اهمیت اطالع رسانی در فرایند مدیریت

بحران زلزله و بررسی چالش های آن در زلزله های ایراندکتر پروانه پیشنمازی

بیست و پنجمین نشست علمی کتابخانه عمومی حسینیه ارشاد

1393 دی 18تهران-

واقعیت لرزه خیزی باالی کشور، یکی از مقوالتی است که توجه همگان را به کنترل اثرات منفی ناشی از زلزله جلب کرده است.

در افزایIش سIطح اطالعات مردم و مسووالن و و معلومات دانIش ارتقای سIطح رابطIه بIا موضوع زلزلIه و مسIایل پیرامون آIن می توانIد تIا حIد مطلوبIی بIه مدیریت کاهIش اثرات زلزلIه کمIک کرده و تلفات و خسIارات ناشIی از آIن را کاهش دهد. لذا در اصلی های شالوده از یکIی رسIانی" اطالع " موضوع و "اطالعات" بIه توجIه

مدیریت بحران زلزله است.

اطالع رسIانی در سIه مقطIع اصIلی قبIل، حیIن و بعIد از زلزلIه، نقشی بIه عنوان اصلی ترین دارد و رسIانه ها بحران اسIاسی در مدیریIت

ابزار اطالع رسانی در این راستا نقشی تعیین کIننده دارند.

رسIانه هIا مIی تواننIد از طریق آموزش، امکان پیشگیری از بحران و نیز مواجهه با آن را برای شهروندان فراهم کنند.

رسIانه ها همچنیIن می تواننIد وضعیIت قوانیIن، ساختارها و برنامه های بر عملکرد و نموده پیگیری را زلزله، بحران بIا مقابلIه برای الزم اجرای نحوه و آنها آمادگIی میزان )نظیIر بحران مدیریIت مراکIز برنامه های کاهIش آسIیب پذیری( نظارت نماینIد و نیز وعده های داده

شده توسط مسووالن و مدیران بحران را پیگیری کنند.

مرحله قبل از وقوع زلزله

مرحله حین وقوعبا مرتبIط اخبار انتشار بIا رسIانه ها زلزلIه، وقوع از بعIد بالفاصIله در را الزم اطالعات می توانند مالIی، و جانIی خسIارات پراکندگIی خصIوص نحوه تخلیIه امIن شهروندان، وضعیIت توزیع اقالم امدادی در منطقIه آسIیب دیده و سIایر اطالعات مرتبIط را کسب نموده و نیازهای بIه مردم و مسIووالن منعکIس کنند. همچنین را واقعIی آسIیب دیدگان به فوری کIمکهای ارائIه برای مردم تشویIق و ترغیIب در رسIانه ها آسIیب دیدگان، سIاماندهی و توزیIع مناسIب کمکهای مردمIی و مقابلIه با

غارت و چپاول اموال آسیب دیدگان نقشی اساسی دارند.

مرحله پس از در مرحلIه پIس از وقوع زلزلIه و دوران بازسIازی نیIز رسIانه ها می توانند وقوع

کمک شایانی را در جمع آوری کمکهای نقدی و غیرنقدی مردم، سازمانها اجرای شده، داده مالی وعده های تحقIق بر و نموده ارائIه نهادهIا و اولویتهای بازسIازی و سIاماندهی خسIارت دیدگان و نحوه صIرف هزینه نقاط ضعف بررسIی امکان و کIرده نظارت مناطIق خسIارت دیده، در نظام مدیریIت بحران و رفIع آنهIا و نیIز بازنمایIی مصیبت های ناگوار برای

پیشگیری در وقایع بعدی را فراهم آورند.

نقش اطالعات در حین وقوع بحران زلزله با تکیه بر تجارب زلزله های مهم اخیر کشور

اطالع رسانی در حین بحران زلزله را می توان در دو بخش زیر مورد توجه قرار داد:

اطالعات مربوط به وقوع زلزله•

اطالعات مربوط به اثرات زلزله•

اطالعات مربوط به وقوع زلزله ا، محل، شدتIه بزرگIه اطالعات مربوط بIت کIه الزم اسIس از وقوع زلزلIپ

چنین گردد. اعالم ذیربIط مراجIع بIه و تحلیIل بالفاصIله آIن گسIتره و و شتاب نگاری و لرزه نگاری شبکه های طریق از می توانIIد اطالعاتIIی تلفنIی مسووالن یIا از طریIق تماسI های آنهIا بانک های اطالعاتIی پشتیبان محلی ارسIال گردند و رسIانه ها در نشر به موقع این اطالعات نقIش مهمی دارند. هرگونIه تاخیIر یIا خطIا در ایIن امIر می توانIد منجIر بIه از دسIت رفتن آوار زیر در افراد محبوس ماندن زنده کاهIش شانIس نتیجIه در و زمان

شود.

اطالعات مربوط به وقوع زلزله در زلزله های مهم اخیر ایران زلزله رودبار و منجیل

در زمان وقوع زلزلIه منجیIل تعییIن محIل ایIن زلزلIه بIا توجIه بIه بزرگای آIن و علیرغIم نزدیک بودن کانون زلزلIه بIه شبکIه های لرزه نگاری موجود کشور بIا دقIت کIم و بIا تاخیر انجام

ای مهلرزه کانون شناسایی کIه می دهنIد نشان موجود گزارشات Macroseismic)شد. Epicenter ) ،ک رسانی و نجات از تهرانIتین گروههای کمIتادن نخسIن زمین لرزه و فرسIای

سIاعت بIه درازا کشیده اسIت. ضمIن اینکIه کانون سIطحی زلزله در ابتدا 7 تIا 6دسIت کIم منطقIه دیلمان در نزدیکIی الهیجان اعالم شIد و برایIن اسIاس تصIور مIی شIد کIه بیشترین

خسارات و تلفات در شهرهای رشت، الهیجان، صومعه سرا رخ داده است.زلزله بم

در این رویداد موسسه ژئوفیزیک پس از وقوع زلزله محل آن را ابتدا به اشتباه در ساعت بطور رسمی محل وقوع زلزله در بم توسط 2جازموریان اعالم نمود و بعد از

این موسسه اطالع داده شد،زلزله اهر و ورزقان

بنIا بIه گفتIه مدیرکIل بحران اسIتان آذربایجان شرقIی، محIل اولیIه اعالمIی کانون زلزلIه که از پیامIک پIس از دقیقIه از وقوع زلزلIه اعالم شده بود، اسIپیران بود و این در 15طریIق

کیلومتری شمال شرقی تبریز بوقوع 50 کیلومتری اهر و 30حالیست که کانون زلزله در پیوست.

اهر- 21/05/1391مرکز سطحی زمین لرزه اولورزقان ، تعیین شده در مراکز مختلف لرزه نگاری

اطالعات مربوط به اثرات زلزله ن و از یک کانالIه و اثرات آIع از وقوع زلزلIه موقIحیح و بIه اطالعات صIارائ

ریزی مدیریIت بحران و نیز واحIد و رسIمی میتوانIد نقIش مهمIی در برنامIهجلب مشارکت های مردمی و کاهش تشویش اذهان عمومی داشته باشد.

زلزله رودبار و منجیل•اطالعات مربوط بIه اثرات زلزلIه منجیIل توسIط کانال های مختلIف و بIه صIورت متناقض و بعضاً نادرسIت ارائIه شد. برخIی از آمار ارائIه شده در روزهای بعIد از وقوع زلزلIه منجیIل درخصوص

پرتیراژ و دارای سIابقه کار روزنامه نگاری میزان تلفات و مجروحیIن ایIن زلزلIه کIه در مطبوعات منعکIس شده بودنIد بیانگIر اختالف و تناقIض های معناداری بود؛ بIه عنوان مثال در روز دوم تیIر

را ماه روزنامIه "اطالعات" تعداد زلزلIه روزنامه" 35تلفات کIه حالیسIت در ایIن و نفIر هزار نفIر اعالم نمود؛و روزنامIه "کیهان" در تاریخ 950 هزار و 28ابرار" در همان روز تعداد تلفات را

هزار نفIر کشتIه در ایIن زلزلIه یاد کرد. اختالف در آمارهIا تنهIا بIه جراید و 50 تیرماه از تعداد 5رسIانه ها مربوط نمی شIد بلکIه حتIی در آمارهای ارائIه شده توسIط مسIئولین نیز تفاوتهای زیادی

مشاهده می گردید. زلزله بم•

ضعIف برنامه ریزی برای بهبود فرآینIد اطالع رسIانی عمومIی از اثرات زلزلIه باعIث شIد تIا در این باعIث سIردرگمی مردم و حتی کIه رابطIه مشاهده شود ایIن نیIز مشکالت متعددی در رویداد مسIئوالن می گردید. در واقIع عدم وجود منبIع واحIد اطالع رسIانی سIبب شده بود کIه هIر سازمان براسIاس فعالیتهIا و برداشتهای خود از منطقIه، اخباری را تهیIه و گزارش نمایIد کIه اغلIب آنهIا نیز توسIط رسIانه ها بدون کنترل توسIط مراجIع ذیربIط منعکIس می شد. ایIن مشکIل در برخIی مواقع بIه آسیب دیدگان میگردید. برای کمIک ایجاد اختالل در جذب مشارکتهای مردمIی بIه حتIی منجIر

در مورد اهدا خون5 و 1بعنوان نمونه شبکه زلزله اهر و ورزقان•

اطالع رسIانی صIحیح بIا تاخیIر مواجIه شIد، بIه طوریکIه در همان لحظات اولیIه وقوع زلزلIه یکی از ایIن موضوع سIبب شد عملکرد تلفات دانسIت. مسIووالن اسIتانی، زلزلIه را فاقIد خسIارات و

سازمان صدا و سیما زیر سوال برود.

جمع بندی و نتیجه گیری ن" و" پس ازIل"، "حیIه" قبIه مرحلIر سIانی در هIش و کارکرد اطالع رسIه نقIاگرچ

بحران" انکارناپذیIر و تاثیرگذار اسIت، لکIن در مرحلIه حیIن بحران نقش و کارکرد به توجIه بIا رسIانه ها مثال عنوان بIه می شود. آشکارتIر رسIانه ها و اطالعات را بحران می توانند دارنIد، اختیار در کIه سIیاستی و اطالع رسIانی ظرفیت های کاهIش یIا گسIترش داده و یIا بIه بروز بحرانIی دیگIر دامIن بزنند. بIا توجIه بIه مطالب مطرح شده و بر اسIاس مدل اولیIه در ارتباطات کIه مدل هارولIد السIول است،

کسIی چIه عامIل: پنIج دارای می گویIد (؟who)ارتباط چIه (what؟) چه برای وسIیله ای(؟whom)کسIانی چIه بIا (how؟)تاثیری چه بIا و (impression؟)

بالفعل و کرده پیدا نمود پنجIIم عامIIل در بحران واقIIع در کIIه می باشIIد آنها بر روی 6می شود. [ ارتباطIی و محتوای اطالعاتIی تاثیری کIه وسIایل یعنIی [

مخاطبان )مردم، مسIووالن و مدیران بحران( می گذارد، از بازخورد پیامها می توان متوجه بروز بحران جدید یا کنترل بحران شد. بهرحال طبق آنچه در زلزله رودبار و منجیل و زلزله بم در حیطه اطالع رسانی رخ داد می توان چنین نتیجه گرفت که:

ی باIه مورد بررسIه زلزلIر سIه در هIع از مکان و بزرگای زلزلIه موقIانی بIاطالع رسضعIف مواجIه بوده اسIت. ایIن امIر بر لزوم تقویIت شبکIه های لرزه نگاری صحه

می گذارد. ه مورد بررسیIه زلزلIر سIارات در هIریع از تلفات و خسIحیح و سIانی صIاطالع رس

سریع برآورد سIامانه توسIعه لزوم دهنده نشان امIر ایIن اسIت. بوده ضعیIف خسارات و تلفات می باشد.

ر لزوم کسب وIن امIه ایIف بوده کIه ضعیIه زلزلIر سIانی از اثرات هIنحوه اطالع رسپخش اطالعات بحران از مجاری واحد و معتبر را می طلبد.

ر بر لزوم اطالع رسانیIن امIه ایIه زیاد بوده، کIه زلزلIر سIترش شایعات در هIگسشفاف و رفع ابهامات مردم به صورت دقیق و مستدل تاکید دارد.

یعنی اطالع رسIانی و خIبر اسIاسی رکIن دو می شود مالحظIه چنانچIه دچار مذکور زلزله های اطالع رسانی در صIحت" و "دقIت و "سIرعت" بزرگای و از مکان بIه موقع اطالع رسIانی کIه بدین معنIا بوده اند. نقصIان که نگرفتIه صIورت قبولIی قابIل بIه طور هیچکدام در مذکIور زلزله های همیIن امIر یکIی از عوامIل افزایIش تعداد تلفات و مصIدومین گشتIه است. اثرات از اطالع رسانی نحوه کIه مالحظIه شIد، دیگIر همانطور از سIویی زلزلIه و ارائIه آمار صIحیح تلفات و خسIارات در رسIانه های مختلIف، بسیار متناقIض و متفاوت بود، کIه ایIن امIر حاکIی از عIدم رعایIت اصIل دقت و صIحت در ارائIه اخبار اسIت. نتیجIه چنیIن رویکردی در رسIانه ها، گسترش عدم نهایتاً و شده ارائه اخبار بIه اطمینان و اعتماد عدم و شایعات پاسIخگویی صIحیح و متناسIب بIه بحران می باشIد کIه می توانIد تصمیم گیری، در که همانطور نماید. همراه ابهام بIا را بحران مدیریIت و برنامه ریزی

زلزله ورزقان، بم و منجیل وقوعI این مسایل گزارش شده است.

با تشکر از توجه شما