რაინდობა შუა საუკუნეების ევროპაში

Upload: giorgidasopo

Post on 07-Mar-2016

83 views

Category:

Documents


0 download

DESCRIPTION

რაინდობა შუა საუკუნეების ევროპაში

TRANSCRIPT

  • saqarTvelos Tavdacvis saministro

    saqarTvelos SeiaraRebuli Zalebis gaerTianebuli Stabi

    J7 samxedro ganaTlebisa da sabrZolo momzadebis departamenti

    ssip iv. javaxiSvilis istoriisa da eTnologiis instituti

    beJan Javaxia

    raindoba Sua saukuneebis

    evropaSi

    meomris biblioTeka #18

    Tbilisi

    2008

  • Tqvens winaSea axali seriis ,,meomris biblioTekis~ meTvramete wigni; seria iTvaliswinebs wignebis mTel wyebas, romlebSic popularulad iqneba gadmocemuli

    saqarTvelosa da msoflio istoriis yvelaze saintereso da mniSvnelovani movlenebi.

    seriis mizania qarTveli meomris da imedia, ara marto misi, patriotuli

    aRzrda da codnis miwodeba misaReb formebSi. seriaSi gaTvaliswinebulia

    popularuli, magram maRal profesionalur doneze dawerili saxelmZRvaneloebi; es

    patara, magram tevadi da kargad gaformebuli broSurebi mieZRvneba qarTvelTa

    udides mefe daviTs, Tamars, giorgi brwyinvales, bagrat III-s, saqarTveloSi

    warmoebul mTavar da gadamwyvet brZolebs, XIX_XX ss-is gamoCenil qarTvel

    oficrebs, saqarTvelosa da msoflio samxedro istoriis calkeul sakiTxebsa da

    a.S.

    seriis gamocemis iniciatorebi arian iv. javaxiSvilis istoriisa da eTnologiis

    instituti da saqarTvelos Tavdacvis saministro.

    didi survili da imedi gvaqvs, rom meomarTa da oficerTa garda, saqarTvelos

    yoveli moqalaqe siamovnebiT miiRebs am seriis yovel axal wigns.

    seriis garekanze moTavsebuli warwera da didi daviTi yvelas Seaxsenebs, rom

    brZola saqarTvelosTvis dResac grZeldeba.

    vaJa kiknaZe

    seriis saredaqcio kolegia: istoriis mecnierebaTa

    doqtori, profesori vaJa kiknaZe

    istoriis mecnierebaTa

    doqtori, profesori Tamaz beraZe

    recenzenti: istoriis mecnierebaTa

    doqtori, profesori vaJa kiknaZe

    kompiuteruli uzrunvelyofa: Lnino gigani

    ydis dizaini: giorgi kiknaZe

    redaqtori: nargiz xarabaZe

    teqnikuri redaqtori: mari WoniSvili

    damtkicebuli da samoqmedod SemoRebulia saqarTvelos SeiaraRebuli Zalebis

    gaerTianebuli Stabis J7 samxedro ganaTlebisa da sabrZolo departamentis ufrosis _ polkovnik nodar qviliTaias mier

    saqarTvelos SeiaraRebuli Zalebis gaerTianebuli Stabis

    topografiuli sammarTvelos stamba. 2008 w.

    q. Tbilisi, general kvinitaZis q. #20

    tel.: +995 32 91-19-83

    faqsi: +995 32 91-19-83

    2

  • jvarosani raindi, maTe parizelis qronikidan, miniatura

    raindobis warmoSoba

    evropaSi warCinebulTa wridan warmoiSva raindTa wodeba. raindi

    warmoadgenda keTilSobil meomarTa sazogadoebas, romlisTvisac

    upirvelesi iyo RvTis samsaxuri da Rirsebis dacva. raindi _ es iyo

    SeiaraRebuli mxedari, warCinebuli warmoSobis, an warCinebulis

    samsaxurSi myofi.

    sityva raindi dResac JRers Cvens sinamdvileSi da is keTilSobil da mamac adamians aRniSnavs. dRemde evropis qveynebSi adamianebi didi

    pativiT atareben raindis wodebas. didi britaneTis monarqi raindis

    wodebas aniWebs sazogadoebriv asparezze gansakuTrebuli

    warmatebebisaTvis da es erT-erT udides pativad iTvleba am qveyanaSi.

    raindebs hqondaT TavianTi ideali keTilSobili mebrZoli unda

    daxmareboda sustsa da Raribebs, yofiliyo sityvis patroni, mamaci da

    uSiSari, Tavisi senioris erTguli, daxmareboda eklesias. raindoba iyo

    cxovrebis forma, romelSic erTmaneTs erwymoda sami ZiriTadi

    komponenti _ religiuri, socialuri (aristokratuli) da sabrZolo.

    raindoba gavrcelebuli iyo mTels evropaSi, aseve mis gareT.

    avtorTa didi nawili raindobis warmoSobas XI saukuneSi

    varaudobda, Tumca dReisaTvis sadavoKaraa, rom raindis ideali ufro

    adre gaCnda.

    radgan raindi, upirveles yovlisa, iyo mebrZoli mxedari, misi

    safuZvlebi ufro adreul xanaSi unda veZeboT. mxedris aRmniSvneli

    terminebi gvxvdeba antikur xanaSic, Zvel berZnul da laTinur

    wyaroebSi, Tumca orive SemTxvevaSi es terminebi ar aRniSnavdnen

    3

  • raindebs, rogorc mebrZolTa fenas, aramed ufro erT-erTi samomsaxureo

    socialuri fenis aRmniSvnelad gamoiyeneboda.

    rac Seexeba mebrZolTa fenas da brZolisadmi gansakuTrebul

    interess, es kargad Cans evropis uZvelesi mosaxleobis miTebsa da

    legendebSi, romael avtorTa cnobebSi Zveli germanelebis Sesaxeb. Zveli

    germanelebis warmarTul warmodgenebSi gansakuTrebuli adgili ekava

    omis RmerTs vodins. brZola maTi saqmianobis yvelaze mniSvnelovani

    asparezi iyo, Tumca am xalxebSi mebrZolTa socialur fenaze saubari

    naadrevi iqneboda.

    ramdenadac raindoba feodaluri sazogadoebis warmonaqmnia, CvenTvis

    mniSvnelovania im safuZvlebis moZebna, Tu rogor yalibdeboda

    mebrZolTa instituti, rogorc wodeba Sua saukuneebis sazogadoebaSi,

    sadac mTavari ideologia qristianoba iyo.

    istorikosTa erTi nawilis azriT, raindTa institutis warmoSobas

    safuZveli Caeyara xalxTa didi gadasaxlebis xanaSi, rodesac

    qristianuli romi iZulebuli iyo barbarosebs gamklaveboda.

    saerTod, barbarosebis winaaRmdeg brZolaSi TanTadan yalibdeba

    samxedro qristianuli msoflmxedveloba; pirveli qristianebi

    Tavdapirvelad, uars ambobdnen brZolaSi monawileobaze, qristiani

    avtorebi ki kicxavdnen kidec qristianebs omSi monawileobisaTvis. RvTis

    samsaxurSi yofna avaldebulebs morwmune adamians, emsaxuros RmerTs,

    ise rogorc jariskaci emsaxureba saxelmwifos. amdenad, qristiani xdeba

    RvTis jariskaci (miles Dei), romelic, gansxvavebiT sxva

    jariskacebisagan, ar ibrZvis. mogvianebiT, aseTi saxeliT _ `milites dei ~ da `milites qristi~ _ moixsniebian samxedro sasuliero ordenis

    wevrebi.

    dasavleTis RvTismetyvelTagan erT-erTi pirveli, vis SromebSic

    Cndeba samarTliani omis sarwmuneobisa da RmerTisaTvis brZolis

    Teoria, netari avgustinea. Tavis TxzulebaSi `RvTis qalaqis Sesaxeb~

    netari avgustine wuxs omis arsebobis gamo da aRniSnavs, rom mas, visac

    SeuZlia miiRos omi sulieri tkivilis gareSe, dakarguli aqvs

    adamianuri grZnobebi. amave dros, is xazgasmiT miuTiTebs: vinc mters

    klavs, is aris kanonis msaxuri, romelic Zaladobas ZaliTve pasuxobs.

    am droidan (ax. w. Vs.), netari avgustines mier Camoyalibebuli Teoriis

    Sesabamisad, yalibdeba koncefcia _ omi SeiZleba iyos samarTliani da

    qristianebs yovelgvari sindisis qenjnis gareSe SeuZliaT masSi

    monawileoba. ase rom, Tu qristianebi Tavdapirvelad Tvlidnen, rom

    unda yofiliyvnen morCilni da `aramoZaladeni~, netari avgustines mier

    wamoyenebuli Teoria gaxda safuZveli im ideologiisa, romlis

    mixedviTac, qristianebSi funqciebi gaiyo. erTni ibrZvian demonebisa da

    borotebis winaaRmdeg locviT, maSin rodesac danarCeni ibrZvis

    barbarosebis winaaRmdeg iaraRiT.

    4

  • Tu raindobas ganvixilavT, rogorc Cveulebas, romlis Tanaxmadac

    samxedro samsaxurSi myofi axalgazrdebi iRebdnen iaraRis tarebis

    uflebas, maSin es karlos didis epoqas an kidev ufro adrindel xanas

    unda mivakuTvnoT. karlos didma Tavisi vaJi lui gamoiwvia aqvitaniidan*

    da sazeimod Semoartya mas xmali. magram Tu raindobas ganvixilavT,

    rogorc wodebas, romelsac pirveli adgili ekava samxedro fenaSi da

    romelic mas eZleoda investituris* saSualebiT, romelsac Tan axlda

    religiuri da samxedro rituali da sazeimo fici, maSin aseTi saxiT is

    warmoiSva ara uadres XI saukunisa.

    XI saukunis damdegs lionis* episkoposi adalberoni werda: RvTis

    saxli sam nawilad iyofa. erTni loculoben, meoreni ibrZvian da

    mesameni muSaoben. es sami erTad mcxovrebi fenebi ar unda iyvnen

    gaTiSulni. erTi maTganis saqmianoba aris piroba danarCeni oris

    moRvaweobisaTvis.

    netari avgustines moZRvreba, mogvianebiT omTan damokidebulebis

    Sesaxeb, gaxda safuZveli, romelmac farTo gavrceleba hpova kluniuri*

    ideebis damkvidrebis Semdeg. Tumca ufro adre, jer kidev VIII saukunis

    saistorio wyaroebSi aSkaraa miniSneba wminda omis Sesaxeb, es exeba

    gansakuTrebiT evropelTa brZolebs arabebis winaaRmdeg. adre Sua

    saukuneebSi mkvidrdeba mxedarTa mfarveli angelozebisa da wmindanTa

    kulti. VIII saukunis damdegidan barbarosTa axali talRis saSiSroebam

    evropaSi gamoiwvia samxedro Tematikis ufro Rrmad gaazreba.

    qristianuli omi da qristiani memomari mowodebuli iyvnen rjulis

    SesanarCuneblad. am periodSive Cndeba garkveuli sxvaoba _ erTi mxriv,

    qristianebs Soris warmoebul omebsa da, meore mxriv, qristianebsa da

    sxva rjulis meomrebs Soris warmoebul brZolebs Soris. codva,

    Cadenili ZmaTa Soris omSi, gamoisyideba egreTwodebul saRvTo omSi.

    swored amis Sesaxeb werda papi stefan II 753 wels, rodesac frankebs

    mouwodebda arabebis winaaRmdeg sabrZolvelad: `codvebi Tqveni

    mitevebuli iqneba, Tu SeiaraRebuli brZoliT daicavT saRvTo eklesias,

    amisaTvis Tqven moipovebT samudamo sicocxles~. am azrs aviTarebda

    SemdgomSi papi leo IV: `yvela omSi daRupulis winaSe gaixsneba

    samoTxis kari. Tqven gascemT sicocxles WeSmariti rwmenisaTvis. es icis

    RmerTma da mogizRvavT sikeTiT sikeTisaTvis~.

    TandaTan mkvidrdeba meomarTa mfarveli angelozebis kulti.

    mTavarangeloz miqaelis mniSvneloba izrdeba. mas, SeiZleba, mTavari

    zeciuri meomaric ki vuwodoT. miqael mTavarangelozi _ israelisa da

    bizantiis mfarveli _ otonebis* mfarveladac iqceva. unda aRiniSnos,

    rom rainduli epoqis mwvervalze Camoyalibda raindTa mfarveli didi

    sameuli deda RvTisa mariam RvTismSobeli, mTavaragelozi miqaeli da

    wmida giorgi kapadokieli.

    5

  • omisadmi damokidebulebis axleburi qristianuli motivi

    warmodgenilia 796 wels karlos didis mier pap leo III-dmi gagzavnil

    werilSi, sadac naTlad aris Camoyalibebuli frankTa mefis pozicia

    papebis mimarT da, aseve, frankTa saxelmwifos ideologia omTan

    dakavSirebiT: `Cveni amocanaa, RvTis SemweobiT davicvaT iaraRiT wminda

    eklesia yvelgan warmarTTa Tavdasxmisagan da garedan urwmunoTa

    aoxrebisagan, kaTolikuri rwmenis aRiarebiT ganvmtkicdeT. Cveni

    movaleoba sapirispiroa, roca mose aRmarTuli xelebiT loculobda

    israelTa gamarjvebisaTvis, Tqvenc iloceT da locviT SegvewieT

    brZolaSi. Tqveni locviTa da uflis winamZRolobiT da qristiani

    xalxis SemweobiT, qristes saxeliT, yvelgan movipovebT gamarjvebas da

    Cveni RmerTis qristes saxeli gabrwyindeba mTels msoflioSi~.

    azri imis Sesaxeb, rom raindi qristiani meomaria, aSkarad Cans Sua

    saukuneebis erT-erT ritualSi, roca `raindebi fsalmunis kiTxvisas

    qarqaSidan iRebdnen xmals da eWiraT locvis bolomde. es, TiTqos,

    niSnavda saRvTo sityvisa da werilebis, e. i. rjulis dacvas. Sua

    saukuneebi Rrma rwmenis periodia, rodesac adamians ar stanjavs eWvebi

    da filosofiuri kiTxvebi. mas samyaro warmoudgenia farTo Teatrad,

    sadac cremlebiTa da sixaruliT aRsavse dramebi TamaSdeba, am dramis

    mTavari moqmedi gmirebi ki iRvwian da cxovelqmedeben miwaze, samoTxesa

    da jojoxeTs Soris, RvTiuri pirovnebebi ki _ angelozebi da wmindanebi

    _ exmarebian kacobriobas satanis bneli legionebis winaaRmdeg brZolaSi.

    raindis institutis mniSvnelobis zrdaSi eklesiis mniSvnelovan

    rolze miuTiTebs liturgikuli teqstebi, sadac Sua saukuneebidan

    arsebobs locvebi da kurTxevebi omis warmoebasTan dakavSirebiT. X

    saukunis wirvebis wignSi gvxvdeba specialuri locvebi da kurTxevebi

    droSebisa, romelebic mihqondaT warmarTTa winaaRmdeg brZolebSi.

    germaniis mefeebs warmarTTa winaaRmdeg brZolebSi gamohqonaT droSebi,

    romlebzec gamosaxuli iyo wmindanebi. germanel mefeebs hainrix

    frinvelmWersa* da oto I-s* brZolaSi ungrelebis winaaRmdeg

    wamZRvarebuli hqondaT droSa miqael mTavarangelozis gamosaxulebiT,

    amitomac, germanelTa did gamarjvebas ungrelebze 955 wels, lexis

    velze, mematiane miqael mTavarangelozis saxels miawers. xSirad

    brZolis dasrulebis Semdeg tardeboda samadlobeli wirva miqael

    mTavarangelozis mimarT.

    wminda giorgis, rogorc qristian mebrZolTa patronis kulti

    ufro adre damkvidrda aRmosavleTSi, xolo dasavleTSi mebrZolTa

    patronisa da meoxis saxiT igi XI saukunidan Cndeba. erT-erTi pirveli

    miTiTeba amis Sesaxeb gvxvdeba normanebis* brZolis aRweraSi

    saracinebis* winaaRmdeg 1063 wels.

    miuxedavad yvelafrisa, ver vityviT, rom raindoba saeklesio fena

    iyo, piriqiT, is warmoiSva rogorc saero fena Sua saukuneebis

    6

  • feodalur sistemaSi. radganac Sua saukuneebis sazogadoebaSi yvela

    qmedeba RvTis nebis SesabamisobaSi iyo moyvanili TanamedroveTa mier,

    amdenad, raindi da misi morali, Sua saukuneebis sazogadoebis

    azrovnebis Sesabamisad, religiuria. raindi, upirveles yovlisa, iyo

    mebrZoli, `milites~ _ ase moixseniebdnen maT Sua saukuneebis sasuliero literaturaSi. raindis swrafva TviTdamkvidrebisaken, simdidrisaken,

    qalisadmi trfoba, qristianul ideologias upirispirdeboda kidec.

    amitomac, zogierTi avtori miiCnevs, rom raindoba iyo qristianuli

    formis, magram mainc ufro metad warmarTul safuZvlebze damyarebuli

    instituti.

    raindis qarTuli mniSvneloba, sulxan-sabas leqsikonis mixedviT,

    aris `cxenis gamwvrTneli kaci~. sityva raindi evropaSic ukavSirdeba cxenosans. cxenosan mebrZols samxreT safrangeTSi uwodebdnen

    `kabalarii~, `kavalarii~ _ laTinuri sityvidan caballum (cxeni), xolo XI saukunidan ki miles iTargmna, rogorc chevalier raindi. germanul enaSi sityva raindi (Ritter), Tavdapirvelad niSnavda mxedars (Reiter), gansakuTrebiT iseTs, vinc ixdida samxedro movaleobas, rogorc mxedari,

    magram maleve, es gageba (Ritter) idealuri mamakacis saxelad iqceva. inglisSi daaxloebiT XI saukunidan xmarebaSi Semodis raindobis

    aRmniSvneli sityva `knight~, romelic warmodgeba Zveli inglisuri sityvidan `cnight~, rac niSnavs biWs. qarTul enaSic Wabuki ixmareboda raindis aRmniSvnel terminad.

    radgan raindi, upirvelesad, cxenosani mebrZolia, istorikosTa

    nawils raindoba aRmosavluri warmoSobis institutad miaCnda, sadac

    cxenis kulti adreve damkvidrda. SeiaraRebuli mxedari ufro adre aris

    cnobili aziaSic. saerTodac, miaCniaT, rom adrianopolTan* brZolaSi

    378 wels, sadac romis jari daamarcxa cxenosanma barbarosebma, evropaSi

    safuZveli Caeyara cxenosani laSqris upiratesobas; es TariRi, xSirad,

    axali etapis dasawyisad miaCniaT evropaSi.

    IV saukuneSi samxedro strategiaSi xdeba gadatrialeba, rac

    gamoixata mxedarTa gadamwyveti mniSvnelobis CamoyalibebaSi. mxedari

    sabolood jabnis qveiTs. Tumca aseve miaCniaT, rom evropaSi mxedris,

    cxenis kulti kelturi warmomavlobisaa, Semdgom ki germanelma tomebma

    gaiTavises es tradicia.

    raindobam aRmosavleTSi iseTi ganviTareba ver hpova, rogorc

    dasavleTSi. VII-VIII saukuneebSi arabma cxenosanma mxolod droebiT

    miiRo upiratesoba. xalifatis* ekonomikurma ganviTarebam IX saukunidan

    samxedro sistemis gardaqmnis aucilebloba ganapiroba. gaizarda mZimed

    SeiaraRebul cxenosanTa roli. mxedari aq `iqtas~ (arabulad `nadeli~)

    mflobeli iyo. identuri iyo procesi iaponiaSi, sadac VIII saukuneSi,

    imperator kotokus reformebis Sedegad, gaizarda feodis mflobelTa

    ricxvi. feodi `sioni~ da feodali `riosiu~ damoukidebeli iyo

    7

  • siuzerenisagan da miwas memkvidreobiT gadascemda. paralelurad,

    yalibdeboda samuraebis fena. XI saukunemde isini warmoadgendnen mZimed

    SeiaraRebul mxedrebs. XI-XII saukuneebSi samuraebi raindTa ordenad

    yalibdebian.

    analogiuri movlenebi mimdinareobda bizantiaSi, sadac armia

    kargavda Tavis saxalxo xasiaTs, ufro profesiuli xdeboda, mis birTvs

    warmoadgendnen stratiotebi miwis wvrili da saSualo mflobelebi.

    aRsaniSnavia, rom bizantiis X saukunis samxedro traqtatebi am

    mxedrebs uwodebdnen Zvel saxels `katafraktebi~. magram raindobis

    Camoyalibeba saboloo saxiT bizantiaSi ar moxerxda, radganac vasali aq

    ufro damokidebuli iyo Tavis siuzerenze, garda amisa, ganuwyvetelma

    omebma, romelTac awarmoebda bizantia, igi Camoayaliba, rogorc

    politikurad organizebuli saxelmwifo, romelsac ar sWirdeboda

    raindi. erTi sityviT, rainds aq ar daekisra eTikuri misia, misia

    mxsnelisa da gadamrCenlis, qristes meomris.

    saintereso paralelia: evropeli raindi da samurai. TiTqos,

    iaponiis politikur Caketilobas, unda gamoewvia Zireuli sxvaoba am

    kategoriebs Soris, magram aq Cven bevr msagavsebasac vxedavT. samuraebis

    eTikur kodeqsSi `busidoSi~ mocemulia samurais ZiriTadi

    maxasiaTeblebi. rogorc evropeli raindisaTvis, mTavari saxasiaTo

    Strixi aqac siuzerenis erTguleba da pirovnuli Rirsebaa. samurai unda

    yofiliyo erTguli, vaJkaci, kargi meomari.

    saqarTveloSi raindTa fenas aRniSnavda termini moyme da Wabuki. termini raindi pirvelad gvxvdeba `amirandarejanianSi~, sadac igi moxseniebulia cxenis gamxednavis aRmniSvnelad. im azriT, rogorc

    dRes Cven mas viyenebT, is gvxvdeba `qarTlis cxovrebaSi~. Tamaris

    mematiane Tamaris qmris daviT soslanis Sesaxeb wers, rom iyo

    `raindobiTa da mSvildosnobiT usworo SemmarTebeli~. s. kakabaZis

    azriT, qarTuli raindobis institutis Camoyalibebas xeli Seuwyo

    dasavleT evropis jvarosanTa mier ierusalimis qristianuli samefos

    daarsebam. misive TqmiT, `moyme iyo upirveles yovlisa meomari. samxedro

    vnebaTa is daudgromeli Relva, romelic saSualo saukuneebis rainds

    rogorc aRmosavleTSi, ise evropaSi iwvevda `sagmiro saqmeTa~-ken,

    ganuwyveteli miswrafeba sxvadasxva axal gancdaTa da

    SemTxveulobisaken, raindisaTvis rogorc yvelgan, saqarTveloSic

    damaxasiaTebelia. yvelaferi es Seadgenda qarTvel moymeTa Tvisebas~.

    qarTuli raindobis, anu, rogorc is saqarTveloSi aRiniSneboda, moymeTa

    ideebi yvelaze maRalmxatvrulad aris gadmocemuli SoTa rusTavelis

    `vefxistyaosanSi~.

    raindobis asparezs, ZiriTadad, mainc Sua saukuneebis safrangeTi da

    germania warmoadgenda, saidanac is gavrcelda SemdegSi inglissa da

    skandinaviiis xalxebSi. espaneTSi raindobas Taviseburi forma hqonda,

    8

  • radganac is, qveyanaSi arsebuli mdgomareobis gamo, mimarTuli iyo,

    ZiriTadad, islamis winaaRmdeg sabrZolvelad. italiaSi ki, sadac

    mniSvnelovan rols qalaqebi TamaSobdnen, raindoba, rogorc Tavisufali

    fena da sakuTari cixe-simagreebis mflobeli, naklebad Cans.

    radganac raindi iyo SeiaraRebuli mxedari da mis simbolos cxeni

    da maxvili warmoadgenda, saintereso iqneboda Sua saukuneebis

    sazogadoebaSi rogorc cxenis kultisadmi, aseve maxvilis simbolosadmi

    damokidebulebis warmodgena.

    maxvili damakavSirebeli jaWvia sustTa da uZlurTa daxmarebasa da

    raindobas Soris. igi Zalauflebis (xelisuflebis) simboloa,

    romelsac eklesia sazeimod gadascemda mefeebs gvirgvinkurTxevis

    saeklesio ceremonialis dros, iseve rogorc is mogvianebiT

    gadaecemodaT raindebs raindad kurTxevis dros.

    maxvilis kulti qristianobamdec gvxvdeba, gansakuTrebiT iranel

    xalxebSi. amiane marceline* wers, rom alanebs ar aqvT arc taZrebi, arc

    salocavebi da arc raime gadaxuruli qoxi. isini erTaderT rames scemen

    Tayvans _ miwaSi Caflul maxvils, rogorc omis RmerTis simbolos.

    herodote miuTiTebda aseve skviTebis Sesaxeb, rom isini maxvils,

    rogorc omis RvTaebis _ aresis simbolos, msxverplad wiravdnen

    cxenebs. saintereso gadmocema arsebobs aseve hunebis beladis atilas

    Sesaxeb, romelmac ipova maxvili, riTac SemdgomSi moipova gamarjvebebi

    evropis teritroriaze.

    Sua saukuneebis saraindo romanebSi interesi maxvilisadmi, rogorc

    erT-erTi mniSvnelovani qristianuli simbolosadmi, gansakuTrebulia.

    Sua saukuneebSi mravali legenda Seiqmna maxvilis Sesaxeb, romlebic

    romelime xalxis gadmocemas eyrdnoba. erT-erTi aseTi saintereso

    legenda Seiqmna jvarosanTa pirveli laSqrobis periodSi. jvarosanTa

    mier antioqiis gaWianurebuli alyis dros, gadmocemis Tanaxmad,

    laSqrobis erT-erT monawiles hqonda gamocxadeba, rom antioqiis erT-

    erT taZarSi dafluli iyo maxvili, romelic jvarcmis dros romaelma

    legionerebma aZgeres macxovars. jvarosnebma amoTxares es maxvili, misi

    wamZRvarebiT moipoves gamarjveba da antioqias daepatronnen.

    Sua saukuneebis saraindo eposSi gansakuTrebuli adgili uWiravs

    gadmocemebs rogorc zemoTnaxsenebi maxvilis, aseve saidumlo serobis

    barZimis Sesaxeb. es iyo barZimi, romelic macxovarma serobis dros

    gamoiyena da romelic moipova ioseb arimaTielma*. is moixsenieba,

    rogorc wm. graali, romlis mopoveba Sua saukuneebis raindisaTvis, erT-

    erTi yvelaze mTavari amocanaa saraindo romanebSi.

    gadmocemebSi, maxvili, xSirad sulieri saxiTaa warmodgenili da

    sakuTari saxelic ki aqvs, magaliTad, boevulfis maxvili xrutingi,

    rolandis maxvili durandali, karlos didis _ Juaezi, legendaruli

    mefis arturis maxvili ekskaliburi.

    9

  • raindis mogzauroba, Sua saukuneebis miniatura

    raindis aRzrda da kurTxeva

    raindad gaxdomisaTvis bavSvobidanve emzadebodnen. keTilSobili

    ojaxis vaJi 7 wlis rom gaxdeboda, dedis xelidan mamakacis xelSi

    gadadioda aRsazrdelad, igi mihyavdaT senioris sasaxleSi

    `saswavleblad~. am bavSvebs paJebs an valetebs uwodebdnen.

    bavSvebis gabareba sxva raindis saxlSi sxvadasxva mizeziT iyo

    ganpirobebuli. upirvelesad, raindisaTvis didi pativi iyo, aRezarda

    momavali mebrZoli, ojaxisaTvis _ miebarebina Svili aRsazrdelad

    warCinebuli raindis sasaxleSi. sxva raindisaTvis aRsazrdelad

    mibarebis wesi imiTac iyo ganpirobebuli, rom mSoblebs, SesaZlebelia,

    sisuste gamoeCinaT TavianTi Svilebis mimarT da ar gamoeyenebinaT

    aRzrdis is mkacri meTodebi, romelic saWiro iyo raindis

    mosamzadeblad.

    bavSvebi 7 wlis asakidanve, xSirad 10-11 wlis asakidan, iwyebdnen

    swavlas raindis sasaxleSi. isini swavlobdnen weras da kiTxvas

    laTinurad, aseve Tavdapirvelad raindebSi Zalian waxalisebuli iyo

    franguli enis Seswavla. swavlobdnen biblias da, xSirad, Svidi

    Tavisufali xelovnebis* sagnebs. Tavisufali dro eTmoboda cekvas,

    10

  • arfaze dakvras, maT aswavlidnen sxvadasxva saidumlo mecnierebebs.

    senioris sasaxleSi axalgazrda eufleboda RvTis siyvarulsa da

    pativiscemas, swrafvas saxelis moxveWisadmi da qalisadmi. swavlebaSi

    mTavari iyo sabrZolo xelovnebis daufleba: swavlobdnen brZolis

    wesebsa da kanonebs, cxenosnobas da jiriTs, farikaobas, maxvilisa da

    Subis xmarebas, miminoTi nadirobas, Wadrakis TamaSs. mTavari iyo,

    bavSvebSi momaval raindebSi aRezardaT Rirsebisa da pativis

    grZnoba. amisTvis arsebobda sxvadasxva saxis TamaSi, romelic wvrTnida

    da ayalibebda momavali raindis xasiaTs. isini aSenebdnen qalaqebs,

    sadac aRniSnuli iyo aRmosavleTis qristianuli dasaxlebebi, rac

    Tavidanve miuTiTebda, rom raindis moRvaweobis mTavar asparezs

    warmoadgenda qristianuli sarwmuneobisa da qristianTa dacva. raindi

    bavSvobidanve unda Caswvdomoda Tavisuflebis suls.

    14 wlidan igi Rebulobda saWurvelmtvirTvelis (meabjris)

    wodebas da xdeboda Tavisi raindis ganuyreli Tanamgzavri.

    saWurvelmtvirTvelebi iyofodnen TavianTi movaleobebis mixedviT:

    saWurvelmtvirTvelebs, romlebic emsaxurebodnen stumrebis miRebas

    sasaxleSi, unda mierTmiaT stumrebisTvis Rvino da sadili, aseve unda

    SeZlebodaT maTTan lamazad saubari. iyvnen saWurvelmtvirTvelebi,

    romelTa movaleobasac, ZiriTadad, warmoadgenda zrunva raindis

    sasaxleSi arsebul cxenebze, nawilis movaleobas warmoadgenda raindis

    iaraRisa da saWurvlis movla. rodesac raindi sasaxlidan midioda,

    saWurvelmtvirTels unda mierTmia misTvis abjari, aseve iaraRi.

    sasaxleSi maT aseve iyenebdnen mstovrebad. maT evalebodaT saidumlo

    werilebis an sxva informaciis gadatana sxvadasxva sasaxleebsa da cixe-

    simagreebSi. maT iq yovelTvis pativiT xvdebodnen, isini xelSeuxeblebi

    iyvnen arasasiamovno informaciis mitanis drosac.

    daeufleboda ra raindisaTvis aucilebel xelobas da unar-Cvevebs,

    rainds SeeZlo aerCia qali, romlis gulis dapyrobasac igi cdilobda.

    saWurvelmtvirTvelebi exmarebodnen raindebs brZolis win

    Semosvasa da SeiarRebaSi, rodesac raindi Sedioda eklesiaSi, isini

    movaleni iyvnen, misTvis iaraRi da Cafxuti CamoerTmiaT. brZolis dros

    saWurvelmtvirTveli raindis ukan idga, Tumca igi ar iyo mxolod

    mayurebeli, mTeli gulisyuriT adevnebda Tvals raindis brZolas da

    exmareboda mas. mas droze unda miewodebina raindisaTvis axali iaraRi,

    Tu raindi Zlier dartymas miiRebda da cxenidan gadmovardeboda,

    wamoeyenebina da miegvara axali cxeni. saWurvelmtvirTvelis movaleobani

    Zalian mZime iyo da am wodebisaTvis paJebis momzadebas did dros

    uTmobdnen; saWurvelmtvirTvelis wodebis tareba didi pativi iyo, 21

    wlis asaks miRweuli bevri axalgazrda ver Rebulobda am wodebas.

    21 wlis saWurvelmtvirTvels ukve raindad akurTxebdnen. arsebobda

    raindis kurTxevis gansakuTrebuli ceremoniali. igi tardeboda

    11

  • umetesad didi saeklesio dResaswaulebis _ Sobis, aRdgomis,

    naTlisRebis, amaRlebis, an kidev mefeebis gvirgvinkurTxevis, taxtis

    memkvidris dabadebis, misi naTlobis, an ufliswulebis jvrisweris

    dros.

    raindobis mosurne saWurvelmtvirTveli kurTxevis win unda

    ganbaniliyo da, axal TeTr tansacmelSi gamowyobils, Rame taZarSi unda

    gaeTia. taZarSi is mTeli Ramis manZilze muxlmodrekili loculobda

    RvTismSoblisa da Tavisi mfarveli angelozis winaSe, kiTxulobda

    fsalmunebs da SesTxovda ufals daxmarebas im diad gzaze, romelsac is

    unda Sedgomoda. meore diliT raindobis kandidati muxlmodrekili

    moismenda wirvas, amis Semdeg mas mama an naTlia taZris sakurTxevelTan

    miiyvanda. maT xelSi eWiraT Taflis sanTeli. moZRvari iRebda aRsarebas

    momavali raindisagan da aziarebda mas. Semdeg ismenda misgan sazeimo

    fics. momavali raindi uflisa da Tavisi senioris erTgulebis fics

    sajarod warmoTqvamda. amis Semdeg, moZRvari sakurTxevlidan iRebda

    xmals da Semoartyamda mas welze, Semdegi sityvebiT `saxeliTa mamisa

    da ZisaTa sulisa wmidisaTa, miiRe es maxvili da gamoiyene igi Seni

    Tavis da RmerTis wminda eklesiis dasacavad, daamarcxe qrsites jvris

    da qristianuli sarwmuneobis mtrebi da ar gamoiyeno arasodes

    usamarTlod~.

    xSirad raindis kurTxevisas moZRvari kiTxulobda raindis kodeqss,

    sadac mocemuli iyo raindis ufleba-movaleobani, aseve Seaxsenebda mas

    Tavis movaleobas uflis winaSe da ganumartavda raindis saWurvlis da

    SeiaraRebis qristianul mniSnelobas, Semdegi saxiT:

    `maxvili, romelsac jvris forma aqvs, Segaxsenebs Sen, Tu rogor

    daamarcxa macxovarma jvarze adamianuri codvebi da sikvdili, aseve Sen

    unda daamarcxo Seni mtrebi am maxviliT, romelsac aqvs jvris forma,

    es aseve mianiSnebs imaze, rom maxvili aris samarTlianobis iaraRi da,

    amdenad, iReb ra mas, Sen valdebuli xar iyo yovelTvis samarTliani.

    javSani Sens sxeulze aris saSualeba, dagicvas mtris dartymisagan.

    rogorc cixe-simagre aris garSemortymuli Zlieri kedlebiT da Rrma

    TxrilebiT, raTa daicvas igi mtris Semosevisagan, aseve javSani da

    Cafxuti icavs raindis sxeuls yoveli mxridan, rac aris niSani imisa,

    rom raindis guli SeuRwevelia Ralatisa da ampartavnebisaTvis.

    es grZeli da swori Subi aris simbolo WeSmaritebisa. rkina masSi

    niSnavs WeSmaritebis upiratesobas sicrueze, xolo mis boloSi droSa

    maCvenebelia imisa, rom WeSmariteba ar unda daimalos, aramed unda iyos

    aRiarebuli yvelas winaSe.

    muzaradi aRniSnavs Zalas da vaJkacobas. rogorc is uZlebs

    dartymebs, aseve nebisyofis Zala icavs rainds yvela codvisagan.

    12

  • xelTaTmanebi, romelic icavs Sens xelebs, aris mimaniSnebeli imaze,

    Tu rogor unda ufrTxodes raindi yovelgvar uwmindurobasTan Sexebas,

    sZuldes qurdoba, ficis darRveva da yovelgvari siglaxe.~

    rodesac es procesi dasruldeboda, rainds miuaxlovdeboda

    seniori, romlis cixe-koSkSic is izrdeboda. seniori samjer daadebda

    maxvils Tavze da mxrebze Semdegi sityvebiT: `RvTis, wminda giorgisa da

    wminda miqaelis saxeliT, gakurTxeb Sen raindad~. bolos, axlad

    nakurTxi raindi, taZridan gamosuli, Semoaxteboda cxens da gaaWenebda

    cixe-koSkisaken, sadac mas am dRis aRsaniSnavad didi zeimi da turniri

    eloda.

    gansakuTebuli iyo taxtis memkvidreebis, ufliswulebis raindad

    kurTxevis wesi. aseT SemTxvevaSi, mefe ufro farTo masStabis

    RonisZiebas atarebda. Zalian masStaburi iyo imperator fridrix

    barbarosas vaJebis, mefis hainrixisa da Mhercog fridrixis raindad

    kurTxevis ceremoniali 1184 wels. rogorc Tanamedrove mematiane

    gadmogvcems, am ceremonials eswreboda 70 000 raindi, rogorc imperiis

    yvela mxaridan, aseve inglisidan, safrangeTidan, burgundiidan da

    flandriidan. am dRis aRsaniSnavad Catarebul turnirSi monawileobda

    20 000 raindi. SeiZleba, es cifrebi gadaWarbebuli iyos, magram

    miuTiTebs imaze, rom raindoba internacionaluri da didi Zala iyo.

    SesaZlebeli iyo, raindad kurTxeva ufro martivad

    Sesrulebuliyo. es xdeboda, umeteswilad, omis pirobebSi, rodesac

    seniori am ceremonials asrulebda mxolod maxvilis mxrebze dadebiTa

    da Semdegi sityvebiT: `RvTis, wminda giorgisa da wminda miqaelis

    saxeliT, gakurTxeb Sen raindad~.

    SesaZlebeli iyo, brZolis periodSi raindobis wodeba didi

    raodenobis mebrZolebisaTvis erTdroulad mieniWebinaT, maT Soris

    gvxvdebian ubralo warmoSobis mebrZolebic. magaliTad, fridrix

    barbarosam brZolis velze mianiWa raindis wodeba ubralo mebrZolebs

    da glexebsac ki. aseTivea Sua saukuneebis matianeSi gadmocemuli erTi

    cnoba, romlis Tanaxmadac, safrangeTis mefem filip lamazma, rodesac

    misi raindoba TiTqmis ganadgurda flandrielebTan brZolaSi, aseTi

    gadawyvetileba miiRo: yvelas, visac hyavda ori vaJi, erTi unda gaexada

    raindad, xolo visac sami vaJi hyavda _ ori. Tanamedroveni wuxiliT

    gadmoscemen am ambavs da masSi raindobis dakninebas xedaven. aseTi saxiT

    warmoqmnil raindebs wyalobis raindebs uwodebdnen. aseTi dabali

    fenidan warmoiSva trubadurebis didi nawili, magram maT TavianTi

    moRvaweobiT did pativs miaRwies.

    imisaTvis, rom raindad kurTxevis ceremoniali ufro naTeli iyos,

    gTavazobT raindad kurTxevis erT-erTi ceremonialis aRweras, romelic

    iohanes bekelis qronikidan gadmoiRo prof. i. doliZem da qarTulad

    Targmna:

    13

  • raindis kurTxeva, miniatura

    vilhelm holandielis raindad kurTxeva

    `...mas Semdeg, rac yovelgvari mzadeba damTavrda kelnis eklesiaSi,

    saxarebis wakiTxvis Semdeg, bohemiis* mefem ... meabjre

    (saWurvelmtvirTveli) vilhelmi warudgina kardinal petre kapuciuss,

    pap inokenti IV despans da Tqva: `Tqveno usamRvdeloesobav, mamao, Cven

    wargidgenT am rCeul meabjres da morCilebiT gTxovT, miiRoT misi

    saRrmTo aRTqma, raTa Cven saSualeba gvqondes, miviRoT is Cvens raindTa

    sazogadoebaSi~.

    kardinalma ki, romelic iqve idga mRvdlis samoselSi, mimarTa

    meabjres ise, rom yurad iRebda yvela sityvas da Tqva: `TiToeuli,

    visac surs raindad gaxdoma, unda iyos didsulovani, warCinebuli,

    mdidari, gamoCenili da mamaci; didsulovani ubedurebis dros,

    warCinebuli _ warmoSobiT, mdidari _ siqveliT, gamoCenili _ Tavisis

    saqcieliT, mamaci _ vaJkacuri gambedaobiT. manamde, vidre aRTqmas

    dadebde, saRi gonebiT gansaje raindis mcnebebi. es mcnebebi Semdegia:

    uwinares yovlisa, yoveldRe mousmino wirvas qristes vnebaTa

    xsovnisaTvis, gabedulad gaswiro sicocxle sarwmuneobisaTvis, ixsna

    eklesia da misi msaxurni yvelasagan, vinc Zaladobas ayenebs mas, daicva

    qvrivi da oboli gaWirvebaSi, moerido usamarTlo oms, ar Seasrulo

    ukeTuri samsaxuri, gaxvide orTabrZolaSi udanaSaulos gadasarCenad,

    miiRo monawileoba turnirebSi mxolod varjiSisaTvis, yvela saqmeSi

    mowiwebiT daemorCilo romis imperators*, ar xelyo imperatoris

    qoneba, araviTar SemTxvevaSi ar gaasxviso mefis an imperatoris lenebi

    da, saerTod, RvTisa da adamianis winaSe moiqce umwikvlod. ukeTu Sen am

    mcnebas morCilad daicav da, SeZlebisamebr, gulmodgined Seasruleb, maS

    14

  • icode, rom Sen daimsaxureb droebiT pativiscemas amqveynad da

    sicocxlis Semdeg saukuno sasufevels caTa Sina~.

    amis Semdeg, kardinalma meabjris orive xeli daado saxarebas da

    Tqva: `gsurs Tu ara, RvTis saxeliT, morCilebiT miiRo raindis

    Rirseba da SeZlebisamebr Seasrulo sityvasityviT wakiTxuli wesebi?~

    meabjrem upasuxa: `diax, msurs~.

    amis Semdeg, kardinalma gadasca meabjres ficis teqsti da man

    damswreTa winaSe xmamaRla waikiTxa: `me, vilhelm, holandieli grafi,

    saRvTo imperiis Tavisufali feodali, vficav wmida saxarebas, romelsac

    papis taxtis kardinalisa da legatis _ petres TandaswrebiT vexebi

    sakuTari xeliT, Sevasrulo rainduli wesebi~. kardinalma Tqva: `dae es

    Tavmdabluri fici iyos Seni codvebis Sendoba! Amin~.

    rogorc ki es iTqva, bohemiis mefem magrad dahkra meabjres kiserze

    da Tqva: `yovlisSemZle RmerTis sadideblad me gRebulob Sen raindTa

    ricxvSi da bednierebis surviliT Cvens sazogadoebaSi; magram

    gaxsovdes, Sens magier rogor scemdnen macxovars mRvdelmTavar anas

    winaSe, rogor dascinodnen mas pilates winaSe, rogor amaTraxebdnen da

    eklis gvirgvins adgamdnen, rogor Semoses igi mewamuli samosiT da

    masxrad igdebdnen mas mefe irodis (herodes) winaSe. me GgTxov,

    gaxsovdes Sen es dacinva, itvirTo misi jvari, mogiwodeb, Suri iZio

    misi sikvdilisaTvis.~

    mas Semdeg, rac yvelaferi sazeimod damTavrda da wirva Sesrulda,

    axali raindi sayvirebis, bukisa da naRaris kvraSi samgzis ekveTa SubiT

    bohemiis mefis Zes, xolo amis Semdeg gauZlo moelvare xmlebiT

    asparezobas. sami dRes izeima didi xarjebiT da amasTanave damswreT

    uboZa didZali saCuqari.~

    raindis aRWurviloba, coxe-koSkebi

    sabrZolvelad SeiaraRebul rainds mTeli sxeuli javSniT hqonda

    dafaruli. XI saukunis bolomde es iyo rkinis rgolebisagan moqsovili

    jaWvis perangi, mogvianebiT mas liTonis firfitebisagan gakeTebuli

    abjari cvlis. brZolis dros raindi Tavze ixuravda muzarads rkinis

    Cafxuts, konusis formis mqone foladis Tavsaburavs. muzaradi rkinis

    an SuSis burTuliT bolovdeboda. muzarads Tan axlda liTonis

    firfita cxviris dasacavad. rkinis sabrZolo iaraRs warmoadgenda mZime

    da grZeli xis Subi, rombisebri rkinis bunikiT. bunikTan aWedebdnen

    qsovilisagan damzadebul emblemas, romelic qarSi frialebda. amrigad,

    SeiaraRebuli raindi cocxal cixe-simagres emsgavseboda.

    15

  • Sua saukuneebis raindi

    raindi ganuyrelad atarebda fars. fari xisa da tyavisagan iyo

    damzadebuli, dafaruli liTonis firfitebiT. fari jer mrgvali iyo,

    SemdgomSi is ise dagrZelda rom mTlianad faravda mxedars. farze

    gamosaxuli iyo raindis gerbi, romelic mis keTilSobilur warmoSobaze

    miuTiTebda.

    fari raindis ZiriTadi gamosacnobi niSani iyo. farze gamosaxuli

    gerbi warmoadgenda raindis warmomavlobisa da vinaobis garkvevis

    saSualebas.

    gerbebis gaCenas istorikosebi jvarosanaTa omebs ukavSireben, roca

    evropeli raindi Tavisi warmatebebis aRsaniSnavad mis mier dapyrobili

    qalaqebis kedlebsa da cixe-koSkebze cdilobda Tavisi sagvareulo

    niSnis amotvifras. aseve, isini TavianT farebze gamosaxavdnen TavianT

    sagvareulo gerbebs, magram, Cveni azriT, gerbebis warmoSoba ufro

    Soreuli istoriis nayofia. sagvareulo da sxva ganmasxvavebeli niSnebi

    gvxvdeba jer kidev egvipteSi, aseve Zveli aRmosavleTis sxva qveynebSi.

    saberZneTSi qalaqebs Tavisi niSnebi anu gerbebi hqondaT. korinTos

    simbolo iyo mfrinavi cxeni (pegasi), aTenisa bu, peloponesisa _ ku,

    Tebesi fari, samosis farSevangi, rodosis vardi. es gerbebi

    romaul samyaroSic gadmodis. Ppompeusis* gerbze gamosaxulia lomi

    xmliT xelSi, keisrisaze* _ SeiaraRebuli venera. aqac saintereso

    faqtia, an istoriuli damTxveva. ama Tu im sagvareulos gerbi TandaTan

    mkvidrdeboda da misi gadatana sxva sagvareuloze SeuZlebeli iyo. Sua

    saukuneebis sazogadoebaSi iyvnen swavlulebi, romlebic specialurad

    swavlobdnen gerbebs da romelTa movaleobas warmoadgenda, scodnodaT

    gansxvaveba sagvareulo gerbebs Soris da Tvalyuri miedevnebinaT

    dadgenili wesebisaTvis, raTa ar darRveuliyo isini, daculi yofiliyo

    16

  • heraldikis zogadad aRiarebuli wesebi. heraldikis wesebis dacva

    moeTxoveboda yvela rainds da igi gansakuTrebiT mowmdeboda turniris

    dawyebis win. raindi gamocxaddeboda moedanze, Caberavda sayvirs, masTan

    mividoda heroldi1, romelic Seamowmebda misi gerbis Sesabamisobas

    sagvareulo gerbTan da, rodesac igi daadasturebda mis sinamdviles,

    mxolod amis Semdeg miimagrebda raindi sayvirs (buks) muzaradze da

    Seuerdeboda Tavis saZmos.

    raindebs aseve hqondaT devizi, anu TavianTi mowodebebi. devizi _ es

    iyo gmirobisa da simamacis gamomxatveli, Semoklebuli gadmocema

    raindTa sagmiro Tavgadasavlisa, romelsac qmnidnen cixe-koSkidan da ama

    Tu im adgilidan sxva adgilebze moxetiale raindebi, trubadurebi.

    yvela devizi sxva emblemisagan gansxvavebul Sinaarss iZenda. xSirad maT

    alegoriuli mniSvnelobac hqondaT. iyo sxvadasxva Sinaarsis devizi,

    magaliTad: gafrTxildi _ es me var; geSinodes Savi xaris da a.S.

    raindis faris formis mixedviT SesaZlebeli iyo misi erovnebis

    garkveva. ingliselebs hqondaT mrgvali fari, italielebs _

    elifsoiduri, frangebs _ an oTxkuTxa an gulismagvari, germanelebs _

    mrgvali, zeviT amoWrili samkuTxediT, espanelebs ki radiusze

    gadaWrili elifsis magvari.

    cixe-koSkebi

    feodalebi Sua saukuneebSi cxovrobdnen cixe-koSkebSi, romlebic

    Sendeboda gansakuTrebiT SerCeul adgilebSi. igi garSemortymuli iyo

    miwayriliTa da sqeli galavniT. cixe-simagres ara mxolod samxedro-

    TavdacviTi funqcia hqonda, aramed is warmoadgenda raindisa da misi

    ojaxis sacxovrebelsac. amdenad, simagre iyo rogorc damcavi, aseve

    sacxovrebeli Tu sxva saxis damxmare nagebobebisagan Semdgari mTeli

    kompleqi.

    cixe-simagre warmoadgenda mrgval an oTxkuTxa ganier koSks

    klaknili formebiT, zogjer koSkebTan iyo mibjenili didi lodebi.

    koSkebiani cixe-simagris mflobeloba did pativad iTvleboda. cixe-

    simagris koSkebs Soris erTi gamoirCeoda Tavisi simaRliT, mas oTxive

    mxares hqonda sarkmeli, es iyo sasaxlis patronis sacxovrebeli da

    sameTvalyureo koSki. es mTavari koSki, romelsac germanelebi burgs,

    xolo frangebi donJons uwodebdnen, gansakuTrebulad iyo daculi,

    masSi SeRweva SesaZlebeli iyo mxolod jaWvis asawevi kibiT, an moZravi

    misayudebeli kibiT. am koSkze iyo zari, romelsac Camokravdnen mtris

    gamoCenisTanave, raTa mosaxleobisaTvis emcnoT amis Sesaxeb. zarebis

    1 am institutis Sesaxeb saistorio literaturaSi garkveuli azrTa sxvadasxvaoba arsebobs. yovel SemTxvevaSi, maT mTavar movaleobas warmoadgenda sagvreulo gerbebis Seswavla da warCinebulTa Soris arsebuli davebis ganxilva.

    17

  • xmaze glexebi tovebdnen TavianT samuSaoebsa da samosaxloebs da cixe-

    simagreSi ikribebodnen. sameTvalyureo koSkze yovelTvis imyofeboda

    guSagi. is uxmobda glexebs ganTiadze samuSaod.

    koSkebi erTmaneTTan SeerTebuli iyo ganieri aivnebiTa da

    fligelebiT. oTaxebi koSkebSi ar iyo myudro da cudad iyo ganaTebuli,

    vinaidan viwro sarkmelebi hqondaT. ar arsebobda higienis dacvis

    pirobebi. oTaxebSi iyo didi buxrebi, romelTa win Tavisuflad

    Tavsdeboda koSkis mflobeli Tavisi ojaxiTa da amaliTac ki. buxrebis

    Tavi morTuli iyo sabrZolo iaraRebiTa da sagvareulo gerbiT. donJons

    hqonda sardafi, sadac inaxavdnen Rvinos da zamTrisTvis produqtebs,

    aseve sardafSi inaxeboda mepatronisa da misi meuRlis Zvirfaseulobebi.

    sardafebs iyenebdnen tyveebis sapyrobiledac.

    simagris teritoriaze ganlagebuli iyo sajinibo da sxva saxis

    damxmare nagebobani, romlebic gankuTvnili iyo Sinauri cxovelebisaTvis,

    romelTa simravlis gamo, cixe-simagris patara ezoSi yofna xSirad

    autaneli xdeboda; magram XIII saukunidan ukve gafarTovda simagreebis

    teritoria da masze ukve Sendeboda ramdenime koSki da koSkis

    mepatronisTvis _ calke sasaxle. axali koSkebi gamoirCeodnen TavianTi

    mdidruli mowyobilobiT. gansxvavebiT adrindeli koSkebisagan, romlebic

    xSirad ise mokrZalebulad iyo mowyobili, rom raindis sacxovrebeli

    oTaxi beris senaks mogagonebdaT, amjerad sasaxlis mepatroneebi TavianT

    darbazebs amkobdnen ucxoeTidan Camotanili Zvirfasi nivTebiT da

    fufunebis sagnebiT. warmatebebisa da miRwevebis gamovlenas raindebi

    sasaxlis mdidrulad mowyobiTa da mdidruli nadimebis CatarebiT

    cdilobdnen. sasaxlis kedlebze gamofenili iyo rogorc sasaxlis

    patronis sagvareulo gerbebi, aseve nivTebi da sigelebi, romlebic

    adasturebdnen maTi patronis jvarosnul laSqrobebsa Tu sxva

    warmatebul brZolebSi monawileobas.

    18

  • Sua saukuneebis raindTa cixe-koSkebi

    cixe-koSkSi misi mflobelis Zalaufleba ganuzomeli iyo. sasaxlis

    mflobeli TviTon gamodioda mosamarTlis rolSi da TviTonve

    aRasrulebda ganaCens. samarTlis ganxorcielebisas is umetesad

    eyrdnoboda Tavis neba-survils da araviTar kanons ar iTvaliswinebda,

    arc saeklesiosa da arc raime saadaTo samarTals. sasjelis formebsac

    TviTon seniori adgenda da xSirad sasjeli warmoudgenlad sastik

    meTodebs iyenebda kidec.

    cixis mepatrone raindis erT-erT mTavar gasarTobs nadiroba

    warmoadgenda. mSvidobianobis periodSi raindi mTeli Tavisi amaliT

    kvirebi rCeboda sanadirod tyeSi, Rameebs karavSi atarebdnen.

    gansakuTrebul yuradRebas uTmobdnen sanadiro ZaRlebisa da

    frinvelebis gawvrTnas. gansakuTrebiT fasobda mimino, romelsac patroni

    ar iSorebda ara marto nadirobisas, aramed yvelgan Tan daatarebda _

    eklesiaSic ki, wirvaze yofnisas. warCinebulTa gansakuTrebuli

    damokidebulebaze miminosadmi isic miuTiTebda, rom Sua saukuneebis

    samarTalSi misi mokvla gatolebuli iyo ubralo glexis mokvlasTan.

    iyo SemTxvevebi, rodesac tyve raindi uars ambobda gamosasyidad miminos

    micemaze, Tumca ixdida Zalian did gamosasyids.

    koSkSi mcxovrebi qalebi, ZiriTadad, saojaxo saqmeebiT iyvnen

    dakavebuli. koSkis diasaxlisi zrunavda bavSvebis ganaTlebaze.

    qaliSvilebi swavlobdnen mcenareTa samkurnalo Tvisebebs, aseve

    WrilobaTa damuSavebas, isini ikribebodnen erT-erT darbazSi,

    amuSavebdnen matyls, aseve sxvadasxva xelsaqmes swavlobdnen da Tanac

    erTobodnen sxadasxva sagmiro saqmeTa TxrobiT.

    iaraRis darbazi

    19

  • raindebis wes-Cveulebani

    turnirebi, dueli

    turnirebsa da sabrZolo TamaSebs raindis cxovrebaSi

    gansakuTrebuli adgili eWira. isini SeiZleba SevadaroT Zveli

    saberZneTis olimpiur TamaSebs. turnirebSi gamoCndeboda raindTa

    sabrZolo momzadebis done da aqve isinjeboda maTi iaraRisa da

    aRWurvilobis simtkice. qristianuli eklesia winaaRmdegi iyo

    turnirebis Catarebisa, radganac is miaCnda uazro drois tarebad da

    garTobad, romelic tragikuli SedegebiT mTavrdeboda.

    1130 wels, klermonis II saeklesio krebaze, romis papma inokenti

    II akrZala turnirebi. amave krebaze dadginda, rom ikrZaleboda

    qristianuli wesiT dasaflaveba maTi, vinc turnirze mokvdeboda.

    miuxedavad amisa, turnirebi mainc tardeboda, is raindebisTvis iyo ara

    mxolod garTobis, aramed samxedro Zlierebisa da momzadebis

    demonstrireba. amdenad, ramdenadac raindoba warmoadgenda Sua

    saukuneebis sazogadoebis mniSvnelovan Zalas, eklesiac da saxelmwifoc

    xSirad ukan ixevda da garkveul SeRavaTebze midioda. mogvianebiT

    dadginda turniris Catarebis specialuri wesebi, romlis dacva

    savaldebulo iyo yvelasaTvis, Tanac turnirebi tardeboda samefo

    moxeleebis _ heroldebis zedamxedvelobis qveS. turnirze mxolod

    warCinebuli warmoSobis raindebi daiSvebodnen.

    pirveli cnoba turnirebis Sesaxeb jer kidev IX saukuneSi gvxvdeba.

    pirveli cnobili germanuli turniri, Tavisi namdvili wesebiT, Catarda

    1127 wels, viurcburgSi.* inglisSi turnirebis Catarebas safuZveli

    daudo riCard lomgulma. turnirSi monawileobis misaRebad garkveuli

    gadasaxadi iyo dawesebuli, romelic ganisazRvreboda masSi monawilis

    mdgomareobisa da Semosavlis Sesabamisad. turnirebze qalaqSi an

    feodalis sasaxleSi, sadac is tardeboda, sxvadasxva mxridan bevri

    xalxi ikribeboda. saturniro moednebze ewyoboda specialuri tribunebi

    keTilSobili batonebisa da qalbatonebisaTvis. turnirebi xSirad

    imarTeboda raime mniSvnelovani movlenis aRsaniSnavad, magaliTad, mefis,

    hercogis, an kidev warCinebuli raindis qaliSvilis gaTxovebis, Svilis

    raindad kurTxevis, mterTan zavis dadebis an xandaxan, ubralod,

    gasarTobad. cnoba turniris Catarebis Sesaxeb, swrafad vrceldeboda

    mTel mxareSi. baronebi agzavnidnen Sikrikebs sxvadasxva sapatio

    stumarTan, turnirze misawvevad. raindebis yvela koSki iwyebda

    gansakuTrebul mzadebas turnirisaTvis. arCevdnen saukeTeso samosels da

    iaraRs, abjars, aseve cxenebs turnirisaTvis. yvela cdilobda, Tavi

    moewonebina turnirze Tavisi samoselis, SeiaraRebisa da amalis

    upiratesobiT. turniri iyo rogorc Tavis gamoCenis adgili, aseve

    20

  • nadavlis mopovebis saSualeba, nawilisaTvis is iyo asparezi, sadac

    SeeZlo Tavisi simamaciT da gambedaobiT moenadirebina sayvareli qalis

    guli.

    turniris dawyebis win qalaqi, sadac turniri tardeboda, sazeimod

    moirTveboda. turnirSi monawileobis misaRebad mimaval baronebs Tan

    axldaT Zalian didi amala. rogorc Sua saukuneebis qronikebSia

    aRwerili, amalis win midioda ramdenime aseuli saWurvelmtvirTveli,

    Semdeg mas misdevdnen paJebi, romelTac xeliT mohyavdaT miminoebi,

    Semdeg _ musikosebi, maT mosdevdnen raindebi da bolos _ TviTon

    seniori.

    turniri iyo samxedro Sejibreba, romelic specialurad

    momzadebul arenaze tardeboda. rogorc es turniris Catarebis

    specialuri debulebebiT iyo gansazRvruli, turnirze brZolis dros

    raindis iaraRi ar unda yofiliyo basri, raTa amiT miyenebuli dartyma

    ar gamxdariyo sicocxlisTvis saSiSi. aseve specialuri cirkularebiT

    regulirdeboda turnirze monawileTa daSvebis wesebi. dRemde moaRwia

    ramdenime aseTma cirkularma turnirze raindTa daSvebis Sesaxeb, sadac

    gansazRvruli iyo is moTxovnebi, romelic aucilebeli piroba iyo

    turnirze dasaSvebad, aseve wesebi, romelTa dacva moeTxoveboda

    raindebs turnirze monawileobisas.

    turniri, miniatura

    specialuri moxele, heroldi turniris dawyebis win amowmebda

    raindebis gerbebs da aseve raindTa warmomavlobis Sesaxeb informacias.

    wesis damrRvevi raindi sajarod cxaddeboda wesis damrRvevad da mas

    turniridan aZevebdnen. mas aseve ekrZaleboda SemdgomSi sxva turnirebSi

    monawileoba. turniris dawyebis win, an turniris organizatori Tavis

    mosawvev baraTebSi acxadebda turniris mTavar prizs. prizi SeiZleboda

    yofiliyo fulis mniSvnelovani raodenoba, aseve gvirgvini, qamari, raime

    cxoveli _ daTvi an iremi, an, sulac, ramdenime warCinebuli qalbatonis

    kocna. turniris dawyebis win irCevdnen turniris dedofals, romelic

    21

  • gamarjvebuls gadascemda prizs. turnirebze iyo sxvadasxva saxis

    TamaSobebi. ZiriTadad, iyo orTabrZolebi, aseve gunduri brZolebi.

    turnirebi xSirad tragikulad mTavrdeboda. 1241 wels erT-erT

    turnirze asi raindi daiRupa. TviT hercogebi da grafebic xdebodnen

    turniris msxverplni. 1186 wels parizSi turnirze daiRupa inglisis

    mefis henri II vaJi Jofrua plantageneti, 1234 wels nimvegenSi* _

    florenc IV holandiis grafi, 1238 wels _ misi Zma vilhelmi, xolo

    1258 wels antverpenSi _ misi vaJi florenci da a.S. marTalia,

    kaTolikurma eklesiam ver SeZlo turnirebis akrZalvis gatareba

    cxovrebaSi, magram is kategoriulad uars ambobda turnirze

    daRupulebis qristianuli wesiT dakrZalvaze. magaliTad, holandiis

    grafi florenc IV dakrZales tyeSi saeklesio ritualis gareSe.

    turnirisagan gansxvavebuli movlena iyo dueli da orTabrZolebi,

    romelic tardeboda feodaluri sazogadoebisTvis damaxasiaTebeli

    dapirispirebebis mizeziT, mas araferi hqonda saerTo raindul

    SejibrebasTan. dueli ufro feodaluri Sinaomebis gagrZelebas

    warmoadgenda.

    orTabrZola, miniatura

    Sinaomebi, romelic damaxasiaTebeli iyo Sua saukuneebisaTvis,

    raindebis moqmedebis mniSvnelovani arena xdeba. dapirispireba, romelic

    arsebobda feodalur sagvareuloTa Soris, xSirad maT Soris omSi

    gadaizrdeboda xolme da es brZolebi, umeteswilad, mZime SedegebiT

    mTavrdeboda. omebis Sedegad amowyda ramdenime sagvareulos pirdapiri

    memkvidreoba, nadgurdeboda qalaqebi da dasaxlebebi.

    mefeebi krZalavdnen feodalTa Sinaomebs. aseTi iyo dadgenileba

    `saRvTo zavis~ Sesaxeb, romelic krZalavda omebs marxvis periodSi da

    aseve paraskevidan kviris CaTvliT. pirobis damrRvevebi isjebodnen

    eklesiidan gankveTiTa da gadasaxlebiT. Sinaomebisa da feodaluri

    dapirispirebis gamovlena iyo dueli, romelic imarTeboda raindebs

    Soris. dueli, romelic warmoadgenda SurisZiebis anu sisxlis aRebis

    22

  • erT-erT formas, mogvagonebs adreSuasaukuneebis tradiciuli samarTlis

    _ ordaliis gagrZelebas, rodesac samarTlis povna SesaZlebeli iyo

    RvTis sasamarTloze, anu marTals da mtyuans gansjida RmerTi da is

    mianiWebda gamarjvebas marTals.

    qristianuli eklesia da saero xelisufleba dapirispirebis

    mogvarebisa da gadawyvetis aseTi formis winaaRmdegi iyo. safrangeTis

    mefem filip lamazma 1303 wels, specialuri dadgenilebiT, dueli

    sisxlis samarTlis danaSaulad gamoacxada.

    radganac duelisa da orTabrZolebis akrZalvis cxovrebaSi gatareba

    SeuZlebeli xdeboda, mefeebi iZulebuli gaxdnen, daedginaT duelis

    Catarebis specialuri wesebi. duelSi monawileobis ufleba mxolod

    warCinebul rainds hqonda da isic mxolod gansakuTrebul SemTxvevaSi,

    mefis TanxmobiT, specialurad daniSnul dros. Tumca mowinaaRmdegeebs

    eZleodaT garkveuli periodi, raTa kidev erTxel gadaexedaT TavianTi

    dapirispirebis mizezebisaTvis. duelis samzadisi iyo TavisTavad Zalian

    gaxmaurebuli. mowinaaRmdegeebi cdilobdnen, sazogadoeba daerwmunebinaT

    TavianT udanaSaulobaSi da, aseve, daeSinebinaT erTmaneTi. dueli,

    ZiriTadad, sikvdiliT mTavrdeboda, Tu damarcxebuli arenaze cocxali

    darCeboda, mas sikvdiliT sjidnen.

    duelis dawyebis win heroldi Seaxsenebda rogorc duelis

    monawileebs, aseve damswre sazogadoebas duelis wesebs, romlis

    Tanaxmadac, damswreTagan aravin unda yofiliyo SeiaraRebuli, aseve

    akrZaluli iyo damswreTaTvis cxeniT Sesvla duelis Catarebis

    adgilze. wesebis damrRvevebi isjebodnen kanonis Sesabamisad.

    duelis dawyebis win mowinaaRmdegeebs kidev erTxel unda miemarTaT

    mefisaTvis ficiT. bralmdebeli mefis win daificebda, rom mis

    mowinaaRmdeges aqvs Cadenili danaSauli, ris gamo is iwvevs mas duelSi,

    rom is darwmunebulia Tavis simarTleSi da RvTismSoblisa da wminda

    giorgis meoxebiT, aseve darwmunebulia, rom moipovebs gamarjvebas

    damnaSaveze. arenaze gasvlis win bralmdebeli gadaugdebda xelTaTmans

    Tavis mowinaaRmdeges da rodesac is aiRebda mas, es ukve imis niSani iyo,

    rom is iRebda gamowvevas.

    duelis dawyebamde samRvdelo piri mimarTavda monawileebs, uari

    eTqvaT TavianT gadawyvetilebaze da Seaxsenebda maT, rogor evno

    ufali kacobriobis xsnisaTvis, aseve imis Sesaxeb, rom dueli TavisTavad

    iyo momakvdinebeli codva, iseve rogorc TviTmkvleloba. moZRvris

    ramdenime mcdelobis Semdeg, Tu raindebi ar miiRebdnen mis moTxovnas,

    moZRvari gaecleboda sabrZolo arenas.

    23

  • raindis yoveldRiuri cxovreba

    raindTa brZolebi, maTi yoveldRiuri cxovreba, sasiyvarulo da

    sagmiro Tavgadasavali aisaxa Sua saukuneebis rogorc saistorio

    matianeebSi, aseve sagmiro eposSi. raindebi xSirad Txzavdnen simRerebs,

    romlebic warsul droebasa da gmirobebs asaxavdnen. am simRerebidan

    warmoiSva iseTi mSvenieri saraindo eposebi, rogoricaa nibelungebis

    simRera, istoriebi parcefalisa, loengrinisa da mrgvali magidis

    raindebis Sesaxeb.

    Sua saukuneebis saraindo romani metad Rrmaa, Taviseburi da

    mravalferovani. valter fon fogelvides, kretien de truas, hainrix

    fon feldekes, herbert fon fritclaris, hartman fon aues, gotfrid

    fon strasburgis Semoqmedeba rainduli yofa-cxovrebis naTel suraTs

    gvixatavs. am nawarmoebebSi asaxulia raindis daniSnuleba, misi brZola

    borotebs winaaRmdeg.

    valter fon fogelvaide, miniatura

    raindi kargi ojaxidan unda yofiliyo, lamazi, moxdenili,

    mimzidveli. mis silamazes xazs usvamda tansacmeli. unagirica da

    aRWurvilobac tansacmlis sadari unda hqonoda. aRWurviloba 60-dan 80

    kilograms iwonida, rac misi Zalis damadasturebeli iyo. am Zalas igi

    bavSvobidanve avlenda heraklesaviT; magaliTad, mefe arturma samjer

    amoiRo xmali lodis qveSidan, sxvam ki veravin SeZlo es. erT-erT

    uZveles legendaSi beovulfze, romelic 1000 wels ganekuTvneba,

    saSinel urCxulebTan sabrZolvelad Camosuli raindi boevulfi

    gadayris iaraRsa da javSans da carieli xelebiT daaxrCobs mdinaridan

    24

  • amosul urCxuls. kretien de truas romanis `ivein, raindi lomiT~

    gmiri iveini mxolod erTi dRe rCeba Tavis axladjvardaweril

    meuRlesTan. megobrebi Tvalyurs adevneben mas, rom usaqmurobasa da

    colTan alersSi Zala ar dakargos.

    cnobili dominikaneli beri raimond luli wignSi rainduli

    ordenis Sesaxeb, specialurad ganmartavs, rom raindoba aris Rvawli da

    pativi, romelic aucilebelia dedamiwaze arsebuli wesrigis dasacavad.

    ase rom, raindi unda sargeblobdes yvela pativiT. misi warmodgeniT,

    SeubRalavi Rirsebis mqone raindi uyvarT imisaTvis, rom is keTilia,

    eSiniaT imis gamo, rom is Zlieria, adideben keTili saqmeebisaTvis,

    xolo mas daxmarebisaTvis mimarTaven, radganac is aris RvTis erTguli

    da misi nebis ganmaxorcielebeli.

    1020 wels Sartris episkoposma fulbertma ramdenime punqtad

    Camoayaliba raindis movaleoba Tavisi siuzerenis mimarT, romelSic erT-

    erTi mTavar punqti iyo, rom raindma `ar dauSvas Tavisi siuzerenisadmi

    fizikuri zianis cda; agreTve siuzerenis Rirsebis, interesebis da

    qonebis xelyofis ganzraxva, ar SezRudos siuzerenis Tavisufleba~.

    mowinaaRmdegis sisusteebis gamoyeneba brZolis dros yvelaze didi

    danaSauli iyo. roca orTabrZolaSi damarcxebuli moxuci raindi

    aRmoCndeboda, axalgazrda ar klavda mas.

    uiaraRo raindis mkvleloba rainds samarcxvino saqcielad

    eTvleboda, roca gacxarebuli raindi lanseloti brZolis dros

    SemTxveviT klavs or uiaraRo mowinaaRmdeges, saSinel gancdebSia da

    piligrimobis (wminda miwaze momlocvelad wasvlis) aRTqmas debs.

    aseTiva SoTa rusTavelis `vefxistyaosanSi~ gamoxatuli raindis es

    Tviseba:

    `brZenTa vinme moswavleman sakiTxavi ese vpovne:

    eseao mamacisa metis-meti sigulovne:

    odes mtersa moerio, nuRar mohklav, daiyovne;

    gindes sruli mamacoba, ese sityva daixsovne~.

    saintersoa gadmocema kretien de truas parcefalidan, Tu rogor

    uxsnis parcefals Tavisi maswavlebeli raindis movaleobas: `keTilo

    megobaro, rodesac Tqven mogiwevT brZola raindTan, gaxsovdeT is, rasac

    axla me Tqven getyviT: Tu Tqven gaimarjvebT da is iZulebuli gaxdeba,

    gTxovoT Tqven Sewyaleba, ar moklaT, aramed iyaviT gulmowyale. amave

    dros, nu iqnebiT ybedi da Zalian cnobismoyvare. is, vinc bevrs

    laparakobs, scodavs, ufrTxildiT amas. Tu Tqven naxavT qals an

    axalgazrda gogonas gaWirvebaSi, me gTxovT _ gaakeTeT yvelaferi, rac

    ki SegeZlebaT, raTa daexmaroT mas. me Tqven mogcemT rCevas, romelic

    Tqven aucileblad unda daicvaT: xSirad estumreT monasters da

    25

  • iloceT SemoqmedisaTvis, raTa is iyos gulmowyale Tqvens mimarT da

    dagicvaT Tqven, rogorc qristiani.~

    jer kidev ordenebis daarsebamde, raindTa fena cdilobda

    gansakuTrebuli urTierTobis Camoyalibebas: daxmarebodnen erTmaneTs,

    emogzauraT an ebrZolaT erTad, saerTo mtris winaaRmdeg. raindebi

    debdnen erTmaneTTan megobrobis fics, rasac axlda garkveuli

    ceremoniali. isini TavianT sisxls Caasxamdnen TasSi, Seurevdnen

    erTmaneTs da ificebdnen erTgulebaze. agreTve, an iaraRis gacvliT, an

    msgavsi gerbebis SeqmniT gamoxatavdnen damegobrebis ceremonials.

    raindebi debdnen sazeimo aRTqmas, rom moilocebdnen wminda

    adgilebs. raindebis aRTqma iyo mravalferovani da xSirad ucnauric ki.

    magaliTad, sanam ar Seasrulebda dadebul aRTqmas, ar daiZinebda

    loginSi, sakvebs miiRebda mxolod marcxena xeliT, ar dalevda Rvinos,

    ar gaixdida tansacmels, an ar SeWamda xorcs, ar aaxelda cal Tvals

    da a. S.

    raindebi darwmunebuli iyvnen, rom rwmena da wminda nawilebi,

    romelsac xSirad atarebdnen, iseve icavda maT, rogorc fari da javSani.

    raindi, miniatura

    Tavisi ficis Tanaxmad, raindi mudam unda yofiliyo mzad

    sarwmuneobisa da umweoTa dasacavad. pativi iyo raindisaTvis sikvdili

    iseTi maRali idealebisaTvis, rogoric iyo sarwmunoebis da samSoblos

    dacva, aseve sikvdili Tavisi seniorisaTvis.

    26

  • Sua saukuneebis evropuli rainduli kodeqsis Sesabamisia

    `vefxistyaosanSi~ sityvebi avTandilis anderZidan, romelic yvelaze

    srulyofilad gamoxatavs raindis movaleobas:

    `ra uarea mamacsa omSigan piris mxmeWelsa,

    Sedrekil-SeSinebulsa da sikvdilisa meWvelsa,

    kaci jabani riTa sjobs diacsa qslisa mbeWvelsa,

    sjobs saxelisa moxveWa yovlisa mosaxveWelsa!

    ver daiWiravs sikvdilsa gza viwro, verca kldovani;

    misgan gaswordes yoveli, susti da Zal-gulovani,

    bolod Seyarnes miwaman erTgan moyme da mxcovani,

    sjobs sicocxlesa nazraxsa sikvdili saxelovani~.

    rasakvirvelia, raindTa moRvaweobis mTavari asparezi omi iyo, magram

    raindebi mSvidobianobis periodSic poulobdnen samuSaos; ficis

    erTguli raindebi mogzaurobdnen, eZebdnen Tavgadasavals da cdilobdnen

    SebrZolebodnen usamarTlobas. amdenad, raindis wodebis miRebisTanave

    isini iwyebdnen Tavgadasavlis Zebnas Soreul qveynebSi, raTa

    gamxdariyvnen srulyofili raindebi. mwvane feri, romelsac isini

    atarebdnen, iyo imedis simbolo da mimaniSnebeli maT axalgazrdobisa

    da simamacisa. yvelaze sasargeblo gakveTilebi moxetiale raindebisaTvis

    iyo omebi, romelSic isini ebmebodnen yovelgvari sasyidlis gareSe,

    moxaliseebad da cdilobdnen daeWiraT mxari marTlisaTvis. isini aseve

    swavlobdnen warCinebulTa karis ceremonialebs, wesebsa da Cveulebebs.

    Tavis gamoCenis surviliT Sepyrobilni, cdilobnen daaxloebodnen

    warCinebulebs, maT memkvidreebs, surdaT gaegoT maT Sesaxeb ambebi, aseve

    Tqmulebebi da gadmocemebi, rogorc sagvareuloebis, aseve qveynebisa da

    xalxebis Sesaxeb, raTa ukan mobrunebulebs moeyolaT.

    garda imisa, rom raindebi monawileobdnen omebsa da turnirebSi,

    isini xSirad erTiandebodnen, raTa SeeCerebinaT usamarTloba da

    Zaladoba. isini mudam iyvnen mzad daxmarebodnen gaWirvebulebs da

    mfarveloba gaewiaT sustebisaTvis. moxetiale raindebi sxvadasxva

    mxareSi romelime warCinebulis sasaxleSi cxovrobdnen, magram Tu

    Tavgadasvlis maZiebelT sadme SemoaRamdebodaT, isini romelime gzaze

    aRmarTul jvarTan Seisvenebdnen da da iqve aTenebdnen Rames.

    sabrZolvelad an romelime Soreul mogzaurobaSi mimaval raindebs

    ar mihqondaT arcerTi nivTi, garda TavianTi iaraRisa. mogzaurobis

    dros, isini, ZiriTadad, nanadireviT ikvebebodnen. is raindebi, romlebic

    miemgzavrebodnen ucxo mxareSi, mtris Sepyrobis mizniT iyofodnen

    ramdenime jgufad 3-4 kacis SemadgenlobiT. isini cvlidnen TavianT

    sagvareulo gerbebs, an kidev farze gadaaxvevdnen xolme naWers, raTa ar

    ecnoT. aseTi mizniT wasul raindebs garkveuli dro hqondaT

    gansazRvruli, isini erTi wlisa da erTi dRis manZilze unda

    27

  • dabrunebuliyvnen ukan da, dadebuli aRTqmisa da ficis Tanaxmad,

    moexsenebinaT TavianTi saZmosaTvis TavianTi mogzaurobis Sesaxeb; xSirad

    swored am mogzauri raindebis monaTxrobis safuZvelze iqmneboda Sua

    saukuneebis saraindo romanebi da simRerebi.

    mogzaur raindebs didi pativiT Rebulobdnen cixe-koSkebSi,

    romlebic maT gzaze xvdebodaT. daRlil-daqanculi raindebisaTvis iq

    yvela piroba iqmneboda, raTa daesvenaT. yvela cixe-simagre mzad iyo,

    mieRo raindi, rogorc keTilsasurveli stumari. Cveulebriv, koSkebis

    Tavze gamokidebuli iyo mooqrovili muzaradi, rac warmoadgenda niSans

    mogzauri raindebisaTvis, rom isini pativiT iqnebodnen miRebuli.

    rodesac cixe-koSkidan SeniSnavdnen, rom ucxo raindi moemarTeboda

    maTken, sasaxleSi afrTxilebdnen yvelas mosalodneli sapatio stumris

    Sesaxeb da iq myofni gareT gamoefinebodnen, raTa amiT gamoexataT

    TavianTi sixaruli. stumris pativiscemis niSnad, sasaxlis patroni

    iwvevda seniorebs axlomdebare sasaxleebidan da imarTeboda nadimi.

    nadimis dros gansakuTrebuli yuradReba iyo mipyrobili stumari

    raindis mimarT, romelic yveboda Tavis Tavgadasavlisa da im

    gansacdelis Sesaxeb, romelic mas gadaxda mogzaurobis dros. sasaxlis

    patroni Tavis stumars misive paJebis xeliT gadascemda saxsovar

    saCuqars. saCuqari xSirad iyo Zvirfasi nivTi, an cxeni, an raime

    sabrZolo iaraRi. msgavsi saCuqriT maspinZeli fiqrobda, rom is raindis

    keTilSobili moRvaweobis monawile xdeboda. SesaZlebelia, mis naCuqar

    cxenze, yofiliyo amxedrebuli raindi, rodesac igi daamarcxebda mters,

    an kidev sworedac misi maxviliT ganegmira boroti, an moepovebina

    gamarjveba turnirSi.

    ramdenadac didi iyo Sua saukuneebis sazogadoebSi raindisadmi

    pativiscema, aseve mkacri iyo sazogadoebis damokidebuleba damnaSave

    raindis mimarT. igi sastikad isjeboda da misi gasamarTleba xdeboda

    sajarod, TviTon raindTa samsjavros mier. rodesac raindi aRmoCndeboda

    braldebuli RalatSi, veragobaSi an sxva raime danaSaulSi, romelic

    eqvemdebareboda sasikvdilo ganaCens, an gaZevebas, maSinve heroldebi

    iwvevdnen raindTa sabWos 20-30 kacis SemadgenlobiT da is wauyenebda

    braldebas rainds. raindTa es Sekreba ganixilavda danaSauls da aseve

    iwvevda mowmeebs.

    aseTi sasjelis sisruleSi moyvana xdeboda sajarod, moedanze,

    sadac idga eSafoti. rodesac raindebi gamoitandnen TavianT sasjels,

    heroldi kiTxulobda ganaCens. ganaCenis wakiTxvis Semdeg mRvdeli

    iwyebda micvalebulTa sulis mosaxseniebeli fsalmunebis kiTxvas.

    sasjelis aRmsrulebelni iwyebdnen damnaSave raindisaTvis iaraRis ayras

    da Tanac yoveli iaraRis da saWurvlis CamorTmevisas saxalxod

    acxadebdnen: es aris maxvili, es aris muzaradi veragi da cbieri

    raindisa; da bolos, raindis fars sam nawilad gaapobdnen.

    28

  • raindis sikvdiliT dasjis ceremoniali iyo metad mZime da

    xangrZlivi procesi. raindis damnaSaved cnobis Semdeg mas gadascemdnen

    samefo sasamarTlos; xolo rodesac sasamarTlo mas sasikvdilo ganaCens

    gamoutanda, Semdeg _ jalaTs. roca es procesi dasruldeboda, heroldi

    damnaSavis Svilebsa da memkvidreebs acxdebda uRirsebad da arTmevda maT

    wodebas da iaraRis tarebis uflebas. damnaSave raindis memkvidreebs

    aseve ekrZalebodaT turnirebSi monawileoba. sxvadasxva

    danaSaulebisaTvis arsebobda aseve sxvadasxva saxis sasjeli Tvalebis

    daTxra, dasaWuriseba, faris gakvra samarcxvino boZze, gerbze

    damakninebeli daRis dasma da a. S.

    raindis urTieToba qalTan

    raindobis institutis gagebisaTvis iseve mniSvnelovania raidnis

    qalTan damokidebulebis gacnoba, rogorc raindis eklesiasTan da

    samefo karTa damokidebulebis Seswavla. Seyvarebulad yofna raindis

    aucilebeli movaleobac ki iyo, risi mimaniSnebelicaa raindTa mTavari

    devizic `RmerTi, qali da mefe.~

    adre SuasaukuneebSi, raindobis Camoyalibebamde, rogorc Cans, qalis

    roli sazogadoebaSi naklebi iyo. miuxedavad qristianuli eklesiis

    mcdelobisa, romelmac, wina sazogadoebisagan gansxvavebiT, qalis adgili

    ufro mniSvnelovani gaxada, isini mamakacebTan mainc araTanaswor

    mdgomareobaSi imyofebodnen. qalebi, ZiriTadad, saojaxo saqmeebiT iyvnen

    dakavebuli. aseve Zalian mniSvnelovani iyo qalisaTvis, xelsaqmesTan

    erTad, ganaTlebis miReba. qalebi warCinebuli ojaxidan swavlobdnen

    wera-kiTxvasa da saRvTo literaturas.

    qalisadmi pativiscema, rasac gansakuTrebiT gamoxatavda

    keTilSobilTa sazogadoeba, evropaSi yvelaze adre Cans samxreT

    safrangeTSi, provansSi. provansi iwodeboda raindobis akvnad, radganac

    aq mieca mas yvelaze metad saero xasiaTi sasiyvarulo

    TavgdasavlebiT. erT-erT provansul nawarmoebSi naTqvamia: raindebs aqvT

    mravalmxrivi Rirseba: erTni arian kargi mebrZolebi, sxvebi gamoirCevian

    stumarTmoyvareobiTa da guluxvobiT; erTni Tayvans scemen qalebs,

    sxvebi brwyinaven kostumebiTa da SeiaraRebiT; erTni arian mamacni

    saraindo SejibrebebSi, sxvebi momxibvleli arian warCinebulTa karze.

    provansSi qalebis mdgomareoba gansxvavebuli iyo evropis sxva

    samefo-samTavroebSi arsebuli mdgomareobisagan. provansel qalebs ufro

    meti uflebebi hqondaT, isini iyvnen mesakuTreebi da ganmkargvelebi

    TavianTi qonebisa. maT adre daikaves mamakacebTan Tanaswori mdgomareoba.

    raindebi irCevdnen TavianTi gulis qalbatons. gulis qalbatonis

    arCevis dros gansakuTrebiT mniSvnelovani ar iyo misi garegnuli

    29

  • mimzidveloba, raindebi ufro metad qalis warmomavlobasa da

    mdgomareobas aqcevdnen yuradRebas. raindebi TavianTi gulis rCeulisagan

    iRebdnen saxsovar nivTs, es SeiZleba yofiliyo misi Tavsaburavi,

    sayelo, an saxelo, daakravdnen mas fars da didebisaTvis misi saxeliT

    ibrZodnen. xSirad raindebis rCeulebi iyvnen gaTxovili qalbatonebi,

    rac srulebiTac ar uSlida xels maT sajarod ganecxadebinaT TavianTi

    trfoba aseTi qalbatonebis mimarT. raindebic, umetesad,

    daqorwinebulebi iyvnen, magram isini TavianT rCeulebad sxva

    qalbatonebs asaxelebdnen. qalisadmi trfoba raindebSi, umetesad,

    araxorcieli siyvaruli iyo; Sua saukuneebis literaturaSi aris iseTi

    siuJetebi, rodesac raindi etrfis qals, romelic mas arasodes unaxavs,

    mxolod gaugonia misi silamazis Sesaxeb. erT-erTi aseTia gadmocema

    raindis Jofrua rudelis Sesaxeb, romelsac Seuyvarda tripolis

    dedofali, miuxedavad imisa, rom igi arasodes enaxa; miuZRvna ramdenime

    brwyinvale simRera da misi erTguli iyo 15 weli, xolo Semdeg

    gadawyvita wasuliyo wmida miwaze, sadac mdebareobda qalaqi tripoli.

    gzaSi igi avad gaxda da misma megobrebma miiyvanes erT-erT hospitalSi.

    dedofalma gaigo ra poetisa da raindis es Tavgadasavali, is TviTon

    Cavida hospitalSi, raTa Sexvedroda masze Seyvarebul rainds. raindma

    mis mklavebSi dalia suli. raindis dasaflavebis Semdeg dedofali

    monazvnad aRikveca erT-erT monasterSi. aseTi siyvaruli sanimuSo iyo

    imdroindeli sazogadoebisaTvis. Tumca vxvdebiT iseT SemTxvevebsac,

    rodesac raindis `qalisadmi Tayvaniscema~ atarebda mxolod formalur

    xasiaTs. magram idea, riTac raindi qalTan iyo dakavSirebuli, zneobrivi

    da amaRlebuli gaxldaT, rac raindis uxeS bunebas mimzidvels xdida.

    jvarosnuli laSqrobani, saraindo ordenebi

    raindobis aRsasruli

    jvarosnuli laSqroba, romelic mimarTuli iyo urwmunoTagan

    qristes saflavis gasaTavisufleblad, ufro mniSvnelovans xdida

    raindis rolsa da movaleobas. raindebi, romlebic laSqrobebis

    dawyebamdec mogzaurobdnen wminda miwaze mosalocad, amjerad aseT

    mowodebas papisagan iReben, Tanac Cadenili codvebis mitevebis aRTqmiT.

    raindebi didi enTuziazmiT moemzadnen jvarosnuli laSqrobisaTvis,

    radganac urwmunoebTan brZola maT idealebs Seesatyviseboda, Tanac

    Soreuli mogzauroba Tavgadasavlis maZiebeli raindebisTvis Zalian

    mimzidveli iyo.

    30

  • radganac, maioratis wesis Tanaxmad, memkvidreobas mxolod ufrosi

    vaJi iRebda, aRmosavleTSi laSqroba umiwod darCenili raindebisaTvis

    socialuradac mimzidveli iyo. raindebi mzad iyvnen laSqrobisaTvis,

    sadac maT, garda saxelis da didebis mopovebisa, simdidris mopovebis

    SesaZleblobac eZleodaT. amdenad, rodesac urban II mowodebaze

    jvarosnuli laSqrobisaken, 1095 wels, raindebma erTxmad upasuxes

    `RmerTs ase surs~, am sityvebiT isini ukve gaxdnen RvTis nebis

    aRmsrulebelni, anu qristes mxedrebad Cairicxnen.

    raindebi, ise rogorc es Sua saukuneebis sazogadoebis

    azrovnebisaTvis iyo damaxasiaTebeli, darwmunebulni iyvnen, rom isini

    TavianTi TavganwirviT urwmunoTagan ierusalimis gaTavisuflebisaTvis

    brZolaSi moipovebdnen rogorc amqveyniur didebas, aseve daimkvidrebdnen

    sasufevels zecaSi.

    jvarosnebi wminda miwaze, XIII saukunis miniatura

    raindebi laSqrobaSi gaemarTnen mtkice SemarTebiT, Tumca jer kidev

    mcire aziaSi aRmoCnda, rom maT didi da mZime brZolebi elodaT.

    jvarosnebma pirveli laSqrobis dros, Turq-selCukebisagan

    gaaTavisufles Zveli qristianuli qalaqebi: antioqia, edesa, tripoli

    da bolos, 1099 wels ierusalims miadgnen. am droidan laSqroba,

    ZiriTadad, raindebis xelSi gadavida, ubralo xalxi, romelic pirvel

    laSqrobaSi monawileobda, ukve ar asrulebda araviTar rols, maTi didi

    nawili mcire aziaSive daiRupa, xolo nawili ukan dabrunda. yvelaze

    warmatebuli jvarosanTa laSqrobebidan pirveli laSqroba aRmoCnda,

    rodesac jvarosnebma gaaTavisufles aRmosavluri qristianuli qalaqebi

    da ierusalimi. jvarosanTa laSqrobebi TiTqmis or saukuneze met xans

    gagrZelda. maT rva laSqroba moawyves aRmosavleTSi, magram mainc ver

    miaRwies TavianT sanukvar mizans; dakarges ierusalimi da sxva

    qalaqebic.

    miuxedavad amisa, jvarosnulma laSqrobebma mainc didi gavlena

    moaxdines evropis ganviTarebis gzaze. jvarosnuli laSqrobebis xanaSi

    31

  • erTmaneTs Sexvda ori kultura _ aRmosavleTisa da dasavleTis, ramac

    am kulturaTa urTierTgacvlis process Seuwyo xeli, ganviTarda

    vaWroba. aRmosavleTSi didi xniT yofnam gaafarTova dasavleTSi koSkSi

    gamoketili raindis TvalTaxedva. raindebi gaecnen aRmosavlur

    ganaTlebasa da aRmosavlur samxedro xelovnebas, Sexvdnen TavianTTvis

    sruliad ucnob samyaros. dasavleTis raindebs araTu naklebi warmodgena

    hqondaT muslimuri samyaros Sesaxeb, aramed TviT bizantiur

    kulturasac ase pirdapir aq Sexvdnen. qalaqma konstantinopolma, Tavisi

    simdidriT, farTo quCebiTa da didebuli taZrebiT, rasakvirvelia, didi

    STabeWdileba moaxdina dasavleTis raindebze. magram ara mxolod

    konstantinopolsa da muslimur qveynebSi nanaxma simdidrem da fufunebam

    iqonia gavlena raindebze, aramed aRmosavlurma kulturam da ganaTlebam,

    amdenad, jvarosnuli laSqroba maTTvis aRmoCnda ganmanaTlebeli

    mogzauroba, ramac bevri ram Secvala raindebis wes-CveulebebSi.

    aRmosavleTis gacnobam, sxva xalxebTan da kulturasTan Sexvedram

    raindi ufro tolerantuli gaxada. jvarosanTa laSqrobis periodSi win

    wamoiwia pirovnuli Rirsebis sakiTxma. xSirad raindebi cdilobdnen,

    sarwmunoebis sxvaobis miuxedavad, pativi ecaT pirovnuli

    RirsebebisaTvis, rac dasturdeba jvarosnuli epoqis qronikebSi

    mocemuli sxvadasxva cnobiT.

    jvarosnulma omebma erTmaneTs gaacno da daaaxlova ori samyaro.

    evropul da aziur raindobas istoriuli pirobebis saSualebiT

    ufro mWidro kontaqtebis damyarebis saSualeba mieca. rodesac 1131

    wels gardaicvala grafi Joselini, masTan mebrZolma emir hazi-ibn-

    daniSmendma Sewyvita yvela saomari moqmedeba da frankebs SeuTvala: `me

    giTanagrZnobT Tqven, rac unda ifiqroT, me ar vibrZoleb axla Tqvens

    winaaRmdeg, radganac Tqveni mmarTvelis sikvdilis gamo iolad SemiZlia

    Tqveni damarcxeba. amitom airCieT axali mmarTveli da Cven ganvagrZobT

    oms~.

    1192 wels, iafesTan brZolis dros inglisis mefes riCard

    lomguls cxeni moukles. misma mwinaaRmdegem, saiT-ad-dinma,

    saxelganTqmuli salah-ad-dinis Svilma, ori cxeni miarTva moqiSpes.

    imave wels riCard lomgulma raindad akurTxa saiT-ad-dini. aRsaniSnavia,

    muslimi raindis usama ibn-munkizis memuarebi (1095-1188 ww.). misi

    cxovreba jvarosanTa omebSi miilia, magram es xels ar uSlis mas,

    pativiscemiT moixsenios mowinaaRmdegeebi, romlebTanac is megobrobda

    kidec.

    jvarosanTa laSqrobam xeli Seuwyo TviT evropeli raindebis

    daaxloebas. Zalian xSirad sxvadasxva qveynis raindebs erT kastad

    miaCndaT Tavi, maTTvisac meorexarisxovani iyo politikuri, eTnikuri da

    vasaluri warmomavloba. XII-XIII saukuneebis evropuli romanebisTvisac

    damaxasiaTebelia es movlena (kretien de trua, gotfrid fon

    32

  • strasburgi). feodalebi, romelebic, ZiriTadad, Tavisi mamulidan da

    Tavisi koSkidan xedavdnen samyaros, axla ufro daaxlovdnen. am

    daaxloebam Camoayaliba maTSi saerTo kanonebi da qcevis normebi.

    amdenad, gaerTianda raindTa fena, sadac ufro win idga rainduli

    idealebi, vidre maTi nacionaluri mikuTvnebuloba.

    saraindo ordenebi

    XI saukunis bolosa da XII saukunis dasawyisSi iqmneba samxedro-

    beruli ordenebi, romlis wevrebic beruli cxovrebis wess samoqalaqos

    uTavsebdnen. Cvenamde moRweuli wyaroebiT ver xerxdeba imis garkveva,

    Tu ram gamoiwvia beruli institutis transformacia samxedro

    ordenebad.

    es ordenebi, romlebic mniSvnelovan rols asrulebdnen rainduli

    idealebis gavrcelebaSi, warmoiqmnen jvarosnuli laSqrobebis dros.

    uZvelesi rainduli ordeni iyo `wm. ioanes ordeni ierusalimSi~.

    es iyo erTaderTi ordeni, romelic ber-monazvnuri ordenidan aRmocenda.

    XI saukunis Sua xanebSi igi daaarsa amalfielma vaWarma, benediqtianuri

    ordenis wesdebis Sesabamisad. jvarosanTa mier ierusalimis aRebis

    Semdeg ber-monazvnebma piligrimTa, upovarTa da avadmyofTa movlis

    mizniT, Seqmnes hospitali. 1120 wels es ordeni raimond du puis

    meTaurobiT gadakeTda wm. ioanes hospitalis saraindo ordenad. ordenis

    mfarveli iyo ioane naTlismcemeli. ordenis wevrTa movaleobas

    wamoadgenda RaribTa da avadmyofTa movla, piligrimebisa da muslimTa

    mier datyvevebul qristianTa daxmareba. hospitalierTa ordeni nel-nela

    ufro samxedro interesebs ayenebs win da misi wesdebac am mimarTulebiT

    Seicvala. Seicvala maTi Cacmulobac. Tu adre hospitalierebi

    atarebdnen Sav mosasxams zed gamosaxuli TeTri jvriT, mogvianebiT Savi

    mosasxamis qveS isini atarebdnen wiTel kabas, Tanac jvaric rvakuTxa

    gaxda. aseve, Zvirfasi tansacmlis tarebis adrindeli akrZalva ukve ar

    iyo mniSvnelovani, maT SeeZloT Zvirfasi naWrisagan damzadebuli

    tansacmlis tareba. hospitalerebi cxovrobdnen cal-calke senakebSi, ar

    iyo marxvis Zalian mkacri moTxovna. ordenma maleve daagrova didi

    simdidre, isini flobdnen did miwebs, tyeebs, venaxebs da sasaxleebs.

    maTi rezidencia mdebareobda ierusalimSi, qristes saflavTan axlos.

    ordens hqonda aRmosavleTSi, tripolis sagrafoSi margatis didi cixe-

    simagre, aseve did miwebs flobda antioqiasTan. ordens Tavisi

    filialebi hqonda safrangeTSi, inglisSi, germaniaSi, italiaSi, aragonsa

    da kastiliaSi.

    jer kidev jvarosnuli saxelmwifobis srul dakargvamde, ioanitebi

    gadasaxldnen kunZul kviprosze, magram, adgilobriv xelisuflebasTan

    SeuTavseblobis gamo, maleve gadavidnen kunZul rodosze, romelic im

    33

  • periodisaTvis bizantias ekuTvnoda. papisa da safrangeTis mefis

    daxmarebiT, ordenis grosmaistris Zmam fulko vilaretelma 1309 wels

    daipyro kunZuli rodosi.

    ioanitebis rezidencia k. rodosze

    kunZuli TiTqmis 200 weli epyraT ioanitebs. pirveli didi Seteva

    maT winaaRmdeg sulTanma mehmed II ganaxorciela, xolo 1522 wlis

    dekemberSi, sulTanma suleiman II sabolood daipyro kunZuli rodosi,

    ioanitebma 4000 raindis raodenobiT 1523 wels kunZuli datoves. isini

    jer kunZul kretaze gadavidnen, Semdeg napolSi da bolos _ Civita

    vekiaSi. 1530 wels imperatorma karl V rodosidan gamodevnil

    ioanitebs gadasca kunZuli malta, ris Semdegac isini maltis ordenad

    moixseniebodnen. maltis ordenma daasrula arseboba, rodesac egvipteSi

    salaSqrod mimavalma napoleon bonapartem iq Tavisi jari Seiyvana.

    ukanasknelma grosmaisterma ferdinand fon hompeSma, romelic Zalian

    susti mmarTveli iyo, kavSiri daamyara ruseTis imperator pavle I-Tan

    da mas gadasca ordenis grosmaisteris tituli, Tumca romis papma is ar

    daamtkica. pavle I-is daRupvis Semdeg mis memkvidres aleqsandre I-s ar

    ganucxadebia pretenzia maltis ordenze. SemdegSi adgilobrivi

    raindebidan irCevdnen grosmaisters, magram maT male dakarges Zveli

    mniSvneloba. 1834 wlidan maltis ordenis rezidencia qalaq romSi

    mdebareobs.

    erT-erTi didi ordeni, romelic Camoyalibda aRmosavleTSi

    jvarosanTa laSqrobebis dros, 1119 wels, iyo tamplierTa ordeni. misi

    saxeli modis im adgilidan, sadac cxovrobda didi magistri _ kerZod,

    solomonis taZarTan ierusalimSi. ordenis Camoyalibebis mizani iyo

    akridan ierusalimisken mimavali piligrimebis dacva, radgan ierusalimis

    samefos samxedro Zala ar hyofnida gzebze mSvidobiani gadaadgilebis

    uzrunvelsayofad. ordenis Camoyalibeba dakavSirebulia burgundieli

    raindis hugo de penis saxelTan da mis Svid megobarTan.

    aRsaniSnavia, rom beris mier iaraRis aReba da brZolebSi

    monawileoba miuRebeli iyo qristianobisaTvis da winaaRmdegobebs

    34

  • iwvevda.Mmiuxedavad dapirispirebisa, tamplierebma SeZles saeklesio

    fenebSi moepovebinaT mxardaWera, ris Sedegadac 1129 wels truas

    krebaze Sedgenil iqna ordenis wesdeba, romelic papma honorius II-m

    daamtkica.

    tamplierTa ordenis beWedi tamplierTa jvari

    ordeni Sedgeboda sami jgufisgan: 1) raindebi ordenis

    sruluflebiani wevrebi, romlebic aucileblad didgvarovani

    warmomavlobis unda yofiliyvnen, 2) klerikalebi, romlebic

    RvTismsaxurebas asrulebdnen ordenis eklesiebSi, 3) msaxurebi,

    romlebic uZRvebodnen ordenis sameurneo saqmes. ordens saTaveSi edga

    magistri, romelsac raindTa wridan irCevdnen. misi rezidencia

    ierusalimSi iyo.

    tamplierebi atarebdnen TeTr mosasxams wiTeli jvriT. ordenSi

    gawevrianebis ufleba mxolod Tavisufal moqalaqeebs hqondaT, amasTan,

    isini unda yofiliyvnen kanonierad Sobilni. ordenSi iRebdnen bavSvebsac.

    tamplierTa monasterSi cxovreba Cveuli samonastro saxiT

    mimdinareobda. tansacmeli beruli ar iyo, misi SerCevisas Tavisufleba

    eZleodaT.

    ierusalimis mefe balduini gadascems

    taZars hugo de pens, miniatura

    35

  • tamplierebis moRvaweobis sfero ar iyo mxolod wminda miwa.

    pirveli evropuli saxelmwifo, sadac maT aqtiuri qmedebebi daiwyes, iyo

    espaneTi. P1143 wels, barselonis grafis miwveviT, tamplierebi

    rekonkistaSi* CaerTvnen.

    rac Seexeba wminda miwas, ierusalimis mefis Zalauflebis Semdeg

    tamplierebi aqtiur, damoukidebel sagareo omebs iwyeben, isini uteven

    Crdilour provinciebs, samxreTiT damoukidebel politikas awarmoeben

    egviptesa da damaskosTan, mogvianebiT mamluqebTan xelSekrulebebsac ki

    deben.

    wminda miwaze cixesimagreTa umravlesobas tamplieri da

    hospitalieri raindi berebi icavdnen. meTormete saukuneSi am simagreTa

    umravlesoba mdebareobda ara ierusalimis samefoSi, aramed CrdiloeT

    siriaSi. tamplierebi ara marto mflobelobaSi iRebdnen cixeebs, aramed

    aSenebdnen axlebs da Zvelebis reorganizaciasac axdendnen.

    miuxedavad ber-raindTa mcirericxovnebisa, isini gamoirCeodnen

    mamacobiT, organizebulobiTa da TavganwirulobiT. kargad icnobdnen

    adgilobriv garemos, Sesabamisad, yvelaze gamocdili da kargi meomrebi

    iyvnen wminda miwaze.

    tamplierebSi Ddisciplina umaRles doneze iyo, morCilebis aRTqma

    yvelafris Sesrulebis garantias iZleoda, Jak de mole swored am

    faqtors miiCnevda gadamwyvetad da ambobda, rom swored amis gamo

    Camoayalibdnen tamplierebi Zlier raindebad. tamplierebs

    damrRvevTaTvis gaTvaliswinebuli sasjelebi hqondaT, ordenidan

    gagdebiT dawyebuli, gamaTraxebiT damTavrebuli.

    sxva ordenebisgan gansxvavebiT, tamplierebi avadmyofebze ar

    zrunavdnen. Tumca isini qvelmoqmedebaas eweodnen, Raribebs aZlevdnen im

    puris meaTeds, romelic tamplierebis monastrebSi cxveboda.

    ordeni Zalian bevr teritorias flobda, rogorc dasavleTSi, aseve

    aRmosavleTSi, ramac ganapiroba is, rom maT didi raodenobiT Tanxa

    hqondaT. Aordens SeeZlo adgilidan adgilze Tanxa Zalian martivad

    gadaeadgilebina, maT bevri didebuli aZlevda fuls, romelsac surda

    Tanxis gadatana dasavleTidan aRmosavleTSi an piriqiT. SeiZleba iTqvas,

    rom tamplierebi pirveli bankirebi iyvnen evropaSi.

    tamplierebis Semosavlis ZiriTad wyaros Sewirulobebi

    warmoadgenda, swiravdnen mefeebi, didgvarovnebi, Raribebi, Tumca

    Semosavlis naxevarze meti wevrebis Senaxvaze midioda.

    1307 wels, filipe lamazis brZanebiT, daiwyo tamplierTa

    dapatimrebebi da gasamarTleba, romelic dasrulda 1311 wels ordenis

    grosmaisteris Jak de moles koconze dawviT. aRsaniSnavia, rom

    tamplierTa ordenis ganadgurebis motivi dRemde ucnobia. arsebobs

    versiebi, rom filips fuli sWirdeboda, magram amis damadasturebeli

    36

  • aranairi cnoba ar moipoveba, Tan tamplierTa qoneba pirdapir mefes ar

    gadaecemoda memkvidreobiT. am sakiTxze dava dRemde mimdinareobs.

    tamplierebis ordeni Tvisobrivad axal safexurs warmoadgenda

    evropis cxovrebaSi, maT aRmosavleTSi qristianobis dasacavad didi

    roli Seasrules da ukanasknelebma datoves es teritoriebi. maTi

    ganadgurebis Semdeg iqmneboda da dRemde iqmneba aTasi legenda, rac

    gamowveulia ordenis zRapruli simdidriTa da ZlevemosilebiT.

    Jak de moles koconze dawva, miniatura

    sasuliro ordenTa Soris mniSvnelovani iyo III jvarosnuli

    laSqrobis dros, 1190 wels daarsebuli tevtonTa ordeni. is daaarses

    germanelma raindebma cixe-simagre akraSi, sadac ordenis wevrebma

    daafuZnes saavadmyofo daWrilTa da avadmyofTa movlisa da mkurnalobis

    mizniT. tevtonTa ordenis devizi iyo `daxmareba, dacva da gankurneba.~

    1196 wels Sedga ordenis daarsebis ceremoniali, romelsac

    daeswrnen hospitalierebisa da tamplierTa ordenebis magistrebi.

    Tavdapirvelad tevtonTa ordeni hospitalierTa ordenis SemadgenlobaSi

    iTvleboda. Tumca, germaneli imperatorebis aqtiuri CareviT, ordenma

    damoukidebloba moipova. Tavdapirvelad masSi 200-mde raindi

    gawevrianda da airCies magistri germaniis imperatorTan da papTan

    SeTanxmebiT. pirveli magistri iyo hainrix fon valpoti. papma inokenti

    III 1199 wels daamtkica ordenis wesdeba. ordenis mizani iyo

    emkurnalaT qriatianebisaTvis da gaevrcelebinaT qristianoba

    warmarTebSi. sxva ordenebisagan gansxvavebiT, ordenis wesdebiT, misi

    wevri SeiZleboda yofiliyo mxolod germaneli da aucileblad maRali

    socialuri fenidan. maT ecvaT TeTri mosasxami, romelzec gamosaxuli

    iyo Savi laTinuri jvari.

    marTalia, tevtonebi ar iyvnen arc iseTi Zlerebi da arc iseTi

    mdidrebi, rogorc tamplierebi, magram maT III jvarosnuli laSqrobis

    Semdeg garkveuli simdidre daagroves aRmosavleTSi. tevtonebma aaSenes

    cixe- simagre monforti. ordenis wevrebi sam ZiriTad berul moTxovnas

    37

  • _ dauqorwineblobas, morCilebasa da siRatakes _ umatebdnen Semdeg

    moTxovnasac: ibrZolebdnen warmarTebis winaaRmdeg da mouvlidnen

    upovrebsa da avadmyofebs.

    tevtonTa cixe simagre akrasTan

    tevtonebs ar hqondaT gamorCeuli SeiaraReba, Tumca kargad

    flobdnen omis warmoebis xelovnebas.

    tevtonTa ordeni gansakuTrebiT gaZlierda magistris herman fon

    zalcas (1209-1239 ww.) mmarTvelobis dros. ordens miwebi hqonda

    saqsoniaSi, frankoniaSi, bavariaSi, hesenSi, aseve hqondaT cixe-simagreebi

    venasa da praRaSi. pirvelad tevtonebi aRmosavleT evropis teritoriaze

    gamoCndnen XIII saukunis damdegs, rodesac ungreTis mefem miiwvia isini

    paWanikebis winaaRmdeg sabrZolvelad, magram maleve, rodesac ordenma

    moiTxova gansakuTrebuli pirobebi, ungreTis mefem isini Tavisi qveynidan

    gamoaZeva.

    mogvianebiT, tevtonebi miiwvia poloneTis mefem prusebis winaaRmdeg

    sabrZolvelad. poloneTis mefem misca maT ufleba, prusebis

    damarcxebis Semdeg damkvidrebuliyvnen am miwebze. prusebis dapyrobil

    teritoriaze tevtonebi agebdnen cixe-simagreebs. prusiaSi tevtonTa

    ordeni gadaiqca feodalur saxelmwifod.

    XIV saukunis 60-80-ian wlebSi ordenma daiwyo intensiuri brZola

    litvis winaaRmdeg da garkveul warmatebebsac miaRwia. 1403 wels papma

    bonifacius IX aukrZala maT qristianuli qveynis _ litvis winaaRmdeg

    brZola. am periodSi dinastiuri qorwinebis Sedegad gaerTianda

    poloneTisa da litvis samefoebi, romlebic erTiani ZaliT gegmavdnen

    tevtonTa gaZevebas dapyrobili teritoriebidan. 1410 wels moxda

    gadamwyveti brZola griunvaldTan. tevtonebma warmatebiT daiwyes

    brZola, magram brZolis bedi gadawyvita ordenis magistris ulrix fon

    iungenis sikvdilma da tevtonebi damarcxdnen.

    1466 wels tevtonebi iZulebuli gaxdnen, Tavi poloneTis mefis

    vasalad gamoecxadebinaT. Semdgomi dartyma tevtonebs protestantulma

    reformaciam miayena. ordenis wevrebma miiRes martin luTeris mowodeba,

    38

  • fici gaetexaT da daqorwinebuliyvnen. grosmaisterma albert fon

    hohencolernma gatexa fici da aRiara protestantizmi. man Tavi prusiis

    mTavrad gamoacxada da realurad Seqmna Tavisi samflobelo. aman ki

    tevtonTa ordeni gaqra.

    garda sasuliero saraindo ordenebisa, arsebobda raindebis saero

    ordenebi, sadac ZiriTadi bermonazvnuli moTxovnebi dauqorwinebloba,

    siRaribe da morCileba _ ar iyo aucilebeli piroba. aq mniSvnelovani

    iyo raindis iseTi movaleobebis win wamoweva, rogoric iyo RvTisa da

    samSoblos erTguleba da samsaxuri, gaWirvebulTa da daCagrulTa dacva

    da samarTlianobisTvis brZola. rasakvirvelia, ise, rogorc es

    damaxasiaTebeli iyo Sua saukuneebisaTvis, ordenebis wesdeba

    qristianuli moralis Sesabamisi iyo. Tumca, rogorc i. haizinga wers,

    qristianuli moralisa da raindobis idealis gaerTianeba garkveulad

    mainc ganuxorcielebeli idea iyo, radgan rainduli idea didebisaTvis

    da pativisaTvis brZola _ ufro ampartavnobas Seesabameboda, rac

    sruliad ewinaaRmdegeba qristianul ideologias.

    pirveli saraindo ordenebi Seiqmna espaneTSi. upirvelesi espanuri

    ordeni iyo kalatrava, romelic 1158 wels daaarsa fileros abatma

    raimondma da misma berma diego velaskesma. ordenis pirveli

    grosmaisteri iyo fileros abati. ordeni xelmZRvanelobda

    cistercianuli ordenis wesdebiT. isini atarebdnen TeTr mosasxams

    wiTeli jvriT.

    meore espanuri ordenic amave dros warmoiSva kastiliaSi. es iyo

    alkantaras ordeni, romelic daaarses salamankelma raindebma suero da

    gomes fernando barientosebma. ordenis ZiriTadi mizani iyo saracinebis

    winaaRmdeg brZola. espanurma ordenebma udidesi roli Seasrules

    espanur rekonkistaSi, pireneidan arabebis gandevnisaTvis brZolaSi.

    XIV da XV saukuneebSi dasavleT evropaSi Camoyalibda mravali