Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η

ΣΤΟΡΙΑ ΤΖΩΡΤΖ ΜΠΛΕΗΚ0 ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΣ

ΔΙΠΛΟΣ ΚΑΤΑΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΨΥΧΡΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

η

Μ Η Ν Ι Α Ι Ο Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι Κ Ο Γ Ι Α Τ Η Ν Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Κ Α Ι Π Α Γ Κ Ο Σ Μ Ι Α Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Η ΑΓΝΩΣΤΗ (ΚΑΙ ΚΡΙΣΙΜΗ) ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΘΕΡΜΟΠΥΛΩΝ (191 π.Χ.) ΕΛΛΗΝΕΣ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΡΩΜΑΙΩΝ

ΜΥΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΔΥΤΙΚΩΝ ΣΥΜΜΑΧΩΝ ΚΑΙ ΣΟΒΙΕΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΕΡΜΑΤΙΣΜΟ ΤΟΥ Β' ΠΠ

Η ΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΟΥ ΠΑΝΤΟΥΡΚΙΣΜΟΥ/ΠΑΝΤΟΥΡΑΝΙΣΜΟΥΗ ΖΩΗ ΚΑΙ Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΚΑΤΣΑΝΤΩΝΗ ■ ΤΑ ΚΑΤΟΡΘΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΔΙΑΣΗΜΟΥ ΚΛΕΦΤΗ1879-1883: 01 ΝΑΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΤΟΥ ΕΙΡΗΝΙΚΟΥ η

6 Η ΖΩΗ ΚΑΙ Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΚΑΤΣΑΝΤΩΝΗΤΑ ΘΡΥΛΙΚΑ ΚΑΤΟΡΘΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΔΙΑΣΗΜΟΥ ΚΛΕΦΤΗ

14 Η ΑΓΝΩΣΤΗ (ΚΑΙ ΚΡΙΣΙΜΗ) ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΘΕΡΜΟΠΥΛΩΝ (191 π.Χ.)ΕΛΛΗΝΕΣ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΡΩΜΑΙΩΝ

22 PANTHERΤΟ "ΑΙΛΟΥΡΟΕΙΔΕΣ" ΤΗΣ WEHRMACHT

40 ΤΖΩΡΤΖΜΠΛΕΗΚΟ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΣ ΔΙΠΛΟΣ ΚΑΤΑΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΨΥΧΡΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

48 Η ΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΟΥ ΠΑΝΤΟΥΡΚΙΣΜΟΥ/ΠΑΝΤΟΥΡΑΝΙΣΜΟΥ

58 1879-1883: 01 ΝΑΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ "ΠΟΛΕΜΟΥ ΤΟΥ ΕΙΡΗΝΙΚΟΥ"

70 ΜΥΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΔΥΤΙΚΩΝ ΣΥΜΜΑΧΩΝ ΚΑΙ ΣΟΒΙΕΤΙΚΩΝΓΙΑ ΤΟΝ ΤΕΡΜΑΤΙΣΜΟ ΤΟΥ Β' ΠΠ

Μ Ο Ν Ι Μ Ε Σ Σ Τ Η Λ Ε Σ

Ω Φ Υ Λ Λ 0Α ρμα μάχης P an ther A usf Α , βαμμένο sand yellow μ ε λω ρίδες ακανόνιστου σχήματος re d brown. Ο αρχηγός φ έ ρ ε ι την κλασική μ αύρη στολή τω ν panzer. Σ τη θυρίδα το υ είναι εγ κ α τε σ τη μ έν ο αντιαεροπ ορικό πολυβόλο M G 34 (πίνακας του Κώ στα Καββαδία για τη "ΣΙ").

4 ΕΙΔΗΣΕΙΣ5 ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ

74 ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ76 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ81 ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ82 QUIZ ΓΝΩΣΕΩΝ

■ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ■ Μηνιαίο περιοδικό - Κυκλοφορεί στις αρχές κάβε μήνα · ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥ0ΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ: ΜΙΧΑΗΛ 0 ΙΚ 0Ν 0Μ ΑΚ 0Σ, Αντιστράτηγος ε.α. / ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ, Υποστράτηγος ε.α., τ . Καθηγητής Στραπωπκής Ιστορίας Σ Ζ Ε . / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΈΔΕΩΝ, Υποστράτηγος ε.α., τ. Καθηγητής Στρσπωπκής Ιστορίας Σ.Σ.Ε. / ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤΟΥΡΛΣ, Υποστράτηγος ε .α / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υποστράτηγος ε.α./ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ταξίαρχος ε.α., τ . καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ Συνταγματάρχης (ΤΧ) ε.α. / ΠΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Αρχιπλοίαρχος (Δ) ΠΝ ε .α / ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ / ΠΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ / ΙΑΚΩΒΟΣ ΧΟΝΔΡΟΜΑΤΙΔΗΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ / ΓΑΒΡΙΗΛ-ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ / ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΠΑΡΗΣ / ΠΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΟΥΡΙΔΗΣ / ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΑΡΕΤΑΙΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΚΑΚΑΒΕΛΑΚΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΡΑΘΥΡΑΣ / ΣΩΤΗΡΙΟΣ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ / ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΟΥΡΛΙΩΤΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ / ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΑΝΣΟΛΑΣ/ ΑΓΓΕΛΟΣ ΔΑΛΑΣΣΗΝΟΣ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΕΛΕΖΟΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΡΝΙΩΤΗΣ / ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΑΡΚΑΛΕΤΣΗΣ · ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΗΜ 0Π0ΥΛ0Σ · ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΡΑΠΑΤΗ · ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ- ΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ · ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ · ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49, 10683 ΑΘΗΝΑ / ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ .θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ I ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 38.21.985 · e-mail: periscop@otenet.gr · FAX: 38.21.985 t ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ (ΕΤΗΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 12.000 ΔΡΧ. / ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 20.000 ΔΡΧ. · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΗ 24.000 ΔΡΧ. / ΚΥΠΡΟΣ 18.500 ΔΡΧ. / ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 26.000 ΔΡΧ. · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ .θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΙΛΙΟΚΤΗΤΗΣ-ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Θεμιστοκλέους 49, Αθήνα · ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Δ. ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-1. ΞΥΝΟΣ ΟΕ · ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

ΤΕΥΧΟ Σ 64Δ Ε Κ Ε Μ Β Ρ ΙΟ Σ2001

Ε Ι Δ Η Σ Ε Ι Σ

Ο Θιέου μ ε τον Αμερικανό πρόεδρο Λύντον Τζόνσον.

ΘΑΝΑΤΟΣ ΠΡΩΗΝ ΒΙΕΤΝΑΜΕΖΟΥ ΔΙΚΤΑΤΟΡΑ

Τον περασμένο Οκτώβριο πέ- θανε σε αφάνεια, σε ηλικία 78 ετών στη Βοστώνη, ένας από τους πρω­ταγωνιστές του πολέμου του Βιετ­νάμ: ο στρατηγός Νγκουγιέν Βαν Θιέου, προτελευταίος πρόεδρος του Νοτίου Βιετνάμ, κατά τη διάρ­κεια της προεδρίας του οποίου ο πόλεμος κλιμακώθηκε και τελικά χάθηκε για τους Νοτιοβιετναμέ- ζους και τους Αμερικανούς συμμά­χους τους. Ο Θιέου είχε γεννηθεί το 1923. Το 1945, ενόσω η Ινδοκίνα τελούσε υπό γαλλική κατοχή, έγινε δεκτός στη στρατιωτική ακαδημία του Νταλάτ, ενώ αργότερα μετεκ- παιδεύθηκε στη Γαλλία. Κατά τη λήξη του Γαλλοθιετναμικού πολέ­μου (1954) ήταν διοικητής τάγμα­τος. Λίγα χρόνια αργότερα, τον Νο­έμβριο του 1963, έλαβε μέρος με τον βαθμό του στρατηγού στην α­νατροπή και στη δολοφονία του αυταρχικού προέδρου Ντιέμ, η ο­ποία πραγματοποιήθηκε με ενέρ­γειες της CIA. Η εμπλοκή του στις δολοπλοκίες μεταξύ των διαδόχων του Ντιέμ κατέληξε στην άνοδό του στην προεδρία το 1967. Η ο­κταετής θητεία του χαρακτηρίστη­κε από εκτεταμένη διαφθορά, φραξιονισμό του καθεστώτος του και μονομερή προσκόλληση στις ΗΠΑ. Παρά την προσπάθειά του να διευρύνει την αποδοχή του μεταξύ των Νοτιοβιετναμέζων μέσω αγρο­τικής μεταρρύθμισης που πραγμα­τοποίησε το 1970, το καθεστώς του δεν υπήρξε ποτέ ιδιαίτερα δημοφι­λές. Η αποχώρηση των αμερικανι­κών στρατευμάτων υπέσκαψε πε­ρισσότερο τη θέση του και στις 25 Απριλίου 1975 ο Θιέου παραιτήθη- κε. Κατά την πτώση της Σαϊγκόν διέφυγε στη Βρετανία.

ΚΑΤΑΣΚΟΠΕΥΤΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ ΤΟΥ Γ ΡΑΙΧ

Αμερικανικά έγγραφα που α­ποχαρακτηρίστηκαν σχετικά πρόσφατα αποκαλύπτουν ενδια­φέρουσες πληροφορίες για κα­τασκοπευτικές δραστηριότητες στην Ευρώπη κατά την περίοδο του ψυχορραγήματος του Γ Ράιχ, αλλά και κατά τα πρώτα με­ταπολεμικά χρόνια. Παράλληλα επιβεβαιώνουν παλαιότερες πληροφορίες για τις διασυνδέ­σεις των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών με εθνικοσοσιαλιστι- κούς πυρήνες στη μεταπολεμική Ευρώπη. Οι κυριότερες αποκα­λύψεις προέρχονται από ένα α­μερικανικό έγγραφο της 23ης Α­πριλίου 1945 που βρίσκεται στα Εθνικά Αρχεία των ΗΠΑ. Σύμφω­να με τις πληροφορίες που ανα- φέρονται σε αυτό, «οι μυστικές υπηρεσίες των Ναζί διέταξαν τους πράκτορές τους να κρυ­φτούν για μεγάλο χρονικό διά­στημα στα εδάφη που είχαν πλέ­ον εγκαταλειφθεί. Επιπλέον έ ­κρυψαν σε γερμανικά εργοστά­σια τους ξένους χειρ ιστές ραδιο­φωνικών σταθμών που συνεργά­ζονταν μαζί τους ώστε να τους χρησιμοποιήσουν σε περίπτωση κατάληψης της Γερμανίας από τους Συμμάχους (οι οποίοι θα θεωρούσαν ότι οι χειρ ιστές ε ί­χαν καταδικαστεί σε καταναγκα- στικά έργα και δεν θα τους υπο­πτεύονταν). Ο στόχος ήταν, μετά το τέλος του πολέμου, να οργα­νωθεί η αντίσταση κατά των Συμ­μάχων μέσω δολιοφθορών και δολοφονιών». Το σχέδιο το ο­ποίο εκτ ίθετα ι στο έγγραφο ή­ταν έμπνευσης του Χάινριχ Χίμ- μλερ και είχε την κωδική ονομα­σία «Τα δόντια του δράκου». Η ε­κτέλεσή του είχε ανατεθεί στον διαβόητο Αυστριακό αξιωματικό των SS Οττο Σκορτσένυ, ο οποί­ος το 1943 είχε απελευθερώσει

με μια παράτολμη επιχείρηση τον Μουσολίνι από το όρος Γκραν Σάσο, όπου εκρατείτο με­τά την ανατροπή του από την η­γεσία του ιταλικού κράτους. Στο πλαίσιο της υλοποίησης του σχε­δίου ο Σκορτσένυ είχε κατορθώ­σει να διεισδύσει σε ομάδες παρ­τιζάνων που δρούσαν στη βόρεια Ιταλία, συμπεριλαμβανομένης της «Εθνικής Επιτροπής Απε­λευθέρωσης του Μιλάνου», προ­ετοιμάζοντας τους συνεργάτες οι οποίοι θα συμμετείχαν σε μια πιθανολογούμενη κομμουνιστι­κή κυβέρνηση της Ιταλίας μετά το τέλος του πολέμου. Στη Γαλ­λία συντονιστής των οργανώσε­ων που είχαν συνεργαστεί με τους Γερμανούς ήταν ο πρώην διοικητής των SS στο Στρα­σβούργο, ενώ στη Σκανδιναβία η γερμανική κατασκοπεία είχε συ­νεργαστεί για την υλοποίηση του σχεδίου με την ιαπωνική. Ο σχε- διασμός περιελάμθανε και ουδέ­τερες χώρες με φιλογερμανικό προσανατολισμό, όπως ήταν η Ισπανία (στην αστυνομία της ο­ποίος δ ιατέθηκε το τεράστιο για εκείνη την εποχή ποσό των4.000.000 δραχμών, προκειμένου να εξασφαλιστεί η συνεργασία της) και η Τουρκία (στην οποία εισέρρεαν ποσά μέσω ελβετικής τράπεζας). Η αποκάλυψη του σχεδίου από την OSS (πρόδρομο της CIA) είχε ως αποτέλεσμα αρ­χικά τη λήψη αντιμέτρων και στη συνέχεια, μετά από τέσσερα χρόνια, την υιοθέτησή του από τις μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ στο πλαίσιο του Ψυχρού πολέ­μου, εν όψει της ενδεχόμενης ε­γκατάλειψης της Ευρώπης μετά από εισβολή και επικράτηση της Σοβιετικής Ενωσης. Η νέα ονο­μασία του σχεδίου ήταν “Stay behind" (ειδ ικότερα στην Ιταλία καθιερώθηκε με την ονομασία "Gladio") και τον επιμέρους συ­ντονισμό είχαν αναλάβει επίλε­κτοι πράκτορες, όπως ο μετέπει- τα αρχηγός της CIA Ουίλιαμ Κόλ- μπυ, παλαιότερα πράκτορας του OSS στη Γαλλία και στην Ιταλία!

ΝΕΕΣ ΔΙΕΚΔΙΚΗΣΕΙΣ ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΕΩΝ

Η πρόσφατη διεκδίκηση γερ­μανικών πολεμικών αποζημιώσεων από κατοίκους του Διστόμου και άλλων χωριών της Βοιωτίας που υ­

πέστησαν τη μήνι της ναζιστικής θηριωδίας κατά την Κατοχή φαίνε­ται ότι δεν αποτελεί παρά μόνο την αρχή για παρόμοιες ενέργειες κα­τοίκων άλλων πολύπαθων ελληνι­κών χωριών. Πρόσφατα συγγενείς εκτελεσθέντων κατοίκων του χωρι­ού Χορτιάτης, κοντά στη Θεσσαλο­νίκη, στράφηκαν δικαστικά κατά του γερμανικού Δημοσίου ζητώ­ντας αποζημίωση συνολικού ύψους 5,5 δισεκατομμυρίων δραχμών. Πρόκειται για 175 άτομα, επιζώντες της τραγωδίας ή συγγενείς 93 από τα 147 θύματα του ολοκαυτώματος του Χορτιάτη. Στις 4 Σεπτεμβρίου 1944, σε αντίποινα για τον θάνατο ενός Γερμανού στρατιώτη και τον τραυματισμό ενός άλλου κατά τη διάρκεια σύγκρουσης με τμήμα του ΕΛΑΣ, γερμανικό τμήμα επέ- δραμε στον Χορτιάτη και στο γει­τονικό Ασβεστοχώρι, συνέλαβε ο­μήρους (πολίτες και γυναικόπαι­δα), τους έκλεισε σε δύο κτίρια του Χορτιάτη και στη συνέχεια τους πυρπόλησε ζωντανούς. Υπεύθυνος αυτού του ειδεχθούς εγκλήματος ήταν ο επιλοχίας Φριτς Σούμπερτ, ο οποίος ερμήνευσε με αυτό τον τρόπο ένα χιτλερικό διάταγμα σύμ­φωνα με το οποίο ο θάνατος ή η ε­πίθεση εναντίον Γερμανού στρα­τιώτη θα έπρεπε να τιμωρείται με θανάτωση 50-100 ομήρων, ενώ ο τραυματισμός του με εκτέλεση δέ­κα ατόμων. Μετά τη λήξη του πολέ­μου ο Σούμπερτ καταδικάστηκε και εκτελέστηκε ως εγκληματίας πολέ­μου, το γεγονός όμως αυτό δεν α­ναιρεί την ευθύνη του γερμανικού κράτους. Σε αγωγή που κατέθεσαν στο Πρωτοδικείο Θεσσαλονίκης οι ενάγοντες ισχυρίζονται ότι η εκτέ­λεση των ομήρων δεν εμπίπτει στα θέματα ετεροδικίας, καθώς "δεν μπορούν να θεωρηθούν ως τέτοιες (σχετικές με θέματα ετεροδικίας) αυτές (οι εκτελέσεις) που προκα- λούνται από απρόκλητη επίθεση στρατιωτικών τμημάτων διατεταγ­μένων προς τούτο από τις αρμό­διες αρχές κατοχής, εναντίον άμα­χου πληθυσμού της κατεχόμενης χώρας και συγκεκριμένα εναντίον διακριτού και προεπιλεγμένου α­ριθμού ατόμων". Η εκδίκαση της υ­πόθεσης αναμένεται να πραγματο­ποιηθεί στα μέσα Δεκεμβρίου και οι ενάγοντες δεν αποκλείουν το ενδεχόμενο έγερσης αξιώσεων κα­τά της ιδιοκτησίας του γερμανικού κράτους στην Ελλάδα, σε περίπτω­ση που δεν εξευρεθεί συμβιβαστι­κή λύση.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Φ Υ Σ Ι Ο Γ Ν Ω Μ Ι Ε Σ

ΥΠΟΣΤΡΑΤΗΓΟΣΤΖΩΝ ΦΟΥΛΕΡ 0878 ■1966)Ο ΒΡΕΤΑΝΟΣ ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΤΟΥ ΟΠΟΙΟΥ ΟΙ ΙΔΕΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΩΝ ΑΓΝΟΗΘΗΚΑΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΥΜΠΑΤΡΙΩΤΕΣ ΤΟΥ, ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΤΗΚΕ Ω Σ ΜΕΓΑΛΟΦΥΙΑ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΑΥΤΟ ΑΠΟ ΣΤΡΑΤΗΓΟΥΣ ΟΠΩΣ Ο ΝΤΕ ΓΚΩΛ ΚΑΙ Ο ΓΚΟΥΝΤΕΡΙΑΝ, ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΥΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΤΩΝ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΩΝ ΤΟΥ ΕΡΥΘΡΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ.

0 υ π ο σ τρ ά τη γ ο ς Φ ούλερ (α ρ ισ τερ ά ) μ ε ά λλου ς Β ρ ετα ν ο ύ ς α ξιω μ α τικο ύ ς κατά τη δ ιά ρ κε ια ασκήσεων.

Ο Τζων Φρέντερικ Τσαρλς Φούλερ γεννήθηκε την 1η Σε­πτεμβρίου 1878 στο Τσίτεστερ της Αγγλίας. Ο πατέρας του ή­ταν ιερέας η ο ικογένεια του ο­ποίου ανήκε στους "στρογγυλο- κέφαλους" του Κρόμγουελ, η δε μητέρα του καταγόταν από οι­κογένεια Ουγενότων.

Ο Φούλερ δεν τα πήγαινε καλά με το σχολείο. Δεν του ά­ρεσε ο αθλητισμός, κάτι ασυγ­χώρητο στη Βρετανία της επο­χής του, ούτε τα ακαδημαϊκά μαθήματα. Αντίθετα διάβαζε ά­πληστα την ιστορία. Μετά την α­ποφοίτηση από το σχολείο του ακολούθησε το στάδιο του στρατιωτικού επειδή ήταν επι­θυμία του παππού του από την πλευρά της μητέρας του. Απο­φοίτησε από την Ακαδημία του Σάντχερστ το 1898 και τοποθε- τήθηκε στο 1ο Ελαφρό Τάγμα Πεζικού της κομητείας της Οξ­φόρδης. Ενα χρόνο αργότερα πήγε στη Νότια Αφρική όπου διεξαγόταν ο πόλεμος των Μπό- ερς. Δύο μήνες μετά την επαφή του με το πεδίο της μάχης μια κρίση σκωληκοειδίτιδας τον έ ­στειλε στο νοσοκομείο. Ετσι τους έξ ι τελευτα ίους μήνες του πολέμου τούς πέρασε σε γρα­φείο ως αξιωματικός πληροφο­ριών.

Το 1902 το Τάγμα του μετα- στάθμευσε στην Ινδία. Η ζωή ε ­κεί ήταν τόσο πληκτική ώστε για να διασκεδάσει την ανία του με­λέτησε φιλοσοφία, την ινδουι- στική θρησκεία και Γιόγκα. Το 1905 προήχθη σε λοχαγό. Ομως προσβλήθηκε από εντερ ικό πυ­ρετό και επέστρεψε στην Αγ­γλία το 1906 με αναρρωτική ά­δεια. Φαίνεται ό τι ήταν τόσο ά­σχημη η εμπειρία του από την Ινδία ώστε έθεσε ως σκοπό του να αποφύγει με κάθε τρόπο την επανατοποθέτησή του εκεί.

Τον ίδιο χρόνο νυμφεύθηκε την πολωνικής καταγωγής Σό- νια Καρνάτζικ. Ηταν ένας ευ τυ ­χισμένος γάμος. Για να αποφύ- γε ι την Ινδία τοποθετήθηκε υ­πασπιστής σε μια μονάδα εθνο­φυλακής, η οποία πολύ γρήγορα μετέπεσε σε τάγμα πεζικού του νέου Βρετανικού Στρατού. Στο τάγμα του ο Φούλερ είχε να α­ντιμετωπίσει νέους αξιωματι­κούς που διψούσαν για μάθηση. Αποτέλεσμα ήταν να αρχίσει το πλούσιο συγγραφικό έργο του, αρχίζοντας με δοκίμια εκπαί­δευσης.

Οταν άρχισε να πλησιάζει ο καιρός που θα έπρεπε να πάει πάλι στην Ινδία πήρε μέρος στις εξετάσεις για την εισαγωγή στην Ακαδημία Πολέμου του Κάμπερλι. Πέτυχε με τη δ εύ τε­ρη προσπάθεια, το 1913. Τότε, σε ηλικία 35 ετών, άρχισε να παίρνει στα σοβαρά το στρατιω­τικό επάγγελμα, αν και ο ίδιος υ­ποστηρίζει ότι η σταδιοδρομία του σώθηκε χάρη στην έκρηξη του Α1 Παγκοσμίου Πολέμου.

Ο Φούλερ τοποθετήθηκε πάλι σε επ ιτελική θέση στο Δυ­τικό Μέτωπο. Σταθμό στη στα­διοδρομία του αποτέλεσε η το ­ποθέτησή του, το 1916, στο νεο­σύστατο Οπλο των Τεθωρακι­σμένων του Βρετανικού Στρα­τού, αν και δεν είχε τα απαραί­

τητα προσόντα. Ο Φούλερ αντι- λήφθηκε γρήγορα τη σημασία του νέου Οπλου. Μάλιστα σχε- δίασε την πρώτη επ ιτυχημένη ε ­πίθεση τεθωρακισμένων της ι­στορίας, στο Καμπρέ, στις 20 Νεομβρίου 1916. Τον Νοέμβριο του 1917 είδε τις μονάδες τεθω ­ρακισμένων να αποδεκατίζονται όταν σε μια επίθεση τα άρματα βρέθηκαν στους στενούς δρό­μους του γαλλικού χωριού Φο- ντέν. Ο ίδιος έγραψε αργότερα: “ποτέ δεν είχα αντιμετωπίσει το πρόβλημα του αγώνα αρμάτων σε χωριό. Ηθελα να κλωτσήσω τον εαυτό μου για την έλλειψη προβλεπτικότητας, αλλά δεν φαντάστηκα ότι ο ι δ ιο ικητές του πεζικού θα έριχναν τα άρ­ματα σε τέτο ια μέρη". Εχοντας αντιληφ θεί τον ορθό τρόπο χρησιμοποίησης των αρμάτων συνέταξε για το 1919 το "σχέδιο 1919“, που αφορούσε μια επ ίθε­ση 5.000 αρμάτων. Ηταν η πρώτη ιδέα περί μαζικής χρησιμοποίη­σης αρμάτων, αντί της μέχρι τό ­τε διασποράς τους προς υπο­στήριξη μονάδων πεζικού. Μετά τον πόλεμο οι Βρετανοί, μη έχο­ντας δ ιδαχθεί τίποτα, "έβαλαν στο αρχείο" τις ιδέες του. Το 1918 ο Φούλερ, μικρόσωμος, φαλακρός αλλά με έξυπνο πρό­σωπο, είχε χαρακτηριστεί και ή­ταν "ανορθόδοξος στρατιώτης".

Μετά τον πόλεμο τοποθε­τήθηκε σε διάφορες επ ιτελικές θέσεις, με κυριότερη αυτή του δ ιευθυντή εκπαίδευσης της Α­καδημίας Πολέμου το 1923, ενώ δεν έπαυε να π ιέζει τους Βρετα­νούς για μηχανοκίνηση του στρατού. Μαζί με τον στενό φ ί­λο του, τον λοχαγό Λ ίντελ Χαρτ, ήταν υπέρμαχος της ανάπτυξης του Οπλου των Τεθωρακισμέ­νων. Κάποια περίοδο τον τοπο­θέτησαν σε μια μονάδα κατ' ό­νομα τεθωρακισμένων. Οταν α- ντιλήφθηκε ό τι ήταν τέτο ια μό­νο στα χαρτιά θέλησε να παραι­τηθεί, αλλά τον μετέπεισαν οι α­νώτεροι του. Το 1929 ανέλαβε την πρώτη του διοίκηση, ως τα- ξίαρχος, και το 1930 προήχθη σε υποστράτηγο. Το 1933 παραιτή- θηκε.

Ο Φούλερ υπήρξε πολυγρα- φότατος. Εκτός από εκπαιδευτι­κά εγχειρ ίδ ια και τους κανονι­σμούς συνέγραψε και πλήθος βιβλίων, ανάμεσά τους και το "Η Στρατηγική του Μεγάλου Αλε­ξάνδρου". Τα βιβλία του "Στρα­τηγία, οι Ασθένειές της και οι θεραπείες τους" και "Απομνη­μονεύματα Ενός Ανορθοδόξου Στρατιώτη", που έγραψε το 1933 και το 1936 αντίστοιχα, έγιναν κλασικά του είδους τους. Το 1948 έγραψε την "Ιστορία του Β' Παγκοσμίου Πολέμου”. Ακολού­θησε το μεγάλο ιστορικό έργο του "Αποφασιστικές Μάχες του Δυτικού Κόσμου και η Επίδρασή τους στην Ιστορία", το 1954-56.

Ο Φούλερ δ ιέθ ετε απέρα­ντη βιβλιοθήκη. Οταν έγινε 80 χρόνων χάρισε τα βιβλία που πί­στευε ό τι δεν θα προλάβαινε να διαβάσει κατά τα επόμενα δέκα χρόνια! Πέθανε μετά από οκτώ χρόνια, το 1966.

Δ ημήτρης Γεδεών

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η ΖΩΗ ΚΑΙ Η ΔΡΑΣΗΟ ι κ λ έ φ τ ε ς σ τα β ο υ ν ά α π ο τε λ ο ύ σ α ν μ ό ν ιμ η ε σ τ ία α ν τ ίσ τα σ η ς κ α τά τω ν Τούρκων. Εδώ β λ έ π ο υ μ ε κ ρ η σ φ ύ γ ε τ ο κ λ ε φ τώ ν (Α 9 ή ν α , Γ s v v a ö a o c Β ιβ λ ιο θ ή κ η ) .

ΤΑ ΘΡΥΛΙΚΑ ΚΑΤΟΡΘΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΔΙΑΣΗΜΟΥ ΚΛΕΦΤΗ

ΓΙΑ ΤΟΥΣ Π ΕΡΙΣΣΟ ΤΕΡΟ ΥΣ ΑΝ Θ Ρ Ω Π Ο ΥΣ 0 ΚΑΤΣΑΝΤΩ ΝΗΣ ΑΠ Ο ΤΕΛΕΙ ΕΝΑ ΣΥ Μ Β Ο Λ Ο Π Α Λ ΙΚ Α Ρ Ι Α Σ Ή, ΠΙΟ ΣΩΣΤΑ, Ε Ν Α Ν ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΗ ΠΟ Υ Α Ρ Ν Η Θ Η Κ Ε ΝΑ Π ΡΟ ΣΚΥ Ν Η ΣΕΙ Ω Σ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΤΥΡΑΝΝΙΑ. ΘΑ Μ Π Ο ΡΟ ΥΣΑ Μ Ε ΝΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΟΥΜ Ε ΠΩ Σ 0 ΚΑΤΣΑΝΤΩ ΝΗΣ ΞΕ ΧΩ ΡΙΖΕ Ι Ω Σ Μ Ο Ν Α Δ ΙΚ Η

ΜΟΡΦΗ Α ΓΩ Ν ΙΣΤΗ ΣΤΗ Ν ΠΕΡΙΟ ΧΗ ΤΩΝ ΑΓΡΑΦΩΝ, Ο ΠΩ Σ Ε ΙΝ Α Ι 0 ΚΟ ΛΟ ΚΟ ΤΡΩ Ν Η Σ ΓΙΑ ΤΗΝ Π Ε ΛΟ Π Ο Ν Ν Η ΣΟ ΚΑΙ 0 ΑΝ Δ ΡΟ ΥΤΣΟ Σ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟ ΧΗ ΤΟΥ Π Α ΡΝ Α ΣΣΟ Υ Ο ΠΩ Σ ΘΑ Δ Ο ΥΜ Ε

ΣΤΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ Δ Ε Ν ΗΤΑΝ ΑΠΛΑ ΕΝ ΑΣ ΕΚΦΡΑΣΤΗΣ ΑΝ ΤΙΔΡΑΣΗ Σ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ, ΑΛΛΑ ΕΝ ΑΣ ΑΝ Θ Ρ Ω Π Ο Σ ΠΟ Υ ΕΙΧΕ ΣΥ ΓΚΡΟ ΤΗΜ ΕΝ Ο ΣΧ ΕΔ ΙΟ ΑΠ Ο ΤΙΝ ΑΞΗ Σ ΤΟΥ ΤΟΥΡΚΙΚΟΥ ΖΥΓΟΥ ΑΥΤΟ ΤΟΝ

ΚΑΤΕΣΤΗΣΕ Π ΙΟ ΕΠ ΙΚ ΙΝ ΔΥΝ Ο ΑΠΟ ΚΑΘΕ Α Λ Λ Ο Ν ΚΛΕΦΤΗ ΚΑ Ι ΓΓΑΥΤΟ Ν ΤΟΝ ΛΟ ΓΟ 01 ΤΟΥΡΚΟΙ ΤΟΝΠ Ο Λ Ε Μ Η ΣΑ Ν Μ Ε ΚΑΘΕ ΤΡΟΠΟ.

Κ Ο ΣΜ Α Σ ΠΑΠΑΒΛΑΣΟΠΟΥΛΟΣΔ ρ Ισ το ρ ία ς Π α ν επ ισ τη μ ίο υ A b e rd e e n

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΤΟΥ ΚΑΤΣΑΝΤΩΝΗ

0 πατέρας του Κατσαντώνη ονομαζόταν

Μακρυγιάννης, ήταν σαρακατσάνος και καταγόταν από το χωριό Βασταβέτσι (Πετροβούνι) των Ιωαννίνων. Κυνηγημέ­

νος από τον Αλή Πασά πήρε όαα πρόβατα μπόρεσε από το κοπάδι του και ανηφόρισε στα Βουνά των Αγρά-

φων, όπου μπόρεσε να βρει καταφύγιο. Εφθασε στο χωριό Μάραθο (Μύρεση) της Ευρυτανίας, όπου και νυμφεύθηκε. Σύντομα δημιούργησε μεγάλη περιου­σία, ενώ παράλληλα απέκτησε τέσσερις γιους. Ο ένας ήταν ο Αντώνης, ο γνωστός με το προσωνύμιο Κατσα- ντώνης, ο άλλος ο Γεώργιος (Χασιώτης) και ο τρίτος ο Κώστας (Λεπενιώτης). Για το τέταρτο παιδί δεν υπάρ­χουν στοιχεία. Ως πιο πιθανή χρονολογία γέννησης του Κατσαντώνη φαίνεται να είναι το έτος 1775, παρά τις διαφορετικές απόψεις που τοποθετούν τη γέννη­σή του κατά την περίοδο 1770-1773 ή ακόμα και το 1777. Τα στοιχεία γύρω από τη δράση και τη ζωή του Κατσαντώνη δεν είναι πάντα ακριβή, καθώς προέρχο­νται από αφηγήσεις ανθρώπων που πολέμησαν δίπλα του, καθώς και από ξένους περιηγητές οι οποίοι συ­γκέντρωναν πληροφορίες από κατοίκους που ζούσαν στις περιοχές όπου έδρασε ο ξακουστός κλέφτης.

Ο Κατσαντώνης από πολύ μικρός μισούσε θανάσι­μα τους Τούρκους και ιδιαίτερα τον Αλή πασά, που ή­ταν άσπονδος εχθρός του πατέρα του. Ο μικρός μεγά­λωνε σε ένα πολιτικό πεδίο που άλλαζε δραστικά. Με­τά το τέλος του Ρωσοτουρκικού πολέμου (1768-1774) ο ρυθμός παρακμής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας άρχισε να επιταχύνεται. Σημειώθηκε εξασθένιση της τουρκικής εξουσίας στις ευρωπαϊκές χώρες και πα­ράλληλη ενδυνάμωση του Τούρκων τοπαρχών, π.χ. του Αλή πασά των Ιωαννίνων. Η οικονομική κατάσταση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν τραγική. Παράλλη­λα παρατηρήθηκε μείωση του πληθυσμού της, που ο- φειλόταν στη σκλαβιά και στην πολύ κακή διαβίωση των κατοίκων της οι οποίοι μαστίζονταν από την πείνα και τις διάφορες επιδημικές ασθένειες. Ο Πουκεβίλ α­ναφέρει: "Το οθωμανικό κράτος είναι η χώρα της συμ­φοράς. Από την Κωνσταντινούπολη ως την απώτατη ά­κρη του Ευξείνου, από τον Βόσπορο ως την Αδριατική οι πόλεις της είναι κοπρώνες, τα χωριά της φωλιές ε- ρήμωσης. Παντού γίνεται λόγος μόνον για πανώλη, για πυρκαγιές, για επιδημίες ή για λιμό. Κοντά στις πύλες των πόλεων στέκονται κρεμάλες και πύργοι κρανίων. Τις αυλές των πασάδων στολίζουν κεφάλια ματωμένα, παλούκια και όργανα βασανισμού. Επειδή δεν υπάρχει αστυνομία, ούτε τάξη υπάρχει, ούτε ασφάλεια, ούτε η­συχία'1.

Η μόνιμη πολιτική ανωμαλία στην επικράτεια θα πρέπει να αναζητηθεί στους συνεχείς πολέμους που δεν άφηναν ούτε στιγμή τους σκλαβωμένους πληθυ­σμούς της Βαλκανικής να ανασάνουν. Η άνοδος του αλβανικού στοιχείου άρχισε κατά τη διάρκεια του Ρω­σοτουρκικού πολέμου, όταν οι Τούρκοι χρησιμοποίη­σαν αλβανικά μισθοφορικά στρατεύματα για να κατα-

Κ έρ ιν ο ο μ ο ίω μ α το υ Κ α τσ α ν τώ ν η (Μ ο υ σ ε ίο Ε λ λ η ν ικ ή ς Ισ το ρ ία ς Π α ύ λ ο υ Β ρ έ λ λ η ,Μ π ιζά ν ι Ιω αννίνω ν).

Α λ β α ν ο ί σ τ ρ α τ ιώ τ ε ς . Σ τ ις π ε ρ ιο χ έ ς π ου κ α τ ε λ ά μ β α ν ε ο Α λή π α σ ά ς ε γ κ α & ισ το ύ σ ε α λ β α ν ικ έ ς φ ρ ο υ ρ έ ς , ο ι ο π ο ίες α π ο τε λ ο ύ σ α ν π ρ α γ μ α τ ικ ή μ ά σ τ ιγ α γ ια τ ο υ ς κ α το ίκ ο υ ς .

πνίξουν την επανάσταση των Ελλήνων στην Πελοπόννησο. Ηταν τόσες οι κατα­στροφές που προκάλεσαν οι Αλβανοί ώ­στε στο τέλος οι Τούρκοι χρειάστηκε να τους εξοντώσουν οι ίδιοι. Μέσα σε αυτή την κατάσταση ξεπήδησε και το "άστρο" του φιλόδοξου και αδίστακτου Αλή πασά, που κατάφερε να δημιουργήσει ένα κρά­τος εν κράτει. Στα μέρη που κατελάμβανε ο Αλή εγκαθιστούσε αλβανικές φρουρές οι οποίες καταπίεζαν πολύ τους κατοί­κους και τους έφερναν σε απόγνωση. Για να μπορέσει να εκπληρώσει τον στόχο του εκμηδένισε όλους τους εχθρούς του. Αφού κατάφερε μετά από πολλά χρόνια να νικήσει τους Σουλιώτες (1803),αποφά­σισε να εξοντώσει και τους κλέφτες της περιοχής του.

Η τελική επικράτηση του Αλή δεν ή­ταν καθόλου εύκολη. Χρειάστηκε να ανα- μετρηθεί με ανθρώπους που δεν λογά­ριαζαν τον θάνατο και ο πόθος τους για ε­λευθερία ήταν άσβεστος. Μέσα σε αυτή την ταραγμένη περίοδο ο Κατσαντώνης έθεσε με τον τρόπο του τις βάσεις για τη μεγάλη επανάσταση του 1821. Σε ηλικία25 ετών συνελήφθη από έναν μπουλού- μπαση (αξιωματούχος που ήταν επιφορτι­σμένος με την πάταξη της ληστείας) με την κατηγορία της ζωοκλοπής. Στην πραγματικότητα ήθελαν να εκβιάσουν και να αποσπάσουν χρήματα από τον πα­τέρα του, που ήταν πλούσιος. Σύμφωνα με τον Επαμεινώνδα Φραγγίστα μόλις ο Κατσαντώνης αποφυλακίστηκε, διψούσε για εκδίκηση για τα βασανιστήρια που τό­σο άδικα πέρασε. Εχοντας παράλληλα και φλογερό τον πόθο του για ελευθερία σκότωσε τον μπουλούμπαση. Στη συνέ­χεια απαρνήθηκε την κοινωνική ζωή και ε­νώθηκε με τους κλέφτες του Δίπλα. Για α­ντίποινα ο Αλή φυλάκισε τους γονείς του στα Ιωάννινα, όπου καιπέθαναν. Από τότε ο Κατσαντώνης έγινε ορκισμένος εχθρός του Αλή. Σύμφωνα με τον Νίκο Παπακώ- στα όταν ο Κατσαντώνης βρισκόταν στις

φυλακές των Ιωαν- νίνων ο Αλή τού πρότεινε να γίνει τζοχανταραίος (μι­σθοφόρος, εκλε­κτός σωματοφύλα­κας). Ο νεαρός αρ- νήθηκε και τον προκάλεσε λέγο- ντάς του πως αν τον άφηνε λίγα μέ­τρα ελεύθερο θα του ξέφευγε. Ο Αλή δέχθηκε και ο Κατσαντώνης κα­τάφερε να του ξε- φύγει. Οργισμένος ο Αλή από αυτή την κατάληξη άρπαξε την περιουσία τους και σκότωσε τους γονείς του Κατσαντώ- νη.

Γύρω στο 1802 άρχισε ο αγώνας του Κατσαντώνη κατά των Τούρκων και των Αλβανών. Τότε απέκτησε και το προσωνύ- μιο "Κατσαντώνης" με το οποίο έγινε γνω­στός. Σύμφωνα με την επικρατέστερη ά­ποψη αυτό το προσωνύμιο προέρχεται από τις παρακλήσεις της μητέρας του που επαναλάμβανε συνεχώς "Κάτσε, κά­τσε Αντώνη, μείνε κοντά μου". Μια άλλη ενδιαφέρουσα άποψη παρουσιάζει ο Γ Κοτζιούλας, που αναφέρει ότι το πρώτο συνθετικό του ονόματος τους είναι το "κατσής”, το οποίο προέρχεται από την τουρκική λέξη "κατζκίν” που σημαίνει φυ- γόδικος: "Κατσήδες λέγονταν, στις αρχές του περασμένου και τον προπερασμένο αιώνα, οι φυγάδες, οι διωκόμενοι με έναν λόγο, οι “κυνηγημένοι“. Κυνηγημένοι από ποιον όμως; Από την τότε νόμιμη εξουσία βέβαια, δηλαδή τον Τούρκο κατακτητή. Τους φυγάδες αυτούς ένα Βήμα τους χώ­ριζε από το να πάρουν τα όπλα και να επι­κή ρυχθούν σαν εχθροί του κράτους. Ο κατσής μόλις απέχει από τον κλέφτη, εν- νοιολογικά ή χρονικά" (ΓΚοτζιούλα, "Από

Ο Κ α τσ α ν τώ ν η ς σ τ έ κ ε τ α ι π ερ ή φ α ν ο ς μ π ρ ο σ τά σ το ν Α λή π ασ ά (π ίνακα ς το υ

Σ . Χ ρ η σ τίδ η ).

πού βγήκε τ ’ όνομα Κατσαντώνης", Ηπει­ρωτική Εστία, 5 (1954), σελ. 1167), Σίγουρα υπάρχουν και άλλες εκδοχές γύρω από το όνομα του Κατσαντώνη. Μάλλον όμως θα πρέπει να δεχθούμε την πρώτη που ανα­φέραμε.

Για έναν κλέφτη ήταν αδύνατο να α- παρνηθεί την πίστη των πατέρων του. Αυ­τό είναι ένα συμπέρασμα που βρίσκει έκ­φραση στο πρόσωπο του Κατσαντώνη, ε­νός ανθρώπου που κρατούσε μέσα του τα χαρακτηριστικά της καταγωγής του. Ο Γιεμενίζ αναφέρει: “Ο Κατσαντώνης ανή­κε στη ράτσα των βοσκών - νομάδων που συναντά κανείς στην Ελλάδα, κυρίως στην Ακαρνανία και την Αιτωλία, και οι ο­ποίοι, ταξιδεύοντας στο πέρασμα των ε­ποχών, σπρώχνουν καμιά φορά τις αποδη­μίες τους ως τις κορυφές της Πίνδου. Εί­ναι γνωστοί με το όνομα Σαρακατσάνοι. Οι βοσκοί αυτοί εμπνέουν στον Ελληνα χωρικό, μάρτυρα των ατέλειωτων αποδη­μιών τους, ένα αίσθημα σεβασμού μαζί και φόβου. Πιστεύει ότι οι άνθρωποι αυ­τοί φέρνουν από τα μακρινά τους ταξίδια κάποιες μυστικές γνώσεις... ότι θεραπεύ­ουν αλλά και γεννούν τις αρρώστιες, ότι συνομιλούν με όντα υπερφυσικά. Τέλος ότι διαβάζουν τον ουρανό όπως ένα βι­βλίο και προφητεύουν το μέλλον σύμφω­να με την πορεία των αστεριών". Τα κα- τορθώματά του θα τα τραγουδούσαν όλοι οι Ελληνες, καθώς συνοδεύονταν από πε­ρίφημες νίκες κατά των Τούρκων.

Ο Δίπλας αναγνώρισε την υπεροχή του Κατσαντώνη και πολύ σύντομα του παραχώρησε την αρχηγία. Εκείνος δεν ή­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ptyir

fir·»

Κ α τά τη ν π ρ ο σ φ ιλή το υ σ υ ν ή θ ε ια ο Α λ ή π ασ άς π ρ ο σ π ά θ η σ ε να ε ν τ ά ξ ε ι το ν α ιχ μ ά λ ω το Κ α τσ α ν τώ ν η σ τη ν υ π η ρ εσ ία το υ . Ο τα ν ο υ π ερ ή φ α ν ο ς κ λ έ φ τ η ς α ρ ν ή θ η κ ε το ν θ α ν ά τω σ ε μ ε τ ά από φ ρ ικ τά β α σ α ν ισ τή ρ ια . (« Ο Α λή π α σ ά ς σ τη λ ίμ ν η το υ Β ο υ θ ρ ω το ύ » , Α θ ή ν α , Γ εν ν ά δ ε ιο ς Β ιβ λ ιο θ ή κ η ) .

ταν ιδιαίτερα ψηλός, όμως το εξαίρετο πνεύμα του τον έκανε να ξεχωρίζει από τους υπόλοιπους. Ηταν ένα υπόδειγμα κλέφτη που σεβόταν τους αδυνάτους, τον θεσμό της οικογένειας και σε μερικές περιπτώσεις χάριζε τη ζωή στους ε­χθρούς του. Οσο ζούσε σι χωρικοί τον εί­χαν σε τόσο μεγάλη υπόληψη ώστε ορκί­ζονταν στο όνομά του.

Ενα από τα πρώτα πράγματα που θέ­λησε να αλλάξει ο Κατσαντώνης ήταν ο μικρός αριθμός ανδρών που ο θείος ο Δί- πλας διατηρούσε στην ομάδα του. Πράγ­ματι σε λίγο καιρό ο αριθμός των ανδρών αυξήθηκε. Το σώμα του Κατσαντώνη συ­νήθως αριθμούσε 60-80 άνδρες και σε έ­κτακτες περιπτώσεις 200 περίπου. Σε πο­λύ μεγάλη ανάγκη έφθανε τους 500 άν­δρες. Επειδή ήταν δύσκολο για την περιο­χή των Αγράφων να συντηρεί τέτοιους α­ριθμούς ανδρών, κρίθηκε σκόπιμο αυτοί να κατανεμηθούν σε τσελιγγάτα, δηλαδή σε περιοχές που θα μπορούσαν να τους συντηρήσουν, ενώ παράλληλα ο θεσμός λειτουργούσε σαν ένα είδος στρατολόγη- σης που μπορούσε να καλέσει στα όπλα

τους άνδρες όταν θα υπήρχε απόλυτη α­νάγκη. Κέντρο των ενεργειών του Κατσα­ντώνη ήταν τα Αγραφα, όπου είχε και την άτυπη διοίκηση του τοπικού αρματολικι­ού. Θα τονίσουμε σε αυτό το σημείο ότι ο ίδιος δεν αναγνώριζε την κυριαρχία των Τούρκων. Ως θερινά ορμητήρια χρησιμο­ποιούσε τα Τζουμέρκα και ιδιαίτερα τα χωριά Βασταβέτσι και Μελισσουργοί. Κατά τους χειμερινούς μή­νες προτιμούσε την α­σφάλεια που του έδι­ναν σι ξενοκρατούμε- νες περιοχές της Βό­νιτσας, της Πρέβεζας

Η σ τ ιγ μ ή π ου ο Κ α τσ α ν τώ ν η ς σ κ ο τώ ν ε ι

το ν Β ε λ η γ κ έ κ α (π ίνακα ς το υ Σ .

Χ ρ η σ τ ίδ η ).

και των Ιονίων Νήσων (Λευκάδα).Ο Κατσαντώνης φρόντιζε να έρχεται

συνεχώς σε σύγκρουση με τους Τούρ­κους. Σε μια από τις πρώτες μάχες που έ­δωσε, στην Τριφύλλα της Ευρυτανίας την άνοιξη του 1802, κατατρόπωσε ένα σώμα 300 Αλβανών που οδηγούσε ο δερβένα- γας Ιλιάσμπεης. Κατά τη διάρκεια της μά­χης ο ίδιος σκότωσε τον αγά. Σε μια έφο­δο οι Αλβανοί προσπάθησαν να νικήσουν τους άνδρες του Κατσαντώνη, αλλά δεί­λιασαν και αποσύρθηκαν. Ο Εμερσον ση­μειώνει: “Η αντοχή του, το θάρρος, η ετοι- μότητά του και το αδάμαστο μίσος του

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

για τους Τούρκους τον ξεχώρισαν σαν ε­χθρό άξιο ν’ αντιμετωπίσει τη γενναιότη-

•JQ τα του Αλή, πράγμα που ανάγκασε τον ™ Αλή να στείλει εναντίον του διαδοχικά

τους πιο ανδρείους στρατηγούς του. Οι προσπάθειες να τον υποτάξουν ήταν μά­ταιες, η μια δύναμη μετά την άλλη κατα­τροπώνονταν από τη γενναιότητα ή την ευφυΐα του Κατσαντώνη και ένας-ένας οι Οθωμανοί αρχηγοί γύριζαν απελπισμένοι ή νικημένοι στα Γιάννενα".

Ο Αλή βλέποντας πως ο Κατσαντώνης δεν ήταν καθόλου εύκολος αντίπαλος α­ποφάσισε να χρησιμοποιήσει και άλλες τακτικές για να τον εξοντώσει. Σκέφθηκε να τρομοκρατήσει τους χριστιανικούς πληθυσμούς στις περιοχές όπου δρούσε ο Κατσαντώνης, έτσι ώστε να στερήσει τις πηγές όπου οι κλέφτες έβρισκαν τρό­φιμα και προσωρινή διαμονή, καθώς και να στρέψει την οργή των Ελλήνων ενα­ντίον του. ΓΓ αυτόν τον λόγο έδωσε σε έ­ναν από τους πιο έμπιστους αξιωματι­κούς του, τον Γιουσούφ Αράπη, απόλυτη εξουσία στις ζωές όλων των χριστιανών. Ο Γιουσούφ Αράπης άρχισε την τρομοκρα­τία από την περιοχή του Βάλτου και του Ξηρόμερου. Οπου περνούσε ρήμαζε τον τόπο. Ο Κατσαντώνης βλέποντας αυτή την εξέλιξη ήθελε να αναμετρηθεί με τους Αλβανούς έξω από τα λημέρια του,

αλλά ο Δίπλας τον συγκροτούσε. Ευρι­σκόμενος στο Ξηρόμερο ο Γιουσούφ Αρά­πης πληροφορήθηκε πως οι προύχοντες της περιοχής βοηθούσαν τον Κατσαντώ­νη. Διέταξε λοιπόν τον Κουτζουμουστα- φάμπεη με 150 άνδρες να τους ουλλάβει και να τους οδηγήσει ενώπιον του. Οι Αλ­βανοί συνέλαβαν τους προύχοντες αφού οι τελευταίοι πρόλαβαν να ειδοποιήσουν τον Κατσαντώνη, που τους ακολουθούσε προσπαθώντας να βρει το κατάλληλο μέ­ρος για να αναμετρηθεί μαζί τους. Σημει­ώνουμε ότι ο Κουτζουμουοταφάμπεης εί­χε συγκεντρώσει και 200 ένοπλους χωρι­κούς επειδή φοβόταν τους κλέφτες. Ο­ταν πέρασε τα πιο επικίνδυνα σημεία ά­φησε τους χωρικούς και συνέχισε μόνος του. Ο Κατσαντώνης περίμενε σε ένα φυ­σικά οχυρωμένο στενό πέρασμα που βρί­σκεται κοντά στο χωριό Κεχρινιά και διέ­ταξε τους συντρόφους του να πυροβολή­σουν μόνον όταν ο εχθρός πλησιάσει πο­λύ κοντά. Ο αιφνιδιασμός ήταν απόλυτα επιτυχημένος και οι Αλβανοί υπέστησαν μεγάλες απώλειες. Μετά από αυτή τη νέα του νίκη ο Κατσαντώνης έγινε αγαπητός και σεβαστός σε όλους τους σκλαβωμέ­νους Ελληνες.

Οι νίκες έφεραν τον Κατσαντώνη σε επαφή με άλλους κλέφτες. Στις προσπά- θειές του ίσως είχε και τη βοήθεια του

Ρήγα, που λέγεται ότι ήλθε σε επαφή μαζί του. Το 1805 δύο αδελφοί, ο Δήμος και ο Νικόλαος Στεφανόπουλος, προσπάθησαν να έλθουν σε επαφή με ονομαστούς κλέ­φτες όπως ήταν ο Ζαχαρίας, ο Κατσαντώ­νης και ο Κολοκοτρώνης και ταυτόχρονα με τον Πασβάνογλου, τον Αλή πασά των Ιωαννίνων, τον Μεχμέτ Αλή της Αιγύπτου και άλλους ανεξάρτητους τοπικούς διοι­κητές. Σε μια συγκέντρωση αρματολών που έγινε στο Καρπενήσι το 1805 ο Κα­τσαντώνης φαίνεται ότι δεν πήρε μέρος. Το θέμα της συζήτησης ήταν πώς θα μπο­ρούσαν μέσω συνδιαλλαγής με τον Αλή να αυξηθεί η αυτονομία των ορεινών πε­ριοχών της Ρούμελης και της Θεσσαλίας. Σύμφωνα με μια άλλη άποψη οι κλέφτες και οι αρματολοί συζήτησαν πώς θα αντι­μετώπιζαν αποτελεσματικότερα τις επι­δρομές του Αλή, ενώ ο Εμερσον υποστη­ρίζει πως το συνέδριο το οργάνωσε ο Αλή για να συνάψει ανακωχή με τους αρχη­γούς των κλεφτών.Το άσπονδο μίσος του Κατσαντώνη τον εμπόδισε να έλθει σε ο- ποιαδήποτε επαφή με τον Αλή.

Ο αγώνας του Κατσαντώνη κατά του Αλή πασά συνεχίστηκε. Η επόμενη σημα­ντική μάχη δόθηκε τον Ιούλιο του 1806 στην περιοχή "Του πουλιού η βρύση", κο­ντά στο χωριό Κεράοοβο (Κερασοχώρι) της Ευρυτανίας. Ο αγωνιστής προκάλεσε τον Χασάν Μπελούση, που βρισκόταν τρεις ώρες μακριά οτο μοναστήρι της Τα- τάρνας, σε μάχη. Εκείνος φοβήθηκε αρχι­κά να αναμετρηθεί μαζί του, αλλά πιο πο­λύ φοβόταν τη δυσμένεια του Αλή πασά και στο τέλος δέχθηκε την πρόταση του Κατσαντώνη. Η μάχη κράτησε δύο περί­που ώρες και ο Χασάν Μπελούσης, τρο­μαγμένος από τη σφοδρότητα της επίθε­σης των κλεφτών, υποχώρησε με μεγάλη αταξία. Οι Αλβανοί κατάφεραν να κλει-

Ο Κ α τσ α ν τώ ν η ς α ν τα π ο κ ρ ίθ η κ ε σ τη ν π ρ ό σ κ λ η σ η τ ο υ Κ α π ο δ ίσ τρ ια γ ια τη ν υ π ερ ά σ π ισ η τ η ς Λ ε υ κ ά δ α ς απ ό τ ις ε π ιθ έ σ ε ις το υ Α λή π ασ ά.

Ο θ ρ υ λ ικ ό ς κ λ έ φ τ η ς Κ α τσ α ν τώ ν η ς (λ ε π τ ο μ έ ρ ε ια σ ε π ίνακα τ ο υ λ α ϊκ ο ύ ζω γ ρ ά φ ο υ Θ ε ό φ ιλ ο υ Μ ο υ σ ε ίο Ε λ λ η ν ικ ή ς Λ α ϊκ ή ς Τέχνης, Α θ ή ν α ).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Γτούν σε ένα μοναστήρι που ονομαζόταν - —ίλιανός ή Αμυλιανός και συνέχισαν " ό εκεί την άμυνά τους. Ο Κατσαντώνης τούς πολιόρκησε, αλλά βλέποντας πως δεν μπορούσε να τους εκδιώξει αποσύρ­θηκε.

Η φήμη του Κατσαντώνη απλωνόταν σε ολόκληρη την Ελλάδα. Ακόμα και ο ί­διος ο Καποδίστριας είχε τη γνώμη πως ο αγωνιστής ήταν ο πιο κατάλληλος • ια να αναλάβει την αρχηγία στον αγώνα των κλεφτών σε όλη τη σκλαβωμένη Ελλάδα. Τον Αύγου­στο του 1806 ένας α­κόμα Οθωμανός α­ξιωματικός, ο Α- λούς Μπελάτης, επικεφαλής 400 Αλβανών επιτέ­θηκε στο Σώμα του Κατσαντώνη που είχε λάβει θέ­σεις στην τοποθε­σία Μαλατέικο λη­μέρι. Η μάχη ήταν σκληρή και στο τέλος ο Μπελάτης αναγκά­στηκε να υποχωρήσει. Λί­γους μήνες αργότερα, τον Οκτώβριο του 1806, στην τοπο­θεσία Ληστής της επαρχίας Βάλτου ο Κα­τσαντώνης συγκρούστηκε πάλι με ένα ε­πίλεκτο σώμα 500 Αλβανών με επικεφα­λής τον Μπεκύρ Τζουγαδούρο. Σε αυτή τη μάχη πληγώθηκε στον μηρό και διέτα­ξε τακτική υποχώρηση. Επειδή η πληγή ή­ταν σοβαρή αποφασίστηκε ο τραυματίας να μεταφερθεί στην Κέρκυρα για να δε­χθεί καλύτερη ιατρική βοήθεια. Εκεί έμει­νε τρεις μήνες.

Οσο διάστημα βρισκόταν στην Κέρκυ­ρα ήλθε σε επαφή με τον Ρώσο στρατηγό Παπαδόπουλο και εκείνος του υποσχέθη- κε ότι θα έλθει σε επαφή με άλλους αρ­ματολούς για να βοηθήσει με αυτόν τον τρόπο την απελευθέρωση της Ελλάδας. Μόλις θεραπεύτηκε επέστρεψε στους συντρόφους του για να συνεχίσει τον α­γώνα του. Ο Αλή πασάς, μη μπορώντας να αντέξει αυτή την κατάσταση, διέταξε τον καλύτερο αξιωματικό του, τον Βεληγκέ- κα, να εξοντώσει τον αγωνιστή. Ο Βελη- γκέκας επέλεξε τους πιο άξιους στρατιώ­τες και ξεκίνησε για να αντιμετωπίσει τον Κατσαντώνη τον Μάιο του 1807. Από ό­που περνούσε τρομοκρατούσε και βασά­νιζε τους Ελληνες, προσπαθώντας με αυ­τό τον τρόπο να προκαλέσει τον Κατσα­ντώνη σε μάχη σε ανοικτό πεδίο. Ο τελευ­ταίος, γνωρίζοντας πως κάτι τέτοιο ήταν παρακινδυνευμένο από την πλευρά του, δίσταζε στην αρχή να δώσει μάχη. Στο τέ­λος κατέλαβε τη θέση Αλαμάνου και ειδο­ποίησε τον Βεληγκέκα πως τον περίμενε σε αύτό το μέρος. Σύμφωνα με τις διηγή­σεις κλεφτών που ακολουθούσαν τον Κα­τσαντώνη οι δύο άνδρες αναμετρήθηκαν μεταξύ τους σε ένα είδος μονομαχίας,

Ο θάνατος του Βεληγκέκα γέμισε με τρόμο τους δερβεναγάδες, που απέφευ­γαν να συγκρουστούν με τον Κατσαντώ­νη. Επόμενος αντίπαλος του τελευταίου ήταν ο Αγος Μουχουρτάρης, που κατευ- θύνθηκε με ένα σώμα χίλιων επίλεκτων Αλβανών στη θέση Γρεβαινού διάσελο. Ο Μουχουρτάρης αιφνιδίασε τους κλέφτες, που δεν είχαν αντιληφθείτον κίνδυνο και βρέθηκαν κυκλωμένοι. Η μάχη αυτή ήταν η πιο δύσκολη που έδωσαν οι άνδρες του Κατσαντώνη. Οι Αλβανοί στρατιώτες πα­ρά την ορμή των κλεφτών κράτησαν τις θέσεις τους. Οταν οι κλέφτες απέτυχαν για δεύτερη φορά να διασπάσουν τον κλοιό των Αλβανών ο Κατσαντώνης απο­φάσισε μια νέα απελπιστική εξόρμηση για να φύγει με τους συντρόφους του. Στην τρίτη έφοδο οι Ελληνες τελικά κατάφε- ραν να διασπάσουν τον κλοιό των αντιπά-

στην οποία ο Βεληγκέκας έπεσε νεκρός από το βόλι του Ελληνα. Στη μάχη που α­κολούθησε οι Αλβανοί, τρομοκρατημένοι από τον χαμό του αρχηγού τους, αποσύρ­θηκαν. Ο Φοριέλ έγραψε: “Εξ όλων των κατορθωμάτων του Κατσαντώνη ο θάνα­τος του Βεληγκέκα προκάλεσε τη μεγα­λύτερη εντύπωση. Εκορύφωσε τον τρόμο τον οποίο όλοι είχαν ήδη για τον Κατσα­ντώνη και την οργή του Αλή πασά ενα­

ντίον του".

Ο Κ α ρ α ϊσ κ ά κ η ς , μ ε τ έ π ε ιτ α ο π λ α ρ χ η γ ό ς κ α τά τη ν Ε λ λ η ν ικ ή Ε π α ν ά σ τα σ η , ή τα ν π ρ ω το π α λ ίκ α ρ ο το υ Κ α τσ α ν τώ ν η (Α θ ή ν α , Ε θ ν ικ ό Ισ το ρ ικ ό Μ ο υ σ ε ίο ).

Το π ερ ή φ α ν ο π ν εύ μ α τω ν κ λ ε φ τώ ν σ τ ά θ η κ ε π ά ντα

ε μ π ό δ ιο σ τη ν το υ ρ κ ικ ή τυ ρ α ν ν ία (Α θ ή ν α , Γ εν ν ά δ ε ιο ς

Β ιβ λ ιο θ ή κ η ) .

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

12

λων τους προκαλώντας τους μεγάλες α­πώλειες. Σύμφωνα με τον Επαμεινώνδα Φραγγίστα σε αυτή τη μάχη σκοτώθηκε και ο θείος του Κατσαντώνη, ο Δίπλας. Ο­μως αυτό δεν είναι ακριβές, καθώς έχει ε­ξακριβωθεί ότι ο Δίπλας σκοτώθηκε λίγο αργότερα.

Το ηθικό των ανδρών του Κατσαντώ­νη έπεσε μετά τη μάχη με τον Αγο Μου- χουρτάρη, καθώς έχασαν αρκετούς από τους συντρόφους τους. Εκείνος για να τους ενθαρρύνει τούς υποσχέθηκε πως σύντομα θα είχαν την ευκαιρία να εκδικη­θούν. Στις αρχές του καλοκαιριού του 1807 ο Ρώσος στρατηγός Παπαδόπουλος μαζί με τον δεσπότη της Αρτας Ιγνάτιο έ­στειλαν ένα γράμμα στον Κατσαντώνη με το οποίο τού ζητούσαν να συγκροτήσει σώμα 200 ανδρών διότι η Λευκάδα απει­λείτο από την εισβολή των δυνάμεων του Αλή. Τον καλούσαν να φθάσει στην ακτή απέναντι από την Αγία Μαύρα στη Λευκά­δα. Από εκεί οι άνδρες θα μεταφέρονταν με καΐκια απέναντι. Ο Κατσαντώνης άρχι­σε αμέσως να στρατολογεί άνδρες αλλά από ό,τι φάνηκε δεν βιαζόταν να μεταβεί στη Λευκάδα διότι επιζητούσε να δώσει μια τελευταία μάχη για να ικανοποιήσει τους συντρόφους του. Σε μια σκληρή μά­χη στο Γιοφύρι του Μανώλη, που βρίσκε­ται δίπλα στο μοναστήρι της Τατάρνας, μεταξύ Αλβανών και των σωμάτων του Κατσαντώνη και του Κίτσου Μπότσαρη ο Δίπλας σκοτώθηκε. Σε αυτό το συμβάν α- ναφέρεται και ο Καποδίστριας, που είχε ε- πιφορτισθεί με την ευθύνη της άμυνας του νησιού, σε μια αναφορά του προς την κυβέρνηση της Επτανήσου Πολιτείας τον Ιούλιο του 1807: "Τας πρωινός ώρας μέχρι της μεσημβρίας διήλθομεν α- κροώμενοι αυτών (εννοεί τους κλέ­φτες) αφελέστατα και φυσικότατα α- φηγουμένων τα νωπά έτι κατά των Τούρκων κατορθώματά των, ιδία δε την τελευταίαν μάχην των 300 αγω­νιστών, οίτινες, υπό την ηγεσία του Μπότσαρη και του Κατσαντώνη, κα- τετρόπωσαν μέγα σώμα Τουρκαλ- βανών, ών 80 εφόνευσαν και πλεί- στους ετραυμάτισαν, των λοιπών ε- γκαταλειψάντων τας αποσκευάς των και τραπέντων εις άδοξον φυ­γήν. Εν τη μάχη εκείνη είχον πέσει γενναίως μαχόμενοι 10 Ελληνες, εν οις και ο ανδρείος Δίπλας, όστις ξι- φουλκήσας και επιτεθείς εντός αυτών των χαρακωμάτων των εχθρών έπεσεν άπνους, βληθείς υπό εχθρικής σφαίρας".

Η υποδοχή που έγινε στους άνδρες του Κατσαντώνη ήταν άξια της φήμης τους. Οι κάτοικοι της Λευκάδας με εν­θουσιώδεις πανηγυρισμούς καλοδέχθη- καν τους περήφανους κλέφτες. Η συγκέ­ντρωση των κλεφταρματολών έγινε στην τοποθεσία Μαγεμένο έξω από την πόλη με σκοπό να αποφασίσουν για την ανακή­ρυξη ενός αρχηγού για τα στρατιωτικά σώματα των κλεφτών. Οι οπλαρχηγοί, που προέρχονταν από διάφορα μέρη της Ελ­

λάδας όπως η Ηπειρος, η Ρούμελη και η Θεσσαλία, ήταν διακεκριμένοι. Εκτός από τους Κατσαντωναίους ήταν παρόντες οι Τζαβελαίοι, οι Μποτσαραίοι, οι Δαγκλαίοι, οι Κοντογιανναίοι, οι Μπουκουβαλαίοι κ.ά. Για το γεύμα αυτό αναφέρει ο Νικ. Παπακώστας: "Διαρκούντος του γεύμα­τος ο Κατσαντώνης - καίτοι άμοιρος παι­δευτικής μορφώσεως - ανέπτυξεν εις τους μετασχόντας, αν μη μεγαλοφυή, πά­ντως όμως την τολμηράν γνώμην, περί α- πελευθερώσεως ολοκλήρου της Ελλάδος διά συγχρόνου κατά των Τούρκων εξεγέρ- σεως απάντων των Αρματολών και Καπε- ταναίων. Το σχέδιόν του ενθουσιωδώς ε- πεκροτήθη υφ' απάντων των συνδαιτημό- νων, οίτινες και ανεκήρυξαν αυτόν πολέ­μαρχο". Αυτή η συγκέντρωση είχε σπου­δαιότατο ρόλο στην προετοιμασία του ε­θνικού ξεσηκωμού επειδή σταθεροποίησε την αμοιβαία εμπιστοσύ­νη ανάμεσα στους κλέφτες. Η άποψη του Βαλαωρίτη είναι χαρακτηριστική: Αλλά το μεγαλύτερον, το θαυμαστότερον, το ελληνικώτερον κατόρθωμα του αείμνη­στου Καποδιστρίου υπήρξεν η εν Λευκάδι συγκέντρωσις όλων των ενδοξοτέρων Καπετανάτων της Ρούμελης προς υπερά- σπισιν της κινδυνευούσης Λευκάδος, και ο αδελφικός σύνδεσμος, όστις προέκυ-

Ο Α λή π α σ ά ς ή τ α ν ο θ α ν ά σ ιμ ο ς ε χ & ρ ό ς το υ Κ α τσ α ν τώ ν η ,

π ου το ν π ο λ έ μ η σ ε μ έ χ ρ ι το ν μ α ρ τ υ ρ ικ ό Θ ά ν α τό το υ (Jos.

C a rtw r ig h t, 1822).

ψεν εκ της συγκεντρώσεως ταύτης μετα­ξύ των σημαντικωτέρων οπλαρχηγών της δουλωμένης Ελλάδος. Οι κλέφτες μετε- μορφώθησαν εις κλεφτουριάν, δηλαδή α- πέβαλον την ιδέαν της ατομικής και κε- χωρισμένης κατά των εχθρών αντιδράσε- ως και συνησπίσθησαν και συνετάχθησαν υπό την αρχηγίαν του Κατσαντώνη εις στρατόν εθνικόν...".

Η άμυνα των ελληνικών τμημάτων υ­πήρξε επιτυχής. Οι εχθροπραξίες ξεκίνη­σαν στις αρχές Μαρτίου του 1807, ενώ εί­χε προηγηθεί επτάμηνος αποκλεισμός από τον Νοέμβριο του 1806. Ο Αλή χρησι­μοποίησε τμηματικά 20.000 άνδρες για να κυριεύσει το νησί, χωρίς επιτυχία. Ο αγώ­νας των κλεφτών υπήρξε πεισματώδης. Με την υπογραφή της Συνθήκης του Τίλ- σιτ, στις 8 Ιουλίου 1807, κάθε προσπάθεια κατάληψης του νησιού τερματίσθηκε. Οι καπεταναίοι δεν έφυγαν αμέσως από τη Λευκάδα διότι φοβούνταν κάποια πιθανΓ επιθετική ενέργεια του Αλή, αλλά και για­τί ήθελαν να συζητήσουν τον τρόπο με τον οποίο θα έθεταν σε εφαρμογή το σχέδιο του γενικού ξεσηκωμού. Σύμφωνα με τον Κατσαντώνη η επανάσταση έπρε- πε να στηριχθεί στις εθνικές δυνάμεις, χωρίς τη βοήθεια ξένης δύναμης. Με την άφιξη όμως των Γάλλων στα Επτάνησα αρκετοί αρματολοί δέχθηκαν να υπηρε­τήσουν στον Γαλλικό Στρατό, ενώ άλλοι α- νέλαβαν πάλι τα αρματολίκια που είχαν. Ο Κατσαντώνης μαζί με τον Νικοτσάρα, τον Κολοκοτρώνη και τον Κίτσο Μπότσαρη α­ποσύρθηκαν και συμφώνησαν να συνεχί- σουν τους αγώνες τους. Ο Σάθας αναφέ­

ρει σχετικά: "Προτροπή και ενέργεια του Καποδιστρίου, οι εν Λευκάδι τέως υπο­θαλπόμενοι αρματωλοί εξελθόντες εις την Στερεάν και ενωθέντες μετ άλλων κλεπτών, επί κεφαλής του Κα­τσαντώνη και του Κίτσου Μπότσα­ρη, διέτρεχον την Ηπειρον, Ακαρνα­νίαν και Θεσσαλίαν και εις συνεχείς μάχας κατέφθειρον τους στρατούς του Αλή πασά". Ο Κατσαντώνης δεν μπορούσε να αντιληφθεί τις πολιτι­κές βλέψεις των Μεγάλων Δυνάμε­ων και ο αγώνας του παρέμεινε α­γνός ως το τέλος.

Ο αγωνιστής έκανε ό,τι μπορού­σε για να κρατήσει ορθή την πίστη των Ελλήνων. Γύριζε στα χωριά, συ­

γκέντρωνε τον πληθυσμό και μιλούσε για την ελευθερία και τον αγώνα. Σχε-

δίαζε μάλιστα μια παράτολμη επιχείρη­ση με σκοπό να κτυπήσει τον Αλή μέσα στα Ιωάννινα. Αντιλήφθηκε όμως τη δυ­σκολία μιας τέτοιας στρατιωτικής επιχεί­ρησης και την ανέβαλε έως ότου γίνει σύμπραξη αρκετών κλέφτικων σωμάτων Μάλιστα γνώριζε από τους καλόγερους της Μονής Τατάρνας για την αποτυχημέ­νη ενέργεια του δεσπότη Τρίκκης Διονυ­σίου, στην οποία και ο ίδιος τελικά είχε τραγικό τέλος. Σε μια από τις τελευταίες μάχες, στο χωριό Σπινάσα της Ευρυτα­νίας, ο Κατσαντώνης νίκησε τον Χασάν

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο Κ α τσ α ν τώ ν η ςΜπελούση.

Κάποια στιγμή το καλοκαίρι του 1808 ο Κατσαντώνης, εξαντλημένος από τους συνεχείς αγώνες, ασθένησε. Οι σύντρο- εοί του με χίλιους κινδύνους τον μετέφε- 3αν στη Λευκάδα, όπου έμεινε όλον τον ■ ειμώνα. Την άνοιξη του 1809 επέστρεψε στα Αγραφα, όπου προσβλήθηκε από ευ­λογιά. Αποφάσισε να μεταβεί στο χωριό Μοναστηράκι των Αγράφων μαζί με τον α­δελφό του Χασιώτη και άλλους πέντε συ­ντρόφους. Η περιοχή ήταν δύσβατη και ο Κατσαντώνης βρήκε καταφύγιο σε μια σπηλιά που τη χρησιμοποιούσαν οι βο­σκοί για να προφυλαχθούν από τις καται- γίδες. Εκεί με κάθε προφύλαξη τον φρό­ντιζε ο αδελφός του. Οι πληροφορίες για την ασθένεια του Κατσαντώνη δεν άργη­σαν να φθάσουν στα αυτιά του Αλή, που διέταξε τον Αγο Μουχουρτάρη να "οργώ­σει" τα βουνά για να αποκαλύψει το κρη­σφύγετό του.

Οι περισσότεροι μελετητές και ιστορι­κοί έχουν καταλήξει στην άποψη ότι ο Κα­τσαντώνης προδόθηκε. Οι πληροφορίες είναι αντιφατικές. Ο Φοριέλ σημειώνει: 'Πλησίον του παρέμεινε ο αδερφός του Γιώργος διά να τον φυλάσση και να τον περιποιείται και μια γραία ανέλαβε να του φέρη καθημερινώς τα απαραίτητα. Δεν είναι γνωστόν υπό ποίου, υπό της γραίας ή υπό των καλογήρων, αλλά είτε υπό της πρώτης είτε υπό των άλλων επροδόθη και κατηγγέλθη εις τον Αλή πασά”. Ο Φραγγί- στας και ο Κασομούλης αναφέρουν ότι κάποιος Ιωάννης Γκούρλιας ειδοποίησε τον Αγο Μουχουρτάρη για την κρυψώνα του Κατσαντώνη. Σύμφωνα με την παρά­δοση ο Γκούρλιας ομολόγησε το μυστικό μετά από βασανιστήρια που υπέστη. Ο Μουχουρτάρης κινήθηκε γρήγορα και πε- ρικύκλωσε τη σπηλιά. Μετά από μια σύ­ντομη και δραματική μάχη, κατά την ο­ποία ο Χασιώτης πολεμούσε έχοντας στην πλάτη του τον αδελφό του, οι Τούρ­κοι συνέλαβαν τον Κατσαντώνη και τον α­δελφό του και τους οδήγησαν πρώτα στο Καρπενήσι και αμέσως μετά στα Ιωάννινα. Δυστυχώς ο Λεπενιώτης δεν πρόλαβε να κόψει τον δρόμο του Μουχουρτάρη.

Ο Κατσαντώνης αντιμετώπισε τον Αλή με θάρρος. Ο τελευταίος προσπάθη­σε να τον πείσει να δεχθεί να αναλάβει κάποιο αρματολίκι και να τον υπηρετήσει. Οπως ήταν αναμενόμενο εκείνος αρνή- θηκε, με συνέπεια ο Αλή να διατάξει να αρχίσουν να τον βασανίζουν μαζί με τον αδελφό του. Ο πασάς προσπάθησε αρκε­τές φορές να του αλλάξει γνώμη, χωρίς α­ποτέλεσμα. Ετσι αποφάσισε να τους εκτε- λέσει. Ο Γιεμενίζ αναφέρει: "Οι δύο φυλα­κισμένοι καταδικάστηκαν να συρθούν στον τόπο της εκτέλεσης, κάτω από ένα πελώριο πλατάνι, στην πύλη των Ιωαννί- νων και να τους συντρίψουν τα κάτω μέλη από τους γοφούς πάνω στο αμόνι. Τον τό­πο αυτό είχε από καιρό επιλέξει ο πασάς ως χώρο των εκτελέσεων, στις οποίες πα- ρευρισκόταν καθισμένος στη σκιά του

πλατανιού, όπου έφθανε από μυστική υ­πόγεια στοά που συνδεόταν με το παλάτι του. Ενας ανηψιός του Βεληγκέκα για να απολαύσει την τέρψη της εκδίκησης πρό- τεινε να 'ναι ο δήμιος του Κατσαντώνη". Ο Κατσαντώνης και ο Χασιώτης στάθηκαν περήφανοι ως το τέλος, χωρίς να δειλιά- σουν. Τα άψυχα κορμιά τους ρίχτηκαν στη λίμνη των Ιωαννίνων ή, σύμφωνα με κά- ποιες μαρτυρίες, ντόπιοι άρχοντες έπει­σαν τον Αλή να τους αφήσει να τους θά­ψουν στο προαύλιο της Μητρόπολης.

Ο Κατσαντώνης ήταν ένας από τους πρωτομάρτυρες του αγώνα για την απε­λευθέρωση του Γένους και από εκείνους που προετοίμασαν την επανάσταση του 1821. Οσοι από τους συντρόφους του δεν χάθηκαν, όπως το πρωτοπαλίκαρό του ο Καραϊσκάκης, πρωταγωνίστησαν στην Ε­θνεγερσία. Ο Δημήτρης Σταμέλος τον α- ποκαλεί το "αιώνιο σύμβολο παλικαριάς" που αποτελεί "κήρυγμα της αβασίλευτης και ασύντριφτης ομορφιάς του ελεύθε­ρου ανθρώπου".

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) Απ. Β α κα λ ό π ο υ λ ο ς: ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ ΤΟΥ Ν ΕΟ Υ Ε Λ Λ Η Ν ΙΣ Μ Ο Υ , Θ εσ σ αλον ίκη , 1973.(2) Ν ικ . X. Π απ α κώ σ τα: Η Π Ε ΙΡ Ω Τ ΙΚ Α , Α θή να ι, 1967.(3) Π . Α ρ α β α ν τινό ς : Χ ΡΟ Ν Ο ΓΡΑ Φ ΙΑ ΤΗΣ

Η Π Ε ΙΡ Ο Υ , Α θ ή ν α ι, 1856.(4 ) Επ. Φ ρ α γ γ ίσ τα : Β ΙΟ Σ ΤΟΥ ΚΑ ΤΣΑΝ ΤΩ Ν Η ,Α θ ή ν α , 1963.(5 )Δ η μ . Σ τα μ έ λ ο ς : Κ Α ΤΣΑ Ν ΤΩ Ν Η Σ. Α θή να .1988. 1 1(6 )Σ ο ψ . Δ η μ η τρ α κ ό π ο υ λ ο υ : ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ K A I amm Δ Η Μ Ο Τ ΙΚ Ο ΤΡΑΓΟΥΔΙ, Α θή ν α , 1993.(7) ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ ΤΟΥ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Υ Ε Θ Ν Ο Υ Σ,Ε κ δ ο τικ ή Αθηνών.(8) Ε. P ouqueville: VOYAGE DE LA GRECE. Paris,1826.(9) J. E m erson: THE H ISTO R Y O F M O D ER N GREECE, London, 1830.(10) E. Yem eniz: SCENES ET RECITS DES GUERRES D E L IN D EPEN D A N C E- GRECE M O D ER N E , Paris, 1869.(11) Δ . Π α π α ρ ρ η γό π ο υ λο ς: Σ Υ Ν Ο Ψ ΙΣ ΤΗΣ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ Σ ΤΗ Σ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Η Σ ΕΠΑ Ν Α ΣΤΑ ΣΕΩ Σ,Α θ ή ν α , 1879.(12) Κων. Σ ά θ α ς : ΤΟ ΥΡΚΟ Κ ΡΑ ΤΟ ΥΜ ΕΝ Η Ε Λ Λ Α Σ, Α θή ν α ι, 1867.(13) Λ άμ π ρο υ Κ α ρ α σ μ ά νη : ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΚ Α I Ε ΥΡ ΙΤΑ Ν ΙΚ Α Ι Σ Ε Λ ΙΔ Ε Σ , Λ α μ ία , 1931.(1 4 )Σ ε ρ . Κ .Χ α τζά κ η : ΤΑ ΑΓΡΑΦΑ,Ρ Ο Υ Μ Ε Λ ΙΩ Τ ΙΚ Ο Η Μ Ε Ρ Ο Λ Ο Γ ΙΟ , 1958.(15) Δ η μ . Λ ο υ κ ό π ο υ λ ο ς : Κ Α ΤΣΑ Ν ΤΩ Ν Α ΙΟ Ι,"Η ώ ς", Ιο ύ λ ιο ς , 1947.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΧΑΡΑΛΑΜ ΠΟ Σ ΣΤΑΜΕΛΟΣ

U Η ΑΓΝΩΣΤΗΑ π εικ ό ν ισ η Ρ ω μ α ίω ν σ τρ α τιω τώ ν . Ο π ρ ώ το ς από τα α ρ ισ τε ρ ά ε ίν α ι λ ε γ ε ω ν ά ρ ιο ς τ η ς επ ο χ ή ς το υ Π ο λ υ β ίο υ (2 0 4 -1 2 2 π .Χ .), ο δ ε ύ τ ε ρ ο ς λ ε γ ε ω ν ά ρ ιο ς τ η ς επ ο χ ή ς το υ Τραϊανού κ α ι ο τ ρ ίτ ο ς ο π λ ίτη ς τ η ς επ ο χ ή ς τ ο υ Κ ω ν σ τα ν τίν ο υ .

ΕΛΛΗΝΕΣmm μ m# ml I I ml I· mm

TO 200 π.Χ. ΣΤΟ Ν ΕΥΡΥΤΕΡΟ ΧΩ ΡΟ ΤΗΣ Μ ΕΣΟ ΓΕΙΟ Υ ΥΠΗΡΧΑΝ ΤΡΕΙΣ ΜΕΓΑΛΕΣ ΔΥΝ ΑΜ ΕΙΣ:Η Ρ Ω Μ Α ΪΚ Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ, ΤΑ ΕΛΛΗΝ ΙΚΑ ΚΡΑΤΗ

ΚΑΙ ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΖΟΝΤΑ ΚΡΑΤΗ. ΚΥΡΙΕΣ ΔΥΝ ΑΜ ΕΙΣ ΤΟΥ Ε Λ Λ Η Ν ΙΣΜ Ο Υ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ Ε Κ Ε ΙΝ Η ΗΤΑΝ Η Μ Α Κ Ε Δ Ο Ν ΙΑ ΤΟΥ Φ ΙΛ ΙΠΠΟ Υ Ε 'Κ Α Ι ΤΟ Β Α ΣΙΛ Ε ΙΟ ΤΩΝ ΣΕ Λ Ε Υ Κ ΙΔ Ω Ν ΤΟΥ ΑΝ ΤΙ ΟΧΟΥ Γ . ΣΤ ΙΣ Δ ΙΑ Μ Α Χ Ε Σ ΚΑ Ι ΣΤ ΙΣ ΣΥΓΚΡΟ ΥΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΚΛΗ Θ Η ΚΑΝ ΝΑ ΣΥΜ Μ ΕΤΑΣΧΟΥΝ ΚΑΙ ΟΙ ΡΩ Μ Α ΙΟ Ι, 01 Ο Π Ο ΙΟ Ι ΗΤΑΝ ΚΥΡΙΑΡΧΟΙ

ΤΗΣ ΙΤΑΛΙΚΗΣ ΧΕΡΣΟ ΝΗΣΟ Υ, ΤΩΝ Ν Η Σ ΙΩ Ν ΤΗΣ Σ ΙΚΕ Λ ΙΑΣ , ΤΗΣ ΣΑ ΡΔΗ Ν ΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ

ΚΟ Ρ ΣΙΚ Η Σ ΚΑΙ ΤΩΝ ΙΣ Π Α Ν ΙΚ Ω Ν ΑΚΤΩΝ. ΣΥΜ Μ ΑΧΟ ΥΣ Ε ΙΧΑΝ ΤΙΣ ΕΛ ΛΗ Ν ΙΚ ΕΣ Π Ο ΛΕ ΙΣ Μ ΑΣΣΑΛ ΙΑ ΚΑ Ι ΕΜ Π Ο ΡΙΟ ΚΑΙ ΤΗ Ν Ο Υ Μ ΙΔ ΙΑ ΣΤΗ Ν ΑΦ ΡΙΚΑΝ ΙΚΗ ΑΚΤΗ. Μ Ε ΠΡΟ Θ ΥΜ ΙΑ 01 Ρ Ω Μ Α ΙΟ Ι ΑΡ Χ ΙΣΑ Ν ΝΑ ΕΜ ΠΛΕΚΟ ΝΤΑΙ ΣΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΤΗΣ ΑΝ ΑΤΟ ΛΙΚΗ Σ Μ ΕΣΟ ΓΕΙΟ Υ,ΣΤΗ Ν ΟΠΟΙΑ ΑΠΟ ΤΟ 200 π.Χ. ΕΚ Δ Η ΛΩ ΣΑΝ ΑΠΟ Φ ΑΣΙΣΤΙΚΑ ΤΗΝ ΕΠΕΚΤΑΤΙΚΗ ΤΟΥΣ Π Ο ΛΙΤΙΚΗ Μ Ε ΜΟΧΛΟ ΤΟΝ Ο ΡΓΑΝΩ Μ ΕΝΟ ΣΤΡΑΤΟ ΤΟΥΣ.

ο 196 π.Χ. ο Φίλιππος Ε1, μετά την ήττα του στις Κυνός Κεφαλές, συνήψε συνθήκη ειρήνης με τους Ρωμαίους, οι οποίοι ανενόχλητοι άρχισαν την κάθοδό τους προς τη νότια Ελλάδα. Τον ί­

διο χρόνο στα Ισθμια και το 194 π.Χ. σε πανελλήνιο συνέ­δριο στην Κόρινθο ο ύπατος Τίτος Κοϊντιος Φλαμινίνος εμφανίστηκε στους Ελληνες ως απελευθερωτής τους και εκείνο ι τον υποδέχθηκαν με ενθουσιασμό. Το 193 π.Χ., ωστόσο, οι Αιτωλοί με ηγέτη τον στρατηγό Θόαντα επεδίωξαν να σχηματίσουν αντιρωμαϊκό συνασπισμό ζη­τώντας τη βοήθεια του Αντίοχου Γ' του Μεγάλου, ο οποί­ος διέγνωσε την ευκαιρία να επεκτείνει το βασίλειό του στην Ελλάδα. Στο συνέδριο των Ελλήνων στη Λαμία (192 π.Χ.) ο τελευτα ίος ονομάστηκε «στρατηγός αυτοκρά- τωρ», ενώ οι διαπραγματεύσεις του για ειρήνη με τη Ρώ­μη ναυάγησαν. Ο πόλεμος Ρωμαίων - Σελευκιδών στον ελ-

λαδικό χώρο ήταν αναπόφευκτος (192 π.Χ.). Καθοριστική μάχη στη σύγκρουση ήταν αυτή των Θερμοπυλών το 191 π.Χ.

Σύμφωνα με τον Αππιανό (ιστορικό από την Αλεξάν­δρεια της Αίγυπτου που έζησε 300 χρόνια μετά τη μάχη των Θερμοπυλών, 165-100 π.Χ.) οι Θερμοπύλες ήταν στε­νό και επίμηκες πέρασμα που στη μια πλευρά του βρισκό­ταν η θάλασσα (Μαλιακός κόλπος) χωρίς λιμάνια και ένα έλος αδιάβατο. Υπήρχαν δύο απόκρημνες βουνοκορφές, από τις οποίες η μία ονομαζόταν Τειχιούς και η άλλη Καλ- λίδρομο. Ο τόπος είχε πηγές θερμών υδάτων και από αυ­τές έλαβε το όνομα Θερμοπύλες. Εκεί ο Λεωνίδας είχε η- γηθεί του ελληνικού στρατού στη μάχη εναντίον των Περσών. Επίσης εκεί διεξήχθησαν μάχες στη σύγχρονη ε­ποχή, με πιο πρόσφατη αυτή εναντίον των Γερμανών κα­τά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Στις

ΣΤΡΑ ΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

(ΚΑΙ ΚΡΙΣΙΜΗ) ΜΑΧΗ (191 π.Χ.)

15

Σ ύ γ χ ρ ο ν η φ ω το γ ρ α φ ία το υ π εδ ίο υ τ η ς μ ά χ η ς

τω ν Θ ερμ οπ υλώ ν.

Θερμοπύλες δόθηκε και η μάχη των Ελλήνων, των Σελευ- κιδών, κατά των Ρωμαίων το 191 π.Χ.

Η Μ Α ΧΗ ΤΩΝ ΘΕΡΜ ΟΠΥΛΩ Ν

Μόλις ο Αντίοχος Γ' πληροφορήθηκε την εισβολή των ρωμαϊκών στρατευμάτων στην περιοχή της Υπάτης παρήγ- γειλε στους Αιτωλούς να σπεύσουν με όλες τους τις δυνά­μεις στη Λαμία, όπου κατευθύνθηκε και ο ίδιος με ολόκλη­ρο το εκστρατευτικό σώμα. Επειδή οι δυνάμεις που συγκε­ντρώθηκαν από τους Αιτωλούς ήταν πολύ κατώτερες από ό,τι υπολόγιζε και έλπιζε, ίσως εξαιτίας της απειλής από την παρουσία του Φιλίππου Ε' (η στάση του οποίου στη μά­χη των Θερμοπυλών προκαλεί ερωτηματικά, δεδομένων και προγενέστερων συμμαχιών, αλλά και συγκρούσεων με

τους Ρωμαίους) στην Αθαμανία, και ελάχιστο μέρος των ε ­νισχύσεων που ανέμενε από την Ασία είχαν προλάβει να φθάσουν στην Ελλάδα, ο Σελευκίδης βασιλιάς εγκατέλει- ψε την ιδέα να αντιταχθεί στους Ρωμαίους στη Θεσσαλία και αποφάσισε να επιχειρήσει να αναχαιτίσει τον αντίπαλο στη νότια Ελλάδα, αποκλείοντας τα στενά των Θερμοπυ­λών. Ηταν ο μοναδικός πραγματικός αντίπαλος, αφού οι Α­θηναίοι και οι άλλοι Ελληνες της ηπειρωτικής χώρας δεν δ ιέθεταν τη στρατιωτική ισχύ να αντιπαραταχθούν σε μια μεγάλη μάχη κατά του ρωμαϊκού στρατού. Από την άλλη πλευρά ο Φίλιππος της Μακεδονίας αρνήθηκε να συμπο- λεμήσει με τον Αντίοχο, διότι, όπως ο ίδιος είχε ισχυρι- σθεί, ήταν ασθενής. Το αντιοχικό στρατόπεδο εγκαταστά­θηκε στην ανατολική έξοδο των Πυλών, ενώ οι Αιτωλοί,4.000 στρατιώτες συνολικά, έλαβαν τη σαφή και ρητή ε ­ντολή από τον Αντίοχο για την υπεράσπιση της Ηράκλειας

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

και της Υπάτης, ώστε αποκλείοντας τις διόδους προς τους Δελφούς και την Ελάτεια να αποτρέψουν ενδεχό­μενη υπερφαλάγγιση του στρατού των Σελευκιδών. Παρόλα αυτά όταν η ρωμαϊκή στρατιά πλησίασε το αιτωλι- κό εκστρατευτικό σώμα προτίμησε τη σύμπτυξή του στα ασφαλή τείχη της Ηράκλειας. Ο φόβος εμπρός στο θ έα ­μα των πανίσχυρων ρωμαϊκών λεγεώ­νων λύγισε το φρόνημα των Αιτωλών. Στο μεταξύ ο Αντίοχος είχε ήδη ολο­κληρώσει τη συστηματική οχύρωση των στενών, έχοντας κατασκευάσει ι­σχυρό λιθόκτιστο τείχος και διπλή τά­φρο εμπρός από το στρατόπεδό του.

Ο στρατός του Ρωμαίου υπάτου Μανίου Ακιλίου Γλαβρίωνα προήλαυ- νε ακάθεκτος και στρατοπέδευσε μέ­σα στα στενά, κοντά στις φυσικές Θερμές Πηγές. Ο Αντίοχος ανησυχού­σε μήπως του συνέβαινε ό,τι είχε συμ- βεί στον Λεωνίδα, στους 300 Σπαρτιά­τες και τους 700 Θεσπιείς σχεδόν 300 χρόνια πριν. Την ώρα της στρατοπέ­δευσης των Ρωμαίων στα στενά ο Α­ντίοχος κάλεσε εσπευσμένα τους Αι- τωλούς να καταλάβουν και τα τρία ο­χυρά (Καλλίδρομο, Τειχιούντα και Ρο- δουντία) που φάνταζαν απόρθητα στις απόκρημνες πλαγιές του Καλλί- δρομου. Ωστόσο μόνο 2.000 Αιτωλοί υ­πάκουσαν στην εντολή του Αντιόχου, ενώ οι υπόλοιποι 2.000 έμειναν στην Ηράκλεια με τα ισχυρά και σχετικά α­σφαλή τείχη αναμένοντας την εξέλιξη της κατάστασης. Επρόκειτο για την πρώτη πράξη δειλίας των Αιτωλών πριν από τη μάχη των Θερμοπυλών.

Από την άλλη πλευρά ο Μάνιος Α- J ß κίλιος Γλαβρίων με αποφασιστικότητα ■■ (έχοντας εμπιστοσύνη στην υπατική

του στρατιά που υπερέβαινε τους25.000 άνδρες - συμπεριλαμβανομέ­νων των 2.000 περίπου ιππέων) σχε- δίασε την τελική επιχείρηση για την παραβίαση της διόδου των Θερμοπυ­λών.

Την αυγή της 26ης Απριλίου 191 π.Χ. οι ρωμαϊκές λεγεώνες του Μανί­ου Ακιλίου, σε παράταξη που επέβαλ­λε η στενότητα της διόδου των Θερ­μοπυλών, κινήθηκαν εναντίον των θ έ ­σεων του Αντιόχου, ο οποίος αντιπα- ρέταξε όλες του τις δυνάμεις, δηλαδή10.000 πεζούς, 500 ιππείς (σαφώς πιο λίγοι από το μισό των δυνάμεων των Ρωμαίων) και έξι ελέφαντες. Η μακε­δονική φάλαγγα του Σελευκίδη βασι­λιά έλαβε τη θέση της στο κέντρο της παράταξης εμπρός από την τάφρο, υπό την κάλυψη σωμάτων ψιλών και πελταστών. Αριστερά, στα πρώτα υψώ­ματα, τοποθετήθηκαν ακοντιστές, το ­ξότες και σφενδονήτες, για να πλευ­ροκοπήσουν τους επιτιθέμενους ε ­χθρούς. Δεξιά, στα έλη της παραλίας, παρατάχθηκε το ιππικό πίσω από τους έξ ι ελέφαντες και σε δεύτερη γραμμή

οι υπόλοιπες δυνάμεις του Αντιόχου. Την παράταξη ενίσχυαν πλήθος κατα- πέλτες, τοποθετημένοι στις οχυρώ­σεις.

Οι ψιλοί (φτωχοί και νέοι) Ρωμαίοι επ ιτέθηκαν πρώτοι σε τάξεις υπό τις δ ιαταγές των εκατόνταρχων. Οπως ή­ταν αναμενόμενο η πρώτη επίθεση των Ρωμαίων ψιλών ανακόπηκε εύκο­λα από τον καταιγισμό των βλημάτων που εξαπέλυσαν οι αντιοχικές προφυ-

Ν ο μ ίσ μ α τα το υ 2 ο υ π.Χ. α ιώ να . Π άνω β λ έ π ο υ μ ε το ν Α ν τίο χ ο Γ '

κ α ι κ ά τω το ν Φ ίλιπ π ο Ε'.

λακές. Αυτή η αναχαίτιση δεν ενθου­σίασε τον Αντίοχο, αλλά τον ανακού­φισε προσωρινά. Οι πρώτες απώλειες των Ρωμαίων ήταν αναμφισβήτητα γε­γονός, αλλά σε αυτή τη φάση της μά­χης δεν σήμαιναν τίποτα απολύτως. Θα ήταν, βεβαίως, ευχής έργο για τους Ρωμαίους εάν οι ψιλοί είχαν πε- τύχει να εισβάλουν στο στρατόπεδο του Σελευκίδη βασιλιά, αλλά κανένας δεν υπολόγιζε σε τέτο ια επιτυχία, πό­σο μάλλον ο ύπατος Μάνιος Ακίλιος Γλαβρίων. Οι Ρωμαίοι ψιλοί εκτελού- σαν πιστά τις εντολές των εκατόνταρ­

χων για νέες, αλλεπάλληλες εφόδους εναντίον των αντιοχικών θέσεων. Τα κορμιά τους σωριάζονταν όλο και πε­ρισσότερα. Επειτα όρμησαν σταδιακά στη μάχη και οι ηλικ ίες των αστάτων και των πριγκίπων. Η σφοδρότητα των εφόδων είχε μάλλον αρνητικό αποτέ­λεσμα για τους Ρωμαίους. Είναι αλή­θεια ότι οι ψιλοί του Αντιόχου υποχρε­ώθηκαν σε υποχώρηση πίσω από τη φάλαγγα, αυτή όμως η υποχώρηση ή­ταν «η πρώτη γραμμή άμυνας» του Α­ντιόχου, ήταν υποχώρηση τακτική και δεν κόστισε παρά ελάχιστες απώλει­ες. Η ορμή της επίθεσης των Ρωμαίων προσέκρουσε στο αδιαπέραστο τ ε ί­χος των σαρισσών των αντιπάλων, οι οποίοι αποδεικνύονταν ικανότατοι. Τα ισχυρά οχυρωματικά έργα του Σελευ­κίδη βασιλιά και η κατάλληλη παράτα­ξη των συγκριτικά λιγοστών δυνάμεών του εμπρός από το τείχος και στα υ­ψώματα που δέσποζαν του δρόμου προς την ανατολική Πύλη είχαν φέρει σε κρίσιμη θέση τις ρωμαϊκές λεγεώ­νες. Το γόητρο του ρωμαϊκού στρατού κινδύνευσε να πληγωθεί ανεπανόρ­θωτα.

Η πρώτη φάση της μάχης είχε ολο­κληρωθεί και η ψυχολογία των Ρωμαί­ων στρατιωτών είχε δεχθεί ισχυρό πλήγμα. Η μάχη είχε λάβει επικίνδυνη τροπή για τους Ρωμαίους και ο Μά­νιος Ακίλιος Γλαβρίων δεν ένιωθε πλέον καμιά βεβαιότητα για την έκβα­ση της μάχης και τη στρατιά του, αλλά ούτε και για τον ίδιο του τον εαυτό.

Στη δεύτερη φάση της μάχης το σκηνικό άλλαξε ριζικά. Πώς συνέβη αυτό; Ποια ήταν η τακτική των Ρωμαί­ων; Αν και δ ιέθεταν αριθμητική υπε­ροχή αυτή δεν θα επαρκούσε αν έλε ι­πε η συγκεκριμένη στρατηγική, η ο­ποία καθορίστηκε από τις ιδ ια ίτερες ανάγκες και τ ις συνθήκες της συγκε­κριμένης μάχης των Θερμοπυλών του 191 π.Χ. Το προηγούμενο βράδυ (25 Α­πριλίου) κατ' εντολή του Γλαβρίωνα άλλες ρωμαϊκές λεγεώνες υπό τις ε ­ντολές των χιλίαρχων Μάρκου Πόρκι- ου Κάτωνα και Λεύκιου Βαλέριου Φλάκκου (επαναλαμβάνοντας το στρατήγημα του Υδάρνη) κινήθηκαν κατά των αιτωλικών θέσεων στα τρία οχυρά του Καλλίδρομου. Η ανατροπή των αιτωλικών θέσεων από αυτές τις λεγεώνες θα καθιστούσε εφ ικτή την πλευροκόπηση του στρατοπέδου του Αντιόχου. Οι Αιτωλοί στην Τειχιούντα και στη Ροδουντία απέκρουσαν με α­πόλυτη επιτυχία τις λυσσώδεις επ ιθέ­σεις των στρατιωτών του Φλάκκου, ή­ταν όμως μόνο 2.000 - αφού οι υπόλοι­ποι είχαν μείνει στην Ηράκλεια. Η μο­νάδα του Κάτωνα, στο μεταξύ, μετά από ολονύκτια περιπλάνηση στις δύ­σβατες ορεινές ατραπούς, αιφνιδίασε τους Αιτωλούς που φύλασσαν το οχυ­ρό Καλλίδρομο. Η σύγκρουση ήταν

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

θούν από εκεί. Οι Ρωμαίοι έτρεξαν πί­σω τους, έπεσαν μαζί τους στο στρα­

τόπεδο και ακολούθησε άλλη άτα­κτη φυγή των ανδρών του Αντιό-

χου από εκεί. Ο Μάνιος Ακίλιος τούς κατεδίωξε μέχρι τη

Σκάρφεια, σκοτώνοντας και συλλαμβάνοντας αιχμαλώ­τους. Επιστρέφοντας από τη Σκάρφεια λεηλάτησε το στρατόπεδο του Α- ντιόχου και με την εμφά­νισή του απομάκρυνε τους Αιτωλούς που είχαν πραγματοποιήσει μια τ ε ­λευτα ία επιδρομή στο χαράκωμα των Ρωμαίων κατά την απουσία τους.

Η σφαγή που υπέστη­σαν οι αντιοχικές δυνά­

μεις ήταν τρομακτική και ο­λοκληρωτική: σχεδόν όλοι

φονεύθηκαν και τα κορμιά των στρατιωτών του Αντιόχου

σκέπασαν την περιοχή γύρω από τις Θερμές Πηγές. Οσοι δεν έπεσαν

νεκροί συνελήφθησαν. Μόνο ο Αντίο- χος και 500 ιππείς διασώθηκαν (μπό­ρεσαν να τρέξουν πιο γρήγορα από τους άτυχους πεζούς) και κατέφυγαν αρχικά στην Ελάτεια, από την Ελάτεια στη Χαλκίδα και από εκε ί στην ακτή της Μικρός Ασίας και συγκεκριμένα

σύντομη. Ουσιαστικά οι Αιτωλοί τρά­πηκαν σε άτακτη φυγή. Με αλαλαγ­μούς έφθασαν πανικόβλητοι στο αντιοχικό στρατόπεδο.

Στην αρχή κανένας στο στρατόπεδο δεν είχε αντι- ληφθεί τ ι συνέβαινε, ανα­φέρει ο Αππιανός, και ε ­πικρατούσε σύγχυση λόγω άγνοιας. Μόλις ό­μως φάνηκε ο Κάτων καταδιώκοντας τους Αιτωλούς με δυνατές κραυγές και πλησιά­ζοντας πάνω από το στρατόπεδο του Α­ντιόχου οι άνδρες του τελευτα ίου φοβή­θηκαν, έχοντας ακού- σει από καιρό τρομα­κτικές ιστορίες για τον τρόπο που μάχονταν οι Ρωμαίοι και με πλήρη επί­γνωση του γεγονότος ότι οι ίδιοι είχαν καταντήσει οκνη­ροί ("ες δυσεργίαν δ ιεφθαρμέ­νοι") λόγω της απραξίας όλον τον χειμώνα. Ανήμποροι να δουν καθαρά πόσοι ήταν αυτοί που είχε μαζί του ο Κάτων, νόμισαν, από τον φόβο τους, ότι ήταν πολύ περισσότεροι. Φοβού­μενοι για το στρατόπεδό τους κατέ­φευγαν άτακτα σε αυτό για να αμυν-

Τ ετρ ά δ ρ α χ μ ο το υ 193 π.Χ. σ το οπ ο ίο ε ικ ο ν ίζ ε τ α ι ο Σ ε λ ε υ κ ίδ η ς β α σ ιλ ιά ς

Α ν τίο χ ο ς Γ 'ο Μ έ γ α ς (Ν ο μ ισ μ α τ ικ ή Σ υ λ λ ο γ ή

Ε θ ν ικ ο ύ Α ρ χ α ιο λ ο γ ικ ο ύ Μ ο υ σ ε ίο υ , Α θ ή ν α ).

Η ΥΠΑΤΙΚΗ ΣΤΡΑΤΙΑ ΚΑΙ Η ΛΕΓΕΩΝΑ

Τον πυρήνα του ρωμαϊκού στρατού αττοτελούσαν στα τέλη του 3συ π.Χ. αιώνα οι δύο υπατικές στρατιές και ιδιαίτερα οι τέσσερις «αστικές» λεγεώνες, δύο για κάθε υπατική στρατιά. Ο συνολικός α­ριθμός των λεγεώνων έφθανε ως και τις 25, ανάλογα με τις εκάστο- τε ανάγκες.

Κάθε λεγεώνα αποτελείτο από 4.200 πεζούς και 300 έφιππους. Περιελάμβανε κατ' αρχήν τους 300 ιππείς (από Ρωμαίους της τάξης των ιππέων) και τους 1.200 ψιλούς (γροσφομάχους) με οπλισμό που περιοριζόταν στη λύκεια, στην πάρμη, στη μάχαιρα και στους γρό- σφους (δερμάτινη περικεφαλαία, ελαφρά ασπίδα, ξίφος και είδος ακοντίου αντίστοιχα). Στο πεδίο της μάχης οι ψιλοί βρίσκονταν στην πρώτη γραμμή και ''άνοιγαν" τις εχθροπραξίες. Αυτοί ήταν οι νεώτεροι και φτωχότεροι Ρωμαίοι. Οι υπόλοιποι 3.000 ανά λεγεώνα ανήκαν σε τρεις διαφορετικές «ηλικίες». Οι 1.200 νεαρότεροι κα­τατάσσονταν ως άστατοι, οι 1.200 ώριμοι ως πρίγκιπες και οι 600 πρεσβύτεροι ως τριάριοι. Η καθεμιά από τις τρεις ηλικίες διαιρείτο σε δέκα τάξεις (ή σπείρες ή σημαίες) ισαρίθμων στρατιωτών. Πιο συγκεκριμένα υπήρχαν 10 τάξεις των 60 ανδρών τριαρίων, καθώς και 10 τάξεις των 120 αστάτων και 120 πριγκίπων. Οι σημαίες αυτές τελούσαν υπό τις διαταγές των εκατόνταρχων (ή κεντυριώνων ή ταξιαρχών). Σε κάθε τάξη γινόταν μια περαιτέρω διαίρεση σε δεξιό και αριστερό λόχο που διευκόλυνε τη διοίκηση, χωρίς να διασπά την ενότητα της βασικής μονάδας, καθώς ο εκατόνταρχος του δε­ξιού λόχου ήταν και επικεφαλής όλης της τάξης.

Η αυστηρή και τυπική διάρθρωση του ρωμαϊκού στρατού σε ο­λιγάριθμες ομάδες αποκάλυπτε το χαρακτηριστικό της ευελιξίας, η οποία αναδεικνυόταν μάλιστα και από την παράταξη στο πεδίο της μάχης, δίχως αυτό να ταυτίζεται με το επιθυμητό αποτέλεσμα, τη νίκη στη μάχη. Ο οπλισμός τους ήταν κατά κανόνα κοινός. Αμυ­ντικά όπλα ήταν η χάλκινη περικεφαλαία (σαφώς ανθεκτικότερη από τη δερμάτινη περικεφαλαία των ψιλών), ο δερμάτινος θώρα­κας (οι πιο πλούσιοι άστατοι, πρίγκιπες ή τριάριοι έφεραν αλυσιδω­τό θώρακα - σαφώς ανθεκτικότερο από τον δερμάτινο θώρακα των

λιγότερο εύπορων), οι κνημίδες και η ασπίδα που λεγόταν θυρεός. Ο θυρεός είχε σχήμα τραπεζοειδές, κυρτό και ήταν επικαλυμμένος με δέρμα και ενισχυμένος με σίδηρο στη στεφάνη και στο κέντρο. Οι διαστάσεις της ασπίδας ήταν: πλάτος 75 cm και ύψος 1.2 m. Ο ε­πιθετικός οπλισμός αποτελείτο από την ιβηρική μάχαιρα. ένα αιχ­μηρό και αμφίστομο ξίφος και ένα μακρύ οπλιτικό δόρυ για τους τριάριους. Οι νεαρότεροι άστατοι και πρίγκιπες αντί για δόρυ έφ ε­ραν δύο υσσούς (δόρατα), από τα οποία το ελαφρύτερο, βάρους δύο κιλών, χρησίμευε ως ακόντιο, ενώ το βαρύτερο, βάρους τεσ­σάρων κιλών, ως αγχέμαχο όπλο.

Στο πεδίο της μάχης (πίσω από τους γροσφομάχους) παρατάσ­σονταν οι σημαίες σε σχήμα άβακα. Στην πρώτη γραμμή οι δέκα ση­μαίες των αστάτων, με μέτωπο 20 στίχων και βάθος τριών ζυγών συνήθως, άφηναν μεταξύ τους κενό χώρο ίσο προς το μέτωπο της τάξης τους. Σε δεύτερη σειρά και σε ίδια διάταξη και αποστάσεις, αλλά κατά τέτοιο τρόπο ώστε να έχουν εμπρός τους τα μεταξύ των σημαιών των αστάτων διάκενα, βρίσκονταν οι δέκα σημαίες των πριγκίπων. Σε τρίτη σειρά, πίσω από τα διάκενα των σημαιών των πριγκίπων και έχοντας επομένως εμπρός τους τις σημαίες των α­στάτων, ήταν οι τριάριοι. Σκοπός αυτού του σχηματισμού των σπει­ρών ήταν η ευελιξία της παράταξης και η διευκόλυνση της υποχώ­ρησης ή της προώθησης των επιμέρους ηλικιών ανάλογα με την ε­ξέλιξη της μάχης και τις εντολές του υπάτου προς τους Ρωμαίους αξιωματικούς.

Την κάθε υπατική στρατιά δεν την αποτελούσσν μόνο οι 8.400 πεζοί και οι 600 ιππείς των δύο «αστικών» λεγεώνων. Με καθεμιά από αυτές συντασσόταν, υπό τις διαταγές των πραιφέκτων, και μια πτέρυξ ή κέρας συμμάχων, που αποτελείτο από ισάριθμους και πε­ρισσότερους πεζούς και 900 ιππείς. Ετσι η συνολική δύναμη που εί­χε υπό τις διαταγές του ο ύπατος έφθανε και συχνά υπερέβαινε τους 20.000 στρατιώτες, από τους οποίους μόνον οι μισοί περίπου ήταν Ρωμαίοι πολίτες. Κάθε υπατική στρατιά συνόδευε και μικρός αριθμός αφρικανικών ελεφάντων.

17

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ

Ρ ω μ α ϊκ ά κ ρ ά ν η το υ 2 0 0 π .Χ. π ου β ρ ίσ κ ο ν τα ι σ ε μ ο υ σ ε ία τ η ς Ε υ ρώ π ης (από α ρ ισ τ ε ρ ά : Σ α ιν Ζ ε ρ μ α ίν , Κ ρ ε μ ό ν α , Ιν σ μ π ρ ο υ κ , Β ιέ ν ν η , Τρ έντο ).

στην Εφεσο. Στο αντίπαλο στρατόπε­δο επικράτησε ενθουσιασμός και έκ- δηλη ικανοποίηση τόσο στους στρα­τιώτες, όσο και στους αξιωματικούς για τη σπουδαία νίκη και τ ις ελάχιστες απώλειες. Μόλις 200 Ρωμαίοι έπεσαν νεκροί.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ -Σ Χ Ο Λ ΙΑΕχοντας μελετήσει τα ιστορικά γε­

γονότα που σχετίζονται με τη μάχη των Θερμοπυλών του 191 π.Χ. και τη νίκη των Ρωμαίων επί του Αντιόχου Γ1 μπορούμε να προχωρήσουμε στην ε ­

ξαγωγή επιμέρους συμπερασμάτων και στην επισήμανση γενικών και ε ιδ ι­κών σημείων με σαφείς παρατηρήσεις και για το ποια ήταν τα αποτελέσματα της μάχης σε στρατιωτικό και πολιτι­κό επίπεδο.

Ενα πρώτο διευκρινιστικό γενικό σχόλιο αφορά τη σχέση του τίτλου του παρόντος άρθρου («Ελληνες ενα­ντίον Ρωμαίων») με την εθνική σύνθε­ση του αντιοχικού και του ρωμαϊκού στρατεύματος και τη σχετική ιδεολο­γία τους. Δεν ήταν όλοι Ελληνες οι στρατιώτες του Αντιόχου Γ1, ο οποίος ήταν βασιλιάς των Σελευκιδών, ενός

ελληνιστικού κράτους που εκτεινόταν στη Μέση Ανατολή. Ωστόσο υπήρχαν και στρατιώτες Ελληνες, από τις πα­ραλιακές πόλεις της δυτικής και της νότιας Μικράς Ασίας, ενώ και το κρά­τος των Σελευκιδών βασιζόταν στη μί­μηση των Ελλήνων (ως κράτος ελληνι­στικό, με επίσημη γλώσσα την ελληνι­κή και με ίδρυση ελληνικών πόλεων), εχθρευόμενο τους Μακεδόνες και

Η μ ά χ η τω ν Θ ερ μ ο π υ λ ώ ν τ η ς 2 6 η ς Α π ρ ιλ ίο υ 191 π.Χ.

( Ισ το ρ ία το υ Ε λ λ η ν ικ ο ύ Ε θ ν ο υ ς ).

Η Μ Α Χ Η Τ Ω Ν Θ Ε Ρ Μ Ο Π Υ Λ Ω Ν 26 ’ΑηοιλΙον τον 191 π .Χ .

Χ Ω Ρ Ο Σ Τ Η Σ Μ Α Χ Η Σ Κ Α Ι Κ Υ Κ Λ Ω Τ ΙΚ Ε Σ Κ ΙΝ Η Σ Ε ΙΣ Τ Ω Ν Ρ Ω Μ Α ΙΩ Ν

Π στρατόττίδο του ’Αντιόχου Γ'

I 1 στρατόττίδο τού ΜανΙου ΆκιλΙου Γλαβρίωνος

Ι Η Η θέσει; τώυ άντπτάλων δυνάμίων κατά τή μάχη -« ·- — —«» κυκλωτική κινήσεις τώυ Ρωμαίων

>*»■*» όχυρωματικά ip y a τοΰ Α ντιόχου

l i άχυρά

άρχαία έχβολή τον Σηερχιιον

\ Λ γ - / [ -'«Λ ; ; \• \ .

Μ α λ ι α χ ά' ς κ ό λ π ο ς ^—

* Μ*Ι

Ή ρά κλ ίΐα ·

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

τον βασιλιά τους Φίλιππο, αλλά συμ­μαχώντας με άλλους Ελληνες όπως οι Αιτωλοί. Ανάλογα ίσχυαν και για τον στρατό των Ρωμαίων. Οι αντίπαλες δυ­νάμεις, με άλλα λόγια, είχαν το στοι­χείο της πολυεθνικότητας και της πο- λυπολιτισμικότητας. Γι’ αυτό η αυστη­ρή οργάνωση του στρατού ήταν απο- λύτως αναγκαία, ακόμα και αν η «εθνι­κή συνοχή» των Ρωμαίων έμοιαζε να είναι μεγαλύτερη από εκείνη του α- ντιοχικού στρατού. Στην πραγματικό­τητα καλά οργανωμένες και επαρκείς στρατιωτικές δυνάμεις στους Σελευ- κίδες δεν υπήρχαν. Ο παράγοντας αυ­τός σε σχέση με την ιδεολογία που ε ­νέπνεε τους στρατιώτες της μιας ή της άλλης πλευράς ήταν κρίσιμος για την έκβαση κάθε μάχης. Συγκεκριμέ­να ο Κάτων επιχείρησε έναν δύσκολο ελιγμό και οι Ρωμαίοι στρατιώτες τον ακολούθησαν επειδή, μεταξύ άλλων (όπως π.χ. η προσωπικότητα του Κά­τωνα, που ήταν φανατικός εκφραστής του ανθελληνικού πόλου της ρωμαϊ­κής κοινωνίας, συντηρητικός, αντίθε­τος σε κάθε νεωτερισμό και επεδίωκε την περιστολή της πολυτέλειας), ήταν Ρωμαίοι πολίτες και πίστευαν στην ι­δεολογία περί της επέκτασης της αυ­τοκρατορίας της Ρώμης. Το μόνο συ­νεκτικό στοιχείο του αντιοχικού κρά­τους ήταν η λατρεία προς τον βασιλιά (Αντίοχο), όμως την εποχή εκείνη ο ί­διος είχε αρχίσει πλέον να παρακμάζει και μαζί με αυτόν και το κράτος του και ο στρατός του.

Ο τρόπος στρατοπέδευσης Ελλή­νων και Ρωμαίων δ ιέφερε αισθητά. Οι Ελληνες (και ιδίως οι Αιτωλοί), όπως α­ναφέρει ο Πολύβιος, στις στρατοπε­δεύσεις θεωρούσαν ότι το πιο σημα­ντικό ήταν να εκμεταλλεύοντα ι τις φυσικές οχυρώσεις των τόπων, επει­δή από τη μια απέφευγαν την ταλαι-

Α ν τ ίγ ρ α φ ο π ρ ο το μ ή ς τ ο υ 2 ο υ π .Χ. α ιώ να το υ Α ν τιό χ ο υ

Γ ' (Μ ο υ σ ε ίο Λ ο ύ β ρ ο υ , Π α ρ ίσ ι).

πωρία να ανοίγουν τάφρους και από την άλλη πίστευαν ότι η ασφάλεια που δημιουργούσαν τα τεχνητά οχυρωμα­τικά έργα ήταν μειωμένη σε σχέση με τις φυσικές οχυρώσεις. Γι’ αυτό κατά την εγκατάσταση όλου του στρατοπέ­δου υιοθετούσαν οποιονδήποτε σχη­ματισμό, ακολουθώντας την ιδιομορ­φία των τόπων, και λάμβαναν διαφο­ρετικές θέσεις κάθε φορά και μάλι­στα ασυμβίβαστες. Ο Αντίοχος γνωρί­ζοντας αυτή την ελληνική τακτική α­

νέθεσε στους Ελληνες Αιτωλούς τη φύλαξη των οχυρών του όρους Καλλί­δρομο, το οποίο λειτουργούσε ως πρόσθετη φυσική οχύρωση εξαιτίας των απόκρημνων ατραπών του. Ομως απόρθητα τα οχυρά εκείνα δεν ήταν, όπως αποδείχθηκε. Ο Αντίοχος έδωσε εντολή να κατασκευαστεί τάφρος, δεν ακολουθούσε την τακτική των Ελ­λήνων, και κατά συνέπεια ο τρόπος στρατοπέδευσής του έμοιαζε με αυ­τόν των Ρωμαίων. Οι Ρωμαίοι (κατά τον Πολύβιο) προτιμούσαν να υπομένουν τ ις ταλαιπωρίες κατά τη διάνοιξη τά ­φρων και τα συνακόλουθα. Οι Ελλη­νες λοιπόν προσάρμοζαν τους εαυ­τούς τους στην επιλεγμένη φυσική θέση, ενώ οι Ρωμαίοι προσάρμοζαν τους τόπους στο προσχεδιασμένο σύ­στημά τους. Αυτή η αντίθεση είναι εύ ­λογη, δ ιότι οι Ελληνες διαβιούσαν σε έναν τόπο μορφολογικά πλούσιο και τη συγκεκριμένη εποχή ήταν αμυντι- κογενείς, ενώ οι Ρωμαίοι επεκτείνο- νταν σε νέους τόπους.

Στη συγκεκριμένη μάχη οι Αιτωλοί ήταν αριθμητικά οι μισοί από όσους θα έπρεπε και θα μπορούσαν να είναι (2.000 αντί για 4.000, αφού 2.000 έμε ι­ναν τελ ικά στην Ηράκλεια). Στήριξαν τις ελπίδες τους στο δύσβατο της πε­ριοχής του όρους Καλλίδρομο, δίχως να υπολογίσουν στην ικανότητα των Ρωμαίων να διασχίσουν το όρος και να πλήξουν με αποφασιστικότητα το ο­μώνυμο οχυρό των Αιτωλών, ούτε να λάβουν τα κατάλληλα μέτρα οχύρω­σης και προστασίας, όπως είχε πράξει ο Αντίοχος στο στρατόπεδό του.

Ο Αντίοχος είχε οργανώσει με ορ­θό τρόπο την οχύρωση του στρατοπέ­δου του, με το διπλό τείχος και την τά­φρο στην ανατολική Πύλη, είχε τοπο­θετήσ ει τους Αιτωλούς ορθά στο Καλ­λίδρομο και είχε εμπνεύσει στον

Η μ α κ ε δ ο ν ικ ή φ ά λ α γ γ α σε π α ρ ά τα ξ η μ ά χ η ς (σ π είρ α 2 5 6 ο π λ ιτώ ν ). Δ ια κ ρ ίν ε τ α ι ο τρ ό π ο ς μ ε το ν ο π ο ίο ε κ ρ α τ ο ύ ν τ ο ο ι σ ά ρ ισ σ ες .

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Σ ύ γ χ ρ ο ν η α π εικ ό ν ισ η δ ύ ο Μ α κ εδ ό ν ω ν σ τρ α τ ιω τώ ν το υ

π εζ ικ ο ύ . Δ ε ξ ιά έ ν α ς π ε λ τ α σ τ ή ς

κ α ι πάνω έ ν α ς φ α λ α γ γ ίτ η ς (κ ρ α τώ ν τα ς

τη ν π ερ ίφ η μ η σ ά ρ ισ σ α ).

στρατό του αυτοπεποίθηση και αι­σθήματα γενναιοψροσύνης και πίστης στη νίκη. Οι Αιτωλοί, ωστόσο, δεν α- νταποκρίθηκαν στις απαιτήσεις της α­ποστολής τους και ο Αντίοχος βρέθη­κε περικυκλωμένος από τις ρωμαϊκές λεγεώνες, ανήμπορος πλέον να αντι- δράσει. Ισως να όφειλε και να μπορού­σε να προβλέψει ενδεχόμενο ελιγμό των Ρωμαίων από το Καλλίδρομο, ώ­

στε τοποθετώντας και στα οχυρά αυτά δικούς του στρατιώτες να απο- φύγει να περικυκλωθεί. Ισως να μην έστρεψε ε- παρκώς την προσοχή του στον αποκλεισμό της διόδου του Καλλί- δρομου από τους Ρωμαί­ους. Η αλήθεια είναι ότι ο Φλάκκος απέτυχε, αλ­λά ο Κάτων κατόρθωσε να περάσει από τα δύ­σβατα σημεία. Ο κυκλω­τικός ελιγμός του Υδάρ- νη είχε επαναληφθεί και έκρινε την έκβαση της μάχης υπέρ των Ρωμαί­ων.

Ο κυκλωτικός ελ ιγ­μός των Ρωμαίων ήταν

εφαρμογή μιας απλής τακτικής: σχε- διασμός, εκτέλεση, νίκη. Οι Ρωμαίοι προσάρμοσαν τον τόπο στο προσχε- διασμένο σύστημά τους. Στην κατά μέτωπο επίθεση φάνηκαν ανεπαρ­κείς, τραγικοί, αλλά τελ ικά οι ενισχύ­σεις που κατέφθασαν από την άλλη πλευρά ήταν ικανές και επέφεραν μια λαμπρή ρωμαϊκή νίκη, η οποία κρίθη- κε στις λεπτομέρειες υπέρ αυτών που αποδείχθηκε ότι ακολούθησαν ορθό­τερη στρατηγική. Οταν οι άνθρωποι στη Ρώμη πληροφορήθηκαν την τόσο γρήγορη και εύκολη νίκη πραγματο­ποίησαν θυσίες, δεχόμενοι με μεγάλη χαρά την πρώτη τους επιτυχία κατά του φημισμένου Αντιόχου. Στον Φίλιπ­πο Ε1 τον Μακεδόνα, ως ανταμοιβή για τη μη εμπλοκή του στη μάχη των Θερ­μοπυλών, απέστειλαν τον γιο του Δη- μήτριο (που ήταν ακόμα όμηρος στα χέρια τους).

Πιθανώς η έκβαση της μάχης θα ή­ταν ακριβώς αντίθετη εάν οι 2.000 Αι- τωλοί της Ηράκλειας είχαν εξ αρχής σπεύσει να συνδράμουν τους συμπα­τριώτες τους στο Καλλίδρομο.

Η ήττα στις Θερμοπύλες αποτέλε- σε καμπή στην ιστορία της δυναστεί­ας των Σελευκιδών: ο Αντίοχος Γ' ο Μέγας, ως τό τε φοβερός κατακτητής,

ΟΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΤΩΝ ΣΕΛΕΥΚΙΔΩΝΟπως και οι Πτολεμαίοι, οι Σελευκίδες σε καιρό ειρήνης δια­

τηρούσαν με σκοπό την εσωτερική ασφάλεια έναν πυρήνα μόνι­μου στρατού, που τον αποτελούσαν η Βασιλική φρουρά και οι φρουρές των διαφόρων πόλεων και οχυρών. Η άμυνα του κράτους στηριζόταν σε φρούρια και στα κάθε φορά επιστρατευόμενα τμή­ματα. Η βασιλική φρουρά περιελάμβανε ιππικό και πεζικό. Από τις ελάχιστες αόριστες ιστορικές μαρτυρίες συμπεραίνουμε ότι στο ιππικό υπηρετούσαν Σύροι, Φρύγες, Λυδοί και όσοι Μακεδόνες έ ­φεραν τον ειδικό τίτλο των εταίρων. Αυτός ο τίτλος αντιστοιχούσε- τηρουμένων των αναλογιών - στην τάξη των Ρωμαίων ιππέων. Οι πεζοί της βασιλικής φρουράς ήταν γνωστοί ως υπασπιστές. Στις άλλες φρουρές υπηρετούσαν Μακεδόνες, Κρήτες κλπ.

Το εκστρατευτικό σώμα συγκροτείτο πάντοτε από τη βασιλική φρουρά και άλλα τμήματα, περιλαμβάνοντας βαρύ και ελαφρύ πε­ζικό, βαρύ και ελαφρύ ιππικό, πολιορκητικά και βαλλιστικά μηχα­νήματα, δρεπανηφόρα άρματα και τμήμα ελεφάντων. Ο αριθμός των ανδρών διέφερε κάθε φορά. Στη μάχη της Ραφίας (217 π.Χ.) και στη μάχη των Θερμοπυλών (191 π.Χ.) ο Αντίοχος Γ ο Μέγας παρέταξε 10.000 άνδρες. Αυτός ο αριθμός ήταν πολύ μικρός με δεδομένο ότι σι κάτοικοι στην επικράτεια του ήταν περίπου30.000.000 και αυτό συνέβαινε κυρίως για δύο λόγους: α) οι αξιό­μαχοι Μακεδόνες (όχι μισθοφόροι, αλλά με προνόμια ιδιοκτησίας στη βασιλική γη) ήταν λίγοι, ενώ οι μισθοφόροι κόστιζαν πολύ, β) η παρουσία, στο πεδίο της μάχης, των πολλών ιθαγενών λίγο συ­νέβαλλε στη νίκη και προκαλούσε προβλήματα στη συνοχή του στρατεύματος. Η δομή του στρατού των Σελευκιδών διέφερε σε ορισμένα σημεία από αυτή των Ρωμαίων, αλλά είχε και ομοιότη­τες.

Το ελαφρύ πεζικό στο πεδίο της μάχης παρατασσόταν στην πρώτη γραμμή και αποτελείτο από τους ευζώνους ή ψιλούς: πελ­ταστές, ακοντιστές, τοξότες και σφενδονήτες, που ήταν Κύπριοι, Κρήτες, Θράκες και Αγριάνες αντίστοιχα και έφεραν αμυντικό και επιθετικό οπλισμό. Ετσι οι εθνικοί τους προσδιορισμοί απέκτησαν και τεχνικό - στρατιωτικό περιεχόμενο. Η ανομοιογένεια εξαιτίας της πολυεθνικότητας εξισορροπείτο από το γεγονός ότι ήταν μι­

σθοφόροι και από την κοινή πίστη στον βασιλιά (στη συγκεκριμέ­νη περίπτωση τον Αντίοχο Γ , έναν βασιλιά που συνέδεσε το όνο­μά του με την άνοδο και την πτώση του κράτους των Σελευκιδών).

Το βαρύ πεζικό είχε ως πυρήνα του τη φάλαγγα ή τους Μακε­δόνες, δηλαδή μια μεγάλη τακτική μονάδα (ή τμήματα) που ήταν οπλισμένη και πολεμούσε όπως η παλαιά μακεδονική φάλαγγα. Αυτοί έφεραν εξαιρετικά μακρύ δόρυ, τη σάρισσα, μήκους 5-7 μέ­τρων. Ο αμυντικός οπλισμός ήταν ελαφρύς: ελαφρά ασπίδα αναρ- τημένη από τον ώμο, κνημίδες, ελαφρύ ξίφος και περικεφαλαία, ε­ξαιτίας της παράταξης στο πεδίο της μάχης πίσω από τους ευζώ­νους ή ψιλούς. Συγκεκριμένα το σώμα είχε βάθος περισσότερων από δέκα άνδρες. Κατά την επίθεση οι στρατιώτες (Μακεδόνες, αλλά και Αοιάτες) των πέντε πρώτων στίχων κρατούσαν προτετα­μένη τη σάρισσα με τα δύο τους χέρια και έτσι προέκυπτε ένα α­διαπέραστο τείχος από αιχμές. Δίπλα στη φάλαγγα παρατάσσο­νταν μισθοφόροι οπλίτες, Ελληνες και Γαλάτες.

Το ιππικό στο πεδίο της μάχης ακολουθούσε τους φαλαγγίτες και διαιρείτο και αυτό σε βαρύ και ελαφρύ. Στο βαρύ ιππικό (άγη­μα) υπηρετούσαν Μακεδόνες και Θεσσαλοί, σε άλλο τμήμα του ιπ­πικού οι κατάφρακτοι Ελληνες και Γαλάτες μισθοφόροι, ενώ οι Νυσαίοι της Μαργιανής ίππευαν εξαιρετικά μεγαλόσωμα άλογα.

Ως ελαφροί ιππείς αναφέρονται στις πηγές οι «Ταραντίνοι» (δεν κατάγονταν όλοι από τον Τάραντα), οι οποίοι ήταν έφιπποι α­κοντιστές, Θράκες, καθώς και ιπποτοξόται διαφόρων εθνοτήτων.

Οι Σελευκίδες διέθεταν πολιορκητικά και βαλλιστικά μηχανή­ματα, κληρονόμησαν από τους Αχαιμενίδες τη χρησιμοποίηση δρεπανηφόρων αρμάτων και διδάχθηκαν από τους Ινδούς τη χρή­ση πολεμικών ελεφάντων. Ο Αντίοχος Γ' από την «ανάβαση» (212- 205/4 π.Χ.) έφερε 150 ελέφαντες, ακολουθώντας το παράδειγμα του Σέλευκου Α' (ως έκτος απόγονός του), ο οποίος από την εκ­στρατεία των Ινδιών επέστρεψε με 500 ελέφαντες.

Η ιδιαίτερη αναφορά στους ινδικούς ελέφαντες σχετίζεται και συνδέεται με την παραδοχή ότι οι αφρικανικοί ελέφαντες που διέ­θεταν οι Ρωμαίοι ήταν κατώτεροι από τους ασιατικούς των Σελευ- κιδών.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

έχασε το κύρος του ανάμεσα στους αρχαίους ιστοριογράφους, που χαρα­κτήρισαν τις ενέργειές του επιπόλαι­ες και τον ίδιο «έρμαιο της τύχης». Α­κόμα ειπώθηκε ότι οι αδυναμίες του χαρακτήρα του ήταν η βασική αιτία των πολεμικών αποτυχιών του. Αυτό, βεβαίως, ήταν άδικο και ανακριβές, δ ιότι ο ίδιος ο Αντίοχος ήταν εκείνος που με την «ανάβαση» επέκτεινε τα ό­ρια του κράτους των Σελευκιδών και ονομάστηκε «Μέγας». Ωστόσο η κυ­ρίαρχη θέση των Σελευκιδών άρχισε να αποδυναμώνεται τη στιγμή που η Ρώμη ενδυναμωνόταν, ενώ οι δυνατό­τη τες για επέκταση του κράτους τους ήταν πλέον ανύπαρκτες, δ ιότι η συρ­ρίκνωση του κράτους με την απόσχι­ση περιοχών συνοδευόταν από τις κοινωνικές αναστατώσεις.

Ο Μάνιος Ακίλιος συνέχισε πια α­νενόχλητος την επέλασή του. Ο Αντίο­χος επέστρεψε στην Εφεσο και μετά την αποχώρηση και των τελευταίω ν α- ντιοχικών φρουρών η Χαλκίδα και ό­λες οι ευβοϊκές πόλεις άνοιξαν τις πύ­λες τους στον Ρωμαίο ύπατο (Μάιος 191 π.Χ.). Η τύχη της Ηράκλειας ήταν η ίδια. Ωστόσο οι 2.000 Αιτωλοί αντι- στάθηκαν επί 24 ημέρες στον Μάνιο Ακίλιο προτού παραδοθούν (Ιούλιος 191 π.Χ.). Η μάχη των Θερμοπυλών και η έκβασή της σε συνδυασμό με τη μά­

χη της Μαγνησίας (η οποία χρήζει εν­δελεχούς μελέτης και προσοχής)οδή­γησαν στην υπογραφή της συνθήκης της Απαμείας, μετά την οποία οι Ρω­μαίοι άρχισαν να εγκαθίστανται για πρώτη φορά στον κυρίως ελλαδικό χώρο.

Ε Π ΙΛ Ο ΓΟ ΣΗ μάχη των Θερμοπυλών το 191

π.Χ., με τη νίκη των Ρωμαίων και την ήττα των Σελευκιδών, είναι ιστορικά αξιοπρόσεκτη. Η αντιπαράθεση "Ελ­λήνων" και Ρωμαίων στο πεδίο της μά­χης παρουσιάζει εξα ιρετικό ενδιαφέ­ρον, δ ιότι συγκρούστηκαν δύο ισχυ­ρότατοι στρατοί με διαφορετική διάρ­θρωση και σύνθεση, υπό τις εντολές αρχηγών (υπάτου Μανίου Ακιλίου Γλαβρίωνα και βασιλιά Αντιόχου Γ1 του Μεγάλου) με διαφορετική τακτική. Η νίκη των Ρωμαίων σήμανε την απαρχή της ακμής της Ρωμαϊκής Αυτοκρατο­ρίας. Η ήττα των Σελευκιδών σήμανε την απαρχή της παρακμής της δυνα­στείας τους. Η τακτική των Ρωμαίων αποδείχθηκε ορθότερη, αν και η μάχη των Θερμοπυλών κρίθηκε στις λεπτο­μέρειες. Οι Ρωμαίοι αιφνιδίασαν τον αντιοχικό στρατό και τους Αιτωλούς. Η διαδοχή των αυτοκρατοριών είχε αρχίσει να συντελείτα ι αργά και στα­

θερά. Η Ρώμη αναδείχθηκε μεγάλη νι­κήτρια στη μάχη των Θερμοπυλών το 191 π.Χ. Η εγκατάστασή της στην η­πειρωτική Ελλάδα δεν απετράπη από τον Αντίοχο Γ' και ήταν πλέον μια ιστο­ρική πραγματικότητα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1 ) Α π π ια ν ό ς : Ρ Ω Μ Α ΪΚ Α . Σ Υ Ρ ΙΑ Κ Η .Ε κ δ ό σ ε ις Κ ά κ τ ο ς , α ρ . 489 , σ ε ιρ ά « Ο ι Ε λ λ η ν ε ς » , Α θ ή ν α , 2000.(2 ) ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ Τ Ο Υ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Υ Ε Θ Ν Ο Υ Σ . Ε κ δ ο τ ικ ή Α θ η ν ώ ν , Α θ ή ν α , 1973.(3 ) K e p p ie L .: TH E M A K IN G O F TH E R O M A N A R M Y , B a rn e s & N o b le , 1994.(4 ) Π ο λ ύ β ιο ς : ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ Ι Σ Τ ', Ε κ δ ό σ ε ις Κ ά κ τ ο ς , α ρ . 380, σ ε ιρ ά «0 / Ε λ λ η ν ε ς » ,Α θ ή ν α , 1996.(5 ) Σ τ α ϊν χ ά ο υ ε ρ Γ.: Ο Π Ο Λ Ε Μ Ο Σ Σ Τ Η Ν Α Ρ Χ Α ΙΑ Ε Λ Λ Α Δ Α , Ε κ δ ό σ ε ις Ν . Π α π α δ ή μ α ( β 'έ κ δ ο σ η ) , Α θ ή ν α , 2001.(6 ) Τ σ ιμ π ο υ κ ίδ η Δ . : ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ ΤΟ Υ Ε Λ Λ Η Ν ΙΣ Τ ΙΚ Ο Υ Κ Ο Σ Μ Ο Υ , Ε κ δ ό σ ε ις Ν. Π α π α δ ή μ α (β 'έ κ δ ο σ η ) , Α θ ή ν α , 1989.(7 ) Τ σ ιμ π ο υ κ ίδ η Δ . - Γ κ α φ ο ύ ρ ο φ Β .: Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ Ρ Ο Σ Ο Μ Α Κ Ε Δ Ω Ν Κ Α Ι Η Α Ν Α Τ Ο Λ Η , Ε κ δ ό σ ε ις Ν . Π α π α δ ή μ α (γ ' έ κ δ ο σ η ), Α θ ή ν α , 1997.

Α ν α π α ρ ά σ τα σ η κ α τα σ κ ε υ ή ς ο χ υ ρ ώ σ εω ν ε κ σ τ ρ α τ ε ία ς

απ ό Ρ ω μ α ίο υ ς λ εγ ε ω ν ά ρ ιο υ ς .

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ

RM

Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Σ B. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ

TO ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΑΡΜΑ ΜΑΧΗΣ PANTHER ΔΙΕΚΔΙΚΕΙ ΜΕ ΑΞΙΩΣΕΙΣ ΤΟΝ ΤΙΤΛΟ ΤΟΥ ΚΑΛΥΤΕΡΟΥ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΟΥ ΤΟΥ Β 1 ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΙ ΑΠΕΤΕΛΕΣΕ ΤΗ ΒΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΟΛΛΩΝ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΩΝ j ä AΤΥΠΩΝ. ΣΥΝΔΥΑΖΕ ΤΗ F y ΜΕΓΑΛΗ ΙΣΧΥ ΠΥΡΟΣ,ΤΗΝΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗ }ΘΩΡΑΚΙΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΗΕΥΚΙΝΗΣΙΑ ΣΕ UΤΕΤΟΙΟ ΒΑΘΜΟ ΩΣΤΕ ΝΑ ΥΠΕΡΕΧΕΙ ΑΝΕΤΑ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΟΥΣ ΠΟΛΥΑΡΙΘΜΟΥΣ ΑΝΤΙΠΑΛΟΥΣ ΤΟΥ ΟΠΩΣ ΗΤΑΝ ΤΑ Τ-34/76 ΚΑΙ ΤΑ SHERMAN.

a j

Η πτώση της Γαλλίας και η εκδίωξη του Βρετανικού Εκστρατευτικού Σώματος από την ευρωπαϊκή ή­

πειρο, το καλοκαίρι του 1940, θεωρούνται δίκαια το μεγαλύτερο επίτευγμα των Γερ­

μανικών Ενόπλων Δυνάμεων κατά τον Β1 Παγκόσμιο Πόλεμο και, ίσως, μια από τις μεγαλύτερες στρατιωτικές νίκες όλων των εποχών. Ο απίστευτος άθλος που επιτέλε- σαν τα γερμανικά στρατεύματα εκείνη την περίοδο οφειλόταν περισσότερο από ο,τι- δήποτε άλλο στη σύλληψη και στην εφαρ­μογή μιας επαναστατικής μεθόδου "ασύμ­μετρου πολέμου" που είχε ως κύριο στοι­χείο της τη χρήση των τεθωρακισμένων για την εκμετάλλευση των τοπικών επιτυ­χιών. Οι σχετικές θεωρίες είχαν αναπτυ­χθεί εκτενώς κατά τον Μεσοπόλεμο κυ­ρίως από Βρετανούς και Σοβιετικούς ειδι­κούς, οι οποίοι, αν και υιοθετούσαν διαφο­ρετικές φιλοσοφίες προς επίτευξη του αρ­χικού ρήγματος, συμφωνούσαν πως ο στό­χος μιας επιθετικής επιχείρησης δεν θα πρέπει να είναι η καταστροφή των εχθρι­κών στρατευμάτων πρώτης γραμμής αλλά η αποδιοργάνωση (σε βάθος) των γραμ-

Η α ιτία μ ελέτη ς και ανάπτυξης του άρματος Panther από τους Γερμανούς δεν ήταν άλλη από την ανάγκη αντιμετώ πισης, στο πεδίο της μάχης, του εξα ιρ ετικού σ οβιετικού άρματος Τ-34 στις διάφορες παραλλαγές του. Ο Κόκκινος Σ τρ α τό ς δ ιέ θ ε τε Τ-34 σε μεγάλους αριθμούς και η Wehrmacht είχε π ερ ιέλθει από τα αρχικά στάδια της επιχείρησης «Μπαρμπαρόσσα» σε δεινή θέσ η σε ό ,τι αφορούσε την π οιότητα των τεθω ρακισμένων που παρέτασσε.

24

μών ανεφοδιασμού, επικοινωνιών και ε­λέγχου του αντιπάλου ώστε αυτός να στε­ρηθεί τον "νου" και όχι τους "μύες" του.

Κατά παράδοξο τρόπο οι Γερμανοί έ- πονταν στον αγώνα ανάπτυξης αυτών των πρωτοποριακών ιδεών που ανέτρεπαν τα ισχύοντα δόγματα. Οι πρώτοι που δημι­ούργησαν μια τεθωρακισμένη μεραρχία ή­ταν οι Γάλλοι (1935). Ελάχιστους μήνες αρ­γότερα τους μιμήθηκε ένας λαμπρός μα­θητής του Λίντελ Χαρτ και του Φούλερ: ο αντισυνταγματάρχης Χάιντς Γκουντέριαν, επικεφαλής της Επιθεώρησης Μηχανοκί­

0 Χίτλερ επ εδείκνυε ζωηρό ενδιαφέρον για τον τομέα των εξοπλισμών. Ηταν εκείνος που άλλαξε α ρ κ ετές από τις προδιαγραφές του Panther, αλλά και ο κύριος υπεύθυνος για την πρόωρη εμπλοκή του στο Κούρσκ.

νητων Στρατευμάτων του Γερμανικού Στρατού. Οι τρεις μεραρχίες πάντσερ που σχηματίστηκαν τον Οκτώβριο του 1935 καινοτομούσαν από την άποψη της εφαρ­μογής της αρχής των συνδυασμένων ό­πλων, αφού περιελάμβαναν και συντάγμα­τα μηχανοκίνητου πεζικού που μπορού­σαν να βοηθήσουν τα άρματα εκκαθαρίζο­ντας εχθρικές εστίες αντίστασης ή να α­νοίξουν τον δρόμο για τα τεθωρακισμένα σε περίπτωση εκστρατείας σε ορεινό έδα­φος.

Με την άνοδο του Χίτλερ στην εξου­σία, το 1933, η Γερμανία άρχισε να αμφι­σβητεί ανοικτά τους περιορισμούς που της επέβαλλε η Συνθήκη των Βερσαλλιών και να προχωρεί με επιταχυνόμενους ρυθ­μούς σε ένα μαζικό πρόγραμμα επανεξο- πλισμού της. Ο Φύρερ προέβλεπε πως έ­νας μελλοντικός πόλεμος για την απόκτη­ση "ζωτικού χώρου" με σκοπό την οικονο­μική επιβίωση του Γ' Ράιχ θα ήταν αναπό­φευκτος, αλλά κάτι τέτοιο δεν σχεδιαζό­ταν να συμβεί πριν το 1942. Τα γεγονότα ανέτρεψαν αυτό το χρονοδιάγραμμα και έ­πειτα από την προσάρτηση της Τσεχοσλο­βακίας ο Χίτλερ υπέκυψε στον πειρασμό να συνεχίσει άμεσα τις κατακτήσεις του όσο η Δύση φαινόταν έτοιμη να συνεχίσει την εγκληματική πολιτική του κατευνα­σμού. Ο όγκος των αρμάτων της Wehrmacht την 1η Σεπτεμβρίου 1939 απο-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο ρυθμός παραγωγής των Panther δεν έφ& ασε π οτέ τα 600 οχήματα τον μήνα που ζητούσε ο Χ ίτλερ . Σ τη φωτογραφία φα ίνετα ι τμήμα της γραμμής συναρμολόγησης της Henschel & Sohn στο Κάσσελ τον

Ιούνιο του 1943.

τελείτο από παλαιό και ελαφρά άρματα PzKpfw I και II, που ήταν λίγο μεγαλύτερα σε μέγεθος από τα σημερινά οικογενειακά αυτοκίνητα, ενώ τα πιο σύγχρονα PzKpfw III και IV αριθμούσαν μόνο 361 μονάδες. Παρά αυτές τις αδυναμίες η Πολωνία κα- τέρρευσε μέσα σε 18 ημέρες, με τον στρα­τό της να διαλύεται από τις κυκλωτικές κι­νήσεις των πάντσερ.

Η μεγάλη έκπληξη όμως θα ερχόταν μετά από λίγους μήνες. Γάλλοι, Βρετανοί, Ολλανδοί και Βέλγοι μπορούσαν να παρα­τάξουν 4.204 άρματα απέναντι στα 2.439 των Γερμανών, τα οποία μάλιστα δεν υστε­ρούσαν καθόλου σε ποιότητα. Τύποι όπως τα γαλλικά Somua-35 και Char Β ή τα βρε­τανικά Matilda II θεωρούντο σχεδόν άτρω­τοι απέναντι στα πυροβόλα των πάντσερ. Ο παράγοντας που έγειρε τόσο αποφασι­στικά την πλάστιγγα προς την πλευρά της Wehrmacht σε εκείνη την αστραπιαία επι­χείρηση ήταν οι ανώτερες τακτικές και η πολύ καλύτερη εκπαίδευση του προσωπι­κού και της ηγεσίας. Από πλευράς τύπων αρμάτων οι Γερμανοί διέθεταν τότε 523 παλαιά PzKpfw I, 955 εξίσου ξεπερασμένα PzKpfw II, 334 PzKpfw 38(t) που χρησιμοποι­ούσαν τα αντίστοιχα τσέχικα πλαίσια των 38(t), 349 PzKpfw III εξοπλισμένα με το πυ­ροβόλο των 37 mm και 278 PzKpfw IV με πυ­ροβόλο χαμηλής αρχικής ταχύτητας L724 διαμετρήματος 75 mm.

Αν και σημείωσαν μια θεαματική νίκη άνευ προηγουμένου σε βάρος της Γαλ­λίας, οι επιτιθέμενοι δεν παρέλειψαν να διδαχθούν από τα σφάλματα και τις ελλεί­ψεις τους, που παρατήρησαν στη συγκε­κριμένη εκστρατεία. Τα PzKpfw III είχαν α- ποδειχθεί χρήσιμα αλλά χρειάζονταν άμε­ση βελτίωση της θωράκισής τους και κα­λύτερο πυροβόλο. Ο Χίτλερ φρόντισε προσωπικά γι' αυτό διατάζοντας τον εξο­πλισμό τους με το L760 των 50 mm. Οι εκ­δόσεις F, G και Η όμως συνέχιζαν να φέ­ρουν το βραχύκαννο L/42 του ίδιου διαμε­τρήματος. Τα PzKpfw IV, που απέδωσαν ι­κανοποιητικά τόσο στις πεδιάδες της Γαλ­λίας, όσο και στο τραχύ έδαφος των Βαλ­κανίων αργότερα, έπρεπε να βελτιωθούν στον τομέα του πυροβόλου. Ορισμένα άλ­λαξαν γρήγορα τον οπλισμό τους από το L/43 στο L748 των 75 mm για να έχουν πε­ρισσότερες πιθανότητες επικράτησης α­πέναντι στη βαριά Matilda ή στα ρωσικά άρ­ματα. Ο λόγος ήταν πως ο Χίτλερ είχε στρέψει πια το βλέμμα του προς τις αχα­νείς εκτάσεις της ΕΣΣΔ, όπου προσδοκού­σε να πετύχει την απόκτηση άφθονων πλουτοπαραγωγικών πηγών και την εξά­λειψη του μισητού μπολσεβικισμού από προσώπου γης.

ΣΚΛΗΡΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΣΤΗ ΡΩΣΙΑ

Η εκστρατεία στη Ρωσία ήταν ένα τε­ράστιο εγχείρημα, που όπως αποδείχθηκε στη συνέχεια ξεπερνούσε κατά πολύ τις δυνατότητες της Wehrmacht. Οι Γερμανοί

όμως διαπνέονταν από ξέφρενο ενθου­σιασμό για τις προηγούμενες επιτυχίες τους και ήταν υπερβολικά φανατισμένοι για να μπορέσουν να διακρίνουν το μέγε­θος και τις δυνατότητες του τρομερού α­ντιπάλου που προκαλούσαν σε αναμέτρη­ση. Ο Γερμανικός Στρατός ξεκίνησε την ε­πιχείρηση "Μπαρμπαρόσσα" τον Ιούνιο του 1941 διαθέτοντας ένα γενικό σύνολο 5.264 αρμάτων μάχης, από τα οποία μόνο 1.440 PzKpfw III και 517 PzKpfw IV μπορού­σαν να θεωρηθούν σχετικά σύγχρονα. Οι Σοβιετικοί παρέτασσαν 24.000 τεθωρακι­σμένα και οι προπολεμικές επιτυχίες που είχαν σε βάρος των Ιαπώνων στη Μαντζου­ρία φανέρωναν πως γνώριζαν πώς να τα χρησιμοποιούν.

Εκμεταλλευόμενοι την πολύτιμη ε­μπειρία τους και τον σχεδόν απόλυτο στρατηγικό αιφνιδιασμό που πέτυχαν οι Γερμανοί κατάφεραν να ανοίξουν την αυ­λαία της εισβολής τους στην ΕΣΣΔ σημει­ώνοντας εκπληκτικές στρατιωτικές νίκες, εγκλωβίζοντας εκατοντάδες χιλιάδες άν­δρες του Κόκκινου Στρατού και καταστρέ- φοντας τουλάχιστον 17.000 από τα άρματά του μέσα σε διάστημα λίγων μηνών. Αν και τα PzKpfw III και IV ήταν πολύ καλύτερα από τα ρωσικά Τ-26 και ΒΤ, δεν μπορούσαν να συγκριθούν με το τελευταίο απόκτημα του σοβιετικού στόλου τεθωρακισμένων, το περίφημο Τ-34. Το δημιούργημα του Μι­χαήλ Κόσκιν άφηνε ανεξίτηλες εντυπώ­σεις σε όσους Γερμανούς το αντιμετώπι-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΤιΜτληρώματα των Panther εκτιμούσαν σε μεγάλο βαθμό τις δυνα τό τη τες των αρμάτων τους, αφού ξεπερόστηκαν

τα αρχικά τεχνικά προβλήματα. Το εικονιζόμενο άρμα ανήκει στην έκδοση Aust D. Η κεραία που δ ιακρίνετα ι στο πίσω τμήμα ανήκει στον ασύρματο FuG 5 που έφ εραν όλα

τα Panther και ο οποίος ε ίχε ισχύ 10 W και εμ βέλεια 4 ως 6 km ανάλογα μ ε το έδαφος και τις ατμοσφαιρικές

συνθήκες.

ζαν και επιβίωναν για να διηγηθούν τις ε­μπειρίες τους. Οι πρώτοι που είχαν την α­τυχία να το αντιμετωπίσουν ήταν οι άν­δρες της 17ης Μεραρχίας.Πάντσερ. Στις 8 Ιουλίου 1941 κοντά στο χωριό Σέννο της Λευκορωσίας είδαν ένα και μοναδικό τε­θωρακισμένο όχημα να εμφανίζεται στον

26 ορίζοντα και να προχωρεί αδιάφορο για τα πυρά που δεχόταν. Η σιλουέτα του δεν πρόδιδε κανέναν γνωστό τύπο και η ανάρ­τηση τύπου Christie ήταν ξεκάθαρα διακρι- τή στο έμπειρο μάτι. Το άρμα εκείνο χάρα­ξε έναν διάδρομο μήκους 14 km μέσα από τις γερμανικές γραμμές χωρίς να επηρεα­στεί από τον καταιγισμό βολών που έρι­χναν εναντίον του τα PzKpfw III και τελικά καταστράφηκε όταν δέχθηκε πλήγμα από πυροβόλο των 100 mm. Ως τη στιγμή της α- χρήστευσής του είχε πυρπολήσει 40 γερ­μανικά τεθωρακισμένα οχήματα! Το ισχυ­ρό μακρύκαννο πυροβόλο των 76,2 mm του Τ-34 είχε ασυναγώνιστη διατρητικότη- τα και μπορούσε να διαπεράσει τους θώρακες όλων των γερμανικών αρμάτων, σχεδόν από οποιαδήποτε απόσταση. Επι­πλέον η επικλινής θωράκισή του παρου­σίαζε διπλάσια βαλλιστική προστασία από αυτή που αντιστοιχούσε στο πάχος των 45 mm της και άντεχε στις βολές τόσο των α­ντιαρματικών πυροβόλων των 37 mm του γερμανικού πεζικού, όσο και σε εκείνες

των πυροβόλων των 37 και των 50 mm των αρμάτων, οι οποίες εποστρακίζονταν πά­νω της. Οι φαρδιές ερπύστριες τού επέ­τρεπαν να κινείται με ευκολία σε λασπω­μένο έδαφος και να ελίσσεται εκεί όπου τα γερμανικά άρματα δεν τολμούσαν να πλη­σιάσουν.

Τον Οκτώβριο του 1941 μεγάλος αριθ­μός Τ-34 προκάλεσε εκατόμβη θυμάτων στην 4η Μεραρχία Πάντσερ. Σε μια άλλη περίπτωση ένα Τ-34 άντεξε δεχόμενο 24 α­ντιαρματικές οβίδες και αποσύρθηκε ε­

πειδή μια από αυτές σφηνώθηκε στον πύργο του. Το ηθικό των αρματιστών της Wehrmacht κινδύνευε πλέον σοβαρά. Ο Χένρυ Μέτελμαν, που υπηρετούσε εκείνη την εποχή ως οδηγός άρματος PzKpfw III, περιέγραψε τις εντυπώσεις του όταν κοί­ταξε από κοντά ένα ακινητοποιημένο Τ-34: "Εφερα το άρμα μου δίπλα του και κοίταξα το Τ-34 και το δικό μου όχημα. Θα μπορού­σε να πει κανείς ότι το PzKpfw III ήταν σαν κουτί από τσιγάρα συγκρινόμενο με το σο­βιετικό άρμα. Σκέφτηκα πως αν τύχαινε να

Ενα P a n th e r A u s f Α σ το γ α λ λ ικ ό Μ ο υ σ ε ίο Τ εθω ρ α κ ισ μ έν ω ν σ το Σ ο μ ίρ .

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

αντιμετωπίσω αυτόν τον αντίπαλο δεν θα είχα καμία τύχη".

Μέχρι τότε η ηγεσία της Wehrmacht δεν είχε σκεφθεί να αντικαταστήσει ολοκλη­ρωτικά τα PzKpfw IV, επαναπαυόμενη στις προηγούμενες δάφνες της. Ομως όταν ο μύθος περί της σοβιετικής κατωτερότητας διαλύθηκε αναζήτησε απεγνωσμένα έναν νέο τύπο άρματος που θα μπορούσε να α- ναμετρηθεί στα ίσια με το Τ-34 και να το κατατροπώσει. "Πολυάριθμα Τ-34 ενεπλά- κησαν σε μάχες μαζί μας", έγραφε ο Γκου- ντέριαν, που διοικούσε τότε την Ομάδα Τε­θωρακισμένων 2, "και μας προκάλεσαν πολλές απώλειες. Μέχρι εκείνη τη στιγμή είχαμε σαφή ποιοτική υπεροχή στα άρμα­τα, αλλά έκτοτε η ισορροπία ανατράπηκε. Η προοπτική γρήγορων, αποφασιστικών νι­κών εξανεμίστηκε. Συνέταξα μια αναφορά για την κατάσταση και την έστειλα στην Ο­μάδα Στρατιών “Κέντρο"... Κατέληγα λέγο­ντας πως ήταν απόλυτη ανάγκη να σταλεί στον τομέα μου μια ομάδα ειδικών, αντι­προσώπων του Γραφείου Υλικού του Στρα­τού, του Υπουργείου Εξοπλισμών, καθώς και των εταιριών μας που κατασκεύαζαν άρματα... Η γνώμη των αξιωματικών των μονάδων μου ήταν πως θα έπρεπε απλώς να αντιγράψουμε το Τ-34, αφού αυτός θα ήταν ο ταχύτερος τρόπος να αποκαταστή­σουμε τη δυσάρεστη κατάσταση στην ο­ποία είχαν περιέλθει τα πάντσερ μας".

Η ανάγκη αυτή έθεσε ουσιαστικά σε κί­νηση την αλληλουχία των γεγονότων που οδήγησαν στην εμφάνιση του άρματος PzKpfw V Panther. Η επιτροπή των εμπειρο­γνωμόνων μετέβη στον τομέα του Γκου- ντέριαν για να αποκτήσει ιδία αντίληψη για τα όσα αντιμετώπιζαν τα στρατεύματα. Πε- ριελάμβανε τον συνταγματάρχη Φίχτνερ, τον μηχανικό Νίπκαμπ, τον Δρα Φέρντινα- ντ Πόρσε και πολλούς μηχανικούς των ε­ταιριών Steyr, Vereinigte Stahlwerke, Daimler- Benz, Krupp, Henschel, MAN και Rheinmetall. Αρκετοί ιστορικοί αναφέρουν ότι ο λόγος που απορρίφθηκε η άμεοη αντιγραφή του Τ-34 ήταν οι φυλετικές προκαταλήψεις των εθνικοσοσιαλιστών, που πίστευαν πως οι Γερμανοί σχεδιαστές δεν θα έπρεπε ποτέ να θέσουν σε παραγωγή ένα άρμα που εί­χαν αναπτύξει οι φυλετικά κατώτεροι ε­χθροί. Οι πραγματικοί λόγοι όμως θα πρέ­πει να αναζητηθούν σε πιο άμεσες τεχνι­κές δυσκολίες. Ο Γκουντέριαν λέει: "Η α­ντιγραφή δεν ήταν και τόσο ευχερής λύση. Δεν θα ήταν εύκολο να παράγουμε μαζικά και γρήγορα βασικά μέρη του Τ-34 όπως οι αλουμινένιοι κινητήρες ντήζελ. Επίσης σε ό,τι αφορούσε τα κράματα χάλυβα βρισκό­μασταν σε μειονεκτική θέση απέναντι στους Ρώσους λόγω των περιορισμένων α­ποθεμάτων μας σε στρατηγικές πρώτες ύ­λες".

Οι εμπειρογνώμονες επισκέφθηκαν συνεργεία επισκευής αρμάτων, μίλησαν με τεχνικούς του Στρατού, περιηγήθηκαν τα πεδία μαχών όπου αντίκρισαν και εξέτα­σαν κατεστραμμένα Τ-34 και είχαν εκτε­νείς συζητήσεις με το προσωπικό περισυλ­

λογής αρμάτων του XIV Σώματος Πάντσερ. Οταν ο Γκουντέριαν τους συνάντησε και πάλι στις 21 Νοεμβρίου 1941 τους ξεκαθά­ρισε τρεις σαφείς προτεραιότητες στην α­νάπτυξη του νέου άρματος: "Πρώτον βαρύ­τερο οπλισμό, δεύτερον μεγαλύτερη τα­κτική ευκινησία και τρίτον βελτιωμένη θω- ράκιση για καλύτερη προστασία".

Στις ρωσικές στέππες οι Γερμανοί εί­χαν συναντήσει κάθε είδους έδαφος. Το καλοκαίρι τα σύννεφα λεπτόκοκκης σκόνης διείσδυαν στους κινητήρες και τους κατέστρεφαν. Το φθινό­πωρο η λάσπη πλημμύριζε τους χωμάτινους δρόμους προκαλώ- ντας "κόλλημα" των αρμάτων, λόγω της μεγάλης πίεσης ανά τετραγωνικό εκατοστό που ασκούσαν οι ερπύστριές τους. Τον χειμώνα τα πά­ντσερ γλιστρούσαν στις πα­γωμένες επιφάνειες των ο­δών και το σχεδόν πολικό ψύχος έκανε το μέταλλό τους να γίνεται επιρρεπές σε ρωγμές. Ο Γκουντέριαν ήθελε ένα καινούργιο πυρο­βόλο που να διαπερνά τα ρωσικά άρματα σε βεληνεκή από όπου εκείνα δεν θα μπορούν να τον βλάψουν. Το πυροβόλο των 76,2 mm των Τ-34 ήταν το πιο αποτελεσματικό που υπήρχε σε δράση στο Ανατολικό Μέτωπο και έτσι οι Γερμανοί χρειάζονταν επίσης έναν βαρύτερο θώρακα.

ΑΠΟ ΤΑ ΣΧΕΔΙΑ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ

Οι ρίζες της ανάπτυξης του Panther μπορούν να αναζητηθούν στο έτος 1938. Τότε το Τμήμα Οπλων 6 του Γερμανικού Στρατού, που ήταν υπεύθυνο για τις προδιαγραφές και τις προμήθειες τεθωρακισμένων ο-

Γερμανός υ π αξιω μ ατικός (δ εκ α ν έα ς ) των Τεθω ρακισ μένω ν, 1944. Φ ορ ά ει την ε ιδ ικ ή ς

σ χεδ ία σ ης σ το λή των P an zer χ ρ ώ μ α το ς light re e d green , από ύφ ασμα denim , η οποία

υπήρχε και σ ε αποχρώ σεις fie ld g re y ή m ouse grey, ενώ η σχεδ ίαση ε ίνα ι π αρόμοια μ ε α υ τή τη ς κλασ ικής μ α ύ ρ η ς . Η σ το λή α υ τή ε ίχ ε μ ια

επ ιπ λέον τσ έπ η α ρ ισ τερ ά σ το χ ιτώ ν ιο , ενώ το π αντελόνι ε ίχ ε π έν τε τσ έπ ες . Αν και αρχικά

ή τα ν σ χεδ ια σ μ ένη για θ ε ρ μ ά κλ ίμ α τα , δ ια τη ρ ή θ η κ ε και κατά το υ ς χ ε ιμ ερ ιν ο ύ ς μ ή νες .

Η ταν α ρ κ ετά φ α ρ δ ιά ώ σ τε να μ π ο ρ ε ί να φ ο ρ ε θ ε ί κα ι πάνω από τη μ α ύ ρ η , για κα λύ τερ η

π ροστασ ία από το κρύο. Ω ς υπ αξιω ματικός δ ια τη ρ ε ί το μ α ύ ρ ο τζ ό κ ε ϊ μ ε τα ρ ο ζ

π αρ α ρ ρ ά μ μ α τα . Το ρ ο ζ χρώ μα σ τα π αρ α ρ ρ ά μ μ α τα των επωμίων κα ι τω ν δ ιακριτικώ ν

σ τα π έτα δηλώ νουν το Οπλο τω ν Τεθω ρακισμένω ν Η ζώνη ε ίν α ι από μ α ύ ρ ο δ έρ μ α και η πόρπη

έχ ε ι χρώ μα fie ld grey. Σ τη ζώνη είνα ι α να ρ τη μ έν ο ένα π ιστόλι Ρ 08 σ τη μαύρη δ ερ μ ά τιν η θ ή κ η το υ . Ο α υ το κ ρ α το ρ ικ ό ς

α ε τό ς σ τη δ εξ ιά π λευρά το υ σ τή θ ο υ ς έχ ει χρώ μα γκρι σ ε φ ό ντο fie ld g re y (π ίνακας τη ς

Α λεξά ν δ ρ α ς Π ο τη ρ ιά δ ο υ για την "ΣΙ").

27

oCJo.ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

χημάτων, έθεσε τους πρώτους στόχους για τους όρους που θα έπρεπε να πληροί το άρμα το οποίο θα αντικαθιστούσε τα PzKpfw III και IV. Ο μηχανικός Ερνεστ Νίπ- καμπ διευκρίνισε πως η Wehrmacht ήθελε ένα άρμα "με μεγάλους εδαφικούς τρο­χούς, ανάρτηση αντιστρεπτικών δοκών, τελευταίου τύπου κινητήρα, ημιαυτόμα­τη μετάδοση κίνησης και προηγμένα συ­στήματα ελέγχου". Οι εταιρίες που αντα- ποκρίθηκαν με πρωτότυπα σε αυτές τις προδιαγραφές (αφού εργάζονταν από καιρό πάνω σε ένα άρμα των 301) ήταν η Daimler-Benz κάι η MAN, οι οποίες και α- νταμείφθηκαν με συμβόλαια (τον Νοέμ­βριο του 1941) για την ανάπτυξη του VK 30.02, το οποίο έλαβε αργότερα την κω- δική ονομασία Panther. Οι όροι του Τμή­ματος Οπλων 6 προς τις δύο κατασκευά- στριες εταιρίες έγιναν πιο σαφείς: το άρ­μα θα έπρεπε να έχει πρόσθια θωράκιση πάχους τουλάχιστον 60 mm και πλευρική πάχους 40 mm, με αρκετή κλίση που θα ε- μιμείτο εκείνη του Τ-34. Η μέγιστη ταχύ­τητα θα έπρεπε να φθάνει τα 55 km/h.

Σταδιακά το VK 30.02 απέκτησε μεγα­λύτερο βάρος φθάνοντας τους 35 t τον Ιανουάριο του 1942 και αργότερα τους 45 t, ενώ ο συναγωνισμός των δύο εταιριών, που ανέπτυσσαν παράλληλα αλλά ανε­ξάρτητα τα πρωτότυπό τους, κορυφωνό- ταν. Τελικά ο Χίτλερ επέλεξε τον συνταγ­ματάρχη Τόμαλε και τον καθηγητή φον Εμπεραν του Πανεπιστημίου της Δρέσ­δης να αξιολογήσουν τα δύο σχέδια από κάθε τεχνική άποψη και να αποφανθούν για την επικρατέστερη λύση. Η αναφορά των δύο ειδικών υποβλήθηκε στις 11 Μαϊου 1942 και ανέδειξε θριαμβευτικά τη MAN ως νικήτρια του διαγωνισμού, για

28 λόγους που σχετίζονταν με την καλύτε- ρη ανάρτηση, τον πιο ευρύχωρο πύργο, τον απλούστερο κινητήρα και τις φαρδύ­τερες ερπύστριες. Ο Χίτλερ έδωσε την ε­ντολή να προχωρήσει άμεσα η κατα­σκευή των πρώτων 1.000 αρμάτων, αφού όμως πρώτα βελτιωνόταν η θωράκιση φθάνοντας σε πάχος τα 100 mm στο με­τωπικό τμήμα.

Η ανάρτηση με επάλληλες σειρές τροχών ("Schactellaufwerk") εξασφάλιζε στο άρμα μικρότερο μήκος επαφής με το έδαφος, κάτι που βελτίωνε την ικανότη­τα στροφής του, και κατένειμε το βάρος σε μεγαλύτερης διαμέτρου τροχούς. Οι μεγάλοι εδαφικοί τροχοί είχαν μεγαλύτε­ρο χρόνο ζωής και παρείχαν περισσότε­ρη άνεση στο πλήρωμα κατά την κίνηση του οχήματος σε ανώμαλο έδαφος. Μεί­ωναν επίσης τις τριβές με τις ερπύστριες και έδιναν μεγαλύτερη διάρκεια ζωής στα ελαστικά επίσωτρα των τροχών. Η στροφή του άρματος επιτυγχανόταν με υδραυλικά ελεγχόμενα δισκόφρενα και επικυκλικά γρανάζια σε κάθε ερπύστρια, που επέτρεπαν στις ερπύστριες να στα­ματούν ανεξάρτητα, όταν χρειαζόταν, χωρίς απώλεια ισχύος. Επρόκειτο για μια εφαρμογή του συστήματος Merritt-

Brown, αλλά σε πιο πολύπλοκη μορφή.Ακολουθώντας τη γερμανική παρά­

δοση επιλέχθηκε κινητήρας πάλι από την εταιρία Maybach, η οποία αν και κα­τασκεύαζε εξαιρετικά ισχυρές μηχανές, τις σχεδίαζε κατά εξαιρετικά πολύπλοκο τρόπο. Επειτα από έναν πειραματισμό με τον κινητήρα βενζίνης HL210, που τοπο- θετήθηκε στα πρώτα 250 άρματα, τα ε­πόμενα εφοδιάστηκαν με τον ισχυρότε­ρο HL230 Ρ30 των 23 λίτρων, που ζύγιζε 1.300 kg και απέδιδε ισχύ 700 hp στις3.000 σ.α.λ. Αν και η ταχύτητα του Panther παρέμενε μέτρια, ο κινητήρας της Maybach τού έδινε τη δυνατότητα να επι­ταχύνει γρηγορότερα, να ανεβαίνει σε α­πότομες πλαγιές πιο άνετα και να διασχί­ζει διακοπτόμενο έδαφος με μεγαλύτερη ευχέρεια και με 24 km/h. Ο κινητήρας πλαισιωνόταν από ψύκτες και ανεμιστή­ρες εξόδου καυσαερίων, ενώ τα φίλτρα αέρος μπορούσαν να κατακρατούν το 99% των ξένων σωματιδίων.

Οι σχεδιαστές του Τ-34 είχαν δώσει ε­λάχιστη προσοχή στην άνεση του πληρώ­ματος, κάτι που αποτυπωνόταν έντονα και στο τραχύ εσωτερικό του άρματος. Α­

ντίθετα ο Γκουντέριαν επεδίωκε να εξα­σφαλίζει για τα πληρώματα των πάντσερ τον καλύτερο δυνατό χώρο λειτουργίας, επιμένοντας μάλιστα (κατά τα πρώιμα στάδια της ανάπτυξης του Οπλου) ότι τα πληρώματα των τεθωρακισμένων θα έ­πρεπε να επιλέγονται με την ίδια σχολα­στικότητα όπως εκείνα των αεροσκαφών! Τα PzKpfw III και IV διέθεταν πενταμελή πληρώματα (δηλαδή ένα μέλος περισσό­τερο από ότι τα σοβιετικά, γαλλικά και βρετανικά άρματα της εποχής) ώστε να ε­πιτυγχάνεται χαμηλός φόρτος εργασίας των ανδρών. Στο Panther οι Γερμανοί ακο­λούθησαν την ίδια γραμμή κατανομής των υποσυστημάτων και του πληρώματος. Τα συγκροτήματα ελέγχου και μετάδοσης κί­νησης παρέμειναν εμπρός, ο πύργος βρι­σκόταν στο κέντρο και ο κινητήρας στο πίσω μέρος. Κατά συνέπεια ο οδηγός και ο πολυβολητής-ασυρματιστής κάθονταν μπροστά, ενώ ο αρχηγός πληρώματος, ο πυροβολητής και ο γεμιστής σε θέσεις στον πύργο. Οπως συνέβαινε με όλα τα γερμανικά άρματα, έτσι και στο Panther οι σχεδιαστές επεδίωξαν να έχουν το πλή­ρωμα κατά το δυνατό συγκεντρωμένο.

Ενα από τα 200 Panther που έλαβαν μέρος στη μάχη του Κουρσκ φορτώ νεται σε σιδηροδρομικό συρμό για τη μ εταφ ορά του στο μέτωπο. Οι ερπ ύστριες είχαν πλάτος 650 mm και στη βασική έκδοση A usf D παρείχαν πολύ καλή εδαφική πίεση (0,723 k g a v a τετραγω νικό εκατοστό).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ανδρες του Κόκκινου Στρα τού περιεργάζοντα ι ένα από τα πρώτα Panther που καταστράψηκαν κατά τη μάχη του Κουρσκ τον Ιούλιο του 1943. Α ξιοσημείω το είναι ό τι στην πρόσθια θω ράκιση κάποιος Σοβιετικός σ τρατιώ της έγραψ ε τη λέξη "Τίγρις" (χωρίς το τελ ευ τα ίο γράμμα «ρ»), γεγονός που μ αρτυρεί ό τι εκείνη την περίοδο οι Σ οβ ιετικο ί συνέχεαν ακόμα τους τύπους των γερμανικών βαρέων αρμάτων.

Αυτό είχε διαπιστωθεί ότι τόνωνε το ηθι­κό της ομάδας και επέτρεπε την επικοι­νωνία ακόμα και με το διάβασμα των χει- λιών αν το σύστημα ενδοεπικοινωνίας εί­χε αστοχήσει και ο θόρυβος ήταν εκκω- φαντικός. Η εγγύτητα των θέσεων βοη­θούσε επίσης το πλήρωμα να αντιμετωπί­ζει γρηγορότερα και καλύτερα έκτακτες καταστάσεις, π.χ. τον τραυματισμό ενός μέλους, μια εμπλοκή του πυροβόλου ή το ταχύτερο γέμισμά του.

Ο πύργος του Panther Ausf Α μπορού­σε να περιστραφεί κατά 360 μοίρες μέσα σε 15 δευτερόλεπτα όταν ο κινητήρας λειτουργούσε στις 3.000 rpm. Αντίθετα στα Ausf D ο πύργος περιστρεφόταν με σταθερή γωνιακή ταχύτητα έξι μοιρών το δευτερόλεπτο ανεξάρτητα από τις στρο­φές του κινητήρα. Ως κύριος οπλισμός υ­πήρχε το εξαιρετικό πυροβόλο KwK 42 των 75 mm, για το οποίο το άρμα έφερε απόθεμα 79 βλημάτων, από τα οποία συ­

νήθως τα μισά ήταν αντιαρματικά (Pzgr.39/42) και τα υπόλοιπα εκρηκτικά (Sprgr.42). Το Panther διέθετε επίσης για την προστασία του σε αγώνα εκ του συ- στάδην ένα συζυγές πολυβόλο MG34 και ένα όμοιο όπλο στο πρόσθιο τμήμα του σκάφους, με συνολικό απόθεμα 4.100 φυσιγγίων.

Αν και η εντολή του Χίτλερ για έναρ­ξη της παραγωγής δόθηκε στη MAN τον Μάιο του 1942, πολλοί παράγοντες μεσο­λάβησαν για να καθυστερήσει αρκετούς μήνες η ένταξη των Panther στις μεραρ­χίες πάντσερ. Το αρχικό πρόγραμμα προ- έβλεπε ρυθμούς παραγωγής 250 οχημά­των τον μήνα, αλλά τον Σεπτέμβριο ο "πήχυς" μετακινήθηκε πολύ ψηλότερα, στα 600 άρματα μηνιαίως. Η MAN αδυνα­τούσε να ανταποκριθεί σε αυτή τη ζήτη­ση και έτσι επιστρατεύθηκαν τρεις ακό­μα εταιρίες για την επίτευξη του στόχου. Αν και το πρώτο άρμα παραγωγής προ- βλεπόταν να εξέλθει από τις γραμμές συναρμολόγησης της MAN τον Νοέμβριο του 1942, η ημερομηνία αυτή μετατέθη­κε αναγκαστικά για αργότερα, αφού η Rheinmetall παρέδωσε το πρώτο πυροβό­λο KwK 42 στις 15 Δεκεμβρίου και η πα­ραγωγή των σκοπευτικών συστημάτων T.Z.F.12 άρχισε έξι ημέρες αργότερα. Δύο πρωτότυπα δοκιμάστηκαν τον Ια­νουάριο του 1943. Ομως τα προβλήματα που παρουσίασαν τα τεθωρακισμένα λό- γω της επίσπευσης της παραγωγής τους ήταν τόσα πολλά ώστε και τα 60 που πα­ραδόθηκαν στη Wehrmacht ως τον Απρί­λιο του 1943 πήραν την άγουσα για τα ερ-

29

Τα οκτώ σ ετ εδαφικώ ν τροχών δ ιαμέτρου 860 mm κυριαρχούν στην πλευρική όψη του Panther. Η ανάρτησή του θεω ρ είτο η καλύτερη που υπήρξε ποτέ σε γερμανικό άρμα, αλλά το κρίσιμο μειονέκτημα των επάλληλων τροχών ήταν η συσσωμάτωσή τους όταν η λάσπη ή το χιόνι πάγωνε στο μεσοδιάστημα, ακινητοποιώντας πρακτικά το όχημα. Τα συνεργεία συντήρησης παραπονούντο επίσης ό τι σε περίπτωση που έπρεπε να α λλα χτεί ένας τροχός της εσω τερικής σειράς θα έπρεπε να αφ α ιρεθούν συνολικά τουλάχιστον τέσ σερ ις τροχοί. Οι χαρακτηρ ιστικές μ ετα λ λ ικές πλάκες (Schuerzen) πλευρικά τοπ οθετήθη καν για πρώτη φορά τον Απρίλιο του 1943, δ ιό τι είχαν απ οδειχθεί παλαιότερα πολύ αποτελεσματικές στην απορρόφηση κινητικής ενέργειας βλημάτων 75 mm και στην προστασία του θώ ρακα (πάχους 40 mm) των πλευρών του σκάφους.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Οι ο ξύ τα τες ελλείψ εις σε καύσιμα που αντιμετώ πιζε η Γερμανία από το 1944 και μ ετά

περιόρισαν την ευκινησία των τεθωρακισμένων της και έγιναν αιτία για την αποτυχία κρίσιμων

επιχειρήσεων, όπως π.χ. η αντεπ ίθεση στις Αρδέννες.

γοστάσια ώστε να διορθωθούν 45 τεχνι­κές ατέλειες που επισημάνθηκαν από τον Στρατό. Τον Μάιο τα γερμανικά εργο­στάσια εξακολουθούσαν να μη μπορούν να ξεπεράσουν σε παραγωγή τα 50 άρμα­τα τον μήνα, τη στιγμή που οι σοβιετικές βιομηχανίες παρέδιδαν 1.000 Τ-34 στο ί­διο διάστημα!

ΣΤΗ ΦΩΤΙΑ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣΗ αλυσιδωτή εμφάνιση εμποδίων σή-

μαινε πως το Panther εμφανίστηκε αρκε­τά αργά στο προσκήνιο του πολέμου, α­φού εισήλθε για πρώτη φορά στη μάχη τον Ιούλιο του 1943. Το βάπτισμα του πυ­ράς επρόκειτο να το λάβει κατά την επι-

30

χείρηση "Zitadelle", τη μαζική επίθεση της Wehrmacht για την εξάλειψη του τεράστι­ου θύλακα πλάτους 190 km και βάθους 121 km γύρω από την πόλη Κούρσκ, όπου είχαν συσπειρωθεί οι δυνάμεις των στρα­τηγών Ροκοσόφσκυ και Βατούτιν αφού δέχθηκαν την ξαφνική αντεπίθεση του II Σώματος Πάντσερ των SS τον Φεβρουά­ριο. Με την επίθεση τύπου λαβίδας από Βορρά και Νότο που είχαν σχεδιάσει οι Γερμανοί, πίστευαν ότι θα μπορούσαν να κυκλώσουν και να εκμηδενίσουν τα στρατεύματα του Κεντρικού Μετώπου και του Μετώπου του Βορονέζ μέσα στο τόξο του Κούρσκ και έχοντας έπειτα ε­λεύθερες μεγάλες τεθωρακισμένες εφε­δρείες να βαδίσουν και πάλι προς τη Μό­σχα. Ολοι αναγνώριζαν ότι η επιχείρηση ήταν πολύ δύσκολη και χρειαζόταν κάθε μέσο που θα μπορούσε να επιστρατευ- θεί. Ενώ ο στρατάρχης φον Μανστάιν (δι­οικητής της Ομάδας Στρατιών "Νότος") επέμενε να εκτοξευθεί η επίθεση νωρίς την άνοιξη, αμέσως μετά την επιτυχή α­νακατάληψη του Χαρκόβου, ο Χίτλερ α-

Τα πυρομαχικά του Panther περιελάμβαναν το τυπικό Pzgr.39 (δεξιά ) και το σπάνιο Pzgr.42 με ενίσχυση βολψραμίου. Ηταν και τα δύο τροχιοδεικτικά ώ στε ο πυροβολητής να μπ ορεί να βελτιώ σει τη σκόπευσή του αφού παρατηρήσει τα αποτελέσματα της πρώτης βολής του. Το βλήμα Pzgr.39 ζύγιζε 6,8 kg και εγκα τέλε ιπ ε την κάννη με ταχύτητα 935 m/sec.

ποφάσισε να περιμένει λίγους μήνες μέ­χρι να εφοδιαστούν οι μεραρχίες πά­ντσερ με περισσότερα βαριά άρματα Tiger και Panther. Η ανασυγκρότηση του Οπλου έπειτα από την καταστροφική ήτ­τα του Στάλινγκραντ ανατέθηκε και πάλι στον Γκουντέριαν, ο οποίος είχε αποπεμ- φθεί σκαιώς τα Χριστούγεννα του 1941 έ­πειτα από την αποτυχία του μπροστά στη Μόσχα. Φέροντας τον τίτλο του γενικού επιθεωρητή Τεθωρακισμένων και υπαγό­μενος απευθείας στον Φύρερ ο Γκουντέ­ριαν είχε όλη τη δυνατή ελευθερία κινή­σεων για να αναδιοργανώσει τα πάντσερ, στα οποία τόσα πολλά βάσιζε για την επι­βίωσή του το Γ1 Ράιχ.

Ο Γκουντέριαν είχε την άποψη ότι η Wehrmacht θα έπρεπε να σχηματίσει με­ραρχίες πάντσερ των 400 αρμάτων (στα πρότυπα των τεθωρακισμένων στρατιών των Σοβιετικών) και ότι θα ήταν προτιμό­τερο να έχει λίγους αλλά πολύ ισχυρούς σχηματισμούς από το να διαθέτει πολλές ασθενείς μονάδες. Για τον λόγο αυτό υ­ποστήριξε ότι η Γερμανία θα έπρεπε να περιμένει ως το 1944 μέχρι να ανασυ­γκροτηθούν τα τεθωρακισμένα της και να είναι σε θέση να αναλάβουν και πάλι μεγάλης κλίμακας επιχειρήσεις. Για το 1943 ο Γκουντέριαν προέβλεπε την ε­μπλοκή των πάντσερ μόνο σε περιορι­σμένες αμυντικές ενέργειες που δεν θα έφθειραν το Οπλο. Ο Χίτλερ όμως, όπως και ο επικεφαλής του Γενικού Επιτελεί­ου, στρατηγός Κουρτ Τσάιτσλερ, είχαν άλλη γνώμη. Ο Γκουντέριαν προσπάθησε

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

(μάταια) να τους πείσει ότι έπρεπε να α­ναβληθεί η επίθεση στο Κούρσκ μέχρι να ξεπεράσουν τα Panther τα μηχανικά τους προβλήματα.

Η Wehrmacht έριξε στη μάχη του Κούρσκ 39 μεραρχίες, από τις οποίες οι 17 ήταν τεθωρακισμένες ή ταχυκίνητες μονάδες. Από τα 2.700 γερμανικά τεθω­ρακισμένα οχήματα κάθε τύπου που ενε- πλάκησαν μόνο 200 ήταν τύπου Panther και ακόμα λιγότερα Tiger. Το Panther α­πλούστατα δεν ήταν έτοιμο για μάχη, α­φού δεν είχαν λυθεί ζωτικά προβλήματα, π.χ. στην ψύξη και στον εξαερισμό του κινητήρα, που δημιουργούντο λόγω των υδατοστεγών ελαστομερών τα οποία εί­χαν τοποθετηθεί για να μπορεί το άρμα να περνά μέσα από ποτάμια. Τα προβλή­ματα αυτά εμφανίστηκαν στην πιο ακα­τάλληλη στιγμή για τη Wehrmacht. Οι Σο­βιετικοί είχαν πληροφορηθεί με λεπτο­μέρειες τα γερμανικά σχέδια μέσω του κατασκοπευτικού δικτύου τους και είχαν προετοιμάσει μια εντυπωσιακά ισχυρή ά­μυνα επτά ζωνών σε βάθος 40 km. Περισ­σότερα από 2.900 αεροπλάνα, 19.000 πυ­ροβόλα και ρουκετοβόλα, 3.444 άρματα,1.336.000 άνδρες, καθώς και 1.500 α­ντιαρματικές νάρκες ανά χιλιόμετρο πε- ρίμεναν τα πάντσερ. Το 75% των τεθωρα­κισμένων του Κόκκινου Στρατού είχε συ­γκεντρωθεί κοντά στο Κούρσκ για να κα­ταφέρει κατά των Γερμανών το αποφασι­στικό κτύπημα.

Τα περισσότερα από τα 200 Panther ή­ταν κατανεμημένα στην 51η και στην 52η Επιλαρχία Πάντσερ του Συγκροτήματος

Κεμπφ, οι οποίες αποτελούσαν την Τα­ξιαρχία "Πάνθηρ". Η αποτυχία της πρόω­ρης εμπλοκής τους έγινε αμέσως εμφα­νής. Panther γέμισαν τους δρόμους από τα σιδηροδρομικά τέρματα μέχρι το μέ­τωπο έχοντας υποστεί ζημιές στο σύστη­μα μετάδοσης ή έχοντας εκδηλώσει πυρ­καγιές στον κινητήρα. Ακόμα περισσότε­ρα υπέστησαν βλάβες την ώρα της μά­χης. Εξαρτήματα που είχαν σχεδιαστεί για χρήση σε ελαφρύτερα άρματα αστό­χησαν κάτω από το βάρος και τις καταπο­νήσεις που υφίστατο το Panther. Οι μηχα­νικές βλάβες και οι απώλειες της μάχης μείωσαν τον αριθμό των διαθέσιμων Panther της 4ης Στρατιάς Πάντσερ από 200 σε 40 μέσα στο πρώτο 24ωρο!

Ο Βέρνερ Κρίγκελ, που υπηρετούσε σε ένα από τα Panther της 51ης Επιλαρ- χίας, διηγείτο: "Στην πρώτη επίθεσή μας πέσαμε σε ναρκοπέδιο και έχασα μια ερ­πύστρια, αλλά με την κάλυψη του πυρο­βολικού μας κατορθώσαμε να αποσύ­ρουμε το άρμα. Μέχρι το βράδυ της πρώ­της ημέρας είχαμε απομείνει με 22 άρμα­τα, ενώ άλλα 28 ήταν ολοσχερώς κατε­στραμμένα. Οι συνάδελφοί μου παραπο- νούντο για ελαττωματικά εξαρτήματα και υπερθέρμανση των κινητήρων... Στις 8 Ιουλίου, ενώ κινούμασταν προς το Ο- μπογιάν, το Panther μου δέχθηκε ένα πλήγμα από σοβιετικό άρμα στον πύργο, αλλά συνεχίσαμε τη μάχη... Χάσαμε ένα άλλο Panther από οβίδα ενός SU-152 που διαπέρασε τη θωράκιση στο παχύτερο σημείο της. Συναντήσαμε επίσης αμερι­κανικής κατασκευής άρματα τα οποία

δεν μπορούσαν να μας συναγωνιστούν... Καταστρέψαμε πολλά Τ-34 σε αποστά­σεις πάνω από 2.500 m\

Στις 12 Ιουλίου οι Γερμανοί, που είχαν ανοίξει με τεράστια δυσκολία δρόμο στο νότιο πλευρό του θύλακα του Κούρσκ, ε­πιχείρησαν να προωθηθούν με 600 τεθω­ρακισμένα προς το χωριό Προχορόφκα, όπου σύμφωνα με πληροφορίες κατέβαι­νε για να τους συναντήσει ολόκληρη η ε­φεδρική 5η Τεθωρακισμένη Στρατιά του Πάβελ Ροντμίστρωφ με περισσότερα από 800 άρματα Τ-34. Προκειμένου να εξισορ­ροπήσουν την ποιοτική διαφορά με τα Panther και τα Tiger οι Σοβιετικοί αρματι- στές έλαβαν οδηγίες να πλησιάζουν σε μικρές αποστάσεις τα βαριά αντίπαλα άρματα και να επιδιώκουν βολές στα πλευρά ή στα νώτα τους, όπου η θωράκι­ση ήταν ασθενέστερη. Η μάχη εξελίχθη­κε σε μια γιγαντιαία μετωπική σύγκρου­ση κάτω από ένα τεράστιο σύννεφο σκό­νης και μέσα σε αποπνικτική ζέστη.

Σύμφωνα με την επίσημη σοβιετική ι­στορία η αρματομαχία εκ του συστάδην "αφαίρεσε από τον εχθρό την ικανότητα να ελέγχει αποτελεσματικά τις υπομονά- δες του και στέρησε τα Tiger και τα Panther από τα πλεονεκτήματα του ισχυ­ρού θώρακα και του πυροβόλου μεγάλου βεληνεκούς. Μεγάλος αριθμός αρμάτων είχε αναμιχθεί σε όλο το πεδίο της μά­χης. Εκτοξευόμενα σε μικρές αποστά­σεις τα βλήματα διαπερνούσαν τόσο τις μετωπικές, όσο και τις πλευρικές θωρα­κίσεις. Σημειώθηκαν πολλές δυνατές ε­κρήξεις καθώς τα πυρομαχικά των αρμά­

Ε να κ α τ ε σ τ ρ α μ μ έ ν ο P a n th e r από α μ ε ρ ικ α ν ικ ά π υ ρά .

32

των ανατινάζονταν στέλνοντας τους πύργους να στροβιλιστούν στον αέρα". Στο τέλος της ημέρας 700 άρματα και των δύο αντιμαχόμενων είχαν απομείνει κατεστραμμένα στο πεδίο της μάχης, το οποίο ήλεγχαν πια οι Σοβιετικοί. Τα ελάχι­στα Panther που επιβίωσαν και από αυτή τη δοκιμασία ανακλήθηκαν στα εργοστά­σια κατασκευής τους για επιδιορθώσεις και αποκατάσταση των ζημιών.

ΜΑΧΗ ΕΞΟΝΤΩΣΗΣ ΜΕ ΤΟΝ ΚΟΚΚΙΝΟ ΣΤΡΑΤΟ

Η μεγάλη καλοκαιρινή επίθεση της Wehrmacht είχε καταλήξει σε παταγώδη αποτυχία. Από την άνοιξη του 1943 ως τις αρχές του 1944 ο Κόκκινος Στρατός δια­τήρησε την επιθετική πρωτοβουλία επί 250 ημέρες, ενώ η Wehrmacht βρισκόταν στην επίθεση μόνον επί επτά εβδομά­δες. Οι τακτικές των Panther αυτή την πε­ρίοδο έμοιαζαν με εκείνες που χρησιμο­ποιούσαν τα Tiger, εφαρμόζοντας τον σχηματισμό "σφήνας" (Panzerkeil) το 1943 και τον σχηματισμό "καμπάνας" (Panzerglocke) το 1944.

Μετά τη μάχη του Κούρσκ οι Σοβιετι­κοί πέρασαν σε ευρεία αντεπίθεση επιδιώκοντας άμεσα την κατάληψη του Χαρκόβου τον Αύγουστο. Τα 96 Panther που αμύνθηκαν εκεί προκάλεσαν φοβε­ρές απώλειες στην 5η Τεθωρακισμένη Στρατιά, καταστρέφοντας το μεγαλύτε­ρο ποσοστό των 420 σοβιετικών αρμάτων που έχασαν οι αντίπαλοί τους για να πά­ρουν την ουκρανική πόλη. Το Panther ξε-

Ενα Panther δ ιέρ χετα ι βιαστικά τον δρόμο ενός γαλλικού χωριού το καλοκαίρι του 1944.

περνούσε προοδευτικά τις μηχανικές του ατέλειες και μεταμορφωνόταν σε ένα εκπληκτικό πολεμικό μέσο, επιδει­κνύοντας συχνά την ικανότητά του να αλλάζει από μόνο του τις τύχες μιας μά­χης. Οι μεραρχίες των Waffen SS άρχισαν να εφοδιάζονται με Panther τον Αύγου­στο του 1943. Είναι χαρακτηριστικό πως 49 άρματα αυτού του τύπου (ανήκοντα στη Μεραρχία SS “Das Reich") κατέστρε­ψαν 53 σοβιετικά τεθωρακισμένα στην πρώτη μάχη που ενεπλάκησαν.

Στα τέλη του 1943 η 11 η Μηχανοκίνη­τη Μεραρχία SS "Nordland" παρέλαβε τα πρώτα Panther αντί για τα πυροβόλα εφό­δου StuG III που διέθετε κανονικά. Η μο­νάδα αποτελούσε τμήμα του III Σώματος Πάντσερ των SS του διαβόητου στρατη­γού Φέλιξ Στάινερ, που κρατούσε το μέ­τωπο του ποταμού Νάρ6α κοντά στον κόλπο της Φινλανδίας. Οι Σοβιετικοί εί­χαν πετύχει την ίδια περίοδο να διασπά- σουν τον αποκλεισμό του Λένινγκραντ και στις αρχές του 1944 επιχείρησαν να βρεθούν στη δυτική όχθη του Νάρβα που υπερασπιζόταν η "Nordland". Επειτα από τις αρχικές επιτυχίες που σημείωσε η σοβιετική επίθεση ο διοικητής της Με­ραρχίας ενέπλεξε στη μάχη τα Panther του και ανέκοψε αποφασιστικά την προώθηση του εχθρού. Το ίδιο συνέβη τον Μάρτιο του 1944, όταν μια θω­ρ α κ ι σ μ έ ν η

φάλαγγα των Σοβιετικών προσπάθησε να καταλάβει το Ιβάνγκοροντ. Τα Panther τη σταμάτησαν και πάλι αποδεκατίζοντας τα σχήματά της - ήταν μια επιχείρηση για την οποία ο λοχίας των SS Φίλιπ Βιλντ τι- μήθηκε με τον Σταυρό των Ιπποτών. Με τη βοήθεια των λιγοστών Panther το III Σώμα Πάντσερ των SS πέτυχε να κρατή­σει ακλόνητο τη γραμμή του Νάρβα επί έξι μήνες, πριν η κατακλυσμιαία σοβιετι­κή επίθεση του Ιουλίου του 1944 το ανα­τρέψει.

Στο μεταξύ τα Panther βελτιώνονταν. Το πολυβόλο στο σκάφος απέκτησε νέα στήριξη, οι εξαγωγές του κινητήρα διορ­θώθηκαν (λύνοντας το πρόβλημα της υ­περθέρμανσης) και τα άρματα απέκτη­σαν την επίστρωση αντιμαγνητικής πά­στας Zimmerit ώστε το εχθρικό πεζικό να μη μπορεί να κολλήσει πάνω τους μαγνη- τικές νάρκες. Ορισμένα Panther εφοδιά­στηκαν με πειραματικούς ανιχνευτές υ­περύθρων FG 1250, που μπορούσαν να διακρίνουν στόχους στο σκοτάδι σε από­σταση 600 m, ενώ από τον Νοέμβριο του1943 όλα τα νέα μοντέλα εξοπλίστηκαν με τη βελτιωμένη διόπτρα T.Z.F.12a. Στην έκδοση Ausf G το απόθεμα βλημά-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

περ ιήλθε σχεδόν ανέπαφο στην κατοχή των Αμερικανών, μ ετα φ έρ θη κ ε στο πεδίο δοκιμών του Σ τρα τού των ΗΠΑ στο Αμπερντήν για να υπ οβληθεί σε εξαντλητικούς ελέγχους και αξιολογήσεις επιδόσεων. Η επικλινής θωράκιση του Panther (γωνία 60 μοιρών στο πρόσθιο τμήμα του σκάφους) τού παρείχε μεγάλη βαλλιστική προστασία, αφού αύξανε το πάχος του θώ ρακα που θα έπρεπε να

διαπεράσει ένα βλήμα. Η θω ράκιση είχε πάχος 100 mm στο πρόσθιο τμήμα του πύργου (SO μοίρες),45 mm στα πλευρά (65 μοίρες), αλλά μόνο 16 mm στην οροφή.

των αυξήθηκε στα 82 και από τον Οκτώ­βριο του 1944 το πλήρωμα διέθετε θέρ­μανση, μέσω ενός ανεμιστήρα που διοχέ­τευε τη θερμότητα του κινητήρα. Το άρ­μα διέθετε ακόμα σύστημα προστασίας έναντι χημικών αερίων. Η θέση του οδη­γού υπερυψώθηκε ελαφρά και η διάταξη των οργάνων έγινε πιο πρακτική και απέ­κτησε καλύτερο φωτισμό. Ο Γκουντέριαν παρατηρούσε με ικανοποίηση: "Ο χρόνος ζωής του κινητήρα έφθανε πια τα 1.000 km, ενώ οι αναρτήσεις σταμάτησαν να μας ταλαιπωρούν έχοντας πλέον διάστη­μα μεταξύ βλαβών 1.800 km". Τα Panther κατανέμονταν σε διάφορες μεραρχίες πάντσερ και όχι σε αυτόνομες επιλαρ- χίες όπως συνέβαινε με τα Tiger. Οι βο­λές τους εξακολουθούσαν να είναι θανα­τηφόρες από τα 2.000 m και οι Σοβιετικοί απέκτησαν έναν ειλικρινή σεβασμό για τον τύπο, γεγονός που μαρτυρεί η προ­σπάθεια που κατέβαλλαν για να επιδιορ­θώσουν όσα Panther έπεφταν στα χέρια τους με σκοπό να τα χρησιμοποιήσουν οι ίδιοι. Η Μεραρχία "Wiking" των SS που εί­χε αποδεκατισθεί κατά τις μάχες του Κορσούν, έγινε ο πρώτος σχηματισμός της Wehrmacht που εξόπλισε δύο επιλαρ- χίες του με άρματα Panther (τον Φεβρου­άριο του 1944), φθάνοντας ένα σύνολο 160 τέτοιων οχημάτων.

Στις 22 Ιουνίου 1944 ο Κόκκινος Στρα­τός εξαπέλυσε την κολοσσιαία επιχείρη­ση "Μπαγκρατιόν", με στόχο να εκμηδενί­σει τη γερμανική Ομάδα Στρατιών "Κέ­ντρο" στη Λευκορωσία και να ανοίξει τον αμεσότερο δρόμο προς την καρδιά του Γ' Ράιχ, το Βερολίνο. Απέναντι στην κατα- θλιπτική υπεροχή των Σοβιετικών σε τε ­θωρακισμένα οι Γερμανοί οργάνωσαν τα διαθέσιμα Panther σε μικρές ευκίνητες ο­μάδες με αποστολή να καταφέρουν αιφ­νιδιαστικά κτυπήματα στα πλευρά των σοβιετικών φαλάγγων ώστε να επιβρα­δυνθεί η προέλαση του εχθρού. Τα Panther ενέγραψαν πάλι στο ενεργητικό τους σημαντικές επιτυχίες, κάτι στο ο­ποίο συνέβαλε και το άκαμπτο σύστημα διοίκησης των σοβιετικών τεθωρακισμέ­νων σχηματισμών, που άφηνε ελάχιστα περιθώρια πρωτοβουλίας στα κατώτερα κλιμάκια. Παρά τις προσπάθειες όμως πολλές μονάδες της Wehrmacht βρέθη­καν αποκομμένες ή κυκλωμένες σε θύ­λακες διαφόρων μεγεθών, καθώς ο σο­βιετικός οδοστρωτήρας προχωρούσε προς τα δυτικά. Τα Panther κλήθηκαν πάλι να συμμετάσχουν σε αυτοσχέδιες ομά­δες μάχης (Kampfgruppen) με αποστολή να σώσουν παγιδευμένους Γερμανούς στρατιώτες.

Σε μια από αυτές τις περιπτώσεις η Ομάδα Μάχης Μπάκε, που διέθετε στις τάξεις της 34 Tiger και 46 Panther μαζί με στοιχεία πεζικού, αυτοκινούμενων πυρο­βόλων και μηχανικού, διεξήγαγε σφοδρό αγώνα επί πέντε ημέρες καταστρέφο- ντας 267 σοβιετικά άρματα έναντι της α­πώλειας ενός μόνο Tiger και τεσσάρων

Panther. Ενας Σοβιετικός υπολοχαγός ο­μολογούσε τις δυσκολίες που αντιμετώ­πιζε όταν βρισκόταν απέναντι στα Panther: "Δεν μπορούσαμε να κάνουμε παρά ελάχιστα πράγματα όταν συνα­ντούσαμε τα Tiger και τα Panther. Συνή­θως, όταν υποπτευόμασταν πως ένας χώρος ίσως έκρυβε ενέδρα γερμανικών βαρέων αρμάτων, η τακτική μας ήταν να ανοίγουμε πυρ στην τύχη και αμέσως να πραγματοποιούμε μεταβολή για να απο­μακρυνθούμε, ελπίζοντας πως οι Γερμα­νοί θα πίστευαν ότι τους αντιληφθήκαμε και θα απαντούσαν στα πυρά αποκαλύ­πτοντας τις θέσεις τους για να μπορέ­σουμε να τις υπερκεράσουμε".

Τα ελάχιστα Panther που παρέμεναν σε λειτουργία στο Ανατολικό Μέτωπο συμμετείχαν επίσης στην τελευταία με­γάλη μάχη του πολέμου στην Ευρώπη,

κατά τη σοβιετική έφοδο προς το Βερο­λίνο. Οταν τα σοβιετικά τεθωρακισμένα διέσπασαν με κόπο τις γερμανικές γραμ­μές στα υψώματα Ζέελοβ και ξεχύθηκαν προς την πρωτεύουσα του Ράιχ, τα Panther τους έδωσαν νέο σκληρό μάθημα καταστρέφοντας εκατοντάδες οχήματα. Οι γερμανικές απώλειες όμως ήταν επί­σης σημαντικές. Είναι χαρακτηριστικό πως από τα 44 Panther που διέθετε η "Hitlerjugend" στην Ουγγαρία την άνοιξη του 1945, της απέμειναν μόνο εννέα ετοι­μοπόλεμα έπειτα από τέσσερις εβδομά­δες επιχειρήσεων. Το Pantherπαρέμεινε ο βασικός τύπος άρματος μάχης για τις μο­νάδες πάντσερ των Waffen SS όπως η Μεραρχία "Nordland", που έδωσε τον τε ­λευταίο αγώνα της γύρω από την Καγκε­λαρία.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

34

ΤΑ "ΜΙΣΑ PANTHER" ΤΟΥ ΙΤΑΛΙΚΟΥ ΜΕΤΩΠΟΥ

Ο πόλεμος στην Ιταλική χερσόνησο εξελισσόταν αρκετά καλύτερα για τους Γερμανούς. Εχοντας αναλάβει τον έλεγ­χο της χώρας των πρώην συμμάχων τους από τον Σεπτέμβριο του 1943 επιχειρού­σαν υπό την ηγεσία του ικανότατου στρατάρχη Αλμπερτ Κέσελρινγκ να ορ­γανώσουν διαδοχικές γραμμές άμυνας κατά πλάτος του ιταλικού κορμού, ώστε να επιβραδύνουν και αν ήταν δυνατό να ανακόψουν οριστικά την προέλαση των Συμμάχων προς τη Ρώμη. Το ορεινό έδα­φος της Ιταλίας περιόριζε κατά πολύ τις επιθετικές επιχειρήσεις αρμάτων και ή­ταν απαγορευτικό για την εφαρμογή τα­χέων ελιγμών. Ευνοούσε, αντίθετα, τη στατική άμυνα των αρμάτων πίσω από α­ναχώματα ή άλλα εμπόδια και η πρακτική αυτή έδωσε στους Γερμανούς την ιδέα να ενσωματώσουν πύργους του Panther σε οχυρωματικά έργα από σκυρόδεμα (μπετόν).

Ο "επίγειος" πύργος Panther αποτε- λείτο από τον τυπικό πύργο του άρματος και το πυροβόλο των 75 mm (το οποίο σε ορισμένες περιπτώσεις άλλαζε με εκείνο των 88 mm), που φέρονταν στο επάνω μέ­ρος ενός χαλύβδινου κιβωτίου το οποίο

Α ριστερά ένα άρμα μάχης Panther και δεξιά ένα άρμα περισυλλογής. Τα Panther παράγονταν σε

έξ ι βασικά εργοστάσια: στη M AN (Νυρεμβέργη), στη Daimler-Benz (Βερολίνο), στη Heschel & Sohn

(Κόσσελ), στη Wegmann (Κάσσελ), στη Demag (Ντούισμπουργκ) και στη Μ ΝΗ (Αννόβερο).

Ο λοχαγός των SS Καρλ Ν ικολούσι-Λεκ π αρασημοφ ορή9ηκετον Απρίλιο του 1944 επειδή μ ε τον ουλαμό των Panther που διοικούσε έσωσε από τη σοβιετική αιχμαλωσία 2.000 Γζρμανούς τρ αυ μ α τίες οι οποίοι είχαν αποκοπεί στην περ/κυκλωμένη πόλη Κόβελ.

είχε στερεωθεί στο έδαφος με μπετόν. Το κιβώτιο χωριζόταν σε δύο μέρη καθ' ύ­ψος. Το άνω μέρος ε ί­χε διαστάσεις 332 χ 283 χ 977 cm και εν­σωμάτωνε τον δα­κτύλιο περιστροφής του πύργου και μια ανθρωποθυρίδα με κατακόρυφη σκάλα. Από εκεί το πλήρωμα μπορούσε να κατέλ- θει στο χαμηλότερο επίπεδο, που ήταν

κατά 200 cm ψηλότερο και υποδιαιρείτο σε τρεις χώρους, από τους οποίους ο έ­νας χρησίμευε για την κατάληξη της σκά­λας, ο άλλος ως δωμάτιο ανάπαυσης του πληρώματος και ο τρίτος για αποθήκευ­ση τροφίμων, πυρομαχικών και άλλων ε­φοδίων. Μια συστοιχία συσσωρευτών ε­ξασφάλιζε σε αυτό το μίνι-οχυρό ηλε­κτρική ενέργεια για τη λειτουργία του πυροβόλου και την απομάκρυνση των α­ερίων.

Οι Σύμμαχοι ήλθαν για πρώτη φορά σε επαφή με τους επίγειους πύργους Panther τον Μάιο του 1944, όταν βρετανι­κά και καναδικά αποσπάσματα υπέστη­σαν κλονισμό από καταιγισμό οβίδων των 75 mm επιχειρώντας να καταλάβουν

την τοποθεσία του χωριού Ακουίνο. Οι στατικοί πύργοι επανδρώνονταν από ει­δικά επιλεγμένο προσωπικό της 15ης Μηχανοκίνητης Μεραρχίας, το οποίο εί­χε αξιόλογη εμπειρία από μάχες στο Ανα­τολικό Μέτωπο. Μέσα σε ελάχιστα λεπτά πολλά καναδικά Sherman είχαν μετατρα- πεί σε φλεγόμενες μάζες. Νέες επιθέ­σεις των Συμμάχων που εξαπολύθηκαν τις επόμενες μέρες απέτυχαν, αφού οι πύργοι Panther εμπόδιζαν με τις φονικές βολές τους τα άρματα να υποστηρίξουν το πεζικό και το άφηναν εκτεθειμένο στα πυρά πολυβόλων και όλμων. Οταν τελικά στις 24 Μαϊου 1944 οι Σύμμαχοι ανέτρε­ψαν τη γραμμή "Γκούσταβ" με μια κίνηση πλευροκόπησης πάνω από τα βουνά, οι Γερμανοί ενέπλεξαν στη μάχη κανονικά Panther για πρώτη φορά στο Δυτικό Μέ­τωπο. Ανατρέποντας όλα τα προγνωστι­κά τα καναδικά Sherman κατέστρεψαν τρία Panther και πολλά αυτοκινούμενα πυροβόλα του εχθρού με το μέτριο πυ­ροβόλο των 75 mm που διέθεταν. Τα βλή­ματα υψηλής ταχύτητας του Panther μπο­ρούσαν να διαπεράσουν άνετα την πρό­σθια θωράκιση του Sherman από απόστα­ση 2.743 m και την πλευρική από τα 4.572 m! Η διαφορά ήταν τεράστια αν αναλογι- στούμε πως ακόμα και τα Sherman, που ήταν εξοπλισμένα με το βελτιωμένο πυ­ροβόλο των 76 mm, έπρεπε να πλησιά­σουν στα 548 m για να έχουν σοβαρές πι­θανότητες να διατρήσουν τον μετωπικό θώρακα ενός Panther.

Η πρακτική της χρήσης των επίγειων πύργων Panther εφαρμόστηκε από την πλευρά των Γερμανών και στην κατα­σκευή της "Γοτθικής" γραμμής, βόρεια της Ρώμης. Τα σημεία τοποθέτησης των πύργων είχαν επιλεγεί πάλι με έξοχο τρό­πο ώστε να παρέχουν θαυμάσια πεδία βολής, ενώ γύρω τους είχαν προετοιμα­στεί πολυάριθμα χαρακώματα πεζικού για την υποστήριξη των πυροβόλων. Πα­ρά το γεγονός ότι τουλάχιστον 15.000 Ιταλοί εργάτες επιστρατεύθηκαν από

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

τον Οργανισμό Τοντ για την κατασκευή των οχυρωματικών έργων, οι Γερμανοί δεν είχαν προλάβει ως το φθινόπωρο του1944 να εγκαταστήσουν όλους τους πύρ­γους Panther που είχαν προγραμματίσει. Η συμμαχική επίθεση που εξαπολύθηκε τον Σεπτέμβριο προσέκρουσε πάνω στα αμυντικά έργα και υπέστη πολλές απώ­λειες, αλλά κατάφερε να διασπάσει τη "Γοτθική" γραμμή και να προχωρήσει προς την κοιλάδα του Πάδου.

ΚΡΙΣΗ ΣΤΗ ΝΟΡΜΑΝΔΙΑΤα Panther απετέλεσαν επίσης ένα

από τα βασικά όπλα της Wehrmacht κατά την προσπάθεια απόκρουσης της μεγά­λης συμμαχικής εισβολής στη δυτική Ευ­ρώπη το καλοκαίρι του 1944. Στις 6 Ιουνί­ου, την ημέρα που Αμερικανοί, Βρετανοί

και Καναδοί επιχειρούσαν τη μεγαλειώδη απόβασή τους στη Νορμανδία, ο Γερμα­νικός Στρατός παρέτασσε στη Δύση 1.513 τεθωρακισμένα οχήματα, από τα ο­ποία τα 409 ήταν τύπου Panther. Για λό­γους που σχετίζονταν περισσότερο με τις αδυναμίες και τις αγκυλώσεις του γερμανικού συστήματος διοίκησης τα πάντσερ απέτυχαν να εκδηλώσουν την ά­μεση αντεπίθεσή τους προς τους αιγια- λούς απόβασης που είχε σχεδιάσει ο στρατάρχης Ερβιν Ρόμμελ, διοικητής της Ομάδας Στρατιών "B“, και δεν κινή- θηκαν επιθετικά παρά στις 7 Ιουνίου. Τα PzKpfw IV και τα Panther της 21ης Μεραρ­χίας Πάντσερ και της 12ης SS "Hitlerjugend" κτύπησαν με σφοδρότητα τον τομέα των Βρετανών και των Κανα­δών και πέτυχαν να φθάσουν ως τη θά­λασσα σε ένα σημείο, αλλά τους έλειπε η

ισχύς για να σημειώσουν αποφασιστική νίκη. Ταυτόχρονα η Μεραρχία Πάντσερ “Lehr“ του στρατηγού Φριτς Μπαγιερλάιν, που διέθετε εκτός των άλλων και 89 Panther, υπέστη πρωτοφανές σφυροκό- πημα από τη συμμαχική τακτική αεροπο­ρία και καθυστέρησε απελπιστικά να φθάσει στο μέτωπο.

Από τις 9 Ιουνίου το I Σώμα Πάντσερ SS, που περιελάμβανε τη "Hitlerjugend", τη "Lehr" και την 21η Πάντσερ, μετέπεσε στην άμυνα επιδιώκοντας απλώς να πε­ριορίσει το συμμαχικό προγεφύρωμα και να αποτρέψει την κατάληψη της πόλης Καν και των αεροδρομίων της. Ως τα τέ ­λη Ιουνίου οι Γερμανοί ενισχύθηκαν και από το II Σώμα Πάντσερ SS του στρατη­γού Πάουλ Χάουσερ, που μεταφέρθηκε στη Γαλλία από το Ανατολικό Μέτωπο (συμπεριλαμβάνοντας 80 Panther). Στις

35

ΤΟ ΠΥΡΟΒΟΛΟ 75 mm ΤΟΥ PANTHERΟι Γερμανοί σχεδιαστές τεθωρακισμένων πίστευαν πως στον αγώ­

να μεταξύ πυροβόλου και θώρακα ο δεύτερος θα ήταν πάντα χαμένος και έτσι έστιαζαν την προσοχή τους στην ανάπτυξη πολύ καλών πυρο­βόλων για τα πάντσερ. Με την πάροδο του χρόνου πέτυχαν να αυξή­σουν τόσο το διαμέτρημα, όσο και το βάρος του βλήματος και το μήκος της κάννης, πετυχαίνοντας μεγαλύτερες αρχικές ταχύτητες και δια- τρητικές ικανότητες από μεγάλες αποστάσεις. Η ιστορία του πυροβό­λου KWK 42 U 7 0 των 75 mm που εξόπλιζε τα Panther άρχισε στις 18 Ιουλίου 1941, όταν η εταιρία Rheinmetall-Borsig έλαβε ένα συμβόλαιο για την ανάπτυξη ενός όπλου που θα μπορούσε να διατρήσει θώρακα πάχους 140 mm στα 1.000 m. Σημείο εκκίνησης της μελέτης ήταν το πο­λύ επιτυχημένο αντιαρματικό πυροβόλο PaK 40 των 75 mm, με το οποίο ήταν εφοδιασμένα και τα PzKpfw IV στην έκδοση KwK 40. Οι λόγοι που προτιμήθηκε αυτό το όπλο έναντι του πυροβόλου των 88 mm του Tiger ήταν η εξοικονόμηση βάρους 101, 8 km/h περισσότερα στην ταχύτητα και ο μεγαλύτερος αριθμός βλημάτων που θα μπορούσε να μεταφέρει το άρμα. To KwK 40 όμως είχε κάννη μήκους 48 διαμετρημάτων και οι τεχνικοί της Rheinmetall γνώριζαν ότι θα έπρεπε να την επιμηκύνουν αν ήθελαν να πετύχουν τις προδιαγραφές που είχε θέσει ο Χίτλερ. Στις αρχές του 1942 πραγματοποίησαν δοκιμές με ένα πυροβόλο 60 διαμε­τρημάτων. Κατόπιν έφθασαν στα 70 διαμετρήματα και επαναλαμβάνο­ντας τις βαλλιστικές δοκιμές τον Ιούνιο του ίδιου έτους κατέληξαν στην υιοθέτηση του όπλου για το Panther.

Το πυροβόλο ραβδωτής κάννης KwK 42 Ι-/70,όπως ονομάστηκε το νέο όπλο, διέθετε κύλινδρο οπισθοδρόμησης με υδραυλικό αποσβε- στήρα και υδροπνευματικό επανατάκτη, ενώ από τον Απρίλιο του 1943 εφοδιάστηκε με σύστημα εξαγωγής αερίων ώστε να εμποδίζεται η επι­στροφή αυτών στον πύργο του άρματος. Επρόκειτο συνολικά για ένα θαυμάσιο πυροβόλο, ικανό να πετυχαίνει πλήγματα με την πρώτη βολή σε αποστάσεις πάνω από τα 1.000 m. Η αρχική ταχύτητα του βλήματος έφθανε τα 935 m/sec, δηλαδή ήταν κατά 155 m/sec μεγαλύτερη από το βλήμα του πυροβόλου του Tiger. Οι πρώτες αναφορές από τη δράση του Panther στο μέτωπο σημείωναν την καταστροφή 140 σοβιετικών αρμάτων στο Κούρσκ σε διάστημα τεσσάρων ημερών δράσης. Μάλιστα ένα Τ-34 υπέκυψε σε βολή από τα 3.000 m! Παράλληλα τα 250 Panther που είχαν εμπλακεί στη μεγάλη αρματομαχία παρουσίασαν ως τις 12 Ιουλίου μόνο τέσσερις περιπτώσεις βλάβης στο πυροβόλο! Κατά τη διάρκεια των στατικών δοκιμών του Γερμανικού Στρατού διαπιστώθηκε ότι το πυροβόλο KwK 42 μπορούσε να κτυπήσει σε ποσοστό 100% έναν στόχο ύψους 2 και πλάτους 2,5 m στα 1.500 m, κατά 92% τον ίδιο στα 2.000 m και κατά 55% στα 3.000 m. Βέβαια τα μεγέθη αυτά μειώνονταν αρκετά υπό συνθήκες μάχης οπότε το πλήρωμα του άρματος βρισκό­ταν υπό την επήρεια άγχους, κόπωσης και κακών συνθηκών φωτισμού. Η γωνία ανύψωσης του πυροβόλου έφθανε τις +18/-8 μοίρες και ήταν αρκετά μεγαλύτερη από εκείνη του Τ-34, γεγονός που έδινε στο

Panther αποφασιστικό πλεονέκτημα όταν αμυνόταν πίσω από στατικές θέσεις και αναχώματα. Τυπικά πυρομαχικά του ήταν τα βλήματα Pzgr.39, ενώ τα Pzgr.42 χρησιμοποιούντο εναντίον «σκληρότερων» στόχων. To KwK 42 ήταν σε θέση να διαπεράσει τις πρόσθιες θωρακί­σεις πύργου (που ήταν και οι ανθεκτικότερες) ενός Cromwell από τα 2.500 m, ενός Churchill από τα 2.000 m, ενός Sherman από τα 2.500 m, ενός Τ-34/85 από τα 2.000 m και ενός JS 122 από τα 800 m.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

29 Ιουνίου οι Βρετανοί εξαπέλυσαν την επιχείρηση "Epsom" με στόχο να καταλά­βουν την Καν, ενώ τα ναυτικά πυροβόλα μεγάλου διαμετρήματος που τους υπο­στήριζαν έπληξαν τα πάντσερ του Χάου- σερ τα οποία εκινούντο για να αμυνθούν, καταστρέφοντας 19 Panther. Κατά το ίδιο διάστημα κατέφθασε στα πεδία μάχης της Νορμανδίας και η ισχυρή 2η Μεραρ­χία Πάντσερ των SS "Das Reich", που είχε ολοκληρώσει ένα μακρύ και επεισοδιακό ταξίδι από τη νότια Γαλλία, όπου είχε με- τασταθμεύσει από τον Απρίλιο για να α­ναπαύσει τους άνδρες της από τις σφο­δρές μάχες του Ανατολικού Μετώπου. Μαζί της έφερε 62 επιπλέον Panther, κα­θώς και μερικούς από τους καλύτερους αρχηγούς πληρωμάτων αρμάτων της Wehrmacht.

Η "ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ Μ ΠΑΡΚΜΑΝ"

Ενας από τους άνδρες της "Das Reich" ήταν και ο 25χρονος λοχίας Ερνστ Μπάρ- κμαν. Αν και είχε συμμετάσχει σε επιχειρή­σεις από τις πρώτες μέρες του πολέμου το 1939 (οπότε είχε τραυματιστεί ελα­φρά), είχε την πρώτη του επαφή με τα πά­ντσερ το 1942, όταν με δική του αίτηση εκπαιδεύτηκε στα τεθωρακισμένα και ε­ντάχθηκε στο πλήρωμα ενός PzKpfw III. Κέρδισε τον Σιδηρού Σταυρό Πρώτης Τά­

0 λοχίας των SS Ερνστ Μπάρκμαν έσπειρε τον όλεθρο σε μία αμερικανική φάλαγγα φράσσοντας μόνο μ ε το Panther του την πορεία προέλασής της. Ο υπαξιωματικός αυτός είχε τη φήμη εξαιρετικά τολμηρού πολεμιστή. Κατά τη μάχη των Αρδεννών, τον Δεκέμβριο του 1944, το άρμα του βρέθηκε τόσο κοντά σε ένα Sherman ώστε όταν επιχείρησε να περιστρέφει τον πύργο για να βάλει η κάννη του πυροβόλου προσέκρουσε στο αμερικανικό άρμα!

ξης κατά τις μάχες στο Χάρκοβο τον Φε­βρουάριο του 1943. Κατά τους μήνες που ακολούθησαν η "Das Reich" επανεξοπλί- στηκε σε μεγάλο βαθμό (οι μονάδες των Waffen SS που θεωρούντο από τον Χίτλερ πολιτικά αξιόπιστες είχαν προτεραιότητα στον εφοδιασμό με νέα όπλα) και ο Μπάρ­κμαν βρέθηκε να είναι αρχηγός πληρώμα­τος σε ένα από τα ολοκαίνουργια Panther.

Τον Ιούλιο του 1944 η "Das Reich" είχε εμπλακεί σε αδυσώπητο αγώνα απέναντι στους Αμερικανούς στον τομέα του Σαιν Λω και αντιμετώπισε την 9η και την 30ή Μεραρχία Πεζικού των ΗΠΑ, καθώς και στοιχεία της 3ης Τεθωρακισμένης. Ο Μπάρκμαν, που επέβαινε στο Panther No 424, είχε στο ενεργητικό του τρία χρόνια σκληρών μαχών στη Ρωσία και μια πολύτι­μη εμπειρία που μόνο η έκθεση στον πραγματικό κίνδυνο μπορεί να δώσει σε έναν πολεμιστή. Στις 8 Ιουλίου κατέστρε­ψε ένα Sherman, πετυχαίνοντας έτσι την πρώτη νίκη του σε βάρος των δυτικών αρ­μάτων. Επρόκειτο να ακολουθήσουν πολ­λές ακόμα.

Η φύση των αρματομαχιών στη Νορμανδία διέφερε ριζικά από εκείνη που είχαν γνωρίσει οι Γερμανοί στις στέπ- πες του Ανατολικού Μετώπου. Οι φρά­χτες, τα δέντρα και οι στενοί δρόμοι πε­ριόριζαν κατά πολύ την ορατότητα και κα­θιστούσαν εξαιρετικά επικίνδυνη την κί­νηση των αρμάτων, που μπορούσαν να αιφνιδιαστούν ανά πάσα στιγμή. Τα τερά­στια βεληνεκή στα οποία τα πάντσερ εί­χαν πολεμήσει τους Σοβιετικούς στη Δύ­ση έδωσαν τη θέση τους σε βολές σχεδόν εξ επαφής. Στις 12 Ιουλίου ο Μπάρκμαν κατέστρεψε δύο ακόμα Sherman και προ- κάλεσε ζημιές σε ένα τρίτο. Ο άσσος των πάντσερ φρόντιζε πάντα να έχει το άρμα του καλά παραλλαγμένο με κλαδιά ώστε να είναι δυσδιάκριτο από τον αέρα και να αποφεύγει την προσοχή των μαχητικών αεροσκαφών. Στις 13 του μήνα ο Μπάρ­κμαν διέκρινε επτά Sherman που εκινού- ντο σε φάλαγγα. Αμέσως πέτυχε το πρώ­το με μια εύστοχη βολή. Το κτυπημένο άρμα όμως εξακολουθούσε να βάλλει και ο Γερμανός τού έστειλε δύο ακόμα οβί­δες των 75 mm καταστρέφοντάς το ολο- σχερώς. Το τέταρτο βλήμα που εγκατέ- λειψε την κάννη του Panther έπειτα πέτυ­χε ένα άλλο Sherman, του οποίου το πλή­ρωμα το εγκατέλειψε βιαστικά. Ενώ διαρ- κούσε η ανταλλαγή πυρών μεταξύ των χα­λύβδινων γιγάντων, αμερικανικό πεζικό προσπάθησε να εκτελέσει έναν υπερκε- ρωτικό ελιγμό για να κτυπήσει το άρμα του Μπάρκμαν πλευρικά, αλλά ο άσσος της "Das Reich" αντέδρασε πιο γρήγορα και μετακινούμενος αστραπιαία ξεπρόβα­λε από ένα μικρό δάσος σκορπίζοντας τον όλεθρο στους Αμερικανούς στρατιώ­τες με αλλεπάλληλες εκρηκτικές οβίδες.

Στις 14 Ιουλίου ο Μπάρκμαν χρησιμο­ποίησε ένα άλλο Panther (επειδή το δικό του βρισκόταν σε συντήρηση) για να βοη­θήσει στην προσπάθεια διάσωσης κάποι­

ο Σ ταυρ ός των Ιπποτών απονεμήθηκε στον Μπάρκμαν σ τις 5 Σεπ τεμβρ ίου 1944, ως αναγνώριση του εκπληκτικού κατορθώ ματος του στον δρόμο Σαιν Λω-Κουτάνς.

ων αποκομμένων συναδέλφων του. Ει­σερχόμενος στον πύργο του άρματος δια­πίστωσε ότι τα τοιχώματα είχαν ακόμα ί­χνη από το αίμα του προηγούμενου αρχη­γού που είχε σκοτωθεί μέσα σε αυτό. Α­φού ξεπέρασε τον κλονισμό οδήγησε με δεξιοτεχνία το Panther στην αποστολή του καταστρέφοντας άλλα τρία Sherman και απελευθερώνοντας τους παγιδευμέ- νους άνδρες των SS. Επιστρέφοντας ό­μως έπεσε τυχαία σε έναν συμμαχικό φραγμό πυροβολικού και το Panther κτυ- πήθηκε από μια τεράστια οβίδα. Αν και η θωράκιση άντεξε το πλήγμα, οι ερπύ­στριες διαλύθηκαν από το ωστικό κύμα και ο Μπάρκμαν με τους άνδρες του μό­λις που κατάφεραν να σωθούν.

Η κορύφωση των έξυπνων τακτικών του μεγάλου αυτού αρματιστή, που ήταν ήδη υπεύθυνος για την προσβολή 10 συμ­μαχικών αρμάτων, ήλθε λίγες μέρες αρ­γότερα. Στις 26 Ιουλίου 1944 η "Das Reich" βρισκόταν πάλι σε δράση κατά των Αμερι­κανών, έχοντας αντικαταστήσει τη βαριά κτυπημένη "Lehr" που αποσύρθηκε για α­νασυγκρότηση αφού δέχθηκε ένα απί­στευτης σφοδρότητας αεροπορικό σφυ- ροκόπημα κατά το αρχικό στάδιο της συμμαχικής επιχείρησης "Cobra". Ο Μπάρ­κμαν επλήγη αρχικά από την παλιά "μάστι­γα" του Panther. Αντιμετώπισε πρόβλημα στο καρμπυρατέρ και το ακινητοποιημέ- νο άρμα έγινε εύκολος στόχος για τα ε­χθρικά πυροβόλα, που το πυρπόλησαν. Εργαζόμενοι όλη τη νύκτα οι τεχνικοί της "Das Reich" κατάφεραν να έχουν το Panther No 424 και πάλι αξιόμαχο ως το ξη­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

μέρωμα.Καθώς ο Μπάρκμαν έσπευδε με το

άρμα του να καταλάβει την προβλεπόμε- νη θέση του, πληροφορήθηκε από έναν τραυματισμένο στρατιώτη πως οι Αμερι­κανοί πλησίαζαν πλέον με μεγάλες δυνά­μεις. Χωρίς να πτοηθεί από την είδηση συνέχισε να κινείται κατά μήκος του δρό­μου από το χωριό Λορέυ και σταμάτησε το Panther στη διασταύρωση με την οδό που οδηγούσε από το Σαιν Λω στο Κου- τάνς. Με το άρμα του ακίνητο κάτω από τα πυκνά φυλλώματα μιας τεράστιας βε­λανιδιάς περίμενε τους πολυάριθμους α­ντιπάλους του.

Οι Αμερικανοί παραδέχονταν ότι χρει­αζόταν να θυσιαστούν κατά μέσο όρο πέ­ντε Sherman για να καταστραφεί ένα Panther και η δράση του Μπάρκμαν επιβε­βαίωσε με το παραπάνω αυτό το γεγονός. Η αμερικανική φάλαγγα έκανε την εμφά­νισή της από αριστερά σε απόσταση 200 m και το Panther άνοιξε αμέσως πυρ γεμί­ζοντας τον χώρο με καιγόμενα ημιερπυ- στριοφόρα οχήματα και φορτηγά. Ο ε­χθρός έφερε μπροστά τα άρματά του για να απαλλαγεί από το απρόσμενο εμπόδιο. Τότε ο Μπάρκμαν κατέστρεψε αμέσως δύο Μ4 Sherman. Οι Αμερικανοί κάλεσαν σε βοήθεια το πυροβολικό και την αερο­πορία τους και το μοναχικό γερμανικό άρ­μα συγκέντρωσε για αρκετά λεπτά επάνω του τρομερά πυρά. Δύο Sherman που εί­χαν την τόλμη (ή την απερισκεψία) να πλησιάσουν περισσότερο στη "γωνία του

Μπάρκμαν" ενθαρρημένα από τον βομ­βαρδισμό καταστράφηκαν αμέσως, κα­θώς το Panther είχε επιζήσει και συνέχισε να βάλλει με φονική ακρίβεια εναντίον ο- ποιουδήποτε οχήματος εισερχόταν στο οπτικό πεδίο του. Ο Μπάρκμαν κρατούσε επί ώρες μόνος του τη διασταύρωση απέ­ναντι σε συντριπτικά ανώτερες εχθρικές δυνάμεις, αλλά γνώριζε πως έπρεπε να βρει τρόπο απαγκίστρωσης πριν είναι πο­λύ αργά.

Το Panther είχε δεχθεί πολλά πλήγμα­τα αλλά κανένα δεν είχε αποδειχθεί μοι­ραίο. Ο οδηγός, που είχε τραυματιστεί στον λαιμό, και ο ασυρματιστής είχαν ε­γκλωβιστεί στις θέσεις τους επειδή οι θυ­ρίδες εξόδου παραμορφώθηκαν και κόλ­λησαν. Η μια ερπύστρια είχε γίνει κομμά­τια, αλλά ο πληγωμένος οδηγός του άρμα­τος κατάφερε να μετακινήσει το Panther με την όπισθεν μέχρι ένα κοντινό χωριό, όπου με τη χρήση λοστών τα υπόλοιπα μέλη του πληρώματος κατάφεραν να απε­γκλωβίσουν τους δύο συναδέλφους τους. Ο Μπάρκμαν είχε διαλύσει εννέα Sherman κατά τη διάρκεια εκείνης της επικής μο­νομαχίας, καθώς και μεγάλο αριθμό άλ­λων οχημάτων, είχε δε καθυστερήσει ση­μαντικά την προέλαση του εχθρού. Μέχρι να φθάσει και πάλι στο Κουτάνς στις 28 Ιουλίου ο τρομερός αρματιστής της "Das Reich" έθεσε εκτός μάχης άλλα έξι συμ­μαχικά άρματα, έχοντας αχρηστεύσει 15 εχθρικά τεθωρακισμένα σε δύο ημέρες!

ΟΙ ΠΑΝΘΗΡΕΣ ΜΑΧΟΝΤΑΙ Ω Σ ΤΟ ΤΕΛΟΣ

Οι συνολικές απώλειες των Panther στη Νορμανδία ως το τέλος Ιουλίου α­νέρχονταν σε 131 οχήματα, ενώ οι αντι­καταστάσεις στις αρχές Αυγούστου αφο­ρούσαν 105 άρματα. Επιπλέον οι Γερμα­νοί μπορούσαν να υπολογίζουν στη δύ­ναμη της 9ης και της 116ης Πάντσερ. που αριθμούσαν 79 Panther η καθεμία. Για την αντεπίθέσή της στο Μορταίν στις 6 Αυ­γούστου 1944 η Wehrmacht χρησιμοποίη­σε μεταξύ άλλων αρμάτων και εκατοντά­δες Panther, αλλά η σθεναρή άμυνα της 30ής Μεραρχίας Πεζικού των ΗΠΑ και η συντριπτική υπεροχή των Συμμάχων στον αέρα καταδίκασαν την επιχείρηση σε αποτυχία. Οι Γερμανοί αδυνατούσαν να φράξουν το ρήγμα στη Νορμανδία και η κυκλωτική κίνηση της 3ης Στρατιάς του Πάττον στα μετόπισθέν τους απείλη­σε να εξοντώσει ολόκληρη την 7η Στρα­τιά μέσα στον θύλακα Φαλαίζ - Αρζεντάν. Ετσι υποχρεώθηκαν υποχωρήσουν ως τα

Το εικονιζόμενο Panther έπ εσε στα χέρια των Αμερικανών και εκείνοι το μ ετέτρ εψ α ν σε στόχο

για τη σκοποβολή των αρμάτων τους, ώστε να διαπιστώσουν την αντοχή των διαφόρων

τμημάτω ν της θω ράκισής του. Ο πρόσθιος θώ ρακας του πύργου άντεχε στις βολές των

συμμαχικών Sherman, Cromwell και Churchill από οποιαδήποτε απόσταση, αλλά δεν συνέβαινε το

ίδιο μ ε το σκάφος.

σύνορά τους και να παραχωρήσουν όλο σχεδόν το έδαφος που είχαν κατακτήσει το 1940 στη δυτική Ευρώπη. Από τα 36 Panther που κατάφεραν να σώσουν από τον κλοιό του Φαλαίζ τα περισσότερα ε- γκαταλείφθηκαν πριν φθάσουν στον Ση­κουάνα, λόγω προσβολών από αεροσκά­φη ή έλλειψης καυσίμων. Ουσιαστικά ο Γερμανικός Στρατός στη Δύση είχε πάψει εκείνη την περίοδο να διαθέτει αξιόμαχο Οπλο Τεθωρακισμένων, έχοντας στη δύ­ναμή του μόνο 60 άρματα από τα οποία τα 15 ήταν τύπου Panther.

Τελευταία επιθετική κίνηση των Γερ­μανών ήταν η απεγνωσμένη αντεπίθεση στις Αρδέννες τον Δεκέμβριο του 1944, οπότε ήλπισαν πως θα αιφνιδίαζαν και θα διαχώριζαν τις συμμαχικές ομάδες στρατιών φθάνοντας ως την Αμβέρσα. Τα Panther που είχαν απομείνει στις καταπο­νημένες μεραρχίες των Waffen SS, οι ο­ποίες θα έφεραν σύμφωνα με το σχέδιο το κύριο βάρος του αγώνα, ήταν ελάχι­στα. Η «Das Reich» διέθετε 58, η «Hohen­staufen» μόλις 35. Στη «Frundsberg» λει­τουργούσαν ακόμα μόνο 10 άρματα αυ­τού του τύπου και ο σχηματισμός θεωρή­θηκε πολύ αδύνατος για να συμμετάσχει στην επίθεση. Καμία από τις επτά μεραρ­χίες πάντσερ που έλαβαν μέρος στην ε­πιχείρηση «Φθινοπωρινή Ομίχλη» δεν διέθετε τον αριθμό αρμάτων που προέ- βλεπε η σύνθεσή της. Αντί για τα 490 Panther που θα έπρεπε να έχουν στα χαρ­τιά οι στρατιές του φον Ρούντστεντ είχαν

μόνο 340. Ανάμεσά τους υπήρχαν και 13 περίτεχνα παραλλαγμένα Panther που ε ί­χαν τροποποιηθεί ώστε να μοιάζουν με αμερικανικά άρματα και εντάχθηκαν στην 150 Ταξιαρχία Πάντσερ του περίφη­μου Οττο Σκορτσένυ, με σκοπό να διεισ- δύσουν στα αμερικανικά μετόπισθεν και

να σπείρουν τον πανικό. Η αντεπίθεση παρά (τα περιορισμένα) εδαφικά κέρδη της και τις σοβαρές απώλειες που προ- κάλεσε στα αμερικανικά V και VIII Σώματα απέτυχε να εκπληρώσει τον σκοπό της.

Η περιπέτεια του Χίτλερ στις Αρδέν­νες στοίχισε στα πάντσερ 190 πολύτιμα Panther και 410 τεθωρακισμένα άλλων τύ­πων, ενώ οι εξουθενωμένες δυνάμεις του Γ’ Ράιχ κατέβαλαν ένα υπέρογκο τίμημα (τουλάχιστον 120.000 ανθρώπι­νες, απώλειες) χωρίς κανένα όφελος. Τον Φεβρουάριο του 1945 οκτώ μεραρχίες πάντσερ με 271 Panther μετακινήθηκαν και πάλι από το Δυτικό Μέτωπο στο Ανα­τολικό, αλλά το μόνο που πέτυχαν ήταν να παρατείνουν το δράμα για λίγες ακό­μα εβδομάδες.

Τα γερμανικά εργοστάσια ωστόσο συ­νέχισαν την παραγωγική προσπάθειά τους. Περίπου 600 Panther κατασκευά­στηκαν ως οχήματα διοίκησης (Sdkfz 167), εφοδιάστηκαν με τον ασύρματο FuG 8 (ισχύος 30 W και εμβέλειας 65 km) και ξεχώριζαν από τη χαρακτηριστική κε­ραία ύψους 1,3 m, ενώ 350 Bergepanther έ- γιναν άρματα περισυλλογής. Η παραγω­γή του Panther είχε αρχίσει να δέχεται τα πρώτα σοβαρά πλήγματα το καλοκαίρι του 1944, όταν οι εγκαταστάσεις της Daimler-Benz υπέστησαν ισχυρό αεροπο­ρικό βομβαρδισμό από τη RAF τη νύκτα της 23ης Αυγούστου. Η MAN κτυπήθηκε στις 10 Σεπτεμβρίου και στις 3 και στις 19

7b Panther αντιπροσώπευαν ίσως τα καλύτερα άρματα της εποχής τους, αλλά δεν ήταν άτρω τα. Η φωτογραφία δίνει μ ια γεύση από το ανθρώπινο κόστος των μαχών στο Ανατολικό Μέτωπο.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Το ακονιζόμενο Panther Ausf G, που κατασκευάστηκε από τη MAN τον Οκτώβριο του 1944, έπεσε 9ύμα των Αμερικανών κατά τη μάχη των Αρδεννών δύο μήνες αργότερα.

Οκτωβρίου. Πριν προλάβει να αποκατα- στήσει πλήρως τις ζημιές της δέχθηκε άλλα δύο καταστροφικά πλήγματα, από τους Αμερικανούς στις 3 Ιανουαρίου1945 και από τους Βρετανούς τη νύκτα της 20ής Φεβρουάριου. Η σειρά της ΜΝΗ να γίνει στόχος των συμμαχικών βομβαρ­διστικών ήλθε στις 14 και στις 28 Μαρτί­ου 1945. Παρά τις τρομερές ζημιές και την απώλεια ειδικευμένου προσωπικού η παραγωγή των Panther συνεχίστηκε μετ’ εμποδίων έως ότου τον Απρίλιο του 1945 όλα τα εργοστάσια καταλήφθηκαν από τα συμμαχικά στρατεύματα.

Οι Αμερικανοί που υπηρέτησαν στην Ευρώπη ως πληρώματα αρμάτων θεω­ρούσαν ως καλύτερα σημεία του Panther τη χρήση άκαπνης πυρίτιδας και την α­πουσία λάμψης κατά τη βολή του πυρο­βόλου, τις φαρδιές ερπύστριες που του παρείχαν καλύτερη πρόσφυση, τη δυνα­τότητα να επιχειρεί συνήθως την πρώτη βολή επειδή βρισκόταν σε άμυνα, φυσικά το μεγάλο βεληνεκές και τη διατρητικό- τητα του πυροβόλου του, τον πιο αθόρυ­βο κινητήρα, τα ανώτερα πυρομαχικά

του και την επικλινή θωράκιση. «Είδα ένα άρμα μας», έλεγε ένας από αυτούς, «να βάλλει εναντίον ενός Panther από τα 600 m, αλλά όλες οι οβίδες εποστρακί- στηκαν. Το ίδιο πρωί είδαμε άρματά μας που καταστράφηκαν από γερμανικά βλή­ματα τα οποία διαπέρασαν το πιο παχύ τμήμα της θωράκισής τους». Οι γνώμες συνέκλιναν στο δέος που προκαλούσε το πυροβόλο KwK 42. «Το υψηλής ταχυβο­λίας πυροβόλο των Γερμανών διαπερνά όλες τις θωρακίσεις μας», ομολογούσε ο λοχίας Τσέστερ Μάρζακ. «Ακόμα και σε αποστάσεις που θα ήταν αυτοκτονία για εμάς να βάλλουμε εκείνοι έριχναν... Τα άρματά τους μπορούν να -στρίψουν σε χώρο όχι μεγαλύτερο από το μήκος τους. Πώς να τα κτυπήσουμε πλευρικά όταν μπορούν να περιστραφούν τόσο εύκολα και να μας παρουσιάσουν πάλι τον μετω­πικό τους θώρακα; Ο θώρακας αυτός εί­ναι αδύνατο να διατρηθεί από τα 75άρια μας εκτός αν πλησιάσουμε πολύ κοντά - και οι Γερμανοί δεν μας αφήνουν ποτέ να πλησιάσουμε τόσο κοντά!».

Η συντριπτική πλειοψηφία των ειδι­κών σε θέματα τεθωρακισμένων συμφω­νεί ότι το Panther υπήρξε το καλύτερο και πιο ισορροπημένο άρμα μάχης του Β ' Πα­γκοσμίου Πολέμου, παρά τα δύο σοβαρό­τατα προβλήματά του: η μηχανική ανα- ξιοπιστία και η μειωμένη αντοχή των ε­ξαρτημάτων του σε συνθήκες καταπόνη-

σης οδήγησαν σε πολλές άσκοπες απώ­λειες τέτοιων αρμάτων, ενώ η πολυπλο- κότητα της κατασκευής του εμπόδισε σε μεγάλο βαθμό τη μαζική παραγωγή του σε ποσότητες τέτοιες που θα μπορού­σαν να γείρουν την πλάστιγγα στο Ανατο­λικό Μέτωπο. Τα 5.995 Panther που παρή- χθησαν αποδείχθηκαν λίγα για να αλλά­ξουν την πορεία του πολέμου.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

(1) E. Bayer: Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΝ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΩΝ, Στρατιωτικές Εκδόσεις ΓΕΣ, 1964.(2) C. Foss: WORLD WAR II TANKS.Salamander, 1981.(3) S.Hart & R.Hart: WEAPONS AND FIGHTING TACTICS OF THE WAFFEN SS. MBI. 1999.(4) M. Hughes & C. Mann: THE PANTHER TANK, MBI, 2000.(5) T. Jentz: GERMANY'S PANTHER TANK. Schiffer, 1995.(6) S. Mitcham: THE PANZER LEGIONS. Greenwood. 2001.(7) T. Ripley: STEEL STORM. MBI, 2000.(8) G. Williamson: ACES OF THE REICH, Arms & Armour, 1989.

39

Σ ΤΡ Α ΤΙΩ ΤΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

ΤΖΩΡΤΖ ΜΠΛΕΗΚΠΑΝΟΣ ΠΙΚΡΑΜΕΝΟΣ

ΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΕΣ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΚΑΤΑΣΚΟΠΕΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΨΥΧΡΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΗΤΑΝ Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΔΙΠΛΟΥ ΠΡΑΚΤΟΡΑ ΤΖΩΡΤΖ ΜΠΛΕΗΚ, Ο ΟΠΟΙΟΣ ΑΝ ΚΑΙ ΗΤΑΝ ΥΨΗΛΟΒΑΘΜΟ ΣΤΕΛΕΧΟΣ ΤΩΝ ΒΡΕΤΑΝΙΚΩΝ ΜΥΣΤΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΕΠΙ ΣΕΙΡΑ ΕΤΩΝ ΣΥΝΕΡΓΑΖΟΤΑΝ ΜΕ ΤΗΝ KGB, ΕΠΙ ΤΡΙΑΝΤΑ ΟΛΟΚΛΗΡΑ ΧΡΟΝΙΑ ΕΙΧΑΝ ΔΗΜΟΣΙΟΠΟΙΗΘΕΙ ΕΛΑΧΙΣΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΥΤΗΣ ΤΗΣ, ΠΡΩΤΟΦΑΝΟΥΣ ΣΕ ΜΕΓΕΘΟΣ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ, ΥΠΟΘΕΣΗΣ ΠΟΥ ΥΠΗΡΞΕ ΜΑΛΛΟΝ Η ΜΕΛΑΝΟΤΕΡΗ ΣΕΛΙΔΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΒΡΕΤΑΝΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΚΟΠΕΙΑΣ. ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΟΤΙ ΣΤΙΣ ΥΨΗΛΕΣ ΒΑΘΜΙΔΕΣ ΤΗΣ SIS.(SECRET INTELLIGENCE SERVICE) Η ΑΛΛΙΩΣ ΜΙ6 ΥΠΗΡΧΕ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΣ ΠΡΑΚΤΟΡΑΣ, Η CIA, ΟΣΟ ΤΟΥΛΑΧΙΣΤΟΝ ΕΙΝΑΙ ΓΝΩΣΤΟ (1), ΕΚΑΝΕ ΑΡΚΕΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΣΥΝΕΡΓΑΣΤΕΙ ΠΑΛΙ ΕΠΙΣΗΜΑ ΜΕ ΤΟΥΣ ΒΡΕΤΑΝΟΥΣ. Η ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΧΩΝ ΚΛΟΝΙΣΤΗΚΕ... 01 ΜΥΣΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΤΗΣ ΒΡΕΤΑΝΙΑΣ ΕΠΡΑΞΑΝ Ο,ΤΙΔΗΠΟΤΕ ΗΤΑΝ ΔΥΝΑΤΟ ΓΙΑ ΝΑ ΚΑΛΥΨΟΥΝ ΟΠΟΙΕΣ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ ΜΠΟΡΟΥΣΑΝ ΝΑ ΜΕΙΩΣΟΥΝ ΤΟ ΚΥΡΟΣ ΤΟΥΣ ΚΑΙ ΝΑ ΤΙΣ ΓΕΛΟΙΟΠΟΙΗΣΟΥΝ. ΑΚΟΜΑ ΚΑΙ ΟΤΑΝ ΤΟ 1990 ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΑΝ ΤΑ ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ ΤΟΥ ΜΠΛΕΗΚ ΜΕ ΤΙΤΛΟ «ΧΩΡΙΣ ΕΠΙΛΟΓΗ»(NO OTHER CHOICE), ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΑΠΟΣΥΡΘΗΚΕ ΑΜΕΣΩΣ ΑΠΟ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΧΕΘΗΚΕ, ΟΠΩΣ ΚΑΙ Η... ΑΜΟΙΒΗ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ.

Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου η

μάχη των εντυπώσεων συχνά καθόριζε τις πολιτικές εξελίξεις.

Η "ανακάλυψη" της σήραγγας

υπήρξε ένα ισχυρό διαπρα γματευτικό

χαρτί του Χρουτσώφ (δεξιό) κατά τις

συναντήσεις του με δυτικούς ηγέτες.

Εδώ βλέπουμε τον Σοβιετικό ηγέτη

με τον Αϊζενχάουερ (αριστερά).

Η σοβιετική πρεσβεία στο Λονδίνο.

Ο ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΣ ΔΙΠΛΟΣ ΚΑΤΑΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΨΥΧΡΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

Ο Τζωρτζ Μπλέηκ επί δεκαεπτά χρόνια εργαζόταν για τη βρε­τανική μυστική υπηρεσία ΜΙ6. Από αυτά τα εννέα τελευταία και μέχρι το 1961 που αποκαλύφθηκε, υπήρξε πράκτορας της KGB, δηλαδή ήταν διπλός κατάσκοπος. Από το 1953 αποκάλυπτε συ­στηματικά στους Σοβιετικούς όλες τις πληροφορίες που ήταν σε θέση

να γνωρίζει. Μεταξύ άλλων αποκάλυψε την ταυτότητα πάνω από 400 Δυ­τικών πρακτόρων που δρούσαν στις χώρες τις ανατολικής Ευρώπης, α­ποκάλυψε την περίφημη σήραγγα που είχαν ανοίξει οι Βρετανοί σε συ­νεργασία με τους Αμερικανούς στο Βερολίνο για να υποκλέπτουν τις τη­λεφωνικές συνομιλίες των Σοβιετικών και τοποθέτησε άγνωστο αριθμό Σοβιετικών πρακτόρων σε σημαντικές θέσεις των δικτύων της δυτικής κατασκοπείας. Δίκαια λοιπόν έχει τον τίτλο του σημαντικότερου κατα­σκόπου κατά τη διάρκεια του ψυχρού πολέμου και σίγουρα δεν είναι τυ­χαίο ότι οι Σοβιετικοί τού απένειμαν το ανώτατο σοβιετικό παράσημο, διάκριση που είχε μόνον ένας άλλος πράκτορας της KGB, ο θρυλικός Ρί- χαρντ Ζόργκε, ο οποίος ειδοποίησε έγκαιρα τον Στάλιν για την ημερο­

μηνία της επίθεσης των Γερμανών εναντίον της ΕΣΣΔ κατά τον Β Πα­γκόσμιο Πόλεμο! Στη Βρετανία καταδικάστηκε το 1961 σε 42 χρόνια φυ­λάκισης. Πέντε χρόνια αργότερα απέδρασε και διέφυγε crm Σοβιετική Ενωση. Σήμερα ζει στη Μόσχα με τη Ρωσίδα σύζυγό του και τον γιο του και διδάσκει αραβική φιλολογία στο πανεπιστήμιο Πατρίς Λουμούμπα.

ΤΖΩΡΤΖ ΜΠΛΕΗΚΟ Τζωρτζ Μπλέηκ γεννήθηκε το 1922 στο Ρόττερνταμ της Ολλαν­

δίας. Ο πατέρας του ονομαζόταν Αλμπερτ Μπεχάρ. ήταν έμπορος και καταγόταν από μία εβραϊκή οικογένεια της Κωνσταντινούπολης. Η μητέ­ρα του καταγόταν από μία αστική ολλανδική οικογένεια που τη χαρακτή­ριζε βαθιά πίστη στο προτεσταντικό δόγμα. Ο Αλμπερτ Μπεχάρ πολέμη­σε κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο στην Αίγυπτο στο πλευρό των Βρετα­νών, οι οποίοι ως ανταμοιβή τον πολιτογράφησαν Αγγλο. Επέλεξε το ό­νομα Μπλέηκ.

Οταν ο Τζωρτζ Μπλέηκ (αριστερά), απελευθερώθηκε από την αιχμαλωσία (1953) και επέστρεψε στο Λονδίνο, είχε ήδη προσχωρήσει στην KGB.

Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέ­μου ο νεαρός Τζωρτζ Μπλέηκ ήταν αποκλει­σμένος στην Ολλανδία και πολέμησε εναντίον των Γερμανών κατακτητών στο πλευρό της ολ­λανδικής αντίστασης. Καταζητούμενος από τη Γκεστάπο διέφυγε, διέσχισε το κατεχόμενο Βέλγιο και τη Γαλλία, πέρασε πεζός τα Πυρη­ναία όρη και κατέφυγε στην Ισπανία. Τον Οκτώ­βριο του 1943 κατατάχθηκε στο Βασιλικό Ναυ­τικό της Βρετανίας και εκπαιδεύτηκε στις ειδι­κές επιχειρήσεις. Το θάρρος, η γλωσσομάθειά του - μιλάει, εκτός από αγγλικά, τέλεια γερμα-

42 νικά, γαλλικά και λίγα αραβικά - και η πείρα του ■** στην παράνομη αντιστασιακή δράση, κίνησαν

το ενδιαφέρον της SIS (ή ΜΙ6). Αρχικά εργά­στηκε στα κεντρικά κτίρια Μπρόνγουεϊ, ως με­ταφραστής στο τμήμα που ήταν αρμόδιο για την ολλανδική αντίσταση. Αργότερα ανέλαβε την επιμελητεία των Ολλανδών πρακτόρων που δρούσαν πίσω από τις γερμανικές γραμμές σε συνεργασία με τη Διεύθυνση Ειδικών Επι­χειρήσεων (SOE - Special Operation Executive).

Μετά την ήττα των Γερμανών ο Μπλέηκ ε­πέστρεψε στην Ολλανδία, αυτή τη φορά ως πράκτορας της SIS και διοικητής μίας μονάδας αντικατασκοπείας του Ναυτικού. Το 1945 μετα­τέθηκε στη βρετανική ζώνη της Γερμανίας και ανέλαβε καθήκοντα ανακριτή στο Αμβούργο. Η πραγματική του αποστολή ήταν να ανακαλύ­πτει μεταξύ των Γερμανών αιχμαλώτων πολέ­μου πληροφοριοδότες και υποψήφιους πρά­κτορες. Γρήγορα έθεσε τις βάσεις ενός δικτύ­ου κατασκόπων που δρούσε στον σοβιετικό το­μέα της Γερμανίας. Το ίδιο δίκτυο - μεταξύ άλ­λων - αργότερα θα πρόδιδε στους Σοβιετι­κούς...

Εκεί άρχισε η πραγματική σταδιοδρομία του Μπλέηκ στις μυστικές υπηρεσίες. Ο εικοσι- τριάχρονος αρχικατάσκοπος την εποχή εκείνη ήταν φανατικός αντικομμουνιστής, φιλόδοξος, και συμμετείχε με όλες του τις δυνάμεις στον

σχεδίασμά των δογμάτων του Ψυχρού Πολέ­μου, που διήρκεσε σαράντα πέντε ολόκληρα χρόνια... Ο αντικομμουνισμός του Μπλέηκ δεν είχε πολιτικές βάσεις. Ηταν απόρροια μιας βα­θιάς θρησκευτικότητας και της προτεσταντι- κής ανατροφής και ηθικής του. Ο ίδιος διακα- τεχόταν από μια απέχθεια για ο,τιδήποτε ήταν «υλιστικό» και δεν το χαρακτήριζε θρησκευτι­κή πνευματικότητα. Οταν ήταν παιδί το όνειρό του ήταν να γίνει πάστορας... Οπως είπε ο ίδιος στον Γερμανό ιστορικό, δημοσιογράφο και πα­νεπιστημιακό Γ Κνοπ, που μετά την πτώση του κομμουνιστικού καθεστώτος τον συνάντησε στη Μόσχα, πάρα πολλά μέλη των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών έχουν πολύ στενούς δε­σμούς με την αγγλικανική εκκλησία. Επίσης ένα πολύ μεγάλο μέρος των πρακτόρων της CIA ανήκει στους Κουακέρους! (2) Γενικά, συ­νέχισε ο Μπλέηκ, ο κόσμος των δυτικών μυστι­κών υπηρεσιών κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου χαρακτηριζόταν από ένα αγωνιστικό- ιεραποστολικό πνεύμα, από μια πεποίθηση για την ιερότητα της υψηλής αποστολής τους... Το πνεύμα αυτό μάλλον βοηθούσε στην αυτοδι- καίωση όταν προέκυπταν διλήμματα κατά την εφαρμογή του πολύ επικίνδυνου αξιώματος «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα»...

Η ΑΛΛΑΓΗΠώς είναι δυνατόν ένας άνθρωπος που εί­

ναι φανατικός αντικομμουνιστής, βαθιά θρη­σκευόμενος προτεστάντης, με αυστηρή ηθική, χωρίς οικονομικά προβλήματα, με λαμπρή ε­παγγελματική σταδιοδρομία, επιτυχημένος και τιμημένος, με άψογη κοινωνική ζωή και μάλι­στα σημαντικό στέλεχος των μυστικών υπηρε­σιών της χώρας του να μεταβληθεί σε ιδεολόγο κομμουνιστή, πράκτορα της KGB και προδότη των ίδιων των συναδέλφων και υφισταμένων του;

Το ερώτημα αυτό ήταν βασανιστικό για τις δυτικές μυστικές υπηρεσίες κατά την αρχική φάση του Ψυχρού Πολέμου και δεν αφορούσε μόνο την περίπτωση του Τζωρτζ Μπλέηκ. Κατά τη διάρκεια του πολέμου στην Κορέα υποχρε­ώθηκαν να αντιμετωπίσουν ένα εκπληκτικό και πρωτοφανές φαινόμενο. Εμβρόντητοι οι στρα­τιωτικοί του ΝΑΤΟ αντίκριζαν όλο και συχνότε­ρα Αμερικανούς πιλότους, που τα αεροπλάνα τους είχαν καταρριφθείαπό τους Βορειοκορε- άτες και αυτοί είχαν παραμείνει επί αρκετό διά­στημα αιχμάλωτοι, να επιστρέφουν στην πατρί­δα τους φανατικοί κομμουνιστές! Δεν επρόκει- το για κάποια «ανήθικα», περιθωριακά στοι­χεία, τοξικομανείς, ομοφυλόφιλους, χαρτοπαί­κτες, δηλαδή ανθρώπους που μπορεί κάποιος να εκβιάσει εύκολα. Επρόκειτο για επίλεκτους Αμερικανούς πιλότους, οι περισσότεροι παιδιά τυπικών αμερικανικών αστικών οικογενειών, με υψηλό μορφωτικό επίπεδο, υψηλό πατριωτικό φρόνημα και ηθικό, με πίστη στον αμερικανικό τρόπο ζωής και, το κυριότερο, «ψιλοκοσκινι­σμένους» από τα κόσκινα της μακαρθικής υ­στερίας που κυριαρχούσε τότε στην αμερικανι­κή κοινωνία. Οποιοσδήποτε Αμερικανός πολί­της απομακρυνόταν έστω και στο ελάχιστο από την πίστη στον αμερικανικό τρόπο ζωής και στον καπιταλισμό διωκόταν ανελέητα... Ιδίως μετά το φοβερό σκάνδαλο που προέκυψε από τη σύλληψη του κομμουνιστή πυρηνικού φυσι­κού Κλάους Φούκς και του ζεύγους Ρόζενμπερ- γκ, που παρέδωσαν όλα τα μυστικά της πυρηνι­κής βόμβας στους Σοβιετικούς με αποτέλεσμα η Αμερική να χάσει το πυρηνικό μονοπώλιο, η ι­δεολογία του φανατικού γερουσιαστή Μακάρ- θυ είχε αποκτήσει τεράστια δύναμη. Ηταν αδύ­νατο για έναν πολίτη να σταδιοδρομήσει στον Αμερικανικό Στρατό αν υπήρχε και η παραμι­κρή υποψία ότι ο ίδιος ή κάποιος συγγενής ή φίλος του είχαν κάποια φιλοκομμουνιστική α­ντίληψη.

Πώς γινόταν, λοιπόν, αυτοί οι επίλεκτοι βλαστοί της αμερικανικής κοινωνίας να επι­στρέφουν (μετά από δύο-τρία χρόνια αιχμαλω­σίας σε βορειοκορεατικά στρατόπεδα) καταρ­τισμένοι ιδεολόγοι μαρξιστές και προπαγανδι- στές του κομμουνιστικού καθεστώτος; Μετά από επίπονη ανακριτική εργασία και προσεκτι­κή σύγκριση των δεδομένων οι ειδικοί της CIA ανακάλυψαν μία πολύ συγκεκριμένη και μελε­τημένη διαδικασία «ιδεολογικής επαναπρο- σαρμογής». Τότε πρωτοεμφανίστηκε και ο ό­ρος «πλύση εγκεφάλου». Το αρχικό στάδιο της διαδικασίας ήταν ο εγκλεισμός του αιχμαλώ­του επί έξι μήνες σε ένα εντελώς σκοτεινό και ηχητικά απομονωμένο κελί...

Τι συνέβη με τον Τζωρτζ Μπλέηκ; Οι γνώ­μες μέχρι σήμερα διίστανται. Ο ίδιος ο Μπλέηκ αρνείται κατηγορηματικά ότι υπέστη κάποιο εί­δος πλύσης εγκεφάλου και ισχυρίζεται - αρκε­τά πειστικά κατά τη γνώμη μας - ότι η μετα­στροφή του ήταν προϊόν προσωπικής σταδια­κής ιδεολογικής εξέλιξης. Ας δούμε όμως πώς συνέβησαν τα γεγονότα.

Το 1947 ο Μπλέηκ, δοκιμασμένος και κατα­ξιωμένος πια, επέστρεψε στη Βρετανία και με εντολή της SIS άρχισε να σπουδάζει στο Καί- μπριτζ τη ρωσική γλώσσα. Η επαφή του με τον ρωσικό τρόπο σκέψης και πολιτισμό τον έφερε

ΣΤΡ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

πολύ κοντά και στο κομμουνιστικό ιδεολογικό οικοδόμημα, Η καθηγήτριά του, Δρ Ελίζαμπεθ Χιλλ, απέκτησε σιγά-σιγά μεγάλη επιρροή στον νεαρό ακόμα Μπλέηκ. Ιδιαίτερα ο ρόλος της Σοβιετικής Ενωσης στην ήττα των Γερμανών συνετέλεσε ώστε ο Μπλέηκ να αρχίσει να θεω­ρεί τη Ρωσία και κατ' επέκταση τη Σοβιετική Ε­νωση με έναν τρόπο διαφορετικό. «Αρχισα να έχω μία ρομαντική αντίληψη για την ιστορία και τον πολιτισμό της Ρωσίας. Υπήρχε τότε μια φο­βερή προκατάληψη για ο,τιδήποτε ήταν ρωσι­κό ή σοβιετικό. Τώρα καταλαβαίνω ότι αυτή η ρομαντική θεώρηση ήταν το πρώτο βήμα για τη μετέπειτα μεταστροφή μου», διηγείται ο ί­διος.

Ο Βρετανός ειδικός αναλυτής της SIS, Φί- λιπ Νάτλεϋ, ο οποίος ασχολήθηκε ιδιαίτερα με το φαινόμενο της μεταστροφής του Μπλέηκ, υποστηρίζει τον ισχυρισμό του: «Ανοίχτηκε ε­μπρός του ένας νέος τρόπος σκέψης και θεώ­ρησης των πραγμάτων, ο ρωσικός και γενικότε­ρα ο σοβιετικός. Ηταν αυτοί οι άνθρωποι πράγ­ματι τόσο κακοί όσο τους παρουσίαζε η δυτική προπαγάνδα; Υπήρχε και το φυλλάδιο που είχε τυπώσει η SIS, το οποίο περιείχε τις βασικές αρχές του κομμουνισμού και προοριζόταν για την ενημέρωση των πρακτόρων. Ο Μπλέηκ άρ­χισε να αντιλαμβάνεται ότι αυτά που διάβαζε του άρεσαν. Ηταν μια πολύ ενδιαφέρουσα στιγ­μή... Καθώς ήταν βαθιά θρησκευόμενος κατά­λαβε ότι κάποιος μπορούσε να προσφέρει υπη­ρεσίες προς την ανθρωπότητα και έξω από το πλαίσιο της εκκλησίας, στο πεδίο της πολιτι­κής...». Ο ίδιος ο Μπλέηκ επιβεβαιώνει αυτή την άποψη: "Αυτά που διάβαζα για τον μαρξι­σμό, συμφωνούσαν απόλυτα με τη χριστιανική ελπίδα μου για ισότητα και αδελφοσύνη, ότι κανένας σε αυτόν τον κόσμο δεν πρέπει να πει­νάει και να υποφέρει... ήταν μία πραγματική δυνατότητα να πραγματωθεί ο παράδεισος πά­νω στη γη".

Το 1948, αφού ολοκλήρωσε τις σπουδές του στη ρωσική γλώσσα, μετατέθηκε στη Σε­ούλ, πρωτεύουσα της Νότιας Κορέας, έχοντας ως επίσημη ιδιότητα αυτή του Βρετανού προ­ξένου. Ομως η πραγματική αποστολή του ήταν να θέσει στην πρεσβεία τις βάσεις για ένα δί­κτυο της SIS. Ηταν ο πρώτος που ειδοποίησε τις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες για τις πο­λεμικές προετοιμασίες της Βόρειας Κορέας.

Οταν ξέσπασε ο πόλεμος και οι Βόρειοι κα­τέλαβαν τη Σεούλ το προσωπικό της βρετανι­κής πρεσβείας συνελήφθη και παρέμεινε στην αιχμαλωσία επί δύο ολόκληρα χρόνια. Ο Μπλέ­ηκ έζησε τη σκληρότητα, την πείνα και τις στε­ρήσεις του πολέμου από την εχθρική πλευρά. Αναπόφευκτα άρχισε να συμπάσχει με τους Βο- ρειοκορεάτες και εντυπωσιάστηκε βαθιά από την αγριότητα και το μέγεθος των βομβαρδι­σμών της Αμερικανικής Αεροπορίας, που ήταν χειρότεροι και από αυτούς που είχε δει κατά τον Β1 Παγκόσμιο Πόλεμο. Για να περνούν οι α­τέλειωτες ώρες της αιχμαλωσίας μελετούσε το Κοράνι στην αραβική γλώσσα και το «Κεφά­λαιο» του Μαρξ. Ετσι εμβάθυνε ακόμα περισ­σότερο στον μαρξισμό, με αποτέλεσμα να κλί­νει πλέον σαφώς προς την πλευρά των κομ­μουνιστών. Κάποια στιγμή παραδέχθηκε μέσα του ότι σε εκείνον τον πόλεμο βρισκόταν σε

Σοβιετικοί αξιωματικοί αξιοποιώνταςτο σλόγκαν "Μια πράξη αμερικανικής

πειρατείας" ξεναγούν Δυτικούς δημοσιογράφους στη σήραγγα.

λάθος στρατόπεδο: "...αναρωτιόμουν αν βρί­σκομαι στη σωστή πλευρά. Ως στέλεχος της βρετανικής μυστικής υπηρεσίας ήμουν υπο­χρεωμένος να εξοντώσω το κομμουνιστικό σύ­στημα με οποιοδήποτε μέσο. Δεν μπορούσα να παριστάνω τον ουδέτερο θεατή σε αυτή την α­ντιπαράθεση. Είχα ορκιστεί να υπηρετώ τη μια πλευρά, αυτή των Συμμάχων, αλλά έπρεπε και να παραδεχθώ ότι η επιλογή μου ήταν λάθος. Μετά από πολλούς δισταγμούς μια ημέρα έ­γραψα ένα σημείωμα ότι ήθελα να εκμυστη- ρευθώ στους Ρώσους κάτι πολύ σημαντικό. Αρ­γά τη νύκτα, όταν οι συγκροτούμενοι μου κοι­μήθηκαν, βγήκα από την παράγκα όπου κατοι­κούσαμε και έδωσα το σημείωμα σε έναν Κορε- άτη αξιωματικό. Το φθινόπωρο του 1951 άρχι­σαν να ανακρίνουν όλους τους αιχμαλώτους ατομικά... Ετσι πρωτοσυνάντησα τον μελλοντι­κό Σοβιετικό σύνδεσμό μου. Οι ατομικές ανα­κρίσεις διοργανώθηκαν μόνο και μόνο για να καλύψουν την επαφή μου με τους Σοβιετι­κούς...», συνεχίζει τη διήγησή του ο Τζωρτζ Μπλέηκ.

Ο ΔΙΠΛΟΣ ΠΡΑΚΤΟΡΑΣΕγινε πλύση εγκεφάλου στον Τζωρτζ

Μπλέηκ; Δεν άντεξε τις κακουχίες της αιχμα­λωσίας ή όλα έγιναν ακριβώς όπως τα διηγείται ο ίδιος; Τα ερωτήματα αυτά ίσως μείνουν ανα­πάντητα. Πάντως μετά την επιστροφή των αιχ­μαλώτων στη Βρετανία, το 1952, οι ειδικοί της ΜΙ6 δεν διέκριναν κανένα ίχνος πλύσης εγκε­φάλου και σε αυτή την άποψη επιμένουν μέχρι σήμερα.

Ο Μπλέηκ επέστρεψε στο Λονδίνο αποφα­σισμένος να εργαστεί για τους Σοβιετικούς. Σύνδεσμός του με την KGB ήταν ο Νικολάι Μποριόσοβιτς Ροντίν, οργανωτής δύο μεγάλων

δικτύων κατασκοπείας και μία από τις πιο μυ­στηριώδεις φιγούρες των σοβιετικών μυστικών υπηρεσιών. Ηταν ο «σταθμάρχης» της KGB στο Λονδίνο, αλλά επίσημα είχε τη θέση του πρώ­του γραμματέα της πρεσβείας. Εκινείτο με το ψευδώνυμο «Κοροβίν». Συναντώντο με τον Μπλέηκ κάθε τέσσερις εβδομάδες, πάντα στις επτά το απόγευμα σε προαστιακούς σταθμούς του μετρό. Οπως διηγείται ο Μπλέηκ. κάθε συ­νάντηση ήταν και μία ολόκληρη επιχείρηση στην οποία συμμετείχαν πολλά άτομα. Αν και το ραντεβού ήταν πάντα στις επτά το απόγευ­μα, ο Κοροβίν ξεκινούσε από το σπίτι του στις ένδεκα το πρωί. Ακολουθούσε πάντα μία δια­φορετική και δαιδαλώδη διαδρομή, που περιε- λάμβανε παραπλανητικές πορείες με διάφορα αυτοκίνητα, καταστήματα με διπλές εισόδους- εξόδους, αλλαγή πολλών τραίνων. Ο ίδιος ο Μπλέηκ εκφράζει ακόμα και σήμερα τον θαυ­μασμό που του είχαν προξενήσει οι ικανότητες του Κοροβίν, που αν και ήταν γνωστός ως σταθμάρχης της KGB και η ΜΙ6 τον παρακολου­θούσε στενά κατάφερνε πάντα να ξεφεύγει και να συναντιέται με έναν τόσο σημανπκό πρά­κτορα όπως ο Μπλέηκ.

Το 1953 ο Μπλέηκ ανήκε στο τμήμα Υ. το πιο «κρυφό» τμήμα της SIS. Η ύπαρξη του τμή­ματος Υ ήταν μυστική ακόμα και για τα υπόλοι­πα μέλη των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών. Αρμοδιότητα του Υ ήταν η παρακολούθηση των τηλεφωνικών γραμμών των Σοβιετικών δι­πλωματών και στρατιωτικών στο Λονδίνο, στη Γενεύη και στην κατεχόμενη τότε Βιέννη. Η σημασία του Μπλέηκ για τους Σοβιετικούς ή­ταν πλέον τεράστια. Εκείνη την εποχή ίσως ή­ταν ο πιο πολύτιμος πράκτοράς τους. Ο ίδιος ή­ταν περήφανος για τη δράση του ως διπλός πράκτορας. Πίστευε βαθιά ότι υπηρετούσε τη σοσιαλιστική επανάσταση. Δεν δέχθηκε ποτέ χρήματα για τις υπηρεσίες που προσέφερε. Ο­ταν κάποτε ένας Σοβιετικός σύνδεσμος του μί­λησε για «έξοδα κίνησης», ο Μπλέηκ απώθησε την ιδέα αυτή με αποστροφή. Δεν ήταν εξαγο- ράσιμος. Ηταν ιδεολόγος.,,

Η ΣΗΡΑΓΓΑΤο 1955 το Βερολίνο ήταν διαιρεμένο σε

τέσσερα τμήματα: το αμερικανικό, το βρετανι­κό, το γαλλικό και το σοβιετικό. Η πόλη ήταν πεδίο της πλέον έντονης κατασκοπικής δρα­στηριότητας που υπήρξε ποτέ. Ηταν ο παρά­δεισος των κατασκόπων: Αμερικανοί Βρετα­νοί, Γάλλοι, Σοβιετικοί και φυσικά Γερμανοί πράκτορες. Για όλους τους «συμμάχους» ήταν μία μοναδική ευκαιρία για στρατολόγηση πρα­κτόρων, κατασκοπεία, προπαγάνδα, παρακο­λουθήσεις τηλεφωνικών συνδιαλέξεων, επα­φές, συναντήσεις και προπάντων συλλογή ά­φθονων πληροφοριών χωρίς να χρειάζεται ιδι­αίτερη οργανωτική δομή. Πολλά χρόνια αργό­τερα ο Μπλέηκ χαριτολογώντας έλεγε ότι μερι­κές φορές είχε την εντύπωση ότι ένας στους δύο κατοίκους του Βερολίνου εργάζονταν για μια μυστική υπηρεσία, ίσως και για περισσότε­ρες... Η πιο πολύτιμη δραστηριότητα ήταν η παρακολούθηση των τηλεφωνικών συνδιαλέ­ξεων. Η SIS και η CIA έδιναν ιδιαίτερη σημασία στο σημείο αυτό. Σε μια σύσκεψη του τμήμα­

43

Σ ΤΡ Α ΤΙΩ ΤΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

τος Υ τον Ιανουάριο του 1954 αποφασίστηκε η έναρξη της επιχείρησης με την κωδική ονομα­σία «Χρυσός». Ποιο ήταν το αντικείμενό της;

Μετά την ήττα των Γερμανών και τον δια- μελισμό του Βερολίνου οι Σοβιετικοί ανακάλυ­ψαν στον τομέα τους έναν δαίδαλο από σήραγ­γες, υπόγειους στρατώνες, γραφεία και αποθή­κες, στην περιοχή κοντά στο αεροδρόμιο Σέ- νενφελντ. Τα ανακαίνισαν και εγκατέστησαν ε­κεί όλες τις διοικητικές υπηρεσίες του Κόκκι­νου Στρατού. Επειδή δεν εμπιστεύονταν τα κοινά τηλεφωνικά δίκτυα, όλες οι επικοινωνίες με την πρεσβεία, τη Μόσχα και τις άλλες μονά­δες γίνονταν μέσω μιας ειδικής μυστικής τηλε­φωνικής και τηλεγραφικής γραμμής που εγκα- τέστησαν οι Σοβιετικοί τεχνικοί. Οι δυτικές μυ­στικές υπηρεσίες γνώριζαν την ύπαρξη της γραμμής και μετά από πολλές προσπάθειες α­νακάλυψαν ένα σημείο όπου η γραμμή προχω­ρούσε σε μικρή απόσταση παράλληλα με τα σύνορα του αμερικανικού τομέα. Κατέστρω­σαν λοιπόν ένα σχέδιο: να ανοίξουν μια σήραγ­γα από τα σύνορα του βρετανικού τομέα μέχρι τη γραμμή, ώστε να μπορούν να παρακολου­

θούν τις συνδιαλέξεις των Σοβιετικών. Θα ήταν η μεγαλύτερη κατασκοπευτική σήραγγα που υ­πήρξε ποτέ. Το μήκος της προβλεπόταν να εί­ναι 583 m και αυτή θα διέσχιζε τα σύνορα σε βάθος έξι μέτρων. Οι μεταλλικοί σωλήνες που θα την υποστήριζαν θα είχαν διάμετρο δύο μέ­τρων!

Αν και η ιδέα ήταν των Βρετανών, η συνερ­γασία της CIA κρίθηκε απαραίτητη διότι η σή­ραγγα έπρεπε να αρχίζει από τον αμερικανικό τομέα. Σε αυτό το ζήτημα δεν υπήρξε καμία δυσκολία, διότι οι Αμερικανοί ήταν εντυπωσια­σμένοι από ανάλογες σήραγγες των Βρετανών στην κατεχόμενη Βιέννη. Μάλιστα προσφέρ- θηκαν να χρηματοδοτήσουν την επιχείρηση.

Αρχηγός των Αμερικανών ήταν ο πράκτο­ρας της CIA Κλη6 Κραμ και των Βρετανών ο... Τζωρτζ Μπλέηκ, που είχε πλήρη και λεπτομερή πληροφόρηση για όλα τα σιάδια της επιχείρη­σης. Μερικές μέρες αργότερα ο Μπλέηκ παρέ­δωσε το ακριβές σχέδιο της "Επιχείρησης Χρυ­

σός" στον καινούργιο προϊστάμενό του στην KGB, Σεργκέϊ Κοντράσοφ. «...0 Ρώσος σύνδε­σμός μου κατάλαβε αμέσως τη σημασία και τις τεράστιες διαστάσεις της υπόθεσης και έφυγε αμέσως αεροπορικώς για τη Μόσχα. Μετά την επιστροφή του μου διηγήθηκε πόσο εντυπω­σιάστηκε το Κρεμλίνο και ότι αποφάσισαν αρχι­κά να αφήσουν την επιχείρηση να εξελιχθεί α­πρόσκοπτα. Από εμένα περίμεναν να είμαι σε ε­πιφυλακή και να τους ενημερώνω για κάθε και­νούργια εξέλιξη. Και αυτό έκανα», λέει ο Μπλέ­ηκ. Κατά τη διάρκεια του ενός χρόνου που διήρκεσε η κατασκευή της σήραγγας η KGB παρελάμβανε λεπτομερή σχέδια που αφορού­σαν την πρόοδο των εργασιών...

Οι πράκτορες της SIS και της CIA εργάζο­νταν ακατάπαυστα ημέρα και νύκτα. Για λό­γους μυστικότητας δεν επιτρεπόταν να εγ'κα- ταλείψουν το εργοτάξιο και κάθε δύο μήνες το συνεργείο άλλαζε. Για να καλύψουν τις χωματουργικές εργασίες δήλωσαν ότι κατα­σκεύαζαν έναν σταθμό ραντάρ. Εγκατέστησαν και μια πανίσχυρη συσκευή κλιματισμού-εξαε- ρισμού-θέρμανσης για να αντιμετωπίσουν τον

παγερό γερμανικό χειμώνα. Η συσκευή ήταν τόσο ισχυρή ώστε ανησυχούσαν μήπως... λιώ­σει το χιόνι πάνω από τη σήραγγα και τα προ- δώσει όλα! Τη συνδεσμολογία των καλωδίων α- νέλαβαν ειδικοί του τμήματος τηλεφωνικών υ­ποκλοπών των βρετανικών ταχυδρομείων, που είχαν επιτύχει λαμπρά αποτελέσματα σε ανά­λογες επιχειρήσεις στη Βιέννη. Κόβοντας ένα- ένα τα χάλκινα νήματα από κάθε γραμμή απο­μόνωσαν 295 γραμμές και εγκατέστησαν «γέ­φυρες» που οδηγούσαν σε ενισχυτές σήματος οι οποίοι βρίσκονταν στο κέντρο ελέγχου και μαγνητοφώνησης μέσα στη σήραγγα. Ολα έγι- ναν με τη μεγαλύτερη δυνατή προσοχή ώστε να μη προκαλείται πτώση της τάσης του ηλε­κτρικού ρεύματος ή παράσιτα που θα μπορού­σαν να προδώσουν το εγχείρημα. Περισσότερα από εκατό μαγνητόφωνα που ενεργοποιούντο αυτόματα με ρελέ ήταν έτοιμα να καταγρά­ψουν πάνω από χίλιες ώρες συνομιλιών την η­μέρα. Ενα ολόκληρο δίκτυο ειδικών αγγελιο­

φόρων θα μετέφερε καθημερινά τεράστιες πο­σότητες μαγνητοταινιών και εγγράφων στο Λονδίνο και στην Ουάσιγκτον. Τη μετάφραση των άκρως απόρρητων αυτών συνομιλιών θα α- νελάμβανε ένας μικρός... στρατός από μετα­φραστές και κρυπτογράφους, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν Ρώσοι μετανάστες.

Τελικά στις 25 Φεβρουάριου 1955 η σήραγ­γα ήταν έτοιμη να λειτουργήσει. Ολη η επιχεί­ρηση είχε στοιχίσει μέχρι τότε 28 εκατομμύρια δολάρια!

Ενας από τους σημαντικότερους αναλυτές και κρυπτογράφους της CIA, ο Τζο Εβανς, που είναι και ο μοναδικός ο οποίος έχει την άδεια της CIA να μιλήσει για την «Επιχείρηση Χρυ­σός», μεταξύ άλλων λέει: "...Για μένα η επιχεί­ρηση άρχισε από τότε που άρχισα να προβλη­ματίζομαι για το πώς θα τα βγάλουμε πέρα με έναν τόσο μεγάλο όγκο πληροφοριών. Είχαμε εκατοντάδες γραμμές και χιλιάδες τηλεφωνι­κές συνδιαλέξεις που έπρεπε να αναλυθούν ό­λες! Κάθε τηλεφωνική συνδιάλεξη μπορεί να περιείχε πολύτιμες πληροφορίες, αλλά έπρεπε να καταγράφουμε και λεπτομέρειες που μπο­ρεί να ήταν φαινομενικά άχρηστες. Εκατοντά­δες συνομιλίες έπρεπε να ομαδοποιούνται και να υποβάλλεται μία μικρή γραπτή αναφορά. Ε- πρεπε να προβλέψουμε λύσεις και να ανακαλύ- ψουμε προκαταβολικά νέες μεθόδους απομα- γνητοφώνησης και αξιολόγησης. Πρώτα έπρε­πε να ακούμε τις μαγνητοταινίες και να γρά­φουμε κάποια περίληψη. Μετά έπρεπε να συ­ζητηθεί το περιεχόμενό τους και να ταξινομη­θούν ανάλογα με τη σπουδαιότητά τους. Κάποιες συνομιλίες αντιγράφονταν ολόκληρες και.άλλες αποσπασματικά. Τέλος έπρεπε να με­ταφραστούν και να ταξινομηθούν με τέτοιον τρόπο ώστε να αναδεικνύονται οι σχέσεις με­ταξύ φαινομενικά άσχετων πληροφοριών ...επί­σης νομίζω ότι η κοινή γνώμη ουδέποτε είχε την ευκαιρία να αξιολογήσει τη σημασία που εί­χε η επιχείρηση αυτή. Ηταν μια απόρρητη επι­χείρηση και έτσι έπρεπε να παραμείνει ακόμα και μετά την ανακάλυψη της σήραγγας. Γενικά μπορούμε να πούμε ότι οι Αγγλοι ενοχλούνται πολύ περισσότερο από εμάς όταν πρόκειται να μιλήσουν για θέματα κατασκοπείας ...τότε που δεν υπήρχαν δορυφορικές επικοινωνίες και συστήματα έγκαιρης πληροφόρησης η σήραγ­γα ήταν η μοναδική δυνατότητα να πληροφο- ρηθούμε για μια πιθανή μεταβολή της στρατη­γικής ισορροπίας. Με αυτόν τον τρόπο απο­κτούσαμε μια ακριβή εικόνα των σοβιετικών στρατιωτικών δυνάμεων στην Ανατολική Ευρώ­πη. Π.χ. γνώσεις για τα αποθέματα βενζίνης και λιπαντικών, το επίπεδο της εκπαίδευσης και την πολεμική ετοιμότητα των μονάδων ή το ε­πίπεδο του ηθικού τους. Επίσης μπορούσαμε να ετοιμάζουμε το ψυχολογικό προφίλ διάφο­ρων προσωπικοτήτων, ας πούμε του διοικητή στρατηγού Γκρέτσκο. Γνωρίζαμε τον χαρακτή­ρα συγκεκριμένων προσώπων με μεγάλη ακρί­βεια και το πολυτιμότερο: γνωρίζαμε τις σκέ­ψεις των Ρώσων στρατηγών και τις γνώμες που εξέφεραν στις κατ' ιδίαν συζητήσεις τους. Ολα αυτά ήταν στοιχεία ενός περίπλοκου παζλ, που ήταν η εικόνα, οι δυνατότητες και τα σχέδια του Σοβιετικού Στρατού. Σχεδιάζαμε να λει­τουργήσουμε τη σήραγγα για πολλά χρόνια,

Το τείχος του Βερολίνου έμελλε να διχοτομήσει ουσιαστικά ολόκληρο τον κόσμο. Η πόλη αυτή, γέφυρα μεταξύ Ανατολής και Δύσης, μοιραία έγινε το επίκεντρο των δραστηριοτήτων των μεγαλύτερων μυστικών υπηρεσιών.

Σ ΤΡ Α ΤΙΩ ΤΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

διότι τότε ήταν το μόνο τεχνικά και λογιστικά εφικτό σύστημα έγκαιρης πληροφόρησης...».

ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΠΑΙΓΝΙΔΙΟι βρετανικές και οι αμερικανικές υπηρε­

σίες δεν μπορούσαν βέβαια να γνωρίζουν πόσο καλά πληροφορημένοι ήταν οι Σοβιετικοί για την «Επιχείρηση Χρυσός», ούτε πόσο διασκέ­δαζαν παρακολουθώντας στην κυριολεξία «εκ των έσω» τις τεράστιες προσπάθειες και τα έ­ξοδα που έκαναν για να κατασκευάσουν τη με­γαλύτερη κατασκοπευτική σήραγγα όλων των εποχών. Το διασκεδαστικότερο ήταν ότι ο χα­ρακτηρισμός της επιχείρησης ως άκρως απόρ­ρητης δεν επέτρεπε τη χρησιμοποίηση συνη­θισμένων συνεργείων για την εκτέλεση των χωματουργικών εργασιών και μεγάλο μέρος αυτών των εργασιών το έφερναν σε πέρας οι ίδιοι οι πράκτορες της CIA και της SIS... Πάντως οι Σοβιετικοί είχαν λάβει τα μέτρα τους. Οι πραγματικά απόρρητες γραμμές παρέκαμπταν τη σήραγγα και οι επικοινωνίες του Σοβιετικού Στρατού συνεχίζονταν απρόσκοπτα.

Το ερώτημα γιατί οι Σοβιετικοί επέτρεψαν να κατασκευαστεί η σήραγγα έχει πολλές απα­ντήσεις. Ο ειδικός της SIS Φίλιπ Νάτλεϋ δίνει μερικές από αυτές σε μία συνομιλία του με τον Γερμανό ιστορικό και συγγραφέα Γ Κνοπ: "...όσο οι συμμαχικές μυστικές υπηρεσίες ήταν ολοκληρωτικά αφοσιωμένες στη σήραγγα δεν μπορούσαν να οργανώσουν αλλού καινούργιες μεγάλες επιχειρήσεις. Η σήραγγα σήμαινε τε­ράστια επιβάρυνση και οικονομική αλλά και σε ανθρώπινο δυναμικό. Ηταν μια πρωτοφανής σε μέγεθος επένδυση που έμελλε να αποδειχθεί φιάσκο. Αν η δήθεν τυχαία ανακάλυψη της σή­ραγγας από τους Σοβιετικούς άργησε τόσο για να προστατεύσουν τον πράκτορά τους, όπως ι­σχυρίζονται τώρα, ή άργησε για άλλους λόγους δεν έχει και τόση σημασία. Για ένα χρονικό διά­στημα η σήραγγα ήταν εξίσου σημαντική για τους Ρώσους όσο και για τους Συμμάχους. Οι σοβιετικοί απέκτησαν ανέξοδα ένα σίγουρο μέ­σο για να μας χειρίζονται, παρέχοντάς μας ψεύτικες πληροφορίες.

Η αποπληροφόρηση και η παραπληροφό­ρηση ήταν ανέκαθεν η δύναμη των στρατηγών της KGB. Οι μυστικές υπηρεσίες είναι από τη φύση τους τεράστιοι γραφειοκρατικοί μηχανι­σμοί και δεξαμενές αποθήκευσης πληροφο­ριών και καταγραφής γεγονότων που αρχειοθε­τούνται και χρησιμοποιούνται σε κάθε περί­σταση. Οι πληροφορίες από τη σήραγγα του Βερολίνου διακινήθηκαν σε όλους τους τομείς των μυστικών υπηρεσιών. Πληροφορίες αληθι­νές και ψεύτικες μπερδεύτηκαν μεταξύ τους, συσχετίστηκαν με άλλα δεδομένα και τα συ­μπεράσματα τροφοδότησαν όλα τα σημεία του συστήματος με αποτέλεσμα ο διαχωρισμός τους να γίνει αδύνατος... Η KGB τότε κατάφερε σε κάποιο βαθμό να ελέγχει τις δυτικές μυστι­κές υπηρεσίες μέσω της παραπληροφόρησης που τους παρείχε...».

Η SIS είχε πια αναγνωρίσει τον Μπλέηκ ως εξαιρετικά ευφυή και επιτυχημένο αξιωματικό. Ως ανταμοιβή και απόδειξη της εκτίμησης που του είχαν οι προϊστάμενοί του, τον Ιανουάριο του 1955 τον μετέθεσαν στο Βερολίνο. Απο-

0/ Σοβιετικοί εντυπωσιάστηκαν από την αμερικανική τεχνολογία.

Αργότερα αντέγραψαν τα ηλεκτρονικά που ανακάλυψαν στη σήραγγα και τα

χρησιμοποίησαν για δικούς τους σκοπούς.

στολή του δεν ήταν πια η «Επιχείρηση Χρυ­σός», αλλά η οργάνωση ενός δικτύου κατασκο­πείας στο Βερολίνο και στην Ανατολική Γερμα­νία. Η μετάθεση αυτή κατέστησε τον Μπλέηκ ακόμα πιο πολύτιμο για την KGB.

«ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ» ΚΑΙ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ

Εναν χρόνο μετά την έναρξη της λειτουρ­γίας της σήραγγας οι Σοβιετικοί έκριναν ότι έ- φτασε η ώρα να «ανακαλύψουν» την ύπαρξή της... Ο Τζωρτζ Μπλέηκ διηγείται για το τέλος της «Επιχείρησης Χρυσός»: «Οι δραστηριότη- τές μου στο Βερολίνο αφορούσαν πολύ λίγο τη σήραγγα, φυσικά γνώριζα τι συνέβαινε εκεί και υπολόγιζα ότι αργά ή γρήγορα η επιχείρηση θα αποκαλυπτόταν. Περίπου ένδεκα μήνες μετά τα «εγκαίνια» της σήραγγας ο Σοβιετικός σύν­δεσμός μου με προειδοποίησε ότι η ώρα της «ανακάλυψης» έφτασε. Μου εγγυήθηκε όμως ότι όλα θα γίνουν με τέτοιο τρόπο που δεν θα προκύψει κανένας κίνδυνος για την ασφάλεια μου...όλα σχεδιάστηκαν και εκτελέστηκαν από την KGB τόσο προσεκτικά, που φάνηκαν εντε­λώς τυχαία, σαν να είχε βάλει ο θεός το χέρι του, μία σύμπτωση. Ως ημερομηνία της «ανα­κάλυψης» ορίστηκε η 22α Απριλίου 1956".

Ο τότε προϊστάμενος του Μπλέηκ και με- τέπειτα «σταθμάρχης» της KGB στη Δ. Γερμα­νία, Σεργέϊ Κοντράσωφ, εξηγεί γιατί επιλέχθη- κε η συγκεκριμένη ημερομηνία: "Ο ακριβής προσδιορισμός του χρονικού σημείου αυτής της «ανακάλυψης» καθορίστηκε από την κατά­σταση της εξωτερικής πολιτικής την εποχή ε­κείνη. Στις 18 Απριλίου ο Χρουτσώφ και ο

Μπουλγκάνιν θα έφθαναν στο Λονδίνο για μία επίσημη επίσκεψη διάρκειας 10 ημερών. Η κρί­ση του Σουέζ άρχιζε ήδη να διαγράφεται στον ορίζοντα και ο Τύπος έγραφε ότι σε περίπτωση σύρραξης η Σοβιετική Ενωση θα έστελνε εθε­λοντές στην Αίγυπτο. Η ένταση ήταν τρομερή.Υπήρχε ο κίνδυνος ο Ψυχρός Πόλεμος να μετα­βληθεί σε θερμό. Επίσης λαμβάναμε συνεχώς πληροφορίες για τη δυσαρέσκεια που επικρα­τούσε στις λαϊκές δημοκρατίες της Ανατολικής Ευρώπης, και ιδιαίτερα στην Ουγγαρία υπήρχε κίνδυνος να χάσουμε εντελώς τον έλεγχο. Η σοβιετική κυβέρνηση ζητούσε ευκαιρία για μία επιτυχημένη προπαγανδιστική εκστρατεία. Ε­τσι ελήφθη η απόφαση να τελειώνουμε επιτέ­λους αυτό το παιγνίδι με τη σήραγγα».

Ο Βαντίμ Γκονζάροφ ήταν επικεφαλής της ομάδας που «ανακάλυψε» τη σήραγγα: «Η νύ­κτα της 21ης προς την 22α Απριλίου ήταν σκο­τεινή. Ακολουθήσαμε το καλώδιο που ερχόταν από το Σένενφελντ, περίπου τριάντα ή σαρά­ντα μέτρα. Οι βροχοπτώσεις είχαν μαλακώσει το έδαφος και μερικά καλώδια βραχυκύκλωναν. Φθάσαμε στο σημείο όπου βρίσκονταν οι «γέ­φυρες» και ανακαλύψαμε τον υπόγειο χώρο που οδηγούσε στη σήραγγα. Μπροστά μας σε απόσταση πέντε μέτρων υπήρχε μια βαριά α­τσάλινη πόρτα. Μία πινακίδα έγραφε στη ρωσι­κή και στη γερμανική γλώσσα: «Κατ’ εντολή της ανώτατης διοίκησης των σοβιετικών δυνά­μεων απαγορεύεται αυστηρά η είσοδος». Αυτή η προειδοποίηση ήταν φυσικά παραπλανητική, για να δείξει ότι επρόκειτο για κάποιες σοβιετι­κές εγκαταστάσεις.

Ανοίξαμε την πόρτα η οποία οδηγούσε στη σήραγγα. Δεν ήταν καν κλειδωμένη. Τόσο σί­γουροι ήταν οι Αμερικανοί για την υπόθεσή τους. Είδαμε τους πράκτορες την ώρα της ερ­γασίας τους, να κάθονται με τα ακουστικά στα αυτιά μπροστά από τα μαγνητόφωνα. Για λίγο επικράτησε απόλυτη σιωπή. Το σοκ ήταν τρο- 45 μερο. Μετα οι Αμερικανοί τραβηξαν τα ακου- ■■■ στικά από τα αυτιά τους, άφησαν επί τόπου τα μαγνητόφωνα και έτρεξαν όλοι μαζί στο βάθος της σήραγγας προς τον αμερικανικό τομέα.Τους καταδιώξαμε μέχρι τα σύνορα, όπου οχυ­ρώθηκαν πίσω από κάτι σακιά με άμμο».

Το πρωί της 23ης Απριλίου άρχισε η καλο- σχεδιασμένη προπαγανδιστική επιχείρηση των Σοβιετικών. Ενώ η ανατολικογερμανική κυβέρ­νηση προσπαθούσε να κατανοήσει τι είχε ακρι­βώς συμβεί, ο Ρώσος στρατιωτικός διοικητής του Βερολίνου έστειλε τον γραμματέα του με τις τσέπες γεμάτες τηλεφωνικά κέρματα στον δυτικό τομέα της πόλης. Ο γραμματέας ειδο­ποίησε τηλεφωνικά όλους τους δημοσιογρά­φους και τα πρακτορεία ειδήσεων: «Ελάτε γρή­γορα στο σοβιετικό διοικητήριο, ανακαλύψαμε μια κατασκοπευτική σήραγγα των Αμερικα­νών...».

Η συνέντευξη Τύπου των Σοβιετικών έγινε σε έναν κατάμεστο κινηματογράφο του σοβιε­τικού τομέα. Μετά μια σειρά από λεωφορεία ο­δήγησε εκατοντάδες δημοσιογράφους στη σή­ραγγα, που είχε ανασκαφεί επίτηδες ώστε να προσφέρει καλύτερη θέα. Οι δημοσιογράφοι πέρασαν στο εσωτερικό, φωτογράφισαν τα πά­ντα και ενημερώθηκαν για το έργο των δυτι­κών ωτακουστών. Μια πειρατική σημαία κυμάτι-

Σ ΤΡ Α ΤΙΩ ΤΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

ζε πάνω από την τοποθεσία όπου βρισκόταν η σήραγγα... Η υπόθεση προκάλεσε πάταγο στα διεθνή μέσα ενημέρωσης. Ο Χρουτσώφ και ο Μπουλγκάνιν, που επισκέπτονταν επίσημα τη Βρετανία, διαμαρτυρήθηκαν έντονα γι' αυτήν την πράξη «αμερικανικής πειρατείας»...

ΒΕΡΟΛΙΝΟΣτο μεταξύ ο Μπλέηκ είχε εγκατασταθεί

οικογενειακώς μόνιμα στο Βερολίνο. Ηταν σχε­δόν 35 ετών, επιτυχημένος και υπερήφανος για τη διπλή του δραστηριότητα: «...Μια φορά τον μήνα πήγαινα στο ανατολικό Βερολίνο για να συναντήσω τους Σοβιετικούς συναδέλφους μου. Χρησιμοποιούσα κανονικά τον υπόγειο σι­δηρόδρομο και κατέβαινα στην Αλεξάντερ- πλάτς ή στην πλατεία Μαρξ-Ενγκελς. Η γειτο­νιά ήταν ακόμα ερειπωμένη. Και μετά άρχιζε μια σκηνή που θα μπορούσε να προέρχεται από αστυνομική ταινία. Προχωρούσα γρήγορα πάνω στο πεζοδρόμιο ενός έρημου δρόμου. Εμφανιζόταν μία μαύρη λιμουζίνα με το παρά­θυρο ανοικτό. Με ακολουθούσε λίγο, η πόρτα άνοιγε και εγώ πηδούσα μέσα. Μετά το αυτοκί­νητο ξεκινούσε με μεγάλη ταχύτητα και με πή­γαινε στο Κάρλχοστ, σε ένα ασφαλές σπίτι, ό­που συναντούσα τον «Ντικ». Η ατμόσφαιρα ή­ταν πάντα ευχάριστη και φιλική. Δειπνούσαμε μαζί, του παρέδιδα διάφορα φιλμ και απαντού­σα στις ερωτήσεις που μου έκανε σχετικά με τις πληροφορίες τις οποίες τού είχα παραδώ- σει την τελευταία φορά. Μετά από καμιά ώρα το αυτοκίνητο με οδηγούσε στο κέντρο της πόλης σε κάποιο σταθμό του μετρό. Από εκεί επέστρεφα στο Δυτικό Βερολίνο, στο σημείο όπου είχα αφήσει το αυτοκίνητό μου. Κανένας δεν παραξενευόταν διότι όλοι νόμιζαν ότι επέ­στρεφα από συνάντηση με κάποιον Ανατολικό πράκτορά μου.

Στην αρχή ο φόβος μήπως με ανακαλύ- ψουν ήταν έντονος, αλλά μετά συνήθισα. Με τη μικροσκοπική φωτογραφική μου μηχανή φωτογράφιζα όλα τα σημαντικά έγγραφα που περνούσαν από τα χέρια μου. Ηταν ριψοκίνδυ­νο... «Στην περίπτωσή μου δεν έβλεπα να έκα­να τίποτε άδικο και σκεπτόμουν ότι αν με ανα­κάλυπταν θα ήταν θέλημα Θεού. Τηρούσα σχο­λαστικά όλα τα μέτρα ασφαλείας, αλλά ορισμέ­να πράγματα δεν μπορούσα να τα επηρεάσω, όπως το να με ανακαλύψουν κατά διαβολική σύμπτωση ή από προδοσία. Ετσι ήμουν προσε­κτικός και εμπιστευόμουν την εξυπνάδα μου ...Δύο ή τρεις φορές τον μήνα είχα νυκτερινή υπηρεσία και έμενα μόνος στο κτίριο, γνώριζα τους συνδυασμούς των χρηματοκιβωτίων και είχα κλειδιά για όλους τους χώρους του κτιρί­ου, φωτογράφιζα τα πάντα, ακόμα και έγγραφα που κανονικά δεν θα περνούσαν ποτέ από το γραφείο μου...».

Ο Μπλέηκ εργάστηκε με αυτόν τον τρόπο ανενόχλητος επί τέσσερα ολόκληρα χρόνια. Α­ποστολή του ήταν να βρίσκει και να στρατολο­γεί πράκτορες που θα δρούσαν στον σοβιετικό τομέα. Η SIS είχε χρηματοδοτήσει στο Βερολί­νο μία «μηχανή αλιείας» πρακτόρων, που λει­τουργούσε σαν κατάστημα το οποίο έκανε μαύρη αγορά. Είδη πολυτελείας που δεν υπήρ­χαν στον ανατολικό τομέα επωλούντο σε πάρα

πολύ χαμηλές τιμές ή πολλές φορές τα αντάλ­λασσαν με πληροφορίες τις οποίες έφερναν Σοβιετικοί ή Ανατολικογερμανοί πολίτες. Ιδιο­κτήτης και πράκτορας της SIS ήταν ένας Ανα- τολικογερμανός, ο Χορστ Αϊτνερ. Η γυναίκα του, επίσης πράκτορας της SIS, «κυνηγούσε» στη νυκτερινή ζωή του Βερολίνου. Επαιρνε «πελάτες» στο σπίτι και φρόντιζε να περνούν ευχάριστα την ώρα τους...

Ο Μπλέηκ είχε καταφέρει να αντιστρέψει τη λειτουργία αυτής της «μηχανής αλιείας» ώ­στε να αποβαίνει προς όφελος των Σοβιετικών. Η KGB έστελνε συστηματικά στο κατάστημα πράκτορές της, πρόθυμους να δελεαστούν από τα δωράκια και να «αλιευθούν» από την SIS. Μετά βέβαια μετέδιδαν τις πληροφορίες που ήθελαν οι Σοβιετικοί... Επίσης η KGB με αυτόν τον τρόπο γνώριζε ακριβώς’ποιοι Σοβιε­τικοί πολίτες ή στρατιωτικοί ήταν πρόθυμοι να συνεργαστούν με τους Βρετανούς. Υπολογίζε­

ται ότι ο Μπλέηκ κατέδωσε στους Σοβιετικούς πάνω από 400 Δυτικούς πράκτορες που δρού­σαν στην Ανατολική Ευρώπη και βοήθησε να δι- εισδύσει στις δυτικές μυστικές υπηρεσίες ά­γνωστος αριθμός Σοβιετικών πρακτόρων: "...Εί­χα πάρει εντολή από τους Σοβιετικούς να στρατολογήσω για την SIS έναν αξιωματούχο της KGB ...μια μέρα έλαβα ένα μήνυμα ότι κά­ποιος Ρώσος ήθελε να αγοράσει ένα γούνινο παλτό. Αυτό ήταν το σύνθημα. Βρήκαμε το παλτό που ήθελε σε ένα από τα ακριβότερα κα­ταστήματα του Βερολίνου. Μια εβδομάδα αρ­γότερα ο Ρώσος ήλθε πάλι στο κατάστημα του Αϊτνερ και αγόρασε το παλτό σε μια γελοία τι­μή. Συμφώνησαν να κάνουν και εμπόριο με χα­βιάρι. Μετά από λίγο καιρό εμφανίστηκα ως υ­ποψήφιος αγοραστής χαβιαριού. Για να μη πο­λυλογούμε. Αυτή η συναλλαγή οδήγησε στη «στρατολόγηση», από την SIS, ενός υψηλόβαθ­μου πράκτορα με το ψευδώνυμο «Μπόρις». Μέχρι τη σύλληψή μου μετέδιδε στην SIS πα­ραπλανητικές πληροφορίες οικονομικού χαρα­κτήρα τις οποίες υποτίθεται ότι γνώριζε ως με­

ταφραστής της Κομεκόν (3)... συνάντησα τον Μπόρις εντελώς τυχαία, πολύ αργότερα το 1985, όταν έκανα διακοπές στην Ανατολική Γερ­μανία. Στο μεταξύ είχε γίνει υψηλόβαθμος δι­πλωματικός υπάλληλος. Μου είπε ότι τότε δεν είχε αντιληφθεί ότι και εγώ εργαζόμουν για την KGB! Το έμαθε από τις εφημερίδες όταν με συ- νέλαβαν...».

Ο ειδικός της SIS Φίλιπ Νάτλεϋ θεωρεί την υπόθεση του Μπόρις ως κάτι μοναδικό: «...0 Μπλέηκ κατάφερε τότε αυτό που κανένας άλ­λος δεν είχε καταφέρει. Να στρατολογήσει δή­θεν για λογαριασμό μας έναν γνήσιο, υψηλό­βαθμο πράκτορα της KGB. Οι προϊστάμενοί του και οι χρήστες των πληροφοριών του Μπόρις στο Λονδίνο και στην Ουάσιγκτον του έθεταν συνεχώς πολλές ερωτήσεις για τον άνθρωπο αυτόν. Εδώ η KGB απέκτησε δύο σημαντικά ση­μεία πρόσβασης στο σκεπτικό των δυτικών μυ­στικών υπηρεσιών. Οι ερωτήσεις από μόνες

τους έδειχναν γνώση ή άγνοια κάποιων πραγ­μάτων. Οι Ρώσοι καταλάβαιναν αμέσως τι δεν γνώριζε η άλλη πλευρά. Αυτό τους έδινε την ευκαιρία να διοχετεύουν στη Δύση τις πληρο­φορίες που θα τους έδιναν τις μεγαλύτερες πολιτικές και στρατιωτικές επιτυχίες. Η σκόπι­μη παραπληροφόρηση ήταν ο καλύτερος τρό­πος να επηρεάσεις την αντίπαλη πλευρά και να τη θέσεις υπό τον έλεγχό σου. Επίσης είναι πο­λύ ενδιαφέρον το ποιον επέλεξαν οι Σοβιετικοί να παίξει αυτόν τον ρόλο. Ο Μπόρις δεν ήταν ούτε στρατιωτικός, ούτε κάποιος ειδικός στους πυραύλους, ούτε διπλωμάτης. Επέλεξαν έναν οικονομολόγο που εργαζόταν στην Κομε­κόν. Γιατί έκαναν αυτή την επιλογή; Ηθελαν να πείσουν τη Δύση ότι η κομμουνιστική οικονο­μία ήταν ιδιαίτερα επιτυχημένη ή ήθελαν να διογκώσουν την αλαζονεία των Δυτικών, δεί- χνοντάς τους πόσο αδύνατη ήταν η οικονομία τους; Δεν θα το μάθουμε ποτέ. Πάντως ο Μπό­ρις ήταν ένας πράκτορας ειδικός στην παρα­πληροφόρηση, επιφορτισμένος με μια ειδική α­ποστολή».

% 0 * "Ενα πλήγμα στην ανεξαρτησίατης Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας"(DDR).

.. 'ψ<Η ανατολικογερμανική προπαγάνδα διατυμπά'Η πέρα τα του κόσμου την "ανακάλυψη" της σήραγγας.

στα

E in m e h m c r l i d i c r A m c h l a a tics amerikanische* O cbdnjiw M .

PffcB l.| DAS SIND Dl|

BEW EIS!.. . . _ l i / i « \

■·; l i n l n ' l r t i i/ I tul l f i t t t Än'M aUiUitii / I' IUI |t(ll litt!»

liH U ll u l h S i ; i ir t r4i! t v S it u l f i j l in i.i ι* Ή μ ίι hsftiiii n l m i j n

■EgaftaMh«.:? ■ - * w ______ <

ΣΤΡ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Ο «σταθμάρχης» της SIS στο Βερολίνο, Ρό- μπερτ Ντέιβσον, ήταν τόσο γοητευμένος από τις «επιτυχίες» του Μπλέηκ ώστε όταν επέ­στρεψε στο Λονδίνο, το 1959, παρακάλεσε τον προστατευόμενό του να τον ακολουθήσει. Ο Μπλέηκ δέχθηκε με ανακούφιση αυτή τη μετά­θεση, μεταξύ άλλων και για έναν ιδιαίτερο λό­γο: ο σύνδεσμός του στην KGB τού εκμυστη- ρεύθηκε ότι ο ιδιοκτήτης του καταστήματος Χορστ Αϊτνερ ήταν διπλός πράκτορας στην υ­πηρεσία της GRU, της σοβιετικής στρατιωτικής μυστικής υπηρεσίας. Ο Μπλέηκ άρχισε να ανη­συχεί ότι ο Αϊτνερ ίσως γνώριζε και τη δική του διπλή ιδιότητα. Ανησυχούσε δικαιολογημένα, αν και δεν γνώριζε τότε ότι ο Αϊτνερ δεν ήταν μόνο πράκτορας της SIS και της GRU, αλλά του γερμανικού τμήματος της «Οργάνωσης Γκέλεν» (4). Το γεγονός αυτό σε λίγο θα απο- δεικνυόταν μοιραίο για τον Αϊτνερ και για τον Μπλέηκ.

ΣΥΛΛΗΨΗ-ΚΑΤΑΔΙΚΗ - ΑΠΟΔΡΑΣΗ

Το καλοκαίρι του 1959 η οικογένεια Μπλέ­ηκ μετακόμισε στο Λονδίνο. Η ηγεσία της SIS είχε νέα σχέδια για τον διπλό πράκτορα. Με την πολιτική ύφεσης που εγκαινίασε ο Χρου- τσώφ στα τέλη της δεκαετίας του ‘50 και το τέ­λος της σταλινικής περιόδου, η επικοινωνία με τη Σοβιετική Ενωση αποκαταστάθηκε μερικώς. Ετσι Δυτικοί επιχειρηματίες μπορούσαν πια να ταξιδεύουν στις χώρες της Ανατολικής Ευρώ­πης και αντίστροφα σοβιετικές αποστολές τα­ξίδευαν συχνότερα στη Δύση. Αυτές οι και­νούργιες δυνατότητες επικοινωνίας έγιναν φυ­σικά αντικείμενο εκμετάλλευσης από όλες τις μυστικές υπηρεσίες, διότι άνοιγε ο δρόμος για καινούργιες επαφές και στρατολογήσεις πρα­κτόρων. Η SIS άνοιξε στο Λονδίνο ένα μεταφρα­στικό γραφείο υπό τη διεύθυνση του Μπλέηκ, το οποίο είχε ως αποστολή, εκτός από μετα­φράσεις, να παρέχει στα μέλη των ανατολικών αποστολών που επισκέπτονταν το Λονδίνο ευ­χάριστη διαμονή, φιλικές σχέσεις και φυσικά να στρατολογεί πληροφοριοδότες και πράκτο­ρες. Για τον Μπλέηκ άνοιξαν καινούργιοι ορίζο­ντες, αφού είχε πια πρόσβαση στον «χάρτη» ό­λων των δικτύων της SIS στην ανατολική Ευρώ­πη.

Ο Τζωρτζ Μπλέηκ όμως είχε αρχίσει να κουράζεται. Δεν ήταν μόνο η διπλή δραστηριότητά του ως πράκτορα ταυτόχρονα της SIS και της KGB, αλλά και η αντίφαση - ό­πως ο ίδιος τη βλέπει τουλάχιστον - ως Σοβιετι­κού πράκτορα και καλού συζύγου. Η γυναίκα του δεν γνώριζε τίποτα για την προδοσία του. Ο ίδιος λάτρευε την οικογένειά του και περ­νούσε όλες τις ελεύθερες ώρες του με τη σύ­ζυγο και τα δύο παιδιά τους.

Το καλοκαίρι του 1960 μετατέθηκε στον Λί­βανο για να τελειοποιήσει τις γνώσεις του στην αραβική γλώσσα. Οι επαφές του με την KGB την εποχή εκείνη ήταν ανύπαρκτες και είχε συμφωνήσει να έχει επαφή μόνο σε περίπτωση που διέτρεχε κάποιον κίνδυνο. Αυτό έγινε την άνοιξη του 1961.

Ξαφνικά ο Μπλέηκ έλαβε εντολή να επι­στρέφει από τη Βηρυτό στο Λονδίνο. Η διεύ-

Σερ Νίκολας Ελλιοτ, αρχηγός της SIS στη Βυρητό. Ο άνθρωπος που έπεισε

τον Μπλέηκ να μεταβεί από τον Λίβανο στο Λονδίνο και έτσι έγινε δυνατή

η σύλληψή του.

θυνση ήθελε να συζητήσει μαζί του μία και­νούργια αποστολή. Η εντολή δόθηκε από τον Νίκολας Ελλιοτ, «σταθμάρχη» της SIS στη Βη­ρυτό. Ο Μπλέηκ δεν πίστεψε τη δικαιολογία του Ελλιοτ και σκέφθηκε να διαφύγει μέσω Συ­ρίας στη Σοβιετική Ενωση. Ομως ήλθε σε επα­φή με τον Σοβιετικό σύνδεσμό του, ο οποίος α­φού επικοινώνησε με τη Μόσχα τον καθησύχα­σε λέγοντάς ότι δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος και ότι μπορούσε άφοβα να ταξιδέψει στο Λον­δίνο. Στις 3 Απριλίου 1961 έφθασε στο Λονδίνο, όπου και συνελήφθη με την κατηγορία της κα­τασκοπείας.

Τι είχε συμβεί; Η SIS κατείχε δύο ατράντα­χτες αποδείξεις σε βάρος του. Στο Βερολίνο είχε συλληφθεί ο Αϊτνερ - ο δήθεν μαυραγορί­της· και στην ομολογία του ανέφερε σαφώς τον Μπλέηκ. Επίσης ένας Πολωνός πράκτορας, ο Μίχαελ Γκοσνιέφσκι, διέφυγε στη Δύση και παρέδωσε στους Αμερικανούς υλικό που ενο­χοποιούσε σαφώς τον Μπλέηκ. Συγκεκριμένα παρέδωσε ένα έγγραφο που είχε στείλει η KGB στις πολωνικές μυστικές υπηρεσίες, στο οποίο αναφέρονταν λεπτομερώς όλες οι δραστηριό­τητες της SIS στην Πολωνία. Στο έγγραφο εί­χαν πρόσβαση μόνο τρεις Βρετανοί αξιωματού- χοι. Ενας από αυτούς ήταν ο Μπλέηκ. Η κατάθεση του Αϊτνερ, το έγγραφο του Γκοσ- νιέφσκι και το φιάσκο της «Επιχείρησης Χρυ­σός» έπεισαν τους Βρετανούς για την ταυτό­τητα του ενόχου.

Ο διπλός πράκτορας ομολόγησε τα πάντα και η δίκη έγινε με μεγάλη μυστικότητα. Κατα­δικάστηκε τρεις φορές στη μεγαλύτερη δυνα­τή ποινή της βρετανικής νομοθεσίας: 42 χρό­νια κάθειρξη. Παρέμεινε στη φυλακή πέντε χρόνια. Υπήρξε υπόδειγμα κρατουμένου και πολύ αγαπητός στους συγκρατουμένους του, οι οποίοι τον θεωρούσαν πολιτικό κρατούμενο και ιδεολόγο με ευγενικά κίνητρα. Το 1966 δρα­πέτευσε με μυθιστορηματικό τρόπο, βοηθού-

μενος από τον Ιρλανδό βομβιστή Σων Μπούρκ και δύο "αντιπυρηνικούς1 διαδηλωτές που γνώ­ρισε στη φυλακή. Ενα ζευγάρι Αγγλων τον φυ- γάδευσε από τη Βρετανία κρυμμένο σε ένα η­μιφορτηγό και διασχίζοντας ολόκληρη την Ευ­ρώπη τον μετέφερε στην Ανατολική Γερμανία.

ΕΠΙΛΟΓΟΣΤο αλφαβητάρι του δεύτερου αρχαιότερου

επαγγέλματος στον κόσμο δεν περιλαμβάνει και πολλές βασικές έννοιες: διείσδυση, δολιο­φθορά, προδοσία, αποπληροφόρηση. παρα­πληροφόρηση, διπλοί πράκτορες, κώδικες, «νεκρά» γραμματοκιβώτια... Και όμως έχει εξά- ψει τη φαντασία συγγραφέων, δημοσιογρά­φων, σεναριογράφων και απλών ανθρώπων όσο λίγα άλλα θέματα. Οι μυθικοί ήρωες του Ζεράρ ντε Βιλιέ και του Τζων λε Καρρέ και οι περιπέ­τειες του Τζέημς Μποντ γοήτευσαν εκατοντά­δες εκατομμύρια αναγνώστες και θεατές σε ό- λον τον κόσμο. Εκτός από οποιαδήποτε άλλη κοινωνιολογική ή ανθρωπολογική εξήγηση του φαινομένου αυτού, υπάρχει και ένας άλλος πο­λύ απλός λόγος για το ενδιαφέρον του κοινού για την κατασκοπεία. Κατά τη διάρκεια του Ψυ­χρού Πολέμου και του πυρηνικού ανταγωνι­σμού, κάποιες φορές οι ισορροπίες μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων υπήρξαν πολύ ασταθείς. Ο κόσμος αντιλαμβανόταν το γεγονός αυτό κα. αγωνιούσε. Με κάθε αποκάλυψη κάποιος πραγματικής υπόθεσης κατασκοπείας, που δεν ήταν και λίγες κατά τις δεκαετίες του 50. του 60 και του 70, γινόταν σαφές πόσο χαοτι­κές και ευμετάβλητες ήταν οι διεθνείς σχέσεις και πόσο επικίνδυνες συνέπειες μπορούσε να έχει ένα σκάνδαλο κατασκοπείας όπως αυτά που συγκλόνιζαν την κοινή γνώμη την εποχή ε­κείνη. Επίσης γινόταν όλο και πιο κατανοητή στο ευρύ κοινό η τεράστια σημασία που έδιναν οι κυβερνήσεις στη δύναμη της πληροφορίας

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) George Blake: NO OTHER CHOICE.London, 1990.(2) Hyde Montgomery: GEORGE BLAKE- SUPERSPY, London, 1987.(3) G. Knopp: DER MAULWURF. Muenchen. 1994.(4) Περιοδικό “Quick", τεύχη 14/72 και 36/74.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ(1) Βλ. Der Maulwurf.(2) Κουακέροι. Θρησκευτική αίρεση πρστεσταντικής προέλευσης. Ζουν τηρώντας με αυστηρότητα της αρχές της χριστιανικής ηθικής. Οι περισσότεροι ζουν οργανωμένοι σε κοινότητες στην περιοχή της πόλης Σώλτ Λέηκ, στη Γιούτα των ΗΠΑ.(3) Κομεκόν: διεθνής οικονομική συμμαχία των χωρών της πρώην Ανατολικής Ευρώπης. Κάτι ανάλογο με την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ).(4) Η "Οργάνωση Γκέλεν" ήταν ισραηλινή οργάνωση με σκοπό την ανακάλυψη και τη σύλληψη Γερμανών εγκληματιών πολέμου.

47

ΣΤΡ Α ΤΙΩ ΤΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

Τούρκοι διανοούμενοι της δεκαετίας του '30 στη θαλαμηγό "Ertogrul" του Μουσταφά Κεμάλ. Από δεξιά καθήμενοι διακρίνονται οι Χακί Ουζουντσαρσιλί, Εμπουλούλα Μαρτίν, Χακί Σινασί πασάς, Γιουσούφ Ακτσουρά, Κιαζίμ Οζάλπ, Ρεψίκ Κοραλτόν κ.ά.

ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΟΥ ΠΑΝΤΟΥΡΚΙΣΜΟΥ/ ΠΑΝΤΟΥΡΑΝΙΣΜΟΥ

Ν ΙΚ Ο ΛΑ Ο Σ Π. ΤΣΟΚΑΝΑΣΔιεθνολόγος

ΣΤΡ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

ΜΕΤΑ ΤΗ ΛΗΞΗ ΤΟΥ ΨΥΧΡΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ Η ΤΟΥΡΚΙΑ ΑΠΕΚΤΗΣΕ ΑΥΞΗΜΕΝΟ ΡΟΛΟ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΑΣΙΑΣ. ΜΕ ΤΙΣ ΕΥΛΟΓΙΕΣ ΤΩΝ ΗΠΑ. Ο ΟΡΟΣ «DIS TURKLER» Ή «ΤΟΥΡΚΟΙ ΤΗΣ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ» ΚΑΙ Ο ΣΥΝΑΚΟΛΟΥΘΟΣ ΑΛΥΤΡΩΤΙΣΜΟΣ ΠΟΥ ΣΥΝΕΠΑΓΕΤΑΙ ΑΥΤΟΣ ΕΧΕΙ ΓΙΝΕΙ (ΗΜΙ)ΕΠΙΣΗΜΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΚΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΑΙ Η ΕΚΑΣΤΟΤΕ ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΠΑΣΧΙΖΕΙ ΝΑ ΑΝΑΠΤΥΞΕΙ ΣΤΕΝΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕ ΤΑ ΝΕΟΣΥΣΤΑΤΑ ΚΡΑΤΗ ΠΟΥ ΚΑΤΟΙΚΟΥΝΤΑΙ ΚΥΡΙΩΣ ΑΠΟ ΤΟΥΡΚΟΓΕΝΕΙΣ - ΙΣΛΑΜΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΑΝΤΟΥΡΚΙΣΜΟΥ ΕΙΝΑΙ ΠΑΛΙΑ ^ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟΛΟΓΕΙ ΠΟΛΛΕΣ “ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΔΥΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ ΤΟΥ 20ού ΑΙΩΝΑ.

Ο Μουσταφά Κεμάλ (καθιστάς) συνομιλεί με τον στρατηγό Ισμέτ Ινονού, διάδοχό του και μετέττειτα πρόεδρο της Τουρκίας.

Ο ι Νεότουρκοι προσπάθησαν καθ’ όλον τον Α ’ Παγκόσμιο Πόλεμο να υλοποιήσουν το 6’ και το γ ’ στάδιο του ιδεολογήματος του Γκιοκάλπ, αλλά η έλλειψη του πραγματι­σμού που τους διέκρινε τους οδήγησε σε λανθασμένη «α­νάγνωση» του διεθνούς περιβάλλοντος και ως εκ τούτου

στην τελική αποτυχία (1). Ο διάδοχός τους, Μουσταφά Κε­μάλ (Ατατούρκ), πέτυχε εκεί όπου απέτυχαν αυτοί, δηλαδή στην «ανάγνωση» των διεθνών συγκυριών και της δυνατό­τητας ελιγμών που αυτές του επέτρεπαν (2). Ετσι έριξε το βάρος της εξωτερικής πολιτικής του στον προσεταιρισμό των Μεγάλων Δυνάμεων και μάλιστα των αναδυόμενων, ό­πως οι ΗΠΑ και η Σοβιετική Ενωση (αποποιούμενος τον α- λυτρωτικό και αντισοβιετικό Παντουρκισμό), ενώ στο εσω­

τερικό προσπάθησε να εφαρμόσει μία πολιτική «εθνική τουρκική», δηλαδή προσπάθησε να υλοποιήσει το α' στάδιο του ιδεολογήματος του Γκιοκάλπ, τον «Τουρκισμό» (3). Οι καλές σχέσεις που ανέπτυξε με τις Μεγάλες Δυνάμεις τού επέτρεψαν να εκκαθαρίσει τη χώρα του από τους Ελληνες της Σμύρνης (βίαια) και από τους Εβραίους (με εκτοπι- σμούς από τις περιοχές της Αδριανούπολης και των Στενών (4), ενώ αργότερα δεν επέτρεπε στους φυγάδες Εβραίους από τη χιτλερική Γερμανία να εγκαθίστανται στην Τουρκία).

Στις περίφημες «Ομιλίες των έξι ημερών» που εκφώνη­σε ο Κεμάλ μεταξύ 15 και 20/10/1927, κατά τη δεύτερη συ­γκέντρωση του Δημοκρατικού Λαϊκού Κόμματος του οποί­ου ήταν ιδρυτής και πρόεδρος, στο κεφάλαιο των λόγων του που φέρει τον τίτλο «Η αρχή που θα ακολουθήσει το

ΣΤΡ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

τουρκικό έθνος: εθνική πολιτική» απο- ποιήθηκε τόοο των Πανισλαμιστικών, όσο και των Παντουρκικών/Παντουρα- νικών οραμάτων, διακηρύσσοντας ότι η Τουρκία είναι ένα δημοκρατικό κράτος. Πάντως, παρά τις διακηρυκτικές του αρχές, ο Κεμάλ δεν αποποιήθηκε ορι­στικά τον Παντουρκισμό/Παντουρανι- σμό, αλλά μάλλον τον χαρακτήρισε ως ι­στορικά αποτυχημένο, αποδίδοντας έ­τσι εμμέσως ευθύνες στην Τριανδρία των Νεοτούρκων.

Αλλα στοιχεία που συνηγορούν στη λεκτική και μόνο αποποίηση του Πα- ντουρκισμού είναι αφενός η παρουσία του θεωρητικού του Παντουρκισμού Γι- ουσούφ Ακτσουρά δίπλα στον Κεμάλ, παρά το ότι αυτός διακήρυσσε ότι η νέα τουρκική δημοκρατία αποτελούσε την ενσάρκωση των ελπίδων του Παντουρ- κισμού, και αφετέρου η συνεχιζόμενη παρουσία και ενσωμάτωση τελικά, στον κεμαλισμό, των «Εστιών των Τούρκων» (Παντουρκιστικών οργανώσεων που δραστηριοποιούντο ήδη από την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας) μέσω της συνεργασίας τους με την πολιτική οργάνωση «Αναγέννηση» του Ισμαήλ

Εξώφυλλο του παντουρκικού περιοδικού "Bozkurt", εκδότης του οποίου υπήρξε ο Ρεχά Ογούζ Τουρκάν. Το έντυπο αυτό κυκλοφόρησε κατά τη δεκαετία του '30 και "διεκδικούσε"μια τεράστια έκταση από τα Βαλκάνια μέχρι τη Μογγολία και την Κίνα, που κατοικείτο κυρίως από τουρκογενείς και η οποία θεωρείται ως ιστορική κοιτίδα αυτών των πληθυσμών. Το σήμα του περιοδικού ("γκρίζος λύκος") υιοθετήθηκε αργότερα από το ακροδεξιό κόμμα του Τουρκές.

Τζαμπολάτ, άλλοτε μέλους της Επιτρο­πής Ενωσης και Προόδου. Αλλωστε ο η­γέτης των "Εστιών", Χαμπντουλάχ Σουπχή Τανριοβέρ, ήταν μάλλον τουρκι- στής παρά παντουρκιστής. Επειδή οι παντουρκικές ιδέες δεν είχαν εξαλει- φθεί πλήρως, τις «Εστίες των Τούρκων» αντικατέστησαν το 1931 τα «Σπίτια του Λαού», που ήταν καθαρά κεμαλικής ι­δεολογίας.

Από τις επιρροές αυτές και από τον δυτικό προσανατολισμό του Κεμάλ το ι­δεολογικό οικοδόμημα του Γκιοκάλπ, που είχε ως κύριο στοιχείο τον «πολιτι­σμικό Παντουρκισμό» ο οποίος τον έ­φερνε κοντά στο Β' Ράιχ, μετασχηματί­σθηκε και με την εισδοχή ρατσιστικών στοιχείων προετοίμασε το έδαφος για μία προσέγγιση του κεμαλισμού με τον εθνικοσοσιαλισμό, που όμως κράτησε μέχρι την αποτυχία των Γερμανών ένα­ντι των Σοβιετικών, οπότε η τουρκική πολιτική ηγεσία αποκήρυξε (τουλάχι­στον λεκτικά) τον ρατσισμό. Τη ρατσι­στική μετάπλαση του ιδεολογήματος του Γκιοκάλπ πραγματοποίησε με το έργο του ο Ριζά Νούρ. Καθόρισε ως τα τρία βασικά στοιχεία του τουρκικού ε­θνικισμού τον Τουρανισμό, τον Πα- ντουρκισμό και τον Μικρασιατισμό. Υ ­ποστήριξε ότι ο Τουρανισμός είχε συγχωνευθεί με τον Παντουρκισμό, που περιελάμβανε τους Τούρκους ό­λου του κόσμου, ενώ με τον Μικρα- σιατισμό οι Τούρκοι της περιοχής της Μικράς Ασίας θεωρούντο ως α­νώτεροι των άλλων με την ενίσχυση της προπαγάνδας που γινόταν με το περιοδικό του, το «Τανριντάγ: ε­πιστημονικό, φιλολογικό, Πα­ντουρκικό περιοδικό των Τούρ-

I κων».Με την ύπαρξη λοιπόν του α-

παιτούμενου ιδεολογικού υπόβα­θρου για την προσέγγιση μεταξύ κεμαλισμού - εθνικοσοσιαλισμού και με τις κατάλληλες συνθήκες στο διεθνές περιβάλλον από το 1936 και στη συνέχεια, οι δύο χώρες άρχισαν τις πρώτες επα­φές τους, που κατά τον Β ' Πα­γκόσμιο Πόλεμο (Β ’ ΠΠ) εντά- θηκαν. Ο Παντουρκισμός πα- ρέμεινε κατά τα πρώτα είκοσι χρόνια της τουρκικής δημο­

κρατίας εν υπνώσει, μέχρι την έναρξη του Β ' ΠΠ. Οι συνθήκες που αναβάθμι­σαν τον ρόλο της Τουρκίας στην ανατο­λική Μεσόγειο ήταν: η ιταλοαιθιοπική κρίση, η ανάδειξη της κομμουνιστικής Σοβιετικής Ενωσης ως μιας μεγάλης και επεκτατικής δύναμης, η γειτνίαση της Τουρκίας με τις αποικίες της Βρετανίας και της Γαλλίας στη Μέση Ανατολή και η επίφαση της δυτικόστροφης πορείας της Τουρκίας στο διεθνές περιβάλλον υπό την ηγεσία του Κεμάλ (μέχρι τον θάνατό του, το 1938) και των πολιτικών επιγόνων του, π.χ. του Ινονού.

_________ κ ι W Η 1 *--------- * τΟ«** —

BOXKUtfJib*--

111

51

i^Özbek\ t r f

Ο εικονιζόμενος καθηγητής της Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης, Ζεκή Βελιντή Τογκάν, υπήρξε ίσως ο σημαντικότερος ύστερος θεωρητικός του Παντουρκισμού.

Η Τουρκία ξεκίνησε έτσι μια διφο­ρούμενη πολιτική προσέγγισης με ό­λους και τήρησης αυστηρής (θεωρητι­κά τουλάχιστον) ουδετερότητας προς όλες τις κατευθύνσεις, που της επέτρε­ψε να κηρύξει τον πόλεμο κατά της ου­σιαστικά ηττημένης Γερμανίας στις 23/2/1945, δύο μόλις μήνες πριν από την άνευ όρων συνθηκολόγηση αυτής στη Ρεμς και στο Βερολίνο (7/5 και 9/5/1945 αντίστοιχα). Ακόμα και Τούρκοι διανο­ούμενοι (όπως ο Κοτσάκ) ομολογούν ότι η κήρυξη του πολέμου κατά της Γερ­μανίας με τα σοβιετικά στρατεύματα μόλις 50 χιλιόμετρα έξω από το Βερολί­νο υπήρξε εντελώς «συμβολική» και έ- γινε προκειμένου η Τουρκία να κληθεί στη συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών που θα ακολουθούσε και στην οποία θα παρευρίσκονταν μόνο οι Σύμμαχοι.

Η Τουρκία καθ’ όλο τον Β ’ ΠΠ ζητού­σε από το Γ ’ Ράιχ κυρίως εδαφικά α­νταλλάγματα. Περιοχές όπως τα Δωδε­κάνησα, τότε υπό ιταλική κατοχή (5), η Μοσούλη, η Αλεξανδρέττα (την οποία και πήρε κατά παράβαση κάθε κανόνα του διεθνούς δικαίου το 1939), οι τουρ­κόφωνες περιοχές του Καυκάσου, τα Βαλκάνια (περιοχές της Βουλγαρίας και της Αλβανίας, κάποια στιγμή ακόμα και η Θεσσαλονίκη) ήταν τα αιτήματα της Τουρκίας προκειμένου να συνταχθεί με κάποιο στρατιωτικό συνασπισμό, ή, έ­στω, να διατηρήσει την ουδετερότητά της. Το πρόσχημα της ουδετερότητας είχε ως σκοπό να κατευνάσει τη Βρετα­νία, που έβλεπε την «ουδέτερη» Τουρ­κία να έχει επαφές με τη Γερμανία και ενώ ο Β ’ ΠΠ βρισκόταν σε δύσκολη κα­μπή για τους Συμμάχους. Τη θέση της τουρκικής κυβέρνησης δεν συμμερίζο­νταν οι παντουρκιστές, οι οποίοι μέσω των εκδόσεών τους καλούσαν τους

ΣΤΡ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Τούρκους να πάρουν τα όπλα κατά της Σοβιετικής Ενωσης. Αλλωστε στις αρ­χές του Β ’ ΠΠ είχε καλλιεργηθεί ένα έ­ντονα γερμανόφιλο κλίμα σε μερίδα της κοινής γνώμης στην Τουρκία, που εκ­φραζόταν και από σπουδαίους δημοσιο­γράφους όπως ο Ναντίρ Ναντή, ο οποί­ος γράφοντας στη «Τζουμχουριέτ» υ­ποστήριζε την είσοδο της Τουρκίας στον πόλεμο στο πλευρό των Γερμανών. Ο πόλεμος χαρακτηριζόταν από τον στρατηγό Ερκιλέτ ως ένα είδος «σταυ­ροφορίας» (6). Ακόμα και ο υπουργός Ε ­ξωτερικών και μετέπειτα πρωθυπουρ­γός Σαράτσογλου, σύμφωνα με τα λεγά­μενα του Βρετανού πρεσβευτή στην Α­γκυρα Χιούγκεσεν, ήταν ιδιαίτερα ευ­χαριστημένος με τον γερμανορωσικό πόλεμο.

Η προσέγγιση με τη Γερμανία είχε ως κυριότερο αίτημα τους τουρκογε­νείς του Καυκάσου. Με το πρόσχημα ότι η Σοβιετική Ενωση υποδαύλιζε απο- σχιστικές κινήσεις των κουρδικών πλη­θυσμών στις νοτιοανατολικές επαρχίες της, η Τουρκία άρχισε να προσεγγίζει τη Γερμανία. Η επίθεση του Γ ’ Ράιχ κατά της Σοβιετικής Ενωσης βρισκόταν αρχι­κά σε καλό δρόμο νια τους επιτιθέμε­νους, ενώ οι ντόπιοι πληθυσμοί έδει­χναν να είναι περισσότερο φιλικοί προς τους επιτιθέμενους παρά προς τους α­μυνόμενους. Οι πληθυσμοί των Κιργί- ζιων, των Τσετσένων, των Οσσετών και άλλοι έθεταν εαυτούς στη διάθεση των επελαυνόντων Γερμανών και πολεμού­σαν μαζί τους κατά των Σοβιετικών έχο­ντας οργανωθεί στα μετόπισθεν της σοβιετικής αμυντικής γραμμής σε α- νταρτικά σώματα. Παρόμοιο παράδειγ­μα αποτέλεσαν οι Τουρκοτάταροι της Ρουμανίας, που συνεργάσθηκαν με τη «Σιδηρά Φρουρά», ρουμανική στρατιω­τική οργάνωση εθνικοσοσιαλιστικής ι­δεολογίας.

Στις αρχές Αυγούστου του 1941 ο πρεσβευτής της Τουρκίας στο Βερολί­νο, Γκερεντέ, επισκέφθηκε τον υφυ­πουργό Εξωτερικών της Γερμανίας, Βαϊζτσέκερ, και του πρότεινε τη δημι­ουργία ενός «τουρανικού» κράτους, γειτονικού με τη Σοβιετική Ενωση, που θα ήταν φιλικό και ελεγχόμενο τόσο από το Γ ’ Ράιχ, όσο και από την Τουρκία ("puppet buffer state"), αποποιούμενος ταυτόχρονα οποιεσδήποτε εδαφικές βλέψεις από πλευράς Τουρκίας. Οι Γερ­μανοί άρχισαν αμέσως να διερευνούν το θέμα σε επίπεδο ηγεσίας Υπουργεί­

Πολλοί τουρκογενείς ισλαμιστές της Σοβιετικής Ενωσης τάχθηκαν οικειοθελώς με τους αρχικά επελαύνοντες Γερμανούς και πολέμησαν στο πλευρό τους μέχρι την

τελική ήττα, ευελπιστώντας στην αυτοδιάθεσή τους στον μεταπολεμικό

κόσμο. Η Σοβιετική Ενωση και η Τουρκία ήταν το ίδιο αντιπαθείς γι'αυτούς τους

Κοζάκους.

ου Εξωτερικών και σε επίπεδο Ανώτα­της Στρατιωτικής Διοίκησης.

Ο κεμαλισμός, που επί δύο δεκαε­τίες είχε περιθωριοποιήσει τους Πα- ντουρκιστές, ενθουσιασμένος από τη γερμανική επιθετικότητα και προέλαση στη Σοβιετική Ενωση τούς επέτρεψε να επαναδραστηριοποιηθούν πλέον φανε­ρά. Από γερμανικές και βρετανικές πη­γές του Β ’ ΠΠ αποδεικνύεται ότι ο Πα- ντουρκισμός δεν ήταν μία κίνηση ορι­σμένων περιθωριακών φανατικών υπε- ρεθνικιστών, αλλά αποτελούσε επίση­μο, αν και μυστικό, πρόγραμμα της τουρκικής κυβέρνησης, που υποστηρι­ζόταν από στρατιωτικούς και πολιτι­κούς κύκλους.

Οι προσπάθειες του καθηγητή Αχ- μέτ Ζεκί Βελιντί Τογκάν, ο οποίος κατά τη διάρκεια της Οκτωβριανής Επανά­στασης είχε προσπαθήσει να ιδρύσει

ένα ανεξάρτητο Τουρκεστάν, του μαθη­τή αυτού Ρεχά Ογούζ Τουρκάν και του Χουσεϊν Νιχάλ Ατσίζ (και οι τρεις υπήρ­ξαν ηγέτες μυστικών παντουρκιστικών οργανώσεων) να πείσουν την τουρκική κυβέρνηση για την ανακίνηση του πα- ντουρκικού ζητήματος έβρισκαν πλέον αντίκρισμα. Ο Τουρκάν υπήρξε ο εκδό­της του μεγαλύτερου παντουρκικού πε­ριοδικού της δεκαετίας του '30 με τον τίτλο «Bozkurt» (Λύκος της Στέπας). Προσπάθησε να συνδέσει όλους τους τουρκογενείς με την ιστορική τους κοι­τίδα, τον χώρο της κεντρικής Ασίας, και προσπάθησε να επιβάλει ως ιστορικό πρότυπο τον θύννο Αττίλα. Εξέδωσε ε­πίσης - για 3 ή 4 τεύχη - από τις 10/11/1938 το μηνιαίο περιοδικό «Ερ- γκενεκόν: Επιθεώρηση για τη Νεολαία. Επιστημονική - Λογοτεχνική - Κοινωνι­κή Σκέψη», ένα περιοδικό καθαρά ρα-

Σ ΤΡ Α ΤΙΩ ΤΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

Τουρκικός προπαγανδιστικός χάρτης που προσπαθεί να συνδέσει την ιστορική κοιτίδα των τουρκογενών με άλλες περιοχές κατοικούμενες από τουρκογενείς ή διεκδικούμενες από αυτούς μέσω της παρουσίασης της αυτοκρατορίας του Ταμερλάνου και της ιστορικής καπήλευσης - "υιοθεσίας" αυτού. Ανάδειξη της Χορασμίας ως συνδετικού στοιχείου μεταξύ του αραλοκασπιακού βαθυπέδου με τα ιρανικά υψίπεδα, τη Μικρά Ασία και τον Ινδό ποταμό.

τσιστικής προσέγγισης - παρουσίασης της τουρκικής υπεροχής, που στρεφό­ταν κατά της Σοβιετικής Ενωσης η ο­ποία κρατούσε υπόδουλους τους τουρ­κογενείς του Καυκάσου, και το περιοδι­κό «Γκιοκ-Μπουρού» από τις 5/11/1942 για 13 τεύχη. Μέσα από αυτό το περιο­δικό δημιουργήθηκε και μία άτυπη σύ­γκρουση με τον εθνικοσοσιαλισμό για την πρωτοκαθεδρία επί του ρατσισμού, καθώς ο Τουρκάν υποστήριζε ότι ο ί­διος είχε προηγηθεί έναντι των θεωρη­τικών του εθνικοσοσιαλισμού ως προς τη διατύπωση ρατσιστικών θεωριών. Ε- πισήμως καταδίκαζε τον φασισμό και τον κομμουνισμό. Ο Ατσίζ υπήρξε εκδό­της και αρχισυντάκτης του «περιοδικού Ατσίζ» (μεταξύ 1931 και 1932) και του περιοδικού «Ορχούν: παντουρκικό μη­νιαίο περιοδικό» (μεταξύ 1933 και 1934). Μάλιστα απηύθυνε στον πρωθυπουργό Σαράτσογλου μέσω του «Ορχούν» και δύο επικριτικές «ανοικτές επιστολές», στις 20/2/1944 και στις 21/3/1944 (πριν από τη μεγάλη παντούρκιστική διαδή­λωση της 3/5/1944) για την εν γένει στά­ση της επίσημης Τουρκίας έναντι του Παντουρκισμού.

Το όνειρο της «Κόκκινης Μηλιάς» (Kizil Elma), δηλαδή η δημιουργία μιας ο­μοσπονδίας τουρκογενών (Τούρκων, Κριμαίων, Αζέρων, Τουρκομάνων από το Τουρκεστάν, το βορειοδυτικό Ιράν και το βόρειο Ιράκ), έδειχνε να αναβιώνει. Η τουρκική κυβέρνηση έστειλε στο Βερο­λίνο, για να διαπραγματευθεί σε πιο στέρεες βάσεις το θέμα με τη γερμανι­κή ηγεσία, τον Νουρή πασά, αδελφό του μεγάλου φανατικού Παντουρκιστή Εμ- βέρ. Εκεί ο Νουρή συναντήθηκε με τον

52 υφυπουργό Εξωτερικών του Γ ’ Ράιχ, item Βέρμαν, στον οποίο έκανε και ένα “μά­

θημα γεωγραφίας" παρουσιάζοντάς του επί χάρτη τις «τουρανικές» περιοχές της Σοβιετικής Ενωσης.

Ο ίδιος πρότεινε στους Γερμανούς - διαφοροποιώντας την παλαιότερη πρό­ταση του πρεσβευτή της Τουρκίας στο Βερολίνο, Γκερεντέ - τη δημιουργία πε­ρισσότερων ανεξάρτητων κρατών των τουρκογενών μετά τον πόλεμο, που θα ήταν συμμαχικά απέναντι στην Τουρκία, αλλά όχι στρατιωτικά ή πολιτικά «υπο­τελή» σε αυτήν. Επίσης δικαιολόγησε τη στάση του Κεμάλ να μην επιδιώξει α- λυτρωτική εξωτερική πολιτική νωρίτε­ρα στη διεθνή συγκυρία. Τον Νουρή πα­σά ακολούθησαν στη Γερμανία και οι παντουρκιστές στρατηγοί Χουσεϊν Χουσνού Εμίρ Ερκιλέτ (είχε στενότατες επαφές με τους ηγέτες των τουρκογε-

0 Μουσταφά Κεμάλ (αριστερά)χαιρετά τον Ισμέτ Ινονού το 1936, κατά τη διάρκεια του

εορτασμού για την ανακήρυξη της Τουρκικής Δημοκρατίας. Στο μέσο ο

στρατηγός Φεβζί Τσακμάκ, αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Ενόπλων Δυνάμεων.

νών της Σοβιετικής Ενωσης) και Αλί Φουάντ Ερντέν, οι οποίοι συνάντησαν και τον Χίτλερ, που τους παρουσίασε τη θετική μέχρι εκείνη τη στιγμή για τα στρατεύματά του κατάσταση στο μέτω­πο της Σοβιετικής Ενωσης. Οι Τούρκοι άδραξαν την ευκαιρία σε αυτές τις προ­σεγγίσεις με τους Γερμανούς και πλη­

σιάζοντας τον πρεσβευτή τους στην Α­γκυρα, φον Πάπεν, ζήτησαν να αναλά- βουν ρόλο τοποτηρητή - «χωροφύλα­κα» αντί της Γερμανίας στις κατακτημέ- νες τουρκοκατοικούμενες περιοχές του Καυκάσου μετά την οριστική επι­κράτηση του Ράιχ, διότι σε μια πρώιμη τουρκική εμπλοκή - σύμφωνα με τους ί-

ΣΤΡ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

διους - υπήρχε ο κίνδυνος επιβολής α­ντιποίνων από τη Σοβιετική Ενωση κατά των τουρκογενών.

Λίγο νωρίτερα το Ράιχ συγκρότησε μια Ειδική Υπηρεσία για το Τουρανικό Ζήτημα, την «Επιτροπή Ρωσίας», που υ­παγόταν στο Υπουργείο Εξωτερικών και είχε ως επικεφαλής τον φον Χέντιγκ, ο οποίος ανέλαβε αμέσως δραστηριότη­τα και ήλθε σε επαφή με την αντίστοιχη «Επιτροπή Παντουρκιστών». Την τελευ­ταία αποτελούσαν ο βουλευτής Σου- κρού Γενήμπαχτσε, ο Νουρή πασά, ο Κριμαίος πρόσφυγας Αχμέτ Τζαφέρ, ο Τογκάν, ο Τούρκος πρεσβευτής στην Καμπούλ Μεμντούχ Σεβκέτ Εζεντάλ και άλλοι και αυτή είχε ήδη συ σταθεί στην

Κωνσταντινούπολη και προπαγάνδιζε την προσάρτηση, υπέρ της Τουρκίας, των πετρελαιοπηγών του Μπακού και του Αζερμπαϊτζάν.

Μάλλον όμως οι δύο πλευρές δεν είχαν υπολογίσει όλες τις μεταβλητές του συστήματος. Θεωρούσαν ότι οι τουρκογενείς που διώκονταν και υφί- σταντο φυσικό αφανισμό από τον Στά- λιν θα προτιμούσαν να προσαρτηθούν από την Τουρκία και να απεμπολήσουν για άλλη μια φορά την ελευθερία τους και τη δυνατότητα αυτοπροσδιορισμού τους χάρη μιας άλλης εξουσίας, που άλ­λωστε είχε αποδειχθεί εμπράκτως μη α­νεκτική στο παρελθόν, κατά της οποι­οσδήποτε ενδοκρατικής ετερότητας

A l m a n y a n m : A r k a d n j j i ! A m c r i k a m n : Scvg i l i s i !

l n g i l t c r c n i n : M ü l tc f ik i Rusvnnm: Komsusu!

Dünv.tnm: Dositi!

(6λ. περιπτώσεις Ελλήνων ή Αρμενίων).Ηδη από τις αρχές του 1942 είχε αρ­

χίσει να καθίσταται σαφές ότι οι τουρ­κογενείς πληθυσμοί του Καυκάσου ο­ραματίζονταν το μέλλον τους διαφορε­τικό. Ησαν εξίσου αντικομμουνιστές και αντικεμαλικοί. Το Ισλάμ παρέμενε γι αυτούς, τους υπό διαρκή δίωξη πληθυ­σμούς, ένα ισχυρό ενοποιητικό στοιχείο και η αποκήρυξη του Χαλιφάτου από τον Κεμάλ τούς είχε δυσαρεστήσει. Μά­λιστα αυτοί οι τουρκογενείς αντιποιή- θηκαν την κατευθείαν καταγωγή τους από τους Οθωμανούς αντί των «δυτικι- ζόντων» Τούρκων της Τουρκίας. Τον με­γαλοϊδεατισμό τους, ο οποίος έφθανε μέχρι τη δημιουργία ενός «Μεγάλου Α­ζερμπαϊτζάν», με εδάφη τόσο από τη Σοβιετική Ενωση, όσο και από το Ιράν. ήλθε να εκφράσει αναλαμβάνοντας η­γετικό ρόλο ένας εκ πεποιθήσεως επα­ναστάτης και πρώην φίλος του Στάλιν, ο Μεχμέτ Εμίν Ρεζουλσαντέ. Αυτός επι­κέντρωσε τις προσπάθειες του στην εκ­μετάλλευση της διεθνούς συγκυρίας και της επίκαιρης στρατηγικά θέσης των ομοεθνών του και στην απόκτηση των μεγαλύτερων κατά το δυνατό οφε­λών, δηλώνοντας ότι ήταν ανοικτός σε συνεργασία τόσο με τους Γερμανούς και τους Τούρκους, όσο και με τους ε­χθρούς αυτών,τους Βρετανούς.

Οι Γεωργιανοί και οι Αρμένιοι προ­χώρησαν ακόμα περισσότερο. Οι Αρμέ­νιοι είχαν έλθει από νωρίς σε επαφές με τους Γερμανούς, προκειμένου να δια­φύγουν από το μένος του Στάλιν. Μάλι­στα η Αρμενική Επαναστατική Ομο­σπονδία, η Dashnagzoytiun (7), είχε έλ­θει σε επαφή με τη Wehrmacht από την εποχή της κατάληψης, από την τελευ- 53 ταια, του Παρισιού. Αρνειτο την οποία- ■■■ δήποτε πιθανότητα συνύπαρξης (πολύ περισσότερο υποταγής) στο τουρκικό κράτος και ήλθε απευθείας σε επαφές με τους Γερμανούς.

Το γερμανικό Υπουργείο Εξωτερι­κών, που είχε υποστηρίξει πολύ το Πα- ντουρκικό/Παντουρανικό σχέδιο, διαπί­στωσε ότι βρισκόταν ενώπιον της πιο δυσάρεστης πιθανής εξέλιξης, δηλαδή μίας πολεμικής αναμέτρησης μεταξύ της Τουρκίας και των τουρκογενών του Καυκάσου. Γι’ αυτό προέβη σε μια θεα­ματική στροφή με ελεγχόμενα ως προς την επιτυχία της αποτελέσματα. Αποκή-

0/ γελοιογραφίες του Τούρκου Ραμίζ κατά τον Β'ΠΠ είναι ενδεικτικές του πώς έβλεπε η Τουρκία τον ρόλο και τις σχέσεις της με όλες τις εμπλεκόμενες δυνάμεις. Στην πρώτη η Γερμανία ψέρεται ως σύντροφος, στη δεύτερη η Αμερική ως αγαπημένη, στην τρίτη η Βρετανία ως σύμμαχος, στην τέταρτη η Σοβιετική Ενωση ως γείτονας, στην πέμπτη η Τουρκία ως προστάτης της ειρήνης και στην τελευταία η ίδια ως φίλος όλου του κόσμου.

ΣΤΡ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

Ο χώρος όπου η Τουρκία, σύμφωνα με τον Μπρεζίνσκι, μπορεί να αποτελέσει - όχι χωρίς κόπο - τον ηγέτη μιας χαλαρής τουρκόφωνης κοινότητας στον μεταψυχροπολεμικό κόσμο.

ρυξε τον Παντουρκισμό ως κάτι βδελυ- ρό, αλλά δεν τον αποποιήθηκε. Τον με­τονόμασε σε Τιμορισμό ή Νταγκεστανι- σμό (8). Επίσης λεγεώνες τουρκογενών που χρησιμοποιήθηκαν από το Ράιχ έ-

54 λα6αν τις ονομασίες «Ταταρική», «Καυ- *<■ κασιανή» και «Γεωργιανή», εμφανίσθη­

κε δε και μια ταξιαρχία με τον επιθετικό προσδιορισμό «Αρμενική». Συνολικά οι τουρκογενείς που πολέμησαν με τον Γερμανικό Στρατό ανήλθαν σε 250.000. Η στάση των τουρκογενών κατά τον Β' ΠΠ δεν ξεχάστηκε στη Σοβιετική Ενω­ση. Αλλωστε ο Στάλιν φημιζόταν για την «καλή μνήμη» του, όταν κάποιος τον έ­βλαπτε. Οι ηγέτες της Σοβιετικής Ενω­σης είχαν αντιμετωπίσει εξαρχής με κα­χυποψία τόσο τις υπο-εθνικές (φυλετι­κές), όσο και τις υπερ-εθνικές ταυτί­σεις των πληθυσμών (όπως ο Πανισλα­μισμός και ο Παντουρκισμός/Παντου- ρανισμός) της επικρατείας τους (9). Για να μη λησμονούν και οι τουρκογενείς γράφτηκε ένα προπαγανδιστικό βιβλίο από τον Συερίν Σακιμπάγιεφ με τίτλο "Η Ηττα του Μεγάλου Τουρκεστάν» (Αλμα Ατα - 1972), που παρουσίασε «ανάγλυ­φα» την αρωγή των τουρκογενών προς τους Γερμανούς.

Την οριστική λύση σε αυτά τα ορά­ματα, που είχαν και ρατσιστική διάστα­ση, έδωσε ένας μεγάλος Γερμανός ρα­τσιστής και θεωρητικός του εθνικοσο- σιαλιστικού κόμματος, ο Αλφρεντ Ρό-

ζενμπεργκ, ο οποίος με το απύθμενο μί­σος που τον χαρακτήριζε κατά όλων των τουρκογενών, τους οποίους θεω­ρούσε «υπανθρώπους», εισηγήθηκε στον Χίτλερ να μη συνεργασθεί μαζί τους αλλά να τους φέρεται όπως και στους άλλους κατακτημένους. Ο λόγος του είχε άμεση επίδραση στον ηγέτη του Γ' Ράιχ. Αλλωστε ο Χίτλερ είχε τα δι­κά του σχέδια για τις περιοχές της κε­ντρικής Ασίας που ανήκαν στην Σοβιε­τική Ενωση. Ηθελε η περιοχή της Κρι­μαίας και του Καυκάσου να εποικηθεί από Γερμανούς μετά το τέλος του Β ’ ΠΠ. Πάντως πιστεύεται ότι οι Γερμανοί θεωρούσαν τους τουρκογενείς της Σο­βιετικής Ενωσης ως ένα «καλό διαπραγ­ματευτικό χαρτί» έναντι της τουρκικής κυβέρνησης, προκειμένου αυτή να πιε- σθεί να εισέλθει στον πόλεμο δίπλα στο Γ' Ράιχ.

Η τουρκική ηγεσία αντιλήφθηκε γρήγορα τη μεταστροφή των συνθηκών ενώ συνεχιζόταν ο Β ’ ΠΠ και στην Αγκυ­ρα είχε φθάσει και η δυσάρεστη είδηση ότι ο Στάλιν είχε μάθει τη γερμανο- τουρκική συνωμοσία και είχε εξοργι- σθεί. Η ηγεσία της Σοβιετικής Ενωσης κατήγγειλε την τουρκοσοβιετική συν­θήκη ουδετερότητας και μη επίθεσης που είχε υπογράφει στις 17/12/1925 και έληγε στις 7/11/1945 και με διακοίνωση πληροφόρησε την Τουρκία ότι οι συν­θήκες είχαν αλλάξει και ότι θα έπρεπε

να γίνει νέα διαπραγμάτευση. Μόλις ε­πέστρεψε από τη Συνδιάσκεψη του Σαν Φρανσίσκο ο Μολότωφ γνωστοποίησε στον πρεσβευτή της Τουρκίας στη Μό­σχα, Σελίμ Σαρπέρ, ότι η Σοβιετική Ενω­ση προκειμένου να παράσχει εκ νέου τη φιλία της στην Τουρκία θα έπρεπε αφε­νός να γίνει ένας επανακαθορισμός των κοινών τους συνόρων με την επαναφο­ρά του Καρς και του Αρδαχάν στη Σο­βιετική Ενωση και αφετέρου να αναλά- βουν τα δύο κράτη από κοινού τον έ­λεγχο των Στενών αναθεωρώντας de jure τη Συνθήκη του Μοντρέ του 1936 (αυτή η εξέλιξη αποτελούσε και τον με­γαλύτερο εφιάλτη του Ινονού). Προκει­μένου να πιεσθούν οι Τούρκοι η σοβιε­τική ηγεσία μετέφερε μεγάλο αριθμό στρατευμάτων στον Καύκασο.

Μη έχοντας άλλη λύση η τουρκική ηγεσία στις 9/5/1944, μετά την παντουρ- κιστική διαδήλωση της 3/5/1944, συνέ- λαβε στην Κωνσταντινούπολη περισσό­τερα από 30 ηγετικά στελέχη του Πα- ντουρκισμού (Τογκάν, Ατσίζ, Τουρκάν, Τουρκές και άλλους) και οδήγησε 23 από αυτά στα στρατοδικεία. Αυτό όμως δεν καθησύχασε πλήρως την ούτως ή άλλως καχύποπτη ηγεσία της Σοβιετι­κής Ενωσης (10). Μάλιστα οι ποινές αυ­τών ανακλήθηκαν από το Στρατιωτικό Εφετείο, τον Οκτώβριο του 1945. Αξιο λόγου είναι και το γεγονός ότι μέλος του δικαστηρίου αυτού υπήρξε ο (Πα- ντουρκιστής) στρατηγός Ερντέν(!). Η δίκη εκείνη αποτέλεσε το κυριότερο σημείο αναφοράς των Παντουρκιστών μετά τον Β ’ ΠΠ, όταν και έστρεψαν το ενδιαφέρον τους προς τους Τουρκοκυ­πρίους και τους τουρκογενείς της Βουλγαρίας. Παράλληλα ο πρόεδρος Ινονού αποκήρυξε τον Παντουρκισμό (τον οποίο αποκαλούσε υποτιμητικά «Τουρανισμό») σε λόγο του με μεγάλο πολιτικό νόημα στις 19/5/1944, στην Α­γκυρα, κατά την «Ημέρα της Νεολαί­ας», θεωρώντας τον ως «νοσηρό φαι­νόμενο» και μεγάλο κίνδυνο για την Τουρκία, λόγω του τυχοδιωκτισμού και του αλυτρωτισμού του. Ο ίδιος διακή­ρυξε τη φιλία της χώρας του με τη Σο­βιετική Ενωση. Αυτή η ομιλία πέτυχε σταδιακά τον προπαγανδιστικό της σκοπό, δηλαδή τον κατευνασμό της Σο­βιετικής Ενωσης. Μάλιστα ο Ινονού την 1/11/1945 εκφώνησε ενώπιον της Μεγά­λης Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης έναν λόγο για να δικαιολογήσει τη στάση της Τουρκίας μεταξύ 1939 και 1945, λέγο­ντας ότι η Τουρκία ακολούθησε «τίμια» και «γενναία στάση» κατά τη διάρκεια του Β ' ΠΠ και ότι η στάση της υπήρξε τέτοια για το συμφέρον των Συμμάχων. Εκλεισε την ομιλία του με την προφητι­κή δήλωση ότι η Τουρκία στον νέο κό­σμο θα έπρεπε να αντιμετωπισθεί ως ένα «χρήσιμο στοιχείο για την παγκό­σμια ειρήνη».

Ρωσία

Ουκρανία

ΣΤΡ Α ΤΙΩ ΤΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Ο Π Α Ν ΤΟ ΥΡΚ ΙΣΜ Ο Σ ΣΗΜΕΡΑ ΣΤΗ Ν ΤΟΥΡΚΙΑ

Η «απληστία» της τουρκικής ηγε­σίας κατά τον Β ’ ΠΠ, οπότε προσπάθη­σε να κερδίσει με το «αρνητικό της πλεονέκτημα», την ουδετερότητά της προς όλους, εδαφικά ερείσματα από τα Βαλκάνια και την Αίγυπτο μέχρι τις απομακρυσμένες τουρκοκατοικούμε- νες δημοκρατίες της (τέως) Σοβιετικής Ενωσης, δεν της απέφερε τελικά κανέ­να όφελος παρά μόνο τη μη συμμετοχή της στον πόλεμο, αν και αυτό φαίνεται να είναι το πιο σημαντικό επίτευγμα για κάθε πολιτική και στρατιωτική ηγε­σία - οι μηδενικές απώλειες σε έναν πόλεμο. Το όνειδος καλύφθηκε τεχνη­έντως από τις Μεγάλες Δυνάμεις, κυ­ρίως από τις ΗΠΑ, που βρήκαν στην Τουρκία έναν πιστό σύμμαχο και «εντο- λοδόχο» της ηγεμονίας τους τόσο με­τά τον Β ’ ΠΠ, όσο και στη μεταψυχρο­πολεμική εποχή. Παρά ταύτα αμφισβη­τείται από σοβαρούς διανοητές (για παράδειγμα από τον Π. Κονδύλη), το κατά πόσον η Τουρκία θα αρκεσθεί στο νέο διεθνές περιβάλλον να επιτελέσει τα καθήκοντα του «άβουλου» εντολο- δόχου - χωροφύλακα της μίας και μο­ναδικής υπερδύναμης, των ΗΠΑ. Οι διακηρυκτικές βεβαιώσεις της εκάστο- τε τουρκικής ηγεσίας και η προσήλωση της χώρας στη Δύση δείχνουν να πεί­θουν τους Δυτικούς, είτε πρόκειται για τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ενω­σης, είτε για τις ΗΠΑ, ότι οι αλυτρωτι- κοί σχεδιασμοί της Τουρκίας υπό το πρόσχημα του Πανισλαμισμού ή του Παντουρκισμού/Παντουρανισμού έ­χουν εγκαταλειφθεί πλήρως. Ομως εί­ναι αυτή η αλήθεια;

Το μεγαλόπνοο έργο του Κεμάλ μπορεί να πέτυχε να περισώσει ένα ση­μαντικό μέρος της καταρρέουσας Ο­θωμανικής Αυτοκρατορίας με τη δημι­

ουργία ενοποιητικών στοιχείων και μίας νέας «συλλογικής μυθολογίας», αλλά δεν μπόρεσε να αποφύγει τον μουσουλμανικό λαϊκισμό, τα μειονοτι­κά προβλήματα, τις περιφερειακές - ενδοκρατικές ανισομέρειες και τις κοι­νωνικές αγκυλώσεις που συνθέτουν ένα ενδοκρατικό αντιφατικό πλέγμα .

Ωστόσο ο Παντουρκισμός, αποτε- λώντας ήδη από τη δεκαετία του '60 μία από τις αρχές του τουρκικού κρά­τους, απολαμβάνει της αμερικανικής αποδοχής στο μεταψυχροπολεμικό διεθνές σύστημα. Κατά τον Ψυχρό Πό­λεμο οι ΗΠΑ (επί Αϊζενχάουερ) ενί- σχυαν κάποιες φιλικές και κυρίως ε­λεγχόμενες από αυτές χώρες στο «υ­πογάστριο» της Σοβιετικής Ενωσης (υπό την ονομασία «Βόρεια Βαθμίδα Ε-

Ολοι οι μη ρωσικοί πληθυσμοί της Σοβιετικής Ενωσης υποδέχθηκαν ευνοϊκά

τους Γερμανούς βλέποντάς τους ως απελευθερωτές.

θνών»), και την ίδια στιγμή περιόριζαν την αποικιακή δραστηριότητα της Βρε­τανίας στη Μέση Ανατολή και στην κε­ντρική Ασία. Ως τέτοιες χώρες είχαν ε- πιλεγεί η Τουρκία, το Ιράκ, η Συρία και το Πακιστάν, ενώ αργότερα προστέθη­κε και το Ιράν. Ετσι δικαιολογείται και η 55 άνοδος του Αλπαρσλαν Τουρκες. φανατικού Παντουρκιστή που ηγήθη- κε του στρατιωτικού πραξικοπήματος του 1960, και ο οποίος ίδρυσε το 1965 το «Εθνικό Αγροτικό Δημοκρατικό Κόμμα» (που στη συνέχεια, το 1969. με­τονομάσθηκε σε «Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης») και διακρίθηκε κυρίως για την εξωκοινοβουλευτική - βίαιη δράση του. Τελικά το παραπάνω σχέδιο των ΗΠΑ δεν ευοδώθηκε κυρίως λόγω των διαφορών μεταξύ των κρατών που προαναφέρθηκαν.

Οι ΗΠΑ στην ατέρμονη προσπάθειά τους να κρατήσουν τη Ρωσία στον φυ­σικό της χώρο, περικυκλωμένη από φι­λία προς αυτές κράτη, «αναγνωρί­ζουν» τα ιστορικά και εθνογλωσσικά κοινά στοιχεία της Τουρκίας με τους γηγενείς πληθυσμούς και την προω­θούν «συγκροτημένα» στην περιοχή (11). Από την πλευρά τους οι Ρώσοι έ­χουν αντιληφθεί το εξυφαινόμενο σχέ­διο και ανησυχούν, καθώς τα πετρέλαια του Καυκάσου και η γεωπο­λιτική κυριαρχία επ' αυτών είναι κάτι πολύ σημαντικό γι' αυτούς.

Δεν πρέπει να λησμονείται και η ι-Η αγγλοτουρκική συνάντηση των Αδάνων. Από αριστερά: ο υπουργός Εξωτερικών Μενεμεντζίογλου, ο στρατηγός Τσακμάκ, ο πρωθυπουργός Τσώρτσιλ και ο πρόεδρος Ινονού.

ΣΤΡ Α ΤΙΩ ΤΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

δεολογική σύνδεση του Τουργκούτ Ο- ζάλ, ο οποίος εμφανιζόταν κυρίως ως ευρωπαϊστής, με τον Παντουρκισμό. Ο Οζάλ έκρινε ότι τα οφέλη για την Τουρ­κία από τη διείσδυση και τη δραστηριό- τητά της στην περιοχή του Καυκάσου και στη συνέχεια στην κεντρική Ασία θα ήταν μεγαλύτερα από το κόστος μίας πιθανής αποτυχίας. Τα σχεδόν 40.000.000 τουρκογενών της τέως Σο­βιετικής Ενωσης δεν μπορούσαν να τον αφήσουν αδιάφορο. Τελικά η πολι­τική της Τουρκίας καταδικάσθηκε σε αποτυχία καθώς παρουσιάσθηκε ως ευθέως ανταγωνιστική έναντι - για άλ­λη μια φορά - της αντίστοιχης ρωσικής. Ετσι σι τουρκικές κυβερνήσεις «καλω­σορίζουν» τα αμερικανικά σχέδια και δραστηριοποιούνται για να ετοιμά­σουν την κοινή γνώμη της χώρας.

«Στόχος» της ιδεολογικής προπα­γάνδας είναι οι μαθητές της Τουρκίας. Το Υπουργείο Παιδείας της χώρας έχει μετατραπεί σε «Υπουργείο Προπαγάν­δας». Η προσπάθεια του τουρκικού κράτους για προσεταιρισμό και έλεγχο των τουρκογενών χαρακτηρίζεται εύ­στοχα ως πολιτισμικός αγώνας. Τα σχο­λικά βιβλία βρίθουν από μια κατηγορία χαρτών (12) - ιδιαίτερα ανακριβών και φαλκιδευμένων - σι οποίοι παρουσιά­ζουν το ευρασιατικό πλέγμα προέλευ­σης όλων των τουρκογενών, τα Αλτάια όρη (αποτε^εί μύθο κεμαλικής έ­μπνευσης της περιόδου 1931-1932). Ε ­πίσης επιχειρείται ταυτόχρονα σύνδε­ση με τις μεγάλες ασιατικές αυτοκρα­τορίες, των Μογγόλων (13) και των Ού- νων. Αλλη κατηγορία χαρτών, εξίσου α­νακριβών, παρουσιάζει ή, μάλλον, ανα-

β β δεικνύει τους πρωτογενείς mam πολιτισμούς τουρκικής προέλευσης,

δηλαδή εκείνους της Βαϊκάλης, των Ούνων, των γαλάζιων Τούρκων και των Ουιγούρων. Σε άλλα σχολικά εγχειρίδια παρουσιάζονται ασιατικοί χώροι περι­φερειακοί σε σχέση με τη Μικρά Ασία, που έχει γίνει το κέντρο της τουρκικής γεωπολιτικής αντίληψης, όπως φάνηκε και από τα ιδεολογήματα του Γκιοκάλπ και ακόμα περισσότερο του Ριζά Νούρ. Αυτοί οι χώροι εκτείνονται μέχρι την Ινδία (όπου υπάρχουν μουσουλμανικοί πληθυσμοί). Κεντρικός χώρος είναι η Χορασμία, η οποία κατοικούμενη από τουρκογενείς συνδέει το μεγάλο αρα- λοκασπιακό βαθύπεδο με τα ιρανικά υ­ψίπεδα και στη συνέχεια με τη Μικρά Ασία, ενώ από την άλλη συνδέει αυτές τις περιοχές και με τον Ινδό ποταμό. Υ ­πάρχει ακόμα μια κατηγορία χαρτών οι οποίοι δεν σταματούν στη Μικρά Ασία, αλλά παρουσιάζουν τη σύνδεση αυτής με την ευρωπαϊκή Δύση. Οι χάρτες αυ­τοί παρουσιάζουν τη διάδοση του Ισλάμ στη Δύση, κάνουν σαφή υπαινιγ­μό στη «βαρβαρότητα» (ως αρετή) και στην επιθετικότητα των πολεμικών λα­ών της Ανατολής - τις οποίες και απο­

δέχονται με υπερηφάνεια - κατά των διαβρωμένων και εκφυλισμένων Δυτι- κοευρωπαίων. Κατ' αυτόν τον τρόπο γί­νεται εκ νέου σύνδεση και με τους Α­ραβες, καθώς οι Τούρκοι αυτοπροβάλ- λονται ως συνεχιστές του ισλαμικού - ιεραποστολικού τους έργου.

Ο συνδυασμός των παραπάνω πα­ραγόντων δεν μπορεί να είναι συμπτω- ματικός. Το διεθνές περιβάλλον επι­τρέπει ή «επιτάσσει» στην Τουρκία να αναβαθμίσει την παρουσία της στην Ευρασία μέσω των κοινών θρησκευτι­κών και εθνογλωσσικών καταβολών με τους ντόπιους πληθυσμούς και αυτή δεν χάνει την ευκαιρία να ετοιμάζεται για να πραγματοποιήσει τα αναγόμενα στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αι­ώνα όνειρά της.

Χάρτες που παρουσιάζουν το ευρασιατικό πλέγμα προέλευσης των τουρκογενών όπως

εμφανίζονται στα σχολικά βιβλία της σύγχρονης Τουρκίας.

ΣΗ Μ Ε ΙΩ Σ Ε ΙΣ

(1) Γκοκάλπ: Τούρκος Παντουρκιστής διανοούμενος. Το β'στάδιο του ιδεολογήματος του προέβλεπε την υλοποίηση του Ογουζισμού και το γ'στάδιο την υλοποίηση του Τουρανισμού. Για περισσότερες πληροφορίες για το θέμα βλ. Τσοκανάς Ν.Π., "Τα ιδεολογήματα του Πανισλαμισμού και του Παντουρκισμού/Παντουρανισμού κατά τον Α'Παγκόσμιο Πόλεμο", "Στρατιωτική Ιστορία", τεύχος 60, Αύγουστος 2001.(2) Ο καθηγητής AS. Πλατιάς θεωρεί ως

AFRIKA

ΣΤΡ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

κυριότερα στοιχεία στη χάραξη μιας επιτυχημένης στρατηγικής τη διάγνωση του διεθνούς περιβάλλοντος και τον καθορισμό μακροχρόνιων στόχων (βλ. Πλατιάς Αθ., "Ο σχεδιασμός της Ελληνικής εξωτερικής πολιτικής", στο Κώνστας Δ.Κ. - Τσάκωνας Π.Ι., "Ελληνική εξωτερική πολιτική - Εσωτερικές και διεθνείς παράμετροι", Οδυσσέας, Αθήνα, 1994). Ο Κεμάλ φαίνεται εκ των υστέρων ότι πέτυχε απόλυτα όσον αφορά τη στρατηγική που υιοθέτησε για την Τουρκία.(3) T i αυτόν τον λόγο ο Κεμάλ εμπνεύσθηκε τη δημιουργία και τη λειτουργία, από το 1930, της Τουρκικής Ιστορικής Εταιρείας (στη θέση της Οθωμανικής Ιστορικής Εταιρείας) που ως σκοπό της είχε τη χάλκευση ιστορικών γεγονότων υπέρ της Τουρκίας και του Τουρκισμού όπως επιθυμούσε ο Κεμάλ (βλ. Lewis Β., "The Emergence of Modern Turkey", Oxford University Press, Λονδίνο, 1968).(4) Για περισσότερες πληροφορίες για την κατάσταση των Αρμενίων, των Ελλήνων και των Εβραίων κατά τα χρόνια της κεμαλικής διακυβέρνησης βλ. Gentizon P., ",Mustapha Kemal ου I' Orient en marche", Bossard, Paris, 1929.(5) Για περισσότερες πληροφορίες για τη στάση της Τουρκίας κατά τον Β'ΠΠ σχετικά με τα Δωδεκάνησα βλ. Τσοκανάς Ν.Π., "Οι επεκτατικές βλέψεις της Τουρκίας επί των Δωδεκανήσων κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο", "Στρατιωτική Ιστορία", τεύχος 53, Ιανουάριος 2001.(6) Βλ. Deringil S., "Turkish Foreign Policy during the Second World War: An active Neutrality", Cambridge University Press, Cambridge, 1989.(7) Ενδιαφέρον παρουσιάζει η αρμονική σχέση των Αρμενίων με τους Νεότουρκους πριν από την τραγική σφαγή τους το 1915, όταν μάλιστα η Dashnagzoytiun διεξήγαγε το όγδοο τετραετές συνέδριό της στο Ερζερούμ μετά από πρόσκληση του νέου καθεστώτος στην Τουρκία. Βλ. Ζαρεβάντ, "Παντουρανισμός ή περί του ενωμένου και ανεξάρτητου Τουράν", Ρήσος, Αθήνα, 1991.(8) Οπως σημειώνει ο F. Weber ("Ο επιτήδειος ουδέτερος", Θετίλη, Αθήνα, 1993), ο πρώτος όρος προερχόταν από τον Μογγόλο κατακτητή Τιμούρ ή Ταμερλάνο, ενώ ο δεύτερος από μια τουρκοκρατούμενη επαρχία της Σοβιετικής Ενωσης, το Νταγκεστάν. Η σύνδεση των Τούρκων με τον Τιμούρ ουδόλως τους ενόχλησε στο πλαίσιο του Παντουρκισμού. Μάλιστα είχε επιχειρηθεί και παλαιότερα (βλ. Landau J., "Παντουρκισμός - Το Δόγμα του Τουρκικού Επεκτατισμού", Θετίλη, Αθήνα, 1981, ο οποίος αποδίδει αυτή τη σύνδεση για πρώτη φορά στον Γκιοκάλπ). Η ιστορική αλήθεια όμως προκαλεί κατάπληξη, καθώς ο Τιμούρ δεν φάνηκε καθόλου φιλικός προς τους Οθωμανούς, τους οποίους συνέτριψε στην Αγκυρα το 1402, ενώ συνέλαβε τον ίδιο τον σουλτάνο Βαγιαζήτ (βλ. WittekP., Ή γένεση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας", Πορεία, Αθήνα, 1991).(9) Βλ. Landau J., "The Politics of Pan - Islam - Ideology and Organization", Clarendon Press, Oxford, 1992.(10) Βλ. Agaoguliari M. Ali, "The Ultranationalist Right", στο Schick Ir. C. & Tonak Er. Ah., “Turkey in Transition - New Perspectives", Oxford University Press, New York-Oxford, 1987.(11) Βλ. Κονδύλης Π., "Θεωρία του

Πολέμου", Θεμέλιο, Αθήνα, 1998 και BrzezinskiZ., Ή Μεγάλη σκακιέρα -Η Αμερικανική υπεροχή και οι γεωστρατηγικές της επιταγές", "Νέα Σύνορα" - A.A. Λιβάνη, Αθήνα, 1998, ο οποίος δεν "προβλέπει" καθολική επικράτηση της Τουρκίας, μάλλον φοβούμενος και αυτός ότι οι Τούρκοι δεν βλέπουν τον ρόλο τους ως άβουλοι εντολοδόχοι των ΗΠΑ. Αλλωστε η Τουρκία αντιμετωπίζει και τα ανάλογα σχέδια προσεταιρισμού των μουσουλμάνων του Καυκάσου από πλευράς του Ιράν (βλ. Kissinger Η., "Διπλωματία", "Νέα Σύνορα" - A.A. Λιβάνη, Αθήνα, 1995).(12) Οι σχέσεις των Τούρκων με τη χαρτογραφία και δη τη στρατέυμένη έχει μεγάλο παρελθόν. Ο Πίρι Ρέις ήδη από το 1517προσέφερε τους χάρτες του στην υπηρεσία του σουλτάνου Σελίμ A ', ενώ το 1526συνέγραψε για τον σουλτάνο Σουλεϋμάν Β'τον Μεγαλοπρεπή το "Βιβλίο της Θάλασσας", προσφέροντάς του σημαντικές πληροφορίες για το Αιγαίο και τις μικρασιατικές ακτές που πλέον είχαν γίνει το κέντρο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (βλ. Λουκάς "Τουρκικοί Επεκτατικοί Οραματισμοί και Διεθνές Περιβάλλον - από τους χάρτες του Πίρι Ρέις στο δόγμα του Οζάλ", Ελληνική Ευρωεκδοτική, Αθήνα, 1996).(13) Το ζεύγος Ζαβέν και Βαρτουή Ναλμπαντιάν, γνωστότερο με το ψευδώνυμο Ζαρεβάντ, που αφιέρωσε τη ζωή του στη διάδοση και στην ιστορική θεμελίωση του Παντουρανισμοΰ, θεωρεί αυτονόητη τη σύνδεση των σημερινών Τούρκων με τον "αδυσώπητο αυτοκράτορα", όπως ονομάζουν τον Τζένγκις Χαν (βλ. Ζαρεβάντ, "Παντουρανισμός ή περί του ενωμένου και ανεξάρτητου Τουράν", ο.π.).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

(1) WittekP.: Η ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ, Πορεία, Αθήνα, 1991.(2) Landau J.: ΠΑΝΤΟΥΡΚΙΣΜΟΣ - ΤΟ ΔΟΓΜΑ ΤΟΥ ΤΟΥΡΚΙΚΟΥ ΕΠΕΚΤΑΤΙΣΜΟΥ, Θετίλη, Αθήνα, 1981.(3) Λουκάς ΤΟΥΡΚΙΚΟΙ ΕΠΕΚΤΑΤΙΚΟΙ ΟΡΑΜΑΤΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ - (από τους χάρτες του Πίρι Ρέις στο δόγμα του Οζάλ), Ελληνική Ευρωεκδοτική, Αθήνα, 1996.(4) Gentizon P.: MUSTAPHA KEMAL OUT ORIENT EN MARCHE, Bossard, Paris, 1929.(5) Κιτσίκης Δ.: ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ ΚΑΙ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΣΤΟΝ 20ό ΑΙΩΝΑ, Εστία, Αθήνα, 1998.(6)Σαρρής Ν.: ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ & ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ - Η ΑΝΟΔΟΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΟΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΑΣ (1923-1950), Γόρδιος, Αθήνα, 1992.(7) Deringil S.: TURKISH FOREIGN POLICY DURING THE SECOND WORLD WAR: AN ACTIVE NEUTRALITY, Cambridge University Press, Cambridge, 1989.(8) Ατατούρκ Κεμάλ: ΟΜΙΛΙΕΣ, "Νέα Σύνορα" -A.A. Λιβάνη, Αθήνα, 1995.(9) Weber F.: Ο ΕΠΙΤΗΔΕΙΟΣ ΟΥΔΕΤΕΡΟΣ, Θετίλη, Αθήνα, 1993.(10) Πλατιάς Αθ.: Ο ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ, στο Κώνστας Δ.Κ. - Τσάκωνας Π.Ι.: ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ - ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΣ ΚΑΙ

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ, Οδυσσέας, Αθήνα, 1994.(11) Πικρός Ι.Π.: ΤΟΥΡΚΙΚΟΣ ΕΠΕΚΤΑΤΙΣΜΟΣ - ΑΠΟ ΤΟ ΜΥΘΟ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΗΣ ΦΙΛΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΣΤΥΝΟΜΕΥΣΗ ΤΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΩΝ 1930-1943. Εστία. Αθήνα, 1996.(12) Weisband E.: TURKISH FOREIGN POLICY 1943-1945, SMALL STATE DIPLOMACY AND GREAT POWERS POLITICS. Princeton University Press, Princeton. 1973.(13) Τσοκανάς Ν. Π.: ΤΑ ΙΔΕΟΛΟΓΗΜΑΤΑ TOY ΠΑΝΙΣΛΑΜΙΣΜΟΥ KAI TOY ΠΑΝΤΟΥΡΚΙΣΜΟΥ/ΠΑΝΤΟΥΡΑΝΙΣΜΟΥ ΚΑΤΑ TON A 'ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ. "Στρατιωτική Ιστορία", τεύχος 60, Αύγουστος 2001.(14) Τσοκανάς Ν.Π.: ΟΙ ΕΠΕΚΤΑΤΙΚΕΣ ΒΛΕΨΕΙΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΕΠΙ ΤΩΝ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΔΕΥΤΕΡΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ, 'Στρατιωτική Ιστορία", τεύχος 53, Ιανουάριος 2001.(15) Κονδύλης Π.: ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ. Θεμέλιο, Αθήνα, 1998.(16) Κιτσίκης Δ.: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ (1928-1973), Εστία, Αθήνα, 1995.(17) Brzezinski Z.: Η ΜΕΓΑΛΗ ΣΚΑΚΙΕΡΑ - Η ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΥΠΕΡΟΧΗ ΚΑΙ ΟΙ ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΤΗΣ ΕΠΙΤΑΓΕΣ. "Νέα Σύνορα"-A.A. Λιβάνη, Αθήνα. 1998.(18) Copeaux Et.: Η ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΔΙΑ ΜΕΣΟΥ ΤΗΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΑΣ, στο Λιούσης Ν. ■ Ντάλης Σ. (επ.) - ΟΙ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΣΤΗ ΜΕΤΑΨΥΧΡΟΠΟΛΕΜΙΚΗ ΕΠΟΧΗ-ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΗ ΓΕΩΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΤΟΥ 21ου ΑΙΩΝΑ, Παπαζήσης, Αθήνα, 1999.(19) Μπλαβέρης Λ.Σ.: ΤΟΥΡΚΙΑ: Ο ΕΠΙΔΕΞΙΟΣ ΣΧΟΙΝΟΒΑΤΗΣ ΣΤΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ, "Στρατιωική Ιστορία", τεύχος 26, Οκτώβριος 1998.(20) Kissinger H.: ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ, "Νέα Σύνορα"-A.A. Λιβάνη, Αθήνα, 1995.(21) Παπασωτηρίου X.: ΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΜΕΤΑ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΨΥΧΡΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ. Παπαζήσης, Αθήνα, 1994.(22) Ηφαιστος Π. & Πλατιάς Αθ.: ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΠΟΤΡΕΠΤΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ, Παπαζήσης, Αθήνα, 1992.(23) ΟΙ ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ. 1923- 1987, Γνώση -ΕΛΙΑΜΕΠ, Αθήνα. 1991.(24) Ηλιάδης Μ.: ΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ ΤΟΥ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΦΟΡΕΙΝ ΟΦΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΑ. Λαβύρινθος, Αθήνα, 1996.(25) Lewis Β.: THE EMERGENCE OF MODERN TURKEY, Oxford University Press, Λονδίνο, 1968.(26) LES ARCHIVES SECRETES DE LA WILHELMSTRASSE, 1o Βιβλίο, L ALLEMAGNE ET LA POLOGNE - LES PETITES PUISSANCES DE L'EUROPE. Librairie Plon, Paris, 1954.(27) Ζαρεβάντ: ΠΑΝΤΟΥΡΑΝΙΣΜΟΣ Ή ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΕΝΩΜΕΝΟΥ ΚΑΙ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΥ ΤΟΥΡΑΝ, Ρήσος, Αθήνα, 1991.(28) Schick Ir. C. & Tonak Er. Ah.: TURKEY IN TRANSITION - NEW PERSPECTIVES, Oxford University Press, New York - Oxford, 1987.(29) Landau J.: THE POLITICS OF PAN - ISLAM - IDEOLOGY AND ORGANIZATION, Clarendon Press, Oxford, 1992.

ΣΤΡ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

ΣΩ Τ Η Ρ ΙΟ Σ ΠΑ ΠΑ ΒΑ ΣΙΛΕΙΟ ΥSopa @ acropolis.net

Το περουβιανό «Huascar» ελίσσεται ανάμεσα στους διώκτες του, κατά τη διάρκεια της ναυμαχίας της Πούντα Ανγκάμος.

1879-1883ΟΙ ΝΑΥΤΙΚΕΣ

ΤΟΥ «ΠΟΛΕΜΟΥ58

ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΚΕΝΟ ΠΟΥ ΑΦΗΝΕΙ ΚΑΘΕ ΑΠΕΡΧΟΜΕΝΗ

ΑΠΟΙΚΙΟΚΡΑΤΚΗ ΑΡΧΗ, ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΑ ΧΕΙΡΑΦΕΤΟΥΜΕΝΑ

ΚΡΑΤΗ, ΛΑΜΒΑΝΕΙ ΤΗΝ ΠΙΟ ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΤΟΥ ΜΟΡΦΗ ΟΤΑΝ

ΤΑ ΝΕΑ ΡΕΥΣΤΑ ΣΥΝΟΡΑ ΚΛΕΙΝΟΥΝ ΜΕΣΑ ΤΟΥΣ ΤΙΣ

ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΛΕΓΟΜΕΝΟΥ ΖΩΤΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ. ΧΩΡΕΣ

ΜΕ ΠΕΡΙΣΣΕΙΑ ΠΟΡΩΝ ΚΑΙ ΥΣΤΕΡΗΣΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ

ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ, ΔΙΠΛΑ ΣΕ ΧΩΡΕΣ ΜΕ ΠΕΡΙΣΣΕΥΜΑ ΔΥΝΑΜΙΣΜΟΥ,

«ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ» ΤΟ ΕΙΔΟΣ ΤΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ ΠΟΥ ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ

ΔΙΚΑΙΟ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΠΑΡΟΜΟΙΕΣ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΥΜΒΑΤΙΚΟΤΗΤΕΣ

ΚΑΤΑΔΙΚΑΖΟΥΝ, ΑΛΛΑ 0 ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ

ΚΑΙ ΤΑ ΟΠΛΑ ΔΙΚΑΙΩΝΟΥΝ ΣΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΗΣ ΤΙΜΗΣ.

ΣΤΡ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

Η έρημος Ατακάμα είναι μια πε­ριοχή έκτασης 78.000 τ. χλμ. που παρακολουθεί την άνυδρη

περιοχή της ακτής της Νότιας Αμερικής μεταξύ Χιλής και Περού, στερώντας τώ­ρα πια τη Βολιβία από τη μοναδική διέξο­δο στον Ειρηνικό. Η ψυχρή αυτή γη κλεί­νει μέσα της τον τεράστιο θησαυρό του νιτρικού νατρίου και άλλου ορυκτού πλούτου, τον οποίο δραστήριοι και δυνα­μικοί Χιλιανοί εποικιστές καρπώνονταν ήδη μια δεκαετία πριν από τα γεγονότα που θα αφηγηθούμε, γεμίζοντάς τη με ζωή (1). Η Βολιβία ήταν αυτή που αισθάν- θηκε πρώτη τη στραγγαλιστική απειλή της χιλιανής "Drang nach Norden" (2) και κάλεσε το Περού να συμμεριστεί τις ανη­συχίες της. Το 1873 τα δύο κράτη συνή­ψαν συμμαχία, καταλήγοντας το 1879 στην έκδοση, από τη Βολιβία, μιας σει­ράς διαταγμάτων δημευτικού χαρακτήρα των περιουσιών των χιλιανών εταιριών. Παράλληλα το Περού υπό την καθοδήγη­ση του ισχυρού «καουντίγιο» Νικόλας δε Πιερόλα (3) με μια σειρά ναυτικών επει­σοδίων σε βάρος κάθε συναλλασσόμε­νου με τη Χιλή έφερε τα πράγματα ένα

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΙΡΗΝΙΚΟΥ»

Η ανατίναξη του πύργου του «Huascar» στη ναυμαχία

της Πούντα Ανγκάμος.

Το δραματικότερο στιγμιότυπο της μάχης της Αρίκα. Η λογχομαχία μαίνεται γύρω από τον τραυματία 64χρονο φρούραρχο Μπολονιέζι, συνταγματάρχη του πυροβολικού. Ανάμεσα στους αμυνόμενους ήταν και πολλοί Περουβιανοί ναύτες.

6ήμα πιο κοντά στον πόλεμο. Η κατάστα­ση έφθασε στο απροχώρητο όταν η Βολι­βία ετοιμάστηκε να κατάσχει τον χιλια- νών συμφερόντων σιδηρόδρομο της Α- ντοφαγκάστα. Η Χιλή περιμένοντας την κατάσχεση και ενεργώντας κεραυνοβόλα αποβίβασε 500 πεζοναύτες στην Αντοφα- γκάστα υπό τον συνταγματάρχη Σοτομα- γιόρ, οι οποίοι έτρεψαν σε φυγή τις βολι- βιανές δυνάμεις φθάνοντας μέχρι το Πο- τόζι. Ο πρόεδρος της Βολιβίας. Δάθα, για να μη διαταράξει τις γιορτές του καρνα­βαλιού, απέκρυψε το γεγονός από τον λαό, ενώ ο νόμιμος πρόεδρος του Περού, δον Μαριάνο Ιγνάθιο. Πράδο. προσπάθη­σε να κερδίσει χρόνο προτείνοντας με­σολάβηση. Η απόρριψή της εκ μέρους της Χιλής οδήγησε στην έκρηξη του πο­λέμου.

Ενας μικρός σχετικά, αλλά καλοεκ- παιδευμένος και πειθαρχικός στρατός ή­ταν το ισχυρό όπλο της Χιλής, με το ο­ποίο θα διεφύλασσε τα κεκτημένα της στη σύγκρουση που ξεκινούσε και θα κρατούσε περίπου τέσσερα χρόνια. Ο­μως και το ναυτικό της δεν υπολειπόταν σε ισχύ. Οι βάσεις του είχαν τεθεί ήδη

Σ ΤΡ Α ΤΙΩ ΤΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

από τον πόλεμο της Ανεξαρτησίας (1818) από τον γνωστό μας πλοίαρχο Κόχραν (4). Από τις συγκρούσεις του πολέμου εκεί­νου δεν έλειψε κανένα από τα στοιχεία που μαγνητίζουν το ενδιαφέρον του στρατιωτικού μελετητή. Πολύνεκρες επι­χειρήσεις διεξήχθησαν σε ξηρά και θά­λασσα, αλλά εδώ όσο μπορούμε θα πε­ριοριστούμε στις τελευταίες. Οσο μπο­ρούμε διότι θα δούμε συγκρούσεις στις οποίες η απόσταση που χώριζε τη ναυμα­χία από τη μάχη ήταν πολύ μικρή.

Ο πρόεδρος της Χιλής, Χαννιμπάλ Πί- ντο, συγκέντρωσε στην Αντοφαγκάστα16.000 τυφεκιοφόρους, οπλισμένους με τυφέκια Comblam και Winchester, υπό τις διαταγές του στρατηγού δον Ερασμο Ε- σκόλα, ο οποίος με 19 μεταγωγικά τούς αποβίβασε στην Πισάγκουα, χωρίζοντας τις δυνάμεις των συμμάχων που είχαν α­ναπτυχθεί κατά μήκος της ακτής του Ει­ρηνικού. Τα χιλιανά πολεμικά πλησίασαν στις ακτές της Πισάγκουα και τη βομβάρ­δισαν. Ταυτοχρόνως 18 άκατοι βόρεια της πόλης έριξαν στην ακτή 450 άνδρες. Αλ­λες μονάδες προσέβαλαν την πόλη κατά μέτωπο. Τα πυρά των αμυνομένων ήταν φονικά. Από τους 2.000 άνδρες που επι­τέθηκαν κατά μέτωπο έπεσαν οι 350, το κύριο όμως σώμα αποβιβάσθηκε νοτιότε­ρα, στον κόλπο Χουνίν. Ο επιτυχής αυτός αντιπερισπασμός έδωσε τη δυνατότητα στους Χιλιανούς να παραταχθούν στη φονικότατη μάχη του Ντολόρες και να νι­κήσουν. Η πόλη Ικίκε εκκενώθηκε από τους υπερασπιστές της και η συμμαχική στρατιά υπό τον στρατηγό Μπουενδία διαλύθηκε καταδιωκόμενη από τις δυνά­μεις του Εσκόλα. Ωστόσο η προφυλακή των Χιλιανών, υπό τον συνταγματάρχη

60 Αρλεάγα, καταδιώκοντας τον εχθρό απο- κόπηκε από το κύριο σώμα του στρατού και υπέστη αιματηρή ήττα. Περιέργως οι σύμμαχοι εγκατέλειψαν το πεδίο της νί­κης τους και κατέφυγαν σε καταστροφι­κή υποχώρηση στις Κορδιλλιέρες, αφή­νοντας πίσω τούς τραυματίες τους. Με αυτό τον τρόπο η Χιλή κατέκτησε τη σπουδαία περουβιανή περιοχή της Ταρα- πάκα, κλείνοντας κάθε πιθανή δίοδο του εχθρού προς τον Νότο και στερώντας κάθε δυνατότητα συνάντησης των συμ­μάχων στρατών. Ετσι τέθηκαν τα θεμέλια μιας περαιτέρω προώθησης στο περου­βιανό έδαφος και άρχισε ένας αδυσώπη­τος αποκλεισμός των περουβιανών λιμέ­νων, κυρίως της Αρίκα και του Μογιένδο.

Ενώ διαδραματίζονταν τα γεγονότα στα οποία θα αναφερθούμε, λίγο πριν και κατά τη διάρκειά τους, ο Ειρηνικός γνώ­ριζε τις συνέπειες του πολέμου και αξιο­μνημόνευτα γεγονότα εκτυλίσσονταν στα κύματά του.

Οι θωρηκτές κορβέτες «Valparaiso» και «Almirante Cochrane» (Ναύαρχος Κό­χραν) αποτελούσαν τη ναυτική πυγμή της Χιλής. Ηταν 3.5001 και ταχύτητας 13 kts. Η θωράκιση της ισάλου και των πυρο­βολείων τους κυμαινόταν από 11 μέχρι 22

Τα πληρώματα και οι αξιωματικοί των δύο στόλων ήταν εξαιρετικής εκπαίδευ­σης, πειθαρχίας και γενναιότητας. Χωρίς αρχικά η υπεροχή να είναι ξεκάθαρη, οι Χιλιανοί, πιστοί στο παλαιότατο πολεμικό δίδαγμα, πέρασαν με τόλμη στην επίθε­ση, σε ξηρά και θάλασσα. Οπως θα δούμε παρακάτω οι Νοτιοαμερικανοί ναυμάχοι δεν έχουν να ζηλέψουν τίποτα από τους Ευρωπαίους. Τεχνάσματα, πρωτοτυπία, ηρωισμοί και επιτελική οξυδέρκεια χαρα­κτηρίζουν αυτές τις συγκρούσεις.

ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΙΚΙΚΕ "HUASCAR" ΕΝΑΝΤΙΟΝ "ESMERALDA"

Στις 21 Μαϊου 1879 τα χιλιανά “Esmeralda" και "Covadonga" απέκλεισαν το λιμάνι της Ικίκε στην επαρχία Λος Κα- ντσόνες της Ατακάμα. Νωρίς το πρωί δέ­χθηκαν την αιφνιδιαστική επίθεση των "Huascar" και "Independencia". Το "Esmeralda", ένα πλοίο 850 t, αγγλικής ναυπήγησης του 1854, με βοηθητική μη­χανή 200 hp, έφερε 12 πυροβόλα των 12,07 in, τα οποία από μικρή απόσταση θα μπορούσαν να διατρήσουν τα πρωραία και πρυμναία έξαλα του "Huascar". Η θω- ράκισή του όμως στο μέσο της ισάλου και ο πύργος των πυροβόλων του ήταν αδια­πέραστα. Εκτός από τα άνισα στατιστικά δεδομένα τη φτωχή "Esmeralda” κυνηγού­σε και η ατυχία. Πριν καλά-καλά ξεκινή­σει η μάχη δύο από τους λέβητές της ε- ξερράγησαν και η ταχύτητά της από τους 8 έπεσε στους 3 kts. Ο κυβερνήτης της, Αντόνιο Πρατ, την κατηύθυνε μεταξύ της Ικίκε και του "Huascar". Οι μονομάχοι α­πείχαν μεταξύ τους 1.000 m. Κάθε άστο­χη οβίδα του "Huascar" έπεφτε μέσα στη βολιβιανή (ακόμα) πόλη. Ομως έβαλλαν και τα πυροβολεία της πόλης και αυτά α­ποδείχθηκαν πιο αποτελεσματικά από ε­κείνα του "Huascar", αναγκάζοντας το χι- λιανό πλοίο να πλησιάζει τον διώκτη του. Μια εύστοχη οβίδα προκάλεσε πυρκαγιά στην "Esmeralda", αλλά το γενναίο πλή­ρωμα την έσβησε και η μονομαχία συνε­χίστηκε με πείσμα.

Τα πυροβόλα των Περουβιανών δεν επιτύγχαναν πολλά και ο κυβερνήτης δον Μιγκουέλ Γκράου, ζηλωτής του Τέ- γκετχοφ (6), διέταξε εμβολή, νομίζοντας ότι η δυσκινησία του χιλιανού πλοίου θα του έδινε γρήγορη επιτυχία. Με επιδέξι­ους οιακισμούς η "Esmeralda" απέφυγε το υπό ορθή γωνία καίριο πλήγμα του εμ­βόλου και τα δύο σκάφη ήλθαν σε επαφή με φρικαλέο θόρυβο δύο φορές. Την πρώτη φορά η πρόσκρουση ξεκίνησε από τη δεξιά αγκυραία επωτίδα και τη δεύτε­ρη από την αριστερή I Στην πρώτη ο πλοίαρχος Πρατ, οδηγώντας ο ίδιος άγη­μα εμβολής (ρεσάλτο), όρμησε ασυγκρά­τητος στο κατάστρωμα του πυργοφόρου. Με τη σπάθη στα χέρια κινήθηκε ασυ­γκράτητος. Μάταια όμως! Τα περουβιανά πολυβόλα σύντομα τους εξόντωσαν. Κα-

Το «Almirante Cochrane».

Χιλιανές τορπιλλάκατοι στο Βαλπαραίζο.

Το «Chacabuco» ελλιμενισμένο.

mm. Ο χιλιανός στόλος περιελάμβανε α­κόμα τρεις ξύλινες κορβέτες 1.200 t, τη μικρότερη κορβέτα "Esmeralda“, την ισχυ­ρή βάριδα "Magalanes" (Μαγγελάνος), ο­πλισμένη με πυροβόλα Armstrong, την παλαιά ξύλινη ημιολία "Virgen de Covadonga" (Παναγία της Κοβαδόγκα) και 16 μεταγωγικά.

Το Περού, στο οποίο έπεφτε όλο το ναυτικό βάρος της ουμμαχίας, είχε ως ι­σχυρότερες μονάδες του τα μόνιτορ "Huascar" και "Manco Capac" (5), τη θωρη- κτή κορβέτα 3.500 t "Independencia", με κεντρικό πυροβολείο, και τη μεγάλη κα­νονιοφόρο "Pilcomayo".

Σ ΤΡ Α ΤΙΩ ΤΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

ΠΕΡΟΥ,

ΠΐοάγκσυΟΜ

ίΟΛΙΒΙΑ.

. , Ογιάγκ&&64Ρ Ηφαίά§̂I - λ ο ν '; Π β δ ί

Κ ’ Η 6,591τ > *

φ ν α · -.ρζ. , ·Τ ϋ ο υ κ ι5iu · > Κ α λ ά μ α

Αντοφογκ*

Ε ΙΡ Η Ν ΙΚ Ο Σ

Τ ο κ ο π ίγ ι

Μαρϊ' Π έδρο δ ε θι

ΑΚΡΑ ΑΝΓΚΑΜΟΜι

Χάρτης _ του "Cochrane". Σε βοήθειά του έσπευσετων παραλίων η κορβέτα "Union", με αποτέλεσμα απόΧιλης-Περου. τον αντιπερισπασμό το "Huascar" να δια-

φύγει. Ακολούθησαν καταλήψεις πλοίων και νέες προσβολές λιμένων και τη νύκτα της 10ης Ιουλίου συνάντησε το "Magalanes11 στον κόλπο της Ικίκε. Το χι- λιανό πλοίο ήταν μια ξύλινη κανονιοφό­ρος εκτοπίσματος 775 t οπλισμένη με ένα πυροβόλο των 7 in, δύο των 4 in και ένα των 64 pdr. Οι αντίπαλοι αναγνωρί­στηκαν στα 300 μέτρα. Σύντομα ο Γκράου αντιλήφθηκε ότι το σκοτάδι άφηνε μικρά περιθώρια επιτυχίας στα πυροβόλα του. Αρχισε τότε να ελίσσεται με σκοπό την εμβολή. Ομως το "Magalanes" δεν ήταν η αργοκίνητη "Esmeralda“. Η κορβέτα ελισ­σόταν και αυτή και κατάφερε να πλήξει με το 7 in πυροβόλο της τον αντίπαλο στα ίσαλα, χωρίς αποτέλεσμα. Ο έμπειρος Γκράου διέκρινε από μακριά τον κακό

Το περουβιανό του δαίμονα "Cochrane" και απομακρυνό- μόνιτορ «Atahualpa». μένος από τη μάχη κινήθηκε προς Βορ-

τά τη δεύτερη πρόσκρουση έπεσαν πάλι οι αρπάγες των Χιλιανών και ο ύπαρχος της "Esmeralda“ με δώδεκα «δεσπερά- δος», κρατώντας πιστόλια και πελέκεις, επιτέθηκαν στο πλήρωμα του «Huascar» που προσπαθούσε να σύρει στο κύτος τα πτώματα των συντρόφων του. Ομηρικές σκηνές εκτυλίχθηκαν πάνω στο χαλύβδι­νο πεδίο της τιμής, καθώς γύρω από το νεκρό του αρχηγού η σφαγή συνεχίστηκε μέχρι και τον τελευταίο εισβολέα. Το χι- λιανό πλοίο βυθίστηκε με τη σημαία στον ιστό του. Το Περού είχε γευθεί την πρώ­τη επιτυχία και οι σύμμαχοι από το Ικίκε πανηγύριζαν. Η "Independencia" ταυτό­χρονα ορμούσε να συντρίψει την ξύλινη ημιολία "Covadonga", η οποία με τους ανε­παρκείς 9 kts της προσπαθούσε να ξεφύ- γει βάλλοντας ταυτοχρόνως με τα δύο 16 in πυροβόλα της. Ο πλοίαρχός της, δον Κάρλος Κονδέλ, βρισκόταν σε απελπιστι­κή θέση αλλά δεν είχε πτοηθεί. Με το σύ­ντροφο πλοίο του βυθισμένο, σε μια ε­χθρική παράκτια περιοχή και με έναν ι­σχυρότερο αντίπαλο πίσω του επιστρά­τευσε τα τεχνάσματα. Προσπάθησε να παρασύρει το μεγαλύτερου εκτοπίσμα­τος περουβιανό πλοίο στα αβαθή. Χωρίς πυροβόλο φυγής κατά τον διαμήκη άξο­να η "Covadonga“ εκινείτο οφιοειδώς, ώ­στε να μπορεί να χρησιμοποιεί το πλευρι­κό πυροβολικό της. Κατ' αυτό τον τρόπο όμως η απόσταση μίκραινε και οι βολές της "Independencia" απειλούσαν από στιγ­μή σε στιγμή να συντρίψουν τα πηδάλια των Χιλιανών.

Κάποια στιγμή φάνηκε ο απέραντος ύφαλος της Πούντα Γρουέθας. Η "Covadonga“ ρίχτηκε προς τα εκεί. Η "Independencia" με οργή και απερισκεψία ακολούθησε. Σύντομα όμως καρφώθηκε στους βράχους και κατακλύσθηκε από τα νερά. Το πλήρωμα με τα εφόλκια (βάρ­κες) κατέφυγε στην ξηρά. Το "Huascar" έ­χοντας πια εξοφλήσει τους δικούς του

λογαριασμούς δεν κατάφερε να καταδιώ­ξει την "Covadonga", η οποία ήδη έκανε και αυτή νερά από το σφυροκόπημα που δέχθηκε. Ετσι η μάχη της 21ης Μαϊου 1879 υπήρξε καταστροφική για το Περού, στερώντας το από τη δεύτερη ισχυρή μο­νάδα του.

"HI Ι Δ ^ Γ Δ Π "Ο ΤΡΟΜΟΣ ΤΟΥ ΕΙΡΗΝΙΚΟΥ

Ο δον Μιγκουέλ Γκράου, κυβερνήτης του "Huascar", ήταν ένας πανέξυπνος ναυτικός που σύντομα αντιλήφθηκε τις δυνατότητες του σκάφους του ως κατα­δρομικού. Εξαπατώντας συνεχώς τους Χιλιανούς διώκτες του, από τον Μάιο μέ­χρι τον Οκτώβριο του 1879 εξαπέλυσε μια σειρά καταδρομών, οι οποίες επρό- κειτο να καταπλήξουν τον κόσμο και να σπείρουν τον τρόμο στις χιλιανές εφο­διοπομπές. Βομβαρδισμοί επάκτιων πυ­ροβολείων και καταλήψεις εμπορικών σκαφών παρενοχλούσαν και παρέλυαν τις κινήσεις του εχθρού. Εισήλθε στο λι­μάνι της Αντοφαγκάστα και επί τέσσερις ώρες σφυροκόπησε τα πυροβολεία και δύο πολεμικά. Οταν εμφανίστηκε ο χιλια- νός στόλος διέφυγε επιδέξια και κατέφυ­γε στο οχυρό λιμάνι του Καγιάο. Ομως και τις πρώτες ημέρες του Ιουλίου του1879 βρίσκουμε το "Huascar" να αμύνεται κάτω από τα πυροβολεία της Αρίκα κατά

ρά. Μετά από 13 ημέρες το μεγάλο χιλια- νό οπλιταγωγό "Rimac" έπλεε στα νερά της Αντοφαγκάστα μεταφέροντας μια ο­λόκληρη ταξιαρχία ιππικού. Ο δον Γκρά­ου πέτυχε πλήρη αιφνιδιασμό. Η σύλλη- Q j ψη του πλοίου έγινε πριν ακόμα το πλαι- σιώσουν τα συνοδά του πλοία. Κατασχέ­θηκε σημαντική αλληλογραφία που πλη­ροφορούσε ότι η Χιλή περίμενε από την Ευρώπη δύο φορτία όπλων και πυρομαχι- κών. Αμέσως η "Union" περιέπλευσε όλη την ακτή του Ειρηνικού από την πλευρά της Χιλής και έστησε την ενέδρα της στην Πούντα Αρένας του πορθμού του Μαγγελάνου, χωρίς αποτέλεσμα. Ο Γκρά­ου εξακολουθούσε να επιτίθεται με κάθε ευκαιρία στην Αντοφαγκάστα. κεντρική αρτηρία εφοδιασμού του χιλιανού εκ- στρατευτικού σώματος, ώσπου δέχθηκε το πρώτο πλήγμα στην καπνοδόχο του, με αποτέλεσμα να υποστεί σημαντικές μηχανικές βλάβες.

Ηδη στη Χιλή τα πράγματα εξελίσσο­νταν ραγδαία και αρχηγός στόλου ανε- λάμβανε στη θέση του άτολμου Γκου- γιέρμο Ρεμπογιέδο ο δυναμικός δον Γκαλβαρίνο Ριβέρος. Κατ’εντολή αυτού και υπό τη διοίκησή του συγκροτήθηκαν δύο μοίρες: η πρώτη με τα «Valparaiso», "Covadonga" και "Mattias Cousino" και η δεύτερη με τα «Almirante Cochrane», την κορβέτα "O’ Higgins" και το ατμόπλοιο "Loa” (που μετασκευάσθηκε πρόχειρα σε

Σ ΤΡ Α ΤΙΩ ΤΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

καταδρομικό). Οι δύο μοίρες περιέτρε- χαν αδιάκοπα τα εχθρικά παράλια αναζη­τώντας τα περουβιανά σκάφη, μα πιο πο­λύ τον κακό δαίμονα "Huascar"... Ο Ριβέ- ρος έχοντας μελετήσει καλά τις συνήθει­ες και τις εμμονές του Γκράου γνώριζε ότι σύντομα θα κτυπούσε πάλι την Αντο- φαγκάστα. Στη 0ολι6ιανή ακτή βρίσκεται το λιμάνι Μεχιγιόνες, βορείως του ακρω­τηρίου Λος Τέτας, στη νότια πλευρά του οποίου βρίσκεται η Αντοφαγκάστα. Από το Μεχιγιόνες "παίζοντάς τα όλα" ο Χι- λιανός ναύαρχος έστησε την παγίδα του και στις 7-10-1879 απήρε (απέπλευσε) διατάσσοντας την πρώτη μοίρα να πλέει νοτίως της Αντοφαγκάστα και τη δεύτερη να παρακολουθεί από απόσταση 75 km. Αν ο Γκράου πλησίαζε το ένα ή το άλλο λιμάνι, σε κάθε περίπτωση, θα είχε τη μία μοίρα αντιμέτωπη και την άλλη στα νώτα. Τη νύκτα της 7ης προς την 8η Οκτωβρίου το θήραμα, καλυπτόμενο από το σκοτάδι και συνοδευόμενο από την αχώριστη πια "Union", διευθυνόταν προς την Αντοφα- γκάστα.

Το "Huascar" εισήλθε στο λιμάνι και η "Union" έμεινε να επιτηρεί. Το «δόκανο» ήταν έτοιμο να κλείσει. Στις τρεις τα ξη­μερώματα το "Huascar“ άφηνε πίσω του ένα ύποπτα άδειο από πλοία λιμάνι και έ­

βγαινε στον Ειρηνικό, όταν είδε την "Union" να σημαίνει «ύποπτα σκάφη προς Νότον». Ο Γκράου διέταξε το «χώρει προς αναγνώρισιν» και αμέσως στράφη­κε δυτικά. Σε λίγο όμως η νότια μοίρα των Χιλιανών πλέοντας ημιταχώς κατευθύν- θηκε βόρεια προς την ακτή, με σκοπό να αναγκάσει τους Περουβιανούς να κατα­φύγουν στο πέλαγος, όπου τους περίμε- νε βορειότερα η άλλη μοίρα της Χιλής. Ο Περουβιανός πλοίαρχος εξαπατήθηκε από τη βραδυπλοϊα των Χιλιανών, ενθαρ- ρύνθηκε και ετοιμάστηκε να δώσει μάχη. Ομως στις 05.30 φάνηκε από τα ΒΔ η δεύ­τερη μοίρα. Η παγίδευση είχε επιτευχθεί και η αποφυγή της μάχης ήταν αδύνατη. Το "Huascar" επέλεξε ως αντίπαλό του το "Cochrane", ενώ το "Union" διατάχθηκε να αναλάβει τα "O’ Higgins" και "Loa".

ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΣΤΟ ΠΟΥΝΤΑ ΑΝΓΚΑΜΟΣ

Χρειάστηκε να περάσουν άλλες τέσ­σερις ώρες, μέχρι τις 09.30 της 8ης Οκτω­βρίου 1879, ώστε να αρχίσει το πυρ στα α­νοικτά του ακρωτηρίου Ανγκάμος. Τη σύ­γκρουση αυτή μπορούμε να τη διαιρέ­σουμε σε δύο φάσεις. Η πρώτη αφορά τη μονομαχία δύο “θωρηκτών" ("Huascar" ε­

ναντίον «Valparaiso») και η δεύτερη την αναμέτρηση ενός "θωρηκτού" με δύο ("Huascar" εναντίον του προηγουμένου και του διδύμου του "Almirante Cochrane"). Και τα δύο χιλιανά “θωρηκτά" διέθεταν κεντρικό πυροβολείο με σπουδαίες βλη­τικές δυνατότητες.

Τα «Huascar» και «Union» θέλοντας να αποφύγουν την πρώτη μοίρα έπλεαν προς τα ΝΔ και μετά το πρώτο από αυτά προς Βορρά. Το «Blanco Encalada» μιμή- θηκε τον χειρισμό του «Huascar», αλλά αυτό άφησε τον διώκτη του αρκετά πίσω. Από τα δύο περουβιανά σκάφη μόνο το ταχύτατο «Union» κατόρθωσε να ξεφύγει προς τα ΝΔ. Το «Huascar» παραιτήθηκε από τη μάταιη φυγή και στράφηκε προς τα ΒΑ. Στην αρχή ξεπέρασε το «Cochrane», που ήταν ήδη απομακρυσμέ­νο, αλλά το δεύτερο στράφηκε ξαφνικά από τα ΝΔ προς τα ΒΑ μειώνοντας σημα­ντικά την απόσταση με το περουβιανό μόνιτορ, το οποίο αν ήταν λίγο ταχύτερο θα ξέφευγε προς Βορρά.

Στην πρώτη φάση της καταδίωξης το «Blanco Encalada» απέφυγε να κόψει την πορεία του «Huascar». Ηταν μια θαυμά­σια κίνηση τακτικής, που απέβλεπε αφε­νός στο να μην εμποδίσει το περουβιανό σκάφος να πέσει στην πρώτη χιλιανή μοί­ρα και να βρεθεί μεταξύ δύο πυρών και α­φετέρου στο να μη βρεθεί το ίδιο το σκά­φος στην εμβολοφόρο πρώρα ενός αντι­πάλου που έφευγε με απόγνωση. Ομως και το «Cochrane» δεν επέτρεψε στον ε­αυτό του να εκτεθεί στο ισχυρό αυτό έμ­βολο. Αφού διέγραψε καμπύλη πίσω από το μόνιτορ άρχισε να το καταδιώκει από κοντά, στηριζόμενο στην ταχύτητά του και στην υπεροχή του πυροβολικού που προαναφέρθηκε. Από την αρχή της συ­μπλοκής μέχρι και τη στιγμή της εισό­δου, σε αυτήν, του «Blanco Encalada», το «Cochrane» κατάφερε να διατηρήσει τη θέση αυτή μέσα στον απυρόβλητο τομέα του μόνιτορ. Με τα πυρά του προσπα­θούσε να πλήξει το πηδάλιο του αντιπά­λου, δίνοντας και το στίγμα των προθέ­σεων του χιλιανού επιτελείου σχετικά με ενδεχόμενη σύλληψη του «επικηρυγμέ- νου» εχθρού.

Το «Huascar» δεν μπορούσε να κάνει πλέον ελιγμούς. Οντας χαμηλότερης τα­χύτητας από τον διώκτη του, κινδύνευε σε κάθε πιθανή στροφή από την ΒΑ πο­ρεία του να εκτεθεί στο έμβολό του. Συ­νέχιζε πάση δυνάμει την πορεία που το ο­δηγούσε αναπόφευκτα στα αβαθή των α­κτών, όπου ήλπιζε να επαναλάβει το στρατήγημα του «Covadonga» στην Πού- ντα-Γρουέθας. Ομως ήταν πλέον αργά. Τα πυροβόλα των Χιλιανών σάρωναν. Η­ταν η τελευταία φάση της μάχης, κατά την οποία ο δον Μιγκουέλ Γκράου έπεσε νεκρός. Μια ομοβροντία της ομοχειρίας

Ο Αντόνιο Πρατ οδηγεί το ρεσάλτο στο «Huascar».

- ϊ - Ί Ω Τ Ι Κ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

To «Independencia» καταδιώκοντας το «Covadonga» προσαράζει

στον ύφαλο Πούντα Γρουέθας.

Επίθεση του «Huascar» στη χιλιανή μοίρα αποκλεισμού της Ικίκε.

του «Cochrane» έθαψε κάτω από τα συ­ντρίμμια του επιστέγου τον ήρωα του Πε­ρού και τον πλοίαρχο Ντιέγκο Φερέ. Μια άλλη ομοβροντία κομμάτιασε τον ύπαρ­χο Ηλία Αγκίρε και αχρήστευσε το ένα από τα μεγάλα πυροβόλα του «Huascar». Η πιο επιτυχημένη βολή όμως ήταν αυτή

που έκοψε τα σχοινιά του πηδαλίου του σκάφους. Αμέσως οι έμπειροι τεχνικοί τα αντικατέστησαν με τα λεγάμενα σύσπα­στα (συστήματα τροχαλιών) και τη διοίκη­ση ανέλαβε ο υποπλοίαρχος Μελίτων Καρβαχάλ. Η μάχη εξελισσόταν από τα 200 μέτρα. Νέα βολή κατακερμάτισε τα

ΤΑ ΘΥΜΑΤΑ ΤΟΥ «HUASCAR»Κατά τη διάρκεια της εξάμηνης δρά­

σης του κατά τον πόλεμο αυτό το «Huascar» βύθισε, κατέστρεψε ή αιχμαλώ­τισε εχθρικά πλοία, έπληξε χερσαίους στό­χους και κατέστρεψε αρκετά ιστιοφόρα:• «Esm eralda». Βυθίσθηκε στις 21-5-1879 υπό τις γνωστές συνθήκες.• «Abtao», κορβέτα 1600 t, 6 πυροβόλων. Υπέστη ολοσχερή καταστροφή αλλά δεν βυθίστηκε, σε δύο συμπλοκές (9-6-1879 α­νοικτά της Αντοφαγκάστα και 28-8-1879).• «Rimac», ατμόπλοιο 1800 t. Συνελήφθη στις 23-7-1879 υπό τις γνωστές συνθήκες.• Συλλήψεις ιστιοφόρων «Adriana Lucia», «Adelaida Rojas», «E. Saucy Jack»,

«Emilia».• Ανακατάληψη των ομοεθνών του πλοίων «Caquete» και «Clorinda».• Παρ’ ολίγον βύθιση του οπλιταγωγού «Matias Cousino». Ο ιπποτικός Γκράου διέταξε πρώτα να εκκενωθεί το πλοίο πριν ανοίξει πυρ. Κατά τη διάρκεια της εκκένω­σης όμως εμφανίσθηκε ο χίλιανός στόλος και το «Huascar» εγκατέλειψε το θύμα του.

Το «Huascar» σήμερα, ως ένα από τα πολυτιμότερα πλωτά μουσεία, πλήρως ανα­καινισμένο και με το παλαιό του όνομα, βρίσκεται στη ναυτική βάση Ταλκαχουάνο της Χιλής.

σύσπαστα και εξόντωσε όλο το ειδικό για τον χειρισμό τους προσωπικό. Από τη στιγμή αυτή το «Huascar» θεωρήθηκε σχεδόν ναυάγιο. Το πηδάλιο είχε σφηνω­θεί στην πλευρά του και το ανάγκαζε να διαγράφει συνεχείς κύκλους. Τότε ήταν που κατέφθασε και το «Blanco Encalada» για να διακινδυνεύσει προς στιγμή την πληρότητα της νίκης. Μεθυσμένο από την καταδίωξη, χωρίς να μετράει αποστά­σεις και σκοπιμότητες, ρίχτηκε σαν τυ­φλό με ταχύτητα εμβολής στο «Huascar». Μη πετυχαίνοντας να εμβολίσει το πε­ρουβιανό μόνιτορ, κινήθηκε με ορμή κα­ταπάνω στο «Cochrane», που μετά βίας α­πέφυγε το φοβερό πλήγμα. Ομως το “Blanco Encalada" δεν περιορίσθηκε στα κατορθώματα του εμβόλου του. Στη συ­νέχεια εξαπέλυσε μια άστοχη οβίδα, η ο­ποία πέρασε μέσα από την ιστιοφορία του συντρόφου του.

Αν το «Cochrane» ετίθετο τότε εκτός μάχης η σωτηρία του «Huascar» μπορού­σε να θεωρηθεί πιθανότατη και αυτό διό­τι η άθικτη μηχανή του το καθιστούσε τα­χύτερο από το «Blanco Encalada». Γρήγο­ρα όμως οι χιλιανοί συντονίστηκαν και το "Huascar" σφυροκοπήθηκε από κοντά. Τό­τε έπεσαν ηρωικά, με τα όπλα στα χέρια, ο νέος κυβερνήτης Καρβαχάλ και ο ύ­παρχος Παλάθιος. Ο υποπλοίαρχος Πέ- δρο Γαρεθόν ανέλαβε τον τηλεβόα του πλοιάρχου και ο νεαρός δόκιμος Ροδρί- γεθ τη διοίκηση του πυροβολικού. Το τε­λευταίο πυροβόλο που λειτουργούσε εί­χε γίνει στόχος όλων των όπλων του ε­χθρού. Τη στιγμή που ο Ροδρίγεθ σκό­πευε ανάμεσα στα πτώματα της ομοχει­ρίας του μια οβίδα τού έκοψε το κεφάλι. Αλλο βλήμα έκοψε το σχοινί της σημαίας. Τα χιλιανά πυροβόλα σταμάτησαν. Το θη­ρίο όμως δεν παραδόθηκε. Ο Γαρεθόν σήκωσε πάλι τη σημαία του, μαζί και το σήμα του δον Γκράου... Το «Blanco Encalada» δοκιμάζοντας εκ νέου την απο- τελεσματικότητα του εμβόλου του απέ- τυχε να εμβολίσει το πλωτό ερείπιο, αλ­λά τα πλευρικά πυροβόλα του έκαναν θραύση από απόσταση 20 m. Τα πάντα

Σ ΤΡ Α ΤΙΩ ΤΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

Πρώτη φάση της ναυμαχίας της Πούντα Ανγκάμος.(C): Almirante Cochrane. (Η): Huascar.

Δεύτερη φάση της ναυμαχίας της Πούντα Ανγκάμος.

(Β): Blanco Encalada. (Η): Huascar.

64Τρίτη φάση της ναυμαχίας της Πούντα Ανγκάμος.(C): Almirante Cochrane. (Β): Blanco Encalada. (Η): Huascar.

στο κατάστρωμα του «Huascar» κατα- στράφηκαν και στο τέλος κατέφθασε και η «Covadonga»... Το πλήρωμα του μόνιτορ έχασε το θάρρος του και ακούστηκαν οι πρώτες φωνές για παράδοση. Ομως ο Γα­ρεθόν στεκόταν στον ιστό της σημαίας με το περίστροφο στο χέρι. Κανένας δεν τολμούσε να την υποστείλει. Ο υποπλοί­αρχος διέταξε να ανοίξουν οι κρουνοί της αυτοβύθισης, κανένας όμως δεν κα-

•τέβαινε στο κύτος. Αποφάσισε να το κά­νει ο ίδιος, αλλά πριν προλάβει να κατέ- βει η σημαία υπεστάλη. Το φόβητρο του Ειρηνικού είχε πλέον αλλάξει χέρια. Ο τρομερός «Huascar», ο καταστροφέας πολλών πολύτιμων φορτίων, ο θρασύς πειρατής που ταπείνωσε το «Shah» και το «Amethyst» στο Ιλο, επρόκειτο να συρθεί ως τρόπαιο στην παραληρούσα από εν­θουσιασμό αποβάθρα του Βαλπαραίζο, για να ριχτεί σύντομα κατά των αδελφών του με το πικρό όνομα της ήττας: ... «Angamos».

Στη μάχη αυτή ερρίφθησαν 76 μεγά­λες οβίδες «Πάλλιζερ» κατά του «Huascar», από τις οποίες οι 20 βρήκαν τον στόχο τους. Οι 13 τρύπησαν τον θώ­

ρακα από αποστάσεις 500 μέχρι και 20 m. Το «Huascar» έβαλε 40 τέτοιες οβίδες, κάποιες από τις οποίες έπληξαν, χωρίς α­ποτέλεσμα, τη θωράκιση του «Cochrane».

Η τακτική του «Cochrane» ήταν προ­διαγεγραμμένη και αποτελεσματική. Α­ποβλέποντας στην αιχμαλωσία του αντι­πάλου απέφυγε να χρησιμοποιήσει τα ό­πλα ολικής καταστροφής, όπως το έμβο­λο καιτιςτορπίλλες. Με το βαρύ πυροβο­λικό κατέστρεψε το πηδάλιο, τη γέφυρα, το πρόστεγο, το επίστεγο και το περι­στρεφόμενο πυροβολείο, δηλαδή τα κέ­ντρα και τα όργανα διακυβέρνησής του, καθώς και τη βασική ισχύ πυρός του. Με τα πολυβόλα Nordenfeit και τα φορητά ό­πλα σάρωσε το κατάστρωμα και απέδειξε ότι με την καλή χρήση του οπλισμού είναι δυνατή η αιχμαλώτιση του αντιπάλου.

Οι ναυτικές εξελίξεις μετά τη ναυμα­χία της Πούντα Ανγκάμος υπήρξαν μια σειρά συμφορών για το Περού, μια πο­ρεία παράλληλη προς τις χερσαίες επι­χειρήσεις, που σημαδεύονταν από την προσεκτική προέλαση του Χιλιανού Στρατού προς την παλαιά αυτοκρατορική πόλη της Λίμα. Τον Νοέμβριο του 1879,

ένα μήνα μετά το Ανγκάμος, το «Blanco Encalada» μετά από σύντομη μονομαχία στον όρμο του Μογιένδο αιχμαλώτισε την κανονιοφόρο «Pilcomayo». Στις 22-12-1879 συνελήφθη το τορπιλλοβόλο «Alay». Στο μεταξύ σημειώνονταν τα γεγονότα των πολύνεκρων πεζοναυτικών επιχειρή­σεων στην Πισάγκουα και στον κόλπο Χουνίν που προαναφέραμε. Ακολούθησε η μάχη του Ντολόρες και η ξέφρενη, κα­ταστρεπτική υποχώρηση των συμμάχων μέσω της Ταραπάκα και των Κορδιλλιε- ρών. Από τότε οι περουβιανοί λιμένες α­ποκλείσθηκαν, κυρίως η Αρίκα και το Μο- γιένδο, αποκλειόμενης έτσι κάθε δυνα­τότητας παροχής βοήθειας.

Η ΑΠΟΒΑΣΗ ΣΤΗΝ ΠΑΚΟΣΑ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΑΡΙΚΑ

Η προσβολή και η κατάληψη του λιμέ- νος της Πακόσα ήταν ενταγμένες στο σχέδιο του χιλιανού επιτελείου, για την απόκτηση όσο το δυνατόν πιο πολλών θυλάκων στη βολιβιανή ενδοχώρα με τα­κτικό στόχο την άλωση της Αρίκα, σημα­ντικής εμπορικής πάλης - λιμένα της Βο­λιβίας, και στρατηγικό την πλήρη αποκο­πή των δύο συμμάχων κρατών.

Οι Χιλιανοί επέλεξαν για την κατάλη­ψη της Πακόσα τη βάση μιας μικρής ανω­φέρειας η οποία μπορούσε να σαρωθεί εύκολα από το πυροβολικό των πλοίων τους. Το αποβατικό σώμα περιελάμβανε τέσσερις μεραρχίες, συνολικά 15.000 άν­δρες. Τρεις μεραρχίες φορτώθηκαν σε 18 μεταγωγικά και πολεμικά πλοία. Τα ταχύ­τερα σκάφη μετά την απόβαση έπρεπε να επιστρέφουν και να παραλάβουν την τέταρτη μεραρχία. Το οπλιταγωγό «Tolden» έσυρε μια πλωτή αποβάθρα. Οι Περουβιανοί δεν τόλμησαν να αντιστα- θούν. Εσπευσαν να οχυρωθούν στην Αρί­κα και ακολουθώντας την αυτοκτονική τακτική τους απέφυγαν κάθε επιθετική ενέργεια. Ενώ όποτε χρειάσθηκε στον πόλεμο αυτό να δώσουν μάχη ρίχτηκαν σε αυτή με γενναιότητα και σθένος, άφη­ναν κάθε επιθετική πρωτοβουλία στους Χιλιανούς.

Η Πακόσα καταλήφθηκε αναίμακτα και την επόμενη ημέρα άρχισε η πολιορ­κία της Αρίκα, με το Χιλιανό Ναυτικό να σφυροκοπά τα οχυρά της. Η είσοδος του λιμένα της υπερασπιζόταν από το φρού­ριο Μόρο και τα απέναντι του ισχυρά το- πομαχικά πυροβολεία, υποστηριζόμενα από το περουβιανό μόνιτορ «Manco Capac». Το σκάφος αυτό πριν αγορασθεί από το Περού είχε την τύχη, στον Πόλε­μο της Ανεξαρτησίας των Νοτίων Πολιτει­ών των ΗΠΑ, να δοκιμάσει τα πυροβόλα του υπό τις διαταγές του Φάραγκουτ στο Μόμπιλ με την επίσης ινδιάνικη ονομασία «Oneota» ή κατ’ άλλους «Winnebago». Ο θώρακάς του έφθανε το πάχος των 12 cm, το εκτόπισμά του ξεπερνούσε τους1.000 t και το πλοίο ήταν οπλισμένο με δύο πυροβόλα Dahlgren των 15 in. Η ταχύ­

Σ ΤΡ Α ΤΙΩ ΤΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

τητά του ήταν μέτρια. Μυστικό του όπλο ήταν ένα σύστημα σωλήνων στο κατά­στρωμα, οι οποίοι τροφοδοτούμενοι από τους λέβητες του σκάφους μπορούσαν να εκτοξεύσουν πίδακες καυτού νερού σε περίπτωση εχθρικής εφόδου. Στις 2-2-1880 το μόνιτορ αυτό σήκωσε τις άγκυ­ρες και κατευθύνθηκε προς το «Angamos» (πρώην «Huascar»), το οποίο περίμενε ακίνητο. Ταυτοχρόνως το «Magalanes» σπεύδοντας σε βοήθεια άρ­χισε να πυροβολεί από τα 1.500 m. Το «Angamos» αψηφώντας τα πυροβολεία προσπάθησε να περάσει πίσω από το «Manco Capac» ώστε να του στερήσει κά­θε οδό υποχώρησης. Το περουβιανό μό­νιτορ προσπάθησε να υποχωρήσει προς τα φρούρια, τα οποία έβαλλαν κατά του χιλιανού μόνιτορ. Ομως το «Angamos» με την υψηλότερη ταχύτητά του παρεμ­βλήθηκε ανάμεσα στο εχθρικό πλοίο και στα πυροβολεία, έπαυσε το πυρ και ρύθ­μισε πάλι τα κλισιοσκόπιά του ώστε να μπορεί πλέον να μάχεται στα 500 m. Το «Magalanes», που στο μεταξύ συγκρουό­ταν με τα πυροβολεία, άρχισε να πλησιά­ζει τα μόνιτορ, νομίζοντας ότι το «Angamos» θα προσπαθούσε να εμπλα- κεί σε εμβολισμό με το «Manco Capac». Τότε στη μηχανή του «Angamos» παρου­σιάστηκε μια αβαρία που το ακινητοποίη- σε και το «Magalanes» υποχρεώθηκε με τη σειρά του να αναλάβει από μακριά ρό­λο υπερασπιστή, ώστε να μην επαναλη- φθούν αντίστροφα τα γεγονότα της Πού­ντα Ανγκάμος. Το «Manco Capac» όμως δεν είχε την ορμητικότητα του «Cochrane». Αποφεύγοντας την άμεση ε­μπλοκή ή τον εμβολισμό εισήλθε στον α­πυρόβλητο τομέα του αντιπάλου και από εκεί αντίπρωρα περιορίστηκε να πυροβο­λεί. Τόλμησε να στείλει και το τορπιλλο- βόλο «Alianza», που όμως κάτω από τα πυρά των Hotchkiss και των τουφεκιών των Χιλιανών επέστρεψε άπρακτο.

Μετά από 20 λεπτών ακινησία η ζημιά του «Angamos» επιδιορθώθηκε τόσο, ώ­στε να μπορεί να κινείται με μικρή ταχύ­τητα, πράγμα που δεν κατέστη δυνατό να εμποδίσει τελικά το «Manco Capac» να καταφύγει στην προστασία των φρου­ρίων. Μόνη ικανοποίηση για τους Περου­βιανούς υπήρξε κατά την υποχώρησή τους μια επιτυχημένη βολή με την οποία σκοτώθηκε ο κυβερνήτης του «Angamos», πλοίαρχος Μανουέλ Τόμσον.

Η Αρίκα, μπροστά στην οποία έγιναν όλα αυτά, επρόκειτο σύντομα να δεχθεί τη σφοδρή επίθεση των Χιλιανών. Εκτός από τα ισχυρά της φρούρια και τα πυρο­βόλα του «Manco Capac» 2.000 Περουβια­νοί και Βολιβιανοί στρατιώτες, υπό τον γενναίο και ικανό συνταγματάρχη Φραν- θίσκο Μπολονιέζι, αποτελούσαν τη φρουρά που επρόκειτο να αμυνθεί απέ­ναντι στη σφοδρή επίθεση των Χιλιανών, οι οποίοι προήλαυναν μετά τη νίκη τους στην Τάκνα. Μετά από σφοδρό κανονιο­βολισμό από ξηρά και θάλασσα, που στά­

θηκε αδύνατο να λυγίσει τους αμυνόμε­νους, το χιλιανό πεζικό όρμησε με αυτο­θυσία, διοικούμενο αλλά και οδηγούμενο από τον συνταγματάρχη Σαν Μαρτίνο, που ήταν και ο πρώτος από τους πολλούς αξιωματικούς οι οποίοι έπεσαν κατά την έφοδο αυτή. Η μάχη υπήρξε πολύνεκρη, αλλά η χιλιανή ξιφολόγχη τελικά επικρά­τησε, στερώντας από τους συμμάχους το σημαντικότερο λιμάνι της περιοχής. Ανά­μεσα στους πεσόντες Περουβιανούς α­ξιωματικούς, ως εξιλέωση για το λάθος του στην Πούντα Γρουέθας, ήταν και ο πλοίαρχος της «Independencia» Χουάν Γκουγιέρμο Μουρ.

Λίγες μέρες πριν από την άλωση της Αρίκα, στις 17-3-1880, η κορβέτα «Union», που είχε σωθεί από τη συμφορά της Πού­ντα Ανγκάμος, τόλμησε υπό τη διακυβέρ­νηση του ικανότατου δον Βίγια Βιθένθιο μια νυκτερινή επιχείρηση κατά της μοί­ρας αποκλεισμού του λιμανιού. Εκμεταλ­λευόμενοι το σκοτάδι οι Περουβιανοί ει- σήλθαν απαρατήρητοι στο λιμάνι, περνώ­ντας ανάμεσα στα χιλιανά «Loa», «Angamos» και «Matias Cousino». Ο δον Βιθένθιο εκφόρτωσε εφόδια, ανθράκευ- σε και βγήκε με τον ίδιο τρόπο από την Α­ρίκα, αφήνοντας άναυδους φίλους και ε­χθρούς. Το «Manco Capac» προσπαθώ­ντας να κάνει το ίδιο ατύχησε και ο κυ­βερνήτης του το βύθισε στις 25-8-1880 για να μην αποτελέσει τρόπαιο των πο­λιορκητών, τα δε πυροβόλα του διατέθη­καν στην άμυνα της πόλης.

ΠΡΟΣ ΤΗ ΛΙΜΑ Ο ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΚΑΓΙΑΟ

Οι μαξιμαλιστικοί στόχοι των Χιλια­νών στην αναμέτρηση αυτή δεν θα μπο­ρούσαν να είναι άλλοι από την ταπείνωση και τη συντριβή της κρατικής μηχανής του εχθρού, δηλαδή την άλωση της πρω-

Τοπομαχικό πυροβόλο στις οχυρώσεις του Καγιάο.

τεύουσάς του. Στο πλαίσιο αυτό στις 10 Απριλίου 1880 τα «Angamos», «Blanco Encalada», «Pilcomayo» και «O' Higgins» άρχισαν τον αποκλεισμό του Καγιάο. επι­νείου της περουβιανής πρωτεύουσας. Τα 14 πυροβολεία του, άλλα υπαίθρια και άλλα γοργυρωτά, ήταν οπλισμένα με 46 βαρέα πυροβόλα, μετακινούμενα και το- πομαχικά.

Ο ναύαρχος Ριβέρος παρέταξε τα πλοία του σε απόσταση 5 km από τα πυ­ροβολεία του λιμένα, προσπαθώντας κα­τά βάση να πλήξει τα περουβιανά πλοία 65 που είχαν καταφύγει πισω απο την προ- ■■■ βλήτα Μουέγιε υ Δαρσένα, καλυπτόμενα από τα πυροβολεία της. Τα αποτελέσμα­τα υπήρξαν μηδαμινά. Ο Χιλιανός ναύαρ­χος δεν ήθελε να εξωθήσει την κατάστα­ση στα άκρα, ελπίζοντας στην προέλαση του στρατού προς τη Λίμα, πράγμα που θα μπορούσε να του προσφέρει τόσο το λιμάνι, όσο και τα πλοία ως τρόπαιο. Του ήταν αρκετό να κρατά σφραγισμένη τη μοναδική πια διέξοδο της περουβιανής πρωτεύουσας προς τη θάλασσα. Αλλω­στε δεν ήθελε να ωθήσει τη φρουρά του Καγιάο σε σύμπτυξη, πράγμα που θα ενί- σχυε την αντίστοιχη φρουρά της Λίμας (7).

Κατά τον αποκλεισμό συνέβησαν διάφορα. Οι Χιλιανοί πρώτοι προσπάθη­σαν να σπάσουν τη μονοτονία του θαλάσ­σιου αυτού «πολέμου χαρακωμάτων», ε­πιχειρώντας νυκτερινό τορπιλλισμό. Στό­χος τους υπήρξε το «Union», αλλά μάταια διότι ήταν κατάλληλα προασπισμένο. Τα δύο χιλιανά τορπιλλοβόλα προσπαθώ­ντας να διεισδύσουν στο λιμάνι χωρίσθη- καν, όταν το «Guacolda» αναγκάστηκε λόγω βλάβης να κρατήσει, με αποτέλε­σμα το «Janacueo» να χάσει τον προσανα-

ΣΤΡΑ ΤΙΩ ΤΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

τολισμό του και να στραφεί προς Βορ­ρά. Το «Guacolda» κατόρθωσε να δι- εισδύσει στο λιμά­νι. Ηταν οπλισμένο με δύο επακόντιες τορπίλλες, από τις οποίες η μία είχε α- χρηστευθεί μετά από σύγκρουση με αλιευτικό. Κατόρ­θωσε να φθάσει σε απόσταση 10 μέ­τρων από το «Union», αλλά η τορπίλλη του εξερ- ράγη αμέσως μόλις άγγιξε το φράγμα που οι Περουβια­νοί είχαν απλώσει γύρω τους.

Μετά από λίγες ημέρες, στις 25-5-1880, σημειώθηκε και η πρώτη στην ιστο­ρία σύγκρουση μεταξύ τορπιλλοβόλων. Τη νύκτα ο χιλιανός στόλος εφρουρείτο από την «Guacolda» και το «Janacueo», τορπιλλοβόλα οπλισμένα (εκτός των τορ- πιλλών) και με πολυβόλα. Περί τις 02.00 οι δύο φυλακίδες επεσήμαναν προσεγγίζο- ντα τρία σκάφη. Αμέσως κινήθηκαν ενα­ντίον τους. Κατά την καταδίωξη το ταχύ­τατο «Janacueo» εξακόντισε με επιτυχία την τορπίλλη του κατά της τορπιλλακά- του «Independencia», η οποία εκυβερνάτο από τον Χοσέ Γκάλβεθ, γιο του ήρωα της ναυμαχίας της 2-5-1866 (Dos de Mayo) κα­τά τον ισπανικό αποκλεισμό. Τη στιγμή ό­μως της βύθισης και ενώ τα δύο σκάφη ευρίσκονταν σε απόσταση ελάχιστων μέ-

β β τρων ο Γκάλβεθ και ο συνάδελφός του ■■ Μανουέλ Ουγκάρτε υ Μοσκόσο σήκωσαν

με τα χέρια μια μικρή νάρκη των 50 kg, την οποία πέταξαν μέσα στο εχθρικό σκάφος. Εγινε διπλή έκρηξη. Η «Independencia» με εισροή υδάτων και κα- ταδιωκόμενη από τη «Guacolda» προσπά­θησε να φθάσει στην ακτή, αλλά μάταια. Βυθίστηκε με το μισό της πλήρωμα. Ο­μως και το «Janacueo» δεν άργησε να χα­θεί. Οι ναυαγοί του διασώθηκαν από τις λέμβους της «Guacolda». Αξίζει να σημει­ωθεί ότι ο διασωθείς και συλληφθείς από το «Blanco Encalada» Γκάλβεθ, σε μια επί­δειξη ιπποτισμού των Χιλιανών για το κα­τόρθωμά του απελευθερώθηκε.

Η απελπισία αυτού που αισθάνεται την ήττα να τον πλησιάζει συχνά τον κα­θιστά πολυμήχανο. Σε πολλούς πολέ­μους και σε τέτοιες στιγμές βλέπουμε α­πίθανα στρατηγήματα και μηχανές. Ενώ λοιπόν ο αποκλεισμός των ακτών συνεχι­ζόταν ασφυκτικά από τους Χιλιανούς στις 3-7-1880 η περιπολούσα «Loa» πλεύ­ρισε ένα εγκαταλειμμένο ιστιοφόρο γε­μάτο με τρόφιμα και φρούτα. Το κατέλα­βε και το έφερε δίπλα της αρχίζοντας την εκφόρτωση. Η παγιδευμένη δυναμί- τιδα κάτω από τα κιβώτια των τροφίμων

Απεικόνιση της προσάραξης του « Independencia» στον ύφαλο

Πούντα Γοουέθας κατά την καταδίωξη του «Covadonga».

Ο βράχος της Αρίκα: ένα Γιβραλτάρ του Ειρηνικού. Στοίχισε ποταμούς

αίματος στους αντιπάλους. Τις τρεις ζώνες άμυνας είχαν αναλάβει αξιωματικοί του περουβιανού ναυτικού, οι πλοίαρχοι

Μανουέλ Εσπινόθα, Αντόλφο Κινγκ και Κλείτος Μαρτίνε&.

προκάλεσε τέτοια έκρηξη ώστε διαλύθη­καν και τα πέντε στεγανά διαφράγματα της «Loa», η οποία βυθίστηκε μέσα σε εν­νέα λεπτά παρασύροντας στον βυθό 120 άνδρες. Δεν χρειάστηκαν παρά λίγες μό­νο ημέρες μετά από τη συμφορά αυτή για να επαναληφθεί το κακό. Το «Covadonga» συνάντησε μια βάρκα γεμάτη φρούτα. Το πικρότερο από τα φρούτα αυτά ήταν ένα κιβώτιο με δυναμίτιδα. Μάλιστα η πονη­ρή και επιδέξια «Covadonga» της Πούντα Γρουέθας με τα καπόνια της προσπάθη­σε να ανεβάσει τη βάρκα στο κατάστρω­μα για πιο ξεκούραστο ξεφόρτωμα... Πριν κρεμαστεί η λέμβος στις επωτίδες έγινε η έκρηξη, που έστειλε το «Covadonga» α­μέσως στον βυθό.

Στις 6-12-1880, πριν το τέλος του δυ­σοίωνου για το Περουβιανό Ναυτικό έ­τους, συνέβη και η σύγκρουση της μι­κρής περουβιανής κανονιοφόρου

«Arno», δύο πυροβό­λων, και των τορπιλ- λακάτων «Capitania», «Resguardo», «Urcos» και «Republica», με τις χιλιανές τορπ ι­λακάτους «Fresia», «Guacolda», «Colo Co­lo» και «Tucapel». Τα χιλιανά σκάφη ήταν οπλισμένα το καθένα με δύο τορπίλλες και ένα πολυβόλο Hotch­kiss. Κατά την ανα­μέτρηση αυτή, που κράτησε αρκετή ώρα, το «Arno» βύθι­σε την «Fresia», χαρί­ζοντας έτσι την τε­λευταία χαρά στο Ναυτικό του Περού.

Ο αποκλεισμός του Καγιάο προκάλεσε αρκετές απόπειρες τορπιλλισμού, εκ μέρους των Περουβιανών, κατά των χιλιανών πλοίων, τα οποία σε απάντηση βομβάρδισαν τέσ­σερις φορές την πόλη.

ΠΩΣ ΟΙ ΠΕΖΟΝΑΥΤΕΣ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΓΙΝΟΥΝ "ΦΟΡΟΕΙΣΠΡΑΚΤΟΡΕΣ"

Ενώ συνέβαιναν αυτά ετοιμάστηκε μια πεζοναυτική επιχείρηση και προς με­γάλη δυστυχία του Περού, εκτελέστηκε σε τόπο απρόσμενο.

Ο Χιλιανός πλοίαρχος δον Πατρίσιο Λυντς, που τα κατορθώματά του στον πόλεμο αυτό επρόκειτο να τον κατατά­ξουν στους εθνικούς ήρωες της πατρί­δας του, αποφάσισε να εκτελέσει μια πρωτότυπη και συνυφασμένη με τα αίτια του πολέμου επιδρομή, με σκοπό όχι να καταλάβει εδάφη ή να δρέψει κατ’ ανά­γκη πολεμικές δάφνες, αλλά να ενισχύ- σει τον εθνικό προϋπολογισμό. Στις 4-9-1880 με 2.200 επίλεκτους πεζοναύτες και 400 ιππείς επιβιβάσθηκε σε δύο οπλιτα­γωγά από το Ικίκε και την Αρίκα, συνο- δευόμενα από τις κορβέτες «O' Higgins» και «Chacabuco», με άγνωστο προορι­σμό. Από καιρό ο Λυντς μελετούσε την οικονομική γεωγραφία του Περού με πο­λύ περισσότερο ενδιαφέρον απ’ ότι θα περίμενε κάποιος από έναν στρατιωτικό.

Οι συνάδελφοί του στο καρέ των α­ξιωματικών, που από μέρες ειρωνεύο­νταν τον δαιμόνιο Ιρλανδό για τις οικονο­μικές του μελέτες λέγοντάς του ότι ετοι­μαζόταν να πετάξει τη χλαίνη και το ξί­φος του ναυτικού για να φορέσει φράκο και να παραλάβει ...υπουργικό χαρτοφυ­λάκιο, πήραν την απάντηση στις 10 Σε­πτεμβρίου, όταν αποβιβάστηκαν στο Τσι­μπάτε του βορείου περουβιανού διοικη­τικού διαμερίσματος Λα Λιμπερτάδ.

Μέχρι τότε κανένας δεν περίμενε ότι ο πόλεμος θα μεταφερόταν σε άλλα χερ-

ΣΤ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

σαία μέτωπα πέραν των διαφιλονικουμένων. Η έκπληξη ήταν ακόμα με­γαλύτερη από το γεγο­νός ότι το μέγεθος του εκστρατευτικού σώμα­τος δεν έπειθε κανέναν ότι θα ήταν σε θέση να κρατήσει το βάρος ενός νέου μετώπου. Χωρίς πυροβολικό και επιμε­λητεία το όλο εγχείρημα θύμιζε απόπειρα αυτο­κτονίας.

Ολα έγιναν αστραπι­αία. Πεζοναύτες και ιπ­πικό διείσδυσαν στην ε­παρχία και άρχισαν να τη φορολογούν. Οι ιδιο­κτησίες των δυστρο- πούντων Περουβιανών αγροτών λεηλατήθηκαν και τα δημόσια καταστή­ματα που αποπειράθη- καν να κρύψουν τους φορολογικούς κα­ταλόγους ανατινάχθηκαν. Στις 15 Σεπτεμ­βρίου 400 Χιλιανοί αποβιβάσθηκαν στον όρμο Τσεπέν και κατευθύνθηκαν στο Σαν Νικολά, όπου κατέλαβαν τις αποθήκες ό­πλων. Στις 18 του μήνα τα χιλιανά πολεμι­κά συνέλαβαν ένα πλοίο με φορτίο ό­πλων και θησαυρό 7.000.000 πιάστρων. Στις 19 ο ακράτητος Λυντς έφθασε ακό­μα βορειότερα, στην επαρχία Πιούρα, και αποβιβάσθηκε στην Παϊτα. Κατέστρεψε τα πάντα. Εκεί τα πράγματα ήταν ακόμα καλύτερα. Οι φορολογικοί κατάλογοι πα- ραδόθηκαν από τους προκρίτους και η φορολόγηση έγινε με τάξη και ...δικαιο­σύνη. Ακολούθησε η επαρχία Λαμπαγέ- κε. Ο ένστολος φοροεισπράκτορας μόλις αποβιβάσθηκε στο Ετεν αντιμετώπισε κάποια αντίσταση, αλλά σύντομα οι ει­σβολείς διασκορπίσθηκαν στο εσωτερι­κό, προς διάφορες κατευθύνσεις, φορο­λογώντας επί τη βάσει πλέον των πινά­κων του περουβιανού Υπουργείου Οικο­νομικών. Ακολούθησε η τολμηρότατη πο­ρεία προς το Τρουχίγιο. Ο Περουβιανός Στρατός, ευρισκόμενος σε σύγχυση, κα- τάφερε να συγκεντρωθεί και άρχισε να κινείται κατά του εχθρού, που για λίγες ώρες κατέλαβε την Τρουχίγιο, πρωτεύου­σα της μαρτυρικής επαρχίας Λα Λιμπερ- τάδ.

Η χιλιανή κυβέρνηση τότε διέταξε τον Λυντς να αποσυρθεί. Αυτός συγκέ­ντρωσε το στράτευμα στην παραλία, αλ­λά δεν το επιβίβασε στα πλοία. Ο πολυά­ριθμος εχθρός πλησίαζε. Οι Χιλιανοί ανα­ρωτιούνταν αν θα δινόταν μάχη. Ο πει­σματάρης Ιρλανδοχιλιανός όμως περίμε- νε ατάραχος, συμβουλευόμενος ενίοτε το ρολόι του... Πιστοί στο ραντεβού τους σι τρομαγμένοι εφοριακοί υπάλλη­λοι της Τρουχίγιο, έφθασαν στην παραλία με βιασύνη. Παρέδωσαν τα χρήματα του δημοσίου ταμείου και περίμεναν μέχρις ότου ο Λυντς υπογράψει και σφραγίσει

Οι αξιωματικοί της φρουράς της Αρίκα.Γύρω από την ηρωική μορφή

του αριστοκράτη φρουράρχου Φρανθίακο Μπολονιέζι βρίσκονται αξιωματικοί των πληρωμάτων της

«Independencia» και του «Manco Capac».

στο όνομα της κυβέρνησης του Σαντιάγο τα σχετικά γραμμάτια, ώστε να τους α­παλλάξει από κάθε ευθύνη! Η σχολαστι- κότητά του ξεπερνούσε τα όρια. Το στράτευμα μόλις που προλάβαινε να επι- βιβασθεί, ενώ οι πρώτες περουβιανές βο­λίδες σφύριζαν γύρω. Η αποστολή εκτε- λέσθηκε. Τέτοια λεηλασία το Περού είχε να δει από την εποχή του Πιζάρο...

70 ΤΕΛΟΣ Ο ΕΧΘΡΟΣ ΕΡΧΕΤΑΙ ΠΑΛΙ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ

Οι τελευταίες πράξεις του δράματος για τα υπολείμματα του περουβιανού στόλου ήταν θλιβερές και θα τις παρακο­λουθήσουμε παράλληλα με τη μεγάλη α- ποβατική επιχείρηση που έφερε τις χιλια- νές δυνάμεις μπροστά στη Λίμα,

Ως τελευταία ναυτική σύγκρουση θα μπορούσαμε να αναφέρουμε τη βύθιση της τορπιλλακάτου «Republica», στις 3-1-1881, από τη χιλιανή κορβέτα «Ο1 Higgins», όταν αποπειράθηκε απελπισμέ­νη νυκτερινή επίθεση κατά των πλοίων α­ποκλεισμού του Καγιάο.

Λίγες μέρες μετά, όταν η απόβαση στην οποία θα αναφερθούμε σήμανε την αρχή του τέλους για την περουβιανή ε­θνική κυριαρχία, η κυβέρνηση Πιερόλα διέταξε τη βύθιση των υπολειμμάτων του αποκλεισμένου στο Καγιάο στόλου. Οι Περουβιανοί ναυτικοί με θλίψη άνοιξαν τις στρόφιγγες της κορβέτας «Union», του μόνιτορ «Atahualpa», της κανονιοφό­ρου «Arno», των τορπιλλακάτων, ενός υ­

ποβρυχίου και των με­ταγωγικών. Τα πληρώ­ματα μαζί με τους πο­λίτες του Καγιάο, βα- σικώς ναυτικούς, τους Τσαλάκος, συγκρότη­σαν τη λεγάμενη Ναυ­τική Ταξιαρχία «Guarnicion de Marina», η οποία στις πιο μαύ­ρες ώρες του Περού κατά τον πόλεμο εκεί­νο έγραψε την πιο δο­ξασμένη ίσως σελίδα του Ναυτικού του, όχι στις πλατιές θάλασ­σες του Ειρηνικού, αλ­λά ...στις απόκρημνες πλαγιές των Ανδεων.

Ο Χιλιανός αρχι­στράτηγος Μπακεδά- νο, διοικητής των δυ­νάμεων που είχαν ανα­πτυχθεί μεταξύ Τάκνα

και Αρίκα, θέλοντας να αποφύγει την κο­πιώδη και δύσκολη πορεία προς τη Λίμα διά των Κορδιλλιερών, συνέλαβε το σχέ­διο μιας αποβατικής επιχείρησης, η ο­ποία θα έφερνε τους εισβολείς 45 km μό­λις από τον στόχο τους και μάλιστα στην κοιλάδα του ποταμού Λουρίν. Το σχέδιο, με τα υπολείμματα του εχθρικού στόλου εγκλωβισμένα στο Καγιάο, φαινόταν εύ­κολο στο Ναυτικό, αλλά και ο Στρατός υ­ποσχόταν με το υψηλό του ηθικό να στα­θεί οτο ύψος των περιστάσεων.

Στην Αρίκα 36.000 άνδρες χωρισμένοι σε τρεις μεραρχίες επιβιβάζονταν επί τρεις ημέρες σε τέσσερις νηοπομπές. Η 1η Μεραρχία, αποτελούμενη από 7.764 στρατιώτες, 1.439 άλογα και 19 πυροβό- 67 λα, απεπλευσε επι δυο ομάδων σκαφών, ■■■ από τις οποίες η πρώτη αποτελείτο από τρία ατμήλατα και τρία ρυμουλκούμενα ι­στιοφόρα και η δεύτερη από εννέα ατμό­πλοια. Συνοδεύονταν από τις κορβέτες «Chacabuco» και «O' Higgins», καθώς και από το κλίπερ «Norfolk», γεμάτο με εφό­δια 15 ημερών. Η δεύτερη νηοπομπή, προστατευόμενη από τα πυροβόλα του «Blanco Encalada», αποτελείτο από τα ο­πλιταγωγά «Paita», «Chile», «Copiapo» «Limari» και «St. Lucia», που ρυμουλκού­σαν από ένα ιστιοφόρο το καθένα. Ενα μίλι πιο πίσω μια τρίτη νηοπομπή με το «Cochrane» επικεφαλής συγκροτήθηκε από 12 ατμόπλοια. Οι δύο τελευταίες "φάλαγγες" μετέφεραν 800 αξιωματι­κούς, 12.784 στρατιώτες, 1.475 άλογα, 420 μουλάρια, την υγειονομική υπηρεσία και την επιμελητεία. Μια τέταρτη νηοπομπή μετέφερε το υπόλοιπο της στρατιάς, α­ποτελούμενη από 36 πολεμικά και μετα­γωγικά.

Ολη αυτή η δύναμη αποβιβάσθηκε α­νεμπόδιστα και αναπτύχθηκε με μαθημα­τική ακρίβεια στην κοιλάδα του ποταμού Λουρίν, 45 km από τη Λίμα. Από εκεί η προέλαση ήταν ταχύτατη. Κάθε καθυ-

ΣΤΡ Α ΤΙΩ ΤΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

Ο ναύαρχος δον Μιγκουέλ Γκράου.Δεν του έλειψαν η ικανότητα

και η γενναιότητα αλλά η τύχη και τα μέσα.

στέρηση αμέσως συνεπαγόταν την αντι­κατάσταση του διοικητή, όπως συνέβη με τον συνταγματάρχη Βιγιαγκράν της 1ης Μεραρχίας. Ακολούθησαν οι δύο μεγά­λες μάχες στο Τσορίγιος (13-1-1881) και στο Μιραφλόρες (15-1-1881), που άνοιξαν τον δρόμο για την πρωτεύουσα. Δεν υ­πήρχε τίποτα που θα μπορούσε πια να α­φορά το Ναυτικό, εκτός από τη δράση των περουβιανών πληρωμάτων και τη συμμετοχή τους στην άμυνα της Λίμα.

Στις 17-1-1881 οι χιλιανές δυνάμεις β β κατέλαβαν την πρωτεύουσα και έγινε η ■■ συνθηκολόγηση. Κατοχικός διοικητής

της ανέλαβε ο έμπειρος επί των ...οικονο­μικών δον Πατρίσιο Λυντς. Ωστόσο προς δόξα και (ταυτόχρονα) δυστυχία του Πε­ρού μόλις άρχιζε ο χειρότερος πόλεμος. Ενώ από την επίσημη πύλη της Λίμας πα- ρήλαυναν εισερχόμενοι οι νικητές, ο φρούραρχος Αντρές Κασέρες έφευγε από την πίσω πόρτα οδηγώντας το μεγα­λύτερο μέρος της φρουράς, αποτελού- μενο κυρίως από τους άνδρες του Ναυτι­κού. Επί τρία χρόνια οι άνδρες αυτοί, χω­ρίς ποτέ να γονατίσουν, αντάρτες πλέον μετά τη συνθηκολόγηση (με ό,τι μπορεί να σημαίνει αυτό), σάρωσαν τις Κορδιλ- λιέρες κρατώντας ψηλά το φρόνημα του λαού, καταδιωκόμενοι από τα αποσπά- σματα των Χιλιανών, αλλά και παρατείνο- ντας μια κατοχή σκληρή και συχνά βά­ναυση. Εκτελέσεις μαχητών και αμάχων, σφαγές τραυματιών και πυρπολήσεις χω­ριών επρόκειτο να αμαυρώσουν τη στρα­τιωτική ιστορία της Χιλής.

ΜΕΡΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑΟι θαλασσινές συγκρούσεις που πα­

ρακολουθήσαμε κατέδειξαν περίτρανα

την ισχύ του πυροβόλου και την ανωτε- ρότητά του όταν είναι ορθά εγκατεστη­μένο σε πύργο, επιβεβαιώνοντας κατ§ουσία τα διδάγματα του Αμερικανι­κού Εμφυλίου Πολέμου του 1861. Επίσης ανήγαγαν την ταχύτητα ως την πολυτιμό­τερη από τις αρετές ενός πολεμικού πλοίου και κατέδειξαν τη μεγάλη αξία των πλοίων μικρού βυθίσματος στις πα­ράκτιες επιχειρήσεις. Κυρίως όμως τότε φάνηκε η σπουδαιότητα του καλού συν­δυασμού ναυτικών και χερσαίων επιχει­ρήσεων.

Οσον αφορά την περίπτωση «Huascar», έγινε πλέον σαφές και στους τελευταίους σκεπτικιστές ότι στον ατμό ανήκε και το πεδίο της ναυτικής κατα­δρομής, όταν υπήρχε ένα καλά προετοι­μασμένο δίκτυο ανθράκευσης και εφο­διασμού. Το «Huascar» άνοιγε ένα νηολό­γιο πλοίων-φαντασμάτων με ένδοξα ονό­ματα αλλά συνήθως κακή κατάληξη, ό­πως ήταν το «Hamidieh», το «Dresden», το «Emden», το «Graf Spee» και άλλα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) Farcau, Bruce W.: THE TEN CENT WAR.1879-1884, Praeger, 2001.(2) Hooker,T.D.: THE PACIFIC WAR: 1879-1884, El Dorado Publishing. 1993.(3) Sondhaus, Lawrence: NAVAL WARFARE, 1815-1914, Rutledge, 2001.(4) Conway’s, ALL THE WORLD’ S FIGHTING SHIPS (1860-1905).

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΚΕΙΜΕΝΟΥ(1) Η πλουτοφόρος αυτή περιοχή κατά τραγικό τρόπο επρόκειτο να προκαλέσει μελλοντικά μεγάλα προβλήματα στη Χιλή. Οταν οι εθνικοποιήσεις του Σαλβαδόρ Αλιέντε απείλησαν τα συμφέροντα των ξένων εταιριών εκμετάλλευσης του ορυκτού πλούτου της περιοχής, οι οποίες σε έναν αιώνα εγκαταστάθηκαν στη χώρα, προκλήθηκε το αιματηρό πραξικόπημα του 1973, που έφερε το καθεστώς του στρατηγού Αυγούστου Πινοσέτ στην εξουσία της χώρας.(2) Παράφραση του γερμανικού πολιτικοστρατιωτικοϋ επεκτατικού δόγματος"Drang nach Osten" (ορμή προς ανατολάς).(3) Επ'αυτού βλ. άρθρο μας στη "ΣΙ", τ. 32, σελ. 45. Πέραν τούτου αξίζει να αναφερθεί ότι ο Πιερόλα, ικανός και δυναμικός πολιτικός, ήταν υπέρμαχος μιας αιφνιδιαστικής επίθεσης κατά των Χιλιανών, χωρίς πολλές δοσοληψίες με τους ανίσχυρους Βολιβιανούς.(4) Ο θωμάς Αλέξανδρος Κόχραν, κόμης του Νταντόναλντ, (1775-1860), ήταν μια σχεδόν μυθιστορηματική μορφή. Αξιωματικός του Βασιλικού Ναυτικού, κουρσάρος αλλά και πανέξυπνος χρηματιστής, κέρδισε τεράστια ποσά όταν συνέλαβε την ιδέα να τινάξει στον αέρα το λονδρέζικο χρηματιστήριο διαδίδοντας μια ημέρα, που ο οπτικός τηλέγραφος δεν λειτουργούσε λόγω ομίχλης, ότι ο Ναπολέων σκοτώθηκε. Η

Ο ναύαρχος και διοικητής του χιλιανού στόλου, Γκαλβαρίνο Ριβέρο.

Αψογος σχεδιαστής των επιχειρήσεων, ξεπέρασε γρήγορα και αποτελεσματικά

την ήττα στην Ικίκε.

καθαίρεσή του (που ακολούθησε) και η απειλή της φυλακής τον οδήγησαν στην απόφαση να ανακηρυχθεί "διεθνής στρατιώτης" και να ξεκινήσει μια δοξασμένη μισθοφορική σταδιοδρομία. Πριν αναλάβει τον αμφισβητούμενο ρόλο του στην εξε γερμένη Ελλάδα συμμετείχε στον πόλεμο της Νοτιοαμερικανικής Ανεξαρτησίας. Από το 1819 μέχρι το 1825 προσέφερε το ξίφος του στους επαναστάτες της Χιλής και μαζί με τον μεγάλο "λιμπερταδόρ" Χοσέ ντε Σαν Μαρτίν, ηγούμενος στόλου 25πλοίων, απελευθέρωσε το Περού. Πριν προσληφθεί από το Φιλελληνικό Κομιτάτο του Λονδίνου υπηρέτησε και τον αντιβασιλιά και μετέπειτα αυτοκράτορα της Βραζιλίας Ντομ Πέδρου A(5) Η επιστροφή των Νοτιοαμερικανών στις προκολομβιανές τους ρίζες ώθησε μετά την ανεξαρτητοποίησή τους από την ισπανική αποικιοκρατία στην υιοθέτηση ονομάτων και συμβόλων της προκονκισταδορικής ιστορίας. Οπως οι δικοί μας αγωνιστές της Εθνεγερσίας πλούτισαν τα νηολόγια με δοξασμένα ιστορικά ονόματα, έτσι και οι Περουβιανοί τίμησαν τον πρώτο και τον τελευταίο τους αυτοκράτορα, Μάνκο Καπάκ και Χουασκάρ.(6) Επ' αυτού βλ. άρθρο μας στη "ΣΙ", τ. 41, σελ. 6.(7) Πράγμα που τελικώς έγινε, αφού τα πληρώματα συμμετείχαν στην άμυνα της πρωτεύουσας, όπως και σε διάφορες χερσαίες επιχειρήσεις.

Σ 'Ρ Α Τ ϊΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

Μ ΙΧΑΗ Λ Β. Ο ΙΚΟ Ν Ο Μ ΑΚ Ο ΣΑντιστράτηγος ε.α.

Ο υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας, Ρίμπεντροπ (αριστερά), υπογράψει

με τον Σοβιετικό υπουργό Εξωτερικών το σύμφωνο μη επίθεσης μεταξύ

των δύο χωρών, τον Αύγουστο του 1939.Στο μέσο βρίσκεται ο ηγέτης

της ΕΣΣΔ Στάλιν.

Αντιαεροπορικό πυροβόλο εγκατεστημένο στον λόφο του Φιλοπάππου κατά τη διάρκεια του Β'ΠΠ.

j ΜΥΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΔΥΤΙΚΩΝ ΣΥΜΜΑΧΩΝ ΚΑΙ ΣΟΒΙΕΤΙΚΩΝΓΙΑ ΤΟΝ ΤΕΡΜΑΤΙΣΜΟ ΤΟΥ Β' ΠΠΣΤΑ ΜΕΣΑ ΠΕΡΙΠΟΥ ΤΟΥ Β'ΠΠ, ΟΤΑΝ Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΕΙΧΕ ΑΡΧΙΣΕΙ ΝΑ ΦΑΝΕΡΩΝΕΙ

ΤΗ "ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑ" ΤΗΣ ΣΥΜΜΑΧΙΚΗΣ ΝΙΚΗΣ, 01 ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΑΙΟΥΧΟΙ ΤΗΣ ΦΟΒΕΡΗΣ

ΕΚΕΙΝΗΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ ΠΡΟΣΠΑΘΗΣΑΝ, ΜΕ ΠΟΙΚΙΛΟΥΣ ΤΡΟΠΟΥΣ, ΝΑ ΕΛΘΟΥΝ ΣΕ ΣΥΝΕΝΝΟΗΣΗ

ΜΕ ΤΗ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΜΕ ΣΚΟΠΟ ΤΗΝ ΑΠΟ ΚΟΙΝΟΥ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΚΡΙΝΟΜΕΝΟΥ ΩΣ

ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΑΝΤΙΠΑΛΟΥ ΔΕΟΥΣ.

ΣΤ ΡΑ Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

Μετά τη διάσπαση του γερμα­νικού μετώπου στον Βόλγα και στον Ντον, με το πέρας του 1942 και την έναρξη του 1943, οι σο­

βιετικές ορδές ξεχύθηκαν προς τα δυτι­κά καταδιώκοντας τους Γερμανούς. Τό­τε άρχισε να φαίνεται καθαρά ότι αργά ή γρήγορα η κατοχή της Ευρώπης θα άλ­λαζε χέρια. Μέχρι την εποχή εκείνη οι Σοβιετικοί δέχονταν από τους Αγγλοσά- ξονες πάσης φύσεως βοήθεια, από κον­σέρβες μέχρι άρματα μάχης. Στη συνέ­χεια όμως η Σοβιετική Ενωση εισήλθε για καλά στη διεκδίκηση πρωτεύοντος ρόλου στα πολιτικοδιπλωματικοστρα- τιωτικά δρώμενα στον ευρωπαϊκό χώρο. Το σθένος και το πείσμα με το οποίο α­ντιμετώπισε τις αξονικές δυνάμεις, η ι­σχυροποίηση του Στρατού της, που στο μεταξύ ξεπέρασε την κρίση η οποία τον ταλαιπωρούσε κατά τις αρχικές φάσεις του πολέμου, έχοντας διδαχθεί πολλά

και εφαρμόζοντάς τα καλύτερα από τους δασκάλους του, ανησύχησε κατά κάποιο τρόπο την πονηρή Αλβιόνα, η ο­ποία διακρίνεται για τη διορατικότητά της. Ποιο θα ήταν το μέλλον της Ευρώ­πης και του κόσμου με τους Σοβιετι­κούς στις ακτές του Ατλαντικού και (γιατί όχι) στη Μεσόγειο; Τα σοβιετικά προγεφυρώματα που υπήρχαν και δρού- σαν στις διάφορες χώρες τις οποίες κα­τείχαν οι Αξονικοί, φανερά ως κομμουνι­στικά κόμματα ή καμουφλαρισμένα με­τωπικά, έστρωναν τον δρόμο για να πε- ράσει η «Μεγάλη τους Πατρίδα». Οσοι σκέφτηκαν ή αποφάσισαν να αντιστα- θούν στην καινούργια λαίλαπα που ενέ- σκηπτε στην Ευρώπη ήταν εύκολο να α- ποκαλούνται προδότες, αφού η Σοβιετι­κή Ενωση ήταν χώρα συμμαχική και πο­λεμούσε την εθνικοσοσιαλιστική Γερμα­νία...

Κάποια νύκτα στα τέλη του 1942 ο α­

ντιπρόσωπος της Γερμανίας Χέρμαν Νο- ϋμπάχερ (1), που είχε φθάσει στην Ελλά­δα για να επιλύσει το πρόβλημα της ασι­τίας και της οικονομικής καταστροφής, έλαβε μια πληροφορία μέσω του δημάρ­χου Αθηναίων (2) ότι κάποιος ανώτερος Βρετανός αξιωματικός της Intelligence Service θα επιθυμούσε να συνομιλήσει με Γερμανούς. Ο Νοϋμπάχερ ενημέρω­σε τον Γερμανό υπουργό Εξωτερικών φον Ρίμπεντροπ σχετικά, προτείνοντας αυτή η συνομιλία να επιτραπεί. Από κα­θαρά πληροφοριακή άποψη θα ήταν εν­διαφέρον να εξακριβωθεί ποιο θα ήταν το αντικείμενο της συνομιλίας με τον Βρετανό αξιωματικό. Το ζήτημα ήταν πολύ σοβαρό και είναι γνωστό ότι ο Χίτ­λερ επενέβαινε και στις πιο μικρές λε­πτομέρειες. Ασφαλώς και στην περίπτω­ση αυτή θα έπαιρνε θέση, αφού ο Ρίμπε­ντροπ είναι βέβαιο ότι θα του ζητούσε την άδεια. Ο τελευταίος είχε τη συνή­

ΣΤΡ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

— ----------- --

Ο κατοχικός πρωθυπουργός της Σερβίας, στρατηγός Νέντιτς (αριστερά), ο Χίτλερ και ο πρέσβυς Νοϋμπάχερ (δεξιά) κατά τη διάρκεια επίσκεψης του πρώτου στη Γερμανία.

θεια να παρουσιάζει απόψεις όπως άρε­σε στον Γερμανό ηγέτη να τις ακούει! Μετά από πολλές και μεγάλες καθυστε­ρήσεις ο Χίτλερ αποφάσισε να επιτρέ­ψει τη συζήτηση, αλλά να μη τη διεξαγά- γει ο Νοϋμπάχερ, διότι ήταν επίσημος α­ντιπρόσωπος του γερμανικού κράτους, ενώ ο Βρετανός συζητητής ήταν ένας «παράνομος» σε υπό γερμανική κατοχι­κή περιοχή. Θα ήταν όμως δυνατόν να συμμετάσχουν άτομα εμπιστοσύνης. Προς τούτο επελέγησαν από τον Νοϋ­μπάχερ ένα εν ενεργεία μέλος της Γερ­μανικής Μυστικής Στρατιωτικής Αστυ­νομίας και ένας υπεύθυνος, φυσικά Γερ­μανός, της Στρατιωτικής Ασφαλείας. Από βρετανικής πλευράς ζητήθηκε να παρίστανται οι αξιωματικοί - συζητητές με στολή, φοβούμενοι μήπως οι Γερμα­νοί υπαναχωρήσουν και σε περίπτωση που συμμετείχαν με πολιτική περιβολή τύγχαναν μεταχείρισης κατασκόπων.

Η συζήτηση πραγματοποιήθηκε στο σπίτι του δημάρχου Αθηναίων. Η αγγλι­κή ομάδα συζητητών αποτελείτο από έ­ναν αξιωματικό (με στολή) με τον βαθμό του αντισυνταγματάρχη και έναν λοχα­γό που φυσιογνωμικά έμοιαζε με Ελλη­να. Ο αντισυνταγματάρχης, που πιθα­νώς εμφανίστηκε με ψευδώνυμο, εξέθε­σε σωστές και ενδιαφέρουσες απόψεις. Είπε ότι ο πόλεμος έπρεπε να τελειώσει με τις στρατιωτικές δυνάμεις των Δυτι­κών Συμμάχων ενωμένες με τους Γερμα­νούς έναντι των μπολσεβίκων. Αυτή βέ­βαια δεν ήταν ακόμα η επίσημη σκέψη της βρετανικής κυβέρνησης ή της Ανώ­τατης Διοίκησης Εγγύς Ανατολής στο Κάιρο, υπό τις διαταγές των οποίων υ­πηρετούσε ο συνομιλητής, αλλά η γνώ­

μη μιας αξιοσημείωτης ομάδας αξιωμα­τικών της Ανώτατης Διοίκησης Εγγύς Α­νατολής. Οι αξιωματικοί αναγνώριζαν σαφέστατα ότι η κομμουνιστική ανατρε­πτική δράση απειλούσε σοβαρά τον με­σογειακό χώρο. Ο συνομιλητής πίστευε όμως ότι αυτή η άποψη σύντομα θα ή­ταν δυνατόν να αποτελέσει την επίσημη αγγλική. Ηταν εξαιρετικά θλιβερό γι' αυ­τόν το ότι οι κομμουνιστές αντάρτες στην Ελλάδα θα υποστηρίζονταν ακόμα και με όπλα και με χρυσό (αξίζει προσο­χής Π χρονική στιγμή κατά την οποία γί­νονταν οι συζητήσεις). Το τελευταίο θα ήταν δυνατό να διορθωθεί, αφού κατά βάση οι αποστολές όπλων γίνονταν με υποβρύχια και θα μπορούσαν να απο­σταλούν όπλα και στους ελληνικούς α- ντικομμουνιστικούς σχηματισμούς. Οι Γερμανοί θα έπρεπε να το σκεφθούν... Ηταν όμως έτοιμοι να προβούν σε επί­σημες συζητήσεις γι' αυτά τα θέματα;

Οι αποτελούντες τη γερμανική επι­τροπή είχαν μόνον την εντολή να ακού- σουν τους Βρετανούς και να ενημερώ­σουν τον Χέρμαν Νοϋμπάχερ. Ελέχθη στους Βρετανούς αξιωματικούς ότι οι Γερμανοί δεν αρκούνται, ούτε ενδιαφέ- ρονται για τη γνώμη μιας ομάδας αξιω­ματικών. Η πρόσκληση σε μια συζήτηση για αντικείμενα τόσο μεγάλης σημασίας θα έπρεπε να είναι επίσημη. Ο Βρετανός ανώτερος αξιωματικός τελικά παρακάλεσε να εξασφαλισθεί διά συνο­δείας η μετάβασή του στο Λαύριο, όπου θα επιβιβαζόταν σε καΐκι για να μεταβεί στο Κάιρο. Σύντομα θα λάμβαναν ειδή­σεις του. Πράγματι του παραχωρήθηκε συνοδεία και ασφάλεια και ανεχώρησε... Δεν ξανακούστηκε πλέον τίποτα γι’ αυ­

τόν, παρά μόνο μερικές διαδόσεις ότι ως ανεύθυνος και επειδή ενήργησε με δική του πρωτοβουλία, χωρίς υπηρεσια­κή κάλυψη, τιμωρήθηκε...

Οταν στις 6 Ιουνίου 1944 οι Σύμμαχοι αποβιβάσθηκαν στις δυτικές ακτές της Γαλλίας επανερχόμενοι στην Ευρώπη, σε μια σύσκεψη των επιτελών του Χίτ­λερ παρισταμένου και του ιδίου, ο συμ- μετέχων επίσης στρατάρχης Ρόμμελ του είπε ότι ο εν όψει διμέτωπος αγώ­νας θα ήταν δυσβάστακτος και συνεπώς καλό θα ήταν να προβεί η Γερμανία σε κάποιο διακανονισμό με τους Δυτικούς, ώστε να αντιμετωπισθεί ευχερέστερα η Σοβιετική Ενωση. Ο Χίτλερ αρνήθηκε να συμφωνήσει, όταν δε ο Ρόμμελ επέμει- νε προσφερθείς να του επιτραπεί να διαπραγματευθεί με τον ομόλογό του Βρετανό στρατάρχη Μοντγκόμερυ, λό­γω υφιστάμενης αλληλοεκτίμησης, ο Χίτλερ τον απέπεμψε σκαιώς. Η ανεπι­τυχής απόπειρα κατά του Χίτλερ στις 20-7-1944, από οργανωμένους Γερμα­νούς αξιωματικούς οι οποίοι είχαν ανα­θέσει στον αντισυνταγματάρχη φον Στάουφενμπεργκ να εξουδετερώσει τον δικτάτορα κατά τη διάρκεια σύσκεψης στο στρατηγείο του, είχε ως σκοπό να διευκολυνθεί και να δρομολογηθεί συμ­φωνία με τους Δυτικούς Συμμάχους προς αποφυγή διμέτωπου αγώνα. Οι συ­νωμότες συνελήφθησαν, μερικοί εκτε- λέσθηκαν ή αναγκάστηκαν να αυτοκτο- νήσουν και η μοίρα της Γερμανίας ακο­λούθησε τον δρόμο της. Οι Σοβιετικοί έ- φθασαν στον ποταμό Ελβα κοντά στο Αμβούργο, η μισή Ευρώπη (η ανατολική) πέρασε στο αποκληθέν «Σιδηρούν πα­ραπέτασμα», τα Βαλκάνια σχεδόν στο σύνολό τους παραδόθηκαν στα κομμου­νιστικά καθεστώτα και στην Ελλάδα άρ­χισε η πρώτη θερμή σύγκρουση του «Ψυχρού Πολέμου».

Οσο ο πόλεμος συνεχιζόταν φαινό­ταν καθαρά ότι στο τέλος δύο θα ήταν οι δυνάμεις που τελικά θα μοιράζονταν τη νίκη. Προφανώς οι Σοβιετικοί είχαν α- ντιληφθεί, είχαν πληροφορίες ή υπολό­γιζαν τις προτάσεις που προαναφέρθη- καν και έπαιζαν το δικό τους παιγνίδι. Αρχισαν λοιπόν με τη σειρά τους να προσπαθούν να αντιδράσουν με τον τρόπο τους και να σκέπτονται την πιθα­νότητα οι Γερμανοί να στραφούν προς τη Δύση. Ισως αυτό να προϋπέθετε ανα­τροπή του Χίτλερ. Το καλοκαίρι του 1944, όταν οι Δυτικοί προήλαυναν στη Γαλλία, ένα μέλος της κυβέρνησης του στρατηγού Νέντιτς (κατοχικού πρωθυ­πουργού της Σερβίας) με το όνομα Γιό- ντιτς (υπουργός Παιδείας - απαγχονί- στηκε από τον Τίτο το 1946) πλησίασε τον Χέρμαν Νοϋμπάχερ και του είπε ότι κάποιος που είχε από πολλών ετών στε­νές σχέσεις με ηγετικά στελέχη του Κομμουνισμού τον τελευταίο καιρό τον κατέστησε κοινωνό μερικών ενδιαφε- ρουσών σκέψεων για την πολιτική κατά-

- Ί Ω Τ ΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Οι Ρούζβελτ, Τσώρτσιλ και Στάλιν κατά τη διάσκεψη της Γιάλτας τον Φεβρουάριο του 1945, όπου συμψωνή&ηκε η κατανομή της Ευρώπης

με βάση τις συμψωνη&είσες σφαίρες επιρροής.

στάση, τις οποίες καλό θα ήταν να πλη- ροφορηθεί. Οι σκέψεις αυτές είχαν ως ακολούθως: «Η Γερμανία είναι αδύνατο να κερδίσει αυτόν τον διμέτωπο αγώνα, αυτό η γερμανική ηγεσία πρέπει να το έ­χει αντιληφθεί καθαρά. Εάν όμως ο πό­λεμος έχει κάποιο σκοπό, αυτός δεν μπορεί να είναι άλλος παρά η μετανά­στευση του βασιλιά της Αγγλίας με ό­λους τους λόρδους και τους καπιταλι­στές στον Καναδά. Αυτό όμως θα κατα­στεί δυνατό μόνον όταν η Γερμανία απε­λευθερώσει τα νώτα της (στην Ανατο­λή). Αποκλείεται άλλη λύση για να περα- τωθεί ο διμέτωπος πόλεμος ακόμα και αν η Γερμανία προτιμήσει την άλλη λύση (της συνεννόησης με τους Δυτικούς η­γέτες), διότι ούτε ο Ρούζβελτ, ούτε ο Τσώρτσιλ είναι δυνατό να διαπραγμα- τευθούν με τον Χίτλερ, ούτε με οποιον- δήποτε άλλον εθνικοσοσιαλιστή. Αυτό είναι σαφές. Τα πράγματα όμως είναι διαφορετικά για τη Σοβιετική Ενωση. Γι’ αυτήν το ότι στη Γερμανία υφίσταται ε- θνικοσοσιαλιστικό καθεστώς δεν είναι εμπόδιο για διαπραγματεύσεις. Η Σοβιε­τική Ενωση δεν έχει εδαφικές αξιώσεις στην Ευρώπη, με μοναδική εξαίρεση τον έλεγχο των θαλασσίων στενών. Σε αυτό όμως οι Δυτικές Δυνάμεις ουδέπο­τε θα συμφωνήσουν κι έτσι μετά τη νίκη θα προσπαθήσουν να εξαπατήσουν τη Μόσχα. Το πέρας του πολέμου στην Ανα­τολή θα απελευθερώσει γερμανικές δυ­νάμεις, οι οποίες αρκούν πλήρως για να ρίξουν στη θάλασσα τους Αγγλοαμερι- κανούς. Η Σοβιετική Ενωση από μέρους της επιθυμεί ελευθερία ενεργείας στα Δαρδανέλλια και στην ανατολική περιο­χή που είναι χώρος ζωτικής σημασίας γι’ αυτήν».

Βλέπουμε λοιπόν ότι ενώ ο πόλεμος δεν είχε λήξει το Ανατολικό Ζήτημα πρό­βαλλε ολοφάνερο με καθαρότητα και ξεδιαντροπιά εκ μέρους των μεγάλων δυνάμεων. Δεν πρέπει αυτή η άποψη να φαίνεται περίεργη ή εξωπραγματική, α­φού πριν από τις 22/6/1941, ημέρα της γερμανικής εισβολής στην Σοβιετική Ε ­νωση, ίσχυε το σύμφωνο Ρίμπεντροπ- Μολότωφ που έδωσε την ευκαιρία στους Γερμανούς να εισβάλουν στην Πολωνία και να τη μοιραστούν με τους Ρώσους (όπως και άλλες περιοχές που προσάρτησαν οι τελευταίοι).

Οσον αφορά την ιδιωτική, κατά κά­ποιον τρόπο, αυτή πρόταση θα έπρεπε να διερευνηθεί ποιοι κρύβονταν πίσω της. Ενημερώθηκε σχετικά ο υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας και τέθηκε το πρόβλημα προς διερεύνηση. Ο Νοϋ- μπάχερ όμως, παρά τις προσφυγές του στους προϊσταμένους του, ουδέποτε έ- τυχε απάντησης...

Μετά την αποχώρηση των Βρετανών αξιωματικών-συνδέσμων της αποστο­λής στο στρατηγείο του αρχηγού των Τσέτνικ Ντράγκα Μιχαήλοβιτς, ανέλαβε υπηρεσία συνδέσμου μια αμερικανική

αποστολή, μέχρι τον Οκτώβριο του 1944, μετακινούμενη συνεχώς μαζί του, με επικεφαλής τον συνταγματάρχη τουO SS (Office of Strategic Services - Γραφείο Στρατηγικών Υπηρεσιών), και καθηγητή- βαλκανιολόγο του Πανεπιστημίου της Βοστώνης Μακ Ντάουελ. Ο αξιωματικός αυτός είχε θετικές πληροφορίες για την προσωπικότητα του Χέρμαν Νοϋμπάχερ και επεδίωξε συνάντηση μαζί του. Ο τε­λευταίος, σύμφωνα με τις συνήθειές του, ζήτησε την άδεια για να διαπραγμά- τευθεί ερχόμενος σε επαφή με τον Αμε­ρικανό. Η επαφή πραγματοποιήθηκε και ο Μακ Ντάουελ εξέθεσε τα ακόλουθα: «Εχω πλήρη εξουσιοδότηση από την κυ­βέρνησή μου να συνομιλήσω με τον πρέσβυ Νοϋμπάχερ. Αντικείμενα που α- ναφέρονται στο ενδιαφέρον ενός των μεγάλων συμμάχων δεν είναι δυνατό να αποτελέσουν αντικείμενο της συζήτη­σης. Είμαι εξουσιοδοτημένος να συζη­τήσω για όλα τα θέματα και να προβώ σε διαπραγματεύσεις που αφορούν τα γερ­μανικά στρατεύματα στα Βαλκάνια. Επί­σης είμαι εξουσιοδοτημένος να συνομι­λήσω για αντικείμενα του βαλκανικού χώρου και να τον πληροφορήσω επ' αυ­τών. Είμαι εξουσιοδοτημένος να συνομι­λήσω για αντικείμενα που αφορούν τη γενική πολεμική κατάσταση και να μετα­φέρω αεροπορικώς με αμερικανικό αε­ροσκάφος έναν Γερμανό, αντίστοιχα ε­ξουσιοδοτημένο, από τη γιουγκοσλαβι­κή περιοχή σε μια ουδέτερη χώρα της α- ρεσκείας του, ακόμα και στις ΗΠΑ. Για συνομιλίες ιδιαίτερης σπουδαιότητας θα ήταν δυνατό να μεταφερθεί στην Ευ­ρώπη από τις ΗΠΑ κάποιος εξουσιοδο­τημένος προς τούτο. Σε περίπτωση διε­ξαγωγής μιας συζήτησης με τον Νοϋ­μπάχερ επί σερβικού εδάφους θα ήταν

καλό να παρίσταται και ο Ντράγκα Μι­χαήλοβιτς, του οποίου είμαι φιλοξενού­μενος. Πιστεύω ότι ο Νοϋμπάχερ έχει μεγάλη πείρα, είναι πρακτικός Γερμα­νός, γνωρίζει κάλλιστα τι πρέπει να γίνει τώρα που ο πόλεμος αυτός βαδίζει προ­φανώς προς το τέλος του».

Η πρόταση ήταν εκπληκτική και ίσως έβγαζε τη Γερμανία από το αδιέξοδο που βρισκόταν και το τέλος να μην ήταν τόσο πικρό, όπως αυτό που επακολού­θησε με τις καταστροφές, τους βομβαρ­δισμούς και τις τρομερές απώλειες. Ο­μως όταν ρωτήθηκε ο Χίτλερ όχι μόνον αρνήθηκε να επιτρέψει οποιαδήποτε ■■■ παρόμοια συνάντηση, αλλά απάντησε με τρόπο που υπερέβαινε τα όρια και αυτής της αλαζονείας η οποία πάντοτε τον χαρακτήριζε.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ(1) Ο Χέρμαν Νοϋμπάχερ ήταν απεσταλμένος της Γερμανίας στη ΝΑ Ευρώπη με σκοπό την επίλυση διαφόρων προβλημάτων που αναφύονταν από τη δράση του Γερμανικού Στρατού.(2) Δήμαρχος Αθηναίων ήταν ο Αγγελος Γεωργάτος (1941-1944).

ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ(1) Απομνημονεύματα του πρεσβευτή Χέρμαν Νοϋμπάχερ.(2) Αρχεία Ανώτατης Διοίκησης των Γερμανικών Ενόπλων Δυνάμεων.

Σ ΤΡ Α ΤΙΩ ΤΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Α Λ Λ Η Λ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

74

ΑΝΤΙΡΡΗΣΕΙΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΙΟΥΛΙΑΝΟΥ

Αγαπητή «ΣΙ»,

Διάβασα με μεγάλο ενδιαφέ­ρον το άρθρο του κ. Κακαβελάκη για τον Ιουλιανό. Είναι πραγματι­κά πολύ Θετικό το γεγονός ότι ε­πιτέλους αναγνωρίζεται η πολύ­πλευρη προσωπικότητα του Ιου- λιανού, καθώς και η συμβολή του στον Ελληνισμό. Ωστόσο το άρ­θρο περιέχει και κάποιες, δυστυ­χώς κραυγαλέες, ανακρίβειες. Ο αρθρογράφος μιλάει για «τον ρό­λο που διεδραμάτισε η χριστιανι­κή αγωγή κατά τα παιδικά χρόνια του Ιουλιανού στην διαμόρφωση του χαρακτήρα και της προσωπι­κότητάς του». Ως υπεύθυνους δε γΓ αυτή την αγωγή αναφέρει τους επισκόπους Ευσέβιο και Γρηγόριο. Οντως τη χριστιανική κατήχηση του Ιουλιανού την είχε αναλάβει αρχικά ο επίσκοπος Ευ­σέβιος στη Νικομήδεια (338-340) και μετέπειτα ο επίσκοπος Γεώρ­γιος Καππαδόκης, και όχι Γρηγό- ριος όπως λανθασμένα αναφέρει ο αρθρογράφος, στο Μάκελλο (341-346). Ωστόσο το βασικό κα­θήκον των επισκόπων ήταν η επι­τήρηση του Ιουλιανού και του α­δελφού του και η αναφορά των πράξεών τους στον Κωνστάντιο. Η όποια επιρροή του Ευσέβιου στον Ιουλιανό, ήταν μικρή, συ- γκρινόμενη με τη σχέση του νεα­ρού πρίγκηπα με τον παιδαγωγό του, ελληνολάτρη Μαρδόνιο, που τον μύησε στα κλασικά γράμ­ματα και στον Ελληνισμό, όπως παραδέχεται και ο ίδιος ο Ιουλια- νός (1). Οσο για τον επίσκοπο Γε­ώργιο, αυτός δεν μπορεί να θεω­ρηθεί πρότυπο καλοσύνης, φι­λανθρωπίας και χριστιανικής α­γάπης ώστε να έχει επηρεάσει τον Ιουλιανό. Συγκεκριμένα, μό­λις έφθασε η είδηση του θανά­του του Κωνστάντιου στην Αλε­ξάνδρεια, στην οποία επίσκοπος ήταν ο Γεώργιος, ο λαός της πό­λης (εθνικοί και χριστιανοί μαζί) έριξε τον λαομίσητο Γεώργιο στη φυλακή, όπου αργότερα τον σκό­τωσε (2). Βλέπουμε, λοιπόν, από το ποιόν των «κατηχητών» του ότι ο νεαρός Φλάβιος ήταν αδύ­νατον να τους έχει ως πρότυπα καλοσύνης και αγάπης. Μόνο ως κατασκόπους και δεσμοφύλακες τους έβλεπε. Μέχρι και εκκλησά­κι με τα ίδια τους τα χέρια ανα­γκάστηκαν να κτίσουν με τον α­δερφό του! (3). Σημειώνω ακόμα ότι εκείνη την εποχή είχαμε τις σφοδρές διαμάχες μεταξύ των διαφόρων χριστιανικών αιρέσε­ων (αρειανοί-ορθόδοξοι-δονατι-

στές-μανιχαίοι κ.ά.) με πολλά θύ­ματα εκατέρωθεν. Εχοντας τέτοι­ες παραστάσεις, είναι προφανές ότι ο Ιουλιανός ήταν μάλλον δύ­σκολο να ανακαλύψει τις πνευμα­τικές αρετές του χριστιανισμού. Στη συνέχεια, ο αρθρογράφος, αν και θεολόγος, περιγράφει ε­ντελώς λανθασμένα τη μύηση του Ιουλιανού στον μιθραϊσμό, από τον θεουργό Μάξιμο, ως «μυστηριώδεις τελετές προς τι­μή του βασιλιά Ηλιου». Η δε μύη­ση του Ιουλιανού στα Ελευσίνια Μεγάλα Μυστήρια της Δήμητρας και της Κόρης, γίνεται «παγανι- στικές τελετές που προορίζο­νταν μόνο για τους μυημένους»! Στην προσπάθεια του δε να βγά­λει ντε και καλά μονοθεϊστή τον Ιουλιανό ο αρθρογράφος αναφέ­ρει ότι «θεωρούσε τους αρχαί­ους θεούς αντανακλάσεις ή υ­πουργούς του Τέλειου όντος»(1). Απίστευτα πράγματα, που φυ­σικά δεν έχουν καμία σχέση με τις θεολογικές απόψεις του Ιου- λιανού. Παρακάτω ο αρθρογρά- φος μιλάει για φιλία μεταξύ Ιου- λιανού και Βασιλείου/Γρηγορίου, ως συμφοιτητών στην Αθήνα, αλ­λά και μετέπειτα. Ας μη ξεχνάμε ότι κατά τη διάρκεια της παραμο­νής του στην Αθήνα, ο Ιουλιανός ήταν αναγκασμένος να υποκρίνε­ται τον πιστό χριστιανό, συνανα- στρεφόμενος με τα μέλη της ολι­γάριθμης χριστιανικής κοινότη­τας. Ο δε Βασίλειος ήταν ο αρχη­γός των χριστιανών φοιτητών της Αθήνας. Από την πλευρά του Βα­σιλείου και του Γρηγορίου πρέπει να υποθέσουμε, δεδομένων των ισχνών οικονομικών τους, ότι η συναναστροφή με τον νεαρό πρί­γκηπα θα αποτελούσε θεόσταλ­το δώρο γΓ αυτούς, τόσο κοινω­νικά, όσο και οικονομικά. Για τη «διάρκεια της φιλίας τους» ας δούμε τι λέει ο ίδιος ο Γρηγόριος Ναζιανζηνός στον Β ’ Στηλιτευτι- κό κατά του Ιουλιανού. Εκεί, χρη­σιμοποιώντας τη φοιτητική γνω­ριμία του με τον Ιουλιανό, προ­σπαθεί να αποδείξει ότι αυτός ή­ταν ανισόρροπος, κάνοντας λόγο για «γέλια ακράτητα και σπασμω­δικά», «μάτι τρομαγμένο που γύ­ριζε εδώ και εκεί και έβλεπε με παραφροσύνη», «του προσώπου του οι εκφράσεις το ίδιο ήσαν γε­λοίες», «τα ρουθούνια του προ- καλούσαν κοροϊδία και περιφρό­νηση» και άλλα τέτοια ευτράπε­λα (4). Στη συνέχεια ο κ. Κακαβε- λάκης αναφέρει ότι «ο χριστιανι­σμός είχε ήδη κυριαρχήσει στις κοινωνικές μάζες», πράγμα τε­λείως αναληθές, αφού παρά τις ανηλεείς διώξεις οι εθνικές θρη­σκείες επικρατούσαν πλήρως

στο ευρωπαϊκό τμήμα της αυτο­κρατορίας. Οι χριστιανοί είχαν ι­σχύ μόνο στις ασιατικές επαρ­χίες, ενώ στην Ελλάδα και στη Γα­λατία αποτελούσαν μια ασήμα­ντη μειοψηφία. Προς απόδειξη του ισχυρισμού μας παραθέτου­με τα ίδια τα λόγια του Ιουλιανού, μετά την ανακήρυξή του σε αύ- γουστο από τις γαλατικές λεγεώ­νες: «Λατρεύουμε φανερά τους θεούς και το σύνολο του στρα­τού που με ακολούθησε. Εχει πί­στη σε αυτούς» (5). Οσο για το μέτρο του αποκλεισμού των χρι­στιανών από τη διδασκαλία των ελληνικών κειμένων, αυτό ήταν επιβεβλημένο διότι τα δίδασκαν διαστρεβλώνοντάς τα, αποσκο- πώντας να μειώσουν την αξία τους και να χλευάσουν τους θε­ούς. Από τη στιγμή που στην πα­τρίδα μας ακόμα και σήμερα δεν επιτρέπεται, όχι μόνο σε αλλό­θρησκους (π.χ. μουσουλμάνους), αλλά ακόμα και σε καθολικούς να διδάξουν ως θεολόγοι στα σχο­λεία, δεν βλέπω τον λόγο να κα- τηγορείται επιλεκτικά ο Ιουλια- νός για διωγμούς και διακρίσεις. Επιπλέον μια σύγκριση της νομο­θεσίας του Ιουλιανού με την α­ντίστοιχη των μετέπειτα αυτο- κρατόρων (Θεοδόσιος, Ιουστινια­νός) - (6) μπορεί να αποδείξει στον καθένα ποιος έκανε διωγ­μούς και ποιος όχι. Στο κομμάτι για τον θάνατο του Ιουλιανού α- ποσιωπάται πλήρως η πραγματι­κότητα της δολοφονίας του αυ- τοκράτορα από τους χριστια­νούς, γεγονός που αποδεικνύε- ται τόσο από τις αρχαίες πηγές, όσο και από σύγχρονους μελετη­τές (7). Συγκεκριμένα ενώ οι Πέρ- σες υποχωρούσαν ο Ιουλιανός κτυπήθηκε με ακόντιο από πίσω και δεξιά, το οποίο διαπερνώντας τα πλευρά του βγήκε με την αιχ­μή του από το εμπρός δεξί μέρος του σώματός του, όπως γράφει ο Αμμιανός Μαρκελλίνος, ο οποίος ήταν παρών στην εκστρατεία. Για τον άγνωστο δράστη ο Λιβάνιος, στον λόγο του «Περί της Τιμω­ρίας Ιουλιανού» (εκδίκηση για τον Ιουλιανό), που τον απευθύνει στον αυτοκράτορα Θεοδόσιο, υ­ποστηρίζει ότι ο Ιουλιανός δολο- φονήθηκε από Ρωμαίο στρατιώ- τη-όργανο των χριστιανών (8). Α­κόμα και ο χριστιανός ιστορικός Σωκράτης γράφει: "όπως υποστη­ρίζουν οι περισσότεροι, δικός μας στρατιώτης δολοφόνησε τον αυτοκράτορα" (9).

Επιπλέον απόδειξη της πισώ- πλατης δολοφονίας του Ιουλια- νού από τους χριστιανούς είναι η μετέπειτα αγιοποίηση(!) του δο­λοφόνου, ως «άγιου» Μερκούρι­

ου! (10). Παρακάτω ο αρθρογρά- φος ισχυρίζεται ότι «τα γραπτά έργα του μεγάλου αυτού αυτο­κράτορα σώθηκαν χάρη στην επί­μονη προσπάθεια χριστιανών μο­ναχών που τα αντέγραψαν και τα διαφύλαξαν στις βιβλιοθήκες των μοναστηριών». Η αλήθεια εί­ναι ότι ακριβώς το αντίθετο συ­νέβη! Το μεγαλύτερο μέρος του συγγραφικού έργου του Ιουλια- νού έχει καταστραφεί από τους χριστιανούς. Τα έργα του εστεμ­μένου φιλοσόφου είχαν κοινή μοίρα με τη συντριπτική πλειο- ψηφία των έργων της ελληνικής γραμματείας, δηλαδή την πυρά. Οι περισσότερες επιστολές του Ιουλιανού, τα ποιήματά του, κα­θώς και θεολογικές εργασίες του έχουν καταστραφεί. Το πολύ ση­μαντικό έργο του, της ανασκευ­ής των ευαγγελίων (11), έχει χα­θεί ολοκληρωτικά, ενώ από το περίφημο έργο του «Κατά Γαλι- λαίων» αποσπάσματα μόνο έχουν σωθεί (το αρχικό έργο αποτελεί­το από 7 βιβλία) και αυτά από το βιβλίο του επισκόπου Αλεξαν­δρείας Κύριλλου, που είχε επιχει­ρήσει να απαντήσει στο έργο του Ιουλιανού (12). Αργότερα, επί Θε­οδοσίου Β ’, υπήρξαν και επίση­μες διαταγές να ριχτούν στην πυ­ρά τα έργα του Ιουλιανού, νομι­μοποιώντας έτσι τη μέχρι τότε πρακτική των χριστιανών. Αν λοι­πόν αποσπάσματα του μεγαλειώ­δους έργου του Ιουλιανού έφθα- σαν ως τις μέρες μας αυτό το ο­φείλουμε σε εθνικούς Ελληνες που -στην κυριολεξία -με κίνδυ­νο της ζωής τους κατάφεραν να περισώσουν επιστολές και κείμε­νά του. Για την αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

(1) Ιουλιανός, ΜΙΣΟΠΩΓΩΝ, παρ. 351-351D, 352D-354C,(2) ΣΩΖΟΜΕΝΟΣ, Εκκλησιαστική Ιστορία, τόμ. 1, σελ. 455-456.(3) Πολύμνια Αθανασιάδη, ΙΟΥΛΙΑ- ΝΟΣ, ΜΙΑ ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ, εκδ. Μορφω­τικό Ιδρυμα Εθνικής Τράπεζας, σελ. 61.(4) Θανάσης Μαργαρίτης, ΙΟΥΛΙΑ- ΝΟΣ, Ο ΕΣΤΕΜΜΕΝΟΣ ΦΙΛΟΣΟ­ΦΟΣ, εκδ. Νέα Θέσις, σελ. 532-535.(5) ΙΟΥΛΙΑΝΟΣ, ΕΠΙΣΤΟΛΗ 26 (ΕΡ 36) «ΜΑΞΙΜΩ ΦΙΛΟΣΟΦΩ».(6) Η ΑΝΤΙΠΑΓΑΝΙΣΤΙΚΗ ΝΟΜΟ­ΘΕΣΙΑ ΤΗΣ ΥΣΤΕΡΗΣ ΡΩΜΑΪΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΚΩΔΙΚΕΣ, εκδ. Κατάρτι.(7) Θ. Μαργαρίτης, ΙΟΥΛΙΑΝΟΣ, Ο ΕΣΤΕΜΜΕΝΟΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ, εκδ. Νέα Θέσις, σελ. 588-596.(8) Λιβάνιος, ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΕΛ-

Σ ΤΡ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

Α Λ Λ Η Λ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

ΛΗΝΙΚΩΝ ΝΑΩΝ, εκδ. Θύραθεν, σελ. 17.(9) Σωκράτης: ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ.(10) Π. Αθανασιάδη, ΙΟΥΛΙΑΝΟΣ, ΜΙΑ ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., σελ, 315-316, 327, εικόνα XIII.(11) Θ. Μαργαρίτης, ΙΟΥΛΙΑΝΟΣ, Ο ΕΣΤΕΜΜΕΝΟΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ, εκδ. Νέα Θέσις, σελ. 476.(12) Ιουλιανός, ΕΡΓΑ, Εκδ. Θύρα­θεν, σελ. 159-160.

Χρήστος Λυμπερόπουλος, Γλυφάδα, Αθήνα

«ΣΙ»: Ευχαριστούμε για την επι­στολή και τις ενδιαφέρουσες ε ­πισημάνσεις σας. Το ενδιαφέρον το οποίο επιδεικνύετε για την Ιστορία μας και η εξέταση των πηγών με την οποία καταγίνεστε, αποτελούν στάση υποδειγματική για καθέναν που αγαπάει αυτόν τον τόπο. Σχετικά με τις παρατη­ρήσεις σας θα θέλαμε να γνωρί­ζετε τα εξής:

1) Οταν ο αρθρογράφος ανα- φέρεται στον ρόλο που διεδρα- μάτισε η χριστιανική αγωγή στη διαμόρφωση της προσωπικότη­τας του Ιουλιανού δεν συνδέει την αγωγή αυτή με συγκεκριμένα πρόσωπα, αλλά αναφέρεται στην επιρροή αυτής καθ’ αυτής της χριστιανικής κοσμοθεωρίας, της οποίας ο αυτοκράτορας έγι- νε κοινωνός κατά την παιδική του ηλικία, ανεξάρτητα από το ή­θος των παιδαγωγών του. Συμ­φωνούμε έως ένα σημείο μαζί σας στην πιθανότητα κάποιοι από αυτούς να συνέβαλλαν στο να αρνηθεί αργότερα ο Ιουλια- νός τον Χριστιανισμό, χωρίς αυ­τό να σημαίνει ότι απαρνήθηκε και τις βαθύτερες χριστιανικές αρχές, με τις οποίες κατά την τρυφερή του ηλικία γαλουχήθη- κε.

2) Πρόθεση του άρθρου δεν ή ­ταν να αναλύσει τελετουργικές πράξεις ή θεολογικές απόψεις, καθώς κινείται στον ιστορικό και όχι στον θρησκειολογικό χώρο, με ανάλογο και το περιεχόμενό του. Το γεγονός πάντως ότι ο Ιου- λιανύς εκπροσωπεί θρησκευτικά τις συγκρητιστικές τάσεις της ύ­στερης ρωμαϊκής περιόδου με ά­ξονα τον Ιάμβλιχο και τον νεο­πλατωνισμό, είναι αναμφισβήτη­το.

3) Το αν ο Ιουλιανός υποκρινό­ταν ή όχι στις σχέσεις του με τον Μέγα Βασίλειο και τον Γρηγόριο τον Θεολόγο κατά τη διάρκεια της κοινής τους φοίτησης στην Αθήνα, δεν το γνωρίζουμε με α­κρίβεια. Γνωρίζουμε όμως ότι

σεβόταν τον Μέγα Βασίλειο, τον οποίο και ήθελε να έχει με το μέ­ρος του κατά τη διάρκεια της βα­σιλείας του. Αναφορικά με τους χαρακτηρισμούς του Μεγάλου Γρηγορίου για την προσωπικότη­τα του Ιουλιανού, αυτοί γίνονται κατανοητοί στο πλαίσιο του έ ­ντονου αντιρρητικού κλίματος της εποχής τους και της θρη­σκευτικής πολεμικής.

4) Το αν και κατά πόσον ο Χρι­στιανισμός είχε ήδη επικρατήσει την εποχή αυτή μπορεί ο καθέ­νας να το αντιληφθεί διαβάζο­ντας το έργο του ίδιου του αυτο­κράτορα «Μισοπώγων». Πάνω σε αυτό το ζήτημα κάθε σχόλιο μάλ­λον είναι περιττό!

5) Αν τα έργα του Ιουλιανού εί­χαν σωθεί από εθνικούς, τότε θα είχαμε σήμερα την «ανασκευή των ευαγγελίων», καθώς και το «κατά Γαλιλαίων» στην αρχική του μορφή. Στην πραγματικότητα οι χριστιανοί λόγιοι και μοναχοί ήταν εκείνοι που διατήρησαν τα αξιολογότερα έργα του, αδιαφο­ρώντας για εκείνα που στερού­ντο λογοτεχνικής και ιστορικής αξίας και ήταν γεμάτα από ύ­βρεις, μισαλλοδοξία και περι­φρόνηση για τη θρησκεία τους.

6) Η άποψη ότι ο αυτοκράτο­ρας δολοφονήθηκε από χριστια­νό είναι κατά τη γνώμη μας εντε­λώς ανυπόστατη και γι’ αυτό δεν αναφερθήκαμε καθόλου σε αυ­τήν. Ισως ο Λιβόνιος επάνω στη θλίψη του να επιρρίπτει το βά­ρος του θανάτου του σε χριστια­νικά χέρια. Ισως πάλι άλλοι ιστο­ρικοί να αναφέρονται σε αυτή την πιθανότητα ή τη φήμη η ο­ποία επικράτησε στους κύκλους των εθνικών. Γεγονός όμως είναι ότι ο Ιουλιανός πέθανε ως ήρω- ας κατά τη διάρκεια φονικότατης μάχης με τους Πέρσες, πολεμώ­ντας στο μέτωπο, σημείο που δεν προσφέρεται για σκοτεινές δο­λοπλοκίες. Αλλά ακόμα Kat αν Ρωμαίος στρατιώτης τον δολο­φόνησε, δεν θα γινόταν αυτό α­ντιληπτό από τους υπολοίπους οι οποίοι και λάτρευαν τον Ιου- λιανό για το θάρρος και τη γεν­ναιότητά του; Θα μπορούσε άρα­γε ένας δολοφόνος να ανήκει στη χριστιανική κοινότητα που α­παγορεύει εντελώς τον φόνο; Οσο για τον Αγιο Μερκούριο, που φέρεται ως δολοφόνος του αυτοκράτορα, η εικασία αυτή μό­νον σαν ανέκδοτο μπορεί να γί­νει δεκτή, επειδή ο Αγιος μαρτύ­ρησε κατά τη διάρκεια των διωγ­μών του Δεκίου, εκατό και πλέον χρόνια πριν από την εποχή που μας απασχολεί. Συμπερασματι­κά, θα θέλαμε να επισημάνουμε

ότι η ιστορική αλήθεια, αν μπο­ρούμε να μιλάμε y/ä αυτήν, δεν ταυτίζεται με ιδεολογίες ή θρη- σκοληψίες και βρίσκεται πάντα στο μέσον, ως σύνθεση την ο­ποία οφείλουμε να αναζητούμε μέσα από τις κάθε λογής μαρτυ­ρίες στο πλαίσιο και στις συνθή­κες που προσδιορίζουν μια συ­γκεκριμένη εποχή. Μέσα σε αυ­τό το πλαίσιο θα πρέπει να αντι­μετωπιστεί και η υπόθεση «Ιου- λιανός». Ελληνιστής, ήρωας και όχι παραβάτης, ο αυτοκράτορας αυτός στάθηκε το αγνό παρά­δειγμα και ίσως το θύμα μιας ε­ποχής αγωνίας για το μέλλον, μιας κοινωνίας που εξελισσόταν, μιας περιόδου κατά την οποία το παλαιό έδινε τη θέση του στο νέο Kat τελειότερο.

Ν. Κακαβελάκης

Ο ΠΡΟΔΟΤΗΣ ΤΟΥ ΑΥΞΕΝΤΙΟΥ

Κύριε διευθυντά,

Στο τεύχος 58 και συγκεκριμέ­να στο έξοχο άρθρο του κυρίου Καρκαλέτση για τη ζωή και το θά­νατο του ήρωα Γρηγόρη Αυξεντί­ου θα ήθελα να προσθέσω το ε­ξής παράδοξο γεγονός: Ο αγω­γιάτης του μοναστηριού, ο Πέ­τρος, ήταν άνθρωπος αμαθής, α­πλοϊκός και αφελής. Δεν πρόδω- σε το Γρηγόρη Αυξεντίου για κανένα υλικό όφελος, παρά μόνο από φόβο προς κάτι το οποίο φαίνεται πολύ απλοϊκό έως παρά­δοξο. Οταν οι Αγγλοι αντελήφθη- σαν το φόβο του Πέτρου για τα τροχοφόρα - μια και ποτέ του δεν είχε επιβιβαστεί σε αυτοκί­νητο - τον ανέβασαν στην καρό- τσα ενός τζιπ. Μετά από δύο - τρεις σύντομες αλλά βίαιες κυ­κλικές βόλτες μπροστά στο μο­ναστήρι ο Πέτρος ζαλισμένος και πανικοβλημένος από τα μαρσαρί­σματα του τζιπ και τα «σπιναρί­σματα» των τροχών του, «έσπα­σε» και ομολόγησε την τοποθε­σία του κρησφύγετου του ήρωα. Ετσι απρόσμενα ήρθε το τέλος ε­νός ασταμάτητου κυνηγητού, μιας λυσσαλέας καταδίωξης του καπετάν Ζήδρου. Η πληροφορία που σας παραθέτω προέρχεται από ντοκιμαντέρ που είχε προβά­λει στο παρελθόν η ΕΤ-1 και το ο­ποίο ήταν αφιερωμένο στον αγώ­να των Κυπρίων και του ήρωα Γρηγόρη Αυξεντίου.

Με τιμή Χρήστος Σαργέν της

Λαμπέτι Πύργου Ηλείας

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ• Παρακαλούμε τους αναγνώ­στες που μας αποστέλλουν επι­στολές να γράφουν ευανάγνω­στα, να αποφεύγουν τις ακραί­ες εκφράσεις και σε καμία περί­πτωση να μην υπερβαίνουν τις 250-300 λέξεις. Σε αντίθετη πε­ρίπτωση τα κείμενά τους δεν θα δημοσιεύονται και πιθανότατα δεν θα λαμβάνουν απάντηση. Το περιοδικό μας επιθυμεί την α­νταλλαγή απόψεων, την καλο­προαίρετη κριτική και κυρίως τον σεβασμό στον διατιθέμενο χώρο, ο οποίος είναι πολύτιμος.

• Ανώνυμες επιστολές δεν απο­κτώνται. Ολες οι επιστολές θα πρέπει να έχουν ονοματεπώνυ­μο, διεύθυνση και τηλέφωνο. Το περιοδικό μπορεί να δημοσι­εύσει ή να απαντήσει σε επιστο­λές χωρίς να αναφέρει το όνομα του αποστολέα, αν το ζητήσει ο ίδιος.

Καρότση Ιορδάνη, Θεσσαλονίκη.Η επιστολή σας απαντήθηκε στο τ. 61. Ευχαριστούμε για τις φωτο­γραφίες. Ισως κάποτε φανούν χρήσιμες.

Λασκαρέλη Ιωάννη, Αλεξαν­δρούπολη. Το θέμα που μας προ­τείνετε το έχουμε υπόψη και θα το δημοσιεύσουμε μελλοντικά.

Τίκη Κωνσταντίνο, Θεσσαλονίκη.Αρθρο για τον πόλεμο στα Φώ- κλαντ δημοσιεύθηκε στα τεύχη 24 και 26. Ο πόλεμος αυτός κρά­τησε δύο περίπου μήνες και οι α­πώλειες των Βρετανών ήταν πε­ρίπου 300 νεκροί και των Αργε­ντινών 700. Η ΕΟΚ και ο ΟΗΕ κα­ταδίκασαν την εισβολή. Τα υπό­λοιπα ερωτήματά σας δεν έχουν άμεση σχέση με τη στρατιωτική ι­στορία. Δεν βρέθηκαν στοιχεία για τις στρατιωτικές μονάδες.

Λαβαζό Κυριάκο, Αθήνα. Ευχαρι­στούμε για τις υποδείξεις ως προς τη νέα σειρά μας. Πολλά στοιχεία περιλήφθηκαν στα κεί­μενα και έτσι θεωρήθηκε περιτ­τή η σύνταξη νέων πινάκων. Γ νω­ρίζουμε ότι η απεικόνιση βασί­σθηκε σε φωτογραφία, κάτι συ­νηθισμένο ακόμα και για μεγά­λους ξένους ζωγράφους. Προσω­πικές απαντήσεις δεν δίδονται.

Σ ΤΡ Α ΤΙΩ ΤΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

Α Ρ Χ Α Ι Ο Λ Ο Γ Ι Α

ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 1944ΑΡΜΑΤΑ SHERMAN ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ

76

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ

Προσκαλούμε τους αναγνώστες που έχουν στο αρχείο τους

φωτογραφίες σχετικές με τη στρατιωτική μας ιστορία ή οποιοδήποτε αντικείμενο

στρατιωτικού ενδιαφέροντος, να μας τις διαθέσουν προσωρινά

συνοδευόμενες - αν είναι δυνατόν - από σχετικό κείμενο.

Εμείς από την πλευρά μας αναλαμβάνουμε να

προχωρήσουμε στην καλύτερη δυνατή παρουσίαση,

δημοσιεύοντας το όνομα του αποστολέα (αν το επιθυμεί), και εγγυόμαοτε την επιστροφή του

υλικού μετά τη δημοσίευση (Περιοδικό «Στρατιωτική

Ιστορία», ΤΘ 3951,10210, Αθήνα, υπόψη κ. Π Τερνιώτη).

Στο ίδιο σημείο σήμερα η ιστορία ζει ακόμα,

ενώ στην είσοδο της στοάς υπάρχουν πιο "ειρηνικές"

παρουσίες.

Κατά τα θλιβερά γεγονότα των "Δεκεμβριανών" το 1944, που σήμαναν την έναρξη του ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου, από τις βρετανικές δυνάμεις χρησιμοποιήθηκαν και άρματα μάχης τύπου Μ4 Sherman. Τα άρματα αυτά ανήκαν στη δύ­ναμη της 23ης Τεθωρακισμέ­νης Ταξιαρχίας και υποστήρι­ξαν τις εκκαθαριστικές επιχει­ρήσεις των αλεξιπτωτιστών της 2ης Ανεξάρτητης Ταξιαρ­χίας και των υπόλοιπων βρετα­νικών και ελληνικών δυνάμεων κατά των ανταρτών του ΕΛΑΣ που είχαν διεισδύσει στην Α­θήνα. Το απόγευμα της 5ης Δεκεμβρίου 1944 δύο βρετανι­κά Sherman επενέβησαν στην

περιοχή του Πολυτεχνείου, ό ­που. είχαν οχυρωθεί τμήματα του ΕΛΑΣ και πολιορκούσαν το κτίριο της Γενικής Ασφάλειας - το οποίο βρισκόταν απέναντι. Η παρουσία των αρμάτων, που συνόδευαν άνδρες του 6ου Τάγματος Αλεξιπτωτιστών, ή­ταν καταλυτική και σύντομα οι αντάρτες εξουδετερώθηκαν

και συνελήφθησαν πολυάριθ­μοι αιχμάλωτοι. Την επόμενη ημέρα, 6 Δεκεμβρίου, τρία α­κόμα Sherman συνοδευόμενα από δυνάμεις αλεξιπτωτιστών και πεζικού άρχισαν την εκκα­θάριση, από τους ατάκτους, της περιοχής γύρω από την πλατεία Συντάγματος και κα­τέλαβαν τα κεντρικά γραφεία

του ΚΚΕ στην οδό Οθωνος και αργότερα τα γραφεία του ΕΑΜ στην οδό Κοραή.

Ε π ιμέλεια : Γιάννης Τερνιώτης

Σ ΤΡ Α ΤΙΩ ΤΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Α Ρ Χ Α Ι Ο Λ Ο Γ Ι Α

Δεκέμβριος 1944. Βρετανικές δυνάμεις και άρματα Sherman καταλαμβάνουν τα γραφεία του ΕΑΜ στην οδό Κοραή.

Δεκέμβριος 1944. Ενα Sherman καλύπτει τους άνδρες της 2ης Ανεξάρτητης Ταξιαρχίας Αλεξιπτωτιστών που προσπαθούν να εξουδετερώσουν τις δυνάμεις των ανταρτών στην οδό Σωκράτους, στην περιοχή της πλατείας Ομονοίας.

ΣΤΡ Α ΤΙΩ ΤΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η

ΓΕΩ ΡΓΙΟ Σ : Κ Α Φ Φ Ε Σ

ΤΙ ΕΙΝΑΙ 0 ΠΟΛΕΜΟΙ:Κοινονιολογία τη ; β ία ; και τον χολεμοι·

f /* s j 'lV

m ΕΚΛΟΙΕΙ1 ΠΛΠΛΖΗ-Η

Γεώργιος ΚαφφέςΤΙ ΕΙΝΑΙ 0 ΠΟΛΕΜΟΣ; ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΒΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥΕκδόσεις "Παπαζήση'Αθήνα, 2001 Σελίδες 256

Ο συγγραφέας του συγκε­κριμένου βιβλίου είναι μέλος του Συλλόγου Ελλήνων Κοινωνιολό­γων και έχει διδάξει κοινωνιολο- γία στις παραγωγικές σχολές των Ενόπλων Δυνάμεων (Ευελπίδων, Ναυτικών Δοκίμων και Ικάρων). Ορισμένα από τα βιβλία του περι­λαμβάνονται στο διδακτικό πρό­γραμμα των στρατιωτικών σχο­λών. Το προσεγμένο αυτό έργο πραγματεύεται ένα ιδιαίτερα πο­λύπλοκο θέμα, το οποίο δεν έχει απασχολήσει στον βαθμό που του αρμόζει την ελληνική βιβλιο­γραφία. Με τη μελέτη επιχειρεί- ται μια κοινωνιολογική προσέγγι­ση του φαινομένου του πολέμου, σε συνδυασμό με κάποιες εξηγή­σεις αναφορικά με την ύπαρξη και τα συστατικά χαρακτηριστικά του. Γίνεται προσπάθεια απομυ­θοποίησης του πολέμου, με τον οποίο το ελληνικό έθνος έχει μάθει να συμδιώνει και να διαδη- λώνει μέσω αυτού την ύπαρξή του στην κοινωνικοϊστορική πραγματικότητα εδώ και χιλιε­τίες. Το έργο αποτελεϊται από τρία μέρη. Στο πρώτο επιχειρεί- ται μια επιστημονική προσέγγιση σχετικά με το πώς εξηγείται η εκ­δήλωση του φαινομένου του πο­λέμου κατά τη διάρκεια της ιστο­ρίας. Περιέχονται αναφορές στους αρχαίους πολέμους, μυ­θολογικές αναφορές και ιστορι­κές αναζητήσεις οι οποίες οδη­γούν στην ενδελεχή εξέταση των σύγχρονων συγκρούσεων. Ε ­ξετάζονται επίσης τα είδη της δίας που ασκούνται στις ανθρώ­πινες κοινωνίες. Στο δεύτερο μέ­

ρος επιχειρείται η κοινωνιολογι­κή εξήγηση των πολέμων με βά­ση τα κοινωνικά τους χαρακτηρι­στικά γνωρίσματα, την ψυχολογι­κή τους ερμηνεία και τις οικονομικοπολιτικές τους δια­στάσεις, Στο τρίτο μέρος παρου­σιάζεται η πορεία του φαινομέ­νου του πολέμου προς τη νεώτε- ρη μορφή του, μέσα από την τυ­πολογική κατάταξη των σύγχρο­νων στρατών, καθώς και των μορ­φών της διεθνούς βίας. Συμπερασματικά παρουσιάζο­νται ορισμένες διαπιστώσεις για την κοινωνικότητα που εμπεριέ­χεται στη διατύπωση των νέων α­μυντικών δογμάτων. Το βιβλίο διατίθεται από τις εκδόσεις "Πα­παζήση" (Νικηταρά 2 και Εμμα­νουήλ Μπενάκη, 10678, Αθήνα, τηλ. 3838020, 3822496, fax: 3809150).

Χρήστος Δ. Λάζος ΠΕΘΑΙΝΟΝΤΑΣ ΣΤΗ ΜΑΔΡΙΤΗ Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΤΟΝ ΙΣΠΑΝΙΚΟ ΕΜΦΥΛΙΟ ΠΟΛΕΜΟΕκδόσεις "Αίολος"Αθήνα, 2001 Σελίδες 210

Ο γνωστός συγγραφέας Δη- μήτρης Λάζος ασχολείται με ένα ελάχιστα γνωστό θέμα, την ελλη­νική συμμετοχή στα γεγονότα του Ισπανικού Εμφυλίου. Η δεκα­ετία του 1930 σημαδεύτηκε από μια σειρά δραματικών πολεμικών γεγονότων, τα οποία κορυφώθη- καν με την έκρηξη του Β ’ΠΠ το 1939. Ο Ισπανικός Εμφύλιος συ­γκλόνισε τη διεθνή κοινή γνώμη διότι αποτέλεσε πεδίο αντιπαρά­θεσης δύο ιδεολογιών οι οποίες

φιλοδοξούσαν να κυριαρχήσουν στο παγκόσμιο πολιτικό στερέω­μα, του φασισμού και του κομ­μουνισμού. Η ισπανική δημοκρα­τία και οι ασθενείς δημοκρατικές δυνάμεις ενεπλάκησαν σε έναν αγώνα κατά της παράταξης του στρατηγού Φράνκο, από το 1936 μέχρι το 1939. Αρκετοί Ελληνες αριστεροί ιδεολόγοι ανταποκρί- θηκαν στο απεγνωσμένο κάλε­σμα των Ισπανών αντιφασιστών και εντάχθηκαν στις "Διεθνείς Ταξιαρχίες", οι οποίες στελεχώ­νονταν από ξένους αριστερούς και κομμουνιστές εθελοντές. Τε­τρακόσιοι περίπου Ελληνες "μπριγαδίστες" έλαβαν μέρος στις συγκρούσεις και πολλοί από αυτούς (περί το 25%) άφησαν την τελευταία τους πνοή στην Ιβηρι- κή χερσόνησο. Ο συγγραφέας καταθέτει και το δίκαιο αίτημα της απονομής της πρέπουσας τι­μής από το ισπανικό κράτος προς τους πεσόντες Ελληνες μπριγα- δίστες. Το βιβλίο περιλαμβάνει τέσσερα κεφάλαια. Στο πρώτο καταγράφονται οι Ελληνες εθε­λοντές σύμφωνα με τον τόπο κα­ταγωγής και την επαγγελματική τους ιδιότητα, οι μάχες στις οποί­ες έλαβαν μέρος, η πανωλεθρία του ελληνικού λόχου στο Μπέλ- σιτ και η συμμετοχή τους στις τε­λευταίες συγκρούσεις στο ανα­τολικό μέτωπο μέχρι την οριστι­κή αποχώρηση. Το δεύτερο μέ­ρος ασχολείται με μια σειρά συ­νεντεύξεων, καταγράφοντας τις αναμνήσεις των Ελλήνων μαχη­τών. Το τρίτο μέρος είναι αφιερω­μένο στους εθελοντές που πολέ­μησαν στην Ισπανία, καθώς και στους πεσόντες μπριγαδίστες. Στο έργο υπάρχει και ειδικό πα­ράρτημα με διάφορα κείμενα για τους Ελληνες εθελοντές. Η έκ­δοση διατίθεται από τις εκδόσεις "Αίολος" (Αραχώβης 35, 10681, Α­θήνα, τηλ. 3301553, fax: 3802859).

Νικολάου Τρικούπη ΔΙΟΙΚΗΣΙΣ ΜΕΓΑΛΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ ΕΝ ΠΟΛΕΜΩ 1918-1922Εκδόσεις "Ελεύθερη Σκέψις" Αθήνα, 2001 Σελίδες 382

Ο αντιστράτηγος Νικόλαος Τρικούπης τοποθετήθηκε τον Μάρτιο του 1921 διοικητής της III Μεραρχίας στο μικρασιατικό μέ­τωπο και τον Ιούνιο του ίδιου έ­τους ανέλαβε διοικητής του βό­

ρειου συγκροτήματος, το οποίο αποτελείτο από την III Μεραρχία και την XI Μεραρχία. Τον Σεπτέμ­βριο του ανατέθηκε η διοίκηση του Β' Σώματος Στρατού και τρεις μήνες αργότερα η διοίκηση του Α’ Σώματος Στρατού. Τον Αύ­γουστο του 1922, κατά τη διάρ­κεια του υποχωρητικού αγώνα στις μάχες του Ουλουτζάκ (16 Αυγούστου) και του Αλή- Βέράν (17 Αυγούστου), το Α' Σώμα Στρα­τού κυκλώθηκε και συνετρίβη από υπέρτερες τουρκικές δυνά­μεις, με αποτέλεσμα ο Τρικούπης

ΔΙΟΙΚΗΣΙΣ Μ ε γ ά λ ω ν Μ ο ν ά δ ω ν ε ν Π ο λ ε μ ώ

1 9 1 8 - 1 9 2 2

να συλληφθεί αιχμάλωτος και το ξίφος του να κοσμεί σήμερα το τουρκικό πολεμικό μουσείο. Το βιβλίο περιγράφει αναλυτικά, βή­μα προς βήμα, όλα τα πολεμικά γεγονότα της περιόδου 1918 - 1922 μέσα από τα οποία αποκαλύ­πτεται το μεγαλείο της αδάμα­στης ελληνικής ψυχής ακόμα και στις πιο τραγικές στιγμές. Η αφή­γηση των γεγονότων διακρίνεται για την ακρίβεια και την ιστορική αλληλουχία και κυρίως για την α­ντικειμενικότητα. Το έργο συνο­δεύεται από λεπτομερείς χάρτες των στρατιωτικών επιχειρήσεων και διατίθεται από τις εκδόσεις "Ελεύθερη Σκέψις" (Ιπποκράτους 112, 11472, Αθήνα, τηλ. 3614736, fax: 3633697).

Ιωάννης Σ . Θ εοδω ράτος lantheod@ com pulink.gr

81

Σ ΤΡ Α ΤΙΩ ΤΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ