** copyright (c) mark s.g. dyczkowski ** this text file is ... · pdf fileअयमऽ...

107
**************************************************************************************** * * spandapradiipikaa * edited by Mark S. G. Dyczkowski * ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY. * * Encoded in Velthius encoding * ************************************************************************************** प। ] दीिपका: उलाचायिवरिचता यत परापरभिश यायोदयौ। तीश बल नमः॥ ंं ना िवकिवलसभावग गम। भिम ै यिय िकििथतोऽिथिभः॥ ुं ानारािण साश नासखदािन त। माानममृत सरसिव मृिजत॥ िचामिणक एव सगणषमिणिव। तजिष यथैकोऽक िनःशषाहा तथा॥ नारायणानसिजवयिऽिवबमात। जातो जनानमहाथ ााित मलः॥ मायायामतमछ आिचामिणयतः। यतऽता ै माा दीिपका॥

Upload: phungphuc

Post on 16-Feb-2018

247 views

Category:

Documents


6 download

TRANSCRIPT

Page 1: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

****************************************************************************************** spandapradiipikaa* edited by Mark S. G. Dyczkowski*** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski** THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY.** Encoded in Velthius encoding***************************************************************************************

प।् १] ूदीिपका:

उलाचायिवरिचता

यत परापरभिश यायोदयौ।् ू

स प तीश बल नमः॥ं ं ं ं ं ु

ना िवकिवलसभावग गम।ु ुं ्

भिम ैयिय िकििथतोऽिथिभः॥ु ु ु ु ं

ानारािण साश नासखदािन त।ु ु ु

माानममतृ सरसिव मृिजत॥ु ुं े ु ्

िचामिणक एव सगणषमिणिव।े ु े ु

तजिष यथकैोऽक िनःशषाहा तथा॥े ेु

नारायणानसिजवयिऽिवबमात।ं ्

जातो जनानमहाथ ााित मलः॥ु ु

मायाँयामतमँछ आिचामिणयतः।

न ँयतऽता ैमाा ूदीिपका॥े

Page 2: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

अयमऽ िकलाायः िसमखनागत रह यत।ु े ं ं ्

तद भकटवसगगरोरवा िशाणाम॥् े ु ु ु ्

अवबोधाथमनािशकयाऽऽ सह कतवान। ु ु ं ृ ्

यदिप तदथ ााोाूकटीकतोऽि तनषत॥ृ े े ्

मोहिनशामगता मशदिप नाथमी। े

स दीिपकयाऽ तीपनाथमहम॥ू ं े

प। ् २] ोतृः पोासन चोिदत यदा।े

परवश इव ूवदा न गवाययमारा॥ृ े

(कलापकोऽयम ्)

अऽादौ तावािभधानािभधयिवषयूयोजनूयोजन े -

ूयोजनानीित षड। यतिैवना ौोतणॄा शाु े ं ं

ूनादर एव ादूय। इहवैो िह ं -

ूयन परी तमादरािदिते ं

शामरण च हयोपादयिवचारमाऽमिप न भवत िके े े े ् ं

पनपरीणम। तथा चोमागमरहोऽ ु ् े -

साावान यिद िवधाय न मितमाा् ू ं

Page 3: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

त ंिनज तदविददतोऽितगम।ं ु ्

नाात िऽभवनम ीवममक ु ् ु ू -

क सममसमसतामयात॥ं ्

षायिववकऽिप ु े े -

साात मव वा शा दीयवै िह सा मितः।् े ं

शारण स सरोिधकािरणः॥े ं

पराऽौताविप ु -

यत सोपानन ूासादमाहत वन वा नद तरत् ् ्े े े े

ताणवै िह भगवाााऽवग इित।े

तऽामीषा शााणा सावत पिवधः। परों ं ्

महान िदो िदतर इतरतरित। तऽह िसपषयोः ूायण् े े े े ेु

िदतरः। अथ वावाचकलणः। वाोथः। वाचके ं

शाम। ािभधोऽथऽऽ वाः। ताचका ् -

पचाराााता। शाथे ं

याोक यवैोथािप धाथन सहोत।े ेु

Page 4: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

िद िकिलन इित।े

प। ् ३] नात ः। न िनरा तावत् ्ं

परमानो यगपििवका या सवऽौविता। तात ु ु ृ -्

शाषायप यः रन ूितभोदयः।ु ु ्

स चाऽऽबलशीशििपः सकः॥ू ं

अताऽितमातामहाचायण महाबलन ु े -

यथाथनाा बोध े

इािदनाो िवभवोदयो रहोऽ। उे ं

चरूिभायाम े -्

या चषैा ूितभा तदाथबमिषता।

अबमानिचिपः ूमाता स महरः॥ू े

ापका सामाः सवसाधारणादिप।

अ च -

Page 5: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

ः सामापव शाा शरः िशवः।ू ु

भावः भाव ंच ातािभधाः ताः॥े ृ

अ, िचत सिवान बोधित पयायाः। एष एव् ं ं े

िनरावरणिचपाद िदालानविूसरोऽितीयः्

ानभवकैूमाणः शिचबर आिचामिणपयतयाऽु े े

-िभधयः। कतोऽ िचामिणिमित चत। शाात।े ु े ् ्

ौीपौराया म ं ु -्

िचामणो पण न िकिपलत।े े

अथ चािभमत सत ॄवै सवशिकम॥ं ंू े ्

परमाथसार च े -

सवाकारो भगवानपात यन यन भावन। ु े े े े

त त भाव भा िचामिणिरव समित॥ं ं ं ू े

ानसोधऽिप े -

Page 6: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

भावादकपािप नाना ंूितपत।े े

ान शिः सलैीिामणिरव॥ े

प। ् ४] अ च शाकारणाथसयाऽऽिकौयरत े े ं -्

वािवशरशाा िनदशः कतः। वव िननामकं ृ ु ु

एव। ूो च िसनाथनाभदाथकािरकािदम ं े े -्

वनो भावश मा िनराकतः।ु ू ृ े

कनामाऽमवतैत यिवपदशनम॥े े् ्

न िवभोिववतऽि पिरणाम न िचत।े ं ्

अथवा यम तथा न खडना॥ु

सिवकाशऽिप ं े -

इित िनमलबोधकप दहपिरमहः। ै े े

िववतपिरणामाा ाामपपत॥ ं ु े

िववतऽतथापथा भािस मत। ु

पिरणाम स एव ंसवणिमव कडल॥े ेु ु

नन कथम िनरावरण ंयतः सखःखमोहाक ु ु -

Page 7: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

गणािदिनरैावतमव पँयामः। अऽोत। एत िहु ृ े े े

यात य िनःसाकाः। ातसृौया लूिताे ् ं ं ु

इवाूबबीना शबप िवहायाहम ु ु ुं ं ंु -्

ूयन कामकामाादा ूितपाना िनजधमरिध े ं ं -

वा सोचपतामापादयिवापात। न पनः् ु

पितानाम। उ चहाम ् ं े े -

गणािद इािद।ु

धातसमीाया च ु ं -

अिवाशबला ित मयमानः।ं े

गहीत न िनज प शबलन तदाना॥ृ ं ं ं े

सा चाऽनतािकाऽिवा नानत िह वता।ृ ृ ु

नाव वनो नाश िवकार वा करोतः॥ु ु ं ं

प। ् ५] नाािदत तमसा रखड िविबया।ु

नाशो वा िबयत यत ताऽिवयाऽऽनः॥े ्

नाऽतः तो न परतो बोऽ परमानः।

बोऽथाऽिवया जीवो मि िह तय॥ु े

Page 8: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

तयौ च ु -

यन यन िह ब जवो रौिकमणा।े े े

सोपायन त तनवै म भवबनात॥े े ेु ु ्

कलयौ च ु ु -

ूािणना पतन यन तनवैोतन तम।ं ं ंे े ृ ्

अा बत यन ाा तनवै मत॥े े े ेु

तथा मयाऽिप -

सीदित यनवै जडः ूानवै सरित ःखात।े े ्

िपिडतमयोऽ मित तदव पाऽीकत वत॥ु े ेृ ं

गीतास चगवाऽऽ योपायः ूदिशतः ु े े ु -

आपयमाणमचलूित समिमापः ूिवशि यत।ू ं ु ्

तत कामा य ूिवशि सव स शािमाोित न कामकामी॥् ं

Page 9: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

तथा -

रागषिवयै िवषयािनियैरन।े ु ु ्

आवँयिैवधयाा ूसादमिधगित॥ े

अ -

असाभावाना िवषयाननगताम।ं ं ु ृ ्

िवातपरमाथाना जीवतामव मता॥ ं े ु

त चवैाानः ो नटवापता।े े

उ च योिगनाथन तििसतौ ं ंे े ु -

प। ् ६] तदव वा िवा चोदयतर।े े ें ृ ृ

जष यन तािन तातः एव त॥ु े े े

वसैाँयऽिप कायााऽ ामाह यत।े ्

लनाद धमोितिरव िविवधाकितरर गता भाित।् ू ृ े

तिोः सिृः भावजा तैपयम॥े ्

ूाँयानििसौधः साकारमपागतः।ु

Page 10: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

अवँयायः ूबोधाक तिदत भावभाक॥ ू े ्

इलमितिवरणे, मगौरवभयात। इह चतैदवाऽऽसमा ् े -

िवचायत। उपायोपयूितपादनमव शा ूयोजनम। याे े े े ्

तदवबोधापयपापिः िरा तदव ूयोजनूयोजनिमित।े े

अ चद दशन तम। ूागोपपा सवशासमद े ं ं ्् ु ु -

भत चातैूितपादक ंिनबाधमव। यतो िवमशा ू ं े -

भपारोहात पँयािदबमण वासवलाभः।ू ु ् े

उ च सिवकाश ं ं े -

सिवलाद वणपणाानात सरती।ं ू ् ्

ूागघोषा सनादाऽन पयतीथा ूवतत॥ु ु े

वा ूाणयित शिः सा िवमोजसा।ृ

ूितयाी पना सा सकोचयित सभवम॥ु ं ं ं ्

कायाऽनप सा प तथा नामािप िबॅती। ु ं ं

िनवाहयित िवििऽा याऽा चराचराम॥ ं ं ं ्

तिना च सववािदना सवै नात िनरा एव िताः। ं े

अत एवरूिभायामािदिसिरम े ु -्

Page 11: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

प। ् ७] कतिर ातिर ाािदिस महर। े े े

अजडाा िनषध वा िसि वा िवदधीत कः॥ इित।े ं ं

तदऽ य मोहािूितप तिदमापिततम। यथाे े े ्

किाडिलको राजा चबवितनः सकाशात िकितरािद ् ु -

साधन ूाानर साॆािजगीषया तनवै सह यं ं ं े ु

कतिमितु , तदािवनाशायवै त ात। एव तषामिप तत।् ्ं े

इमाज ंिसमवित।े े

अथ समहमकता सममममाथ गभकं ृ ृ

मिनथमिभमतदवता ोत यः ोक उपस े ं ं ु -्

याथः ूाक ोक िनतोऽिप िवतोत ् े े -

योषिनमषाा जगतः ूलयोदयौ।े े ं

त शिचबिवभवूभव शकर मः॥ ं ं ं ं ु १॥

त भगव शर मो नमः। भोगापवगां ं ं ंु ु

श ौयः सख वा करोतीित शरः। अमलः भावो यं ंे ु

ूागिभधयतयोपाः। इह िह जीवतवै मोः। उे ंु

चहाम े े -

Page 12: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

इित वा य सिवििरािद।ं

तातैद यमःम। यतः सा कतृभोक ् ् ् -

तृरतापा उ चह े ं े -

तदााकिऽमो धम इािदृ

तथा -

यदा कऽािद।े े

सवभरैव च े -

नाऽ गमन ान मोोऽि सरसिर।ं ं ु ु

अानमिभदो यः स मो इित कत॥े े

मोधमष ु -

प। ् ८] िचमव िह ससारो रागािदशिषतम।े ें ्

तदव तिैविनम भवा इित कत॥े े ु ं

Page 13: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

बौ च े -

रागािदमिलन िच ससारिमता।ं ं ं ु

सपात किथतो मोः ूहीणावरणिैजनःै॥ं े ्

नारदसमह च ं े -

सव िवकः ससारो नाो बो िवकतः।ं

मकत भावसोधन ु े -

बन बकद बिको न िभत।ं ृ ् े े

िवककतबैबैत िनश जगत॥ृ े ं ्

आसतौ च -

विा न बोऽि तदभावा मता।ु ु

िवकघिटतावतावभाविप न िकिन॥े ु

Page 14: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

पराऽऽिप े -

िऽिवधो दोषः -भावजामसो िवकजो राजस इािद यावत -्

तनवै दहन वशीभवित भगवतदा सवो भविते े े ू

सवदश सवरः सवशििरािद।

अत एवाऽऽ भगवदः ूयः। यतः ु -

ऐय समम ान यशसः िौयः।

वरैाय च मो षणा भग इित तः॥ं ृ

भगवितरकण न च ोऽि मािननाम।े े ु ्

तपानूवश एव ितरऽ िभमवािभमतम।ु े ेु ्

अथा कः ोता कः ः का वा ितयात ु ु -्

प। ् ९] िवमतदतैात ायोन यथा।े ् ं

उ च ं -

व पता नीा यदा जानाित वदनम।े ें ं ्

Page 15: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

तदान वता का ात का वा वदनता परा॥े े्

कवल ऽ शकतो भदः। सोऽिप िवकमलाषाम।े े ें ृ ू ्

उ च ं -

िवकयोनयः शा िवकाः शयोनयः।

यथा राहोः िशर इित धारा वा सिपषो यथा॥

अ -

यदिभ सिवौ तत पर यदोत।ं ं ् े

तििमवाभाित शा भिममपागतम॥ू ु ्

तै िवना वहारोऽिप न िनवहित। उ सिवकाश ं ं े -

वागवााः कारण िववर े ें ृ ्-

ा चतैागमः कवलोऽयम।ं े ्

नास िकिदीह कायं

वाच िवना न िवकोऽि कित॥ं ्

Page 16: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

एषाऽिप बोधमलित ूागवोम। अ जयासिहतायाम ू े े ् ्ं -

िनबोधसामापो भा परा यम।ू ु ्

य शजिनता भावाः ससतराऽिखलाः॥े ू ू

सामाबोधश पँयतकता गताः।े ं

यदाऽिभमखमायाि साित च॥ु ु

शपपदाथ शः स परमः तः। ृ

सपदवीढः रः ितः टम॥ु ु ्

पदाथपिर यः शो मम िवि त मन।ं ं ु े

िचायकरणोास ूयपदवीष च॥ु ुु

प। ् १०] वावाचकभावनाऽिभः ल उत।े ेू

ँयाँयष भावष योऽिभि ूयाित च॥े ेु ु ं

स त लतरवै वहारऽिखल ितः।ु ू े े

अऽािप -

शरीरजो वा शाो वा मानसो वा समतः।ु

वहारोऽसौ नाि यऽ ंनाथ नामगः॥

Page 17: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

इपपमतत। त म इम। त कमु ुे ् ् ्ं ंु ? यषादौन े -्

मागतो िवोदयः ूभवः सितिरित यावत। िनमषाद ु ् े ् -

िवौामात ूलयोऽयः। न तितिर जगतोऽदयोऽयो् े ु

वा।

िकीशशिूसरिवरामौ ूभवाऽयौ।

िसो च ं -

समदित जगदशष तवोदयिवमलसिवदाकार।ु े े ें ं

अ याित सम पनरिप िनजपढायाः॥ इित।ं ं ु

मकता तिवचार ृ ु ं े -

शिूसरसोचिनबावदययौ।ु

याा स िशवो यः सवभावूवतकः॥े

काोऽऽिप े -

दाशयोषिनमषमाऽमयौ जगगलयािवतीक।े े ्

Page 18: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

ट ट िहमाऽवभाित िविचऽिनमाणिनदशनन॥ु ुे ें

ानिबयािदगभाशियः ूसराकः।

सोः स उषः ूोो तत तक॥े े े्

यऽ यऽ भविदा ान तऽ ूवतत।े ें

िबयाकरणसयोगात पदाथोदयो भवत॥ं ् ् े

तिरित िनमषः। उदयूलयािवित व ूलयोदयािविते े

य तभभयात। िवपययण चोषशं ृ ् े े

मलाथादािदूयोगः सृाात। े ्

प। ् ११] यािभधय नातः शबमऽऽ भवबः।े ं े

तो नीचः ा त ॄवत यथासम॥े ेु ु ं ्

आाम जगिसहारयोः कारणभावः ूोोृ ं

भिमी च। तऽोषाोगो नानािवधः। िनमषाोोु ु े े

िनरपता। अ। त िकभतम शिचबिवभवूभवं ं ू ्

-िमित।

इाकैा िवभोः शिः ूािधा िबयािभदा॥ इित।

ताना ंचबशनोम। त मािलनीिवजय े े् ं -

Page 19: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

या सा शिजगातः किथता समवाियनी। ु

इा ंत सा दवी िससृोः ूितपत॥े े

सकैाऽिप सनक ंयथा गित तण।े ु

एवमतिदित य नाथित सिनितम॥े े ें ु ्

ापयी जगऽ ानशििनगत। े

एव भविद सविमित कायखी यदा॥ं ं ु

जाता तदवै सा तवऽ िबयोत।ु े

एवमषा िपाऽिप पनभदरैनकताम॥े ेु ्

अथपािधवशााित िचामिणिरवरी।े

तऽ मातृमापा पाशणमािलनी॥ इित।

शीना चब शिचब मातवृग मं ं ं ं ु

चतिवधम। उ च ु ् ं -

खचरी गोचरी चाऽथ िदरी भचरी िभदा।े ू

परािदभारतीस शिचब चतिवध॥ं ं ं ु ं

तथा -

Page 20: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

आना े -िबया खचया चतयम॥ इित।ं ंे ु ्

त यो िवभवो िवभितिवरो वा ताऽिप ूभवम। ूभवत ू ् -्

यािदित ूभव उिानम।्

प। ् १२] यतः सवासा शीना सारिचवगमनाि ं ं -

म। सा च तदिभवै। ूो िह ौीजयायाम ् ्ं -

तिनमदह कवल िचदानः।ु े े

य उदित महानः सा शिववी परा॥ इित।े

िवयामल च ु े -

पािह पाहीित वचनााणािवमहाः।

परापरबलशात पसमाौयात॥ ् ्

िनहता दानववराः पर वीय ूकािशतम।ं ्

तन ता मातरः ूोा िवसवकारणात॥ इित।े ्

अत एव मकारणासा िवानदहाकमम।े ें ु ्

अथवालमऽ। िकमननासा रहपाितूकाशनन योिगनी े ें -

ना मखगतन। शय खचयाा वाा वा पराां ु े े े

Page 21: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

वा अघोराा वा वामाा वा ॄााा वा अा वैव -

शवै -सौरबौाा वा। अथवा शरािशसमािदनाु ु े

। वमाणा अकारारपा करणपा वा भव। एतावतु ्

ूयोजनमऽािभयदासा सवासा पो भगवानव ं ं े

ूभव इित ूितपादनम। तथा च मायावामनसिहतायाम ् ्ं ं -

िव ु-िशव -सय ू -बािद पतया तिचबपिरवारयततु ु ्

-कारण भगवानक एव ानभदनोपानािभिहतः। उं ंे े े े

च कलयौ ु ु -

वदा वैव शवै सौर बौऽतोऽिप च।े े े े े े

एक एव परो ाा ाता य महिर॥े ें

अ -

योषिनमषाा जगतः ूलयोदयौ। त मःे े ं ं ु

इतावता सवम ागरणािचब। उे ु ुं ं

िह रहशाष े ु -

शि शिमावै पदाथयमत।ं ु े

Page 22: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

प। ् १३] शय जगत सव शिमा महरः॥ इित।् ं ु े

य शिचबिवभवूभविमित पदमपु ु ं

तशाथम। सािभूायाहाकवः। उ च नौ े े ् ं -

ूतीयमान पनरदव वि वाणीष महाकवीनाम।ं ु े ु ्

यत ूिसावयवाितिरमाभाित लावयिमवानास॥् ु

तनतैदव शीना यतोऽःूसरोदयौ।े े ं

तलालनाासा ूभ ंूातऽिचरात॥ं ु े ्

उ चह ं े -

अिप ाबलशात पषमो भवत। इित। ् ्ु े

यिदद पदममऽि परी तमादरात।ं ंे ्

इतः ूभिृत सवऽहानयो त तधः॥ े ु ं ु ु ै

इित॥ १॥

नन ससायवाया कथ शरताऽऽिन।ु ं ं ं

इाशोदषपिरहाराय तत॥ ू े -

Page 23: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

यऽ ितिमद सव काय या िनगतम।ं ्

तानावतपा िनरोधोऽि कऽिचत॥ ृ ु ् २॥

यऽ यिन त इद सव जगण काय् े ं ं

ानपतया शाना ित िनमषावाया साय ं ंे -

ात। या िनगतमिभि गतमषावाया ता ् ं ंु े -

नावतपाद बोधपतयाऽनाािदतभाव ातोनृ ् े

कऽिचिरो धोऽि। यतो बो य सवै नातोु ं

बोधपमनावतमवावायऽिप। उ च ृ े ेृ ं -

यथा हो पकष विैच ापिरतः।े े ेु ं ु

प। ् १४] अथ िनप तथा त िवपता॥े

यथा गिलतप हः िपडाना िितः।े

तथा गिलतव तव शिचदाता॥े ु

ानसोधऽिप े -

िवाौय आकाश न िव नभसो भवत।ं ं े ्

Page 24: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

ान नभ इवान य िववदकम॥ं ं ंे ्

आकाश यथान ूितबो न कनिचत।े े ्

ािपात तदाऽिप ानाऽूितबता॥्

इित॥ २॥

सववपसहार िनरोधो मा त त। ृ ु ं े ु ु

जामदाावास कतः ादिनता॥ु ु

जामदािदिवभदऽिप तदिभ ूसपित।े े े

िनवतत िनजावै भावापलतः॥ े ृ ३॥

जामदािदिवभद ूसपित ूसरिप सित तत तंे े ्

िनजादाीयात भावापलपात सिवपावै् ्ृ ं

िनवतत। कतः उपलतो हतोवा। यापलपं े ेु ृ ृ

ितसृवास साधारणम। उ च ु ् ं -

अवाव भदोऽय नावातः कदाचन।े े ं ु

यथा िवषारादौ तन त िभता॥ इित। े ु

Page 25: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

जामयोाववदन सवषा ूिसमवं ं ंे े

सषऽरकाल सखमहमािमााऽिपु ुु े ु ं

सवदनात सवा िनन एव। उ च ं ंे े् -

व ूितिबष जलानवितष।े ेु ु ु ु

यथोन िबयावशथाऽऽ परमानः॥ं े े

अ, कीश िवभद िवशषण भदो िवभदिन।े े े े े े े ्

िकभत तदिभ। तवै तािणावानात। तथा च ं ू े े ेू ् -

प। ् १५] अयैऽथमहो िामिदित कत। ु े

यिैवनाथरण मनसा सितम॥ ं ं ्

यऽाथरण नाि तत सौषमदातम। ं ् ्ु ु

शबोधकपो योऽवाता सवै तयता॥ु ुै

॥ ३॥

अवा एव िवानावातित य जगः। े े ु

ूिभािदयय तिरासाय कािरका॥ ु े ं -

Page 26: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

अह सखी च ःखी च रािदसिवदः।ं ंु े

सखावानत वतऽऽताः टम॥ ु ुु ू े े ् ४॥

अह सखीािद याः सिवदः सवदनावाः। ताःं ं ंु े

सिवोऽऽ सवयवातिर सखापलिर उपराग ं ं े ु ु -

तया ट का वतऽवित। सवार िवनाु ं ं ंृ े े े

सवदनाऽभावात।ं े ्

नोऽािवव तादा तिवाः ूयाि वा।ं

िणकानाना व न त ता एव कवलाः॥ं े ेु

यात -्

कायकारणभावो िह बाबाधकताऽिप च।

पवापरकैमातारमरण न िसतः॥ इित।ू े

तऽ िह -

ूमाय िणकन ूणोपपत।ं े े े

ूाारानदाात ूामायिसितः॥ु ्

Page 27: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

ूितणमथाात सामाामह सित।् े

िवलणाः णाः सव ूामाय िक िनबनम॥ ं ं ्

प। ् १६] सामहािप तन मान का गितः।े

िमाान िमा ंॄिह वा िक िनबनम॥ू ं ्

णार शिकाया रजत कन वायत।े े ेु ं ं

िभान कतृ सव ूामायमायात॥ े ु ्

अपसिसाविसिभविद।ं े

घटपसिसौ पटावगमो भवत॥ं े ्

योऽय स एवायिमित ूयः िरकालजः।ं

कत शो न ताधूामायात िणकैतः॥ु ्

ूािवानित ूिभा िन ूितिता।ृ ं ं

अतो िनभाववैानः कततृोिदता॥ इित।

िक वा बा ं -

एकूमाऽभावात ात िणकादिनयात।् ् ्

ूमाणमूमाण बौाना िह िनराौयम॥ इित।ं ं ्

उ च बौायनसिहतायाम ं ं -्

Page 28: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

कायकारणभाव नाि ान णयः। ु े

ण ितीय नािचत ितबीज कथ भवत॥ं ं ं ंे े् ्ृ

जनक तत कथ नमन वाधनकम।ं ं ं् ्

न जनक ंचदभावाावसितः॥े

जनक न णभः ूहीयत।े े

ितीय यण ितदा शतमथ॥ं ं े े

जनकऽधनाध नाऽभावमित तत।े े ्

ताावाः िराः सव न व पतः॥ े

आावबोधिवषय सिराः िणका न त।े ेु

प। ् १७] बाबाधकभावोऽिप न ािायक िवना॥ं

शौ िह रजतानॅािभोऽि नाथा।ु

ताान िनमक िणकािन बिन नो॥ इित।ं ंे

सायिसौ च -

न िह िनिैवानिैरतरतरवदनम। े े ्

तात पवापरावा पिरमहणपिडतः॥् ू

एकः ूमाता िचऽािभवििभवहारभाक।ृ ्

Page 29: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

ूिभाया च ं -

एवमोिभानाम पररविदनाम।े ्

ानानामनसानजा नँयनिितः॥ु े

न चदःकतानिवपो महरः।े ेृ

ादकिपानपोहनशिमान॥े ु ृ ्

गीतािप -

मः ितानमपोहन चृ ं

इल कतकाँमना चवणन। अं ंु े , िकभतं ू े

सविर ं े ? सखावास बोपतयाऽनतऽऽनिव।ु ु ृ ु ुू े े

मिणष सऽिमव सदानत एव सवावास। याु ुू ू े ु

एवाह ूाखी स एवा ःखी। आिदमहणािोऽहं ंु

िवरोऽह मढोऽह ूबोऽह धनािदमानहिमितं ं ंू ु

ितूिभानसानात। नवमसौ सावरणः। नतैमृ ु ् ्े

। िवकपतया तासामिनात। तितिरा सवः् ं े ु

तािवावशापरागमाऽम। उ च भतहृिरणा ं -

Page 30: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

नाािदत तमसा रखड िविबया।ु

नाशो वा िबयत यािवयाऽऽनः॥े

सिवकाश च ं े -

अाभावात िटक यथा कम।् ्

प परोपर िनमवोपलत॥ं े े

प। ् १८] तथा भावसमास भगवतँावक वपः।ं ं ु

अिनमलतया पथृक तनैपलत॥ ् े

नतैावताऽसौ िटकः पथृाव रकात।े ्

भावपपिरा तव वा िनमला तनः॥ इित। ु

तथा -

उपरागऽिप श ंन मनया ूभो।े ु

पिर िनज प सिवदाा कतः ौयत॥ं ं ं ु े ्

अथाऽूावै तिप भविपारानगा।ू ूं े ु

तिपािप िह ँयत कारणाऽिप सवात॥ू े ्

Page 31: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

तथाऽऽवै -

सदवै शोऽनभवोऽय ूाकारकबरः।ु ु ुं

आकारारसारकाल तािप िनमलः॥े

यथा जाा िसत व र रागण कनिचत।ं ं ं े े ्

तद ूाश ंपना रागार ौयत॥ं ंु ु े ्

एव शा िचितजाा यदाकारोपरािगणी।ं ु

तागापरसारम शवै ितित॥े ु

तथा -

नील पीत सख ःख िचपमखिडतम।े े े ेु ्

िविशनि िवकिऽयोपािधसदा॥

॥ ४॥

तितिर च पमाह -

न ःख न सख यऽ न माो माहको न च।ं ंु

Page 32: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

न चाि मढभावोऽिप तदि परमाथतः॥ ू ५॥

प। ् १९] तत त ंपरमाथतोऽि िना। यऽ न्

ःख -माािकािद। न सख वषैियकम। न माु ं ं्

घटपटािद न माहकमहिमद गामीित ूाकतं ंृ ृ

सिवकाहारप -मिवाकादहार। न

ननािधातृप माहकाभाव उः। उपया।े े

उ च तगभ ं -

परमाथन न मा माहक वा न िकन। ं ं

यात तत ाभासमाभासिमवत॥ इित।े े े्

एव तिह तत पाषाणू मढमव श वा।ं ं ं् ू ूे

अऽोत े- न चाि मढभावोऽपीित। कतििपात। उ चु ु ू ् ं

मिनना ु -

यथा शीतोयोम काल नोो न शीतलः। े े

एव िह सखःखाा हीनमि पद िवभोः॥ं ं ंु

तौ च ु -

Page 33: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

समदित यथा भावान िवना भाननभल।ु े े् ु

व िवनवै भगवान भवाकण तोदयः॥े ं ्

तथा -

यथोतिवशष सामा िनजा िितः।ृ े

पथृङ न शा िनद न च तऽाि तावता॥् ंु

यथोता कडलादः कन क िनजा िितः।ृ ु े े

पथृङ न शा िनद न च तऽाि तावता॥् ंु

एव िना िनजा शा सखःखािवशिषता।ं ु ु े

सवदनसवा तव सिवयी िितः॥ं ं ंे े

नागाजननाऽम ु े ु -्

सवालनधम सवतरशषतः। ै े

सवशाशयःै श न श परमाथतः॥ इित। ू ू े ं ं

प। ् २०] आलोकमालाया च ं -

Page 34: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

िवामोवनावकाश ददाित या।ृ े ं

साऽवा काऽिवया मादशा शतोत॥े ें ू

न पनलकवै नािाथानपाितनी।ु ु

इित॥ ५॥

अऽााऽमढाऽियोः सािनतकनोपपिमाह ू े -

यतः करणवगऽय िवमढोऽमढवत यम।ं ू ू ् ्

सहारण चबण ूवििितसतीः॥ े े ृ ं ६॥

लभत,े तत ूयन परी तमादरात।् ्े ं

यतः तता त सवऽयमकिऽमा॥ े ृ ७॥

यतो यात तादय बाः करणवग् ं

बिकमियाोऽ ु - करणचबण सह िवशषण मढ े े े ू -

चतनोऽिवचतनवत य ूवििितसतीलभत।े े े् ं ंृ

एषोपपिहत ाो ॅामको मिणः।े ु ु

यथा वातािसपकादयः िपडोऽिववत॥ं े ्

दाहपाकूकाशादौ शदय गणः। इित।ं

Page 35: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

एव योऽषा चतैापादन समथः स कथं ं ंे े

िनःभावः। उ षायिववक ं ु े े -

दहसािक चतैत सव ानचितम।े ें ् ्

ानानिधितः कायो ठव यतोऽधतः॥े ृ

अत एव जडानामिधातकृता धितः।ृ ृ

गत गगन मावा न धायताऽथा कथम॥ इित।े े ्

तात त ंूयनादरारीम। ूय् ्े

उोगप उाहः। आदरः ौा। अऽ च परीणमोग ु -

बलानूवशन ीकरणम। उ चह ु े े े् ं -

अतः सततम इािद।ु ु

प। ् २१] िसो च ं -

अँय नऽवद ॄ ि ंचाि नऽवत।ं े े् ृ ्

ावोपलोऽ दशन घटव त॥ इित।े ं ु

Page 36: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

यतो यायमकिऽमा िनजवै तता सवऽ।े ृ

तनतैम े -् यथा करणािदष चतैापादन ात तथाु े ं

परपरािदिप सातऽासात॥ ु े ् ७॥

तिदया साम करणाना तता।ु ं

सवऽोाऽ या सा त भियिरतियम॥ ु ु ु ्

न हीानोदनाय ूरकन वतत।ं े ेे

अिप ाबलशाषमो भवत॥ ु े ् ८॥

अय पषो जीवाा नानोदन नाूषणं ु े े े

करणचबचोदकवै कवल ूरकभावन वतत। िहशे े े ें

एवशाथऽऽ कवलशाथ वा। अिपिित िनपातः े

ूितषधिनवौ पोतकः। आनो बलमाबले ृ ं

िनरावरणिचिप कतृलणम। तशादवम ू ं ् -्

भात तमो भवत। सवः सवकता ािदथः॥ ् ्े ८॥

अनन सवातमम च तवत।े े ु ्

अिभमानाकोभयन दाह च॥ े -

Page 37: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

िनजाशासमथ कतिभलािषणः।ु े

यदा ोभः ूलीयत तदा ारम पदम॥ े ं ् ९॥

िनजा सहजानािदयाऽशिरिवाऽिववकमला भोगािभ ूु े -

लाषमलपतयाऽसमथ सिचतशः। अत एव च कतष े े ु

कायिभलािषणः सािभलाष सतो न कायिमतोऽिप भवित।

तथा च ौीसाता -

अानापक ंच सखःखािदवदनम।ु े ्

सवात कमचबावलनात॥ ्

प। ् २२] गीताषा ूकााशिः ूामवासना।े ृ ु

मायाऽिवा ॅमो मोहोऽान मलिमित िचत॥ं ्

गीत च ं -

ूकित पष चवै िवनादी उभाविप।ृ ं ंु

िवकारा गणावै िवि ूकितसवान॥ इित।ं ंु ृ ्

अनािद समानऽा िवशषोऽय िवचारतः।े े े ं

Page 38: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

लयो यायापात। त सिवकाश ् ं ं े -

मायामतदवाा याशदशनात।े े ्

निह िवातराा सपादीत पनः॥ इित। े ु

अऽ च -

ो ितीयिमह व यदि िकििचारपदवीमवतािरत चत।ु ं े ्

गवपनिमवोपलय ूयाित ंिशस ीवमतव ं े ु

शषसा॥ इित।े ं

िवािधपत े -

भणूकितना समािधना यितो िवषयधाि भित।ृ ु े

सवभपदवीमपयपः िशत परमभितो भवान॥ ु े ेु ्

सा चजािलनो मायवाऽ िता बाधकािन।े े

यथाऽधमिब मलवपण वा॥े ू

बदाः सिललव ताौ िनिवकािरता।ु ु े

यदा त ोभो िवकारोऽशिजिनतो दहाहयपोु ु े

Page 39: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

िववकनाबलशात ूलीयत ूलय याित तदा ात परमे े े ् ्ं ं

पद प िितभविदथः।ं े े

उ षडधातसमीायाम ं ु -्

कमािण मोहमलािन ससतृः कारण यतः। ू ं ंे

तयात कमिनमः ः शातमतः॥् ु

प। ् २३] नारदसमहऽिप ं े -

यथा सभिजत बीज नह भयः ूरोहित।ु ूं ं े

िवकीणिच तथा भयो न ससिृतः॥ू ं

स च ोभयः शनःै शनरैासावत। उे ् ं

ासबोध ं े -

यथािपोऽ लनोतं ंृ

सै ूयायानकैन सः।ं

अानपऽिप तथा िनरे े

कालन कैवमपिैत दही॥े ेु

Page 40: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

षायिववकऽापरमानोरतावान भदोऽिभिहतः ु े े े े् -

अिवाकतसोचगहीताहयता या।ृ ृ ं ु

तया िभोऽिभोऽय ततः भीतवत॥ं ्

अभीत एव यः िबदित समम।े े ्

त ादिभ को भदः पारमािथकः॥े

तथा िह िमवै भय ममित यिद बत।ं े ेु

त ंपरामृँ य भीितिभनै बात॥े

एव य एवाऽहिमित भावनया िय।ं

ूलीनाऽहितमिः पँयव दाताम॥ इित। े ्

सिवकाश च ं े -

कमद तमिप य यन माधव। ं ंृ े

िवहीनाऽहिततमव पिरिशस॥ े े

एतावतवै भदोऽ यदहािनताऽऽिन।े

सा चिलीना ा नो भदः ितकैता॥े े

॥ ९॥

Page 41: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

प गणानाह ु -

तदााकिऽमो धम कतृलणः।ृ

यतदीित सव जानाित च करोित च॥ ं १०॥

तदा तिन ूलीनोभाक कालऽानः पत ् े े -्

वादकिऽमः सहजो धमः भावो भवतीित वाशषः।ृ े

प। ् २४] िकभतः जानातीित ः। त भावो ।ं करोतीित कतां ू

। कतभावः कतृ।ं आा यो लतु ं ,े एत वा लणपे ं

िच य धम स कतृलणः। यतो यामाद ्

-धतोवा यातमीितमिभमत तानाित यत कतिम तते ं ं ु ु् ्

करोित ानो वा पर वा। पराऽ चषै एव धमे

िववकजानशनोः े े -

त च ूाभवतः िक पवप यत सवो भवित ू ं ं ्

सवदश सवरः सवशििरित।ं

स चाऽ करणिैवनाऽिप ात। तऽवैो िह ् ं - तथा

अिनाम किि नाििपाद तन घामीित ं े े े

यमव दहित। एवमयमााऽनपादाय ाताऽनपादायकारीे ु ु

ानवै सवकरः।

Page 42: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

कतो बोधपात। षायिववक उम ु ् ्ु े े -

निह बोधो िविचऽाथिनमाणऽमपत। े े े

सादव यो पसहॐािण सजृजः॥े

य कतृादीतो वदि तषामनीशतवै ाते े ्

। उ ागमरह ं े -

यऽपीर पिदशि िनिमहते ें ं ु

तरैिपतिल जलािलरोिशताय।ै

अानोपगमनन वशीकते ृ

कामीरिितममी बत सिर॥ इित॥े

तामम॥ ु ु ् १०॥

अाऽकिऽमधम यैायोपाय उत ृ े -

तमिधातभृावन भावमवलोकयन।े ्

यमान इवा यय कसिृतः कतः॥ े े ं ु ु ११॥

त शमाभावमिधातभृावन िचिपतयां ु े ू

Page 43: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

सवापकनावलोकयन पँयन ूितजानन यमान इव े ् ् ्

िवयािव इव िवकसिवा यिित तािवािवलयािदये ं

कतः कसिृतः कितससरण न कतिद भवतीित वाशषः।ु ु ु ुं ं ् े

प। ् २५] उ च िशवसऽष ं ू े ु -

िवयो योगभिमका।ू

अ चतैदवलोकन यद िपतयाऽनभवनम। उं ं् ृ ु ्

हीोपदश े े -

यिदद ँयत ा गह पऽाऽऽ सज।ं ंे ृ ु

यन पँयिस त पँय य ा पँयसऽिखलम॥े ें ं ्

कऽा चोम -्

यो जग पि एष िकन वीोमा ु ु ु -इ करो।

िवषयालिवि एस पाप रावीो अपल े -इयद अबि॥ु ु

तथाऽातः कतः सािभलाषतया िवकिशािदकमागाु ु

Page 44: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

-नसरणमिप व सदवै प िितभवत। ताु े ं े े े ्

-रवत ससः ािदतोऽिवासित। यतोऽास िवना् े

ातमिप ोकत न शत। तदरण च कतः िसिः ु े े ु ?। उं

मिनना ु -

यिद वाचिनकाानािः ाावना िवना।ु ं

शारीरमानसैःखमैरन सवजवः॥ ु े ्

तथा च यौ ु -

रसायन िवनाादात सिचत िसिदम। इित।ं ं् ्ू

अोम -्

आगोपबालविनत भगविमं ं ं

ातोऽपायिवरहा त मोदोऽिस।ु ु

नाः ित भवित धनष तिृहतृं े ु ु

ीर तदव पनरवहारतः ात॥ं े ु ्

॥ ११॥

Page 45: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

तान सियतमाहद य ाः शवािदनः।् ं ंु े े ू

अभाव भावयावावयता ोजत॥ इित।ं ंे े ्

नाभावो भातामित न च तऽामढता।े ू

यतोऽिभयोगसशादासीिदित िनयः॥ ं १२॥

अतिऽम य सौषपदवदा।ृ ं ंे ु

न व यमाण ंत ंूितपत॥ े ं े १३॥

प। ् २६] नाऽभावः शशिवषाणसशो भातामनभविवषयता ु -

मित ूाोवात। न च तऽाऽभावऽमढतािप ते ेु ् ू ु

मढाववै सा। यतोऽिभयोगसशादिभलाषसयोगात ू ं ं -्

तदभावभावनमासीदभदतीतिमित िनयः। यात स ममू ्

शावातीतित यत। तम ू े े -्

अभावो यन भावन बोतऽि न नाि सः।े े े

त भाव सावो वद कन िनवायत॥े े

सोऽतियो भावो यन सव िवभात। इित।े े

अतो हतोदभावभावन किऽममिन सदा यम।े ें ंृ ्

Page 46: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

िकिमऽ सौषपदवत सषावव। न व मढावावतु ु् ्ु े े ं ू

तदात ंयमाण ंतता ूितपत गित ं े ,

तृाििप ू , िनोिदता। ता ंगपदश ु े े -

नादरात परीिमित॥ ् १२ -१३॥

एवम -्

अवायमऽाऽि तृतभदतः। े

य िनािनिवचारायदमत॥ े ेु -

अवायगल चाऽ कायकतृशितम।ु ं ्

कायताियणी तऽ कतृ ंपनरयम॥ ु ् १४॥

अऽािन पव तऽवायगल दशाय् ू े े ु ं ं

यदि कायकतृशित कायकारणसित भोयभोक ं ं ं ् -

तभृदिभँयििभदा ववदकपम। तऽे े ेृ ्

तयोमाा कायता सा ियणी उििवनाशया। यनः ु ु

कतृ ंतदियिनबाध िचपात ं ्

॥ १४॥

Page 47: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

अत एव -

कायखः ूयो यः कवल सोऽऽ त।ु े ें

ति िवोऽीबधः ूितपत ॥ ं ु े ेु १५॥

प। ् २७] अऽािन काय बाऽथ ियिण सित कायखः् े ु

कायसपादनािभमखो यः ूयो बाकरणापारपः ं ु

स कवल त न लत यवै ााे े े ें ू , िगति े -

य वा ापारासामात। तिन ूय सित अि अह ् ् े े ं

िवो न इबधोऽः ूितपत जानाित। न त िचिपु े ु ू

िवनाशोऽि। उ च ं -

िवन िवनाशोऽि िवनऽिप शरीरक।े े े

अभाव सयका नवैाि सिवतः ितः॥े ू ु

इित॥ १५॥

कााह े -

Page 48: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

न त योऽमखो भावः सवगणादम।ु ु ु ्

त लोपः कदािचादानपलनात॥ ु ् १६॥

दशकालािदिवि कायवै लोपो िनविन त योऽम े ृ ु ु -

खो भावो बिहरूसतः पः भावः सवतादीु े

-ना गणानामादमाौय भाव लोपः कदािचाद ं ु ् -

भवद उपपत। कतो न ात। िचिप माऽ ितीय े े् ु ् ू ं ु -

ानपलनादनपलः। तवै िह सवऽ सवदोपलिः।ु ु े

एतम -्

दशकालिबयाकाररैविष वष।े े ु ुु

अनविप ंभािस त बिहः ितः॥ इित।े

अऽ च -

भदः सवतादीना ानादीना च नामी।े ं ं

ानवै धमतया िचिप िितयतः॥ इित। ू

उ च षायिववक ं ु े े -

Page 49: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

गणष ानमा तन तऽवधािरत।ु े े े ेु े

धमनिशताशिबलवीयजसा ितः॥ इित। े े ें

काोऽ च े -

ान ूशा तव बोधवि ं ं ृ -

रैयमसरा परषाम। ु े ्

ूकाशन ूिप योयपां

शिबिहःयैवती बल सा॥ ं

प। ् २८] उबाूसरा त वीयु

तज बाानवभासयी।े

षोढमकैव तव शिर े े ्-

बाावमशा भवदिवा॥ ु े

तऽ सवता ान सव िह जायत ततः। ं े

बल तिृमलात तदभावतः।ू ्

अनािदबोधजोऽऽ बोधमल िह तदा॥े ू ं

तम -्

Page 50: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

ूभावलण य तजः ूयत परान।ं े े ्

बोधादव त बोधः ूयत जगत॥े े ें ्

तताऽऽ चसै?्वय ातादीर त। इित। ु

तम -्

तः सवकष न िनयोो न िववान। ृ े ु ्

ूवोऽूवो वा यतन मीरः॥ृ ृ े

वीय सदाऽशिनाशाभाव ततः।

तम -्

आसापिरॅशलणायैमासत।ं े

वीयादत त कायऽयः णव यः। े े

अनशिः शिः सा सामात सवतः सदा॥ ्

॥ १६॥

त त कोपलििराह ु -

Page 51: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

तोपलिः सतत िऽपदािभचािरणी।ं

िन ाूब तदाऽपर त॥ ं ु ु े ु १७॥

त िचिपानो योिगनः सततमपलिरनभवो भवत।ू ु ु े ्

कीश योिगनः िन सदवै सूब। कीँयपलिः।ं ु ु ु

िऽपदािभचािरणी िऽिप जामदािदष पदवास या नु े ु

िभचरित न िनवतत सा तथोा। तय त िनॅावै। े ु ु

प। ् २९] उ च ं -

कावा न त साऽि या सिव वतत।े ें ं

तन िचनमव ा योिगनः पयपासत॥े े ें ु

अपर पनरीषब ूब च। तदा तिदितु ु ु े

पदऽय परामशः। एतम -्

तदादौ ूागवाया ं(तदऽिपे ) च तयम।्

पद ूया जामयाव वागमात॥ इित।ं े ु ्

अथवा तदादौ तद च त जामयोिरथः।े े

Page 52: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

यतः ूबतैयोरव टोपलिः सवदनम॥ ु े ेु ं ् १७॥

स च त कथिमित टीकतमाह ु ु -

ानयिपया शा परमया यतः।े ु

पदय िवभभाित तदऽ त िचयः॥ े ु ु १८॥

िवभापकः िचयििपः परमाा परमयाु ू

शाऽन सामन यः। पदय जामात ु ुृ े े -्

मक े *?ित दीत ूकाशत। कीँया शाे े ? ानयभदने े े

िपया। ैााः पारम। अत एवािवाय् े

ििवधोपलिः। तदऽ पनादयादिनु ्

पदय सषतया िचयिाऽ एव। याभावाज े े ेु ुु -्

ानप एवथः॥ े १८॥

तोपलिया सा गणािदिभः ितःै।ु

कता चित सा शा य तान ूत िदम॥ ु े े े् ु ् -

गणािदिनःाः सामासौयात।ु ं ्

Page 53: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

लालाभाः सततम ापिरपिनः॥ ् ु १९॥

गणाः सरजमािस। आिदमहणाहदहारताु ं

-ऽियभतािन च। गडािदासौ ः गणािदः। त ये ेू ु ु

िनाः ूवाहाः सखःखमोहोिमानिवशषाु े े

ूागलण सामाालनाऽनिवशषु े

सौयादालनातोलालाभाः ूासाकाः। अतं े

एव िविदतव योिगनः पावधानादसकाते ्

सतत िनमपिरपिनः ः।ं ु

प। ् ३०] भावाादका न भवीथः। िसो च ं -

यकाशक ूकाँयिवषय न ँयत मानः।े े

सकाव तत सिव न भात जात॥ ् ं े े े ु

त चावै इित ूागवोम। मतपारमरऽिप े े े े् -

िशवाविनपयो योऽयमाऽितिवरः।

स समितौ यया सवत यतः॥े े ें

Page 54: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

गीतास च ु -

दवैी षा गणमयी मम माया रया।े ु

मामव य ूप मायामिततरि त॥े े े े

॥ १९॥

अ त ु-

अूबिधयत िितगनोताः।ु े े

पातयि ार घोर ससारविन॥ े े ं २०॥

अूबा सढा धीबिय पस पनरतु ुू ु ुं े े

गणािदिनाः ितििपाया अवायाःु े ू

गनऽवादन ूोताः। यतोऽसौ तदाकमवे े े

िनमाान पँयितं , न शबपतया। उ च ु ु ं -

यथादश िशशः िनःासःै मैलीमसम। ु ं ्

करोित तिान िवकजैडाशयः॥ इित।ं

Page 55: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

अत एव ससारविन पातयि जननमरणूवाहमागं

ूरयि। कीश े े ? ार ःखनोरण िनारो यऽात एवे े ं

घोर शूद। त ानसोध े े े ं े -

यिप ाशवै गितः साायोयोः।

तथाकः य याित ितीयोऽन नीयत॥े े ें

सावत ीतबोधाना ात िवषमिप।् ं ं े

अवबीना पारत समिप॥ु ं ं े

इित॥ २०॥

प। ् ३१] अथाऽाऽारणोपायमाह ु -

अतः सततमः तिविवय।ु ु े

जामदव िनज भाव न िचरणािधगित॥ े ें ं २१॥

यत पातनशीलाः। अतोऽात कारणाः सतत सवकाल े ् ं -

मो िवकरभावतया कतोोगः। िकमथम तु ु ृ ्

िविवय िववचनाय पािभथम। योप तत।े े ् ्ृ ं

Page 56: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

उ िशवसऽष ू े ु -

उोगः िशव इित।

अतः ूजामदव जामदवायामव ानऽिप िनजमात े े ेु -्

मीय भावमिचरण शीयमिधगित ूाोित। अ चतैद ं े ् -

िववचनम। यदह शबोधकपो जगद मार एव।े े् ं ंु ै

उ च ं -

सव ममाय िवभव इव पिरजानतः।ं ंे

िवानो िवकाना ूसरऽिप महशता॥ं े े

पराऽऽिपे

यदािन सवभतािन पँयाान च तष पथृ ू ं े ु

तदा मृोमत जन।े ेु

अऽ च -

िनमला नबोधकप ंभबििभः। ै ु

Page 57: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

वाा वदकाािप लसऽविहतािभः॥े े े

ताथिचामणौ च -

इ तदनमोहदलनूापोदयों

योगो िनमनाभाविवरहात ाितो िनवतः।् ृ

ँयििववकिववपदापी िवमामयोृ े ु

ानऽिप समािधभावित सोिौयः कारणम॥ु े ्

इित॥ २१॥

प। ् ३२] जामदव भावोिया साऽनै लत।े े

अतः ोदयपदा यष लत॥ु े े ेु

अितबः ूो वा िक करोमीित वा मशृन।ु ं ्

धावन वा यद गत तऽ ः ूितितः॥ ् ं े ् २२॥

िषोीिपतामषऽितबः सन ूाग यद गत यु ् ् ं ंे ्

Page 58: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

ारमालत यामौवित शृत। अथवा सिचरागत े ेु ुृ ं ् -

िूयदशनािदना ूः ूहिषतो यद गत परान ं े ् -

प गीयात। तथा अनककायकोलाकलतया िक करोिम ं ंृ ् े ु ? इदं

करोिम, अथवद करोमीित मशृन परामशृिािवो यदे ं ं ं्

गियकािरण दशामाौयते े ्, तथा काातिचतया

समाा धावन धावमानो यद गामवा ् ं े -

मारोहित, तऽ तिन पद ः ूाग आभावः् े ु

ूितितः टोपलतया ितः। एत भवित ु ं -

यऽ यऽ यदा यन सवशिलयो भवत।े े ्

टः ात त तऽ तऽ तदोदयः॥ इित।ु ्

यतः -

बोधाद ःखभवः सवा हषात सखभवः ताः।् ु ु ु् ृ

िक करोमीित मोहोा धावीियवयः॥ इित।ं ृ

उ च िवानभरैव ं े -

बोधा भय शोक गर वारण रण।े े े े े े

Page 59: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

कतहल धा ॄसा समीपगा॥ इित।ु ू े ेु

रहोऽ च े -

बोधहषिववशः परा दशामािौतोऽथ िवमशृ यः ं ं

िबयाम।्

यशिनयतिबयाद माबलद वदि त॥ृ ं ं े

एषोऽऽ तटः पातः ूोः सवतािदभाक॥ इित।ु े ्

तिटपात सवसवकतृसविशतादयः। एष चु े

गपदशनादरात परीः॥ ु े े ् २२॥

प। ् ३३] अवैोदयायोपायार िवशषकणाह ं े े -

यामवा समाल यदय मम वित।ं ं

तदवँय किरऽहिमित सक ितित॥ ं ंे २३॥

तामािौोमागण सोमसयावभाविप। ू ु

सौषऽिमतो िहा ॄाडगोचरम॥ ु े ् २४॥

तदा तिहाोि ूलीनशिशभार।े

सौषपदवढः ूबः ादनावतः॥ ु ुू ृ २५॥

Page 60: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

अयमष दवदो ाता अतसिभधानङ े े ु ु ् -

ाो यििम वित विदित तदवँयमह किर ं े -

ऽनाािम किरामीित स यामवामौ ु ु -

पा वि समाल गहीा यिित त पसाम ं ं ंृ ृ ु -

वामािौोमागण िवषववाहण सोमसयाव ं ू ु े ु -

भाविप ावपानूाणौ मनःूाणौ वा। सौषऽिनु े

ममनाा परशिमाग यमिमतो लय गतः।ं ं

िकम त ािदित कतहलात। िक का भवतः ं ु ू ् ृ ? ॄाड -

गोचर िहा शरीरिवषय िवहायं ं , दहाहभावे ं ं

थः। उ च े ं -

जात दहूयीपभे े े

ूाकै िनमल बोधिसौ।े े

अाववियमाममर े ्-

िवाा ंिनमकोऽवभािस॥ इित।े

तदा तिन काल तिन महाोि च परिचदाकाश ू ् ्े े -

िमतशिशभार ूशाानिबय मढोऽनिभ े े ू -

भावः ािदना ममानोऽूबो िनः ातु ु ्

Page 61: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

सौषपदवत। यथा सषपद तथा ूबनावत एवु ु ु् ु े ृ

भवत। उ च रहोऽ े े् ं -

ािन ििमतसोमभारं

ोममागमितव तषः। ृ ु

भावनाितशोऽिप खचराःे

किचदव तव धामदिशनः॥ इित।े े

ूाणापानूशािरव चाऽ िनरनतोदय यिःे े ु

ूोा। माया भोगमोूदीिपकायाम ु ं -्

प। ् ३४] कामा िवषत िनरना बमा िसिः ात।े ेे ्

सय सोम दयायोः शमाित शासवम॥ इित।ू े े ्

एव तोदयः ूोः। तदाऽादव च सहजों े

मोदयः। उ च बौायनसिहतायाम ं ं -्

शा च माा यावोरत रिवः।े े े े

उदयः सवमाणा िवलय िदवौकसाम॥ इित। ं ्

Page 62: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

मािलनीिवजयऽिप े -

यऽाधारिविनमो जीवो लयमवाित।ु

तत ान सवमाणामिऽिमत॥् ं ु े े

तथा -

धमाधमार िच य तदा त सः। े ं ं ु

यि स भवः िक पनमातकृोितः॥े ं ु

इित॥ २३ - २४ - २५॥

अत एव

तदाब बल माः सवबलशािलनः।ं

ूवतऽिधकाराय करणानीव दिहनाम॥ े े ् २६॥

तल िनरावरणिचासप परशामाबां ं

-िधाय माः बीज - िपड - पद - नामपा मननऽाणधर ्

Page 63: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

-िमणः सहजनादशोधदीात सवािदना बलनु ् े

ाधाया मिूया अिधकारायानमहादौ ूवत।ु ु ु े

िकिमव यथा शरीिरणः करचरणादीिन करणािन। अनन मिणःे

परतावबोधािामाऽण यथिविनयोममे े े ु ्

। त िऽकसार ं े -

िविदत त पर त वणातीत िवमह।े े े ेु े

िकर ंत गि मा मािधपःै सह॥ु

अथा त ूयूया अिप य पवसाा ु ु े ू -

दिचिबलाशात कवलवणपााः पिऽकाकरण ् े ु -

विलचा भवि।े

प। ् ३५] उ च हसपारमर ं ं े े -

पशभाव िता माः कवला वणिपणः।ु े े

सौषऽिरताः पित ंूावि त॥ु ुे ेु

यत एष शाो मागऽऽ च माणा साफम। तं ं्

तरािवधान े-

Page 64: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

अशाििया पिस न पर पद।ुं े े

शौ िनयोजय जप सफलो भवत॥ इित।े ें ु ्

ौीवहैाया च ं -

िवषव जप कयाादोिनबोिधतम।ु ं ं ु ्

मारािण मिणवौ ूोतािन भावयत॥े ्

तामव च पर ोि परमामतृबिहताम।े े ृं ्

दशयासावमव मो ित िवना॥ इित। े ं

ौीकालपरायाम -्

शो नादाकात ूयनोपबिहतः।् े ृं

मबोधपमिभो बोधयिप॥ इित।

अ सषणसऽष ू े ु -

ाकैिन िचिप भावाभावपिरृतम।ं ंू ्

सवदनसव ूकातीतगोचरम॥ं ं ंे े ृ ्

Page 65: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

इय योिनः ता िवू माणा ूयािका।ं ंृ

त मा वणपण सबाारोिदताः॥े े

नैािलकपदावाः करणानीव दिहनाम।े ्

ूयाः सवकालष िस वीययोगतः॥ु ु े े

एव शबोधाकनाबाोदयादकोऽिप जपों ु े े

लसाकः। त जयायाम ं -्

एक मनाथाबाोिदत च।

यदै त जप िवि लसािभध मन॥ इित।ं ं ं ं ं ु े

॥ २६॥

प। ् ३६] अनया या मवीयममु ु ्, ूाोदयोऽधनामय ु -

माह -

तऽवै सूलीय शापा िनरनाः।ं े

सहाराधकिचन तन त िशवधिमणः॥ े े े २७॥

तऽवै भाव शिमत माः साधकिचन तत े े े े -्

ूवििनिमन तदाधारभतयया सह सक ूलीय अृ े े ेू ् ं

Page 66: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

गि। यत तदनगािपा। उ च कालपरायामे ु ं ्

-

परारतरोधातनानाशिववतगाः। ु े

शयो वणदहष वाणमागताः॥ इित। े े ु

िकभताः कतकाापाः। अत एव िनरनाःं ू ृ ृ

महाकारिहताः। िनरनतानूाणनाा। अननवै चु े

हतना िशवधिमणः िशवव धमा गणा यषाम। सवाःे े ेु ु ्

सवकतार इथः। एवमष एव माा। तषा चात एव े े ं

िशवधिम ंिसिमित॥ २७॥

सह साधकिचन लीय तऽ यत तम।े े ् ्ृ

िशवतािन सवाााहतैोपपिकम॥ ्

यावमयो जीवः सवभावसमवात। ु ्

तवदनपण तादाूितपितः॥ ं े े २८॥

तन शाथिचास न सावा न यः िशवः।े ु

भोैव भोयभावन सदा सवऽ सितः॥ े ं २९॥

Page 67: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

याीव आवै सवमयः सवाको िवपो

बोपात।ृ ्

उ च ं -

यदवै िविदत िव तदानीमव िचयम।ं ं े ्

याि भागो वोऽसौ नाथ यो वदकािहः॥े े

प। ् ३७] वो वदकतामाो वदकः सिवदाताम।े े े ं ्

सिवत दाा चत स तिदद य जगत॥ इित।ं ं ं ं् ् ्े

ौित ु -

आवैद जगत सव नह नानाि िकन।े ें ्

अ। सवभावसमव इित िवशषण हतगभम। ु ुे ें ्

हतवाऽय समवािदित सवषा भावाना समवोे ु ु ु ं ं ं

यात। परािदवामपतया सिवपारोहण िह तषामदयः् ू ं ु े े ु

सा च। तम -्

Page 68: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

ारण ंसवििप ात दयात। ं ्

सिवमित िव नाऽसिवत कारण भवत॥ं ं ंे े े् ्

सिवदायतन ात तत सदाा ूपत।ं ं ं ं् े

तावतवै न ला ादनपािसतसिवदा॥ इित।ु ं

अ -

दाक ंभावाना िववद न कचन।ं े े

यकाँयदशा यातो नाऽूकाशः ूकाशत॥ इित।ं े

तथा -

सजृन वदन ापय िऽधक ंूकाशकः।् ् ं ै

ितिरः ूकाशो न यथाऽूकाशकाः॥े

न ूकाशाः ूकाश काशोदय िवना। इित।े ं

पराऽऽिप े -

न तऽािदो भातीािद।

Page 69: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

यावत -्

त भासा सविमद िवभातीित। ं

सवमयऽ हरमाह े े - तवदन इािद। तिदितं े

भावाना सवाना परामशः तषा सवदनप ं ं ं ं ंे े े े -

णानभवारण यतादाूितपिभावपतासाि ु े -

दभदसिवितो हतोः। उ िह ासतौ े ें ं -

प। ् ३८] यद व भावन ानन िवषयीकतम।् ु े े ृ ्

तादामायाित जीवः सवमयो तः॥ इित।

अत सिवकरण ् ं े -

यथाऽिना समािव सव तिपमीत।ं ू े

तथा ानसमािव सव तिपमीताम॥ इित।ं ू ्

तथाऽऽगमरह े-

आकारवग उपिर ूितभासतऽ े

Page 70: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

ान सािप तव िवमयी िवभितः।ू

िवाकिमित नाऽऽगमिसमतते ्

िक सिविदतपतयािप िसम॥ इित।ु ं ्

एव सिवदव ूाणारण वामपता ध। तम ं ं ंे े ेू -्

ानष िववत वायौ कतवणपिरमहा।े ेु ृ ृ

वखैरी वाक ूायोणा ूाणवििनबना॥् ॄ ं ृ

कवल बपादानात बमपानपाितनी।े ं ु ुु ्

ूाणविमितब ममा वाक ूवतत॥ृ ् े

अिवभागा त पँयी सवतः सतबमा।ु ं

पोितरवाः सा वागनपाियनी॥ इित।े ू

तथा -

य रौित य एषोऽिनिवशषरवाकः।ं े

स परः परमः ायी िनोिदतिनजाकितः॥ृ

िचिदाशिसः आबलिरतः।ु े

सिवतव स तजािस िविचन िद राजत॥ इित।े े ें ्

Page 71: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

ूिभाया च ं -

िचितः ूवमशाा परावाक रसोिदता। ्

ातमत तदैय परमानः॥े ु ं

सा रा महासा दशकालािवशिषणी।ु े े

सषैा सारतया ूोा दय परमिनः॥ इित।ं े

प। ् ३९] ता चाःसजपाया ाविप शाथ समं ं ं ं

रतः। अत एव तयोरभद एव िवातः। उ चह ु े ें -

यतः शानवधन न िवना ूयोवः।ु े े

वाक च सिवलित ूागवोम ् ं ू े े -् सिवलािदािद।ं ू

तथाजातीयःै ोकैरोम -्

यथा या जगि सवमव िनजाना।ं े

तथा याऽनिवय सवतो भाित भारती॥ु े ं

योिगनाथन चोम े -्

Page 72: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

तात सव िसथ भारती कारण पर।् ं े

परा तदारोपाषणनाथिनयात॥े े ्

ता औववै सावपिरकना।ु ृ

निह तामरणषैा लभताऽऽानमिक॥े े े

सा च तामवाया पोितिरत।ं े

िनिवभागबमापा योिगगानिपणी॥ े ु

तत औतिामयी भवित वाक िशव।ु ् े

िविशशिवषयिववारणािका॥ु

ततः शाकन िववाथमयी भवत।े ृ े ्

तदातामरण यााथावधारणम॥े ्

एव सिवप सवूकाशक ूभवै ूकाशन ं ं -

शिया वागःसपा वण -पद -वा -जीिवतभताू

सवै पदाथपतया बिहभवतीित ानभवूिसमव ु े

ूबानाम। उ च ु ् ं -

िचदावै िह दवोऽःितिमावशाद बिहः।े ्

योगीव िनपादानमथजात ूकाशयत॥ ं े ्

िमनास भावजात भासनम।ं ्

अव न िवना तािदामशः ूवतत॥े े

Page 73: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

प। ् ४०] अोम -्

यििदाभाित बिहदीश नन तवाव सममः।ू ं े

िनमीिलताा िद लययथवै सव कथमथा तत॥े ु ्

इ भाव एव यतः सवान तथािवधन सवा ं े े -

कन भावन हतना शाथयोिास मािषय वा ने े ेु ु

सा कािचदवाि या न िशवबावमिभयित, या न

िचपथः। सिवीकरणैात यतः सवािम।े ं ् ्

तम -्

यन यन िविभ हतना भाविनगाः।े े े े ु

तन तनैमायाि बोधोदिधसमागताः॥े े

ूाग च ु ं -

शरीरजो वा शाो वा मानसो वा समतः।ु

वहारोऽसौ नाि यऽ ंनाथ नामगः॥ इित।

Page 74: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

अत भोैवानभिवतवै भोयभावनानभातया सदाु ुे

सवऽ सितो न ोयमि। तथा च ौितः ं ु -

अहममहममहमम।्

अहमादोऽहमादोऽहमादः॥

मकता तिवचारऽम ृ े ु -्

भाविता भावाः सब पररम।ं े ्

भोयभोभावन न कदािचत भावतः॥ृ े ्

िाऽनभिवता ता माहको भोवदकः।ु ृ े

कतपला सवा ातित ानसकाः॥ इित।ं ंे े

तन ानमव यपतया ूथत इथः। उ च े े े े ं -

भोिवभोय भवतो िविभः सु

ँयत मधतया आा।े ु

त भोयभताः पशवत परषाे ेू ु ् ं

भोगाय भयोऽऽ भव ॅमि॥ू े

भव भव ैभवभतमवं ू े

Page 75: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

िवभावयो भगवन भवयः।् े ु

भवदव ूभभावभाजोे ु

िव वश वतियत समथाः॥ इित।ं ंे ु

ानसोधऽिप े -

ाता य ानिमित ानवै िऽधा िितः।े ं

प। ् ४१] ॄापण ॄहिविरऽो तदव यत॥ ं ं े ्

मयवै चो ाऽिप ं -

िवैाऽि न ँयमतधराना ायते ेु ै

आदशूितिबवगिदद िभ िधा भाित यत। ं ं ्

सा याि घटादयो बिहरमी बोधानवधात सदां ु े ्

ानातैमतः तोऽि न पनय सा िचत॥ इित।ु ्

तथासतौ -

यिदद ँयत िकिशना िभत।ं े े

Page 76: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

दशन ितो नाद िवै िह ततो जगत॥ इित। ्ं ृ ्

सषणसऽिप ू े -

यनद ँयत िव िा सव यः सदा।े े ें ं

ँयराचर यः स िविरित गीयत॥ इित।े ु े

जाबािलसऽिप ू े -

िा ा ौोता याता रसियता मा बोाऽपिर -

चतैभावो जगि -िित -लयकैहतभगवान वासदवे ेु ु ्

आित।े

पराऽोपिनषिद च -

ाता च य च वा च वा च भोा च भोय च।े ं ं ं

इािद।

तथाऽऽवै - सवार सवबा योितः यसम ं ं ं -्

बो यभिरित च इित।ं ं ू

Page 77: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

ौितरिप ु -

स एव ाता तानिमित।

२८ -२९॥

अऽवै ूशसाारण ीकरणोपाय ूाह ं ंे -

इित वा य सिविः िबडानािखल जगत।ं ंे ्

स पँयतत यो जीवो न सशयः॥ ं ंु ु ३०॥

प। ् ४२] वाशः ाथऽऽ। िक बना ं , इव चोूकारपाे ं

य सिविः सवदन ान यथा मयमव सवं ं ं ंे े

सोऽिखल समम जगत बीडारामतया पँयन िवभावयि ं ं ् ् -

या बकारणाान यात ूबोधाौ जीव ु ् े -

वरवो नाऽऽ सशयः।े ु ं

उपपपलिा िसाद ॅािरऽ नो।ु ं ्

उ च ं -

Page 78: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

सक बोधिवौाौ योऽानभवः ितः।् ु

िवषयानिप सोऽन ाीव तिवत॥ इित।् ु ु ्

य ाः े - िवनोाि कतो मोः। तिरासायाह ं ु -

िवना भावानभवन पसःु े ुं

कैवमािबलािद ात।ु ्

अऽाऽिप प नन मोभागने ु ु ं

यः कत ूमढः॥ु े ू

तथा -

िवदहा अिप ब ूलय गणवािसताः।े े े ु

शरीिरणोऽिप म िवशानसौयात॥ इित॥ु ुे ं ्

ानगभऽिप -

मिय ितिमद जगत सकलमव सवऽ वां ् े

ितोऽहिमित धारणाितयभावनावशतः।े

Page 79: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

जगितयनाथ तनैाितिचरण सात े े

निभव सपयया दिलतिकिषोपवःै॥ृ

गीतािप -

यो मा पँयित सवऽ सव च मिय पँयित।ं

ताऽह न ूणँयािम स च म न ूणँयित॥ं े

पराऽऽिप े -

प। ् ४३] ूाूासादमा अशोोऽशोचतो जनान।्

भिमािनव शलैः सवान ूाोऽनपँयित॥ू ् ु

अऽ च िनोपमवोपायो या िनतः। ूाकु े ु ्

चो िह ं - अतः सततम इािद॥ ु ु ३०॥

अथ ूाग मानो यरोदयवणनारणु ु े

िनगमन करोित ं -

अयमवोदय य ाियचतिस।े े े

Page 80: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

तदातासमापििरतः साधक या॥ ३१॥

अयमव त पव य मानो ाियचतस े े ेू -्

यदयः समापिमकीभाव मातापििमतो गतःु े ं ृ

साधक ाियनो या तदाता यपापििरथः।े

उ िह िवसिहतायाम ं ं -्

य िच यदा लीन तदा ानमदातम।े े ं ं ु ्

यः ूता याित ाता तयता ोजत॥े ें ं ्

ऋतिित पाठाा य िचयतोऽऽ या।े ं

तदातासमापिरै तोदयः स त॥ं ु

मकत यमाशयः सहत। यतो मोारण ृ ु े े -

या मदवतया सह यादा योऽःसवदनारणे े ें ं

तदमहो मासाकः स एवाो दय आिवभाव इित

॥ ३१॥

अवै ािफलमाह -

इयमवामतृूािरयमवानो महः।े े

Page 81: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

इय िनवाणिदा च िशवसावदाियनी॥ ं ३२॥

यय पसिविः साऽमतृाििरहानः।े ं ं

जरामरणिवदाद पनभवता न त॥े ् ु ु

प। ् ४४] धातायमव चानोऽनमहः तः।ु े ु

िनवाणदीा तय परमािनयोिजका॥ इित। े ं

उ च मोधमष ं ु -

िहा त सवसान स िच िनवशयत।ु ् े ं े े ्

स िच यदा लीन ततः कालयो भवत॥ इित।े ं ं े ्

आसोध च े -

भववानामभवाय नने ू ं

भावसिवििदतवै पसाम।ं ं ु ्

आमता मजन करोित ं े

सकधाूाशनमाऽमव॥ इित।ृ ु े

Page 82: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

दीाथऽयम -्

ददाित ानसाव पयिखल मलम।ं ं ्

बोधानवधाीोा दानपणधिमणी॥ु े

इित॥ ३२॥

तोदय ूोाकिऽम तऽ एव च।ं ंृ

मोदय च तीय तिभतीरथाऽऽह त॥ं ू ु

यथो जामव िनजभावाा ात तथाे ं

ऽीित वमाह े ु -

यथािथतो धाता जामतोऽथािदितान।े ्

सोमसयदय का सपादयित दिहनः॥ ू ं ंृ े ३३॥

तथा ऽभीाथाणयानितबमात।े ्

िन टतर म ितोऽवँय ूकाशयत॥ ं ं ं ंु े े ् ३४॥

यथा जामित जामदवाया धाता ॐाऽऽभावं

इया िदािकया ऽिथतो यािचतः सन दिहनः पसो िद ् े ुं

Page 83: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

ितानिभनतानथान पदाथान सादयित ूकाशयित। बला ् ् -

वात। िक का सोमसययोरपानूाणयोषोो ् ं ृ ू ु -

दय का चरािद वधाननथः।ं ृ ु े े

प। ् ४५] एत भवित ं - अनकाथसिधानऽिप गिणकानटम े े -

ूकािदष मादव विभमत तदव यथा पँयित।े े ेु ं

पानूवशात। तथा ऽभीानवाथान म िदु े े े े् ्

भाव ितः सन टतर का िन सदवै ूकाशयदे े् ु ं ंृ ्

दशयित। कतः ूणयाथनाया अनितबमात ागात। ु े ् ्

मा ढामभीा नाऽवियदा भविदित।ु े ें ृ

एतम -् यदीा तदनगवै भव ातण ूभवितु े े

तदतैात ता चासौ नाितबामित। उ च रहोऽ ् ं ं े -

िवताथमिभयधीयथा ामशषिवदमाश शसित।ृ ु े ु ं

यिदमनयाऽत रसात गोऽिप न िवलियिस॥ इित। े ्

िसो च ं -

Page 84: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

िचोिोऽनस यँयखिडतिमित।ु े

ोितःशाऽिप े -

यन यनियाथन िवः िपित मानवः।े े े

त तियाथ सः कमािण पँयित॥े ु

इित॥ ३३ - ३४॥

एव ातवणनारण या सौषतमोव ं े ु ु -

रणिनभद उः। इ पवै जामादौ ं

ात न थिभधातमाह ं े ु -

अथा त ता ािमकतः।ु ृ

सतत लौिककव जामपदय॥ ं े े ३५॥

अथा पनः पिाभाव िच चलात ाु े ्

-दौ सिृिरापा ता ात।्

Page 85: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

ािदूसरोऽसमसपो भविदथः। कतमकाते ु ्

सिृभावात। यत ् -िमाूसवधिम िनम। ्

कव। यथा लौिककाूब े ु -मतजामपदये े

सतत सवकाल सिृिरवै ता।ं ं

प। ् ४६] न सौ ूबतया। साऽ सहॐशः साऽसमु ्

-बिवकपवै भवदवाितयऽपीित यावत॥ े े ् ३५॥

एवमानो िवभितष ाताा यिमाथदा ू ु ुं ु े -

न कायसामाा या ता तऽ कथयित। स ूं

-विहतादौ ोपाय तावािरकायन ूाह ं े -

यथा थऽटो ः सावधानऽिप चतिस।ु े े

भयः टतरो भाित बलोोगभािवतः॥ ू ु ३६॥

यथा रितः किदथ पदाथ घटपटािदव िवशषो ु े

-ऽटः सिदधो ः सावधानऽावऽकामऽु ं े े े ेृ

-िप चतिस सित िह यात स एवाथ भयः पनः बलोोगनाब े े् ू ु -

ूयिवशषण भािवतो िवचािरता सटतरो भाित िनःसिधःे े ु

ूकाशतऽवभासत।े े

Page 86: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

ताथा य यन पण यऽ यिन काल ितु े े े् ं

त तथा तनवै ूकारण ूयिवशषण बल ु े े े े ं -

प िवकरमाबाऽऽिौाऽवाासािचरातं ्

िरत सतत सक ूितभाित िनरावरणपात।ं े ्

ूाग िह ु ं -

अिप ाबलशात पषमो भवत। ् ्ु े

तयौ च ु -

िवषयािधपितय िह यन जानाित पावित।े

त यो वि तन तन ात चराचरम॥े ेे ं ्

तनाऽतीताऽनागतान पिरिमतिवषय न िकिदायमे ं ं ्

॥ ३६ - ३७॥

एव माऽधना कायकतृसाम यायं ु ु ु

चोपायारमाह -

Page 87: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

बलोऽिप तदाब यतः काय ूवतत। े

आादयभा च तथा योऽितबभितः॥ े ु ु ुं ु ३८॥

प। ् ४७] बलः ीणधातरशः कशोऽिप तद बलमाहलण ्ु ुृ -

मोगपमाबाऽिधाय ीक यतः काय ूवततु ृ े

याद ापार सादयित। अितकशाोगबलावलनात् ं ृ ु ्

समरादौ शिदशनात। एत भवित ् ं - यथा

किदसमथऽिप ायामाासाहत शिं

ूाोोगबलन तथा योऽितबभितः धातः सोऽिप तनवैु ुे ेु ु

भावानशीलनन बभा भोिमामाादयतु ु ुे ेु ं ्

ध शमयित। ूो च पतिलना ु ं ं ं -

कठकप िपासािनविः। तथा ू े ु ृ -

बलष हिबलादीिन।े ु

बभाशोऽऽोपलणाथम। तन षौ शोकमोहौु ु ् े ु ृ

जरामृ चित षडमयोऽिप नँयीथः॥ ू े ू ३८॥

एव न कवलमिव शरीर त सवतादयः सिं े े े ,

याववऽापीपायारणाऽऽह ु े -

Page 88: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

अननािधित दह यथा सवतादयः।े े े े

तथा ािधानावऽवै भिवित॥ ं ३९॥

अनन ूागनाभावनाऽिन दहऽिधित ा े े े े े े ेु ् -

ऽीित सित यथा सवतादयो गणा िव। यादऽे े ु

यकािदभणािप िूमव जानाित। उ चू े ं

ानसोध े-

सवः स एव ािपाद ः स एव भावतः। ्

सवित सवः पमानव िनत॥ े े ेु

अ -

सवः सवदवै ंसव दय न चत। े े ्

कनाऽथाऽ साा नाथिवषया ितः॥े ृ

प। ् ४८] तदहजातबालै नपान िशितम। ं ्

ूािणिभवा तरणमतत सवचितम॥ ु े े् ्

Page 89: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

अ -

भ ािमभ वा ाािित िनय।ं ं े

मिकाणा कतः सिवत ौिसिचितकमिण॥ं ं ंु ्

सवािधातिजिृतमथा। ु

किममाऽाकायाना सिृतिवयादम॥ृ ं ्

कतक फल वािरूसादनिविधया।ं

िपः िपित तषैा ूा िक पशोः॥ं

गीताकणनवदै मधबमगृ िकम। ं ु ु े ्

सात िह यनाऽ रोमिवरता िितः॥े े

भियित मािममाखोिववरवितनः।

माजार ूित का शा सवापन िवना॥ ं ं

भयात कमः स वायः सवायािन गहत।् ू ू े

भदबिऽा िववकिवकल िकम। ु े ्

वीाीणपाणा वलैयमचतनः॥ं े

नमारभत बह िरत तगरोः॥ृ ंे ु ु

अगाधजलममभणलणम।्

कनोपदि तोरनमान िवना कतम॥े ं ंु ृ ्

अशशिः कय सिललात िपबतः पयः।े ं ्

हस न पन दयारवितनः॥ं ु

Page 90: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

ूितभातूभात मिरारवितनः।

कबवाकोिगरः कात ऽािपन िवना॥ृ ् े ं

यासामाकलनोा कालिवलना ततः।ु

ूवतत िदनार िनॅाकतसिविधः॥ े े ृ ं

दनखादीिन ूािणनामायधािन यत।ु ्

परूहरणोिक कनाऽऽातासिवदाम॥े े े ं ्

प। ् ४९] बल तजः करो िसहो जानाित िनजमिजतम।ं ंे ू ्

को हतयावदूितपिन सरा॥े ु ु

अितवरनावक िचिमितःै।ृ ृे े ं

सचयि न तिऽ पशवः पिणोऽिप यत॥ू ं ्

कताकःै िसहाःै ूीितः ूाणभतृा कतः।ृ ं ं ु

िवनकै िद सिववादसिितम॥ इित।ं ं ु ्

तषा च ूागया िवशषािभिः। तथा ा े ें ु ु -

िधानात पावनादव सवऽ सवतादयो् े ं

भिविभि याीथः। उ च ं ं -

एको भावः सवभावभावः

सव भावा कभावभावाः। े

Page 91: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

एको भावतो यन ः सवे

भावातन ाः॥े

रहयिरऽय शरीर यऽ यऽ च।ु े ें

सिवदो दालाभः ाऽ तऽ गणोदयः॥ इित॥ ं ु ३९॥

अथषैा गणानामाादकमलिवदाथमाह ं ु ू े -

लािनहषितरनाहपा दह िकल िविका िवनािशनी। ु े े

ता लानरानतः सिृतः सरणमिः। ताऽानमन े ु ु -्

मषण वमाणलणनाऽऽभावन यदा िवे े े े ं

िनणिदत नािशत तदा कतः सा लािनरव का ाारण रिहतां ं ु े

भविदथः। अत एव च योिगना जरारोगाभावः शरीरदार े ं ्-

च भवत॥ ं े ् ४०॥

अथोष पमाह े -

एकिचाूस यतः ादपरोदयः।

उषः स त िवयः य तमपलयत॥ े े ेु ुं ् ४१॥

प। ् ५०] एका िचाया ूसकैऽ िवषय िचद ापतृिचत ं ं े ् -्

Page 92: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

त सतो यतो यात भावादपरािाया उदयोऽिभ ् -

िभवत। झिटित यतोऽा िचोत िवतरणािदका स े े् ृ

िचायाः कारणमषो िवयः। त च पनषु ुे े ें ं

यमानोपलयिजानीयात। िचायम ापकना े े् े -

ऽनभयमानतया सवाद बहमारीसखवदनपद ु ुू ्ं ृे ेु ु -

ँय इथः॥ ४१॥

अ चानशीमान ूयानाह ु -

अतो िबरतो नादो पमादतो रसः।

ूवतऽिचरणवै ोभकन दिहनः॥ े े ेे ४२॥

अतोऽाषादनशीमानादिचरणवै कालन दिहनःे े े ेु

पिस िबादयः ूवत उ। िबजोपो ॅमध ुं े े े ू -्

यादौ। नादोऽकिऽमोऽनाहताकः शॄाो रा ृ -

वण च। पमकार दशन दवताना च सािदू ं ं ंे े ू -

दशन च। रसो मखऽमतृाऽऽादः षससाना च। कथमत ं ंु े े े

ूवत ोभकन उिसििवकािरन। तथा च े े ेृ

पतिलः -

ततः ूाितभौावणवदनाऽदशनाऽऽादवाता जाय।े े

Page 93: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

त समाधावपसगा ान िसयः इित।े ेु ु

अ अनन या सृािदबमो िनतः। यतः ूाग े ेु ु -

षात सिृा। सा च कथम ् ?् अतोऽदादौ िविराशिू -

सरपः। ततो नादः शाको वागाः िबयाशिपः।

ततो प पदाथदशनिवचारपम। ततऽवै रसोऽिभलाषं ्

उपभोगपित। एष एवाितरहबमाथिवदामोगावभास े ु -

चवणिवलापनपः बमचतबमोऽऽवै यवैोः ु ु -

न बाधत िवशषो िह ूकत पिरभाषया इित।े े ृ ं

त य तमपलयिदित॥ ं ं ु े ४२॥

तथिमऽोपायमाह -

िदयव सवाथान यदा ाावितत।े े ्

तदा िक बनोन यमवावभोत॥ ं े े े ४३॥

प। ् ५१] ििमा िदा तदवा इव सवाथान सवभा ु ् -

वान ाािधाय यदाऽवितत वतत तदा िक ब ् े े ं -

नोनािधककथनन। यमवानवै तभावमवभोत े े े -्

Page 94: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

तऽवगत ातीथः। अयमऽोपदशाशयः े े े - यथा

कतहलिदिवकासवा एव यः सवभावौ ु ू ु ृ े ं ु -

पोतृाप ितित स भाव सवतािदगणास े ं ु -्

पद यमाोित। यतः ूागम ं ु -् अतः सततम इािद। याु ु

चषैा िितः सवै ताथिचामणौ रहमिा। मयो ु े ु ं

भोगमोूदीिपकायाम -्

उतृाबलन त िवकासवा पगित।े ेु ृ ्

यमपसतृियाथानानभिमगो योगी॥ु े ू

एषोलपा िवकरतरा ूबबीनाम।ु ु ्

िसाः िता सदाऽा ानरताः परा च मिषैा॥ं ु

अऽो च ं -

सवाः शीतसा दशनााः े

व यौगपन िवक।े े े े े ्

िा म हाटकभत े ू -

ििाधार एकोऽवभािस॥

तथा -

Page 95: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

वा यऽ तऽ ोजीवँया ं -

ीवला या गााः।

शीः पँयन कवल नानगि् े ें ंु

िबॅािस त मः॥

इित॥ ४३॥

अामव ितौ यिमाह े ु -

ूबः सवदा िताननालो गोचरम।ु े े ्

एकऽारोपयव ततोऽन न पीत॥ े े े ४४॥

प। ् ५२] ूबोऽसकिचतशििनिवक उोपतया सवकालु ं ृ ंु

ितद वतत। ानगोचर िवषयमालो पिरिे ् ं

सिवीा य िवलााऽिवभाग नीथः। मयवैं ं ंे े

चो भोगमोूदीिपकायाम ं -्

अथवािवभागबोधलनन िवला वपीयषम।े े ू ्

Page 96: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

पीा तृो िवचरीरोगो योऽिचरात सदकैाकी॥्

एतमाथसार परधाराभिमका च शीनाम। ूं ्

तदनयाऽऽ किथत सििवबोधनाय मया॥ु ं

अतः सा िनिवभागा िचत। उ िह ् ं -

दशकालिबयाकाराः ूिसा भागहतवः।े े

तन सि पनय िवभाग िककतः॥े ु ं ृ

अ -

मनः सिवषय दा ानािदशनदैहत।ं ं े ्

अबिहमखवै समािधपपत॥ ु ं े

तथा -

िवानवाडवो दीः शा यतोयधीन।े ्

अजॐ मसत नाास शिमान भवत॥ं े े े् ्

नाऽूाा पयसा तृा ूाा वा भयसामिप।ं ू

याि कतक ंकोऽसौ वडवामखम॥ इित।ृ ृ ु ्

Page 97: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

ूाैतोपपिक िवतोम। यात सवमयो जीव इािद।ं ् ्

एवमकऽ तभाव िवाक ानप सवमारोपयद ैे े े े े -

नयत। अत एव ततोऽन वमाणन कलासमहनं े े े े् ू

शाकन िवकपण न पीत न बात न पाते े े े ्

ूात इथः। उ च ं -

एक ािप ोम कािदयोगात तिनं ु ् ्

बााऽर ंतथा ाम।्

पँयक माहकमापे ं ं

ािातत समािधः॥े ्

इित॥ ४४॥

एव यः ूबः पितः सोऽन न पीत। अथाोऽू ं ु े े -

बः पशः स हत।ु ु े

प। ् ५३] स च कथ िकलणत ं ं े ेु -

शरािशसम शिवग भोयताम।ु ्

Page 98: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

कलािविवभवो गतः स पशः तः॥ ु ृ ४५॥

शाना रािशः शरािशः वणसमहो मातकृां ू

अकारािदकाराा शजननी। वणाकाानाम। ्

तम कािदवगाक ॄाािदशिचब कलािभःु

ककारारिैविवभवो तमहाािः भावात ्

ूािवतोऽत एवा भोयता गतः सन पषः पशतं ् ु ु े

अात। उ चरूिभायाम ् ्ं े -

ापष भावष ूमाता कत पितः।े े ेु ु

मायातो भिदष श कमािदकषः पशः॥े ेु ं ु

ािप च -

भदमििवभ िह कमाै ूपत।े े े ं

सोऽिवातः पशः ूोो िवातः पितरव सः॥ु े

इित॥ ४५॥

अत -

Page 99: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

परामतृरसापाय यः ूयोवः।

तनाततामित स च ताऽगोचरः॥ े े ४६॥

त च पशोयः ूयोवः ौोऽािदारण िवषयदर े ्-

शनन रणािदानोिः स एव परामतृरसात पोदयाद े ् -

पायः ूितः। यतन स पमानतता पारतमसव ु े ु ं -

गतामित ूाोित। स च ूयोवाऽगोचरःे

शािदिवषयिवषयदिभलाषाक इथः॥ ४६॥

अत एव च -

पावरण चा शयः सततोिताः।े

यतः शानवधन न िवना ूयोवः॥ ु े े ४७॥

प। ् ५४] अ च पसः पावरण भावाादन शयःुं े े

पवाॄााा शपाः िबयाशिारण सततमू े ु

-ताः सदा सििहताः पपलपनाय। यतः शानवधनुं ेु े

वणानगमन िवना न ूयोवो ानसवदनमि। ु े ें

शायादाथ वावाचकयोरोोतका।

Page 100: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

तथा चो वापदीय ं े -

न सोऽि ूयो लोक यः शानगमात।े ेु

अनिविमव ान सव शन ँयत॥ इित॥ु ं े े

ूाो िह ं -

वागवााः कारण िवविरािद।े ें ृ

अ -

वामपता चामदवबोध शाती।ू े े

न ूकाशः ूकाशत सा िह ूवमिशनी॥ इित॥ े ४७॥

अथाा एव िबयाशबमोहततामाह े े ु -

सय िबयािका शिः िशव पशवितनी।े ं ु

बियऽी मागा ाता िसपदािदका॥ ु ४८॥

Page 101: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

यषैा अाना बियऽीबजननीभगवत िबयािकां ्

िबयाभावाऽशिः सवैय िशव सूब पशवितनीे ं ु ुु

पशवथिविनयोतया या वतत सा यथोा। सा च मागु े े

-ा मदीयित ाता िसपपािदका परापरिसिूदा भोगमो े ु -

ावहथः। अथा िभा ाता बदा भवित।े

अथवय ाा े ं - सयिमााथः। मागाे ु

ता अाता बियऽी। ाता त िसपपािदकित। उु ु े ं

चतैाक ्- ूािणना पतन यन इािदना॥ ं ं े ४८॥

कथ षा बहततामापत इित टीकतमाह ं े े ु ु ु -

ताऽोदयपण मनोऽहबिवितना।े ं ु

पयकन स ूयोवम॥ ु े ं ं ् ४९॥

प। ् ५५] पयक िकल प ः ु े े - एक समाितवािहका ं ू -

ताऽमिभलापाकम ितीय ल भौितकं ं ं ं् ू

भोगाम। तऽ सण पयकन सो ब् ू े ेु ं

आवतोऽतः एव परवशः सन तूयोव सखःख ृ ् ं ु -

सवदनप भोग भ अाित। कीशम। ताऽा ं ं ंे ेु ् -

Page 102: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

णा शादीनामनभवारण य उदयोऽिभिः स एवं ु े

प य तन तथा मनोहारबिवितना चाःकरणस ं ंे ु -

यन। त च पयक भावाशारीरी ससरतु े ेु ं ्

ससार याित। अत एवा ससिृतूलय जननमरणूवाहस ं ं ं -्

यतैदव कारण हत सूचह कथयामः॥ े े ें ं ंु ४९ - ५०॥

एव बिनिममपवयाोदो पायमाह ं ु े -

यदा कऽ सढदा त लयोदयौ।े ं

िनयोतामित ततबरो भवत॥ ृ े े े ् ५१॥

एवम -्

बमोिवचारण ूबोधाा यदा पन इित।े ु

पयकयमादकऽकैिन पयक ल सु ु ूे े े े् ू

वा पितन सढो लीनिचदा त तूयोवे ं

शाथलयोवौ ूसूाभावौ िनयन या ं ् े

कवन भोतामित। ूभ ंूाोित। भोयपातु ् ृ े ु ्

पशात इथः। तम ु ु े -्

Page 103: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

प। ् ५६] पशना त पितभा पशना त पितभवत।ु ु ुं ंू ू े ्

पशात सो भा पशपतः पितः॥ इित।ु ु ुे ेू

बोधोदयमया च -

यनोहर िकिदिगोचरमागतम।ं ्

एकाम भावयावावीन िनरोधकत॥ इित।ं ंे ृ ्

एव सित ातातबरः शिचबामीं े े

सवतािदयतः सवािधपितभविदथः॥ ु े ५१॥

एवमाोक शिचबैय य तिदहािप े ं -

अथ मिनमकता गरोिगरम।े ें ु ्

ूहषवशतः ौित नीित िशाअँच िशयन॥ ं ्

अगाधसशयाोिधसमरणतािरणीम।ं ु ्

व िविचऽाथपदा िचऽा ता गभारतीम॥ े ं ं ं ु ् ५२॥

Page 104: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

तमह गभारत व। कीशीम। रवगाहसहार ं ु े े् ्-

णवपारोािरणीम। अ िविचऽोऽथऽिभधयो िविचऽािण पदािन् े

शा याः सा यथोा। अत एव िचऽामायभतामाचाय ू -

सरत ौिम। निह गरोगरीयानोऽि। त जयायाम ु ं -्

यावो जगाथः का ममय तनम।े ृ ु ्

मानरत लोकान कायाापािणना॥ इित।ु े ्

नारदसमह च ं े -

गरव दिणा दात सव ाधमव वा।ु े ें ं्

सवमथवाऽ ससारोदहतव॥ इित। ं ं े े े

मयो ािप ं -

भगवािकामो यनाो गयतः।े े ु

भगवान ायत शााा च ायत गरोः॥् े ें ु

प। ् ५७] तोधाद ानिवलयाानाौ ूा एव सः।्

तााादीरा गरीयान गत॥ इित।् ु े

Page 105: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

पराऽऽिप े -

यथा भगवव विर वििरित॥ े ृ ५२॥

अथाायबमवणनारण समहककीथ े ं ृ

ोकन नामोपबाित े -

वसगादवाद गरोाथदिशनः।ु ु ुे ं

रह ोकयामास सक ौीभकटः॥ ं ् ५३॥

अाथः ूार एवो इित पननत। इद च ॄिवद ्ु े ं -

याबीज नाऽपरीाऽान वपत। उ ननवैाऽऽ ं ंे े े् -

गणैपताऽिप त िसिवा कव दा गणविजताय।ु ुे ेु

सोगहीना िवदधाकीित दातयतगणाय दात॥ इित॥ ु ु ्

५३॥

इिवातमःाना दशनाय ूकािशता।ं

सता सपणादशव शामलगणोला॥ं ु ुू े े ु

Page 106: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

वाठनाथमषा िवतयाऽिप त। े ं ु

शबोलोासवशात का ूदीिपका॥ु ् ृ

तात ूोाय मायमथमथ िवचाय च।्

आयरायभताया न कायऽा अनादरः॥ ू

नारायणानज उलाििवबमा सतोऽजा।ु

यन सििहताय ा ाा मयषैा च तमोनद ात॥े ेु ्

प। ् ५८] गितः ली न िचथा िनिश

ाोपह तथा स न िचत।्

लमागऽिप करऽि य िह े

ूदीिपकय ूगणूकािशका॥े ं ु

िक वा बििभिरमा त सरत मं ं ु े

बोधिमोमसतृा परतीथयाम।ु ं ु ्

ा िवगा िवबधमपिैत म ं ु ु -

ऽदह इह िचऽमतः पर िकम॥े ं ्

इाचायभगवलिवरिचता ूदीिपका समाा॥

Page 107: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

॥ शभ भयात॥ु ं ू ्