ББК 67.99 (2 точик) 3+67.99(2)9 Б-74

Мукарризон: Тагойназаров Ш.Т. -

Хук.ук.ишноси шоиспгаи ЦТ, доктори

иллщои %ук,ук,ишносй, профессори ка-

федр'аи %ук,ук,и гражданин факултети

.\укукшинос1ш ДМТ Искапдаров З.Х. -

доктори илщои %ук.укгииносй, профессор,

мудири кафедраи х;ук,ук,и суди ва назора-ти

прокурорш факултети х;ук,ук.ишносии ДМТ

Бобочонов ИД.

Б-74 Х,имояи хукукдои мероси дар суд. Воситаи илмию амалй. —

Душанбе: «ЭР-граф», 2011. -288 с.

Дар китоби илмию амалии мазкур хусусиятхои хоси барра-сии парвандахо вобаста ба муноеибатхои хукукии мероси дар мурофиаи даъвогй ва дар мурофиаи махсус мутобики Кодек-си гражданин НТ (кисми 3), ки аз 5 марти соли 2005 ва Кодек-си мурофиавии гражданин Н'Г. ки аз 1 апрели соли 2008 мав-риди амал карор доранд, бо истифода аз маводи назарияви ва тачрибаи судию нотариалии ЦТ кушода дода шудааст.

Х,амчунин конунхо ва дигар санадхои меъѐрии хукукй, ки муноеибатхои хукукии меросиро ба танзим медароранд, зами-ма карда шудаанд.

Китоби мазкур барои кормандони макомоти суд, прокура-тура, адвокатхо, нотариат, донишчуѐн, аспирантон ва олимо-ни сохаи хукук, инчунин дигар шахсоне, ки ба муноеибатхои хукукии мероси марок доранд, иешбинй шудааст.

15Б ̂978-99947-42-73-8 ©Бобочонов И.Х,., 2011.

.,иклпЯИ ХУКУКХОИ МЁРОСЙ ДАР СУД

МУКДДДИМА

Хукуки моликият аз чумлаи хукукхои бунѐдии хар шахе ме-бошад. Хукуки моликиятии шахе дар сурате мукаммал мегар-дад, ки имконияти меросгузории он мавчуд бошад. Бехуда нест, ки мод. 32 Конститутсияи (Сарконуни) Чумхурии Точикистон

1

хукук ба моликият ва хукук ба мерос доштани хар шахсро мукаррар намудааст. Имруз дар амалиян ^Т масъалахон кабул, тартиби ба расмият даровардан ва хифзи хукукхои мероей му-брам гардида, дар тачрибаи суди ба таври гуногун хал гарди-да истодааст. Аз ин чост, ки шумораи халномахои бекоршуда дар ин чода бештар ба чашм мерасад.

Ч,он шубха нест, ки ин хукуки конститутснонии шахрвандон дар пайвастагй бо дигар хукукдо амалй карда мешавад. Маса-лан, бидуни кафолати хифзи суди (мод. 19 Конститутсия) хукук ба мерос ахамияти амалии худро гум мекунад.

Зарур аст, ки ба хар шахеи манфиатдор имконияти вокеии амалисозии ин хукук дода шавад, яъне бояд дастрасии вокей ба адолати суди ч,ой дошта бошад.

Сатхи малака ва омодагии касбии судяхо низ барои халли дуруст ва саривактии парвандахои марбут ба мерос таъсири оориз дорад. Аз ин ру, китоби мазкур аз лихози назариявию амалй таълиф ѐфта, чун дастури методй баромад мекунад. Дар он масоили гуногуни назариявии баррасии парвандахои мар-оут ба мерос тахлил гаштааст. Х,ангоми навиштани китоб аз маводи амалиявй низ васеъ истифода шудааст. Дар натичаи тахдили мукоисавии мукаррароти назариявй бо амалняи суди ва нотариалй вобаста ба муносибатхои хукукди мероей тавсияхой

А ИХ БОБОЦОНОВ

алохида чихати мукаммалгардонии конунгузории амалкунанда пешниход шудаанд. Х,амчунин камбудию нуксонхои чойдошта дар конунгузорй ва амалияи суди дар хамбастаги бо карорхои Пленуми Суди Олии ЧТ нишон дода шудааст.

Муаллиф боварии комил дорад, ки китоби мазкур барои баррасии саривактй ва халли дурусти парвандахои марбут ба ме-рос бо максади хифзи ХУКУК, озодй ва манифатхои конунии вай-ронгардида ѐ мавриди бахс карордоштаи шахрвандон, шахсони хукукй, инчунин хукук ва манфиатхои конунии Ч.Т, макомоти хокимияти давлатй, макомоти худидоракунии махаллй мусо-идат намуда, дар ташаккули тачрибаи ягонаи суди замина ме-гузорад.

Муаллиф ба раиси коллегияи суди оид ба парвандахои ои-лавии Суди Олии ЧТ Т.К. Кодиров, судяхои Суди Олии ЧТ М. Саидов, А.Х. Гадоева, М. Оймахмадов ва Л.А. Кобилова ба-рои маслихатхои муфидашон дар тахрири китоби мазкур мин-натдории бепоѐни худро изхор менамояд.

Азбаски аз чунин нигох тацассум намудани химояи хукукхои меросй дар суд аз аввалин кушишхост, он аз камбудй орй нест. Муаллиф бо масъулияти бузург ин холатро ба инобат гирифта, эроду дархостхои хонандагонро бо камоли майл ва миннатдори кабул намуда, кушиш менамоянд, ки дар нашрхои минбаъда онхоро ба инобат гирад.

БОБИ 1. МУКАРРАРОТИ УМУМИ ОИД БА

ХИМОЯИ ХУКУКХОИ МЕРОСЙ ДАР СУД

Муноснбатхои марбут ба мерос одатан мураккаб буда, бар-расии парвандахои марбут ба онхо дар судхо муддати зиѐдеро талаб менамояд. Баъд аз эътибори конунй пайдо кардани фас-ли 6 («Хукук ба мерос») кисми 3 Кодекси гражданин

1 Ч.Т аз 5

марти соли 2005 ба таври куллй бисер мукаррароти КГ ЧД1С Точикистон (тахрири соли 1963) тагйир дода шуда, камбудихо дар конунгузори бартараф гардида, баъзе аз меъѐрхои он возех карда шуданд. Чунин тагйирот барои сари вакт ва дуруст хал намудаии парвандахои суди мусоидат мекунанд, аммо дар як вакт чунин категорияхои парвандахо мураккаб гардидаанд, чунки фасли зикргардида ба падидахои гуногуни хукуки мерос навигарихои зиѐде ворид намуд. Аз чумла, якчанд шаклхои нави васиятнома ба вучуд омад. ба монанди васиятномаи махфй, ва-сиятнома бо иштироки хатмии шохидон. Аммо дар доираи во-рисон мутобики конун кариб ягон тагйирот ворид нашуд. Дар ин кием дар конунгузории дигар давлатхо, аз чумла Россия, тагйироти куллй ворид карда шуда, навбати ворисон аз се ба хашт расонида шудааст, ки ин навигарй барои химояи хукуку манфиатхои конуний шахрвандон равона карда шудааст.

Баъд аз кабули кисми сеюми КГ ЧД" ва КМГ ЧТ Плену-ми Суди Олии ЧТ якчанд карор, аз чумла дар бораи халномаи

суди; дар бораи тачрибаи суди оид ба татбики конунгузории хукук. ба мерос; дар бораи татбики конунгузории мурофиавии гражданй хангоми баррасии парвандахои суди дар мархилаи

'• Минбаъд-КГ.

6 ИХ БОБОЦОНОВ

кассатсионй ва назоратй ва гайраро кабул намуд, ки хамаи ин тагйирот ба баррасии ин категорияи парвандахо дар суд таъ-сир расонида, барои сари вакт ва дуруст хал намудани бахсхои марбут ба мерос равона карда шудаанд.

Аз 'гумла, хднгоми пайдо шудани бахсхо байни ворисон вобаста ба молу мулки меросй, инчунин дар холати аз тара-фи нотариус рад намудани ичрои ин ѐ он амал ѐ имконнопа-зирии тасдики холатхои хукукй бо хуччатхои зарурй хукукхои меросй ва манфиатхои конунии онхо аз чониби суд химоя кар-да мешавад.

Дар банди 3 К,арори Пленуми Суди Олии "Ч.Т аз 18 дека-бри соли 2009 №29 «Дар бораи тачрибаи суди оид ба татбикд конунгузории хукук ба мерос» тавзех дода шудааст, ки судхо бояд дар назар дошта бошанд, ки доираи ворисон, тарти-би муХлати кабули мерос ва хайати молу мулки меросиро конунгузории дар лахзаи кушодани мерос амалкунанда муай-ян мекунад. Агар меросй кушодашуда аз чониби яке аз вори-сон кабул нагардида бошад ва аз руи хукукй меросгирй он то 5 марти соли 2005 ба фоидаи давлат нагузашта бошад, нисба-ти он меъѐрхои кдсми 3 КГ Ч.Т, ки аз 5 марти соли 2005 мав-риди амал карор дода шудааст, татбик мегардад.

Меросгирй ин ворисии универсалии хукук ба меросро ифо-да мекунад, зеро молу мулки шахси фавтида ба ворисон дар шакли мачмуи мукаммал ва дар хамон як лахза мегузарад, агар аз конун тартиби дигаре барнаояд (масалан, ба меросги-рии арзиши хиссаи шахси вафоткарда дар моликияти умумй хангоми гайриимкон будани таксими молу мулк дар шакли асл, хукуки меросгузор оид ба васият намудани молу мулки ба у дахлдошта).

Х,имояи хукукхои меросй ва манфиатхои конунии шахр-вандон бо тартиби суди бо якчанд тарзхо амалй карда мешавад.

I. Бо тартиби мурофиаи даъвогй: 1) бо пешниходи даъвои марбут ба мерос; 2) пешниходи даьвое, ки ба муносибатхои меросй алока-

манданд, аз чумла, даъвохои кредиторон, даъвои виндикатсионй,

*имояи *УК;УК,Х;ОИ МЕРОСЙ ДАР СУД 7

вобаста ба руенидани зарар. Чунин даъвохо ба муносибатхои меросй хамои вакт ворид карда мешаванд, ки агар молу мул-ке, ки даъвогарок талаб доранд, ба мерос гузашта бошад.

II. Бо тартиби мурофиаи махсус. Даъвохом марбут ба мерос, даъвохое, ки аз муносибатхои

меросй бармеоянд, парвандахои мурофиаи махсус асосан дар холатхои бевосита пешбининамудаи меъѐрхои мурофиавие, ки дар конунгузории граждани ва мурофиаи граждани пешбинй гардидааст, пайдо мешаванд.

1. Таксими молу мулки меросй дар холатхое, ки ворисон ба созиш наомадаанд, бо тартиби пешбининамудаи моддахои И40, 1170, 1182, 1183, 1185, 1186 ва фаели П КГ ЧТ ба амал бароварда мешавад.

2. Дар холатхое, ки байни ворисон дар бораи тартиби ис-тифодаи ашѐи таксимнашаванда (м. 146 КГ ЧД") бахс пайдо ме-шавад, ин масъаларо суд хал мекунад (м. 295 КГ ЧТ).

3. Суд метавонад мухлати кабули меросро баркарор на-мояд ва ворисро мероскабулкарда эътироф намояд, агар ворис намедонист ва набояд медонист, ки мерос кушода шудааст ѐ ЙЙ

мухлатро бо дигар сабабхои узрнок гузаронидааст, ба шарте ки дар давоми шаш мох баъд аз байн рафтани сабабхои гуза-ронидани ин мухлат ба суд мурочиат намояд. Дар ин холатхо ба ворисе, ки мухлати кабули меросро гузаронидааст, танхо он кисми амволи ба у мансуб, ки ворисони дигар кабул наму-даанд ѐ ба давлат гузаштааст ва дар шакли аслй нигох дошта шудааст ва хамчунин маблагхое, ки аз фуруши кисмати дйга-ри молу мулки ба у мансуб буда ба даст омадааст, дода меша-вад (м. 1177 КГ Ч.Т). Хамчунин суд метавонад мухлатро ба-рон ворисоне, ки бо тартиби ба ворисон гузаштани хукуки ги-рифтани хиссаи мерос (трансмиссиям ворисй) мерос мегиранд, баркарор намояд (кисми I м. 1175 КГ Ч.Т). Дар навбати худ бояд кабули мерос бо баркарор намудани мухлати гузарони-дашударо аз эътирофи холати кабули мерос бо тартиби муро-фиаи махсус фарк намуд. Дар мурофиаи махсус парвандахое, ки дар онхо бахс оид ба хукук чой доранд баррасй карда наме-

в И.Х, БОБОЧОНОВ

шаванд. Дар холати баркарор намудани мухлат оид ба кабули мерос хатман бахс дар бораи хукук чой дорад, дар акси хол во-рис метавонист ба суд мурочиат нанамояд, чуйки дар холати розй будани хамаи дигар ворисон метавонад меросро дар идо-раи нотариали кабул намояд. Бинобар ин, баркарор намудани мухлат оид ба кабули мерос бояд бо тартибн мурофиаи даъвогй баррасй гарда д.

4. Кредиторони меросгузор хукук доранд талаботи худро, ки аз ухдадорихои меросгузор бармеояд, ба ичрокунандаи ва- сиятнома, идоракунандаи мерос ѐ ворисон пешниход намо- янд. Ворисон хдмчун кдрздорони муштарак дар доираи ар- зиши молу мулки ба хар яки онх,о гузошта чавоб медиханд. Кредиторхои меросгузор дар давоми шаш мох аз рузи кушода- шавии мерос бояд ба ворисоне, ки меросро кабул намудаанд, талаботро сарфи назар аз мухлати шуруй талабот пешниход намоянд. Мухлати дар конун мукарраргардида мумкия аст аз тарафи суд дароз карда шавад, агар суд сабаби гузаронидани мухлатро узрнок эътироф намояд (м. 1187, кисми 1 ва 2 м. 1188

кг то

5. Х,олатхое, ки барои аз мерос барканор намудани вори-сони ношоиста асос мебошанд (харакатхои гайриконунй, аз ич/рои ухдадорихояшон оид ба таъмини меросгузор саркашй намудаанд ва г.), аз чониби суд мукаррар карда мешавад (кисми 4 м. 1145 КГ ТО

6. Васиятнома мумкин аст аз чониби суд бо даъвои шах-соне, ки бо ин васиятнома хукук ва манфиатхояшон вайрон шудааст, беэътибор дониста шавад (м. 1163 КГ Ч|Т).

7. Ичрокунандаи васиятнома хар вакт хукук дорад бо пешакй хабардор намудани ворисони васиятнома аз ичрои ухдадорихои ба зиммааш гузошташуда даст кашад. Х,амчунин мутобики даъвои ворисон имкон дорад, ки ичрокунандаи васи-ятнома бо карори суд аз ичрои ухдадорихояш озод карда ша-вад (кисми 1 м. 1164 КГ ^Т).

8. Хама гуна махдудкунй ва вазнинкунй, ки дар васиятно-ма барои вориси ба хиссаи хатмии мерос хукукдошта мукаррар

х,имояи Х,УК,УК,Х,ОИ МЕРОСИ ДАР СУД 2

гардидааст, танхр ба он х.иссаи меросй ба х.исоби у гузаран-да дахл дорад, ки аз хиссаи хатмй зиѐд мебошад. Дар сурати вайрок гардидани х,укук, ба хиссаи хатмй суд метавонад васи-ятномаро дар кисми хиссаи хатмй беэътибор эътироф иамояд (кисми 3 м. 1171, банди 19 Карори Пденуми Суди Олии Ч,Т аз 18 декабри соли 2009 №29).

9, Суд бо хдлномаи худ додани шаходатномаро дар бораи мерос то таваллуди кудак бозмедорад, агар аз меросгузоранда кодаке таваллуд гардад, ки дар давраи зинда будани у хамл шуда бошад (кисми 5 м. 1183 КГ ЧТ).

10. Бо тартиби мурофиаи махсус хрлати дар таъминот бу дани шахе, кайди тавадлуд, марг, холати кабули мерос ва чойи кушодани мерос ва дигар х,олатх,о тасдик, карда мешавад (м. 267 КМГ ЧТ).

П.Фавтида эълон намудани шахрванд бо тартиби суди су-рат мегарад (и. 46 КГ ЧТ ва 267 КМГ ЧТ).

12. Дар холати ичрои амали иодурусти нотариалй ѐ рад кардани гузаронидани амалиѐти нотариалй ворисон хукук до-ранд бо ариза бо тартиби пешбининамудаи боби 24 КМГ ЧТ оид ба гузаронидани амалиѐти нотариалй ва ѐ худорй намудан аз гузаронидани чунин амалиѐт ба суд мурочиат намоянд.

Ю И.Х,. БОБОЦОНОВ

БОБИ 2.

ХИМОЯИ ХУКУКХОИ МЕРОСЙ ДАР СУД

БО ТАРТИБИ МУРОФИАИ ДАЪВОГИ

2.1. Даъвох;ои марбут ба мерос ва намудхои он

КГ робитаи ногусастании хукукии байни ворисй ва ка-тегорияи асосии хукукй чун кобилияти хукукдории шахсони вокеиро мукаррар кардааст. Бинед, ки як холати хукукй, яъне март боиси пайдо шудани ду окибати хукукй мешавад: аввал, катъ гардидани кобилияти хукукдории шахсони вокей; дуввум, огози ворисй. Дар кисми якуми КГ мукаррароте мавчуд аст, ки тибки он кобилияти хукукдории шахрванд аз лахзаи таваллуд ба миѐн омада, пас аз вафоташ катъ мегардад (кисми 2 мод. 18 КГ Ч.Т). Дар кисми сеюми КГ ЧТ мукаррароте мавчуд мебо-шад, ки тибки он молу мулки шахси вафотѐфта ба тарики ме-рос ба дигар шахе мегузарад (кисми 1 мод. 1138 КГ ^Т).

Х,ар ду коидаи мазкури КГ хусусияти катъй (императивй) дорад, яъне март тибки конун хатман кобилияти хукукдориро катъ мегардонад, дар навбати худ бошад, тибки конун молу мулки фавтида ба дигар шахе мегузарад.

Дар адабиѐти хукукй мафхумх,ои зиѐди даъвои марбут ба мерос пешниход карда шудааст. Аз чумла, П.С. Никитгак даъ-вои марбут ба меросро даъвохо оид ба муайян намудани до-ираи ворисон бо васиятнома ва мутобики конун, инчунин ху-сусияти иштироки онхо дар меросгирй меномад

1. А. И. Бари-

шев даъвои марбут ба меросро дар мачмуъ даъво дар бораи

1. Никитюк П.С. Наследственное право и наследственный процесс. Киши-нѐв, 1973,-С. 215.

химояи *;УКУКХ°И МЕРОСЙ ДАР суд 11

хукук ва ухдадорихо, ки шахе аз они худ кардааст, вале дар асл ба кабул кардаии мерос хукук надорад, меномад'. В.И. Се-ребровский кайд менамояд, ки даъвои марбут ба мерос чихати ба хамон шахе додани хамаи он чизеро, ки ба ворис тааллук дорад, равона карда шудааст

2. Ин мумкин аст даъвои вориси

хакикй ба сохибикунандаии гайриконунй дар бораи додани молу мулки меросй ѐ даъвои ворисон дар бораи чудо намуданк хиссаи онхо ѐ мумкин аст даъвои ворисон тибки конун ѐ вори-сон бо васиятнома, ки додани мерос ѐ кисми онро аз шахсе, ки молу мулки меросиро бо васиятнома гирифтааст, аммо хакикй будани он бахс карда мешавад, талаб менамояд.

Бо сабаби он ки мафхуми даъвои марбут ба мерос асосан аз чониби олимони сохаи хукуки граждани пешниход шуда-аст, аз ин ру, хамаи ин нуктаи иазархо мафхуми даъвои мар-бут ба меросро танхо аз тарафи хукуки моддй инъикос меку-нанд. Барон даъворо хаматарафа кушодан зарур аст, ки дар бо-раи тарафи мурофиавии даъво низ сухан ронем, чунки даъво мафхуми ягона мебошад, ки хам дар хукуки граждани ва хам дар хукуки мурофиавии граждани истифода карда мешавад. Дар ин мафхуми ягона як тарафи даъво, тарафи мурофиавй - тала-бот ба суд оид ба химояи хукук, тарафи дигари даъво - тара-фи хукукии моддй - талаби даъвогар ба чавобгар дар бораи бартараф намудани хукуки вайроншуда ѐ монеаи истифодаи муътадили хукук мебошанд.

Х,амин тавр, даъво марбут ба мерос - бо тартиби муайян-кардаи мурофиавй барраей ва хал намудани талаботи пеш-ниходнамудаи шахе дар суд оид ба химояи хукук ва манфиатхои конунии худ ѐ шахеи дигар ба шахсе, ки сахван ѐ бо дигар сабабхо худро меросгир мехисобад, аз бахс дар бораи хукук ва ашѐ бармеояд ва ба массам меросй дохил шуда, ба холатхое

'• Барышев А.И. Приобретение наследства и его юридические последствия. М., 1960,-С. 79. 2. Серебровский В.И. Избранные труды по

наследственному и страховому праву. М., 1977,-С. 237.

12 ИХ- БОБОЧРНОВ

асос ѐфтааст, ки ба гузаштани молу мулк бо тартиби меросй алокаманд мебошад.

Ба холатхои гуногуне, ки даъвохои марбут ба мерос пешниход карда мешаванд, нигох, накарда, он даъвогархоро хамавакт ба вариантхои муайяни ба худ хос муттахдц карда, гурухи даъвохои марбут ба меросро чудо кардан мумкин аст.

Даъвохоро бо аломатхои мурофиавй ва моддй чудо кардан мумкин аст. Дар адабиѐте, ки вобаста ба мурофиаи гражданй навишта шудааст, даъвохоро вобаста аз максади мурофиави-ашон асосан ба даъвохои ухдадоркунанда ва даъвохо оид ба эътироф чудо менамоянд.

Даъвои ухдадоркунанда даъвое мебошад, ки мавриди хал намудан суд асоснокии талаботи даъвогарро мукаррар наму-да, хукуки бахснокро ба фоидаи у хал менамояд ва чавобгарро ухдадор менамояд, ки ба фоидаи даъвогар амалхои муайянеро ичро намояд ѐ аз амалй намудани онхо худдорй намояд. Чу-нин даъвохоро инчунин даъвохои ичроишй низ меноманд, чун-ки дар холати аз чониби чавобгар ихтиѐран ичро накардани карори суд он ба тарики мачбурй ба ичро расонида мешавад.

Дар холати дуюм бошад, даъвогар танхо хохиш менамояд, ки хукуки мавриди бахс эътироф карда шуда, мавчуд будан ѐ набудани муносибати бахснок тасдик карда шавад.

Дар адабиѐти хукуки акидае иброз шуда буд, ки даъвохои табдилѐбаида низ мавчуд мебошанд. Ба акидаи М.А. Гурвич ба даъвохои табдилѐбаида даъвохо оид ба таксими моликия-ти умумй, дар хусуси аз хабс озод намадани молу мулк, дар хусуси аз хукуки падару модарй махрум намудан ва гайра до-хил мешаванд. Яъне, ба гуфтаи М.А. Гурвич хангоми барра-сии ин парвандахо суд бо халномаи худ муносибати хукукии мавчударо тагйир медихад, онро табдил дода, ба чои хукук ва ухдадорихои амалкунанда хукук ва ухдадорихои навро ба вучуд меорад'.

I. Гурвич М.А. Виды исков по советскому процессуальному праву. М., 1945, -С. 5-10.

УИМОНИ ХУКУКХОИ МЕРОСЙ ДАР СУД ____________________________ 13

Мо тарафдори акидаи такеими даъвохо ба ду намуд буда, кайд карданием, ки аввалан, зарурати ба як гурухи махсус чудо намудани ин даъвохо вучуд надорад, чунки даъвохои табдилѐ-банда ѐ ба даъвохои ухдадоркунанда ѐ ба даъвохои оид ба эъти-роф ворид намудан мумкии аст, дуюм, суд хукуку ухдадорихоро табдил намедихад ва муиосибати хукукиро тагйир намедихад, танхо хукуки аллакай мавчударо хифз менамояд.

Асосан даъвохои марбут ба мерос даъвохои ухдадоркунанда мебошанд, чунки талаботхои асосй дар чунин даъвохо талабот оид ба ухдадор намудани чавобгар ба додами мерос ѐ кисми мерос мебошад. Ба даъвохои марбут ба мерос оид ба эъти-роф даъвохо оид ба эътирофи хабули мерос бо рохи вокеан ба сохибии молу мулки меросй шуруъ намудан (агар хукуки бахсй мавчуд бошад, агар бахс набошад чуиин парвандахо бо тартиби мурофиаи махсус баррасй мешавад), беэътибор дони-стани васиятнома ва гайрохо.

Дар баъзе аз парвандахои марбут ба мерос даъвохои омех-та, яъне даъвои ухдадоркунанда ва даъво оид ба эътироф чой дошта метавонанд. Ин дар хамон холате шуданаш мумкии аст, ки агар даъвогар - ворис тибки конун беэътибор донистани ва-сиятномаро талаб намояд. Суд дар чунин холат ду талаботро баррасй менамояд. Талабот дар бораи беэътибор донистани васиятнома ва ухдадоркунии чавобгар, яъне вориси мувофики васиятнома барои ичро кардани амалхои муайян - додани молу мулки меросй ѐ чавобгар ухдадор карда мешавад, ки аз ворид Шудан ба муносибатхои хукукии меросй худдорй намояд.

Баъзе аз муаллифон ибрози акида доранд, ки дар чунин Холат сухан дар бораи таркиби мавзуи даъво меравад, на дар бораи якчоякунии даъвохо

1. Бо ин акида розй шудан душ-

вор аст, чунки ба он нигох накарда, ки хар дуй ин талабот ба якдигар зич алокаманданд, онхо дар як вакт мустакил мебо-шанд ва хангоми баррасии даъво оид ба додани молу мулки

• Пятилетов И.М. Изменение предмета иска. Вопросы науки соиетского гражданского процессуального права. Т. 38. М., 1975. -С. 170.

14 ИХ- БОБОЧОНОВ

меросй масъалаи эътибор доштани васиятнома аллакай бояд хал шуда бошад. Дар вакти баррасии беэътибор донистани ва-сиятнома бошад, масъалаи хукук. ба молу мулки меросй бево-сита хал карда намешавад. Агар васиятнома беэътибор дони-ста шавад, дар ин хол асоси гузаштани молу мулки меросй ба чавобгар аз байн меравад.

Илова бар ин, масъалаи беэътибор донистани васиятнома-ро хал намуда, суд метавонад талаботро дар бораи ухдадор на-мудани чавобгарро барои до дани молу мулк, агар манфиати шахсони сеюм халалдор шавад, бо тартиби пешбининамудаи кисми 2 мод. 154 КМГ ЧТ ба мурофиаи алохида чудо намояд.

Даъво дар бораи беэътибор донистани васиятнома мохиятан даъво марбут ба мерос бо талаботи пешакй оид ба эътиро-фи суд дар бораи беэътибор донистани васиятнома мебошад. Даъво дар бораи дароз намудани мухлати кабули мерос низ хамчунин даъво марбут ба мерос бо пешакй баррасй намуда-ни масъалаи дароз намудани мухлати кабули мерос мебошад.

Тавре пештар кайд карда будем, ба гайр аз чудо намуда-ни даъвохо бо аломати мурофиавй, инчунин даъвохрро бо ало-мати хукукии моддй, яъне бо хусусияти муносибати хукукии бахсшаванда, ки аз талаботи даъвогй бармеояд, чудо кардан мумкин аст. Дар адабиѐти хукукй чунин тасниф оварда меша-вад, аммо ба он хусни таваччух зохир карда намешавад, гар-чанде зарурати овардан ва омузиши чунин тасниф аѐн аст. Махз тасниф аз руи аломати моддй боиси муайян намудани хусусиятхои хоси баррасии категорияи гуногуни парвандах,о мегардад, он имконият медихад, ки тобеияти идоравй, х,айати шахсони иштирокчии парванда муайян карда шуда, масъалаи шахсони номуносиб хал карда шавад, мавзуи исбот.'таксими ухдадории исбот ва дигар масъалахо баррасй карда шаванд.

Бо аломати моддй даъвохоро ба гуруххои зерин таксим кар-дан мумкин аст: парвандахо оид ба бахсх,ое, ки аз муносибатхои граждани, манзилй, мехлатй, оилавй ва гайрахо. Хар як гурухро боз ба зергурухх.о таксим имконпазир аст. Аз чумла, дар гурухи даъвохое, ки аз муносибатхои граждани бармеоянд, ба

х;имояи :КУК,УКХ;ОИ МЕРОСИ ДАР СУД 15

парвандахое, ки аз вайрон кардани хукукй моликнятй, аз вайрон кардани хукукй муаллифй, аз вайрон кардани хукукй мероси, аз расонидани зарар ва гайрахо чудо кардан мумкин аст.

Чунин тафовутгузории даъвохо тамоюли амалиѐти судяхо ва мазмуни онро хангоми омодасозии парванда, баррасии пар-ванда ва кабули карор муайян месозад. Дар ин бора карорхои Пленуми Суди Олии Ч.Т, ки оид ба масъалахои мушаххасн ама-лияи суди кабул карда мешаванд ва дар онхо хусусиятхои хоси баррасии парвандахое, ки аз муносибатхои гуногуни хукукй бармеоянд, низ шаходат медиханд.

Барои он ки пурра хусусиятхои хоси парвандахои катего-риях© муайян ошкор карда шаванд, хар як зергурухро мумкин аст бо асосхои гуногун чудо намуд. Хамин тавр, даъвохои мар-бут ба меросро ба чор гурух таксим кардан мумкин аст:

') Гурухи якуми бахсхоро бахсхо байни ворисони тибки конун ташкил медиханд. Ба ин гурух бахсхо оид ба таксими молу мулк, бахсхо оид ба эътирофи ворисон ва эътирофи ба меросгирй даъватшуда, оид ба таксими хисса, бахсхо оид ба махрум кардани хукукй мероси, оид ба дароз намудани мухлатн кабули мерос ва гайрахо дохил мешаванд.

2) Ба гурухи дуюм бахсхо байни ворисон гибки конун ва бо васиятнома дохил мешавад. Ин бахсхо хангоми баррасии масъалаи пурра беэътибор донистани васиятнома ба вучуд ме-оянд - дар чунин холат масъалаи меросгирй тибки конун ѐ дар кисмаш ба миѐн меояд, масалан, оид ба таксими хиссаи хатмй ба яке аз ворисон.

3) Ба гурухи сеюм бахсхо байни ворисон бо васиятнома ѐ бо васиятномахои гуногун дохил мешаванд. Дар холати якум бахс мумкин аст дар бораи таксими вокеии молу мулк равад ѐ Дар бораи он, ки васиятгузор хиссаи зарурии ворисро камтар нисбат ба '/2 хиссаи конунй нишон додааст. Дар ин чо мумкин аст бахс оид ба эътирофи ворисй ношоиста, оид ба дароз на-мудани мухлати кабули мерос ва гайрахо бошад. Дар холати Дуюм бошад, бахс дар хусуси беэътибор донистани васиятномаи баъдтар тартиб додашуда меравад, чунки дар мавриди конеъ

1В И.Х, БОБОЦОНОВ

гардонидани ин талабот васиятномаи кдблан тартиб додашу-да амал мекунад.

4) Ба гурухи чорум бахсхо байни ворисон ва давлат до-хил мешаванд. Ин гурухро мумкин аст, ки чудо накунем, чунки давлат низ ѐ ворис тибки конун ѐ ворис бо васиятнома меша-вад, аммо хусусиятхри ба ин намуди бахсхо дахлдорро ба на-зар гирифта, ин бахсхоро ба гурухи алохида бояд чудо намуд. Дар бахсхо бо иштироки давлати чунин хусусиятхо чой доранд: озод кардан аз супоридани бочи давлатй, тараф - макомоти молияи давлатй ва прокурор низ метавонад ба манфиати дав-лат даъво пешниход намояд. Хамчунин макомоти молия ба си-фати шахси сеюм барои иштирок кардан дар парванда чалб карда мешавад, агар аѐн гардад, ки карори кабулнамудаи суд асос барои гузаштани молу мулки фавтида ба давлат шавад. Мухлати кабули мерос барои давлат гузаронидашуда эътироф намешавад.

Дар ин чо мо пешниход карданием, ки ба КГ Ч,Т тагйирот ворид карда шавад ва давлат танхо дар як холат, яъне бо ва-сиятнома ворис шуда тавонад. Дар мавриди умуман набуда-ни ворисон молу мулки шахси фавтида бо тартиби падидаи молу мулки бесохиб хал карда шавад, ки ин мукаррароти КГ ЧД" солхои зиѐд амал мекунад ва дар тачрибаи суди оид ба ин масъала бахс низ пайдо нашудааст.

Ин нишонахои фарккунандаи баррасишуда ба судхо барои дуруст хал кардани парванда, дакик муайян намудани даъво, барои муайян намудани нархи даъво, доираи далелхои зарурй ва дигар хусусиятхои баррасии парванда ахмияти назарияви ва амалй доранд.

2.2. Дигар даъвохое, ки ба муносибатх,ои

меросй алокаманданд

Даъво марбут ба мерос на бояд аз доираи муносибатхои хукукии меросй берун барояд. Даъвохое мешаванд, ки бо даъвохои марбут ба мерос наздиканд. Чунин даъвох.о аз

ХИМОЯИ ХУКУК,Х,ОИ МЕРОСЙ ДАР СУД 17

муносибатхои хукукии меросй бармеоянд, аммо бевосита му-носибат ба ворисии хукукй ѐ муносибати байни ворисон надо-рад. Ин даъвохоро, даъвохои ба муносибатхои хукукии меросй алокдманд шуморидан мумкин аст. Масалан, дар холате, ки меросро шахсе ба даст овардааст, ки ворис намебошад, дар ин маврид дигар даъво мешавад, масалан, агар ашѐ аз чониби дигар шахе гайриконунй нигох дошта шавад, дар ин маврид даъвои виндикатсионй мешавад, агар карздор ухдадории ху-дашро ичро накунад, ворис мета во над нисбат ба у дар бораи руѐниш оид ба ухдадориаш даъво пешниход намояд.

Хамчунин даъвохои дигар шахсон, ки ба ворисон пешниход карда шудааст, ба монанди даъвои кредиторхо, даъво оид ба руѐнидани зарари аз чониби меросгузор расонида шуда, даъвохои марбут ба мерос шуда наметавонанд. Хамзамон бояд кайд кард, ки ворисони шахеи зараррасонида ухдадоранд, ки ба андозаи нархи молу мулки меросй на танхо зарари моддй, инчунин бо асосхои умумй зарари маънавиро низ чуброн намо-янд, агар он аз чониби меросгузор расонида шуда бошад. Аммо чунин даъвохо бо хусусиятхои хосе, ки меъѐрхои хукукй мерос ба ухдадорихои одй ва даъвои виндикатсионй вогузоштаанд, барраей карда мешаванд. Масалан, даъвои кредиторон, ки ба молу мулки меросй то муайян намудани чавобгарон пешниход карда мешавад, суд баррасии парвандаро бозмедорад. Танаф-фус, боздошт ва баркарори мухлати даъво бо талаби кредито-рон татбик карда намешавад.

Хамчунин даъвои марбут ба мерос ва даъвои виндикат-сиониро фарк кардан лозим аст. Ба он нигох иакарда, ки хар Дуй даъво хусусиятхои умумй дораид, яъне хар дуй даъво хам ба мукобили хар кас, ки меросро кабул карддаст, дар аквап. ва молу мулкро дар холати дуюм, як катор тафовут мавчуд аст.

Якум - дар даъвои виндикатсионй даъвогар - сохибмулки ашѐ, ки сохибмулкии худро исбот мекунад, вале дар айни за-мон онро сохибй намекунад, чавобгар шахсе, ки гайриконунй ашѐро сохибй мекунад.

КИТОБХОНА

те И.Х, БОБОЦОНОВ

Дар даъвои марбут ба мерос даъвогар - умуман сохибмулки ашѐ намебошад, вай танхр бояд исбот намояд, ки ворис мебо-шад. Ч^авобгар дар чунин даъво шахсе мебошад, ки худро во-рис мешуморад, меросро ѐ кисми меросро аз худ кардааст ѐ ба гирифтани мерос талабгор аст.

Дую.м - вакти винднкатсиякуш! сохибмулк баргардонидани ашѐи муайянеро талаб мекунад. Дар даъвои марбут ба мерос даъвогар ба у додани меросро талаб мекунад, ки дар таркиби он объектхои гуногун - ашѐ, талаби хукуки ухдадорй, хукуки муаллифй дар кисми молу мулкии он ва гайрахо ворид шуда-наш мумкин аст. Бинобар ин, даъвои марбут ба мерос - даъ-вои универсалй мебошад. Х,ангоми виндикатсия даъво мумкин аст дар доираи мухлати даъво конеъ карда шавад. Дар холати пешниходи даъвои марбут ба мерос гайр аз мухлати даъво, ин-чунин мухлати кабули мерос низ бояд риоя карда шавад.

ХИМОЯИ ХУК,УК,Х,ОИ МЕРОСЙ ДАР СУД ___________________________________ "ИЗ

БОБИЗ.

ЗАМИНА ВА ШАРТХ.ОИ МУРСЩИАТ БА СУД.

ОГОЗ НАМУДАНИ ПАРВАНДАХОИ МАРБУТ

БАМЕРОСДАРСУД

3.1. Заминахои мурочиат ба суд

Хукуки мурочиат ба суд яке аз хукукхои асосни хукуки субъ-ективии шахрвандон дар сохаи адолати суди мебошад, ки Кон-ститутсияи Ч.Т кафолат медихад (мод. 19). Хар шахси манфиат-дор гибки тартиби мукаррарнамудаи конунгузории мурофиавии судии граждани барои химояк хукуку озодихо ва манфиатхои конунии вайронгардида ѐ мавриди бахс карордоштаи худ хукук ба хифзи суди дорад (мод. 4 КМГ).

Суд вазифадор аст, ки дар асоси аризаи шахсе, ки барои химояи хукук, озодй ва манфиатхои конунии худ бо риояи меъѐ-ри конунгузории мурофиавии граждани мурочиат кардааст, пар-вандаи граждани огоз намуда, баррасй кунад. Дар мавридхои пешбининамудаи конун, дар асоси аризаи шахсе, ки аз номи худ барои химояи хукук, озодй ва манфиатхои конунии вай-роншуда ва мавриди бахс карордоштаи шахсони дигар, барои хифзи хукук, озодй ва манфиатхои доираи номуайяни шахсон ѐ ин ки барои химояи манфиатхои ЧД" баромад мекунад, мум-кин аст парвандаи граждани огоз гардад (мод. 5 КМГ).

Огоз намудани парвандаи граждани дар суд - давраест, ки Дар он хукуки шахрвандон ба мурочиат ба суя барои химоя амалан татбик мегардад. Ин давраи аввали мурофиаи судии граждани мебошад. Парвандахо вобаста ба муносибатхои х.укукии меросй мумкин аст дар суд аз чониби шахсони зерин ог

оз гардад: ворисон бо васиятнома ѐ тибки конун; шахсоие,

га их БОБОЧОНОВ

ки худро ворис мехисобанд; шахсоне, ки барои халли хамагуна бахсхои меросй манфиатдоранд; намояндагони ин шахсон хам тибки конун ва хам дар асоси ваколатнома; давлат дар намоян-дагии макрмоти молия; намояндагони корхонахо, муассисахо ва ташкилотхо дар мавриде, ки молу мулк ба онхо васият шуда-аст; кредиторхои меросгузор ва дар баъзе мавридхо прокурор.

Хднгоми мавчуд будани хукуки мурочиат ба суд бо рио-яи шартхои баамалбарории он судя оид ба огози парвандаи гражданй таъиноти асоснок кабул менамояд.

Барои химояи хукукхои меросии худ зарур аст, ки шартхои пешбининамудаи конун риоя карда шаванд, ки онх,оро заминахои мурочиат ба суд меноманд. Заминахои мурочиат ба суд - ин холатхои хукукии мурофиави мебошад, ки аз мавчуд будан ѐ набудани онхо хукук ба химоя вобаста аст. Окибатхои мурофиавии мавчуд набудани заминахои хукукии мурочиат ба суд барои химояи хукукхои меросй, озодй ва манфиатхои конунй асос барои рад кардан аз кабули ариза чихати барра-сии суд мегардад (мод. 137 КМГ ЦТ). Агар ариза сахван ба баррасии суди кабул гардида бошад, он тибки талаботи мод. 225 КМГ Ч,Т бо кабули таъиноти асоснок катъ карда меша-вад. Х,амзамон кайд карданй хастем, ки асосхои катъ карда-ни парванда, ки дар мод. 225 КМГ Ч,Т пешбинй гардидааст, катъй мебошанд. Хангоми катъ намудани баррасии парванда мурочиати такрорй ба суд оид ба бахси байни хамин тарафхо, вобаста ба хамин мавзуъ ва тибки хамин асосхо ичозат дода намешавад (кисми 1 мод. 226 КМГ Ч^Т).

Заминахои зарурй барои мурочиат ба суд чихати химояи хукук, озодй ва манфиатхои копуний меросй инхо мебошанд:

1. Тобеияти судии парванда (сархати 1 кисми 1 мод. 137 КМГ Ч,Т); ариза наметавонад тибки тартиби мурофиаи судии гражданй баррасй ва хал гардад, агар он бояд тибки тартиби судии дигар баррасй ва хал карда шавад;

2. Имконияти химоя ва пешниходи даъво чихати хифзи хукук, озодй ва манфиатхои конунии дигар шахе аз чониби макомоти давлатй, макомоти худидоракунии махаллй, шахеи

химояи Х,УК,УК,Х,ОИ МЕРОСЙ ДАР СУД 21

хукукй ѐ шахрванде пешниход гардида бошад, ки мутобики КМГ ЧТ е дигар конунхо ба онхо чунин хукук дода нашуда-аст (сархати 2 кисми I мод. 137 КМГ Ч^Т);

3. Мавчуд набудани халномаи эътибори конунй пайдона-мудаи суд вобаста ба бахси байни хамин тарафхо, дар хамон мавзуъ, тибки хамон асос;

4. Мавчуд набудани таъинот дар хусуси катъи баррасии парванда вобаста ба кабули аризаи даст кашидани даъвогар аз даъво ѐ тасдики созиши оштй (сархати 3 кисми 1 мод. 137 КМГ ЦТ).

Заминае, ки дар сархати 4 кисми 1 мод. 137 КМГ Ч,Т пеш-бинй шудааст, ба парвандахои марбут ба мерос ягон муносиба-ти амалй надорад, чунки парвандахои вобаста ба муносибатхои хукукии меросй дар судхои хакамй хал карда намешавад.

3.1.1. Тобеияти идоравй

Заминай аввали хукукй мурочиат ба суд ин риоя намудани тобеияти идоравй мебошад. Муассисахои гуногуне мавчуданд, ки ваколатхои юрисдиксионй доранд ва хар кадоме аз он танхо хукукй баррасии парвандаеро доранд, ки тибки конун ба салохияти онхо дохил мешаванд, яъне ба тобеияти идора-вии он мансуб аст.

Х,амчунин муносибатхои хукукй меросй пеш аз он, ки мавзуи мухокимаи суди шавад, он бояд мавзуи баррасии нотариалй гардад. Агар бахс марбут ба мерос ѐ талаби тасдики холат дар мурофиаи махсус пайдо шавад, дар ин маврид пар-ванда дар суд баррасй мегардад.

Х,амин тарик, асоси хадди тобеияти идоравии даъвохо мар-бут ба мерос дар суд ва макрмоти нотариалй мавчуд будани бахс дар бораи хукук мебошад.

Агар байни шахсоне, ки худро ворис мехисобанд, бахс пай-До нашавад, хукукхои меросй дар идораи нотариалй ба расми-ят дароварда мешавад. Дар мавриди пайдо шудани бахс халли

он салохияти суд мегардад, ки халномаи суд барои ворисон

22 И.Х, БОБОЦОНОВ

хуччати хукукмуайянкунанда мегардад ва онхо барои гирифта-ни шаходатномаи хукук ба мерос набояд ба идораи нотариалй мурочиат намояд. Инчунин хангоми кабули халнома дар бораи баркарор кардани мухлат суд шаходатномаи хукук ба мероси каблан дода шударо бекор мекунад ва хиссаи ворисонро му-айян менамояд. Дар мурофиаи махсус бошад, кор тамоман ди-гар хел аст, яъне дар ин но парвандахои бебахс баррасй карда мешаванд. Яъне, агар барои гирифтани шаходатномаи хукук ба мерос дар идораи нотариалй мукаррар кардани холат та-лаб карда шавад, масалан, муносибати хешутаборй ѐ дар таъ-минот будан, дар ин маврид нотариус истехсолоти парвандаи меросиро боз медорад, вакте ки шахрванд халномаи зарурии судро гирифт, нотариус дар асоси ин хуччат шаходатномаи хукук ба меросро медихад. Хамчунин агар ба харакатхои но-тариус шикоят оварда шавад, масалан, дар бораи рад карда-ни додани шаходатномаи хукук ба мерос чунин парвандаро суд хал мекунад ва дар холати конеъ кардани шикоят нотари-ус шаходатнома дар бораи хукук ба мерос медихад.

Суд ва макомоти нотариалй хангоми баррасии парвандахои марбут ба мерос набояд якдигарро такрор кунанд. Бахе оид ба хукукро аз холатхое, ки хукуки даъвогар аз чониби ягон кас вайрон карда нашудааст ва бахс карда нашудааст, лекин бе тасдики макомоти салохиятдори хокимияти давлатй ба амал бароварда намешавад, фарк кардан зарур аст. Масалан, бекор кардани акди никох байни зану шавхар, ки дорой фарзандони ноболиг мебошанд, гарчанде байни онхо норозигй мавчуд набо-шад хам, танхо суд баррасй мекунад (кисми 1 мод. 21 КО ЧТ).

Чунин холат хангоми баррасии баъзе аз категорияхои парвандахои марбут ба мерос дида мешаванд. Хдмин тавр, суд вазифадор аст, ки талабот дар бораи дароз намудани мухлати кабули меросро дар холатхое, ки шахеи мурочиткунанда вори-си ягона бошад, ба баррасии суд кабул намояд. Хдтто хангоми набудани норозигии макомоти молия, ки манфиати давлатро намояндагй мекунад, суд бояд парвандаро мохиятан баррасй кунад ва оид ба он халнома кабул намояд. К,айд кардан зарур

химояи Х;УКУКХОИ МЕРОСИ ДАР СУД _______________________ 23

аст, ки дар ин маврид халномаи суд ба сифати яке аз холатхои хукукии зарурие, ки ба амал омадани окибати дилхох мегар-дад: бе он мухлат ба кдбули мерос, дарозгардида хисоб карда намешавад. Кодекси нави мурофиавии гражданин ЧТ, ки рузи 1 апрели соли 2008 мавриди амал карор гирифтааст, ба тобеи-яти идоравй ва судии парвандахои граждани тагиирот ворид намуд, ки он дар боби махсус чой дода шудааст. Дар Кодекси каблии мурофиавии гражданин ЧШС Точикистон парвандахое, ки аз бахсхои граждани, оилавй ва мехнатй бармеомаданд, тобеияти суди доштанд, агар хатто яке аз тарафхо дар бахс шахрванд бошад, ба гайр аз холатхои истиснои, халли чунин бахсхо ба салохияти дигар макомотхо вогузор карда шудааст. Дар Кодекси нави мурофиавии гражданин Ч,Т кайд карда шу-дааст, ки парвандахо оид ба даъвои шахрвандон, ташкилот, макомоти хокимияти давлатй ва макомоти худидоракунии махаллй дар хусуси хифзи хукуки вайроншуда ѐ мавриди бахс карордошта, озодй ва манфиатхои конунй, оид ба бахсхое, ки аз муносибатхои хукукя граждани, мехнатй, оилавй, экологи, манзил, замин ва дигар муносибатхо бармеоянд, аз чониби судхои юрисдиксияи умумй баррасй мегарданд (сархати 1 кисми 1 мод. 24 КМГ ЧТ).

Тибки талаботи кисми 2 мод. 24 КМГ Ч.Т судяхо парванда-хоро бо иштироки шахрвандони хоричй, шахсони бешахрванд, ташкилотхои хоричй, ташкилотхо бо сармоягузории хоричй, ташкилотхои байналмилалй баррасй ва хал менамоянд.

Чунин тагиирот крбили кабуланд, зеро мод. дахлдори КМГ ЧШС Точикистон кухна ва иваз нашудааст, аммо дар тачрибаи суди кайхо мухдатхои тулонй хамагуна хукукхоро амалан химоя кардан мумкин аст, чунки тобеияти идоравии парвандахо дар судхои юрисдиксияи умумй бо дарназардошти меъѐрхои уму-мии конститутсионй, ки амали бевосита до ранд ва дар мод. 19 Конститутсияи (Сарконуни) Ч,Т пешбинй гардидааст, ки хар кас кафолати хифзи суди дорад.

Дар хар холат муносибатхои хукукии меросй муносиба-ти хукукии граждани мебошад (бавучудой, тагйирѐбй ва катъ

•Э.Л ИХ БОБОЧОНОВ

гардидани онхо тибки меъѐрхои КГ ЧТ танзим карда меша-вад), бинобар ин, бахсхое, ки бо муносибатхои хукукии меросй алокдманданд, асосан тобеияти судии судной юрисдиксияи умумй доранд. Тибки мукаррароти кисми 3 мод. 24 КМГ Ч,Т судяхо парвандахои пешбииинамудаи кисмхои I ва 2 хамин моддаро, ба истиснои бахсхои иктисодй ва дигар парвандахое, ки тибки конун тахти тобеияти судхои иктисодй карор доранд, баррасй ва хал менамоянд.

Тибки мукаррароти кисми 2 мод. 26 Кодекси Ч,Т оид ба мурофиаи судии иктисодй судной иктисодй бахсхои иктисодй ва дигар парвандахоро бо иштироки шахсони хукукй ва сохибкорони инфиродй, инчунин дар холатхои пешбини-кардаи Кодекси мазкур ва дигар конунхо, бо иштироки ЧТ, макомоти хокимияти давлатй, дигар макомот, шахсони ман-сабдор, вохидхое, ки макоми шахси хукукиро надоранд ва шахрвандоне, ки макоми сохибкори инфиродиро доро нестанд, баррасй ва хал менамояд.

3.1.2. Хифзи манфиатхои дигарон

Прокурор хукук дорад ба суд чихати хифзи хукук, озодй ва манфиатхои конунии шахрвандон, гурухи номуайяни шахсон ѐ ба манфиати ЧТ бо ариза мурочиат кунад. Аризаро чихати хифзи хукук, озодй ва манфиатхои конунии шахрвандон про-курор метавонад танхо дар холате пешниход намояд, ки агар шахрванд вобаста ба вазъи саломатй, синну сол, гайри кобили амал будан ва дигар сабабхои узрнок натавонад худаш ба суд мурочиат кунад.

Прокуроре, ки ариза пешниход намудааст, аз тамоми хукукхои мурофиавии даъвогар истифода бурда, хамаи ^хда-дорихои мурофиавии даъвогарро ба зимма дорад, ба истиснои хукук барои бастани созиши оштй ва ухдадорихои пардохти харочоти суди. Дар сурати даст кашидани прокурор аз ариза, ки барои хифзи манфиатхои конунии дигар шахе пешниход шудааст, мохиятан баррасй намудани парванда давом дода ме-

ХИМОЯИ Х,УК,УКХОИ МЕРОСЙ ДАР СУД 25

шавад, агар ин шахе дар бораи даст кашидан аз даъво ариза пешниход накарда бошад. Дар холати даст кашидани даъво-гар аз даъво суд баррасии парвандаро кать менамояд.

Прокурор дар мурофиа вобаста ба бахсхои аз хонаи исти-крматй кучонидан, баркарор кардан ба кор, чуброни зарари ба хаѐт ѐ саломатй расонидашуда, инчунин дар дигар холатхои пешбининамудаи КМГ ЧТ ва дигар цонущо бо максади амалй намудани ваколатхои ба у вогузошташуда иштирок намуда, ху-лоса медихад. Хозир нашудани прокурор ба мачлиси суди, ки аз вакту махалли баррасии парванда огох карда шудааст, ба мухокимаи парванда монеа шуда наметавонад (мод. 47 КМГ ЧТ).

Дар холатхои пешбининамудаи конун макомоти хокимияти давлатй, макомоти худидоракунии махаллй, шахрвандон ѐ шахсони хукукй метавонанд барои хифзи хукук, озодй ва манфиатхои конунан хифзшавандаи дигар шахрвандон мутобики хохиши онхо ѐ гурухи иомуайяни шахсон бо даъ-во ба суд мурочиат кунанд. Даъво барои хифзи манфиатхои шахрванди гайри кобили амал мумкин аст сарфи назар аз хохиши шахси манфиатдор ѐ намояндаи конунии у пешниход карда шавад. Шахсоне, ки барои хифзи манфиатхои дигар шах-сон ба суд даъво пешниход кардаанд, аз тамоми хукувдои му-рофиавии даъвогар истифода мебаранд ва хамаи ухдадорихои мурофиавии даъвогарро ичро мекунанд, ба истиснои хукук ба-рои бастани созиши оштй ва ухдадорихои пардохти харочоти суди. Х,ангоми аз чониби макомоти зикргардида, шахрвандон ва шахсони хукукй даст кашидан аз дастгирии талаботе, ки онхо ба манфиати шахси дигар пешниход намудаанд, инчунин хднгоми аз даъво даст кашидани даъвогар окибатхои мурофи-авии пешбининамудаи кисми 2 мод. 47 хамин Кодекс фаро ме-Расанд (мод. 48 КМГ ЧТ).

Дар холатхои пешбининамудаи конун макомоти хокимияти Давлатй ва макомоти худидоракунии махаллй то бароварда-ни

хдлномаи суди мархилаи якум хукук доранд бо ташаббуси ХУД ѐ бо ташаббуси шахсони иштирокчии парванда дар муро-

26 ИХ БОБОЧОНОВ

фиа бо максади ичрои ухдадорихои ба зиммаашон гузошта-шуда ѐ барои хифзи хукук, озодй ва манфиатхои конунии ди-гар шахсон ѐ манфиати давлат чихати додани хулоса вобаста ба парванда иштирок кунанд. Дар холатхои пешбининамудаи копун ва дигар холатхои зарурй суд бо ташаббуси худ мета-вонад чихати ноил гаштан ба хамин максадхо барои иштирок дар парванда макомоти дахлдори давлатй ѐ макомоти худидо-ракунии махаллиро чалб намояд (мод. 49 КМГ Ч|Т).

3.1.3. Айният

Х,укук,и мурочиат ба судро даъвогар ба шарте истифода карда метавонад, ки агар вай ин хукукро амалй накарда бошад. Бинобар хамин судя бояд масъалаи мавчуд будани халномаи эътибори конунй паидонамудаи суд вобаста ба бахси байни хамин тарафх.о, дар хамон мавзуъ, тибки х,амон асос муайян намояд. Ба гайр аз ин, бояд муайян кард, ки оѐ таъиноти суд дар бораи кабули даст кашидани даъвогар аз даъво ѐ дар бо-раи тасдики созиши оштй мавчуд аст ѐ не? Илова бар ин та-ъиноти суд дар бораи кабули даст кашидани даъвогар аз даъ-во айнияти талаботро танхо барои даъвогар пешбинй менамо-яд. Ч^авобгар бошад хукуки аз нав пешнихдд намудани чунин аризаро бо хамин бахс дорад.

3.2. Шартхои хукукии ба амал баровардани химояи суди

Ба гайр аз заминахои хук>'кии ба амал баровардани хукуки мурочиат ба суд чихати химоя, инчунин зарур аст, ки як катор шартхои ба амал баровардани ин хукук риоя кард шавад:

1. Парванда бояд ба он суде тобеият дошта бошад, ки ари-за ба он пешниход карда мешавад (сархати 1 кисми 1 мод. 138 КМГ ЧТ).

2. Ариза бояд аз чониби шахси кобили амал пешниход карда шавад (сархати 2 кисми 1 мод. 138 КМГ ЧД").

ХИМОЯИ ХУКУКХОИ МЕРОСИ ДАР СУД ___________________________ 27

3. Ариза бояд аз чониби аризадиханда имзо шуда бошад (кисми 6 мод. 134 КМГ ЧТ).

4. Шахсе, ки аз номи шахси дигари манфиатдор ба суд аризаро имзо карда, пешниход мекунад, бояд хуччатхои тасдик-кунанда барои ваколати пешбурди парванда дошта бошад (сар-хати 3 кисми 1 мод. 138 КМГ ЧТ).

5. Мавчуд набудани парванда дар истехсолоти хдмин суд, суди дигар ва судхои хакамй вобаста ба бахси байни хамин тарафхо, дар хамон мавз^ъ, тибки хамон асосхо (сархати 4 кисми 1 мод. 138 КМГ ЧТ).

Окибатхои мурофиавии риоя нагардидани ин шартхо асос барои баргардонидани ариза бо кабули таъиноти асосноки судя мегардад. Агар парванда тахти тобеияти хамин суд набошад, ба кадом суд мурочиат кардани аризадиханда ѐ тартиби бар-тараф намудани холатхоеро, ки ба огози парванда монеа шу-даанд, дар таъинот зикр карда мешавад.

Баргардонидани ариза тибки талаботи кисми 3 мод. 138 КМГ Ч,Т барои мурочиати такрории даъвогар ба суд вобаста ба хамин даъво нисбат ба чавобгар оид ба хамин мавзуь ва тибки хамин асосхо монеа шуда наметавонад, агар аризадиханда норасоихои чойдоштаро бартараф намояд.

Мурочиати пешкй ба идораи давлатии нотариалй дар хусу-си бакайдгирии хукукдои меросй бо ин тартиби батанзимдаро-рии бахсхо набояд омехта карда шаванд. Идорахои нотариалй парвандахои бебахс оид ба меросро баррасй менамоянд. Дар холати пайдо шудани бахс оид ба мерос он бояд тибки тарти-би суди баррасй ва хал гардад. Х,ангоми бо амали макомоти нотариалй норозй будан бо тартиби мурофиаи махсус ба суд шикоят кардан мумкин аст.

3.2.1. Тобеияти суди

Ариза бояд ба суде, ки парванда тобеи он мебошад, пеш-ниход карда шавад. Парвандахои марбут ба мерос тахти то-оеияти судхои шахр ва нохия ба сифати суди мархилаи якум

ВВ __________________________________________ИХ БОЕОЧОНОВ

карор доранд, ба истиснои судхои харбй, суди Вилояти Мух-тори Кухистони Бадахшон, суди вилоят, суди шахри Душанбе ва Суди Олии Ч.Т (мод. 26 КМГ Ч;Т).

Суди Олии Ч|Т дар холатхои истиснои парвандахоро ба си-фати суди мархилаи якум баррасй менамояд.

Асосан парвандахои марбут ба муносибати хукуки мероси-ро судхои шахру нохиявй баррасй ва хал менамоянд. Ба гайр аз тобеияти сохавй, инчунин зарур аст, ки тобеияти худудй риоя карда шавад. Одатан даъвохо вобаста ба муносибатхои хукукии меросй ба суди махалли истикомати чавобгар пешниход кар-да мешаванд.

Хангоми пешниходи даъво нисбат ба шахси хукукй даъ-во ба суди махалли чойгиршавии он пещниход карда меша-вад (мод. 30 КМГ Ч,Т).

Дар мод. 32 КМГ Ч|Т тобеияти истисноии суди оид ба даъвохо дар хусуси хукук ба китъахои замин, китъахои каъри замин, иншооти махсуси обй, чангалзор, нихолзори бисѐрсола, бино, иншоот, дигар объектхо, ки устувор бо замин пайванданд, мукаррар шудааст, ки даъво ба суди махалли чойгиршавии ин иншоот пешниход карда мешаванд. Бинобар ин, хангоми таксими мерос, ки дар он объектхои дар боло зикргардида шомил мебошанд, бо назардошти ин коидахо бояд амал кар-да шавад.

Ба гайр аз ин, хангоми аз чониби ворис пешниход гарди-дани даъво дар хусуси аз хабс озод намудани молу мулк он ба суди махалли чойгиршавии молу мулки ба хабс гирифташуда пешниход мегардад.

Агар ворис молу мулки меросиро кабул накарда бошад, даъвои кредиторони меросгузор, ки то кдбули мерос аз чониби меросгирон пешниход шудаааст, ба суди махалли кушодаша-вии молу мулки меросй ѐ чои чойгиршавии кисми он пешниход мегардад (кисми 2 мод. 32 КМГ Ч,Т).

Барои мухокимаи масъалаи вобаста ба баркарор кардани мухлати кабули мерос ва эътирофи шахрванд хамчун ворисе, ки мухлати кабули меросро гузаронидааст, дар холати набу-

химояи ХУКУКХОИ МЕРОСИ ДАР СУД гз

дани ворисони дигар ѐ худ аз молу мулки меросй даст каши-дани ворисон (ба истиснои даъвогар) хамчунин даъво ба суди махалли кушодашавии мерос пешниход мегардад.

Баъзе бахсхои марбут ба мерос мумкин аст дар суд бо ин-тихоби аризадиханда баррасй гардад. Дар ин маврид худи даъвогар интихоб менамояд, ки ба суде, ки ба у мувофик аст, мурочиат намояд. Барои бахсхои марбут ба муносибатхои хукукии меросй якчанд холат ной дошта метавонад.

Хдмин тавр, агар чавобгар дар *ГГ махалли истикомат на-дошта бошад, ѐ ин ки махалли истикомати у маълум набошад, даъво мумкин аст ба суди махалли дойгиршавии молу мулки у" ѐ махалли охирини истикомати у дар ^ГГ, ки маълум мебошад, пешниход карда шавад (кисми 1 мод. 31 КМГ 'Ч.Т).

Даъво оид ба чуброни зарари аз дониби меросгузор расо-нидашуда мумкин аст ба ворисони у ба махалли истикомати меросгузор ѐ чойи зарари расонидашуда пешниход карда ша-вад (кдсми 5 мод. 31 КМГ Ч,Т).

Мутобки кисми 8 мод. 31 КМГ ^Т даъвое, ки аз шартно-ма бармеояд ва дар он махалли идро зикр шудааст, мумкин аст хамчунин ба суди махалли ичрои шартнома пешниход ша-вад. Мувофики парвандахои марбут ба мерос даъво хамчунин мумкин аст аз чониби кредиторхои меросгузор нисбат ба во-рисони у пешниход гардад. Масалан, мутобики мод. 339 КГ Ч,Т дои ичрои ухдадории пули чои истикомати кредитор ме-бошад ва агар сухан дар бораи ухдадорихои пули равад, кре-дитор метавонад ба чои ичрои ухдадории пули (яъне дар чои истикомати худ) ѐ ба махалли зисти чавобгар ба суд мурочиат намояд. Хамчунин дар мавриди ба таркиби молу мулки меросй *Укуки талаб кардан дар шартнома бо нишон додани чои ичрои он нишон дода шуда бошад, чунин холат чой дорад.

Гузашта аз он, даъвогар хукук дорад тобеияти судиро инти-х°б намояд, агар даъво ба якчанд чавобгарон пешниход шуда

бощад, ки цойхои гуногуни истикомат доранд. Даъво мум-кин аст ба чои истикомат ѐ ба чои буду боши хар чавобгар

^ещниадд карда шавад.

зо и.х. БОБОЧОНОВ

Даъвои мутакобила новобаста аз тобеияти судиаш ба суде, ки дар он даъвои каблй баррасй мегардад, пешниход карда ме-шавад.

Ба гайр аз ин, тарафхо метавонанд бо созиши хамдигар то-беияти худудии судиро тагийр диханд (гайр аз тобеияти судии истиснои ва тобеияти судии ВМКБ, судхои вилоятхо, шах,ри Душанбе ва Суди Олии *ГГ - мод. 34 КМГ Ч.Т).

Мутобики кисми 1 мод. 35 КМГ Ч,Т парвандае, ки суд бо риояи коидахои тобеияти суди барои баррасй кабул кардааст, бояд аз чониби хамин суд мохиятан хал карда шавад, харчанд минбаъд он мумкин аст тахти тобеияти судии суди дигар карор гирад.

Каблан суд метвонист парвандаро барои харчй зудтар ва халли дурусти парванда ба дигар суд дихад, инчунин судхои болой метавонистанд парвандахоро аз судхои зинаи поѐнй ги-рифта ба баррасии худ кабул памоянд. Аммо ин мукаррарот дар конунгузории нави мурофиавии гражданй, ки салохияти хар як зинаи судиро ба таври мушаххас муайян намудааст, кобили кабул нест.

Хрло барои ба мухокимаи судии дигар суд супоридани пар-ванда дар холатхои зерин мумкин аст:

— чавобгаре, ки махалли истикомат ѐ махалли чойгиршавии он каблан маълум набошад, дар хусуси супоридани парванда ба суди махалли истикомат ѐ махалли чойгиршавии он дар-хост пешниход кунад;

— хар ду тараф чихати баррасии парванда дар махалли мавчудияти аксарияти далелхо дархост пешниход карда бошанд;

— мутобики дархости навобгар, агар хангоми баррасии парванда дар хамин суд ошкор гардад, ки он барои баррасии суд бо вайрон кардани коидахои тобеияти суди кабул карда шудааст;

— баъди рад намудани як ѐ якчанд судяхо ѐ бо сабабхои дигар иваз намудани судяхо ѐ баррасии парванда дар хамин суд имконнопазир гардад, супоридани парванда дар ин холат

ХУ1МОП1Л ХУКУКХОИ МЕРОСЙ ДАР СУД 31

ба дигар суд аз чониби суди болой анном дода мешавад (кисми

2 мод. 35 КМГ ЧТ).

3.2.2. Кобилияти амалкунй

Парвандахои марбут ба мерос дар суд танхо аз чониби шах-си дорой кобилияти амалкунй огоз карда мешавад. Мугобики кисми 1 мод. 39 КМГ ЧТ кобилияти бо амали худ анчом дода-ни хукукдои мурофиавй, ичрои ухдадорихои мурофиавй ва су-поридани пешбурди парванда ба иамоянда (кобилияти амали мурофиавии граждакй) дар хдчми пурра ба шахрвандоне, ки ба синий хаждахсолагй расидаанд ва ба шахсони хукукй марбут мебошад. Дар холатхои истисной ноболиг метавонад аз лахзаи бастани акди никох. ѐ дорой кобилияти пурраи амал эътироф гардидани 5? (эмансипатсия) хукукй мурофиавии худро шахсан анчом дихад ва ухдадорихои мурофиавиро ичро кунад (кисми 2 мод. 39 КМГ % ва кисми 2 мод. 22 ва мод. 28 КГ ЧТ).

Х,УКУК, озодй ва манфиатхои конунан хифзшавандаи ноболигон, инчунин шахрвандоне, ки гайри кобили амал эъ-тироф шудаанд, дар мурофиа аз чониби намояндагони конунии онхо, падару модар, ба фарзандй кабулкунандагон (ба фарзаидй кабулкунанда), васиѐн, парасторон ѐ дигар шахсоне, ки конун ба онхо чунин хукукро додааст, химоя карда мешавад (кисми 5 мод. 39 КМГ ЧТ). Инчунин хукук, озодй ва манфиатхои конунан хифзшавандаи ноболигони синни аз чордах то хдждахсоларо дар мурофиа намояндагони конунии онхо химоя мекунанд, аммо суд ухдадор аст чихати иштирок дар чунин парвандахо худи ноболигонро чалб намояд (кисми 3 мод. 39 КМГ Ч

т).

Ба андешаи мо дуруст мебуд, ки шахсони кобилияташон махдудшуда низ чихати иштирок дар баррасии парванда чалб

карда гарданд. Дар конунгузории дигар давлатхо суд ухдадор аРда шудааст, ки шахсони дорой кобилияти махдудро низ

32 ИХ БОБОЧОНОВ

чихати иштирок дар баррасии парванда чалб намояд (кисми 3 мод. 37 КМГ Федератсияи Россия)'.

Яке аз дастовардхои нави КМГ ЦТ он аст, ки дар холатхои пешбининамудаи конун нисбат ба парвандахое, ки аз муносибатхои хукуки гражданй, оидавй, мехнатй ва омма бармеоянд, ноболигони синни аз чордах то хаждахсола дар суд шахсан хукук, озодй ва манфиатхои конунан хифзшавандаи ху-дро химоя карда метавонанд. Суд хукук дорад чихати ишти-рок дар баррасии чунин парвандахо намояндагони конунии ноболигонро чалб намояд (кисми 4 мод. 39 КМГ ^Т).

Хукук, озодй ва манфиатхои конунан хифзшавандаи шахрвандонро, ки дорой кобилияти пурраи амал нестанд, дар суд падару модари онхо, ба фарзандй кабулкунандагон (ба фарзандй кабулкунанда), васиѐн, парасторон ѐ дигар шахсоне, ки барояшон ин хукукро конун пешбинй намудааст, химоя ме-кунавд (кисми 1 мод. 54 КМГ ЦТ).

Дар масъалаи кобилияти хукукдории мурофиавии ташкило-те, ки метавонад хамчун ворис ѐ кредитори меросгузор баромад намоянд, кайд кардан зарур аст, ки онхо тибки мукаррароти мод. 38 КМГ ЧТ метавонад чихати химояи хукукхои худ ба суд мурочиат намояд.

3.2.3. Намояндагй

Намояндагй дар суд метавонад конунй ѐ ихтиѐрй бошад. Намояндагони конунй дар суд хукук ва манфиатхои меросии шахрвандоне, ки кобилияти амалкунии мурофиавй надоранд, химоя мекунанд. Намояндагони конунй, ки аз номи вакилку-нандагон намояндагй мекунанд, тамоми амалхри мурофиави-ро ба чо меоранд, ки хукуки анчом додани онхо бо назардош-ти махдудиятхои пешбининамудаи конун ба вакилкунандагон марбут аст. Намояндагони конунй метавонанд пешбурди пар-

химояи ХУКУКХОИ МЕРОСЙ ДАР СУД 33

вандаро дар суд ба шахси дигаре, ки онхоро ба сифати намо-янда интихоб кардаанд, супоранд (кисми 4 мод. 54 КМГ Ч.Т).

Парвандахои марбут ба мерос одатан мураккаб мебо-шанд, бинобар ин, пешбурди чунин парвандахо ба воситаи намояндахо хеле зиѐд ба назар мерасад. Х,ангоми кабули ари-за аз намоянда судя бояд ваколати уро санчад: аз намояндаго-ни конуни шаходатнома дар бораи таваллуди кудак, халномаи суд дар бораи фарзандхондй, таъин намудани васй ѐ парастор, аз намояндагони ихтиѐрй - ваколатномае, ки шахси манфиат-дор ѐ намояндаи конунии у додааст.

Парвандахоро дар суд аз номи ташкилот макомоти онхо ѐ намояндаашон пеш мебаранд, ки чунин ваколати онхо аз конун, оиннома (низомнома) ѐ ваколатнома бармеояд.

3.3. Шартхои иловагии кабули аризаи даъвогй

КМГ ^Т чихати мурочиат ба суд барои химояи хукук ва манфиатхои меросй хамчунин якчанд шартхои иловагяеро пешбинй менамояд:

1. Шакл ва мазмуни аризаи даъвогй бояд ба талаботи пешбининамудаи конун ба он мувофикат кунад (мод. 134 КМГ ЧТ).

2. Ба аризаи даъвогй хуччатхои зерин бояд замима гар-Данд (мод. 135 КМГ Ч,Т):

— нусхаи аризаи даъвогй мутаносибак ба теъдоди чавоб-гарон ва шахсони сеюм;

— хуччати тасдиккунандаи пардохти бочи давлатй; — ваколатнома ѐ дигар хуччати тасдиккунандаи ваколати

намояндаи даъвогар; — хисоби маблагхои ситонидашаванда ѐ бахсноке, ки аз

Нониби даъвогар, намояндаи у имзо шудаанд, бо нусхахо му-таносибан ба теъдоди чавобгарон ва шахсони сеюм.

Риоя накардани ин шартхо барои кабули аризаи даъвогй *°неъ шуда наметавонад. Аммо барои бехаракат монондани Риза ва дар ин бора огох намудани шахси аризадода ва ба у

34 _____________________________________________ ИХ- БОБОЦОНОВ

до дани мухлат чихати ислохи камбудихои чойдошта асос мегар-дад. Агар аризадиханда дар мухлати мукарраршуда норасоихои дар таъинот номбаршударо ислох кунад, аризаи даъвогй аз рузи пешниходи ибтидоии он ба суд пешниходшуда эътироф мегар-дад. Дар акси хол аризаи даъвогй пѐшниходнашуда ба хисоб меравад ва ба аризадиханда бо хамаи хуччатхои ба ариза за-мимагардида баргардонида мешавад.

3.3.1. Аризаи даъвогй

Мутобики мод. 134 КМГ Ч,Т аризаи даъвогй ба суд дар шак-ли хаттй пешниход карда мешавад ва дар он бояд маълумотхои зерин зикр гарданд:

— номи суде, ки ба он ариза пешниход карда мешавад; — ном, номи падар ва насаби даъвогар, махалли истикомат

ѐ махалли чойгиршавии он, инчунин ном, номи падар ва наса-би намоянда ва нишонаи он, агар аризаро намоянда пешниход карда бошад;

— ном, номи падар ва насаби давобгар, махалли истикомат ѐ махалли чойгиршавии он;

— мохияти вайрон кардани хукук, озодй ва манфиатхои конунии даъвогар ѐ тахдид ба он аз чй иборатанд ва талабо-ти даъвогар;

— холатхое, ки даъвогар талаботи худро асоснок месозад ва далелхое, ки ин холатхоро тасдик, мекунанд;

— нархи даъво, агар даъво нарх дошта бошад, инчунин хисоби маблагхои ситонидашаванда ѐ бахснок;

— номгуи хуччатхои ба ариза замимагардида. Дар аризаи даъвогй метавонад раками телефонхо, факсхо,

нишонахои почтаи электронии даъвогар, намояндаи у, чавобгар, дигар маълумоте, ки барои баррасй ва халли парванда ахамият доранд, зикр гардида, инчунин дархости даъвогар дарч шавад.

Дар аризаи даъвогй, ки прокурор оид ба хифзи манфиатхои давлат ѐ хифзи хукук> озодй ва манфиатхои конунии гурухи номуайяни шахсон пешниход намудааст, бояд зикр гардад, ки

ХИМОЯИ ХУКУКХОИ МЕРОСИ ДАР СУД____________________________ 35

манфиатхои онхо ба таври мушаххас аз чй иборатанд, кадом хукукхо вайрон карда шудаанд, инчунин истинод ба конун ѐ дигар санадхои меъѐрии хукукиро дар бар гирад, ки тартиби хифзи манфиати давлат ѐ гурухи номуайяни шахсонро пешбинй менамояд.

Хаигоми мурочиати прокурор чихати хифзи манфиатхои копуний шахрвандон дар ариза бояд имконнопазирии аз чониби худи шахрванд пешниход намудани даъво асоснок карда шавад.

Аризаи даъвогиро даъвогар ѐ намояндаи у, ки барои им-эои ариза ва пешниходи он ба суд вакодатдор мебошад, имзо мекунад. Агар даъвогар шахси хукукй бошад, имзо бо мухри шахси хуку«од тасдик. карда мешавад.

Аммо судяхо на хама вакт риояи талаботро оид ба мазму-ни аризаи даъвогй месанчаид.

Масалан: Шахрванд М. нисбат ба К. бо даъво дар хусу-си беэътибор донистани васиятнома ба суд мурочиат намуда-аст. Аммо у дар аризаи даъвогй нишон надодааст, ки бо кадом сабабхо аризадиханда хисоб мекунад, ки шаходатнома дар бо-раи хукук ба мерос, ки идораи нотариалй додааст, ба талаботи конун дар бораи мерос мувофикат намекунад, яъне дар ариза холатхои кор дарч нагардидааст, далелхои дахлдор барои асос-ноккунии талабот оварда нашудааст, нархи даъво нишон дода нашудааст, гарчанде бахс ба молу мулк вобастагй до рад. Ия хуччатхоро кабул намуда, суд дигар хуччатхои заруриеро, ки барои халли бахс аз чумла васияггномаи мавриди бахс карор доштаро талаб накардааст. Х,ангоми дар мархилаи назоратй баррасй гардидани парванда ин камбудихо ошкор карда шуда-аст, ки боиси бекор шудани санадхои суди гардидааст

1.

Дар назария акидахои мавчуд хастанд, ки даъвогар на танхо

Холати вокеии корро дар аризаи даъвогй нишон дихад, инчунин

аз нуктаи назари хукукй низ онро асоснок кунад. Яъне дар ари- оояд меъѐрхои хукукии моддй, ки муносибати бахсиро тан-

°игонии суди нохияи Синои шахри Душанбе, парвандаи граждани бо Даъвои М. нисбат ба К. соли 2004 .

36 И.Х- БОБОЧОНОВ

зим мекунанд, нишон дода шавад, харчанд дар конунгузории мурофиавии гражданй чунин талабот пешбинй нашудааст.

Чунин коида танхо дар судхои иктисодй пешбинй шудааст, ки иштирокчиѐни асосии он ташкилот мебошанд ва дар кисми зиѐде онх.о маспихатчиѐни хукукй кор мекунанд, онхое, ки до-нистани конун ухдадории касбиашон мебошад.

Дуруст мешуд, ки чунин коида низ ба КМГ ЧТ ворид кар-да шавад, ки он барои тарбияи хукукии шахрвандон дар оян-да мусоидат хохад кард.

Хангоми кдбули аризаи даъвогй суд инчунин нусхахои ба он замимагардидаро мутаносибан ба теъдоди чавобгарон бояд санчад.

3.3.2. Нархи даъво ва бочи давлатй

Ба хар як аризаи даъвогй марбут ба бахсхои меросй ари-заи аввалин ва аризаи мукобили даъво, аризаи шахсони сею-ме, ки дар мурофиаи аллакай огоз гардида нисбат ба мавзуи бахс талаботи мустакллона надоранд, ариза (шикоят) оид ба парвандахои мурофиаи махсус, аз шикоятхои кассатсионй бочи давлатй руѐнида мешавад. Дар баъзе холатхо даъвогарон аз пардохти бочи давлатй озод карда мешаванд. Ба гайр аз ин, суд бо дарназардошти вазъи молу мулкии шахрванд метаво-над уро аз пардохти бочи давлатй озод кунад ѐ андозаи бочи давлатиро кам кунад ѐ мухлати пардохти бочи давлатиро ба таъхир андозад ѐ ин мухлатро ба даврахо чудо намояд (кисми 3 мод. 91 КМГ ЧТ).

Вобаста ба парвандахое, ки ба муносибатхои хукукии меросй алокаманданд, аз пардохти бочи давлатй даъвои во-рисон оид ба руѐнидани музди коре, ки дар хаѐт будани ме-росгузор хисоб карда шудаасг; даъвои ворисон оид ба бахсхои муаллифй; аз даъвохое, ки аз хукуки муаллифй, ихтироот, на-мунаи муфид, намунахои саноатй, инчунин аз дигар хукукхо, ки аз моликияти зехнй бармеоянд; даъво ба ворисони шахси фавтида оид ба руѐнидани зараре, ки дар натичаи маъюб шу-

ХИМОЯИ Х|УК,УК,Х,ОИ МЕРОСЙ ДАР СУД _________________________ 37

дан ѐ дигар зиѐн ба саломатй, инчунин фавти саробон расони-да шудааст; ворисон- дар мавриди пешниходи ариза ба суд дар бораи мукаррар кардани холати фарзандхондии кодаке, ки ба-рон кабули мерос зарур аст, озод карда мешаванд. Х^амчунин ноболигон оид ба аризахо дар бораи химояи хукукхои худ аз пардохти бочи давлатй озод карда мешаванд. Нитон дода на-шудааст, ки кадом хукуки ноболиг бояд химоя карда шавад, дар чунин холат барои химояи молу мулкии ноболиг низ бояд чунин коида пахн карда шавад.

Эхтимол чихати химояи манфиатхои хукукии меросии ноболигон аз чониби намояндагони онхо хангоми пешниходи аризаи даъвогй бочи давлатй пардохт карда намешавад.

Ба гайр аз ин, мутобики мукаррароти мод. 5 Конуни Ч^Т «Дар бораи бочи давлатй» хангоми баррасии парвандахо дар судхои ЧД* аз пардохти бочи давлатй озод карда мешаванд:

1) шахрвандон - аз руи даъвохои ситонидани маош (таъ-миноти пули) ва дигар талаботе, ки аз муносибатхои хукуки мехнатй бармеоянд;

2) даъвогарон-аз руи бахсхои муаллифй, муаллифон-тибки даъвое, ки аз хукуки хаммуаллифй, хукуки ихтироъ, намунаи муфид, намунахои саноатй, инчунин аз дигар хукукхо, ки аз моликияти зехнй бармеоянд;

3) даъвогарон-аз руи даъво дар бораи ситонидани алимент; 4) даъвогарон-аз руи даъвохои чуброни зараре, ки дар

натич.аи маъгоб шудан ѐ дигар зиѐн ба саломатй, инчунин фав-ти саробон расонида шудааст;

5) макомоти сугуртаи ичтимой ва макомоти таъмини ич-тимой-аз руи даъвохои мутакобил (регрессй) аз зараррасон ситонидани маблаги кумакпулихо ва нафака, ки ба чабрдида пардохта шудааст ва макомоти таъминоти ичтимой-инчунин

аз руи даъво дар бораи ситонидани кумакпулй ва нафакаи но-ДУруст пардохташуда;

6) даъвогарон-аз руи даъвохои талофй намудани зиѐни мод-ДНи дар натичаи чиноят расонидашуда;

зв <Ч0

И.Х- БОБОЧОНОВ

7) шахсони вокей ва хукукй-барои ба онхо додани хуччатхои вобаста ба парвандахои чиноятй ва парвандахо оид ба сито-нидани алимент;

8) тарафхо-аз шикояти кассатсионй оид ба парвандаи бе-кор кардани никох;

9) прокурор, макомоти хокимияти давлатй ва дигар макрмот, ки дар холати пешбининамудаи конун барои хифзи манфиати давлат ва чамъият мурочиат мекунад;

10) макомоти корхои дохилй хамчун даъвогар - аз руи парвандахои ситонидани харочот дойр ба чустучуи шахсоне, ки аз пардохти алимент ва дигар пардохтхо саркашй мекунанд, инчунин оид ба парвандахои чуброни харочоти иловагй ба пешгирии фирори гумонбаршудагон ва айбдоршавандагон, ки дар махбас нигох дошта мешаванд, инчунин кофтукови онхо хангоми табобати касдан расонидани зиѐн ба саломатии худ;

11) муассисахо ва макомоти ичрои чазои чиноятй - тибки даъвохои талофии харочоти иловагии вобаста ба пешгирии фирори махкумшудагони гумонбаргардида, айбдоршаванда, махкумшудагок ба махдудият аз озодй, хабс ѐ махкум аз озодй ва кофтукови онхо, инчунин табобати онхо хангоми ба сало-матии худ касдан расонидани зарар;

12) макомоти даромадхо ва пардохтхои давлатй, макомоти молия, хазинаи хифзи ичтимоии ахолй ва макомоти назора-ти асъор ва содирот хамчун даъвогарону чавобгарон-аз руи даъвохои ситонидани андозхо, р^ѐнидани кредитхои давлатй ва дигар пардохтхои хатмй ба бучет ва баргардонидани онхо аз бучет;

13) макомоти хокимияти давлатй ва дигар макомоте, ки дар холати пешбиннамудаи конун барои хифзи манфиатхои давла-тшо чамъиятй мурочиат мекунанд, инчунин шахсони хукукй ва шахрвандон, ки дар холати пешбининамудаи конун барои химояи хукуки хифзкунандаи конун ва манфиатхои шахсони дигар мурочиат мекунанд - дар сурати конеъ гардонидани даъвои онхо;

ХИМ0ЯИ ХУКУККОИ МЕРОСЙ ДАР СУД _____________________________ 39

14) шахсони вокей ва хукукй- хангоми ба суд до дани ариза дар мавриди батаъхирандозй ѐ дароз намудани мухлати ичрои карорхр оид ба тагйирѐбии тарз ва тартиби ичрои карорхо, баркарорсозии мухлатхои гузашта, аз нав баррасй намудани карорхо, таъинот ва карори суд оид ба холатхои нав ошкор-шуда, Д

аР хусуси аз нав баррасй намудани карори гоибонаи

суде, ки онро баровардааст; 15) шахсони вокей ва хукукй - хангоми шикоятхо ба амал-

хри ичрокунандаи суди, инчунин шикоятхо нисбат ба карорхо ба парвандахо дойр ба хукуквайронхуиии маъмурии аз чониби макомотй ваколатдор баровардашуда;

16) шахсони вокей ва хукукй -хангоми до дани шикоятхо и хусуси нисбат ба таъиноти суд, аз чумла оид ба таъмини даъво ѐ иваз намудани як навъи таъминот ба таъминоти дигар, оид ба катъ ѐ боздоштани парвандахо, оид ба рад кардани зиѐд ѐ кам намудани хачми чаримае, ки суд таъин намудааст;

17) шахрваидон - аз руи шикоятхои кассатсионй оид ба парвандахои чиноятие, ки дурустии ситонидани зарари моддй дар катичаи чиноят расонидашуда мавриди бахс карор гириф-тааст;

18) шахрвандон - хангоми тасдики дурустии нусхахои хуч-чатхое, ки барои гирифтани ѐрдампулихр ва нафакахои давлатй заруранд, инчунин аз руи парвандахои васоят ва писархонд (духтархонд) кардан;

19) маъюбон, иштирокчиѐни "^анги Бузурги Ватанй ва шах-сони ба онхо баробаркардашуда - аз руи даъвохои баркарор-кУнии хукукхояшон.

3.3.3. Андозаи бочи давлатй

Мутобики кисми 2 мод. 4 Крнуни ЧТ «Дар бораи бочи Давлатй» аз 28 феврали соли 2004, №19 оид ба парвандахое, ки Да

Р судхш Ч,Т баррасй мешаванд, бочи давлати ба андозахои зерин ситонида мешавад:

АО ИХ- БОБОЦОНОВ

1) аз аризахои даъвогии дорой хусусияти молумулкй аз руи нархи даъво:

— то 50 нишондихднда барои хисобхо - 3% аз нархи даъво; — аз 50 то 100 нишондиханда барои хисобхо - 2% аз нар-

хи даъво; — аз 100 то 500 нишондиханда барои хисобхо - 0,7% аз

нархи даъво;

— зиѐда аз 500 нишондиханда барои хисобхо - 0,5 % аз нархи даъво;

3) аз аризахои даъвогй дар бораи озод намудани амвол аз Хабс -боч аз руи нархи даъво мутобики банди 1 хамин кием муайян карда мешавад;

4) аз аризахои даъвогй оид ба бахсхои пеш аз шартномавй -ба андозаи яккаратаи нишондиханда барои хисобхо;

Аз аризахои даъвогй оид ба таксим намудани молу мул-ки дар моликияти умумй карор дошта (чудо намудани хисса аз он) андозаи бочи давлатй мутобики кисми 2 мод. 4 Крнуни мазкур ситонида мешавад.

Аз аризахои даъвои дорой хусусияти гайримолумулкй, ки мавзуи онхо нархгузорй карда намешаванд;

— барои шахсони вокей - 5% аз нишондиханда барои хисобхо;

— барои шахсони хукукй-ба андозаи дукаратаи нишонди-ханда барои хисобхо ситонида мешавад.

Оид ба парвандахое, ки дар судхои юрисдиксияи умумии Ч,Т барраей мегарданд, аз шикоятхои кассатсионй ва назоратй нисбат ба халнома ва карорхои суди ва хамчунин нисбат ба та-ъинот дар бораи катъ намудани истехсоли парванда, бе барраей мондани даъво, дар бораи таъини чаримахои суди, рад кардани додани варакаи ичро бочи давлатй ситонида намешавад, ки ий ба андешаи мо ба максад мувофик нест. Зеро дар холати чорй кардани ситонидани бочи давлатй барои пешниходи шикоятй кассатсионй ва назоратй ба судхои болой эхтимолияти кам гар'

УИМОЯЭИ ХУКУКХОИ МЕРОСИ ДАР СУД 41

лидани шикоятхои беасос мегардад. Лекин тачрибаи суди аз он шаходат медихад, ки гарчанде дар Крнуни мазкур пардохти бочи давлатй барои овардани шикояти кассатсионй ба мархилаи кассатсионй пешбини нагардида бошад хам, шахрвандон ихтиѐ-рай аз р?и одатхои пешина бочи давлатиро пардохт менамоянд.

Барои аризаи даъвогие, ки хамзамон дорой хусусияти молу-мулки ва гайримолумулкй мебошад, дар як вакт бочи дав-латй барои аризаи даъвогии дорой хусусияти молумулки ва гайримолумулкй мукарраргардида ситонида мешавад.

Барои он, ки андозаи бочи давлатй мукаррар карда шавад, зарур аст, ки нархи даъво дуруст муайян карда шавад. Агар ин талабот хислати молумулки дошта бошад, нархи даъво мар-бут ба хукуки мерос аз арзиши хиссаи молу мулке, ки даъво-гар талаби оиро дорад, муайн карда мешавад.

Мутобики кисми 1 мод. 92 КМГ Ч,Т аз даъво оид ба бе-эътибор донистани васиятнома бочи давлатй инчунин аз рун арзиши молу мулки мавриди бахс карор дошта, муайян карда мешавад, барои он ки дар катори талабот оид ба беэътибор донистани васиятнома бояд талабот оид ба эътирофи хукук ба молу мулки мероси бошад.

Аз аризахои даъвогй дар бораи аз чониби ворисон талаб карда гирифтани хиссаи молу мулки ба онхо тааллукдошта, агар бахс дар бораи эътирофи хукуки моликият ба онхо каблан Хал шуда бошад, бочи давлатй хамчун аз аризаи даъвогии хис-лати

молумулки доштае, ки нархгузорй карда намешаванд, си-тонида мешавад.

Баъзе хусусиятхо дар муайян намудани бочи давлатй оид ба

аризахои даъвогй вобаста ба бахсхои хусусигардонии хонахои 1стикоматй мавчуд мебошад. К^арори хусусигардонии ман-

л Дар асоси аризаи шахрвандон дар давоми як мох аз рузи

шниход гардидани хуччатхо бояд кабул карда шавад.

Дар мавриди риоя нашудани хукуки шахрванд хангоми ли

масъалахои хусусигардонии манзил у хукук дорад ба

45 и.х, Бовочонав

суд мурочиат намояд (мод. 7 К^онуни ЧТ «Дар бораи хусуси-гардонии фонди манзили Ч|Т»). Дар чунин холат бахс бо тар-тиби мурофиаи даъвогй хал карда мешавад.

Дар холати зикргардида мавзуи бахс молу мулке мебошад, ки хангоми ба моликияти шахрвандон бо тартиби хусусигар-донии ройгон дода шудан, нархгузорй карда намешавад, бонн давлатй хангоми пешниходи чунин аризахо бояд бо андозаи пешбининамудаи аризахои даъвогие, ки нархгузорй карда на-мешаванд, ситонида шавад.

Аризахои даъвогии шахсоне, ки ба хусусигардонии манзи-ли истикоматй бо сабаби тааллук доштани ин манзил ба ме-росгузор довталаб мебошанд, аз он чумла дар холатхое, ки хусусигардонй хангоми дар кайди хаѐт будани меросгузор ба таври дахлдор ба расмият дароварда нашудааст, бочи давлатй аз руи арзиши аслии манзиле, ки вобаста ба он бахс пайдо шу-дааст ва хангоми пешниходи даъво муайян карда мешавад, пар-дохт карда мешавад.

Хангоми пешниходи аризаи даъвогй оид ба руенидани за-

рари маънавй аз чониби ворисон, ки меросгузор расонидааст,

бояд дар назар дошт, ки зарари маънавй тибки конун зарари

гайримолумулкй эътироф гардидааст, гарчанде, ки он дар шак-

ли пули ѐ дигар шакли моддй, чуброн карда мешавад.

Бинобар ин, бочи давлатй дойр ба чунин парвандахо

бояд аз андозае, ки барои аризахои даъвогии дорой хисла-ти

гайримолумулкй пешбинй шудааст, пардохт карда шавад.

Нархи даъворо даъвогар муайян мекунад. Дар сурати баръ-

ало мутобикат надоштани нархи зикршуда ба арзиши вокеии

молу мулки талабшаванда нархи даъворо суд хангоми кдбули

аризаи даъвогй муайян менамояд ва дар ин хусус таъинот кабул

мекунад (кимси 2 мод. 92 КМГ Ч^Т).

Судхо бояд дар назар дошта бошанд, ки барои хар як ари-

заи даъвогии аввала, аризаи мукобили даъво, хамчунин аризаи

шахсонн сеюме, ки нисбат ба мавзуи бахс талаботи мустакилона

химояи ХУКУКХОИ МЁРОСЙ ДАР суд 43

пешниход намудаанд бочи давлатй пардохта мешавад, ки он аз арзиши молу мулки бахсии меросй ѐ хиссаи он руѐнида меша-вад. Х,а

нгоми кабули халнома бочи давлатие, ки пардохт на-

шудааст ѐ пурра пардохт нагардидааст, бо назардошти арзи-цш молу мулки меросй мутаносибан ба хиссаи хар яке аз во-рисон ситонида мешавад (карори Пленуми Суди Олии ЧТ аз 18 декабри соли 2009, №29 «Дар бораи тачрибаи суди оид ба татбики конунгузории хукук ба мерос»).

44 ИХ БОБОЦОНОВ

БОБИ 4.

МУХЛАТХО

Х,ангоми пешниходи аризаи даъвогй зарур аст, ки ба риояи мухлатхои хукукии моддй диктат дода шавад. Дар парвандахои марбут ба мерос ин хеле мухим аст, чунки дар меъѐрхои хукуки мерос хусусиятхои татбики мухлати даъво пешбинй гарди-дааст. Ба гайр аз ин, барои муносибатхои меросй боз бево-сита мухлатхои иловагй - мухлатхои кдтъкунанда пешбинй гардидааст. Мухлатхо заминахои хукукии мурочиат ба суд ѐ шартхои хукукии хифзи суди намешаванд. Х,ангоми гузаро-нидани мухлатхо судя аризаро кабул мекунад, аммо бояд ба инобат шрифт, ки дар шароитхои муайян суд метавонад даъ-воро бо ин асос рад намояд. Риояи мухлатхо (мухлати даъво, мухлати шашмохаи кдбули мерос, ки мод. 1174 КГ Ч|Т, мухлат барои пешниходи даъво аз чрниби кредиторон ва гайрахо) -ин яке аз шартхои конеъ гардонидани даъво мебошад. Агар мухлат гузаронида шуда бошад, он гох бояд андеша кард, ки пешниходи чунин даъвохо ба максад мувофик аст ѐ не, шояд боиси масраф шудаии бочи давлатй ва гум кардани вакт ме-гардад, аммо ба окибати мусбии дилхох оварда намерасонад.

4.1. Мухлати даъво

Мухлати даъво- мухлатест, ки дар давоми он талаби даъ-вои аз сабаби вайрон кардани хукуки шахе ѐ манфиати конунан хифзшудааш ба миѐн омадааст, конеъ карда шуданаш мум-кин аст

1.

1. Муфассал иигаред: Исаев Е.В. Процессуальные сроки по гражданском и арбитражном процессе. Москва; 2006.

уММОЯИ ХУКУКХЦИ МЁРОСИ ДАР СУД «35

Ба он нигох, накарда, ки ин падидаи хукукии моддй эътироф рдйдааст, таъсири зиѐди онро дар мурофиа ва робитаи ногу-састании онро кайд накардан номумкин аст. Бо вучуди он, ки татбики мухлати даъво аз чонибн суд амалй мегардад. Мухлати яаъво барои таъмини муътадили адолати суди ахамияти ка-лон дорад. Бо гузаштани вакти зиѐд аз лахзаи вайрон шуда-ни хукук, мурофиа бо мушкилоти зиѐди исботкунии холатхои зарурй оварда мерасонад, чунки баъзе аз далелхоро аллакай пешниход кардан имконнопазир аст ѐ онхо барои асоснокку-нии норозигй ба талаботи пешниходшуда нокифоя мебошанд. Ин мумкин аст дар гум кардан ва вайрон шудани хуччатхо бо-шад, хамчунин шохидон метавошнд, ки холатхоро фаромуш кунанд ѐ ба дигар шахр ѐ давлат кучида раванд. Суд мачбур мешавад, ки нисбат ба чавобгари бовичдон бинобар сабаби имконнопазирй ѐ мушкилоти муайян намудани муносибатхои вокеии тарафхо халномаи беасос кабул намояд. Кайд кардан мухим аст, ки мухлати даъворо суд танхо тибки аризаи тара-фи иштирокчии бахс, ки то кабул гардидани карори суд арз шудааст, татбик менамояд (кисми 2 мод. 223 КГ ЧД"). Каблан мухлати даъво новобаста аз иродаи тарафхо бо ташаббуси суд татбик карда мешуд. Хрло бошад танхо аз интихоби тарафхо вобаста аст, ки мухлати даъво татбик карда шавад ѐ не. Дар холате, ки чавобгар ба хак будани худ боварй дошта бошад ва хохад, ки беасосии талаботи даъвогарро исбот намояд, парван-Да мохиятан баррасй карда мешавад, агар суд эътироф намояд, ки вачх,и чавобгар эътимоднок мебошад, дар ин холат дар бо-Раи рад кардани даъво бинобар беасос будани талаботи даъ-вогар халнома кабул мекунад. Оид ба гузаронидани мухлати даъво мумкин аст, то кабули халнома ба суд арз карда шавад. Дар КМГ ЯД" навоварие пешбинй гардидааст, ки дар асоси он ^

аР мачлиси пешакии суди норозигии чавобгар дар хусуси аз

чониби даъвогар бе сабабхои узрнок гузаронидани мухлати Даъво чихати хифзи хукук ва мухлати мукаррарнамудаи конун аРои мурочиат ба суд метавонад баррасй гардад. Х,ангоми

Уайян намудани далели бе сабабхои узрнок гузаронидани

46 И.Х- БОБОЦОНОВ

мухлати даъво ѐ мухлати мурочиат ба суд судя бе тахкикд ди-гар холатхои вокеии парванда дар хусуси рад намудани даъво халнома кабул мекунад. Ба халнома аз чониби шахсони иш-тирокчии парванда мумкин аст бо тартиби кассатсионй шико-ят оварда шавад.

Аммо ин маънои онро надорад, ки дар бораи гузаронида-ни мухлати даъво баъдтар аз мачлиси пешакии суди арз кар-дан мумкин нест. Агар чавобгар бо ин ѐ он сабаб (асоснокии талаботи даъвогар ѐ умуман надоштани хохиш ва вакти исбот кардани хак будани худ) давом додани мурофиаи судиро нахо-хад, у метавонад то кабули халномаи суд дар бораи татбики мухлати даъво талабот арз намояд. Суд месанчад, ки мухлат гузаронида шудааст ѐ не, оѐ холати боздошт, танаффус ѐ ба-рон сабабхои узрнок баркарор кардани мухлат хает ѐ не, дар холати набудани онхо халнома дар бораи рад кардани даъво бо сабабхои гузаронидани мухлати даъво кабул менамояд. Кдблан мухлати умумии даъво се сол ва барои баъзе аз намудхои му-айяни талабот мухлатхои кутох мукаррар гардида буд. Хдпо бошад ба гайр аз мухлатхои умумй, мухлатхои махсусе, ки дар конун нишон дода шудаанд, мавчуд мебошанд. Одатан, ба талаботхои марбут ба парвандахои вобаста ба муносибатхои хукуки мероей мухлатхои умумии даъво пахн мегардад, аммо баъзе истисноихо мавчуд мебошанд.

Масалан, васиятнома ахди яктарафа мебошад, талабот оид ба беэътибор донистани васиятномахо бо тартиби мод. 202 КГ Ч.Т дар асоси оне, ки васиятгузор дар мавриди тартиб додани васиятнома дар холате карор дошт, ки харакатхои худро дарк карда наметавонист ва барои идора кардани он кобилият на-дошт. Чунин ахдхо бахенок мебошанд, баъзе аз муаллифон хисоб мекунанд, ки ба хамаи даъвохо дар бораи беэътибории ахдхо, ки даъво дар бораи беэътибор донистани васиятнома ба

УГМОЙИ^ХУКУКЛОЙ МЕРОСЙ ДАР СУД йУ

дохил мебошад, мухлати даъво пахн намегардад, ба онхо танхо мухлатхои катъкунанда пахн мегардад'.

Даъво дар мавриди истифодаи окибати беэътибории ахди беэътибор метавонад дар давоми се соли пас аз огози идрои

оН пешниход карда шавад. Даъво дар мавриди беэътибор до-нистани ахди бахснок ва истифодаи окибати беэътибории он дар давоми се соли пас аз кать гардидани зуроварй ѐ тахдиде, и ахд тахти таъсири он баста шуда буд (кисми 1 мод. 204) ва ѐ аз рузе, ки даъвогар дар хусуси шароити дигаре, ки асоси бе-эътибор донистани ахд мебошад, хабар ѐфтааст ѐ мебоист ха-бар ѐбад, пешниход карда шуданаш мумкин аст (мод. 206 КГ ЧТ). Дар чунин даъвохо меъѐрхо дойр ба мухлати даъво татбик мегарданд. Дар холате, ки агар як аз тарафхо талабот оид ба татбики мухлати даъворо арз намояд, мухлати сесолаи даъво бе сабабхои узрнок гузаронида шуда бошад, суд бояд даъворо бо ин асос рад намояд. Чунин холат дар бораи даъво оид ба эътирофи даст кашидан аз мерос беэътибор аст, барои он, ки ин хам ахди яктарафа мебошад ва ба ин татбик намудани ме-ъѐр дар бораи беэътибор донистани ахди бо фиреб, зуроварй, тахдид, созиши бадкасдонаи намояндаи як тараф бо тарафи дигар ѐ шароити вазнин баста шудааст ва гайрахо татбик шу-данаш мумкин аст.

Мухдати даъво дойр ба парвандахои марбут ба хукуки ме-рос дар бисер холатхо баъд аз кушодани мерос сар мешавад, агар хукук ва манфиатхои конунии шахе вайрон гардида бошад. Дар холате, ки шахе оид ба вайрон гардидани хукукхояш медо-нист ѐ мебоист донад, мутобикан мухлати даъво огоз мегардад.

Мухлати даъво баъд аз вайрон гардидан ѐ пайдо шуда-ни

монеаи ба амал баровардани хукукхо сар мешавад. Маса-Ла

н, агар ба тарики мерос объекти таксимнашаванда гузаш-

Тг>

бошад ѐ ворисон ба молу мулки таксимнашаванда молики-яти умумй дошта бошанд, дар чунин холат мухлати даъво ба

• Урвич М.А. Перссекательные сроки в советском гражданском праве. Мо-сква; 1%1, -с 69-74.

ав _____ и.х- БОБОМОНОВ

талабот дар бораи таксими хисса татбик намегардад. Алла-кай худи хукуки марбут ба мерос амалй гардидааст, гарчан-де тарафхо - ворисон бояд молу мулки меросиро таксим намо-янд, ин танхо таксими молу мулки умумй буда, хукуки марбут ба мерос вайрон нашудааст.

Агар ворис меросро кабул карда бошад, лекин онро идо-ра накунад, ѐ ин ки молу мулки меросиро монда бошад хам, у дар хама холат хукукхои худро ба он нигох медорад, аммо агар хукукхои у вайрон гардида бошад, аз хамин лахза мухлати даъво сар мешавад. Масалан, агар ворис меросро вокеан кабул карда, онро монда бошад, дар ин маврид вориси дигар шаходатнома хукук ба меросро ба ин молу мулк гирифта бошад, мухлати даъво аз хамин вакт сар мешвад. Агар вориси вокеан меросро кабулкарда дар давраи мухлати даъво шаходатномаи хукук бе мерос гирифтаи вориси дигарро мавриди бахс карор надихад, он гох хангоми пайдо шудани бахс баъди гузаштани мухлати даъво агар тарафи дигар дар бораи гузаштани мухлати даъво талабот арз намояд, дар ин холат даъво рад карда шуда, во-риси меросро вокеан кабул намуда, хукук ба ин молу мулкро гум мекунад.

Мухлати даъво дар холатхои ба иродаи шахе вобаста на-будан дар мавридхои зерин боз дошта мешавад.

а) агар барои арзи даъво дар шароити мавчуда холатхои фавкулодда ѐ ногувор (неруи бартараф карда нашаванда) ха- лал расонида ошад;

б) агар даъвогар ѐ чавобгар дар хайати куввахои мусаллах дохил шуда бошад, ки ба холати низомй (харбй) гузаронида шудааст;

в) дар холати дар асоси конун хукумати ^умхурии То- чикистон муайян намудани ба таъхир гузоштани мухлати ичрои ухдадорй (мораторий);

г) хангоми боздошти амали конун ѐ дигар санади хукуки, ки муносибатхои дахлдорро танзим менамояд;

д) агар шахеи гайри кобили амал намояндаи конунй на- дошта бошад;

уММОЯИ ХУКУКХОИ МЕРОСЙ ДАР СУД 43

е) дар дигар холатхо, агар он бо конунхои махсус пешбини

гардида бошавд.

Чараѐни мухлати даъво ба шарте боздошта мешавад, ки агар холатхои дар хамин модда зикршуда дар шаш мохи охи-пи мухлати даъво ба миѐн омадаанд ѐ идома доштанд ва агар ин мухлат ба шаш мох баробар ѐ аз шаш мох камтар бошад, дар чараѐни мухлати даъво боздошта мешавад.

Аз рузи хотима ѐфтани холате, ки барои боздошти мухлати даъво сабаб гардидааст, чараѐни мухлати он идома меѐбад. Кисми бокимондаи мухлат то шаш мох дароз карда мешавад ва агар мухлати даъво баробари шаш мох ѐ аз ин камтар бо-шад, он гох то мухлати даъво дароз карда мешавад (мод. 226 КГ ЧТ).

Чараѐни мухлати даъво хангоми тибки тартиби мукаррар-гардида пешииход кардани даъво, инчунин хангоми аз чониби шахси ухдадор анчом додани амале, ки оид ба эътирофи карз ѐ дигар ухдадорихо далолат мекунад, канда мешавад (мод. 227 КГ ЧТ).

Агар даъво бо сабаби аз чониби шахси гайри нобили амал пешниход гардидан бебаррасй монда шуда бошад, он гох мухлати даъво бо асосхои умумй давом дода мешавад, ба ис-тиснои бебаррасй мондани даъво дар парвандаи чиноятй. Дар ин маврид мухлати даъво то эътибори конунй пайдо кардани хукми суд боз дошта мешавад, вакти боздоштан ба хисоб ги-рифта намешавад, агар мухлати бокимондаи даъво камтар аз шаш мох бошад, он то шаш мох дароз карда мешавад.

Мухлати даъво танхо бо сабабхои узрнок донистан барка-

аРкарда мешавад. Дар ин маврид ин мухлати даъво танхо аРои шахрвандон баркарор карда мешавад ва сабаби гуза-

°нидани мухалти даъво бояд ба шахсияти онхо алокамандй Шта

бошад. Ин коида на хама вакт татбик, карда мешавад. На

к, тибки кисми 3 КГ Ч.Т ки аз 5 марта соли 2005 мавриди

Карор дорад, ба мухлати талаботи кредиторон вобаста ба

Рзхои меросгузор коидахои танаффус, боздошт ва баркарор Дани

мухлати даъво пахн намегардад, гарчанде ба чунин

I 50 _________________________________________ И.Х- БОБОЧОНОВ

талаботхо мухдати даъво татбик карда мешаванд (мод. 1187 КГ ЧД"). Агар мухлати даъво ба талаботи кредиторон нисбат ба во-рисон гузашта бошад, аммо мерос холо кабул накарда бошад, он гох ба молу мулки меросй даъво пешниход кардан мумкин аст, барон он, ки мухлати даъво гузаронида нашавад. Дар чу-нин маврид суд мутобики мод. 220 КМГ Ч,Т ухдадор аст, ки баррасии парвандаро то гузаштани мухлати шашмохаи кабули мерос ва муайян намудани чавобгарон боз дорад.

Дар баъзе аз талаботхо мухлати даъво пахн намегардзд. Масалан, ба талаботи хифзи хукукхои шахсии гайримолумулкй ва дигар неъматхои гайримоддй, ба гайр аз холатхои пешбини-намудаи конун. Хдмин тавр, ворисон дар доираи мухлати даъ-вои хукуки муаллифй, хукуки нашр кардан, тачдид кардан ва пахл намудани корхои меросгузорро, аз чумла хукуки ба амал баровардани хифзи номи муаллифй ва дахлнопазирии худи асарро доранд. Ин хукукхо бо мухлатхо махдуд карда намеша-ванд, чунки онхо хукукхои шахсии гайримолумулкй мебошанд.

Х,амчунин мухлати даъво ба талаботхо оид ба товони зиѐ-не, ки ба хаѐт ва саломатии шахрванд расонида шудааст, пахн намегардад. "Гибки мукаррароти мод. 1287 КГ ^Т вориси ме-росро кабул карда, ба карзхои меросгузор чавобгар мебошад. Бо назардошти ин вориси меросро кабулкарда бояд ухдадор бошад, ки товони зиѐни молу мулкиро, ки бо гунохи мерос-гузор расонида шудааст, хамчунин зарари маънавиро чуброн кунад, чунки ин хам ухдадории молумулкй мебошад ва он бо мерос мегузарад.

Масалан, зиѐни маънавй бо даъвои хешовандони шахсе, ки бо гунохи меросгузор вафот кардааст, мумкин аст, пардохт карда шавад, чунки ба онхо бевосита азобу шиканчаи рухй ра-сонида шудааст. Бояд ба инобат гирифт, ки ба ворисон тала-боти руѐнидани чуброни зарари маънавй, ки ба худи меросгу-зор расонида шудааст, намегузарад, чунки хукукхои бо шахси-яти меросгузор алокаманд ба тарики мерос намегузарад (мод. 1138 КГ ЧТ).

ЧИМОЯИ ХУКУКХОИ МЕРОСИ ДАР СУД 51

Борис меросро кабул намуда, метавонад хукукхое, ки ба о мегузаранд ва ухдадории меросгузор, ки у бояд ичро намо-яд мукоиса кунад. Ин хангоми халли масъалаи кабул кардан ѐ накардани мерос ахамият дорад. Аммо бояд дар назар дошт, ки ворис оид ба карзхои меросгузор танхо дар доираи арзи-щи хакикии молу мулки ба мерос гузашта чавобгар мебошад.

Дар чунин маврид мухлати даъво ба чунин талаботхо пахн намегардад, чавобгарон гузаштани мухлати даъворо асос карда наметавонад ва даъво дар хама холат мумкин аст конеъ карда шавад. Агар мерос то 5 марти соли 2005 кушода шуда бошад, он гох шартхои саривактии (дар мухлати шаш мох - мод. 534 КГ ЧШС Точикистон аз соли 1963) даъво нисбат ба ворисони шахси зарраррасон бояя риоя карда шавад.

Агар мерос холо кабул карда нашуда бошад, он гох даъ-во нисбат ба ба молу мулки меросй пешниход карда мешавад, ки аризаро кабул карда баррасии паравандаро то муайян на-мудани чавобгарон боз медорад.

Ба талаботи сохибмулк ѐ дигар шахси молик дар бораи бартараф намудани харгуна вайронкунихои хукуки у, мухлати даъво пахн намегардад. Масалан, меросгузор ба мерос манзи-ли шахсии дар китъаи замин чойгирбударо гузошта бошад, сохиби истифодабарандаи якчояи хамин китъаи замин дар бо-раи бартараф кардани монеагй чихати истифодаи китъаи за-мин барои рохгузари ва гайрахо метавонад бо даъво мурочиат намояд. Чунки ин хукуквайронкунии давомнок буда, мухлати Даъво татбик намегардад ва чунин талабот метавонад дар хар маврид арз карда шавад.

4.2. Мухлатхои катъкунанда

Бояд мухлати даъворо аз мухлатхои ба истнлох катъкунанда

^е ин ки преклюдивй - аз лотиний "ркаес1ис!еке"- монеъ шудан,

аста шудан) фарк кард. Ин мухлатхо бо мохияти худ фарк ме- Унанд. Мухлати даъво - ин мухлатест, ки ки дар давоми он та-

и Даъвои аз сабаби вайрон кардани хукуки шахе ѐ манфиати

5а их. еовочонов

конунан хифзшудааш ба миѐи омадааст, конеъ карда шуданаш мумкин аст (кисми 1 мод. 220 КГ ЦТ), мухлати катъкунанда мухлзт барои амалисозии хукуки моддии субъективй мебо-шад, ки аз чониби хеч кас вайрон нашудааст. Гузаронидани мухлати катъкунанда барои аз даст додани худи хукук - хукуки моддй ѐ хукук ба талабот сабаб мегардад ва аз чониби суд но-вобаста аз иродаи тарафхо татбик карда мешавад, яъне суд ин мухлатро гузаронидашуда мукаррар намуда, даъворо рад ме-намояд. Мухлати даъво бошад, хангоми аз чониби тараф арз намудни талабот оид ба татбики мухлати даъво, имконияти дар оянда хдфзи судии хукукхои вайронгардидаро кдтъ мена-мояд ва боиси рад шудани даъво мегардад, аммо худи хукуки моддй катъ намегардад ва мумкин аст ба тарики ихтиѐрй ба амал бароварда шавад. Мухлати даъво боздошта мешавад, та-наффус мегардад, баркарор карда мешавад ва ин ба мухлатхои катъкунанда пахн намегардад, танхо дар холатхои бевосита пешбининамудаи конун ин мухлатхо мумкин аст, тамдид кар-да шаванд. Мухлати даъво бо созиши тарафхо тагйир дода намешавад, дар баъзе холатхо бошад, ин коида ба мухлатхои катъкунанда пахн мегардад - мухлати кабули мерос мумкин аст бо розигии хамаи ворисон дароз карда шавад

1.

Мувофики КГ ЧД1С Точикистон аз соли 1963 (бояд дар назар дошт, ки кисми 3 КГ ЧТ, ки аз 5 марти соли 2005 мав-риди амал карор дорад ва он ба хукук ва ухдадорихое, ки баъ-ди мавриди амал карор гирифтани ин кодекс пайдо шудаан, татбик мегарданд) дар парвандахои бо муносибатхои хукуки мерос алокаманд се мухлати катъкунанда вучуд доранд - ин мухлати шашмохаи кабули мерос (кисми 2 мод. 542 КГ ЧД1С Точикистон), мухлати шашмоха барои даст кашидан аз ме-рос (мод. 546 КГ ЧЩС Точикистон) ва мухлати шашмохаи пешниходи даъвои кредиторони меросгузор (мод. 550 КГ Ч.ШС Точикистон).

1. Саломатова Т.В. Наследовние по завищанию и по закону. Зашита наслед-

ственных прав в суде. - М.; 2004.- С. 93

УИМОЯИ ХУКУК*ОИ МЕРОСЙ ДАР СУД ________________________ 53

Якум, мухлати ба амал баровардани хукукхои меросй, на мухлат барои пешниходи даъво. Ин мухлат барои бартараф кар-дани номуайянихо дар муносибатхои хукуки мукаррар шуда, ворисро барои истифодаи хукукхои худ водор менамояд. Ило-ва бар ин, агар як ворис меросро кабул накунад ѐ аз он даст кашад, ба муносибатхои хукукии меросй бояд дигар ворисон дохил шаванд. Мухлат мумкин аст дароз карда шавад, агар суд мухлати гузаронидашударо узрнок эътироф намояд. Агар дар ин маврид хамаи ворисон розй бошанд, мухлати гузаронида-шудаи ворисон бе мурочиат ба суд дароз карда мешавад. Дар холати пайдо шудани бахс дар бораи молу мулки меросй ворис метавонад барои баррасии ин масъала ба суд даъво пешниход намояд ва даъво бо асоси гузаронидани мухлати кабули мерос рад карда намешавад. Агар даъво баъди гузаштани шаш мох пешниход карда шавад ва даъвогар меросро дар ин мухлат кабул накарда бошад, суд бояд хатман масъалаи имконпази-рии тамдиди мухлат барои кабули меросро баррасй намояд.

Мухлати дуюм барои амалисозии хукуки даст кашидан аз кабули мерос равона шудааст. Ворис хукук дорад дар давоми мухлати мукарраршудаи кабули мерос аз мерос даст кашад, яъне дар мухлати шаш мох.

Мухлат барои даъвои кредиторон ба талаботе, ки аз ухда-дорихои меросгузор бармеоянд, дахл дошта, ба дигар даъвохо пахн намегардад. Масалан, ба талабот оид ба эътирофи хукук ба моликият ва талаб карда гирифтани молу мулк аз бада-стоварандаи гайриконунй. Ба гайр аз ин, ба талабот оид ба УХдадорихои гаравгир, ки бо гарав таъмин гардидааст, ин мУХлат пахн намегардад, чунки хукуки гарав бо вафти гаравгир

Кать намегардад. Бояд талаботхои кредиторхоро аз даъвохои Шахсони сеюм оид ба эътирофи хукук ба моликият ва талаб карда гирифтани молу мулки ба онхо тааллукдошта фарк кард,

еРо дар ин маврид мухлати умумии даъво татбик мегардад.

^Ухлатхои катъкунанда ба аризахои кредиторон амалй наме-Га

РДанд.

54 ИХ- БОБОЦОНОВ

Н. ба суд иисбат ба К. дар хусуси руѐнидани маблаги сарф-карда барои баркарор кардан ва таъмири манзили истикоматй дар соли 1990 бо даъво муродиат намудааст. Муайян шуда-аст, ки манзили истикоматй ба С. тааллук дошта, у ин манзи-ли истикоматиро ба Н. ва К. бо хиссахои баробар васият кар-дааст. С. то вафоташ бо Н. шартнома бастааст, ки Н. манзи-ли истикоматиро бо шарте аз нав месозад, ки маблагхои сарф-намудаи у бо до дани нисфи манзили истикоматии аз нав сох-тааш дар асоси васиятнома баркарор карда мешавад. С. соли 1994 вафот кардааст. Васиятнома бинобар сабаби чудо намуда-ни хиссаи хатмии меросй мавриди бахс карор мегирад. Хукуки Н. мохи марти соли 1997 ба кисми ками хона эътироф гарди-дааст. Азбаски ин кисми эътирофгардидаи хона аз маблагхои барои таъмири манзили истикоматии зиргардида сарфшуда кам буд, Н. бо даъво оид ба руѐнидани маблагхои барои аз-навсозии манзили истикоматй хард кардааш мохи январи соли 2000 ба суд муродиат кардааст. Суди мархилаи якум даъворо рад намуда, халномаашро бо он асоснок кардааст, ки даъво-гар Н. мухлати шашмохаи пешниходи даъво ба кредиторони меросгузорро, ки дар мод. 550 КГ ЧД1С Точдкистон пешбинй шудаааст, гузаронидааст.

Суди мархилаи кассатсионй халномаи дар боло зикргар-дидаи судиро бетагиир монондааст. Хдлнома дар мархилаи назоратй бекор карда шуда, парванда бо асосхои зерин барои баррасии нави суди баргардонида шудааст.

Мод. 550 КГ ЧШС Тодикистон ба кредиторони меросгузор пахн мегардад. Дар ин маврид талаботи Н. на аз ухдадорихои меросгузор дар назди онхо бармеояд, балки аз талаботи товони зиѐне, ки дар натидаи нагузаштани нисфи манзили истикоматй ба моликияти у бинобар сабаби чудо шудани хиссаи хатмии меросй ба амал омадааст. Ба чунин талабот мухлати умумии

^1/1МОР1И ХУКУКХОИ МЕРОСИ ДАР СУД 55

ъво пахн мегардад, ки он аз чониби даъвогар Н. риоя карда

шудааст1.

Дар конун нишон дода нашудааст, ки дар кадом намуд даъ-

во бояд пешниход карда шазад, хангоми баррасии парванда дар суд мавчуд будани даъвои хаттй нагузаронидани мухлатро зери шубха намегузорад, лекин хангоми мавчуд будани асосхои кофй ва пешниходи даъво дар шакли шифохй мумкин аст ба инобат гирифта шавад.

ф. бо даъво нисбат ба ворисони вафоткарда М. - хамсар ва духтараш дар хусуси баргардонидани маблаги карз мурочиат на-муда, аризаашро бо он асоснок кардааст, ки М. аз Ф. маблагхои пулиро барои харидани автомашина гирифта бо сабаби вафо-таш баргардонида натавонистааст. Суди нохияи Синои шахри Душанбе бо халномаи худ даъворо рад карда, чунин асос овар-дааст, ки шартномаи карз бояд дар шакли хаттй баста мешуд. Х^амчунин мухлати шашмохаи даъво аз чониби кредитор гузаро-нида шудааст. Суди шахри Душанбе дар мархилаи кассатсионй халномаро бетагиир монондааст. Раѐсати суди шахри Душанбе парвандаро дар мархилаи назорати баррасй намуда, халнома ва таъинотро бо асосхои зерин бекор карда, парвандаро ба-рои баррасии нави суди исрол намудааст. Набудани забонхат судро аз тахкики дигар далелхо (суратхисоб, маълумот дар бораи ворид шудани воситахо ба суратхисоби М., гирифтани онхо бо максади пардохтхои автомобил, мактуби хаттии М. вобаста ба изхори миннатдорй барои ѐрии пули ва нияти бар-гардонидани пул) озод намекунад. Гузашта аз он, хулоса дар °ораи гузаронидани мухлати шашмоха барои кабули мерос бе асоси кофй бароварда шудааст, чунки аз маводи парванда бар-Ме

ояд, ки шакли шифохии пешниходи даъво риоя карда шуда-аст. Баъди марги М. хамсараш карзро эътироф кардааст, ваъ-

Даи баргардонидани карз баъди як мохи марги М. дар хузури кормандон сурат гирифтааст.

• Бойгонии суди нохияи Рулаки дар соли 2002 парвандаи граждапи бо даъ-в°и Н.

нисбат ба К. оиди руѐнидапи товони зарар

56 ИХ БОБОЧОНОВ

Мухлат барои кридеторон мувофикд КГ ^ШС Точикистон (тахрири соли 1963) дароз карда намешуд. Албатта, кредитор-хоро дар холати ногувор гузоштан мувофщй макеад иест, чунки дар бораи марги меросгузор онхо мухлатхои дароз вокиф на-шуданашон мумкин аст. Ба гайр аз ин, дар мод. 550 КГ ЧШС Точикистон пешниходи иддао ба пешниходи даъво ба суд дар ин муддат баробар аст. Риоя нагардидани ин коидахо кредито-ронро ба гум кардани хукуки талабот меорад. Чунин бармео-яд, ки даъворо мисли иддао танхо дар хамил муддат пешниход кардан мумкин аст, вале ин нодуруст аст. Зеро чунин замина чун риояи мухлати шашмоха барои пешниходи даъво аз чоннби кредиторони меросгузор дар КМГ ЧТ мавчуд нест. Мухлати мазкур дар фасли хукуки мерос чун пештара боки мондааст, ле-кин дар конунгузорихои дигар давлатхо, аз чумла Русия (мод. 1175 КГ ФР) ба чои мухлати шашмохаи даъво мухлати уму-мии даъво пешбинй гардидааст. Ба аидешаи мо ин дуруст ме-бошад. Чунки мухлати шашмоха хукукхои кредиторонро як дарача махдуд мекунад.

Дар конунгузории нави гражданй мухлатхои нав пайдо шудаанд, ки онхоро ба мухлати катъкунанда дохил кардан дуруст аст, зеро онхо худи хукуки моддиро аз байн мебаранд. Масалан, мувофики мод. 1154 КГ ЧТ шахси гирандаи супори-ши васияткунандаи мерос хукук до рад ичрои супориши васи-яткунандаи меросро дар дойра и мухлати сесолаи мухлати даъ-во, ки аз рузи кушода шудани мерос ба хисоб меравад, тала б намояд. Агар шахси гирандаи супориши васияткунандаи ме-рос дар хамин мухлат аз хуку каш истифода накунад, ворис аз ичрои ухдадорихо озод мегардад.

Инкори мавчудиятхои мухлатхои катъкунанда боиси шархи нодурусти конун мегардад

1. Масалан, В.И. Серебровский ба ху-

лосаи нодуруст омада буд, ки дар парвандахои марбут ба ме-рос мухлати шашмохаи даъво мавчуд аст, на мухлати умумии

1. Новыцкий И.Б. Сделки. Исковая давность. М., 1954. -С. 139-140.

умМОЯИ ХУК;УКХ,ОИ МЁРОСЙ ДАР СУД __________________________ 57

паъво1. Чунин акида боиси мохиятан махдуд гаштани хукуки

ворисон мегардад, зеро гузаронидани мухлати кдбули мерос маънои онро дорад, ки ворис хамаи хукукхои меросиро аз даст поддаст, дар мавриди аз даст додани мухлати даъво бошад, во-рис танхо он хукукхоеро аз даст медихад, ки вайрон шудаанд. Бо акидаи профессор Суханов Е.А. мухлати катъкунанда хадди ба амал баровардани хукукхои гражданиро мукдррар менамо-яд. Ин мухлатхо барои шахсони хукукдошта амалигардонии хукукхои онхоро дар вакти муайяни катъй бо тахдиди катъ гардидани ин хукукхо имконият медихад. Барои кабули мерос ба ворисон аз рузи кушодани мерос шаш мох имконият дода мешавад, баъди гузаштани ин мухлат хукук ба кабули мерос бо коидахои умумй аз даст меравад. Чунин намуди мухлатхо дар асл санксия барои ба таври дахлдор ба амал баровардан ѐ набаровардани хукукхо буда, чун коида, боиси пеш аз мухлат Кать гардидани худи хукукхои субъективии гражданй мешавад

:.

Кобили кайд аст, ки мухлатхои баррасишуда хислати хукукии моддй доранд ва меъѐрхои мурофнавй оид ба мухлатхо татбик намегарданд. Судяхо на хамеша онро риоя мекунанд. Ба гайр аз он, парвандахо оид ба баркарор намудани мухлати гузаронидашуда бояд бо тартиби мурофиаи даъвогй хал на-муд, зеро амалан хамеша бахс вобаста ба хукук ба вудуд меояд.

Масалан, У. ба суд бо ариза оид ба дароз кардани мухлати ГУ зарони да шуда барои кабули мерос баъди марги бобояш Т.

мУрочиат карда, чунин асос овардааст, ки мухлати шашмохаи

Конунро бо сабабхои узрнок гузаронидааст. Бо таъиноти суди нохияи Синои шахри Душанбе дар конеъ

кардани аризаи У. рад карда шудааст. Парванда дар мархилаи кассатсионии суди шахри Душанбе бетагйир моноида шуда-ас

т. Раѐсати суди шахри Душанбе таъинотро бекор карда, бо

'-еребровский В.И. Очерки советского наследственного нрава. М., 1953. -с-

232-233. Суханов Е.А. Сроки в гражданском праве. В4т. Том-1 Общая часть. М. 2008.-

С. 628-629

58 ИХ БОВОЦОНОВ

асосхои зерин парвандаро барои баррасии нави суди ирсол кардааст. Дар таъиноти худ суди нохия нишон додааст, ки Т 2 июли соли 1994 вафот кардааст. Се набераи У., аз чумла X,. ба идораи нотариалй бо ариза дар мухлати шашмохаи мукар-раркардаи конун мурочиат накардаанд. Баъди марги Т. зиѐдг аз 4 сол гузаштааст ва ягон сабаби узрноки гузаронидани о;н мавчуд нест, суд дар ин маврид мод. 88 КМГ Ч.ШС Точикистор (тахрири соли 1963)-ро ба рохбарй гирифтааст. Чунин хуло-саи суди нохиявй нодуруст буда, ба холатхои насанчидаи кор асос ѐфтааст.

Мод. 88 КМГ ЧД1С Точикистон масъалаи баркарор карда-ни мухдатхои мурофиавиро танизим менамояд. Чуноне аз ма-води парванда бармеояд, Х- дароз кардани мухлатро нисбат ба худаш ва ду вориси дигар оид ба кабули мерос хохиш карда-аст, ки дар мод. 543 КГ ЧШС Точикистон мукаррар шудааст Зеро яке аз ворисон шаходатнома дар бораи кабули кисми мол} мулки меросй гирифтааст, барои додани чунин шаходатнома норозигй баѐн намудааст.

Талабот оид ба дароз кардани мухлати кабули мерос боя! мувофики мод. 543 КГ Ч.ШС Точикистон бо тартиби мурофши даъвогй хал карда шавад. Чунки дар як вакт масъалаи таксим* молу мулки меросй хал карда мешавад.

Азбаски бахс вобаста ба хукуки гражданй пайдо шудааст даъвогар бочи давлатиро бояд мувофики арзиши молу мул-ки талабшаванда супорад. Ворисоне, ки меросро кабул наму-данд, барои иштирок дар парванда бояд ба хайси чавобгаро!, чалб карда шаванд.

Дар аризаи худ X,. нишон додааст, ки ба гайр аз У. дз вориси дигар -бародар ва хохараш мавчуданд, вале хуччат!-тасдиккунандаи ваколати аз номи онхо баромад карданрс пешниход накардааст. Бояд санчид, ки ин ворисон даъво* пешниходшударо дастгирй мекунанд ѐ не.

Чуноне аз маводи парванда бармеояд, бахс вобаста ба хо наи меросгузор Т. - бобои Х- ба вучуд омадааст.

УИМОЯИХУКУКХОИ МЕРОСИ ДАР СУД _____________________________ 59

Аз тарафи идораи нотариалй гуѐ шаходатнома дар бораи хукуки мерос, ба Ул хиссаи хона ба фарзандони меросгузор И. ва А. дода шудааст, ба кисми бокимондаи хона (аз 4/1 хисса) даъвогар талабот пешниход кардааст. Зеро модараш (духтари меросгузор) соли 1990 вафот кардааст. А. оид ба дароз карда-ни мухлати кабули мерос аз тарафи даъвогар ва ду ворисони дигар мукрбил нест.

Дар шикояти назоратй А. нишон додааст, ки бародараш И. хонаи худро фурухта, дар хона и меросгузор истикомат до-рад. Пештар байни онхо созиш мавчуд будааст, ки молу мул-ки меросй - хонаро фурухта, байни худ таксим мекунанд. Аз чумла ба Х- низ хиссаашро медиханд. Бинобар ин X,. намедо-нист, ки дар мухлати шаш мох мебоист ба идораи нотариалй мурониат намояд.

Суд парвандаро бе иштироки фарзандони меросгузор А. ва И. (ба манфиати И. дар асоси ваколатнома шахрзанд Б. баро-мад кардааст) баррасй намудааст, бинобар ин, вачх ва арзхои шахсони мазкур насанчида мондааст.

Суд бояд хамаи вачххои тарафхоро санчида, хуччатхои за-руриро барои халли парванда талаб намояд.

во И.Х, БОБОЧОНОВ

0МОДАСОЗИИ ПАРВАНДА^ОИ МАРБУТ БА

МЕРОС БА МУХОКИМАИ СУДИ

Суд парвандаи гражданин марбут ба меросро дар асоси аризаи шахсе, ки барои химояи хукук, озодй, ба манфиатхои конунии худ мурочиат кардааст, дар сурати хосил намудани боварй, ки даъвогар хукуки мурочиат ба суд барои химоя до-рад ва у хамаи шартхои ба амал баровардани ин хукукро риоя кардааст, дар барак огош парванда ва кдбули он ба баррасии худ таъинот кабул менамояд.

Рад кардани кабули аризаи даъвогй бо таъиноти вачхноки судя ба расмият дароварда мешавад (кисми 2 мод. 137 КМГ ЧТ).

Парвандаро огоз намуда, судя ба омодасозии он ба мухокимаи суди шуруъ мекунад. Омодасозии парванда зинаи мухим ва хатмии мурофиавии гражданй 6а хисоб меравад, зеро махз аз хамин зина инкишофи минбаъдаи мурофиа вобаста аст. Агар омодасозии парванда дар сатхи лозима гузаронида шавад, он баррасии саривактии парванда ва кдбули халномаи конунию асоснокро таъмин менамояд.

Тибки кисми 1 мод. 150 КМГ ЧТ судя баъди кабули ариза дихати омодасозии парванда ба мухокимаи суди таъинот кабул мекунад ва амалеро, ки тарафхо, шахсони дигари иштирокчии парванда бояд анчом диханд, мухлати ичрои ин амалхоро ба-рои таъмини баррасии саривактии парванда ва халли дурусти он зикр менамояд.

Таъинот аз тарафи судя танхо, бе даъвати иштирокчиѐни парванда кабул карда мешавад. Хдчми омодасозии парванда

I

1

■«МЪЛОША КУКУККОИ МЕРОСЙ ДАР СУД _________________________ ЕИ_

ва хислати анчом додани амалхои мурофиавй аз холат ва му-оаккабии парвандаи мушаххаси марбут ба мерос вобаста аст. Вазифахои зинаи мазкури мурофиавй мутобики мод. 151 КМГ Ч?

ин*° мебошанд:

1) муайян намудани конуне, ки бояд хангоми халли пар-ванда ва мукаррар намудани муносибатхои хукукии тарафхо ба рохбарй гирифта шавад;

2) аник намудани холатхои вокеие, ки барои халли дуру-сти парванда ахамият доранд;

3) халли масъалахо оид ба хайати шахсони иштирокчии парванда ва дигар иштирокчиѐни мурофиа;

4) пешниходи далелхои зарурй аз чониби тарафхо ва ди-гар шахсони иштирокчии парванда;

5) оштии тарафхо. Тагйироти мухим дар конунгузории мурофиавй ин ворид

намудани расмиѐти нав вобаста ба тартиби омодасозии пар-ванда ба мухокимаи суди - мачлиси пешакии суди мебошад.

Тибки кисми 1 мод. 155 КМГ Ч|Т максади мачлиси пеша-кии суди аз тахкими мурофиавии амалхои амрии тарафхо, ки хангоми омодасозии парванда ба мухокимаи суди анчом дода шудаанд, муайян намудани хрлатхри барои баррасии дуруст ва халли парванда ахамиятдошта, муайян намудани кифоягии далелхо барои парванда, тахкики далели гузарониданн мухлати мурочиат ба суд ва мухлати даъво иборат мебошад.

Бинобар ин, хангоми огоз намудани парванда суд аввал са-наи мачлиси пешакии судиро таъин мекунад, баъдан мохиятан баррасй намудани мархилаи якуми парванда огоз мегардад.

Аз мазмуни моддахои 153 ва 155 КМГ Ч,Т бармеояд, ки гу-заронидани мачлиси пешакии суди зинаи хатмии омодасозии парванда ба мухокимаи суди мебошад. Аммо дар тачрибаи суди мачлиси пешакии суди танхо вобаста ба парвандахое, ки му-Раккаб мебошанд, гузаронида мешавад. Гузаронидани мачлиси пешакии суди махсусан барои баррасии парвандахо марбут ба Мерос хатмй мебошанд. Ба андешаи мо, талаботи конун оид

еа И.Х- БОБОЧОНОВ

ба гузароиидани мачлиси пешакии суди ба хамаи парвандахои суди пахн мегардад.

5.1. Муайян намудани холатхои вокеяи кор, ки

барои дуруст хал намудани парванда ахамият доранд

Мархилаи омодасозиро бояд аз муайянсозии мохияти тала-боти даъвогар ва норозигия чавобгар огоз намуд. Мувофихн КМГ Ч|ШС Точикистон пурсидани чавобгар амали хатмй ба-рои суд набуд, холо бошад мутобики сархати 2 кисми 1 мод. 153 КМГ Ч|Т суд чавобгарро оид ба холатхои парванда пур-сида, муайян менамояд, ки мукобили даъво кадом норозигихо мавчуданд ва бо кадом далелхо ин норозигихоро метавон тасдик намуд, ба тарафхо хукук ва ухдадорихои мурофиавиа-шонро тавзех медихад.

Хангоми пурсиши даъвогар суд муайян менамояд, ки дар баррасии хамин суд якчанд парвандахои ба хам монанд бо иштироки хамин тарафхо ѐ якчанд парванда оид ба даъвои як даъвогар нисбат ба чавобгарони гуногун ѐ якчанд даъвога-рон нисбат ба хамин як чавобгар мавчуд мебошад, хукук, до-рад бо дарназардошти фикри тарафхо ин парвандахоро ба-рои якчоя баррасй ва хал намудан дар як мурофиа якчоя на-мояд, агар эътироф кунад, ки чунин якчоя намудан барои ду-руст ва сари вакт баррасй ва хал кардани парванда мусоидат мекунад (кисми 4 мод. 154 КМГ Ч,Т). Якчоя кардани талабо-ти даъвогй вобаста ба парвандахои айнй дар як мурофиа, дар сурати мавчуд будани розигии тарафхо ва дар холатхои зерин имконпазир аст:

1. Вахте дар парванда хамон як тарафхо иштирок дошта бошанд.

2. Вакте дар якчанд парванда оид ба даъвои як даъвогар нисбат ба чавобгарони гуногун мавчуд бошанд.

3. Якчанд даъвогарон нисбат ба хамин як чавобгар мавчуд бошанд.

хиМояи ХУКУКХОИ МЕРОСЙ ДАР СУД _________________________ вз

Судя агар эътироф намояд, ки баррасии чудогонаи тала-боти даъво мувофики максад мебошад, як ѐ якчанд талаботи даъвои якчояшударо ба мурофиаи алохида чудо мекунад.

Хангоми пешниходи талаботи даъво аз чониби якчанд даъ-вогар ѐ нисбат ба якчанд чавобгар судя хукук дорад як ѐ якчанд талаботи даъворо ба мурофиаи алохида чудо кунад, агар эъти-роф намояд, ки чунин чудокунй мувофики максад буда, барои дуруст ва сари вакт баррасй ва хал кардани парванда мусоидат мекунад (кисмхои 2 ва 3 мод. 154 КМГ ЧТО- Масалан, вакти баррасии парванда бо чалб ѐ даъвати шахсоне, ки бо як ѐ як-чанд талаботи якчояшуда муносибат надошта, алокаманд аст.

Дар ин мархилаи мурофиа дуруст муайян намудани мавзуи исботкунй хеле мухим мебошад. Аз он харакати минбаъдаи му-рофиа, кабули карори конунй ва асоснок вобаста аст.

Мавзуи исботкунй падидаи махсуси мурофиавй мебошад, ки ба он танхо холатхое дохил мешаванд, ки ахамияти хукукии моддй дошта, бе муайян намудани онхо парвандаро мохиятан дуруст хал кардан имконнопазир аст. Суд бояд мавзуи исботку-ниро дуруст муайян намояд, вагарна боиси бекоршавии халнома мегардад.

Масалан, С, Т. ва дигарон ба суд бо даъво нисбат ба хоха-рашон У. оид ба кисман беэътибор донистани шаходатнома дар бораи мерос мурочиат намудаанд. Даъвогарон дар ари-заашон зикр кардаанд, ки модарашон соли 1995 вафот наму-да, хонаро ба фарзандонашон васият кардааст, вале У. онро ба номи худаш ба расмият даровардааст. Суди нохияи Синои шахри Душанбе даъворо рад карда, чунин асос овардааст, ки У- ягона ворисе мебошад, ки меросро дар мухлати шашмохаи мукдррарнамудаи конун кабул намудааст. Дигарон мухлати зикргардидаро гузаронидаанд.

Суди Олии ЧТ халномаро дар кисми рад кардани даъво нис-бат ба С. бекор карда, кайд намудааст, ки суд коидаи мод. 542 КГ ЧДЛс Точикистонро ба инобат нагирифтааст. Мувофики °н мерос баъди гузаштани шаш мох низ кабул шуданаш мум-кин аст, агар дигар ворисони меросро кабулкарда норозиги

В4 ИХ БОБОЧОЬЮВ

накунанд. Аз маводи кор бармеояд, ки С. кисми хонаро исти-фода мекардааст, бо розигии чавобгар соли 2008 онро таъмир карда, хонаро ба ду кием чудо намудааст. Ба гайр аз он, С. ба суд варакаи пардохти хдкк.и коммуналй ва дигар хуччатхое, ки истифодаи хонаро аз чониби у тасдик мекунанд, пешниход кардааст. Хамаи ин холатхо асос медиханд тахмин карда ша-вад, ки С. мутобики мод. 542 КГ Ч.ИГС Точикистон меросро кабулкарда хисобида шавад.

Агар суд дар мархилаи омодасозий парванда ба мухокимаи суди холати кабул ѐ гузаронидани мухлат барои кабули мерос-ро муайян мекард, бахс дуруст хал карда мешуд.

5.2. Татбики меьѐри хукук

Хангоми омодасозий парванда ба мухокимаи суди судя бояд конуни татбикшавандаро ба парвандаи мушаххас муайян намояд. Барои парвандахои марбут ба муносибатхои хукукии мероси бояд дар назар дошт, ки доираи ворисон, асоси ворией, мухлати кабули мерос ва даст кашидан аз кабули мерос, хайати молу мулки мероси тибкл крнунгузорие, ки хангоми кушодани мерос амал мекард, муайян карда мешавад. Зарур аст, ки дар мархилаи омодасозий парванда ба мухокимаи суди ба вакти кушода шудани мерос ахамият дода шавад, зеро аз он дуруст хал гардидани хамаи парванда вобаста мебошад.

Масалан, И. ба суд нисбат ба М. оид ба эътирофи хукуки моликият ба 7/16 хиссаи хона мурочиат карда, ба он асос наму-дааст, ки аз 1/4 хиссаи хона бо хукуки мероси баъд аз вафоти модараш дар соли 1985 ба у тааллук дорад ва аз 3/16 хиссаи он дар асоси бо хукуки мероси баъд аз вафоти падараш дар соли 2005 тааллук дорад. Суди нохияи собик Фрунзеи (хало Синои) шахри Душанбе даъворо кимсан конеъ намуда, хукуки И.-ро ба 1/4 хиссаи хона эътироф накардааст. Суди шахри Душанбе дар мархилаи кассатсионй халномаи судиро бстагйир монон-дааст. Раѐсати суди шахри Душанбе парвандаро дар мархилаи

хИМОЯИ ХУКУКХ.ОИ МЕРОСИ ДАР СУД В5

назоратй барраси намуда, халномаро бо асосхои зерин бекор кардааст.

Суд талаботи даъвогарро оид ба эътирофи хукук ба моли-кият аз 1/4 хиссаи хона баъди вафоти модарашро беасос эъ-тироф кардааст, зеро далелх.о оид ба кабули мерос пешних,од карда нашудааст.

Лекин аз маводи парванда бармеояд, ки хона ба моликияти модараш ва бародараш бо хиссаи баробар тааллук доштааст. Баъди вафоти модараш падари даъвогар хиссаи бокимондаи бародарашро харидааст. Даъвогар И. дар ин хона хамрохи па-дараш истикомат доштааст. Суд ба вачххои даъвогар бахои ду-руст надодааст. Масъалаи кабули мерос бо конуне, ки дар вакти кушода шудани мерос амал мекард, бояд хал карда мешуд. Дар соли 1985 КГ ЧШС Точикистон амал мекард. Мутобики мод. 546 КГ ЧТЯС Точикистон агар дар чои кушода шудани мерос вориси хузурдошта дар мухдати 3 мох аз рУ

зи кушода шудани

мерос дар бораи аз мерос даст кашидан ба макомоти нотариа-лии дахлдор мурочиат накарда бошад, он гох мерос кабулшуда хисоб карда мешавад. Даъвогар ва падараш бо чунин ариза мурочиат накардаанд. Мутобики КГ ЦШС Точикистон дар бораи кабул кардани мерос далелхоро пешниход кардан ло-зим набуд.

Айни х.ол масъалаи татбики хукук хусусан мух.им аст. Фас-ли VI кисми 3 КГ ЧТ ба х,укуки мерос бахшида шудааст, ки он аз 5 марти соли 2005 мавриди амал карор дорад. Меъѐрхои он ба

ХУКУК ва ухдадорихое, ки баъд аз мавриди амал карор ги-Рифтани Кодекси мазкур пайдо шудаанд, татбик, мегарданд. Хангоми баррасии бах,с дар суд оид ба хукук ва ухдадорихое, ки то рузи 5 марти соли 2005 пайдо шудаанд, меъѐрхои КГ лШС Точикистон татбик мегарданд.

Меъѐрх.ои хукукиеро, ки ба парвандаи мушаххас татбик ме-Га

РДанд, муайян намуда, зарур аст, ки инчунин муносибатхои ХУКукии тарафх.оро дуруст маълум намоем.

Инак, баъди вафоти И. мохи декабри соли 2005, ки муво-Фики хуччатх,о сохибмулки хона буд, хамсар ва фарзандонаш

ВВ ______ ___ _________ И'Х'- БОБОЧОНОВ

кабул намуданд. Шахрванд В. ба суд нисбат ба ворисон оид ба эътирофи хукуки моликияташ ба ин хона мурочиат иамуда-аст, аризаашро бо он асоснок кардааст, ки у мохи ноябри соли 2005 хонаро аз меросгузор харида будааст, аммо бинобар саба-би вафоти меросгузор И. шартномаи хариду фурушро дар идо-раи давлатии нотариалй ба расмият дароварда натавонистааст. Суди нохияи Синои шахри Душанбе даъворо конеъ кардааст. Коллегияи суди оид ба парвандахои гражданин Суди Олии Ч,Т халномаи суди мархилаи аввалро бекор намуда, парвандаро барои баррасии нави суди ирсол намуда, нишон додаст, ки бо халномаи суд В. кредитори меросгузор эътироф шудааст. Хол он ки даъвогар кредитор шуда наметавонад, зеро талаботи у аз холатхое бармеоянд, ки у ва мархум И. аллакай ичро карда-анд ва ба он оварда мерасонад, ки шартномаи хариду фуруш ба расмият дароварда шавад. Яъне бо вафоти фурушанда ин холатро бе халномаи суди амалй кардан имконнопазир аст.

5.3. Хайати шахсони иштирокчии парванда

Хангоми омодасозии парванда ба мухокимаи суди судя бояд шахсони манфиатдорро оид ба вахт ва махалли парвандаи бар-расишаванда огох иамояд. Чунин шахсон метавонанд хамон шахрвандон ва шахсони хукукие, ки ба хукук ва ухдадорихри онхо халномаи суд оид ба парвандаи мушаххас таъсир мера-сонад (масалан, вориси конунй хангоми бахс марбут ба мерос бо дигар ворисон), бошанд.

Барои халли дурусти парванда бояд ба гайр аз тарафхо мавнуд будан ѐ набудани дигар ворисони меросгузор муайян карда шавад.

Барои ин бо назардошти холатхои мушаххас зарур аст ба чои кор ѐ истикомат (ХМК, корхона ва ташкилот) чихати ги-рифтани маълумот дар бораи вазъи оилавй, мавнуд будани фарзандон ва дигар холатхо дархост карда шавад. Инчунин аз идораи нотариалй пурсида шавад, ки ба гайр аз тарафхо ди-гар ворисон чихати кабули мерос ба он чой мурочиат карда-

УГИМОЯИ ХУКУКХОИ МЕРОСИ ДАР СУД __________________________ 67

аНд ѐ не. Нодуруст муайян намудани доираи ворисон, боиси бекор шудани халномаи суди мегардад.

С. ба суди нохияи Рудакй бо ариза оид ба дароз намуда-ни мухдати кабули мероси баъди вафоти падараш бокимонда мурочиат намудааст. Бе муайян намудани мавчуд будани ди-гар ворисон суд талаботро конеъ кардааст. Дар натича ошкор шудааст, ки мерсогузор ворис тибки васиятнома доштааст, ки шаходатнома дар бораи кабули меросро аз идораи нотариалй гирифтааст. Ин холат боиси бекор карда шудани халномаи суди гардидааст.

Хайати шахсони иштирокчии парванда дар мод. 36 КМГ Ч.Т танзим карда шудааст. Дар парвакдах,ок ба м'/носибатяои хукукии мероси алокаманд даъвогарон ворисон, шахсе, ки худро ворис мехисобад, кредитори меросгузор, чавобгарон - хамчунин ворисон ва шахсе, ки худро ворис мехисобад, мебошанд.

Хамиштирокии мурофиавй аз иштироки шахсони сеюме, ки дар парванда талаботи мустакил доранд, бояд фарк карда ша-вад. Хамдаъвогарон ѐ хамчавобгарон иштирокчии эхтимолии муносибати хукукии ягона мебошанд, шахси сеюм ва тараф субъекти муносибатхои хукукии моддй буда, бо мухтавои худ фарк, мекунанд.

Масалан, агар Р. нисбат ба Д. бо даъво оид ба таксими молу мулки баъди вафоти падараш хамчун ворис тибки конун мурочиат намояд, он вакт Л. - писари меросгузор аз акди никохи аввалин бояд дар мурофиа ба хайси хамдаъвогар чалб Ка

РДа шавад. Мабодо Р. ва Д. ворисон бо васиятнома бошанд, Л. хамчун ворис тибки конуни дар мурофиа ба хайси шахси сеюми талаботи мустакилдошта иштирок мекард. Хусусията парвандахои марбут ба мерос дар он аст, ки дар муносибатхои *УКУКии мероси одатан якчанд субъектхо баромад мекунанд ^

а адлли масъалаи хукук ва ухдадорихои яке аз иштирокчи-

ени муносибатхои хукукй бидуни муайян намудани хукук ва УКцадорихои иштирокчиѐни бокимондаи он имконнопазир аст.

Винобар ин, хангоми баррасии парвнадахои марбут ба ме-Р°с дар суд хамаи ворисонро бо назардошти дарачаи манфи-

ее их. БОЕочанав

атдории онхо хамчун хамдаъвогарон, хамчавобгарон ѐ шахсо-ни сеюм чалб кардан зарур аст.

Хамин коида дар мавриди гибки моддахои 1166-1168 КГ ЧД~ аз мерос даст кашидани ворисон амал намекунад. Ишти-роки ин ворисон зарур нест. Ваде холатхое мешаванд, ки иш-тироки катмии ворисони аз мерос ба манфиати дигар шахсон даст кашида ба миѐн меояд.

Баъди вафоти Р. вориси у хдмсараш X. будааст. Шаходат-нома дар бораи хукук ба мерос ба хоиа бо хиссаи баробар ба X. ва ду писараш до да шудааст. X. ба суд бо даъво нисбат ба писаронаш дар хусуси беэътибор донистани шаходатномаи хукук ба мерос ва эътирофи хукукаш ба тамоми хона мурочиат иамудааст. Даъво аз чониби суди нохияи Рудакй кисман конеъ карда шудааст, зимнан хиссаи даъвогар аз хисоби дигар фар-заидони меросгузор зиѐд карда шудааст.

Хдлномаи судиро Суди Олии "ЦТ бекор намуда, нишон до-дааст, ки ошкор намудан зарур буд, ки се нафар фарзандони дигари вафоткарда аз мерос ба манфиати модарашон даст ка-шида буданд ѐ не, дар ин хусус аз идораи нотариалй бояд маъ-лумот гирифта мешуд.

Агар ворисон аз мерос даст накашида бошанд, онхоро дойр ба парванда ба хайси хамчавобгарон чалб кардан лозим. Агар ворисон хукукхои дигар ворисонро дойр ба бахсхои марбут ба таксими молу мулки меросй мавриди бахс карор надиханд ва онхо молу мулк надошта бошанд, ки ба он даъвогар талабгор аст, онхо дар парванда хамчун шахсони сеюме, ки нисбат ба мавзуи бахс талаботи мустакилона пешниход надо ранд, чалб карда шаванд. Ин ворисон хукукхои даъвогарро вайрои накар-данд, мувофикан ягон ухдадорихо ба зиммаи онхо гузоштан мумкин несг. Ба гайр аз ин, чалби онхо ба хайси хамчавобгарон боиси ухдадории харочотхои суди мегардад,

Ьу\блан конунгузор эхтимолияти чалби хам даъво гаронро чихати иштирок дар парванда бо ташаббуси суд пешбинй на-мекард. Суд факат шахсони манфиатдор ба парваидаро оид ба вакт ба махалли мухокимаи суди огох менамояд, ки онхо мета-

у,/1МОЯИ ХУКУКХОИ МЕРОСЙ ДАР СУД ___________________________ 69

вонанд чихати хифзи хукукхои худ дар мурофиа ба хукукхои ме-росии ба онхо дахлдошта иштирок кунанд. Айни хол мутобики мод-

41 КМГ ЧТ дар холати бе иштироки хамчавобгар ѐ

хамчавобгарон гайриимкон будани баррасии парванда дар суд вобаста ба хислати бахси муносибатхои хукукй суд бо та-щаббуси худ онхоро чалб менамояд. Баъди чалби хамчавобгар ѐ хамчавобгарон омодасозй ва баррасии парванда аз сари нав огоз мегардад. Чунин навоварихо барои баррасии парвандахои марбут ба мерос мухим аст, зеро гуфта шудааст, ки шарикии мурофиавй дар баррасии бахсхои марбут ба мерос хос мебошад.

Парвандаи меросй одатан хело мураккаб буда, чун коида бо иштироки намояндахо баррасй мегарданд. Баъзан намояндагй дар суд дар баррасии парвандахо марбут ба мерос хатмй ме-бошад, зеро гирифтани мерос мумкин аст аз чониби шахси гайри кобили амал низ сурат гирад. Хамин тавр, ба манфиа-ти шахсони гайри кобили амал дар суд васй, барои шахсони кобилияти амалаш махдуд - парастор, барои ноболигон на-мояндагони конуиии онхо - падару модар баромад мекунанд. Одатан, дар бахсхо марбут ба мерос падару модар на танхо на-мояндагони конунии ноболигон, балки тараф низ мебошаид, яъне хукук ба мерос мумкин аст дар як вакт ба намояндаи Конунй ва ноболиг низ пайдо шавад. Илова бар ин, васй ѐ па-растор наметавонад манфиати зери васоят карор доштаашро байни зери васоят карордошта ва хамсарони васй ѐ парастор ва хеши наздикаш дар баррасии парванда намояндагй кунад (кисми 3 мод. 38 КГ ЧТ).

Иштироки макомоти васоят ва парасторй дар чунин парвандахо чихати химояи манфиатхои конунии ворисони ноболигон мусоидат мекунад. Ба хар холат дар хузури нобо-лигон, шахсони гайри кобили амал ва кобилияти амалашон махдудшуда хангоми баррасии парвандахо оид ба таксими Мерос бояд макомоти васоят ѐ парасторй огох карда шаванд.

Хдмчунин дар чунин парвандахо чихати хифзи хукук ва Манфиатхои бо конун химояшавандаи ноболигон ѐ шахси гайри добили амал прокурор метавонад иштирок намояд. Проку-

70 ИХ БОБОЧОНОВ

рор метавонад оид ба мерос ба манфиати давлат бо даъво мурочиат намояд.

Чун коида, дойр ба парвандахои мартуб ба мерос давлат дар намояндагии макомоти молия иштирок меиамояд, масалан, бо парвандахои баркарор кардани мухлати кабули мерос, агар ба гайр аз даъвогар дигар ворисон набошанд ва онхо аз мерос даст кашида бошанд. Дар амалияи судии чунин парвандахо чалб намудани намояндагони макомоти молия ба хайси шах-си сеюм тачриба шудааст.

О. рузи 25 октябри соли 1989 вафот кардааст. Дар мохи но-ябри соли 1991 падару модари О. - Ш. ва М. ба идо рай нота-риалй оид ба до дани шаходатномаи хукук ба мерос мурочиат намудаанд. Дар санаи 26 октябри соли 1991 нотариуси давлатй ба ичро кардани амалиѐти нотариалии зикргардида бинобар гузаронидани мухлати кабули мерос рад намудааст, баъд аз ин Ш. ва М. ба суд бо ариза оид ба да роз намудани мухлати кабули мерос мурочиат намуданд. Ба хайси шахси сеюм аз чониби суд Д., ки бе кайди акди никох бо О. дар як оила зиндагй мекард, чалб карда шудааст. Бо халномаи суди нохияи Рудакй ба конеъгардонии аризаи Ш. ва М. оид ба дароз карда-ни мухлати кабули мерос рад карда шудааст. Коллегиям судй оид ба парвандахои гражданин Суди Олии ЧД" халномаи суди нохияи Рудакиро бетагйир монондааст. Раѐсати Суди Олии ЧТ эътирози муовини Раиси Суди Олии ЧТ оид ба бекор кардани карорхои судй ва барои баррасии нави судй ирсол намудани парвандаро бо асосхои зерин конеъ намудааст.

Ш. ва М. мутобики мод. 526 КГ ЧШС Точикистон вори-сони навбати аввал мебошанд. Д. дигар ворис надоштааст. Агар ворисон набошанд ѐ ягон ворис меросро кабул накарда бошад, молу мулк ба фоидаи давлат гузаронида мешавад. Ле-кин намояндаи макомоти молия чихати иштирок дар парванда чалб карда нашудааст,,муносибати у ба аризаи аз чониби Ш-ва М. пешниходгардида муайян карда нашуда буд. Ин боиси яке аз сабабхои кабули халномаи ба хам мухолиф гардидааст.

УИМОЯИ Х,УК,УК,ХОИ МЕРОСИ ДАР СУД 71

Аз халнома бармеояд, ки суд дархол баъди вафоти пи-сар аз тарафи падару модар кабул шудани кисми молу мул-кро мукаррар намудааст. Ба ин нигох накарда, суди мархилаи

ЯКум ба мухокимаи масъала оид ба сабабхои гузаронидани мухлати кабули мерос даромада, онро бе сабабхои узрнок до-ниста, эътироф кардааст, ки Ш. ва М. меросро кабул накарда-анд. Халнома бинобар ба талаботи мод. 351 КМГ ЧТ чавобгуй набуданаш бекор карда шуд. Дар баррасии нави парванда ба-рон иштирок дар парванда бояд намояндаи макомоти молия чалб карда шавад. Масъалагузорй шудааст, ки Ш. ва М. вокеан ба сохибии мерос шуруъ кардаанд ѐ не. Баъд аз мукаррар кар-дани ин холатхо бояд ба Ш. ва М. пешниход карда шавад, ки дар бораи эътирофи хукук бо тартиби меросй ба молу мул-ки муайян талабот арз намоянд ва дар холати молу мулк дар сохибияти дигар шахсон буданаш, аз чумла дар ихтиѐри Г., имконияти пешниходи даъво ба он дар бораи талаб карда ги-рифтани молу мулк бо асосхои пешбининамудаи мод. 171 КГ Ч.Т фахмонида дода шавад.

Мутобики мод. 1149 КГ Ч,Т молу мулки меросй бо хукуки меросй дар холатхои зерин ба давлат мегузарад: агар молу мулк ба давлат васият шуда бошад, агар меросгузор тибки конун ва васиятнома ворис надошта бошад, агар хамаи ме-росгиронро васиятгар аз хукуки меросгирй махрум гардонида бошад. Агар яке аз ворисон ба фоидаи давлат аз мерос даст кашида бошад, пас хиссае, ки ба ин ворис дахл дошт, ба дав-лат мегузарад. Хангоми набудани ворисони тибки копун, ки танхо як кисми молу мулки меросгузор васият шудааст, кисми бокимонда ба давлат мегузарад. Агар ворис мухлатро гузаро-иида бошад ва барои баркарор намудани мухлати кабули меро-се

! ки аллакай ба давлат гузаронида шудааст, даъво пешниход намояд, он гох дар чунин парванда ба сифати чавобгар намо-

янДаи давлат, яъне макомоти молияи у чалб карда мешавад,

агаР суд сабабхои гузаронидани мухлатро узрнок хисоб намо-

ЯД. бояд масъалаи баргардонидаи молу мулки меросиро ба во-

Р«с хал кунад.

72 ИХ БОБОЦОНОВ

Айни хол дар чамъият тагйироти куллй чорй шудааст ва акнун макомоти давлатй ва шахрвандон субъектони баробари хукуки меросй мебошанд, бинобар ин, давлатро дар мавкеи аз дигар ворисон тафовутдоша мондан маъно надорад. Ин коидаи пешниходи даъворо вайрон мекунад, вакте бояд ду тараф ищ-тирок намоянд - даъвогар ва чавобгар, бо манфиатхои ба хам мукобил. Чудо кардани макомоти давлатй ва гузоштани онхо дар даъвои сохтаи бе чавобгар (хамчун шахси сеюм) лозим нест.

Агар молу мулки меросиро шахсе, ки ворис намебошад, гайриконуни аз худ карда бошаду дигар ворисон набошанд ѐ ворисон меросро кабул накарда бошанд ва ѐ хамаи онхо аз кабули мерос даст кашида бошанд, дар намояндагии макомоти молия давлат хамчун даъвогар бояд баромад намояд.

Ба гайр аз шахсони иштиркочии парванда иштироки дигар шахсон низ хангоми баррасии парванда зарур аст - шохидои, экспертхо (коршиносхо) ва мутахассисон. Ин шахсон чунин хукукхое, ки шахсони иштирокчии парванда доранд, надо-ранд ва танхо дар баррасии парванда барои ба даст овардани далелхо накиш ѐрирасонро мебозанд.

5.4. Далелхо

Далелхо дар мурофиаи гражданй, алалхусус дар парвандахои марбут ба хукуки меросй, мавкеи марказй ва мухимеро ишгол менамоянд. Цамъ кардан ва пешниход намудани далелхо аз масъалахое мебошанд, ки бо халли дурусти парванда ва му-айян намудани холатхои ба парванда ахамиятдошта воба-стагии ногусастанй дорад. Каблан суд ухдадор буд, ки барои хдмадокиба, пурра ва объектизона муайян кардани холатхои хакикии кор бо маводи кор ва баѐноти пешииходшуда махдуд нашуда, тамоми чорахои дар конун пешбинйгардидаро бинад (мод. 15 КМГ ЧДЛС Точикистон).

Айни ход пешниходи далелхои барои парванда ахамият-дошта пурра аз иродаи тарафхо вобастагй дорад. Суд танхо ба-рои ба даст овардани ин далелхо мусоидат менамояд, Холатхои

уммоди Х,УКУК><;ОИ МЁРОСЙ ДАР СУЯ ____________________ 73

барои халли дурусти парванда ахамиятдоштаро суд дар асоси талабот ѐ норозигии шахсони иштирокчии парванда мутобики меъѐрхои хукуки модции татбикшаванда муайян менамояд (кисми 4 мод. 58 КМГ Ч,Т). Далелхо аз чониби тарафхо ва дигар шахсони иштирокчии парванда пешниход карда мешаванд. Суд хукук дорад ба тарафхо ва дигар шахсони иштирокчии муро-фиа пешниходи далелхои иловагиро тавсия дихад. Дар холате, ки пешниходи далелхои зарурй барои онхо мушкил бошад, суд мутобики дархости онхо дар чамъоварй ва талаб карда гириф-тани далелхо мусоидат менамояд (кисми 1 мод. 60 КМГ ЦТ).

Дар банди 2 Кдрори Пленуми Суди Олии Ч,Т аз 18 дека-бри соли 2009, №29 «Дар бораи тачрибаи суди оид ба татбики конунгузории хукук ба мерос» омадааст, ки агар пешниходи далелхои зарурй барои тарафхо ва дигар шахсони иштирок-чии парванда мушкил бошад, суд мутобики дархости онхо дар чамъоварй ва талаб карда гирифтани далелхо мусоидат менамояд.

Суд танхо он далелхоро кабул менамояд, ки барои парван-да ахамият доранд (мод. 62 КМГ ЧТ). Хрлатхои парванда, ки бояд мутобики конун бо воситахои муайяни исбот тасдик гар-Данд, бо хеч воситахои дигари исбот тасдик шуда наметаво-нанд (мод. 63 КМГ Ч?).

Доираи далелхои барои халли дурусти парванда дахлдощ-та дар давраи омодасозии парванда ба мухокимаи суди аник ка

Рда мешавад, тарафхо далелхоро метавонанд баъдтар низ пецщиход намоянд.

Вобаста ба талаботи даъвогй ва норозигии чавобгар мум-Кин

аст муайян карда шавад, ки хамаи далелхои зарурии тасдик-^Унандаи талабот ва норозигии тарафхо чамъ оварда шудаанд

е

не- Илова бар ин, судя новобаста аз талаботи арзшуда ва но-

розигии чавобгар бояд хусусиятхои хоси парвандахои марбут ба Муносибатхои хукукии меросиро ба инобат гирад.

Дар КМГ Ч.Т имконияти пешниходи баѐноти хаттй вобаста "

а Парванда дар давраи омодасозии парванда пешбинй гарди-

Дааст. Бо сабаби мураккабии парвандахои марбут ба мерос чу-

74 их- Бовачанов

нин норозигихоро дар мачлиси пешакии суди пешниход кар-дан ба максад мувофик аст (мод. 152 КМГ Ч,Т). Даъвогар дар аризан даъвогй, пнчуннн чавобгар дар норозигиаш метавонанд ба суд дар бораи даъват намудани шохидон дархост пешниход намуда, нишон диханд, ки шохидони даъватшаванда кадом холатхои ба парванда ахамиятдоштаро тасдик ѐ рад карда ме-тавонанд. Вобаста аз намуди даъво дар парвандахои марбут ба мерос мукаррар кардани холатхои гуногун талаб карда ме-шавад, мутобикан зарур аст, ки далелхои муайяне пешниход карда шаванд. Агар пешниходи онхо аз чониби тарафхо муш-кил гардад, бояд дар бораи талаб карда гирифтани онхо ба суд дархост пешниход карда шавад. Барои тез хал кардани парван-да хуб мешуд, ки тарафхо ташаббусро дар гирифтани далелхои зарурй бо дасти худ гиранд.

I. Вобаста ба бахсхои байни ворисои оид ба эътирофи хукук ба молу мулки меросй ва таксими он замима карда-ни чунин хуччатхо зарур аст (ин руйхат катъй набуда, зару-рати пешниходи дигар хуччатхо вобаста ба хусусияти хоси парвандахои мушаххас мебошанд. Бояд ба инобат гирифт, ки агар дар аризаи даъвогй нусхахои хуччатхо замима гардида бошад, нусхаи аслии онхо бояд дар мачлиси суди пешниход карда шаванд):

1) нусхаи хатти вафот; 2) хуччатхое, ки чои истикомати охйрики меросгузорро

тасдик мекунанд, агар он маълум набошад ѐ берун аз Ч,Т бо-шад, он гох хуччатхои тасднккунандаи чои вокеъгардидаи молу мулк барои муайян кардани махалли кушодани мерос;

3) далелхое, ки дар мухлат кабул кардани меросро тасдик мекунанд, агар даъво баъди гузаштани мухлати шашмоха аз рузи кушодани мерос арз шуда бошад (кабули вокеии мерос, масалан. бо нишондоди шохидон оид ба гирифтани молу мулкн меросгузор, хуччати тасдиккунандаи пардохти маблати карзи меросгузор, хуччатхои тасдиккунандаи харочоти нигохдошти молу мулки истифодашудаи меросгузор, расиди пардохти андозхо, харочоти коммуналй, пардохтхои сугурта ва гайрахо,

УУ1МОЯИ ХУКУКЛОИ МЕРОСИ ДАР СУД 75

хуччате, ки дар бораи мурочиати ворисон ба идораи нотариалй оид ба гирифтани шаходатномаи хукук ба мерос ѐ рад кардани додани чунин шаходатнома ѐ далели бо сабабхои узрнок гу-заронидани мухлати кдбули мерос тасдик шуда метавонад);

4) хуччатхое, ки хукук ба меросро тибки конун ѐ воба-ста ба хиссаи хатмй мувофики васиятнома тасдик мекунанд: хуччатхое, ки муносибатхои хешутабории дарачаи муайян-ро тасдик мекунанд (шаходатнома дар бораи таваллуд, сана-ди фарзандхондй, халномаи каблан кабулнамуди суди оид ба мукаррар намудани холати муносибати хешутаборй), шахо-датнома дар бораи акди никох, хуччатхои тасдиккунандаи дар таъминот будан, барои шахсони гайри кобили мехнат, ки ба доираи ворисон мутобики конун дохил намешаванд, далелхои зарурие, ки бо меросгузор хамрох истикомат доштан ва муно-сибати дар таъминот на камтар аз як сол то вафоти меросгу-зор буданро тасдик мекунанд (масалан, ин мумкин аст расиди интиколи маблаг аз меросгузор, халномаи суд оид ба мукаррар кардани тахти таъминот будан бошад);

5) агар васиятнома бошад, хамаи нусхахои он; 6) хуччатхои тасдиккунандаи мавчуд будан ѐ набудани ди-

гар ворисон, аз чумла ворисони хиссаи хатмидошта, ношоиста ва мавчуд будани кредиторон;

7) хуччатхои тасдиккунандаи тааллук доштани молу мул-ки мавриди бахс карордошта ба меросгузор ва нархи хакикии пУРраи ин молу мулк;

8) хуччатхои тасдиккунандаи ба меросгузор тааллук надо-штани молу мулки мавриди бахс (ба маблагхои худ, молу мул-ки хамсарон).

II. Вобаста ба бахсхое, ки баркарор кардани мухлати кабули мерос алокаманданд, зарур аст:

1) нусхаи шаходатнома дар бораи вафоти мерсогузор ѐ Усхаи халномаи ба кувваи конунй даромадаи суд оид ба фав-иДа эътироф намудан барои муайян намудани вакти кушода-

щавии мерос;

76 И.*. БОБОЧОНОВ

2) хуччатхои тасдиккунандаи чои зисти охирини меросгу-зор барои чои кушодашавии мерос;

3) далелхо оид ба мавчуд будани дигар ворисон ва инчу-нии кредиторон;

4) хуччатхо дар бораи асос барои мавчуд будани мерос. Агар мерос бо васиятнома ба амал бароварда шавад, васи-ятнома, агар мерос мутобики конун бошад, хуччатхое, ки муносибатхои хешутабории дарачаи муайянро тасдик, меку-нанд (шаходатнома дар бораи таваллуд, санади фарзандхондй, халномаи кдблан кдбулнамуди суди оид ба мукдррар намудани холати муносибати хешутаборй), шаходатнома дар бораи акди никох, хуччатхои тасдиккунандаи дар таъминот будан, барои шахсони гайри побили мехнат, ки ба доираи ворисон мутобики конун дохил намешаванд, далелхои зарурие, ки бо меросгуэор хамрох истикомат дошт ва муносибати дар таъминоти на кам-тар аз як сол то вафоти меросгузор будан (масалан, ин мум-кин аст расиди интиколи маблаг аз меросгузор, халномаи суд оид ба мукаррар кардани тахти таъминот будан бошад);

5) шаходатномаи хукук ба мерос, агар он бошад; 6) далелхои тасдиккунандаи он, ки ворис дар хусуси ку-

шодашавии мерос намедонист ва намебоист донад ѐ дигар сабабхои узрноки гузаронидани мухлати кабули мерос;

7) далелхое, ки ворис ба суд дар давоми шаш мох баъд аз байн рафтани сабабхои гузаронидани мухлати кабули мерос мурочиат кардааст;

8) хуччатхо дар бораи молу мулки меросй, хайат ва ар-зиши хакикии он, агар суд мухлатро баркарор намояд, бояд масъалаи хиссаи меросй ба у дахлдоштаро хал намояд.

Ш.Вобаста ба бахсхо оид ба таксими хиссаи молу мулки меросй дар шакли асл ѐ муайян намудани тартиби истифодаба-рии молу мулки меросй дар холатхое, ки ворисон шаходатнома оид ба хукуки меросро мавриди бахс карор надиханд (яъне, агар шаходатнома дар бораи хукук ба мерос аллакай дода шуда бо-шад, хиссахои меросй дуруст муайян карда шуда бошад, лекнн

уИ1У10ЯИ Х;УК;УК,ХОИ МЕРОСЙ ДАР СУД ___________________________ 77

орисон тартиби истифодабрии молу мулки меросиро бо рохи созиш хал накарда бошанд), зарур аст:

1) шаходатнома дар бораи хукук, ба мерос;

2) далелхои он, ки вориси муайян ба ашѐи мушаххасе, ки

ба молу мулки умумии мерос дохил мешавад, эхтиѐчи зиѐд до-

рад. Аник кардани холати вафот, ной кушодани мерос, кабули

мерос ва дигар холатхо ба ин категорияхои парвандахо талаб карда намешавад, зеро онхо аллакай тахкик карда шуда ва дар шаходатномаи хукук ба мерос дарч, карда шудаанд, ки аз чониби ворисон мавриди бахс карор намегирад.

IV. Дар мавриди бахси беэътибор донистани васиятнома: 1) нусхаи шаходатнома дар бораи вафоти меросгузор; 2) далелхои вакт ва чои кушодани мерос; 3) васиятномаи мавриди бахс карордошта, агар он каблаи

дода шуда бошад; 4) агар васиятномаро шахрванди гайри кобили амал тар-

тиб дода бошад ва бо ин асос мавриди бахс карор гирад, нус-хаи халномаи суд дар бораи гайри кобили амал эътироф на-мудани васияткунанда;

5) агар васиятнома бо асоси тартиб додани васиятнома аз чониби шахсе, ки харакатхои худро дуруст дарк карда на-метавонист, мавриди бахс карор гирад, барои муайян наму-Дани холати рухии васияткунанда, хуччатхои зарурии тиббй пещниход карда шаванд -таърихи бемории шахси фавтида, варакаи амбулаторй, маълумотномаи духтур, хулосаи ВТЭК ва гайрахо;

6) далели риоя кардани шакли мукарраркардаи конун нис-бат ба васиятнома;

7) шаходатнома дар бораи хукук ба мерос, агар он гириф-Та

шуда бошад; У- Дар мавриди бахси чудо кардани хиссаи хатмй хангоми

еросгирй мутобики конун ѐ дар бораи беэътибор дониста-и

васиятнома дар кисми чудо намудани хиссаи хатмй, бояд

76 И.*. БОБОЧОНОВ

хуччатхое, ки дар бораи хукук ба хиссаи хатмй шаходат медиханд, пешниход карда шаванд:

1) шаходатнома дар бораи таваллуди фарзаиди ноболиги меросгузор, шаходатнома дар бораи акди никохи хамсари гайри кобили мехнат, шаходатнома дар бораи таваллуди меросгузор барои тасдики муносибатхои хешутаборй бо падару модари у, хуччати дар таъминоти меросгузор будан;

2) хуччатхо дар бораи муносибатхои хешовандии дарачаи муайян (шаходатнома дар бораи таваллуд, санади фарзандхондй, халномаи каблан кабулкардаи суд дар бораи мукаррар карда-ни холати муносибати хешутаборй):

3) шаходатнома дар бораи акди никох; хуччатхои тасдикку-нандаи муносибати дар таъминот будан барои шахсони гайри кобили мехнат, ки ба доираи ворисон мутобики конун дохил намешаванд, хуччатхои зарурй дар хусуси бо меросгузор якчоя зиндагй кардан ва муносибати дар таъминот будан на камтар аз як сол то вафоти меросгузор (масалан, ин метавонад расид дар бораи интиколи маблаги пули аз меросгузор, халномаи суд дар бораи мукаррар кардани холати дар таъминот будан бо-шад);

4) барон мавриди бахс карор додани хукук ба хиссаи хатмй дар холате, ки ба амал баровардани чунин хукук имконнопаз-рии ба ворис додани молу мулки бо васиятиома васиятшударо боис мегардад; далели он, ки ворис бо васиятнома молу мулки мавриди бахс карордоштаро барои нстикомат истифода мебурд (манзили истикоматй, хонаи истикоматй ва гайрахо) ѐ ба си-фати сарчашмаи асосин даромад барои зиндагй истифода ме-бурд (воситаи мехнат, коргохи эчодй); далели эхтиѐч надошта-ни ворисе, ки дар ин холат ба хиссаи хатмй довталаб буд.

Ба гайр аз нусхаи шаходатномаи вафоти меросгузор, ки аз чониби макомоти САХД1 дода шудааст, хуччатхои тасдик-кунандаи холати вафот ва вакти кушодани мерос, хуччати дар вакти амалиѐти харбй ба халокат расидани меросгузор, ки аз чониби рохбари кисми низомй, сардухтури госпитали харбй,

Ху][У\ОР\Л ХУК,УК,Х;ОИ МЕРОСЙ ДАР СУД _________________________ 79

комиссари харбй ва дигар макомоти Вазорати мудофиа, ВКД, КАДМ ва гайра дода шудаанд, мебошанд.

Хангоми рад кардани макомоти САХД1 ба кайди холати вафот зарур аст барои мукаррар намудани вокеияти вафоти шахе оид ба холати вафот дар вакти муайян ва дар вазъияти муайян бо тартиби мукаррарнамудаи сархати 8 кисми 2 мод. 269 КМГ Ч,Т ба суд мурочиат карда шавад.

Замони кушодани мерос рузи (хангоми зарурат инчунин лахзаи) вафоти меросгузор ва хангоми фавтида эълон наму-дани у рузи эътибори конунй пайдо намудани карори суд дар хусуси фавтида эълон гардидани шахрванд мебошад, агар дар к,арори суд рузи дигар нишон дода нашуда бошад. Нисбат ба шахсоне, ки баъди вафоташон сафед карда шудаанд, замони кушодани мерос рузи аз чониби макомоти дахлдор кабул гар-дидани карор оид ба баркарор намудани хукукхои шахсони сафедкардашуда дар бораи баргардонидани молу мулки онхо ѐ талофии арзиши он ба ворисон, дониста мешавад. Бедарак гоиб эътироф намудани шахрванд асоси кушодани мерос на-мегардад (банди 5 Карори Плену ми Суди Олии Ч,Т аз 18 дека-бри соли 2009, №29 «Дар бораи тачрибаи суди оид ба татбики конунгузории хукук ба мерос»).

Ч,ои кушодашавии мерос бо маълумотномаи ХМК, чамоат-хои шахраку дехот ѐ маълумотнома аз чои кори фавтвда бо ни-шон додани чои истикомати меросгузор тасдик карда мешавад.

Агар чои истикомати меросгузор маълум набошад, хамин муассисахо метавонанд дар бораи чои вокеъгардидаи молу мул-ки мероей ѐ кисми асосии он маълумот дихаид.

Агар чунин хуччатхо иабошанд, ба нотариус халномаи эъ-тибори конунй пайдонамудаи судро дар бораи мукаррар на-мудани чои кушодашавии мерос бо тартиби мукаррарнамудаи сархати 9 кисми 2 мод. 269 КМГ Ч,Т пешниход намудан мум-

кин аст.

Барои далелхои муносибатхон хешутаборй ва дигар муноси-батхда ворисон ва меросгузор мумкин аст ба макомоти САХД1 Маълумот аз китоби сабти таваллуд, кайди фарзандон ва хамсар

во ИХ БОБОЧОНОВ

дар шиноснома ва нусхаи халномаи эътибори конуий пайдо-намудаи суд оид ба мукаррар намудаи холати хешутаборй ва дигар муносибатхо пешниход карда шавад. Дар холатхои алохида мумкин аст маълумотномахое, ки аз ной кор ва зист аз чониби корхонахои давлатй, ташкилот ва муассисахо дода шудаанд, агар онхо дар мачмуъ бо дигар хуччатхо муносиба-ти хешутаборй ва дигар муносибатхои ворисонро бо меросгу-зор тасдик намоянд, кабул карда мешавад.

Шахси вобаста ба синну сол гайри кобили мехнати тахти таъминотбуда бо шиноснома ва шаходатнома дар бораи тавал-луд (барои хонадагони синни аз 16 то 18-сола бошад, инчунин маълумотнома аз чои тахсил) тасдик мегарданд; шахси вобаста ба вазъи саломатй гайри кобили амал бо дафтарчаи нафака ѐ маълумотномаи ВТЭК мукаррар карда мешавад.

Ба далелхои холати дар таъминот будан маълумотнома аз чои кори меросгузор ѐ аз ташкилоти хочагии манзилию коммуналй дар хусуси тахти таъминоти у будани дигар шах-сон, маълумотномаи макомоти хифзи ичтимоии ахолй оид ба таъин намудани нафака бо сабаби гум кардани саробон пешниход карда мешаванд.

Тахти мафхуми шахси корношоями тахти таъминоти ме-росгузор бояд шахсе фахмида шавад, ки ѐрии моддии расони-дашудаи меросгузор асоси ягона ва сарчашмаи доимии таъми-ноти у бошад. Ёрии моддии мавсимй наметавонад асос барои мукаррар кардани холати тахти таъминоти меросгузор карор доштан гардад. Ёрии моддй бояд ба тарики хатмй, бефоси-ла то фавти меросгузор расонида шавад. Х,олати тахти таъ-миноти меросгузор карор доштан дар суд аз руи хуннатхои аз чониби макомоти худидоракунии махаллй, кумитахои махаллй, раѐсатхои манзилй, маъмурияти чои кор, шуъбахои хифзи ичтимой пешниходшуда, инчунин нишондодхои бебахсй шохидон эътироф карда мешавад. Дуруст муайян намудани холати тахти саробонй карор доштан барои халли дурусти масъ-ала ахдмияти мухим ва халкунанда дорад. Дар тачрибаи суди

уИМОЯИ ХУКУКЛОИ МЁРОСЙ ДАР СУД ________________ В1_

холатхое хастанд, ки нисбат ба ин масъала диккат дода наме-щавад ва мувофикан боиси бекор шудани халнома мегардад.

Масалан, шахрванд А., ки аз акди никохи пештара сохиби як фарзанд буд, бо шахрванд Б. акди никох баста, тули 19 соли хамзистй сохиби фарзанд нашудааст. Бинобар ин, у фарзанди хохари занаш Л.-ро ба зери тарбияи худ гирифта, то лахзаи фавт оиро нигохубин намудааст. Соли 1992 шахрванд А. ва соли 1995 шахрванд Б. вафот мекунанд. Фарзанди шахрванд А. аз акди никохи пештара кшчун вориси навбати якум шаходатномаи хукук ба меросро гприфтааст. Аз ин ру, Л. ба суд дар хусуси во-риси корношоями тахти саробонии меросгузор Б. карордошта ва тахти саробонии А. кдрор доштани Б. эътироф намудан мурочиат намудааст. Суди нохияи Рудакй парвандаро баррасй намуда, Л.-ро хамчун вориси тахти саробонии А. карордошта эътироф намуда, аз Уг хиссаи молу мулки меросиро ба у чудо намуда, хиссаи дигарро ба вориси дигар вобаста намуд. Х,ол он ки дар асл шахрванд Л. тахти саробонии хам А. ва хам Б. карор дошт. Мувофикан у мебоист аз шахрванд Б. (бинобар набудани ворисони дигар) тамоми молу мулки меросиро кабул намуда, молу мулки А. байни у ва фарзанди шахрванд А. аз акди никохи пештара баробар таксим карда мещуд. Бинобар камбудихои чойдошта суди мархилаи кассатсиоий халномаи мазкурро бекор карда, барои баррасии нав ба суди нохияи Рудакй ирсол намудааст.

Агар хуччатхои зарурие, ки холати дар таъминот будан-ро тасдик мекунанд, мазчуд набошанд ва дигар ворисон ба-рои хамрох кардани шахсони мазкур ба шаходатномаи хукук ба мерос ро'зй набошанд, зарур аст, ки ба суд бо ариза оид ба мукаррар намудани холати дар таъминот будан мурочиат намо-янд. Дар чунин холат ба нотариус халномаи эътибори крнунй пайдонамудаи суд оид ба мукаррар намудани холати дар таъ-минот будан пешниход карда мешавад.

Хдмзамон, дар сурати ворид гардидани даъво дар бо-раи хукук ба молу мулки меросй ѐ таксими он, судя масъалаи пешниход намудани шаходатнома ѐ нусхаи шаходатномаи хатти

вв их ВОБОМОНОВ

вафоти меросгузор, хуччатхои тасдиккунандаи хукуки ворисй (шаходатнома дар бораи акди никох, таваллуд, фарзандхондй, мукаррар намудани надари, маълумотнома аз чоп зист, дойр ба дар таъминотн шахси вафоткарда будан ва гайра), бакайдгирии молу мулки меросй, хуччати тааллук доштани молу мулки меросй ба шахси меросгузор (маълумотномаи корхонаи фаръ-ии байшшохиявии техники, шартномаи хариду фуруш, хадя, му-бодила, дафтарчаи амонатй, иктибос аз суратхисоб ва гайра)-ро ба миѐн мегузорад (банди 2 Карори Пленуми Суди Олии Ч,Т аз 18 декабри соли 2009 №29 «Дар бораи тачрибаи суди оид ба татбики конунгузории хукук ба мерос»).

Суди нохияи Рудакй хангоми хал намудани бахс вобаста ба таксими манзили истикоматй хамчун молу мулки меросй ин талаботи кдрори зикргардидаи Пленуми Суди Олии ЧХро ба инобат нагирифтааст. Мувофики холатхои кор шахрванд А. бо аризаи даъвогй нисбат ба шахрванд Ш. мурочиат карда, аз суд хохиш намудааст, манзили истикоматии меросй байни у хамчун вориси зери таьмииоти меросгузор буда ва шахрванд Ш., ки фарзанди меросгузор мебошад, таксим карда шавад. Суди нохияи Рудакй талаботи даъвогиро конеъ намуда, хуччати тааллук доштани молу мулки меросй ба шахси меросгузор-ро талаб накардааст. Бо карори кассатсионии коллегия суди оид ба ларвандахои оилавии Суди Олии Ч,Т халномаи маз-кур дуруст бекор карда шуда, барои баррасии нав ирсол карда шуд. Тавре дар карор омадааст, манзили истикоматии маз-кур худсарона буда, танхо соли 2007 дар асоси китоби хочагй дар китоби фехристй ба кайд гирифта шудааст ва ба номи ме-росгузор (мархум) С. шаходатномаи бакайдгирй дода шуда-аст. Суди мархилаи якум бахои дуруст надодааст, ки манзили истикоматии мазкур факат ба меросгузор С. тааллук дошт ѐ моликияти умумии якчояи у ва мархум хамсараш Г. ба шумор мерафт. Муайян намудани ин холатн кор ба андозаи хиссаи во-рисон А. ва Ш. таъсир расонида, халли бахс ранги дигар ме-гирифт, чунки А. вориси хам С. ва хам Г. мебошад, вале Ш-вориси танхо С. мебошад.

I

^^МОЯИ ><УКУК,ХОИ МЕРОСЙ ДАР СУД ___________________________ ВЗ

Экспертиза (ташхис). Ба гайр аз хуччатхое, ки ба суд пеш-ниход гардидаанд, дар баъзе парвандахо таъин кардани эк-пертиза талаб карда мешавад. Суд метавонад хангоми омода-созии парванда ба мухокимаи суди экпертиза таъин намояд. Масалан, барои додани хулоса дар бораи имконияти таксими кисми манзили истикоматй ѐ сохтмони таъиноти хочагидошта дар шакли асл мутобики хиссаи ворисон - экспертизам техни-кии сохтмони.

Хангоми баррасии парванда дар хусуси беэътибор дони-стани васиятнома бо асоси аз чониби шахрванде, ки ахамияти амали худро дарк ва идора карда наметавонист, анчом дода шудааст, барон муайян намудани холати рухни меросгузор дар лахзаи тартиб додани васиятнома, хангоми омодасозии парван-да ба мухокимаи суди мумкин аст баъд аз вафоташ экслерти-заи судии рухшиносй таъин карда шавад. Экспертхо (корши-носон) дар асоси хуччатхои тиббй (таърихи беморй, варакаи амбулаторй, маълумоти духтурй, хулосаи ВТЭК ва гайрахо) ва маводи парвандаи гражданй хулоса медиханд. Мухим аст шохндоне пурсида шаванд, ки барои мукаррар намудани холати рухии васияткунанда ѐрй мерасонанд. Чунин шохидон метаво-нанд духтурони минтакавй (оилавй), табобаткунандаи мерос-гузор, табибон аз беморхона, истирохатгох, хонаи пиронсо-лоне, ки меросгузор дар он чой буд ва дигар шахсон бошанд.

5.5. Созиши тарафхо

Яке аз навоварии мухим дар мурофиаи гражданй ин дар вак,ти омодасозии парванда ба мухокимаи суди бастани со-

зищи оштии тарафхо мебошад. Мухим будани ин масъаларо конунгузор ба инобат гирифта, дар давраи омодасозии парван-Да ба мухокимаи суди махз ба чунин масъала ишора кардааст. А-Лалхусус вобаста ба парвандахои марбут ба мерос бастани созиши оштй хело мухим мебошад, зеро асосан иштирокчиѐ-

ни мурофиа бо хамдигар хешовандони наздик буда, дар холати

оастани созиши оштй эхтимолияти дар оянда пойдор нигох

<а& их ВОБОЧОНО|

доштани муносибатхои хешутаборй ахамияти калон дорад

Судя хангоми омодасозии парванда ба мухокимаи суди барои аз чониби тарафхо бастани созиши оштй тадбирхо меандешад (сархати 4 кисми 1 мод. 153 КМГ Ч.Т). Судя бояд ба тарифу фахмонад, ки онхо метавонанд дар давраи омодасозии парная-да ба мухокимаи суди парвандаро бо созиши оштй хал намо-янд. Тарафхо метавонанд бо бастани созиши оштй ба муро-фиаи суди хотима бахшанд. Созиши оштии тарафхо аз чониби тарафхо дар шакли хаттй тартиб дода шуда, ба суд пешниход карда мешавад, ки ба он даъвогар ва чавобгар имзо мегузо-ранд. Дар созиши оштии тарафхо шартхои созиш ва окибатхои ногувори ичро нагардидани шартхои созиш ниш он дода меша-ванд. Суд бо таъиноти худ созиши оштии тарафхоро тасдик ва баррасии парвандаро кать мекунад. Дар протоколи (пайна-вишти) мачлиси суди оид ба бастани созиши оштии тарафхо кайд карда мешавад. Суд ба тарафхо окибати бастани созиши оштиро тавзех дода, аз онхо забонхат мегирад, ки он ба ма-води парванда замима карда мешавад. Шахсони иштирокчии, парванда наметавонанд нисбат ба таъинот оид ба тасдик на-мудани созиши оштии тарафхо шикояти хусусй пешниход на-моянд (мод. 177 КМГ ^Т).

5.6. Нархгузории молу мулки меросй

Хангоми омодасозии парванда ба мухокимаи суди барои муайян намудани андозаи хисеаи ворисон чихати рох надодан ба хатогй хуччатхо дар бораи нархи молу мулки меросй бояд талаб карда гирифта шаванд. Вагарна он боиси бекор шуданк халнома мегардад. Коллегияи суди оид ба парвандахои граж-данин Суди Олии Ч,Т дар мархилаи назоратй, халномаи суди нохиян Синои шахри Душанбе ва таъиноти коллегияи суди оид ба парвандахои гражданин суди шахри Душанбе дойр ба пар-вандаи гражданй бо даъвои Ф. нисбат ба Я. дар хусусй беэъти-бор донистани васиятнома ва шаходатномаи хукук ба меросро бо он асос бекор намудааст, ки суд парвандаро ба баррасии худ

.лППИ ХУКУКХОИ МЕРОСЙ ДАР СУД __________________________ 85

, л намуда, руйхати молу муяке, ки дар дасти чавобгар ме-

шанд, талаб накардааст, дар парванда маълумот дар бораи

яохи молу мулки меросй мавчуд нест, хол он ки ин холат ба-

й дуруст муайян намудани андозаи хиссаи ворисон зарур буд. Илова ба амалхои дар боло зикргардида, судя бо тарти-

бл омодасозии парванда ба мухокимаи суди метавонад чихати

таъмини даъво тадбирхо андешад (агар наандешвдани чунин

тадбирхо ичрои халномаро мушкил ѐ гайриимкон гардонад). ]у{асалан, хангоми бахс оид ба манзили истикоматй ѐ маблаг

судя метавонад ба ин молу мулк хабс гузорад. Инчунин судя

метавонад ба чавобгар анчом додани амалхои муайянеро манъ

намояд. Баъди анчом додани хамаи вазифахои омодасозй марбут

ба парвандаи меросй судя оид ба таъин намудани парванда ба мухокимаи суди таъинот кабул мекунад.

ВБ ИХ БОБОЧОНОВ

БОБИ 6.

МУХОКИМАИ СУДИИ

ПАРВАНДАХОИ МЕРОСИ

Дар давраи мурофиаи суди суд бевосита далелхоро тах,кик мекунад, холатхои вокеии парванда ва хукук ва ухдадорихои вокеии тарафхоро маълум намуда, парвандаро аз руи мохияти бахс хал менамояд. Мохиятаи баррасй намудаян бахсхоп меросй, харчанд онхо хусусияти хос дораид, мутобнкн коидахои умушш мукарраркардаи КМГ Ч^Т инро карда мешавад. Мухокимаи пар-вандаро сар карда, бояд муайян кард, ки шахсони хозирнашуда оид ба вакт ва махалли баррасии парванда бо риояи талаботи конун огох карда шуда буданд ѐ не. Илова бар ин, ба шахсони иштирокчии парванда ирсол кардани нусхаи аризаи даъвогй ва дигар хуччатхои мурофиавй зарур аст.

Чунин хуччатхо бояд дар мухлате супорида шаванд, ки барои сари вакт хозир шудан ба суд ва омодагй ба парванда вакти кофй дошта бошанд. Ин мухлат бояд дар хар холат бо назардошти хусусияти парванда, хабардор кардани шахсони иштирокчии он оид ба холатхои парванда, инчунин им-конияти омодасозй ба мухокимаи суди муайян карда шавад. Суд хукук дорад парвандаро хангоми хозир нашудани ин ѐ он шахси иштирокчии парванда, ки дар хусуси вакт ва махалли мачлиси суди огох карда шудаанд, баррасй намояд, агар онхо оид ба сабабхои хозир нашуданашон маълумот пешниход на-карда бошанд ѐ суд сабабхои хозир нашудани онхоро узрнок эътироф накунад. Мумкин аст халноман мукаррарй ва инчунин халномаи гоибона кабул карда шавад. Ба мачлиси суди хозир нашудани намоянда барои баррасии парванда монеа шуда на-

у.И1У!Ояи Х;УК,УК,ХОИ МЕРОСЙ ДАР СУД ___________________________ В7

меТавонад, лекин суд метавонад дар асоси аризаи шахсони иш-

тирокчиѐни параванда дар сурати узрнок эътироф намудани хозир нашудани намоянда мухокимаи парвандаро мавкуф гузо-рад. Хангоми ба мачлиси суди хозир нашудани шохидон, кор-шиносони суди, мутахассисон ва тарчумонхо суд фикри шах-сони иштирокчии парвандаро дар хусуси имконпазирии бар-расии парванда хангоми хозир набудани шохидон, коршино-сони суди, мутахассисон, тарчумонхо мешунавад ва дар хусуси идома додани мухокимаи суди ѐ мавкуф гузоштани мухокимаи парванда таъинот кабул мекунад.

Масъалаи чиддй барои баррасии парванда дар суд им-коннопазирии баррасии парванда бо сабаби ба таври дахлдор огох нашудани тарафхо буда метавонад. Дар амалия одатан даъватномахо баъди рузи таъини мачлнси суди мерасанд. Инчу-нин масъалаи аз кабули даъватнома рад намудан хал карда на-шудааст. Парванда кашол меѐбад ва мумин аст беохир баррасй карда шавад. Х,атто холатхое хастанд, ки тарафхоро ба таври дахлдор огох накарда, парвандахо баррасй карда шудаанд, ки бешубха асоси бекор шудани халнома гардидааст. Мавкуф гу-зоштани мухокимаи парванда дар холатхои пешбининамудаи КМГ Ч,Т, инчунин хангоме, ки суд баррасии парвандаро дар Хамин мачлиси суди бо сабаби хозир нашудани яке аз шахсони иштирокчии парванда,. пешниходи даъвои мукобили даъво, за-рурати пешниход ѐ талаб карда гирифтани далелхои иловагй, ба парванда чалб намудани дигар шахсон, анчом додани ди-гар амалиѐти мурофиавй имконнопазир шуморад, ичозат дода мешавад (кисми 1 мод. 172 КМГ Ч,Т).

Суд хангоми мавкуф гузоштани мухокимаи парванда, агар Дар мачлиси суди тарафхо иштирок дошта бошанд, хукук дорад Шохидони хозиршударо пурсад. Даъвати такрории ин шохидон ба мачлиси суди танхо хангоми зарурат ичозат дода мешавад (мод. 173 КМГ ЧТ).

Суд муайян менамояд, ки оѐ даъвогар талаботи худро даст-гирй мекунад ва оѐ чавобгар талаботи даъвогарро эътироф ме-намояд ѐ не; оѐ тарафхо мехоханд парвандаро бо бастани сози-

ев

их

ши оштй катъ намоянд ѐ не. Бояд дакяк карда Ша , дар

кадом андоза ва бо кадом асосхо дастгирй ѐ ВаД

'К

да мешавад; агар тарафхо нияти бо бастани со^ицТИр

°* Ка

Р-мурофиаи суди хотима бахшиданро дошта бощаа, созиш муайян карда шавад.

Тарафхо бояд холатхоеро, ки ба он истинод меораш, намоянд. Бароихалли дурусти парванда зарурастхдряк- ки тарафхо дар талабот ва норозигй арз намудаанд, Са° шавад. Тасдик намудани ягон холати парванда аз чониб

14'

аз тарафхо, ки онро тарафи дигар мавриди бахс карор над дааст, эътирофшуда ба хисоб рафта, бахсталаб намебошад вг тарафхоро аз исбот кардани ии холат озод менамояд (кисми 2 мод. 58 КМГ ЧТ). Холатхое, ки суд онхоро маъруф (умумнмаь лум) эътароф кардааст, ба псбог эхтпѐч, надоранд (масалан, фа- локат, обхезй). Х,олатхое, кн бо санади эътибори конуий пайдо- кардаи суди оид ба парвандаи гражданин каблан барраситар- дида мукаррар шудаанд, барои суд хатмй буда, онхо хангоми баррасии дигар парвандаи гражданй, ки дар он хамин шахсон иштирок менамоянд, аз нав исбот карда намешаванд ѐ маври ди бахс карор намегиранд. Хукми эътибори конунй пайдок дай суд оид ба парвандаи чиноятй барои суди баррасику» дай парванда оид ба окибатхои хукукдш гражданин амали се, ки нисбат ба у хукми суди дар хусуси он, ки чунин

а ^

ной доштанд ва ѐ онхоро хамин шахе содир ламудаясп мебошад (мод. 64 КМГ ЧТ). шеалз*

Илова бар ин фарзияхои исботкунй мавчуданД-эхтимолияти гунахгории зарраррасон. Даъвогар ухя 1,1_-ки холати махз аз чониби чавобгар расонидани

} У . ., бот

намояд, лекин вай ухдадор нест, ки гунохи ур зарз{ над, чавобгар бояд исбот намояд, ки барои расой ^ ^ц-гунахгор нест. Агар даъво оид ба товони зиѐн нис §0, си шахрванде, ки зарраро расонидааст, пешнйход ^ з11рад бояд вориси меросгузор исбот намояд, ки ба Р

аи° мер°

с ^ л

гунохи меросгузор набуд. Дар бахсхои марбуг ' >{О0 кин аст эхтимолияти таваллуд шудани кудак #

3 п

к^оим^^_Е^-Н^-

о<**

сМй карордошта истифода гардад. Баъзан °Т ани мерос талаб карда мешавад. Мутобики

ГИрИ49Кодекси

оилаи ЧТ аслу насаби кудакро аз .) макоми сабти асноди холати шахрванди дар Гтасдиккунандаи зодани кудакро

дар муассисаи плуд кардани модар ва дар сурати берун аз муас--

Вбй таваллуд ѐфтани кудак бошад, дар асоси асноди

™вохии шохидон ва далелхои дигар мукаррар менамояд. р кудак аз шахсоне, ки бо хам акди никохи ба кайд п'ашуда

доранд, инчунии дар давоми сесад рузи пас аз ,и акди никох ѐ беэътибор донистани акди никох ѐ вафоти иавхари

модараш таваллуд ѐфта бошад, падари кудак шавхари иавхари собики) модар эътироф мегардад, ба шарте, ки акси 1Н исбот

нашуда бошад (кисми 2 мод. 49 Кодекси оилаи Ч,Т). Падар будани шахсе, ки бо модари кудак акди никох надо-ад: бо

рохи аз чониби падару модари кудак ба макоми сабти и холати шахрванди додани ариза; дар сурати фавти мори

кобили амал эътироф гардидагш у, имкониопазирии шмудани махалли буду боши модар ѐ аз хукуки падару адрум шудани у бошад, дар асоси аризаи падари кудак, -таи макоми

васояту парасторй ва хангоми набуда-ахднома бо халномаи суд мукаррар карда мешавад.

1 намояндаи

конунии кудак дар бораи гириф-'Улки мерос аз падараш - меросгузор мурочиат на-

ВоРНсон*

Х°

Латн Пада

Рй эхтимол карда

мешавад. Агар ди-1ТИ

«07УПУ" Холат

Р° беэътибор донанд, ба онхо ухдадории ^нгоми[ ба™

И ИН

*°ЛаТ

Гузошта

мешавад. ки баРои шТ

аСИИ

парванда ДУРУСТ муайян кардани холат-*ои ин ,\от

Дй ахдМият

доранд ва баррасии хамаи '

11у-'ани хит"*

0 Зарур

аст

- Риоя

накардани он боиси бе-

^Укукии категорияи парвандахо бевосита аз

^ар

Расии пар^°

ДДЙ Дар

бораи

мерос

бармеоянд. Х,ан- анд

бояд Ин ндахои

ба муносибатхои хукукии мерос ;еърхо ба инобат гирифта шаванд: ба

хУКУ

*И_гИ

эо и.х, БОБОчанав

муносибатхо овд ба меросгири колуне, ки дар лахзаи кушодани мерос амал мекард, татбнк карда мешавад; меъерхон меросгири мувофики конун дар сурате татбик, мешаванд, ки васият на-бошад; мухлати кабули мерос шаш мох хам барои ворисон мутобикд конун ва хам барои ворисон тибки васиятнома ме-бошад; хангоми муайян намудани хачми хиссаи хатмй дар ме-рос бояд нархи умумии молу мулки меросй ба инобат гирифта шавад; хукук ба воситахои пули дар бонкхо мутобики кисми 3 КГ Ч,Т ба хайати мерос дохил мешавад ва бо асосхои умумй хамчун молу мулки меросй гирифта мешавад.

ХИМОЯИ ХУК,УК,ХОИ МЕРОСИ ДАР СУД 91

БОБИ 7. ЦАБУЛИ

ЗДЛНОМА

7.1. Боздоштан ва кать намудани баррасии парванда

Дар баъзе холатхо парванда мумкин аст бе кабули халнома, бо холатхои объективии аз иродаи суд ва шахсони иштирок-чии парванда новобаста хотима дода шавад. Агар холатхое, ки барои давом додани парванда монеа мешаванд, бо гузаштани мухлат аз байн раванд, баррасии парванда хотима наѐфта, боз дошта мешавад. Баъд аз он ки ин холатхо аз байн рафтанд, суд бо аризаи шахсони иштирокчии парванда ѐ бо ташаббуси худ баррасии парвандаро аз нав огоз менамояд.

Мутобики мод. 220 КМГ Ч|Т суд ухдадор аст дар холатхои зерин баррасии парвандаро боздорад:

— фавти шахрванд, агар муносибатхои бахсноки хукукй ворисии хукукиро ичозат дихад ѐ азнавташкилшавии шахси хукукй, ки дар парванда тараф ѐ шахси сеюми дорой талабо-ти мустакил мебошад;

— гайри кобили амал эътироф намудани тараф ѐ набуда-ни намояндаи копуний шахсе, ки гайри кобили амал эътироф шудааст;

— иштироки чавобгар дар амалиѐти чангй, ичрои вазифахо дар шароити вазъияти фавкулода ва ѐ холати чангй, инчунин дар шароити мунокишахои мусаллахона ѐ бо хохиши даъвога-ре, ки дар амалиѐти чангй иштирок мекунад ѐ вазифахоро дар шароити вазъияти фавкулодца ва холати чангй, инчунин дар шароити мунокишахои мусаллахона анчом медихад;

92 И.>С БОБОЧОМОЗ

— имконнопазирии баррасии хамин парванда то хал на-мудани дигар парвандае, ки дар мурофиаи судии гражданй, чиноятй ѐ икгисодй баррасй карда мешавад;

— хангоми мурочиати суд ба Суди конститутсионии ЧТ дар бораи конститутсионй будани конуни татбикщуда ѐ тат-бикшаванда оид ба парвандаи баррасишаванда.

Хангоми боздоштани баррасии парванда бо асосхои фав-ти шахрванд дар асоси сархати 1 кисми 1 мод. 220 КМГ ЧТ парванда бояд то муайян шудани ворисии хукукии шахе боз-дошта шавад. Бинобар шаш мох будани мухлати кабули ме-рос, дар холати фавти шахе парванда ба хамин мухлат боз до-шта мешавад ва ворисе, ки меросро кабул менамояд, муайян карда мешавад. Гайр аз кабули мерос дар нотариус, инчунин падидаи вокеан кабул намудаяи мерос вучуд дорад, ки муайян намудани чунин ворисон мураккаб мебошад. Барон ин вучуд доштани васиятномаро муайян кардан зарур аст; агар мерос мутобики конун ба амал бароварда шавад, ворисони навбати аввал муайян карда мешаванд.

Дар холати баррасии парванда оид ба товони зиѐн, вакте ворисии хукукй ичозат дода шавад, ворисонро зарур аст, ки дойр ба чунин парвандахо дар суд нтгалоъ дошта бошанд. Агар карз вобаста ба товони зиѐн бо молу мулки м.ероей баробар ѐ аз он зиѐд бошад, хуб мешуд, ки ворисон аз мерос даст кашанд.

Ба гайр аз боздории хатмии баррасии парванда суд мета-вонад дар асоси аризаи иштирокчиѐни парванда ѐ бо ташаб-буси худ дар холатхои зайл баррасии парвандаро боздорад:

— хангоми дар муассисаи табобатй будани тараф; — чустучуи чавобгар; — аз чониби суд таъин намудани экспертиза; — таъин намудани санчиши шароити истикомат аз чониби

макомоти ваей ва парастор оид ба парвандахои фарзандхондй ва дигар парвандахое, ки ба хукук, ва манфиатхои кудакон дахя доранд;

— дар сафари хизматй будани тараф; — аз чониби суд ирсол намудани супориши суди.

химряи х,ук,ук,х,аи МЕРОСЙ ДАР СУД ээ

Масалан, агар аз чониби суд экспертиза оид ба имкония-

ти дар шакли асл таксим намудани хонаи ба мерос гирифта-шуда таъин карда шавад, суд парвандаро то ба охир расида-ни гузаронидани экспертиза мавкуф мегузорад.

Илова бар ин мутобики кисми 5 мод. 1183 КГ Ч,Т хангоми мавчуд будани хамл, вале хануз таваллуд нашудани ворис, таксими молу мулк метавонад танхо баъди таваллуди чунин ворис сурат гирад.

Аз мазмуни ин меъѐри конун бармеояд, ки дар чунин холат агар парвандаи марбут ба таксими молу мулки меросй дар суд мавриди баррасй карор дошта бошад ѐ мавриди баррасй карор гирад, суд бояд баррасии парвандаро то таваллуди вориси та-валлуднашуда боздорад (сархати 1 кисми 1 мод. 220 КМГ Ч,Т).

Агар асосхо барои боз доштани парванда набошад, аммо барои кабули халнома оид ба парванда монеагй бошад, пар-ванда бе кабули халнома ба охир расонида мешавад. Ду шакли ба охир расонидани парванда бе кабули халнома мавчуд мебо-шад - кать намудани баррасии парванда ва бемухокима мон-дани парванда. Ин ду шакл аз як дигар хам бо асосхои татбик ва хам бо окибатхои мурофиавй фарк мекунанд.

Агар холатхое, ки барои баррасии парванда монеа меша-ванд, хислати бартарафнашаванда дошта бошанд, баррасии парванда кать мегардад.

Мутобики мод. 225 КМГ Ч^Т суд баррасии парвандаро дар Холатхои зерин катъ менамояд, агар:

— парванда дар суд бо тартиби мурофиаи судии гражданй, мутобики асосхои пешбининамудаи сархати якуми кисми 1 мод. 137 КМГ ЧТ баррасй ва хал карда нашавад;

— халномаи эътибори конунй пайдокардаи суд оид ба бахси байни хамин тарафхо вобаста ба хамин мавзуъ ва тибки хамин асосхо ѐ таъиноти суд дар хусуси катъи баррасии парванда во-баста ба даст кашидани даъвогар аз даъво ѐ дар хусуси тасдики созиши оштии тарафхо мавчуд бошад;

— даъвогар аз даъво даст кашида бошад ва суд онро кабул карда бошад;

вл ИХ БОБОЧОНОВ

— тарафхо созиши оштй баста бошанд ва суд онро тасдик, карда бошад;

— халномаи суди хакамй оид ба бахеи байни хамин тарафхо вобаста ба хамин мавзуъ ва тибки хамин асосхо, ки барои тарафхо хатмй мебошад, мавчуд бошад, ба истиснои холатхое, ки суд додани варакаи ичроро барои ичрои мачбурии халномаи суди хакамй рад намуда бошад;

— баъди фавти шахрванд ѐ' бархам додани шахси хукукй, ки яке аз тарафхои парванда мебошанд, муносибатхои хукукии бахснок ворисии хукукиро ичозат намедихад.

Бояд дар назар дошт, ки агар даъво аз чониби вориси ху-кукии тарафхо оид ба парванда арз шуда бошаду вобаста ба хамин даъво халномаи эътибори конунй пайдокарда мавчуд бошад, баррасии парванда мегардад.

Сохибмулки хона С. бо даъво нисбат ба 3. - сохибмулки хонаи х'амсоя, ки онро аз сохибмулки каблиаш хамчун ме-рос аз О. кабул карда буд, дар хусуси вайрон кардани дево-ри дар паси сохтмонаш карордошта, ки барои рафту омади у монеъ мешуд, мурочиат намудааст. Суди мархилаи аввал даъ-воро конеъ намуда, З.-ро ухдадор намудааст, ки девори байни сохтмонхоро вайрон кунад. Мархилаи кассатсионй халномаи судиро бетагйир моиондааст. Дар мархилаи назоратй халномаи суд бекор гардида, барои баррасии нави суди бо асосхои зе-рин ирсол карда шудааст.

Ч,авобгар мукобили даъво норозигй пешниход намуда, далелхо оид ба мавчуд будани сархадот байни китъахои за-минро эътироф намуда, нишон додааст, ки махз худи даъвогар ин деворро барои таъмири китъаи замин вайрон кардаст, аммо онро баркарор накардааст. Сохибмулки каблй бо номи О. ба-рои баркарор кардани девор ба суд мурочиат карда будааст. Бо халномаи эътибори конунй шшдокардаи суди С. ухдадор шудааст, ки барои баркароркунии девор ба О. монеа нагар-дад ва зарарро чихати баркароркунии девор пардохт намо-яд. Дар чунин холат судро мебоист муайян кунад, ки оѐ бахси байни С. ва О. бо асосхои дар аризаи С. зикргардида каблан

ХИМОЯИ ХУКУК,Х;ОИ МЕРОСЙ ДАР СУД 95

хал шуда буд ѐ не. Зарурати муайян карданаш ба он вобастагй пошт, ки мутобики сархати 3 кисми 1 мод. 137 КМГ Ч.Т судя дар холатхри мавчуд будани халномаи эътибори конунй пайдо-намудаи суд вобаста ба бахси байни хамин тарафхо, дар хамон мавзуъ, тибки хамон асос кабули аризаро бонд рад менамуд. Вафот кардани О. ва ба 3. гузаштани молу мулки у, аз чумла сохибмулкии хона асос барои ба баррасии суди кабул намуда-ни чунин ариза шуда наметавонад, зеро мутобики кисми 2 мод. 213 КМГ Ч,Т баъди эътибори конунй пайдо кардани халнома тарафхо ва дигар шахсони иштирокчии парванда, ворисони хукукии онхо наметавонанд аз нав ба суд бо хамин талабот ва тибки хамин асос даъво пешниход кунанд, инчунин дар дигар мурофиаи гражданй холатхо ва муносибатхои хукукии мукаррарнамудаи судро мавриди бахс карор диханд.

Х,ангоми баррасии нави парванда судро зарур аст, ки ин холатро ба инобат гирифта, мувофикан масъалаи имконияти дар оянда мохиятан баррасй намудани парванда ѐ катъ наму-дани онро мутобики мод. 225 КМГ Ч,Т хал намояд.

Окибатхои мурофиавии катъ кардани баррасии парван-даро фахмидан мухим аст. Х,ангоми катъ намудани баррасии парванда мурочиати такрорй ба суд оид ба бахси байни хамин тарафхо, вобаста ба хамин мавзуъ ва тибки хамин асосхо ичозат дода намешавад.

Дар баъзе парвандахо, масалан, парвандахои вобаста ба талаботи кредиторони меросгузор мухим аст, ки асосхои боз доштан ва катъ гардидани парвандаро фарк кунем. Аз чумла, агар дар лахзаи вафоти чавобгар суд парвандаро дар бораи то-вони зиѐн баррасй карда истода бошад, он катъ карда намеша-вад, чунки сухан дар бораи муносибатхое, ки ворисии хукукиро ичозат медихад, меравад. Дар ин холат бахс дар бораи тово-ни зиѐн ба талаботи кредиторони шахси фавтида табдил ме-гардад. Аммо мухокимаи он то муайян кардани вориси хукукй идома намеѐбад. Ба хамин монанд бахсхое, ки аз ухдадории бо гарав таъминшудаи шахси фавтида бармеоянд, баррасй карда мешавад, зеро хукукй гарав бо вафоти шахе катъ намегардад.

36 и.*; БОвочонае

Хангоми вафоти тараф дар мурофиа судхо дар хамац даврахои мурофиа бояд муайян намоянд, ки оѐ имконияти. иваз намудани хамин тараф ба ворисии хукукй мавчуд аст ѐ не.

Шахрванд У. ба суд нисбат ба Ш. ва дигарон дар хусуси | беэътибор донистани шаходатнома дар бораи хукук ба мерос мутобики конун ва таксими молу мулки меросй мурочиат наму-дааст. Дар давраи баррасии парванда дар суд даъвогар У. ва-фот кардааст. Суди мархилаи аввал бо он асос, ки баъди фав-ти У., ки яке аз тарафхои парванда мебошанд, муносибатхои хукукии бахснок ворисии хукукиро ичозат намедихад бо да-страсии сархати 6 кисми 1 мод. 225 КМГ Ч.Т баррасии парван-даро кать намудааст. Дар таъинот дар бораи катъи баррасии парванда нишон дода шудааст, ки даъвогар вориси хукукй на-дорад, зеро чавобгарон фарзандонаш буда, мавчуд набудани дигар фарзандоии У.-ро тасдик намудаанд. Баъд аз гузашта-ни як мох шахрванд Ю. ба суд мурочиат намуда. хохиш кар-дааст, ки ба у нусхаи таъиноти суд оид ба катъ намудани бар-расии парванда чихати дар оянда шикоят намудан дода ша-вад. Зеро модари вай бо мархум У. муддати шаш со л дар асо-си акди никохи гайрирасмй (мусулмонй) оила барпо намуда, бо хамдигар муносиабти оилавй доштанд ва дар ин дав-ра онхо сохиби як фарзанд, яъне у шудаанд. Тибки халномаи суди нохияи Хисор падарии Ю. хангоми дар кайди хаѐт буда-наш нисбат ба вай мукаррар карда шудааст. Сипае Ю. нисбат ба таъиноти суди мархилаи аввал ба суди болой шикоят кардааст. Суди болой шикояти Ю.-ро мавриди барраей карор дода, таъинот дар бораи катъи баррасии парвандаро бекор намуда, парвандаро бо асосхои зерин ба баррасии нави суди ир-сол кардааст. Суди мархилаи аввалро зарур буд, ки ба баѐно-ти чавобгарон махдуд нашуда, оид ба имконияти иваз намудани вориси хукукй чорахои мушаххас меандешид, наандеши-дани чунин чорахо боиси бекор шудани санади суди гардид.

Масалан, шахрванд Б. ба суд нисбат ба В. ва дигарон оид ба беэътибор донистани шартномаи хариду фуруши манзили истикоматй ва кучонидан аз он мурочиат намудааст. Дар дав-

^^ОЯИ ХУК.УК.ХС1И МЕРОСЙ ДАР СУД __________________________ 37

паи баррасии парванда дар суд ба чои даъвогар Б. намояндаи

вай адвокат X,. бо ваколатнома иштирок кардааст. Х,ангоми саррасии парванда дар суд даъвогар Б. вафот кардааст, ле-кин суди мархилаи якум бо иштироки намояндаи ваколатдор 5^. баррасии парвандаро давом дода, халнома кабул кардааст, ки тибки он даъво конеъ карда шудааст. Суди болой халномаи суди мархилаи аввалро бо он асос бекор кардааст, ки баъд аз вафоти даъвогар Б. баррасии парвандаро давом додааст, хол он ки хангоми вафоти шахрванде, ки ваколатнома додаст, амали ваколатнома катъ мегардад. Дар чунин холат суди мархилаи аввалро зарур буд, ки баррасии парвандаро мутобики сарха-ти 1 мод. 220 КМГ Ч,Т то муайян намудани вориси хукукии мархум Б. боз дошта, баъд аз муайян намудани вориси хукукни номбурда уро чихати иштирок дар баррасии парванда дар суд чалб мекард. Аммо талаботи ин меъѐри конун аз чониби суди мархилаи аввал мадди назар карда шудааст. Хангоми барра-сии нави суди зарур аст, ки талаботи меъѐри конуни зикргар-дида риоя карда шавад.

Агар парванда дар хамин мурофиа.баррасй карда наша-вад, аммо сабаби монеъ шудан ба ин дар оянда бартараф кар-да шавад, падидаи бе баррасй монондани ариза истифода бур-да мешавад.

Мутобики мод. 227 КМГ ЦТ суд аризаро дар холагхои зе-рин бе баррасй мемонад, агар:

— ариза аз чониби шахси гайри кобили амал пешниход шуда бошад;

— ариза аз чониби шахсе имзо ѐ пешниход гардида бо-шад, ки барои имзои он ѐ пешниходи ариза ваколат надорад;

— дар баррасии хамин суд, суди дигар ѐ суди иктисодй пар-вандаи каблан огознамуда оид ба бахси байни хамин тарафхо

Дар хамин мавзуъ ва тибки хамин асосхо мавчуд бошад; — созиши тарафхо дар хусуси супоридани хамин бахс ба

баррасй ва халли суди хакамй мавчуд бошад ва аз чавобгар то °гози мохиятан баррасй намудани парванда оид ба баррасй ва халли он ба суд норозигй ворид шуда бошад;

Э8 ______________________________________ ИЛ- БОБОЧОНОВ

— тарафхо дар гоибии онхо баррасй намудани парвандаро хохиш накарда бошанд ва баъди дубора даъват намудан низ ба суд хозир нашуда бошанд;

— даъвогаре, ки дар гоибии у баррасй намудани парван-даро хохиш накарда бошад, баъди дубора даъват намудан низ ба суд хозир нашуда бошад ва чавобгар мохиятан баррасй на-мудани парвандаро талаб накарда бошад.

Суд холатхое, ки ба баррасии ларванда монеа шудаанд ва роххои бартараф намудани онхоро бояд тавзех дихдд. Баъд аз бартараф шудани холатхое, ки барои бе баррасй мононда-ни ариза асос шудаанд, шахси манфиатдор хукук дорад ба суд тибки тартиби умумй бо ариза мурочиат кунад.

Суде, ки таъинотро чихдти бе баррасй монондани ариза кабул намудааст, бо дархости даъвогар ѐ чавобгар тибки асосхои сархати ланчуми мод. 227 КМГ Ч,Т таъиноташро мета-вонад бекор намояд, агар даъвогар ѐ чавобгар ба суд далелхои тасдиккунандаи бо сабабхои узрнок хозир нападай ба мачлиси суди ва имконнопазирии иттилоъ додани онро пешииход на-моянд.

7.2. Халнома

Санади судие, ки суди мархилаи якум хангоми мохиятан хал намудани ларванда кабул намудааст, халнома номида ме-шавад. Тартиби кабули ин санади суди ва талаботи он дар боби 16 КМГ Ч,Т номбар карда шудааст. Санади суди мархилаи якум, ки ба воситаи он ларванда мохиятан хал мешавад, аз номи

гГГ кабул мегардад. Халнома дар хонаи алохида, ки дар

он танхо судяи баррасикунандаи ларванда метавонад хузур дошта бошад, кабул мешавад. Хузур доштани шахсони дигар манъ аст. Халнома дар доираи талаботи пешниходнамудаи даъвогар кабул карда мешавад. Судя баъди имзои халнома ба толори мачлиси суди бармегардад ва халномаро эълон карда, мухтаво, тартиб ва мухлати овардани шикоят ва эътирозро ба халнома шифохй тавзех медихад. Хангоми эълони кисми хуло-

химояи *;УК,УК;Х;ОИ МЕРОСЙ ДАР СУД ээ

савии халнома судя ухдадор аст тавзех дихад, ки шахсони иш-тирокчии парванда ва намояндагони онхо дар кадом мухлат метавонанд бо халномаи асоснок шинос шаванд. Хдлнома бояд конунй ва асоснок бошад. Суд халномаро танхо бо он далелхое асоснок менамояд, ки дар мачдиси суди тахкик гардидаанд. Далномаро судя дар шакли хаттй кабул намуда, имзо меку-над. Ислохи халнома бояд бо имзои судя тасдик карда шавад.

Мутобики мод. 202 КМГ Ч|Т халнома аз кисмхои мукадди-мавй, баѐнй, асосноккунй ва хулосавй иборат мебошад.

Дар кисми мукаддимавии халнома бояд сана ва махалли кабул намудани халнома, номи суде, ки халномаро кабул наму-дааст, ном, номи падар ва насаби судя, котиби мачдиси суди, тарафхо, дигар шахсони иштирокчии парванда, намояндаго-ни онхо, мавзуи бахс ва талаботи пешниходшуда дарч гардад.

Дар кисми баѐнии халнома бояд талаботи даъвогар, но-розигии чавобгар ва баѐноти шахсони иштирокчии парванда дарч гардад. Агар даъвогар асос ѐ мавзуи даъворо тагйир дихад, андозаи талаботи даъворо зиѐд ѐ кам намояд, ин холат бояд дар ин кисми халномаи суд нишон дода шавад.

Дар кисми асосноккунии халнома бояд холатхои парванда, ки суд мукаррар намудааст; далелхое, ки хулосаи суд ба онхо асос ѐфтааст; вачххое, ки дар асоси онхо суд ин ѐ он далелро рад кардааст; конуне, ки суд ба рохбарй гирифтааст, дарч ме-гардад. Дар холатхои зарурй дар ин кисми халномаи суди ба тавзехоти Пленуми Суди Олии Ч,Т такя кардан мумкин аст.

Х,ангоми даъворо эътироф намудани чавобгар дар кисми асосноккунии халнома метавонад танхо оид ба эътирофи даъ-во ва аз чониби суд кабул гардидани он зикр карда шавад.

Хангоми рад кардани даъво бо сабабхои узрнок эътироф накардани гузаронидани мухлати даъво ѐ мухлати мурочиат ба суд дар кисми асосноккунии халнома метавонад танхо дар ху-суси мукаррар намудани ин холатхо зикр карда шавад.

Кисми хулосавии халнома бояд хулосаи судро дар хусуси пурра ѐ кисман конеъ намудан ѐ рад намудани даъво, таксими

10О ИХ ВОВОЧОНОВ

харочоти суди, мухлат ва тартиби пешниходи шикоят, эътироз ва ичрои халномаро дар бар гирад.

Дар халнома нишон додани холатхои барои баррасии пар-ванда ахамиятдошта, холатхое, ки муайян шудаанд ва холатхое, ки муайян нашудаанд, муносибати хукукии тарафхо, меъѐри конун, ки бояд татбик карда шавад ва кобили конеъ будани даъво зарур аст. Хулосахои суд бояд ба холатхои вокеии пар-ванда, ки дар кисми асосноккунии халнома мукаррар шудааст, асос ѐбад. Дар ин кием суд бояд ба таври аник ва фахмо нишон дихад, ки нисбат ба аризаи даъвогии каблан пешниходшуда, инчунин нисбат ба даъвои мутакобила, агар он лешниход гар-дида бошад, кадом карор кабул кардааст, кадом амалхои му-шаххас ва ба манфиати кй бояд ичро карда шаванд ва хукуки мавриди бахс ба манфиати кадом тараф эътироф гардидааст.

Аз чониби суд бояд масъалахои дигари дар конун пешби-нигардида хал карда шавад, то ин ки хангоми ичрои халнома бахс ба амал наояд.

Масалан, суди нохияи Рудакй хангоми халли бахс байки шахрванд А. ва шахрваид Ш. оид ба таксими молу мул-ки мероей холати хукукии шаходатномаи хукук ба меросро номуайян гузоштааст, хол он ки аз маводи парванда барме-ояд, ки чунин хуччат мавчуд аст. Дар натича ичрои халнома имконнопазир ва бахенок гардид. Мувофики карори Плену-ми Суди Олии Ч,Т шаходатномаи хукуки меросгирй танхо бо халномаи суд беэътибор дониста мешавад. Суди мархилаи якум шаходатномаро беэътибор надониста, молу мулки меросиро бо тартиби дигар байни ворисон таксим намудааст. Мувофики конунгузории мурофиавй суд бояд ба тарафхо фахмонида ме-дод, ки даъво оид ба беэътибор донистани шаходатномаи маз-курро пешниход намоянд, зеро халли бахс бидуни беэътибор донистани он имконнопазир аст. Суди мархилаи кассатсионй хангоми бекор кардани халномаи мазкур ин холатро ба асос гирифтааст.

Хангоми пурра ѐ кисман рад намудани талаботи аризаи даъвогй бояд аник нишон дода шавад, ки нисбат ба кй ва бс

химояи Х;УК,УК;ХОИ МЕРОСЙ ДАР СУД 101

кадом сабаб рад карда шудааст. Агар халнома ба талаботи конун чавобгуй набошад, боиси бекоршавии он мегардад.

Мутобики кисми 3 мод. 198 КМГ Ч|Т халнома дар дои-раи талаботи пешниходнамудаи даъвогар кабул карда меша-вад. Зимнан суд аз доираи талаботи пешниходнамудаи даъво-гар дар холатхои пешбининамудаи конун метавонад барояд.

Бо даъво оид ба беэътибор донистани васиятнома ѐ шахо-датнома дар бораи хукук ба мерос суд хангоми конеъ намуда-ни даъво дар холатхои зарурй ухдадор аст, ки дар кисми хуло-савии халнома он окибатхои хукукие, ки ба эътирофи он боис мегардад, нишон дихад. Масалан, агар молу мулки гаириманкул аз кайди давлатй гузашта бошад, халномаи суд оид ба беэъти-бор донистани шаходатнома дар бораи хукук ба мерос асос ба-рон ворид намудани тагйирот ба сабти бакаидгирии давлатй мегардад.

Х,ангоми мавчуд набудани созишнома байни ворисон оид ба такеим намудани молу мулки меросй он аз чониби суд бо назардошти хиссахое, ки ба онхо дахл дорад, амалй карда ме-шавад.

Дар шакли асл такеим намудани хиссахои ба ворисон дахл-дошта на дар хама холат имконпазир аст. Дар чунин маврид суд метавонад аз хиссаи идеалй даст кашида, ба фоидаи вори-се, ки хиссаи у кам мегардад, дар шакли пули чуброн руѐнад.

Масалан, байни Л. ва Ж. бахс оид ба таксими манзили истикоматии меросй, ки баъд аз марги падарашон боки мон-дааст, ба амал омад. Манзили истикоматии зикргардида аз се хучраи зист иборат буда, мутобики хулосаи экспертиза бо Хиссаи баробар такеим намудани ин молу мулки меросй бай-ни ворисон дар шакли асл имконнопазир мебошад. Бинобар ин, суд аз таксими он даст кашида, хиссаи чавобгарро нисбат ба молу мулки меросй кам намуда, аз хисоби даъвогар Л. ба фоидаи чавобгар Ж. хиссаашро дар шакли пули руѐнидааст, ки чунин таксимкунии молу мулки меросй ба талаботи конун Чавобгуй мебошад.

чоа ____________________________________ их БОБОЧОНОВ

Дар кисми хулосавии халноман суд оид ба бахсхои таксами молу мулки меросй бояд ба кадоме аз тарафхо кадом молу мулк дода шуданаш, арзиши он ва руѐнидани маблаг аз хисоби яке аз тарафхо нишон дода шавад.

Х,ангоми меросгирии манзили истикоматии ба моликияти умумии хиссагй тааллукдошта баъзан холатхое мешавад, ки ворисон якчоя зиндагй кардан намехоханд. Масалан, падар бо васиятнома манзили истикоматиро бо хиссахои баробар ба фарзандхояш васият кардааст, аммо фарзандон бинобар бад бу-дани муносибати байнихамдигарй дар як манзили истикоматй зиндагй карда наметавонанд ва хамзамон хар ду хам хохиши дар он чой зиндагй карданро доранд. Дар чунин холат агар байни онхо созиш ба амал наояд, тартиби истифодабарии ман-зили истикоматй аз тарафи суд муайян карда мешавад. Лекин дар амалия истифодабарй бо тартиби мукарраркардаи суд на хама вакт риоя карда мешавад. Дар чунин холат ягона рохе, ки аз мушкилот начот медихад, фурухтани манзили истикоматй ва ба маблаги он харидани манзили истикоматии алохида ме-бошад. Набояд фаромуш сохт, ки ин амал танхо бо розигии сохибмулкон метавоиад сурат тирад. Суд наметавонад, ки ба тарики мачбурй аз шахсро аз хукуки моликият махрум наму-да, барои фуруши хона ва ѐ хисса дар он ухдадор созад. Т&кхо агар хиссаи яке аз хаммолик камтар бошад, суд метавонад ба фоидаи у аз хисоби ворисе, ки хиссаи зиѐдтар дорад, арзиши хиссаи камтарро чуброн намояд.

Мутобики мод. 300 КГ Ч,Т молу мулке, ки тахти молики-яти хиссагй кдрор дорад, мутобики шартнома байни ишти-рокчиѐни он таксим шуданаш мумкин аст. Иштирокчии мо-ликияти хиссагй хак дорад аз молу мулки умумй чудо карда-ни хиссаи худро талаб намояд, Хангоми ба мувофика наомада-ни иштирокчиѐни моликияти хиссагй оид ба усул ва шартхри таксими молу мулки умумй ѐ чудо кардани хиссаи яке аз онхо иштирокчии молу мулки хиссагй хак дорад дар шакли асл (на-тура) чудо кардани хиссаи худро аз тарики суд талаб намо-яд. Агар дар шакли асл (натура) чудо кардани хиссаро конун

:

ХИМОЯИ ХУ^УКХОИ МЕРОСЙ ДАР СУД ЮЗ

ичозат надихад ѐ аз сабаби расидани зиѐни вокеии беандоза ба молу мулк имконнопазир бошад, молики чудошаванда хак дорад, ки арзиши хиссаи у аз чониби дигар иштирокчиѐни мо-ликияти хиссагй пардохта шавад. Фарки арзиши молу мулке,

ки дар шакли асл (натура) ба иштирокчии моликияти хиссагй ба ивази хиссаи у дар доираи хукуки моликияти хиссагй дода мешавад, бояд бо маблаги муайян пушонида ѐ бо рохи дигар чуброн карда шавад. Ч^убронпулй ба иштирокчии моликияти хиссагй ба ивази чудо кардани хисса дар шакли асл (натура) аз чониби дигар моликон бо додани розигии у дода мешавад. Дар холате ки хиссаи молик ночиз буда, онро ба таври вокей дар асл чудо кардан имконнопазир аст, барои истифодаи молу мулки умумй дорой манфиати назаррас иамебошад, суд мета-вонад бидуни розигии ин молик низ дигар иштирокчиѐни мо-ликияти хиссагиро вазифадор намояд, ки хакки уро чуброн кунанд. Молик баъди гирифтани чубронпулй хукуки худро ба хиссаи моликияти умумй гум мекунад.

Агар андозаи хиссаи иштирокчиѐни моликияти сахмй дар асоси конун мукаррар ва бо созишномаи хамаи иштирокчиѐни он муайян нашуда бошад, хисса баробар хисобида мешавад. Бо созишномаи байни хамаи иштирокчиѐни моликияти хиссагй тартиби мукаррар кардан ва тагйир додани хиссаи хар кадоми онхо дар ташкил, харидорй ва афзун гардонида-ни молу мулки умумй муайян кардан мумкин аст. Иштирок-чии моликияти хиссагй, ки аз хисоби худ, бо риоян тартиби мукарраргардидаи истифодаи моликияти умумй онро ба таври Чудонашаванда бехбуд бахшидааст, ба андозаи дахлдор зиѐд кардани хиссаи худ хак дорад. Бехбуди чудошавандаи молу мулки умумй, агар дар созишномаи иштирокчиѐни моликия-ти хиссагй тартиби дигаре пешбинй нашуда бошад, ба моли-кияти иштирокчие мегузарад, ки ин бехбудиро анчом додаст (мод. 293 КГ ЧГ).

Хднгоми муайян намудани молу мулки меросй, ки бояд байни ворисон таксим карда шавад, дар баъзе холатхо оид ба муайян намудани мафхуми асбобу анчоми рузгор мушкилот ба

104 ИХ БОБОЧОНОВ

миѐн меояд. Дар конунгузорй ва карори Пленуми Суди Олии ЦТ мафхуми асбобу анчоми рузгор нисбат ба кадом ашѐ ифода меѐбанд, мушаххас нишон дода нашудааст. Мутобики карори Пленуми Суди Олии *Ц" дар мавриди баррасии парванда оид ба таксими молу мулки меросй судхр бояд дар назар дошта бошанд, ки хангоми таксими мерос ворисоне, ки дар давоми сол то кушодашавии мерос якчоя бо меросгузор зиндагй ме-карданд, хукуки бартарй барои аз хайати мерос гирифтани хо-наи истикоматй, хучра ѐ бинои дигари истикоматй, инчунин асбобу ашѐи хонаро доранд.

Барои муайян намудани арзиши мол суд метавонад экс-пертиза таъин кунад. Таъин намудани экспертиза дар бисер холатхои дигар низ мумкин аст.

Хулосаи экспертиза бояд тафсилоти тах,кикоти гузарони-дашударо, ки дар натича хулоса ва чавоб ба саволхои пешни-ходкардаи суд ба даст омадаанд, дар бар гирад. Коршиноси суди хангоми гузаронидани экспертиза холатхоеро мукаррар кунад, ки барои парванда ахамият доранд ва оид ба онхо дар назди у масъала гузошта нашудаанд, хак дорад натичахои ин холатхоро дар хулосаи худ дарч намояд. Хулосаи коршиноси суди дар мачл

иси

сУДй тахкик гардида, дар баробари дигар

далелхо бахо дода мешавад. Аз мазмуни кисми 3 мод. 83 КМГ Ч|Т бармеояд, ки ху-

лосаи коршиноси суди барои суд хатмй набуда, дар мачлиси суди тахкик гардида, дар баробари дигар далелхо бахо дода мешавад. Норозигии суд ба хулосаи коршиноси суди бояд дар халнома ѐ таъинот асоснок карда шавад. Хангоми пурра на-будан, носахехй ва норасоихое, ки дар хулосаи коршиноси суди мавчуданд, экспертизаи иловагй гузаронида мешавад. Дгар хулосаи коршиноси суди асоснок набошад, натичагирй щубханок бошад, маводи ба коршиноси суди пешниходшуда боэътимод эътироф нашуда бошад, байни хулосахои якчанд коршиносони суди ихтилофоти назар вучуд дошта бошад, ин-чунин хангоме, ки коидахои гузаронидани экспертиза вайрон

моЯИ ХУКУКХОИ МЕРОСИ ДАР СУД _______________________ 1 05

пда шуда бошанд, экспертизам гакрорй гузаронида меша-:2(мод.89КМГНТ).

Суд бояд ба хулосаи коршиноси суди дар халнома пур-оа бахо дих,ад. Нишон додан зарур аст, ки хулосаи корши-

Нос ба чй асос ѐфтааст, оѐ хдмаи маводи ба коршиноси суди пешниходгардида ба инобат шрифта шуда, тахдил шудаанд е не. Агар гузаронидани экспертиза ба якчанд коршинос супо-рида шуда бошад, сабаби розигй ѐ норозигй бо хулосаи онхо бояд аз чониби суд ба дар кадомаш дар алохидагй дода шавад. Масъалаи таъини экспертиза бояд дар он холат низ мухокима карда шавад, ки агар талаботи бахс марбут ба мерос дар бораи таксими к,исми манзили истикрматй бошад. Х,ангоми хал наму-дани бахс дар хусуси беэътибор донистани васиятнома судхо барои муайян намудани холати рух.ии меросгузор х.ангоми гар-тиб додани васиятнома бояд экспертиза таъин намоянд. Аммо судхо на хама вакт талаботи конунро оид ба таъин ва гузаро-нидани экспертизаро риоя менамоянд.

Агар васиятнома ва ѐ шах,одатнома дар бораи хукук, ба мерос мавриди бахс карор дода шавад, дар кисми хулосавии адлнома бояд нишон дода шавад, ки ин хуччдтхр пурра ѐ кисман беэътибор дониста шудаанд.

7.3. Бастани созиши оштми тарафх,о

Мурофиаи суди дойр ба парвандахои марбут ба мерос на хама вакт бо каб'ули халнома ба охир мерасанд. Дар бисер холатхо марбут ба чунин гурухи парвандахо тарафхо созиши оштй мебанданд.

Тарафхо метавонанд дар хар мархилаи баррасии парванда то барои кабули халнома ба хонаи алохида рафтани суд бахсро бо рохи созиш хал намоянд. Суд вазифадор аст, ки ба тарафхо окибати бо чунин шакл хотима додани парвандаро фахмонад, зеро тарафхо бо хамин талабот такроран ба суд мурочиат кар-Да наметавонанд. Шартхои созиш дойр ба хар як талабот бояд дуруст, мушаххас ва пурра нишон дода шавад.

Ю6 1Л.К БОБОЧОНОв

Мутобикн мод. 177 КМГ Ч,Т тарафхо метавонанд бо баста-ни созиши оштй ба мурофиаи суди хотима бахшанд. Созиши оштии тарафхо аз чониби тарафхо дар шакли хатгй тартиб дода шуда, ба суд пешниход карда мешавад, ки ба он даъвогар ва чавобгар имзо мегузоранд. Дар созиши оштии тарафхо шартхои созиш ва окибатхои ногувори ичро нагардидани шартхои со-зиш нишон дода мешаванд. Суд бо таъиноти худ созиши оштии тарафхоро тасдик ва баррасии парвандаро катъ мекунад. Дар чунин таъинот шартхои тасдики созиши оштии тарафхо аз чониби суд иишон дода мешавад. Дар протокояи мачлиси суди оид ба бастани созиши оштии тарафхо кайд карда мешавад. Суд ба тарафхо окибати бастани созиши оштиро тавзех дода, аз онхо забонхат мегирад, ки он ба маводи парванда замима мегардад. Шахсони иштирокчии парванда наметавонанд нис-бат ба таъинот оид ба тасдик намудани созиши оштии тарафхо шикояти хусусй пешниход намоянд.

Агар суд созиши оштии тарафхоро тасдик какунад, дар ик бора таъинот кабул менамояд ва баррасии парванда оид ба та-лаботи арзшуда идома меѐбад. Суд созиши оштии тарафхоро тасдик намекунад, агар он хилофи конун бошад ѐ хукук ва манфиатхои конунии дигар шахсонро халалдор созад (кисми 2 мод. 43 КМГ ^Т); созиши оштии тарафхо марбут ба бахсхои меросй аз чониби суд ба шарте тасдик карда мешавад, ки он бо меъѐрхои хукуки мерос мухолиф набошад, инчунин хукук ва манфиатхои конунии дигар шахсонро халалдор насозад.

Х,амин тавр, бастани созиши оштй байни ворисони навба-ти гуногун мумкин нест, зеро яке аз шартхои асосии меросгирй мутобики конун ин ворисони конунии хар як навбат дар холати набудани ворисони навбати пешина (ѐ бартараф намудани онхо аз мерос, аз тарафп онхо кабул нагардидани мерос ѐ даст каши-дан аз он) хукук ба мерос доранд (кисми 3 мод. 1165 КГ ЧД). Холатхои истисноии чунин коида танхо ба мухточони корно-шоями меросгузор пешбинй шудааст. Ба шумораи ворисони конунй шахсони корношояме дохил мешаванд, ки дар мухлати на камтар аз як соли то фавти меросгузор тахти таъминоти у

ХИМОЯИ >р/К,УК,ХОИ МЕРОСЙ ДАР СУП _________________________ Ю7

карор дошта, бо у якчоя зиндагй мекарданд. Дангоми тибки конун мавчуд будани ворисони дигари онхо якчоя бо ворисо-ни х,амон навбате, ки ба меросгирй даъват шудаанд, мерос ме-гиранд. Шахси корношоям, ки ба шумораи ворисони конунй дар моддахои 1167-1168,КГ-ЧУ нишон додашуда дохил шуда, вале ба доираи хамон ворисони навбати ба меросгирй даъват-шуда шомил нестанд, агар на камтар аз як соли то фавти ме-росгузор, сарфи назар аз зиндагии якчоя бо меросгузор дар таъминоти у бошанд, якчоя бо хдмин навбат мерос мегиранд (мод. 1170 КГ ЧГ).

Масалан, бо даьвои хамсари меросгузор (навбати аввали ворисони конунй) нисбат ба холаи меросгузор (навбати сеюми ворисони конунй) бастани созиши оштй оид ба таксими молу мулки меросй имконнопзарир аст, яъне навбати аввали вори-сони конунй ва навбати сеюми ворисони конунй дар як вакт ба меросгирй даъват карда намешаванд.

Инчунин бастани созиши оштй дар холати мавчуд будани бахс байни ворисони мутобики конун ва ворисони мутобики васиятнома имконнопазир аст. Меросхурй мутобики конун ва мутобики васиятнома дар як вакт танхо дар холати агар васи-ятнома ба кисми аз молу мулки меросй дахл дошта, дар баро-бари он молу мулки васиятнашуда низ мавчуд бошад, имкон-пазир аст (кисми 1 мод. 1156 КГ ЧД"). Агар вориси дар васият-нома зикргардида то кушода шудани мерос фавтад ѐ меросро кабул накунад ѐ онро рад намояд ва ба он дигар ворис бо ва-сиятнома таъин нагардида бошад, ворис мутобики васиятнома хдмчун вориси ношоиста бо коидаи мод. 1150 КГ Ч,Т бартараф карда мешавад ва агар вориси иловагй таъин нашуда бошад, хиссаи чунин ворисон ба ворисони мутобики конун мегузарад.

Хамчунин хангоми баррасии бахс дар суд оид ба худи асосхои меросгирй (мутобики конун ѐ мутобики васиятнома) мавзуи созиши оштй буда наметавонад.

Масалан, Ч,. ба суд бо даъво оид ба безъгибор дониста-ни васиятномаи бародараш С, ки бо он бародараш ихтиѐр-дории хамаи маблагхои пасандозашро ба Л. васият намуда-

Ю8

ИХ БОБОЧОНРи

аст, пешниход кардааст. Талабот чунин асоснок шудааст, к С. васиятномаро дар вакти бемориаш тартиб додааст, аз и] ру, он

иродаи вайро инъикос намекунад. Хохиш намудааст, к; пасандозхо ба у хамчун вориси мутобики конун дода шавад Бо таъиноти суди нохияи Синои шахри Душанбе баррасии пар ванда бо сабаби тасдик, намудани созиши оштии тарафхо кап карда шудааст. Коллегиям суди оид ба парвандахои гражданщ суди шахри Душанбе таъиноти дар боло зикргардидаи судирс бекор намуда, парвандаро ба истехсолоти худ дар мархдлЩ

аввал кабул кардааст. Раѐсати суди шахри Душанбе таъиноти коллегияи суди оид ба парвандахои гражданин суди шахрк

Душанберо бекор намудааст. Дар асоси эътирози Прокурори генералии Ч,Т коллегияи суди оид ба парвандахои гражданин Суди Олии Ч;Т карори Раѐсати суди шахри Душанберо бекор карда, таъиноти коллегияи суди оид ба парвандахои гражданин суди шахри Душанберо бо асосхои зерин бетагйир монондааст.

Коллегиям суди оид ба парвандахои гражданин суди шахри Душанбе дар таъиноти худ нишон додааст, ки суди мархилаи аввал шартхои бастани созиши оштии тарафхоро насанчидааст ва ба тарафхо фахмонида надодааст, ки шартхои созиш бояд

возеху равшан нишон дода шаванд. Агар дар суд оид ба беэъ-тибории васиятнома далелхо мавчуд набошанд, вориси ягона

Л. мебошад, ки меросро яклухт кабул мекунад, агар суд васи-ятномаро беэътибор донад, мерос мутобики конун ба хохари у

бо номи Ч- мегузарад. Хдмин тавр, бе муайян кардани масъ-алаи эътиборнок ѐ беэътибор будани васиятнома такдири ме-

рос хал карда намешавад, зеро суд наметавонад хукуки муро-фиавии мавчуднабударо ба як тараф таъмин намояд, дар чу-

нин холат хотима бахшидани парванда бо бастани созиши оштй имконнопазир буд.

Агар ворис мутобики конун масъалаи беэътибор дониста-ни васиятномаро гузорад, суд бахсро хангоми мавчуд будани асосхо барои беэътибор донистани васиятнома ва додани молу мулки меросй ба ворис мутобики конун хал менамояД, хангоми мавчуд набудани чунин асосхо меросгирй мутобики

УС^^ОЯ\Л ХУК;УКХ;ОИ МЕРОСЙ ДАР СУД _____________________ ""^э

васиятнома сурат мегирад, созиши байни ворисон дар чунин холат танхо дар доираи мурофиа имконпазир аст. Агар васи-ятнома бинобар вайрон гардидани хукукдои ворис ба хиссаи хатмии мерос мавриди бахс карор дошта бошад, созиши оштй баста мешавад.

Бастани созиши оштй оид ба беэътибор донистани шахо-датнома дар бораи хукук ба мерос,. ки аз чониби идораи нотариалй дода шудааст, мумкин нест.

Таъиноти суд оид ба тасдики созиши оштй бояд ба як катор талабот чавобгуй бошад. Дар он асос ва мухтавои созиши оштй нишон дода мешавад. Шартхон созиши оштии дар таъннот зик-ргардида бояд бо матни созиши оштии аз чониби тарафхр ни-шондодашуда пурра мувофикдт кунад, вагарна созиши оштй мумкин аст беэътибор дониста шавад.

Окибати мурофиавии эътибори конунй пайдо кардани та-ъиноти суд оид ба тасдики созиши оштии тарафхо ва катъ на-мудани баррасии парванда бо халномаи эътибори конунй пай-донамудаи суд баробар аст.

7.4. Халномаи гоибона

Хднгоми ба мачлиси суди хозир нашудани чавобгаре, ки оид ба вакт ва махалли мачлиси суди огох шудааст, дар мух-лаги на камгар аз се руз оид ба холатхои барои парванда аха-миятдошта хабардор шуда, аммо дар хусуси сабабхои узрно-ки хозир нашуданаш иттилоъ надодаасг, дар гоибиаш баррасй шудани парвандаро хохиш накардааст, парванда мумкин аст тибки боби 22 КМГ Ч;Т бо тартиби мурофиаи гоибона баррасй карда шавад. Суд дар хусуси бо тартиби гоибона баррасй на-мУдани парванда таъннот кабул менамояд.

Дар парванда бояд маълумот дар бораи ба таври дахл-Д°р хабар додани наводгар оид ба вакт ва махалли баррасии парванда мавчуд бошад. Инчунин агар даъвогар дар гоибии У" баррасй намудани парвандаро хохиш карда бошад, мумкин аст баррасй карда шавад.

1 Ю ИХ БОБОЦОНОВ

Дар парвандахои марбут ба мерос дар бисер холатхо якчанд чавобгарон иштирок мекунанд. Хангоми дар парванда ишти-рок доштани якчанд чавобгарон баррасй бо тартиби мурофи-аи гоибона танхо хангоми ба мачлиси суди хозир нашудани хамаи чавобгарон имконпазир аст (кисми 2 мод. 238 КМГ Ч.Т).

Агар даъвогари ба мачлиси суди хозиршуда ба баррасии парванда бо тартиби мурофиаи гоибона бе иштироки чавобгар розй набошад, суд мухокимаи парвандаро мавкуф гузошта, ба чавобгар оид ба вакт ва махалли мачлиси нави суди огохинома мефиристад.

Хангоми аз чониби даъвогар тагйир додани мавзуъ ѐ асос-хои даъво, зиѐд кардани хачми талаботи даъво суд хукук на-дорад парвандаро бо тартиби мурофиаи гоибона дар хамин мачлиси суди баррасй намояд.

Имконияти кдбули халномаи гоибона барои саривакт бар-расй намудани парванда мусоидат менамояд, зеро ба мачлиси суди бе сабабхои узрнок хозир нашудани чавобгар ба кашо-лѐбии парванда оварда мерасонад.

Илова бар ин дар холате, ки ворис чавобгар бошад ва ба-рои иштироки шахсиаш майл надошта бошад, ба такдири мерос бепарво бошад ва вакти худро барои он сарф кардан нахохад, масалан, бахси оид ба таксими молу мулки меросй ѐ чудо на-мудани хиссаи хатмй, барои чунин ворис кабули халномаи гоибона хело бомаврид аст.

Хусусияти мурофиаи гоибона дар он мебошад, ки хангоми баррасии парванда бо чунин тартиб суд ба тахкики далелхое, ки хангоми огози парванда ва омодасозии он аз чониби тарафхо пешниход карда шудаанд, махдуд мегардад. Хангоми бо чу-нин тартиб баррасй намудани парванда асос ѐ мавзуи даъво-ро тагйир додан, андозаи талаботи даъворо зиѐд ѐ кам кар-дан мумкин нест.

Мурофиаи гоибона - падидаи бо тартиби содашудаи муро-фиа баррасй намудани парванда бо кабули халнома мбошад, КЙ барои харчй зудтар халяи масъалахои бахс мусоидат мена-мояд ва барои хавасмандгардонии рафтори чавобгар дойр ба

*у\№ОП^ ХУК,УК,)-;ОИ МЕРОСИ ДАР СУД __________________________ 1 1 1

парванда зарур аст. Чдвобгари бе сабабхои узрнок хозир на-

шуда барои кабули халнома таъсир расонида наметавонад. Халнома "дойр ба парванда бо коидаи мод. 198 КМГ Ч^Т

кабул карда мешавад, дар кисми хулосавии халномаи гоибона бояд тартиб ва мухлатии пешниходи ариза оид ба бекор кар-дани халномаи гоибона нишон дода шавад.

Дар мухлати се руз аз рузи кабули халномаи гоибона суд вазифадор аст, ки нусхаи онро ба чавобгар бо огохкунй оид ба супоридан равон мекунад.

Ба даъвогаре, ки дар мурофиаи суди иштирок накардааст ва аз суд бе иштироки у баррасй намудани парвандаро хохиш кардааст, нусхаи халномаи гоибона на дертар аз се руз аз рузи кабули халнома бо огох кардан оид ба супорида шудани он ирсол карда мешавад.

Ч,авобгар хукук дорад ба суде, ки халномаи гоибонаро ка-бул кардааст, оид ба бекор кардани ин халнома ариза пешнидод намояд. Ариза дар хусуси бекор кардани халномаи гоибона метавонад дар мухлати дах руз аз рузи ба чавобгар супори-дани нусхаи халномаи гоибона пешниход карда шавад (мод. 242 КМГ ЧТ).

Мутобики мод. 246 КМГ Ч,Т халномаи гоибона бояд бе-кор карда шавад, агар суд мукаррар намояд, ки хозир нашу-дани чавобгар ба мачлиси суди бо сабабхои узрнок сурат ги-рифта бошад ва у наметавонист сари вакт ба суд дар ин бора хабар дихад ва х,амзамон чавобгар ба х,олатх,ое нстннод намо-яд ва далелхое пешниход кунад, ки метавонанд ба мухтавои Халномаи гоибона таъсир расонанд.

Суд баъд аз бекор кардани халномаи гоибона мохиятан баррасй намудани парвандаро аз нав огоз менамояд. Хангоми Хозир нашудани чавобгар ба мурофиаи суди, ки оид ба вакт ва махалли баргузории мачлиси суди ба таври дахлдор огох

карда шудааст, халномаи хангоми баррасии нави парванда Кдбулнамудаи суд гоибона хисобида намешавад. Чавобгар ХУКук надорад, ки бо аризаи такрорй барои аз нав бо тартиби

1 12 ИХ БОБОЧОНОе

мурофиаи гоибона баррасй намудани хамин халнома ба суд мурочиат намояд.

Тарафхо метавонанд нисбат ба таъинот дар бораи рад на-мудани конеъ кардани ариза оид ба бекор кардани халномаи гоибона бо тартиби кассатсиони дар мухлати дах ру'з аз рузи кабул кардани таъинот дар бораи рад намудани конеъ карда-ни ариза оид ба бекор кардаии халномаи гоибона шикояти кассатсиони пешниход намоянд (кисми 3 мод. 245 КМГ ^Т).

7.5. Фармони суди

Боз як намуди бо тартиби содашуда баррасй намудани парванда дар суди мархилаи якум вучуд дорад - ин мурофиаи фармонй мебошад, ки дар натича судя санади судиро дар шак-ли фармон танхо кабул мекунад.

Фармони суди ин санади судиест, ки дар асоси ариза оид ба ситонидани маблагхои пули ѐ талаб карда гирифтани молу мул-ки манкул аз карздор тибкн талаботи пешбининамудаи мод. 124 КМГ кабул карда мешавад ва эътибори хуччати ичроро дорад.

Барои бахсхое, ки ба муносибатхои хукуки мерос алока-манданд, мутобики сархати 6 кисми 1 мод. 124 КМГ ЧТ фар-мони суди кабул кардан имконпазир аст, агар талабот оид ба ситонидани музди мехнати хисобшуда, аммо ба корманд пар-дохтнашуда пешниход шуда бошад.

Ба андешаи мо мумкин аст, ки чунин талаботро ворисони меросгузор низ арз кунанд, зеро мутобики конун хукук ба ги-рифтани чунин ашѐ ба шахсоне, ки хамрои шахси вафоткарда якчоя зиидагй мекарданд, аъзои оилаи у, инчунин шахони гайри кобили мехнат, ки дар таъминоти шахси вафоткарда карор до-штанд, новобаста аз он, ки онхо хамрохи шахси вафоткарда истикомат доштанд ѐ надоштанд, ѐ ин ки хангоми мавчуд на-будани чунин шахсон ба дигар ворисон тааллук дорад.

Инчунин кредиторон метавонанд бо ариза оид ба кабули

фармони суди нисбат ба ворисон мурочиат намоянд, агар та-

,,М0ЯИ ХУКУКЛОИ МЕРОСИ ДАР СУД ________________ 1 13

ябот ба ахди тибки тартиби нотариалй тасдикгардида ѐ хаттй

асос ѐфта бошад. Агар ворисон ба талаботи арзшуда норозй бошанд, аз ари-

за ва хуччатхои пешниходшуда муайян гардад, ки оид ба хукук бахс мавчуд аст, мутобики сархати 4 кисми 2 мод. 127 1СМГ Ч^Т судя кабули аризаро дар барои кдбули фармон рад менамояд. Рад намудани кабули ариза дар барои кабули фармон чихати пешниходи даъво аз чониби аризадиханда бо хамин талабот бо тартиби мурофиаи даъвогй монеа намешавад.

Инчунин ворисон метавонанд талаботро оид ба кабули фар-мони суди аз рун ахди тибки тартиби нотариалй тасдикгардида нисбаг ба карздори меросгузори фавтида арз намоянд.

Гарчанде дар КМГ Ч^Т имконияти пешниходи ариза оид ба додани фармони суди ба ворисони вафоткарда-ситонанда нишон дода нашуда бошад хам, асос барои рад кардани дода-ни фармони суди ба шахсони дигаре, ки ба онхо хукуки талаб карда гирифтан дар асоси меросгирй гузаштааст, вучуд надо-рад, бинобар ин, ба кисми 2 мод. 126 КМГ Ч,Т ворид намуда-ни тагиироти зеринро зарур мехисобам, то ин ки аз беасос рад кардан ба'додани фармони суди рахо ѐбем:

2) номи ситонанда ѐ ворисони хукукии у, агар муносибати хукуки ворисии хукукиро ичозат дихад, ной истикомат ѐ ч,ои чойгиршавии он.

Бояд ба инобат гирифт, ки арзи ин талабот танхо ба он ворисоне, ки аллакай меросро ба таври дахлдор кабул карда-анд ѐ шаходатнома дар бораи хукук ба мерос гирифтаанд, им-конпазир аст. Дар дигар холатхо бахс бо тартиби мурофиаи Даъвогй хал карда мешавад.

Агар дар бораи додани фармони суди талабот оид ба си-тонидани музди мехнати хисобшуда, аммо ба корманд пардох-тнашуда пешниход шуда бошад, чунин талабот дар мухлати шаш мох бояд пешниход карда шавад.

Агар чунин шахсон мавчуд набошанд, хукук ба гирифтани ин маблагхо, инчунин хукук ба арзи чунин талабот ва конеъ намудани талабот оид ба додани фармони суди ба дигар во-

114 ИЛ- ВОБОЧОнор,

рисоне, ки хукуки худро ба мерос ба таври дахлдор ба раем». ят даровардаанд, мегузарад.

Суд метавонад кабули аризаро дар барои кабули фармоц бо асосхои умумии кабули аризаи даъвогй рад намояд, ки дар моддахои 134-135 КМГ ЧТ пешбинй шудааст, агар талаботи арзшуда дар мод. 124 КМГ ЧТ пешбинй нашуда бошад, агар чои зист ѐ чои вокеъгардии карздор беруи аз худуди Ч,Т бо-шад; хуччатхо тасдиккунандаи талабот пешниход карда на-шуда бошад, агар ба талаботи арзшуда бочи давлатй супори-да иашуда бошад.

Чунин тартиби содакардаи баррасии парвандахо якчанд хусусияти мусбат дорад.

1. Фармон оид ба мохияти талаботи пешниходшуда дар мухлати се руз аз рузи воридшавии ариза, бе мухокимаи суди ва бе даъвати тарафхо барои шунидани баѐноти онхо кабул карда мешавад (мод. 129 КМГ ЧТ).

2. Агар дар мухлати дах руз аз рузи гирифтани фармон оид ба ичрои он норозигии худро ба суд пешниход накунад, судя ба ситонанда нусхаи фармонро, ки бо мухри нишондори суд тасдик гардидааст, чихати пешниход барои ичро месупо-рад (мод. 131, 133 КМГ ЧТ).

3. Барои пешниходи ариза дар бораи кабули фармон дар хачмн панчох фоизи андозае, кп барои аризаи даъвогй бо конун мукаррар шудааст, бочи давлатй пардохта мешавад. Хднгоми рад кардан дар кабули ариза ѐ додани фармони суди бочи дав-латие, ки аз чониби ситонанда барои пешниходи ариза пардохт гардида буд, ба ситонанда баргардонида мешавад.

4. Агар аз карздор дар мухлати мукаррарнамудаи мод. 131 КМГ норозигй оид ба ичрои фармон ворид гардад, судя фар-монро бо кабули таъинот бекор карда, ба ситонанда тавзех медихад, ки талаботи пешниходшуда мумкин аст тибки тар-тиби мурофиаи даъвой пешниход карда шавад (кисмхои 1, 2 мод. 132 КМГ ЧТ).

Дар бораи кабули фармони суди ба суд бо риояи коидахои тобеияти суди, ки дар боло кайд карда будем, ариза дода ме-

ллГЗЯИ ХУКУКЛОИ МЕРОСИ ДАР СУД _________________________ 115

вал- Ариза дар бораи кабули фармони суди мутобики мод. \~>А КМГ ЧТ дар шакли хаттй бо нишон до дани маълумоти зе-

руН пешниход карда мешавад: п номи суде, ки ба он ариза пешниход шудааст; 2) ном, номи падар ва насаби ситонанда, махалли истико-

мат ѐ махалли чойгиршавии он; 3) ном, номи падар ва насаби карздор, махалли истикомат

ѐ махалли чойгиршавии он; 4) талаботи ситонанда ва холатхое, ки талабот ба онхо

асос ѐфтааст; 5) хуччатхри тасдиккунандаи асоснокии талаботи сито-

нанда; 6) номгуи хуччатхои ба ариза замимашуда. Хангоми талаб кардани молу мулки манкул дар ариза бояд

арзиши ин молу мулк зикр гарда д. Аризаро ситонанда ѐ намояндаи у, ки дорой ваколати дахл-

дор мебошад, имзо мегузорад. Ба аризаи пешниходнамудаи на-моянда бояд хуччати тасдиккунандаи ваколати у замима гардад.

Агар барои рад кардани ариза асос набошад, судя ариза-ро кабул намуда, онро бо кридахои КМГ *-ГГ баррасй ва фар-мони суди кабул мекунад. Дар фармони суди ба гайр аз маъ-лумоти умумй меъѐ'ри конуне, ки дар асоси он талабот конеъ карда шудааст, хачми маблаге, ки бояд ситонида шавад ѐ ашѐе, ки бояд талаб карда гирифта шавад, бо нишон додани арзиши ин ашѐ; ноустуворона, агар он руѐнида шуда бошад; маблаги бочи давлатие, ки аз чониби ситонанда пардохт карда шуда-аст ва бояд аз хисоби карздор ба фоидаи у ситонида шавад, нищон додан зарур аст.

Фармон дар бланкаи расмй дар ду нусха тартиб дода шуда, ба он судя имзо мегузорад ва бо мухри нишондори суд тасдик карда мешавад. Дар тачрибаи суди кабули фармони суди дар ДУ нусха ба мушкилот оварда мерасонад. Зарур аст, ки дар суд нусхаи дигар нигох дошта шавад ва хангоми аз чониби тарафхо гУм кардани нусхаи фармони суди судя имконият пайдо ку-

язд, ки дар асоси нусхаи аслй нусхаи дигари фармонро дихад.

1 1Б ИХ БОБОЧОНОВ

Аммо дар копун чунин коида пешбинй нагардидааст, бино бар ин, пешниход карда мешавад, ки акаллан фармони суд| дар се нусха кабул карда шуда, як нусхаи он дар суд нигох до шта шавад. Нусхаи аввалин дар парванда мемонад ва нусха б; карздор ирсол мегардад. Агар дар мухлати мукарраргардид; аз карздор ба суд норозигй ворид нагардад, судя ба ситонан да нусхаи фармонро, ки бо мухри нишондори суд тасдик гар дидааст, чихати пешниход барои ичро месугюрад. Бо хохиии ситонанда фармони суди мумкин аст аз чониби суд барои ичр( ба ичрочии суд равон карда шавад.

Дар КМГ ЧТ нишон дода нашудааст, ки фармони суди б< сабти огохкунй дар бораи супорида шудани он (чун кондаи пеш бининамудаи мурофиаи гоибона) ирсол карда шавад. Биноба] ин, пешниход менамоем, ки ин коида дар мурофиаи фармош низ чорй карда шавад.

ХИМОЯИ ХУК.УКХ.ОИ МЕРОСИ ДАР СУД 117

БОБИ 8.

ТАРТИБИ ТАКСИМИ МОЛУ МУЛКИ

МЕРОСИ ДАР СУД

8Л. К°иД

ах.ои умумии хукуки моликияти

умумии ворисон

Пас аз кабули мерос хар як ворис сохибмулки кисми му-айяни молу мулки меросй эътироф мегардад. Хдмзамон агар дар васиятнома мерос байни ворисон дар шакли асл таксим шуда бошад, хдр яки онхо он кисми ашѐ ѐ хукуки молу мул-кие, ки васиятгар ба хар кадоме аз онхо васият кардааст, ме-гиранд. Агар меросро вориси ягона кабул карда бошад, хамаи молу мулки меросй новобаста аз намуди молу мулк моликия-ти у эътироф мегардад. Аммо на хама вакт васиятгар мерос-ро дар шакли асл таксим менамояд, балки дар васиятнома му-айян менамояд, ки факат хиссаи идеалии молу мулки меросй ба ворисон мегузарад (ба хохараш К.-аз 1/3, чиянаш Ш.-аз 2/3 *исса), дар ин холат молу мулк дар моликияти ду ѐ зиѐда аз он ворисон карор мегирад. Вазъияти ба ин монанд дар холате, ки *ангоми меросгирии конунй ба мерос якчанд ворисон даъват Ка

РДа мешаванд, ба вучуд меояд. Х,ангоми меросгирй бо васи-ятнома низ чунин холат ба миѐн меоя, вакте ба мерос шахсе, ки *УКук ба хиссаи хатмии мерос дорад, талабгор мешавад (мод. **'1 КГ Ч,Т). Дар чунин холат молу мулки меросй аз лахзаи кУШодани мерос дар моликияти умумии хиссагии ворисоне, ки

МеРосро кабул кардаанд, дохил мешавад.

Кридаи моликияти умумии хиссагй ва моликияти умумии

^кНоя муфассал дар конун танзим шудааст (боби 17 КГ ЯД

1).

афовути асосии байни ин ду навъи моликияти умумй дар он

1 1В _____________________________________________ ИЛБОБОЧС НОВ

аст, ки хангоми моликияти хиссагй хиссахои мансуб ба хар як хаммолик муайян карда шудааст, хангоми моликияти якчоя хисса муайян карда намешавад. Ба гайр аз ин пайдоиши мо-ликияти умумии якчоя танхо дар холатхои дар конун пешби-нишуда имконпазир аст.

Мутобики конун молу мулке, ки зану шавхар дар давраи заношуй чамъ кардаанд, моликияти якчояи онхо мебошад, ки ба он коидахои конунии молу мулки хамсарон пахн мегардад (мод. 34 КО ЦТ ва 304 КГ ЧТ).

Конуни амалкунанда талабот оид ба мачбуран кать наму-дани моликияти умумии хиссагиро ба молу мулк пешбинй на-мекунад. Бинобар ин, ворисоне, ки меросро дар шароити мо-ликияти умумии хиссагй кабул кардаанд, метавонад ва дар оянда низ якчоя моликияти дахлдорро бо риояи махдудияти мукарраркардаи конун сохибй, истифода ва ихтиѐрдорй ку-нанд. Ин махдудиятхо асосан ба ду холати зерин татбик ме-гардад. Яку.м, сохибй, истифода ва ихтиѐ'рдории чунин молу мулк танхо бо розигии хамаи хаммоликон амалй карда меша-вад, дар холати набудани розигй тартиби сохибй ва истифо-даи молу мулк мумкин аст аз чониби суд муайян карда ша-вад. Дуюм, хангоми фуруши хисса дар доираи хукуки моли-кияти умумй ба шахси гайр иштирокчиѐни бокимондаи моли-кияти хиссагй барои харидани хиссаи фуруш мутобики нархе, ки он фурухта мешавад ва дигар шартхои баробар, ба гайр аз фуруш дар савдои оммавй, хукуки афзалиятнок доранд. Сав-дои оммавй барои фуруши хисса дар доираи хукуки моликияти умумй хангоми розй набудани хамаи иштирокчиѐни моликияти хиссагй метавонад дар холатхои пешбининамудаи конун дойр карда шавад. Фурушандаи хисса вазифадор аст, дигар иштирок-чиѐни моликияти хиссагиро аз нияти худ, ки хиссаашро ба шахси гайр фурухтанист, хаттй огох сохта, нарх ва дигар шартхои фурушро ишора намояд. Агар дигар иштирокчиѐни моликияти хиссагй аз харидорй даст кашанд ѐ хиссаи фурухташавандаро дар доираи моликият ба молу мулки гайриманкул дар даво-ми як мох ва дар муносибат бо дигар молу мулк дар давоми

У,/1МОЯИ КУКУК.Х.ОИ МЁРОСЙ ДАР СУД 113

пах РУ3

аз

лахзаи

ог°хй ба даст наоранд, фурушанда хак дорад

хиссаи худро ба хар кадом шахсе фурушад. Хднгоми фуруши хисса бо вайрон кардани хукуки афзалиятнок хар кадом иш-тирокчии моликияти хиссагй хак дорад, дар давоми се мох ба суд Д

аР мавриди ба у гузаронидани хукук ва ухдадорихои ха-

ридор талабот арз намояд. Коидахои мазкур инчунин хангоми ба каси дигар додами хисса аз руи шартномаи мубодила низ татбик мегардад (мод. 298 КГ ЧТ)-

Самара, махсулот ва даромад аз истифодаи молу мулки моликияти хиссагй ба таркиби молу мулки умумй дохил ме-шаванд. Таксимоти баъдии самара, махсулот ва даромад бай-ни иштирокчиѐни моликияти хиссагй, агар созишномаи бай-ни онхо тартиби дигареро пешбинй накарда бошад, баробар ба андозаи сахм сурат мегирад (мод. 296 КГ Ч,Т)-

Х,ар як иштирокчии моликияти хиссагй вазифадор аст ба андозаи хиссаи худ дар пардохти андоз, бону хироч ва дигар пардохтхо оид ба молу мулки умумй, инчунин оид ба харочоти нигахдошт ва мухофизати онхо, агар дар конун ѐ шартномахо тартиби дигаре пешбинй нашу да бошад, иштирок намояд. Харочоте, ки зарурй намебошанд ва аз чониби яке аз ишти-рокчиѐн бидуни ризоияти дигарон масраф шудааст, ба хисоби худи у вогузошта мешавад. Бадсхое, ки зимни он ба миѐн ме-оянд, бо тартиби суди хал карда мешаванд (мод. 297 КГ ЦТ).

Кредиторы иштирокчии моликияти хиссагй ѐ умумй хангоми нокифоя будани дигар молу мулки он хак дорад оид ба чудо кардани хиссаи карздор аз молу мулки умумй барои нигаро-нидани руѐниш аз он талабот пешниход кунад.

Агар дар чунин холатхо чудо кардани хисса дар шакли асл (натура) гайриимкон бошад ѐ аъзои дигари моликияти Хиссагй ѐ умумй ба он эътнроз кунанд, кредитор хак дорад аз Карздор талаб намояд, ки хиссаи худро ба дигар иштирокчи-ѐни моликияти умумй бо нархи баробар ба арзиши бозории ин сахм фурушад ва маблаги аз фуруш бадастомадаро барои адои карз супорад.

150 ______________________________________________ ИХ БОБОЧОНОВ

Дар сурати аз харидани сахми карздор рад намудани аъ-зои дигари моликияти умумй кредитор хак дорад тибки тар-тиби суди талаб намояд, ки ба сахми кредитор дар моликияти умумй руѐниш нигаронида шавад (мод. 303 КГ ЧТ).

8.2. К,оидахои таксим

Суд хангомн таксами молу мулки меросии хиссагй бояд хам коидахои моликияти умумии хиссагй ва хам коидахои таксими мерос аз молу мулки хиссагиро ба инобат гирад. Агар ворисон бо ягон сабаб коидаи таксими моликияти умумии хиссагиро ба молу мулке, ки бо тартиби мерос аз чониби онхо ба даст овар-да шудааст, маъкул накунанд, хукук доранд ин молу мулкро бо розигии хамдигар байни худ таксим намоянд. Крнун (мод. 300 КГ ЧТ) коидаи таксими молу мулке, ки дар моликияти умумии хиссагй карор дорад ва чудо намудани хисса аз онро ба таври муфассал мукаррар кардааст (кисми 2 мод. 1182 КГ ЧТ). Дар ин маврид хар як ворис хамчун иштирокчии моликияти уму-мии хиссагй хукуки талаб кардани хиссаи худро новобаста аз розигии дигар ворисон ба ин молу мулк дорад.

Хусусиятхои хоси танзими конунгузории амалкунанда оид ба таксими молу мулки меросй дар он мебошад, ки дар кисми 3 КГ Ч,Т кисман коидахои асосии боби 17 хамин Кодекс оид ба таксими молу мулке, ки дар моликияти умумии хиссагй карор дорад, дар як вакт ба коидахои умумй хавола намудан пешбинй шудааст (мод. 1182 КГ Ч,Т).

Чунин тачдид ба андешаи мо асоснок мебошад, чунки дар кисми 3 КГ ЧТ меъѐрхои он аз хама бештар ба доираи васеи иштирокчиѐни муносибатхои хукуки гражданй нигаронида шу-дааст (ба масъалахои танзимии ворисият дар ин ѐ он шакл дар амалия хар як шахрванд дучор мешавад), на дар хама вакт Д*Ф масалаи хукукшиносй дуруст санчида мешавад. Ба гайр аз ин дар аввалхои соли 1990, ки тагйироти куллии муносибатхои иктисодии бозоргонй чорй шуданд, на хама вакт ба меъѐрхо*

1

конунгузори мутобикат мекарданд. Бинобар ин, тачДи'яИ

ХИМОЯИ ХУКУК^ОИ МЕРОСИ ДАР СУД 121

меъѐ'рхо дар бораи таксими моликияти умумй, чуброни хисса хангоми номутаносибии чудо намудани хисса, химояи манфи-

ати ноболигон, корношоям, дорой крбилияти амали махдуд ва гайра на танхо барзиѐд, балки кобили дастгирй мебошад.

8-3. Хайати молу мулки меросие, ки таксими

онхо имконпазир аст

Дар конунгузории амалкунанда. молу мулки меросии таксимшаванда мураттаб карда нашудааст. Бинобар ин, хангоми таксими мерос масъалаи кадом молу мулк бояд аз таксим хорич карда шавад, инчунин кадом молу мулкро дар шакли асл таксим кардан мумкин нест, ѐ ин ки конунгузор таксими кадом молу мулкро манъ кардааст, муайян кардан лозим мебошад. Пеш аз хама, кайд кардан зарур аст, ки мутобики конун ба таркиби мерос молу мулк, дигар ашѐ, аз чумла хукук ва ухдадорихои молумулкй, ки дар рузи кушода шудани мерос ба меросгузор тааллук доштанд, дохил мешавад (мод. 1138 КГ Ч,Т). Дар ин холат намудхои алохидаи молу мулк, шумора ва арзиши он мутобики конун муайян карда мешавад.

Хямин тавр, бегуфтугу намудхои молу мулке, ки дар муо-милот будани онхо рох дода намешавад (объектхои аз муоми-лот баромада), бояд бевосита дар конун ишора карда шаванд. Намудхои объектхои хукуки граждание, ки танхо ба иштирок-чиѐни муайяни муомилот тааллук дошта метавонанд ѐ дар му-омилот карор доштани онхо танхо бо ичозати махсус имконпа-зир аст (объектхое, ки кобилияти муомилоташон махдуд аст), мУвофики тартиби мукаррарнамудаи конун муайян карда ме-

Щаванд (кисми 2 мод. 141 КГ Ч.Т). Аз таркиби молу мулки байни ворисон таксимшаванда

0яД хиссаи хамсаре, ки дар кайди хаѐт мебошад, аз моликия-

и УМумии хамсарон хорич гардад (мод. 34 Кодекси оилаи Ч,Т

^од. 304 КГ Ч^Т). Дар ин холат бояд тартиби конунй (яъне, ^°Идаи моликияти якчояи хамсарон) ба молу мулки хамсарон,

Шарте бо ахднома акди никох тагйир дода нашуда бошад,

122 ИХ БОВОЧОНОВ

пахн мегардад (кисми I мод. 42 Кодекси оилаи Ч,Т ва кисми I мод. 304 КГ ЧХ).

Аз тачрибаи суди бармеояд, ки ба таркиби молу мулки меросй сохтмон ѐ иышооти худсарона дохил намешаванд. Дар шароитхои муайян, агар ба сохтмони худсарона хукуки моли-кияти дигар шахсон эътироф шуда бошад, охирин ухдадор аст ба андозаи аз чониби суд муайяш-ардида ба шахсе, ки барои сохтмон маблаг сарф кардааст ва агар он ба массаи меросй до-хил шавад, чуброн намояд.

Молу мулке, ки пас аз вафоти меросгузор боки мондааст, набояд ба массаи молу мулки меросй дохил карда шавад, агар он аз чониби шахси дигар дар натичаи давомнокии мухлати ба даст овардан (мод. 258 КГ ЧТ) ба ин ашѐ хукуки моликй пайдо карда бошад (яъне дар натичаи софдилона, кушоду озод ва ба таври давомдор ба мисли молу мулки худ молу мулки гайриманкулро дар тули понздах сол сохибй кардан ѐ дигар молу мулкро дар тули панч сол нигох доштан).

Хднгоми муайян намудани хайати молу мулки таксимша-ванда бояд кисми 3 КГ Ч|Т дар бораи тартиби меросгирии ас-бобу ашѐи хоиа дар назар дошта шавад.

Бо конунгузории каблан амалкунанда (мод. 534 КГ соли 1963) хангоми меросгирй бо конун асбобу ашѐи хона ба вори-сони тибки конуне мегузашт, ки якчоя бо меросгузор на кам-тар аз як сол то вафоти у зиндагй доштанд, новобаста аз на-вбати чалби онхо ба мерос ва мутобикан хангоми таксими ме-рос ба инобат гирифта мешуд,. Алхол мутобики мод. 1185 КГ Ч,Т ашѐи зикргардида хангоми муайян намудани хиссаи вори-сон ба инобат гирифта шуда, ба массаи умумии меросй дохил карда мешавад.

8.4. Химояи манфиатхои мухточони

корношоями меросгузор

Х,ангоми муайян намудани шартхои таксими мерос конун, пеш аз хама, кафолати таъмини манфиатхои хамон иштирокчи-

Х1/1МОЯИ ХУК^КХРИ МЕРОСЙ ДАР СУД 123

ени таксими меросе, ки бо сабабхои гуногун имконияти шахсан манфиатхои худро химоя карданро надоранд, мукаррар наму-дааст. Хднгоми мавчуд будани хамл, вале хануз таваллуд на-шудани ворис, таксими молу мулк метавонад танхо баъди та-валлуди у сурат гирад. Агар хамл, вале вориси хануз таваллуд-нашуда зинда ба дунѐ ояд, ворисони бокимонда хукук доранд таксими меросро танхо бо чудо намудани хиссаи мероси ба у марбута анчом диханд. Барои хифзи манфиатхои навзод дар таксими мерос бояд намояндаи макоми васоят ва парасторй даъват карда шавад (кисми 5 мод. 1183 КГ ЧТ). Конунгузории каблан амалкунанда каме тартиби дигареро пешбинй мекард, яъне ворисон дар чунин холатхо хукук доштанд, ки то тавал-луд шудани кудак низ, аммо танхо бо шарти чудо намудани хиссаи у меросро байни худ таксим намоянд (кисми 2 мод. 555 КГ ЧД1С Точикистон, соли 1963). Аз мазмуни конун ва тачрибаи суди бармеомад, ки хангоми мурда таваллуд шуда-ни кудак хиссаи у байни дигар ворисон бо коидаи афзунша-вии хисса таксим карда мешуд.

Кисми 3 КГ ЧТ аз конунгузории каблан амалкунанда бо он фарк мекунад, ки ягон шарти махсус вобаста ба он, ки кудаки дар батни модар буда бо меросгузор хамхун аст ѐ дигар муно-сибати хешутаборй дорад, мукаррар нагардидааст. Шартхое, ки дар кисми 5 мод. 1183 КГ ЧТ мукаррар гардидааст, ин хангоми дар кайди хаѐт будани меросгузор дар батни модар пайдо шу-дани кудак ва пас аз вафоти у зинда таваллуд шудани вай ме-бошад. Хамин тавр, коидаи кисми 5 мод. 1183 КГ Ч,Т оид ба таксими мерос то таваллуд шудани кудаки дар батни модар буда бидуни ягон истисно ба хамаи ворисони чй мутобики конун ва чй бо васиятнома пахн мешавад.

Аѐн аст, ки дар тачрибаи суди масъалаи пахншавии манъ намудан мувофики мод. 1183 КГ ЧТ ба ворисони меросро бо тартиби трансмиссияи вориси кабулкунанда пайдо шуданаш мумкин аст (мод. 1175 КГ Ч.Т). ~Х,ал намудани чунин масъала аз чй тавр бахо додан ба ин шахсон вобастагй дорад - хамчун ворисони мустакил ѐ хамчун ба шахсе, ки дар вакташ меросро

124 ИХ БОБОЧОНОВ

кабул карда натавонист, конун барои амалиградонии хукукхои дахлдор ичозат медихад. Маьлум аст, ки агар аз нуктаи наза-ри аввал рафтор намоем, кудак пас аз вафоти меросгузор хамл шуда бошад, у хукукхояшро хамчун трансмиссиям ворисй ис-тифода бурда наметавоиад. Дар мавриди дуюм бошад, у ме-тавонад пурра на вдмчун вориси мустакил, балки хукукхои ба меросгузор додашударо амалй намояд.

Хангоми байни ворисон мавчуд будани ноболигон, шах-сони корношоям ва кобилияти амалашон махдуд эътироф гар-дида таксими мерос бо чалби намояндаи макомоти васоят ва парасторй, ки дар бораи таксими мерос огох карда шудаанд, сурат мегирад (мод. 1170 КГ 43"). Бо назардошти он ки нисбат ба ноболигони синни то чордадсола ва шахрвандоне, ки суд онхоро дар натичаи бемории рухй ѐ камаклиашон гайри кобилн амал эътироф намудааст, васоят мукаррар карда мешавад, барои ноболигони аз чордах то хаждахсола, инчунин шахрвандоне, ки суд кобилияти амали онхоро бо сабаби суиистеъмолии машрубот ва маводи нашъаовар махдуд сохтааст, парасторй мукаррар менамояд, таксими мерос хангоми мавчуд будани ворисони тахти васоят ва парасторй карор дошта бо иштироки васй ва парастор амалй карда мешавад. Дар холатхои мазкур мутобшщ кисми 2 мод. 38 КГ Ч,Т васй бидунк ризоияти пешакии макоми васояту парасторй барои анчом додан ва парастор барои додани розигй чихати анчоми таксими молу мулки меросй хукук надоранд.

К,онун ухдадории огох намудани макомоти васоят ва па-расторй ва чалби васиѐн ва парасторонро дар таксими мерос ба зиммаи ягон шахе нагузоштааст. Аѐн аст, ки ба чунин шах-сон ворисоне дахл доранд, ки дар таксими мерос бевосита иш-тирок менамоянд. Азбаски гирифтани шаходатнома дар бораи кабули мерос хатмй намебошад, гумон меравад, ки ба сифати коидаи умумй ба зиммаи нотариус гузоштани ухдадорй чихати огох намудани макомоти васоят ва парасторй оид ба таксими мерос ба максад мувофик нест. Лекин дар холате, ки нотари-ус шаходатнома дар бораи хукук ба мерос медихад, ба зим-

^имояи Х;УК;УК,Х;ОИ МЕРОСИ ДАР СУД 125

май у гузоштани чунин ухдадорй имконпазир аст. Дар чунин холат бояд дар назар дошт, ки таксими меросе, ки бе иштиро-

ки васй ва парастор, инчунин оид ба таксими мерос огох карда нашудани макомоти васоят ва парасторй анчом дода шуда-аст, мутобики мод. 193 КГ ЧТ асос барои татбики коидаи бе-эътибор донистани ахай хилофи конун мегардад.

Мутобики кдсми 3 мод. 38 КГ ЧТ васй, парастор, хамсарон ва хешовандони наздики онхо барои бастани ахдхо бо шахси тахти васояташон (парасториаш), ба истиснои хамчун хадя ѐ истифодаи ройгон ба шахси тахти васоят (парасторй) додани молу мулк, хукук надоранд.

Мутобикан ба муносибатхои меросй ин маънои онро дорад, ки агар байни ворисон нияти байни худ таксим кардани молу мулки меросй мавчуд бошаду ба сифати ворисон на танхо ноболигон, шахрвандони гайри кобили амал ѐ кобилияти ама-лашон махдуд, балки падару модар, васиѐн, парасторон ва дигар намояндагони конунии онхо бошанд, чунин таксимот бо розигии байни ворисон (1182 КГ ЧТ) мутобики кисми 3 мод. 38 КГ ЧТ мумкин нест.

Хдмин тавр, агар шахсони мазкур бо вучуди ин зарурати таксими молу мулки меросиро лозим донанд, онхо бояд ба суд оид ба таксими молу мулки меросй дар шакли имконнопазирии таксимоти конунии он бо розигии байни худ мурочиат намоянд. Бе шакку шубха дар чунин таксимот бояд макомоти васоят ва парасторй, ки дар суд чихати химояи манфиатхои ноболигон, шахрвандони гайри кобили амал ва кобилияти амалашон махдуд баромад мекунанд, огох карда шаванд.

Барои он ки таксими молу мулки меросй бо иштироки шахсони номбаршуда бе мурочиат ба суд амалй шавад, шахсони мазкурро зарур аст, ки ба макомоти васоят ва парасторй бо Дархост оид ба озод намудани онхо аз ухдадорихои дахлдор мурочиат намоянд (кисми 2 мод. 39 КГ ЧТ, вале он танхо барои васиѐн ва парасторон дахл дорад). Дар чунин холат махдудияте, ки дар кисми 3 мод. 38 КГ Ч,Т пешбинй гардидааст, татбик намешавад.

12В 1Л.Х, БОБОЧОНОВ

8.5. Вакти амалисозии таксими мерос

Конунгузории мерос коидаи умумй дар бораи тартиб ва

мухлати бастани созиш оид ба таксими меросро пешбинй

намекунад. Хрлати истисной кисми 5 мод. 1183 КГ ЦТ мебо-шад,

ки мутобики он таксими мерос то таваллуди кудак ичозат дода

намешавад, инчунин кисми 2 мод. 1182 КГ ЦТ мебошад, таксими

мероси молу мулки гайриманкул бо тартиби мувофика низ

нораво аст.

Чунин созиш мумкин аст, баъди ба ворисон додани ша-

ходатнома дар бораи хукук ба мерос баста шавад.

Ин коида мукаррарй мебошад, вале дар конунгузорй он бори

аввал пешбинй гардидааст. Ин коидаи ба он равона шуда-аст, ки

ворисон хукукхои худро ба молу мулки гайриманкул ба таври

дахлдор ба кайди давлатй гиранд: он бо максади то хадди имкои

осой гардонндапи тартиби вобаста кардан ва ба кайд гирифтани

хукукхои дахлдор ба ворисон ва рахо ѐфтан аз бакайдгирии

дукарата (аввал мутобики шаходатнома, баъдан мутобики

созишнома дар бораи таксими мерос) чалб карда шудааст.

Бакайдгирии давлатии хукукхои ворисон ба молу мулки

гайриманкул, ки нисбат ба он байни онхо созишнома оид ба

таксими мерос баста шудааст, дар асоси ин созишнома ва

шаходатнома дар бораи хукук ба меросе, ки каблан дода шудааст

амалй мегардад. Дар чунин холат номутобикатии таксим, ки аз

чониби ворисон дар асоси созишномаи байни онхо таксим карда

шуда, дар шаходатномаи хукук ба мерос нишон дода шудааст,

асос барои рад намудан барои ба кайд гирифтани хукуки онхо ба

молу мулке, ки дар натичап таксими мерос гирифтаанд, боис

шуда наметавонад.

Ин коида муносибатхои хукукии меросиро мувофики шарти

умумигражданип озодии шартнома ба амал бароварда мешаваД

(мод. 453 КГ ЧТ), ки мутобики он тарафхо шартнома (созиш) дар

бораи таксими мерос баста, ба манфиати худ амал карДа>

ХИМОЯИ ><УК,УК,>;ОИ МЕРОСИ ДАР СУД 127

хукук доранд хангоми таксимоти молу мулки мероси байни худ аз хисса даст кашанд.

8.6. Андозаи хисса

Яке аз шартхои мухими таксими мерос ин муайян намудани хиссаи ворисон ба молу мулки мероси мебошад. Дар ин маврид хангоми меросгирй бо васиятнома хиссаи мерос мутобики иро-даи васиятгар, ки дар васиятнома сабт гардидааст муайян кар-да мешавад, хангоми меросгирии конунй хиссаи ворисон баро-бар муайян карда мешавад (кисми 2 мод. 1165 КГ Ч,Т). Истис-но аз коидахои мазкур мавчуд аст, якум, хангоми меросгирй бо хукуки пешниход, вакте ки шумораи фарзандони (наслхои) вориси вафоткарда -таносуби таксими умумии молу мулки ме-росиро байни дигар ворисон тагйир намедихад: ворисони бо хукуки пешниход меросгиранда хамаашон дар якчоягй хиссаи ба меросгузори худ мансубро мегиранд.

Х,амин тавр, агар баъди вафоти меросгузор барои меросгирй бо крнун ду писари вай ва ду наберааш (фарзандони духтари вафоткардааш) даъват карда шаванд, хангоми мавчудияти чор ворис хар як писар аз 1/3 хиссаи мерос ва хар як набера аз 1/6 хиссаи меросро мегиранд.

Дуюм, аз хиссае, ки дар васиятнома мукаррар карда шуда-аст, дар холате, ки ба меросгирй вориси хукук ба гирифтани хиссаи хатмии мерос дошта чалб мешавад, у ба андозаи аз се ДУ хиссае, ки ба у хангоми мероси конунй тааллук дошт, ме-Рос мегирад.

Масалан, А. дар васиятнома молу мулки худро ба се баро-

Дараш Б., В. ва Г. баробар таксим карда додааст. Ба хар яке

°нхо аз 1/3 хиссаи молу мулки мероси тааллук дошт. Пас аз ку-

°дани мерос муайян карда шудааст, ки А. духтари бо номи

^- Доштааст, ки бо вай А. муддати тулонй муносибат надоштт. • *амчун шахси гайри кобили мехнат мутобики кисми 1 мод. 1 КГ Ч,Т хукук ба гирифтани хиссаи хатмии мерос ба аз се

*иссаи меросе, ки хангоми меросгирй мутобики конун бояд

128 ИХ БОБОМОНОВ

гирад, дорад. Азбаски Ж. ба ворисони навбати аввал дохил мешавад, хангоми даъвати ворисони конунй ба меросгирй вай хамчун вориси ягона хукук ба гирифтани хамаи мерос дошт. Хямин тавр, ба сифати хиссаи хатмй Ж. хукук ба гирифтани аз се ду хиссаи мероси А.-ро дорад. Дар натичаи ин хиссаи Б., В. ва Г. бонд мутобикан кам мешавад.

8.7. Тартиб ва шартхои таксимн молу мулки меросй

8.7.1. Шакли сознш оид ба такс мчи мерос

Молу мулки меросие, ки тахти моликияти умумии хиссагй карор дорад, мумкин аст байки ду ѐ якчаид ворисон бо созиш-нома таксим карда шавад (кисми 1 мод. 300 ва кисми 5 мод. 1183 КГ ЧТ), агар ворисон бо хамдигар ба мувофика наоянд, онхо метавонанд бо тартиби асосхои умумй ба суд мурочиат намуда, чудо намудани хиссаи худро талаб намоянд (кисми 3 мод. 300 КГ ЧТ). Созишнома дар бораи таксими мерос хамчун ахд (яъне мутобики мод. 178 КГ Ч,Т- амале, ки барои мукаррар намудан, тагйир додан ѐ кать намудани хукуку ухдадорихои гражданй равон карда шудааст), гузашта аз он, хамчун шар-тнома (яъне мутобики кисми 3 мод. 179 КГ Ч.Т барои баста-ни шартнома ифодаи иродаи мувофикашудаи ду тараф ѐ беш-тар аз он лозим аст) на танхо бо кисми 3 КГ ЧТ ба танзим да-роварда шавад, балки бо коидахои КГ оид ба талаботи шак-ли ахд ва шартнома ба танзим дароварда мешавад (§1 боби 7).

Коидаи умумии шакли ахд чунин аст: ахде, ки дар конун ѐ созишномаи тарафхо барои он шакли хаттй (одй ѐ нотариалй) мукаррар нагардидааст, метавонад шифохй баста шавад. Ахдхои зерин ба истиснои ахде, ки тасдики нотариалиро талаб меку-над, бояд дар шакли оддии хаттй баста шаванд: ахди шахси хукукй байни худ ва бо шахрвандон, ахди байни шахрвандон ба маблаге, ки аз андозаи бо конун мукарраргардидаи музди мехнати хадди акал на камтар аз дах маротиба бештар аст ва дар холатхои пешбининамудаик, сарфи назар аз маблаги ахд

химояи Х;УКУК;КОИ МЁРОСЙ ДАР СУД 1РЭ

Хангоми тартиб додани ахди шакли хаттии одй бояд талаботи

крнунгузорй оид ба чунин ахд аз чониби шахсони ахдбаста ѐ

шахси ба тарики дахлдор ваколатдори онхо имзо карда шавад

(кисми 1 мод. 185 КГ ЧТ). Ба кайд гирифтани ахд дар идораи

нотариали дар холатхое, ки дар конун зикр гардидааст ва бо

талаби хар яке аз тарафхо, гарчанде дар конунгузорй ба чунин

шакли ахд талабот пешбинй нагардида бошад хам, хатмй

мебошад. Агар мавзуи созиш дар бораи таксими мерос молу

мулки гайри манкул бошад, чунин ахд бояд дар идораи давлатии

нотариали тасдик. карда шавад.

Окибати риоя накардани шакли ахд дар конун муфассал ба

танзим дароварда шудааст. Хамин тавр, аз чониби тарафхо риоя

накардани шакли ахди хаттии одй аз хукуки дар маври-ди бахс

чихати тасдики ахд ва шартхои он аз истинод ба баѐ-ноти

шохидон махрум месозад, вале онхоро аз хукуки оварда-ни

далелхои хаттй ва далелхои дигар махрум намесозад. Дар

холатхои бевосита дар конун ѐ созишномаи тарафхо зикргар-дида

риоя накардани шакли ахди хаттии одй боиси беэътибо-рии он

мегардад (кисмхои 1-2 мод. 187 КГ Ч,Т). Риоя накардани шакли

нотариали ѐ талаботи бакайдгирии давлатии ахд боиси

беэътибории он мегардад. Чунин ахд беэътибор дони-ста

мешавад (кисми 5 мод. 190 КГ ЧТ).

Хамин тавр, ворисон созишнома дар бораи таксими ме-росро

тартиб дода, ба риояи шакли зарурии ахд аз хавфи беэътибории

он гамхорй бояд зохир намоянд, то ин ки дар оян-да ин ахд бо

асосхои пешбининамудаи конунгузорй ва созишномаи байни

тарафхо беэътибор нагардад.

Ба гайр аз риоя накардани талаботи конунгузории шакли ахд

асос барои беэътибор донистани он мумкин аст дигар талаботи

конунгузорй низ шавад (масалан, чихати иштирок дар таксими

мерос макомоти васоят ва парасторй чалб нашуда бошад). Дар §2

боби 7 КГ ЧТ дигар асосхои беэътибории ахд низ номбар карда

шудааст. Дар чунин холат ворисоне, ки созишнома дар бораи

таксими мерос бо нуксонхои дар моддахои 191-206 КГ ЧТ

номбаршуда мебанданд, бояд дар назар дошта

1ЭО ИХ БОБОЧОНОВ

бошанд, ки ахдхои беэътибор боиси окибати хукуки намегар-дад ва аз лахзаи баста шудан беэътибор мебошанд (кисми I мод. 192КГЧТ).

8.7.2. Шартхои таксими молу мулки меросй

Мутобики кисми 2 мод. 1 ва кисми 2 мод. 232 КГ ЧТ вори-сон созишнома дар бораи таксими меросро баста, бо ташаббус ва ба манфиати худ озод (бо шарте, ки амали онхо хукук ва манфпатхои бо конун хифзшавандаи шахсони сеюмро халалдор насозад) дар муайян намудани шартхои таксим, инчунин дар кисми таксимкунии молу мулки меросй дар шакли асл байни худ хукук доранд. Дамчунин онхо хукук доранд аз хиссаи худ хангоми таксими мерос дар шакли асл даст кашанд. Бори ав-вал аст, ки дар фасли VI КГ Ч,Т ин масъала дар партави док-тринаи хукуки мерос муфассал ба танзим дароварда шудааст.

Коидахои кисмхои 3 ва 4 мод. 300 КГ ^ГГ оид ба хукуки иштирокчиѐни моликияти хиссагй хангоми имконнопазрии чудо намудани молу мулк дар шакли асл ба таври дахлдор аз хиссаи у дар хукук ба моликияти умумй мувофик ба муно-снбатхоп меросй бояд ба снфати кафолати хукуки дахлдори во-рис хангоми ба мувофика наомадан бо дигар ворисон бо тар-тиби суди чудо намудани хиссаи ба у дар молу мулки меросй тааллукдошта, хангоми пмконнопазнрпи таъмини хиссаи катъии дахлдор молу мулки таксимшавандаи ба у тааллукдошта ва ка-фолати гирифтани чуброни мувофик аз дигар ворисонро талаб намояд. Х,амин тавр, бори дигар кайд менамоем, ки агар байни ворисон дар бораи таксими мерос бахс мавчуд набошад, онхо хукук доранд хангоми таксими мерос мутобики конун ѐ бо ва-сиятнома аз хиссаи ба хар яки онхо тааллукдошта даст кашанд.

Дар чунин холат коида дар бораи таксими молу мулки меросй бо созишномаи байни ворисон бояд пахн гардад ва дар холати дар моликияти умумии хиссагй ба вучуд омадани меросгирй бо васиятнома ба меросгирй инчунин шахсоне, ки хукук ба хиссаи хатмии мерос доранд, даъват карда мешаванд

химояи >;ук,"ук,х,аи МЕРОСЙ ДАР СУД 131

(мод- 1171 КГ Ч,Т). Асоси ичозат надодан бн бастани созишнома

байни ворисон тибки васиятнома ва ба истилох, «ворисо-ни хатмй»

дар бораи таксими молу мулки меросй, хангоме ки онхр бо рохи

ба хамдигар гузашт кардан метавонанд дар хусу-си таксими молу

мулки меросй ба мувофика оянд. Агар чунин созишнома баста

нашавад, вориси хатмй хукук дорад хиссаи ба худаш

тааллукдоштаро талаб намояд.

Дар кием» 2 мод. 1182 КГ Ч,Т дар бораи хукуки яке аз вори-

сон оид ба чудо намудани хиссаи худ дар моликияти умумии ме-

рос чнзе гуфта нашудааст, набояд дар хусуси дар муносибатхои

меросй татбик намудани коидаи кисми 2 мод. 300 КГ Ч,Т дар

бораи «иштирокчии моликияти хиссагй хак дорад аз молу мулки

умумй чудо кардан» хиссаи худро талаб намояд» шубха пай-до

кард. Бояд дар назар дошт, ки таксими вокеии хамаи молу мулк

байни хамаи иштирокчиѐни моликияти хиссагй дар молу мулки

умумй мутобики хиссаи ба онхо тааллукдошта, ки дар натича ба

катъ гардидани моликияти умумй оварда мерасонад, хангоми

вокеан чудо намудани кисми молу мулкй танхо як ѐ як-чанд

иштирокчиѐн (мутобики ба хиссаи ба онхо тааллукдошта) - бо

нигох доштани моликияти умумй ба кисми бокимондаи молу

мулки умумии дигар иштирокчиѐн. Бо ибораи дигар аз руи

табиати хукуки чудо намудан яке аз намудхои таксими молу мулк

мебошад, ки ба катъ гардидани хукук ба моликияти умумй оварда

намерасонад. Асоснокии чунин хулосабарорй бо мукаррароти

кисми 2 мод. 300 КГ Ч,Т тасдик мегардад, ки Дар он" сухан дар

бораи созишнома оид ба чудо намудани хисса аз мерос меравад.

Таносуби кайдшуда хама вакт онро дар назар дорад, ки бо

назардошти он ки бисер коидахои умумй дар бораи таксими

моликияти хиссагй (аз чумла, шарт ва тартиби Пардохти чуброн),

ки дар боби 17 КГ ЧТ пешбинй шудааст, ба чудо намудани хисса

татбикшаванда аст.

Х,амин тавр, ворнс мутобики к»см» 2 мод. 300 КГ Ч,Т хукук»

аз дигар ворисон талаб кардани чудо намудани хиссаи худ аз

Молу мулки меросй дар моликияти умумии хиссагиро дорад. Ин

меъѐрро танхо хамчун хукуки талаб кардани чудо намуда-

132 \Л.К БОБОЧОНОВ

ни хисса бо тартиби суди маънидод кардан мумкин пест (дар бораи им хукук дар кисми 3 мод. 300 КГ ^Т гуфта шудааст). Дар он омадааст, ки хангоми ба мувофика наомадани ишти-рокчиѐни моликияти хиссагй оид ба усул ва шартхол таксими молу мулки умумй ѐ чудо кардани хиссаи яке аз онхо ишти-рокчии молу мулки хиссагй хак дорад дар шакли асл (натура) чудо кардани хиссаи худро аз тарики суд талаб намояд. Агар дар шакли асл (натура) чудо кардани хиссаро конун ичозат надихад ѐ аз сабаби расидани зиѐни вокеии беандоза ба молу мулк имконнопазир бошад, молики чудошаванда хак дорад, ки арзиши хиссаи у аз чониби дигар иштирокчиѐни моликия-ти хиссагй пардохта шавад.

8.8. Чуброн х,ангоми нмкошгопазирии таксими молу

.мулки меросй ва хангоми ио.мувофикии дар шакли асл

(натура) чудо намудани хиссаи молу мулки ворис

Коидаи чуброни номувофикии молу мулки меросии аз

чониби ворисон кабулшаванда дар холате мукаррар карда

шудааст. ки агар ворисон байни худ оид ба таксими мерос ба

мувофика наомада бошанд. Дар як вакт набояд фаромуш кард.

ки кафолати баркарор намудани чуброни дахлдори ба андо-

заи муайян бо конун мукарраргардида сабаби байни хамдигар

ба мувофика омадани ворисон гардиданаш мумкин аст, дар

холати ба мувофика наомадани ворисо\1 онхо чихати химояи

манфиатхои худ ба гирифтани кисми молу мулки меросие, ки

ба онхо тааллук доранд, ба суд мурочиат менамоянд.

Х,амин тавр, хангоми ба мувофика наомадани иштирокчи-

ѐни моликияти хиссагй оид ба усул ва шартхои таксими молу

мулки умумй ѐ чудо кардани хиссаи яке аз онхо иштирокчии

молу мулки хиссагй хак дорад дар шакли асл (натура) чудо кар-

дани хиссаи худро аз тарики суд талаб намояд (кисми 3 мод.

300 КГ ЧТ). Ин коида мухтасар дар конун дар холате, ки агар

таксими молу мулкро танхо як ворис мехохад, лекни фахмо аст,

ХИМОПИ ХУКУКЛОИ МЕРОСЙ ДАР СУД 1 33

ки дар холати ба суд мурочиат намудани якчанд (ѐ ин ки хама)

ворисон суд бояд усул ва шартхои таксимро муайян кунад.

Савол ба миѐн меояд, ки суд мувофикд кадом меъѐри конун

амал менамояд? Пеш аз хама, аѐн аст, ки талаботи дахлдорро

баррасй намуда, суд мутобики кисми 2 мод. 300 КГ Ч,Т бояд он

андозаи хиссаи ба хар як ворис мутобики конун ва васият-нома

тааллукдоштаро ба асос гирад. Тартиби минбаъда аз им-конпазир

будан ѐ имконнопазирии таксим дар шакли асл (на-

тура)вобастагй дорад. Дар холати аввал судро танхо зарур аст, ки

кадом молу мулкро ба кадоме аз ворисон додан лозим аст, муайян

намояд. Дар чунин холат фарки арзиши молу мулке, ки дар шакли

асл (натура) ба иштирокчии моликияти хиссагй ба ивази хиссаи у

дар доираи хукуки моликияти хиссагй дода мешавад, бояд бо

маблаги муайян пушонида ѐ бо рохи дигар чуброн карда шавад.

Чубронпулй ба иштирокчии моликияти хиссагй ба ивази чудо

кардани хисса дар шакли асл (натура) аз чониби дигар моликон

бо розигии у дода мешавад. Дар холате, ки хиссаи молик ночиз

буда, онро ба таври вокей дар асл чудо кардан нмконнопазир аст,

барон истифодаи молу мул-ки умумй дорой манфиати назаррас

намебошад, суд метавонад бидуни розигии ин молик низ дигар

иштирокчиѐни моликияти хиссагиро вазифадор намояд, ки хакки

уро чуброн кунанд (кисми 4 мод. 300 КГ ЧТ).

Дар холати имконнопазирии дар шакли асл таксим намудани

молу мулк, хангоме ки чудо намудани хиссаро конун ичозат

намедихад (кисми 2 мод. 306 КГ ЧТ), ѐ ин ки расида-ни зарари

номутаносиб ба моликияти умумй (масалан, ашѐи

таксимнашаванда) хангоми таксим, ворисон хукук доранд ба

баркарор намудани арзиши хиссаи ба онхо тааллукдошта

мурочиат намоянд (кисми 3 мод. 306 КГ Ч.Т). Тачрибаи суди дар

зери мафхуми чунин зарар имконнопазирии истифодаи молу мулк

бо таъиноти максаднок, ба таври назаррас аз даст додани холати

техникии у, ѐ ин ки паст шудани арзиши моддй

134 ИЛ- БОБОЧОНОВ

ва бадей (масалан, коллексияи расмхо, тангахо, китобхона), номувофикии истифодабарй ва гайраро мефахмад.

Дар холате ки талабот оид ба таксим аз чониби яке аз во-рисон пешниход гардад, пардохти арзиши хиссаи у аз чониби дигар иштирокчиѐни моликияти умумй амалй карда мешавад, аз ин бармеояд, ки хангоми пешниходи талабот оид ба таксими мерос аз чониби хамаи ворисон чунин пардохт факат хангоми фуруши молу мулки меросй бо назардошти таксими ашѐи бо таксими маблаги ба дастомада байни ворисон мутобики хиссаи ба онхо тааллукдошта сурат мегирад. Аз чониби суд бояд халномаи дахлдор кабул карда шавад.

Таксими мерос бо шартхо муайян амалй шуда, дорой ху-сусияти хос мебошад.

Якум, аз руи коидаи умумй чуброни пардохти хисса ба иш-тирокчии моликияти хиссагй ба чои чудо намудани хиссаи у дар шакли асл танхо бо розигии у ичозат дода мешавад. Дар холлтхои истисной, хангоме ки хиссаи ба молик чудошаваида ночиз бошад, вокеан чудо кардан имконнопазир аст ва манфи-ати мохиятй оид ба истифодаи молу мулки умумй мавчуд на-бошад, суд метавонад хангоми набудани розигии ин сохибмулк дигар иштирокчиѐни моликияти хиссагиро вазифадор намояд, ки ба у хиссаашро чуброн намоянд.

Дуюм, чуброн мумкин аст бо маблаги пули е бо додани ди-гар молу мулк пардохт карда шавад (кисми 4 мод. 300 КГ Ч,Т).

Сеюм, бо гирифтаии чуброн сохибмулк хукук ба хисса ба молу мулки умумиро гум мекунад.

8.9. Хусусиятхои таксими намудхои алохидан молу

мулки меросй

Коида дар бораи хусусиятхои таксими молу мулки меросй на танхо дар КГ Ч,Т ва дигар конунхо, бадки дар тавзехоти тачрибаи суди низ пешбинй гардидааст. Вобаста ба мазмун ин коида мумкин аст шартан дар се гурух таксим карда шавад.

(

химопи ХУК,УК,Х;ОИ МЕРОСЙ ДАР СУД 135

Ба гурухи аввал меъѐрхои мукарраркунандаи хукуки афзали-ятноки гирифтани молу мулки меросй мансуб аст. Ба гурухи дуюм меъѐрхои мукарраркунандаи имконнопазирии таксими намудхои алохидаи молу мулк дохил мешавад. Дар охир, дар гурухи сеюм меъѐри умумП оид ба таксими молу мулки дар мо-ликияти умумии хиссагй ва меьѐрхое, ки онхоро пурра меку-нанд, тааллук дорад. Ба баррасии коидахои таксими объектхои мухими мерос дар суд гуфта мегузарем.

8.9.1. Ашѐи такси мн а та ни II. 1а

Ашѐе, ки таксимоти он одатан бидуни тагйир додани таъи-ноташ имконнопазир аст, таксимнашаванда дониста мешавад. Хусусиятхои чудо кардани хисса дар хукуки моликият ба ашѐи таксимнашаванда тибки конун муайян карда мешавад (мод. 146 КГ Ч,Т). Аз мазмуни моддаи мазкур бармеояд, ки агар биду-ни тагйир додани таъинот таксими ашѐ имконнопазир бошад, ашѐ таксимнашаванда дониста мешавад. Масалан, квартирае, ки аз як хучра иборат аст. Мувофики кисми 3 мод. 300 КГ агар дар шакли асл чудо кардани хиссаро конун ичозат надихад ѐ аз сабаби расидани зиѐни вокеии беандоза ба молу мулк им-коннопазир бошад, молики чудошаванда хак дорад, ки арзи-ши хиссаи у аз чоннби дигар иштирокчиѐнп моликияти хиссагй пардохта шавад. Дар амалияи суди хангоми имконнопазирии таксими ашѐ байни хамаи иштирокчиѐни моликияти умумй ѐ Чудо кардани хисса дар шакли асл ба як ѐ якчанд иштирокчй суд тибки талаботи молики чудошаванда хукук дорад дигар иштирокчиѐни алохидаи моликияти хиссагиро вазифадор на-мояд, ки ба у товон дихад, ки бо гирифтани он молик хукуки худро ба хисса дар ашѐи умумй аз даст медихад.

Коидаи таксим, аниктараш шартхои пардохти чуброн хан-гоми имконнопазирии таксими ашѐи таксимнашаванда (мод. 300 КГ ЧТ), ба таври муфассал дар боло кайд карда шуд. Танхо бояд зикр кард, ки тачрибаи суди таксими молу мулкро бо ро-

136 ИХ БОБОЧОНОВ

зигии мутакобила наздиктар мекунад, аз хама аввал бояд ман-фиати ворисони махсус ба инобат гирифта шавад. Суд мета-вонад дар холатхои алохида бо назардошти холатхои махсуси парванда ашѐи таксимнашавандаро ба моликияги яке аз ишти-рокчиѐни моликияги хиссагй, ки барои истифодабарии он ман-фиати асосй доранд, новобаста аз хиссаи бокимонда иштирок-чпѐни моликияги умумй бо чубронн арзнши хиссаи онхо дихад.

Дар халли масъалаи зикргардида хангоми мавчуд будани якчанд хохишманд барои гирифтани ашѐи таксимнашаванда аз байни ворисон ба хисоби хиссаи меросии худ хукуки имтиѐз-нок барон гирифтани ашѐи таксимнашаванда бештар ба инобат гирифта мешавад. Борисе, ки бо меросгузор хукуки моликия-ти умумии якчоя доштанд, ба ашѐи таксимнашаванда, хисса ба хукуке, ки ба хайати мерос дохил мешаванд, ба хисоби хиссаи меросии худ гирифтани ин ашѐ нисбат ба ворисоне, ки кдблан ш(п ирокчиѐни моликияти умумй ба хисоб намераванд, ново-баста аз он, ки ин ашѐро истифода мебруданд ѐ не, хукуки им-тиѐзнок дорад. Хднгоми дар байни ворисон мавчуд набудани шахси бо меросгузор хукуки моликияти умумй дошта ба ашѐи таксимнашаванда, хукуки имтиѐзнокро ворисе, ки доимо ашѐи таксимнашавандаро истифода мебурд дорад.

Агар байни ворисон шахсе, ки ашѐро доимо истифода ме-бурд, мавчуд набошад ѐ баръакс, якчанд чунин ворисон мавчуд бошанд, аѐн аст, ки хукуки имтиѐзнок ба ягон ворис амалй на-мегардад. Ворисонро зарур аст, ки дар чунин холат бояд бай-ни худ ба кадоме аз ворисон додани ашѐи таксимнашаванда созиш банданд ѐ оид ба ин масъала ба суд мурочиат намоянд.

Шарти истифодаии доимии ашѐи таксимнашаванда бояд махсусан талаб карда мешавад. Бо назардошти мазмуни муно-сибатхои меросй хулоса баровардан зарур аст, ки на танхо кате-горияи «истифодабарии» манзили истикоматй аз чониби аъзои оилаи сохибмулк, балки доираи васеи муносибатхо, аз чумла хангоми тартиби истифодабарии доимии он ба таври расмй,

УИМОЯИ ХУК,УК*ОИ МЕРОСЙ ДАР СУД __________________________ 137

истифодабарй аз чониби шахси номаълум (ба ичора шрифта-ми молу мулк, ваколатнома оид ба идораи воситаи наклиѐт ва гайрахо), балки ба асосхои вокеии истифодабарии муносибатхои байни меросгузор ва истифодабарандаи дахлдор низ дар на-зар дошта мешавад. Бояд ба инобат гирифт, ки хангоми ашѐи гайрро гайриконунй истифода бурдан он хамчун истифодаи доимй хисоб карда намешавад, хангоме чунин истифода бе огохй ѐ иродаи сохибмулк ба амал бароварда шуда бошад.

Дар конун мукаррарот оид ба тартиби ба амал баровар-дани хукуки имтиѐзнок ба ашѐи таксимнашаванда хангоми таксими мерос пешбинй карда нашудааст. Аммо аѐн аст, ки кондаи кисмхои 1 ва 2 мод. 1185 КГ Ч.Т асосан ба тартиби суди амалй гардидани онхоро дар назар дорад. Дар холате, ки бо созиши таксими мерос байни ворисон ашѐи таксимнашаванда ба яке аз онхо бе хисоби коида дар бораи хукуки имтиѐзнок бинобар сабаби мавчуд набудани шахси манфиатдор пешниход гардад, асос барои ба тарики мачбурй амалигардонии хукуки имтиѐзнок намегардад. Агар созиши ворисон ба амал наояд, онхо бояд ба суд мурочиат намоянд, ки суд халнома дар бораи таксими мерос кабул намуда, коидахо дар бораи хукуки имти-ѐзнок ба ашѐи таксимнашавандаро дастрас менамояд.

Зеро мутобикл мод. 1185 КГ ЧТ хукуки имтиѐзнок ба ашѐи таксимнашаванда дар муносибатхои таксими мерос дар мухлати се сол аз рузи кушодани мерос татбик мегардад, хангоме ки во-рисони дар ин муддат хозиршуда ба созиш дар бораи таксим иштирок накарда бошанд, асосхои мавчудияти хукуки имти-ѐзноки онхо ба ашѐи таксимнашаванда метавонанд талабот арз намоянд. Пас аз гузаштани се сол аз рузи кушодани мерос таксими молу мулк бояд бо коидахои умумй оид ба таксими моликияти умумй (боби 17 КГ Ч,Т), агар хукукхои афзалятнок ба ашѐи умумй вобаста аз намуди он (манкул ѐ гайриманкул) ва истифодабарии доимии он аз чониби яке аз хаммолик пешбинй нагардида бошад.

1зе _____________________________________ их воеочонрр

8.9.2. Манзили и«п ицоматй

Дар тачриба манзили истикоматй чун коида кисми аз хама арзишноки молу мулки меросй ба хисоб меравад, ки бахси би-ссрро ба вучуд меорад, харчанд дар бсштари мавридхо онхо бо татбики дурусти конун алокаманд нестанд.

Дар аввали солхои 1990. дар давраи хусусигардонии ом-мавии манзили истикоматй. андешахои васеъ пахн гардида буд, ки хангоми хусусигардонии манзили истикоматй дар мо-ликияти умумй ва минбаъд марги яке аз хаммолик хиссаи ба у тааллукдошта бояд бидуни гузаштан ба ворисои ба хаммоликони бокимонда гузарад. Дар адабиѐт дуруст кайд карда мешуд, ки асоси хукукД барон чунин мавкеъ мавчуд нест.

Дар тачриба дар бисер холатхо зарурати байни ворисони такеим намудани бинои истикоматй - манзили истикоматие, ки ба моликияти умумии хиссагй бо тартиби меросгирй до-хил шудааст. ба миѐн меояд. Хангоми таксими чунин бино во-рисои байни худ бо созиш андоза, шарт ва тартиби ба ихти-ѐри хар яке аз онхо гузоштани кисми манзили истикоматнро мустакилона муайян менамоянд. Хангоми ба мувофика нао-мадан ва ба суд мурочиат намудани ворисои, суд бояд дар на» зар дошта бошад, ки таксими манзили истикоматй дар шакли асл танхо хангоме, ки масохати манзилии хиссаи ба даъвогар мегузашта (яъне хиссаи меросии ба ворис тааллукдошта) чудо намудани манзили истикоматии иборат аз як ѐ якчанд хонаи истикоматии алохидаро ичозат дихад. имконпазир аст. Ба гайр аз ин тачрибаи суди таксими манзили истикоматнро дар шаклн асл танхо дар холати мавчуд будани имконияти техники барои додани на танхо кисми чудогонаи манзили истикоматй, бакли иншоотхои ѐрирасон (ошхона, рохрав ва ташноб), тачхизотхои алохидаи даромадгохро ичозат медихад. Хангоми мавчуд на-будани чунин имконият суд хукук дорад тартиб ва истифода-барии манзили истикоматнро муайян намояд.

Г/1ПЯИ ХУКУКХРИ 1УТЕРОСЙ ДАР СУД _________________________ 139

Хрлати сабукй мумкин аст дар фасли VI КГ ЧТ мукаррар-

пИда бошад, ки дар он хангоми таксими мерос хукуки афза- иятнок ба гирифтани манзили истикоматй (бинои истикоматй, манзили истикоматй ва гайра), ки таксими онхо дар шакли асл

имконнопазир аст, мукаррар шудааст (мод. 1185 КГ Ч.Т). Аз

мавзуи конун бармеояд, ки объекти чунин хукуки афзалият-

нок мегавонад манзили истикоматй ва хонаи алохида бошад. Конунгузор шартхои хукуки афзалиятноки ворисонро муто-

бики кисми 3 мод. 1185 КГ ЧТ муайян намуда, танхо талабо-

ти аз хама умумиро нишон додаст ва аз коркарди муфассали

меьѐр худдорй кардааст.

8.9.3, Асбобу ашѐи рузгор

Кисми 3 КГ ЧТ тагйиротро дар меросгирии асбобу ашѐи рузгор ворнд кардааст. Навигарии аввал ба мукаррар намудани хукуки афзалиятнок алокаманд мебошад, ки хангоми таксими мерос ворисоне, ки дар давоми сол то кушодашавии мерос якчоя бо меросгузор зиндагй мекарданд, барои аз хайати ме-рос гирифтани асбобу ашѐи хона хукуки бартарй доранд (кисми 1 мод. 1185 КГ Ч,Т). Навигарии дуюм дар мукаррар намуда-ни коидае, ки мувофики он ашѐи дахлдорро ворис ба хисоби Хиссаи меросии худ мегирад. ифода меебад.

Вале конунгузор, чун пештара, меъѐреро барои муайян намудани ин ѐ он молу мулк ба сифати асбобу ашѐи рузгор пешбинй накардааст, аѐн аст, ки дар чунин холат тачрибаи сУдй ва нотариалии пештар вобаста ба ин падида шаклгириф-

та истифода хохад шуд. Мавкеи конунгузорро дар бораи до-Дани асбобу ашѐи рузгор ба ворисоне, ки бо меросгузор якчоя зиндагй мекарданд, тачрибаи суди чунин шарх дода буд, ки во-Рисони дахлдор ин ашѐро барои конеъгардонии эхтиѐчоти ма-ишии хамешагии худ истифода мекарданд.

Агар сухан дар бораи таркиби ашѐи рузгор равад, тачри-баи суди телевизорхо, радио, хама гуна асбобхои баркии

140 ______________________________________________ ИХ ВОБРЧОНОв

маишй, зарфхо ва асбобу анчоми ошхона, китобхои бадей ва гайрахоро асбобу ашѐи рузгор хисоб намуда, аз ин дойра би-нои истикоматй, воситаи наклиѐт, асари бадей, коллексияхои кимматбахо, ашѐе, ки меросгузор барон фаъолияти касбиаш ис-тифода мебурд, комилан хорич мекард. Дар ин маврвд махсус кайд карда мешуд, ки бахс байни ворисон оид ба масъалахои кадом молу мулк ба таркиби асбобу ашѐи рузгор шомил ме-гарданд, бояд бо азардошти холатхои мушаххаси парванда, ин-чунин урфу одатхои махаллй хал карда шавад. Дар ин холат новобаста аз таъинот ашѐи атика, инчунин ашѐе, ки арзиш-хои бадей, таърихй ѐ дигар арзиш доранд, ба сифати асбобу ашѐи рузгор баррасй карда намешаванд.

^МОРИ Х,УКУК;ХОИ МЕРОСИ ДАР СУД 141

БОБИ 9.

ХИМОЯИ ХУКУКХОИ МЕРОСИ БО

ТАРТИБИ МУРОФИАИ МАХСУС

9.1. Мафхуми мурофиаи махсус

Хукук ба мерос ва хифзи манфиатхои конунии шахрвандон на танхо бо тартиби мурофиаи даъвогй, балки бо тартиби му-рофиаи махсус низ химоя мегардад. Х,олатхое мешаванд, ки ба-рон ба амал баровардани хукукхои субъективй марбут ба ме-рос мукаррар кардани ин ѐ он холат зарур аст, ки бо тартиби дигар мукаррар намудани онхо имконнопазир аст. Масалан, барои гирифтани мерос мутобики мод. 1170 КГ ЧТ мукаррар намудани холати тахти саробонй карор доштани шахе далелхои бебахс талаб карда мешаванд, агар чунин далелхо мавчуд на-бошанд, чунин холат мумкин аст аз чониби суд бо тартиби Мурофиаи махсус мукаррар карда шавад. Гирифтани мероси шахрваидоне, ки дар хузури шохидон нобуд шудаанд, то Мукаррар кардани холати вафоти шахе дар вакти муайян ва Дар вазъияти муайян имконнопазир аст.

Мурофиаи махсус - ин намуди мурофиаи граждание мебо-Шад, ки дар он бо тартиби пешбининамудаи меъѐрхои хукуки Мурофиавии гражданй парвандахои гражданин бебахс, ки конун ба салохияти судхо додааст, бо максади ба амал баровардани Щароитхо чихати амалигардонии хукукхои шахей ва молумул-кии шахсони манфиатдор барраей мегардад.

Парвандахои мурофиаи махсус бо коидахои умумй, ба ис-тиснои хусусиятхое, ки пешбинй шудааст, барраей карда меша-ванд. Парвандахо дар мурофиаи махсус бо риояи принсипхои

Умумии мурофиаи гражданй барраей карда мешавад. Дар му-

1<зг ИХ БОБОЧОНОа

рофиаи махсус принсипи мубохисавй баъзе махдудиятх,о д0. рад, чунки дар мурофиаи махсус бахс дар бораи хукук мавчуг иамебошад ва аз ин ру дар чунин мурофиа тарафи мукоби; вучуд надорад, ки талаботи хукукии моддй ба он равона кар-да шуда бошад. Дар мурофиаи махсус тараф ва шахсони сеюм мавчуд нестанд, бпнобар ин, дар он чунин падндахои мурофцвд гражданй, ба монаиди даст кашидан аз даъво, эътирофи даъ во, созиши оштй, пешниходи даъвои мукобили даъво ва таъ мини даъво татбик карда намешаванд.

Хамсарон А. ва Б., ки ду фарзанд доштанд, дар хонаи хо лай А. - С. зиндагй доштанд. Соли 1997 акди никохи А. ва Б бекор карда шудааст, А. барои зиндагй ба дигар чой кучид, Б бошад бо фарзандонаш ба хонаи алохида гузаштанд. Рузи 1! сентябри соли 2009 С. вафот намуд. Молу мулкашро у ба Д васият намуда будааст, номбурда баъди кабули хонаи мерой онро ба А. тухфа намуд. Мохи феврали соли 2007 Б. ба су; бо арича оид ба мукаррар намудани холати тахти саробонш С. карор доштани як духтараш мурочиат кардааст. Аризааш ро чуиин асоснок кардааст, ки духтараш аз соли 2005 бо С зиндагй карда, тахти саробонии у карор дошт. Дар давра» баррасии парванда духтараш Д. ба балогат расидааст ва су, аз 19 феврали соли 2010 созиши оштии онхоро тасдик намуд ки мутобики он духтараш аз мукаррар намудани холати тахт! сарбонй карор доштан даст мекашад. модараш А. бошад ба фо идаи у маблаги 5000 сомониро пардохт менамояд. Ба тарию нлзоратй таъинот бекор шуда, парванда бо асосхои зерин ба рои баррасии нави суди ирсол карда шудааст.

Хотима бахшидани мухокимаи суди бо бастани созиш! оштии тарафхо хангоми мавчуд набудани бахси хукукй имкоп нопазир аст. Мурофиаи мазкур аз руи ариза оид ба мукарра; намудани холати тахти саробонии шахе карор доштан ого гардида буд

Лленуми Суди Олии ЧД" ба судхо тавзех додааст, ки ага ворис вокеан молу мулки меросиро кабул намуда, хуччатхо! дахлдори молу мулки мероей ва бо рохи дигар имконияти ги

уИМОНИ ХУК.УК.ХОИ МЕРОСЙ ДАР СУП __________________________ 143

пифтани шаходатномаи хукук ба меросро надошта бошад, ари-

зЯН у оид ба мукаррар намудани вокеъияти кабули мерос аз руи коидахои дар боби 28 КМГ баррасй карда мешавад. Дар холате, ки ворис бо яке аз тартиби дар кисми 2 мод. 1174 КГ пешбинишуда ба сохибияти молу мулки меросй вокеан шуруъ

намуда бошад, вале макомоти нотариалй бо ягон саба б ба у додани шаходатномаи хукуки меросгириро рад карда бошад, аризахо дар бораи анном додани амали нотариалй ѐ рад на-мудани анчом додани чунин амал ба тарики мурофиаи махсус баррасй карда мешаванд (боби 37 КМГ). Дар сурати аз чониби нотариус рад кардани додани шаходатномаи хукук ба мерос ѐ и баррасии аризаи шахе оид ба мукаррар намудани вокеияти кабули мерос оид ба хукук, тобеияти суди бахс ба миѐн ояд, суд дар хусуси баррасй накардани ариза таъинот мебарорад, ки дар он хукуки аризадиханда ва дигар шахсони манфиатдор чихати халли бахс бо тартиби мурофиаи даъво тавзех дода ме-шавад (банди 4 Карори Пленуми Суди Олии Ч,Т аз 18 дека-бри соли 2009 №29 «Дар бораи тачрибаи суди оид ба татбики конунгузории хукук ба мерос»).

Бинобар ин асос бахс дар бораи хукук дар мурофиаи мах-сус набояд баррасй карда шавад, агар хангоми баррасии пар-ванда бо тартиби мурофиаи махсус бахс ба миѐн ояд, суд чунин аризаро бебарраей мемонад, ба шахсони манфиатдор чихати Халли бахс бо тартиби мурофиаи даъво бо асосхон умумй тавзех медихад (кисми 3 мод. 268 КМГ Ч,Т). Масалан, талабот оид ба беэътибор донистани васиятнома ва шаходатнома дар бо-раи хукук ба мерос бо тартиби мурофиаи махсус баррасй карда намешавад, зеро дар ин чо бахс оид ба хукук мавчуд аст.

Шикоятро аз болои амали нотариус оид ба рад кардани Додани шаходатнома дар бораи хукук ба мерос, агар чунин радкунй ба бахсхои ворисон оид ба хисса ба молу мулки мерос-гузор алокаманд бошад, баррасй кардан мумкнн нест. Эътпроф Намудани вориси ношоиста бо тартиби мурофиаи махсус мум-Кин нест, чунки дар як вакт бахс оид ба молу мулки меросй ба Миѐн меояд. Бо тартиби мурофиаи махсус мукаррар кардани

1Л4 И.Х- БОБОМОНОВ

холати кабули мерос ва дар як вакх талабот оид ба беэътибор доиистани васиятнома ѐ шаходатнома дар бораи хукук ба ме-рос баррасй карда намешавад, зеро дар ин чо бахс мавчуд аст, Инчунин мукаррар кардани холати кабули мерос бо тартиби мурофиаи махсус баррасй карда намешавад, агар байни вори-сон бахс оид ба хиссаи молу мулки меросгузор мавчуд бошад.

Агар зарур бошад, бо тартиби мурофиаи махсус дар як вакт холатхои гуногуни хукукй мукаррар карда шуданаш мум-кин аст. Барои пайдарпай якчоя карда баррасй намудани ари-за оид ба мукаррар кардани холати хукукй ва даъво оид ба ме-рос ичозат дода мешавад

1.

Дар мурофиаи махсус якчоя кардани якчанд аризахо ичозат дода мешавад. Масалан, агар аризадиханда оид ба мукаррар намудани якчанд холатое, кн ахамняти хукуй доранд, мурочнат карда бошад, хамаи ин аризахо мутобики мод. 154 КМГ НГ мумкин аст якчоя карда баррасй гардад.

Аз хамдигар фарк кардани мурофиаи махсус ва мурофи-аи даъвогй вобаста ба парвандахои марбут ба мерос ахамияти калон дорад. Вобаст ба ин андозаи бочи давлатй гуногун му-нйян карда мешавад. Бочи давлатй оид ба парвандахои му-рофиаи махсус новобаста аз арзишашон ба андозаи 5 фоиз аз нишоидиханда барои хисобхо муайян карда мешавад.

Аз намуди мурофиа доираи иштирокчиѐни мурофиа ва мавкеи мурофиавии онхо вобастагй дорад. Масалан, мавкеи мурофиавии нотариус аз намуди мурофиа вобастагй дорад. Агар ариза дар бораи гузаронидани амалиѐти иотариалй с рад кардан барои гузаронидани чунин амалиѐт бо тартиби боби 27 КМГ НТ (мурофиаи махсус) пешниход карда шавад, нотари-ус хамчун шахси манфиатдор шахси иштироккунанда дар пар-ванда мебошад. Агар даъвои ба муносибатхои хукукии меросй нлокаманд баррасй карда шавад, нотариус одатан ба сифати шохид баромад мекунад.

1. СаиомлтоваТ.В. Наследование по завещанию и по закону. Защита наслед-ственных нрав в суде. М.: 2004. -С. 146

КИМРЯК ХУК.УК.ХОИ МЕРОСЙ ДАР СУД ___________________________ 145

9.2. Хукуки мурочиат ба суд. Огоз

намудани парвандахои мурофиаи махсус

Барои огоз намудани парвандаи мурофиаи махсус ари-за додан зарур аст. Иштирокчиѐни парвандаи мурофиаи махсус аризадиханда ва шахси манфиатдор мебошанд. Шахсони манфнатдор - ин шахрвандон, макомоти идоракунии давлатй, макомоти давлатй, дигар ташкилоти чамъиятй, шахсони ман-сабдор, ки чихати иштирок дар мурофиа чалб карда шудаанд, мебошанд, зеро халнома дойр ба парванда хукук ва манфиатхои чунин шахсонро халалдор месозад ва метавонад ухдадории ичрои ин ѐ он амал, тагйири мавкси хукукии онхоро ба вучуд орад.

Агар дар парванда шахси манфиатдор давлат бошад, ма-салан, парванда оид ба мукаррар намудани холати кабули ме-рос, дар ин холат намояндаи давлат макомоти молия мебошад. Яъне хангоми набудани дигар ворисон хангоми муайян наму-дани ин холат ба сифати шахси манфиатдор макомоти молия нишон дода мешавад.

Чунин шахсон дар халли дурусти парванда манфиатдоранд. Агар ба суд шахе чихати химояи хукук ва манфиатхои дигар шахе мурочиат намояд, ки мувофики конун чунин хукук надо-ранд, пас ба кабули ариза рад карда мешавад.

Хукуки мурочиати шахрвандон ба суд чихати химояи хукук-Хои мероей ва манфиатхои бо конун хифзшаванда бо тартиби мурофиаи махсус хусусиятхои ба худ хос доранд, ки аз мохиятн Хукуки моддй ва мурофиавии парвандахои мазкур вобаста аст.

Заминай хукукии мурочиат ба суд чихати химоя аз руи парвандахои мурофиаи махсус тобеияти парванда ба суд ва мавчуд набудани халномаи эътибори конунй пайдокарда, ки вобаста ба хамин талабот кабул шудааст, мебошад. Хукуки мурочиат ба суд аз руи парвандаи махсус дар тафовут аз му-рофиаи даъвогй аз мавчудияти созиши оштии тарафхо воба-ста нест. Тавре дар боло кайд шуда буд, бастани чунин созиш дар мурофиаи махсус имконнопазир аст. Ба гайр аз ин зами-

146 ИХ БОБОЧОнрн

паи хукукии мурочиат ба суд аз руи хама намуди парвандахои махсус (дар бораи мукаррар намудани холатхо, вафотѐфта эъ-лон намудани шахе, шикоят нисбат ба амалиѐти нотариалй ва гайра) хусусиятхои ба худ хос до ранд. Дар ин хусус поѐнтап сухан меронем.

Сипае суд бояд сан чад, ки хамаи шартхои амалисозии ин хукук риоя шудаастѐ не: парванда ба хамин суд тобеъ аст ѐ не; аризадиханда кобили амал аст ѐ не, шахсе, ки ба манфиати дигар мурочиат кардааст, ваколати дахлдор дорад ѐ не, бочи давлатй супорида шудааст ѐ не, рукнхои асосии ариза ичро шудааст ѐ не. Суд доштани хукуки мурочиатро муайян наму-да, парвандаро огоз менамояд.

9.3. Омодасозй ва баррасин нарван.иш

мурофнаи махсус

Омодасозии парвандаи мурофиаи махсус ба баррасии суди, ки бо мсрос алокаманд аст, мисли коидахои омодасозии парвандахои даъвогй анчом дода мешавад. Амали суд дар ин мархилаи мурофиа барои халли масъалахои зерин равон шу-даанд:

1) муайян намудани мавзун исботкунй, яъне дакнк намуда-ни вазъият ва холат, ки мукаррар намудани онро аризадиханда хохиш дорад ва максади мукдррарнамой;

2) мукаррар намудани копуне, ки бояд татбик карда ша-вад;

3) мукаррар намудани тамоми шахсони манфиатдор ва чалб намудани онхо барои иштирок дар парванда;

4) муайян намудани далелхон тасдиккунандаи холат ѐ вазь-ият ва таъмини саривактии пешниходи онхо ба суд.

Хднгоми муайян намудани мавзуи исботкунй бояд сархади дакик байни муайяинамоии холати марг ва фавтида эълон на-мудани шахрванд гузаронида шавад.

Масалан, суди нохияи Рудакй бо халнома аризаи У.-ро ойД ба эътироф намудани набераи Ш. конеъ намуд. Аризадиханда

■,,/1МОЯИ ХУК,УК;КОИ МЕРОСЙ ДАР СУД _________________ 147

„аррар намудани ин холатро бо он сабаб хохиш намудааст, ки ворис тибки васцятнома мебошад, вале нотариус бе тасдики муносибати хешутаборй бо меросдиханда додани шаходатнома пар бораи хукук ба меросро рад намудааст. Вале мувофики КГ ЧТ *

аР

як шахрванд метавонад молу мулки худро ба шах-

си дилхох васият кунад. Бинобар ин, радди нотариус барои додани шаходатнома ба конун асос наѐфтааст. Суд мебоист ба аризадиханда тартиби шикоят аз болои амали нотариус-ро фахмонад, на ин ки холати муносибати хешутабориро му-айян намояд.

Ба доираи шахсони манфиатдор вобаста ба муносибатхои меросии ворисон тибки конун ва васиятнома, дар сурати на-будани онхо макомоти молияи давлатй дохил мешаванд. Бояд тавнччук зохир намуд, ки иштироки макомоти идоракунии давлатй на танхо дар холатхои пешбининамудаи конун имкон-пазир аст, суд метавонад манфиатдории ин ѐ он макомоти давл-тиро вобаста ба парванда асоснок намояд. Баъзан барои иш-тирок дар парванда оид ба мукаррар намудани холати хукукй •шхати кабули мерос макомоти манфиатнадошта низ чалб карда мешавад (масалан, бонкхон амонатгузорй, идорахои нотариалй, макомоти САХШ, шуъбахои хифзи ичтимой)'.

Мухокимаи парвандахои махсус аз руи коидахои мурофи-аи даъвогй бо назардошти истисно ва тафовуте, ки вобаста ба паврандахои мурофиаи махсус бевосита мукаррар шудаанд, гу-заронида мешавад.

■ Гапеев В., Дулимов Е. Рассмотрение дел о наследование в порядке оссобо-го

производство// Советская юстиция. 1986, №5. СИ.

150 ИХ БОБОЧОНОв

10.2. Халнома

Хамаи маводи парвандаро тахкик намуда, суд халнома кабул мекунад. Конуни мурофиавй талаботи муайянро нисбат ба шакл ва мазмуни халномаи суди муайян мснамояд.

Ба тафовут байни тартиби баррасии парванда вобаста ба намудхои алохидаи мурофиа - даъвогй, махсус павравдахое, ки аз муносибати хукуки омма бармеоянд, нигох накарда, КМГ Ч.Т барои хамаашон шакли умумии баанчомрасии парванда тавассути кабули халномаро пешбинй менамояд. Тартибдихии халнома дар хама намудаи мурофиаи суди бояд ба талаботи мод. 202 КМГ Ч,Т чавогуй бошад. Вале вобаста ба махсусияти паврандахоп мурофиаи махсус ифодан халнома хусуслят дорад. Кнсми мукаддимавй ва баѐнии халнома аз руи парвандахои мах-сус аз кисмхои дахлдори халнома аз руи парвандахои даъвогй фарк надорад.

Кисми асосноккунй мохиятан тафовут дорад, зеро дар му-рофиаи махсус, масъала оид ба хукук хал карда намешавад. Дар кисми асосноккунии парвандахои мурофиаи махсус факат бояд далелхое, ки ба онхо хулосаи суд оид ба тасдики холат ѐ муайян намудани вазъият, инчунин ишора ба меъѐри дахлдори конун, ки мувофнки он холат ѐ вазъияти муайншаванда окибати хукукиро барои аризадиханда ба вучуд меорад, асос ѐфтааст.

К,нсми хулосавип халнома дар парвандахои даъвогй ва мах-сус комилан тафовут доранд, дар мурофиаи даъвогй мавчуд бу-дан ѐ набудани муносибат байни тарафхо амри хокимиятй оид ба баркарорнамоии хукуки поймолшуда тасдик карда мешавад. Дар кисми хулосавии халномаи суд оид ба парвандахои муро-фиаи махсус хулосаи суд дар бораи мавчуд будан ѐ набудани холати хукуки е дигар шарт ва ишора ба окибати хукукие, ки дар натичаи аз тарафи суд эътироф шудани он ба вунуд меояд, мавчуд аст. Масалан дар парванда оид ба мукаррар иамуд

а"

ни холати сабти таваллуд бояд нишон дода шавад, ки холати сабти таваллуд сана, мох ва соли таваллуд, ном, насаб ва номи падари аризадиханда, ном, насаб, номи падару модари у, ин-

ХИМОЯИ ЧУК,УК>;ОИ МЕРОСЙ ДАР СУД 151

чунин нишондод ба макомоти САХД1 дар хусуси амалигардо-нии

сабти дахлдор ва додани шаходатнома дар бораи тавал-луд бояд

дарч карда шаванд.

Эътибори конунй пайдо кардани халномаи суд ба дои-раи

муайяни субъектон, ба муносиабти мушаххаси байни онхо пахн

мегардад. Бо халномаи суд оид ба парвандахои мурофи-аи махсус

холати хукукй ва вазъият муайян карда мешавад, на ин ки

мавчудияти муносибати хукукии байни тарафхо, хукуку

ухдадорихои онхо, бинобар ин, хадди субъективй ва объекти-вии

эътибори конунии халнома вобаста ба ин парвандахо ху-сусияти

хос доранд.

Хусусияти хадди субъективии эътибори конунии халнома аз

руи парвандахои гражданй, масалан, мукаррар намудани холати

вафоти шахе, дар он ифода меѐбад, ки амали он на танхо ба

шахеи аризадиханда ѐ шахсони манфиатдор, балки б а тамо-ми

дигар шахсоне, ки метавонад ин халномаро барои амалисо-зии

хукук ва манфиатхои худ истифода намоянд, пахн мегардад.

Масалан, холати вафоти шахе аз руи аризаи шахе барои

гирифтани нафака бинобар аз даст додани саробон мукаррар

шуда буд, ворисони шахсе, ки холати вафоташ мукаррар шуда

буд, хукук доранд меросро кабул кунанд, гарчанде онхо дар ин

парванда иштирок накарда буданд.

Дар муносибат бо хадди объективии эътибори конунии

халномаи суд оид ба парвандахои мурофиаи махсус низ

хусусиятхо мавчуданд: хамон халнома оид ба мукаррар наму-

Дани холати вафоти шахе на танхо барои амалисозии хукукхои

мероей истифода шуда метавонад. Ин холат барои дигар Ма

Ксадхо низ истифода шуданаш мумкин аст. Зеро холати аз Та

Рафи суд мукарраршуда умумихатмй мебошад.

Хусусияти днгари халномахо оид ба парвандахои мурофиаи

Махсус ин мавчуд набудани мархилаи истехсолотн ичроия мебо-Ша

Д, зеро дар ин гурухи парвандахо ухдадории шахеи карздор

Мавчуд нест, ичроиши онхо чун коида аз чониби макомоти Да

влатй: САХШ, идораи нотариалй, макомоти таъминоти "тимой

ва гайра амалй карда мешавад.

БОБИ 11.

ПАРВАНДАХОИ МАРБУТ БА МЕРОСЕ,

КИ БО ТАРТИБИ МУРОФИАИ МАХСУС

БАРРАСИ МЕШАВАНД ВА ХУСУСИЯТДОИ

ХОСИ ХАЛЛИ ОНХО

Бо тартиби мурофиаи махсус парвандахои зерини ба муно-сибатхои хукукии меросй алокаманд баррасй карда мешаванд:

1. Мукаррар намудани холатхои гуногуне, ки ахамияти хукукй доранд (боби 28 КМГ ЧТ);

2. Вафотѐфта эълон намудани шахрванд (боби 30 КМГ ЧТ);

3. Баррасии шикоят дар бораи анном додани амали нотариалй ѐ рад намудани анчом додани он (боби 37 КМГ ЧТ);

4. Мукаррар намудани сабти нодуруст дар асноди холати шахрвандй (боби 36 КМГ ЧТ).

Асосан дар парвандахое, ки бо муносибатхои хукукии меросй алокаманданд, барои гирифтани молу мулки меросй мукаррар намудани холати хукукй талаб карда мешавад. Х.амчунин шикоят намудани амалхо ѐ рад намудани ичр°

и

амалхои нотариалй васеъ пахн шудааст.

11.1. Мукаррар намудани холатхои дорой

ахмияти хукукй

Парвандаи аз хама пахншуда ва гуногуннавъи мурофиаи махсус парвандахо оид ба мукаррар намудани холатхое, ки ахамияти хукукй доранд, мебошанд. Нисбат ба муносибатхои

уцМРди

*УК,УК,ХОИ МЕРОСЙ ДАР СУД ____________________________ 153

хукукй судхо мувофики модаи 269 КМГ ^Т парвандахои зе-ринро

баррасй мекунанд:

\, Оид ба холати муносибатхои хешоваидии меросдиханда ва

ворис;

2. Оид ба холати тахти саробони карор доштани шахе барон

гирифтани хиссаи хатмй дар мерос;

3. Оид ба холати бакайдгирии давлатии таваллуд, фарзанд-

хондй акди никох, бекор кардани акди никох, вафот;

4. Оид ба холати мукаррар кардани падарй барои гирифтани

мероей у;

5. Оид ба холати марбутияти хуччатхои хукукмукаррар-

гунанда (ба истсноп хуччатхон харбй, шгшоснома ва хуччагхое,

ки аз чониби макомоти сабти асноди холати шахрвандй дода

мешаванд) ба шахсе, ки ном, номи падар ва насаби дар хуччат

сабтшудааш бо ном, номи падар ва насаби дар шиноснома ѐ

шаходатномаи таваллуди у зикргардида мутобикат намекунад;

6. Оид ба холати сохибй ва истифодаи молу мулки гайри-

манкул (масалан хангоми имконнопазирии баркарор намуда-ни

хуччатхо оид ба хукуки моликияти меросдиханда ба хона);

7. Оид ба холати ходисахои нохуш;

8. Оид ба холати вафот дар вакти муайян ва дар вазъи-яти

муайян, агар макомоти сабти асноди холати шахрвандй

бакайдгирии ходисаи вафотро рад намоянд;

9. Оид ба холати кабул» мерос ва махалл» кушодан» мерос;

10. Оид ба холатхои лига ре, ки дорой ахамияти хукукй ме-

бошанд.

Ин номгу" кушода буда, мумкин аст дигар холатхо низ мУкаррар карда шавад, ки аз онхо пайдошавй, тагйирѐби ва

Кагьшавии хукукхои шахей ва молу мулкии шахрвандон, ки °о

муносибатхои хукукии мероей алокаманданд, вобаста ме-бошанд.

Моддаи мазкур номгуи холатхои муайяншударо илова на-мУдааст - мукаррар намудани эътирофи падарй. Барои кабули

Мерос бештари вакт лозим аст, ки падарй, мукаррар наму-Л*Ши

холати падарй (дар тафовут аз шакли даъвогии чунин

15Д _____________________________________________ И.Х, БОБО^о^

навъи парвандахо дар ил чо падари тахминй вафот кардааст\ бакайдгирии падари зарур аст.

Мувофики мод. 51 Кодекси оилаи Ч,Т дар холати фавти шахсе, ки худро падари кудак эътироф мекард, вале бо мода. ри кудак акди никох надошт, далели падар эътироф шудани о метавонад аз руи коидахои мукаррарнамудаи конунхои мур0. фиаи гражданй ба тартиби суди мукаррар карда шавад.

Агар дар чунин маврид бахс оид ба хукук ба миѐн ояд масалан, оид ба молу мулки мсросй, ариза бебаррсй моноида туда, ба шахсони манфиатдор тавзех дода мешавад, ки онхо метавонанд бо асосхои умуми бо тартиби мурофиаи даъвогй мурочиат намояд.

Хднгоми баррасии аризаи шахрванд оид ба мукаррар на-муданн холате, ки ахамияти хукукй дорад, зарур аст, ки холате, ки мукаррарнамоии онро аризадиханда хохиш дорад, дакик муайяи карда шавад.

Тачрнбап суди шпион медпхад, ки судяхо дар баъзе холатхо хангоми баррасии чунин категорияи паврандахо ба баъзе камбудихо рох медиханд, масалан, судяхо сархати 1 кисми 2 мод. 269 КМГ Ч,Т-ро татбик намуда, ба чои мукаррар намудани дигар холатхо ѐ сабти нодуруст дар асоноди холати шахрванди муносибати хешовандии шахсонро мукаррар менамоянд.

Масалан ба суд А. бо ариза оид ба ба мукаррар намудани холати муносибати хешовандй бо мархум падараш Б. барон гй-рифтани мерос бинобар гум кардани шаходатномаи таваллуд мурочиат намудааст. Ба суд маълумотнома пешниход шуда буд, ки санади сабти таваллуди шахрванд А. дар макомоти САХД1 мавчуд нест. Дар бойгони низ махфуз нест. Дар ин холат суд бояд на муносибати хешовандй, балки холати сабти таваллуди А.-ро муайян мекард ва мувофикан халномаро дар бораи эъ-тирофи холати сабти таваллуди А. аз падараш Б. маълум ме-кард ва макомоти САХД1-ро барои додани шаходатномаи та-валлуд ухдадор мекард.

И1чЛОдИ ЧУК.УКХОИ МЕРОСЙ ДАР СУД _________________________ 155

11.2. Тобеияти идоравй

Барои он ки ариза оид ба холатхое, ки ахамияти хукукй до-гп

кабул карда шавад, ин парванда бояд ба суд тобеъ бошад.

Тобеияти ин гурухи парвандахо ба суд бо як катор шартхо му-

айян карда мешавад.

I. Холат ѐ вазъияте, ки мукаррарнамоии онро аризадиханда

хохиш дорад, бояд ахамияти хукукй дошта бошад, яъне оки-

бати хукукй дошта бошад (хукукхои шахсй ва молумулкии

шахрвандон ѐ ташкилотхоро ба вучуд орад, тагйир дихад ѐ

катъ намояд). Барои ин зарур аст, ки максадеро, ки чихати

ноил шуда ба он аризадиханда ба суд мурочиат намудааст,

муайян карда шавад. Донистани максади муайян намудани

холат имкон медихад, ки ахамияти хукукй доштани холат ба

рои аризадиханда муайян карда шавад.

Масалан, агар шахе ба суд бо ариза дар бораи мукаррар на-

мудани муносибати хешованди бо шахеи вафоткарда мурочиат

намуда, фарзанди меросдиханда бошад, ин холат хукукй мебо-

шад ва барои гирифтани мерос тибки конун зарур аст, дар сура-ти

риоя шудани дигар шартхо ариза кабул карда мешавад. Агар

барои мукаррар намудани ин холат хохарзодаи меросдиханда

мурочиат намояд, дар сураги мавчуд будани дигар навбатхои

меросгирй ин холат ахамияти хукукй надорад, чунки молу мулк

мувофики дигар навбатхо ба мерос мегузарад ва кабули чунин

ариза рад карда шавад.

II. Муайян намудани холат ѐ вазъият набояд аз халли мин-

баъдаи бахс оид ба хукук, ки ба суд тобеъ аст, вобаста бошад.

Агар мавчудияти бахс оид ба хукук дар вакти пешниходи ари

за муайян карда шавад, суд аз кабули ариза рад намуда, ба

аризадиханда тавзех медихад, ки бо асосхои умумй бо тартиби

мурофиаи даъвогй мурочиат намояд. Бахс оид ба хукук бешта-

Ре вакт хангоми пешниходи ариза баръало маълум аст.

Масалан, шахрванд А. оид ба мукаррар намудани холати

бакайдгнрии акди никох бо шахрванд Б. бо максади гирифтани

мерос баъд аз вафоти шавхараш мурочиат кардааст. Ба суд бо-

156 ИХ БОБ°_МОНсча

шад маълум буд, ки меросдиханда дар вакти фавт бо шахрванп В.

дар акди никох карор дошт. Дар иртибот бо ин мукаррао

намудани холати бакайдгирии акди никохи шахрванд А. би-дуни

халли бахс оид ба ба боэътибории акди никохи у бо в

имконнопазир аст.

Агар муайян намудани мавчудияти бахс оид ба хукук дар

лахзаи пешпиходи ариза имконнопазир бошад, зеро баъ ;ан

пайдоиши бахс аз мавкъи шахсони манфиатдор вобаста аст ва он

танхо дар мурофиаи суди муайян карда мешавад. Судя дар ин

маврид аризаро бебаррасй монда, тавзех медихад, ки бо асосхои

умумй бо тартиби мурофиаи даъвогй мурочиат намояд.

А. ба суд оид ба мукаррар намудани тахти саробонй карор

доштан чихати гирифтани хиссаи хатмй дар мерос мурочиат

намудааст. Дар мачлиси суди муайян карда шуд, ки Б. соли 1999

вафот карда, бо А. акди никохи динй дошт. Расман Б. бо Л. акди

никохи расмй дошт, вале аз соли 1996 бо А. хамзистй дошта,

фарзанди умумй - В. доштанд, ки падарии он аз чониби суд

мукаррар шуда буд. А. соли 1997 фаъолияти мехнатиашро катъ

намуда, ба тарбияи фарзанди умумй машгул шуда, ягой даромад

надошт. Б. шахрванд А. ва фарзандаш В.-ро то лахзаи маргаш

таъмин мекард. Тамоми далелхо ба суд пешниход шуда буданд.

Ворисони Б. тибки крнун зан ва фарзанди у даъват шу-данд, онхо

арз намуданд, ки А. тахти саробонии Б. карор надошт ва хукук ба

мерос надораид. Бинобар ба вучуд омада-ни бахс оид ба хукук

суд дар асоси талаботи кисми 3 мод. 268 КМ Г Ч,Т аризаро бе

баррасй мононд.

Ш. Суд холатхои дорой ахамияти хукукиро танхо хангоме

муайян менамояд, ки агар барои аризадиханда бо тартиби ди-гар

дарѐфти хуччатхои дахлдори тасдиккунандаи ин холатхо е

баркарорсозии хуччатхои гумшуда имконнопазир бошад.

Кобили зикр аст, ки аз чониби макомоти гуногун, маса-лан,

ташкилоти истифодаи манзил, САХД1 додани маълумот-нома

дар хусуси набудани маълумот, ки муайян намудани онро

аризадиханда хохиш дорад, имконияти муайян намудани ин

холатро бо тартиби суди инкор намекунад.

игчиОРИ ХУКУК^ОИ МЕРОСИ ДАР СУД ___________________________ 157

11.3. Линия 1 и парвандахо

Мавчудияти хукукм мурочиат ба судро санчида, бояд му-айян сохт, ки хдлномаи эътибори конунй пайдо кардан суд оид ба хамин талабот мавчуд аст ѐ не. Дар парвандахои мурофи-,|И махсус айният нисбат ба мурофиаи даъвогй бо дигар тар-тиб муайян карда мешавад, зеро дар мурофиаи махсус тарафхо мавчуд нестанд. Бинобар ин, айният аз рун таркиби тарафхо он чуноне, ки дар мурофиаи даъвогй мавчуд аст, муайян кар-па намешавад, балки аз айнияти аризаднханда вобаста аст. Ба сифати он хамон як шахе баромад кунад.

Дар парвандахои муофиаи даъвогй айнияти хукуки субъек-тивй, ки мавзуи талаботро ташкил медихад, зарур аст. Дар му-рофиаи махсус талаботи хукукии моддй нест, бинобар ин, ай-ният аз руи мавчудияти халномаи эътибори конунй пайдокар-да оид ба мукаррар намудани хамон як холат ѐ вазъияти шахе, бар замми ин бо хамон як максадн муайяннамой муайян кар-да мешавад.

Масалан, хангоми мукаррар намудани холати тахти саро-бон карор доштан, айният аз рун максади муайяннамоии он мукаррар карда мешавад. Агар аризаднханда максади минбаъд мурочиат кардан барои таъини нафака бинобар гум кардани саробонро дошта бошад, зарур аст, ки байни у ва шахеи фав-тида мавчудияти алокахои хешовандй, хамчунин корношоя-мии аризадиханда муайян карда шавад.

Хангоми муайяннамоии холати тахти саробони карор до-штан бо максади амалисозии хукукхои мероей аз тарафи хешо-вандони меросдиханда, ки ба доираи ворисон тибки конун дохн-ла

нд, зарур аст, ки корношоямпп онхо ва тахти саробони карор Дощтан на камтар аз як сол то марги меросдиханда мукаррар Ка

Рда шавад. Агар муайяннамоии холати тахти саробони карор Дощтан бо максади ба расмиятдарории хукукхои мероей аз та-Рафи дигар шахсон пешниход шуда бошад, ба гайр аз муай-ян намудани корношоямии аризадиханда дар лахзаи фавти Меросдиханда ва на камтар аз як сол тахти саробонии шахеи

15В И.*. БОБОЧОНО!

фавтида карор доштан, инчунин зарур аст, ки дар давоми соли

охир онхо якчоя бо меросдиханда истикомат дошта С шанд.

Ба гайр аз ин холати тахти саробонй карор доштан му кин

аст муайян карда шавад, агар ѐрии расонидашванда ( рои

аризадиханда воситаи доимй ѐ асосии рузгузаронй бош; Дар

холатхое, ки аризадиханда музди мехнат дошт, нафака N

гирифт, идрорпулй с дигар намуди даромад дошт, зарур а

муайян карда шавад, ки ѐрии аз тарафи шахси таъминоть нанда

расонидашванда воситаи доимй ѐ асосии рузгузарон

аризадиханда бошад.

Аз тахлили мазкур бармеояд, кн барон муайянсозин хола

тахти саробонй карор доштан вобаста ба асосхои гуногун " лаб

менамояд, ки холатхои гуногун муайян карда шавад. Е нобар

ин, ариза оид ба муайяннамоии тахти саробонй кар доштан

вобаста ба максадхои гуногун айнй дониста намеи ванд,

мувофпкан монеаи мурочиат ба суд мавчудияти халном

эътибори конуни пайдокардаи суд аз руи аризаи хамон ша

вобаста ба хамон холат ва бо хамон максад шуда метавон; Вале

агар холати тахти саробонй карор доштан аз чони хамон

аризадиханда бо дигар максад муайян карда шавад, г нияти

талабот чой надорад.

11.4. Баррасии парвандахо оид ба муайян

намудани холатхои хукукП

Ариза оид ба парвандахои мукаррар намудани холатхое,

ахамияти хукукй доранд, ба суди чон истикомати арнзадпхан

пешниход карда мешавад, ба истиснои холате ки ариза о ба

холати сохибй ва истифодаи молу мулки гайриманкул, ба суди

чои чойгиршавии молу мулки гайриманкул пешних карда

мешавад.

Ариза бояд дар шакли хаттй (даст навис, чопи мошшн

компютерй) тартиб дода шавад ва тамоми хуччатхои лози

замима карда шавад.

химони Х;УК,УК,*ОИ МЁРОСЙ ДАР СУД 15Э

Дар аризаи даъвогй бояд маълумоти зерин зикр гарданд: 1) номи суде, ки 6а он ариза пешниход карда мсшавад; 2) ном, номи падар ва насаби аризадиханда, махалли исти-

крмат ѐ махалли чойгиршавии он, инчунин ном, номи падар ва насаби намоянда ва нишонаи он, агар аризаро намоянда пешниход карда бошад;

3) номн шахси манфиатор чои истикомат ѐ чойгиршавии он; 4) холатхое, ки аризадиханда талаботи худро асоснок ме-

созад ва далелхое, ки ин холатхоро тасдик мекунанд; 5) максади аризадиханда барои муайян намудани холати

мазкур; 6) номгуи хуччатхои ба ариза замимагардида. Дар ариза метавонад раками телефонхо, факсхо, нишонаи

почтаи электронии аризадиханда, намояндаи у, шахси манфи-атдор, дигар маълумоте, ки барои баррасй ва халли парванда ахамият доранд, зикр гардида, инчунин дархости аризадиханда дарч гардад.

Хангоми мурочиати прокурор чихати хифзи манфиатхои конунпп шахрвандон дар ариза бояд имконнопазирии аз чониби худи шахрванд пешниход намудани ариза асоснок карда шавад.

Аризаро аризадиханда ѐ намояндаи у, ки барои имзои ари-за ва пешниходи он ба суд ваколатдор мебошад, имзо мекунад.

Ба ариза хуччатхои зерин замима мегарданд: 1. Нусхаи ариза мутаносибан ба теъдоди шахсоии манфи-

атдор; 2. Хуччати тасдиккунандаи пардохти бочи давлатй; 3. Ваколатнома е дигар хуччати тасдиккунандаи ваколати

намояндаи аризадиханда; 4. Хуччатхои тасдиккунандаи холатхое, ки ба он ариза-

диханда хавол мекунад; 5. Нусхаи хамин хуччатхо; Мухокимаи парванда оид ба муайян намудани холати

Кабули мерос аз руи коидахои мурофиаи даъвогй амалй ме-гарданд, вале бо назардошти истисно ва тафовутс, ки беви-

сИта барои парвандахои мурофиаи махсус пешбинй шудаанд.

1 ВО ИХ БОБОЧр^

Яъне хамчунин аризадиханда, намояндаи у ва шахсони ман&и

атдор пурсида, дархостхояшон мавриди мухокима карор дол~

мешаванд. Далелхо чамъ оварда мешаванд. Шохидон пурСи да

мешванд.

Мавзуи исботкуниро дар парвандахо оид ба мукаррар На.

мудани холатхое, ки ахамияти хукукй доранд, холатхое ташкил

медиханд, ки аз руи акидаи аризадиханда амалисозии хукукй

меросии онхоро имконнопазир мегардонад.

Дар баъзе холатхо муайян намудани як холат (масалан

холати мансубияти хуччати хукукмуайянкунанда, ки аз он му-

носибати хешовандии байни меросдиханда ва аризадиханда

ошкор мегардад) кофй аст, дар дигар холатхо бошад, таркиби

мураккаби хукукй лозим аст (масалан, холати тахти саробонй

карор доштани хешовандон, корношоямии аризадиханда ва на

камтар аз як сол тахти саробонии меросдиханда карор доштани

онхоро дар бар мегирад).

Дар амалия тафовутгузорй байни парвандахо оид ба ичрои

амалпѐтп нотариалй ѐ рад намудани ичрои амалиѐти нотарналй

аз парвандахо оид ба муайяннамоии холати хукукни кабулн ме-

рос ва чои кушодашавии мерос мушкипихоро ба миѐн меорад.

Дар холате, ки ворис меросро кабул намуда, ба идораи

нотариалй хуччатхои тасдиккунандаи кабули вокеии меросро

пешниход мекунад, вале нотариус аз додани шаходатнома дар

бораи хукук ба мерос саркашй мекунад, мувофики тарти-би

мукаррарнамудаи боби 37 КМГ ЧТ ба суд шикоят овар-дан

мумкин аст.

Агар ин хуччатхо барои муайян намудани вокеияти кабули

мерос нокифоя бошанд ѐ хуччатхо набошанд, бо дигар рох оа

даст

овардани онхо имконнопазир бошад, холати кабули мерос бо

тартиби мукаррарнамудаи боби 28 КМГ Ч,Т муайян карда

мешавад.

Далели ба сохибият гузоштани молу мулк инхо шуда М '

тавонанд: маълумотномаи ташкилоти истифодаи манзилй Да"

бораи он, ки ворис ва меросдиханда хамрох зиндагй мекарД'

маълумотномаи макомоти андоз дар бораи пардохти андоз а

.„ПРИ *У*;УКХ;ОИ МЕРОСЙ ДАР СУД _________________________ 1_61_

фИ ворис баъди кушода шудани мерос, раисиди пардохти '.

з.матрасонадои коммуналй ва дигар хуччатхо.

Ба гайр аз ин холати кабули мсросро бо нишондодхои

цохидон низ исбот кардан мумкин аст.

Баъди гирифтани халномаи мусбати суд вобаста ба муайян

намудани холатхое, ки дар макомоти САХ,Ш ба кайд гириф-та

мешаванд ѐ дар дигар макомот ба расмият дароварда мешаванд,

бо чунин хаднома ба он макомот бояд мурочиат на-мудан

мумкин аст.

11.5. Фавтида эълон намудани шахрванд

Ин намуди парвандахои мурофиаи махсус ахамияти мухим

доранд. зеро барои пайдоиши муносибатхои хукукии меросй

баъзан зарур меояд, ки шахе фавтида эълон карда шавад.

Хдпатхое мешаванд, ки шахе бедарак гайб мезанад ѐ тахмин

кардан мумкин аст, ки у дар натичаи ходисахои нохуш фавти-

дааст, вале то фавтида эълон намудани шахе ворисон мерос-ро

кабул карда паметавонанд. Барои ин ворисон бояд ба суд оид ба

фавтида эълон намудани меросгузор мурочиат намоянд.

Мувофнки мод. 46 КГ Ч,Т агар дар махалли зисти шахрванд

ДаР давоми се сол аз чои исташ маълумоте набошад ва агар У Дар

вазъияте бедарак гоиб шуда бошад, ки хатари марг ба *аегаш

тахдид мекард ѐ ба гумони аз фалокат вафот кардани У асос

медихад, дар давоми шаш мох суд метавонад чунин Щахрвандро

фавтида эълон намояд. Суд хизматчии харбй е шахрванди дигари

бо сабаби амалиѐти чангй бедарак гоибщуДар0 танхо баъди як соли

пас аз анчоми амалиѐти чанг фавтида эълон карда метавонад.

Ариза оид ба фавтида эълон намудани шахрванд ба суди Нои

истикомати аризадиханда пешииход карда мешавад. инобар

чиддй будани чунин парвандахо иштироки прокурор Да

Р онхо

хатмй аст.

Мувофики кисми 3 мод. 46 КГ ^Т рузи вафоти шахрванде, и

Фавтида эълон шудааст, рузи эътибори ко!тунй пайдо кардани

2^5 --------------------------------------------------- ̂ -^2моноа

карори суд дар бораи фавтида эълон намудани у дони мешавад. Дар сурати фавтида эълон гардидани шахрван* дар вазъияте бедарак гоибшуда, ки ба хаѐти у тахдид мека* ѐ барои гумони дар натичаи фалокат вафот кардани у ас медихад, суд метавонад рузи тахминии вафоти уро рузи вафот» ин шахрванд эътироф намояд.

Фавтида эълон намудани шахрванд нисбат ба хукуку ухдадорихои чунин шахрванд боиси окибатхое мегардад, Ки

вафоти у сабаб шуда метавонист. Дар сурати хозир шудан ѐ ошкор гардидани махалли буду

боши шахрванде, ки фавтида эълон шуда буд, суд карори дахддорро бекор мекунад.

Огоз намудани парвандаи нав талаб карда намешавад.

11.6. Мукаррар намудани сабти нодуруст дар

китоби сабти асноди холати шахрвандй

Дар холате, ки кабули мерос бинобар сабти нодуруст дар асноди холати шахрвандй номумкин аст, масалан, дар сабти вафот дар макомоти САХД1 ва шаходатномаи вафот насаби шахси вафоткарда нодуруст нишон дода шудааст, аз тарафи макомоти САХШ дар сурати мавчуд набудани бахс оид ба хукук рад кардани ворид намудани тагйирот ба аснод бо ариза оид ба муайян намудани сабти нодуруст дар асноди холати шахрвандй мурочиат намудан мумкин аст. Бояд диккаг дод, ки ариза на бо тартиби муайян намудани холати хукукй, балки бо коидахои боби 36 КМГ Ч,Т баррасй карда мешавад.

Ариза оид ба мукаррар намудани сабти нодуруст дар китоби асноди холати шахрвандй ба суди чои истикомати аризадиханда пешниход карда мешавад. Зарур аст, ки сабти нодуруст дар китоби асноди холати шахрвандй кай ва аз та-рафи кадом макомоти САХД1 ислох кардани сабт рад шуД

а"

аст, нишон дода шавад. Ба ариза бояд раддияи макомот оид ба ислох кардани сабт замима карда шавад. Баъди баррасии парванда агар суд муайян намояд, ки сабт нодуруст шудааст*

ХУКУКХРИ 1У1ЕРОСЙ ДАР СУД ________________________ 1ВЗ ^МО -------------------- ——

ома мебарорад, ки барои ислох намудани сабт аз тара-9

Помоги САХШ асос мегардад.

11 7. Баррасии аризахо дар борам анчом додани амали

нотарналй ѐ рад намудани анчом додани чунин амал

Барои барасмиятдарории хукукхои меросй ва гирифтани

шаходатнома дар бораи хукук ба мерос ба нотариус мурочиат

наМудаи зарур аст. Нотариус куччаткоч пешниходшударо баррасй

намуда, дар баъзе мавридхо метавонад додани шаходатномаи

хукук ба меросро рад намояд. Ба гайр аз он мумкин аст, ки

нотариус васия тномаро нодуруст тасдик намояд е аз тасдики он

саркашй намояд. Нотариус ухдадор аст, ки дар мухлати дах руз

аз рузи мурочиат барои ичрои амалиѐти нотарналй карор

барорад, карор дар бораи рад кардан баро-рад ва онро ванхнок

намояд.

Шахси манфиатдор, ки амалиѐти нотариалии ичрошуда ѐ рад

намудани амалиѐти нотариалиро нодуруст мешуморад, метавонад

ба суди чойгиршавии нотариус ѐ шахси мансабдор мурочиат

намояд. Ариза дар бораи тасдики васиятнома ва ва-колатнома ѐ

рад намудани тасдики онхо аз чониби шахсони мансабдоре, ки

дар конун нишон дода шудаанд, ба суди чои чойгиршавии

макомоти дахлдор пешниход карда мешавад.

Бояд ба инобат гирифт, ки мисли дш ар парвандахои му-

Рофиаи махсус хангоми баррасии парванда дар бораи ичрои

амалиѐти нотарналй ѐ радди ичрои он набояд бахс вобаста ба

*УКук чой надошта бошад. Хдмин тавр, бо тартпби ин боб рад-

Ди додани шаходатнома дар бораи хукук ба мерос бинобар гу-

заронидани мухлати кабули мерос ѐ бахси байни ворисон оид оа

хиссаашон баррасй карда намешавад. Дар ин холат ба суд 0

гартиби мурофиаи даъвогй мурочиат бояд карда шавад,

Бо арша ба суд танхо шахси вокей ѐ хукукие мурочиат кар-Д^

метавонад, ки нисбат ба у амалиѐти нотарналй ичро шуда-аст

ѐ

ичрои он рад карда шудааст.

164 ИХ БОБОЧОНОВ

Ба гайр аз ин прокурор метавонад чихати хифзи манфиатхом

конунии доираи номуайяни шахрвандон ба суд мурочиат на-

мояд.

Дар ариза бояд ба гайр аз маълумоти зарурй дар бораи

аризадиханда маълумот дар бораи нотариус ѐ шахси мансаб-дор

(ному насаб, ном ва чойи чойгиршавии ташкилот, ки дар он чой

ин шахсон ухдадории худро ичро карданд) ишора ба амали ичро

шуда ѐ радди амали муайян, далелхое, ки ариза ба он асос

ѐфтааст, маълумот дар бораи дигар шахсони манфиат-дор бояд

чой дода шаванд.

Ба ариза хуччатхое зерин замима мегарданд: шартномахо,

васиятнома, ваколатнома ва дигар хуччатхои хаттй, хуччатхои

додай нотариус, ки хукук ба меросро тасдик мекунанд (маса-лан,

шаходатномаи хукук ба мерос, шаходатномаи хукук ба хисса дар

моликияти умумии хамсарон ва гайра), карори нотариус ѐ дигар

шахси мансабдори ваколатдор дар бораи рад на-мудани ичрои

амалиѐти нотариалй. Агар раддияи хаттии шахси мансабдор

набошад, дар ин хусус бояд кайд карда шавад.

Хднгоми баррасии парванда нотариус ѐ шахси дигаре, ки

амалиѐти нотариалиро ичро кардааст ѐ ичрои онро рад наму-

дааст, даъват карда мешавад, агар онхо хозир нашаванд, суд дар

гоибиашон парвандаро баррасй менамояд.

Далелхои чамъшударо барои конеънамоии ариза кофй шу-

морида, суд амалиѐти ичрошудаи нотариалиро бекор мекунад ѐ

ичрои чунин амалро ухдадор мекунад.

химояи >^УК,УКХ;ОИ МЕРОСЙ ДАР СУД 1В5

ЗАМИМАЦО

КОДЕКСИ ГРАЖДАНИН ЧТ (кисми 3)

Фасли VI

Хукук ба мерос

Боби 58. Мукаррароти умумй оид ба меросгузорй

Моддаи 1138. Ворисии хукук ба мерос

1. Ворисй ин гузариши хукуки амволй ва дар холатхои пеш- бининамудаи конун ба дигар шахе ѐ ашхос (ворисон) гузашта- ни хукукхои шахсии гайримолумулкии ба молумулк вобастаи шахеи фавтида (меросгузор) тибки шартхои ворисии хукукии универсали эътироф мегардад. Мерос, агар аз коидахои хамин фасл тартиби дигаре барнаояд, хамчун як мачмуи мукаммал ва дар хамон як лахза мегузарад.

2. Ворисии хукук ба мерос бо хамин Кодекс ва дигар Конунхо танзим карда мешавад.

Моддаи 1139. Асосхои ворисй (меросхурй)

1. Ворисй тибки васиятнома ва конун анчом дода мешавад. 2. Ворисй тибки конун хангоми вучуд надоштани васият-

нома ѐ агар он кисмати хамаи меросро муайян насозад, инчу-нин дар дигар холатхои мукаррарнамудаи хамин Кодекс чой До

Шта метавонад.

Моддаи 1140. Бамеросгирии амволс, ки моликияти мушта-Р^Ки умумй мебошад

1. Фавтидани иштирокчии моликияти муштараки умумй аРои муайян намудани хиссаи у ба хукуки моликияти умумй

16В И.Х- ВОБОЧОНОв

ва таксими моликияти умумй ѐ аз он чудо намудани хиссаи шахси

вафоткарда асос мебошад. Дар ин х,олат мерос нисбат ба амволи

умумй, ки ба хиссаи шахси вафоткарда дохил меша-вад ва

хангоми гайриимкон будани таксимоти амвол дар шак-ли асл -

нисбат ба арзиши хамин гуна хисса кушода мешавад. 2.

Иштирокчии .моликияти муштараки умумй хукук до-рад ба

хукуки амволи умумй хиссаи худро чойгир намояд, ки баъди

вафоти у мутобики кисми I хамин модда муайян карда мешавад.

Моддаи 1141. Ворисии хукуки истифодабарии китьаи 1а-

мини хочагии дехкони (фермерй) ва хочагии ерирасони шахсй

Ворисии хукуки истифодабарии меросии якумраи китьаи

заминп хочагии дехконй (фермерй) ва хочагии ерирасони шахсй

тибки хамин Кодекс танзим мегардад, агар дар конун тартиби

дигар пешбинй нашуда бошад.

Моддаи 1142. Кинодани мерос

1. Мерос дар натичаи вафоти шахрванд ѐ фавтида эълон

гардидани у (моддаи 46 хамин Кодекс) кушода мешавад.

2. Замони кушодани мерос рузи (хангоми зарурат инчунин

лахзаи) вафоти меросгузор ва хангоми фавтида эълон намудани у

рузи эътибори конунй пайдо намудани карори суд дар хусуси

фавтида эълон гардидани шахрванд мебошад, агар дар карори суд

рузи дигар нишон дода нашуда бошад.

3. Агар дар давоми як шабонаруз (бисту чор соат) шахсоне,

ки хукук доштанд яке пас аз дигаре мерос гиранд, вафот карда

бошанд, онхо дар як вакт вафоткарда эътироф мешаванд ва ба

меросгирй ворисони хар яки онхо даъват карда мешаванд-

4. Агар суд вафот намудани якчанд шахсро дар натичаи

бедарак гоиб шудан дар хамон як холат фавтида эътироф намояд,

пас онхо дар як вакт вафоткарда эътироф мешаванд ва меросгирй

баъди хар яки онхо кушода мешавад ва ба меросгирй ворисони

хар яки онхо даъват карда мешаванд.

химояи Х;УК,УК,Х;ОИ МЕРОСЙ ДАР СУД 1В7

Мол,чаи 1143. Махали куш о дани мерос

Махали кушодяни мерос махали охирини зисти меросгузор

(моддаи 21 хамин Кодекс) мебошад. Агар махали зисти охирини

меросгузор номаълум бошад, пас махали кушодани мерос махали

чойгиршавии амволи гайриманкули ба меросгузор дахлдошта ѐ

кясмати асосии он ва хангоми набудани амволи гаириманкул -

махали вокеъ гардидани кисми асосии амволи манкул эътироф

карда мешавад.

Моддаи 1144. Ворисон

1. Ворисон тибки васиятнома ва бо конун шахрвандони дар

лахзаи кушодани мерос зинда ва хамчунин кудакони хангоми

зинда будани меросгузор дар батни модар ва баъди кушодани

мерос зинда таваллудшуда буда метавонанд.

2. Ворисон тибки васиятнома хамчунин мумкин аст шах-сони

хукукй ва давлат бошанд.

Моддаи 1145. Аз мерос бартараф нам уда ни ворисони но-

шоиста

1. Шахсоне, ки касдан меросгузор ѐ яке аз ворисони им-

конпазирро аз хаѐт махрум сохтаанд ѐ ба хаѐти онхо суикасд

кардаанд, на тибки васиятнома ва на тибки конун ба ворисй *укук

надоранд.

2. Шахсоне, ки касдан ба меросгузор барои амалй шуда-ни

охирин нияти у монеа гардидаанд ва бо ин рох барои ба мерос

даъват шудани худ ѐ шахсони наздикашон ѐ барои зиѐд к«Фдани

хиссаи меросй ба онхо марбута мусоидат кардаанд, на тибки

васиятнома ва на тибки конун ба ворисй хукук надоранд.

3. Падару модар баъди фарзандоне, ки нисбат ба онхо аз

*Укуки падарию модарй махрум гардидаанд ва дар лахзаи ку-щодани мерос ин хукукашон баркарор нашудааст, инчунин падару

модар (фарзандхондагон) ва фарзандони болиг (фар-3Зндхондшудагон), ки аз ичрои ухдадорихои бо амри конун °

а

зиммаашон гузошташуда вобаста ба таъминоти меросгу-3о

р

саркашй намудаанд, тибки конун хукукй ворисй надоранд.

16В _____ ______ __________________ ИХ БОБОМОНОа

4- Хрлатхое, ки барои аз мерос барканор намудани вори-сони

ношоиста асос мебошанд, аз чониби суд мукаррар кар. да

мешавад.

5. Меъѐрхои хамин модда инчунин нисбат ба супориши ва-

сият низ татбик мегарданд.

Моддаи 1146. Ухдадорихои шахсе, ки корнем ношоиста эъ-

тироф шудааст

Агар шахсро суд вориси ношоиста эътироф намояд, у баъ-ди

гирифтани мерос ухдадор аст, ки хамаи мероси гирифтааш-ро

якчоя бо фоидаю даромадаш баргардонад. Х,ангоми нигох

надоштани амволи мероей ин шахе ухдадор аст, ки арзиши онро

пардохт намояд.

Моддаи 1147. Мухлати пешниходи даъво дар хусуси вориси

ношоиста эътироф намудан

Даъво дар хусуси вориси ношоиста эътироф намудани шахе

аз тарафи шахсони манфиатдор дар давоми се сол аз лахзае, ки ин

шахе ихгиѐрдории онро ба даст гирифтааст, бояд пешниход

шавад.

Моддаи 1148. Афзун гардоиидани хиссаи мероей

1. Дар холати аз тарафи ворис рад гардидани мерос ѐ аз

тарафи васиятгар ѐ суд махрум намудан аз хукуки мерос ѐ би-

нобар аз миѐн рафтани холатхои дар хамин Кодекс нишондо-

дашуда як кисми мерос, ки хиссаи хамин гуна ворис буд, ба

ворисони конунан меросгир мегузарад ва дар байни онхо му-

таносибан ба хиссаи меросиашон таксим мешавад.

А1'ар меросгузор тамоми амволашро ба ворисони таъинна-

мудааш васият карда бошад, як кисми меросе, ки ба шахеи аз

мерос дасткашида ѐ ба вориси аз миѐнрафта тааллук дошт, ба

ворисони дигари дар васиятнома зикршуда мегузарад ва дар

байни онхо мутаносибан ба хиссаи меросиашон таксим карДа

мешавад, чунки дар васкятном.а тарткбк дкгаре пешбикй нз-

шудааст.

ХИМОЯИ ХУКУКХОИ МЕРОСЙ ДАР СУД ___________________________ 1 В9

2. Меъѐрхое, ки дар кисми 1 хдмин модда пешбинй шуда-

анД. ДаР холатхои зерин татбик намешаванд:

— агар ба вориси раднамуда ѐ аз миѐнрафта вориси иловагй

таъин шуда бошад (моддаи 1151 хамин Кодекс);

— хангоми даст кашидани ворис аз мерос ба фоидаи вориси

дигар (кисми 3 моддаи 1180 хамин Кодекс) ѐ шахси дигар;

— дар холатхое, ки агар хангоми меросгирй бо конун

радкунй ѐ гоиб гардидани ворис ба мсросхурии меросхурони

навбати дигар меорад.

Моддаи 1149. Гузаштани мерос ба давлат

1. Амволи меросй бо хукуки меросй дар холатхои зерин

ба давлат мегузарад:

а) агар амвол ба давлат васият шуда бошад;

б) агар меросгузор тибки конун ва васиятнома ворис на-

дошта бошад;

в) агар хамаи меросгиронро васиятгар аз хукуки меросгирй

махрум гардонида бошад.

2. Агар яке аз ворисон ба фоидаи давлат аз мерос даст ка-

шида бошад, пас хиссае, ки ба ин ворис дахл дошт, ба давлат

мегузарад.

3. Х,ангоми набудани ворисони тибки конун, ки танхо як

кисми амволи меросгузор васият шудааст, кисми бокимонда ба

давлат мегузарад.

Боби 59. Меросгирй бо васиятнома

Моддаи 1150. Мукаррароти умумй

1- Васиятнома иродаи ихтиѐрии шахрванд оид ба ихтиѐр-

Д°рии хукуки амволии ба у дахлдошта ва дар холатхои пеш-

"ининамудаи конун хукуки гайриамволй хангоми вафот кар-Дан

эътироф мешавад, ки ба тарзи зарурй ба расмият даро-Ва

РДа

шудааст.

2- Васиятнома бояд шахсан тартиб дода шавад. Тартиб

■^Дани васиятнома тарики намоянда ичозат дода намешавад.

170 И.Х- БОБОЧОНОв

3. Шахрванд метавонад хамаи амвол ѐ як кисми амводи

худро ба як ѐ якчанд шахе, ки ба гурухи ворисон тибки коцун

дохии мешаванд ѐ дохил намешаванд, хамчунин ба шахсони

хукуки ва давлат васият намояд.

4. Васиятгар хукук дорад бидуни тавзехи сабаб як ѐ якчанд

нафар ѐ хамаи ворисонро тибки крнун аз мерос махрум намояд.

Аз мерос махрум намудани ворис тибки конун ба наслхои ояндаи

у, ки тибки пешниход хукуки меросро доранд, дахл на-дорад,

агар аз васиятнома тартиби дигаре барнаояд, ба истис-нон

холатхое, ки моддаи 1171 хамнн Кодекс пешбннй менамояд.

5. Меросгузор метавонад озодона васиятномаи тартибдо-

даашро дар вакти дилхох баъди анчом ѐфтани он рад намояд ѐ

тагйир дихад ва дар ин холат ухдадор нест, ки сабабхои рад

намудан ѐ тагйир додани онро нишон дихад.

6. Меросгузор хукук надорад ба зиммаи шахсоне, ки дар

васиятнома таъин гардидаанд, дар навбати худ вазифаи ихти-

ѐрдории амволи ба онхо васиятшударо бо тартиби муайяне дар

холати вафот кардани онхо вогузор намояд.

Моддаи 1151. Таьинн ворисони иловагй

1. Васияткунанда метавонад барон холатхое, ки агар ворисн

дар васиятнома зикргардида то кушода шудани мерос фавтад ѐ

меросро кабул накунад ѐ онро рад намояд ѐ аз мерос хамчун

вориси ношоиста бартараф гардад (моддаи 1145 хамин Кодекс),

дар васиятнома дигар вориеро таъин намояд (вориси иловагй).

2. Вориси иловагй хар шахсе шуда метавонад, ки мутобики

моддаи 1144 хамин Кодекс ворис буданаш мумкин аст.

Моддаи 1152. Супориши васияткунандаи мерос (легат)

1. Васияткунанда хукук дорад ба зиммаи ворис тибки ва-

сиятнома аз хисоби мерос (супориши васияткунандаи мерос) ба

манфиати як ѐ якчанд шахе (меросгирандагон), ки хукуки талаб

намудани ичрои супориши васияткунандаи меросро ба даст

мсоранд, анчом додани ягон ухдадориро вогузорад.

УИ1У!ОДИ ХУК.УКХОИ МЕРОСИ ДАР СУД _________________________ 171

Меросгирандагон метавонанд шахсоне бошанд, ки ба шу-

мораи ворисони ткоки конун дохиланд ѐ дохил нестанд.

2. Мавзуи супориши васняткунандаи мерос метавонад барои

меросгиранда ба моликият, истифода ѐ дигар хукуки амволй

подани ашси шомили таркиби мерос, ба даст овардан ва ба у

подани амволи ба таркиби мерос шомилнабуда, барои у ичро

намудани кори муайян, ичрои ягон навъи хизматрасонии му-айян

ва гайра бошад.

3. Борисе, ки васияткунанда ба зиммаи у супориши васнят-

кунандаи меросро вогузоштааст, бояд онро дар доираи арзиши

вокеии мероси ба у гузашта ва аз хисоб баровардани хиссаи карзи

меросгузор ба у ичро кунад.

Агар вориси ба зиммааш супориши васняткунандаи мерос

вогузошташуда дорой хукуки хиссаи хатмй ба мерос бошад,

ухдадории у оид ба ичрои он дар доираи арзиши мероси ба у

гузашта, ки аз хиссаи хатмии у бештар аст, махдуд карда

мешавад.

Агар супориши васняткунандаи мерос ба зиммаи хама ѐ

якчанд ворисон гузошта шуда бошад, супориши васняткунандаи

мерос хар кадоми онхоро баробари хиссаашон дар мерос

вазифадор менамояд, зеро дар васиятнома тартиби дига-ре

пешбинй нашудааст.

4. Васияткунанда хукук дорад ба зиммаи ворисе, ки ба у хо-

Ваи пстикоматй, квартира ѐ дигар бинои истикомаги мегузарад,

?хдадории ба дигар шахе фарохам овардани истифодаи якум-

раи ин бино ѐ як кнеми муайяни онро гузорад. Хднгоми мин-

баъд гузаштани хукуки моликият ба бинои нстикомати хукуки

истифодаи якумра эътибори худро нигох медорад.

Хукуки истифодаи якумраи бинои истикоматй бетона кар-Да

намешавад, ба дигар кас дода намешавад ва ба дигар ворисони

меросгиранда намегузарад.

Хукуки истифодаи якумраи бинои истикоматй, ки ба мерос-гирацда пешниход шудааст, агар дар васиятнома тартиби дига-Р

е

пешбинй нашуда бошад, барои дар хамин бино истикомат

иамудани аъзои оилаи у асос шуда наметавонад.

172 И.*. БОБОЧОНОВ

5. Дар суратн. фавти вориек ба зиммааш. супориши васият- кунандаи мерос вогузошташуда ѐ аз чониби у кабул накардани мерос ичрои ухдадории супориши васияткунандаи мерос ба ди- гар ворисоне, ки хиссаи уро гирифтаанд ѐ ба давлат мегузарад.

Супориши васияткунандаи мерос дар сурати фавти мерос-гиранда то кушода шудани мерос ѐ' баъди кушодани мерос, вале то лахзае, ки вориси тибки васиятнома тавонад, онро кабул ку-над, ичро карда намешавад.

6. Меросгиранда оид ба карзхои меросгузор чавобгар на- мебошад.

Моддаи 1153. Гузаштани супориши васияткунандаи мерос ба ворисон

Агар шахси гнрандан супориши васияткунандаи мерос баъ-ди кушодани мерос фавтад, ки ба кабули супориши васиятку-нандаи мерос розигй надода буд, хукуки гирифтани ин супори-ши васияткунандаи мерос ба ворисони у, ки ин васиятро кабул мекунанд, мегузарад.

Моддаи 1154. Мухлати ичрои супориши васияткунандаи

мерос

Шахси гирандаи супориши васияткунандаи мерос хукук дорад ичрои супориши васияткунандаи меросро дар доираи мухлати сесолаи мухлати даъво, ки аз рузи кушода шудани ме-рос ба хисоб меравад, талаб намояд.

Моддаи 1155. Базиммагузорй

1. Васияткунанда метавонад ба зиммаи ворис тибки васи-ятнома ухдадории анчом додани ягон амал ѐ аз он худдорй намуданро вогузорад. Ч,ихати анчом додани максадхои барои умум судмаид чунин ухдадорй мумкин аст ба ичрочии васият-нома бо аз тарафи меросгузор чудо намудани як кисми амвол барои ичрои базиммагузорй дода шавад.

химаяи КУК;УК;Х;ОИ МЕРОСЙ ДАР СУД 173

2. Базиммагузорй, ки мавзуи он фаъолияти дорой хусуси-яти амволи мебошад, мутобикан кридахои моддаи И 52 хамин Кодекс татбик. карда мешавад.

3. Ухдадории ичрои базиммагузорй хамон вакт катъ ме-гардад, агар мутобики хамин Кодекс хиссаи мероси ба ворис пешбинишаванда ѐ дахлдошта, ки ичрои базиммагузориро ба ухда дошт, ба дигар ворисон гузарад.

Моддаи 1156. Меросгирии кием и амволе, ки васиятнокар-да мондааст

1. Як кисми амволи меросгузор, ки васиятношуда мондааст, тибки конун ва бо тартиби мукаррарнамудаи моддахои 1165-1169 хамин Кодекс дар байни ворисон таксим карда мешавад.

2. Ба хисоби ин ворисон инчунин хамон ворисон тибки конун дохил мешаванд, ки кисми дигари амвол бо васиятно-ма ба онхо монда шуда буд.

Моддаи 1157. Кридахои умумии шакли васиятнома

1. Васиятнома бояд дар шакли хаттй бо нишон додани ма-кон ва замони тартиб дода шудани он тахия карда шавад.

2. Васиятномахои зерин, ки дар шакли хаттй тартиб дода шудаанд, эътироф карда мешаванд:

а) васиятномахое, ки ба таври нотариалй тасдик карда шу даанд;

б) васиятномахое, ки бо васиятномахои ба таври нотариалй

тасдикгардида баробар карда шудаанд. 3. Васиятнома бояд аз тарафи васияткунанда шахсан имзо

гардад.

Агар васияткунанда бо сабаби нуксони чисмонй, беморй ѐ бе

саводй васиятномаро бо дасти худаш имзо карда натавонад, Па

е бо хохиши у дар хузури нотариус ѐ шахеи дигари мансаб-Д°Р мутобики конуни тасдиккунандаи васиятнома мумкин аст

аз

тарафи шахрванди дигар бо нишон додани сабабхо, ки ва-сиятгар наметавонад васиятномаро бо дасти худаш имзо на-м°яд, имзо карда шавад.

174 _______________________________________________ И.Х,. БОБОЧОндр,

4. Агар мутобики Кодекси мазкур хангоми тартиб додам

имзо намудан ѐ тасдики васиятнома, ки бояд шохидон ишти-рок

намоянд, пас дар ин сурат шахсони зерин шохид буда на-

мставонанд ва васиятномаро ба чои васияткунанда имзо карда

намставонанд:

а) нотариус с шахси дигаре, ки васиятномаро тасдик ме-

намояд;

б) хамсар, фарзандон, падару модар, набераю абераи шах-

се, ки нисбат ба он васиятнома ѐ супориши васияткунандаи

мерос тахия ва тартиб дода мешавад ва хамчунин ворисони

конунии васиятгар;

в) шахрвандоне, ки гайри кобили амал мебошанд;

г) шахрвандон ва шахсони дигар, ки кобилияти хондани

васиятномаро надоранд;

д) шахсоне, ки барои нишондоди бардуруг додан суд шу-

даанд.

Моддаи 1158. Васнятномаи ба таври нотариалП тасдикшуда

1. Васиятномаи ба таври нотариалй тасдикшударо бояд ва-

сиятгар нависад ѐ аз забони у аз тарафи нотариус бо иштиро-ки

шохид навишта шавад. Нотариус хангоми навиштани васиятнома

аз забони меросгузор метавонад воситахои техни-кии

умумикабулшударо (мошинкаи чопй, компютери шахсй ва

гайраро) истифода барад.

2. Васиятномае, ки нотариус аз забони васиятгар менави-сад,

бояд онро ба васиятгар дар хузури нотариус ва шохид г0

ба имзо

расонидани васиятнома пурра хонад.

Агар васияткунанда бо сабаби нуксони чисмонй, бемори ѐ

бесаводй шахсан васиятномаро хонда натавонад, пас матн онро

шохид дар хузури нотариус мехонад ва дар ин бора бо й шон

додани сабабхое, ки васиятгар наметавонад шахсан вас ятномаро

хонад, дар васиятнома сабти дахлдор карда мешава

3. Агар васиятномаи ба таври нотариалй тасдикшуДа ^ ^

хузури шохид тартиб дода шуда бошад, пас дар васиятно

У1/1МОЯИ ХУК.УКХОИ МЕРОСЙ ДАР СУД _________________________ 175

йояД ному насаб, номи падар ва махалли зисти доимии шохид

нишон дода шавад.

Хамчунин дар васиятнома нисбат ба шахсе, ки васиятно-маро

ба чойи васиятгар имзо намудааст, маълумот ворид карда

мешавад.

4. Бо хохиши васияткунанда нотариус васиятномаро биду-ни

шинос шудан бо мазмуни он (васиятномаи махфй) тасдик

менамояд.

Васиятномаи махфй аз хавфи беэътибор хисобидани он бояд

дастй навишта шавад, васиятгар ба он имзо гузорад ва дар хузури

ду шохид, натариус ба лифофа андохта, ширеш кунад ва шохидон

ба он имзои худро гузоранд. Лифофае, ки шохидон имзо

намудаанд, дар хузури шохидон ва нотариус ба лифофаи дигар

андохта, ширеш карда мешавад ва дар он нотариус навишта чоти

тасдиккунандаро сабт менамояд.

Моддаи 1159. Васиятномаи бо васиятномаи ба таври нота-

риалй тасдикшуда баробар

1. Васиятномахои зерин бо васиятномахои ба таври нота-

риалй тасдикшуда баробар дониста мешаванд:

а) васиятномаи шахрвандоне, ки барои табобат дар бемор-

хонахо, госпиталхо, муассисахои табобатии статсиОнарии дигар

Мебошанд ѐ дар хонаи пиронсолону маъюбон зиндагй мекунанд Ва

са

РДухтурон ѐ муовинони онхо оид ба кисми тиббй ѐ духту-

Рони навбатдори ин беморхонахо, госпиталхо ва муассисахои

Дигари табобатй ва хамчунин сардорони госпиталхо, дирек-г°рон

ѐ сардухтурони хонаи пиронсолон ва маъюбон тасдик Намудаанд;

°) васиятномаи шахрвандоне, ки хангоми шино кардан дар ц,т

ихои тахти парчами кишвари киштии шинокунанда карор

Ранд ва аз тарафи капитани ин киштихо тасдик шудаанд;

. в) васиятномаи шахрвандоне, ки дар экспедитсияхои каш-

етй, арктикй ѐ экспедитсияхои дигар буда аз тарафи сардо-

и ин экспедитсияхо тасдик гардидаанд;

17В ______________________________________________ И.Х;- БОБОЧОнаа

г) васиятномаи хизматчиѐни харбй ва аъзои оилаи онхо ва дар нуктахои чойгиршавии кисмхои харбй, ки нотариусхо не- станд ва хамчунин васиятномаи шахсони мулкй ва аъзои ои лаи онхо, ки дар ин кисмхои харбй кор мекунанд ва аз тара- фи командирони кисмхои харбй тасдик шудаанд;

д) васиятномаи шахсоне, ки дар чойхои махрум сохтан аз озодй хастанд ва аз тарафи сардорони махали махрум сохтан аз озодй тасдик шудаанд;

е) васиятномаи шахсоне, ки дар махалхои алохидаи ахоли- нишин зиндагй мекунанд ва нотариус нест, аз тарафи шахси рохбарикунандаи макоми ичроияи махаллии хокимияти давлатй ѐ худидораку нии махаллй тасдик шудаанд.

2. Васиятномае, ки ба кисми I хамин модда дахл дорад, бояд аз тарафи васиятгар дар хузури шохид имзо карда ша-вад, ки шохид хам онро имзо мекунад.

Дар холатхои дигар ба хамин гуна васиятномахо мутобнкан коидахои моддаи 1158 хамин Кодекс ба истиснои талабот оид ба васиятномахои ба таври нотариалй тасдикгардида татбик карда мешавад.

Моддаи 1160. Бекор кардан ва тагйир додани васиятнома

1. Васияткунанда хукук дорад хар вакт васиятномаро бе-кор ѐ тагйир дихад.

2. Васиятнома мумкин аст бо роххои зерин бекор карда шавад:

а) бо рохи додани ариза ба макомоти нотариалй дар хусуси пурра бекор намудани васиятномаи пештар тартибдодашуда;

б) хангоми тартиб додани васиятномаи нав. 3. Васиятнома мумкин аст бо роххои зерин тагйир дода

шавад: а) бо рохи додани ариза ба макомоти нотариалй дар %У

СУ"

си ворид намудани тагйирот ба кисми муайяни васиятномаи пештар тартибдодашуда;

б) хангоми тартиб додани васиятномаи нав, ки ба як кисми

васиятномаи пештара тагйирот ворид менамояд.

■УИ1У10ЯИ ХУК.УКХОИ МЕРОСЙ ДАР СУД _______________________ 177

4. Васиятномаи пештар тартибдодашуда, ки бо васиятно-маи

минбаъда пурра ѐ кисман бекор карда шудааст, баркарор карДа

намешавад, агар ин васиятнома дар навбати худ аз та-рафи шахси

васиятгар бекор карда нашавад ѐ ба он тагйирот ворид карда

нашавад.

Моддан 1161. Махфй будани васиятнома

Нотариус, шахси дигаре, ки васиятномаро тасдик, наму-

дааст, шохидон ва хамчунин шахрванде, ки васиятномаро ба

чрйи васиятгар имзо намудааст, то кушодани мерос хукук на-

дорад маълумоти ба мазмуни васиятнома, тартиб додан, бекор

кардан ва тагйир додани он дахлдоштаро ошкор намояд.

Моддан 1162. Шархн васиятнома

Хангоми шархи васиятнома аз тарафи нотариус, ичроку-

нандаи васиятнома ѐ суд маънои асосии калимаю иборахои дар

он буда ба эътибор гирифта мешавад. Х,ангоми дакда, на-будани

маънои баъзе мукаррароти васиятнома он ба тартиби мукоисаи

ин мукаррарот бо мукаррароти дигар ва маънои пур-раи

васиятнома мукаррар карда мешавад.

Моддан 1163. Беэътибор будани васиятнома

1 • Васиятномае, ки дар шакли номатлуб тартиб дода шу-

Дааст, беэътибор мебошад. Беэътибории васиятнома хамчунин ба

коидахои хамин Кодекс дар хусуси беэътибор будани ахдхо асос

меѐбад.

2. Беэътибор будани мазмуни алохидаи фармоишхои дар васиятнома буда ба эътиборнокии кисмати дигари васиятно-

ма

дахл надорад.

_ 3. Дар холати беэътибор донистани васиятнома вориси иоки

хамин васиятнома аз мерос махрумгардида хукук пайдо 4ек

унад,

ки дар асосхои умумй ба мерос сохиб шавад.

17В _______________________________________________ И.Х;. БОБОМОНОВ

Моддаи 1164. Ичрои васия гнома

1. Васиятгар метавонад ичрои васиятномаро ба шахси дар

иасиятнома зикргардида, ки ворис намебошад (ичрокунандаи

васиятнома) супорад. Розигии ин шахе барои ичрокунандаи

васиятнома будан бояд бо хатти худаш дар худи васиятнома ѐ

аризае, ки ба васиятнома замима шудааст, сабт шуда бошад.

Ворисон дар мувофика байни хамдигар хукук доранд ичрои

васиятномаро ба яке аз ворисон ѐ шахси дигар супо-ранд.

Хангоми ба хамин гуна созиш нарасидан бо талаби як ѐ якчапд

ворисон суд метавонад ичрокунандаи васиятномаро таъин

намояд.

Ичрокунандаи васиятнома хар вакт хукук дорад бо пешакй

хабардор намудани ворисони васиятнома аз ичрои ухдадорихои

ба зимааш гузошташуда даст кашад. Х,амчунин мутобики даъ-

вои ворисон имкон дорад, ки ичрокунандаи васиятнома бо карори

суд аз ичрои ухдадорихояш озод карда шавад.

2. Ичрокунандаи васиятнома метавонад шахси кобили амал

бошад.

3. Ичрокунандаи васиятнома бояд:

а) хифзи мерос ва идораи онро анчом дихад;

б) барои хабардор намудани хамаи меросхурон ва васия-

ти меросгирифтагон дар хусуси кушодани мерос ва супориши

васияткунандаи мерос ва фоидаи онхо хамаи чорахои имкон-

пазирро андешад;

в) мутобики иродаи васиятгар ва конун ба ворисон хиссаи

ба онхо дахлдоштаи амволро дихад;

г) аз тарафи ворисон ичро гардидани супориши васият

кунандаи меросро, ки ба зиммаи онхо гузошта шудааст, таъ-

мин намояд;

д) базиммагузории васиятномавиро ичро намояд ѐ аз во

рисони васиятномавй ичрои ба зиммагузории васиятномав**'

ро талаб намояд.

4. Ичрокунандаи васиятнома хукук дорад аз номи хуДа

дар суд ва корхои дигари вобаста ба хифзи мерос, идораИ

химояи Х;УК,УКХОИ МЕРОСЙ ДАР СУД 179

ра ичрои васиятнома баромад намояд ва хамчунин метавонад

барои иштирок дау. хамин гуна корхо чалб карда шавад.

5. Ичрокунандаи васиятнома вазифахои худро дар давоми

мухлати зарурй барои тоза намудани мерос аз карз, ситонида-ни

маблагхои ба шахси меросгузор дахлдошта ва аз тарафи ворисон

сохибй намудани мерос анчом медихад.

6. Ичрокунандаи васиятнома барои аз хисоби мерос чуброн

кардани харочотн зарурии вобаста ба хифз, идора ва ичрои мерос

хукук дорад. Дар васиятнома мумкин аст ба ичрокунандаи

васиятнома пардохти подош аз хисоби мерос пешбинй шавад.

7. Ичрокунандаи васиятнома хангоми анчом додани ичрои

васиятнома бо талаби ворисон ухдадор аст, ки хисобот пешниход

намояд.

Боби 60. Меросгирй мутобики конун

Моддаи 1165. Мукаррароти умумй

1. Ворисони конунй ба меросгирй бо навбат тибки мукар-

рароти моддахои 1166-1168 хамин Кодекс даъват карда меша-

ванд.

2. Хднгоми меросгирии конунй фарзандхондшуда ва насл-

хои он, аз як тараф ва фарзандхонда ва хешовандони у, аз та-рафи

дигар бо хешони хунй баробар хисоб карда мешаванд.

Фарзандхондшудагон ва наслхои онхо баъди вафоти па-ДаРУ

модари фарзандхоншуда ва хешони дигари хамхуни у мУтобики

конун мерос намегиранд.

Падару модари фарзандхондшуда ва дигар хешони хамхуни

*Додии у тибкл конун баъди вафоти фарзандхондшуда ва а°лхои

у мерос намегиранд.

3- Ворисони конунии хар як навбат дар холати набудани

Рисони навбати пешина, бартараф намудани онхо аз мерос,

арафи онхо кабуЛ нагардидани мерос ѐ даст кашидан аз он

'КУК ба мерос доранд.

во • Меъѐрхои хамин Кодекс оид ба навбат даъват кардани си конунй ба мерос ва оид ба андозаи хиссаи онхо ба мерос

чао ИХ Б О БОЧон0в

мумкин аст бо созишномаи аз тарики нотариалй тасдикщуЦа

ворисони манфиатдор, ки баъди кушодани мерос баста щуДа аст.

тагйир дода шавад. Чунин созишнома набояд ба хукукы

ворисони дар он иштирокнадошта, инчунин ворисоне, ки ба

хиссаи хатмй хукук доранд, дахолат кунад.

Моддаи 1166. Навбати аввали ворисони конунй

1. Дар навбати аввал мероси конуниро бо хиссаи баробар

фарзандон (аз чумла фарзандхоншудагон), хамсарон ва падару

модар, фарзандхондагони меросгузор ва хамчунин кудакони

шахси вафоткарда, ки баъди вафоти у таваллуд шудаанд, ме-

гиранд.

2. Наберагони меросгузор ва наслхои онхо бо хукуки пеш-

ниход мерос мегиранд.

Мо;]даи 1167. Павбати дуюми ворисони конунй

1. Хднгоми иабудани меросгирони навбати якум хукуки

вориси конуниро дар навбати дуюм бо хиссаи баробар бародару

хохарони меросгузор ва хамчунин бобою бибй хам аз та-рафи

модар ва хам аз тарафи падар мегиранд.

2. Фарзандонп бародару хохарони меросгузор (чиянхон ме-

росгузор) бо хукуки пешниход мерос мегиранд.

Моддаи 1168. Навбати сеюми ворисони конунй

1. Хангоми набудани меросгирони навбатхои якум ва ду#м

хукуки меросгирии конуниро дар навбати сеюм бо хиссаи оа*

робар бародару хохарони падару модари (таго, амак, хола амма)

меросгузор мегиранд.

2. Духтару писарони амма, хола, таго ва амаки

меросгузор

бо хукуки пешниход ба мерос хукук, доранд.

Моддаи 1169. Меросгирй бо хукуки пешниход

^

1. Хиссаи вориси конуние, ки то кушода шудани мерос в дар

як вакт бо меросгузор вафот кардааст, бо хукуки пешни ба

наслхои дахлдори у мегузарад ва дар холатхои пешбини

и^оди ХУК,УКЛОИ МЕРОСЙ ДАР СУД 1В1

и кисми 2 моддахои 1166, 1167 ва 1168 Кодекси мазкур бо-аД байни

онхо боробар таксим карда мешавад.

2. Наслхои вориси меросгузоре, ки онхоро у конунан аз

орисй махрум кардааст, бо хукуки пешниход мерос гириф-

га наметавонанд.

3. Наслхои ворисе, ки то кушода шудани мерос ва ѐ дар як

вакт бо меросгузор вафот кардааст ва мутобики талаботи мод-

паи 1145 хамин Кодекс хукуки гирифтани меросро надошт, бо

хукуки пешниход мерос шрифта наметавонанд.

Моддаи 1170. Мухточони корношоями меросгузор

1. Ба шумораи ворисони конунй шахсони корношояме до-хил

мешаванд, ки дар мухлати на камтар аз як соли то фавти

меросгузор тахти таъминоти у карор дошта, бо у якчоя зиндагй

мекарданд. Хянгоми тибки К,онун мавчуд будани ворисони ди-

гари онхо якчоя бо ворисони хамон навбате, ки ба меросгири

даъват шудаанд, мерос мегиранд.

2. Шахси корношоям, ки ба шумораи ворисони конунй дар

моддахои 1167-1168 нишон додашудаи хамин Кодекс дохил

шуда, вале ба доираи хамон ворисони навбати ба меросгири

даъватщуда шомил нестанд, агар на камтар аз як соли то фавти

меросгузор, сарфи назар аз зиндагии якчоя бо меросгузор дар

таъминоти у бошанд, якчоя бо хамин навбат мерос мегиранд.

Моддаи 1171. Хукук ба хиссаи хатмии мерос

1- Кудакони ба балогат нарасида ва гайрикобили мехнати

сиятгар ва хамчунин падару модар (падархонду модархонд),

Мсари гайри кобили мехнат сарфи назар аз мазмуни васият- Ма

> на камтар аз се ду хиссае, ки ба х,ар яки онхо хангоми

Р°си конунй (хиссаи хатмй) тааллук дошт, мерос мегиранд.

ху хиссаи х^атмй хамаи он чизе, ки вориси ба чунин хисса

Кл КД0шта

Дар ин ѐ он асос мегирад, аз чумла арзиши амвол, } ащѐю тачхизоти оддии хона иборат аст ва арзише, ки ба

щ Даи хамин

гуна вориси супориши васияткунандаи мерос

РРар карда буд, хисоб карда мешавад.

тва ____________________________________ и.х,- вовононоа

3. Хама гуна махдудкунй ва вазнинкунй, ки дар васиятно-ма

барои вориси ба хиссаи хатмин мерос хукукдошта мукаррап

гардидааст, танхо ба он хиссаи мероси ба хисоби у гузарандя

дахл дорад, ки аз хиссаи хатмй зиѐд мебошад.

Моддаи 1172. Хукуки хамсарон хат оми меросгирй

1. Хукуки мероси тарики васиятнома ѐ конун ба хамсарон

(зан ѐ шавхар) дахлдошта ба хукукхои дигари амволии онхоу ки

бо холати дар никох будан бо меросгузор, аз чумла хукуки

моликият ба як кисми амволи дар никохи якчоя ба дасг ома-

дааст, дахл надорад.

2. Хамсари бо карори суд талокгирифта мумкин аст аз ме-

роси конунй барканор карда шавад, ба истиснои мерос дар асо-си

моддаи 1171 хамин Кодекс, агар ворисони дигари конунй исбот

намоянд, ки никох бо меросгузор вокеан то кушода шу-дани

мерос кать гардида буд ва хамсарон дар давоми на кам-тар аз 3

сол то кушода шудани мерос чудо зиндагй мекарданд.

Моддаи 1173. Хифзи мерос ва идораи он \ашоми мероси

конунй

1. Дар холате, ки агар як кисми амвол тарики васиятнома

ба мерос гузарад, ичрокунйндаи васиятнома, ки васиятгар та-

ьин намудааст, хифзи хамаи мерос ва идораи онро, аз чум™

он кисмати меросро, ки бо тартиби мероси конунй мегузарад,

анчом медихад.

Ичрокунандаи васиятнома, ки мутобики кисми 1 модами 1164

хамин Кодекс вориси васиятномавй ѐ аз тарафи суд та-ъин

шудааст, вазифаи хифзи хамаи мерос ва идоракунии ва-колатии

онро анчом медихад, агар ворисони конунй таъини

идоракунандаи меросро барои ичрои вазифахои номбаршуДа' ки

барои кисмати мероси бо тартиби мероси конунй гузаран-да

татбик мешавад, талаб накунанд.

2. Идоракунандаи ваколатии мерос бо хохиши як ѐ якчаНД

ворисони конунй ѐ бо талаби кредлтори меросгузор дар чон к^'

шодани мерос аз тарафи нотариус таъин карда мешавад. А1"аР

^ЬЛОП^ ХУКУКЛОИ МЕРОСЙ ДАР СУД ______________________ 1 ВЗ

„ориси конунй ѐ кредитори меросгузор бо таъини идоракунандаи

мерос розй на'оошанд, хукук доранд таъини идоракунан-паи

меросро дар суд бахс кунанд.

3. Агар ворисони конунй набошанд ѐ номаълум бошанд,

лакоми ичроияи махаллии хокимияти давлатй бояд бо хохиши

оид ба таъини идоракунандаи мерос ба нотариус мурочиат на-

мояд. Дар холати хозир гардидани ворисони конунй идораку-

нандаи мерос мумкин аст бо талаби онхо бо баргардонидани

харочоти ба у зарурй ва пардохтани мукофот аз хисоби мерос

бозхонда шавад.

4. Идоракунандаи мерос ваколагхои пешбининамудаи мод-

даи 1164 камин Кодексро, ки нисбат ба ичрокунандаи васият-

нома татбик карда мешавад, анчом медихад, чунки чизи дига-ре

аз махсусияти мероси конунй барнамеояд.

5. Идоракунандаи мерос хукуки чуброни харочоти зарури-ро

оид ба хифзи мерос ва идораи он дорад, агар тартиби ди-гареро

созишномаи у бо ворисон ва хамчунин барои мукофот пешбинй

накунад.

Боби 61. Кабул ва даст кашидан аз мерос

Моддан И 74. Кабули мерос

1. Барои сохиб шудан ба мерос ворис хукук дорад онро Кабул

намояд. Кабули мерос бо ягон шарт ѐ эзохот ичозат Дода

намешавад.

2. Х,амон вакт аз тарафи ворис мерос кдбулгардида эъти-Р°ф

мешавад, ки агар у вокеан ба сохибияти амволи меросй шУРУъ

намояд ѐ вакте ки у ба макоми нотариати махали кушо-Да

Шудани

мерос дар хусуси кабули мерос ариза дихад.

3. Амалхои дар хамин модда нишондодашуда бояд дар да-

°ми шаш мох аз рузи кушода шудани мерос ба анчом расо- Ни

Да шаванд.

4- Шахсоне, ки барои онхо хукуки ворисй танхо дар холати 1б

Ул накардани мерос аз тарафи ворисони дигар ба миѐн ме-ЯД-

метавонанд дар хусуси розигии кабули мерос дар даво-

184 ИХ БОБОЧОНОВ

ми мухлати бокимондаи кабули мерос эълон намоянд ва агар ин

мухлат аз се мох кам бошад, пас он то се мох дароз карда

мешавад.

5. Кабули мерос аз рузи кушодашавии мерос ба ворис

тааллукдошта эътироф карда мешавад.

Моддаи 1175. Ба ворисон гузаштани хукуки шрифтами

хиссаи мерос (трансмиссияи ворис»)

1. Агар ворис баъди кушода шудани мерос оиро дар

мухлати мукарраргардида кабул нокарда фавтида бошад, дар

ин сурат хукуки шрифтами хиссаи мерос ба ворисони у мегу-

зарад (трансмиссияи ворисй). Ворисони вориси фавтида мерос-

ро бояд дар чдраѐни мухлати то охири мухлати кабули мерос

бокимонда кабул кунанд. Агар ин мухлат камтар аз се мох бо

шад, пас он бояд то се мох дароз карда шавад.

2. Хднгоми даст кашидан аз гирифтани амвол гибки транс

миссияи ворисй амвол ба дигар ворисон мегузарад.

Моддаи 1176. Додани шаходатномаи хукуки меросгирй

1. Нотариуси махалли кушодани мерос ухдадор аст, ки бо

хохиши ворис ба у шаходатномаи хукуки меросгириро дихад.

2. Шаходатномаи хукуки меросгирй баъди гузаштани шаш

мох аз рузи кушодашавии мерос дода мешавад.

Х,ангоми меросгирии конунй ѐ тибки васиятнома шаходат-

нома мумкии аст то гузаштани мухлати нишондодашуда дода

шанад, агар нотариус маълумоти дакик дошта бошад. ки ба 1 аир

аз шахси барои шаходатнома мурочиаткарда вобаста ба амволи

дахлдор с хамаи мерос ворисони дпгар надошта бошанд-

Моддаи 1177. Дароз намудани мухлат барои кабули мерос

Мухлати кабули мерос, ки дар моддаи 1174 хамин Кодек

мукаррар карда шудааст, мумкин аст хангоми аз тарафи суд

эътироф намудани сабаби узрноки гузаронидани мухлат Да роз

карда шавад.

химояи Х;УКУК*ОИ МЕРОСЙ ДАР СУД 1В5

Дар ин холатхо ба ворисе, ки мухлати кабули меросро гу-

заронидааст, танхо он кисми амволи ба у мансуббуда, ки во-

рисони дигар кабул намудаанд ѐ ба давлат гузаштааст ва дар

шакли аслй нигох дошта шудааст ва хамчунин маблагхое, ки аз

фуруши кисмати дигари амволи ба у мансуббуда ба даст

омадааст, дода мешавад.

Моддаи 1178. Имконнопазирии ихтиѐрдории мерос

Ворисе, ки хузури дигар ворисонро мунтазир нашуда, ба

ихтиѐрдории мерос ѐ идораи он шуруъ намудааст, ба ис-тиснои

хароч.оти дафн, таъминоти шахси тахти парастории (хурандагон)

меросгузор карордошта, хукук надорад то гу-зашти шаш мох аз

рузи кушода шудани мерос ѐ то гирифтани шаходатномаи хукук

ба ворисй меросро ихтиѐрдорй намояд.

Моддаи 1179. Хукуки аз мерос даст кашидан

1. Борис хукук дорад дар давоми шаш мох аз рузе, ки у дар

бораи ба меросгирй даъват шуданаш донист ѐ бояд медо-нист, аз

мерос даст кашад. Х,ангоми мавчуд будани сабабхои узрнок ин

мухлатро мумкин аст суд дароз намояд, аммо на бештар аз ду

мох.

2. Даст кашидан аз мерос тарики пешниходи ариза ба но-

тариуси махалли кушода шудани мерос аз тарафи ворис анчом

Дода мешавад.

Даст кашидан аз мерос тарики намоянда мумкин аст, агар Дар

ваколатнома барои хамин гуна радкунй махсус ваколат пешбинй

шуда бошад.

5. Дасткашй аз мерос минбаъд аз эътибор со кит дониста ѐ

бозхонда намешавад.

4. Ворис бо гузашти вакти ба у пешниходшуда хукуки даст

ашидан аз меросро гум мекунад. У ин хукукро хамчунин то

У3ащтани мухлати нишондодашуда гум мекунад, агар ба ихти-

РДории амволи меросй шуруъ карда бошад ѐ онро ихтиѐрдорй

РДа бошад, е барои гирифтани хуччатхои тасдиккунандаи

^УКи у ба ин моликият мурочиат намуда бошад.

18В ИХ БОБОЧОНОВ

Моддаи 1180. Махдудкунии хукуки дасткашй аз мерос

1. Агар ворис хам бо васиятнома ва хам бо Конун б;

меросгирй даъват шавад, у хукук дорад аз мероси ба у мансуб

шаванда бо яке аз ин асосхо ѐ бо хардуи ин асосхо даст кашад

2. Ворис хукук дорад аз мероси ба у мансубшаванда тибад

хукуки афзоишдихй (моддаи 1148 хамин Кодекс) сарфи наза] аз

меросгирии кисмати дигари мерос даст кашад.

3. Хангоми даст кашидан аз мерос ворис хукук дорад ни шон

дихад, ки у ба фоидаи шахсони дигар аз хисоби ворисо ни

васиятномавй ѐ тибки Конун даст мекашад.

4. Даст кашидан аз мерос ба фоидаи ворисони аз тараф]

васиятгар аз мерос махрумшуда ѐ ворисони ношоиста ичоза До да

намешавад.

5. Ба истиснои холатхои пешбининамудаи хамин модд Даст

кашидан аз кисми мерос, аз мерос бо эзохот ѐ бо шар ичозат дода

намешавад.

Мо,щаи 1181. Хукуки даст кашидан аз шрифтами супорн ши

васияткунандаи мерос

1- Меросгир хукук дорад аз супориши васияткунандаи ме рос

даст кашад. Кисман даст кашидан аз супориши васиятку нандаи

мерос, даст кашидан аз он бо эзохот, ба шарте ѐ ба фс идаи ш.и.чси

дигар ичозат дода намешавад.

2. Агар меросгиранда аз хукуки дар хамин модда пешбини

шуда истифода барад, вориси ба супориши васияткунандаи ме рос

водоргардида аз ухдадории ичрои он озод карда мешава;

Мо^щаи 1182.1 аксими мерос

1 • X л р як вориси конунй, ки меросро кабул кардааст, хуку

Дорад т лкснми меросро талаб намояд.

2. Т аксими мерос бо мувофикаи ворисон тибки хиссахои б

онхо мансубшаванда ва хангоми набудани мувофика бо тар тибц с>

я анчом дода мешавад.

/,И1УЗР,И ^УКУК^ОИ МЕРОСЙ ДАР СУП 1В"7

3 Кридахои хамин модда ба таксими мерос байни ворисо-м

васиятномави дар холатхое, ки агь»р хамаи мерос ѐ як кисми чл

ба ворисон ба хиссахо бе нишон додани амволи мушаххас ■сил

шуда бошад, татбик карда мешавад.

Моддаи 1183. Хукуки ворисони »ч>иб

1. Агар дар байни ворисон шахсоне бошанд, ки махали буду

Вши онхо номаълум бошад, ворнсонц дигар, ичрокунандаи ва-

'.яткэма (идоракунандаи мерос) ва нотариус ухдадоранд ба-

Юи уукаррар намудани махали буду бош ва даъвати онхо ба

терос тадбирхои зарурй андешанд.

2 Агар вориси гоиб, ки ба мерос даъват шудааст, махали

д> гошаш мукаррар шуда бошад ва дар давоми мухлати пеш-

лн1. амудаи моддаи 1179 хамин Кодекс аз мерос даст нака-

ида бошад, ворисони дигар ухдадоранд, ки дар хусуси ния-

и х;.: оид ба таксими мерос ба у хибар диханд.

■ Агар дар давоми се мох аз ла\ади хабардихии дар кисми мс

лай мазкур мукарраргардида норией гоиб ворисони ди-арро дар

бораи хохиши худ оид ба иштирок намудан дар со-•ишг.эмаи

таксими мерос хабардор накунад, ворисони дигар ук;■•• доранд

бо созишномаи байни\амдигарй меросро таксим суна.-д ва

хиссаи ба вориси гоиб маисуббударо чудо намоянд.

• Агар дар давоми шаш мох аз рузи кушодани мерос «а» и буду

боши вориси гоиб мукаррар нагардида бошад ва дар 'эраи аз

тарафи у рад намудани мерос маълумоте набо-ла; зорисони

дигар хукук доранд б0 коидахои кисми 2 хамин таксими меросро

анчом диханд. : Хангоми мавчуд будани хамл, вале хануз

таваллуд налучии ворис таксими амвол метавонад танхо баъди

таваллу-ди -:;нин ворис сурат гирад.

:ар хамл, вале вориси хануз таналлуднашуда зинда ба дунѐ

>яд I эрисони бокимонда хукук доранд таксими меросро танхо

бо одо намудани хиссаи мероси ба у марбута анчом диханд.

Бар. и хифзи манфиатхои навзод дар таксими мерос бояд на-

моя-даи макоми васоят ва парасторй даъват карда шавад.

чае И.Х- БОБОЧОНОВ

Моддаи 1184. Мсросгирии корхона

Агар дар созишномаи хамам онхое, ки меросро кабул карда-анд, тартиби дигаре пешбинй нашуда бошад, корхонаи (моддаи 144 хамин Кодекс) ба хайати мерос дохилшаванда дар шакли асл таксим карда намешавад ва тибки хиссаи ба онхо мансуб-буда ба моликияти умумии хиссавии ворисон ворид мешавад.

Моддаи 1185. Хукуки бартарии ворисони алохида ба амво-ли ба .мерос воридшаваида

1. Хангоми таксими мерос ворисоне, ки дар давоми сол то кушодашавии мерос якчоя бо меросгузор зиндагй мекарданд, барои аз хайати мерос гирифтани хонаи истикоматй, хучра ѐ бинои дигари истикоматй ва хамчунин асбобу ашѐи хона хукуки бартарй доранд.

2. Хангоми таксими мерос ворисоне, ки хдмрохи меросгу-зор хукуки моликияти умумй ба амвол дораид, барои гириф-тани амволи дар хайати мерос буда, ки ба моликияти умумй дохил мешавад, дар шакли аслй хукуки бартарй доранд.

3. Хангоми амалй намудани хукуки бартарии дар киемхои 1 ва 2 хамин модда нишондодашуда бояд манфиатхои амво-лии ворисони дигари дар таксимот ширкаткунанда риоя кардг шаванд. Агар дар натичаи амалй намудани ин хукукхо амво-ле, ки меросро ташкил медихад, барои пешниход ба ворисони сохиби хисса кам бошад, пас вориси татбиккунандаи хукуки бартарй бояд ба онхо чуброни дахлдори пули ѐ амволи намояд.

Моддаи 1186. Харочоте, ки аз хисоби мерос бояд пардох-та шавад

Аз хисоби мерос то таксими он байни ворисон бояд дархо-сти баргардонидани харочоти зарурии бо сабаби бемории пет аз вафоти меросгузор ба миѐномада, харочоти дафни мерос-гузор, харочоти вобаста ба гирифтани мерос, хифзи он, идо-раи он ва ичрои васиятнома ва хамчунин пардохти мукофот ба ичрочии васиятнома ѐ ба идоракунандаи мерос конеъ гардони-

химопи >;УК,УК,Х;ОИ МЕРОСЙ ДАР СУД 189

да шавад. Ин дархост бояд аз арзиши мерос пештар аз дигар

дархостхо, аз ч.умл<~. дархостхое, ки бо гарав ѐ замонатхои ди-

гар таъмин карда шудаанд, конеъ карда шаванд.

Моддаи 1187. Аз тарафи кредиторхо руѐнидани карзхои ме-

росгузор

Кредиторони меросгузор хукук доранд талаботи худро, ки аз

ухдадорихои меросгузор бармеояд ба ичрочии васиятнома.

идоракунандаи мерос ѐ ворисон пешниход намоянд. Ворисон

хамчун карздорони муштарак дар доираи арзиши амволи ба хар

яки онхо гузошта чавоб медиханд.

Моддаи 1188. Мухлати пешниходи талаботи кредиторхо

1. Кредиторхои меросгузор дар давоми шаш мох аз рузи

кушодашавии мерос, бояд ба ворисоне, ки меросро кабул на-

мудаанд, талаботро сарфи назар аз мухлати шуруй талабот

пешниход намоянд.

2. Мухлати дар кисми 1 хамин модда мукарраргардида

мумкин аст аз тарафи суд дароз карда шавад, агар суд сабаби

гузаронидани мухлатро узрнок эътироф намояд.

3. Риоя нагардидани ин коидахо кредиторонро ба гум кар-

дани хукуки талабот меорад.

Боби 62. Хифзи амволи меросй

Моддаи 1189. Чорахо оид ба хифзи амволи меросй

Барои хифзи манфиатхои ворисони гоиб кабулкунандаи

супориши васияткунандаи мерос ва манфиатхои оммавй, но-

тариус ѐ макоми ба он баробар кардашудаи махали кушодани

мерос бо ташаббуси шахсони манфиатдор, ичрокунандаи ва-

сиятнома ѐ бо ташаббуси худ чорахои заруриро оид ба хифзи

мерос то кабули мерос аз тарафи хамаи ворисон меандешад.

1ЭО \Л.Х, БОБОЧОНОе

Мол,щи 1190. Ухдадории макоми нотариали ѐ макоми ба оц баробаркардашуда оид ба хифзи мерос

Агар мерос ѐ як кисми он дар махалли кушодани мерос на-бошад, макоми нотариали ѐ макоми ба он баробаркардащу-да ба макоми нотариали ѐ макоми ба он баробаркардашудаи махалли вокеъ гардидани амвол барои кабули чорахо чихати хифзи ин амвол супориш медихад.

хИмояи ХУК;УК;Х;ОИ МЕРОСИ ДАР СУД 191

КОНУНИ ЧУМХУРИИ точикистон

ДАР БОРАИ БОЧИ ДАВЛАТИ

(Ахбори Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон соли 2004, №2, моддаи51; соли 2005, №12, моддаи 630; соли 2006, №12, моддаи

541, соли 2008, №6, моддаи 460; №12, кисми 2, моддаи 1000)

Конуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи бочи давлатй» тартиби аз шахсони вокей ва хукукй ситонидани бочи давла-тиро мукаррар ва танзим менамояд.

Моддаи 1. Мафхумхои асосй

Дар Конуни мазкур мафхумхои зерин истифода мешаванд:

— бочи давлатй - пардохти хатмй барои анчом додани амалиети дорой ахамияти хукукй ѐ додани хуччатхо аз чониби макомоти ваколатдоршуда дар Чумхурии Точикистон;

— супорандагони бочи давлатй - шахсони вокей ва хукукие мебошанд, ки барои анчом додани амалиети ахамияти хукукй Дошта ва додани хуччатхо ба макомоти ваколатдор, ки бочи Давлатиро меситонад, мурочиат мекунанд;

— макомоте, ки бочи давлатиро меситонад - макомоте, ки Мувофики хамин К,онун, дигар конунхо ва санадхои меъѐрии *Укукии Чумхурии Точикистон барои ситонидани бочи давлатй ваколатдор карда шудаанд.

Моддаи 2. Копуш \ зорим Чумхурии Точикистон дар бораи б°Ни давлатй

Крнунгузории Чумхурии Точикистон дар бораи бочи дав-латй ба Конститутсияи (Сарконуни) Чумхурии Точикистон

192 И.Х- БОБОЧОНОВ

асос ѐфта, аз хамин Конун, дигар санадхои меъѐрии хукукии

Ч,умх.урии Точикистон, инчунин санадхои хукукии байнал-

милалй, ки Чумхурии Точикистон эътироф намудааст, ибо-рат

мебошад.

Моддаи 3. Объектхои ситонидаии бочи давлатй

Бочи давлатй ситонида мешавад:

— аз аризахои даъво, аризахо (шикоятхо, шикоятхои аппе-

лятсионй, касатсионй ва назоратй), ки ба судхои Ч,умхурии

Точикистон иешниход мешаванд;

— барои анчом додани амалиѐтхои дорой ахамияти хукукй

дар макомоти адлия;

— барои анчом додани амалиѐти нотариалй мувофики

конунгузории Чумхурии Точикистон;

— барои бакайдгирии давлатии асноди холати шахрвандй

мутобики конуигузории Нумхурии Точикистон;

— барои баррасй ва додани хуччатхое, ки бо гирифтани

шахрвандии Ч,умхурии Точикистон ва ѐ баромадан аз шахр-

вандии Чумхурии Точикистон алокаманданд;

— барои анчом додани дигар амалиѐтхои дорой ахамияти

хукукй, ки хамин Крнун муайян мекунад.

Моддаи 4. Андозаи бочи давлатй

Оид ба парвандахое, ки Суди конститутсионии Чумхурии

Точикистон баррасй менамояд, бочи давлатй ба андозаи зе-рин

ситонида мешавад:

1) аз дархости шахсони вокей-ба андозаи яккаратаи ни-

шондиханда барои хисобхо

2) аз пешниходи макомоти давлатй, шахсони мансабдор ва

шахсони хукукй - ба андозаи дахкаратаи нишондиханда барои

хисобхо

Оид ба парвандахое, ки дар судхои Чумхурии Точикистон

баррасй мешаванд, бочи давлатй ба андозахои зерин ситонида

мешавад:

УИМОЯИ ХУ^УКХОИ МЕРОСЙ 2^Р СУД 1ЭЗ

1) аз аризахои даъвогои до?ои хусусияти молумулки аз

0уи нархи даъво:

_- то 50 нишондиханда барс: хисобхо - 3% аз нархи даъво;

— аз 50 то 100 нишондихан.--! барои хисобхо - 2% аз нар-

хи даъво;

— аз 100 то 500 нишондиханда барои хисобхо - 0,7% аз

нархи даъво;

— зиѐда аз 500 нишондиханда барои хисобхо - 0,5 А аз

нархи даъво;

2) аз аризахои даъвои дорой хусусияти гаиримолумулки,

ки предмета онхо нархгузорй к.;?да намешаванд:

— барои шахсони вокей - 5% аз нишондиханда барои

хисобхо;

— барои шахсони хукукй - 6а андозаи дукаратаи нишонди

ханда барои хисобхо;

3) аз аризахои даъвогй дар ѐораи озод намудани амвол аз

хабс - бон аз руи нархи даъво мутобики банди 1 хамин кием

муайян карда мешавад; 4) аз аризахои даъвогй оид 6» бахсхои пеш аз шартномавй

- ба андозаи яккаратаи нишондиханда барои хисобхо; Аз аризахои даъвогй, ки ба судхои иктисодии Ч,умхурии

То-щкистон дода мешаванд, бочи давлатй ба андозахои зерин

ситонида мешавад

1) аз аризахои даъвогои дорой хусусияти молумулки - 2

% аз нархи даъво;

2) аз аризахои даъво оид ба бахсхое, ки хангоми бастан, тагйир додан ѐ бекор кардани шартномахо ба амал меоянд ва оид ба бахсхо дар бораи беэътибор донистани ахдхо - андо-заи дукаратаи нишондиханда барои хисобхо;

3) аз аризахои даъво дар бораи (пурра ѐ кисман) беэътибор Донистани санадхои гайримеъерии макомоти давлатй:

барои шахсони вокей - ба андозаи дукаратаи нишондиханда

барои хисобхо;

барои шахсони хукукй - ба андозаи дахкаратаи нишонди-

ханда барои хисобхо;

19-3 ________________________________________ ИХ БОБО^рнпр

4) аз аризахон даъвогии дигар, ки хусусияти молумулки на-доранд, аз чумла аз аризахо дар бораи эътирофи хукук, мачбуп намудан чихати ичрои ухдадорихо дар шакли асл - ба андозаи яккаратаи нишондиханда барои хисобхо;

5) аз аризахо дар бораи муфлис эътироф гардидани шах-сони хукукй ва сохибкорони инфиродй:

барои шахсони хукукй - ба андозаи дахкаратаи нишон-диханда барои хисобхо;

барои сохибкорони инфиродй - ба андозаи яккаратаи нишондиханда барои хисобхо

6) аз аризахо дар бораи мукаррар намудани далелхое, ки ахамияти хукукй доранд - ба андозаи секаратаи нишондиханда барои хисобхо;

7) аз аризахо дар бораи ба парванда ворид гардидани шах-сони сеюм, ки нисбат ба предмета бахс талаботи мустакили ху-дро пешниход менамояд, ки мутобикн андозаи бонн давлатй, ки барои аризаи даъвогии дорой хусусияти гайримолумулкй пеш-бини шудааст, нисбат ба бахсхои дорой хусусияти молумулки - тибки тартиби мукаррарнамудаи банди якуми хамин кием, ки андозаи маблаги бахешаванда барои шахсони сеюм хисоб карда мешавад;

8) аз шикоятхои аппелятсионй, кассатсионй ва назоратй нисбат ба халнома ва карорхои суди иктисоди ва хамчунин нисбат ба таъинот дар бораи катъ намудани истехсоли парван-да, бе барраей мондани даъво, дар бораи таъини чаримахои суди, рад кардани додани варакаи ичро - 50 % аз андозаи бочи давлатй, ки хангоми додани аризан даъвогй ситонида мешавад.

Барои аризаи даъвогие, ки хамзамон дорой хусусияти молумулки ва гайримолумулкй мебошад, дар як вакт бочи давлатй барои аризаи даъвогии дорой хусусияти молумулки ва гайримолумулкй мукарраргардида ситонида мешавад.

Барои анчом додани амалхои дорой ахамияти хукукй дар Вазорати адлияи Чумхурии Точикистои ва макомоти он:

I) барои бакайдгирии шахсони хукукй:

^.ЛМОЯИ *УКУК,*;ОИ МЕРОСЙ ДАР СУД ___________________________ 135

барои бакайдгирин ташкилотхои тичоратй новобаста аз шакли моликияташон - ба андозаи понздахкаратаи нишон-диханда барои хисобхо;

барои ташкилотхои тичоратй бо иштироки сармоягузо-рони хоричй - ба андозаи панчохкаратаи нишондиханда ба-рои хисобхо;

барои ташкилотхои гайритичоратй новобаста аз шакли мо-яикият - ба андозаи панчкарагаи нишондиханда барон хисобхо;

аз ташкилотхои гайритичоратй новобаста аз шакли моли-кият бо иштироки субъектхои хоричй - ба андозаи бисткара-таи нишондиханда барои хисобхо;

2) барон кайли бахисобгирни филиалхо ва намояндагй ново-баста аз шакли моликияти шахсони хукукй ва додана икгабос аз фехрист - ба андозаи дукаратаи нишондиханда барои хисобхо;

3) барои додани шаходатнома дар бораи ворид намуда-ни тагйироту иловахо ба хуччатхои таъсисииташкилотхо ва азнавбакайдгирии шахсони хукукй новобаста аз шакли молнки-яташон - 50% аз маблаги бочи давлатие, ки барои бакайдгирин танкилотхо ситонида мешавад;

4) барои додани шаходатнома дар бораи бархамдихии таш-килотхо -10% аз маблаги бочи давлатие, ки барои бакайдгирин ташкилотхо ситонида мешавад;

5) барои додани нусха (дубликат)-и шаходатнома дар бораи бакайдгирин давлатии шахси хукукй ва шаходатнома дар бораи азнавбакайдгирии давлатии шахси хукукй-50% аз нишондиханда барои хисобхо;

6) барои бакайдгирин шартномаи гарав ва додани шахо-датнома дар бораи бакайдгирин шартномаи гарав - ба андо-заи яккаратаи нишондиханда барои хисобхо;

7) барои додани иктибос аз фехристи амволи ба гарав мон-Дашуда -50% аз нишондиханда барои хисобхо;

8) барои хабарномаи гаравй (шартномаи гарави амволи манкул) - 5% аз нишондиханда барои хисобхо;

196 ИЛ БОБОЧОНОВ

9) барои додани шаходатнома дар бораи бакайдгирии дав

латии шартномахои консессиони - ба андозаи панчкарата]

нишондиханда барои хисобхо;

Ю) барои бакайдгирии иттиходияхои чамъиятй, хизбхол

сиѐсй ва иттиходияхои чамъиятии байналмиллали:

аз иттиходияхои чамъиятии махаллй - ба андозаи панчка

ратаи нишондиханда барои хисобхо;

аз иттиходияхои чамъиятии чумхуриявй - ба андозаи дахка

ратаи нишондиханда барои хисобхо;

аз хнзбхои сиѐсй - ба андозаи панчохкаратаи нишондиханд

барои хисобхо;

— аз иттиходияхои чамъиятии байналмилалй - ба андоза

садкаратаи нишондиханда барои хисобхо;

11) барои додани маълумот аз Фехристи карздорон ба шах

сони воксй ва хукукй бочи давлатй ба андозаи як нишондиханд

барои хисобхо ситонида мешавад.

Барои анчом додани амалиѐтхои нотариалй бочи давлат ба

андозаи зерин ситонида мешавад:

1) барои тасдик намудани шартномахои аз сохибй соки

карданп (харпду фуруш, хадя, нваз ва гайра) молу мулки гайри

манкул (хавлихои истикоматй, хонахо, бустонсаройхо, иншо от

ва молу мулки дигари гайриманкул ѐ кисми онхо) барои метри

мураббаъи масохати умумй ба андозаи:

а) барои фарзандон, аз чумла писархонд (духтархонд), хам

сар, падару модар дар:

— шахри Душанбе - 10 % нишондиханда барои хисобхо

— шахри Хучанд - 7 % нишондиханда барои хисобхо;

— шахрхои Кургонтеппа, Кулоб ва Хоруг - 5 % нишон

диханда барои хисобхо;

— дигар шахрхо ва шахракхо - 2 % нишондиханда баро

хисобхо;

— дехот - 1 % нишондиханда барои хисобхо;

б) барои бародарон, хохарон, наберахо, бобо, бибй дар'-

— шахри Душанбе - 20 % нишондиханда барои хисобхо

— шахри Хучанд - 15 % нишондиханда барои хисобхо;

^ИМОЯИ ХУК.УКХОИ МЕРОСЙ ДАР СУД 197

— шахрхои Кургонтеппа, Кул об ва Хоруг -10% нишонди-ханда барои хисобхо;

— дигар шахрхо ва шахракхо - 5 % нишондиханда барои хисобхо;

— дехот - 2 % нишондиханда барои хисобхо; в) барои дигар шахсони вокей ва хукукй дар: — шахри Душанбе - 40 % нишондиханда барои хисобхо; — шахри Хучанд - 30 % нишондиханда барои хисобхо;

— шахрхои Кургонтеппа, Кулоб ва Хоруг - 20 % нишон-диханда барои хисобхо;

— дигар шахрхо ва шахракхо - 10 % нишондиханда ба-рои хисобхо;

— дехот - 5 % нишондиханда барои хисобхо;

2) барои тасдики шартномахои аз сохибй сокит кардани (хариду фуруш, хадя, иваз ва гайра) воситахои наклиѐт ба ан-дозаи ду нишондиханда барои хисобхо;

3) барои тасдики шартномахои гарав - ба андозаи яккара-таи нишондиханда барои хисобхо;

4) барои тасдики шартномахои ичораи молиявй (лизинг) ба андозаи 50 % нишондиханда барои хисобхо;

барои

— барои тасдики шартномахои ичора ва карз ба андозаи як нишондиханда барои хисобхо;

5) барои тасдики шартномахои замонат - ба андозаи як-каратаи нишондиханда барои хисобхо;

6) барои тасдики шартномахое, ки предмети онхо нарх-гузорй намешавад - ба андозаи яккаратаи нишондиханда ба-рои хисобхо;

7) барои тасдики васиятномахо - 20% аз нишондиханда барои хисобхо;

8) дар бораи додани шаходатнома барои хукукй молики-ят - ба андозаи дукаратаи нишондиханда барои хисобхо;

9) барои додани шаходатномаи хукук ба мерос:

— ба меросхурони навбати аввал - 0,5 % аз маблаги мерос; — барои меросхурони навбати дуюм - 1% аз маблаги мерос;

1 ЭВ __________________________________________ И.*. БОБОМОНОв

— барои меросхурони навбати сеюм - 1,5% аз маблаги ме-

рос;

— барои меросхурони дигар - 2 %> аз маблаги мерос;

10) барои до дани шаходатномаи хукук ба мерос нисбат

ба амволи дар хорича буда, хангоми муайян намудани арзи-

[ни нихоии амволи мерос, ки пардохти он бояд дар каламра-

ви Чумхурии Точикистон сурат гирад:

барои меросхурони навбати аввал - 1 "/и аз маблаги мерос;

барои меросхурони навбати дуюм - 1,5% аз маблаги мерос;

барои меросхурони навбати сеюм - 2 % аз маблаги мерос;

барои меросхурони дигар - 3% аз маблаги мерос;

11) барои чорабинихо оид ба хифзи амиоли меросй - ба

андозаи яккаратаи нишондиханда барои хисобхо;

12) барои тасдики ваколатномахои хукуки истифода ва (ѐ)

ихтиѐрдории амвол (ба истиснои банди 13 хамин кисми):

— барои фарзандон, аз чумла барои писархонд (духтар-хонд),

хамсар, падару модар - 25 "А аз нишондиханда барои хисобхо;

— барои бародарон, хохарон, наберахо, бобо, бибй - 50%

нишондиханда барои хисобхо;

— барои дигар шахсони вокей ва хукуки - ба андозаи як-

каратаи нишондиханда барои хисобхо;

13) барои тасдики ваколатномахои хукуки истифода ва (ѐ)

ихтиѐрдории воситахои наклиѐти автомобили:

барои фарзандон, аз чумла барои писархонд (духтархонд).

хамсар, падару модар - 25%. аз нишондиханда барои хисобхо;

барои бародарон, хохарон, наберахо, бобо, бибй - 50%

нишондиханда барои хисобхо;

барои дигар шахсони вокей ва хукуки - ба андозаи яккаратаи

нишондиханда барои хисобхо;

14) барои тасдики ваколатномахои дигар - 20%. аз нишон-

диханда барои хисобхо;

15) барои тасдики сахехии тарчумаи хуччат аз як забон ба

забони дигар - 3% аз хнишондиханда барои хисобхо барои хар як

сахифаи хучати тарчумашуда;

уцМРЯИ ХУ^УКНОИ МЕРОСЙ ДАР СУД 1ЭЭ

16) барои эътироз оид ба пардохт нашудани вексел, гайри-яксепт будани он, кабудани санаи акссепт ва барои тасдики на-

пардохтани чек - 1 % аз маблаги пардохт нагардида; 17) барои нигохдории хуччатхо - 5% аз нишондиханда ба-

рои хисобхо; 18) барои дурустии тасдики нусхаи хуччатхо, ки дар пар-

вандахои идорахои нотариалии давлатй, макомоти ичроияи махалии хокимияти давлатй ва худидоракунии махаллй, муассисахои консулй нигох дошта мешаванд ва хамчунин иктибоси хуччатхо - 2% аз нишондиханда барои хисобхо ба-рои нусхабардории хар сахифаи хуччат ѐ нусхабардошташуда;

19) барои тасдики дурустии нусхахои хуччатхои дигар ва барои тасдики иктибоси хуччатхо (ба гайр аз хуччатхои дар банди 18 кнсми мазкур нишондодашуда) - 2% аз нишондиханда барои хисобхо барои як сахифа;

20) барои тасдики асли имзо: дар ариза ва дигар хуччатхо (ба истиснои варакахои бонкй)

- 3% аз нишондиханда барои хисобхо; дар варакахои бонкй (барои имзои хар як варака) - 3% аз

нишондиханда барои хисобхо; 21) барои додани шаходатнома дар бораи хукуки молики-

ят ба кисми амвол, ки моликияти умумии зану шавхар мебо-шад ва дар давраи заношуи чамъ кардаанд, аз чумла дар бораи Додани шаходатномаи хукуки моликият дар холати вафот кар-Дани яке аз хамсарон - 10% аз нишондиханда барои хисобхо;

22) барон додани нусхаи такрории хуччатхое, ки дар идораи нотариалии давлатй, макомоти ичроияи махаллии хокимияти Давлатй ва худидоракунии махаллй, муассисахои консулй нигох Дошта мешавад - ба андозаи яккаратаи нишондиханда барои хисобхо;

23) барои тасдик кардани шартномаи аз сохибй сокиткунии амволи гайриманкул ва дигар амволи бакайдгирифташаванда, ки ба воситаи музояда (тендер) фурухта мешавад - ба андозаи

ДУкаратаи нишондиханда барои хисобхо;

2оо и.х;. БОвочоноа

24) барои ба чо овардани номахои ичро - 3% аз нишонди-ханда барои хисобхо;

25) барои ба чо овардани эътирози бахрй - ба андозаи се-каратаи нишондиханда барои хисобхо.

26) барои додани шаходатнома дар бораи дар хаѐт буда-ни шахе (шахрванд) - 20% аз нишондиханда барои хисобхо;

27) барои додани шаходатнома дар бораи дар чойи муайян будани шахе (шахрванд) - 20% аз нишондиханда барои хисобхо;

28) барои додани шаходатнома дар бораи айнияти шахе (шахрванди) дар сурати фотографй аксѐфта - 20 % аз нишон-диханда барои хисобхо;

29) барои тасдики вакти додани хуччатхо - 10% аз нишон-диханда барои хисобхо;

30) барои расонидани мурочиати шахсони вокей ва хукукй ба дигар шахсони вокей ва хукукй - 10% аз нишондиханда ба-рои хисобхо;

31) барои кабули маблаг ва когази кпматнок ба амонат (де-позит) - 10% аз нишондиханда барои хисобхо;

32) барои таъмини далелхо - 50% аз нишондиханда барои хисобхо.

Барои амалиѐти нотариалие, ки берун аз бинои идораи нотариапй ба но оварда мешавад, бочи давлатй ду баробар зиѐд ситоиида шуда, инчунин харочоти вокей, ки ба сафар ба махалли ба чо овардани амалиѐти нотариалй вобаста аст, пар-дохта мешавад.

Бочи давлатй барои шартномахои мубодила аз моликия-

те, ки арзишаш зиѐд аст, ситонида мешавад. Барои хисоб намудани андозаи бочи давлатй, ки барои

тасдики ахдхои воситахои наклиѐт ва хамчунин барои дода-ни шаходатномаи хукукй мерос ба воситахои наклиѐт ситонида мешавад, арзиши воситахои наклиѐтиро муассисахои суди!° экспертии макомоти адлия, ташкилотхои махсуси хизматрасо-нии техники ва фуруши воситахои наклиѐт муайян мекунанд-

Арзиши хавлии истикоматй, хона, бустонсарой, гараж, ди-гар сохт- монхо, биною иншоотро тарафхои ахд муайян меку-

■Х^МОЯ1* ХУКУК,Х;ОИ МЕРОСЙ ДАР СУД гсл

манд. вале ^° максади ситонидани бочи давлати арзиши онхо

набояд аз арзиши инвентаризатсионие, ки макомоти инвента-

ризатсияи техники муайян мекунанд, камтар бошад.

Дар холати бастани шартнома, ки предмети он аз сохибй

сокит кардани (хариду фуруш, тухфа, иваз ва г.) маблаги ам-воле,

ки маблаги он аз маблаги дар хуччати нархгузорй ни-шондода

камтар аст, бочи давлати бо назардошги маблаги дар хуччати

нархгузорй нишондода хисоб карда мешавад.

Х,ангоми тасдикл ахдхо, ки бо асъори хоричй хисобу ки-тоб

карда мешаванд, хамчунин дар холатхое, ки асъори хоричй

предмети мерос мебошад, андозаи бочи давлати аз асъори миллй

бо курби муайянкардаи Бонки миллии Точикистон, ки дар рузи

пардохти бочи давлати амал мекунад, хисоб карда мешавад.

Барои анчом додани амалиѐтхои вобастаи барасмиятдаро-рии

асноди холати шахрвандй бочи давлати ба андозахои зерни

ситонида мешавад:

1) барои сабти акди никохе, ки агар яке аз тарафхо шахрвандй

хоричй ѐ шахси бешахрванд бошад - ба андозаи дука-ратаи

нишондиханда барои хисобхо;

2) барои сабт ва додани шаходатнома дар бораи бекор

кардани никох:

бо розигии зану шавхар, ки фарзандони ноболиг надоранд -

ба андозаи якунимкаратаи нишондиханда барои хисобхо;

бо карори суд дар бораи бекор кардани никох - ба андозаи

яккаратаи нишондиханда барои хисобхо;

бо шахсоне, ки бо тартиби мукдрраргардида бедарак ѐ дар

натичаи касалии рухй ва ѐ камаклй гайрикобили амал эътироф-шУДа, ѐ бо шахсоне, ки барои содир намудани чиноят ба муд-

Дати на камтар аз се сол махкум шудаанд - ба андозаи яккаратаи

нишондиханда барои хисобхо;

3) барои тахияи хулоса ва барои додани шаходатномахо

вобаста ба тагйир додан, илова намудан ва баркдрор кардани

сабти асноди холати шахрвандй дар бораи таваллуд, бастани

гоа их ВОБОЧОНОВ

акди никох, бекор кардани никох, дар бораи вафот - ба андо-заи яккаратаи нишондиханда барои хисобхо;

4) барои додани шаходатномаи такрорй дар бораи бакайд-гирпи аснодп холатп шахрвандй - ба андозаи яккаратан нишон-диханда барои хисобхо.

Барои баррасй ва додани хуччатхои сохиб шудан воба-ста ба шахрвандии Ч,умхурии Точикистон, ѐ баромадан аз шахрвандии Ч,умхурии Точикистон ва хамчунин рафтан аз Чумхурин Точикистон ва ворид шудан ба Чумхурин Точикистон бочи давлатй ба андозахои зерин ситонида мешаванд:

1) барои додани шиносномаи хоричй (умумишахрвандй) ѐ дароз намудани мухлати эътибори он - ба андозаи якунимка-ратаи нишондиханда барои хисобхо;

2) барои додани раводид ба шахрвандй хоричй ва шахси бешахрванд, ки дар Ч,умхурии Точикистон доимй зиндагй ме-кунад, чихати рафтан аз худуди Ч,умхурии Точикистон ѐ барои дароз намудани мухлати эътибори раводид - ба андозаи якка-ратаи нишондиханда барои хисобхо;

3) барои ба кайд гирифтани шахрвандони Ч,умхурии Точикистон - 25% аз нишондиханда барои хисобхо;

4) барои додан ва дароз намудани мухлати эътибори ра-водид бо шиносномаи хоричй е хуччати онро ивазкунанда ба шахрвандй хоричй ѐ шахси бешахрванд, ки муваккатан ба Ч,умхурии Точикистон омадааст, барои:

рафтан аз Нумхурии Точикистон - ба андозаи яккаратаи нишондиханда барои хисобхо;

рафтан аз Чумхурии Точикистон ва минбаъд омадан ба Чумхурии Точикистон - ба андозаи яккаратаи нишондиханда барои хисобхо;

5) барои додани раводидхои чандинкаратаи Чумхурии Точикистон - ба андозаи дукаратаи нишондиханда барои хисобхо;

6) барои додани хуччат оид ба даъвати шахсон аз дигар давлатхо ба Ч,умхурии Точикистон - ба андозаи яккаратаи нишондиханда барои хисобхо барои хар як даъватшаванда;

химояи ><У»^УК;><ОИ МЕРОСЙ ДАР СУД 203

7) барои ворид намудани баъзе тагйиротхо (ба истиснои дароз намудани муЧлати эътибори раводид) ба хуччати каблан додашуда барои рафтан аз Чумхурии Точикистон ва омадан ба Цумхурии Точикистон - ба андозаи яккаратаи нишондиханда барои хисобхо;

8) барои додан ѐ дароз намудани ичозатномаи зисти шахр-ванди хоричй ѐ шахси бешахрванд - ба андозаи дукаратаи нишондиханда барои хисобхо;

9) барои бакайдгирй ѐ дароз намудани мухлати амали бакайдгирии шиносномаи хоричй ѐ хуччати онро ивазкунан-да - ба андозаи яккаратаи нишондиханда барои хисобхо;

10) барои ба ивази шиносномаи хоричй гумшуда ѐ вайрон-гардида, раводид, хуччати даъват ба Чумхурии Точикистон, ичозати зист ѐ шаходатнома барои сафар ба хорича додани хамин гуна хуччат - ба андозаи яккаратаи нишондиханда ба-рои хисобхо;

11) аз ариза ва дархости ба шахрвандии ^умхурии Точи-кистон кабул шудан, аз нав кабул кардан ба шахрвандии Ч,ум-хурии Точикистон ва баромадан аз шахрвандии Ч,умхурии Точикистон, инчунин бо аризахо оид ба муайян намудани ман-субияти шахрвандй - ба андозаи дукаратаи нишондиханда ба-рои хисобхо.

Барои барасмиятдарорни дигар амалиѐтхои дорой ахамияти хукукй бочи давлатй бо андозахои зерин ситонида мешавад:

1) барои додани шаходатномаи хукуки шикор ба шахр-вандони Ч,умхурии Точикистон - ба андозаи дахкаратаи нишондиханда барои хисобхо;

2) барои додани шаходатномаи бакайдгирии давлатии сохибкорие, ки бе таъсиси шахси хукукй фаъолият мекунад -ба андозаи яккаратаи нишондиханда барои хисобхо;

3) барои амалиѐте, ки дар биржахои тичоратй, ашѐи хом, асъор ва биржахои дигар анчом меѐбанд: аз хачми ахди то 500 хазор сомонй - 0,5 % аз маблаги ахд; аз хачми ахди аз 500 хазор сомонй то 1000000 сомонй - 0,2 "> аз маблаги ахд;

204 ______________________________________________ ИХ БОБОЧОНОВ

аз хачми ахди зиѐда аз I млн. сомонй - 0,1 % аз маблаги ахд-

4) барои фурухтани чои брокер - 0,5 % аз маблаги вокеии

ахди басташуда;

5) барои муомилоти когазхои кимматнок:

— барои бакайдгирии тархи эмиссионии когазхои клм-

матноки гайридавлатй - 0,1% аз нархи номиналии эмиссия;

— барои бастани ахд - 1 сомонй аз хар 1 хазор сомонии ахди

басташуда;

6) барои гузаронидани музояда - 0,2% аз нархи ибтидоии

умумии хачми моле, ки ба фуруш гузошта шудааст;

7) барои ахдхое, ки дар музояда анчом меѐбанд - 0,1%> аз

нархи ахди басташуда;

8) барои харидани амволи корхонахои давлатй мутобики

конунгузории Чумхурии Точикистон - 0,5% аз маблаги амволи

харидашаванда;

9) барои гузоридани санчиши бадеии сарватхои фархангй -

андозаи панчкаратаи нишондиханда барои хисобхо.

Моддаи 5. Имтиѐзхои пардохтани бочхои давлатй

Х,ангоми баррасии парвандахо дар судхои Чумхурии

Точикистон аз пардохти бочи давлатй озод карда мешаванд:

1) шахрвандон - аз руи даъвохои ситонидани маош (таъ-

миноти пули) ва дигар талаботе, ки аз муносибатхои хукуки

мехнатй бармеоянд;

2) даъвогарон - аз руи бахсхои муаллифй, муаллифон -тибки

даъвое, ки аз хукуки хаммуаллифй, хукуки ихтироъ, на-мунаи

муфид, намунахои саноатй, инчунин аз дигар хукукхо. ки аз

моликияти зехнй бармеоянд;

3) даъвогарон - аз руи даъво дар бораи ситонидани али-мент;

4) даъвогарон - аз руи даъвохои чуброни зараре, ки Д*Ф

натичаи маъюб шудан е дигар зиѐн ба саломатй, инчунин фав* ти

саробон расонида шудааст;

5) макомоти сугуртаи ичтимой ва макомоти таъмини ич-

тимой - аз руи даъвохои мутакобил (регрессй) аз зарарраС

°

уимояи *УК,УК,Х,ОИ МЕРОСИ ДАР СУД ______________________ ао*

ситонидани маблаги кумакпулихо ва ыафака, ки ба чабрдид;

пардохта шудааст ва макомоти таъминоти ичтимой - инчунш

аз руи даъво дар бораи ситонидани кумакпулй ва нафакаи но дуруст пардохташуда;

6) даъвогарон - аз руи даъвохои талофй намудани зиѐн! моддии дар натичаи чиноят расонидашуда;

7) шахсони вокей ва хукукй - барон ба онхо додани хуччат хои вобаста ба парвандахои чиноятй ва парвандахо оид ба си тонидани алимент;

8) тарафхо - аз шикояти кассатсионй оид ба парвандаи бе

кор кардани никох; 9) прокурор, макомоти хокимияти давлатй ва дигар ма

комот, ки дар холати пешбининамудаи конун барои хнфзи ман фиати давлат ва чамъият мурочиат мекунад;

10) макомоти корхои дохилй хамчун даъвогар - аз ру1 парвандахои ситонидани харочот дойр ба чустучуи шахсоне ки аз пардохти алимент ва дигар пардохтхо саркашй мекунащ инчунин оид ба парвандахои чуброни харочоти иловагй б пешгирии фирори гумонбаршудагон ва айбдоршавандагон, к] дар махбас нигох дошта мешаванд, инчунин кофтукови онх хангоми табобати касдан расонидани зиѐн ба саломатии худ

11) муассисахо ва макомоти ичрои чазои чиноятй - тибвд Даъвох,ои талофии харочоти иловагии вобаста ба пешгири] фирори махкумшудагони гумонбаргардида, айбдоршавандг махкумшудагон ба махдудият аз озодй, хабс ѐ махкум аз озод ва кофтукови онхо, инчунин табобати онхо хангоми ба сало матии худ касдан расонидани зарар;

12) макомоти даромадхо ва пардохтхои давлатй, макомот молия, хазинаи хифзи ичтимоии ахолй ва макомоти назора

ти асъор ва содирот хамчун даъвогарону чавобгарон - аз ру

Даъвох,ои ситонидани андозхо, руѐнидани кредитхои давлат а Дигар пардохтхои хатмй ба бучет ва баргардонидани онх

аз буНеТ;

*3) макомоти хокимияти давлатй ва дигар макомоте, ки да °лати пешбиннамудаи конун барои хифзи манфиатхои давлг

гоб ИХ БОБОчсзн,-^

тию чамъиятй мурочиат мекунаид, инчунин шахсони хукукй ва

шахрвандон, ки дар холати пешбининамудаи конун баром

химояи хукукй хифзкунандаи конун ва манфиатхои шахсони

дигар мурочиат мекунанд - дар сурати конеъ гардонидани даъвои

онхо;

14) шахсони вокей ва хукукй- хангоми ба суд додани а риза

дар мавриди батаъхирандозй ѐ дароз намудани мухлати ичрои

карорхо оид ба тагйирѐбии тарз ва тартиби ичрои карорхо,

баркарорсозии мухлатхои гузашта, аз нав баррасй намудани

карорхо, таъинот ва карори суд оид ба холатхои нав ошкор-шуда,

дар хусуси аз нав баррасй намудани карори гоибонаи суде, ки

онро баровардааст;

15) шахсони вокей ва хукукй - хангоми шикоятхо ба амал-хои

ичрокунандаи суда, инчунин шикоятхо нисбат ба карорхо ба

парвандахо дойр ба хукуквайронкунии маъмурии аз чониби

макомотй ваколатдор баровардашуда;

16) шахсони вокей ва хукукй -хангоми додани шикоятхои

хусусй нисбат ба таъиноти суд, аз чумла оид ба таъмини даъво ѐ

иваз намудани як навъи таъминот ба таъминоти дигар, оид ба катъ

ѐ боздоштани парвандахо, оид ба рад кардани зиѐд ѐ кам

намудани хачми чаримае, ки суд таъин намудааст;

17) шахрвандон - аз руи шикоятхои кассатсионй оид ба

парвандахои чиноятие, ки дурустии ситонидани зарари моддй дар

натичаи чиноят расонидашуда мавриди бахс карор гириф-тааст;

18) шахрвандон - хангоми тасдики дурустии нусхахои хуч*

чатхое, ки барои гнрифтанн ѐрдампулихо ва нафакдхои давлатй

заруранд, инчунин аз руи парвандахои васоят ва писархонД

(духтархонд) кардан;

19) маъюбон, иштирокчиѐни Чанги Бузурги Ватанй ва шах-

сони ба онхо баробаркардашуда - аз руи даъвохои баркдрор-

кунии хукукхояшон.

Хангоми баррасни парвандахо дар судхои иктисодй аз пар-

дохти бочи давлатй озод карда мешаванд:

^■ЛМОЯН Х,УК,УК,Х,ОИ МЕРОСЙ ДАР СУД __________ 507

1) прокурор, макомоти хокимияти давлатй ва дигар мако-

м0те, ки дар холатк пешбининамудаи конун барон хифзи ман-Аиати давлатй ва чамъиятй мурочиат мекунанд;

2) макомоти молия, макомоти даромадхо ва пардохтхои давлатй, хазинаи хифзи ичтимоии ахолй ва макомоти назоратй асъор ва содирот,ки ба сифати даъвогару чавобгар баромад мекунанд - аз руи даъвохои ситондани андозхо, руѐнидани кредитхои давлатй ва дигар пардохтхои хатмй ба бучети дахл лор ва баргардонидани онхо аз бучети дахлдор, ба истиснои холатхое, ки макомоти мазкур тарафе мебошанд, ки пештар ба фоидаи онхо карор бароварда нашудааст.

Аз пардохти бочи давлатй дар макомоте, ки амалиѐтхои нотариалиро ичро мекунанд, озод карда мешаванд:

1) макомоти хокимияти давлатй ва дигар макомоте, ки дар холатхои пешбининамудаи конун - барои анчом додани эма-ли нотариалй барои хифзи манфиатхои давлатй ва чамъиятй мурочиат намуданд;

2) шахрвандон - хангоми тасдики дурустин нусхаи хуччатхо, аслй будани имзохо дар хуччатхо, барои тасдики ваколатномахо, ки барои гирифтани нафака ва кумакпулй, пешннходи имтиѐзхо заруранд, хамчунин оид ба парвандахои васоят ва писархондй (духтархондй);

3) шахрвандон - барои тасдики васиятнома ва шартномахои гухфаи амвол ба фоидаи давлат;

4) ворисони то рузи меросгирй ба балогат нарасида, инчу-нин шахсони гирифтори беморихои рухй, ки бо тартиби пеш-бининамудаи конунгузорй ба онхо васоят мукаррар гардида-аст, хангоми гирифтани шаходатномаи хукуки меросгирй дар тамоми холатхо сарфи назар аз навъи амволи меросй;

5) макомоти молия ва даромаду пардохтхо барои додани шаходатнома дар бораи хукуки давлат ба мерос;

6) меросхуроне, ки то рузи кушода шудани мерос дар хавлии истикоматй ва квартираи меросй бо меросгузор зиндагй мекар-Данд ва дар давоми шаш мох то рузи вафот кайди истикомат ДОранд.

эов ____________________________________ и.х;. БОБОМОНОВ

Дар макомоти бакайдгирии асноди холати 'чахрвандй аз

пардохти бочи давлатй озод карда мешаванд:

1) макомоти маориф, васоят ва парасторй, комиссия оид ба

корхои ноболигон - барои додани шаходатномахои такрории

таваллуд оид ба фиристодани кудакони ятим ва кудакони аз

парастории падару модар махрумгардида ба хонахои кудакон ва

мактаб - интернатхо, инчунин шаходатнома дар бораи ва-фоти

падару модари ин кудакон;

2) шахрвандон - барои бакайдгирии давлатй ва додани

шаходатномахои дахлдори таваллуд (бо назардошти гузашта-ни

мухлати бакайдгирии таваллудн кудак (азнавбаркароркунй),

вафот, акди никох (ба истиснои шахрвандони хоричй ва шах-

сони бешахрванд), писархондй (духтархондй), мукдррар наму-

дани падарй;

3) шахрвандон - барои ба онхо додани маълумот дар бораи

бакайдгирии асноди холати шахрвандй, ки чихати пешниход ба

макомоти таъминоти ичтимой заруранд, оид ба масъалахои таъин

намудан ѐ аз нав хисоб кардани нафака ва кумакпулихо;

4) шахрвандон - барои ба онхо додани шаходатномахои

такрорй ѐ иваз намудани шаходатномахои ба онхо додашуда оид

ба фавти хешовандони сафедкардашуда.

Аз парвандахои вобаста ба рафтан аз Чумхурии Точикис-тон

ва омадан ба Ч,Умхурии Точикистон, барои додани шинос-

номахои дипломата, хизматй ва дигар хуччатхои ба хорича са-

фар намудан, шахсони зерин аз пардохти бочи давлатй озод

карда мешаванд:

1) шахрвандони Чумхурии Точикистон - барои додани

шиносномахои дипломата ва хизматй;

2) шахрвандони Чумхурии Точикистон - барои ба онхо Д°"

дани хуччатхои ба хорича сафар намудан, агар сафари онхо ба

марг ѐ зиѐрати кабри хешовандони наздик вобаста бошад, ин-

чунин барои додани хуччатхои ба Чумхурии Точикистон даъват

намудани шахсони дар дигар мамлакатхо истикоматкунанда>

вобаста ба марг ѐ бемории вазнини хешовандони наздик;

УИМОЯИ ХУКУК.ХОИ МЕРОСЙ ДАР СУД _________________________ 209

3) хоричиѐне, ки *^умхурии Точикистон ба онхо панохгохи

сиѐсй додааст ва шахсони ба онхо баробар кардашуда, аъ-зои оилаи онхо ва фарзандони онхо - барои ба онхо додани хуччатхои сафар ба хорича;

4) шахрвандони хоричии муваккатан ба Чумхурии Точи-кистон омада - барои додан ва дароз намудани ичозатномаи зист, бакайдгирй ва дароз намудани мухлати бакайдгирии шиносномахои хоричй ѐ хуччатхои ивазкунандаи онхо инчу-нин барои додани хуччатхо оид ба даьваги дигар шахсон аз дигар мамлакатхо бо шартхои мутакобил;

5) шахсони ба синни шонздахсолагй нарасида - барои ба онхо додани хуччатхои сафар ба хорича;

6) сайѐхони хоричй - барои бакайдгирии шиносномахои хоричй;

Аз пардохтн бочн давлатй барои бакайдгирии шахрвандони Чумхурии Точикистон дар махали истикоматии онхо, инчу-нин барои бакайдгирии шахрвандони хоричй ва шахсони бешахрванд, ки бо ичозатномаи зист дар каламрави Чумхурии Точикистон истикомат мекунанд, инхо озод карда мешаванд:

1) шахсоне, ки дар хона-интернатхо барои кухансолон ва маъюбон зиндагй мекунанд;

2) хонандагони муассисахои таълимии барои кудакони ятим ва кудакони аз парастории падару модар махрумгашта ва муассисахои тахсилоти ибтидоии касбии дар таъминоти пур-Рзи давлатй буда ва дар хобгохдо зиндагикунанда.

Барон барасмиятдарории дигар амалнѐтхои дорой ахамняти *Укукй, аз пардохти бочи давлатй озод карда мешаванд:

1) макрмоти ваколатдор - аз руи даъвохо оид ба ситонида-Ни

зарари ба давлат расонидашуда аз ифлос намудани мухити Зи

ст ва гайриокилона истифода намудани захирахои табий; 2) даъвогарон - макомоти даромадхо ва пардохтхои дав-

Латй, фонди хифзи ичтимоии ахолй - аз руи даъвохо дар ху-

Уси ба бучет ситонидани маблагхое, ки аз чониби корхонаю ац

л<илотхо бо ахдхои гайриконуни гирифта шудаанд, оид ба Ит

онидан андозхо ва дигар пардохтхои хатмй, ки сари вакт аз

5ЧО _____________________________ ̂ _^ _______ И.Х. БОБОЧОНОа

тарафи шахрвандон супорида нашудаанд, оид ба бархам дода. ни

корхона, ѐ манъ кардани мащгулиятн фаъолияти сохибкорй;

3) макомоти ваколатдор -аз руи даъвохои беэътибор до-нистан

ва бекор намудани ахдхо ва ситонидани маблагхои во-баста ба

хусусигардонй.

4) макомоти ваколатдор - аз руи даъво оид ба вайронку-нии конунгузории замин;

5) осорхонахо, бойгонихо, кцтобхонахо, хазинахо ва дигар

махфузгоххои давлатии сарват\ои фархангие, ки дар холати

мувакдатан ба намоишгоххо бароварданн сарватхои фархангие, ки

дар хифзи дойми и онхо мебошанд;

6) ансамблхои давлатии мусикй, мутрибону навозандагон

барои соз ва воситахои техники*;, ки мувакктан барои гастрол

бароварда мешавад;

Дар холатхои бо ташаббуси давлат чорй гардидани азнав-

бакайдгирии умумии шахсони Хукукй ѐ ба Оинномаи (Низом-

номаи) онхо ворид намудани тагйироту иловахои барои тамо-ми

шахсони хукукй хатмй, шахсони хукукй аз пардохти бочи давлатй

озод мебошанд.

Моддаи 6. Тартиби пардохт ва баргардонидани бочи давлатй

Бочи давлатй бо асъори мцллй дар бонкхо (филиалхои онхо),

хамчунин тавассути интиколи маблагхои бочи давлатй аз хисоби

бочсупоранда ба воси гаи бонкхо (филиалхои онхо), пардохта

мешавад. ^абули бо*ш давлатй аз чониби бонкхо (филиалхои онхо)

дар хамаи хо;>„атхо бо до дани шакли мукар-раргардидаи

квитансия амалй Мегардад.

Бочи давлатй пардохта мешавад:

1) аз рун парвандахое, ки аз г арафн судхои Чумхурии Точи-

кистон баррасй мегарданд - то пешниход намудани аризаи дахлдор

(шикоятхои аппелятсионй, кассатсионй ѐ назоратй). хамчунин

хангоми аз тарафи судЧХо додани нусхахои хуччатхо;

2) барои анчом додани амалнѐтхои дорой ахамияти хукукй дар

Вазора 1 и адлияи Чумурни "Гочикистон ва макомоти он -хангоми

бакайдгирии давлатй;

уИМО"" ХУКУК,*ОИ МЕРОСЙ ДАР СУД ________________ Э1 1

3) барои ичрои амалиѐтхои нотариалй - хангоми ичрои

амалиѐтхои нотариалй, барои додани нусхахои хуччатхо бо-щад -

хангоми супоридани онхо;

4) барои сабти давлатии санадхои холати шахрвандй оид ба

ворид намудани ислоху тагйирот дар сабти асноди холати

шахрвандй- хангоми додани аризахои дахлдор;

5) барои додани шаходатномаи такрорй ва гувохнома -

хангоми додани онхо;

6) барои сабти давлатии бекоркунии акди никох аз руи ри-

зоияти дутарафаи хамсарон, ки фарзандони ноболиги умумй

надоранд - хангоми сабти санад;

7) барои кайди шахрвандони хоричй ва шахсони бешахр-

ванд. ки дар каламрави Чумхурии Точикистон мувофики ичо-

затномаи зист истикомат доранд - то супоридани хуччатхои

дахлдор;

8) барои додани шаходатномаи хукук ба шикор ва шахо-

датнома дар бораи бакайдгирии сохибкори инфиродй - то су-

поридани хуччатхои дахлдор;

9) аз руи парвандахое, ки бо сохиб шудан ба шахрвандии

Чумхурии Точикистон ѐ баромадан аз шахрвандии Ч^мхурии

Точикистон, инчунин хорич шудан аз Ч,умхурии Точикистон ва

воридшавй ба Ч,умхурии Точикистон вобаста аст - то ги-рифтани

хуччатхои дахлдор;

10) аз руи амалиѐтхое, ки дар биржахо, бо когазхои киммат-

чок, хангоми харидани амволи корхонахои давлатй дойр ме- Га

рданд - хангоми ичро;

П) барои гузаронидани музояда ва гузаронидани экспер-тизаи

сарватхои фархангй то гузаронидани он. Бочи давлатй пурра ба Бучети давлатй ворид карда ме-

Шавад.

Бочи давлатии пардохташуда дар холатхои зерин кисман е

пУРра баргардонида мешавад:

1) ба андозаи зиѐд ворид намудани бочи давлатй назар ба нДозае, ки Конуни мазкур мукаррар намудааст;

21Э _______________________________________________ ИХ БОБОЧОНОв

2) баргардонндан ѐ рад намуданн кабули аризахо, шикоятх

ва ѐ мурочиати дигар аз чониби судхо, хамчунин рад намудац

ичрои амалиѐтхои нотариали аз чониби макомоти ваколатдо]

3) дар холати рад кардани ичрои амалиѐти дорой ахамия!

хукукй ѐ гирифтани хуччат аз чониби шахси бочи давлат! ро

пардохта то мурочиат ба макомоте, ки амалиѐти дорс ахамияти

хукукии мазкурро ичро менамояд.

4) рад кардани додани шиносномаи хоричй (умумишах]

вандй).

Агар барои анчом додани амалиѐти дороп ахамиятн хуку* ѐ

додани хуччат якбора якчанд шахе мурочиат намоянд, к хукукй

имтиѐз надоранд, бочи давлатй дар хачми пурра I сахмхои

баробари онхо бо мувофикаи тарафхо супорида м шавад. Дар

холате, ки агар дар байни шахсони барои анчо додани

амалиѐтхои дорой ахамияти хукукй ѐ барои додан хуччатхо

мурочиаткунанда як шахе (якчанд шахе) мутобик конуни

мазкур аз пардохти бочи давлатй озод бошад (озод б< шанд),

пас хачми бочи давлатии ба бучети дахлдор пардох шаванда

мутаносибан барои шахсони ба имтиѐз хукукдопп кам карда

мешавад ва дар ин холат бочи давлатиро як ша; (якчанд шахе),

ки хукук ба имтиѐз надорад (надоранд) мепа] дозад

(мепардозанд).

Бочи давлатии ба бучети давлатй пардохташуда дар асос

карори макомоти молия, мувофнкн аризаи хаттии бочеупораш

ва хулосаи макомоти барои ситонидани боч ваколатдор ба;

гардонида мешавад.

Бочи давлатие, ки баргардонида мешавад, бояд ба шахе

хукукй ѐ вокей дар муддати дах аз рузи кабули карор дар б рай

баргардонидани он аз чониби макомоти дахлдори молия! дода

шавад.

Моддаи 7. Чорахои чавобгарй барои супорандагони бо1

давлатй ва назорат оид ба дуруст хисоб кардани он

Супорандагони бочи давлатй ва макомоти ваколатдор ки

бочи давлатиро меситонад барои нодуруст хисоб кард*

химояи Х;УКУКХОИ МЕРОСИ ДАР СУД Н13

ял ба бучет гузаронидани маблагхои бочи давлати мувофики

конунгузории Чумхурии Точикистон ба чавобгарй кашида ме-шаванд.

Моддаи 8. Дар бораи аз эыибор соки г донистани К°нунн Цумхурии Точикистон «Дар бораи бочи давлатй»

Конуни Чумхурии Точикистон аз 6 январи соли 1992 «Дар бораи бочи давлатй» (Ахбори Шурой Олии Чумхурии Точи-кистон, с.1992, №2, м.26, с.1993, №9-10, м.138, с.1993, №23-24, м.532, Ахбори Мачлиси Олии Цумхурии Точикистон с. 1997, №9, м.117, с.1997, №23-24, м.ЗЗЗ; с. 2002, №4, кисми 1, м. 182, с.2003, №4, м.147) аз эътибор сокит дониста шавад.

Моддаи 9. Тар гнои мавриди амал карор додани Конуни мазкур

Конуни мазкур пас аз интишори расмй мавриди амал карор дода шавад.

Президент» Чумхурии Точикистон Э. РАХМОНОВ

ш. Душанбе 28 феврали соли 2004 №19

21Д ______________________________ И.Х, БОБОМОНОВ

КОНУНИ ЧУМХУРИИ точикистон

ДАР БОРАИ НОТАРИАТИ ДАВЛАТЙ

(Ахбори Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон соли

1997, №9, моддаи 106; №23-24, моддаи 333;

соли 2003, №12, моддаи 684)

ФАСЛИ I КОИДАХОИ УМУМИ

Моддаи 1. Вазифахои потариати давлатй

Нотариати давлатии Ч,умхурии Точикистон бояд мухофи-зати хукук ва манфиатхои конунии ашхоси вокей, хукукй ва давлатро бо рохи ба чо овардани амалиети нотариалии пешби-никардаи асноди крнунгузорй аз номи Чумхурии Точикистон таъмин намояд.

Фаъолияти нотариати давлатй дар асоси принсипхои ко-нуният, инсондустй ва эхтироми шаъну шарафи шахсият ва хукукй инсон бо чавобгарии шахсии хар шахси мансабдори бачоовардаи амалиети нотариали барои фаъолияти худ карор мегирад. Фаъолияти нотариали сохибкорй нест ва максадхои ба даст овардани фоидаро надорад.

Моддаи 2. Копуш у 5<>рии Чумхурии Точикистон дар бораи ногариаги давлагй

Конунгузории Чз'мхурии Точикистон дар бораи нотариати давлатй ба Конститутсияи (Сарконуни) Чумхурии Точикистон асос ѐфта, аз хамин Конун, дигар санадхои меъѐрии хукукй ва санадхои хукукии байналмилалие, ки Ч,умхурии Точикистон эътироф намудааст, иборат мебошад.

УИГИОДИ Х.УКУКХОИ МЕРОСИ ДАР СУД __________________________ 515

Моддаи 3. Макомоти бачооварандаи амалиѐти нотариалй

Барои ба чо овардани амалиѐти нотариалй дар шахрхо ва

нОХляхои чумхурй идорахои нотариалии давлатй, ки аз хисоби бучетн чумхуриявй ннгох дошта мешаваид, ташкил карда меша-ванд- Идораи нотариалии давлатй дар Чумхурии Точикистон аз тарафи Вазорати адлияи Чумхурии Точикистон ташкил ва бархам дода мешавад.

Дар пойтахти Ч,умхурии Точикистон - шахри Душанбе Са-ридораи нотариалии давлатии ЧУ

М*УР

ИИ Точикистон таьсис

дода мешавад. Дар маркази Вилояти Мухтори Кухистони Ба-дахшон ва дигар марказхои вилояти яке аз идорахои нотари-алии давлатй ба сифати идораи вилоятии нотариалии давлатй таъсис дода мешавад.

Саридораи нотариалии давлатии чумхуриявй ва идорахои нотариалии давлатии вилояти дар баробари ба чо овардани амалиѐти нотариалй ягонагии амалияи нотариалиро таъмин мекунанд, кори омухтан ва чамъбаст намудани амалияи но-тариалиро анчом медиханд, дар такмили ихтисоси коркуно-ни нотариат ва дар тафтиши фаъолияти идорахои нотариалии давлатй иштирок менамоянд.

Ба Саридораи нотариалии давлатии чумхуриявй идорахои нотариалии давлатии Вилояти Мухтори Кухистони Бадахшон ва вилоятхо, сарнотариусхои давлатии чумхурй ва вилоят, ба ди-гар идорахои нотариалии давлатй нотариусхои калони давлатй, нотариусхои давлатй рохбарй мекунанд.

Дар махалхои ахолинишине (шахрак.хо ва дехахое), ки идорахои нотариалии давлатй нддоранд, амалиѐти нотариалии пешбиникардаи хамин Крнунро макомоти ичроияи хокимияти махаллй ба чо меоваранд.

Ба чо овардани амалиѐти нотариалй дар каламрави дигар Давлатхо ба зиммаи муассисахои консулии Ч,умхурии Точи-кистон гузошта мешавад.

216 _______________________________________________ И.Х;. БОБОЧОНОВ

Моддан 4. Ашхосн бачооварандаи амалиети иотариалй

Амалиети иотариалиро дар идорахои нотариалии давлатй

Сарнотариусхои давлатй ва нотариусхои калони давлатй,

чонишинони Сарнотариусхои давлатй ва нотариусхои калони

давлатй, нотариусхои давлатй ба чо меоваранд.

Амалиети нотариалиро дар шахракхо ва дехахои Чумхурии

Точикистон раисони Ч,амоати шахрак ва Ч,амоати дехот ба чо

меоваранд. Ба чо овардани амалиети нотариали бо риояи

коидахои асосии мукарраркардаи фасли панчуми хамин Конун

сурат мегирад.

Васиятномахо ва ваколатномахоеро, ки эътибори хуччатхои

ба тарики нотариали тасдикшударо доранд, ашхоси мансаб-дори

дар Кодекси гражданин Чумхурии Точикистон зикршу-да низ хак

доранд тасдик намоянд.

Номгуи ашхоси мансабдори муассисахои консулии Чум-

хурии Точикистонро, ки амалиети нотариалиро ба чо меоваранд,

Оинномаи консулии Ч,умхурии Точикистон мукаррар мекунад.

Ашхоси мансабдори мазкур вазифадоранд васиятномахои

тасдиккардаашонро як нусхагй ба идораи нотариалии давлатй, ки

дар пойтахти Чумхурии Точикистон ѐ маркази вилоятй вокеъ аст,

барои махфуз доштан бетаъхир супоранд.

Капитанхои киштихои бахрй ухдадоранд васиятномахои

тасдиккардаашонро якнусхагй ба сардори бандар ѐ консули

давлатй худ дар бандари хоричй барои фиристондан ба идораи

нотариалии давлатй, ки дар пойтахти Чумхурии Точикистон ѐ

маркази вилоятй вокеъ гардидааст, супоранд.

Моддан 5. Бой) опии нотариалии давлатй

Дар пойтахти Чумхурии Точикистон дар назди Саридораи

нотариалии давлатии чумхуриявй ва маркази вилоят дар наздй

идораи нотариалии давлатии вилоятй барои беосеб нигох Д°"

штани хуччатхои нотариали, ки бояд муддати тулони махфУ'3

дошта шаванд, бойгонии нотариалии давлатй таъсис дода ме-

шавад.

ХИМОЯИ Х,УК,УКХОИ МЕРОСИ ДАР СУД 217

Ба бойгонии мазкур нотариусхои калони давлатй, ки онхоро Вазири адлияи Чумхурии Точикистон ба вазифа таъин ва аз вазифа озод менамояд, сардорй мекунанд.

Мухлати муваккатан махфуз доштани хуччатхои нотариалй дар бойгонихои идорахои нотариалии давлатй 3 сол мебошад. Баъди ба охир расидани мухлати мазкур идорахои нотариа-лии давлатй хуччатхои нотариалиро ба бойгонии нотариалии давлатии назди Саридораи нотариалии давлатии ^умхурии Точикистон ва бойгонихои идорахои нотариалии давлатии вилоятй барои махфуз доштан месупоранд;

Дар мавриди омадани васиятномахо аз ашхоси дар мод-даи чоруми хамин конуни зикршуда нотариуси калони давла-тии бойгонии нотариалии давлатй вазифадор аст конунй бу-дани васиятномаи барои махфуз доштан воридшударо таф-тиш намояд ва дар холати мукаррар кардани номувофикии он бо копун ба васиятгар ва шахси мансабдоре, ки васиятномаро тасдик кардааст, дар ии бора хаттй хабар дихад.

Нотариуси калони давлатии бойгонии мазкур нусхаи ду-юмм хуччатхоро медихад ва боэътимодии нусхахои хуччатхои махфузи бойгонй ва иктибосхои аз онхо гирифташударо тасдик мекунад.

Фаъолияти Бойгонии нотариалии давлатй ба воситаи Низомномае, ки Вазири адлияи Чумхурии Точикистон бо мувофикати Саридораи бойгонии назди Хукумати Ч,умхурии Точикистон тасдик мекунад, танзим мегардад.

Моддаи 6. Статуей хукукии ашхоси мансабдори бачооваран-Даи амалнѐти нотариалй

Ашхоси бачооварандаи амалиѐти нотариалй фаъолияти ху-Дро аз номи Чумхурии Точикистон ба амал мебароранд.

Х,ангоми ба чо овардани амалиѐти нотариалй онхо муста-^ланд ва танхо ба Конун итоат мекунанд.

Э1В _______________________________________________ ИХ БОБОЧОНОВ

Моддаи 7. Комиссиями муайянкунии дарачаи ихтисос

Барои кабули имтихони тахассусй аз шахсоне, ки а

тачрибаомузй гузаштаанд ва хохиш доранд бо фаъолият

нотариалй машгул шаванд, инчунин барои додани рутбахо

дарачавй ба нотариусони давлатй бо фармони вазири адт яи

Ч,умхурии Точикистон дар Вазорати адлияи Ч,умхури

Точикистон, раѐсатхои адлияи Вилояти Мухтори Кухистон

Бадахшон ва вилоятхо комиссияхои тахассусй таъсис дода М(

шаванд. Шумораи хайати комиссияхои мазкур бояд аз 5 то

нафар бошанд.

Комиссияхои муайянкунии дарачаи ихтисоси нотариусхо

давлатй ба сатхи ба кор тайѐру омода будани хар номзади нах]

стин бор ба кор таъиншаванда бахо медиханд ва аз у имтихон

ихтисоси кабул мекунанд.

Хама и нотариусхои давлатй санчида мешаванд, ки аз ру

натичаи ин санчиш ба онхо бо дар назардошти ихтисос в

тачрибаи кор рутбахои дарачавй дода мешаванд.

Аз хусуси карори комиссияхои тахассусй оид ба кабул

имтихонхои тахассусй ѐ дода шудаии рутбаи дарачавй да

мухдати як мох аз рузи супоридани нусхаи карор ба вазири а;

лияи Чумхурии Точикистон шикоят кардан мумкин аст.

Хайати комиссияхои муайянкунии дарачаи ихтисос в

низомномахои онхоро вазири адлияи Чумхурии Точикисто

тасдик мекунад.

Ашхосе, ки имтихони ихтисосиро супурда натавонистг анд,

ба дубора супурдани он на пештар баъд аз як соли кабул карори

комиссияи муайянкунии дарачаи ихтисос ичозат доЛ мешаванд.

Моддаи 8. Шабака ва штати кормандони идорахои но тар'

алии давлатй ва бойгонихои нотариалии давлатй

Шабакаи идорахои нотариалии давлатй ва бойгонихо

нотариалии давлатиро Хукумати Чумхурии Точикистон та' дик

менамояд. Штати кормандони идорахои нотариалй давлатй ва

бойгонихои нотариалии давлатиро вазири адлиЯ

ХИМОЯИ ХУК,УК,ХОИ МЕРОСЙ ДАР СУД 219

Ч^мхурии Точикистон дар худуди шумораи кормандон ва фон-ди

мукарраршудаи музди кори идорахои нотариалии давлатй ра

бойгонихои нотариалии давлатй тасдик. мекунад.

Моддаи 9. Му\р. штампхо ва бланкахои ндораи нотариалии

давлатй

Нотариуси давлатй мухр, ки дар он Нишонии давлатии

Чумхурии Точикистон тасвир гардида, насаб, ном, исми па-дар,

вазифаи нотариуси давлатй ва унвони идораи нотариалии давлатй

сабт шудааст, штампхои навиштачоти тасдиккунанда ва бланкхои

идораи нотариалии давлатиро дорад.

Идораи нотариалии давлатй хак дорад дар бланкхо ва

лавхахои худ Нишонии Давлатии Ч,умхурии Точикистонро сабт

намояд.

Моддаи 10. Забоне, ки коргузории нотариалй ба он сурат

мегирад

Коргузории нотариалй дар идорахои нотариалии давлатй ва

макомоти ичроиявии хокнмняти махаллй ба забони давлатй,

забони русй ѐ ба забоне сурат мегирад, ки барои аксарияти ахолии

махаллй муайян кобили кабул мебошад.

Агар шахсе, ки барои ба чо овардани амали нотариалй

мурочиат кардааст, забонеро, ки коргузорй ба он сурат мегирад,

надонад, матнхои хуччатхои расмикардашавандаро ба вай бояд

нотариуси давлатй (шахси мансабдори макоми ичроияи

хокимияти махаллй) ѐ тарчимони касбии ба нотариуси давлатй ѐ

шахси мансабдори мазкур маълум тарчима карда дихад.

Матни хуччатхои расмикардашаванда бо хохиши ашхоси

мурочиаткарда инчунин ба забони расмии дигар давлатхо низ

тартиб дода шуда метавонад.

Коргузории нотариалй дар муассисахои консулии Чумхурии

Точикистон дар хорича ба хамон забоне анчом дода мешавад, ки

коргузорй дар ин муассисахо сурат мегирад.

гга ____________________________________ и.х, БОБОЦОНОВ

Моддаи 11. Назорат ба фаъолняти идорахои иотариалии давлатй

Ба фаъолияти идорахои иотариалии давлатй Вазорати адли-яи

Ч,умхурии Точикистон ва раѐсатхои адлияи Хукумати Вило-яти

Мухтори Кухистони Бадахшон ва хукуматхои вилоятхо назорат

мекунанд. Вазорати адлия ва раѐсатхои адлияи Хукумати Вилояти

Мухтори Кухистони Бадахшон ва хукуматхои вилоятхо конунй

будани амалиѐти нотариалиро тафтиш мекунанд, тадбирхои

хамохангсозии амалияи нотариалиро меандешанд ва статистикам

амалиѐти нотариалиро такдил менамоянд.

Ашхосе, ки назоратро ба амал мебароранд, хак доранд бо

тамоми хуччатхои идорахои иотариалии давлатй шинос ша-ванд,

шарху эзохот талаб намоянд ва дар бораи бартараф кар-дани

камбудихо дастур диханд ва дар мавриди ошкорсозии риоя

нашудани конунгузорй ѐ вазифахои худро дагалона вай-рон

кардани нотариус огоз намудани мурофиаи чазодихии ин-

тизомиро дархост намоянд.

ФАСЛИ II НОТАРИУСИ ДАВЛАТЙ,

ХУКУК ВА ВАЗИФАХОИ У

Моддаи 12. Нотариуси давлатй

Ба вазифаи нотариуси давлатй шахрванди ^умхурии То-

чикистон кабул карда мешавад, ки маълумоти олии хукук-шиносй

дошта, дар идораи иотариалии давлатй тачрибаи кор омухтааст ва

имтихони тахассусиро супоридааст. Шахсе, ки на камтар аз 3 сол

собики кории касбй дорад, бояд се мох ва шахсе, ки собивди

кории касбиаш аз 3 сол кам аст, бояд шаш мох дар идорахои

иотариалии давлатии дахлдор тачрибаи кор омузад. Кормандони

Вазорати адлияи Ч^умхурии Точикистон ва раѐсатхои адлияи

Вилояти Мухтори Кухистони Бадахшон ва вилоятхо, ки бевосита

бо масъалахои нотариат машгуланД ва дар ин соха зиѐда аз 3 сол

собикаи кори доранд, ба вазифаи нотариуси давлатй бе

супоридани имтихони тахассусй ва

гузаштани тачрибаомузй

таъин карда мешаванд.

ХИ"Л0ЯИ

ХУК,УК.ХОИ МЕРОСЙ ДАР СУД аал

Нотариуси давлатй шахсе шуда наметавонад, ки пеш барон

содир кардан и чикояти бадкасдона суд шуда бошад, ба истис-Иои

ашхоси сафед кардашуда.

Ба нотариусхои давлатй машгул шудан ба хар навъи сохиб-

корй ва дигар фаъолият, ба истиснои кори илмй, эчодй ва

омузгорй, манъ аст.

Мод.чаи 13. Ба вазнфа таъин ва аз вазифа озод кардан и

нотариусхои давлатй

Нотариусхои давлатии Чумкурии Точикистонро вазири ад-

лияи Ч,умхурии Точикистон дар асоси шартномаи (карордоди)

мехнатй ба вазифа таъин ва аз вазифа озод менамояд.

Асосхои кдтъ гардидани шартномаи (карордоди) мехнатй ба

гайр аз асосхои пешбининамудаи конунгузории мехнатии

Чумхурии Точикистон инхо мебошанд:

— дар давоми як сол ба таври суди бекор карда шуда-ни се ва

ѐ зиѐда амалиѐти нотариалии нотариуси давлатй бачоовардашуда;

— гум кардани мухри нишони давлатидор ѐ ба шахси дигар

до дани он.

Тамоми корхои ба вазифа таъин ва аз он озод кардани

нотариусхои давлатй мувофики хамин копун ва конунгузории

Чумхурии Точикистон сурат мегиранд.

Ба вазифа таъин ва аз вазифа озод кардани нотариуси давлатй

бо иштироки вай дар фаъолияти иттиходияхои Чамъиятии

ичозатдодаи конун ѐ муносибати у нисбат ба дин вобаста шуда

наметавонад.

Моддаи 14. Савганд ѐд кардани нотариуси давлатй

Нотариуси давлатие, ки ба вазифа бори аввал таъин гар-

Дидааст, дар хузури хайати Мушовираи Вазорати адлияи

лУмхурии Точикистон бо чунин мазмун савганд ѐд мекунад:

Тантанавор савганд ѐд мекунам, ки вазифахои нотариуси

Давлатиро катъиян мувофики Конститутсияи (Сарконунн)

т.Умхурии Точикистон, конунхо ва вичдон ичро менамоям.

2ЭЭ ИХ БОБОНОНОВ

сирри касбиро иигох, медорам, дар рафтори шахсиам дар асо-си принсипхои ору номус, башардустй ва эхтироми шаъну ша-рафи дигар одамон амал мекунам.

Нотариуси давлатй дар зери матни савганд имзо мегузо-рад. Ин матни савганд дар дусияи шахсии нотариуси давлатй махфуз дошта мешавад.

Моддаи 15. Коромузон дар вазифаи нотариуси давлатй

Ашхосе, ки маълумоти олии хукукшиносй доранд, дар идорахои нотариалии давлатй барои гузаштани коромузй ба кор кабул шуда метавонанд.

Тартиби аз коромузй гузаштани ин ашхосро Вазорати ад-лияи Чумхурии Точикистон муайян мекунад.

Моддаи 16. Додани товони зарари расондашуда

Мувофики конунгузории нории Чумхурии Точикистон но-тариуси давлатй ва дигар ашхоси мансабдоре, ки амалиѐти но-тариалиро ба чо меоваранд, барои зарари ба шахрвандон ва ташкилотхо расондашуда, ки бо гунохи онхо хангоми ба но овардани амалиѐти нотариалй ба вучуд омадааст, ба тартиби мукарраркардаи конун чавобгар мебошанд.

Моддаи 17. Ба ашхоси воксП ва хукукй дар тагом ки хукук ва хифзи манфиатхои копуний онхо ѐрии хукукй расондан

Нотариусхои давлатй ва дигар ашхоси мансабдоре, ки амалиѐти нотариалиро ба чо меоваранд, ба ашхоси вокей ва хукукй ба хохиши онхо дар бобати татбики хукук ва хифзи манфиатхои коиунии онхо ѐрии хукукй мерасонанд, хукук ва вазифахояшонро фахмонда медиханд, дар бораи окибатхои амалиѐти нотариалии бачоовардашаванда огох менамоянд, то ки бехабарии хукукй ва дигар хамин гуна холатхо бар зарари онхо истифода шуда натавонанд.

Дар мавридхои зарур нотариусхои давлатй ва дигар ашхо-си мансабдоре, ки амалиѐти нотариалиро ба чо меоваранд, бо хохиши шахрвандон ѐ ашхоси хукукие, ки барои ба чо овардани

ХИМОПИ ХУКУК.ХОИ МЕРОСЙ ДАР СУД эаэ

амалиѐти нотариалй мурочиат кардаанд, лоихахои ахдномахо ва

аризахоро тахия мекунанд, инчунин оид ба масъалахои ба цо

овардани амалиѐти нотариалй маслихатхо медиханд.

ФАСЛИ III

БОНН ДАВЛАТИ. ПАРДОХТИ МУЗДИ

МЕХНАТИ НОТАРИУС

Моддаи 18. Ьочи лап.гати

Барои бачо овардани амалиѐти нотариалй мувофики конунн

Цумкурии Точикистон «Дар бораи бочи давлатй» ва аз руи

ставкахои мукарраркардаи Хукумати Ч,умхурии Точикистон бочи

давлатй гирифта мешавад.

Дар хар хуччат нотариус андози бочи давлатии ситонида-

шударо нишон медихад. Амалиѐти нотариалиро нотариусхои

давлатй танхо баъди аз тарафи шахсон дар бонк пардохт карда-ни

бочи давлатй ва пешниход намудани хуччати тасдиккунанда оид

ба пардохт ба чр меоранд.

Моддаи 19. Пардохти музди мехиати нотариус»! давлатй

Музди кори нотариуси давлатй аз маоши вазифагй,

иловапулй барои собикаи хизмат ва рутбаи дарачавй иборат

мебошад. Тартиби додан ва андозаи иловапулихои рутбахои

дарачавиро Хукумати Чумхурин Точикистон муайян менамояд.

Ба нотариуси давлатй барои хизматхои иловагии хукукии

пулакй ба ашхоси вокей ва хукукй ба тартиби мукарраркардаи

Хукумати Чумхурии Точикистон подош дода мешавад.

Моддаи 20. Имтиѐзхои пардохти бочи давлатй

Имтиѐзхои пардохти бочи давлатй мувофики тартиби

мукаррарнамудаи конунгузории Ч^мхурии Точикистон муайян

карда мешаванд.

гг«л __________________________________ и.х, БОБОЧОНОВ

ФАСЛИ IV АМАЛИЁТИ НОТАРИАЛИ ВА ТАРТИБИ БА НО ОВАРДАНИ ОНХО

Моддаи 21. Амалиѐти нотариалие, ки идорахои нотариалии давлатй ба чо меовараид

Идорахои нотариалии давлатй амалиѐти зерини нотариа-лиро ба чо меовараид:

1) ахдхо (шартномахо, васиятномахо, ваколатномахо ва дигар ахдхо)-ро тасдик мекунанд;

2) барои мухофизати амволи меросй чорахо мебинанд; 3) дар бораи хукук ба мерос шаходатномахо медиханд; 4) дар бораи хукуки моликият ба як хиссаи амволи умумии

зану шавхар шаходатномахо медиханд; 5) аз тасарруф сокит кардани хавлии иетикоматй ва дигар

амволро манъ мекунанд ва ичозат медиханд; 6) дурустии нусхахои хуччатхо ва иктибосхои аз онхо ги-

рифташударо тасдик менамоянд; 7) аслияти имзохои дар хуччатхо бударо тасдик мекунанд; 8) дурустии тарчимаи хуччатхоро аз як забон ба забони

дигар тасдик мекунанд; 9) вокеияти бархаѐт будани шахрвандонро тасдик мена-

моянд;

10) вокеияти дар чои муайян будани шахрвандро тасдик мекунанд;

11) айнияти шахрвандро бо шахси дар сурати фотографй

аксѐфта тасдик менамоянд; 12) вакти нишон до дани хуччатхо ро тасдик мекунанд;

13) аризахои шахрвандон, муассисахо, корхонахо ва ташкилотхоро ба дигар шахрвандон, муассисахо, корхонахо ва ташкилотхо месупоранд;

14) протоколхои мачлисхои ташкилотхои чамъиятй ва кооперативй, гуруххои ташаббускори оид ба таъсиси ташки-лотхо, протоколхои оид ба натичахои лотореяхо, савдои «ки зиѐд?»-ро тасдик мекунанд;

1

уу\МОЯ\Л ХУК,УК,ХОИ МЕРОСЙ ДАР СУД ЭЭ5

15) маблагхои пули ва когазхои киматнокро ба амонат (де-

позит) кабул мекунанд;

16) номахои ичроия навишта медиханд;

17) эътирозхои оид ба векселхоро тартиб медиханд;

18) чекхоро барои пардохт, нишон медиханд ва ба чекхо дода

нашудани пулро тасдик менамоянд;

19) хуччатхоро барои махфуз доштан кабул мекунанд;

20)далелхоро таъмин менамоянд;

21) эътирозхоро дойр ба ходисахои бахр тартиб медиханд;

22) дар бораи хукуки моликият шаходатномахо медиханд.

Конунгузории Чумхурии Точикистон метавонад ба зим-

маи идорахои нотариалии давлатй ичрои дигар амалиѐти но-

тариалиро низ гузорад.

Моддаи 22. Амалиѐти нотариалие, ки макомоти ичроиин

хокимияти мача.т.тн ба чо меоваранд

Дар шахракхо ва дехоте, ки идорахои нотариалии давлатй

надоранд, раисони Чамоати шахрак ва Чдмоати дехот амалиѐти

нотариалии зеринро ба чо меоваранд:

1) васиятномахоро тасдик мекунанд;

2) ваколатномахоро, гайр аз идора ва ихтиѐрдорй карда-ни

воситахои наклиѐти автомобили, хавлихои истикомати ва

квартирахо, тасдик мекунанд.

3) дурустии нусхахои хуччатхо ва иктибосхои аз онхо ги-

рифташударо тасдик менамоянд.

Моддаи 23. Амалиѐти нотариалие, ки ашхоси манеабдори

Муассисахои консулии Нумхурии Точикистон ба чо меоваранд

Ашхоси манеабдори муассисахои консулии Цумкурми

Точикистон амалиѐти нотариалии зеринро ба чо меоваранд:

1) ахдхо (шартномахо, васиятномахо, ваколатномахо ва дигар

ахдхо)-ро, ба гайр аз шартномахо дар бораи аз тасарруф Дур

кардан ва гарав мондани хавлихои истикомати, квартирахо ва

дигар амволи гайриманкул, тасдик мекунанд;

2) барои мухофизати амволи мероей тадбирхо меандашанд;

22В ИХ БОБОЦОНОВ

3) дар бораи хукуки моликият ба хиссаи амволи умумии зану шавхар шаходатномахо медиханд.

4) дар бораи хукук ба мерос шаходатномахо медиханд; 5) дурустии нусхахои хуччатхо ва иктибосхои аз онхо ги-

рифташударо тасдик менамоянд; 6) аслияти имзохоро дар хуччатхо тасдик мекунанд; 7) дурустии тарчимаи хуччатхоро аз як забои ба забони

дигар тасдик менамоянд; 8) вокеияти бархаѐт будани шахрванд, дар чои муайян бу-

дани у, айнияти шахрвандро бо ашхоси дар сурати фотографй аксѐфта тасдик мекунанд;

9) вакти нишон додани хуччатхоро тасдик менамоянд; 10) маблагхои пули ва когазхои киматнокро ба амонат (де

позит) кабул мекунанд; 11) номахои ичрокунй навишта медиханд;

12) хуччатхоро барои махфуз доштан кабул менамоянд; 13) далелхоро таъмин менамоянд; 14) эътирозхоро оид ба ходисахои бахр тартиб медиханд; Конунгузорй мумкин аст дигар амалиѐти нотариалиро низ пешбинй намояд, ки

ашхоси мансабдори муассисахои консули Ч,умхурии Точикистон ба чо меоваранд.

Моддаи 24. Тартиби ба чо овардани амалиѐти нотариалй

Тартиби аз тарафи нотариусхои давлатй ба чо овардани ама-лиѐти нотариалиро хамин Крнун ва дигар асноди конунгузории ^умхурии Точикистон, инчунин дастуруламали аз тарафи Ва' зорати адлияи Чумхурии Точикистон тасдиккардашаванда мукаррар мекунанд.

Тартиби аз тарафи ашхоси мансабдори муассисахои кон-сулии Чумхурии Точикистон ба чо овардани амалиѐти нота-риалиро Конститутсияи Чумхурии Точикистон ва дигар асно-ди Конунгузории Чумхурии Точикистон мукаррар менамоянд-

Тартиби аз тарафи раисони Ч^амоатхои шахракхо ва Чамоатхои дехот ба чо овардани амалиѐти нотариалиро дас-

>

химояи НУКУКХОИ МЕРОСЙ ДАР суд 2Э7

туруламали аз тарафи Вазорати алияи Чумхурии Точикистон

тасдиккардашаванда мукаррар мекунад.

ФАСЛИ V

КОИДАХОИ АСОСИИ БА ЧО ОВАРДАНИ

АМАЛИЁТИ НОТАРИАЛИ

Моддаи 25. Риоя кардани сирри амалиѐти нотариалии

бачоовардашаванда

Нотариусхои давлатй ва дигар ашхоси мансабдоре, ки ама-

лиѐти нотариалиро ба чо меоваранд, вазифадоранд сирри ама-

лиѐти нотариалии бачоовардашавандаро риоя намоянд.

Сирри онхоро баъди аз вазифа озод карда шудан хам нигох

медоранд.

Маълумот (хуччатхо) дар бораи амалиѐти нотариалии ба-

чоовардашуда танхо ба шахсоне дода мешаванд, ки аз номи онхо

ѐ бо супориши онхо ин амалиѐти нотариалй ба чо овар-да

шудаанд. Маълумот дар бораи амаяиети ночариаяии бачо-

овардашуда бо талаби суд, прокуратура, макомоти тафтиши

пешакй ва тахкики ибтидой ба иртиботи парвандахои чиноятй ѐ

шахрвандие, ки тахти мухокимаи онхо карор доранд, дода

мешавад.

Тасдикномахо дар бораи васиятхо факат баъди вафоти ва-

сияткунанда дода мешаванд.

К/шдахои риояи сирри амалиѐти нотариалй инчунин ба аш-

хосе дахл доранд, ки ба онхо сирри амалиѐти нотариалй ба му-

носибати ичро кардани вазифахои хизматй маълум гардидааст.

Ашхосй дар кисми якум, сеюм ва панчуми хамнн модда зик-

Ршуда, ки ба ошкор карда шудани сирри амалиѐти нотариалии

бачоовардашаванда гунахкоранд, ба тартиби мукарраркардаи

Конун чавобгар мебошанд.

Моддаи 26. Махдуд кардани хукуки ба чо опардани ама-

•"иѐти нотариалй

Нотариуси давлатй хак надорад ба номи худ ва аз номи ХУД,

ба ном ва аз номи зан ѐ шавхари худ, хешовандони онхо

25В ____________________________________________ ИХ БОБОЦОНОВ

(падару модар, фарзандон, наберахо), аз номи ашхосе, ки бо нотариус ба сабаби фарзандхонй, васоят, парасторй алокдманд хастанд, инчунин ба ном ва аз номи коркунони идораи нота-риалии давлатии маълум амалиѐти нотариалиро ба чо оварад.

Амалиѐти нотариалй дар мавридхои номбаршуда аз та-рафи дигар идораи нотариалй, ки Вазорати адлияи Нумхурии Точикистон ѐ раѐсатхои адлияи Хукумати Вилояти Мухтори Кухистони Бадахшон ва хукуматхои вилоятхо муайян менамо-яд, ба чо оварда мешаванд.

Амалиѐти нотариалие, ки бо вайрон кардани коидахои мукарраркардаи хамин модда ба чо оварда мешаванд, беэъ-тибор мебошанд.

Моддаи 27. Ч,ои ичрои амалиѐти нотариалй

Амалиѐти нотариалиро дар хар идораи нотариалии давла-тии вокеи каламрави чумхурй ба чо овардан мумкин аст, ба истиснои мавридхои пешбиникардаи хамин Конун ва дигар мавридхое, ки конунгузории Чумхурии Точикистон пешбинй кардааст.

Амалиѐти нотариалй дар бинои идораи нотариалии давлатй, инчунин бо хохиши шахрвандон дар чои дигар ба чо оварда мешаванд.

Чои амалиѐти нотариалиеро, ки муассисахои консулй ба чо меоваранд, Оинномаи консулии Чумхурии Точикистон му-айян менамояд.

Моддаи 28. Мухлатхои ба чо овардаии амалиѐти нотариалй

Амалиѐти нотариалй дар рузи пешниход кардани хамаи хуччатхои барои ин кор зарур ва пардохтани бочи давлатй ба чо оварда мешавад.

Ба чо овардани амалиѐти нотариалиро дар сурати зарура"

ти талаб карда гирифтани маълумот ва хуччатхои иловагй ѐ ба санчиш фиристондани хуччатхо мавкуф гузоштан мумкин аст.

Ба чо овардани амалиѐти нотариалй дар холатхои ба миен омадани бахс оид ба мухофизати хукуки вайроншуда то ба суД

ХИМОЯИ ><УК,УК,ХОИ МЕРОСЙ ДАР СУД згэ

мурочиат намудани шахсони вокей ѐ хукукй, дар асоси аризаи

шахси манфиатдор мумкин аст ба мухлати 10 руз боздошта

щавад. Агар дар давоми ин м\/хлат, дар бораи ба истехсолоти

суди ворид шудани ариза хабар наояд, амалиѐти нотариали ме-

тавонад ба чо оварда шавад.

Дар сурати аз суд гирифтани хабар дар бораи омадани аризаи

шахси манфиатдоре, ки хукук ѐ фактеро рад менамояд, ки дигар

шахси манфиатдор тасдик кардани онро хохиш ме-кунад, ичрои

амали нотариали то ин масъаларо хал намудани суд боздошта

мешавад.

Крнунгузории Чумхурии Точикистон барои мавкуф гузош-

тан ва боздоштани ичрои амалиѐти нотариали, асосхои дигар-ро

низ мукаррар карда метавонад.

Моддан 29. Мукаррар кардани шахсияти ашхосе, ки барои ба

чо овардани амалиѐти нотариали мурочиат кардаанд

Нотариуси давлатй амалиѐти нотариалиро ба ном ва ѐ аз номи

шахрванд дар холати иштироки бевоситаи у ѐ намоян-даи

конунии вай, ба ном ва ѐ аз номи шахсони хукукй бошад, Дар

холати иштироки бевоситаи шахсони ваколатдори мана-сабдори

он\о ѐ намояндагони конунии онхо ба чо меоранд.

Мукарраркунии шахсият бояд дар асоси шиноснома (паспорт)

ва дигар хуччатхое сурат гирад, ки хама гуна шубхахоро нисбат

ба муайян намудани шахсияти шахрванде истисно на-мояд, ки

барои ба чо овардани амали нотариали мурочиат кардааст.

Моддаи 30. Тафтиши кобили амал будани шахрвандон ва

Кобили хукук будани ашхоси хукукй

Ба нотариуси давлатй ба чо овардани амалиѐти нотариали

Манъ мегардад, агар у ба он шубха кунад, ки оѐ тарафхои ама-

лиѐти нотариали кобили амал мебошанд.

Х,ангоми тафтиши кобили хукук будани ашхоси хукукие, КИ

дар ахд иштирок мекунанд, нотариусхои давлатй вазифа-Доранд

бо оиннома ѐ низомномаи шахсони хукукй шинос ша-

гза и.х,- вабачонав

ванд ва тафтиш намоянд, ки оѐ амалиѐти бачоовардашаванда ба хукуки ба шахси хукукй додашуда мувофикат мекунанд.

Ваколатхои намояндаро ваколатномае, ки ба номи вай дода шудааст, тасдик менамояд.

Нотариусхои давлатй барои бастани ахдхо аз рохбарони ашхоси хукукй, ки оиннома ѐ низомнома ба онхо хукукй ба-стани ахдхоро додааст, ваколатнома талаб намекунанд. Дар ин мавридхо фаадт хуччате талаб карда мешавад, ки мансаби вазифагии онхоро тасдик мекунад.

Агар шахси хукукиро макоми коллегиалии интихобшаван-да идора намояд, аз рохбари ин маком бояд дар бораи иити-хоб шудани шахсони мансабдор ва таксими вазифахо дар бай-ни онхо хуччат талаб карда шавад.

Моддан 31. Тафтиш и аслияти имзохо

Ахдхои ба таври нотариали тасдик кардашаванда ва дигар хуччатхо дар хузури нотариуси давлатй имзо карда мешаванд. Агар ба хуччатхо дар набудани нотариус имзо гузошта шуда бошад, имзокунанда бояд факат тасдик намояд, ки хуичатро вай имзо кардааст. Ин холатро нотариуси давлатй дар хуччати расмикунондашуда кайд менамояд.

Агар шахе ба сабаби бесаводй, касалй ѐ ба сабабхои дигар бо дасти худ имзо монда натавонад, бо хохищи вай дар хузури у ва нотариуси давлатй хуччатро метавонад шахрванди ди-гар бо нишон додани сабабхое, ки дар натичаи онхо хуччатро шахрванди барои ичрои амали нотариали мурочиаткарда бо дасти худ имзо карда наметавонист, имзо намояд.

Агар шахрванди барои ичрои амали нотариали мурочиат-карда бесавод ѐ нобино бошад, нотариуси давлатй гайр аз ин ба вай матни хуччатро хонда медихад, ки дар ин бора дар хуччат ишора мегардад.

Агар шахрванди кар, гунг ѐ кару гунги барои ба но овар-дани амали нотариали мурочиаткарда бесавод бошад, хангоми ба но овардани амали нотариали албатта бояд шахси босаво-ди худи ин шахрванд интихобкарда хузур дошта бошад, ки вай

ХИМОЯИ ХУКУКХОИ МЕРОСЙ ДАР СУД аз1

бо у гуфтугу карда тавонад ва бо имзои худ тасдик намояд, ки

мазмуни ахд, ариза ѐ дигар хуччат ба хохиши шахси кар, гунг ѐ

гунгу кари дар ахд иштироккунанда мувофикат мекунад.

Моддаи 32. Тафтиши хуччатхои хукуки моликият ба амвол

Х,ангоми тасдик кардани ахди фуруш е гарав мондани амвол

хуччате тафтиш карда мешавад, ки хукуки моликиятро ба амволи

фурухташаванда ѐ гарав мондашаванда тасдик мекунад агар ба

кайд ѐ ба хисоб гирифтани ин амвол лозим бошад.

Моддаи 33. Талабот нисбат ба хуччатхое, ки ба чо оварда-

ии амалиѐти нотариали пешниход мешаванд

Нотариусхои давлатй барои ба чо овардани амалиѐти но-

тариали хуччатхоеро, ки калимахои тарошида ислох карда шуда,

навиштахои иловагй, калимахои хат задашуда ва дигар ислоххои

бе шарху эзох доранд, инчунин хуччатхои бо калам (карандаш)

навишташударо кабул намекунанд.

Хуччатхое, ки хачмашон аз як варак зиѐд аст, бояд ресмон-

баст шуда, ракам гузошта шуда ва аз тарафи шахси мансабдор

имзо карда шуда ва мухри дахлдор дошта бошанд.

Матнхои ахдхои ба таври нотариали тасдикшаванда, нус-

хахои хуччатхои тасдикшаванда ва иктибоси онхо, матнхои

тарчимахо ва дигар хуччатхои нотариали бояд возех, дакик

навишта шуда, санахо ва мухлатхое, ки ба мазмуни ахдхои

тасдикшаванда дахл доранд, бояд акдллан як маротиба бо

калимахо навишта шуда, унвони ашхоси хукуки, насаб, ном ва

исми падари шахрвандон пурра бо ишораи сурогаи онхо ни-шон

дода шуда бошанд.

Моддаи 34. Додани шаходатномахо ва ба чо овардани па-

виштачоти тасдиккунанда

Барон тасдики хукуки меросгнрй, хукуки моликият, тасдики

вокеияти зинда ва дар махалли муайян будани шахрванд, ай-

нияти шахрванд бо шахсе, ки дар сурати фотографй акс ѐфта-

232 ИХ БОБОЧОНОВ

аст, кабули хуччатхо барои махфуз доштан, супурдани аризахо, шаходатномахои дахлдор дода мешаванд.

Хангоми тасдики ахдхо, шаходатдихии дурустии нус-хаи хуччатхо ва иктибоси онхо, аслияти имзо, манъ кардани фуруши хавлихои истикоматй ѐ дигар амвол, дурустии тарчимаи хуччатхо аз як забон ба забони дигар, хангоми тасдики вакти пешниход намудани хуччатхо, протоколхои мачлисхо дар хуччатхои дахлдор аз руи формае (намунае), ки Вазорати ад-лияи Ч,умхурии Точикистон тасдик кардааст, навиштачоти тасдиккунанда бо гузоштани мухри ндораи нотариалии давлатй ба чо оварда мешавад.

Барои тасдики баамаловарии эътирози бахрй, эътироз нис-бат ба векселхо ва напардохтани маблаги чекхо аснод расмй кунонда мешаванд.

Х,ангоми таъмин кардани далелхо протоколхо тартиб дода мешаванд.

Моддаи 35. Бакайдгирни амалиѐти нотариат Х,амаи амалиѐти нотариалй дар дафтари кайди (реестри) баруйхатгирии амалиѐти нотариалй сабт карда мешаванд. Ба хар амали нотариалии бачоовардашуда раками тартибии чудогона гузошта мешавад. Ракаме, ки тахти он амалиѐти нотариалй дар дафтари кайд сабт карда шудааст, дар хуччатхое, ки нотариуси давлатй медихад, нишон дода мешавад.

Намунахои дафтархои кайдро барои сабт кардани амалиѐ-ти нотариалй Вазорати адлияи Чумхурии Точикистон мукаррар мекунад.

Моддаи 36. Рад кардани бачооварии амали нотариалй

Нотариуси давлатй бачооварии амали нотариалиро рад мекунад, агар:

ба чо овардани ин гуна амал хилофи Крнун бошад;

амалро бояд дигар идораи нотариалии давлатй ба чо ова-

рад;

химояи ХУК,УК,>;ОИ МЕРОСЙ ДАР СУД аэз

бо хох.иши ба чо овардани амали нотариалй шахрванди гайри

кобили амал ѐ намояндае мурочиат карда бошад, ки ваколатхои

зарурй надорад;

ахде, ки аз номи шахси хукукй ба чо оварда мешавад, хи-

лофи максадхои дар оинномаи он зикргардида бошад;

ахд ба талаботи Конун мувофикат накунад;

хуччатхои барои ба чо овардани амали нотариалй пешни-

ходшуда ба талаботи конунгузорй мувофикат накунад.

Нотариуси давлатй бо хохиши шахсе, ки ба вай ба чо оварда

шудани амали нотариалй рад карда шудааст, бояд дар шак-ли

хаттй сабабхои радро баѐн намояд ва тартиби аз ин рад шикоят

карданро фахмонда дихад. Дар ингуна мавридхо нотариус аз рузи

мурочиат дар бораи бачооварии амали нотариалй аз хафт руз дер

намонда, дар бораи рад намудани бачооварии амали нотариалй

карор мебарорад.

Моддаи 37. Шикоят аз амалиѐти нотариалй с рад намудани ба

чо овардани онхо ва тартиби баррасии бахсхо оид ба хукуке, ки

ба амалиѐти нотарналии бачоовардашуда асос меѐбад

Шахси манфиатдоре, ки амали нотарналии бачоовардашуда ѐ

рад карда шудани бачооварии амалиѐти нотариалнро нодуруст

мехисобад, хак дорад дар ин бора ба суди махалли вокеияти

идораи нотарналии давлатй шикоят намояд.

Бахсхо оид ба хукуке, ки байни шахсони манфиатдор ба

вучуд омадааст ва ба амалиѐти нотарналии бачоовардашуда асос

меѐбанд, ба таври суди баррасй карда мешаванд.

Моддаи 38. Додани нусхаи дуюми аслн хуччатхои ба таври

нотариалй тасдиккардашуда

Дар сурати гум кардани хуччатхое, ки нусхахои аслашон *Ф

идорахои нотарналии давлатй ва ѐ бойгонихои идорахои нотариалии давлатй махфузанд, бо дархости ишхсони вокей ва

*Укукй, ѐ намояндагони конунии онхо нусхаи дуюми асли онхо

"° риояи талаботи моддаи 25 хамин Конун дода мешаванд.

534 ________________________________________________ И.К БОБОЦОНор|

ФАСЛИ VI

КОИДА^ОИ БА НО ОВАРДАНИ НАМУДДОИ

НУДОГОНАИ АМАЛИЁТИ НОТАРИАЛИ

Моддаи 39. Ахдхое, ки ба тарики нотариалй тасдик кар-да мешаванд

Нотариусхои давлатй ахдхоеро тасдик мекунаид, ки барои онхо конунгузорй шакли нотариалии хатмии ба ч.о овардана-шонро мукаррар кардааст. Бо хохиши тарафхо дигар ахдхои хилофи конун набудае низ тасдик карда мешаванд, ки барои онхо конунгузорй тасдики нотариалии хдтмиро мукаррар на-кардааст.

Моддаи 40. Ба тарафхо фахмоида додами маыю ва ахамияти лоихахои ахдхо

Нотариусхои давлатй ухдадоранд ба тарафхо маъно ва ахамияти лоихахои ахдхои пешниходкардаи онхоро фахмонда диханд ва мувофикати мазмуни ахдхои мазкурро ба максадхои хакикии тарафхо ва конунгузории чррй тафтиш намоянд.

Моддаи 41. Талаботе, ки нисбат ба матнхои ахдхои тасдик-кардашаваида иешнчход мегарданд

Матни ахдхои ба тарики нотариалй тасдикшаванда бояд возеху дакик навишта шуда бошад, сана ва мухлатхо ба маз-муни хуччат дахлдошта акалан як дафъа бо калимахо навиш-та шуда, унвони ашхоси хукукй бе ихтисор, бо нишон до дани сурогаи макомоти онхо ифода карда шавад.

Моддаи 42. Тасдик кардани шартномахои аз тасарруф сок"г

кардан ѐ ба гарав мондани хавлии истикоматй (як кисми хав.ш).

квартира ѐ дигар амволи гайримаикул

Хангомн ба тарики нотариалй тасдик кардани шартномахои аз тасарруф сокит кардан ѐ ба гарав мондани хавлии истикоматй (як кисми хавлй), квартира ѐ дигар амволи гайриманкул, тааллукдории онхо ба шахси аз тасарруф сокиткунанда ѐ ба

^И|У1РЯИ ХУКУКХОИ МЕРОСЙ ДАР СУД __________________________ В35

гарав монанда ва набудани манъи аз тасарруф сокит кардан ва

тавкиф (арест) тдфтиш карда мешавад.

Агар аз тасарруф сокит кардани хавлии истикоматй (як юсми

хавлй), квартира, ѐ дигар амволи гайриманкул манъ карда шуда

бошад, шартнома танхо дар сурати розигии карзхох ва харидор

барои ба зиммаи харидор гузаронидани карз мета-вонад тасдик

карда шавад.

Шартномахои аз тасарруф сокит кардан ѐ ба гарав мон-дани

хавлии истикоматй (як кисми хавлй), ѐ квартира ѐ дигар амволи

гайриманкул дар чои вокеияти хавлии истикоматй (як кисми

хавлй), ѐ квартира ѐ дигар амволи гайриманкул тасдик карда

мешавад.

Моддаи 43. Тасдик кардани шар гномахои вобаста бо дода-

||ц китъахои замин барои сохтани хавлихои истикоматй

Шартномахои вобаста бо додани китъахои заминро ба

шахрвандон барои сохтани хавлихои истикоматй дар асоси мо-

ликияти хусусй идорахои нотариалии давлатии махалли чудо

карда додани китъаи замин тасдик мекунанд.

Хангоми тасдик, кардани шартномахое, ки дар кисми якуми

хамин модда зикр шудаа1щ, нотариуси давлатй мувофикати шар-

тномаро ба талаботи конунгузорие, ки хукуки шахрвандонро

барои сохтани хавлихои истикоматй дар асоси хукуки моли-кияти

шахсй танзим менамояд, тафтиш мекунад.

Моддаи 44. Тасдик кардани ваколатномахо

Нотариуси давлатй ваколатномаро аз номи як с якчанд шахе

танхо дар холати иштироки бевоситаи онхо дар Идо-раи

нотариалии давлатй ба номи як ѐ якчанд кас тасдик. карда

метавонад.

Ваколатномае, ки бе тарики ба шахеи дигар супурдани ва-

колат дода мешавад, танхо баъди пешниход кардани ваколат-

номаи асосие, ки дар он хукуки ба каси дигар супурдани ва-колит

кайд карда шудааст, ба тарики нота риал й тасдик ка{> да шуда

метавонад.

азв _____________________________________ их- БОБОЦОНОВ

Х,ангоми тасдик намудани ваколатномахо ба моликияти муштараки хамсарон дар бораи ихтиѐрдории амволи гайри-маикул ва ахдхое, ки тасдиккунии нотариалй ѐ мувофики тар-тиби мукаррарнамудаи конун бакайдгириро талаб менамо-янд, нотариуси давлатй ухдадор аст розигии хаттии хамсари дигарро гирад.

Моддаи 45. Тасдик кардани васиятномахо

Нотариусхои давлатй васиятномахои мувофики тала-боти конунгузории Чумхурии Точикистон тартибдодашу-даи шахрвандони кобили амал ва шахсан аз тарафи худи шахрвандон ба нотариуси давлатй пешниход кардашударо тасдик мекунанд. Ба воситаи намояндагон тасдик кардани васиятномахо мумкин нест.

Х,ангоми тасдик кардани васиятномахо нотариуси давлатй аз васияткунанда пешниход намудани хуччатхоеро, ки хукуки моликияти вайро ба амволи васиятшаванда тасдик менамоянд, талаб намекунад.

Моддаи 46. Тасдик кардани бекоркунй ѐ тагйирдихии ва-

сиятнома

Дар мавридхои пешбиникардаи конунгузории Чумхурии Точикистон нотариуси давлатй ухдадор аст бекоркунй ѐ тагйир-дихии васиятномаи пеш тасдик кардашударо тасдик намояд.

Х,ангоми гирифтани ариза дар бораи бекоркунии васиятно-маи собик, хамчунин гирифтани васиятномаи наве, ки васият-номаи пештараро бекор мекунад ѐ тагйир медихад, дар ин бора дар як нусхаи васиятномае, ки дар идораи нотариалии давлатй ѐ дигар макоми амалиѐти нотариалиро бачоовардашуда махфуз аст ва дар дафтари кайди амалиѐти нотариалй сабт карда ме-шавад. Имзо дар аризаи оид ба бекоркунии васиятнома бояд ба тарики нотариалй тасдик, карда шуда бошад.

^И1У1РЯИ ХУКУК^ОИ МЕРОСЙ ДАР СУД га?

Моддаи 47. Шуморан нусхахои ахди тасдицкардашаванда

Ахдхое, ки бояд ба тарики нотариалй тасдик. карда шаванд,

0а нотариуси давлатй камаш ду нусха дода мешаванд, ки яке аз

онхо дар дуеияхои идораи нотариалии давлатй мемонад.

ФАСЛИ VII

МУХ.ОФИЗАТИ АМВОЛИ МЕРОСИ

Моддаи 48. Ухдадории корхонахо, ташкилот\о ва муассисахо

дар бораи хабар додан дар хусуси мероси ошкоршуда

Корхонахо, ташкилотхо, муассисахо сарфи назар аз тобеи-яти

идоравй ва шакли моликият, ки фавтидагон дар он чо кор

мекарданд ѐ мехонданд, макомоти корхои дохила, идорахои

хавлихо ва дигар макомоти манзилии чои зисти фавтидагон, ин-

чунин шах.рвандонн моликй хавлихон истнкоматй (квартирахо),

ки фавтидагон дар он чо зиндагй мекарданд, ухдадоранд дар

бораи мавчуд будани амволи аз фавтидагон бокимондае, ки

меросхурони он\о хозир нестанд, инчунин маълумоти чои

истикомат ѐ кори меросхурони тахминшавандаро, ки ба онхо

маълум аст ба идорахои нотариалии давлатй хабар диханд.

Моддаи 49. Мухофизати амволи меросй

Нотариусхои давлатй дар чои меросй ошкоршуда бо ха-бари

ашхоси вокей ва хукукй ѐ бо ташаббуси худ дар боба-ти

мухофизати амволи меросй, ки ин барои манфиати давлат,

меросхурон, меросгирон ѐ карзхохон зарур аст, тадбирхо ме-

андешанд.

Агар амволи меросгузор ѐ як кисми ин амвол дар чои меросй

ошкоршуда набошад, нотариуси давлатии чои меросй ошкоршуда

ба идораи нотариалии давлатии чои вокеи амволи меросй дар

бораи андешидани чорахои мухофизати он су-пориш мефиристад.

Нотариуси давлатие, ки барои мухофизати амволи меросй

тадбирхо андешидааст, ба идораи нотариалии давлатии чои

ошкоршудаи мерос дар бораи дидани чорахои мазкур хабар

медихад.

эзв ИХ БОБОЧОНОВ

Моддаи 50. Огохонидани меросхурон дар бораи мероси

ошкоршуда

Нотариуси давлатие, ки дар бораи мероси ошкоршуда маъ-лумот гирифтааст, ухдадор аст дар ин бора он меросхуронро огох намояд, ки чои истикомат ѐ корашон ба у маълум мебо-шад. Нотариус инчунин метавонад меросхуронро бо рохи эъ-лони умумй ѐ дар ин бора чоп кардани хабар дар матбуот даъ-ват намояд.

Моддаи 51. Ба руйхат гирифтани амволи мероси ва таъмин кардани мухофиз ѐ васии он

Нотариуси давлатй барои мухофизати амволи мероси онро ба руйхат мегирад ва барои мухофизат ба меросхурон ѐ дигар ашхос месупорад.

Агар дар таркиби мерос амволе бошад, ки идоракуниро талаб намояд, инчунин дар мавриди то меросро кабул карда-ни меросхурон даъво кардани карзхохрни меросгузор, идораи нотариалии давлатй му-хофизи амволро таьин мекунад.

Мухофиз ва дигар ашхосе, ки амволи мероси ба онхо ба-рои мухофизат супурда шудааст (бовар карда дода шудааст), дар бораи чавобгарии чиноятй барои камомад, аз тасарруф сокит кардан ѐ аз они худ кардани амволи мероси ва дар бо-раи чавобгарии моддй барои зарари расондашуда огох

каР"

да мешаванд.

Моддаи 52. Музд барои мухофизат кардани амволи мероси

Мухофиз ва дигар ашхосе, ки ба онхо амволи мероси барои мухофизат супорида шудааст, агар онхо меросхур набошанд, хак доранд барои нигох доштани амволи мероси музд гиранД-

Ба ашхоси мазкур харочоти зарурии мухофизат ва идо-ракуиии амволи мероси бо хисоб карда баровардани фоидаи хакиции аз истифодаи ин амвол гирифташуда дода мешаваД-

ХИМОЯИ ><УК.УК>^ОИ МЕРОСЙ ДАР СУД 23Э

Моддаи 53. Кать кардаии тадбирхои мухофизати амволи

меросй

Мухофизати амволи меросй то вакти меросро кабул карда-ни

хамаи меросхурон ва агар он кабул карда нашуда бошад, то вакти

ба охир расндани мухлати кабули мерос, кн конунгузорпи

^мхурии Точикистон мукаррар кардааст, давом мекунад.

Идораи нотариалии давлатй вазифадор аст дар бораи катъ

карда шудани чорахои мухофизати амволи меросй, меросхурон ва

агар меросхурон набошанд, макомоти дахлдори молияро пешакй

огох намоянд.

Моддаи 54. Додани пул аз хисоби амволи меросй

Дар мавриди зарурат нотариусхои давлатй то вакти меросро

гирифтани меросхурон ва агар мерос гирифта нашуда бошад, то

вакти ба давлат додани шаходатномаи хукук барои мерос дар

бораи аз хисоби амволи меросй додани пул супо-риш медиханд:

барои баровардани харочоти нигохубини меросгузор дар

вакти бемориаш, инчунин барои дафни вай;

барои таъминоти шахрвандоне, ки дар таъминоти меросгузор

мебошанд;

барои конеъ намудани даъвохои марбути музди кор ва

даъвохои ба онхо баробар кардашуда;

барои баровардани харочоти мухофизати амволи меросй ва

идоракунии он.

Дар сурати дар таркиби амволи меросй набудани пул дар

бораи додани ашѐ амр дода мешавад, ки арзиши он набояд аз

маблаги харочоти вокей зиѐд бошад.

ФАСЛИ УШ

ДОДАНИ ШАХОДАТНОМАХОИ

ХУКУК БАРОИ МЕРОС

Моддаи 55. Ч[ой ва мухлатхои додани шаходатномахои хукук

барои мерос

2ДО ИХ БОБОЦОНОВ

Аз руи аризаи хаттии меросхурон нотариуси давлатии чои ошкор шудани мерос шаходатномахои хукук барои меросро медихад.

Шаходатномахои хукук барои мерос дар мухлатхое, ки конунгузории Чумхурии Точикистон мукаррар кардааст, дода мешаванд.

Моддаи 56. Тартиби додани шаходатномахои хукук барои

мерос

Шаходатномаи хукук барои мерос ба меросхуроне, ки ме-рос гирифтаанд, мувофики конунгузории Чумхурии Точикистон дода мешавад.

Меросхуроне, ки меросро дар мухлатхои мукарраркардаи конун нагирифтаанд, ба шаходатномаи хукук барои мерос бо розигии хамаи дигар меросхуроне, ки мерос гирифтаанд, до-хил карда шуда метавонанд. Ин розигй бояд то дода шудани шаходатномаи хукук барои мерос дар шакли хаттй изх,ор кар-да шавад.

Шаходатномаи хукук барои мерос якчоя ба хамаи мерос-хурон с ба хар як меросхур алохида мувофики хохиши онхо дода мешавад. Дар сурати аз руи хукуки мерос ба давлат гу-заштани амвол шаходатномаи хукук барои мерос ба макомоти давлатии дахлдор дода мешавад.

Моддаи 57. Шартхои додани шаходатномахои хукук барои

мерос аз руи конун

Нотариуси давлатй дар вакти додани шаходатномаи хукук барои мерос аз руи конун бо рохи аз меросхурон талабида ги-рифтани хуччатхои дахлдор, вокеияти фавти меросгузор, вакт ва чои ошкор шудани мерос, мавчудияти муносибатхои хешовандй бо меросгузор, ки асоси аз руи конун ба меросгирй даъват кардани ашхосе мебошад, ки дар бораи додани шаходатнома ариза додаанд ва таркиби амволи меросиеро, ки барои он шаходатномаи хукук барои мерос дода мешавад, тафтиш ме-кунад.

ХИМОЯИ ХУК.УКХОИ МЕРОСЙ ДАР СУД 241

Агар як ѐ якчанд меросхур аз руи конун аз имконияти

пешниход намудани хуччате махрум бошанд, ки он асоси аз руи

конун ба меросгирй даъват кардан аст, онхо бо розигии хамаи

меросхурони бокимондае, ки мерос гирифгаанд ва хуччагхоеро

пешниход намудаанд, ки онхо асоси аз руи конун ба меросгирй

даъват кардан мебошанд, метавонанд ба шаходатномаи хукук

барои мерос дохил карда шаванд.

Моддаи 58. Шартхои додани шаходатиомахои хукук барои

мерос аз руи васипгнома

Нотариуси давлатй хангоми додани шаходатномаи хукук

барои мерос аз руи васиятнома вокеияти вафоти меросгузор,

мавчуд будани васиятномаро бо рохи аз меросхурон талаб карда

гирифтани хуччатхои дахлдор, вакт ва чои ошкор карда шу-дани

мерос, таркиби амволи меросй, доираи ашхосеро, ки барои

гирифтани хиссаи хатмии мерос хукук доранд, месанчад.

Моддаи 59. Шартхои додани шаходатномахои хукук барои

мерос дар хусуси амволе, ки бояд ба кайд шрифта шавад

Агар дар таркиби амволи меросй хавлии истикоматй (як

кисми хавлй), квартира ѐ дигар амволи гайриманкул дохил шавад,

нотариуси давлатй дар бораи ба шахси меросгузор тааллук

доштани хавлии истикоматй (як кисми хавлй), квартира ѐ дигар

амволи гайриманкул хуччат, тасдикномаи бюрои инвснта-

ризатсияи техникиро талаб мекунад, инчунин тафтиш менамо-яд,

ки манъи аз тасарруф сокит кардани хавлии истикоматй (як

Кисми хавлй), квартира ѐ дигар амволи гайриманкул ѐ тавкифи

(ареста) хавлии истикоматй (як кисми хавлй), квартира мавчуд

аст ѐ не.

Дар вакти ба шаходатномаи хукук барои мерос дохил на-

мудани дигар амволе, ки бояд ба кайд гирифта шавад (автомо-

бил, мототсикл, катер ва гайра), нотариуси давлатй хуччатхоро

Дар бораи ба меросгузор тааллук доштани ин амвол тафтиш

мекунад.

242 ИХ БОБОЧОНОВ

ФАСЛИ IX ДОДАНИ ШАХОДАТНОМАИ ХУКУКИ

МОЛИКИЯТ Моддаи 59'. Додани шаходатномаи хукуки

молнкият Шаходатномаи хукуки моликият ба амвол, ки

тибки тар-тиби мукарраргардидаи конунгузорй ба даст оварда

шудааст, аз тарафи идораи нотариалии давлатии ной вокеъ

будани амвол до да мешавад.

Моддаи 592. Шартхои додани шаходатномаи хукуки моли-

кият

Барои гирифтани шаходатномаи хукуки моликият ба ам-вол хуччатхои дар Дастурамали тартиби ба но овардани ама-лиѐти нотариалй пешбинй гардида ба идорахои нотариалии давлатии Чумхурии Тоникистон пешииход карда мешаванд.

Моддаи 60. Додани шаходатнома аз руи аризаи якчояи зану шавхар

Нотариуси давлатй аз руи аризаи якчояи зану шавхар ба яке аз онхо ѐ ба хар дуяшон шаходатномаи хукуки моликият ба як хиссаи амволи умумй, ки дар давраи никохашон чамъ кардаанд, медихад.

Шаходатномаи хукуки моликиятро ба хавлй (як кисми хавлй), квартира ѐ дигар амволи гайриманкул нотариуси дав-латии идораи нотариалии давлатии чои вокеи хавлй (як кисми хавлй), квартира ѐ дигар амволи гайриманкул медихад.

Моддаи 61. Додани шаходатнома дар мавриди вафоти яке аз хамсарон

Дар мавриди вафот кардани яке аз хамсарон шаходатномаи хукуки моликиятро ба як хиссаи моликияти умумии зану шавхар нотариуси давлатии идораи нотариалии давлатии чои мероси ошкоршуда аз руи аризаи зан ѐ шавхари зиндамон-да бо огохкунии пешакии меросхурон дар бораи дода шудани шаходатнома медихад.

1

ХИМОЯИ Х,УК,УК,ХОИ МЕРОСЙ ДАР СУД 243

ШахАДатномаи хукуки моликият ба як хиссаи моликияти умумии зану шавхар ба зан ѐ шавхари зиндамонда барои нис-фи амволи умумие, ки дар давраи никохашон чамъ кардаанд, дода шуда метавонад.

ФАСЛИ X

МАНЪКУНИИ АЗ ТАСАРРУФ СОКИТ

КАРДАНИ ХАВЛИИ ИСТИКОМАТИ

Моддаи 62. Манъкупй

Аз руи огохиномахои муассисахои бонк, корхонахо ва ташкилотхо дар бораи ба шахрвандон додаии карз барои сохтмон, таъмири асосй ва хариди хавлии истикоматй (як кисми хавлй) ѐ квартира ѐ дигар амволи гайриманкул, инчу-нин хангоми тасдик кардани шартномахо дар бораи ба га-рав моидани хавлии истикоматй (як кисми хавлй) ѐ квартира ѐ дигар амволи гайриманкул нотариуси давлатии чои вокеи хавлии истикоматй (як кисми хавлй) ѐ квартира ѐ дигар амво-ли гайриманкул аз тасарруф сокит кардани хавлии истикоматй (як кисми хавлй) ѐ квартира ѐ дигар амволи гайриманкулро манъ мекунад.

Нотариуси давлатй дар бораи манъкунй ба макомоти хокимияти махаллии ичроияи ной вокеи хавлии истикоматй (як кисми хавлй) ѐ квартира дигар амволи гайриманкул ха-бар медихад.

Моддаи 63. Бекор кардани манъ

Нотариуси давлатй огохиномаи муассисахои бонк, кор-хонахо ѐ ташкилотхоро дар бораи шрдохти карз ѐ хабари катъ гардидани шартномаи гаравро гирифта, манъи аз тасарруф сокит кардани хавлии истикоматй (як кисми хавлй) ѐ кварти-ра ѐ дигар амволи гайриманкулро бекор мекунад.

Нотариуси давлатй макомоти хокимияти махаллии чои вокеи хавлии истикоматй (як кисми хавлй) ѐ квартира ѐ дигар амволи гайриманкулро дар бораи бекор кардани манъ огох менамояд.

>46 ИХ БОБОЧОНОВ

ФАСЛИ XII ТАСДИК, КАРДАНИ ФАКТХО

Моддаи 68. Тасдик кардапи факти бархаѐт будани шахрванд

Нотариуси давлатй факти бархаѐт будани шахрвандро асдик мекунад.

Тасдик кардани факти зинда б}'дани шахси ноболиг бо ;охиши намояндагони конунии вай (падару модар, падархон-[у модархонд, васй ѐ сарпараст) сурат мегирад.

Моддаи 69. Тасдик кардапи факти дар чои муайян буда-1и шахрванд

Нотариусхои давлатй бо хохиши шахрванд факти дар чои 1уайян будани уро тасдик мекунанд.

Тасдик кардани факти дар чои муайян будани шахси юболиг бо хохиши падару модари вай ѐ ашхоси онхоро иваз- :унанда, васй ѐ сарпараст сурат мегирад. .

Моддаи 70. Тасдик кардани айнияти шахрванд бо шахсе,

:и дар сурати фотографй акс ѐфтааст

Нотариусхои давлатй. айнияти шахрвандро бо шахсе, ки (ар сурати фотографй акс ѐфтааст, тасдик менамоянд.

Моддаи 71. Тасдик намудани вакти пешниход намудани

^уччатхо

Нотариусхои давлатй вакти ба онхо пешниход намудани

^уччатро тасдик мекунанд.

ФАСЛИ XIII

СУПОРИДАНИ АРИЗАХОИ АШХОСИ ВСВДИ

ВА ХУКУКИ. БА ДЕПОЗИТ (АМОНАТ) КАБУЛ

КАРДАНИ ПУЛ ВА КОРАЗХОИ КД1МАТНОК

Моддаи 72. Супурдани аризахо

Нотариуси давлатй аризахои шахрвандон, ашхоси хукукиро >а дигар шахрвандон, ашхоси хукукй шахсан забонхат гириф'

ХИМОЯИ Х.УКУКХРИ МЕРОСЙ ДАР СУД ■2.4-7

та месупорад ѐ ба воситаи почта бо пасогохкунй месупорад. Аризахоро бо истифодаи телефакс, шабакахои комшотерй ва дигар васоити техники фиристонидан мумкин аст, Харочоти истифодаи воситахои техникиро барои интиколи аризахо шахсе мепардозад, ки бо хохиши у амали нотариалй сурат мегирад.

Моддаи 73. Кабул кардани пул ва когазхои кимматнок

Идорахои нотариалии давлатй дар мавридхои пешбини-кардаи конунгузории шахрвандии Ч^умхурии Точикистон аз шахси карздор ба депозита идораи нотариалй пул ва когазхои киматнокро барои ба карзхох додани онхо кабул мекунанд.

Идораи нотариалии давлатй дар бораи омадани пул ва когазхои киматнок карзхохро огох мекунад ва бо талаби вай ин пул ва когазхои киматнокро ба у медихад.

Пул ва когазхои киматнокро ба депозит идораи нотариа-лии давлатии чои ичрои ухдадорй кабул мекунад.

Моддаи 74. Баргардонидани пул ва когазхои киматнок

Ба шахсе, ки пул ва когазхои киматнокро ба депозит (6а карздор) супурдааст, баргардонидани пул ва когазхои ким-матнок танхо бо розигии хаттии он шахсе (карзхохе), ки ба фоидаи вай пул ва когазхои киматнок супурда шуда буданд, ѐ бо карори суд мумкин аст.

ФАСЛИ XIV

НАВИШТАНИ НОМА^ОИ И^РОИЯ

Моддаи 75. Аз карздор руѐнидани пул ѐ талаб карда шриф-

тами амвол

Нотариуси давлатй барои аз карздор руѐнидани пул ѐ та-лаб карда гирифтани амвол аз руи ухдадорихои бахсноталаб ба хуччатхое, ки карздориро мукаррар мекунанд, номахои ичроия менависад.

2-4В их Боеочонов

Номгуи хуччатхоеро, ки аз руи онхо карз ба таври бахс-ноталаб дар асоси номахои ичроия руѐнида мешавад, Хукумати Чумхурии Точикистон мукаррар менамояд.

Модцаи 76. Шартхои навиштани номаи ичроия

Номаи ичроия навишта мешавад: 1) агар хуччатхои пешниходшуда бахсноталабии карз ѐ ди-

гар чавобгарии карздорро дар назди карзхох тасдик намоянд; 2) агар аз рузи ба вучуд омадани хукуки даъво аз се сол

бештар нагузашта бошад. Агар барои талабе, ки аз руи он номаи ичроия дода ме-

шавад, конунгузории Чумхурии Точикистон дигар мухлати даъворо мукаррар карда бошад, номаи ичроия дар худуди ин мухлат дода мешавад.

Модцаи 77. Мазмуни номаи ичроия

Номаи ичроия бояд инхоро дар бар тирад: 1) вазифа, насаб, ном ва исми падари нотариуси давлатие,

ки номаи ичроияро менависад;

2) унвон ва нишони карзхох; 3) унвон ва нишонии карздор; 4) нишон додани мухлате, ки дар давоми он карз руѐни-

да мешавад; 5) нишон додани маблаге, ки бояд руѐнда шавад, ѐ чизхое,

ки бояд талаб карда гирифта шаванд, аз он чумла пеня, фои-зи фонда, агар онхо гирифта шаванд;

6) нишон додани маблаги бочи давлатй ки карзхох супур-дааст, ѐ бояд аз карздор руѐнда шавад;

7) санаи (сол, мох, рузи) навишта шудани номаи ичроия; 8) ракаме, ки тахти он номаи ичроия дар дафтари кайД

сабт гардидааст; 9) имзои нотариуси давлатие, ки номаи ичроияро навиш-

тааст, мухлати нотариуси давлатй.

ХИМОЯИ ХУНО'К^ОИ МЕРОСИ ДАР СУД 249

Моддаи 78. Тартиби ситониш аз рун номаи ичроия

Ситониш аз руи номаи ичроия ба тартибе сурат мегирад, ки конунгузории Чумхурии Точикистон барои ичрои карорхои суд мукаррар кардааст.

Моддаи 79. Мухлати пешниход кардани номаи ичроия

Номаи ичрояро карзхох барои ичрои мачбурй дар даво-ми се сол аз рузи навишта шудани он, пешниход карда мета-вонад, агар конунгузории Ч,умхурии Точикистон мухлати ди~ гарро мукаррар накарда бошад.

Баркарор намудани мухлати гузаштаи пешниход кардани номаи ичроия мувофики конунгузории Ч,умхурии Точикистон сурат мегирад.

ФАСЛИ XV

ТАРТИБ ДОДАНИ ЭЪТИРОЗХО ОИД БА ВЕКСЕЛХО, ДОДАНИ ЧЕКХО БАРОИ ПУЛГИРИ ВА ТАСДИКИ

БА ЧЕК^О НАДО ДАНИ ПУЛ

Моддаи 80. Эътироз оид ба векселхо

Нотариусхои давлатй ба векселхо дар хусуси дода нашуда-ни пул, аксепт нашудан ѐ нишон дода нашудани санаи аксепт мувофики конунгузории Ч,умхурии Точикистон оид ба вексе-ли пулфиристонй ва вексели оддй эътироз тартиб медиханд.

Моддаи 81. Додани чек барои пул гири ва тасдики ба чек

дода нашудани пул

Нотариуси давлатии идораи нотариалии давлатии чои вокеияти пулдиханда ба максади додани чек барои пардох-ти пули он, ки баъди гузаштани дах руз пешниход карда шу-Дааст, чекро кабул мекунад, агар он дар каламрави Ч,умхурии Точикистон навишта шуда бошад; чекеро ки баъди гузаштани бист руз пешниход шудааст, агар чек дар каламрави давлатхои аъзои Иттиходи Давлатхои Мустакил назишта шуда бошад,

250 ИХ БОБОЧОНОВ

кабул мекунад; чекеро, ки баъди гузаштани хафтод рузи баъди дода шудан пешниход карда шудааст, агар чек дар каламрави ягон давлати дигар навишта шуда бошад (вале на дертар аз со-ати дувоздахи рузи баъд аз ин мухлат), кабул мекунад.

Дар сурати надодани пули чек нотариуси давлатй ба чек пул дода нашуданро бо рохи дар руи чек мувофики шакли мукаррар кардашуда навиштани ин холат тасдик карда, инро дар дафтари кайд сабт мекунад. Дар баробари навиштачот дар руи чек идораи нотариалии давлати ба чекдиханда дар хусуси пули чеки вайро надодани бонк ва дар руи чек навишта шу-дани ин холат огохнома мефиристад.

Бо хохиши дорандаи чек нотариуси давлатй дар сурати на-додани пули чек номаи ичроия менависад.

ФАСЛИ XVI

БАРОИ МАХФУЗ ДОШТАН КАБУЛ

КАРДАНИ ХУЧЧДТХО

Моддаи 82. Барои махфуз доштан кабул кардани хуччатхо

Нотариусхои давлатй хуччатхоро барои махфуз доштан мувофики руйхат кабул мекунанд ва дар ин бора ба шахсе, ки хуччатхоро барои махфуз доштан супурдааст, шаходатнома ва як нусхаи руйхати хучдатхо дода мешавад.

Хучдатхое, ки

барои махфуз доштан кабул карда шуда-анд, ба шахсе, ки онхоро барои махфуз доштан супурдааст, ѐ ба шахси конунан ваколатдор кардашуда баъди манзур кар да-ни шаходатнома ва як нусхаи руйхати хучдатхо ѐ бо карори суд баргардонда мешаванд.

ФАСЛИ XVII ТАРТИБ ДО

ДАНИ ЭЪТИРОЗХОИ ОИД БА БАХР

Моддаи 83. Ариза дар бораи эътирози оид ба бахр

Нотариуси давлати аризаи хаттии капитаяи киштиро дар бораи ходисае, ки дар давраи шино кардан ѐ истодани киштй

ХИМОЯИ ХУК.УКХОИ МЕРОСЙ ДАР СУД 251

руй додааст, кабул мекунад, ки он барои ба сохиби киштй пешниход карданк талаботи амволй асос шуда метавонад.

Аризаи эътирозии оид ба бахр бояд дар бандари Чумхурии Точикистои ба идораи нотариалии давлатй дар мухлатхое, ки крнунгузории Ч,умхурии Точикистои мукаррар кардааст, су-пурда шавад.

Барои тасдики холатхое, ки дар аризаи эътирозии оид ба бахр баѐн карда шудаанд, ба нотариуси давлатй дар ху-дуди мухлатхои мукарраркардаи конунгузории Ч,умхурии То-чикистои, бояд барои аз назар гузарондан дафтари киштй ва иктибос аз дафтари киштй, ки аз тарафи капитани киштй тасдик карда шудааст, пешниход карда шавад.

Моддаи 84. Тартиб додани акт дар бораи эътирози оид ба

бахр

Нотариуси давлатй дар асоси аризаи капитани киштй, маъ-лумоти дафтари киштй, инчунин пурсиши худи капитан ва ба кадри имкон камаш ду шохид аз чумлаи ашхоси хайати фармондехии киштй ва ду шохид аз хайати команда и киштй дар бораи эътирози оид ба бахр акт тартиб медихад. Як нус-хаи акт ба капитан ѐ шахси ваколатдор дода машавад.

ФАСЛИ XVIII ТАЪМИН КАРДАНИ ДАЛЕЛХО

Моддаи 85. Таьмин кардани далслхо

Нотариусхои давлатй бо хохиши ашхоси манфиатдор далелхоеро таъмин мекунанд, ки дар мавридхои ба вучуд ома-дани дусия дар макомоти суди ѐ дигар макомоти давлатй зарур мешаванд, агар асоси чунин гумон бурдан бошанд, ки пешниход кардани далелхо минбаъд гайри имкон ѐ душвор мегардад.

Нотариусхои давлатй аз рун корхое далелхо таъмин наме-кунанд, ки онхо дар лахзаи мурочиати ашхоси манфиатдор ба идораи нотариалии давлатй тахти мурофиаи суд ѐ макомоти тафтишот ва тахкики ибтидой мебошанд.

252 ИХ- БОБОЧОНОв

Моддаи 86. Амалнѐт дар бобати таъмин кардани далелод

Нотариуси давлатй ба тарики таъмин кардани далелхо дар

мавридхои дахлдор шохидонро мепурсад, далелхои хаттй ва шайъиро аз назар мегузаронад ва санчишхо таъин меиамояд,

Хангоми ичрои амалиѐти оид ба таъмин кардани далелхо нотариуси давлатй конунгузории Чумхурии Точикистонро ба рохбарй мегирад. Нотариуси давлатй дар бораи вакт ва чои таъмин намудани далелхо ба тарафи дигар ва ашхоси манфиат-дор хабар медихад, вале наомадани онхо барои ичро кардани амалиѐти оид ба таъмин кардани далелхо мамоният намебошад.

Таъмин кардани далелхо бе огох намудани тарафи дигар ва ашхоси маифиатдор танхо дар мавридхои таъхирнопазир ѐ дар мавридхое ба амал бароварда мешавад, ки муайян карда-ни он мумкин нест, ки минбаъд кй дар мурофиаи кор ишти-рок хохад кард.

ФАСЛИ XIX

АЗ ТАРАФИ НОТАРИУСИ ДАВЛАТЙ ИСТИФОДА

БУРДАНИ САНАДХОИ ХУКУЦИИ ХОРИЦЙ ВА

БАЙНАЛМИЛАЛИ

Моддаи 87. Амалиѐти нотариалй барои шахрвандони хоричй

ва ашхоси бетабаа, барои корхона ва ташкилотхои хоричй

Шахрвандони хоричй ва ашхоси бетабаа хак доранд ба-робари шахрвандони Чумхурии Точикистон ба идорахои но-тариалии давлатии Чумхурии Точикистон, инчунин ба дигар макомоте, ки амалиѐти нотариалиро ба чо меоваранд, мурочиат намоянд.

Корхонахо, ташкилотхо ва муассисахои хоричй хак Д°" ранд баробари корхонахо, ташкилотхо ва муассисахои Чум-хурии Точикистон ба идорахои нотариалии давлатй ва дигар макомоте, ки амалиѐти нотариалиро ба чо меоваранд, мурочиат кунанд.

Чумхурии Точикистон метавонад дар хакди шахрвандон, корхонахо, ташкилотхо ва муассисахои он давлатхое, ки ба

^цМОЯИ Х.УКУКХОИ МЕРОСИ ДАР СУД 253

^ахдудкунихои баркасди хукуки шахрвандон, корхонахо,

та1икилотхо ва муассисахои Ч^умхурии Точикистон хангоми мурочиат ба макомоти нотариалй рох медиханд, махдудкунихои чавобй мукаррар намояд.

Моддаи 88. Ба кор бурдани хукуки хоричй

Нотариуси давлатй мувофики Конститутсия, конунгузории Чумхурии Точикистон ва санадхои хукукии байналмилалии эъ-тирофкардаи Чумхурии Точикистон меъѐрхои хукуки хоричиро ба кор мебарад.

Нотариуси давлатй хуччатхоеро, ки мувофики талаботи асноди байналхалкии хукуки тартиб дода шудаанд, кабул ме-кунад, инчунин дар шакли пешбиникардаи конунгузории ди-гар давлатхо навиштачоти тасдиккунандаро ба чо меоварад, агар ин ба санадхои хукукии байналмилалии эътирофкардаи Ч|умхурии Точикистон мухолифат накунад.

Моддаи 89. Мухофизати амволи меросй ва додани шаходат-

нома дар бораи хукук ба мерос

Амалиѐте, ки бо мухофизати амволи вокеи каламрави Чум-хурии Точикистон, ки баъди вафоти шахрванди хоричй боки мондааст, ѐ амволе, ки баъди вафоти шахрванди Чумхурии Точикистон ба шахрванди хоричй тааллук дорад, инчунин ама-лиѐте, ки бо додани шаходатнома дар бораи хукук ба мерос Дар хусуси ин гуна амвол вобастааст, мувофики конунгузории Чумхурии Точикистон сурат мегирад.

Ваколатномаи тасдиккардаи нотариуси давлатй, ки барои ба чо овардани амалиѐт дар хорича таъин карда шуда, дар он мухлати эътибораш нишон дода нашудааст, то онро бе-кор кардани шахсе, ки ваколатномаро додааст, эътибори ху-Дро гум намекунад.

25* __________________________________________ ИХ- Б°БОЦОк,^

Моддан 90. Аз тарафи нотариуса давлатии Чумхурин Точ кистон кабул кардани хуччатхое, ки дар хорича тартиб д0п* шудаанд

Хуччатхоеро, ки дар хорича бо иштироки ашхоси мансаб дори хоричии макомоти салохиятдори дигар давлатхо тартиб дода шудаанд ѐ аз тарафи онхо содир гардидаанд, нотарнуси

давлатй ба шарте кабул мекунад, ки онхоро макомоти Вазо-рати корхои хоричии Чумхурии Точикистон ба расмият даро-варда бошад.

Ин гуна хуччатхоро нотариуси давлатй дар он мавридхое бе расмияткунонй кабул менамояд, ки ин дар конунгузории Чумхурии Точикистон ва санаддои хукукии байналмилалии эътирофкардаи Чумхурии Точикистон пешбинй карда шуда бошад.

Моддаи 91. Муносибатхои тарафайни нотариуси давлатй бо макомоти адлияи дигар давлатхо

Идорахои нотариалии давлатии Чумхурии Точикистон супоришхои макомоти адлияи дигар давлатхоро дар бораи ба чо овардани амалиѐти нотариалии чудогона, ки ба онхо ба. тарики мукарраркардашуда супурда шудаанд, ичро мекунанд, ба истиснои мавридхои зерин:

1. ичро кардани супорнш ба сохибихтиѐрии Чумхурии То-чикистон мухолифат мекарда бошад ѐ ба бехатарии он тахдид мекарда бошад;

2. ичро кардани супориш ба салохияти идорахои нотари-алии давлатии Чумхурии Точикистон дохил намешуда бошаД-

Супоришхои макомоти адлияи дигар давлатхо дар бораи ба чо овардани амалиѐти нотариалии чудогона дар асо-си конунгузории Чумхурии Точикистон ичро карда мешаваяД-

Идорахои нотариалии давлатии Чумхурии Точикистон ме-тавонанд ба макомоти адлияи дигар давлатхо бо супоришхо ДОР бораи ба чо овардани амалиѐти нотариалии чудогона мурочиа намоянд.

ч^опи хукУКХОИ мероси ДАР СУД •а з 5

Хартиби равобити идорахои нотариалии давлатии Чум-

г,0И Точикистонро бо макомоти адлияи дигар давлатхо конун-

30рда Ч,УМХ

-УРИИ

Точикистон, санадхои хукукии байналмила- ии эътярофкирдан Цумхурии Точикистон муайян менамоянд.

Моддаи 92. Таъмии кардани даделхое, ки барои бурдани корхо дар макомоти дигар давлатхо лозиманд

Идорахои нотариалии давлатии Чумхурии Точикистон яалелхоеро таъмин менамоянд, ки барои бурдани корхо дар макомоти дигар давлатхо лозиманд.

Моддаи .93. Истифодаи санадхои хукукии байналмилалй

Хангоми бачооварии амалиети нотариалй санаддои хукукии байналмилалй тибкя тартиби мукдррарнамудаи моддаи 10 Кон-ститутсияи (Сарконуни) Чумхурии Точикистон истифода бур-да мешаванд.

Агар шартномаи байналхалкии Чумхурии Точикистон да чо овардани амалиети нотариалии пешбиникардаи конунгузории Чумхурии Точикистонро ба салохияти идорахои нотариалии давлатии чумхурй нисбат медода бошад, идорахои нотариа-лии давлатии чумхурй ин амалиети нотариалиро ба тартибе ба чо меоваранд, ки Вазорати адлияи Чумхурии Точикистон мукаррар кардааст.

Президенти Чумхурии Точикистон Э. РА.ХМОНОВ

ш. Душанбе 15 май соли 1997 №411

256 И.*. БОБОЧОНОв

КАРОРИ №8

Ш1ЕНУМИ СУДИ ОЛИИ

НУМХУРИИ ТОЧИКИСТОН

аз 29 майи соли 2003 ш. Душанбе

Дар бораи танрибаи суди оид ба мукаррар кардани холатхои дорой ахамияти хукукй

Цамъбасги тачрибаи суди нишон дод, ки судхо чунин кате-горияхои парвандахоро асосан бо риоя намудани талабоги меъѐрхои хукукии мурофиавй ва материалй дуруст халлу фасл менамоянд. Кабули халномахои конунй ва асосноки суди ба-рон амалй гардонидани хукукхои шахрвандон ба таъминоти моддй дар пиронсолй, дар холати пурра ѐ кисман гум карда-ни кобилияти мехнатй, вафот кардани шахси парастор, химояи хукукхои моликият, хукуки мерос, инчунин хукук ва манфиатхои бо колун хифзшавандае, ки аз муносибатхои никохй - оилавй, мехнатй ва дигар муносибатхо ба вучуд меоянд, мусоидат ме-намояд.

Хамзамон чамъбасти тачрибаи суди нишон дод, ки дар як катор холатхо хангоми баррасии парвандахои мазкур дар татбщи конун ба хатогих,о рох, дода мешавад. Судяхо дар мав-риди кабули аризахо оид ба мукаррар кардани фактхо на хама вакт санчида мебароянд, ки оѐ факти мазкур ахамияти юридикй дорад, бо кадом максад онро мукаррар кардан лозим аст, ое имконияти ба тарики гайрисудй гирифтан ѐ баркарор кардани хучдати гумшудаи хукукмуайянкунада истисно шудааст. Баъ-зе судяхо дар талаб намудани далелхое, ки барои кабул кар-

химояи хукукхаи МЕРОСЙ ДАР СУД 257

дани халномаи дуруст зарурранд, ташаббуси лозима нишон намедиханд. Х,олат:;ои оид ба мукаррар кардани фактхо баъзан ба таври кофй пурра ва хамачониба муайян карда намешаванд. Бо максади дуруст ва якхела татбик, намудани конунгузории марбут ба парвандахои категорияхои зикргардида дар асоси моддаи 27 К,онуни конститутсионии Ч,умх,урии Точикистон "Дар бораи судхои Чумхурии Точикистон" Пленуми Суди Олии Ч,умхурии Точикистон, -

К А Р О Р КАРД;

1. Хянгоми баррасии парвандахои дойр ба мукаррар кар-дани холатхои дорой ахдмияти хукукй, диккати судхо ба зару-рияти дуруст риоя намудани конунгузорй чалб карда шавад. Хукукхою манфиатхои бо конун хифзшавандаи шахрвандон, ташкилотхо ва муассисахоро хамачониба мухофизат намуда, хамзалюн судхо бояд кушишхои ашхоси алохидаро, ки мехоханд ба тарики суди мукаррар намудани фактхоро бо максади мин-баъд гайриконунй гирифтани имтиѐзхою дигар фоидахои моддй истифода баранд, пешгирй намоянд.

2. Мутобики моддахои 269-273 КМГ Ч^умхурии Точикистон судхо метавонанд аризахои дойр ба мукаррар кардани холат-хоро кабул намуда, онхрро ба тарики мурофиаи махсус баррасй намоянд, агар:

а) мувофики конун чунин фактхо окибати хукукй тавлид намоянд (пайдоиш, тагйир ѐ катъ гардидани хукукхои шахсй, ѐ ин ки моддии шахрвандон ѐ ташкилотхо); .

б) мукаррар кардани факт бо халлу фасли минбаъдаи бахс оид ба хукуке, ки ба тобеияти суд тааллук дорад, вобаста на- бошад;

в) аризадиханда имконияти дигарро барои гирифтан ѐ бар- Карор намудани хуччатхои дахлдори тасдиккунандаи факте, ки ахамияти юридикй дорад, надошта бошад;

г) бо конунгузории амалкунанда тартиби дигари (гайри- судии) мукаррар намудани онхо пешбинй нашуда бошад.

25В их воБочонра

Диккати судхо ба он чалб карда шавад, ки фехристи дар моддаи 269 КМГ Чумхурии Точикистон дарчѐфта мукаммад намебошад. Судяхо хукук доранд дигар фактхои ахамияти юридикй доштаро низ, аз кдбили эътироф намудани падарй нисбат ба фарзандон, факти падарй, ба кайд гирифтани падарй мукаррар намоянд.

Аммо бояд дар назар дошт, ки аз чумла аризахои оид ба мукаррар кардани: собикаи кори (барои таъин намудани нафакапулй, кумакпулй барои муваккдтан гум кардани кобияияти кори, фоизхои иловапулй ба маош, пардохти якка-ратаи мукофотпулй барои хизмати дарозмуддат ва г.); сабаб ва дарачаи гум кардани кобилияти мехнатй, гурухи маъюбй ва санаи ба вучуд омадани он; гузаштани хизмати хатмии харбй дар Куввахои Мусаллахи Ч^умхурии Точикистон; дар чанг бу-дан; дар мухорибахо хангоми хифзи Ватан ѐ хангоми ичрои ди-гар ухдадорихои хизмати харбй захм, контузия гирифтан; эъ-тироф намудани маъюбии Чднги Бузурги Ватанй; синну соли шахрвандон; хатм намудани муассисахои таълимй, ба тарики суди баррасй карда намешаванд.

3. Хрлати муносибатхои хешовандии шахсон (банди 1 кисми 2 моддаи 269 КМГ Чумхурии Точикистон) дар холате ба тарики суди мукаррар карда мешаванд, ки он окибатхои хукукиро ба вучуд оварад, масалан, агар ба аризадиханда тасдики чу-нин факт - барои аз мак,омотхое., ки харака^хои нотариалиро амалй мегардонанд, гирифтани шаходатнома дар бораи хукук ба мерос, барои ба расмият даровардани хукук ба нафакд би-нобар гум кардани парастор, зарур бошад. Хамзамон, барой ба тарики мурофиаи махсус баррасй намудани аргоа оид ба мукаррар кардани холати муносибатхои хешу таборй кабул карда намешавад, агар аризадиханда максади тасдики хукукй минъбаъда ба манзили истикомати ѐ барои мубодилаи манзили истикоматиро дар асоси моддаи 87 Кодекси манзили Чумхурий Точикистон дошта бошад. Дар холате, ки агар эътироф на-мудани хукук ба манзили истикомати ѐ мубодилаи манзили

^ИМОРИ Х.УКУКХОИ МЕРОСИ ДАР СУД 259

лстикоматй рад карда шуда бошад, шахси манфиатдор мета-ронад ба суд бо даъвои муносиб мурочиат намояд.

4. Судхо бояд ба назар гиранд, ки агар кумаки расонида мешудагй барои аризадиханда манбаи доимию асосии зинда-

г#и у бошад, мукаррар кардани факти дар таъминоти шахси вафотѐфта будани кас барои гирифтани мерос, таъин наму-дани нафака ѐ пардохти зарар (банди 2 кисми 2 моддаи 269 КМГ Чумхурии Точикистон) ахамият дорад. Дар холате ки аризадиханда даромад дошт, нафака пули, стипендия ва гайра мегирифт, муайян намудан зарур аст, ки кумаки аз чониби шах-си таъминкунанда расонида мешудагй манбаи доимй ва асо-сии воситаи зисти аризадиханда буд ѐ не?

Аз чониби макомоти дахлдор (аз он чумла, ташкилотхои манзилй - таъмирй, макомоти ичроияи махаллии хокимияти давлатй) додани санад дар бораи он, ки аз руи маълумотхои мавчуда шахси мазкур дар таъминоти вафотѐфта набуд, имко-нияти ба тарики суди холати тахти саробонй кдрор доштани шахсро истисно намекунад.

Хянгоми полати тахти саробонй карор доштани шахе чи-хати таъмин намудани нафака, бояд ба назар гирифт, ки хукукл ба нафакаро бинобар гум кардани парастор, аъзоѐни кобили мехнат набудаи оилаи вафотѐфта, ки дар таъминоти у буданд, доранд.

Барои мукаррар кардани факти дар таъминоти каси ди-гар будан бо максади ба расмият даровардани хукук ба мерос, бояд шахси дартаъминотбуда то рузи вафоти меросдиханда кобили мехнат набошад ва на камтар аз як сол то рузи вафо-ти меросдиханда дар таъминоти у бошад.

Хангоми мукаррар кардани факти дар таъминоти каси ди-гар будан барои пардохти зарар бинобар гум кардани парастор, судхо бояд ба назар гиранд, ки мутобики конуп, хукук барои пардохти зарар на бо мавчудияти муносибатхои хешу таборй байни шахси дартаъминотбуда ва парастор, на бо мухлати тахти таъминоти у будани вай алокамандй надорад.

аео _____________________________________ их БОБОЦОНОВ

5. Мутобики банди 3 кисми 2 моддаи 269 КМГ Чумхурии Гочикистон судхр хукук доранд холати бакайдгирии давлатии гаваллуд, фарзандхондй, акди никох, бекор кардани акди никох зафотро дар холате мукаррар намоянд, ки агар дар шуъбахои Закайдгирии асноди холати граждани кайдхои дахлдор мавчуд табошанд ва баркарор кардани чунин кайдхоро макомоти маз- <ур рад карда бошанд, ѐ худ онро танхо бо халномаи суд дар Зораи мукаррар кардани факти бакайдгирии асноди граждани Заркарор кардан мумкин бошад.

Бо аризаи дойр ба мукаррар кардани холати бакайдгирии давлатии акди никох хам зан ва хам шавхар метавонад ба суд «гурочиат намоянд. Агар дар ин бобат ариза аз чониби яке аз жхо ба суд пешниход шуда бошад, он гох хамсари дигар ба-зой иштирок намудан дар кор хамчун шахси манфиатдор чалб сарда мешавад.

Х,ангоми баркарор намудани шаходатномаи гумшуда дар Зораи таваллуд мукаррар кардани синну сол дар асоси Конуни ^умхурии Точикистон «Дар бораи бакайдгирии давлатии ас-юди холати шахрвандй» амалй мегардад. Дар холатхое, ки 1гар дар хуччатхои ба макомоти бакайдгирии асноди холати -ражданй бо максади баркарор намудани кдйди гумшуда дар Зораи таваллуд пешниходкардаи аризадиханда ва дар маводхои ;анчиши маълумот оид ба синну соли шахсе, ки нисбаташ кайди юнод дар бораи таваллуд баркарор карда мешавад, мавчуд на-Зошад ѐ ин ки дар ин бобат маълумотхои мухолиф чой дошта Зошанд, он гох мукаррар кардани синну солро комиссияи аз *ониби макомоти ичроияи махаллии хокимияти давлатй таъ-жсѐфта амалй мегардонад.

6. Тибки талаботи банди 4 кисми 2-й моддаи 269 КМГ ^мхурии Точикистон холати мукаррар кардани падарй дар юоси моддаи 51 КО Ч^мхурии Точикистон дар холати фавти иахсе, ки худро падарй кудак эътироф мекард, вале бо мода- т кудак акди никох надошт мукаррар карда мешавад.

Х,олати мазкур аз тарафи суд дар он маврид мукаррар кар-да мешавад, ки кудак то вафоти шахе дар таъминоти у буд, Ь

химояи Х.УК,УК,Х.ОИ МЕРОСЙ ДАР СУД гв1

каблан ин шахе падарии худро эътироф мекард. Хдмзамон,

кудаке, ки баъди вафоти шахе таваллуд шудааст ва дар дав-раи хомиладории модар худро падари кудаки оянда эътироф мекард, мукаррар карда мешавад.

7. Судхо бояд ба иртиботи парвандахои оид ба холати мар- бутияти хуччатхои хукукмукарраркунанда ба шахсе, ки ном, номи падар ѐ насаби дар хуччат нишондодашудааш бо ном, номи падар ѐ насаби ин шахе дар шиноснома ѐ шаходатнома дар бораи таваллудаш мувофикдт накунад (банди 5 кисми 2 моддаи 269 КМГ Ч|умхурии Точикистон), аз аризадиханда та- лаб намоянд, ки далелхоро оиди ба у тааллук доштани хуччати хукукмуайянкунанда ва оиди он, ки ташкилоте, ки ин хуччатро додааст, имконияти ба он ислохоти лозима ворид карданро на дорад, пешниход намояд.

Аризахои оид ба холати марбутияти хуччатхои харбй, ши-носнома ва хуччатхое, ки аз чониби макомоти сабти асноди холати шахрвандй дода мешаванд аз чониби суд барраей кар-да намешаванд. Хдмчунин суд хукук надорад аризахои дойр ба мукаррар кардани тааллук доштани шаходатнома ба орден ѐ медали шахрвандро, ки ном, номи падар ѐ насабаш бо кайдхои дар шаходатнома буда мувофикдт намекунанд, барраей намо-яд, чунки ин масъалахо аз чониби макомоте, ки шаходатномаи мазкурро додааст, халлу фасл мегарданд. Х,амзамон судхо хукук доранд парвандахои марбут ба мукаррар кардани факти ба шахрванд тааллук доштани санадхо дар бораи захмбардори-яш, бо сабаби захм бардоштан дар бемористон будан, инчунин огохиномахои киемхои низомй, комисариатхои харбй ва дигар идораи низомиро вобаста ба холатхои давраи чанг, фавтидан ѐ бедарак гайб задани шахрвандон, барраей намоянд, зеро чу-нин хуччатхо ба хуччатхое, ки шахсиятро муайян менамоянд тааллук надоранд.

8. д%7нгоми татбик. намудани банди 6 кисми 2-й моддаи 269 КМГ Ч,умхурии Точикистон (мукаррар намудани холати сохибй ва иетифодаи молу мулки гайриманкул) судхо бояд дар назар дошта бошанд, ки меъѐри номбурда ба холати хукукии

262 ИХ- БОБОЧОнрв

дар боло зикргардида татбик карда мешавад, на ин ки ба фак-ти бо хукуки моликиятдори тасарруфкунии иморат, ки дар Кг Ч^умхурии Точикистон (тахрири соли 1963) мукаррар гардида

буд. Аммо ин имконияти мукаррар кардани полати сохибй ва истифодаи молу мулки гайриманкулро ба хукуки моликият ис-тисно намекунад.

Х,алномаи ба кувваи конунй даромадаи суд, ки полати сохибй ва истифодабарии моликиятро мукаррар кардааст, асос барои бакайдгирии давлатии амволи гайриманкул ба хисоб рафта, хукуки моликиятро ба вучуд меорад.

Хрлати дорой ахамияти хукукии мазкур мазмунан васеъ ме-бошад, зеро сохибй ва истифодабарй мумкин аст, на танхо бо хукуки молу мулкй, балки бо дигар хукукхо низ амалй мегардад.

9. Хднгоми баррасии парвандахои оид ба мукаррар карда-ни холати ходисахои нохуш (банди 7 кисми 2 моддаи 269 КМГ Ч^умхурии Точикистон) бояд дар назар дошт, ки мутобики Да-стуруламали амалкунанда оид ба тафтиш ва бахисобгирии ходисахои бадбахтона дар истехсолот, назорат аз болои дуруст ва саривакт тафтиш намудани холатхои бадбахтона аз чониби кумитахои иттифоки касаба ва нозироти техникии мехнат амалй мегардад. Аз ин лихоз, раддия оид ба тартиб додани санад дар бораи ходисаи бадбахтона ѐ додани хуччати дигари расмй бо он асосхое, ки чунин факт тасдик нагардидааст, ба тобеияти суди тааллук надошта, аз болои он ба макомотхои иттифоки касаба шикоят оварда мешавад.

Суд хукук дорад холати ходисахои нохушро танхо дар холате мукаррар намояд, ки агар мукаррар кардани он ба тарики гайрисудй имконнопазир бошад ва ин холат бояд бо хуччати дахлдор тасдик карда шавад. Ариза оид ба мукаррар кардани холати ходисахои нохуш дар холатхои зерин ба истехсолоти суди кабул карда мешавад: вакте ки санад дар бораи ходисаи бадбахтона тамоман тартиб дода нашуда бошаД ва тартиб додани он дар айни хол имконнопазир бошад; санаД тартиб дода шуда, лекин пасон гум карда шуда ва баркароР кардани он ба тарики гайрисудй имконнопазир бошад; хангомй

ХИМОЯИ ХУКУКХРИ МЕРОСЙ ДАР СУД гвз

тартиб додани санад ба хатогие, ки барои эътирофи холати ходисах,ои нохуш мамоният мекунад, рох дода шуда бошаду ислох намудани ин хатогй ба тарики гайрисудй имконнопа-

Зир бошад. 10. Аризаи оид ба мукаррар холати вафот дар вакти му-

айян ва дар вазъияти муайян (банди 8 кисми 2 моддаи 269 КМГ Чумхурии Точикистон) ба истехсолоти суди кабул карда шуда, бо пешниход намудани хуччат аз чониби аризадиханда дар бораи раддияи макомоти бакайдгирии аснодхои холатхои гражданй оид ба к,айд кардани ходисаи вафот, баррасй ме-гардад. Аризадиханда вазифадор аст, аризаи худро оид ба мукаррар кардани факти мазкур бо истифода аз далелхое, ки аз вафоти шахе дар вакти муайян ва холатхои муайян аник шаходат медиханд, асоснок намояд.

11. Аризаи оид ба холати кабули мерос ва махалли ку-шодани мерос (банди 9 кисми 2 моддаи 269 КМГ Ч,умхурии Точикистон) аз чониби суд ба тарики мурофиаи махсус дар холате баррасй карда мешавад, ки агар макомоте, ки харакатхои нотариалиро амалй мегардонад, хукуки ба аризадиханда до-дани шаходатнома оид ба хукук ба меросро аз сабаби мавчуд набудан ѐ нокифоя будани хуччатхои дахлдор, ки барои ба тарики нотариали тасдик намудани факти ба ихтиѐрдории мо-ликияти мероей даромадан лозим мебошанд, иадошта бошад. Агар хуччатхои лозимй пешниход шуда бошанду лекин дода-ни шаходатнома оид ба хукук ба мерос рад карда шуда бо-шад, шахси манфиатдор хукук дорад, ба суд на бо ариза оид ба мукаррар кардани факти кабули мерос ва чойи кушода шу-дани мерос, балки бо шикоят аз болои раддияи амалй намуда-ни харакатхои нотариали, мурочиат намояд (моддаи 315 КМГ Ч^умхурии Точикистон).

Х,ангоми баровардани халномаи оид ба мукаррар кар-дани факти кабули мерос ва чои кушода шудани мерос бояд дастурхои дар моддахои 1143, 1174 КГ Чумхурии Точикистон (тахрири соли 2005) дарчѐфта ба рохбарй гирифта шаванд. Меросхур он гох мероскабулкунанда эътироф карда мешавад,

^вл __________________________________ их. Б°Бдчр^0

ки агар у вокеан ба ихтиѐрдории моликияти меросй шуруъ

муда бошад ѐ дар мухлати мукарраршуда оид ба кабули меп^ ба макомоте, ки харакатхои нотариалиро амалй мегардонч ариза пешниход намуда бошад. Ч,ои кушода шудани мерос ч0' зисти охирони меросдиханда хисобида мешавад ва агар он му айян набошэд - чои мавчуд будани моликият ѐ кисми асосии он

12. Хднгоми кабули аризаи оид ба мукаррар кар дани холатхои дорой ахамияти хукукй, судя вазифадор аст санчида барояд, ки оѐ мукаррар кардани чунин факт ба тобеияти суд тааллук дорад, ѐ худ оѐ аризадиханда хукук, дорад, ки ба суд бо чунин ариза мурочиат кунад, у бояд аник созад, ки ба ка-дом максад мукаррар кардани факти мазкур лозим аст, аз аризадиханда далелхои хаттиеро, ки имконнопазирии гириф-тан ѐ баркарор кардани хуччатро тасдик менамоянд, инчунин далелхои тасдиккунандаи факти мазкурро, бояд талаб намояд.

13. Парвандахои оид ба мукаррар кардани холатхои дорой ахамияти хукукй, аз руи аризахои шахсони дар ин кор бевоси-та манфиатдор ва хамчунин дигар шахрвандон ва ташкилотхо огоз карда мешаванд, дар холате ки аз руи конун онхо хукук до-ранд барои хифзи манфиатхои шахсони дигар ба суд мурочиат намоянд. Масалан, бо аризаи оид ба мукаррар кардани фак-ти эътироф намудани падарй ѐ факти падарй ба суд метаво-над натанхо модари кудак ва худи кудак хангоми ба балогат расидан, балки хам шахси васи (парастор) ва инчунин дигар шахсон, ки бо конунгузорй ба онхо хукукй ба суд бо чунин аризахо мурочиат кардан дода шудааст, мурочиат намоянд. Прокурор хукук дорад ба суд чихати хифзи хукук, озодй ва манфиатхои конунии шахрвандон бо ариза оид ба мукаррар намудани холатхои дорой ахамияти хукукидошта мурочиат намояд, агар шахрванд вобаста ба вазъи саломатй, синну сол, гайри кобили амал будан ва дигар сабабхои узрнок натавонад худаш ба суд мурочиат кунад.

Агар ба суд аз чониби аризадиханда аризахои оид °а

мукаррар кардани якчанд фактхое, ки ахамияти юридикй Д0'

раид, пешниход карда шуда бошад, он гох хамаи ин аризахоР

^ИМОЯИ ХУКУКХРИ МЕРОСИ ДАР СУД 265

уТОбик,и моддаи 154 КМГ Чумхурии Точикистон дар як ■стехсолот якчоя карда баррасй кардан мумкин аст. Талаботхои яигари аризадихандаро дар хамин истехсолот баррасй кардан

номумкин аст. 14. Хангоми омодасозии парванда ба мухркимаи суди судя

аризадихандаро оид ба мохияти ариза пурсида, агар зарур бо- д,ад, ба он пешниход мекунад, ки далелхои иловагиро ба суд супорад, инчунин масъалаи ба парванда хамрох шудани шах- сони манфиатдорро хал менамояд.

Агар мутобики конун аризаи оид ба мукаррар намудани фактро дар суд баррасй кардан номумкин бошад, судя бо та-ъиноти асосноки худ кабули онро рад мекунад, лекин агар пар-ванда аллакай огоз гардида бошад, он гох истехсолоти он бо таъиноти суди катъ карда мешавад (банди 1 кисми 1-й мод-даи 137 КМГ ва банди 1 кисми 1-й моддаи 225 КМГ Ч,умхурии Точикистон).

15. Парвандахои оид ба мукаррар кардани фактхое, ки ахамияти юридикй доранд, бояд аз чониби суд мутобики моддахои 269-273 КМГ Ч,умхурии Точикистон бо иштироки аризадих,анда ва шахрвандони дар х,аллу фасли кор манфиатдор- буда, ташкилотх,ои дахлдор (макомотхои таъминоти ичтимой, молия, комиссариатхои харбй ва гайра) баррасй карда шаванд.

Шахсони манфиатдори ба кор чалбшуда хукук доранд, ки барои тасдиккунии асосноки ѐ беасосии аризахои оид ба мукаррар кардани факте, ки аз чониби суд баррасй мегардад, Далелхо пешниход намоянд, дар тахкики холатхои кор ишти-рок намоянд, аз болои халномаи баровардашуда шикоят ку-нанд ва дигар харакатхои мурофиавиеро, ки дар моддаи 37 КМГ Ч,умхурии Точикистон кайд шудаанд, амалй гардонанд.

16. Агар хангоми баррасин парвандаи оид ба мукаррар кар- Дани факт, аз чониби шахрвандони манфиатдор ѐ ташкилотхо бахсе оид ба хукуке, ки ба тобеияти суди тааллук дорад, пай- До шавад ѐ ин ки худи суд ба хулоса ояд, ки дар парвандаи Мазкур мукаррар кардани факт барои ба тарики суди баррасй Намудани бахс оид ба хукук вобастаги дорад, он гох аризаи

266 их воеочонав

гешниходшуда бе мухокима моноида мешавад. Дар ин холат 5а аризадиханда ва дигар шахсони манфиатдор фахмонда ме-шавад, ки онхо хукук доранд ба суд ба тарики умумй мурочн-1Т намоянд (кисми 3 моддаи 268 КМГ Чумхурии Точикистон),

17. Х,алномаи оид ба парвандаи дойр ба мукаррар карда ни факти ахамияти юридикй дошта баровардашуда бояд ба кдмаи талаботхои дар моддаи 202 КМГ Чумхурии Точикистон гсешбинигардида чавобгу бошад. Дар халнома бояд далелхои гасдиккунандаи хулоса оид ба холатхои барои халлу фасли кор ахамиятдошта оварда шуда бошакд ва дар холати конеъ (сунонидани а риза - факти мукарраршуда бояд аник баѐн кар- ца шуда бошад.

Мутобики моддаи 15 КМГ Чумхурии Точикистон халномаи 5а кувваи конунй даромадаи суд оид ба мукаррар кардани фак-ге, ки ахамияти юридикй дорад, барои макомотхои бакайдгирии чунин фактхо е барасмиятдарории хукукхое, ки дар натичаи ин факти мукарраргардида ба амал меоянд, хатмй мебошад. рангами ба тарики суди мукаррар намудани факти бакайдгирии асноди холати гражданй макомоти бакайдгирии асноди холати гражданй дар асоси халномаи суд сабти асноди холати граж-цаниро ба кайд мегирад.

Халномаи судии дойр ба мукаррар кардани факте, ки оояд дар шуъбаи бакайдгирии асноди холати гражданй ѐ ди-гар макомотхо ба кайд гирифта шавад, бо худ хуччатеро, ки ян макомотхо медиханд, иваз накарда, танхо барои гирифта-ни онхо асос шуда метавонад.

18. Судхо бояд моддаи 231 КМГ Чумхурии Точикистонро за рохбарй гирифта, фаъолияти худро оид ба баровардани та-ьинотхои хусусй х,япгомя баррасии ин парвандахо муайян гар-цидани вайрон шудани хукукхои шахрвандон барои гирифта-ни нафака ва кумакпули, хукуки моликияти шахсй, хукукхои меросй, дигар хукукхо ва манфиатхои бо конун хифзшаванда, ^оннок намоянд.

19. Бинобар кабул шудани Карори мазкур, Кдрори Плену-ми Суди Олии Чумхурии Точикистон аз 12 июни соли 1987 №1

Х.ИМОЯИ ХЖ^КХОИ МЕРОСЙ ДАР СУД 267

"Дар бораи аз чониби судхои Чумхурии Точикистон ичро на-мудани К^арори Плгнуми Суди Олии ИЧШС аз 21 июни соли 1985 №9 "Дар бораи тачрибаи суди дойр ба парвандахои оид ба мукаррар намудани фактхое, ки ахамияти юридикй доранд" ва аз 25 июни соли 1976 №8 "Дар бораи аз тарафи судхо татбик намудани конунгузорие, ки мукаррар намудани нодурурстии кайдхои асноди холати гражданиро ба танзим медароранд", дар кисми "Дар бораи аз чониби судхои Чумхурии Точикистон ичро намудани Кдрори Пленуми Суди Олии ИЧШС аз 21 июни соли 1985 №9 "Дар бораи тачрибаи суди дойр ба парвандахои оид ба мукаррар намудани фактхое, ки ахамияти юридикй до-ранд" беэътибор дониста шаванд.

Раиси Пленум, Раиси Суди Олии Чумхурии Точикистон С. ФАТ^ИЛЛОЕВ

Котиби Пленум, Судяи Суди Олии

Чумхурии Точикистон З.Н. АЗИЗОВ

26В И.*. БОБОЧОНОВ

КАРОРИ №29 ПЛЕНУМИ

СУДИ ОЛИИ

ЧУМХУРИИ тсуфкистон

аз 18 декабри соли 2009 Ш.Душанбе

Дар бораи тачрибаи суди оид ба татбики

конунгузории хукук ба мерос

Натичаи чамъбасти тачрибаи аз чониби судхои 'Чумхурии Точикистон баррасй гардидани парвандахои гражданиро марбут ба муносибатхое, ки аз хукуки меросй бармеоянд мухокима на-муда, дар асоси моддаи 27-и Крнуни конститутсионии Чумхурии Точикистон «Дар бораи судхои ^мхурии Точикистон», Пле-нуми Суди Олии Ч^умхурии Точикистон,-

К А Р О Р КА.РД:

1. Диккати судхо ба он чалб карда шавад, ки яке аз мухимтарин воситаи таъмини дахлнопазирии хукук ба мерос, ки Конститутсияи (Сарконуни) Чумхурии Точикистон кафо-лат додааст ин баррасии саривактии парвандахо ва кабули санадхои дахлдори конунй ва асоснок оид ба бахсхои вобаста ба мерос мебошад.

Ба судхо зарур аст, ки хангоми омодасозии парвандахо дар бораи мерос имконияти гузаронидани мачлиси пешакии судиро истифода бурда, ба он диккати махсус диханд, ки ба шахсони иштирокчии парванда хукук ва ухдадорщояшонро фахмонанд, оид ба окибатхои содир кардан ѐ накардани амалхои мурофиавй

ХИМОЯИ Х,УК,УК,ХОИ МЕРОСЙ ДАР СУД Э69

онхоро огох, созанд, дар татбикд хукуклояшон мусоидат намо-яд, барои тахкики хамачониба ва пурраи далелхо, мукаррар на-мудани холатхои вокей ва истифодаи дурусти конунхо маври-ди халли парвандахои мазкур шароит фарохам оваранд.

2. Вакти омодасозии парванда марбут ба бахсхои меросй судя бояд талаботи боби 14-и Кодекси мурофиавии гражда нин Ч,умхурии Точикистон (минбаъд КМГ)-ро ратман кртеона риоя намояд.

Хдмзамон, дар сурати ворид гардидани даъво дар бо-раи хукук ба молу мулки меросй ѐ таксими он, судя масъалаи пешниход намудани шаходатнома ѐ нусхаи шаходатномаи хатти вафоти меросгузор, хуччатхои тасдик,кунандаи хукуки ворисй (шаходатнома дар бораи акди никох, таваллуд, фарзандхондй, мукаррар намудани падарй, маълумотнома аз чои зист, дойр ба дар таъминоти шахси вафоткарда будан ва гайра), бакайдгирии молу мулки меросй, хуччати тааллук доштани молу мулки меросй ба шахси меросгузор (маълумотноман Корхонаи фаръии байнинохиявии техники, шартномаи хариду фуруш, хадя, мубо-дила, дафтарчаи амонатй, иктибос аз суратхисоб ва гайра)-ро ба миѐн мегузорад. Дар холате ки пешниходи далелхои зарурй барои тарафхо ва дигар шахсони иштирокчии парванда муш-кил бошад, суд мутобики дархости онхо дар чамъоварй ва та-лаб карда гирифтани далелхо мусоидат менамояд.

3. Судхо бояд дар назар дошта бошанд, ки доираи ворисон, тартиби мухлати кабули мерос ва хайати молу мулки меросиро конунгузории дар лахзаи кушодани мерос амалкунанда муай- ян мекунад. Агар меросй кушодашуда аз чониби яке аз вори сон кябул нагардида бошад ва аз руи хукуки меросгирй он то 05 марти соли 2005 ба фоидаи давлат нагузашта бошад, нис- бат ба он меъѐрхои к,исми 3-й Кодекси гражданин Чумхурии Точикистон (минбаъд КГ), ки аз 05 марти соли 2005 мавриди амал карор дода шудааст, татбик. мегардад.

Меросгирй ин ворисии универсалии хукук ба меросро ифо-да мекунад, зеро молу мулки шахси фавтида ба ворисон дар шакли мачмуи мукаммал ва дар хамон як лахза мегузарад,

27а ИХ- БОБОЧ1,

агар аз конун тартиби дигаре барнаояд (масалан, ба мс)г ""* рии арзиши хиссаи шахси вафоткарда дар моликияти у^'ад хангоми гайриимкон будани таксими молу мулк дар |,.. Чй асл, хукуки меросгузор оид ба васият намудани молу ,, 'чц ба у дахлдошта). ' '*ц

4. Бояд дар назар дошт, ки агар ворис вокеан молу I ки меросиро кабул намуда, хуччатхои дахлдори молу ^

л*|

меросй ва бо рохи дигар имконияти гирифтани шаходать *и

хукук ба меросро надошта бошад, аризаи у оид ба мук^ намудани вокеъияти кабули мерос аз руи коидахои дар гЗ 28-и КМГ баррасй карда мешавад.

Дар холате, ки ворис бо яке аз тартиби дар кисми 2-у Л1

дай 1174 КГ пешбинишуда, ба сохибияти молу мулки М'0( й

вокеан шуруъ намуда бошад, вале макомоти нотариалй б'. яг

сабаб ба у додани шаходатномаи хукуки меросгириро ра.-. ха„ да бошад, аризахо дар бораи анчом додани амали нота^-щ ѐ рад намудани анчом додани чунин амал ба тарики му-,-,фи. аи махсус баррасй карда мешаванд (боби 37-и КМГ).

Дар сурати аз чониби нотариус рад кардани додани ..ахо-датномаи хукук ба мерос ѐ ин ки баррасии аризаи шахе с-дба мукаррар намудани вокеъияти кабули мерос оид ба хук; . о-беияти суди бахс ба миѐн ояд, суд дар хусуси баррасй на. :рв»-ни ариза таъинот мебарорад, ки дар он хукуки аризадканв ва дигар шахсони манфиатдор чихати халли бахс бо таре мурофиаи даъво тавзех дода мешавад.

Дар холате ки агар ворис молу мулки меросиро каб;'31 карда бошад ва он молу мулк ба худидоракунии шахрв= ^' ' давлат ѐ дигар шахе дода шуда бошад, ворис хукук дор -" вакти дилхох ба нотариус барон гирифтани шаходат:-^ хукук ба мерос мурочиат намояд. ,н

5. Замони кушодани мерос рузи (хангоми зарурат ИРУ^И лахзаи) вафоти меросгузор ва хангоми фавтида эълон

! ,р

дани у рузи эътибори конунй пайдо намудани карори Р! - хусуси фавтида эълон гардидани шахрванд мебошад, аг^ карори суд рузи дигар нишон дода нашуда бошад.

<|М°*!2 ХУКУКХОИ МЕРОСИ ДАР СУД 271

Яисбат ба шахсоне, ки баъди вафоташон сафед карда шу-

д замони кушодани мерос рузи аз чониби макомоти дахл-^ кабул гардидани карор оид ба баркарор намудани хукукхои

Д°

хсони сафедкардашуда дар бораи баргардонидани молу мул-онхо ѐ талофи арзиши он ба ворисон, дониста мешавад.

Бедарак гоиб эътироф намудани шахрванд, асоси кушода-ни мерос намегардад.

6. Ба хайати мерос хамаи хукуку ухдадорихое, ки дар лахзаи ущодани мерос ба меросгузор тааллук доранд, дохил мешаванд ва пас аз вафоти у бархам намехуранд, яъне ин хукуки молики-яти шахсии ба меросгузор тааллукдошта, хукуки амонатгузорй дар муассисахои амонатй нигохдошташуда, хукуки талаб кардан, ки аз баъзе хукуки гаиримолумулки бармеоянд ва ухдадорихое, ки ба моликияти меросй алокдманданд, хукуки якумра истифода намудани китъаи замини хочагии дехконй, хочагии ѐрирасони шахсй ва гайрахо мебошанд.

Баъд аз вафоти меросгузор беэътибор донистани шартно-махои хариду фуруш, мубодила, хадя ва гайра, ки хангоми дар кдйди хаѐт буданаш баста шудаанд, молу мулки ба хайати ме-рос баргардонидашуда ба хисоб мераванд.

Хукукхои шахсии гаиримолумулки ва манбахои дигари

гайримоддии ба меросгузор тааллукдошта, аз чониби ворисон

°а амал бароварда ва хифз карда мешаванд, ки ин хукукхои ис- тисноии шахрванд ва шахсони хукуки ба натичахои фаъолия- и зехнй ва воситахои ба онхо баробаркардашудаи фардикуно- и шахси хукуки, махсулот, корхои ичрошуда ѐ хизматрсонй

оми фирмавй, нишонаи молию хизматрасонй ва гайра) ба %

соб мераванд.

ламзамон, тахти мафхуми манбахои гайримоддй; хукук ба иЧаи фаъолияти зехнй, хукук ба сирри хизматию тичоратй

ба хукукхои шахсии гаиримолумулки фахмида ме-

И4 ЭНД

' ^ати

^аи

фаъолияти эчодй, ки дар шаклу намуди амик

?,а ѐфтааст, моликияти зехнй дониста мешаванд. ра ^У^УКи

аъзогй дар хар гуна кооператив, ташкилоти тичо-' ки

шахсони хукуки мебошанд, хукуки иштирок намудан

I 8.7Л И.К БОБОЧОНОВ

шаванд ѐ дохил намешаванд, хамчунин ба шахсони хукукй ва давлат васият намояд;

б) бидуни тавзехи сабаб як ѐ якчанд нафар ѐ хамаи вори- сонро тибки конун аз мерос махрум намояд. Аз мерос махрум намудани ворис тибки конун ба наслхои ояндаи у, ки тибки пешниход хукукй меросро доранд, дахл надорад, агар аз ва сиятнома тартиби дигаре барнаояд, ба истиснои холатхое, ки моддаи 1171-и КГ пешбинй менамояд.

в) васияткунанда метавонад озодона васиятномаи тартиб- додаи худро дар вакти дилхох баъди тартиб додани он бекор намояд ѐ тагйир дихад ва вазифадор нест, ки дар ин холат сабабхои бекор ѐ тагйир додани онро няшон дихад;

г) дар холатхое, ки агар вориси дар васиятнома зикргар- дида, то кушода шудани мерос вафот намояд, меросро кабул накунад ѐ аз мерос даст кашад ѐ ин ки хамчун вориси ношо- иста бартараф гардад дар васиятнома дигар ворис (вориси иловагй)-ро таъин намояд (м. 1151-и КГ);

д) кукук дорад ба зиммаи ворис тибки васиятнома ичроиши ягон ухдадориро аз хисоби мерос (супориши васияткунаидаи мерос) ба манфиати як ѐ якчанд шахе (меросгирандагон), ки хукукй талаб намудани ичрои супориши васияткунандаи ме росро ба даст меоранд, вогузорад.

е) метавонад ба зиммаи ворис тибки васиятнома ухдадории анчом додани ягон амал ѐ аз он худдорй намуданро вогузорад.

Тибки конун чихати анчом додани максадхои барон умум судманд чунин ухдадорй мумкин аст ба ичрочии васиятнома бо аз тарафи меросгузор чудо намудани як кисми молу мулк барои ичрои базиммагузорй дода шавад.

Нисбат ба базиммагузорй, ки мавзуи он фаъолияти дорой хусусияти молу мулкй мебощад, коидахои дар моддахои 1152 ва 1155-и КГ татбик карда мешаванд.

Ухдадории ичрои базиммагузорй хамон вакт катъ мегар-дад, агар мутобики хамин Кодекс хиссаи мероей ба ворис пеш-бинишаванда ѐ дахлдошта, ки ичрои базиммагузориро ба ухда дошт, ба дигар ворисон гузарад.

Х.ИМОЯИ >СУК,УК,ХОИ МЕРОСЙ ДАР СУД 575

Як кисми амволи меросгузор, ки васият карда нашудааст, мутобики конун бо тартиби умумй байни ворисон таксим кар-. да мешавад. Ба хисоби ин ворисон инчунин меросгироне до-хил мешаванд, ки тибки конун кисми дигари молу мулк бо ва-сиятнома ба онхо монда шуда буд.

. 12. Васиятнома ахд мебошад, аз ин ру ба он мукаррароти умумй дар бораи ахдхо пахи мегардад (боби 7 КГ).

Васиятномае, ки дар шакли номатлуб тартиб дода шуда-аст, беэътибор мебошад. Беэътибории васиятнома хдмчунин ба коидахои хамин Кодекс дар хусуси беэътибор будани ахдхо асос меѐбад.

Беэътибор будани мазмуни алохидаи фармоишхои дар ва-сиятнома буда ба эътиборнокии кисмати дигари васиятнома дахл надорад.

Дар холати беэътибор донистани васиятнома вориси тибки хамин васиятнома аз мерос махрумгардида хукук пайдо меку-над, ки дар асосхои умумй ба мерос сохиб шавад.

Судхо хангоми баррасй намудани парвандахо дар бораи бе-эътибор донистани васиятнома бо асосхои моддаи 202 КГ, бояд дарназар дошта бошанд, ки сабабхои дар асоси онхо шахрванд хангоми тартиб додани васиятнома кобилияти дарк карда-ни маънои харакатхои худ ѐ идора намудани онхоро надошт, ахамият надоранд. Инхо метавонанд беморй (аз чумла бемо-рии рухй), истеъмол намудани машруботхои спиртй, маводи нашъаовар ѐ психотропй бошанд. Барои исбот намудани чу-нин холати меросгузор хама воситахои далелноккунй ичозат дода мешаванд. Судхо дар вакти баррасй намудани даъвохои мазкур бояд масъалаи таъин намудани экспертизаи судй-тиббй, судй-рухшиносй ва гайраро мавриди мухокима карор дихаид.

13. Диккати судхо ба он чалб карда шавад, ки васиятнома ва шаходатномаи хукуки меросгирии дар асоси он додашуда, танхо бо халномаи суд беэътибор дониста мешавад.

Асосхои беэътибор донистани васиятнома бо меъѐрхои катъии (императивй) хукуки моддй мукаррар карда мешаванд.

ВУв и.к воеочонов

14. Ба ворисе, ки манзили истикоматй (квартира) ѐ дигар манзили зист мегузарад, васиятгар хукук дорад ухдадории ба дигар шахе барои истифодаи якумра додани манзил ѐ кисми муайяни онро гузорад. Хангоми гузариши минбаъдаи хукуки моликй ба манзили истикоматй хукуки истифодабарии якум ра эътибори конунии худро нигох медорад.

Тибки конун хукуки истифодаи якумраи бинои истикоматй бегона карда намешавад, ба дигар кас дода намешавад ва ба дигар ворисони меросгиранда намегузарад.

Хукуки истифодаи якумраи бинои истикоматие, ки ба ме-росгиранда пешниход шудааст, асос барои дар хамин манзил истикомат намудани аъзоѐни оилаи у намегарданд, агар дар васиятнома тартиби дигаре пешбинй нашуда бошад.

15. Меросгирй аз руи конун мутобики навбат анчом дода мешавад. Х

анго

ми мавчуд набудани васиятнома, беэътибор до-

нистани он, кабул накардани мерос ѐ даст кашидан аз кабули он аз чониби хамаи ворисони тибки васиятнома, инчунии дар холати дар васиятнома карор нагирифтани хамаи мерос, тибки конун ворисони навбати дахлдор меросро мегиранд.

Навбати меросгирй дар конун мукаррар карда шудааст, бинобар ин ба судхо тавзехот дода шавад, ки хар як навбати минбаъдаи меросгирони конунй хукуки меросгириро дар сура-ти мавчуд набудани меросгирони навбати каблй, аз мерос бар-тараф гардидан, кабул накардани мерос ѐ аз мерос даст каши-дани онхо ба даст меорад.

Хднгоми баррасии ин намуди парвандахо бояд дар назар дошт, ки бо хам зистапи зану шавхар бе кайди акди никох дар макомоти сабти асноди холати шахрванди барои ба амал омадани хукуки меросгирии онхо тибки конун, асос шуда на-метавонад.

•> 16. Агар меросгир то кушода шудани мерос ва ѐ дар як вакт бо меросгузор вафот карда бошад, он гох хиссаи ме-росии у бо хукуки пешниход ба наслхри дахядори у мегуза-рад. Х,

амзамон, хисса байни наслхои дар хешу табории якхе-

ла бо вориси тибки конун буда, баробар таксим карда меша-

ХИМОЯИ Х,УК,УКХ;ОИ МЕРОСИ ДАР СУД 277

вад. Мутобики мукаррароти мазкур, агар писар (духтар) пеш аз падар ѐ модари худ вафот карда бошанд, он гох фарзандо-ни онхо тибки хукуки пешниход ба мероси бобою бибй хукук доранд. Дар чунин холатхо домоди (келин) шахси вафоткарда наметавонад тибки хукуки пешниход ворис гардад.

17. Ба шумораи ворисони конунй шахсони корношояме дохил мешаванд, ки дар мухдати на камтар аз як сол то фав-ти меросгузор тахти таъминоти у карор дошта, бо у якчоя зиндагонй карда бошанд.

Зери мафхуми аъзои корношоями оила шахсони зерин фахмида мешаванд:

а) фарзандон, бародару хохарон ва наберахои ба синни 18 нарасида, ѐ аз ин синну сол калонтар, агар онхо то расидан ба синни 18 маъюб шуда бошанд, зимнан бародарону хохарон ва наберахо - ба шарте, ки волидайни кобили кор надошта бо шанд;

б) падар, модар, зан, шавхар, агар онхо ба синну соли зе- рини нафакавй расида бошанд: мардхо - 60 сол, занхо - 55 сол ѐ онхо маъюб бошанд;

в) яке аз волидайн ѐ хамсар, бобо, бибй, бародар ѐ хохар сарфи назар аз синну сол ва кобилияти кори, агар онхо кор на- кунанд ва машгули нигохубини кудакон, бародару хохарон ѐ наберахое бошанд, ки ба синни 8 нарасида саробонашон фав- тидааст;

г) бобою бибй - дар сурати набудани шахсоне, ки мувофшси Крнун онхоро бояд таъмин кунанд.

Дар катори ворисони конунй, инчунин шахсони корно-шоями дар моддахои 1167-1168-и КГ нишондодашуда дохил шуда, вале ба доираи хамон ворисони навбати ба меросгирй даъватшуда шомил нестанд, агар на камтар аз як соли то фав-ти меросгузор, сарфи назар аз зиндагии якчоя бо меросгузор дар таъминоти у карор дошта бошанд, якчоя бо хамин навбат мерос мегиранд.

Мухточони корношоями меросгузор бо меросгирони на-вбатии ба меросгирй пешниходгардида, даъват мегарданд ва

27В И.К бОБОЧОНОВ

якчоя бо ворксон мерос мегиранд. Хднгомн мавчуд набудани меросгир, мухточони гурухи мазкур ворисони конунй эътироф гашта, меросро ба тарики муста кил дар шакли пурра мегиранд.

18. Тахти мафхуми корношоям дар таъминоти меросгузор карор доштан, бояд холате фахмида шавад, ки кумаки моддии расонидашудаи меросгузор асоси ягона ва сарчашмаи доимии таъминоти шахси мазкур бошад. Кумаки моддии мавсимй ра-сонидашуда наметавонад, асос барои мукаррар кардани холати тахти таъминоти меросгузор карор доштан гардад. Кумаки моддй бояд ба тарики хатмй, бефосила то фавти меросгузор ра-сонида шавад. Холати тахти таъминоти меросгузор карор до-штан дар суд аз руи хуччатхои аз чониби макомоти худидора-кунии махаллй, кумитахои махаллй, Раѐсатхои манзилй, маъму-рияти чои кор, шуъбахои хифзи ичтимой пешниходшуда, инчу-нин нишондодхои бебахсй шохидон, эътироф карда мешавад.

19. Новобаста аз мазмуни васиятнома, фарзандони ба ба-логат нарасида ва гайрикобили мехнати васиятгар ва хамчунин падару модар (падархонду модархонд), хамса ри гайри добили мехнат сарфи назар аз мазмуни васиятнома, на камтар аз се ду хиссае, ки ба хар яки онхо хангоми мероси конунй (хиссаи хатмй) тааллук дошт, мерос мегиранд.

Ба судхо тавзехот дода шавад, ки номгуи шахсоне, ки хукук ба хиссаи хатмй до ранд ва дар моддаи 1171-й КГ кайд гарди-даанд, катъй мебошад.

Дар сурати вайрон гардидани хукук ба хиссаи хатмй до-штани ворисон, суд метавонад васиятномаро дар кисми хиссаи хатмй беэътибор эътироф намояд.

Набера ва аберахо новобаста аз он ки аз руи хукуки пешниход меросгир мебошанд, дар сурати гайрикобили мехнат буданашон хукуки гирифтани хиссаи хатмиро надоранд, зеро гирифтани хукуки хиссаи хатмиро танхо ворисони навбати якум доранд.

Судхо бояд дар назар дошта бошанд, ки андозаи хиссаи хатмиро конун мукаррар намудааст. Аз ин лихоз, васиятгар

химояи ><УК,УК;Х;ОИ МЕРОСИ ДАР СУД 273

хукук надорад онро тагйир дихад ѐ ба тарики дигар ба хукукхои

меросгирии ворисол нисбат ба хиссаи мазкур таъсир расонад.

Ба судхо тавзехот дода шавад, ки хангоми хисобй намуда-ни

хиссаи хатмй дар сурати мавчуд набудани васиятнома хамаи

ворисони конунии хамон навбат, ки ба меросгирй пешниход

гардидаанд, ба инобат гиранд.

Ба хиссаи хатмй хамаи он чизе, ки вориси ба чунин хисса

хукукдошта дар ин ѐ он асос мегирад, аз чумт арзиши молу мулк,

ки аз ашѐю анчоми хона ва асбоби рузгор иборат аст ва арзише,

ки ба фоидаи чунин ворис супориши васияткунандаи мерос

мукаррар карда буд, хисоб карда мешавад.

Хама гуна махдудкунй ва вазнинкунй, ки дар васиятнома

барои вориси ба хиссаи хатмии мерос хукукдошта мукаррар

гардидааст, танхо ба он хиссаи меросй ба хисобй у гуза ранда

дахл дорад, ки аз хиссаи хатмй зиѐд мебошад.

Агар вориси ба хиссаи хатмй хукукдошта молу мулки ме-

росиро дар мухлати мукарраргардида кабул накунад ѐ аз мерос

даст кашад, он гох молу мулк ба ворисон аз руи васиятнома

мегузарад.

Хангоми вайрон гардидани хукуки ворисони хиссаи хатмй

дошта, суд масъалаи беэътибор донистани васиятномаро танхо

дар хамон кисме, ки хиссаи хатмиро ташкил медихад, баррасй

менамояд.

20. Хукуки меросй тарики васиятнома ѐ конун ба хамсарон

(зан ѐ шавхар) дахлдошта ба хукукхои дигари молу мулкии онхо,

ки бо холати дар кайди никох будай бо меросгузор, аз чумла

хукуки моликият ба як кисми молу мулки дар никохи якчоя ба

даст омадааст, дахл надорад.

21. Гирифтани шаходатномаи хукук ба мерос ухдадории во-

рис набуда, хукуки у мебошад. Агар ворис чунин шаходатнома

надошта бошад он асос барои рад кардани кабули аризаи даъвогй

ва гум кардани хукукхои меросй шуда наметавонад, агар мерос

дар мухлати мукаррарнамудаи моддаи 1174-и КГ кабул шуда

бошад.

Э80 _______________________________________________ ИХ БОБОЦОНОВ

22. Судхо хангоми баррасй намудани масъала дар бораи кабули мерос бояд дар назар дошта бошанд, ки:

а) кабули мерос бо ягон шарту эзохот ичозат дода наме- шавад;

б) вокеан ба сохибияти кисми амволи меросй шуруъ наму- дан хамчун кабули хамаи мероси ба кадом андозае набошад ва дар кучое, ки чойгир набошад дониста мешавад. Хямзамон, бояд ба инобат гирифт, ки номгуи амалхои ворис, ки вокеан кабули меросро исбот менамоянд, кифоя нест. Аз ин ру, агар ворисе, ки якчоя бо меросгузор зиндагй мекард аз мерос даст накашидааст ва истифода бурдани молу мулкро пас аз кушо- да шудани мерос идома медихад, метавонад меросро вокеан кабулкарда эътироф карда шавад;

в) амалхои зикргардида бояд дар давоми б мох аз рузи ку- шодани мерос ба анчом расонида шаванд;

г) шахсоне, ки барои онхо хукуки ворисй танхо дар холати кабул накардани мерос аз тарафи ворисони дигар ба миѐн ме- ояд, метавонанд дар хусуси розигии кабули мерос дар даво ми мухлати бокимондаи кабули мерос эълон намояд ва агар ин мухлат аз се мох кам бошад, пас он то се мох дароз кар да мешавад;

д) масъала оид ба дароз кардани мухлати гузаронидашу- даи кабули мерос, агар дигар ворисон мавчуд набошанд ѐ ин ки ворисон ба гайр аз даъвогар аз мерос даст кашидаанд, аз чониби суд дар махали кушодашавии мерос бо чалб намуда ни намояндаи макомоти молия ба хайси шахси сеюм баррасй карда мешавад;

е) ба ворисе, ки мухлати кабули меросро гузаронидааст, танхо он кисми молу мулки ба у мансуббуда, ки ворисони ди гар кабул намудаанд ѐ ба давлат гузаштааст ва дар шакли аслй нигох дошта шудааст ва хамчунин маблагхое, ки аз фуруши кисмати дигари молу мулки ба у мансуббуда ба даст омада- аст, дода мешавад.

Тарзхои кабули мерос чунинанд:

химояи Х,УК,УК,Х;ОИ МЕРОСИ ДАР СУД ЭЕИ

а) ба макоми нотариати махали кушода шудани мерос дар хусуси кабули мерос ариза пешниход намудан;

б) вокеан ба сохибияти молу мулки меросй шуруъ намудан. Аз тарафи ворис исбот намудани вокеан ба сохибии молу

мулки меросй шуруъ намудан инхо туда метавонанд: — маълумотномаи макрмоти манзилй-коммуналй ѐ маъму-

рияти махаллй дар бораи он, ки ворис то лахзаи вафоти ме-росгузор якчоя бо у зиндагй мекард, ѐ ин ки молу мулки ме-росгузорро дар давоми 6 мох пас аз кушода шудани мерос ги-рифтааст (агар маълумотномаи макомоти манзилй-коммуналй дар бораи он, ки ворис хангоми дафни меросгузор кисми молу мулки уро гирифтааст пешниход гардад, он гох маълумотно-маи мазкур хамчун исботи кабули мерос бо рохи ба сохибияти молу мулки меросй шуруъ намудани ворис дониста мешавад);

— маълумотномаи макомоти андоз дар бораи он, ки пас аз кушода шудани мерос ворис маблаги андозхои дахлдорро пардохт намудааст;

— маълумотномаи маъмурияти махаллй дар бораи он, ки ворис молу мулки гайриманкулй меросиро истифода менамуд;

— дигар хуччатхо ва далелхои тасдиккунандаи вокеан ба сохибияти молу мулки меросй шуруъ намудани ворис.

Сабабхои узрнок гузаронидани мухлат барои кабули ме-рос бояд хамон холатхое эътироф карда шаванд, ки ба ворис барои саривакт кабул намудани мерос бо асосхои дар моддаи 1177-и КГ пешбинишуда, монеъ гардидаанд (масалан, ворис дар бораи кушода шудани мерос намедонист ѐ дониста наметаво-нист, гирифтори бемории вазнин буд, дар холати очизй карор дошт ва гайрахо). Хурдсолии ворис низ холати ба сохибияти мерос шуруъ намудан эътироф мегардад, агар падару модари у (дигар намояндагони конунй) дар натичаи ба тарики дахлдор ичро накардани ваколатхои конунии ба зиммаи онхо гузошта-шуда оид ба хифзи хукуки молу мулкй ва манфиатхои шахси ба васоят гирифташуда, барои саривакт кабул намудани мероси кушодашуда тадбирхо наандешида бошанд.

геа ИХ БОБОЧОНОв

23. Агар ворис баъди кушода шудани мерос вафот карда

бошад, он гох то кабули мерос хукуки гирифтани хиссаи ме рос ба ворисони у (трансмиссияи ворисй) мегузарад. Меросги- рони фавтида бояд меросро дар давоми на камтар аз се мохи то охири мухдати кабули мерос, ки боки мондааст, кабул на- моянд. Агар мухдати мазкур аз се мох кам бошад, он бояд то се мох дароз карда шавад.

Дар вакти даст кашидан аз гирифтани молу мулки меросй тибки трансмиссияи ворисй онхо ба дигар ворисон мегузаранд.

24. Ворис дар асоси конун ва тибки васиятнома хукук до-рад, дар давоми 6 мох аз рузе, ки у дар бораи ба меросгирй даъват гардиданаш донист ѐ бояд медонист, аз мерос ба фоидаи шахсони дигари ворисони навбатй метавонад, даст кашад. Дар сурате, агар даст кашидан аз мерос ба фоидаи якчанд ворисон амалй гардад, он гох у бояд хиссаи хар якеи онхоро муайян созад, вагарна хиссаи шахси дасткашида ба ворисони конунй гузашта байни онхо баробар таксим карда мешавад. Даст ка-шидан аз мерос пас аз гузаштани мухлати мукарраргардида, аз эътибор сокит дониста мешавад.

25. Хангоми набудани мувофика дар масъалаи таксими мерос байни ворисон таксимот ба тарики суди анном меѐбад. Судхо хангоми баррасй ва халли ин гуна бахсхо бояд ба на-зар гиранд, ки кадоме аз ворисон меросро тибки тартиби бо моддаи 1174-и КГ мукарраргардида кабул намудаанд, аз ин ру, онхоро барои иштирок дар баррасии парванда чалб наму-да муайян созанд, ки махз кадом молу мулк бояд таксим кар-да шавад ва аник намоянд, ки арзиши хакикии он дар мавриди баррасии парванда чй кадар а ст. Хангоми таксими молу мул-ки меросй меъѐрхое, ки хиссаи умумии сохибиятро ба танзим медароранд татбик карда мешаванд.

Мавриди баррасии парванда оид ба таксими молу мулки меросй судхо бояд дар назар дошта бошанд, ки хангоми таксими мерос ворисоне, ки дар давоми сол то кушодашавии мерос якчоя бо меросгузор зиндагй мекарданд, хукуки бартари

химояи ХУКУКХСЭИ МЕРОСИ ДАР СУД 283

барои аз хайати мерос гирифтани хонаи истикомати, хучра ѐ бинои дигари истикомати, чунин асбобу ашѐи хонаро доранд.

Ба судхо тавзехот дода шавад, ки пешниходи вориси до-рои хукуки бартарй оид ба он, ки хиссаи ворисони дигар дар шакли маблаги пули ѐ дигар молу мулк чудо карда дода ша-вад, бояд хатман мавриди мухокима карор гирад.

Бояд дар назар дошт, ки хангоми амалй гардонидани хукуки бартарй ба асбобу ашѐи хона, ки ба хайати мерос дохил меша-ванд, ичозати дигари ворисон зарур нест.

Дар вакти мукаррар намудани хиссаи ворисон дар молу мулки меросй судхо набояд онро ба тарики фоиз (25%, 33%, 50%, 66% ва гайра), балки ба тарики хисса, бо кисмхо (4\1, 3\1, 2\1 ва гайра) муайян намоянд.

26. Судхо бояд ба эътибор гиранд, ки кредиторхои мерос- гузор дар давоми шаш мох аз рузи кушодашавии мерос, бояд ба ворисоне, ки меросро кабул намудаанд, талаботро сарфи назар аз мухлати шуруй талабот пешниход иамоянд.

Мухлати дар кисми 1 хамин банд мукарраргардида мум-кин аст аз тарафи суд дароз карда шавад, агар суд сабаби гу-заронидани мухлатро узрнок эътироф намояд.

Риоя нагардидани ин коидахо кредиторонро ба гум карда-ни хукуки талабот меорад.

27. Дар сурати ба мерос гузаштани хонаи истикомати, агар оид ба истифодабарии китъаи замини ба ин хонаи истикомати тааллукдошта, бахс ба миѐн ояд он гох масъалаи мазкур бо дар- назардошти моддаи 27 Кодекси замини Ч^умхурии Точикистон баррасй карда мешавад.

28. Судхо бояд дар назар дошта бошанд, ки барои хар як аризаи даъвоии аввала, аризаи мукобили даъво, хамчунин аризаи шахсони сеюме, ки нисбат ба мавзуи бахс талаботи мустакилона пешниход намудаанд бочи давлатй пардохта ме шавад, ки он аз арзиши молу мулки бахсии меросй ѐ' хиссаи он руѐнида мешавад. Хангоми кабули халнома бочи давлатие, ки пардохт нашудааст ѐ пурра пардохт нагардидааст бо дарназар-

4 ИХ БОБОЧОНОВ

шти арзиши молу мулки меросй мутаносибан ба адссаи хар I аз ворисон ситонида мешавад.

29. Бо кдбули кярори мазкур карори Пленуми Суди Олии мхурии Точикистон аз 4 июни соли 1991 тахти №2 «Дар бо-и тачрибаи аз чониби судхои Ч.ШС Точикистон татбик, на-дани конунгузорй оид ба ларвандахои марбут ба мерос» аз гибор сокит карда шавад.

Раиси Пленум, Раиси Суди Олии Чумхурии Точикистон Н. АБДУЛЛОЕВ

Котибн Пленум, Судяи Суди Олии Ч,умхурии Точикистон М. САИДОВ

ХИМОЯИ ХУКЖХОИ МЕРОСЙ ДАР СУД ________ 285

М У Н Д А Р И Ч А

МУКАДДИМА ............................................................................................. 3

БОБИ 1. МУКАРРАРОТИ УМУМЙ ОИД^А

ХИМОЯИ ХУКУКХОИ МЕРОСИ ДАР СУД ..........................5

БОБИ 2. ХИМОЯИ ХУКУКХОИ МЕРОСЙ ДАР СУД БОТАРТИБИ МУРОФИАИ ДАЪВОГИ ................................. 10 2.1. Даъвохои марбут ба мсрос ва намудхои он ......................10 2.2. Дигар даъвохое, ки ба муносибатхои

меросй алокаманданд ......................................................... 16

БОБИ 3. ЗАМИНА ВА ШАРТХОИ МУРОЦИАТ БА СУД.

ОРОЗ НАМУДАНИ ПАРВАНДАХОИ МАРБУТ

БА МЕРОСДАРСУД .................................................................. 19

3.1. Заминахои мурочиат ба суд ............................................... 19 3.1.1. Тобеияти идоравй ..................................................... 21 3.1.2. Х"ФЗИ манфиатхои дигарон ....................................... 24 3.1.3. Айният ....................................................................... 26

3.2. Шартхри хукукии ба амал баровардани химояи суди ........................................................................ 26 3.2.1. Тобеияти суди ........................................................... 27 3.2.2. Кобилияти амалкунй ................................................ 31 3.2.3. Намояндагй ................................................................32

3.3. Шартхои иловагии кабули аризаи даъвогй ...................... 33 3.3.1. Аризаи даъвогй..........................................................34 3.3.2. Нархи даъво ва бочи давлатй ...................................36 3.3.3. Аидозаи бочи давлатй ...............................................39

БОБИ 4. МУХЛАТХО ................................................................................. 44 4.1. Мухлати даъво ................................................................... 44 4.2. Мухлатхои катъкунанда .................................................... 51

БОБИ 5. ОМОДАСОЗИИ ПАРВАНДАХОИ МАРБУТ

БА МЕРОС БА МУХОКИМАИ СУДИ ................................... 60

5.1. Муайян намудани холатхои воксии кор.

ки барои дуруст хал намудани парванда

ахамият доранд .................................................................... 62

5.2. Татбики мсъѐри хукук ........................................................64

5.3. даиати шахсони иштирокчии парванда ............................. 66 5.4. Далелхр ................................................................................. 72 5.5. Созиши тарафх.0 .................................................................. 83 5.6. Нархгузории молу мулки мсросй....................................... &4

МУХ.ОКИМАИ СУДИИ ПАРВАНДАХОИ МЕРОСЙ ....... 86

КАБУЛИ ХАЛНОМА ............................................................... 91

7.1. Боздоштан ва кагъ намудани баррасии парванда ............. 91

7.2. Халнома ................................................................................ 98

7.3. Баетани созиши оштии тарафхо ....................................... \05

7.4. Халномаи гоибона ............................................................. 109

7.5. Фармони суди .................................................................... 112

ТАРТИБИ ТАКСИМИ МОЛУ МУЛКИ

МЕРОСЙ ДАР СУД .................................... , .......................... 117

8.1. Кридахои умумин хукуки моликияти

умумии ворисон ................................................................ Н7

8.2. Коидахои таксим ................................................................ 120

8.3. Хайати молу мулки меросие, ки таксими

онхр имконпазир аст ......................................................... 121

8.4. Химояи манфиаткон мухточонн корношоями меросгузор

............................................................................................. 122

8.5. Вакти амалисозии таксими мерос .................................... 126

8.6. Андозан хисса .................................................................... 127

8.7. Тартиб ва шартхои таксими молу мулки мсросй ........... 128

8.7.1. Шакли созиш оид ба таксими мерос ..................... 128

8.7.2. Шартхои таксими молу мулки меросй ................. 130

8.8. Ч,уброн хангоми имконнопазирии таксими молу

мулки меросй ва хднгоми номувофнкнн дар

шакли асл (натура) чудо намудани хиссаи

молу мулки ворис .............................................................. 132

8.9. Хусусиятх,ои таксими намудхои алохидаи

молу мулки меросй ........................................................... 134

8.9.1. Ашѐи таксимнашаванда ........................................ '35

8.9.2. Манзили истикоматй ............................................. 138

8.9.3. Асбобу ашѐи рузгор ................................................ 139

2В7

БОБИ 9. ХИМОЯИ ХУКУКХОИ МЕРОСИ БО

ТАРТИБИ МУРОФИАИ МАХСУС ....................................... Ш 9.1. Мафхуми мурофиаи махсус ............................................ 141 9.2. Хукуки мурочиат ба суд. Огоз намудани парвакдахди

мурофиаи махсус ............................................................. 145 9.3. Омодасозй ва баррасии парвандахои

мурофиаи махсус ............................................................. 146

БОБИ 10. КАБУЛИ ХАЛНОМА .............................................................. 148

10.1. Боздоштан ва кать намудани парванда

дар мурофиаи махсус ................................................... 148

10.2. Халнома ......................................................................... 150

БОБИ 11. ПАРВАНДАХОИ МАРБУТ БА МЕРОСЕ, КИ БО ТАРТИБИ МУРОФИАИ МАХСУС БАРРАСЙ МЕШАВАНД ВА ХУСУСИЯТХОИ ХОСИ ХАЛЛИ ОНХО ........................................................... 152 ] 1.1. Мукаррар намудани холатхои дорой ахмияти

хукукй ............................................................................. 152 11.2. Тобеияти идоравй ......................................................... 155

11.3. Айнияти парвандахо ..................................................... 157 1! .4. Баррасии парвандахо оид ба муайян

намудани холатхои хукукй .......................................... 158 11.5. Фавтида эълон намудани шахрванд ........................... 161

11.6. Мукаррар намудани сабти нодуруст дар китоби сабти асноди холатн шахрвандй ..................... 162

11.7. Баррасии аризахо дар бораи анчом додани амали нотариалй е рад намудани анчом додани чунин амал ........................................................ 163

Замимаи 1. Иктибос аз Кодекси гражданин ЧТ (кисми 3) ..................... 165

Занимай 2. Крнуни ЧТ «Дар бораи нотариати давлатй» ........................ 191

Замимаи 3. Крнуни ЧТ «Дар бораи бочи давлатй» ................................ 214

Замимаи 4. Кдрорхои Пленуми Суди Олии ЧТ «Дар бораи

тачрибаи суди оид ба татбики конунгузории

хукук ба мерос» ва «Дар бораи тачрибаи суди оид

ба мукаррар кардани холатхои дорой ахамияти

хукукй» ................................................................................... 256