بسم الله الرحمن الرحيم

مشكالت روانشناختی و معنوی بیماران مبتال به سرطان

دكتر سپيده اميدواري

روانپزشک، عضو هیئت علمی پژوهشکده علوم بهداشتی )مرکز تحقیقات سنجش سالمت( وعضو هیئت علمی مهمان مرکز تحقیقات سرطان دانشگاه علوم پزشکی تهران

نشست علمی »پیشگیری و درمان سرطان«حسینیه ارشاد

1393 بهمن 16

بیماری سرطان: در حال حاضر زیر مجموعه بیماریهای صعب •العالج

اثرات سرطان بر سالمت: اثر بر سالمت جسمی، روانی، •اجتماعی و معنوی

مطالعات نشانگر وجود شيوع بااليي از رنج و اندوه •)ديسترس( متوسط تا شديد در انواع مختلف سرطان

هستند.

عليرغم وجود مشکالت بسیار:•

وجود موانع_ی برای بيماران و خانواده ه_ا برای در ميان گذاشتن - مشكالت روانشناخت_ی/ روانپزشکی بیماران با پزشکان/ اعضای

تیم درمانی

- عدم پرداخت_ن ص_حیح س_یستم های درمانی در کشورهای جهان به مبتال بیماران روانپزشک_ی روانشناخت_ی/ ب_ه مشکالت س_وم

سرطان

مشكالت روانشناختی/ روانپزشکی بیماران مبتال به •سرطان:

بروز برخی عالئم-

بروز برخی بیماریها-

مشکالت روانشناختی شايع مبتالیان به سرطان:

نگرانیهای قب�ل از مراجع�ه ب�ه پزش�ک: از زمان ظهور عالئ�م تامراجع�ه )نگران�ی در مورد ماهی�ت مشک�ل، ترس از مراجعه و

در نتیجه تأخیر در تشخیص و درمان و ...(

بروز اضطراب و ناراحت�ی هنگام مراجع�ه ب�ه پزش�ک و تشخیصبیمار )وق�ت گذاری، توضیح ارتباط پزش�ک و گذاری: کیفی�ت رفتار شود، انجام است قرار ک�ه کارهای�ی مورد در دادن محترمان�ه، پاس�خگویی ب�ه سئواالت بیمار و خانواده وی و ...

(چگونگی افشای تشخیص

:چگونگی افشای تشخیص

توسط چه کسی؟-افشای تشخیص توسط پزشک مسئول بیمار� و نه خانواده

- چگونه؟بر اس�اس پیروی از� اص�ول علم�ی مربوط�ه و بتدری�ج و با بیمار واکنشهای بیمار، نظرات نقطه گرفت�ن نظ�ر در

و ...

که - بخواهن�د پزش�ک از ک�ه دارن�د بیمار� ح�ق آی�ا خانواده تشخیص را از بیمار مخفی کند؟

به لحاظ اخالقی خیر

:نکته مهم

خود - بیماری تشخیص از ندارن�د تمای�ل ک�ه بیماران�ی آگه�ی پی�ش باشن�د، داشت�ه لحاظ بدتریاطالع به

روانی دارند.

:نگراني هاي عمده بیماران مبتال به سرطان

نکند - تشخی�ص: از اطالع عدم )مرحل�ه بیماری ماهی�ت س�رطان باش�د، مرحل�ه اطالع از تشخی�ص: سرطان بیماری

پر درد و رنج، دیدگاه منفی سرطان معادل مرگ و ...(

گسترده بودن بیماری )متاستاز(-

پ�ر رمز و - پدیده ای بعنوان نگران�ی در مورد مرگ )مرگ راز، باوره�ا در مورد وقای�ع پ�س از مرگ، حساب و کتاب

فرد، زندگی ادام�ه عدم فرد: مرگ نف�س عدم اعمال، و ...(ایفای نقشهایی که بر عهده دارد

:ادامه نگراني هاي عمده مدت طول عمر؟�-

وابس�تگي ب�ه دیگران )نف�س وابس�تگی ب�ه دیگران، مزاحمت -برای دیگران، خسته شدن دیگران از� وی(

ناتواني-

رها شدن-

بد شكلي )بر اثر بیماری، عوارض درمان و ...(-

گسيخته شدن روابط )مانند طالق، بخصوص در مورد زنان(-

:ادامه نگراني هاي عمده (: عدم/ کاه�ش نقش role functioningاشكال در عملكرد نق�ش )-

آفرینی بعنوان پدر، مادر، همسر، فرزند، کارمند، دانشجو و ...

مشکالت مال�ي )از عهده هزین�ه درمان برآمدن، اث�ر هزینه های -درمانی بر اقتصاد خانواده، عوارض اقتصادی کار نکردن و ...(

عود بیماری -

درمان )جراح�ی: بیهوش�ی، خوب انجام شدن جراحی، اثرگذاری -بر ظاهر فرد، برخی بیماران: شیمی درمانی، ...(

:ادامه نگراني هاي عمده

عوارض درمان )اشکال در غذا خوردن و عدم توانایی تکلم -پ�س از برخ�ی جراحیه�ا، داشت�ن کیس�ه کولس�تومی، کیسه ادرار، تهوع و استفراغ شدید پس از شیمی درمانی و ...(

طوالنی بودن روند درمان-

)متهم - س�رطان ب�ه ابتالء عل�ت مورد در دیگران قضاوت بودن گناهکار به اطرافیان مردم/ س�وی از خود )شدن

او نزدی�ک وابس�تگان ی�ا از (بیمار تنبیه شدن نتیج�ه در و سوی خداوند

درد )در مراحل مختلف بیماری و درمان(-

:ادامه نگراني هاي عمده ابتالء فرزندان به سرطان )نقش ژنتیک(-

آینده همس�ر و فرزندا�ن پ�س از مرگ بیمار؟ )به لحاظ -مالی، عاطفی، مراقبتی، تحصیلی و ...(

فشار روانی وارده بر والدین، همسر، فرزندان و ...-

بیمار - از مسائل برخ�ی کردن مخف�ی از نگران�ی )توسط افراد خانواده و اعضای تیم درمانی(

و ...-

چه باید کرد؟

بیماران باید سئوالهایشان ر�ا از� اعضای تیم در�مانی -بپرسند چون:

گاه تصور بیمار از وضعیت بیماری خود - بسیار بدتر از واقعیت است

ندانسته ها باعث دل مشغولی و ایجاد - نگرانی می شوند

ادامه چه باید کرد؟

آن دسته از نگرانی های�ی را که مربوط به اعضا�ی خانواده -است باید با� آنها/ اعضای فامیل/ دوستان درمیان گذاشته

شوند تا:

برای آینده برنامه ریزی شود و تکلیف مشخص - شود

مواردی مانند: در مدت�ی ک�ه در بیمارس�تان بس�تری خواه�م بود/ پس -

از انجام عم�ل جراح�ی و دوره ناتوان�ی پ�س از آ�ن، چ�ه کسی از بچه ها/ من مراقبت خواهد کرد؟

در صورت مرگ من، چه کسی از بچه ها مراقبت - خواهد کرد؟

در صورت مرگ من، همسرم مجددا ازدواج خواهد -کرد؟ نامادری آینده با فرزندانم چه رفتاری خواهد داشت؟

در صورت مرگ من، خرج زن و بچه مرا چه کسی -خواهد داد؟

و .... -

در صورتی که اضطرابها آزاردهنده بودند یا درعملکرد شما ایجاد اشکال کردند، مشکلتان را با

روانپزشک در میان بگذارید.

.تشخيص سرطان، ايجاد بحران مي كند

:مراحل واكنش به تشخيص سرطان

الف- شوك و عدم باور/ انکار

طول مدت: معموال كمتر از يك هفته• عوامل تأثير گذار:•

- حضور ي_ك عض_و فامي_ل ي_ا دوس_ت براي كم_ك به پردازش اطالعات 1 مهم

- روش_ي ك_ه خ_بر ابتالء ب_ه س_رطان توس_ط افراد تي_م درمان_ي به بيمار 2 داده شده است.

بهم دوره افسردگي،_ (commotion)ريختگ__ي ‌ب- عالئ__م ب__ا تحريك بي‌اضطراب، عدم ‌پذيري، و تمركز كاه_ش خواب__ي،

خشم و سپس چانه زنی با خداتوانايي عملكرد و گاه

هفته 1-2طول مدت اين مرحله: معموال

عوام_ل تأثيرگذار: حماي_ت از جان_ب خانواده و دوس_تان و حمايتپزشك )با ارائه طرح درماني درست(

ج- انطباق بيمار با تشخيص و درمان:

عوام_ل تأثيرگذار: س_طح قبل_ي رش_د و انطباق بيمار و در نتيجه •استراتژيهايي كه بيمار براي مقابله با اين بحران از آن استفاده

خواهد كرد.

دیگر عوامل مؤثر بر انطباق بيمار با سرطان:

جامع_ه )دان_ش مردم نس_بت ب_ه س_رطان و درمان آ_ن )سرطانمعادل مرگ(، نگرش منف_ی )اس_تیگما( مردم در مورد سرطان،

ابتالء به سرطان راهي براي تاوان گناه دادن و ...

اطرافیان: وجود منابع حمايتی

بيماري مرحل_ه س_رطان: بیماری، (Stage)بیماری عالئم ،، پی_ش آگه_ی، نوع درمان، اثر بر عملكرد (Site)مح_ل درگیری

بيمار

عوامل مرتبط با تیم درمانی كه بر بهتر شدن انطباقبيمار مؤثرند:

درك پزشك از سرطان و درمانهاي سرطان بعنوان وقايع -تروماتيك

فعال بودن ارتباط بين خانواده و تيم درماني )پرسنل مختلف(-

فعال بودن پزشك در طول تمامي مراحل بيماري-

ارائه • و س_و ي_ك از خانواده و بيمار بي_ن ارتباط اگ_ر دهندگان خدمات پزشك_ي از س_وي ديگ_ر، ص_حیح نباشد

(dysfunctional عالئم بروز ب_ه مي توان_د باش_د(، روانپزشكي و اختالل در مراقبت منجر شود.

:اختالالت روانپزشكي در مبتاليان به سرطان

پیش • ب_ا بيماران و پيشرفت_ه بيماري ب_ه مبتاليان ميان شیوع، در آگهی بد، از همه بيشتر است.

ب_ه سرطان، حدود • اختالالت روانپزشك_ي در مبتاليان % 50شيوع است.

انطباقی • اختالالت ب_ه مبتال آنه_ا، دو س_وم از Adjustment)بي_ش

disorders).هستند %10-15اختالل افسردگي اساسي: •%10دليريوم: حدود •

:بستريمطالعات انجام شده در مورد بيماران

%(20- 45انسيدانس باالتري از افسردگي )•

•( دليريوم از باالتري ميزان 15- 75انس_يدانس به توج_ه ب_ا %پيشرفت بيماري(

در مبتاليان به سرطان:اختالالت افسردگی

سرطان روانپزشك�ي شاي�ع عارض�ه ي�ك افس�ردگي -است.

- افسردگي يك عامل خطر مهم براي خودكشي است.- بيماران مبتال ب�ه س�رطان نس�بت ب�ه عالئ�م افسردگی در تمام مراح�ل بيماري آس�يب پذير هس�تند، از تظاهر طي در تشخي�ص، زمان ت�ا س�رطان عالئ�م اولي�ن از پس حت�ي و تس�كيني درمانهاي طول در درمان،

بهبودی نسبی یا دائم.

از جمل�ه عوام�ل مرتب�ط ب�ا بروز افسردگی درمبتالیان به سرطان:

وجود تاريخچه قبلي افسردگي- تاريخچه خانوادگي افسردگي- درد كنترل نشده- حمايت اجتماعي كم- ايزوله بودن از نظر اجتماعي-

یکی از اجزاء مديريت اوليه افسردگي: •بكارگيري حمايت خانواده يا دوستان

:مداخالت درماني

دارودرمانی-رواندرمانی ها-مددکاری - )سیستم اجتماع���ی خدمات

اجتماعی(

مورد در ها خانواده و پزشكان اشتباهات جمل_ه از مبتاليان به سرطان:

معقول و موجه دانستن نااميدي- ‌‌‌‌

- منطقي دانستن افسردگي - منطقي دانستن افكار خودكشي

:خودكشي در بيماران مبتال به سرطان

در - سرطان ب�ه مبتال بيماران در خودكش�ي بروز مقايسه با جمعيت عمومي باالتر است.

اگ�ر چ�ه تعداد كم�ي از بيماران مبتال ب�ه سرطان اقدام -ب�ه خودكش�ي مي كنن�د ام�ا ريس�ك نس�بي خودكشي در

اين جمعيت، دو برابر جمعيت عمومي است.

به مبتال بيماران در خودكش�ي خط�ر عوام�ل سرطان:

افسردگی-احساس ناامیدی-درد کنترل نشده-احساس تنها بودن در این جهان-فقدان حمایت اجتماعی-ارتباطات خانوادگی پر استرس-مشکالت مالی شدید-وجود اظهارات فعال و نقشه در مورد خودکشی -

سرطان • ب��ه مبتال بيماران در خودكش��ي افكار پيشرفت�ه، داراي پی�ش آگه�ی ب�د ي�ا ب�ا كنترل ب�د عالئم،

نگريسته شود.نبايد بعنوان يك كار منطقي

مه�م اس�ت ك�ه توج�ه شود ك�ه اي�ن بيماران ممك�ن است •از دوره اس�اسی ي�ك درمانافس�ردگی داشته قاب�ل

باشند كه زمينه ساز افكار خودكشي آنها است.

مسائل معنوی مبتالیان به سرطان

بيماران مبتال ب_ه سرطان خود را 80برخ_ی مطالعات: حدود - %معتق_د ب_ه خدا توص_يف مي كنن_د و درص_د بزرگ_ي از آنه_ا بيان مي كنند كه ايمان جزء مهمي )اگ_ر نه اوليه(، از توانايي انطباق آنها با بیماری

است.

:معنويت و مذهب بر اثر - ابراز عالئ_م در بيماران مبتال ب_ه س_رطان و م_قابل_ه آنان ب_ا درد ناش_ي •

از سرطاناستراتژيهاي مقابله اي آنها •كيفيت زندگي آنان•

علیرغ_م ای_ن مس_ئله، بس_یاری از بیماران مبتال ب_ه سرطان در طول

بیماری خود، دچار چالشهای معنوی می شوند.

همچون س_یر روان_ی ک_ه بس_یاری از بیماران در رویاروی_ی ب_ا سرطانکنن_د، م_ی ط_ی س_یری معنوی نی_ز در بس_یاری از بیماران مبتال ط_ی

به سرطان قابل مشاهده است .

چالشهای معنوی ک_ه برای برخ_ی بیماران در طول بیماری پی_ش میآی_د، گاه باع_ث کاه_ش اعتقاداتشان م_ی شود. در عی_ن حال، برخی بیماران نی_ز، پ_س از ابتالء ب_ه س_رطان و در سیر بیماری، اعتقادات

شان افزایش می یابد.

‌ گاه "تفس_یر فرد" از عل_ت ابتالء خود ب_ه س_رطان )مانن_د انتسابموجب اعمال_ش( بخاط_ر فرد تنبی_ه تفس_یر ب_ا خداون_د ب_ه بیماری

تخریب رابطه وی با خدا می شود.

در پی ابتالء به سرطان، چالشهای معنوی نه تنها برای برخیبیماران،_ بلکه گاه برای خانواده های آنان نیز پدید می آید.

در طول بیماری، گاه مشکالت یا چالشهای معنوی برای بیمار، نهبخاطر نفس ابتالء به بیماری سرطان، بلکه بخاطر مشکالت همراه

آن مانند درد پدید می آید.

با( ب_ه خداون_د بیماری س_رطان را ب_ه ابتالء بیماران_ی ک_ه گاه حت_ی تفاس_یر مثب_ت مانن_د تفس_یر مص_لحت دانس_تن بیماری از س_وی خدا یا نشان_ه قرب ب_ه خدا بودن( منتس_ب م_ی کنن_د و س_پس خود را تسلیم خواس_ت خدا مطرح م_ی کنن_د، در طول س_خن گفت_ن، غيرمنصفانه بودن ابتالء شان ب_ه بيماري ی_ا بروز چال_ش معنوی گاهگاه_ی را نیز

مطرح می کنند.

در برخی بیماران، انتساب بیماری به خداوند )مانند تفسیر تنبیهفرد بخاطر اعمالش و مورد امتحان قرار گرفتن از سوی خداوند(

)مانند نخواندن نماز، يا دعا موجب تخریب رابطه بیمار با خدا می شود.براي مدت كوتاه يا طوالني ، نكردن و ...(

در عی_ن حال، هرچن_د انتس_اب ابتالء ب_ه س_رطان ب_ه خداون_د ب_ا تفاسیرمختل_ف، در مورد برخ_ی بیماران باع_ث ایجاد مشکالت معنوی و نیز روانشناخت_ی )مانن_د غمگین_ی( م_ی شود ام_ا بنظ_ر مي رسد در مورد بعض_ي از بيماران نی_ز، داشت_ن اي_ن ديدگاه ك_ه بيمار نقشي در ايجاد بيماري و شفا يافتن از آن ندارد )باور به وجود منبع کنترل در خارج اشتغال و اضطراب كاهش موج_ب اس_ت ممک_ن فرد(، وجود از اي_ن مس_ائل شود: "دس_ت م_ن نيست، درد را آنه_ا در مورد فكري

خدا داده، شفا را هم بايد خدا بدهد."

پذيرش ه_ر آنچ_ه ك_ه خدا مي ده_د و راض_ي بودن ب_ه رضاي او، داشت_ناي_ن ديدگاه در مورد بيماري خود ك_ه "قس_مت اينطور بوده" و "ه_ر چ_ه از خدا رس_يد، نيكوس_ت"، مص_لحت دانس_تن و خي_ر دانس_تن بيماري و ن_ه

"هر ش_ر دانس_تن آ_ن، ك_ه بيماري بروز مورد در ديدگاه اي_ن داشت_ن كس_ي ب_ا خداس_ت، ب_ا بالس_ت" و اينك_ه كس_اني ك_ه آدمهاي خوب_ي نيستند و در ع_ي_ن حال دچار بيماري نمي شون_د، خداون_د آنه_ا را مبتال به بيماري نكرده اس_ت ت_ا گناهانشان س_نگين تر شود و اي_ن ديدگاه ك_ه "انس_ان بايد ت_ا در آ_ن دني_ا ب_ه آرام_ش_ برس_د و بنابراين در اي_ن دني_ا س_ختي بكش_د

، همگ_ی در انطباق بیمار ب_ا س_رطان ابتالء ب_ه بيماري، ارزش_ش را دارد_"و کاهش اضطراب بیمار ممکن است نقش کمک کننده داشته باشند.

از طریق لزوم حل/ کاهش مشکالت معنوی بیمارانهمکاری بین رشته ای

نکت_ه مهم: مداخالت اشتباه در حوزه س_المت معنوی می توانند خودمشکالتی جدی ایجاد نمایند.

از توجه و شکیبایی شما سپاسگزارم