access.ac: beinvegni - sligiaziunsaccess 4 grammatica impressum grammatica dalla 4. classa versiun...

70
Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva 2 Grammatica Ortografia Grafikdeal Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva 4 Grammatica Grafikdeal Sligiaziuns

Upload: others

Post on 27-Mar-2021

1 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

2 GrammaticaOrtografi a

Gram

mat

ica/O

rtogr

afi a

Gra

fikd

eal

Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

4 GrammaticaGr

amm

atica

Gra

fikd

eal Sligiaziuns

Page 2: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

G R A M M AT I C AA C C E S S 4

Impressum

Grammatica dalla 4. classa

versiun 3,fenadur 2014

Mied d’instrucziun da romontschper la scola populara dalla Surselva

Auturs Marcus Bearth, Lea Berther, Ursula Cadalbert

Illustraturas Nadia Cathomas-Sgier, Romana Deragisch-Hendry, Doris Friberg-Loretz, Jeannette Giossi, Rosvita Loretz-Lutz

Grafica frontispezi Grafikdeal

Transcripziun en InDesign Conradin Caduff, Adrian Cathomas, Adrian Pally, Gion Tenner, Sandro Tomaschett

Programmaziun pagina d’internet e concepziun

Marc Thoma

Sustegn linguistic e lectorat Alexi Decurtins

Ulteriuras lavurs da tut gener Ils commembers da suprastonza ed il secretariat PRO IDIOMS SURSELVA

Responsabel general per l’informatica e per Moodle

Adrian Cathomas

Menader general dil project Francestg Friberg

Dretgs d’autur PRO IDIOMS SURSELVA

Da retrer www.access.ac

Contact [email protected]

Fotografias frontispezi Motiv: Scolara dalla 4. classa / Sut Surrein (Tujetsch)Fotograf: Gion Tenner / Adrian Cathomas

Page 3: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

A C C E S S 4 G R A M M AT I C A

CuntegnC U N T E G N

CuntegnIgl artechel stat avon il substantiv ..............................................................................................................................4Igl ni l’ .....................................................................................................................................................................................6Il substantiv .........................................................................................................................................................................8Masculin - feminin .........................................................................................................................................................12Singular - plural ..............................................................................................................................................................13Il plural collectiv ..............................................................................................................................................................19Il suffix ................................................................................................................................................................................22La declinaziun dil substantiv .....................................................................................................................................23Igl adjectiv .........................................................................................................................................................................26La gradaziun digl adjectiv ..........................................................................................................................................31Il verb ..................................................................................................................................................................................33Sinonims ...........................................................................................................................................................................34La conjugaziun dil verb el present ..........................................................................................................................37Ils sis temps ......................................................................................................................................................................44Igl imperfect / preteritum ...........................................................................................................................................45Il perfect .............................................................................................................................................................................50Il present – igl imperfect – il perfect ......................................................................................................................55Ils pronoms .......................................................................................................................................................................56Co e sco .............................................................................................................................................................................58Germanissems ...............................................................................................................................................................60Il discuors direct .............................................................................................................................................................63

AnnexaLa declinaziun dil substantiv .....................................................................................................................................66Igl adjectiv .........................................................................................................................................................................68

Page 4: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

4

G R A M M AT I C AA C C E S S 4

Igl artechel stat avon il substantiv

I G L A R T E C H E L

El indichescha sch’il substantiv ei:

masculinil, igl, gl’

femininla, l’

ni

singularil, igl, gl, la l’

pluralils, las

ni

definitil, igl, gl’, la, l’, ils, las

indefinitin, ina, in’

ni

min.

Pensum 1

Scriva igl artechel definit ed indefinit!

artechel definit artechel indefinit

il vehichel in vehichel

la stad ina stad

igl/gl’ unviern in unviern

l’ onda in’ onda

igl /gl’ aviul in aviul

il cavagl in cavagl

Page 5: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

5

G R A M M AT I C AA C C E S S 4

PensumI G L A R T E C H E L

min.

Pensum 2

Legia la historia e colurescha tut ils artechels!

Igl Arab e siu camelIna notg ch’ in Arab seseva en sia tenda, stauscha in camel d’ina vart la curtgina digl esch e mira neuaden.

Jeu supplicheschel signur, ha el entschiet, lai stender miu tgau viaden en tia tenda. Ei fa ina ferdaglia

ordaviert!

Beinvegni, di igl Arab da buna luna. Ed il camel tschenta il tgau neuaden tenda.

Schemo jeu savess era metter a cauld miu culiez, di il camel suenter ina piaza.

Gliez astgas ti era, rispunda igl Arab.

Il camel ha buca fatg dir duas gadas. Ussa saveva el contemplar l’entira tenda. Ei duvrass buca massa plaz

dapli da metter en dad esch aunc mias combas davon, ha el constatau in techet pli tard.

Pervia da mei, ha l’auter replicau.

Astgass jeu buca vegnir en diltut, empiara il camel la finala. Aschia sco jeu stun ussa, san ins buca serrar

igl esch, ed ei vegn freid en tenda.

Bein, bein, neu en, di il bienatsch d’in Arab. Ti stas pauc bein ordaviert en quella ferdaglia. Neu, neu!

Aschia sefultscha il camel en tenda. Mo en quella ha ei buca plaz per omisdus.

Jeu vesel bein, di il camel en buca ditg, ch’igl ei memia stretg per omisdus. Ti eis il pign e sas pli tgunsch

seschluitar giuado. Per mei persuls tonscha il plaz pulitamein.

E cun quels plaids ha il camel catschau igl Arab viado ella notg.

Page 6: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

6

G R A M M AT I C AA C C E S S 4

Igl ni l’I G L A R T E C H E L

min.

Pensum 3

Scriva ils artechels definits ni indefinits!

Ier suenter scola han scolars dalla tiarza fatg um da neiv . um da neiv

ei sco signur, gronds, rodunds, cun duas retschas nuvs ed nas liung.

damaun sededesta pasler vegl e sgola ora sin canal dil tetg. El fruscha

egls e vesa um da neiv.

Dunna, dunna, cloma el, fai spert e neu, giu cheu ei curios carstgaun! Cuninagada eis ella sin

canal. Tgei remarcabel cumpogn! Quei ei segir muliner ni pasterner, el

ei gie tut alvs. E schai leu buc toc paun sper ses peis? Pilver, paunet! Quei fuss

stupent solver per nus. Tgisà sch’ins sa piclar vidlunder?

Ditg e liung miran dus paslers sin um alv. El semuenta buca. Quei fa curascha al

pasler vegl. Jeu vi sgular giu sin seiv, di el. Prest eis el leu.

Bufatg seglia el giun plaun e fa precautamein pass per pass. Finalmein eis el sper paun e pecla.

Ti sas ruasseivlamein sgular giu, cloma el si per tetg, quei cherli semuenta buc. Forsa ei

um schelaus?

Cheu sa era dunna dil pasler buca pli resister e sgola neuagiu. Ussa peclan e manezzan

dus utschals vid paun. Hmm… hmmm, cheu ei schizun si pischada! Zatgei aschi

delicat han paslers gia daditg buca giu.

Allas nov sededesta era pign Toni. buobet seglia ord letg e va vitier

finiastra. Mira mumma, cloma el, um da neiv ei aunc giu leu ed dus paslers peclan

vid pischutta che jeu hai piars ier.

Scriva igl ni l’ sch’il substanitv entscheiva cun in vocal! a

ei

o

u

ils in Igl

in in in

La in la

ils igl

in

la in in

in in

in

ils igl

la

il

il

igl

la

ils il

ils

il Il la

igl ils

la

Page 7: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

7

G R A M M AT I C AA C C E S S 4

PensumI G L A R T E C H E L

min.

Pensum 4

Scriva ils artechels ellas largias dils dus texts!

Punct allas siat entscheiva lavur. impressari dat ordras. miradurs

prendan entamaun marti e palutta, manuals badel ed

zappun. Tuts selegran dil niev di. miradurs aulzan greva crappa sil mir e cloman cun

aulta vusch per maulta. stradun vegn ussa finalmein slargaus. Aschia san

autos secruschar levamein. via daventa aschia pli segira e jeu stoi buca ver tema pli dad entupar

auto da posta. entira lavur ha cuzzau da entschatta avrel tochen

fin da zercladur.

etui ei sper miu baun.

cavagl maglia bugen aveina.

uaffen sesanfla el cantun.

aua dil lag ei bia memia freida per far bogn.

atun croda feglia per tiara.

ansiel fa dètgs segls.

rispli ha negin péz.

amitga telefonescha savens.

onn vargau sundel jeu ius fetg bia cun skis.

ischiu ed ieli drova la mumma per far salata.

offerta digl impressari plai buca a miu bab.

autist ei carraus a Cuera cun siu auto niev.

aug e onda vegnan a tscheina tier nus.

tscheina ei stada grondiusa.

auter onn vegnel jeu gia ella tschunavla classa.

scolast ha mussau a mi da sligiar il quen.

sera mondel jeu baul a letg e diermel stagn e bein.

computer ha mia sora cumprau cun emprema paga.

concert ha giu liug sper lag da Turitg.

glieud ha giu grond plascher dad udir orchester.

la Igl las Ils

il la ils il il

Ils la

la Il ils

La

igl L’ l’ la

Igl

Il

Igl

L’

Igl la

Igl

Il

L’

Igl/Gl’

Igl/Gl’ igl/gl’ la

L’

Igl/Gl’

Igl/Gl’ l’

La

Igl/Gl’

Il

La

Il l’

Il il

La igl/gl’

Page 8: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

8

G R A M M AT I C AA C C E S S 4

SurvestaI L S U B S TA N T I V

a) Num da caussasIls substantivs ein plaids che dian a nus co las caussas e persunas han num.

Ils substantivs ein masculins ni feminins (tenor lur artechel).

il maun il substantiv masculin

igl auto igl substantiv masculin avon vocal

la rosa la substantiv feminin

l’auca l’ substantiv feminin avon in vocal

b) Masculin ni feminin:

Nums d’animals

Nums da plontas e da flurs

Nums da caussas

Nums dallas vivondas

Nums da persunas

exem

pels

exem

pels

Page 9: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

9

G R A M M AT I C AA C C E S S 4

SurvestaI L S U B S TA N T I V

c) Singular ni plural:

d) Ils casus:

Ils substantivs san star el singular ni el plural. singular = ina caussa

plural = pliras caussas

Ils substantivs san ins declinar els quater casus:

il maun il substantiv masculin el singular

ils mauns ils substantiv masculin el plural

la suppia la substantiv feminin el singular

las suppias las substantiv feminin el plural

NominativTGI?

TGEI?

Nominativ: Tgi / tgei?Il buob beiba in cup aua.Tgi beiba in cup aua?

Il buob nominativ

Genitiv DA TGI?Genitiv: Da tgi?Quei ei il cup dil buob.Da tgi ei quei cup?

Dil buob genitiv

Dativ A TGI?Dativ: A tgi?La mumma dat in cup aua al buob.A tgi dat la mumma in cup aua?

Al buob dativ

Accusativ TGI? TGEI?Accusativ: Tgi / tgei?Jeu vesel il buob che beiba aua.Tgi vesel jeu?

Il buob accusativ

exem

pels

exem

pels

Ils substantivs ein plaids che dian a nus co e han num.

Page 10: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

10

G R A M M AT I C AA C C E S S 4

PensumI L S U B S TA N T I V

min.

Pensum 1

Numerescha 20 substantivs el maletg! Scriva giusut tgei ch’igl ei!

1. il livel

2. la resgia

3. la colur

4. la scala

5. la maschina da furar

6. il meter

7. il marti

8. la zaunga

9. il bratsch

10. la comba

11. la caultscha

12. il pei

13. il calzer

14. la fatscha

15. il luvrer

16. il mistergner

17. il trader

18. il nas

19. il culiez

20. la frisura...

Page 11: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

11

G R A M M AT I C AA C C E S S 4

PensumI L S U B S TA N T I V

min.

Pensum 2

Scriva tier mintga substantiv dus ulteriurs sur da quel. Scriva adina ils artechels tier ils substantivs!

il mistergner igl um il luvrer

la resgia igl uaffen ils dents

la scala il lenn ils scalems

la maschina da furar il trader la spertadad

la zaunga il fier ils monis

il gat la pelegna il barbis

la scola la stanza ils scolars

il tgierp il bratsch il tgau

la meisa

la famiglia

igl uaffen

il cudisch

la casa

igl unviern

il meil

la plonta

il computer

il paun

igl utschi

igl onn

il calzer

Sligiaziun individuala.

Page 12: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

12

G R A M M AT I C AA C C E S S 4

Masculin - femininI L S U B S TA N T I V

min.

Pensum 3

Scriva ella tabella substantivs! Drova ils differents artechels!

Nus differenziein:

masculin feminin

il - ils - in

igl

la - las - ina

l’ - in’

Sligiaziun individuala.

Sligiaziun individuala.

Page 13: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

13

G R A M M AT I C AA C C E S S 4

Singular - pluralI L S U B S TA N T I V

min.

Pensum 4

Scriva ella tabella substantivs! Drova ils artechels ch’ein sisum la tabella!

Nus differenziein:

singular plural

il / igl / in - la / inail giugadur

ils / las ils giugadurs

Tgei differenza constateschas denter il singular ed il plural?

Sligiaziun individuala.

Il§ substantiv§ survegnan el plural in -§ alla fin.

Page 14: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

14

G R A M M AT I C AA C C E S S 4

Singular - pluralI L S U B S TA N T I V

min.

Pensum 5

Per entgins substantivs tonscha ei buca da metter vitier in „s“ per far il plural. Els semidan tenor atgnas

reglas. Enquera las fuormas che mauncan!

il capi i

il cani

il rispli

il tschupi

igl ani

il risti

il rudi

il pupi

igl utschi

il vadi

il marti

il vischi

il cunti

il manti

igl ischi

il casti

il schui

ils capials (i)als

ils canials

ils rispials

ils tschupials

ils anials

ils ristials

ils rudials

ils pupials

ils utschals

ils vadials

ils martials

ils vischals

ils cuntials

ils mantials

ils ischals

ils castials

ils schuials

Page 15: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

15

G R A M M AT I C AA C C E S S 4

Singular - pluralI L S U B S TA N T I V

min.

Pensum 6

Per entgins substantivs tonscha ei buca da metter vitier in „s“ per far il plural. Els semidan tenor atgnas

reglas. Enquera las fuormas che mauncan!

il taglier ie

il tschiep

igl ies

il rieven

il tgiern

il fiep

igl iert

il candalier

il tschiec

igl apiestel

il piertg

il biet

il miert

il tgierp

igl iev

il mitgiert

il tgiet

ils tagliors o

ils tschops

ils oss

il rovens

ils corns

ils fops

ils orts

ils candalors

ils tschocs

ils apostels

ils pors

ils bots

ils morts

ils corps

ils ovs

ils macorts

ils cots

Page 16: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

16

G R A M M AT I C AA C C E S S 4

Singular - pluralI L S U B S TA N T I V

min.

Pensum 7

Per entgins substantivs tonscha ei buca da metter vitier in „s“ per far il plural. Els semidan tenor atgnas

reglas. Enquera las fuormas che mauncan!

il pigniel iel

il cagniel

il priel

il terschiel (suga da pials fatga en terschola)

igl ansiel

il parsiel

il cavriel

il bigniel (vischi da lenn da beiber pils vadials)

il bubriel in bischelet (Saugröhrchen) / toc dalla pipa

il tersiel (fein – risdiv - tersiel)

il migiel

il caltschiel

il pigel

il pigniel

il cagniel

igl ansiel

il pigniel

ils pigneuls euls

ils cagneuls

ils preuls

ils terscheuls

ils anseuls

ils parseuls

ils cavreuls

ils bigneuls

ils bubreuls

ils terseuls

ils migeuls

ils caltscheuls

ils pigeuls

ils pigneuls

ils cagneuls

ils anseuls

ils pigneuls

Page 17: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

17

G R A M M AT I C AA C C E S S 4

Singular - pluralI L S U B S TA N T I V

min.

Pensum 8

Per entgins substantivs tonscha ei buca da metter vitier in „s“ per far il plural. Els semidan tenor atgnas

reglas. Enquera las fuormas che mauncan!

il falien ie

il vierm

il paliet

il fried

igl unviern

il culier

il zieghel

il tierm (crap da cunfin sils praus)

il tuffienil rumien

il piez

il falien

il fier

il paliet

il fried

il zieghel

il rumien

ils falians ia

ils viarms

ils paliats

ils friads

ils unviarns

ils culiars

ils ziaghels

ils tiarms

ils tuffians

ils rumians

ils piazs

ils falians

ils fiars

ils paliats

ils friads

ils ziaghels

ils rumians

Page 18: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

18

G R A M M AT I C AA C C E S S 4

Singular - pluralI L S U B S TA N T I V

min.

Pensum 9

Per entgins substantivs tonscha ei buca da metter vitier in „s“ per far il plural. Els semidan tenor atgnas

reglas. Enquera las fuormas che mauncan!

igl um

il liug

il cavagl

il bandunau

il cavegl

il cristagl

il gattegl

il deputau

il studegiau

ils umens

ils loghens

ils cavals

ils bandunai

ils cavels

ils cristals

ils gattels

ils deputai

ils studegiai

Page 19: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

19

G R A M M AT I C AA C C E S S 4

Il plural collectivI L S U B S TA N T I V

min.

Pensum 10

Cumpletescha la tabella!

singular

il meil

il crap

il lenn

igl ies

il pum

il pumer

il bratsch

il grep

il mir

il signur

il canagl

il rom

la greppa

la caura

igl utschi

igl isegl

il puegl

il hotel

plural collectiv

la meila

la crappa

la lenna

l’ossa

la puma

la pumera

la bratscha

la greppa

la miraglia

la signaria

la canaglia

la roma

la greppaglia

la cauramenta

l’utschleglia

l’iseglia

la pueglia

l’hotellaria

Tgei dat en egl a ti ?La scripziun dil singular resta medemamein el plural (p. ex. la greppa - la greppaglia). Tiel plural

collectiv ei igl artechel «la».

Page 20: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

20

G R A M M AT I C AA C C E S S 4

Singular - pluralI L S U B S TA N T I V

min.

Pensum 11

Scriva las construcziuns el plural! Mida quei ch’ei scret cursiv! Adattescha nua ch’ei fa basegns!

1. La mumma ha mess in ies ella suppa.

La mumma 2. La buoba tema il falien.

La§ buoba§ teman ils falian§.3. Igl aug pervesa il piertg.

Igl aug pervesa il§ por§.4. Il fier ei aunc caulds.

Il§ fiar§ ein aunc cauld§.5. Il tgiern ei strubegiaus bein.

Il§ corn§ ein strubegiai bein.6. La gaglina ha anflau in vierm.

La gaglina ha anflau plir§ viarm§.7. Il pur enquera il tierm.

Il pur enquera il§ tiarm§.8. Nus scursalein dil rieven giu.

Nu§ scursalein dils roven§ giu.9. Il miert ruaussa en santeri.

Il§ mort§ ruaussan en santeri.10. Tgei schliet fried!

Tgei schliat§ friad§!11. Il paliet tucca la noda.

Il§ paliat§ tuccan la noda.12. Il tgiet conta gia beinmarvegl.

Il§ cot§ contan gia beinmarvegl.

Page 21: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

21

G R A M M AT I C AA C C E S S 4

Singular - pluralI L S U B S TA N T I V

min.

Pensum 12

Metta ils plaids el plural ed ella dretga part dalla tabella! Scriva ils artechels!

il capi , il falien , igl aunz , igl um , il pigniel , igl iev, il pupi , il paliet , il mitgiert , il rudi ,il cavegl , l’ustonza , il biet , igl unviern , il liug , il fier , il parsiel , il marti , igl ies , il caltschiel, igl aviul, il cavagl , il cavriel , igl utschi , il pigiel , igl elefant , il gattegl , il schliep, il schierl , il tuffien , l’orgla ,

igl ansiel, igl esch , il tschiep , il risti , il jester, il fiep , il deputau

- i > - (i)als - ie > - oils capials ils ovs

ils pupials ils macorts

ils rudials ils bots

ils martials ils oss

ils utschals ils schlops

ils scharls ils tschops

ils ristials ils fops

- iel > - euls - ie > - iails pigneuls ils falians

ils parseuls ils paliats

ils caltscheuls ils unviarns

ils cavreuls ils fiars

ils pigeuls ils tuffians

ils anseuls ils jasters

plural special plural ordinariils umens ils aunzs

ils cavels las ustonzas

ils logs / loghens ils aviuls

ils cavals ils elefants

ils gattels las orglas

ils deputai ils eschs

Page 22: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

22

G R A M M AT I C AA C C E S S 4

Il suffixI L S U B S TA N T I V

min.

Pensum 12

Ils suffixs ein las finiziuns dil substantiv. Ei dat finiziuns che fan pli grond, pli pign,

ni mender ina caussa. Cumpletescha la tabella!

-un / -unala plonta la plontuna il best il bestun

la feglia la fegliuna il rom il romun

la roma la romuna il fegl il fegliun

la frastga la frastguna il pastg il pastgun

-et / -ettala buoba la buobetta il nas il naset

la bucca la buchetta igl egl igl egliet

la detta la dettetta il calzer il calzeret

la vusch la vuschetta il maun il maunet

-atsch / -atschala tuor la tuoratscha il cuolm il cuolmatsch

la seiv la seivatscha il munt il muntatsch

la val la vallatscha il crest il crestatsch

la prada la pradatscha il grep il greppatsch

1. Suffix augmentativ (fa pli grond)

2. Suffix diminutiv (fa pli pign)

3. Suffix pigiurativ (fa mender)

Page 23: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

23

G R A M M AT I C AA C C E S S 4

La declinaziun dil substantiv

I L S U B S TA N T I V

Survesta: Ils quater casus

Nominativ: Tgi / tgei?Il buob beiba in cup aua.Tgi beiba in cup aua?

Il buob nominativ

Genitiv: Da tgi?Quei ei il cup dil buob.Da tgi ei quei cup?

Dil buob genitiv

Dativ: A tgi?La mumma dat in cup aua al buob.A tgi dat la mumma in cup aua?

Al buob dativ

Accusativ: Tgi / tgei?Jeu vesel il buob che beiba aua.Tgi vesel jeu?

Il buob accusativ

Ils substantivs sas ti declinar! Ti sas metter ils substantivs els quater casus:

nominativ - genitiv - dativ - accusativ

Page 24: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

24

G R A M M AT I C AA C C E S S 4

La declinaziun dil substantiv

I L S U B S TA N T I V

min.

Pensum 1

Legia ed empren bein la declinaziun dil substantiv culs differents artechels!

a) Artechel definit:

a) Artechel indefinit:

N il paunG dil paunD al paunA il paun

N ils paunsG dils paunsD als paunsA ils pauns

N igl autoG digl autoD agl autoA igl auto

N ils autosG dils autosD als autosA ils autos

N la casaG dalla casaD alla casaA la casa

N las casasG dallas casasD allas casasA las casas

N l’andaG dall’andaD all’andaA l’anda

N las andasG dallas andasD allas andasA las andas

N in paunG d’in/dad in paunD ad in paunA il paun

N plirs paunsG da plirs paunsD a plirs paunsA plirs pauns

N ina casaG d’ina/dad ina casaD ad ina casaA ina casa

N pliras casasG da pliras casasD a pliras casasA pliras casas

   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

singular masculin

pluralmasculin

pluralmasculin

pluralmasculin

pluralfeminin

pluralfeminin

pluralfeminin

singular masculin

singular masculin

singular feminin

singular feminin

singular feminin

Page 25: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

25

G R A M M AT I C AA C C E S S 4

La declinaziun dil substantiv

I L S U B S TA N T I V

min.

Pensum 2

Declinescha 3 substantivs masculins e 3 substantivs feminins.

singular

N

G

D

A

singular

N

G

D

A

singular

N

G

D

A

singular

N

G

D

A

singular

N

G

D

A

singular

N

G

D

A

plural

N

G

D

A

plural

N

G

D

A

plural

N

G

D

A

plural

N

G

D

A

plural

N

G

D

A

plural

N

G

D

A

Sligiaziun individuala.

Page 26: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

26

G R A M M AT I C AA C C E S S 4

DefiniziunI G L A D J E C T I V

Ils adjectivs ein plaids che dian co ina caussa ni ina persuna ei.

La rauna ei verda.

Co ei la rauna?

Mias caultschas ein bialas.

Co ein las caultschas?

La plonta ei gronda.

Co ei la plonta?

Jeu hai cumprau in paunin gustus.

Co ei il paunin?

La tartaruga ei plauna.

Co ei la tartaruga?

exempels:

Page 27: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

27

G R A M M AT I C AA C C E S S 4

PensumI G L A D J E C T I V

min.

adjectivs

Pensum 1

Scriva ils adjectivs el dretg liug!

rodund , dir , brin , pign , lom , ault , quader , ner , vast , rumpeivel , alv, grev , triangular,

lad , tgietschen , oval , immens , gries , quadrangular,carin , verd , gagl , zaclin,

cantunus , bletsch , uliv , mellen , muot

grondezia

pign

ault

vast

lad

immens

gries

zaclin

qualitad

dir

lom

rumpeivel

grev

carin

bletsch

uliv

fuorma

rodund

quader

triangular

oval

quadrangular

cantunus

muot

colur

brin

ner

alv

tgietschen

verd

gagl

mellen

Page 28: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

28

G R A M M AT I C AA C C E S S 4

PensumI G L A D J E C T I V

min.

Pensum 2

Mira co igl adjectiv semida!

La rucla ei verda. Il pastg ei verds.

La neiv ei alva. Il mir ei alvs.

L’aua ei caulda. Il vent ei caulds.

La sora ei gronda. Il frar ei gronds.

La meisa ei rodunda. Il bal ei rodunds.

Tgei dat en egl a ti?

Quels adjectivs semidan autruisa:

mellen:melna:gries:grossa:pign:pintga:vegl:veglia:

Enquera adjectivs che semidan semegliontamein! Tgi anfla ils pli biars?

Cun midar igl adjectiv ella fuorma feminina ni el plural san ins eruir il davo§ bustab digl adjectiv (p.ex. verd - verda - verds

Sligiaziun individuala.

Page 29: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

29

G R A M M AT I C AA C C E S S 4

Masculin - feminin -plural

I G L A D J E C T I V

min.

Pensum 3

Scriva ellas largias la fuorma feminina ed il plural!

masculin feminin plural

grond gronda gronds, grondas

ault aulta aults, aultas

bi biala bials, bialas

bien buna buns, bunas

pign pintga pigns, pintgas

magher magra maghers, magras

legher legra leghers, legras

vegl veglia vegls, veglias

mitgiert macorta macorts, macortas

fleivel fleivla fleivels, fleivlas

niev nova novs, novas

spert sperta sperts, spertas

vit vita vits, vitas

freid freida freids, freidas

aviert aviarta aviarts, aviartas

pulit pulita pulits, pulitas

mellen melna mellens, melnas

fleivel fleivla fleivels, fleivlas

staunchel stauncla staunchels, staunclas

Page 30: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

30

G R A M M AT I C AA C C E S S 4

La posiziunI G L A D J E C T I V

min.

Pensum 4

Dai adatg alla posiziun dils adjectivs!

Adjectivs ch’indicheschan ina colur, fuorma ni qualitad stattan suenter il substantiv!

Adjectivs cuorts che nus duvrein savens stattan per ordinari davon il substantiv: bi, bien, car, tup,…..

Silvia ha in autoMarco ha in autoLivia ha in autoArno ha in autoClaudia ha in autoDavid ha in auto

Jeu giavischel in bien viadi.

Sligiaziun individuala.

Sligiaziun individuala.

Page 31: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

31

G R A M M AT I C AA C C E S S 4

La gradaziun digl adjectiv

I G L A D J E C T I V

Culs adjectivs sas ti cumparegliar caussas.

Quei ei ina gronda casa.

Quella casa ei pli gronda che tschella.

Quella casa vi leu ei la pli gronda da tut las casas.

Jeu vesel in pign falien.

Quei falien ei aunc pli pigns che igl emprem.

Quei falien vid la preit ei il pli pign da tut ils falians.

exem

pels

min.

Pensum 1

Gradescha ils suandonts adjectivs.

bi bi pli bi il pli bi

ault ault pli ault il pli ault

spert spert pli spert il pli spert

niev niev pli niev il pli niev

pintga pintga pli pintga la pli pintga

luvrusa luvrusa pli luvrusa la pli luvrusa

bien bien meglier il meglier

schliet schliet mender il mender

Page 32: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

32

G R A M M AT I C AA C C E S S 4

La gradaziun digl adjectiv

I G L A D J E C T I V

min.

Pensum 4

Lavura cugl adjectiv.

1. Il frar scriva (bien) che la sora.

2. Ella po cuorer (spert) da nossa classa.

3. Ti has fatg (bien) lavur.

4. En da quella (schliet) aura mein nus buca a spass.

5. Il Franzos ei staus (schliet) da quella gruppa.

6. Toni ei revius (spert) la plonta.

7. Nus essan vargai ina gronda val, il (schliet) toc da

nies viadi ei aunc avon nus.

8. Lein sperar ch’ei detti ina (bien) entschatta d’unviern

che onn.

9. Il pievel romontsch avda ellas vals grischunas, el ei (pigns)

che la naziun tudestga, franzosa e taliana.

min.

Pensum 4

Translatescha.

Unser Haus ist kleiner als euer Haus.

Nossa casa ei pli pintga che vossa casa. Mein Vater ist älter als die Mutter.

Miu bab ei pli vegl§ che la mumma. Mein Bruder ist der kleinste Schüler seiner Klasse.

Miu frar ei il pli pign scolar da sia classa.Du hast am schlechtesten geschrieben.

Ti ha§ scret il mender.

1. Il frar scriva (bien) meglier che la sora.

2. Ella po cuorer (spert) il pli spert da nossa classa.

3. Ti has fatg (bien) buna lavur.

4. En da quella (schliet) schliata aura mein nus buca a spass.

5. Il Franzos ei staus (schliet) mender da quella gruppa.

6. Toni ei revius (spert) il pli spert sin la plonta.

7. Nus essan vargai ina gronda val, il (schliet) mender toc da

nies viadi ei aunc avon nus.

8. Lein sperar ch’ei detti ina (bien) megliera entschatta d’unviern

che onn.

9. Il pievel romontsch avda ellas vals grischunas, el ei (pigns) pli pigns che la naziun tudestga, franzosa e

taliana.

Page 33: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

33

G R A M M AT I C AA C C E S S 4

DefiniziunI L V E R B

Il verb gi a nus tgei che caussas ni persunas fan.

min.

Pensum 1

Sutlingescha ils verbs sura cun ina colur blaua ed enquera giusut sis buns verbs!

Il verb ei il coc dalla construcziun. Elegia perquei adina buns verbs!

Il giugadur vesa il bal,el plazzescha quel avon siu pei

e sieta in bellezia gol.

Sligiaziun individuala.

Page 34: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

34

G R A M M AT I C AA C C E S S 4

SinonimsI L V E R B

Sinonims vul dir in auter plaid cun la medema muntada

ir, serender, caminar, viagiar, traversar, viandar, scappar, descender, entrar, sortir, ascender, cuorer, partir

dar, surdar, tarmetter, regalar

mirar, contemplar, examinar, controllar

tschintschar, discuorer, declarar, paterlar, plidar, scutinar, grir

far, construir, ereger, disfar, baghegiar, installar

Pensum 2

Enquera ils sinonims tier ils verbs giusut! Ti anflas els sil proxim fegl da lavur.

min.

Page 35: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

35

G R A M M AT I C AA C C E S S 4

SinonimsI L V E R B

discuorer raquintar declarar paterlar

caminar viagiar serender traversar

construir ereger disfar baghegiar

contemplar examinar controllar fixar

emplenir pachetar stizzar installar

plidar viandar rumper scappar

sligiar descender surdar entrar

zugliar scutinar sortir partir

grir rapportar ascender murmignar

tarmetter carrar cuorer regalar

Page 36: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

36

G R A M M AT I C AA C C E S S 4

PensumI L V E R B

min.

Pensum 4

Scriva il dretg verb ellas largias!

Il cautren tut ils bigliets.

Per il natalezi dalla mumma nus in bi matg flurs.

Las firmas dil vitg bialas casas.

Jeu la sadiala cun aua.

Igl emprem tren da Sedrun allas 07.10.

Cu la messa ei finida tuts la baselgia.

Nus stuein far attenziun da la via.

Miu bab spert cun siu auto niev.

Jeu il cuolm cul runal e

la pista cun skis.

Cu ei scalina tut ils scolars en scola.

entran, controllescha, ascendel, carrescha, traversar,

descendel, regalein, bandunan, construeschan,

empleneschel, parta,

controllescha

regalein

construeschan

empleinel

parta

bandunan

traversar

carrescha

ascendel descendel

bandunan

Page 37: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

37

G R A M M AT I C AA C C E S S 4

La conjugaziun dil verb el present

I L V E R B

Ils verbs sas ti conjugar.

Quei vul dir, ti sas ligiar els cullas differentas persunas: jeu, ti, el/ella, nus vus, els/ellas.

Ei dat treis conjugaziuns, verbs che calan cun –AR, -ER, -IR

mir-arpersuna tschep finiziun

jeu mir - elti mir - as

el / ella mir - anus mir - einvus mir - eis

els / ellas mir - an

vend - erpersuna tschep finiziun

jeu vend - elti vend - as

el / ella vend - anus vend - invus vend - is

els / ellas vend - an

part - irpersuna tschep finiziun

jeu part - elti part - as

el / ella part - anus part - invus part - is

els / ellas part - an

Page 38: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

38

G R A M M AT I C AA C C E S S 4

La conjugaziun dil verb el present

I L V E R B

min.

Pensum 1

Enquera ed ordinescha alfabeticamein verbs egl infinitiv!

Tut ils verbs possedan ella

fuorma infinitiva in -r

- AR - ER - IR

La fuorma fundamentala dil

verb ha num

infinitiv

A

B

C

D

E

F

G

H

I

L

M

N

O

P

R

S

T

U

V

Z

Slig

iazi

un in

divi

dual

a.

Page 39: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

39

G R A M M AT I C AA C C E S S 4

La conjugaziun dil verb el present

I L V E R B

min.

Pensum 2

Enquera igl infinitiv dils suandonts verbs!

Co anflarigl infinitiv?

stuer + il verb encuretg

ti vas ti stos ir

vus fageis vus stueis far

el conta el sto cantar

nus currin nus stuein cuorer

els saultan els ston saltar

jeu mon jeu stoi ir irel fui el sto fugir fugirvus buis vus stuei§ beiber beiberels creian els ston crer crerti cuoras ti sto§ cuorer cuorernus dein nu§ stuein dar darella di ella sto dir dirjeu emprovel jeu stoi empruar empruarellas enqueran ella§ ston encurir encurirnus fagein nu§ stuein far farti lavuras ti sto§ luvrar luvrarels pon els ston puder puderel sa el sto saver savernus schischin nu§ stuein scher scherjeu stun jeu stoi star starels tegnan el§ ston tener tener

jeu vi jeu stoi vuler vuler

el tila el sto trer trer

Page 40: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

40

A C C E S S 4 G R A M M AT I C A

La conjugaziun dilverb el present

G R A M M AT I C AA C C E S S 4

I L V E R B

Pensum 3

Ils suandonts verbs ein irregulars. Enquera els el cudischet da verbs e scriva els el present sin cartas da

verbs! Colurescha mintgamai quei che semida!

beiber cantar capir crer cuorer

dar dir durmir duvrar empruar

encurir esser far fugir haver

ir leger luvrar magliar metter

puder rir saltar saver schar(laschar)

scher scriver seser star stuer

tedlar telefonar tener trer udir

vegnir veser vuler zambergiar

Page 41: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

41

A C C E S S 4 G R A M M AT I C A

La conjugaziun dil verb el present

I L V E R B

Pensum 4

Scriva construcziuns cul verb encurir! Drova ils maletgs! Drova tuttas persunas!

Exempel: Jeu enquerel miu rispli.

miu / mia / mestiu / tia / tes

siu / sia / sesnies / nossa / nosvies / vossa / vos

singular plural

jeu enquerel nus encurin

ti enqueras vus encuris

el/ella enquera els/ellas enqueran

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

Sligiaziun individuala.

Page 42: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

42

A C C E S S 4 G R A M M AT I C A

La conjugaziun dil verb el present

I L V E R B

Pensum 5

Scriva 8 construcziuns cul verb mussar cun tuttas persunas e drova las finiastras 1 , 2 e 3! Scriva era 3

camonds e fai 3 damondas!

il velo, il salto, il maletg,il cudisch, il carnet,ils skis, la stanza,

igl utschi niev, anavos, gartegiau,

mellen, veder, novs,grond, tgietschen

agl amitg, a mi , ad els, al scolast, a vus , als

conscolars, a nus, agl aug

singular plural

jeu muossel nus mussein

ti muossas vus musseis

el/ella muossa els/ellas muossan

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

1

2

3

Sligiaziun individuala.

Page 43: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

43

A C C E S S 4 G R A M M AT I C A

La conjugaziun dil verb el present

I L V E R B

Pensum 5

Scriva 8 construcziuns cul verb mussar cun tuttas persunas e drova las finiastras 1 , 2 e 3! Scriva era 3

camonds e fai 3 damondas!

rispli, cudisch, carnet,mappa, pupi, cola,

forsch, lingiala, colur, etui, computer

per scriver, per metter en, per zambergiar, per tagliar,

per trer, per ... pensum, fegls, carta,

quens, strehs, colurs, brev, regal, teila, cudischs

singular plural

jeu drovel nus duvrein

ti drovas vus duvreis

el/ella drova els/ellas drovan

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

1

2

3

Sligiaziun individuala.

Page 44: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

44

A C C E S S 4 G R A M M AT I C A

Ils sis tempsI L V E R B

Survesta: ils sis temps

present

Uss, quei mument

consista mo ord 1 verb

conjugaziun:jeu contel nus canteinti contas vus canteisel conta els contan

perfectVargau cun verb auxiliar

consista ord il verb “haver” ni “esser” + particip perfect

conjugaziun:jeu hai cantau ti has cantau ti eis curriusjeu sun currius

imperfect/ preteritum

Vargau

consista mo ord 1 verb

conjugaziun:jeu cantavel nus cantavanti cantavas vus cantavasel cantava els cantavan

plusquamperfectVargau cun verb auxiliar

consista ord il verb “haver” ni “esser” + particip perfect

conjugaziun:jeu havevel cantau ti havevas cantau jeu erel curriusti eras currius

futurAvegnir

constista ord il verb “vegnir” + infinitiv

conjugaziun:jeu vegnel a cantarti vegns a cantarel vegn a cantar

jeu vegnel a cuorer ti vegns a cuorerel vegn a cuorer

futur 2Avegnir vargau cun verb auxiliar

constista ord il verb “vegnir” + haver ni esser + particip perfect

conjugaziun:jeu vegnel ad haver a cantauti vegns ad haver cantau

jeu vegnel ad esser curriusti vegns ad esser currius

Page 45: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

45

A C C E S S 4 G R A M M AT I C A

Igl imperfect/ preteritum

I L V E R B

mir-arpersuna tschep finiziun

jeu mir -avel

ti mir -avas

el / ella mir -ava

nus mir -avan

vus mir -avas

els/ ellas mir -avan

vend-erpersuna tschep finiziun

jeu vend -evel

ti vend -evas

el / ella vend -eva

nus vend -evan

vus vend -evas

els/ ellas vend -evan

part-irpersuna tschep finiziun

jeu part -evel

ti part -evas

el / ella part -eva

nus part -evan

vus part -evas

els/ ellas part -evan

Present: Nus mir ein tschep: mir-

Page 46: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

46

A C C E S S 4 G R A M M AT I C A

Igl imperfect/ preteritum

I L V E R B

Aschia sas ti formar igl imperfect:

Mira l’emprema persuna plural dil present! Ti anflas quella el Cudisch da verbs en la tiarza colonna. Vid

il tschep mettas ti ussa la finiziun digl imperfect.

nus cantein nus buein nus laguttin nus duvrein

jeu cantavel jeu buevel jeu laguttevel jeu duvravelti cantavas ti buevas ti laguttevas ti duvravasel cantava el bueva el lagutteva el duvrava

ella cantava ella bueva ella lagutteva ella duvravanus cantavan nus buevan nus laguttevan nus duvravanvus cantavas vus buevas vus laguttevas vus duvravasels cantavan els buevan els laguttevan els duvravan

ellas cantavan ellas buevan ellas laguttevan ellas duvravan

present

imperfect

Pensum 1

Scriva mintgamai egl imperfect.

present imperfect

nus dumbrein nus (ha)vein dumbrau

nus termagliein nus (ha)vein termegliau

nus colurein nus (ha)vein colurau

nus scrivin nus (ha)vein scret

jeu cusel jeu hai cusiu

ti muossas ti has mussau

el metta el ha mess

vus bargis vus (ha)veis bargiu

els damondan els han dumandau

ella peglia ella ha pigliau

ellas tschappan ellas han tschappau

el seregorda el ei seregurdaus

jeu braunchel jeu hai brancau

els tartognan els han tartignau

ti cattas ti has cattau

Page 47: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

47

A C C E S S 4 G R A M M AT I C A

Igl imperfect/ preteritum

I L V E R B

Il verb savein nus metter en differents temps. Dapi la 3. classa enconuschas ti il present. Il present

descriva quei che schabegia el mument. Per exempel:

jeu legel , ti scrivas , el conta …

Igl imperfect di da quei che serepeta adina puspei el vargau. Mira las finiziuns!

Jeu bargevel. Nus bargevan.

Ti bargevas. Vus bargevas.

El bargeva. Els bargevan.

Pensum 2

Franc has ti udiu da tes geniturs co ti eras da pign e tgei che ti fagevas. Scriva giusut sur da tei cu ti eras in

pop ni ina poppa!

min.

Tacca cheu dasperas ina fotografia da tei cuti eras in pop ni ina poppa!

Sligiaziun individuala.

Page 48: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

48

A C C E S S 4 G R A M M AT I C A

Igl imperfect/ preteritum

I L V E R B

Pensum 3

Scriva dasperas il text egl imperfect! Ti stos mo midar il verb.

min.

Gl’iev d’aur In um viva en in vitg.

In um viveva en in vitg. El ha num Michel.

El haveva num Michel.El habitescha odem il vitg.

El habitava odem il vitg.Sia casa ei veglia e falombra.

Sia casa era veglia e falombra.Ins tema ch’il vent betti entuorn ella.

Ins temeva ch’il vent betti entuorn ella. Ei plova atras il tetg e gl’unviern eis ei fetg freid en casa.

Ei plueva atras il tegl e gl’unviern era ei fetg freid en casa.Il Michel ha pauc da viver.

Il Michel haveva pauc da viver.Dasperas ha el ina veglia gaglina.

Dasperas (ha)veva el ina veglia gaglina.Quella stat en siu caset en stiva.

Quella steva en siu caset en stiva.Ella ova mintgadi in iev.

Ella uava mintgadi in iev.Da quei ei Michel adina leds, perquei ch’el ha adina fom.

Da quei era Michel adina leds, perquei ch’el haveva adina form.El ei adina malcuntents ed il bia ha el schliata luna.

El era adina malcuntents ed il bia haveva/veva el schliata luna.

Page 49: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

49

A C C E S S 4 G R A M M AT I C A

Igl imperfect/ preteritum

I L V E R B

Pensum 4

Metta ils plaids ch’ein en parentesa egl imperfect!

min.

Ei (esser) inaga in um vegl. Quel (saver)

strusch ir, pertgei sia schanuglia (tremblar) . El (veser)

ed (udir) era mal ed (haver)

piars tut ils dents. Pauper vegl! Dalla fleivlezia (puder)

el strusch tener il tschadun entamaun. Perquei (sponder)

el enqualgadas suppa silla tuaglia schubra e (sbabar)

. Siu fegl e sia brit (haver) disgust dad el.

Perquei (stuer) il pauper tat finalmein semetter en in cantun davos pegna.

Sia tschavera (dar) ei en ina scadiala nauscha da tiaracotga e quei savens

gnanc avunda. Tut cuntristaus en siu cor (mirar)

el bia gadas encunter la meisa e (bargir) .

Dil tremblar ch’el (tremblar) ha il vegl schau dar ina gada giun plaun la

scadiala ch’ella ei ida en scalgias. La giuvna brit ha sevilau e fatg spitachels; mo il pauper vegl ha

rispundiu buca soli plaid. Dacheudenvi (stuer)

el magliar ord in cup lenn.

In di (seser) um e dunna en stiva. Cheu entra il fegliet da quater onns cun

enzacontas slondettas enta maun. Cun quellas (vuler) el far in truchet per

bab e mumma ch’els (stuer) magliar cu el (esser)

gronds ordlunder.

Tgei tetel ha quella praula?

era saveva tremblava veseva udeva haveva pudeva spundeva sbabava havevan stueva deva

mirava bargeva tremblava

stueva sesevan vuleva stuevan era

Il tat ed il beadi

Page 50: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

50

A C C E S S 4 G R A M M AT I C A

Il perfectI L V E R B

Pensum 1

Scriva il verb ch’ei davon el perfect! Drova adina „esser“ ni „haver“! Lavura cul «Cudisch da verbs»!

min.

Il perfect vegn formaus cun agid dils verbs „esser“ ed „haver“

Ils scolars han cantau grondius.Els ein stai gnanc tec nervus.

scriver Igl aug ha scret ord l’America.

cuer La mumma ha cotg ils truffels.

far Il Rico ha fatg ina cambrola cul velo.

rir Nus havein ris cun sias sgnoccas.

entscheiver Il concert ha entschiet gia d’uriala.

sponder El ha spons la sosa silla biala tuaglia.

beiber Tgi ha buiu ora mia ovomaltina?

cuorer Il giugadur ei currius fetg.

prender Enzatgi ha priu mia lingiala.

arrivar Cu ein ellas arrivadas a casa.

reiver Il Remo ei revius dalla plonta si.

curreger La scolasta ha curregiu mes quens.

esser Oz ei stau in bellezia di.

tarmetter Ella ha tarmess il pachet culla posta.

dar Jeu hai dau memia pauc adatg e sun ruclaus.

better Enzatgi ha bess il cudisch ellas miardas.

vegnir Nus essan vegni cul tren.

vargar Vus essas vargai el malsegir.

laguoter Il squagl ha laguttiu il grond pèsch.

derscher Il Guido ha derschiu in pégn sec.

ruclar L’onda ei ruclada da scala giu.

arder Il fiug ha aunc ars ditg.

Page 51: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

51

A C C E S S 4 G R A M M AT I C A

Il perfectI L V E R B

Pensum 2

Lavura cul Cudisch da verbs e metta ils verbs el perfect!

min.

arder: Il fiug ha ars bein.

beiber: El ha buiu dus migeuls.

circumscriver: Quei has ti circumscret bein.

commetter: El ha commess in malfatg.

contonscher: Rafael ha contonschiu in bien plaz.

crescher: Il pégn ei carschius fetg.

cular: Nus havein culau il fegl el carnet.

cunterdir: El ha cunterdetg al polizist.

curreger: Jeu hai currigiu ils quens.

dar: Ei ha dau bia neiv.

descriver: Els han descret il maletg.

direger: Negin ha dirigiu il traffic.

discuvierer: Columbus ha discuvretg l’America.

disfar: Igl orcan ha disfatg bia uaul.

eleger: Nus havein eligiu in bi film.

empermetter: Tgei has empermess a mi?

arver: Tgi ha aviert la finiastra?

better: El ha bess ils pupials el canaster.

clauder: Il bab ha claus per las nuorsas.

far: Biars han fatg la cuorsa.

crer: Quei havess jeu mai cartiu.

cuer: La mumma ha cotg ils truffels.

cumprender: Tut ei cumpriu el prezi.

cuorer: Livio ei currius a casa.

Page 52: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

52

A C C E S S 4 G R A M M AT I C A

Il perfectI L V E R B

Pensum 3

Metta las constrcuziuns el perfect e scriva ellas en tiu carnet!

min.

1. Il vischin abdichescha sco cassier dalla musica. Il vischin ha abdicau sco cassier dalla musica.

2. Il bab abonnescha la Quotidiana. Il bab ha abonnau la Quotidiana.

3. Ella absolvescha ils examens cun bien success. Ella ha absolviu ils examens cun bien success.

4. Igl autist accelerescha igl auto memia fetg. Igl autist ha accelerau igl auto memia fetg.

5. Il scolast accepta mia perstgisa. Il scolast ha acceptau mia perstgisa.

6. L’ Adriana accordescha la ghitara. L’ Adriana ha accordau la ghitara.

7. La sora accumpogna mei el marcau. La sora ha accumpignau mei el marcau.

8. Nus admettein ad el cordials salids. Nus havein/vein admess ad el cordials salids.

9. Tuts admiran la biala cuntrada. Tuts han admirau la biala cuntrada.

10. El adressescha la brev a mi. El ha adressau la brev a mi.

11. Il buob alarmescha ils pumpiers. Il buob ha alarmau ils pumpiers.

12. Il plevon aulza si il pign. Il plevan ha alzau si il pign.

13. Il tgaun apporta il toc lenn. Il tgaun ha apportau il toc lenn.

14. Il fiug arda ditg. Il fiug ha ars ditg.

15. Il publicum applaudescha per buca calar. Il publicum ha applaudiu per buca calar.

16. La polizia arrestescha il lader. La polizia ha arrestau il lader.

17. La Céline arva la finiastra. La Céline ha aviert la finiastra.

18. Ils buobs baghegian ina tegia da neiv. Ils buobs han baghegiau ina tegia da neiv.

19. Jeu ballontschel dalla suga vi. Jeu sun ballantschaus dalla suga vi.

20. Ins bandischescha el per adina ord la tiara. Ins ha bandischau el per adina ord la tiara.

21. Igl aug bardeglia per la tiarza gada. Igl aug ha bardigliau per la tiarza gada.

22. Il pign bragia varga in’ ura. Il pign ha bargiu varga in’ ura.

23. Nus barsein ligiongias. Nus vein/havein barsau ligiongias.

24. Sedrun batta Tavanasa 2 :1. Sedrun ha battiu Tavanasa 2:1.

25. Els beiban sco hontas. Els han buiu sco hontas.

26. Jeu beneventel la madretscha alla staziun. Jeu hai beneventau la madretscha alla staziun.

27. Nus mettin ils pupials el canaster. Nus vein/havein mess ils pupials el canaster.

Page 53: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

53

A C C E S S 4 G R A M M AT I C A

Il perfectI L V E R B

Pensum 4

Elegia il dretg particip perfect e metta ellas largias! La cefra sper la construcziun di a ti ord tgei gruppa

che ti stos prender il plaid.

min.

1 2 3 4 5

cotgsstuiumiers

plaschiu

curridaempruau

schausaviu

cuvretgaencuretgperdegau

dada

schischiusfatg

pervergiaucuschiu

detgfierspiars

ris

1. Il bab ha aunc buca petta dalla tatta. 2

2. La Riana ha che sia mumma seigi malsauna. 5

3. Ier ha il tgaun bunamein en ina comba al postin. 1

4. La sora pintga ei da scala giu ed ha rut in bratsch. 3

5. Ozendamaun era la cuntrada cun ina bischa. 3

6. Ils truffels ch’ein drova la mumma per far maluns. 1

7. Il plevon ha sur dalla carezia proximala. 3

8. La Leonora ei ch’ella pudeva strusch si cul flad. 2

9. Il Tino ha il spieghel ed anfla buca pli el. 5

10. Ils scolars han buca tut ils plaids da tudestg. 2

11. Mauro ei sut ina plonta ed ha fatg in cupid. 4

12. Il publicum ha da bien cor. 5

13. Ella ha ir a casa. 1

14. Tgi ha quellas bottas da finiastra en? 5

15. Hubert ha dapertut siu spieghel. 3

16. Onn havein nus da Dumengi’alva l’emprema ga. 4

17. Ils scolars sperts han ils pensums da casa en scola. 4

18. Il Manuel ha bunamein dar la scadiala giun plaun. 2

19. Jeu level dir enzatgei mo la finala hai jeu . 4

20. Il concert dils scolars ha a mi fetg bein. 1

empruau detg mier§ dada cuvretga cotg§ perdegau currida piar§ saviu schischiu§ ri§ stuiu fier§ encuretg pervergiau fatg schau cuschiu plaschiu

Page 54: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

54

A C C E S S 4 G R A M M AT I C A

Il perfectI L V E R B

Pensum 5

Scriva diesch construcziuns el present e metta ellas silsuenter el perfect!

min.

1. present

1. perfect

2. present

2. perfect

3. present

3. perfect

4. present

4. perfect

5. present

5. perfect

6. present

6. perfect

7. present

7. perfect

8. present

8. perfect

9. present

9. perfect

10. present

10. perfect

Sligiaziun individuala.

Page 55: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

55

A C C E S S 4 G R A M M AT I C A

Il present – igl im-perfect – il perfect

I L V E R B

Pensum 1

Cumpletescha leu nua ch’ei maunca!

min.

present

1. Nus sesin avon casa.

2. Ei baghegian las vias.

3. Nus schubergein la casa.

4. L’aua ramura e rampluna.

5. L’ustiera raquenta da pli baul.

6. Nus returnein dall’America.

7. Il bab reparescha il tetg.

8. Nus pervesin las gaglinas.

imperfect

preteritum

1. Nus sesevan avon casa.

2. Ei baghegiavan las vias.

3. Nus schubergiavan la casa.

4. L’aua ramurava e rumplanava.

5. L’ustiera raquintava da pli baul.

6. Nus returnavan dall’America.

7. Il bab reparava il tetg.

8. Nus perveservan las gaglinas.

perfect

1. Nus essan sesi avon casa.

2. Ei han baghegiau las vias.

3. Nus havein schubergiau la casa.

4. L’aua ha ramurau e rumplanau.

5. L’ustiera ha raquintau da pli baul.

6. Nus essan returnai dall’America.

7. Il bab ha reparau il tetg.

8. Nus havein pervesiu las gaglinas.

Page 56: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

56

A C C E S S 4 G R A M M AT I C A

DefiniziunI L S P R O N O M S

Il pronom ei in plaid che stat cheu per il num (latin pro = per / nom = num). El remplazza il num. Il pronom remplazza il substantiv.

Ils pronoms vegnan parti en differentas gruppas:

Il pronom persunalEl remplazza ina persuna.

Ella muossa a nus da saltar. Siu sault ei buca grevs. Jeu

emprendel spert el.

Jeu audel. Dai a mi in meil El vesa buca mei.Ti sunas. Jeu dun a ti in pér. Jeu vesel buca tei.El conta. Ella dat ad el in regal. Ella drova buca el.Ella beiba. Ti das ad ella nuot? El auda buca ella.Nus tedlein. Ella dat a nus gentar. Ti salidas nus.Vus scrivis. Jeu dun a vus raps. Ella cloma vus.Els cloman. El dat ad els risposta. Vus vargheis els.Ellas rian. Ti das ad ellas aua. El vul buca ellas.

Il pronom possessivEl indichescha tgi che posseda enzatgei.

Nies scolast stat davon sia tabla e muossa a nus engles.

Nus sesin en nos bauns e capin buc el.

miu rispli mes rispials mia mappa mias mappastiu cudisch tes cudischs tia socca tias soccassiu bal ses bals sia colur sias colursnies tgaun nos tgauns nossa onda nossas ondasvies auto vos autos vossa meisa vossas meisaslur bab lur babs lur mumma lur mummas

Ils pronoms interrogativsEls damondan suenter ina persuna ni ina caussa.

Tgei eisi schabegiau?Tgi ei blessaus?

Tgi?

Tgei?

Tgeinin

Tgeinina?

Pensum 1

Scriva tier mintga gruppa da pronoms ina historietta nua ch’ei vegn avon 20 pronoms!

min.

Page 57: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

57

A C C E S S 4 G R A M M AT I C A

PensumI L S P R O N O M S

Pensum 2

Scriva ellas largias ils substantivs enstagl dils pronoms e dai in tetel a tia historia!

Pensum 1

Nies ni nos?

min.

min.

tgaun uorla mai sch’el vesa in gat. Nus fagein in regal per

babs. uauls schurmegian vitgs.

vischin ha cumprau in auto niev. Quel ei bia pli gronds ch’il . Nus mirein ad uras da

dents. dentist survegn lu buca biars da

raps, dian geniturs.

Tetel:

(Ella) sesa davos (ella) per gentar. Gest quei di ei (el)

vegnius empau pli tard a casa, perquei ch’el ha giu bia da far en fatschenta. Igl ei

temps per (ellas) . „Tschenta en il radio , Anita! Jeu less tedlar (ellas)

.” Il plidader al radio risdava gest ch’ei vegni encuretg enzatgi: “Dapi ier da miezdi

vegn encuretg (el) . 156cm gronds, cavels blonds, egls blaus, vestgius cun

caultschas grischas ed in lismer tgietschen. (El) ei ius ier da miezdi naven da casa

e dapli lu han ins buca viu el pli. Tgi che sa dar sclariment sur dalla (ella) encuretga

duei s’annunziar tier (ella) , numera da telefon 117.“

Gest en quei mument entra (el) dad esch en clamond: „Bab, bab….!“ (El)

ha denton sevilau e detg ch’el teidli ussa (ellas) e ch’el vegli

buca vegnir disturbaus. Il plidader al radio ha aunc da palesar in tschuat novas.

Cu (ellas) ein finalmein alla fin lubescha il bab ad (el) da

plidar. Lez balbegia tut nervus. “B..a..b j..e..u sun buca v..e..gn..ius da ser..rar la spina dalla buot da must

giun tschaler.”

Nie§ no§ No§ no§ Nie§ nie§ no§ Nie§ no§ no§

»Sligiaziun individuala»

La famiglia meisail bab las novitadslas novitads il lader Il lader persuna la polizia il buobIl bab las novitads

las novitads buob

Page 58: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

58

A C C E S S 4 G R A M M AT I C A

Co e scoPA R T I C L A S

Pensum 1

Malegia els quadrats e scriva denteren las cumparegliaziuns!

min.

Sco vegn duvrau , cu ins vul cumparegliar enzatgi ni enzatgei.

La Svizra ei buc aschi gronda sco la Tiaratudestga.

Ti sas buca leger aschi bein sco jeu.

Sligiaziun individuala.

Page 59: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

59

A C C E S S 4 G R A M M AT I C A

Co e scoPA R T I C L A S

Pensum 2

Scriva dasperas la damonda cun auters pronoms ni autras persunas!

min.

Co vegn adina duvrau ella damonda ni en in exclom!

damonda tias damondas

Co va ei cun tei?

Co has ti num?

Co has anflau la via?

Co va ei cun l’onda?

Co fas quei quen?

Co vas a Rueras?

Co eis el ius a casa?

Co has ti durmiu?

excloms tes excloms

Co quei tuna!

Co quei plova!

Co quei freda!

Co quei ei bi!

Co tut ei semidau!

Co quel ha mirau!

Co ella tugna!

Co ti maglias!

Co sa era esser amiez la construcziun. Scriva giusut semegliontas construcziuns!

El sa buca co ei va vinavon.

Ella ha mussau co igl ei da metter a meisa.

Negin sa co el ha passentau la notg.

Sligiaziun individuala.

Sligiaziun individuala.

Page 60: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

60

A C C E S S 4 G R A M M AT I C A

GermanissemsS P E C I A S D A P L A I D S

Pensum 1

Emprova da scriver las construcziuns tudestgas en romontsch! Curregia suenter tias construcziuns cun

las fuormas translatadas sil proxim fegl!

min.

Tgi che sa romontsch sa dapli!Adina san ins buca translatar plaid per plaid dil tudestg en romontsch.

Gianna ist 10 Jahre alt.

Gianna ha diesch onns.

Die Mutter geht einkaufen.

La mumma va a far las cumissiuns.

Wir wollen auch mitmachen!

Nus (vu)lein era separticipar!

Gestern konnte ich lange nicht einschlafen.

Ier hai jeu ditg buca saviu sedurmentar.

Er ist mit dem Auto nach Ilanz gefahren.

El ei carraus giu Glion cun auto.

Mirco will das Radio einschalten.

Mirco vul tedlar radio.

Mach das Licht aus!

Stezza la cazzola!

Ich lade dich zum Mittagessen ein.

Jeu envidel tei a gentar

Page 61: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

61

A C C E S S 4 G R A M M AT I C A

GermanissemsS P E C I A S D A P L A I D S

Pensum 2

Empren e fai construcziuns cun las fuormas romontschas el carnet!

min.

romontsch tudestg

far cumissiuns einkaufen

prender part, separticipar mitmachen

sedurmentar einschlafen

sedestadar aufwachen

carrar (Auto) fahren

entrar eintreten

haver 1 onn 1 Jahr alt sein

envidar einladen

solver frühstücken

egls blaus blaue Augen

serrar abschliessen

sortir ausgehen

stizzar ausmachen

partir abfahren

Tgei animal…? Was für ein Tier……?

Magliar in glatsch Ein Eis essen

Pigliar tema erschrecken

Sligiaziun individuala.

Page 62: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

62

A C C E S S 4 G R A M M AT I C A

GermanissemsS P E C I A S D A P L A I D S

Pensum 3

Ussa sas ti translatar correctamein las construczins tudestgas en romontsch.

min.

Gestern Abend habe ich um 9 Uhr das Licht ausgemacht.

Ier sera allas nov hai jeu stizzau la cazzola.

Ich konnte jedoch lange nicht einschlafen.

Jeu sun denton ditg buca sedurmentaus/sedurmentada.

Heute bin ich um 7 Uhr erwacht und um halb acht aufgestanden.

Oz sun jeu sedestadaus / sedestadada allas 7 e levaus da mesa las otg.

Dann habe ich mich angezogen und mich gewaschen.

Lu sun jeu sevestgius / sevestgida e selavaus / selavada.

Jetzt frühstücke ich mit meiner Familie.

Jeu solvel uss cun mia famiglia.

Mein Bruder schaltet das Radio ein.

Miu frar tschenta en il radio.

Später fährt mein Vater mit dem Auto nach Chur.

Pli tard carrescha miu baub cun igl auto a Cuera.

Meine Mutter geht einkaufen und ich will auch mit.

Mia mumma va a far cumissiuns ed jeu vi era ir cun ella.

Fabian hat heute Geburtstag, er ist nun vier Jahre alt.

Fabian ha oz natalezi, el ha ussa quater onns.

Weil Fabian mein Freund ist, hat er mich zum Mittagessen eingeladen.

Cunquei che Fabian ei miu amitg, ha el envidau mei a gentar.

Page 63: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

63

A C C E S S 4 G R A M M AT I C A

Il discuors direct

vegn duvraus sch’ina persuna tschontscha

Il discuors direct

«Igl ei las siat.Jeu stoi uss ir a casa!»

Igl ei las siat. Il Flurin sto uss ir a casa.

El di a ses amitgs:

Igl ei las siat. Jeu stoi uss ir a casa!

discuors direct

discuors direct .

discuors direct !

discuors direct ?

El di a ses amitgs

annunzia

annunzia

annunzia

annunzia

: «

: «

: «

: « »

»

»

»

Page 64: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

64

A C C E S S 4 G R A M M AT I C A

Il discuors direct

: « »

Pensum 1

Scriva construcziuns cul discuors direct en tiu carnet! Ti sas duvrar las annunzias ed ils dicuors directs

giudem ni inventar novas annunzias ed auters discuors.

Fai adatg als segns d’interpuncziun dil discuors direct!

min.

discuors direct . annunzia : « »

ti stos far ils pensums

uss tonscha ei

quei has ti fatg fetg bein

co va ei en scola

cala si

damaun

ei quei era d’emprender

segir buc

ti stos ir a casa

nua vas ti

Il scolast di

Il frar damonda

Il bab sevila

La mumma admonescha

Il polizist declara

Ils scolars excloman

La scolara empiara

La sora manegia

La tatta vul saver

Igl aug rispunda

Page 65: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

65

A C C E S S 4 G R A M M AT I C A

Il discuors direct

Pensum 2

Scriva las construcziuns en tiu carnet! Scriva grond nua ch’ei fa da basegns e tschenta tut ils segns

d’interpuncziun!

min.

L’uolp ed il tgaper

L’uolp veva puspei inagada fom.

Cheu vesa ella in tgaper sin ina plonta che tegn in toc caschiel el bec.

Ella excloma:

«Con bials che ti eis! Sche era tiu cant ei schi bials sco tia cumparsa, eis ti il pli bi da tuts ils utschals!»

Il tgaper sesenta flattaus ch’enzatgi lauda sia vusch.

El arva il bec e craschla:

«Qua, qua, qua…!»

Il caschiel croda per tiara.

L’uolp denton dat in segl, sgnappa e maglia il caschiel.

L’uolp, il luf ed il cavagl

L’uolp ed il luf havevan inagada gronda fom.

Cheu han els entupau in cavagl che pasculava.

Perquei ch’els havevan aunc mai viu avon in cavagl, han els buca saviu sch’ei seigi cunvegnent d’attaccar igl

animal.

Aschia ei l’uolp ida tier il cavagl ed ha dumandau:

«Co has ti num?»

Il cavagl ha rispundiu: «Miu num ei sgarflaus en miu calzer, sche ti vul sas ti leger el.»

L’uolp maligna ei stada precauta ed ha detg: «Jeu sai deplorablamein buca leger letras denton miu amitg il luf sa

leger fetg bein.»

Il luf sesenta flattaus e vul leger il num.

Cheu misla il cavagl culs calzers il luf e galoppescha naven.

Il luf perencunter piarda quater palas davon.

Page 66: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

66

A C C E S S 4 G R A M M AT I C A

I L S U B T S A N T I V La declinaziun dil substantiv

Pensum

Declinescha a bucca ils suandonts substantivs!

Declinescha silsuenter a scret in substantiv da mintga gruppa en tiu carnet!

min.

Gruppa 1:

la meisa, la butteglia, la suppia, la tscherescha, la ploga

Gruppa 2:

l’aua, l’andina, l’ura, l’orgla, l’oasa

Gruppa 3:

il pupi, il pigniel, il gat, il capi, il liug

Gruppa 4:

igl ascensur, igl iev, igl utschi, igl um, igl apicultur

Gruppa 5:

ina mustga, ina cazzetta, ina vacca, ina savetscha, ina gasetta

Gruppa 6:

in’amitga, in’ustria, in’ungla, in’insla, in’onda

Gruppa 7:

in esch, in scolar, in tschadun, in tgiern, in falien

Page 67: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

67

A C C E S S 4 G R A M M AT I C A

I L S U B T S A N T I V La declinaziun dil substantiv

Giug: Il retg dalla declinaziun

1. Scrivi ils substantivs dil pensum 2 (pagina 24) sin cedels!

2. Tagliei ora las cartas giudem il fegl e fagei 3 mantuns (tenor colur)!

3. Mischedei bein las cartas ed ils cedels dils substantivs e vulvi els sin meisa!

4. In giugadur volva l’emprema carta da mintga mantun.

5. Tut ils giugadurs emprovan da metter il substantiv screts silla carta ella fuorma pretendida.

6. Tgi che ha anflau ina sligiaziun astga dir “Stop” ed il giug vegn immediat interruts.

7. Examinei communablamein la sligiaziun.

8. Sch’il giugadur che ha clamau “Stop”, ha scret la dretga sligiaziun, survegn el in punct ed il giug va

vinavon.

9. Sch’il giugadur che ha clamau “Stop”, ha buca scret la dretga sligiaziun, mettei anavos il substantiv sil

mantun ed entschevi ina nova runda.

10. Tgi che ha ils biars puncts ,cura che tut ils cedels dils substantivs ein duvrai, ha gudignau ed ei il retg

dalla declinaziun.

min.

nominativ nominativ genitiv genitiv

dativ dativ accusativ accusativ

singular singular singular singular

plural plural plural plural

artecheldefinit

artecheldefinit

artecheldefinit

artecheldefinit

artechelindefinit

artechelindefinit

artechelindefinit

artechelindefinit

Page 68: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

68

A C C E S S 4 G R A M M AT I C A

Igl adjectiv

freidfreida

cauldcaulda

seniesterseniastra

dretgdretga

pauperpaupra

rehreha

plaunplauna

spertsperta

maghermagra

griesgrossa

bletschbletscha

schetgschetga

levleva

grevgreva

fleivelfleivla

fermferma

Page 69: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

69

A C C E S S 4 G R A M M AT I C A

Igl adjectiv

nievnova

vedervedra

entirentira

rutrutta

veglveglia

giuvengiuvna

dultschdultscha

recentrecenta

liungliunga

cuortcuorta

bibiala

mitgiertmacorta

aviertaviarta

serrauserrada

temeletgtemeletga

curaschuscuraschusa

Page 70: access.ac: beinvegni - SligiaziunsACCESS 4 GRAMMATICA Impressum Grammatica dalla 4. classa versiun 3, fenadur 2014 Mied d’instrucziun da romontsch per la scola populara dalla Surselva

70

A C C E S S 4 G R A M M AT I C A

Igl adjectiv

legherlegra

tresttresta

endretgendretga

falliufallida

quaderquadra

rodundrodunda

bienbuna

schlietschliata

stgirstgira

clarclara

schuberschubra

tschuftschuffa

carcara

nauschnauscha

grondgronda

pignpintga