1

ววฒนาการของโครงการรบจานาขาวเปลอก 0

1

การใชมาตรการดานราคาของรฐเพอยกระดบราคาขาวเปลอกทระดบไรนามมานานแลว

การมขาวพนธไมไวแสงเกดขนโดยเฉพาะในพนทชลประทาน อนเปนผลจากการปฏวตเขยว

นบตงแตป 25122 เปนตนมา ไดสงผลสาคญตอการขยายตวของอปทานผลผลตขาวเปลอกได

เพมจานวนมากขนอยางรวดเรว เพราะเกษตรกรในพนทชลประทานสามารถปลกขาวไดมากกวา

หนงครงในรอบป และเปนทมาของการทานาปและนาปรงตลอดจนกดดนตอระดบราคาขาวให

ตกตาตามมาอยางมากราคาขาวทตกตาโดยเฉพาะในชวงเวลาเกบเกยวซงเปนผลจากการทม

อปทานผลผลตออกสตลาดจานวนมาก ประกอบกบเกษตรกรทขาดแคลนเงนทนจาเปนตองเรง

ขายขาวในทนทภายหลงการเกบเกยว ทาใหร ฐตองเขาไปแทรกแซงกลไกราคาในตลาด

ขาวเปลอก เพอยกระดบราคาฟารมใหสงขน โครงการรบจานาขาวเปลอกเปนหนงในมาตรการ

เชงนโยบายทร ฐบาลไดนามาใช ในชวงเวลาทผานมาโครงการรบจานาขาวเปลอกไดม

ววฒนาการแตกตางไปจากโครงการรบจานาขาวเปลอกทเปนจดเรมตนอยางมาก

กอนจะมาเปนโครงการรบจานาขาวเปลอก

กอนป 2519 การแทรกแซงกลไกตลาดขาวของภาครฐไดใหความสนใจกบตลาดขาวสาร

สงออก และตลาดขาวสารในประเทศเปนสาคญ ดงจะเหนไดจากการกาหนดอตราคา “พร

เมยม”3 ซงเปนคาธรรมเนยมทเรยกเกบจากผสงออกขาวในทกๆตนขาวทสงออก การกาหนด

โควตาการสงออก การกาหนดใหผสงออกจะตองนาสงขาวสารองใหกบรฐและรฐรบซอไวในระดบ

ราคาทต ากวาระดบราคาตลาด หรอมาตรการบงคบใหพอคาผสงออกและพอคาขาวสารใน

ประเทศตองเกบขาวสารองตามทรฐกาหนด การแทรกแซงราคาขาวสารดงกลาวเปนไปเพอรกษา

ระดบราคาขาวสารภายในประเทศใหอยในระดบตาและเปนชวงยคทนโยบายขาวไทยใหการ

สนบสนนและเอาใจผบรโภคเปนสาคญ ทงน รฐบาลไดใชกลไกขององคการคลงสนคา 3

4(อคส.)

ในการเขาไปรบซอขาวจากโรงส เพอนามาจาหนายใหผบรโภคในราคาทต ากวาราคาตลาด

1จดเตรยมโดย รศ.สมพร อศวลานนท สถาบนคลงสมองของชาตและลงพมพในเอกสาร “ขาวเพอชวต” จดพมพโดยธนาคารเพอ

การเกษตรและสหกรณ 2 B. R. Jackson, W. Panichapat, and S. Awakul (1969) “Breeding performance and Characteristics of Dwarf,

Photoperiod Nonsensitive Varieties for Thailand”, Thai Journal of Agricultural Science, 2: pp83-92 3ไดยกเลกไปในป 2529 4องคการคลงสนคา (อ.ค.ส.) ไดจดตงข นในป 2498 ในการจดตงไดกาหนดหนาทของหนวยงานนไวอยางกวางๆเพอทากจกรรม

เกยวกบขาว พชผลและสนคาตางๆเพอใหจานวนผลต คณภาพ ราคา เหมาะสมและเพยงพอกบความตองการของรฐบาลและ

ประชาชนทวไป (โสภณ ทองปาน (2531) นโยบายเกษตรไทย หนา 207).

2

ดงนน สาหรบการให อ.ค.ส. เขาไปแทรกแซงกลไกตลาดขาวเปลอกในชวงเวลานน พบวาเปน

โครงการเสรมเลกๆ ใชงบประมาณจานวนเพยงเลกนอยและไมมผลใดๆตอราคาขาวเปลอก

การจดตงองคการตลาดเพอเกษตรกร (อ.ต.ก.) ในป 2517 นบไดวาเปนกาวสาคญ

เพราะการจดตง อ.ต.ก. เพอทาหนาทในการเปนตลาดกลางใหเกษตรกรและสถาบนเกษตรกรได

เปนแหลงในการนาสนคามาคาขายแลกเปลยน นบวาจะเปนการสรางอานาจการตอรองให

เกษตรกรและกลมเกษตรกรแลวยงมวตถประสงคในการทาหนาทดาเนนการพยงราคาผลตผล

เกษตรกรรม รวมทงการจดหาปจจยการผลตใหแกเกษตรกร โดยในชวงป 2517-2523 รฐบาลใน

ขณะนนไดให อ.ต.ก.เขาไปรบซอขาวเปลอกจากเกษตรกร เพอพยงราคาขาวเปลอกทไรนาไมให

ตกตาจนเกนไป การเขาไปแทรกแซงรบซอของ อ.ต.ก. ในแตละปไมแนนอน ทงนกระทรวง

เกษตรและสหกรณโดยความรวมมอของ อ.ต.ก.จะตองจดทาแผนการรบซอใหคณะรฐมนตร

อนมตการมทนหมนเวยนในการดาเนนงานจากดประกอบกบการขาดแคลนเจาหนาทและไมม

สถานทจดเกบทเพยงพอ ทาใหโครงการพยงราคาขาวเปลอกของรฐไมประสบผลสาเรจ การ

ออกไปรบซอขาวเปลอกของ อ.ต.ก. ไดหยดลงหลงจากป 2525/26 เปนตนไป ยกเวนโครงการ

เสรมทไดดาเนนการโดยกระทรวงเกษตรและสหกรณ

เนองจากรฐบาลมภาระดานงบประมาณทจะนามาใชกบโครงการพยงราคาขาวเปลอก

เพราะหนวยงานของรฐ ทง อ.ต.ก. และ อคส. ตางประสบภาวะขาดทนจานวนมาก รฐบาลใน

ขณะนนจงเรมตระหนกวาไมสามารถจะใชนโยบายพยงราคาตอไปได จงไดหนมาผลกดน

โครงการรบจานาขาวเปลอกของธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร (ธ.ก.ส.) ใหเปน

โครงการสาคญในการแกปญหาราคาขาวในตนฤดเกบเกยว4

5

โครงการรบจานาขาวเปลอกเรมตนมาอยางไร?

ทจรงแลว การจดทาโครงการรบจานาขาวเปลอก5

6ของ ธ.ก.ส. มสาเหตมาจากประเดน

ทางการเมองทกดดนให ธ.ก.ส. ยกเลกหนใหกบเกษตรกร หรอมฉะนนกให ธ.ก.ส. เลอน

กาหนดการชาระหนของเกษตรกรเพอใหเกษตรกรสามารถเกบขาวไวขายในชวงราคาด ในปการ

ผลต2525/26 ธ.ก.ส. จงไดนาโครงการรบจานาขาวเปลอกมาใช โดยใหเกษตรกรนาขาวเปลอก

มาจานากบ ธ.ก.ส. ขาวเปลอกทนามาจานา เกษตรกรตองนาไปฝากไวทหนวยงานขององคการ

คลงสนคาในพนท ทงนเกษตรกรจะไดรบเงนกยมรอยละ 80 ของมลคาขาว6

7เกษตรกรแต

ละรายจะจานาขาวเปลอกไดในวงเงนไมเกน 100,000 บาท โดยเกษตรกรสามารถไถถอน

ขาวกอนกาหนดไดพรอมตองจายอตราดอกเบยรอยละ 13 แตถาเกษตรกรไมมาไถถอนตาม

กาหนด ขาวเปลอกทจานาไวจะตกเปนขององคการคลงสนคาเพอการจาหนายออกตอไป

5อมมาร สยามวาลา และวโรจน ณ ระนอง (2533) ประมวลความรเรองขาว สถาบนวจยพฒนาแหงประเทศไทย หนา 269 6หลกการเรมตนของโครงการรบจานาขาวเปลอกคอการใหเงนกแกเกษตรกรโดยใชขาวเปลอกเปนหลกประกนในการชาระหนเงนก

ทงนเพอบรรเทาความเดอดรอนทางการเงนแกเกษตรกรก 7ตามราคาตลาดหรอตามราคาขนตาทกระทรวงเกษตรประกาศ

3

อยางไรกตามโครงการรบจานาขาวเปลอกทรเรมโดย ธ.ก.ส. ดงกลาว เปนโครงการภายในของ

ธ.ก.ส. เอง มวตถประสงคเพอการเสรมสภาพคลองใหกบเกษตรกรทเดอดรอนเงนในชวงเกบ

เกยว ไดมโอกาสกยมเงนไปใชจายในการเกบเกยวและขายผลตผล การดาเนนงานในปแรก

พบวามชาวนาในพนท 3 จงหวด (สพรรณบร ชมพร และนครศรธรรมราช) จานวน 69 รายทนา

ขาวเปลอกมาจานาและมปรมาณขาวทเขาโครงการรบจานาเพยง 410.56 ตน7

8 ทงนเพราะ

เกษตรกรทเขาโครงการจะมคาใชจายเฉลยตนละ 443.36 บาท (คาดอกเบย คาขนสง คา

กระสอบและคาอนๆ) ในขณะทราคาขาวปรบเพมขนมาเพยงตนละ 200 บาทเทานน ความไม

สาเรจของโครงการในปแรกทดาเนนงานเปนเพราะชาวนาไมเขาใจในประโยชนของโครงการทม

ตอพวกเขาและกลวสญเสยประโยชนมากกวาการไดประโยชน

อยางไรกตาม ในปตอๆมาหลงจากทไดมการปรบปรงเงอนไขของโครงการ เชน (1)

เกษตรกรทนาขาวเปลอกมาจานาสามารถเกบขาวไวทยงฉางของตนเองไดเพอลดภาระคาใชจาย

ในการขนยาย (2) การลดอตราดอกเบยทเกษตรกรจะตองจายใหตาลง เปนตน เปนสาเหตสาคญ

ทาใหเกษตรกรเขามาใชประโยชนจากโครงการมากขนทงนพบวา เมอสนปการผลต 2527/28 ม

จานวนเงนสนเชอทใหเกษตรกรกยมในโครงการรวม 201.7 ลานบาทและมเกษตรกรจานวน

12,547 รายทมาขอใชสนเชอ อยางไรกตาม โครงการรบจานาขาวเปลอกไดหยดชะงกไปในป

2528 ทงนเนองจากรฐบาลอยในชวงของการเตรยมการเพอจะนาโครงการรบจานาขาวเปลอกมา

เปนมาตรการรกษาเสถยรภาพราคาของภาครฐในขณะนน

การยกระดบโครงการรบจานาขนเปนมาตรการแกปญหาราคาขาวเปลอก

ตกตาของภาครฐ

ปญหาราคาขาวเปลอกตกต า โดยเฉพาะในชวงตนฤดเกบเกยว นบไดวาไดสราง

ผลกระทบตอรฐบาลในขณะนน แมจะมการกาหนดมาตรการแทรกแซงตลาดขาวเปลอก ไวหลาย

โครงการเชน โครงการยกระดบราคาขาวเปลอกนาปของกระทรวงพาณชย โดยใหโรงสเขารวม

โครงการรบซอขาวเปลอกในราคาทกาหนดไว โครงการรบซอขาวเปลอกเพอแทรกแซงตลาดและ

ชาระหนเปนขาวเปลอกของ อ.ต.ก. เปนตน แตโครงการทไดจดทาขนกไมสามารถทาใหเกด

ประสทธผลในการแกปญหาราคาขาวเปลอกตกตาใหกบเกษตรกรในวงกวางได ในปการผลต

2528/29 รฐมนตรวาการกระทรวงพาณชยในขณะนน 8

9ไดประกาศใช พ.ร.บ.กาหนดราคาสนคา

และปองกนการผกขาด พ.ศ. 2522 เพอแกปญหาราคาขาวเปลอกตกตา โดยกาหนดราคาขนตา

ของขาวเปลอกชนดตางๆ ทโรงสตองรบซอ อยางไรกตาม ในการใช พรบ. ดงกลาว รฐบาลม

อานาจเพยงกาหนดราคาขาวเปลอกทผขายจะตองขายแตไมมอานาจในการบงคบใหผซ อตองซอ

ขาวเปลอกในราคานน ซงทาใหเกษตรกรไมสามารถขายขาวเปลอกไดประกาศไวได จงมการ

8ธนาคารเพอการเกาตรและสหกรณ เอกสารโรเนยวใชภายในไมปรากฎป 9มนายโกศล ไกรฤกษ เปนรฐมนตรวาการกระทรวงพาณชย

4

ประทวงเกดขน ทาใหรฐบาลในขณะนนตองยกเลกมาตรการกาหนดราคาขาวเปลอก 9

10 ตลอดจน

การยกเลกเกบคาพรเมยม รวมถงยกเลกการกาหนดโควตาขาวสงออก

การเปลยนแปลงทสาคญของโครงการรบจานาขาวเปลอกไดเกดขนในปลายป 2529 เมอ

รฐบาลในขณะนนไดใหธนาคารแหงประเทศไทยปลอยเงนกดอกเบยตาในวงเงน 5,000 ลานบาท

เพอนบสนนให ธ.ก.ส. นาเงนดงกลาวไปใชในโครงการรบจานาขาวเปลอก เพราะเหนวาหาก

สามารถจงใจใหเกษตรกรเกบขาวไวขายปลายฤดกจะทาใหเปนการชะลอผลผลตขาวออกสตลาด

ในชวงเกบเกยวและจะทาใหเกษตรกรมรายไดดขนตามมา10

11พรอมกบให ธ.ก.ส. ปรบปรงระเบยบ

สาหรบการรบจานาใหม โดยคดดอกเบยกบเกษตรกรรอยละ 3 ตอป ในชวงเดอนมกราคมถง

มถนายน และรอยละ 6 ตอปในชวงเดอน กรกฏาคมถงสงหาคม พรอมกบการเปลยนแปลง

วธการรบจานาขาวเปลอกจากทเกษตรกรจะตองนาขาวไปสงทคลงของ อคส. กใหเกษตรกรทจะ

จานาขาวเปลอกกบ ธ.ก.ส. สามารถเกบขาวไวทยงฉางของตนเองได ทงนเพอลดคาใชจายใน

การขนยายขาวเปลอกและคาใชจายในการเกบขาว ในขณะเดยวกน ธ.ก.ส. จะเปนผทาสญญา

เชายงฉางของเกษตรกรรายนนๆใหเปนทเกบขาวเปลอกและจางเกษตรกรเปนผดแล 1 1

12 ผลของ

การรบจานาในปดงกลาวไดทาใหราคาขาวเปลอกชนดตางๆ ไดขยบตวสงขน และเมอถงเวลาไถ

ถอนปรากฏวาราคาขาวเปลอกยงคงอยในระดบทรงตวคอนขางสง คมกบดอกเบยทจาย ทาให

เกษตรกรมาไถถอนผลผลตขาวทจานาไวจานวนมาก

ในทศวรรษแรกของโครงการรบจานาขาวเปลอก (2529-2538)

การเปลยนแปลงโครงการรบจานาขาวเปลอกในปการผลต 2529/30 นบเปนกาวสาคญ

เพราะไดเปนจดเรมตนของการเปลยนแปลงจากโครงการภายในของ ธ.ก.ส.และเปนโครงการ

เสรม เพอชวยเหลอเกษตรกรทขาดแคลนเงนทนในฤดกาลเกบเกยว มาเปนโครงการของรฐและ

เปนโครงการหลก เพอใชเปนเครองมอในการรกษาระดบราคาขาวไมใหตกตาดวยการชะลอการ

ขายของเกษตรกร ทง น ยงยดวธการกาหนดสนเชอทเกษตรกรจะไดร บจากการนา

ขาวเปลอกมาจานาใหรอยละ 80 ของมลคาขาวเปลอก โดย ในปการผลต 2529/30 ม

เกษตรกรมาขอกจานวน 360,269 ราย มยอดเงนสนเชอรวม 3,809.6 ลานบาท และมปรมาณ

ขาวเปลอกทนามาจานาประมาณ 2.27 ลานตน ราคาขาวทปรบตวดขน พรอมกบการสงออกท

ขยายตวเพราะความตองการจากตางประเทศมมากขน ทาใหจานวนเกษตรกรทนาขาวมาจานา

ลดลงพรอมกบจานวนสนเชอภายใตโครงการรบจานาขาวเปลอกไดลดลงตามมาดวยปรมาณการ

รบจานาขาวเปลอกไดปรบตวสงขนพรอมกบจานวนผมาขอใชสนเชอ

10ศนยวจยเศรษบศาสตรประยกต (2547) โครงการวจยทางเลอกใหมสาหรบการรบจานาขาวเปลอกและลาไยอบแหง

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร หนา25 11อมมาร สยามวาลา และวโรจน ณ ระนอง (2533) หนา 270 12โดยขอเทจจรง ธ.ก.ส. จะจายคาเชาใหเกษตรกรในอตรา 1 บาทตอเกวยน

5

ในปการผลต 2530/31 คณะกรรมการนโยบายและมาตรการขาว (กนข.) ในขณะนนได

เปลยนแปลงเงอนไขของอตราดอกเบยเสยใหม โดยกาหนดใหเกษตรกรเสยดอกเบยรอยละ 3

ตอปตลอดระยะเวลาจานา โดยท ธ.ก.ส. จะไดรบเงนชดเชยดอกเบยเงนกจากกองทนสงเคราะห

เกษตรกร นอกจาก นในปดงกลาวคณะกรรมการ กนข. ยงไดกาหนดใหมโครงการอนๆเปน

โครงการเสรมอกดวย เชน โครงการรบซอขาวเปลอกของกองทพบก 12

13 โครงการแทรกแซงตลาด

ขาวเปลอกของกระทรวงมหาดไทย ตลอดจนโครงการเรงระบายขาวสารสงออกเพอยกระดบ

ราคาขาวเปลอกตามฤดกาลผลตของกระทรวงพาณชย 1 3

14สาหรบงบประมาณทใชในโครงการรบ

จานาขาวเปลอกจะอยในวงเงนประมาณ 2-3 พนลานบาทในชวงระหวางปการผลต 2531/32 ถง

ปการผลต 2533/34

ในปการผลต 2534/35 รฐบาลไดปรบเปลยนงานกองทนสงเคราะหเกษตรกรทต งขนใน

ป 251715

มาเปนคณะกรรมการนโยบายและมาตรการชวยเหลอเกษตรกร(คชก.) และไดจดตง

“กองทนรวมเพอเกษตรกร” ขน โดยมวตถประสงคเพอชวยเหลอเกษตรกรทงระบบครอบคลม

สนคาเกษตรทกชนด ทาใหโครงการตางๆทเกยวกบการแทรกแซงระดบราคาขาวไดขอใชเงน

จากกองทนรวมฯน15

16 รวมทงโครงการรบจานาขาวเปลอกภายใตการดาเนนงานของ ธ.ก.ส. ดวย

ดงนน ธ.ก.ส. จงไดรบเงนชดเชยดอกเบยเงนกทใหกบเกษตรกรจากกองทนรวมน 16

17 ในป

เดยวกนนไดมการเปลยนแปลงหลกเกณฑจานวนเงนสนเชอจากรอยละ 80 ของมลคา

ขาวเปลอกทนามาจานาเปนรอยละ 90 ทงนเพอชวยเหลอใหเกษตรกรไดรบสนเชอใน

จานวนทสงขน บนเทง มาแสง17

18 ไดสรปวาเกษตรกรทเขารวมโครงการรบจานาขาวเปลอกในป

การผลต 2534/35 จะมรายไดสงกวาเกษตรกรทไมไดเขารวมโครงการรบจานา ทงนเพราะหลง

ฤดกาลเกบเกยวผานไปชาวนาจะขายขาวไดในระดบราคาทเพมขน

ในปการผลต 2535/36 ไดมการผอนคลายหลกเกณฑในการรบจานาขาวเปลอกอก โดย

ใหเกษตรกรสามารถยมยงฉางของเกษตรกรรายอนเพอเกบรกษาขาวเปลอกได ทาใหจานวนการ

มาใชสนเชอภายใตโครงการรบจานาเพมขนเปน 10,550.2 ลานบาท และธนาคารไดรบจานา 13โดยกองทพบกรบซอขาวเปลอกจากเกษตรกรรายยอยในราคาสงกวาราคาทองถนแลวนาขาวเปลอกนนมาแปรสภาพเปน

ขาวสารเพอบรโภคในกองทพ 14โครงการนรฐบาลขายขาวสารในราคาทตากวาราคาตลาดใหแกผซอทงทเปนรฐบาลและเอกชนตางประเทศ 15ไดจดตงข นโดยการนาเงนคาธรรมเนยมการสงออกขาวมาเปนเงนกองทน 16นอกจากโครงการรบจานาขาวเปลอกแลว รฐบาลในขณะนนยงไดจดทาโครงการแทรกแซงตลาดโดยซอขาวสารเขาเกบในโกดง

และเพอการสงออก ของกรมการคาตางประเทศกระทรวงพาณชย โครงการรบซอขาวคณภาพตาเพอชวยเหลอเกษตรกรของ

องคการคลงสนคา กระทรวงพาณชย โครงการแทรกแซงขาวเปลอกของกระทรวงมหาดไทย โครงการพยงราคาขาวเปลอกนาป

ของกระทรวงกลาโหม เปนตน 17รฐบาลไดกาหนดนโยบายให ธ.ก.ส. คดดอกเบยจากเกษตรกรรอยละ 3 ตอป ในชวงการรบจานา ทงน ธ.ก.ส.จะไดรบชดเชย

ดอกเบยสวนตางจากกองทนรวมเพอชวยเหลอเกษตรกร อตราดอกเบยทรฐชดเชยให ธ.ก.ส. จะแตกตางไปแตละป จากทรฐ

ชดเชยรอยละ 15.25 ในปการผลต 2533/34 เปนรอยละ 12.25 11.25 และ 11 ในปการผลต 2534/35 2535/36 และ 2536/37

ตามลาดบ 18บนเทง มาแสง (2537) การประเมนผลความเหมาะสมของรปแบบโครงการรบจานาขาวเปลอกในฤดการผลตป 2534/35

วารสารเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร ปท 1 ฉบบท 1

6

ขาวเปลอกเปนจานวนถง 3.34 ลานตน มเกษตรกรทมาใชบรการสนเชอจานวน 465,744 ราย

สวนในปการผลต 2536/37 ไดมการกาหนดระยะเวลารบจานาใหสอดคลองกบระยะเวลาเกบ

เกยวมากยงขน กลาวคอภาคอนๆ (ยกเวนภาคใต)19

รบจานาตงแตวนท 1 พฤศจกายน ถงวนท

31 มนาคม และกาหนดระยะเวลาไถถอนใหสนลงจากทเคยกาหนดไว 6-10 เดอน มาเปน 5

เดอน นบจากวนรบเงนสนเชอ นอกจากนยงไดกาหนดวธการรบจานาขนเปน 2 รปแบบ คอการ

รบจานาขาวเปลอกทยงฉาง และการรบจานาใบประทวนสนคา19

20 เพอชวยเหลอเกษตรกรหรอ

สถาบนเกษตรกรทไมมยงฉางเปนของตนเอง

การกาวไปของโครงการรบจานาขาวเปลอกในทศวรรษทสอง (2539-2548)

เมอกาวเขาสทศวรรษ 2540 ราคาขาวเปลอกไดมแนวโนมลดตาลงลงไปจากเดมอก อน

เปนผลสบเนองจากการขยายการผลตของเกษตรกร โดยใชขาวพนธไมไวตอชวงแสงทตอบสนอง

ตอป ยเคมและใหผลผลตสงในพนทชลประทาน การแพรกระจายของขาวพนธไมไวตอชวงแสงทา

ใหสามารถปลกขาวไดมากกวาหนงครงในรอบป อกทงในพนทนานาทวมเกษตรกรได

ปรบเปลยนวธการทานามาปลกขาวพนธไมไวแสงทาใหปลกขาวไดมากกวาหนงครงในรอบป

ปรมาณผลผลตขาวของประเทศมเพมสงขนอยางตอเนอง และสรางแรงกดดนตอราคาขาวเปลอก

ของเกษตรกรตามมา

เพอชวยใหเกษตรกรสามารถกยมเงนจาก ธ.ก.ส. โดยใชขาวเปลอกเปนหลกประกนเงนก

รฐบาลไดปรบเพมราคาจานาใหเกษตรกรและสถาบนเกษตรกรสามารถนามาใชเปน

หลกประกนในการกเงนไดสงถงรอยละ 95 ของราคาเปาหมาย ในปการผลต 2541/42 และ

2542/43 และให ธ.ก.ส. รบจานาขาวเปลอกเฉพาะขาวเปลอกในยงฉางของเกษตรกร ผลปรากฎ

วาเมอพนฤดเกบเกยวไปแลวระดบราคาขาวเปลอกไมไดปรบตวดขนรฐบาลจงไดเพมโครงการ

แทรกแซงตลาดขาวเปลอก โดยให อคส. กเงนจากธนาคารกรงไทยไปรบซอขาวสารจากโรงส

โดยกาหนดใหโรงสซอขาวเปลอกจากเกษตรกรในราคาทกาหนด แตสถานการณราคา

ขาวเปลอกกลบทรดตาลงจากเดมอก กนข.จงไดมมตใหเกษตรกรและสถาบนเกษตรกรทไมมยง

ฉางใหนาขาวเปลอกไปฝากไวทเกบหรอยงฉางของ อตก. หรอของโรงสท อตก. เชาไวและนาใบ

ประทวนสนคาท อตก. ออกใหไปจานากบ ธ.ก.ส20

21.

เมอเขาสฤดกาลผลตป 2543/44 ปรากฎวาสถานการณราคาขาวเปลอกกลบตกตาไปอก

ทาใหรฐบาลในขณะนนตดสนใจดาเนนโครงการรบจานาขาวเปลอกนาปไปพรอมกบโครงการรบ

จานาขาวสารและมาตรการเสรมอนๆ และในปนเองไมไดกาหนดราคาเปาหมายแตใชกาหนด

19ในภาคใตจะเปดรบจานาจาก วนท 15 มกราคมถง วนท 15 พฤษภาคม 20ใบประทวนสนคาเปนเอกสารท อคส. ออกใหแกเกษตรกรหรอสถาบนเกษตรกรทนาขาวเปลอกไปฝากไวกบโรงสทเขารวม

โครงการรบจานาขาวเปลอกกบ อคส. 21ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณ (ไมปรากฏป) โครงการรบจานาขาวเปลอกโดย ธ.ก.ส. เอกสารใชภายใน

7

ราคารบจานาแทน นนหมายถงวาเกษตรกรสามารถนาขาวเปลอกมาจานาและกเงนไดรอย

ละ100 ของราคาท กนข. กาหนด สาหรบหลกเกณฑอนๆยงคงถอปฏบตเชนเดยวกบโครงการ

ในปทผานมา

โครงการรบจานาขาวเปลอกไดรบการออกแบบใหมเมอพรรคไทยรกไทยไดเขามาบรหาร

ประเทศในเดอนกมภาพนธ 254422

โดยให ธ.ก.ส. เปนผรบจานาขาวเปลอกในกลมของเกษตรกร

และสถาบนเกษตรกรทมยงฉางเปนของตนเอง และให อคส. เปนผรบจานาขาวเปลอกในกลม

ของเกษตรกรและสถาบนเกษตรกรทไมมยงฉางของตนเอง ทงน อคส. จะเปนผออกใบประทวน

สนคาใหกบเกษตรกรหรอสถาบนเกษตรกรทนาขาวเปลอกนาปรงป 2544 ไปฝากไวกบโรงสท

เขารวมโครงการแลวนาใบประทวนไปจานากบ ธ.ก.ส.

ในขณะเดยวกน ไดขยายวงเงนรบจานาเปนไมเกนรายละ 350,000 บาทจากเดมท

กาหนดไวเพยง 100,000 บาท อกทง ไดกาหนดเงอนไขใหสามารถนาขาวเปลอกนาปรงท อคส.

รบฝากไวไปสแปรสภาพเปนขาวสารและเกบไวในคลงสนคากลาง ทงน กาหนดระยะเวลาของ

โครงการจากเดอนเมษายน ถง เดอนสงหาคม 2544และมกาหนดระยะเวลาไถถอนไวไมเกน 5

เดอน ในการน ไดแตงตงคณะกรรมการระบายขาวตามโครงการรบจานาขาวเปลอก 22

23 เพอทา

หนาทบรหารจดการขาวเปลอกท อคส. ฝากไวกบโรงสไมใหเกน 3 เดอน อกทงไดเปลยนแปลง

หลกเกณฑเพมเตมไปจากเดม โดยกาหนดปรมาณเปาหมายการรบจานาเพมขนจาก 2.5

ลานตน เปน 8.7 ลานตน ในปการผลต 2544/45 และเปน 9 ลานตนในปการผลต 2545/46

โดยระยะเวลาไถถอนมกาหนด 3 เดอนนบถดจากเดอนทจานา

โครงการรบจานาขาวเปลอกนาปรงป 2544 ถอไดวาเปนตนแบบของโครงการรบจานาใบ

ประทวนสนคาขาวเปลอกนบแตนนมา เพราะไดมมาตรการใหโรงสเอกชนเขามาเปนกลไกท

สาคญในกระบวนการรบจานาขาวเปลอก เพมเตมจากการใชกลไกของ ธ.ก.ส. และสถาบน

สหกรณทไดดาเนนการรบจานาขาวเปลอกและฝากขาวเปลอกไวกบยงฉางของเกษตรกรแตละ

รายหรอสถาบนเกษตรกรในแหลงการผลต

ในชวงปการผลต 2546/47 และ 2547/4824

นโยบายการรบจานาขาวเปลอกของรฐบาล

ในขณะนนนอกจากจะคงเปาหมายของขนาดโครงการการรบจานาขาวเปลอกไวท 9 ลานตน 2 4

25

แลว ยงไดปรบเพมระดบราคารบจานาใหสงกวาระดบราคาตลาดทงน ไดยกระดบราคาขาวหอม

22ม ฯพณฯทาน พ,ต,ท, ทกษณ ชนวตร เปนนายกรฐมนตร คนท 23 ของประเทศไทย(9 คลาคม 2544 ถง 19 กนยายน 2549) 23คณะกรรมการประกอบดวย อธบดกรมการคาภายในเปนประธาน และ มผแทน อคส. อตก. กรมการคาตางประเทศ และ

กรมการคาภายใน เปนกรรมการ 24ซงเปนชวงของรฐบาลของพรรคไทยรกไทย 25ประมาณเกอบ 1 ใน 3 ของผลผลตขาวทงประเทศ

8

มะลสงขนจากเดมตนละ 3,000 บาท 2 5

26หรอเพมขนประมาณรอยละ 43 สาหรบขาวหอมจงหวด

ไดเพมขนตนละ 2,000 บาท26

27หรอประมาณรอยละ 35 ขาวเจานาปไดปรบราคาเพมขนอกตนละ

ประมาณ 1,240-1,440 บาทขนอยกบชนดขาว 2 7

28และเปอรเซนตของการสเปนขาวสาร สาหรบ

ขาวปทมธาน เพมขนนอยกวาขาวชนดอนๆหรอเพมขนตนละ 600 บาทหรอรอยละ 10 ของ

ระดบราคาเดม

การปรบเพมราคารบจานาดงกลาวไดสงผลใหเกษตรกรนาขาวเปลอกทผลตไดมาเขา

โครงการรบจานาเพมสงมากขนเรอยๆ จาก 2.7 ลานตนในปการผลตป 2546/47 เปน 9.4 และ

9.5 ลานตน ในปการผลต 2547/48 และปการผลต 2548/49 ตามลาดบ ในขณะท มลคาการรบ

จานาเพมไดเพมจาก 12,429 ลานบาทในปการผลต 2546/47 สงขนเปน 71,773 ลานบาท ในป

การผลต 2548/49 อยางไรกตามการทราคารบจานาไดปรบเพมสงกวาระดบราคาตลาดทาให

เกษตรกรไมมาไถถอนคนและมขาวหลดจานาตกเปนของรฐในจานวนทมาก ตามมา

การศกษาชองทางการตลาดขาวเปลอกของศนยวจยเศรษฐศาสตรประยกตไดรายงานไว

วานบจากมการปรบเปลยนรปแบบโครงการรบจานาขาวเปลอกจากการทรบจานาในราคาตากวา

ตลาดหรอใกลเคยงกบราคาตลาด ไปสการยกระดบราคาจานาใหสงกวาระดบราคาตลาด ทาใหม

การเปลยนแปลงในชองทางตลาดขาวเปลอกจากเดมทเกษตรกรเคยขายผานพอคาในหมบาน

และตลาดกลาง ไปสการนาขาวมาจานาทโรงส28

29 ตลาดกลางขาวเปลอกทงทเปนของเอกชนและ

ของสหกรณการเกษตรทไดเคยมนโยบายการพฒนาไวในชวงของแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคม

ฉบบท 6 (2530-34) และ 7 (2535-2539) กไมสามารถพฒนาใหดาเนนการไดตอไป และตองปด

กจกรรมของการเปนตลาดกลางลงและหนไปทาหนาทอยางอนแทนการเปนตลาดกลาง

ขาวเปลอก

โครงการรบจานาขาวเปลอกในครงทศวรรษทสาม (2549-2555)

เมอขนทศวรรษทสามของการดาเนนโครงการรบจานาในป 2549 ไดมการเปลยนแปลง

รฐบาลขนใหม 2 9

30และไดมพลเอกสรยทธ จลนานนท ขนเปนนายกรฐมนตร3 0

31 ในปนนการดาเนน

โครงการรบจานาขาวเปลอกในฤดนาปปการผลต 2549/50 ของรฐบาลในขณะนนไมไดมการ

26 เดมขาวเปลอกหอมมะลรบจานาตนละ 7,000 บาท ไดปรบเพมขนเปนตนละ 10,000 บาท สวนการรบจานาทยงฉางใหรบ

จานาตนละ 9,700 บาท 27 เดมขาวเปลอกหอมจงหวดรบจานาตนละ 5,700 บาท ปรบเพมขนเปนตนละ 7,700 บาท 28 เดมขาวเจานาปชนดทสเปนขาวสาร 100% รบจานาตนละ 53,30 บาท ปรบเพมขนเปนตนละ 6,600 บาท ขาวเปลอก

สพรรณบรจากตนละ 5,400 บาทปรบเพมขนเปนตนละ 6,500 บาท และขาวเปลอกปทมธาน 1 จากตนละ 6,000 บาทปรบ

เพมขนเปนตนละ 6,600 บาท 29ศนยวจยเศรษฐศาสตรประยกต (2547)ชองทางการกระจายขาวเปลอก เอกสารวจยเสนอตอธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณ

จดเตรยมโดยศนยวจยเศรษฐศาสตรประยกต คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร 30 เนองจากไดมการรฐประหารเกดขน 31 ฯพณฯ ทาน พลเอก สรยทธ จลนานนท เปนนายกรฐมนตรคนท 24 ของประเทศไทย(1 ตลาคม 2549 ถง 29 มกราคม 2551)’

9

เปลยนแปลงหลกเกณฑไปจากเดมทร ฐบาลกอนหนานนไดกาหนดไวเพยงแตไดปรบลด

เปาหมายปรมาณการรบจานาลงจาก 9 ลานตนมาเปน 8 ลานตน ทงนเพอใหเปนไปตาม

ยทธศาสตรขาวไทย 3 1

32 พรอมกบปรบราคารบจานาเปาหมายในฤดนาปรงใหใกลเคยงกบราคา

ตลาด พรอมกบมการจดทาแผนการระบายขาวในสตอกออกเปนระยะและสามารถระบายขาวสาร

คงเหลอในสตอกไดลดลงเหลอเพยงจานวน 2.1 ลานตน

ในป 2551 ไดมการเปลยนแปลงรฐบาลขนใหมอกครงหนงเมอพรรคพลงประชาชนไดรบ

การเลอกตงใหเขามาบรหารประเทศ 3 2

33 การดาเนนนโยบายโครงการรบจานาในระยะแรกของป

การผลต 2550/51 ยงคงเปาหมายและราคารบจานาในฤดนาปไวตามเดม แตเนองจากในชวง

เดอนเมษายนถงสงหาคมของป 2551 ระดบราคาขาวในตลาดตางประเทศไดปรบตวเพมสงขน

อยางมากอนเนองจาก สถานการณวกฤตอาหารและพลงงานโลกพรอมๆกบการปรบตวของราคา

ขาวเปลอกในประเทศทระดบฟารม ในเดอนมถนายน 2551 เกษตรกรไดเรยกรองใหรฐบาล

ประกาศราคารบจานาในฤดนาปรงป 2551 ใหเทากบราคาตลาดซงในขณะนนราคาขาวเปลอกท

ระดบฟารมไดขนไปสงถงตนละ 15,000 บาท ทาใหมการปรบราคารบจานาขาวเปลอกนาปรง

ความชนไมเกน 15% ไปทตนละ14,000 บาท3 3

34จากเดมทเคยรบจานาทราคา 7,100 บาทตอตน

หรอราคาเพมสงขนจากเดมถงรอยละ 97.18

เมอเขาสฤดการรบจานาขาวเปลอกในปการผลต 2551/52 สถานการณราคาขาวใน

ตลาดโลกไดผอนคลายจากภาวะวกฤตและราคาไดออนตวลงอยางมาก การกาหนดราคารบจานา

ขาวเปลอกในฤดนาปปการผลต 2551/52 ไดปรบระดบราคาขาวเปลอกเจาลงจากระดบราคารบ

จานาในฤดนาปรงป 2551 ทงน ราคาทรบจานาขาวเปลอกเจา 15% อยทตนละ12,000 บาท 3 4

35แต

หากจะเทยบระหวางฤดนาปดวยกนระหวางปการผลต 2550/51 กบปการผลต 2551/52 ระดบ

ราคาขาวเปลอกเจา 15% ทรบจานาจะมราคาสงกวาราคาขาวในปการผลต 2550/51 ถงรอยละ

80 และประมาณรอยละ 60 และ 66 สาหรบขาวหอมมะลและขาวหอมจงหวด

การปรบราคาจานาเพมขนแมจะเปนเหตผลดานนโยบายเพอการยกระดบรายไดให

เกษตรกรมระดบรายไดทสงขนกตาม แตการยกระดบราคาทสงกวาระดบราคาตลาดพรอมกบ

ปรมาณทรบจานายอมสรางผลกระทบตอกจกรรมของตลาดกลางขาวเปลอก ทงนเพราะรฐได

กลายเปนผรบซอขาวเปลอกรายใหญในทองตลาด ในขณะเดยวกนการยกระดบราคารบซอ

ขาวเปลอกใหสงกวาราคาตลาดจงเปรยบไดกบเปนการประกนราคา

การทรฐไดเขาไปแทรกแซงกลไกตลาดขาวเปลอกจนเปนผรบซอรายใหญในตลาดและได

สงผลกระทบตอตนทนการเกบรกษาและราคาขาวเปลอกในทองตลาดหากจะมการระบายขาว

32ยทธศาสตรขาวไทยไดมแผนการปรบลดการแทรกแซงของรฐในตลาดขาวเปลอกลงปละ 10% 33โดยม ฯพณฯ ทานสมคร สนทรเวช เปนนายกรฐมนตร คนท 25 ของประเทสไทย(29 มกราคม 2551 ถง 9 กนยายน 2551) 34สาหรบราคาขาวขาวดอกมะล 105 ขาวหอมจงหวด และขาวเหนยวกไดปรบราคาเพมสงขนจากเดมดวยเชนกน แตไมไดนามา

เสนอไว ณ ทน 35ในป 2551 ไดมการเปลยนแปลงนายกรฐมนตรจาก ฯพณฯ ทาน สมคร สนทรเวช มาเปน ฯพณฯ ทานสมชาย วงศสวสด ซง

เปนนายกรฐมนตรคนท 26 ของประเทศไทย(18 กนยายน 2551 ถง 2 ธนวาคม 2551)

10

ออกจากสตอกจานวนมาก ในชวงปการผลต 2552/53 ไดมการจดตงรฐบาลใหมอกครงหนง35

36

พรอมกบไดมการปรบเปลยนนโยบายการแทรกแซงตลาดโดยการรบจานาขาวเปลอกมาเปน

นโยบายประกนรายไดข นตาเกษตรกรผปลกขาว โดยมเปาหมายเพอการรกษาระดบรายไดใหกบ

เกษตรกรขนาดเลกใหมรายไดในระดบทเหมาะสมและในขณะเดยวกนรฐจะไมเขาไปแทรกแซง

โดยการรบซอขาวเปลอกในกลไกตลาดขาวเปลอก ทงนรฐจะเปนผกาหนดราคาเปาหมายพรอม

ประกาศใหเกษตรกรไดรบทราบลวงหนา36

37 และเพอใหเกษตรกรรายเลกไดประโยชนอยางเตมท

จงไดมการกาหนดปรมาณขาวทเกษตรกรจะใชสทธไวตามประเภทของขาว37

38หากราคาอางองใน

ตลาดตากวาราคาเปาหมายกใหเกษตรกรไดรบชดเชยราคาขาวสวนตาง ในการประกาศราคา

อางองในระยะแรกไดประกาศทกวนท 1 และ 16 ของเดอน ตอมาไดปรบปรงเปนทกวนจนทร

ของแตละสปดาห ทงนเกษตรกรจะตองมาขอรบการขนทะเบยนกบกรมสงเสรมการเกษตรและ

ทาสญญาขอตกลงในการขอประกนรายไดกบ ธ.ก.ส. และชวงเวลาทประสงคจะขอใชสทธ ใน

กรอบระยะเวลาของโครงการ นโยบายประกนรายไดข นตาเกษตรกรผปลกขาวไดถกยกเลกไป

เมอสนสดโครงการประกนรายไดฤดนาปรงป 255439

เมอพรรคเพอไทยไดเขามาเปนรฐบาล

บรหารประเทศ

อยางไรกตาม เมอเขาสฤดนาป ปการผลต 2554/55 เมอมการเลอกตงรฐบาลขนใหมและ

พรรคเพอไทยไดเปนผจดตงรฐบาลบรหารประเทศในเดอนสงหาคม 255440

ไดมการเปลยนแปลง

นโยบายชวยเหลอดานราคาขาวแกเกษตรกรจากนโยบายประกนรายไดข นตาเกษตรกรผปลก

ขาวไปเปนนโยบายรบจานาขาวเปลอกอกครงหนงในฤดนาป ปการผลต 2554/55ทงนรฐบาลได

ยกระดบราคารบจานาขาวเปลอกทระดบความชน 15% สาหรบขาวเปลอกหอมมะลขน

เปนตนละ20,000 บาท40

41 ขาวหอมจงหวดตนละ 18,000 บาท ขาวเปลอกปทมธานตนละ

16,000 บาท ขาวเปลอกเจา ตนละ 15,000 บาท และขาวเปลอกเหนยวตนละ 16,000 บาท

41

42 ทงนเกษตรกรสามารถนาขาวมาจานาไดไมจากดจานวน และมเปาหมายของการรบ

จานาขาวเปลอกนาปจานวน 25 ลานตนขาวเปลอก ทงนเกษตรกรจะตองมหนงสอรบรอง

จากกระทรวงเกษตรและสหกรณและเปนลกคา ธ.ก.ส. และสามารถนาขาวไปฝากกบโรงสทเขา

รวมโครงการกบ อคส. และ อ.ต.ก. แลวนาใบประทวนทไดรบไปจานากบ ธ.ก.ส. ทงนม

36 โดยม ฯพณฯทานอภสทธ เวชชาชวะ เปนนายกรฐมนตรคนท 27ของประเทศไทย (17 ธนวาคม 2551- 5 สงหาคม 2554) 37 ขาวหอมมะลมราคาเปาหมายทตนละ 15,300 บาท ขาวหอมจงหวดมราคาเปาหมายตนละ 14,300 บาท ขาวเปลอกเจาราคา

ตนละ 11,000 บาท ขาวเปลอกปทมธานตนละ 10,000 บาท และขาวเปลอกเหนยวตนละ 9,500 [ท 38ในฤดนาป ปการผลต 2552/53 ไดประกาศราคาเปาหมายขาวเปลอก ณ ความชน 15% สาหรบขาวหอมมะลไวทตนละ 15,300

บาท ขาวเปลอกหอมจงหวดตนละ 14,300 บาท ขาวเปลอกเจาตนละ 10,000 บาท ขาวเปลอกเหนยวตนละ 9,500 บาท โดยให

เกษตรกรไดรบสทธสาหรบขาวขาวดอกมะล 14 ตน ขาวหอมจงหวด 16 ตน ขาวเปลอกเจา 25 ตน และขาวเหนยว 16 ตน 39โครงการประกนรายไดเกษตรกรผปลกขาวในฤดนาปรง 2554 ไดสนสดลงในวนท 30 กนยายน 2554 40ม นพณฯ ทานยงลกษณ ชนวตร เปนนายกรบมนตรคนท 28 ของประเทศไทย เรมเขามาบรหารประเทศเมอวนท 5 สงหาคม

2554 41 ในโครงการประกนรายไดไดตงราคาขาวหอมมะลไวท 15,000 บาท และในกรณทมการจานาทยงฉางรบจานาท 16,000 บาท 42ราคารบจานาขางตนใหปรบเพมลดตามจานวนกรมในอตรากรมละ 200 บาท

11

ระยะเวลาของการรบจานาจาก วนท 7 ตลาคม 2554 ถง 29 กมภาพนธ 2555 สวนในภาคใตเรม

จากวนท 1 กมภาพนธ 2555 ถง กรกฎาคม 2555เมอสนเดอนกมภาพนธ 2555 พบวาไดม

ขาวเปลอกทนามาจานาจานวน 6.7 ลานตน42

43 ไดใชงบประมาณไปแลวไมตากวา สาหรบในฤด

นาปรง 2555 รฐยงมนโยบายทจะดาเนนการจดทาโครงการรบจานาในฤดนาปรงอกดวยเชนกน

บทสงทาย

ในชวงเกอบ 4 ทศวรรษทผานมาไดพบวาโครงการรบจานาขาวเปลอกไดมววฒนาการ

จากการเปนโครงการเสรมภารกจของ ธ.ก.ส. เพอชวยเหลอเกษตรกรทขาดแคลนเงนทนในชวง

เกบเกยวไดนาเงนไปใชจายกอน เพราะหากขายขาวในชวงทมอปทานออกมากราคาจะตกตา ได

กาวไปสการเปนนโยบายหลกของรฐในการใชแกไขราคาขาวเปลอกตกตาไปพรอมๆกบการ

เปลยนแปลงเงอนไขหลกเกณฑการรบจานา การเปลยนแปลงเปาหมายและขนาดของโครงการ

การยกระดบราคารบจานาใหสงกวาระดบราคาตลาดอยางมาก และรวมถงการรบจานาใบ

ประทวนสนคาทกาหนดใหโรงสเอกชนเปนผรบฝากขาวทเกษตรกรนามาจานา แมในแงมมหนง

มองไดวาโครงการรบจานาขาวเปลอกเปนโครงการทรฐไดเขาไปสนบสนนใหเกษตรกรมรายได

จากการทานาเพมสงขนจากเดมทเปนอย อนจะนามาซงการแกปญหาความยากจนและการ

กระจายรายได แตอกแงมมหนงหากรฐยกระดบราคาจานาใหสงกวาระดบราคาตลาดอยางมาก

มองไดวาโครงการรบจานาจะสรางผลกระทบตอกลไกตลาดกลางขาวเปลอก ตลาดสงออกขาว

และตลาดสนคาเกษตรลวงหนา ซงประเทศไทยจะตองเตรยมความพรอมในการพฒนากลไก

ตลาดเพอการกาวไปสนโยบายการคาเสร อกทงการยกระดบราคาใหสงกวาราคาตลาดมาก

เกนไปจะทาใหรฐบาลเปนผซอรายใหญในตลาดขาวเปลอก และในขณะเดยวกนหากไมมกลไก

การจดการทดในการระบายขาวออกจากสตอกแลว รฐจะตองเปนผแบกภาระการขาดทนจานวน

มาก อกทง ยงอาจสงผลกระทบอยางสาคญตอภาคการผลตขาวตามมาเพราะนโยบายดงกลาว

ขาดกระบวนการเสรมสรางความเขมแขงในศกยภาพของระบบการผลตและการตลาด ใน

ทายทสด เกษตรรายเลกจะแขงขนไมไดและขาดความยงยน อนนาไปสความไมมนคงทางอาหาร

ของครวเรอนตามมา

43 ไดใชเงนในโครงการไปแลวไมตากวา 120,000 ลานบาท

12