FNNN MVZULARI:

Sra say

Mvzular

Mhazir

Seminar

1

2

3

4

1.

Proqram v proqram tminat

2

2

2.

mliyyat sistemlri

2

2

3.

MS DOS mliyyat sistemi, yklnmsi v mrlri

2

2

4

MS DOS mliyyat sisteminin fayl sistemi, qurularn adlar

2

2

5.

mliyyat sistemlrinin tyinat, sas funksiyalar v tiplri

2

2

6.

Windows mliyyat sistemi

2

2

7.

Windows mliyyat sisteminin fayl sistemi, fayllarn sas xasslri

2

2

8.

Windows 7 mliyyat sistemi

2

2

9.

Dialoq pncrsinin parametrlrinin myyn edilmsi

2

2

10.

Servis proqramlar

2

2

11.

Arxivldirici v antivirus proqramlar

2

2

12.

Disk fzasnn tkili

2

2

13.

UNX mliyyat sistemi

2

2

14.

LINUX mliyyat sistemi

2

2

15.

bk mliyyat sitemi

2

2

Cmi:

30

30

Kursun mzmunu

1. Proqram v proqram tminat

mumi anlaylar v proqram tminatnn tsnifat. Proqram tminatnn hyat dvrly. mliyyat mhiti anlay. Hesablama proseslri v resurslar anlaylar.

2. mliyyat sistemlri

mliyyat sistemlrinin inkiaf tarixi. mliyyat sistemlrinin tsnifat. mliyyat sistemlrin olan tlbatlar

3. MS DOS mliyyat sistemi

MS DOS mliyyat sisteminin strukturu v funksiyalar. MS DOS mliyyat sisteminin yklnmsi. MS DOS mliyyat sisteminin daxiili v xarici mrlri. MS DOS mliyyat sisteminin fayl sistemi, qurularn adlar. DSK mliyyat sisteminin sas anlaylar. MS-DOS-da DSK-in strukturu. DSK-in fayl strukturu

4. mliyyat sistemlrinin tyinat

Sistemin sas funksiyalar v tiplri. Windows mliyyat sistemi. Windows mliyyat sisteminin fayl sistemi, fayln sas xasslri.

5. Windows 7 mliyyat sistemi

i stol v onun nizamlanmas. lavlrl ilmk. lavnin i salnmas. lavnin i salnmas. lavnin pncrsinin idar edilmsi.Dialoq pncrlrinin parametrlrinin myyn edilmsi. lavd ksilmlr ba verdikd Windows mliyyat sisteminin yerin yetircyi ilr. lavd sndlr zrind mliyyatlar. Windows mliyyat sisteminin mbadil buferi.

6. Servis proqramlar. UNX, LINUX v bk mliyyat sistemlri

Servis proqramlar. Arxivldirici v antivirus proqramlar. Disk fzasnn tkili. UNX v LNUX mliyyat sistemlri, stnlklri v nqsanlar. bk mliyyat sistemi

Mvzu 1. PROQRAM V PROQRAM TMINATI

Plan:

1. Sistem proqramlar

2. Ttbiqi proqramlar

3. Proqramladrma dillri

Proqramlar

Kompter digr qurulardan frqli olaraq onun n vvlcdn hazrlanm proqrama uyun ilyn v ona daxil olan informasiyann thlilin aid istniln mliyyatlar yerin yetirn qurudur. Odur ki, kompter n onun baa dcyi dild v trafl mllr ardcll, yni proqram trtib olunmaldr.

Proqram-mann addm-addm yerin yetircyi tlimatlar v yaxud mrlr siyahsdr. Kompterdn istifad etmk v onun ttbiq sahsini genilndirmk n onlar proqram tminatna malik olmaldr.

Proqram tminatel proqramlar kompleksidir ki, onsuz kompterin iini tsvvr etmk olmaz. Proqram tkc konkret mslni hll etmk n deyil, istifadi il kompter arasnda nsiyyt yaratmaq, informasiya emal prosesini idar etmk, mslnin hllind proqramya kmk etmk, shvlri alayb ona atdrmaq v s. n lazmdr.Proqram tminat kompter istifadisinin aradrd problem v msllrin hllini tkil edn proqramlar ymdr.

suluna gr proqram tminatna daxil olan proqramlar kateqoriyaya blnrlr:

Sistem proqramlar. Bel proqramlar hmi i hazr vziyytd olub yaddada saxlanlrlar. Onlarn sas vzifsi kompterin qurular v aparat hisssi il i prosesind istifad ediln digr proqramlar arasnda laq yaratmaqdr. Bel proqramlara BOS proqramn gstrmk olar;

Qeyri-rezident (adi) proqramlar. n geni yaylm kateqoriyal proqramlardr. Bu proqramlar vasitsil istniln nv mslni kompterd hll etmk mmkndr. Bu proqramlar ilrini bitirdikdn sonra mli yadda boaldlaraq idaretm digr proqramlara verilir.

Rezident proqramlar.Bel proqramlar adi proqramlardan frqli olaraq idaretmni digr proqramlara trdkd mli yaddadan silinmirlr v onlar proqramlarn icras qurtardqdan sonra idaretmni z zrin gtrrlr.

Kompterd istifad olunanproqram tminat funksional tyinatna gr qrupa blnrlr:

1. daretm v mxtlif kmki funksiyalar yerin yetirnsistem proqram tminat. Msln, istifad olunan informasiyann surtinin xarlmas, kompterd qurunun ii vziyytd olmasnn yoxlanmas v s.

2. Kompterd yeni proqramlarn yaradlmasn tmin ednproqramladrma sistemlriv ya instrumental sistemlr;

3. stifadinin myyn ilrini hyata keirnttbiqi proqramlar. Msln, mtn redaktorlar, kil v qrafiklrin kilmsi v s.

Sistem proqram tminat:

Sistem proqram tminat kompterd informasiyann emal prosesini tkil edir.

Sistem proqramlar aadaklardr:

mliyyat sistemlri;

bk sistemlri;

Xidmti proqramlar v s.

Sistem proqramlarnn vasitsil disklri formatladrmaq, kompter qoulan xarici qurularn parametrlrini tyin etmk, mli yadda v digr qurular testdn keirmk, ap tkil etmk, lokal v qlobal bklrl laq yaratmaq mmkndr.

mliyyat sistemlrisistem proqram tminatnn sasn tkil edir. mliyyat sistemlri frdi kompterlrin vacib elementlrindn biridir. mliyyat sistemi kompter qoulduqda i dn, kompterin btn hisslrinin ilmsini tmin edn v informasiyan idar edn proqram sistemidir. mliyyat sistemi mlumatlarn saxlanmas v onun emalnn idar edilmsi il yana istifadi n d interfeys malikdir.

bk mliyyat sistemlri lokal v qlobal kompter bklrinin meydana glmsil laqdar istifadinin hesablama bksinin btn resurslarna mraciti tmin edir.

bk proqram tminatpaylanm hesablama bksinin mumi ehtiyatlarn idar edir. mumi ehtiyatlara yadda qurular, periferiya qurular, ortaq proqram tminat v s., bk proqram tminatna is Windows 2000 for Server, Windows NT Server, Netware, Windows for Workgroup v s. aiddir.

mliyyat sisteminin trkibin bir sra ilri yerin yetirnxidmti proqramlardaxildir. Bu proqramlar kompterdn istifadni v onun texniki xarakteristikalarn xeyli yaxladrr. Bu proqramlar kompterin aparat hisssinin iin nzart edir, nasazlqlar akarlamaa, onlarn harada ba verdiyini myynldirir, mliyyat sisteminin nvsin mracit etmy, proqramlarn xarici yadda qurularndan (disklrdn v viesterdn) mli yaddaa yklnmsin, i zaman shvlri dzltmy, proqram modullar arasnda laq yaratmaa, disklrin formatladirilmasna v sair ilrin hyata keirilmsin imkan verir.Xidmti proqramlara aadaklar aiddir:

interfeys proqramlar;

fayl, kataloq v qovluqlarla ilm proqramlar;

antiviruslar;

arxivldirm proqramlar;

proqram rtklri;

qurularn i qabiliyytini yoxlayan proqramlar;

qurularn iini idar edn proqramlar-drayverlr;

kmki proqramlar.

Xidmti proqramlar kompterin istismar zaman aadak kmki funksiyalar yerin yetir:

kompteri diaqnostika edrk nasazlqlar akar edir v imkan daxilind onlar aradan qaldrr;

arxivldirm proqramlar fayllar sxaraq hcmlrini kiildir (ARJ, ZP, WINZIP? WINRAR);

antivirus proqramlar kompterin viruslrla yoxlanmasnn qarsn alr v ml gln viruslar arada gtrr (NOD32, v s.).

Sistem proqramlar. Proqram tminatnnsas hisslrindn olan sistem proqramlar kompteri idar etmk ndr. Sistem proqramlarna daxildir:

1. mliyyatlar sistemlri

2. rtk proqramlar

3. Arxiv proqramlar

4. Antivirus proqramlar

5. Drayverlr(xarici qurular birldirn)

6. Utilitlr v s.

mliyyat sistemikompteri idar edn, kompterin qurularn bir-birin balayan, kompterl istifadi arasnda laq yaradan proqramlar toplusudur. Misal n: MS-DOS, Windows 95/98/NT/XP/2000/2003, Linux, Unix v s.

rtk proqramlarmliyyat sisteminin mrlrindn rahat istifad etmk n yaradlan proqramlardr: Misal n: NC,Windows 3.1, Widows z hm mliyyat sistemidir hm d rtk proqram.

Arxivatorproqramlar diskdki fayllarn cmldirilmsi, sxlmas v qorunmas mqsdi il onlar xsusi arxiv qovluqlarna ya biln v lazm olduqda hmin qovluqlar idar edn utilit proqramlardr. Onlarn genilnmsi .zip, arj, rar.

Antivirusproqramlar kompterdki viruslar tsbit ed biln, passivldirn v sil biln, eyni zamanda viruslarn kompter daxil olmasnn qarsn alan xsusi tyinatl utilit proqramlardr. Misal n: Norton Antivirus, Kaspersky AYP v s.

Kompter virusu z kiik hcmli ziyanverici proqram mhsuludur. Virus proqramlar Antivirus proqramlarndan bir addm qabaqda gedir.

Utilitlrlatnca utilitas fayda szndn gtrlm v ikinci drcli sistem proqramlarn tkil edn proqramlardr. Utilitlr sas olaraq mliyyat sisteminin lav imkanlarn hyata keirir v ya zn mxsus funksiyalar hyata keirir. Utilitlr aadak qruplara blnr:

1. Kontrol, test v diaqnostika proqramlar.

2. Drayver proqramlar

3. Arxivator proqramlar

4. Antivirus proqramlar

5. CD v ya DVD yazc proqramlar

nstrumental proqramlar (Proqramladrma sistemlri):

nstrumental proqramlar v ya proqramladrma sistemlriyeni proqram vasitlri (sistem v ttbiqi) yaratmaq n istifad edilir. Proqramladrma sistemlri man dilind deyil, istifadi n daha asan olan proqramladrma dillrind ilmyi tmin edir.Man dili oxsayl mrlr ardcllndan ibart kompterin birbaa baa d bilcyi kodlarla ilyir. Lakin oxsayl istifadilr n bu dild ilmk lverili deyildir. Ona gr d tbii dil yaxn olan simvolik dillrdn istifad olunur. Bu cr dillr proqramladrma dillri deyilir. Proqramladrma dilind yazlan proqramlar man dillrin evrilrk yerin yetirilir.

Alqoritmik dillr yksk sviyyli dillr hesab edilir. Bel dillrd trtib olunan proqramlar istniln kompterd ilyir v onlarla ilmk lverili v asandr. atmayan chtlri kompterin texniki xarakteristikalarnn nzr alnmasnn mmkn olmamas v icrasna daha ox vaxtn srf edilmsidir.

Alqoritmik dillr aadak qruplara ayrlrlar:

mntiq