ارزیابی استراتژی تولید علم کشور ایران در راستای سند چشم انداز

بیست ساله با رویکرد پویایی شناسی سیستمها

فخرالدين نادري

دانشجوی کارشناسی ارشد صنایع دانشگاه تفرش

1388دیماه

بسمه تعالی

فهرست مطالب مقدمه

1404 ساله در افق 20سند چشم اندازاصول یویایی شناسی سیستمهامروری بر سبکهای تولید علم جهان

مدل پویای تولید علمسبک پیچش سه گانه تولید علموضعیت کشور ایران با توجه به سبک پیچش سه گانهخواص مدل پویای تولید علم

کشورتولید علمکنونی موتور رشد طراحی مدل پویای تولید علم

وترکیه مبتنی بر حلقه رشد تعداد تحلیل رقابت علمی ایرانISIمقاالت

مقایسه رشد تعداد مقاالتISIدر ایران و ترکیه جمع بندی

فهرست مطالب ساله در افق 20سند چشم اندازمروری بر

1404اصول یویایی شناسی سیستمهامروری بر سبکهای تولید علم جهان

سبک پیچش سه گانه تولید علموضعیت کشور ایران با توجه به سبک پیچش سه گانه

کشورتولید علمکنونی موتور رشدطراحی خواص مدل پویای تولید علمطراحی مدل پویای تولید علم

وترکیه مبتنی بر حلقه رشد تعداد تحلیل رقابت علمی ایرانISIمقاالت

مقایسه رشد تعداد مقاالتISIدر ایران و ترکیه جمع بندی

ساله در افق 20سند چشم انداز1404

،علم، با جايگاه اول ايران کشوري است توسعه يافته در سطح منطقه آسياي جنوب و اقتصاد دانش بنیانفناوري

غربي )شامل آسياي ميانه، قفقاز، خاورميانه و كشورهاي همسايه( با تاكيد بر جنبش نرم افزاري و توليد علم، رشد

پرشتاب و مستمر اقتصادي، ارتقاء نسبي سطح درآمد سرانه و رسيدن به اشتغال كامل

منطقه وشاخص رقابت تعداد مقاالت ترکیه مهمترین رقیبISIنمایه شده

سال از اجرای این سند، واضح است که در 4پس ازگذشت صد پیشرفت مناسبی در راستای اهداف نداشتیم.

تصمیماتی جهت دستیابی به مقاصد کوتاه مدت تبلیغاتی اتخاذمی شود که در بلند مدت صدمات جبران ناپذیری به سیستم

تولید علم و فناوری وارد می کند.

مروری بر سبکهای تولید علم جهان

در این سبک، تولید علم )دانش(، بطور عام و غیر اول: سبک رشته ای توسط فالسفه و اطباء سنتی صورت می گرفته است.

علم را فعالیتی مستقل و نهاد دوم )سبک مرتون( سبک : محرک علم را مستقل از سایر نهادهای اجتماعی، می داند

اصلی توسعه دانش، کنجکاوی و جستجوی علم جدید ذاتی و بخاطر خودi علم است.

این سبک بر ارتباط فعالیتهای سوم )سبک گیبونز(: سبک علمی با نهادهای سیاسی و اقتصادی تأکید دارد

تولید علم )دانش(، از تعامل سه این سبک ، چهارم: در سبک ومعروف محور دانشگاه، بنگاه)بازار( و دولت، ایجاد می شود

به الگوی پیچش سه گانه است.

سبک پیچش سه گانه تولید علم

رابطه تعاملی در سبک پیچش سه گانه 1.تولید علم

تولید ثروت از دانش2.

اقتصاد دانش بنیان3.

رابطه ضد تعاملی دولت، دانشگاه و بنگاه

وضعیت کشور ایران با توجه به سبک پیچش سه گانه

بنگاه دانشگاه

دولت

درآمد نفتی

در این تحقیق با رویکرد پویایی شناسی سیستمها به طراحی مدل تولید علم کشور و بررسی چالشهای

.موجود در آن می پردازیم

پویایی شناسی سیستمها

در یک سیستم پویا اجزا با یکدیگر رابطه تعاملی )علتمعلولی دو طرفه( دارند یعنی: تغییر هر یک از اجزا )عامل(

و باالعکس. روی دیگر اجزاء )معلول( تأثیر می گذارد

راه حلی که برای حل یکمسئله ارائه می گردد،

مسئله یا بحران جدیدی در سیستم ایجاد نماید

شیوه نمایش نمودار ودوایر علت و معلولی

B

R

خواص سیستم پویا

یک سیستم پویا از حلقه های علت و معلولی مثبت و منفیتشکیل شده است.

حلقه های مثبت )موتور رشد(، در جهت تقویت خود و حلقه هایمنفی در جهت محدودیت و به تعادل رسیدن خود عمل می نمایند.

.حلقه ها می توانند مضر یا مفید باشند

راه حلی جهت هدایت صحیح یک سیستم در راستای نیل به هدفو افزایش بهروری، از بین بردن حلقه های مضر و فعال نمودن

حلقه های مفید است.

بهترین شیوه تصمیم گیری در رویکرد پویایی شناسی سیستمها استفاده از تصمیمات کنترلی کوتاه مدت )جهت از بین بردن حلقه های مضر( در کنار تصمیمات بلند مدت )جهت فعال نمودن حلقه

های مفید( است.

تولید علم موتور رشدطراحی کنونی

+

نیروی متخصص

درامد ملیدرامد نفتی

بودجه آموزش و تحصیل

+

+

+

+

قدرت دولت

جمعیت کشورنیروی کار

+

+

منابع نفتی+

+

استخراج نفت

تولید علم وفناوری

+

شعارهای تبلیغاتی درراستای سند چشم انداز

ملی

++

R1

B1

خروج نیروهای کاردان از

بدنه دولت

+

توان مدیریت دولتی

-

R6

B2

جذابیت وفرصت های

کشورهای غربیفرار مغزها

++

-

-

نسبت جذابیت خارج به

داخل

+

ISIچاپ مقاالت

+

+جذابیت وفرصت های داخل

-

+

B1تکیه بر منابع طبیعی :

R1 رشد چاپ :ISIبرای پاسخگویی

R6توان مدیریت منابع :

B2فرار مغزها :

+

نیروی متخصص

بهره وری

تولید خالص ملی بدون

درامد ملیدرامد نفتی

درامد نفتی

بودجه آموزش و تحصیل

+

+

+

+

+

ایجاد فرصتهای شغلیقدرت دولت

توسعه اقتصادی

+

+

بیکاری

آسیبهای اجتماعی

-

+

-

جمعیت کشور

+نیروی کار

+

اتالف سرمایه انسانی فعال

+

-

منابع نفتی

استخراج نفت

تولید علم وفناوری

+

شعارهای تبلیغاتی تولیدعلم در

راستای سند چشم انداز ملی

+

تولید کاال و خدمات

+

ارزش افزوده به کاال

وخدمات

++

R1

R2

R3

R4

R5

B1

خروج نیروهای کاردان از

بدنه دولت

+

توان مدیریت دولتی

-

R6

<نیروی کار>

+

هزینه های بیکاری

+

-

B2

جذابیت وفرصت های

کشورهای غربی

فرار مغزها+

+ - جذابیت وفرصت های

داخل

+

-

<جذابیت وفرصت های داخل>

نسبت جذابیت

خارج به داخل

-

+

+

R7

R8

+ISI چاپمقاالت

+

+

وترکیه تحلیل رقابت علمی ایران ISIمبتنی بر حلقه رشد تعداد مقاالت

چراISI؟

نقاط قوت وضعف

تصویر ایران درISIبا شاخصهای کمی و کیفی

در ایران و ترکیهISIمقایسه رشد تعداد مقاالت

مقایسه رشد تعداد مقاالت ایران وترکیه

رشد تولید سالیانه مقاالتISI در هر دو کشور به صورت Sشکل است

موتور رشدR باعث تولید نمایی تانقطه عطف وحلقه باعث هدفجو شدن نمودارها می Bمحدودیت منابع الزم

نرخ تولید مقالهشود

تولید سالیانه مقاله+

منابع الزم برای تولید مقاله

نسبت منابع به تعداد مقاالت

اثر منابع بر نرخ

تولید مقاالت

تابع

-

-

- R

B

تشویق و ترغیبپژوهشگران به تولید

مقاله

ارتقا رتبه جهانی کشور

+

+

+

آیا چند سال آینده قدرت علمی منطقه می شویم؟

اختالف فاز نمودار ایران و ترکیه هفت سال است ونقطه و نقطه 2008عطف نمودار رشد علمی کشور ترکیه در سال

است. 2015عطف نمودار رشد تولید علم ایران در سال

به نقطه عطف رسیده ~ از آنجائیکه نموداررشد ترکیه تقریبا Sونموداررشد ایران در قسمت نمایی )نیمه پایین نمودار

شکل( ، طبیعی است که درصد رشد کندتری نسبت به ایران داشته باشد.

چون رشد سالیانه چاپ مقاالت ایران در حال این قضاوت که"حاضر، از ترکیه بیشتر است پس در چند سال آینده قدرت

ناشی از تحلیل کوتاه مدت بوده و علمی منطقه می شویم”، قضاوت درستی نمی باشد.

جمع بندی

علمیبى نياز از نيروهاى درونزاى، منابع نفت و گازبا تکیه بر دولت .اقتصادى و اجتماعى و در نتيجه بى نياز از كسب و توليد دانش است

عدم کشش تقاضای علم موجب بی هدفی تولید علم در کشور شدهاست، که کاهش رشد بهره وری و توسعه اقتصادi دانش بنیان از

نتایج آن است.

شعارهایی مانند: افزایش ظرفیت دانشگاهها، افزایش بودجه تحقیقو توسعه، افزایش محققان در یک میلیون جمعیت و.... ،که عینیت آن

فقط هزینه کردن در آمدهای نفتی در حوزه تولید علم است، مایه بالندگی نمی باشد.

در مقابل بهتر است به جای این شعارها، ایجاد فرهنگ بهروری وحرکت در راستای سند چشم انداز با شعار "تبدیل دانش به ثروت"

ترویج شود.

پیشنهاداتی برای تبدیل دانش به ثروت

استراتژی تولید دانش در کشور جهت رقابت در سطح بینالمللی، بایستی بر مبنای رابطه تعاملی بین دانشگاه، دولت و بنگاههای اقتصادی بازار تدوین و بازنگری شود.

براساس یک برنامه منسجم بایستی شکل کنونی~ آموزشی خارج دانشگاهها و مراکز علمی را از جنبه صرفا

کرده و آنها را تبدیل به قطبهای اقتصادی نمود.

در حال حاضر شاخصISI می تواند یکی از شاخصهای مفید باشد به شرطی که کمیت، کیفیت و اثربخشی اقتصادی-اجتماعی مقاالت مدنظر قرار گرفته و یک استاندارد مناسب جهت تعیین سطح مقاالت بوسیله

وزارت علوم و فناوری ایجاد شود.

با تشکر