ชนิดของ adr

1. ชอผลงานเรอง การศกษาและพฒนาระบบการเฝาระวงการเกดอาการไมพงประสงคจากการใชยา

ในโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพ ศนยอนามยท 11

2. ระยะเวลาทดาเนนการ ตลาคม 2554 – พฤษภาคม 2555

3. บทคดยอ

การศกษาและพฒนาระบบการเฝาระวงการเกดอาการไมพงประสงคจากการใชยาในโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพ ศนย

อนามยท 11 มวตถประสงคสาคญเพอปองกนการแพยาซ าให กบผปวยซงอาจเปนอนตรายถงชวตได จากการศกษาไดรวบรวมขอมล

ตงแตเดอน พฤศจกายน2554 – พฤษภาคม 2555 ผลการศกษาพบวา

ผลการประเมนความสมพนธของอาการไมพงประสงคกบยาทสงสยทงหมด 167 ราย โดยพบอบตการณทเกดขน

จากการสงใชยาของโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพทงหมด 27 ราย ผลประเมนพบเกดการแพยาและออกบตรแพยารอยละ 62.96 และเกด

จากสาเหตอนทไมใชยาไมออกบตรแพยารอยละ 37.04 เนองจากไมมความสมพนธกบยาทผปวยไดรบ และผลก25ประเมนจากการแพ

ยากบการใชยาในอดตของผปวยทงหมด 140 ราย พบวา ผลประเมนเปนการแพยาและออกบตรแพยารอยละ 72.85 และเกดจาก

สาเหตอนทไมใชยาไมออกบตรแพยารอยละ 27.14 เนองจากไมมความสมพนธกบยาทผปวยไดรบ ผลการบนทกประวตการแพยาลง

ในระบบโปรแกรมการรกษาของโรงพยาบาล HOSXP มทงสน 66 ราย แยกรายละเอยดตามกลมยาหลกทสงสยทาใหเกดอาการไมพง

ประสงคจากการใชยา พบวากลมยาทผปวยเกดอาการไมพงประสงคมากทสด คอยากลม Penicillins พบรอยละ 29.17 รองลงมาคอยา

กลมแกปวดทไมใชสเตยรอยด (NSAIDs) พบรอยละ 18.06 และหากแยกรายละเอยดตามรายการยาทผปวยเกดอาการไมพงประสงคพบ

มากทสดคอยา Co-trimoxzole พบรอยละ 15.06 รองลงมาคอยา Amoxicillin พบรอยละ 12.33 มการดาเนนงานตามแนวการเฝาระวง

การเกดอาการไมพงประสงคจากการใชยา สามารถปองกนการแพยาซ าโดยเสนอแพทยเปลยนยาจานวน 11 ครง

การพฒนาระบบและจดทาแนวทางการเฝาระวงและตดตามอาการไมพงประสงคจากการใชยานน มการซกประวต

ประเมนความสมพนธระหวางอาการไมพงประสงคกบยาทสงสยน และมระบบแจงเตอน สามารถลดอบตการณและปองกนการแพยาซ า

ใหกบผปวย การเกดอนตรายถงแกชวตหรอเกดความพการถาวรได ดงนนการพฒนาระบบการเฝาระวงและตดตามอาการไมพง

ประสงคจากการใชยาตองมการดาเนนการและพฒนาปรบปรงระบบอยางตอเนองเพอพฒนาคณภาพบรการใหเกดผลประโยชนสงสดตอ

ผปวย

4. บทนา

การใชยาเปนแนวทางหลกทใชในการบาบดรกษาโรคและความเจบปวย ในขณะทใหผลรกษานนยาอาจกอใหเกด

อาการไมพงประสงคขนไดเชนกน อาการไมพงประสงคจากการใชยานนบวนจะเปนปญหาทรนแรงขน ทงความรนแรงของอาการท

เกดขนและจานวนปญหาทเกดขน ซงมความสมพนธกบอตราการบรโภคยาภายในประเทศทเพมสงขนอยางมาก ทงนอาจเนองจาก

จานวนประชากรทเพมมากขน ระบบสาธารณสขของประเทศทประชาชนมโอกาสเลอกหาซอยาเพอบาบดอาการเจบปวยของตนเองได

อยางมอสรเสรมากพอสมควร ปรมาณเวชภณฑยาในตลาดมปรมาณสงมากขนเรอย ๆ รวมทงผลตภณฑอน ๆ ทไมใชยาแตมคณสมบต

ในการรกษา

อาการเจบปวยกมปรมาณสงมากขนเรอย ๆ เชนกน

อาการไมพงประสงคจากการใชยา (Adverse Drug Reaction:ADR) เกดขนมานานควบคกบการใชยา อาการเหลานอาจ

เกดขนเวลาใดกไดเมอมการใชยาเพอการบาบดรกษา อาการไมพงประสงคจากยามความหลากหลายและแยกออกจากอาการของโรคได

ยาก อาการไมพงประสงคจากการใชยามหลายระดบตงแตอาการเลกนอย เชน คลนไส พะอดพะอมจากการใชยา Metformin เวยนศรษะ

มนงงจากการใชยา Tramadol ไปจนถงระดบรนแรงเชน Steven Johnson Syndrome จากการใชยา Co-trimoxazole ซงอาการไมพง

ประสงคจากยาบางชนดทาใหเกดอนตรายถงแกชวตหรอเกดความพการถาวรไดถาไดรบการวนจฉยและการบาบดรกษาไมทนทวงท

นอกจากน ยงสงผลกระทบทาใหคาใชจายทางสาธารณสขทเพมขน ซงมรายงานเกยวกบคาใชจายเนองจากปญหา อาการไมพงประสงค

จากการใชยา (Adverse Drug Reaction : ADR) เพมขน รวมทงสาเหตของการถกฟองรองของบคลากรสาธารณสขเกยวกบอาการไมพง

ประสงคจากการใชยา(ADR) โดยมรายงานสถตวา 30% ของผปวยตองนอนโรงพยาบาลนานขนจากอาการไมพงประสงคจากการใชยา

(ADR), ผปวย “ตองเขาโรงพยาบาล” จากการเกดอาการไมพงประสงคจากการใชยา (ADR) 3-15% ยงไปกวานนอาการไมพงประสงคจาก

การใชยา(ADR) ทเกดกบผปวยยงเปนสาเหตททาใหบคลากรทางสาธารณสข “ถกฟองรอง” การจดการปญหาทเกยวกบอาการไมพง

ประสงคจากยาเปนหนาทรวมกนของบคลากรสาธารณสข ในการจดการปญหาทเกยวกบอาการไมพงประสงคจากยาไดแก การประเมน

อาการและการตดตามอาการไมพงประสงคจากการใชยา รวมถงการจดระบบการปองกนการเกดอาการไมพงประสงคจากการใชยาท

สามารถปองกนได (Preventable ADR) เชน การแพยาซ า ปฏกรยาทเรยกวา “การแพยา” ซงจะพบไดนอยแตอาการทเกดมกจะรนแรง ไม

สามารถคาดเดาลวงหนาได เพราะอาการขางเคยงทเกดขนไมไดเกดจากฤทธทางเภสชวทยาของยา ในการเกดปฏกรยาชนดนจะมการ

เปลยนแปลงของระบบภมคมกนของรางกาย แตสามารถปองกนการเกดการแพยาซ าได ซงเภสชกรจงเปนบคคลากรทสาคญในการทา

หนาทสงเคราะห วเคราะหและเปนหนวยรวบรวมขอมลรายระเอยดการใชยาทงหมดในโรงพยาบาลตลอดจนเชอมโยงขอมล

ใหผทเกยวของรบทราบ

ในปจจบนโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพ ศนยอนามยท 11 ไดดาเนนการพฒนาคณภาพการใหบรการแกผปวย เพอให

โรงพยาบาลมมาตรฐานในการใหบรการหรอไดรบการรบรองคณภาพ งานเภสชกรรมมบทบาทและหนาทโดยตรงตอการเพมคณภาพการ

ใชยาของผปวย ตวชวดประการหนงในการวดผลสมฤทธในการตดตามอาการไมพงประสงคจากการใชยา คอ การปองกนการแพยาซ า

ดงนนควรมการพฒนาระบบการบรการดานยาใหมความปลอดภยและมความรดกมมากยงขน เพอรองรบปญหาทอาจจะเกดขนไดจากการ

แพยาซ า และจากการดาเนนการทผานโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพยงไมไดดาเนนการเรองการเฝาระวงและตดตามอาการไมพงประสงค

จากการใชยาอยางเปนระบบ ไมมเภสชกรทรบผดชอบอยางจรงจง พบวาการวางระบบการเฝาระวงและตดตามอาการไมพงประสงคจาก

การใชยายงไมสามารถดงผเกยวของ เชน แพทย พยาบาล บคลากรอนใหเขามารวมทางานได ทาใหขาดระบบการสงตอขอมลในระหวาง

ผทมหนาทดแลผปวยทาใหระบบทมอยขาดประสทธภาพ การยดถอประวตแพยาของผปวยโดยอาศยเพยงบนทกคาบอกเลาของผปวย โดย

ไมมการประเมนความสมพนธของอาการไมพงประสงคทเกดขนกบยาทสงสยนน อาจเปนสาเหตใหผปวยเสยโอกาสในการเลอกใชยาท

สาคญหรอจาเปนบางอยาง หากขอมลทไดจากคาบอกเลานนไมใชการแพยาอยางแทจรง

จากปญหาดงกลาว จงเปนทมาของการพฒนาระบบการเฝาระวงการเกดอาการไมพงประสงคในโรงพยาบาลสงเสรม

สขภาพ ศนยอนามยท 11 มเปาหมายสาคญคอการปองกนอบตการณการแพยาซ าเนองจากระบบของโรงพยาบาลไมใหเกดขนกบผปวย

แมแตรายเดยว และ เพอปรบปรงและพฒนาระบบการรายงานอาการไมพงประสงคจากการใชยาใหมประสทธภาพมากขน เพอใหเกด

ประสทธผลในการรกษาและเกดความปลอดภยจากการใชยา เพอใหทราบถงประสทธผล ปญหา และอปสรรคของระบบทไดพฒนาขน

เพอนาไปสการพฒนาระบบตอไป ทงนเพอเกดประโยชนสงสดตอผปวยทงดานผลการรกษาและความปลอดภยในการใชยา

5. ความรทางวชาการหรอแนวคดทใชในการดาเนนงาน

“อาการไมพงประสงคจากการใชยา (Adverse drug reaction : ADR)”

Adverse drug reaction (ADR) เปนคากวางๆ หมายถง ปฏกรยาไมพงประสงคหรออาการไมพงประสงคทเกดจากยา ซง

โดยทวไปหมายรวมถง การแพยา (drug allergy หรอ drug hypersensitivity) ซงเปนรปแบบหนงของ ADR ทเกดจากปฏกรยาภมคมกน

ของรางกายตอตานยาทไดรบเขาไป

WHO ไดนยามความหมายของ ADR ตงแตป ค.ศ.1972 วาหมายถง “การตอบสนองใด ๆ ตอยา ทเปนอนตรายและไมไดจงใจให

เกดขน ซงเกดขนเมอใชตามขนาดปกตในมนษย เพอการปองกน วนจฉยหรอรกษาโรค หรอเปลยนแปลงผลทางสรระวทยาของรางกาย”

และในป 2002 WHO ไดระบคานยามของ ADR ใหมซงสนลงจากเดม ดงแสดงรายละเอยดดงตอไปน

ประเภท ความหมาย

Drug allergy ปฏกรยาทเกดจากภมคมกนของรางกายตอตานยาทไดรบเขาไป

ADR การตอบสนองตอยาทเปนอนตรายและไมไดจงใจใหเกดขน ซงเกดขนในขนาดการใชตามปกตใน

มนษย โดยไมรวมถงการไดรบยาเกนขนาดหรอการจงใจใชยาในทางทผดจนเกดอนตราย

Side effect ผลใด ๆ ทไมไดจงใจใหเกดขนจากเภสชภณฑ (pharmaceutical product) ซงเกดขนในการใชตาม

ขนาดปกตในมนษย และสมพนธกบคณสมบตทางเภสชวทยาของยา

การจาแนกอาการไมพงประสงคจากการใชยา

1. ฤทธทางเภสชวทยา (Pharmacological classification) แบงไดเปน 4 ชนดคอ

1.1 Type A ADRs (Augmented ADRs) เปนอาการไมพงประสงคทสามารถทานายได การเกดอาการไมพงประสงคจะขนกบ

ขนาดของยาทผปวยไดรบ วธการแกไขอาการไมพงประสงคนอาจกระทาไดโดยการลดขนาดของยาลง หรอใหยาอนทไป

ลบลางฤทธทางเภสชวทยาของยานน

1.2 Type B ADRs (Bizarre ADRs) เปนอาการไมพงประสงคทไมสามารถอธบายกลไกการเกดไดตามฤทธทาง เภสชวทยาของ

ยานน การเกดจะไมสมพนธกบขนาดยาทผปวยไดรบ

1.3 Type C เปน ADRs ทเกดขนหลงจากการใชยาไปเปนเวลานาน ซงเกดขนจากการสะสมของยา

1.4 Type D เปน ADRs ทเกดขนหลงจากการหยดใชยาเปนเวลานานแลว ไมขนกบขนาดทไดรบยา แตขนกบแตละบคคล

2. แบงตามเหตและผล (Causality classification) การจดประเภทนมกจะเนนถงความสมพนธระหวางอาการทเกด เวลาทให

ยาและโรคทเปนอย จงจะประเมนวายาดงกลาวเปนสาเหตของ ADRs ดงกลาวหรอไม ซงมคาศพททใชดงน

2.1 Definite (ใชแน) เปนอาการไมพงประสงคทเกดขนสอดคลองกบเวลาของการบรหารยา อาการแสดงนนไมใชอาการแสดง

ทเปนภาวะโรคของผปวย เมอหยดใชยา (dechallenge) อาการทแสดงนนกหายไป แตจะกลบเปนซ าเมอมการใชยานนอก

(rechallenge)

2.2 Possible (อาจจะใช) เปนอาการไมพงประสงคทเกดขนในชวงเวลาทอาจสอดคลองกบเวลาของการบรหารยา อาการ

แสดงออกนนมความเกยวพนกบภาวะโรคของผปวย ไมมขอมลเรองการหยดยาและการทดลองใชยาซ า

2.3 Probable (นาจะใช) เปนอาการไมพงประสงคทเกดขนในชวงเวลาทอาจสอดคลองกบเวลาของการบรหารยาเมอหยดใชยา

อาการทแสดงนนกหายไป

2.4 Doubtful/Unlikely (นาสงสย/ ไมนาจะใช) เปนอาการไมพงประสงคทเกดขนในชวงเวลาไมสอดคลองกบเวลาของการ

บรหารยา

3. แบงตามความรนแรงของอาการ (Severity classification) แบงได 3 ระดบคอ

3.1 Minor เปนอาการไมพงประสงค ทไมรนแรงไมตองการการรกษาใด ๆ

3.2 Moderate เปนอาการไมพงประสงคทเกดแลวตองมการปรบเปลยนหรอหยดการใชยานน

3.3 Severe เปนอาการไมพงประสงคขนรนแรงทอาจทาใหผปวยเสยชวต

4. แบงตามกลไกการเกด (Mechanism classification)

4.1 Drug intolerance

ความไวตอยา หมายถงการตอบสนองตอยาทมากกวาปกต โดยไมมความผดปกตของ metabolism excretion หรอ bioavailability

ดงนนจงจาเปนอยางยงทแพทยจะตองระมดระวง drug intolerance ใหด ถาพบวาม drug intolerance จาเปนอยางยงทจะตอง

ลดขนาดยาลง

Idiosyncracy หรอ idiosyncratic reactions เปนปฏกรยาทตอบสนองตอยาทผดปกต ซงไมไดเหมอนกบคนปกตทวไป อาการ

ชนดนมกมสวนเกยวพนกบกรรมพนธทมการตอบสนองตอยาผดปกต ผใชจะมความไวตอยามากเกน แมใชยาขนาดนอย

4.2 Drug interaction (DI) ADRs ทเกดขนบางอยางเปนผลมาจากปฏกรยาระหวางยาทไดรบกได

5. แบงตามระยะเวลาทเกด (Reaction time classification)

5.1 Acute หมายถง อาการทเกดขนหลงจากไดรบยาภายในเวลา 0-60 นาท

5.2 Sub-acute หมายถง อาการทเกดขนหลงจากไดรบยาภายในเวลา 1-24 ชวโมง

5.3 Latent หมายถง อาการทเกดขนหลงจากไดรบยาภายในเวลา 1 วนถงหลายสปดาห

6. การแบงตามการปองกนได ( preventability )

การแบงประเภท ADRs ตามเกณฑนจะมงไปทการปองกนปญหา เพอชวยใหการดแลผปวยมความปลอดภยมากขน การแบง

ADRs ตามความสามารถการปองกนไดน กระทาไดโดยการตอบคาถาม 7 ขอตอไปน ถาไดคาตอบรบเพยงขอเดยวจะถอวา ADRs

นนสามารถปองกนได

1. การใชยามความเหมาะสมกบภาวะทางคลนกของผปวยหรอไม

2. ขนาดของการใชยา ความถของการใหยามความเหมาะสมกบอาย น าหนก หรอภาวะโรคของผปวยหรอไม

3. มความจาเปนทตองตดตามการใชยาหรอจาเปนตองตรวจทางหองปฏบตการหรอไม

4. ผปวยมประวตแพยาหรอไม

5. มความเกยวของกบปฏกรยาระหวางยาหรอไม

6. มระดบยาทบงถงความเปนพษหรอไม

7. เกยวของกบความรวมมอในการใชยาของผปวยหรอไม

7. แบงตามพยาธกาเนดของอาการไมพงประสงคจากการใชยา

7.1 Non-allergic adverse drug reaction

ปฏกรยาทเกดขนมกจะไมเกยวของกบการเปลยนแปลงของระบบภมคมกนของรางกาย ผลทเกดขนมกเปนฤทธทางเภสชวทยาของ

ยา อาการโดยทวไปมกไมคอยรนแรง แตพบไดบอยกวามาก แบงออกไดเปน

7.1.1 Exaggerated toxicity เกดขนเนองจากมระดบยาในรางกายสงเกนปกต จนทาใหเกดผลขางเคยง สาเหตของการทระดบ

ยาสงเกนกวาปกต คอ

1) Overdose เปนการไดรบยาเกนขนาดจรง เชน การใชยาอยางไมถกวธ การรบประทานยาผด ซงลกษณะเชนนจะไมเขากบ

คาจากดความขององคการอนามยโลก

2) มการดดซมยาเขาสรางกายมากกวาปกต ซงมปจจยเกยวของหลายอยาง เชน bioavailability ของยา, gastro-intestinal

tract, drug interaction

3) มการกระจายตวของยาผดปกต ซงสมพนธกบปรมาตรการกระจายตวของยา เชน การทม plasma binding protein ลดลง

ทาใหมรปอสระของตวยา ซงเปนตวออกฤทธเพมมากขน ตวอยางเชน Coumarin ทออกฤทธมากเกนไปเมอใชรวมกบ

Phenylbutazone เพราะ Phenylbutazone ไปแยงจบกบ plasma binding protein ไดดกวา

4) มการขบถายยาออกจากรางกายลดลงผดปกต เชน ผปวยทเปนโรคไตวาย จะมโอกาสเกดผลขางเคยงจากยาทตองขบถาย

ทางปสสาวะมากกวาปกต เชน Digoxin, Aminoglycosides หรอผปวยทเปนโรคตบกจะมการขบถายยา Barbiturate, Phenytoin ซง

ตองขบออกจากรางกายทางอจจาระลดลง

5) ปฏกรยาระหวางยาดวยกน จะมผลตอเภสชจลนศาสตรของยาตวอนไดหลายอยาง เชน bioavailability, plasma binding

protein, rate of metabolism, rate of excretion, การแยงจบท receptor site, การเสรมฤทธ-ตานฤทธ ผลดงกลาวนสามารถ

ปองกนได ถาแพทยผสงการรกษามความรเกยวกบเภสชวทยาของยาตางๆ

7.1.2 ความผดปกตของกระบวนการ drug metabolism อนเปนกระบวนการทเปลยนแปลงยาใหเปน metabolite ซงเปนตว

ออกฤทธของยาหรออาจเปนผลเสยตอรางกาย drug metabolism จะเกดขนภายใน smooth endoplasmic reticulum โดย microsomal

mixed function oxidase system ซงม cytochrome P450 เปนเอนไซมทสาคญในกระบวนการน cytochrome P450 เปนเอนไซมทม

ลกษณะแตกตางกนในแตละบคคล (polymorphic) เพราะฉะนนแมวาจะไดรบยาในปรมาณทเทากน กอาจจะม drug metabolism ท

แตกตางกน หรออาจม drug metabolite ในปรมาณทแตกตางกน และเกดฤทธของยาทแตกตางกนได

7.1.3 ภาวะการขาดเอนไซมหรอโปรตนทเกยวเนองกบความผดปกตทางพนธกรรม เชน

- ผปวยทมภาวะขาดเอนไซม epoxide hydrolase จะทาใหเกดผลขางเคยงจากยา Phenytoin ไดงายเนองจาก epoxide

hydrolase ทหนาทในการกาจด metabolite ทเปนพษของยา Phenytoin ทมชอวา Arylamines ทาใหเกดภาวะทเรยกวา “dilantin

hypersensitivity syndrome” ผปวยจะมไข หนาบวม ตอมน าเหลองโต มผนเปน maculo-papular rash จนอาจกลายเปน toxic

epidermal necrolysis ได มตบอกเสบ ไตอกเสบ ปอดอกเสบได นอกจาก Phenytoin แลว Phenobarbiturate, Carbamazipine กอาจ

ทาใหเกดอาการดงกลาวไดเชนกน

- ผปวยทม acetylation ชากวาปกต ทเรยกวา “slow acetylator” จะเกดอาการขางเคยงจากยา เชน Hydralazine,

Procainamide, Sulfonamide ไดงาย slow acetylator จะพบมากในชาวญปน เอสกโม และองกฤษ

- ภาวะขาดหรอมระดบของเอนไซมทจาเปนในขนตอนปกตบางอยางตากวาปกต เมอไดรบยาบางอยางเขาสรางกายกจะ

ทาใหระดบของเอนไซมนนลดตาลงไปอก เชน ในภาวะทเรยกวา “Coumarin necrosis” ผปวยมกจะเปน heterozygote deficiency

ของ Protein C อยแลว ยา Coumarin จะทาใหระดบของ Protein C มฤทธตานการแขงตวของเลอด และสลายลมเลอดลดตาลงไป

อกจนเกดภาวะ thrombosis

- ภาวะ G-6-PD deficiency เมอไดรบยาบางอยาง กจะมการแตกตวของเมดเลอดแดงไดมาก เนองจากเอนไซม G-6-PD

มหนาทปองกน oxidation ของเมดเลอดแดงโดยยาหลายชนด

7.1.4 Anaphylactoid reaction เกดจากการทยาไปทาใหเกดอาการทางคลนก ในลกษณะเดยวกบ immediate-typed

hypersensitivity คอ มผนลมพษ หลอดลมตบ หอบเหนอย ความดนโลหตตา แตจะไมมการกระตนภมคมกนโดยใช IgE

1) เกดโดยยาไปกระตน mast cell โดยตรง ทาใหมการหลง histamine เชน opiates, Polymyxin B, d-Tubocurarine,

Radiocontrast media

2) เกดโดยยาไปกระตน complement โดยตรง แลวมผลใหมการหลงสารสอ เชน Radiocontrast media

3) เกดโดยยาไปยบย งการสราง prostaglandins โดยยบย งท enzyme-cyclooxygenase ผลคอจะมการสรางในอก pathway

เพมขน คอ leukotriene และมผลกระตน mast cell เชน Aspirin, NSAIDs

7.1.5 Cumulative toxicity เกดจากการสะสมของยา หรอ metabolite ของยาในเซลล หรอในเนอเยอ เชน

- Arsenic ทาใหม diffuse macular pigment, skin cancer

- Hypervitamin A ทาใหเกดผวหนงหลดลอก ผมรวง

- Phenothiazine ทาใหเกด slate gray pigmentation

7.1.6 Ecologic change โดยยาจะทาใหเกดการเปลยนแปลงของ normal flora แลวมเชออนๆ เพมจานวนขนมาแทน เชน

ผปวยทไดรบยาปฏชวนะทมฤทธรนแรงเปนระยะเวลานานจะทาใหเกดเชอรา candida เพมจานวนในลาไสและเยอบ

7.1.7 Secondary หรอ side effect เปนฤทธทางเภสชวทยาของยานน แตไมใชฤทธทเราตองการ เชน

- Antihistamine ทาใหงวงนอน

- Systemic steroid ทาใหเกดสว อวน ตดเชองาย

- Isotretinoin ทาใหโรคสะเกด (psoriasis) เงนแยลง

- Oral contraceptives ทาใหโรค porphyria เปนมากขน

7.2 Allergic adverse drug reaction

ปฏกรยาชนดนเรยกวา “การแพยา” ซงจะพบไดนอยกวา แตอาการทเกดมกจะรนแรงกวา ไมสามารถคาดเดาลวงหนาได เพราะ

อาการขางเคยงทเกดขนไมไดเกดจากฤทธทางเภสชวทยาของยา ในการเกดปฏกรยาชนดนจะมการเปลยนแปลงของระบบ

ภมคมกนของรางกาย จดออกไดเปน 4 แบบตามการแบงของ gells and Coomb คอ

7.2.1 Immediate type hypersensitivity reaction (type I)

Immediate type hypersensitivity reaction หรออาจเรยกวา “anaphylactic type” เปน การแพยาทพบไดบอยกวาชนดอนๆ

โดยเฉพาะอยางยงจากยากลม Penicillin สวนมากยาจะมขนาดของโมเลกลคอนขางเลกน าหนกโมเลกลนอยกวา 2000Kd จะไม

สามารถกระตนใหเกดการเปลยนแปลงระบบภมคมกนของรางกายไดซงเรยกวา “hapten” จะตองผานกระบวนการเปลยนแปลงยา

(drug metabolism) ใหกลายเปนตวทสามารถออกฤทธได (reactive metabolite) เสยกอน จากนนกจะไปจบกบโมเลกลขนาดใหญ

(macromolecule) หรอโปรตนโดยพนธะโควาเลนท (covalent bond) จงจะสามารถทาใหเกดการเปลยนแปลงของระบบภมคมกน

ได เชน Penicillin จะถกเปลยนแปลงกลายเปน Penicilloyl, Penicillic acid หรอ Penicillamine กอน เมอยาจบกบโปรตนจะ

กลายเปน drug-protein conjugate ซงเปน แอนตเจนทสมบรณ (complete antigen) จะไปกระตนให plasma cell สราง IgE ซง

จาเพาะกบยานนเพมมากขน IgE จะไปเกาะทผวของ mast cell หรอ basophil ตอมาหากผปวยไดรบยาเดมอก กจะไปจบกบ IgE 2

โมเลกล ทจาเพาะกบยานนทอยบนผวของ mast cell หรอ basophil เขาดวยกน ทาใหมการเพมความสามารถในการซมผาน

(permeability) ของผนงเซลล มการปลอยสารหลายชนดจากภายในเซลล โดยสาร histamine เปนสารทมความสาคญมากทสด จะ

ทาใหเกดอาการคอ

- Immediate reaction เกดในเวลาไมกนาทภายหลงไดรบยา อาการคอนขางรนแรง ประกอบดวยอาการคน ผน ลมพษ

หลอดลมตบ (bronchospasm), กลองเสยงบวม (laryngeal edema), หายใจเสยงดง (wheeze), ความดนตา(hypotension) จนเกด

anaphylactic shock ได

- Accelerated reaction จะเกดอาการภายใน 1-72 ชวโมง ภายหลงไดรบยาจะมผนลมพษ, laryngeal edema ได

- Late reaction จะใชเวลากวา 72 ชวโมง จงจะเกดอาการโดยจะมเฉพาะผนลมพษอยางเดยว

7.2.2 Cytotoxic type hypersensitivity reaction (type II)

Cytotoxic type hypersensitivity reaction น แอนตบอดจะมบทบาททสาคญ ทาใหเกดการทาลายอวยวะตางๆ เชน ไต ตบ ระบบ

โลหต เสนประสาท กลามเนอ แตยงไมพบกบระบบผวหนงโดยสามารถเกดขนได 3 วธ คอ

1) ยาจะไปมผลเปลยนแปลงทเนอเยอทาใหเกดมสวนทเปน hapten ขนทผวของเซลลซงเปนตาแหนงททาให

แอนตบอดสามารถทาลายได เชน

- Penicillin ชกนาใหเกด hemolytic anemia

- Quinine ชกนาใหเกด thrombocytopenia

2) ยาจะไปรวมกบแอนตบอดเกดเปนโครงสรางเชงซอน (drug-antibody complex) และไปจบทผวของเซลล เชน

platelete, เซลลเมดเลอดขาว (lymphocyte) แลวมการทาลายเซลลดงกลาว

3) ยาชกนาใหเกดแอนตบอดทจาเพาะตอ tissue-specific antigen เชน Methyldopa ทาใหเกดแอนตบอดตอเซลล

เมดเลอดแดงทาใหเกดการสลายตวของเมดเลอดแดง (hemolysis)

7.2.3 Immune-complex type hypersensitivity reaction (type III)

Immune-complex type hypersensitivity reaction อาจเรยกวา “Serum sickness type” หรอ “Arthus reaction” กได การทจะเกด

immune complex ระหวางยากบแอนตบอดไดนนยาจะตองอยในกระแสโลหตเปนเวลาทนานพอจะสรางแอนตบอดไดทน

สวนมากจะใชเวลาประมาณ 5 ถง 7 วน แอนตบอดสวนมากคอ IgG บางรายอาจเปน IgM กจะไปรวมตวกบยานน immune

complex ทเกดขนจะไปจบกบผนงของหลอดเลอดแลวจะกระตน complement อนเปนจดเรมตนของกระบวนการอกเสบ

(inflammation) ทาใหมการทาลายเสนเลอดนน (vasculitis) โดยจะปรากฏอาการกบอวยวะทมเสนเลอดถกทาลาย ผปวยจะมไข

ปวดขอ ไตอกเสบ เสนประสาทอกเสบ ตบอกเสบ ระบบผวหนงจะปรากฏเปนผนลมพษ, vasculitis, maculo-papular rash หรอ

erythema multiforme

7.2.4 Delayed type hypersensitivity reaction (type IV)

Delayed type hypersensitivity reaction มสาเหตจากยาสวนมากจะทาใหเกดอาการกบระบบผวหนง ตวอยางของปฏกรยาทคนเคย

กนด คอ allergic contact dermatitis ทเกดจากการแพยาโดยการทาทผวหนง ลกษณะของผนทเกดขนจะเปน eczema แตยาทไดรบ

เขาสรางกายโดยการกนหรอฉดกสามารถทาใหเกดไดเชนกน ผนทพบนอกจากจะเปน eczema แลว อาจพบไดเปน maculo-papular

rash, fixed drug eruption, erythema nodosum หรอ lichenoid eruption เมอยาทเปนแอนตเจน (hapten) เขาสรางกาย (สวนมากโดย

การซมผานทางผวหนง) จะถก Langerhans cell ซงมหนาทในการนาแอนตเจนไปสงใหเซลลเมดเลอดขาว (lymphocyte) ในบรเวณ

ใกลเคยง แลวตอไปทตอมน าเหลอง (lymph node) ทบรเวณตอมน าเหลองจะมการแบงตวของเมดเลอดขาว ทาใหม T cell ซงเปน

เมดเลอดขาวทไดรบการกระตน (sensitized-T cell) เพมจานวนมากขนแลวสงกลบไปทบรเวณผวหนงทยาผานเขาสรางกาย และ

บรเวณอนๆ ดวย ระยะนจะเรยกวา “sensitization phase” ซงจะใชเวลาประมาณ 14 วน ตอมาถาผปวยไดรบยาตวเดมอก ยาจะถก

เมดเลอดขาวทถกกระตนแลว (sensitized lymphocyte ) ทอยบรเวณนนเขาจบ จะเกดการเปลยนแปลงภายในเซลลของ lymphocyte

โดยจะมการปลอยสารชอ lymphokines ออกมาหลายชนด ซงทาใหเกดการอกเสบ (inflammation) เกดเปนผนดงทกลาวมาแลว

ลกษณะผนแพชนดตางๆ

Maculo-papular Rash (Maculo-papular eruption)

เปนผนแพชนดทพบบอยทสด ยาเกอบทกชนดสามารถทาใหเกดผนชนดนได maculo-papular rash จะประกอบดวยผน 2 ชนด

1. Macule หมายถง ผนทมเฉพาะการเปลยนแปลงของสผว อาจเปนสแดง มวง น าตาล หรอดา โดยผวหนงมกจะแบนราบ

หรออาจนนขนเลกนอย ผนมกมรปรางกลม ถาขนาดของผนใหญกวา 1 เซนตเมตร จะเรยกวา patch

2. Papule หมายถง ตมนนทผวหนงผนมกจะรวมกนเปนปนขนาดใหญ สแดงจด บางครงจะกลายเปน exfoliative dermatitis

ได โดยมากจะพบผนบรเวณลาตวและกระจายตามแขนขา โดยเฉพาะฝามอฝาเทา หากพบผนบรเวณนจะทาใหโอกาสทจะเปนผน

จากการแพยามมากขน

ผนจะมสแดง สจะซดจางลงเมอเอากระจกใสลองกดทบด แตในบางครงทมการอกเสบรนแรง เสนเลอดอาจขยายตวมากจนมเมด

เลอดแดงแทรกตวออกนอกเสนเลอดเวลากดผนจะไมจางลง เหมอนเลอดออกในผวหนง (purpura)

Maculo-papular rash ในผปวยบางรายอาจมลกษณะพเศษ เชน

- Rubelliform rash ลกษณะผนจะคลายผนในโรคหดเยอรมน (rubella) เปน macule สแดงเลกจานวนมากปะปนกบ

papule เลก คลาดจะรสกสากๆ ผนมกจะไมคอยรวมกนเปนผนใหญ

- Morbiliform rash ลกษณะผนจะคลายผนในโรคหด (measles) ผนมขนาดใหญกวา rubelliform rash และมกจะม

การรวมกนของผน

- Papular rash ผนจะประกอบดวยตมนนแดง (papular) เปนสวนมาก

Lag period คอ ชวงเวลาตงแตไดรบยาจนเกดผน มกเกดภายใน 2 สปดาหแตบางรายอาจนานกวานน เชน ผปวยทแพยา

Allopurinol, Phenytoin และในผปวยทเคยแพยานมากอนกจะเกดปฏกรยาการแพไดรวดเรวกวาในผทแพยาเปนครงแรก ระยะเวลา

ทผนปรากฏอยจะไมแนนอน แตสวนมากมกเปนอยไมนานเกน 4 สปดาหหลงจากหยดยา ยกเวนบางรายทอาจกลายเปนผนชนด

อน เชน exfoliative dermatitis

เมอผนเรมหายจะมขยเกดขน บรเวณทมผนขนกอนจะหายกอน โดยมากบรเวณทจะหายชาทสด คอ ฝามอฝาเทา จะเหนวา ฝามอฝา

เทา จะหลดลอกเปนแผนใหญๆ หลงจากนนอาจมรอยดาเกดขน ถาผนทเกดกอนหนามการอกเสบรนแรงจะเกดรอยดาหลงการ

อกเสบชดเจน และใชเวลานานเปนเดอนกวาจะจางหายเปนปกตโดยไมมแผลเปน

อาการรวมอนๆ

คน : นบเปนอาการทมความสาคญมาก maculo-papular rash จะมอาการคนเกอบทกราย หากพบผปวย maculo-papular rash ซงไม

มอาการคน จะมโอกาสเปนผนทเกดจากการแพยาไดนอยลงมาก และโรคทตองคดถงมากในกรณนคอ อาจเปนไขออกผน (จากเชอ

ไวรสหรอเชออนๆ) หรอโรคซฟลส ระยะท 2

ไข : เนองจาก maculo-papular rash เปนขบวนการอกเสบทเกดขนทวรางกายจากการหลงสารสอตางๆ อาจทาใหเกดไขขนได

นอกจากนการทเปนผนแดงทวรางกาย มเสนเลอดขยายตวเปนจานวนมาก กอาจทาใหอณหภมของรางกายสงขนกวาปกตโดยไม

เกยวกบสารสอกได อาการไขจะพบไดมากใน maculo-papular rash ทเกดขนจาก Immune-complex type hypersensitivity

ตวอยางเชน ผปวยทแพยา Phenytoin, Dapsone, Carbamazipine, Phenobarbiturate ซงจะมอาการรวมกบอวยวะอนๆ ดวย เชน ขอ

อกเสบ ไตอกเสบ ตอมน าเหลองโต ยาบางตวสามารถทาใหเกดไขไดโดยไมมการเปลยนแปลงของระบบภมค มกน เชน

Amphotericin B, Chemotherapy, Dextran iron complexes, streptokinase, Dimercaprol, Edetate calcium disodium และ vaccine

(เชน DPT)

อาการไขอาจเปนอาการแสดงเพยงอยางเดยวของอาการไมพงประสงคจากการใชยากได สวนมากไขจากยาไมใชไขสง เกดภายใน

ระยะเวลาเปนชวโมงภายหลงไดรบยาขนกบวาไดรบยาเขาสรางกายโดยวธใด พบวา Systemic route จะเกดไขไดเรวทสดและอาจ

มอาการหนาวสนได ในผทเกดอาการเปนครงแรกจะใชเวลานานกวา อาจนาน 7-10 วน

ตอมน าเหลองโต (Lymphadenopathy) : พบไดในรายทแพอยางรนแรง ลกษณะทางพยาธวทยาจะไมมลกษณะการเปลยนแปลงท

รายแรง มกจะเปน reactive hyperplasia

Eosinophilia : พบไดบางรายและไมใชตวบงชวาผนทปรากฏนนเกดจากการใชยา แตถามจานวน eosinophil สงมากๆ กจะชวย

สนบสนน

Urticaria

ผนลมพษ ในระยะแรกจะปรากฏเปนรอยนนแดงๆ ขนาดเลก มอาการคนมาก ผนจะคอยๆ ขยายออก มขอบยกนน ตรงกลางของ

ผนจะมสซดจางกวาบรเวณรอบๆ เนองจากการบวมทเกดขนจะกดทบเสนเลอดทอยขางใตจนมเลอดมาเลยงตรงกลางของผนนอย

กวาบรเวณอนๆ เรยก ผนนนแดงนวา “wheal” ผวหนงอาจบวมนนจนเหนรขมขนเปนหลมเลกๆ ไดชดเจนคลายเปลอกสม

ผนนนแดง (wheal) จะคอยๆ ยบตวลง เนองจากการบวมทเกดขนคอยๆ กลบคนปกต สารน าทเคยซมออกนอกเสนเลอดกจะถกดด

ซมกลบคน จะเหนเปนรอยแดง เรยกวา “erythema” และรอยแดงกจะจางหายไปในทสด โดยไมหลงเหลอรองรอย นบเวลาตงแต

เกด wheal จนผนยบเปนผวหนงปกต มกจะไมเกน 24 ชวโมง แตขณะเดยวกนอาจมผนบรเวณอนขนทดแทนขนมาเรอยๆ

ผนลมพษ (urticaria) มกมรปรางแปลกๆ ไมแนนอนมการเปลยนแปลงตลอดเวลา บางครงรปรางเหมอนวงกลม แตมกไมครบวง

บางครงดคลายแผนท มขอบหยกไปหยกมา ผนมกกระจายทวรางกาย มกไมคอยขนเฉพาะบรเวณใดบรเวณหนง ยกเวนผนลมพษท

เกดขนในชนผวหนงสวนลกหรอชนไขมนใตผวหนงทเรยกวา “angioedema” ซงมกขนตามเยอบ เชน เปลอกตา รมฝปาก อวยวะ

เพศ จะพบวาบรเวณดงกลาวจะบวมนนไมมขอบเขตชดเจน กวาจะยบหายเปนปกตอาจใชเวลานาน 2-5 วน

ผนลมพษ มกไมเกดอนตรายตอรางกาย นอกจากอาการคน แตหากพบผปวยทมผนลมพษขนเฉยบพลนทวรางกาย จะตองระวงวา

ผปวยอาจมอาการของอวยวะสวนอนรวมดวย เชน หลอดลมตบ ทาใหหายใจหอยเหนอย หายใจมเสยงดง ความดนโลหตตากวา

ปกต ซงเปนอาการของ anaphylactic shock หากไมไดรบการรกษาไดทนทวงท อาจเสยชวตไดในเวลาอนรวดเรว ทพบไดบอยคอ

anaphylactic shock ทเกดจากยา Penicillin

ผนลมพษ มสาเหตไดมากมายนอกเหนอจากเปนปฏกรยาจากการแพยา เชน

- การแพอาหาร เชน อาหารทะเล ของหมกดอง ขนมปง เนอสตว

- ฝ นและมลพษทางอากาศ เชน ตวไร ละอองเกสรดอกไม

- การเปลยนแปลงทางกายภาพ เชน ความรอน ความเยน ความอวน

- โรคบางอยาง เชน มะเรง โรค SLE

เมอพบผปวยเปนลมพษทกครง จงตองสอบถามสาเหตอนๆ ของลมพษดวยทกครง

Fixed drug eruption

เปนผนแพยาชนดเดยวเทานน ทยงไมพบสาเหตการเกดอนๆ นอกจากยา ผนจะมรปรางกลม ขอบชด สแดงจด จนตรงกลางของ

ผนอาจเปลยนเปนสแดงคลาหรอสมวงหรอพองเปนตมน า เนองจากการตายของผวหนงตรงกลางของผน ผนมกมจานวน 1-2 ผน

แตอาจเพมจานวนมากขนในการแพครงตอๆ มา จนอาจมากกวา 10 ผน ผนมกมอาการแสบรอนเจบๆ คนๆ

ลกษณะสาคญของ fixed drug eruption คอเมอไดรบยาทเปนสาเหตอกในครงตอมาจะปรากฏผนทบรเวณเดมทกครง ผนจะ

เกดขนประมาณ 30 นาทหลงไดรบยา แตมกไมนานเกน 24 ชวโมง เมอผนหายแลวจะปรากฏรอยดาทบรเวณผนเปนเวลานานเปน

เดอน ในผปวยทม fixed drug eruption หลายครง ผปวยอาจไมสงเกตวามผนขนใหมซ าทบบรเวณเดมถารอยดาเกายงไมจางหายไป

นอกจากนอาจรสกแสบๆ คนๆ ทบรเวณดงกลาว จนอาจไมไดคดวาเปนการแพยา รอยดาทเกดขนซ าๆ เชนนอาจปรากฏอยนาน

เปนป ลกษณะเชนนพบไดบอยกบ fixed drug eruption ทบรเวณรมฝปาก

ตาแหนงทมกพบผนคอบรเวณเยอบตางๆ แตตามผวหนงอนๆ กสามารถเกดผนไดเชนกน ยาทมกพบเปนสาเหตบอยทสดคอ

Cotrimoxazole

Erythema multiforme (EM)

เปนผนแพยาทมความสาคญมากชนดหนง จากลกษณะของผนทมลกษณะพเศษและสามารถทาใหเกดอนตรายไดมากกบผปวย

บางรายเปนรนแรงจนอาจทาใหเสยชวตได

Erythema multiforme สามารถจาแนกไดเปน 2 ชนด คอ

1. EM minor หรอเรยกสนๆ วา “EM” จะมผนตามผวหนงกบผนตามเยอบ เชน เยอบตา เยอบชองปาก จมก ทวาร อวยวะเพศ

อก 1 แหง

2. EM major หรอเรยกวา “Stevens Johnson Syndrome” จะมผนตามเยอบมากกวา 1 แหง โดยทวไป Stevens Johnson

Syndrome จะมอาการคอนขางรนแรงกวา

อาการนากอนจะปรากฏผน ผปวยจะมอาการคลายไขหวด คอ มไข ออนเพลย ปวดเมอยตามเนอตว ปวดขอ สวนมากอาการจะไม

คอยรนแรง

ลกษณะของผน ระยะแรกจะเปนรอยแดง กลายเปนตมนนแดง ระยะนจะดคลาย maculo-papular rash แตตอมาบรเวณตรงกลาง

ของผนจะพอง อาจกลายเปนตมน า หรอเปนสดาคลาจากการตายของผวหนง ทาใหมลกษณะคลายเปายงธน (target lesion หรอ iris

lesion) ซงถอเปนลกษณะจาเพาะสาหรบ erythema multiforme ผปวยจะมผนหลายระยะ หลายลกษณะปะปนกนตามชอ

“multiforme” ผนมกเกดภายหลงไดรบยา 5-7 วน ตาแหนงทมกพบผนขนกอนและพบบอย คอ ฝามอ ฝาเทา แขนขา และเยอบ

จากนนจะลามไปทลาตว ผนอาจจะไมมอาการอะไรเลย บางรายอาจคนหรอเจบเลกนอย แตบรเวณเยอบตางๆ จะมอาการมากกวา

โดยพบมแผลทเยอบตา ชองปาก จมก อวยวะเพศ

Erythema multiforme มสาเหตการเกดไดหลายอยาง นอกจากการแพยา เชน

- การตดเชอ : herpes simplex virus, mycoplasma, M.tuberculosis, histoplasmosis

- Autoimmune disease : SLE, rheumatoid arthritis, Behcet’s disease และ Inflammatory bowel disease

- มะเรง : lymphoma, leukomia, multiple myeloma

- Physical faction : X-ray therapy, sun light

- Pregnancy, menstruation

Toxic epidermal necrolysis (TEN หรอ Lyell’s syndrome)

Toxic epidermal necrolysis (TEN) เปนผนแพยาทพบไดคอนขางนอย แตมความรนแรงมากทสด เพราะทาใหผปวยเสยชวตไดงาย

และรวดเรว TEN มความคลายคลงกบ Stevens Johnson Syndrome หลายประการ แตอยางไรกตามถอเปนคนละโรคกน

สาเหตของการเกด TEN เชอวาเปน delayed type hypersensitivity โดยอาจมสาเหตจาก

1. ยา เปนสาเหตของ TEN ทพบบอยทสด 80-90% โดยมกเกดอาการของ TEN ประมาณ 14 วน (1-45 วน) ภายหลงไดรบยา

โดยยาทมกเปนสาเหตบอยๆ คอ Sulfonamide, Barbiturate, Phenytoin, Carbamazipine, Allopurinol, NSAIDs (Piroxicam,

Phenylbutazone), Antituberculous drug (Thiacetazone)

2. สาเหตอนๆ พบไดนอย เชน vaccine, neoplastic disease, viral infection และ fungal infection

อาการนาคลายไขหวด มไข ออนเพลย ปวดศรษะ ปวดเมอยตามตว ปวดขอ คลนไส อาเจยน ทองเสย ตาแดง อาจมอาการไดใน

เวลาไมกชวโมงภายหลงไดรบยาจนอาจนานหลายวน

ลกษณะของผน จะมอาการแสบรอนและเจบปวดบรเวณผวหนงทวๆไป ตอมาจะปรากฏผนขน ซงพบได 3 ลกษณะ คอ

1) Morbiliform eruption คลายผนแพยาทเปนแบบ Maculo-papular rash

2) Discrete areas of erythema or Purplish macules เปนผนแดงคลาปนมวง เปนหยอมๆ

3) Target lesion เหมอนทพบใน EM

ผนจะขยายใหญลกลามออกอยางรวดเรวไปทวรางกายผวหนงจะหลดออกอยางงายดายเมอใชนวมอถเบาๆ (Nikolsky’s sign

positive) หลงจากนนอาจมตมน าขนาดใหญปรากฏบนผนแดง ซงมกแตกออกอยางงายดาย เหลอเปนรอยแผลตนๆ เปนบรเวณ

กวาง มน าเหลองเยมและสะเกดผวหนงจะหลดออกเปนแผนใหญๆ มกเกนกวา 50% ของพนทผวหนงทงหมด ฝามอฝาเทาจะบวม

แดงและเจบ และอาจมตมน าขนาดใหญ เนองจากหนงบรเวณนคอนขางหนากวาทอนๆ จงไมคอยแตก เลบมอเลบเทาอาจหลดออก

หรอเกดรองตามขวาง (Beau’s line)

Mucous membrane ตางๆ มกถกทาลายดวย โดยตาแหนงทพบจากมากไปนอย คอ ชองปาก เยอบตา อวยวะเพศ รทวารหนก ผปวย

จะมอาการแทรกซอนจากบรเวณเหลานไดมากและนานกวาผวหนงสวนอนๆ

อาการทมตอระบบอวยวะอนๆ

ระบบทางเดนอาหาร : จะมการหลดลอกของเยอบทางเดนอาหารไดทกสวน ทาใหผปวยกลนลาบาก อาเจยนเปนเลอด ทองเสย ถาย

เปนเลอด ตบอกเสบ ตบออนอกเสบ

ระบบทางเดนหายใจ : จะม interstitial edema ในปอด ทาใหเกดภาวะออกซเจนในเลอดตา (hypoxemia) ผปวยจะหอบเหนอย และ

เกดน าทวมปอด (pulmonary edema) ได

ระบบโลหต : จะมอาการซด เมดเลอดขาวตาและเกดลมเลอดในหลอดเลอด (disseminated intravascular coagulation)

ระบบขบถายปสสาวะ : จากการทรางกายมการสญเสยน าทางผวหนงจานวนมาก จงเกดภาวะ pre-renal azotemia, ภาวะไตวาย

(acute tubular necrosis), glomerulonephritis

การวนจฉยแยกโรค

1. Maculo-papular rash จะไมมอาการปวดแสบ เจบ ทบรเวณผวหนง ไมมการหลดลอกของผวหนง

2. Stevens Johnson Syndrome จะมความคลายคลงกบ TEN มาก แต Stevens Johnson Syndrome มกมผวหนงหลดลอกไมเกน

10% ไมมการหลดลอกเปนแผนใหญๆ ไมคอยมน าเหลองไหลเยมและตกสะเกด มการทาลายของเลบและขนตานอยกวา และ

ลกษณะทางพยาธวทยาจะมการตายของเซลลผวหนงเปนหยอม ไมใชพบเปนบรเวณกวางดงเชนทพบใน TEN

3. Staphyllococcal scalded skin syndrome (SSSS) เปนโรคทมการหลดลอกของผวหนงเปนบรเวณกวางเชนกน แตมกพบใน

เดก เกดจากการตดเชอ staphyllococcus aureus ชนดหนงทมการสรางสารพษ (toxin) ชอวา”epidermolysis” ซงทาใหมการหลด

ลอกของผวหนง ผปวยมกไมมอาการรายแรง และรกษาไดงาย โดยการใชยาปฏชวนะ

Exfoliative dermatitis (Erythroderma)

Exfoliative dermatitis เปนผนแพยาทมกมการดาเนนของโรคแบบคอยๆมการเปลยนแปลงของผวหนง อาการอนๆ นอกจากผนท

เกดขน อาจทาใหผปวยไมไดสงเกตความผดปกตทเกดขน เชน มไขต าๆ รสกหนาวสนเปนบางครง ออนเพลย ผอมลง เบออาหาร

แตในผปวยทเกดอาการอยางรวดเรว อาการนาดงกลาว จะคอนขางชดเจน การตรวจรางกายทวไป อาจพบมตอมน าเหลองโต โดย

ไมมอนตรายอะไร อาจพบม ตบมามโต ดซาน ขาบวมทง 2 ขาง gynecomastia ภาวะหวใจวาย

Exfoliative dermatitis อาจเกดจากยาโดยตรง คอ ผวหนงจะแดงทวๆ ไปคลายๆ ใน maculo-papular rash แตไมเกดอยางรวดเรว ไม

มอาการแสบรอน และไมเกดตมน าพอง ผวหนงจะคอยๆลอกเปนขยแหงๆ จนทวรางกาย ถาหากยงคงไดรบยาทเปนสาเหตอย

ผวหนงกจะยงคงแดง และลอกเปนขยอยเรอยๆ ถามการอกเสบมาก อาจมน าเหลองไหลเยมและมสะเกด นอกจากนผมจะคอยๆ

หลดรวงออก ในผปวยทเปนอยนานจะเหนผมบางไดชดเจน ฝามอฝาเทาจะหนาเปนแผน เนองจากหนงกาพราทฝามอฝาเทามความ

หนามาก กวาจะหลดออกจงตองใชเวลานานกวา ขยทเกดจะสะสมกนเปนแผนหนา เลบมอเลบเทาจะหนาขนกวาปกต เปลยนเปน

สคลาๆแลวคอยๆหลดออก มการอกเสบของตาเนองจากผวหนงขอบตาลอกเขาไปในตา เกดตาแดงอกเสบ หรอเปนแผลถลอกท

กระจกตา สวนในชองปากมกไมคอยมความผดปกต

สาเหตของ Exfoliative dermatitis นอกจากยาไดแก

1. โรคผวหนงทเปนอยเดมกาเรบมากขน เชน psoriasis

2. มะเรง เชน Hodgkin’s lymphoma, CA lung, CA rectum

3. Graft-versus-host disease

4. AIDS

5. ไมทราบสาเหต

Eczematous drug eruption

Eczema เปนโรคผวหนงทพบไดบอยทสด การดาเนนของโรคมกไมหายขาด มลกษณะเปนๆ หายๆ ยากเปนสาเหตหนงของการ

เกดโรค Eczema

Eczematous drug eruption ทเกดจากยาทาเรยกวา “allergic contact dermatitis” แตเนองจาก allergic contact dermatitis เปนเรองท

กวางและลกซงมาก จนอาจจดเปนอกกลมโรคหนงทไมใช drug eruption

ลกษณะผนอาจแบงออกไดเปน 3 ระยะ

ระยะท1 Acute eczema (ระยะเฉยบพลน) จะมลกษณะเปนผนแดง คน มตมน าและมน าเหลองไหลเยม เปนผนทเกดขนแรกสด

และแสดงถงการอกเสบมาก

ระยะท 2 Subacute eczema (ระยะกงเฉยบพลน) การอกเสบในระยะนจะลดลง ตมน าใสจะมน านอยลง น าเหลองจะเรมแหงและ

ตกสะเกด ผนแดงจะมความนนหนามากขน

ระยะท 3 Chronic eczema (ระยะเรอรง) ผนจะหนา สาก สคลาจนเหนรองผวหนงชดเจนคลายเปลอกไม มขยแหงๆ และรอย

เกา แตสวนมาก eczematous drug eruption มกไมคอยพบอยในระยะเรอรงเพราะมกจะหายไดกอน

ตาแหนงทพบผน eczematous drug eruption มกกระจายไปทวรางกาย และมกมอาการคนมาก ผนทพบมกเปน acute eczema

ผปวยทเคยมประวต allergic contact dermatitis เชน จาก Diclofenac gel แตตอมาไดรบประทานยา Diclofenac กจะสามารถเกด

eczematous drug eruption ไดเชนกน ซงแสดงวา sensitized lymphocyte ทเกดขนใน allergic contact dermatitis มอยในบรเวณ

อนๆ ของรางกาย นอกเหนอจากบรเวณทเคยเกด contact dermatitis

Acneform drug eruption

หมายถงสวทเกดขนจากการใชยา เกดขนไดทงยากนและยาทา ยาทมกทาใหเกดสวไดบอยคอ

- Corticosteroid

- Anabolic hormone เชน Androgen, Gonadotropin

- Isoniazid

- Phenytoin

ระยะทไดรบยาจนเกดสว อาจใชเวลาไมกวน เชน จากยา Prednisolone จนอาจใชเวลานานหลายเดอน เชนสวจากยา Isoniazid ใน

การรกษาวณโรค ตาแหนงทพบบอย คอบรเวณหนาอกและหลง แตอาจพบขนทใบหนา คอ ศรษะ ตนแขน ตนขาได

Steroid acne เปนชนดทพบไดบอยทสด เมดสวทเกดขนมกมรปรางลกษณะและขนาดใกลเคยงกน (monomorphic) โดยมกจะเปน

ตมแดงขนาดเลก บางตมอาจมหนองตรงกลาง จานวนสวทเกดขนมกสมพนธกบขนาดยาทไดรบ หรอความแรงของยา

Drug-induced alopecia

เสนผมของคนปกตจะมอยทงหมดประมาณ 100,000 เสน โดยจะอยใน 3 ระยะของการเจรญเตบโต คอ

ระยะท 1 Anagen hair หมายถงผมทอยในระยะเจรญเตบโต เสนผมจะมสเขม จะมอยประมาณ 80-95% ของเสนผมทงหมด

anagen hair จะอยนานประมาณ 2-3 ป กอนจะเปลยนเขาส catagen hair

ระยะท 2 Catagen hair เปนเสนผมทอยระหวางการเปลยนจาก anagen hair เปน telogen hair จะเปนเวลาสนๆ จะมอยประมาณ

1% ของเสนผมทงหมด

ระยะท 3 Telogen hair เปนเสนผมทอยในชวงสดทายของวงจรการเจรญเตบโต เปนเสนผมทรอการหลดรวง เสนผมทหลดมา

เมอตรวจดจะพบวามปมรากผมคลายกระบอง (club-shape) telogen hair จะมอยประมาณ 10-15% ของเสนผมทงหมด ระยะนอย

นานประมาณ 3 เดอนกอนจะรวงหลดไป ในคนปกตมกจะรวงหลดไมเกน 100 เสน/วน

ยาทมผลทาใหเกดผมรวง อาจจะไปมผลกบเสนผมทระยะการเตบโตแตกตางกนโดยดจากชนดของเสนผมทหลดรวง

Anagen effluvium เปนการรวงมากผดปกตของ anagen hair เนองจากเปนเสนผมทมมากทสดบนศรษะจงทาใหเสนผมทหลดรวงม

จานวนมาก และมกเกดขนอยางรวดเรวจนเหนอาการผมบางไดอยางชดเจน ยาทพบเปนสาเหตของ anagen effluvium เชน

Azathioprine, Arsenic, Asmuth, Borate, Colchicine, Cyclophosphamide, Methotrexate และ Mercury

Telogen effluvium เปนการหลดรวงมากผดปกตของ telogen hair ซงมกเกดจากการทมเสนผมในระยะ anagen hair เปลยนเปน

telogen hair เรวขนและมากขน อาการผมรวงจงอาจเกดภายหลงไดรบยาเปนเวลานาน อาจถง 2-4 เดอน และลกษณะผมบางทเกด

อาจจะไมชดเจนเหมอน anagen effluvium เนองจาก telogen hair มจานวนนอยกวา anagen hair มาก ยาทพบเปนสาเหตของ

telogen effluvium ไดแก Allopurinol, Clofibrate, Heparin, Oral contraceptive, Propylthiouracil และ Warfarin

Drug-induced hyperpigmentation

เปนการเปลยนแปลงสผวเขมขน จากการใชยาตดตอกนเปนระยะเวลานาน เพราะสวนมากเกดจากการสะสมของยาในผวหนง ส

ผวทมกพบการเปลยนแปลงคอ

สน าตาล (Brown) จะเกดการกระตนเซลลสรางส (melanocyte) ในชนหนงกาพราใหสรางเมดส (melanin) เพมมากขน หรออาจ

เกดจากการทาปฏกรยาของยารวมกบแสงแดด (phototoxic)

สเทา (Slate gray) มกเกดจากการสะสมของยาในผวหนงชนหนงแท (dermis) ซงอยลกกวาการเปลยนแปลงทเกดสผวเปนส

น าตาล แตทเหนเปนสเทา เนองจากมการหกเหของแสง (Tyndall phenomenon)

ตาแหนงทพบการเปลยนแปลงของสผวจะแตกตางกน โดยมสาเหตหลายประการ เชน เกยวกบปรมาตรการกระจายของยาตอ

เนอเยอบางแหงมมากผดปกต ลกษณะการเกดปฏกรยาของยาบางตวอาจตองใชแสงแดดรวมดวย จงพบสผวทผดปกตในบรเวณ

รางกายทโดนแสงแดด

Photosensitive drug eruption

หมายถง การแพยาทเกดขนทผวหนงโดยตองมแสงแดดรวมดวย ในการเกดปฏกรยา แบงออกไดเปน 2 ชนด

1. Phototoxic drug eruption จะเกดขนถาไดรบยาในปรมาณทมากพอรวมกบการไดรบแสงแดด ลกษณะผนทเกดขนจะ

เหมอนโดนแดดเผาไหม มการแสบรอนจนผวหนงอาจพองเปนตมน า เมอหายแลวจะเกดรอยดาหรอน าตาล

2. Photoallergic drug eruption จดเปน allergic drug eruption ชนดหนง เพราะนอกจากไดรบยาและแสงแดดแลวจะตองมการ

เปลยนแปลงของระบบภมคมกนดวย กลไกการเกดเชนเดยวกนกบ eczematous drug eruption โดยแสงแดดจะเปลยนลกษณะ

โครงสรางทางเคมของยา (antigen) ทาใหสามารถจบกบ carrier protein ได และกลายเปน photoantigen ซงมคณสมบตสามารถ

กระตนใหเกดการเปลยนแปลงของระบบภมคมกนเพอตอตานยาดงกลาว

ลกษณะของผน จะเหมอน eczema แตจะเกดขนในบรเวณของรางกายสวนทไดรบแสงแดด เชน ใบหนา หนาอก แขนดานนอก

ยาบางตว เชน fenofibrate อาจใชเวลานานกวา 1 เดอน ตงแตไดรบยาจนเกดผน

Erythema nodosum

เปนการอกเสบของชนไขมนใตผวหนง เชอวาเปน type II หรอ IV hypersensitivity reaction ทตอบสนองตอแอนตเจนตางๆ เชน

- ยา เชน Sulfonamide, Oral contraceptive, Bromide

- การตดเชอ เชน Tuberculosis, Leprosy, Histoplasmosis

- Enteropathy : Ulcerative colitis, Crohn’s disease

- มะเรง : Lymphoma, Leukemia

- Behcet’s disease

ผปวยจะมอาการไข ปวดเมอย ครนเนอครนตว รวมกบมตม นน แดง เจบ คลาดเหมอนอยลกใตชนผวหนง แตเคลอนยายไปมา

ไมได ตาแหนงทพบบอย คอ บรเวณหนาแขง จะไมแตกออกเปนแผล เมอหายแลวจะเหลอเปนรอยดา แตจะไมมการบมหรอยบตว

ของผวหนง

Vasculitis

เปนการอกเสบของเสนเลอด สวนมากเปนเสนเลอดขนาดเลก คอ

Allergic vasculitis หรอ Leukocytoclastic vasculitis เปนการอกเสบของ post capillary venules โดยเกด immune complex ระหวาง

ยากบแอนตบอด ซงเปน type III hypersensitivity reaction

ลกษณะผนเปน palpable purpura คอเปนจดเลอดออกขนาดเลกคลาไดนนเลกนอย สแดงของผนจะไมจางหายไปเมอลองใชกระจก

ใสกดทบ ถาการอกเสบรนแรง อาจกลายเปนตมน า ซงภายในอาจมเลอดปน เปนแผลอกเสบเจบมาก palpable purpura มกมจานวน

มากโดยอาจไมมอาการอะไร มกพบบรเวณขาทง 2 ขาง ผปวยอาจมอาการรวมอยางอน เชน ขออกเสบ ตบอกเสบ เสนประสาท

อกเสบ

Allergic vasculitis อาจเกดไดจากสาเหตอนๆ นอกเหนอจากยา เชน การตดเชอ มะเรง autoimmune disease เชน SLE, rheumatoid

arthritis

Lymphocytic vasculitis หรอ Progressive pigmentary dermatosis การอกเสบของเสนเลอดชนดนจะไมม immune complex เกดขน

ไมมการทาลายของเสนเลอด ทาใหเหนลกษณะของผนเปนจดเลอดออก แตผนมกจะคอยๆ เกด เมดเลอดแดงทหลดออกนอกเสน

เลอดจะแตกออก ทาให hemoglobin เกาะกบเนอเยอตางๆ ในชนหนงแท จงมกเหนเปนจดสน าตาลเปนจานวนมาก อาจรวมกนเปน

ปนใหญ ผนจะไมจางลงเมอลองกดดดวยกระจกใส ผนอาจมอาการคนได

Bullous eruption

เปนตมน าพองทผวหนงทเกดจากยา มกเปนตมน าขนาดใหญ และมจานวนไมมากในผนแพยาหลายชนด เชน fixed drug eruption,

erythema multiforme, vasculitis, TEN, phototoxic drug eruption กอาจมตมน ารวมดวย ถามการอกเสบคอยขางรนแรง

Pemphigus-like drug eruption ยาทพบเปนสาเหตไดบอย คอ Penicillamine และ Captopril ยาทง 2 ตวนมโครงสรางทางเคม

คลายคลงกน สามารถเหนยวนาใหมการสรางแอนตบอด (สวนมากคอ IgG) เพอทาลายรอยเชอมตอระหวางเซลลหนงกาพรา จน

ทาใหเกดตมน าได และยาเองกสามารถทาลายรอยเชอมตอดงกลาวไดโดยตรงดวย สวนมากโรคจะหายเปนปกตหลงหยดยา 6-12

เดอน แตบางรายอาจไมหายและอาจกลายเปนโรค pemphigus ได

Bullous pemphoid-like drug eruption ยาหลายชนดสามารถชกนาใหมการสรางแอนตบอด มการทาลายรอยเชอมตอระหวางชน

หนงกาพราและชนหนงแท ทาใหเกดตมน าพองได ตมน าทเกดขนจะมหนงหนากวา pemphigus จงแตกยากกวา นอกจากนอาจม

papule หรอ nodule ขนปะปนไปดวย โรคมกจะหายไดเองภายหลงหยดยา ยาทมกมรายงานทาใหเกด Bullous pemphoid-like drug

eruption คอ Sulfa และ Furosemide

การตดตามอาการไมพงประสงคจากการใชยา (ADR monitoring) แบงเปน 2 ประเภท

1. Spontaneous Reporting System (SRS)

เปนการรายงานโดยการบนทกลงในแบบรายงานซงในแตละแหงจะพฒนาแบบรายงานตางๆ กน เปนการตดตาม ADRs ทงาย และ

สะดวก อาจรายงานโดยแพทย เภสชกร หรอพยาบาลกได ท งนเภสชกรควรเปนแหลงทจะรวบรวม ADRs ทพบแลวสงมายง

สวนกลางคอกระทรวงสาธารณสข เพอดาเนนการตอไป

2. Intensive hospital monitoring

เปนการตดตาม ADRs ของยาชนดใดชนดหนงโดยเฉพาะ หรอเมอทราบรายงานของ SRS แลว เพอศกษาในแนวลกตอไป สามารถ

นามาหาขอมลเพอคานวณอตราการเกด ADRs ได

อตราการเกด ADRs = จานวนผปวยทเกด ADRs/ผปวยทไดรบยาทงหมด

ขอด 1. สามารถลงความเหนไดวายาใดเปนตวกอ ADRs ได

2. สามารถหาอตราการเกด ADRs ได

3. ใชศกษาวจยเชงวเคราะหตอไป

ขอเสย 1. ใชเวลาในการตดตามนาน

2. เสยคาใชจายสง

วธการประเมนความสมพนธระหวางยากบอาการไมพงประสงค

1. การประเมนโดยใช Algorithm

Naranjo’s algorithm จะใชคาถาม 10 คาถามในการประเมนแลวใหคะแนนตามท Naranjo กาหนดเกณฑคะแนนไว เมอตอบคาถาม

ครบทง 10 ขอกจะทาการรวมคะแนนเพอดระดบความเชอมน ซงคาคะแนนจะเปนดงน

ถาคะแนนรวม ≥ 9 = Definite (ใชแน)

5-8 = Probable (นาจะใช)

1-4 = Possible (อาจจะใช)

≤ 0 = Doubtful หรอ Unlikely (สงสย)

คาถาม ใช ไมใช ไมทราบ คะแนน

1. เคยมรายงานทสรปแนนอนถงอาการเชนนจากยานมากอน

2. อาการไมพงประสงคนนเกดขนภายหลงผปวยไดรบยาทสงสยนน

3. อาการไมพงประสงคนนบรรเทาลงเมอหยดยาทสงสย หรอเมอมการ

ให specific antagonist

4. อาการไมพงประสงคนนกลบเปนซ าเมอใชยานนอก

5. อาจมสาเหตอนนอกเหนอจากยาทสงสย ซงเปนสาเหตใหผปวยม

อาการไมพงประสงคนน

6. เมอทดลองใหยาหลอก (placebo) แกผปวย อาการไมพงประสงค

นนหายไปหรอไม

7. มการวดระดบยาในเลอดหรอใน body fluid อนและคาดงกลาว

แสดงถงระดบทเปนพษ

8. อาการไมพงประสงคน นรนแรงเมอมการเพมขนาดยาและ/หรอ

อาการไมพงประสงคนนลดความรนแรงลงเมอลดขนาดยาลง

9. ผปวยเคยแสดงอาการไมพงประสงคเชนนมากอนในอดตเมอใชยาท

สงสยหรอเมอใชยาทคลายกน

10. สามารถยนย นอาการไมพงประสงคดงกลาวไดดวย objective

evidence บางอยาง

+1

+2

+1

+2

-1

-1

+1

+1

+1

+1

0

-1

0

-1

+2

+1

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

6. วตถประสงค

1. เพอปองกนการเกดอบตการณการแพยาซ าในโรงพยาบาล

2. เพอสรางแนวทางการเฝาระวงและตดตามอาการไมพงประสงคจากการใชยาโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพ ศนยอนามยท 11

3. เพอใหบคลากรทางการแพทยทเกยวของตระหนก เหนความสาคญและมสวนรวมในการเฝาระวงและตดตามอาการไมพง

ประสงคจากการใชยา

4. เพอใหผปวยทแจงวาแพยาไดรบการประเมนการแพยาอยางถกตองตามหลกวชาการ

7. เปาหมาย

1. อบตการณการแพยาซ าเนองจากระบบของโรงพยาบาล เทากบ 0

2. อบตการณการแพยากลมเดยวกนเนองจากระบบของโรงพยาบาล เทากบ 0

8. วธการดาเนนงาน/วธการ/ขอบเขตงาน

1. ศกษาทบทวนแนวทางปฏบตงานเดม โดยสอบถามถงวธปฏบต คมอ แบบฟอรมทใช แนวทางซกประวตการแพยา ในการ

ปองกนผปวยแพยาซ าในแตละหนวยงาน ประเมนความบกพรอง จดออนของระบบ และรวบรวมขอบกพรองทพบ เพอนาไป

หาแนวทางการปรบปรงแกไข

2. จดทาคมอแนวทางปฏบตการการเฝาระวงและตดตามอาการไมพงประสงคจากการใชยา (Adverse Drug Reaction : ADR) ศนย

อนามยท 11

3. ประชม/ชแจงแนวทางปฏบตผานคณะกรรมการเภสชกรรมและการบาบดโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพ ศนยอนามยท 11 ซง

ประกอบดวย แพทย เภสชกร พยาบาลทกหนวยงาน เจาหนาทอน ๆ ทเกยวของ โดยกาหนดแนวทางรายงานอาการไมพง

ประสงคจากการใชยา กาหนดขอบเขตการรายงาน กาหนดหนาท และบทบาทการทางานของแตละวชาชพ จดใหมระบบ

ปองกนการแพยาซ าของโรงพยาบาล และเสนอใหเปนสวนหนงของนโยบายความปลอดภยดานยาของโรงพยาบาล

4. จดประชมชแจงเพอใหเจาหนาททเกยวของทกหนวยงานยอยเกดความเขาใจแนวทางปฏบตงานทตรงกน และแจกเอกสารคมอ

แนวทางการปฏบตใหแกแตละหนวยงานยอย ไดแก แผนกผปวยนอก แผนกผปวยใน แผนกผปวยอบตเหตฉกเฉน

5. ใหความรแกผปฏบตงานเรองการเฝาระวงและตดตามอาการไมพงประสงคจากการใชยา (Adverse Drug Reaction : ADR)

ความสาคญของการประเมนผปวย แกผประเมนทกคน

6. สรปรายงานและแจงผลการเฝาระวงในการประชมของคณะกรรมการเภสชกรรมและการบาบด (Pharmacy and Therapeutic

Committee : PTC) ใหทราบถงความกาวหนาของการดาเนนการตลอดจนปญหาอปสรรคทเกดขน

9. ผลการดาเนนงาน/ผลการศกษา

การศกษาและพฒนาระบบการเฝาระวงการเกดอาการไมพงประสงคจากการใชยาในโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพ ศนย

อนามยท 11 ไดจดทาคมอแนวทางการดาเนนงานการเฝาระวงและตดตามอาการไมพงประสงคจากการใชยา (Adverse Drug Reaction :

ADR) และชแจงแนวทางปฏบตใหกบทมสหวชาชพผานคณะกรรมการเภสชกรรมและการบาบด (Pharmacy and Therapeutic Committee

: PTC) ในเดอนตลาคม 2554 จากนนดาเนนการตามแนวทางปฏบตและเรมเกบขอมลจากผรบบรการของโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพ

ศนยอนามยท 11 ซงเปนโรงพยาบาลขนาด 30 เตยง มประชากรในเขตพนทรบผดชอบ จานวน 25,205 คน มอตรากาลง แพทย 7 คน

ทนตแพทย 4 คน เภสชกร 3 คน พยาบาล 37 คน โดยรวบรวมขอมลตงแตเดอน พฤศจกายน 2554 – พฤษภาคม 2555 ผลการศกษา

พบวา

การประเมนความสมพนธของอาการไมพงประสงคกบยาทสงสยทงหมด 167 ราย มการบนทกประวตการแพยาลง

ในระบบโปรแกรมการรกษาของโรงพยาบาล HOSXP มท งสน 67 ราย เนองจากบางรายมการบนทกชอยาลงในโปรแกรมแลวแต

รายละเอยดไมครบถวนหรอไมไดดาเนนการประเมนความสมพนธเปนเพยงการบนทกจากการบอกเลาของผปวย

จากการดาเนนงานทผานมามการประเมนความสมพนธของอาการไมพงประสงคกบยาทสงสยทงหมด 167 ราย โดย

แบงเปน

- อบตการณทเกดขนจากการสงใชยาของโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพทงหมด 27 ราย ผลการประเมนความสมพนธ

ของอาการไมพงประสงคกบยาทสงสยโดยมอบตการณทเกดการแพไดออกบตรแพยาจานวน 17 ราย คดเปนรอยละ 62.96 ซงผลการ

ประเมนทง17 รายไดดาเนนการรายงานตามแบบรายงานเหตการณไมพงประสงคจากการใชผลตภณฑสขภาพใหกบศนยเฝาระวงความ

ปลอดภยดานผลตภณฑสขภาพ (Health Product Vigilance Center : HPVC) ของสานกงานคณะกรรมการอาหารและยา กระทรวง

สาธารณสข โดยรายงานผานระบบอนเตอรเนต ADR Online ดงเวบไซต http://thaihpvc.fda.moph.go.th/thaihvc/index.jsf สวนอก 10

ราย คดเปนรอยละ 37.04 ผลประเมนความสมพนธไมไดเกดการใชยา โดยจากการซกประวตและประเมนพบวาอาการดงกลาวไมม

ความสมพนธกบยาทผปวยไดรบ ซงไดอธบายรายละเอยดและสรางความเขาใจใหกบผปวยเกยวกบอาการไมพงประสงคดงกลาวและ

สาเหตทอาจเปนผลใหเกดอาการนน ๆ กบผปวย

- ผปวยแจงแพยาในอดตโดยการประเมนความสมพนธของอาการไมพงประสงค

กบยาทสงสยในอดตทงหมด 140 ราย พบวา ผลการประเมนความสมพนธของอาการไมพงประสงคกบยาทสงสยในอดตไดผลประเมน

เปนการแพยาและออกบตรแพยาจานวน 102 ราย คดเปนรอยละ 72.85 และไมออกบตรแพยาจานวน 38 ราย คดเปนรอยละ 27.14

โดยจากการซกประวตและประเมนพบวาอาการดงกลาวไมมความสมพนธกบยาทผปวยไดรบ ซงไดอธบายรายละเอยดและสรางความ

เขาใจใหกบผปวยเกยวกบอาการไมพงประสงคดงกลาวและสาเหตทอาจเปนผลใหเกดอาการนน ๆ กบผปวย ดงแสดงในตารางท 1

ตารางท 1 แสดงผลการประเมนความสมพนธระหวางอาการไมพงประสงคกบยาทสงสย

การดาเนนการ จานวนผปวยราย (รอยละ)

1. การประเมนความสมพนธกรณมการรายงานอบตการณจากการใช

ยาโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพ

-จานวนครงทงหมดทประเมน

-ออกบตรแพยา

-ไมออกบตรแพยา

27

17 (62.96)

10 (37.04)

ตารางท 1 แสดงผลการประเมนความสมพนธระหวางอาการไมพงประสงคกบยาทสงสย(ตอ)

การดาเนนการ จานวนผปวยราย (รอยละ)

2. การประเมนความสมพนธของอาการไมพงประสงคกบยาทสงสย

ในอดต

-ออกบตรแพยา

-ไมออกบตรแพยาและอธบายความไมสมพนธของอาการไมพง

ประสงคกบยา

-จานวนครงทงหมดทประเมน

102 (72.85)

38 (27.14)

140(100.00)

รวมการประเมนความสมพนธระหวางอาการไมพงประสงคกบยาท

สงสยทงหมด

167

ผลการบนทกประวตการแพยาการแจงเตอนลงในระบบโปรแกรม HOSXP ซงใชเปนโปรแกรมการบรการการรกษาของ

โรงพยาบาลมทงสน 66 ราย แบงเปนเพศหญง 43 ราย คดเปนรอยละ 85.15 เพศชาย 23 ราย คดเปนรอยละ 34.85 สวนใหญเปน

ผปวยทมอายมากกวา 60 ป คดเปนรอยละ 25.76 ดงแสดงตารางท 2

ตาราง 2 แสดงขอมลผปวยทไดรบการบนทกประวตแพยาจาแนกตามอายและเพศ

อาย ชาย(รอยละ) หญง(รอยละ) รวม(รอยละ)

นอยกวา 12 ป 4 2 6(9.01 )

13-24 ป 3 4 7(10.60 )

25-36 ป 1 6 7(10.60 )

36-48 ป 4 10 14(21.21 )

49-60 ป 4 11 15(22.73 )

มากกวา 60 ป 7 10 17(25.76 )

รวม 23 (34.85 ) 43 (85.15 ) 66(100)

ตารางท 3 แสดงกลมยาทสงสยทาใหเกดอาการไมพงประสงคจากการใชยา

กลมยาหลก จานวนรายการ รอยละ

1. กลมยา Penicillins 21 29.17

2. กลมยาแกปวด NSAIDs 13 18.06

3. กลมยา Sulphonamides 11 15.28

4. กลมยา Fluoroquinolones 6 8.33

5. กลมยา Cephalosporins 2 2.78

6. กลมยา Macrolides 2 2.78

7. กลมยา Tetracyclines 1 1.38

8. กลมยาอน ๆ 16 22.22

รวม 72 100.00

ผลการบนทกการแพยาในระบบโปรแกรม HOSXP จานวน 66 ราย บางรายมการแพยามากกวา 1 รายการ เมอแยกตาม

รายการยาทแพพบทงหมด 72 รายการ โดยแสดงรายละเอยดตามกลมยาหลกทสงสยทาใหเกดอาการไมพงประสงคจากการใชยา กลมยา

ทผปวยเกดอาการไมพงประสงคพบมากทสด คอยาในกลม Penicillins เชน Amoxicillin, Penicillin พบผปวยจานวน 21 ราย คดเปน

รอยละ 29.17 รองลงมาอบดบทสองคอกลมยาแกปวดทไมใชสเตยรอยด (Non-steroidal anti-inflammatory drugs :NSAIDs) เชน

Piroxicam, Diclofenac พบผปวยจานวน 13 ราย คดเปนรอยละ 18.06 รองลงมาอบดบทสามคอกลมยา Sulphonamides หรอทเรยกทวไป

วายากลมซลฟา เชน Sulfamethoxazole + Trimethoprim (Co-trimoxzole) พบผปวยจานวน 11 ราย คดเปนรอยละ 15.28 และหากแยก

รายละเอยดตามรายการยาทผปวยเกดอาการไมพงประสงคพบมากทสดคอยา Sulfamethoxazole + Trimethoprim (Co-trimoxzole) พบ

ผปวยจานวน 11 ราย คดเปนรอยละ 15.28 รองลงมาอบดบสองคอยา Amoxicillin พบผปวยจานวน 9 ราย คดเปนรอยละ 12.50

รองลงมาอบดบสามคอยา Penicillin พบผปวยจานวน 6 ราย คดเปนรอยละ 8.33 สาหรบกลมยาและรายการยาอน ๆ ทสงสยทาใหเกด

อาการไมพงประสงคจากการใชยาไดแสดงไวตามตารางท 3 และตารางท 4 ตามลาดบ

ตารางท 4 แสดงรายการยาทสงสยทาใหเกดอาการไมพงประสงคจากการใชยา

รายการยา จานวน รอยละ

1. Co-trimoxazole 11 15.28

2. Amoxicillin 9 12.50

3. Penicillin 6 8.33

4. Piroxicam 4 5.55

5. Cloxacilin 3 4.16

6. Dicloxacillin 3 4.16

7. Ofloxacin 3 4.16

8. Diclofenac 2 2.78

9. Ibuprofen 2 2.78

10. Norfloxacin 2 2.78

11. Roxithromycin 2 2.78

12. Amitriptyline 1 1.39

13. Aspirin 1 1.39

14. Atenolol 1 1.39

15. Cefazolin 1 1.39

16. Cetriaxone 1 1.39

17. Chlorphenilamine 1 1.39

18. Ciprofloxacin 1 1.39

19. Clonazepam 1 1.39

20. Clotrimazole 1 1.39

21. Dextromethorphan 1 1.39

22. Enalapril 1 1.39

23. Gemfibrozil 1 1.39

24. Griseofulvin 1 1.39

25. Hydrochlorothiazide 1 1.39

26. Indomethacin 1 1.39

ตารางท 4 แสดงรายการยาทสงสยทาใหเกดอาการไมพงประสงคจากการใชยา ( ตอ )

รายการยา จานวน รอยละ

27. Metoclopramide 1 1.39

28. Mefenamic acid 1 1.39

29. Naproxen 1 1.39

30. Nimesulide 1 1.39

31. Paracetamol 1 1.39

32. Paracetamol+Orphennadrine 1 1.39

33. Tetracycline 1 1.39

34. Theophylline 1 1.39

35. Tramadol 1 1.39

36. Triprolidine+Psuedoephredrine 1 1.39

จากการดาเนนงานตามแนวทางการเฝาระวงการเกดอาการไมพงประสงคจากการใชยาตามคมอแนวทางทไดจดทาขน

ใหม สามารถปองกนการแพยาซ า โดยเสนอแพทยเปลยนยาจานวน 11 ครงและพบรายงานอบตการณการแพยาในกลมเดยวกน 1 ราย

ในเดอนเมษายน 2555 จากการวเคราะหพบวาบคลากรขาดความรเรองการโอกาสการเกดการแพยาขามกลม ผปวยแพยาในกลมยาแกปวด

ทไมใชสเตยรอยด (Non-steroidal anti-inflammatory drugs : NSAIDs)ซงเดมมประวตแพยา Ibuprofen แพทยสงใชยา Diclofenac ซง

ผปวยแจงวาเคยรบประทานยาแกปวดอกเสบตวอน ๆ ไมมอาการแพ ดงนนจงเปนเพยงการแจงเตอนเฝาระวงการเกดการแพยาใหกบ

ผปวยไปเทานนในตอนทจายยา ซงในการนไดดาเนนการใหความรและชแจงแพทยและพยาบาลทราบถงโอกาสการเกดการแพยาขามกน

ในกลมเดยวกนและการแพยาขามกลม เชน ยาในกลม NSAIDs กรณทแพทยสงฉดยาทแผนกฉกเฉนไดดาเนนการใหพยาบาลเฝา

ระวงอาการแพยาอยางนอย 30 นาทหลงฉดยาทกราย จากการเกบขอมลตอมาไมพบอบตการณการแพยาในกลม NSIADs อกเนองจาก

ความผดพลาดจากระบบของโรงพยาบาล และไมพบอบตการณการแพยาซ าเนองจากความผดพลาดจากระบบของโรงพยาบาลซงสามารถ

ปองกนได

จากการศกษาและพฒนาระบบการเฝาระวงและตดตามอาการไมพงประสงคจากการใชยาของ โรงพยาบาลสงเสรม

สขภาพ ศนยอนามยท 11 ทาใหเกดระบบดานการจดการการเกดอาการไมพงประสงคจากการใชยาอยางเปนระบบ เพอใหผปวยเกดความ

ปลอดภยสงสด และลดอบตการณการเกดการแพยาซ า การแพยาทงในกลมเดยวกนและขามกลม โดยมทมสหวชาชพทรบผดชอบเรองการ

จดการอาการไมพงประสงคจากการใชยาโดยประกอบดวย แพทย เภสชกร พยาบาล ทนตแพทย โดยอยในรปของคณะกรรมการเภสช

กรรมและการบาบด (Pharmacy and Therapeutic Committee : PTC) มการสอบถามเรองประวตการแพยา และมการบนทกลงในระบบ

คอมพวเตอร เมอมรายงานหรอสงสยวาเกดอาการไมพงประสงคจากการใชยาเภสชกรดาเนนการซกประวต เกบขอมล ประเมนผล และ

ออกบตรแพยา มระบบเตอนการสงใชยาทผปวยแพ และมขอมลเตอนการแพยาของผปวยใหระวงกอนการสงมอบยาแกผปวย

ระบบปองกนการแพยาซ าน สามารถปองกนอบตการณแพยาซ าได โดยเหนไดจากการเกบขอมลหลงดาเนนการ พบ

การสงใชยาใหกบผปวยทมประวตแพกอนขนตอนการจายยา และเสนอแพทยเปลยนยา 11 ครง

จากการพฒนาระบบและจดทาแนวทางการเฝาระวงและตดตามอาการไมพงประสงคจากการใชยานน มการซก

ประวตเพอประเมนความสมพนธระหวางอาการไมพงประสงคกบยาทสงสยน สามารถชวยลดการเสยโอกาสการเลอกใชยาทจาเปน

สาหรบผปวยบางรายได เชน ในกรณทผปวยไดรบผลขางเคยงจากยาเพยงเลกนอย แตผปวยเขาใจวาเปนการแพยาจงไมใชยานนอกเมอม

ความจาเปน อกทงยงเปนระบบการปองกนการแพยาซ า สามารถลดอบตการณและปองกนการแพยาซ าใหกบผปวย การเกดอนตรายถง

แกชวตหรอเกดความพการถาวรไดถาไดรบยาทแพนนซ า นอกจากนยงชวยลดผลกระทบเรองคาใชจายทางสาธารณสขทเพมขน

เนองจากปญหาจากการการแพยาซ าของผปวยทสามารถปองกนได รวมทงลดการถกฟองรองของบคลากรสาธารณสขไดอกดวย แตสง

สาคญทสดของการรกษาพยาบาลคอสขภาพของผปวยซงการพฒนาระบบการเฝาระวงและตดตามอาการไมพงประสงคจากการใชยาถอ

เปนกระบวนการหนงทสามารถสรางความปลอดภยในการใชยาใหกบผปวย ทาใหเกดประสทธภาพและผลในการรกษาทด ดงนน

กระบวนการเฝาระวงและตดตามอาการไมพงประสงคจากการใชยานนตองดาเนนการและพฒนาปรบปรงระบบอยางตอเนองเพอใหเกด

ประโยชนสงสดตอผปวย

10. การนาไปใชประโยชน

การพฒนาระบบการเฝาระวงและตดตามอาการไมพงประสงคจากการใชยา เปนการสรางความปลอดภยในการใชยาใหกบ

ผปวย เนองจากอาการไมพงประสงคจากการใชยาทพบนนมหลายระดบ ตงแตอาการเพยงเลกนอยจากการใชยา เชน คลนไส เวยนศรษะ

ไปจนถงระดบรนแรงและเปนอนตรายถงชวตได เชน Steven Johnson Syndrome ซงการพฒนาระบบการเฝาระวงและตดตามอาการไม

พงประสงคจากการใชยาดงกลาวสามารถลดอบตการณ และถอปองกนการแพยาซ าใหกบผปวย ลดโอกาสการเสยชวต สรางความ

ตระหนกใหกบบคลากรทางการแพทยกอนการเลอกใชยาในการรกษาโรคใหกบผปวย มระบบการเตอนการแพยาทาใหบคลากรทางการ

แพทยเลอกใชยาไดอยางปลอดภยมากขนเกดประสทธภาพและผลในการรกษาทดและเกดความปลอดภยสงสดจากการใชยา เปนการดแล

ผปวยแบบองครวมโดยมการทางานรวมกนของสหสาขาวชาชพ ทงยงเปนการพฒนาระบบยาในการบรการผปวยของโรงพยาบาล

สงเสรมสขภาพ ศนยอนามยท 11

11. ความยงยากในการดาเนนงาน / ปญหา / อปสรรค

1. การซกประวตการใชยาจากผปวยตองการการสอบถามอยางละเอยดใชเวลานาน ทาใหบางครงผปวยนอกตองใชเวลาไดรบยา

นานขน ทาใหผปวยเกดความไมพงพอใจ

2. อาการไมพงประสงคจากการใชยาสามารถแสดงออกไดหลายระบบ หลายรปแบบ ตองอาศยความรทางวชาการและความ

ชานาญในการวนจฉยวาเปนการแพยาจรงหรอไม

3. เภสชกรปฏบตงานเฉพาะในเวลาราชการ ไมสามารถประเมนอาการไมพงประสงคจากผปวยทมารบการรกษานอกเวลาราชการ

ได จงตองมระบบนดผปวยมาประเมนในวนและเวลาราชการ ทาใหผปวยทการเดนทางไมสะดวกไมมาตามทไดออกบตรนดซก

ประวตแพยาดงนนจงตองมระบบตดตามเพอการซกประวตแพยาทครอบคลม

12. ขอเสนอแนะ/ วจารณ

1. ควรมการทบทวนระบบงานทกป เพอปรบปรงระบบงานใหสอดคลองตอการปฏบตงานของเจาหนาทแตละหนวยงาน และ

กระตนใหบคลากรตระหนกถงความปลอดภยของผปวยเปนสาคญ เพอใหเกดวฒนธรรมความปลอดภยในการดแลผปวยภายใน

องคกร

2. ควรใหมการเขารบการอบรมในเรองการเฝาระวง ตดตามและประเมนอาการไมพงประสงคใหแกเภสชกรทกทานอยางตอเนอง

เพอใหมประสบการณในการวนจฉยอาการไมพงประสงคทเกดจากการใชยา

3. ใหความรแกผปฏบตงานเรอง ADR ความสาคญของการประเมนผปวย การเฝาระวงและตดตามอาการ ADR โดยการจดประชม

อบรม

4. ทมสหวชาชพควรมบทบาทในการทบทวนอบตการณทเกดขน เพอรวมกนวเคราะหสาเหตและหาแนวทางแกไขตอไป

5. การเฝาระวงและตดตามอาการไมพงประสงคจากการใชยาครงน เพอเปนการกระตนใหแพทย พยาบาล เจาหนาททเกยวของ

ตระหนกถงความสาคญ ควรมการสรปอาการไมพงประสงคทเกดขนของผปวยแจงใหบคลากรทางการแพทยอยางสมาเสมอใน

ทก 6 เดอน

6. ควรมการสอสาร ใหความรแกบคลากรทเขาใหมในหนวยงาน เพอใหเกดมาตรฐานเดยวกนในการปฏบตงาน โดยเปนการเรยนร

รวมกนในเชงสหวชาชพ

ภาคผนวก

มาตรฐานการตดตามอาการไมพงประสงคจากการใชยา

(Adverse Drug Reaction)

ศนยอนามยท 11

แกไขครงท 1

วนท 1 ตลาคม 2554

งานคมครองผบรโภค&กฎหมาย

(นางสาวปารฉตร เฟองนวกจ)

ผจดทา

(นางสาวสดสวาทสวสด ภมพนธ)

หวหนางานคมครองผบรโภคและกฎหมาย

(นายไกรวฒ กวนหน)

ผอานวยการศนยอนามยท 11



ศนยอนามยท 11 แกไขครงท 1


ความสาคญ

อาการอนไมพงประสงคจากการใชยา (AdverseDrug Reaction, ADR) เปนปฏกรยาทเกดขนโดยมไดตงใจ และอาจเกดอนตราย

ตอรางกายในขนาดยาปกตทใชรกษา ซงอาจเปนอาการขางเคยงของยา (side effect) ผลจากปฏกรยาระหวางยา หรอผลจากการใชยา

ตดตอกนนานๆ สงผลกระทบตอผปวย ซงตองดแลผปวยดวยทมงานสหวชาชพในการตดตามเฝาระวงและปองกนการเกดอาการอน

ไมพงประสงคจากการใชยาของผปวย และตองมระบบรายงานทดดวย

วตถประสงค

1. เพอเฝาระวงการเกดอาการไมพงประสงคจากการใชยา ตลอดจนเฝาระวงการแพยา

2. เพอใหผปวยไดรบยาทปลอดภย(Drugs Safety)

3. เพอรวบรวมรายงานและนาเสนอผเกยวของ เพอเปนขอมลพนฐานดานยาของโรงพยาบาล และสงรายงานไปยงศนยตดตาม

อาการไมพงประสงค

นยามศพท

Adverse Drug Reaction หมายถง ปฏกรยาทเกดขนโดยไมตงใจ และเปนอนตรายตอรางกายมนษย เกดขนเมอใชยาในขนาดปกต เพอ

ปองกน วนจฉย บาบดโรค หรอ เปลยนแปลงแกไขการทางานของรางกาย โดยไมรวมปฏกรยาทเกดจากการใชยาในทางทผด อบตเหต

หรอจงใจใชยาเกนขนาดและผดวธ

Repeated ADR หมายถง เหตการณทผปวยไดรบการบรหารยาทงโดยตนเอง ผดแลหรอจากบคลากรทางการแพทย แลวเกดอาการแพยา

โดยทผปวยเคยแพยาดงกลาวจากยาทมชอสามญทางยาเดยวกนมากอน ทงทเคยมประวตและไมมประวตการบนทกในเวชระเบยนหรอ

เอกสารของโรงพยาบาล กเวนการตงใจใหยาซ าของบคลากรทางการแพทย เพอประโยชนในการรกษา หรอมขอบงชทางการแพทย

หรอกรณทผปวยตงใจใชยาซ า

บทบาทของแพทย

ประเมนและวนจฉยลกษณะอาการไมพงประสงคทเกดขนกบผปวย (ADR) บนทกชอยาทสงสยและใหการรกษาความผดปกตท

เกดขน





บทบาทของพยาบาล

พยาบาลมหนาทในการดแลผปวยใหปลอดภย และมคณภาพชวตทดได ADR: Adverse Drug Reactions เปนภาวะหนงทอาจเกด

กบผปวยได พดงายๆวา ADR. คอการแพยา การเกดอาการไมพงประสงคจากการจายยา ซงทางเภสชวทยาใหความหมายวา ADR. เปน

ปฏกรยาทเกดขนโดยไมไดตงใจ และเปนอนตรายตอรางกาย เกดขนเมอใชยาในขนาดปกต ซงภาวะดงกลาวพยาบาลสามารถใหการ

ปองกนได ดงน

1.พยาบาลตองซกประวตการแพยาของผปวย โดยอาจถามชอยาทแพ นาเมดยาทแพมาใหด หรอถามลกษณะการแพยาวาเมอแพ

ยาแลวเกดอาการอยางไร

2.มการสงตอขอมลการแพยาของผปวยใหทมรกษาทราบ โดยอาจมระบบการบนทกทด และสอสารเปนนโยบายวา จะสงเกต

ในใบรายงานแผนใดจงจะทราบวาผปวยแพยา

3.ไมใหยาทไมแนใจ พยาบาลโรงพยาบาลบางทานอาจตองใหการรกษาแทนแพทยนอกเวลาราชการ พยาบาลพงระลกไวเสมอ

วา จะไมใหยาทไมแนใจวาผปวยแพหรอไมใหผปวยรบประทาน เพอปองกนความเสยงทอาจจะเกดขนได

4. ตองมการบรหารทถกตอง มระบบเบกกอนจายกอน (Frist in Frist out)

5. มการบนทกขอมลผปวยอยางครบถวน เพอปองกนการใหยาทแพซ า

6. เฝาระวงการเกด ADR.ภายหลงการใหยา สงเกตอาการแพ เชน ผนคน ผนแพ เปนตน

7. ใสใจในทกปญหาของผปวย เพอจะไดรบขอทรวดเรวและสามารถแกปญหาไดอยางทนทวงท

บทบาทของเภสชกร

ประเมนและตดตามการเกดอาการไมพงประสงคจากการใชยาโดยการไปพบผปวย พดคยกบผปวย ญาต แพทย พยาบาลทดแลผปวยเพอ

เกบขอมลทจาเปนและอาจจะตองตามประวตการใชยาของผปวยจากสถานพยาบาลอน ในกรณทผปวยไมไดรกษาประจาอยทโรงพยาบาล

และภายหลงไดขอมลทงหมดแลว กจะตองสบคนขอมลวายาตวใดทผปวยใชอยและเคยมรายงานการทาใหเกดการแพยาในลกษณะ

ดงกลาว หรอมสาเหตอนใด ทอาจทาใหเกดอาการไดหรอไม และสดทายกประเมนการแพยาโดยใช algorithm และจะตองพยายามหา

ขอมลทจาเปนตองใชในการประเมนใหครบถวนสมบรณทสด ผปวยปลอดภยและไมเสยโอกาสในการใชยา และเนองจากการประเมน

ตองใชขอมลหลายอยาง ดงนนเพอไมใหหลงลมบางประเดน เภสชกรผประเมนตองฝกตงคาถามเพอใชสอบถามผปวยและญาต

และเพอถามตนเองวาไดขอมลทจะนามาใชการประเมนเพยงพอแลวหรอยงและจดเกบขอมลและรายงานผล





แนวทางปฏบตเพอเฝาระวงและตดตามอาการไมพงประสงคจากการใชยา

(Adverse Drug Reaction : ADR)

ผปวยนอก(ในเวลาราชการ)

1. พยาบาลซกประวตเบองตนของผปวย หรอเจาหนาทอนพบวาผปวยเกด ADR

1.1 กรณสงสยวาผปวยเกด ADR มาในครงน และไมรนแรง ใหเขยนชอยาทสงสย(กรณทราบชอยา) ลงบนกระดาษแนบกบ

ใบสงยาและ OPD card แลวสงพบแพทย จากนนสงผปวยพรอม OPD card ไปพบเภสชกรทหองจายยาผปวยนอก

1.2 กรณสงสยวาผปวยเกด ADR มาในครงน และรนแรง ใหเขยนชอยาทสงสยลงบนกระดาษ (กรณทราบชอยา) และสงพบ

แพทย จากนนใหโทรศพทแจงเภสชกรทหองจายยาผปวยนอก โดยระบชอผปวย, hospital number (HN), ชอยาทสงสย (ถา

ทราบ), อาการและหองตรวจ เพอใหเภสชกรมาพบผปวยทหองตรวจ

1.3 กรณผปวยใหประวตวาเคยแพยา โดยสามารถระบชอยาทแพได และยงไมมการบนทกประวตการแพยาลงใน OPD card

ใหพยาบาลเขยนชอยาลงบนกระดาษแนบกบใบสงยา และ OPD card แลวสงพบแพทยเพอตรวจรกษาโรค จากนนสง

ผปวยพรอม OPD card ไปพบเภสชกรทหองจายยาผปวยนอก

2. แพทยตรวจวนจฉย ADR ทเกดขน และยนยนอาการทเกดขน

2.1 กรณผปวยมอาการแพยามาในครงน และไมรนแรง แพทยวนจฉยอาการ ADR ทเกด

และเขยนชอยาทแพลงบนใบสงยา แลวสงพบเภสชกรทหองจายยาผปวยนอก

2.2 กรณผปวยมอาการแพยามาในครงน และรนแรง แพทยวนจฉยอาการ ADR และ

พยาบาลแจงเภสชกรหองจายยาผปวยนอกไปซกประวตทหองตรวจ

2.3 กรณผปวยมประวตเคยแพยา แตไมมอาการ ADR มาในครงน แพทยตรวจวนจฉย

โรค และอาการแพยาทเคยเกด เขยนชอยาทสงสยวาแพลงบนใบสงยา และสงผปวย

พรอมใบสงยา และ OPD card มาพบเภสชกรทหองจายยาผปวยนอก

3. เภสชกรซกประวตและสมภาษณผปวยเกยวกบประวตการใชยา และอาการ ADR ทเกดขน

4. เภสชกรสบคนขอมลเกยวกบยาทสงสย และประเมนวาอาการ ADR ของผปวยเกดจากยาทสงสยหรอไม โดยตองพจารณารวมกบ

ความเหนของแพทย





5. เภสชกรประเมนรวมกบความเหนของแพทยวาอาการ ADR ทเกดสมพนธกบยาทสงสยหรอไม เภสชกรผรบผดชอบงาน ADR นา

ขอมลทไดมาประเมนความสมพนธระหวางยาทสงสยกบอาการ ADR ทเกดขนตาม Naranjo’s algorithm

6. เมอแนใจวาผปวยแพยา และตองออกบตรแพยา ใหออกบตรโดยมรายละเอยดดงน

6.1 ชอ-นามสกลของผปวย

6.2 เลขททวไปของผปวย (HN)

6.3 ชอยาทสงสยททาใหเกดอาการไมพงประสงค ถาเปนไปไดใหระบทงชอสามญทางยา และชอการคา เปนภาษาไทยและ

ภาษาองกฤษ

6.4 อาการ ADR ทเกด

6.5 วนททออกบตรแพยา

6.6 ชอเภสชกรทออกบตรแพยา

7. เภสชกรมอบบตรแพยาใหผปวยพรอมทงใหคาแนะนาความสาคญของบตรแพยาดงน

7.1 ความเขาใจในการเกด ADR และโอกาสในการเกดของผปวยแตละคนแตกตางกน

7.2 ใหผปวยจดจาชอยา (ถาจาได) และอาการ ADR ทเกด

7.3 พกบตรแพยาตดตวเสมอ และใหแสดงบตรทกครงทรบการตรวจรกษา หรอซอยารบประทานเอง และควรบอกญาตไวดวย

วาแพยาอะไร

7.4 หลกเลยงการใชยา หรอกลมยาทแพ และไมใชยาทไมทราบชอ หรอสรรพคณ

8. เภสชกรตด sticker สชมพ มขอความวา “ผปวยแพยา” บนดานขวาหนาปก OPD card ของผปวยและบนทกประวตการแพยาทปก

ดานในของ OPD card ในชอง “แพยา……..” โดยใหระบชอสามญทางยาหรอชอการคา อาการ ADR ทเกดขน วนททบนทกขอมล

ชอเภสชกร ผบนทกขอมล และชอแพทยผวนจฉย กรณผปวยใหประวตวาเคยแพยาโดยไมมอาการ ADR มาในการตรวจครงน ให

เขยนระบดวยวา “ผปวยแจงวาเคยแพยา…….”

9. เภสชกรบนทกประวตการแพยาผปวย ลงในแบบบนทกขอมลแพยา

9.1 กรณผปวยมอาการ ADR มาในครงน ใหบนทกในแบบบนทกขอมลการแพยาผปวย

9.2 กรณผปวยใหประวตวาเคยแพยา และไมมอาการ ADR มาในครงน ใหทาการบนทกขอมลผปวยลงในแบบบนทกผปวยแจง

เคยแพยา

10. เภสชกรผรบผดชอบทาการบนทกขอมลแพยาของผปวยลงในคอมพวเตอร

11. เภสชกรผรบผดชอบงาน ADR บนทกขอมลในแบบรายงานเหตการณไมพงประสงคจากการใชผลตภณฑสขภาพ ของศนยตดตาม

อาการไมพงประสงคจากการใชผลตภณฑสขภาพ สานกงานคณะกรรมการอาหารและยา





ผปวยใน(ในเวลาราชการ)

1. แพทยวนจฉยวาผปวยในหอผปวยเกด ADR หรอพยาบาลประจาหอผปวยซกประวตพบวา ผปวยมประวตเคยแพยา โดยผปวย

สามารถระบชอยาทแพได และยงไมมการบนทกประวตการแพยาลงใน OPD card ใหโทรศพทแจงเภสชกรทหองจายยา โดยระบชอ

ผปวย HN หอผปวย เตยง ชอยาและอาการทแพ

2. พยาบาลบนทกแบบบนทกอาการไมพงประสงค ฟอรม ADR 02 (ขอมลเบองตน)

3. เภสชกรประสานกบแพทย หรอพยาบาลผรายงานเกยวกบขอมลการเกด ADR

4. เภสชกรศกษาขอมลการใชยาของผปวยและรายงานของแพทยจาก chart ของผปวย หรอประวตการใชยาของผปวยในคอมพวเตอร

5. เภสชกรปฏบตตามขนตอนการดาเนนงานตดตาม ADR ผปวยนอก ตงแตขอ 3 ถง 5

6. เภสชกรประสานงานและปรกษากบแพทยเจาของไข และพยาบาลเกยวกบเรองยาทสงสย และเขยนรายงานลงใน progress note ของ

ผปวย

7. เภสชกรปฏบตตามขนตอนการดาเนนงานตดตาม ADR ผปวยนอกตงแตขอ 6 ถง 9

8. พยาบาลผรายงานหรอพยาบาลประจาหอผปวยทาการตดชอยาทผปวยแพลงบนหนา chart ใหมลกษณะเดนชด เพอปองกนการแพยา

ซ าในระหวางทนอนพกรกษาตวในโรงพยาบาลและแกะออกเมอผปวยกลบบาน

9. เภสชกรตดตามดผปวยจนกวาผปวยจะกลบบาน


** กรณนอกเวลาราชการใหเจาหนาทบนทกตามแบบบนทกอาการไมพงประสงคจากการใชยาตามแบบ ADR 02 และแจงใหเภสชกรใน

เวลาราชการดาเนนการตอไป






ผปวยนอกและผปวยใน(นอกเวลาราชการ)

1. แพทยวนจฉยวาผปวยเกด ADR หรอพยาบาลประจาแผนกผปวยซกประวตพบวา ผปวยมประวตเคยแพยา โดยผปวยสามารถ

ระบชอยาทแพได และยงไมมการบนทกประวตการแพยาลงใน OPD card

2. แพทยหรอพยาบาลลงรายละเอยดเบองตนใน OPD Card หรอ IPD Chart

3. บนทกแบบบนทกอาการไมพงประสงค ฟอรม ADR 02 (ขอมลเบองตนพรอมเกบตวอยางยา)

4. แจงเภสชกรทหองจายยาในวนทาการถดไป

5. เภสชกรประสานกบแพทย หรอพยาบาลผรายงานเกยวกบขอมลการเกด ADR

6. เภสชกรศกษาขอมลการใชยาของผปวยและรายงานของแพทยจาก OPD card หรอ Chart ของผปวย หรอประวตการใชยาของ

ผปวยในคอมพวเตอร

7. เภสชกรปฏบตตามขนตอนการดาเนนงานตดตาม ADR ผปวยนอก ตงแตขอ 3 ถง 9

8. กรณผปวยในเภสชกรประสานงานและปรกษากบแพทยเจาของไข และพยาบาลเกยวกบเรองยาทสงสย และเขยนรายงานลงใน

progress note ของผปวย

9. กรณผปวยในพยาบาลผรายงานหรอพยาบาลประจาหอผปวยทาการตดชอยาทผปวยแพลงบนหนา Chart ใหมลกษณะเดนชด

เพอปองกนการแพยาซ าในระหวางทนอนพกรกษาตวในโรงพยาบาลและแกะออกเมอผปวยกลบบาน

10. เภสชกรตดตามดผปวยจนกวาผปวยจะกลบบาน


เงอนไขทวไป

เจาหนาทหรอพยาบาลทซกประวต พยาบาลหนาหองตรวจ พยาบาลประจาหอผปวย ไมควรเขยนชอยาทแพลงไปบนปก OPD

card เนองจากตองมการซกประวตจนแนใจวา ผปวยแพยานนจรง หองยาจงจะทาการบนทกลงในปก OPD card และตด sticker แพยาทปก

ดานหนา หากมความจาเปนจะตองเขยนชอยานนๆ ลงไปบนปก OPD card กรณาเซนตชอพยาบาลผเขยนและวนทกากบดวยทกครง






การตดตาม ADR ผปวยนอก(ในเวลาราชการ)

พยาบาลสงสยวาผปวย

เกด ADR

พยาบาลเขยนชอยาลงบนกระดาษแนบกบ OPD card แพทยตรวจวนจฉย

ผปวยใหประวตวาเคยแพยาและไมเคยมการบนทก

โทรศพทแจงเภสชกร สงพบเภสชกรทหองยา

ไมรนแรง

เภสชกรสมภาษณผปวย และประเมนความนาจะเปนของยาทแพ

เภสชกรประเมนอาการรวมกบการวนจฉยหรอความคดเหนของแพทย

บนทกประวตแพยาในคอมพวเตอร

เภสชกรผรบผดชอบบนทกขอมลและ

สงรายงาน ADR ใหศนย HPVC

รนแรง

แพทยตรวจวนจฉย

เภสชกรออกบตรแพยา ใหคาแนะนาผปวย ตด sticker แพยาบนปก OPD card

และบนทกขอมลในแบบบนทกขอมล ADR

พบแพทยเพอตรวจรกษาโรค

พยาบาลเขยนชอยาแนบกบ OPD





การตดตาม ADR ผปวยใน(ในเวลาราชการ)

โทรศพทแจงเภสชกร

เภสชกรศกษาขอมลการใชยาและประวตผปวย

เภสชกรสมภาษณผปวยและประเมนความนาจะเปนของยาทแพ

แพทยวนจฉยวาผปวยเกด ADR หรอพยาบาลซกประวตผปวยเคยแพยา

เภสชกรประสานงานและปรกษากบแพทยรวมกบพยาบาล

และรายงานผลลงใน progress note


และบนทกขอมลในแบบบนทกขอมล ADR พรอมลงบนทก

ประวตแพยาในคอมพวเตอร

เภสชกรผรบผดชอบบนทกขอมลลงและสง

รายงาน ADR ใหศนย HPVC

พยาบาลตดชอยาทผปวยแพลงบนหนา chart

เภสชกรตดตามดผปวยจนกลบบาน





การตดตาม ADR ผปวย(นอกเวลาราชการ)

แจงเภสชกรในวนทาการถดไป

พยาบาลบนทกขอมลตามแบบฟอรม ADR_02 พรอมเกบตวอยางยา

เภสชกรศกษาขอมลการใชยาของผปวย

เภสชกรสมภาษณผปวยและประเมนความนาจะเปนของยาทแพ

แพทยวนจฉยวาผปวยเกด ADR หรอพยาบาลซกประวตผปวยเคยแพยา

เภสชกรประสานงานและปรกษากบแพทยรวมกบพยาบาล

กรณผปวยในเภสชกรรายงานผลลงใน progress note


และบนทกขอมลในแบบบนทกขอมล ADR พรอมบนทก

ประวตแพยาในคอมพวเตอร

เภสชกรผรบผดชอบบนทกขอมลลงและสง

รายงาน ADR ใหศนย HPVC

พยาบาลตดชอยาทผปวยแพลงบนหนา chart

เภสชกรตดตามดผปวยจนกลบบาน





การจาแนกประเภทของอาการไมพงประสงคจากการใชยา

1. Type A (Augmented) เปนอาการไมพงประสงคทเกดจากฤทธทางเภสชวทยาของยา อาการทเกดขนจะรนแรงหรอไม

ขนอยกบขนาดของยาและการตอบสนองของแตละบคคล อาการทเกดขนสามารถแกไขไดโดยการลดขนาดหรอ

เปลยนแปลงไปใชยาอน หรอใชยาอนแกไขอาการไมพงประสงคนน

ตวอยาง การใช propranolol ทาใหเกดภาวะหวใจเตนชากวาปกต (bradycardia), การใช glibenclamide ทาใหเกดน าตาลในเลอดตา

(hypoglycemia), การใช warfarin ทาใหเกดจาเลอด (bruising), การใชยามะเรงทาใหผปวยผมรวงผดปกต (alopecia) หรอกดการทางาน

ของไขกระดก, การใช amitriptyline ทาใหปากแหง ปสสาวะไมออก, การใช broad spectrum antibiotics ทาใหทองรวง

2. Type B (Bizarre) เปนอาการทไมสามารถคาดคะเนไดลวงหนาจากฤทธทางเภสชวทยาเมอใหยาในขนาดปกต อาการจะ

ไมเกดขนเมอมการใชยาเปนครงแรก แตจะเกดขนเมอมการใชยาครงตอๆ มา การเกดอาการไมพงประสงคนไมเกยวของ

กบขนาดยาทใช อากาจอาจเกดขนแมไดรบยาเพยงเลกนอย อาการทเกดขนจะกลบสปกตเมอหยดยา

ตวอยาง การเกด anaphylactic shock จากการใช penicillin G, เกด Stevens-Johnson syndrome จากการใช carbamazepine,

agranulocytosis จากการใช ticlopidine

ตารางเปรยบเทยบลกษณะอาการไมพงประสงคแบบ Type A และ Type B

Type A Type B

- เปนผลทางเภสชวทยาของยา

- สมพนธกบขนาดของยา

- คาดการณหรอทานายผลได

- พบไดบอย

- อาการมกไมรนแรง

- อตราการเจบปวยสง

- อตราการตายตา

- เปนแบบ idiosyncratic หรอ hypersensitivity

- ไมสมพนธกบขนาดของยา

- ไมสามารถคาดการณหรอทานายผลได

- พบไดนอยมาก

- อาการมกรนแรง

- อตราการเจบปวยตา

- อตราการตายสง





คาแนะนาการกรอก Naranjo's algorithm

คาแนะนาทวไป

1. แบบ Naranjo,s algorithm 1 ฉบบ ใชประเมนความสมพนธระหวางอาการไมพงประสงค 1 ชนด กบยา 1 ชนด

2. Naranjo,s algorithm ประกอบดวย คาถาม 10 ขอ โดยมคะแนนกากบในกรณทตอบ "ใช" "ไมใช" หรอ "ไมทราบ" นาคะแนนท

ตอบไดมารวมกนแลวจดลาดบคะแนน

คะแนนนอยกวา 1 เปนระดบ "Doubtful" (นาสงสย)

คะแนนเทากบ 1-4 เปนระดบ "Possible" (อาจจะใช)

คะแนนเทากบ 5-8 เปนระดบ "Probable" (นาจะใช)

คะแนนมากกวา 8 ขนไป ระดบ "Definite" (ใชแน)

3. บนทกชอยาทสงสย และความผดปกตทพบ ชอโรงพยาบาล พรอมเลขทรายงาน(ศนยแมขาย) ในแบบ Naranjo's algorithm

คาอธบายคาถามในแบบ Naranjo's algorithm

ขอท 1 เคยมสรปหรอรายงานการเกดปฏกรยานมาแลวหรอไม

หมายถง : อาการไมพงประสงคทเกดขน เคยมการสรปหรอรายงานมากอนวา มความ สมพนธกบยาทสงสยใชหรอไม

วธบนทก :

1. กรณทเคยมสรปหรอรายงานมากอน เชน ยา Penicillin ทาใหเกดผนคน ใหบนทกคะแนน = +1

2. กรณทไมเคยมการสรปหรอรายงานมากอนใหบนทกคะแนน = 0

3. กรณทไมทราบวาเคยมการสรป หรอรายงานมากอนหรอไมใหบนทกคะแนน = 0

ขอท 2 อาการไมพงประสงคนเกดขนภายหลงจากไดรบยาทสงสยวาเปนสาเหต หรอไม

หมายถง : อาการไมพงประสงคทเกดขน พบวาเกดขนในชวงเวลาภายหลงจากทไดรบยาทสงสยใชหรอไม


1. กรณทอาการไมพงประสงคนนเกดภายหลงจากไดรบยาทสงสย เชน รบประทานยา penicillin วนท 10 มกราคม 2554 ตอนบาย

หรอเกดหลงจากวนท 10 มกราคม 2554 ตอนเชาเกดอาการผนคน ใหบนทกคะแนน = +2

2. กรณทอาการไมพงประสงคนน เกดขนกอนวนทไดรบยาทสงสย เชน penicillin วนท 10 มกราคม 2554 แตเกดอาการผนคน

วนท 9 มกราคม 2554 หรอกอนหนานน ใหบนทกคะแนน = -1

3. กรณไมทราบขอมลวนทเกดอาการไมพงประสงค และวนทไดรบยา ใหบนทกคะแนน = 0





ขอท 3 อาการไมพงประสงคนดขนเมอหยดยาดงกลาวหรอเมอใหยาตานทจาเพาะเจาะจง (specific antagonist) หรอไม

หมายถง : อาการไมพงประสงคทเกดขน มอาการดขนเมอหยดยาทสงสย หรอเมอไดรบยาตานอาการทจาเพาะเจาะจงใชหรอไม


1. กรณทอาการไมพงประสงคมอาการดขน เมอหยดยาทสงสย เชน เกดอาการผนคน หลงจากการไดรบยา penicillin และเมอหยด

ยา penicillin หรอเมอใหยาตานทเฉพาะเจาะจงปรากฎวาอาการผนคนบรรเทาหรอหายไป บนทกคะแนน = +1

2. กรณทอาการไมพงประสงคไมดขน แมวาจะมการหยดยาทสงสย หรอเมอมการใหยาตานเฉพาะเจาะจง เชนเกดอาการผนคน

หลงจากไดรบยา penicillin แตเมอหยดยา penicillin หรอใหยาตานเฉพาะเจาะจงแลวปรากฏวาผนคนยงคงอยไมทเลา ใหบนทก

คะแนน = 0

3. กรณไมมหรอไมทราบขอมลอาการไมพงประสงคภายหลงหยดใชยา หรอภายหลงไดยาตานเฉพาะเจาะจง ใหบนทกคะแนน = 0

ขอท 4 อาการไมพงประสงคดงกลาวเกดขนอกเมอเรมใหยาใหมซาหรอไม

หมายถง : อาการไมพงประสงคดงกลาว เกดขนซ าอกหรอไมเมอมการใหยาทสงสยซ าอกครง


1. กรณทเกดอาการไมพงประสงคแลวอาการดงกลาวหายไป ตอมาไดรบยาทสงสยเดม เขาไปใหมอก ปรากฎอาการไมพงประสงค

เดมเกดขนอก เชน เกดอาการผนคน ภายหลงไดรบ penicillin เมอหยดยา penicillin ปรากฏวาอาการผนคนทเลาและหายไป ตอ

ไมไดรบยา penicillin เขาไปใหม (ไมวาจงใจทดลองใชหรอไดรบเขาไปโดยไมตงใจ) ปรากฏวาอาการผนคนเกดขนอก

เชนเดยวกบครงกอนหนาน ใหบนทกคะแนน = +2

2. กรณทดาเนนการเชนเดยวกบกรณท 1 แตอาการไมพงประสงคไมเกดขนอกใหบนทกคะแนน = -1

3. กรณทไมทราบหรอไมมขอมลวามการใหยาทสงสยใหมอกครงหรอไม หรอไมทราบ หรอไมมขอมล ผลการใหยาทสงสยใหม

อกวาเปนอยางไร ใหบนทกคะแนน = 0

ขอท 5 ปฏกรยาทเกดขนสามารถเกดจากสาเหตอน (นอกเหนอจากยา) ของผปวยไดหรอไม

หมายถง : อาการไมพงประสงคทเกดขน สามารถเกดขนจากสาเหตอน (เชนโรคประจาตว เปนตน (นอกเหนอจากยา) ของผปวยได

หรอไม


1. กรณทอาการไมพงประสงคทเกดขนสามารถเกดขนจากสาเหตอนของผปวยได เชน ผปวยไดรบยา cisparide แลวเกดอาการไม

พงประสงคคอการเตนของหวใจผดปกต โดยทผปวยเปนโรคหวใจอยกอนแลว ใหบนทกคะแนน = -1

2. กรณทอาการไมพงประสงคทเกดขน ไมสามารถระบไดวาเกดจากสาเหตอนของผปวยใหบนทกคะแนน = +2

3. กรณทไมทราบหรอไมมขอมลวา อาการไมพงประสงคทเกดขนสามารถเกดขนจากสาเหตอนของผปวยไดหรอไม ใหบนทก

คะแนน = 0





ขอท 6 ปฏกรยาดงกลาวเกดขนอก เพอใหยาหลอก (Placebo) หรอไม

หมายถง : เมอมการใหยาหลอก ภายหลงจากอาการไมพงประสงคไดหายแลว อาการไมพงประสงคดงกลาวเกดขนอกใชหรอไม


1. กรณทใหยาหลอกแลว อาการไมพงประสงคดงกลาวเกดขนอกใหบนทกคะแนน = -1

2. กรณทใหยาหลอกแลว อาการไมพงประสงคดงกลาวไมเกดขนใหบนทกคะแนน = +1

3. กรณไมทราบหรอไมมขอมลภายหลงใหยาหลอก อาการไมพงประสงคดงกลาวเปนอยางไรใหบนทกคะแนน= 0

ขอท 7 สามารถตรวจวดปรมาณยาในเลอด (หรอของเหลงอน) ทในปรมาณความเขมขนทเปนพษหรอไม

หมายถง : เมอตรวจวดปรมาณยาใหเลอด (หรอของเหลวอน) ภายหลงเกดอาการไมพงประสงค แลวพบปรมาณความเขมขนของยาใน

เลอดทบงบอกวาเปนพษหรอไม


1. กรณเมอเกดอาการไมพงประสงคแลว ตรวจวดปรมาณยาในเลอดพบความเขมขนของยาอยในชวงทเปนพษ เชน เกดอาการหว

ใจเตนผดปกต หายใจขด ภายหลงไดรบ digoxin และเมอตรวจวดปรมาณยา digoxin ในเซรม พบความเขมขนมากกวา 2 ng/ml

ซงเปนปรมาณความเขมขนในชวงททาใหเกดพษ ใหบนทกคะแนน = +1

2. กรณเชนเดยวกนกบกรณท 1 แตปรมาณความเขมขนของยาไมไดอยในชวงทไมทาใหเกดพษ ตากวา 2 ng/ml ใหบนทกคะแนน

= 0

3. กรณทไมมขอมลการตรวจวดปรมาณยาในเลอดของยาทสงสยใหบนทกคะแนน = 0

ขอท 8 ปฏกรยารนแรงขน เมอเพมขนาดยาหรอลดความรนแรงลงเมอลดขนาดยาหรอไม

หมายถง : ความรนแรงของอาการไมพงประสงคเพมขนหรอลดลงตามขนาดยาทไดรบใชหรอไม


1. กรณทอาการไมพงประสงคมความรนแรงเพมขนเมอเพมขนาดยา เชน ภาวะหวใจเตนผดปกต จากการไดรบยา digoxin มอาการ

รนแรงมากขน เมอขนาดยาเพมขน ใหบนทกคะแนน = +1

2. กรณเชนเดยวกบกรณท 1 ถาภาวะหวใจเตนผดปกตมความรนแรงลดลงเมอลดขนาดยาdigoxinใหบนทกคะแนน = 0

3. กรณทไมไมมขอมลวา อาการไมพงประสงคจะมความรนแรงเพมขนหรอลดลงตามขนาดยาทไดเพมขนหรอลดลง ใหบนทก

คะแนน = 0





ขอท 9 ผปวยเคยมปฏกรยาทเหมอนหรอคลายคลงกนนมากอน เมอไดรบยานในครงกอน ๆ หรอไม

หมายถง : ผปวยเคยมประวตเกดอาการไมพงประสงคลกษณะทเหมอนหรอคลายคลงกบอาการในครงน จากการไดรบยาทสงสยนมากอน

หรอไม


1. กรณทผปวยเคยมประวตเกดอาการไมพงประสงคลกษณะทเหมอนหรอคลายคลงกบอาการไมพงประสงคในครงน ภายหลงจาก

รบยาทสงสย เชน ผปวยไดรบยา penicillin แลวเกดอาการผนคน และผปวยเคยมประวต เกดอาการผนคน หลงจากไดรบ

penicillin มากอนในลกษณะเหมอนหรอคลายคลงกนทเกดขนในครงน ใหบนทกคะแนน = +1

2. กรณเชนเดยวกบกรณท 1 ถาผปวยไมเคยมประวตวาเกดอาการผนคนภายหลงไดรบ penicillin ใหบนทกคะแนน= 0

3. กรณทไมทราบ หรอไมมขอมลวาผปวยเคยมประวตเกดอาการไมพงประสงค ในลกษณะเหมอนหรอคลายคลงกบอาการทเกด

ในครงนมากอนใหบนทกคะแนน= 0

ขอท 10 อาการไมพงประสงคน ไดรบการยนยนโดยหลกฐานทเปนรปธรรม (objective evidence) หรอไม

หมายถง : อาการไมพงประสงคทเกดขนในครงน มหลกฐานทเปนรปธรรม เชนผลตรวจทางหองปฏบตการ ผลตรวจ EKG เปนตน ท

ยนยนวาเกดอาการไมพงประสงคนน หรอไม


1. กรณทอาการไมพงประสงคนน มหลกฐานทเปนรปธรรมวาเกดอาการไมพงประสงคดงกลาว เชนเกดภาวะตบอกเสบ และผล

การตรวจทางหองปฏบตการ พบระดบ AST, ALT สงกวาคาปกต ใหบนทกคะแนน = +1

2. กรณเชนเดยวกบขอ 1 แตผลการตรวจทางหองปฏบตการพบ AST, ALT อยในระดบคาปกต ใหบนทกคะแนน = 0

3. กรณทไมมหลกฐานทเปนรปธรรมทสามารถยนยนอาการไมพงประสงค นน ใหบนทกคะแนน = 0

แบบบนทกอาการไมพงประสงคจากการใชยาและผลตภณฑสขภาพ โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพ ศนยอนามยท 11

(สาหรบแผนกอนๆ เชน ผ ปวยใน หองฉกเฉน เฉพาะชวงนอกเวลาราชการ)

1. ขอมลผ ปวย ชอ-สกล..........................................HN……….……….. เพศ ชาย หญง อาย................ป

ประเภทผ ปวย นอก ใน วนทเขารบการรกษา............................... แผนก.......................... เตยง...................

สถานบรการหลกทผ ปวยเขารบการรกษาเปนประจา...................................เบอรโทรศพทของผ ปวย..........................

เคยประวตการแพผลตภณฑ ไมม ม ระบ...................... แหลงทไดรบยาทมประวตการแพ ระบ………………..

2. รายละเอยดของอาการไมพงประสงค ......................... ……………………………………………..………………

………………………………………………………………………………………………………………………..

สาเหตทตองใชยาเพอ....................................................................................................................................

วนทเกดอาการ......................... วนทไดรบยา…......................................วนทหยดยา.............................................

3.ขอมลเกยวกบผลตภณฑสขภาพ(ลงบนทกยาทกตวทผปวยใช+เกบยาหรอผลตภณฑทสงสยวาผปวยแพไว

ดวย)

ชอยาทสงสยและยาทรบรวม

ชอสามญ ชอการคา ขนาดทใช S,O,I วนทเรมใช วนทหยดใช แหลงทไดรบยา

S,O,I : S = ผลตภณฑทสงสย , O = ผลตภณฑทใชรวม , I = การเกดปฏกรยาตอกนของผลตภณฑ

แหลงทไดรบยา : 1= ขณะนอน รพ. , 2 = คลนก , 3= รานขายยา ,4 = สถานอนามย , 5 = รานขายของชา , 6 = รบยาจากศนยอนามยท 11 ,

7 = รบยาจาก รพ.อน ระบ............................................................. , 8 = อนๆ ระบ...................................................................

4. การรกษาอาการไมพงประสงค

.....................................................................................................................................................................................................

………………………………………………….................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................

ชอผวนจฉยอาการ..................................................เ.ปน 1. แพทย 2. เภสชกร 3. พยาบาล 4. อนๆ................

ผ เกบขอมล..........................................................................................วนทบนทกรายงาน.....................................................

รายละเอยดเพมเตมอนๆ .......................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................

* กรณอยในเวลาราชการ : ขอใหแจงเภสชกรทราบทนท ** กรณอยนอกเวลาราชการ : ขอใหเกบขอมลตามแบบบนทกและใหแจงเภสชกรในวนเปดทาการถดไป *** ย านะคะชวยเกบตวอยางยาไวดวยคะเนองจากจาเปนตองใชรายละเอยดเกยวกบยานนเชน บรษทยา เลขทผลต วนหมดอาย ใหมากทสดคะ

แบบ ADR 02

เอกสารอางอง

1. เฉลมศร ภมมางกร, ปราโมทย ตระกลเพยรกจ. คมอการใชยาสาหรบบคลากรสาธารณสข. ใน:ธดา นงสานนท,

ปรชา มนทกานตกล, สวฒนา จฬาวฒนทล, บรรณาธการ. พมพครงท 1. กรงเทพฯ : บรษทประชาชนจากด; 2549:

233-250

2. ชานาญ ชอบธรรมสกล. คมอการตดตามอาการไมพงประสงค ความผดปกตทางระบบผวหนง (skin disorder). พมพ

ครงท 3. กรงเทพฯ: โรงพมพชมชนการเกษตรและสหกรณ; 2542; 6-58.

3. ธตมา วฒนวจตรกล. คมอการตดตามอาการไมพงประสงคจากการใชยา[เอกสารอดสาเนา]. กรงเทพฯ : โครงการ

จดตงภาควชาเภสชกรรมคลนก จฬาลงกรณมหาวทยาลย; 2544.

4. ปราโมท ตระกลเพยรกจ. การบรบาลเภสชกรรมเพอความปลอดภยของผปวย. ใน:บษบา จนดาวจกษณ, วมล อนนต

สกลวฒน, สรกจ นาฑสวรรณ,บรรณาธการ.พมพครงท 1. กรงเทพฯ:บรษทประชาชน จากด;2547:79-90

5. โพยม วงศภวรกษ. ตรงประเดนเรอง Adverse drug reaction. ใน:ธดา นงสานนท, จนทมา โยธาพทกษ,

บรรณาธการ.พมพครงท 2. กรงเทพฯ: สมาคมเภสชกรรมโรงพยาบาล; 2549: 2-16.

6. ศนยตดตามอาการไมพงประสงคจากการใชผลตภณฑสขภาพ. การประชมเชงปฏบตการโครงการเฝาระวงตดตาม

อาการไมพงประสงคจากการใชยาตานไวรสเอดส [เอกสารอดสาเนา]. กรงเทพฯ: สานกงานคณะกรรมการอาหาร

และยา กระทรวงสาธารณสข; 2548.

7. ศนยเฝาระวงความปลอดภยดานผลตภณฑสขภาพ. คมอการตดตามอาการไมพงประสงคความผดปกตระบบ

ผวหนง. สานกงานคณะกรรมการอาหารและยา กระทรวงสาธารณสข, กรงเทพฯ 2550.

8. ศนยตดตามอาการไมพงประสงคจากการใชผลตภณฑสขภาพ. คมอแนวทางการรายงานอาการไมพงประสงคจาก

การใชผลตภณฑสขภาพ. สานกงานคณะกรรมการอาหารและยา กระทรวงสาธารณสข, กรงเทพฯ 2547.

9. ศนยตดตามอาการไมพงประสงคจากการใชผลตภณฑสขภาพ. แนวทางปฏบตงานตดตามอาการไมพงประสงคจาก

การใชยา. สานกงานคณะกรรมการอาหารและยา กระทรวงสาธารณสข, กรงเทพฯ 2543.

10. ศนยตดตามอาการไมพงประสงคจากการใชผลตภณฑสขภาพ. คมอแนวทางการรายงานอาการไมพงประสงคจาก

การใชผลตภณฑสขภาพ. สานกงานคณะกรรมการอาหารและยา กระทรวงสาธารณสข, กรงเทพฯ 2547.

11. อภฤด เหมะจฑา, นารต เกษตรทต, สธาทพย พชญไพบรณ. คมอการจายยาของเภสชกร[เอกสารอดสาเนา].

กรงเทพฯ : คณะเภสชศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย; 2543.

นางสาวปารฉตร เฟองนวกจ

(ตาแหนง) เภสชกรชานาญการ

ผเสนอผลงาน

19 มถนายน 2555

ชนิดของ adr

Documents