชนได

13

เอกสารอางอง

Bennis, W. G. (1989). On Becoming a Leader. MA: Addison-Wesley.

Block, P. (1993). Stewardship; Choosing Service over Self-Interest. San Francisco: Berrett-Koehler.

Caldwell, B. (2000). A Blueprint of Successful Leadership in an Era of Globalisation in Learning. Paper Presented in a Regional Seminar of Leaders

in Rajabhat Institutes, Rajabhat Institute Chombung, 10 November2000. Ratchaburi : Rajabhat Institute.

Cherrington, D. J. (1989). Organizational Behavior: The Management of Individual and Organizational Performance. Boston: Allyn and Bacon.

Daft, R. (1999). Leadership : Theory and Practice. New York : Drydon Press, Harcourt Brace.

Day, D., and Lord, R. (1988). Executive Leadership and Organizational Performance: Suggestions for a New Theory and Methodology. Journal of

Management, 14, 453-464.

Dalton , F. (2005 ) Working Successfully with Workplace Behavior .http://www.progressivedistributor.com/progressive/

Online%20exclusives/WorkplaceBehavior.htm

Deaux, K. and Wrightsman, L. (1984) . Social Psychology in the 80s. Monterey, Calif. : Brooks/Cole.

Drath, W.H. and Palus, C.J. (1994). Making Common Sense: Leadership as Meaning-Making in a Community of Practice. Center for Creative

Leadership, Greensboro, NC.

DuBrin, A. (1995). Leadership: Research Findings, Practice, and Skills. Boston: Houghton Mifflin.

Fiedler, F. (1971). Leadership. New York: General Learning Press.

Fiedler, F and Garcia, J. (1987). New Approaches to Effective Leadership: Cognitive Resources and Organizational Performance. New York: Wiley.

Freiberg, K. & Freiberg, J. (1996). Nuts’ South Airlines’ Crazy Recipe for Business and Personal Success. New York : Bard Press.

Greenleaf, R. (1995). Reflections on Leadership. New York: John Wiley & Sons.

Hedgetts, R. (1992). Modern Human Relation at Work. New York : The Drydon Press Harcourt Brace

รงสรรค ประเสรฐศร. (มปป.). ภาวะผนา. กรงเทพมหานคร : ธนธชการพมพ.

14

จนทนา สขมานนท (2 ตค. 2548) แมกไมบรหาร : การบรหารองคการไดอยางมประสทธภาพดวยภาวะผนา. UBC (11.30 PM,

2 ตค. 2548).

จาลอง นกฟอน. (2548). เสนทางสนกบรหารการศกษามออาชพ

http://www.moe.go.th/wijai/road%20map.htm (26 ตค 2548).11

ชมพนช อครเศรณ. (2547). ทางานแบบไหนถงจะเปนมออาชพ ? ELLE Thailand แอล. กรงเทพมหานคร : ศรวฒนาอนเตอรพ

รนท พฤศจกายน2547 หนา 244-248 .

ตน ปรชญพฤทธ และ อสระ สวรรณบล. (2514). ปทานกรมการบรหาร.กรงเทพมหานคร : โรงพมพสมาคมสงคมศาสตรแหง

ประเทศไทย.

ประยทธ ปยตโต. (พระธรรมปฎก, 2540). ภาวะผนา. กรงเทพมหานคร : ธรรมสภา.

มลลกา ตนสอน. (2544). พฤตกรรมองคการ กรงเทพมหานคร : ดานสทธาการพมพ.

เรงชย หมนชนะ. (2543). มนษยสมพนธกบบคคลในสงคม. ใน วนย เพชรชวย และคณะ พฤตกรรมมนษยกบการพฒนา

ตน. กรงเทพมหานคร : สถาบนราชภฏสวนสนนทา หนา 123-135.

สภททา ปณฑะแพทย. (2545). Leadership and Change in Education. http://www.supatta.haysamy.com/articles

สาโรช บวศร. (2544). เรองท 4 ขอคดเกยวกบปรชญาการศกษาไทย. ใน สนทรโคตรบรรเทา การศกษา ปรชญา

การศกษา ประชาธปไตยและจรยธรรม.กรงเทพมหานคร : สวรยาสาสนหนา 31- 35.

สานกงานปฏรปการศกษา. (2545). การบรหารเขตพนทการศกษา : เพอคณภาพการศกษา . กรงเทพมหานคร : ภาพพมพ.

อทย หรญโต. (2531). การบรหารศาสตร. กรงเทพมหานคร : โรงพมพสวนทองถน.