आपण सूर्य�मालेतील पृथ्वी र्या ग्रहावर राहतो.

पृथ्वीवर आपल्र्या सभोवती भूआवरण (जमीन), जलावरण (पाणी) आणिण वातावरण (हवा) ही मुख्र्य

तीन वैशि"ष्ट्यपूण� आवरणे आहेत.

ही तीनही आवरणे आणिण त्र्यातील सजीव व निनर्जिज'व घटक मिमळून आपल्र्या सभोवतालचे पर्या�वरण बनते.

पर्या�वरणातील सजीव घटक प्राणी , वनस्पती, सूक्ष्मजीव.

पर्या�वरणातील निनर्जिज'व घटक पाणी, माती, दगड, हवा, पाऊस, डोंगर, तापमान इ.

पर्या�वरणातील जमीन, पाणी आणिण हवा र्या तीनही ठि:काणी सजीव आढळतात.

Animals and plants around usर्या सजीवांमध्र्ये आकार, आकृती, अवर्यव, "रीररचना, राहण्र्याच्र्या जागा, पोषण पद्धती र्यांनुसार भरपूर निवनिवधता

आढळते र्यालाच जैनिवक निवनिवधता म्हणतात.

पृथ्वीवर प्राण्र्यांच्र्या सुमारे १०,००,००० जाती वनस्पतींच्र्या सुमारे २,५०,००० जाती आणिण

सूक्ष्मजीवांच्र्या अगणिणत जाती अस्तिKतत्वात आहेत.

राहण्र्याच्र्या जागेनुसार (अमिधवास) प्राण्र्यांचे प्रकार

राहण्र्याच्र्या जागेनुसार वनस्पतींचे प्रकार

आकारानुसार प्राण्र्यांचे प्रकार

आकारानुसार वनस्पतींचे प्रकार

पोषण पद्धतीनुसार प्राण्र्यांचे प्रकार आणिण वनस्पतींचे प्रकार

पर्या�वरणातील जमीन, तापमान, पाऊस र्यांच्र्यामुळे जैनिवक निवनिवधता आढळते.

पर्या�वरणातील सव� घटकांचे अस्तिKतत्व एकमेकांवर अवलंबून आहे.

अन्न, वKत्र, निनवारा, औषधे, दैनंठिदन

वापरातील वKतू

जैनिवक निवनिवधतेमुळे आपल्र्या निनरनिनराळ्र्या गरजा अनेक प्रकारे भागनिवल्र्या जातात.

जैनिवक निवनिवधतेमुळे अन्न साखळ्र्या निनमा�ण होतात, ठिटकतात आणिण पर्या�वरणाचा समतोल राखतात.

जैवनिवनिवधतेच्र्या -हासाची कारण

वेगाने वाढणारी लोकसंख्र्या

अन्न, वKत्र, निनवारा र्या गरजा भागनिवण्र्यासा:ी- "ेती, कारखाने, घरे, जंगलतोड

त्र्यामुळे प्राणी वनस्पतींच्र्या अनेक दुर्मिम'ळ जाती नष्ट होत आहेत.

अन्नाची गरज भागनिवण्र्यासा:ी एक पीक पद्धत वापरल्र्यामुळे वेगवेगळ्र्या प्रकारच्र्या धान्र्याचे भाज्र्यांचे उत्पादन कमी झाले

आहे.

प्राण्र्यांच्र्या स्थानिनक जातींची जागा निवदे"ी संकरिरत जातींनी घेतल्र्यामुळे अनेक स्थानिनक जाती नष्ट होण्र्याच्र्या मागा�वर

आहेत.

प्रदुषणामुळे प्राणी वनस्पती र्यांच्र्या जाती नष्ट होत आहेत.

कारखाने, रKत,े धरणे र्यांच्र्या जागेसा:ी मोठ्या प्रमाणावर जंगलतोड झाल्र्याने जंगलाचा व पर्या�र्याने त्र्यात राहणा-र्या

प्राण्र्यांचा ना" होत आहे.

जैनिवक निवनिवधता जपण्र्यासा:ी उपार्य

राष्ट्रीर्य उद्याने आणिण अभर्यारण्र्यासा:ी निनर्मिम'ती व जतन

प्राणी संग्रहालर्ये आणिण वनस्पती "ाKत्रीर्य बागांचे जतन व संवध�न

पारंपारिरक ज्ञानाची नोंद

स्थानिनक प्रजातींचे जतन संवध�न

निबर्याणे पेढ्या

राखीव जैवनिवभाग