Οργανική Αρχιτεκτονική :Η αρχιτεκτονική συναντά τη βιολογία

Αρχιτεκτονική εσωτερικών χώρων : Χώροι ψυχαγωγίας και πολιτισμού - ΘΕΩΡΙΑΣπουδαστές: Χρυσούλα Γανέλλη, Γεωργία Μαρία Παπουτσή, Έφη Κουτσουβέρη, Βασίλης Χαιρετάκης

ΟΡΓΑΝΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ: Η ΦΥΣΗ ΩΣ ΠΡΟΤΥΠΟ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ

Η έννοια της οργανικότητας στην αρχιτεκτονική είναι δύσκολο να διασαφηνιστεί και κυρίως να κατανοηθεί από ανθρώπους που απλά την παρατηρούν. Πρέπει να βιωθεί μέσα στο φυσικό περιβάλλον που το κάθε κτίριο τοποθετείται. Υπήρξαν – και συνεχίζουν να υπάρχουν – αρχιτέκτονες που ασχολήθηκαν με την παρουσίαση μιας αρχιτεκτονικής, της οποίας το γλωσσικό και μορφολογικό ιδίωμα χρησιμοποιεί αποκλειστικά και μόνο σχέσεις και μορφές που απαντώνται στη φύση, και ειδικότερα στους ζωντανούς οργανισμούς. Ο Antonio Gaudí, ο Bruce Goff, ο FrankLloyd Wright, ο  Santiago Calatrava, ο Enric Miralles και ο Bart Prince συνιστούν κάποιους από τους αρχιτέκτονες που ασχολήθηκαν με την οργανική αρχιτεκτονική, εκφράζοντάς την βέβαια ο καθένας από αυτούς υπό το πρίσμα της υποκειμενικότητάς τους. Η οργανική αρχιτεκτονική δε μιμείται σχήματα φυσικών (οργανικών) μορφών, αλλά εμπεριέχει τους μηχανισμούς εκείνους, οι οποίοι διέπουν τις διάφορες φυσικές διεργασίες. Συνιστά μορφή προσωπικής έκφρασης του ίδιου του αρχιτέκτονα, ενώ ταυτόχρονα είναι απόρροια της συνεχούς αναζήτησης του ανθρώπινου πνεύματος για εύρεση νέων τρόπων έκφρασης των αναμνήσεων (παρελθόν), των επιθυμιών (παρόν) και των προσδοκιών (μέλλον).

Ο όρος ‘οργανικότητα’ χρησιμοποιείται αρκετά συχνά σε αρχιτεκτονικούς διαλόγους ως μια απόλυτα και αυτονόητα θετική έννοια που δε χρειάζεται εξήγηση ούτε επιδέχεται αμφισβήτηση, σχεδόν ως συνώνυμο μιας άλλης ασαφούς και αξιωματικής έννοιας, της αρμονικότητας. Ανά τις εποχές, ο όρος «οργανικό» έχει βρεθεί να στηρίζει σχεδόν κάθε αντιφατική αρχιτεκτονική τάση υπό τον ήλιο. Η γενικότητα και επιφανειακότατα των φυσιοκρατικών ποιητικών μεταφορών έχει αποτελέσει καθεαυτό κοινοτυπία. Το πεδίο συσχετισμού της βιολογίας με την αρχιτεκτονική παραμένει όμως ανοιχτό και ανεξερεύνητο, και η έλξη που ασκεί στον αρχιτεκτονικό κόσμο παραμένει ισχυρή.

Η σχέση της αρχιτεκτονικής με τη βιολογία είναι αμφιλεγόμενη. Οι αρχιτέκτονες στην αναζήτησή τους για δημιουργικές διαδικασίες, στην προσπάθεια ανίχνευσης μεθόδων σύλληψης και ανάπτυξης συνθετικών ιδεών, γοητεύονται από το αντικείμενο της βιολογίας, τον αδιαμφισβήτητο φυσικό κόσμο των εξελισσόμενων οργανισμών, μορφών και ενοτήτων.

Βιολογισμός

Σε πρωτογενές στάδιο βρέθηκε να καλείται οργανικό οτιδήποτε αντίκειται στην ορθοκανονική οργάνωση και την καρτεσιανή λογική: όγκοι και σχήματα καμπυλόμορφα, ακανόνιστα και πολύπλοκα. Καθώς σταδιακά η συνθετότητα εξελίχθηκε σε πολλές περιπτώσεις ως αυτοσκοπός της αρχιτεκτονικής σύνθεσης, η φυσική νομοτέλεια αναδείχτηκε ως το εξιδανικευμένο πεδίο αναφοράς. Οι πεποιθήσεις επικεντρώνονταν στην παρατήρηση πως οι φυσικές μορφές διέπονται από απλούς αλλά απόλυτους και αυστηρούς κανόνες μέσα από τους οποίους καθίστανται δυνατές ανεξάντλητες μορφοπλαστικές δυνατότητες. 

Οι αναφορές πραγματώνονταν για συντριπτικό ποσοστό των περιπτώσεων μέσα από εικονογραφικές μεταφορές οι οποίες συρρίκνωναν τον όλο συσχετισμό σε μια παγωμένη μορφοκρατική άποψη. Κατά κύριο λόγο οι παραλληλισμοί επικεντρώνονταν στα δομικά συστήματα και τις αντίστοιχες φυσικές δομές με θεμελιώδες πρότυπο την έννοια της οικονομίας: τη βελτιστοποίηση της εφαρμογής υλικού ώστε να επιτυγχάνεται ιδανική στατική συμπεριφορά με ελάχιστη δαπάνη πρώτων υλών. Οι αναφορές σταδιακά αποκρυσταλλώθηκαν αποτελώντας γνωστή και δημοφιλή σύμβαση.

Ενδεικτικά αναφέρονται κάποιες κλασικές περιπτώσεις: οι επιδεικτικά πολύπλοκοι high-tech κατασκευαστικοί ακροβατισμοί που σχετίζονται με τα σκελετικά συστήματα των οργανισμών, συστήματα εφελκυόμενων μεμβρανών που σχετίζονται με τις αρχές των ιστών αράχνης, αναπροσαρμοζόμενες βιοκλιματικές κτιριακές επικαλύψεις που λειτουργούν αντίστοιχα με το δέρμα του χαμαιλέοντα, φέροντα επιφανειακά συστήματα που σχετίζονται με το κέλυφος του αυγού, το περίβλημα των ασπόνδυλων ή τα οστρακοειδή. 

Αφαιρετικές Γενικεύσεις

Πέρα από τα όρια της κατασκευαστικής επινόησης με βάση τις φυσικές δομές, σε ένα καθεστώς φευγαλέου ενθουσιασμού και αποσπασματικής ψευδο-επινοητικότητας χωρίς περαιτέρω επεξεργασία, οι φυσιολατρικές αναφορές μετατρέπονται σε συνήθη θεματικά μοτίβα. Πολλές φορές αποτελούν ετεροχρονισμένη δικαιολόγηση - αναφορές δηλαδή που δεν διαμόρφωναν εξ’ αρχής τις αρχές της συνθετικής επεξεργασίας. Οι γλαφυροί παραλληλισμοί έγιναν δημοφιλείς αφού ο συμβατικός και ορθολογικός μοντερνισμός με τα επαναληπτικά κυβοειδή σχήματα είχε πλέον μετατραπεί σε αδιάφορη κοινοτυπία. 

Το δίπολο τεχνολογίας και οργανικότητας ανήλθε ως η απώτατη αρχιτεκτονική αρχή των τελευταίων δεκαετιών, κυρίως μέσα από την ευρωπαϊκή μοντέρνα σκηνή και την τάση του high tech. H πίστη στην ανωτερότητα των φυσικών μορφών συνδυάστηκε με την σχεδιαστική απόδοση και την υλοποίησή τους σύμφωνα με μη-φυσικά υπερτεχνολογικά μέσα - βλέπε παλαιότερα έργα του Calatrava, των Grimshaw, Foster, Piano, Rogers - με το πρόσχημα πως οι βιομηχανικές πρακτικές εντάσσονται στην υπηρεσία των πολιτισμικών προτεραιοτήτων. 

Η τεχνοκρατική οργανικότητα ήταν μάλλον μια ιδιαίτερα επιτυχής μανιέρα που επί της ουσίας συνέχιζε τα μάλλον μισάνθρωπα ψευδο-οργανικά πρότυπα του μοντέρνου, απλά εντείνοντας τη στατική πολυπλοκότητα των κατασκευαστικών συστημάτων. Οι λίστες με παραδείγματα είναι ανεξάντλητες. Ενδεικτικά ανακαλούμε αεροδρόμια που θυμίζουν πτηνό σε πτήση (Calatrava), κτίρια γραφείων που θυμίζουν ιστιοφόρα [Rogers], εκθεσιακά κέντρα που παραπέμπουν σε αχιβάδες (Behnish ή Foster) ή τις πιο πρόσφατες προτάσεις για το κεντρικό στάδιο των ολυμπιακών αγώνων του 2008 στο Πεκίνο που θυμίζει χελιδονοφωλιά (Herzog & De Meuron), βοτανολογικούς κήπους που θυμίζουν σαπουνόφουσκες (Grimshaw, RTKL), κ.α. 

Η ελαφρότητα των ποιητικών μεταφορών ανασύρει το θεμελιώδες ζήτημα της άκριτης αλλαγής της κλίμακας καθεαυτής. Η δημιουργία χώρων διαβίωσης οι οποίοι ομοιάζουν με βιολογικές μορφές αρκετές χιλιάδες φορές μικρότερες αποτελεί συχνά γενίκευση και ανακρίβεια. Διασκεδάζοντας τον ίσως ανίδεο παρατηρητή η εικονογραφία της “έμπνευσης” λειτουργεί μάλλον ως απόκρυψη της αμηχανίας του σχεδιαστή παρά ως πληροφορία για τη συνθετική διαδικασία. Οι βιο-αναφορές αποτελούν ίσως την πιο κρυφή παγίδα στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό. 

Όντας εν γένει αποδεκτές ως πρώτη προσέγγιση, μετατρέπονται σε πολλές περιπτώσεις σε άλλοθι, ακυρώνοντας κάθε είδους βαθύτερη ανάλυση, αναζήτηση και έρευνα για τη μορφογένεση στην αρχιτεκτονική καθεαυτό. Σε συντριπτικό ποσοστό των περιπτώσεων η αναφορά δε λειτουργεί καν ως δομική ή στατική αρχή, αλλά ως κατά-προσέγγιση οπτικό αποτέλεσμα, του οποίου η σχεδιαστική επίτευξη παραμένει ξεχωριστό ζήτημα.  Έτσι η αρχική αναφορά δεν αποτελεί εργαλείο ούτε στρατηγική συνθετικής επεξεργασίας, αλλά καταληκτικό στόχο για την επίτευξη του οποίου εφαρμόζονται συνήθεις σχεδιαστικές τεχνικές.

Γενετική κενότητα

Ο μοντερνισμός διέπεται από μια σχιζοειδή σχέση με την έννοια του οργανικού. Θεμελιώδες αξίωμα του μοντέρνου είναι πως κάθε ανθρώπινη τάση, επιθυμία και συνήθεια είναι απλά συνέπεια κοινωνικών επιρροών, ενώ γενετικά, σε σωματικό και πνευματικό επίπεδο, θεωρείται πως η ανθρώπινη οντότητα ξεκινά ως tabula rasa - οπότε όλες οι μετέπειτα επιλογές και τάσεις αποτελούν αναστρέψιμες πολιτιστικές κατευθύνσεις οι οποίες ορίζονται από εξωτερικά ερεθίσματα του νευροφυτικού συστήματος.

Οι μοντέρνοι αρχιτέκτονες και πολεοδόμοι, απορρίπτοντας την πλατωνική αντίληψη πως οι άνθρωποι γεννώνται με ενστικτώδεις ικανότητες και διαίσθηση για το αισθητικά ορθό, για την έννοια της τάξης και της ορθής δομής, απέκτησαν άλλοθι για να επανορίσουν και να επανασχεδιάσουν την ανθρώπινη κοινωνία εκ βάθρων, υποτιθέμενα χρησιμοποιώντας επιστημονικά πρότυπα. 

Σε τεράστιο βαθμό, οι συνέπειες ήταν συντριπτικές: το εκμοντερνισμένο αστικό τοπίο αποδείχτηκε ως το κατ’ εξοχήν βιολογικά αφιλόξενο περιβάλλον, πεδίο κατάλυσης οιασδήποτε έννοιας του οικείου. Αντίθετα περιγράφεται πλήρως με την έννοια του ανεπίδεκτου απορριμματικού χώρου, του απαξιωμένου αντι-συνεργικού τόπου που δεν επιδέχεται ένταξη στην ανθρώπινη κοινότητα. 

Στο σχεδόν θεολογικής υπόστασης διάλογο αυτό, ο νεώτερος Rem Koolhaas θεωρεί πως η επιτομή του μοντέρνου είναι η γέννεση της έννοιας του σύγχρονου σκουπιδοχώρου και εισάγει τον όρο junkspace - παραφράζοντας τον όρο wasteland (κατάλοιπος ή κατασπαταλημένος τόπος) - σε περίφημο ομώνυμο κείμενό του.

Ειρωνικά, μέσα στο πλαίσιο άρνησης του φυσιολογικού και του φυσικού, ο μοντερνισμός ανασύρει την έννοια του οργανικού - αποσυνδεδεμένη από οιαδήποτε σχέση με το ανθρώπινο. Εδραιώνεται η καθεαυτό λατρεία μιας ανοίκειας φυσιοκρατικής μορφοκρατίας, με στόχο την άντληση μυστηριακών μορφών που διευρύνουν τις συνθετικούς πειραματισμούς, διασκεδάζοντας και συγκαλύπτοντας τη συνεχιζόμενη απόρριψη του ανθρωπισμού.

Ο Steven Pinker στο βιβλίο του The Blank Slate: The Modern Denial of Human Nature, αντικρούοντας τις νεώτερες αρχιτεκτονικές φυλές σχολιάζει πως “η άρνηση της ανθρώπινης φύσης έχει οδηγήσει σε μια αποσύνδεση του κόσμου της διανόησης από τον κοινό νου... αυτή είναι μια πρωτογονική νοοτροπία στην οποία φαντασιακές δοξασίες ανασύρονται ως απόδειξη για τις πεποιθήσεις κάποιου, προσπαθώντας πάντα να επιστρατευθούν αισθήσεις αληθοσύνης”.

Δύο φαινομενικά αντίθετες σχολές στην αρχιτεκτονική συζήτηση : Γεωμετρική ή οργανική αρχιτεκτονική;

Ένα από τα φιλοσοφικά ερωτήματα που έχουν πολύ συχνά στο παρελθόν δημιουργήσει πόλωση και διλήμματα μέσα στον αρχιτεκτονικό κόσμο ήταν αυτό τού αν η “σωστή” αρχιτεκτονική θα ‘πρεπε να είναι γεωμετρική ή οργανική.

Ουσιαστικά το θέμα άρχισε να υφίσταται από τα τέλη του 19ου αιώνα και μετά, την εποχή δηλαδή που πρωτοεμφανίστηκαν και άνθησαν τα κινήματα του Jugendstil ή Art Nouveau, και παράλληλα αυτό του Arts and Crafts. Τότε ήταν που η αρχιτεκτονική δημιουργία είχε αρχίσει να στρέφεται σε σχήματα εμπνευσμένα ή ακόμα και αντιγραμμένα από τη φύση και να βαφτίζει αυτό το ύφος “οργανικό”, σε αντίθεση με το γεωμετρικό ύφος που προσέδιδε η χρήση γεωμετρικών μορφών και σχημάτων. Από τη μια, δηλαδή, ο άνθρωπος, αναγνωρίζοντας τη σοφία της φύσης και υποταγμένος σ’ αυτή, προσπαθούσε να δημιουργήσει μορφές που κατά κάποιον τρόπο να “χάνονται” ή να γίνονται ένα ή, αν θέλετε, να συμπλέουν και να συνάδουν με το φυσικό περιβάλλον. Από την άλλη, δημιουργούσε, βάσει του συστήματος που ο ίδιος είχε εφεύρει, τη Γεωμετρία, που είναι, όπως έχω ήδη πολλές φορές πει, ίσως η μεγαλύτερη εφεύρεση του ανθρώπου.

Το άκρως παράξενο, παράδοξο και οξύμωρο είναι βέβαια το γεγονός ότι από τη μια οι τάσεις αυτές για την “οργανικότητα” των μορφών με τη φυσιολαγνεία που χαρακτήριζε τους δημιουργούς τους εμφανίζονται ακριβώς εκείνην τη χρονική στιγμή που εδραιώνεται για τα καλά η βιομηχανική επανάσταση, ένα ιστορικό γεγονός που επρόκειτο να παίξει αποφασιστικό ρόλο στην εξέλιξη του Μοντερνισμού, και λειτουργούν σαν αντίποδας, ενώ από την άλλη ένας από τους προπομπούς του Μοντερνισμού υπήρξαν αυτά καθαυτά τα διάφορα κινήματα της οργανικής φόρμας.

Είναι σαν να έχουμε έναν συγκερασμό των δύο πόλων για να φτιάξουν ένα κίνημα! Άρα, ακόμα και σε μια τέτοια φαινομενικά ξεκάθαρη αντιπαράθεση μπλέκονται οι έννοιες, και οι πόλοι από αντίθετοι βρίσκονται να δημιουργούν ένα κοινό ρεύμα! Στη συνέχεια, ασφαλώς, ο Μοντερνισμός ακολούθησε, πλην μερικών εξαιρέσεων, πλήρως τη γεωμετρική έκφραση, προχωρώντας όμως βήματα πιο πέρα από τη χρήση απλών γεωμετρικών σχημάτων και συνδυασμών, όπως γινόταν όλους τους προηγούμενους αιώνες, σε πιο σύνθετα σχήματα, όπως η παραβολή, η υπερβολή κλπ., και πιο πολύπλοκους και ασύμμετρους συνδυασμούς, και ανήγαγε την αρχιτεκτονική έκφραση σε άλλο επίπεδο.

Στην αντιπαράθεση αυτή ο όρος “οργανικό” εχρησιμοποιείτο κάπως περιοριστικά, θέλοντας να δηλώσει μορφή που να προσομοιάζει με εκείνες των διαφόρων φυσικών οργανισμών που προέκυψαν έπειτα από χρόνια ανέλιξης και εξελικτικής πορείας και που αποτελούν μιαν άμεση έκφραση της λειτουργίας του εκάστοτε οργανισμού. “Οργανική” όμως, σε μια πιο ελεύθερη ερμηνεία της έννοιας, μπορεί κάλλιστα να χαρακτηριστεί μια οποιαδήποτε μορφή είναι αποτέλεσμα σωστής δημιουργικής διαδικασίας, που ανταποκρίνεται άμεσα στη λειτουργία την οποία εκφράζει. Άρα η πόλωση που είχε δημιουργηθεί ήταν κατά μιαν άποψη επιφανειακή, και αφορούσε το αποτέλεσμα της φόρμας αυτής καθαυτή και όχι τη διαδικασία ή τη σχέση της φόρμας με τη λειτουργία. Στη συζήτηση και την αντιπαράθεση που ξεκίνησε ανάμεσα στα δύο ρεύματα ή σχολές, πήρε τη θέση της, βέβαια, και η τεχνολογία, αλλά και η οικονομία της κατασκευής, αφού ήταν ξεκάθαρο ότι στην εποχή της τυποποίησης, αλλά και του γρήγορου και παραγωγικού εργατικού, σίγουρα η Σχολή της Γεωμετρίας κέρδιζε πολύ περισσότερο έδαφος! Σε μια άλλη πάλι πτυχή της συζήτησης, βγήκαν στην επιφάνεια και οι άλλες αντίθετες απόψεις περί της αρχιτεκτονικής δημιουργίας, για το θέμα του να “χάνεται” η αρχιτεκτονική, να ‘γίνεται ένα ή να “συνάδει” με το περιβάλλον. Η μία μεν σχολή εκδήλωνε την επιθυμία η ανθρώπινη αρχιτεκτονική δημιουργία να χάνεται πράγματι μέσα στη φύση, τόσο με τη φόρμα όσο και με τα υλικά και το χρώμα, ενώ αντίθετα η άλλη σχολή υποστήριζε πως η ανθρώπινη δημιουργία γενικά, και ειδικότερα η αρχιτεκτονική, πρέπει και οφείλει να ξεχωρίζει μέσα στη φύση ως τέτοια!

Η συνέχεια μετά τον Μοντερνισμό μάς έφερε πολλά και διάφορα αρνητικά και θετικά. Στην προκειμένη συζήτηση περί “οργανικού” και “γεωμετρικού”, οι σχεδιαστικές ικανότητες των λογισμικών προγραμμάτων φαίνεται να έχουν προχωρήσει ακόμα πιο πέρα την τάση του Μοντερνισμού σε εφαρμογή πολύπλοκων γεωμετρικών σχημάτων και συνδυασμών, σε σημείο που δεν μπορεί κανένας πλέον εύκολα να διακρίνει αν η φόρμα που προκύπτει είναι βασισμένη όντως στη Γεωμετρία ή αν είναι ελεύθερη, λεγόμενη “οργανική”.

Με τέτοια εργαλεία γινόμαστε όντως πιο τολμηροί, από την άλλη, όμως, παραμένει το θέμα της οικονομίας στην κατασκευή, αλλά και το μείζον θέμα της ουσίας: είτε γεωμετρικά, είτε οργανικά, τολμηρά ή όχι, με το μολύβι ή το κομπιούτερ, πρέπει να δημιουργούμε οργανισμούς, όπου το έξω να εκφράζει το μέσα, τα δύο να είναι ένα και το αυτό! Η “οργανικότητα” στην αρχιτεκτονική δημιουργία δεν έχει άμεσα να κάμει με το είδος της φόρμας, αλλά με την ουσία της και το νόημα της σχέση της με τη λειτουργία που αντιπροσωπεύει. Ό,τι και να κάμουμε, το θέμα της ουσίας δεν παραγνωρίζεται με τίποτε!

Τα κτίρια που μας περιβάλλουν αποτελούν στην πλειοψηφία τους γεωμετρικές κατασκευές με ευθείες και ορθογώνια σχήματα. Δίνουν έτσι την αίσθηση ότι είναι ανθρώπινα έργα και όχι φυσικές δημιουργίες.

Ο πρωτοπόρος αρχιτέκτονας Frank Lloyd Wright ανέπτυξε μια θεωρία για την «οργανική αρχιτεκτονική» στο ομότιτλο βιβλίο του, το 1939. Εγραφε ότι ένα κτίριο δεν πρέπει να χτίζεται πάνω σε ένα λόφο αλλά να αποτελεί μέρος του, καθώς επίσης ότι τα όρια ανάμεσα στο κτίσμα και τον κήπο πρέπει να είναι ασαφή. Τόνιζε έτσι την αναγκαιότητα μιας αρμονικής ένταξης της αρχιτεκτονικής στο φυσικό περιβάλλον. Η θεωρία του, όμως, επεκτεινόταν ακόμη περισσότερο, υποστηρίζοντας ότι η μορφή των κτιρίων πρέπει να εμπνέεται από τον κόσμο της φύσης. Το 1959 είδε να υλοποιείται ένα ιδιοφυές σχέδιό του. Πρόκειται για το μουσείο Guggenheim στη Νέα Υόρκη, ο σχεδιασμός του οποίου εμπνεύστηκε από ένα κοχύλι. Οι εκθεσιακοί χώροι του αναπτύσσονται σε μια κεκλιμένη ράμπα που περιστρέφεται ελικοειδώς γύρω από ένα κεντρικό αίθριο. Ο επισκέπτης ανεβαίνει με το ασανσέρ στο ψηλότερο σημείο της ράμπας και αρχίζει να κατεβαίνει ακολουθώντας μια κυκλική πορεία στη διάρκεια της οποίας από τη μια πλευρά βλέπει τα εκθέματα και από την άλλη την εκπληκτική αρχιτεκτονική σύλληψη. Αρκετοί μοντέρνοι αρχιτέκτονες σχεδίασαν κτίρια με οργανικές φόρμες. Η εκκλησία Notre Dame του Le Corbusier σχεδιάστηκε σαν ένα γλυπτό μοντέρνας τέχνης.

(Από τον αρχιτέκτονα Βαγγέλη Σαϊτη)

Οι καμπύλες φόρμες της στέγης της θυμίζουν σχήματα από το φυσικό κόσμο. Αλλοι αρχιτέκτονες υιοθέτησαν τις οργανικές φόρμες προκειμένου να εκφράσουν τα εσωτερικά τους συναισθήματα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως στο έργο του πρωτοπόρου Rudolf Steiner, η οργανική πλαστική φόρμα των κτιρίων έχει σαν κίνητρο τη μυστικιστική προσέγγιση του πνευματικού κόσμου σύμφωνα με τις θεωρίες της Ανθρωποσοφίας. Σήμερα, αρκετοί αρχιτέκτονες, όπως ο Frank Gehry, σχεδιάζουν ασυνήθιστα κτίρια με καμπύλες οργανικές φόρμες, θέλοντας να αποτυπώσουν την αίσθηση της κίνησης και της γλυπτικής έντασης.

Η φύση αποτελεί μια ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης και για την αρχιτεκτονική. Οι πολύπλοκοι π.χ. σχηματισμοί των σταλακτιτών και σταλαγμιτών ενός σπηλαίου, το δίκτυο των διαδρόμων του αλλά και οι μεγάλες αίθουσες με τις θολωτές οροφές προκαλούν αξέχαστες εντυπώσεις. Μας εκπλήσσει και μας παραξενεύει το γεγονός ότι είδη τόσο διαφορετικά, όπως ο άνθρωπος, το άλογο, η νυχτερίδα και η φάλαινα μοιράζονται κοινά χαρακτηριστικά. Τα χέρια του ανθρώπου αντιστοιχούν στα πόδια του αλόγου, στις φτερούγες της νυχτερίδας και στα πτερύγια της φάλαινας. Αυτή η εκπληκτική ποικιλία των φυσικών μορφών που προέρχονται από παραλλαγές μιας κεντρικής ιδέας προσαρμοσμένες σε ένα διαφορετικό τρόπο ζωής, αποτελεί ένα δυνατό μάθημα για την αρχιτεκτονική. Η οργανική αρχιτεκτονική συχνά συνυπάρχει με τον ορθολογικό, γεωμετρικό σχεδιασμό. Ακόμα και στην αρχαία ελληνική, κλασική αρχιτεκτονική συναντάμε οργανικά στοιχεία. Οι κίονες δεν είναι απλώς κυλινδρικές κολόνες, αλλά έχουν μια καμπύλωση που ονομάζεται «ένταση», εκφράζοντας έτσι την πίεση που «νιώθουν» από το φορτίο της στέγης.

Η οργανική αρχιτεκτονική συγκροτεί ένα διαφορετικό τρόπο σχεδιασμού, μια ξεχωριστή μεθοδολογία. Παράλληλα, όμως, πρέπει να τονιστεί ότι αποτελεί την άλλη πλευρά του ίδιου νομίσματος: ορθολογισμός και ρομαντισμός, απολλώνιο και διονυσιακό πνεύμα, ηρεμία και ένταση, λογική και αυθορμητισμός. Η γνωριμία μας με τους κανόνες και τις επιδιώξεις της απελευθερώνει τις δημιουργικές δυνάμεις της φαντασίας μας. Η φύση άλλωστε μας δίνει τη ζωή αλλά και την έμπνευση για να την κάνουμε πιο όμορφη.

Η φύση περιέχει το πολύμορφο και την ίδια στιγμή το τυχαίο, αυτό που δημιουργήθηκε μέσα από χιλιάδες μεταλλάξεις και θα συνεχίζει αενάως να μεταμορφώνεται. Οι άπειρες αυτές μορφές, που κάθε μία είναι μοναδική και δεν ταυτίζεται με τη διπλανή της, είναι η μαγεία και η ομορφιά της φύσης. Ο άνθρωπος στην προσπάθεια του να εξηγήσει τα φυσικά φαινόμενα, τη θέση του και την παρουσία του μέσα στην απεραντοσύνη του σύμπαντος, δεν είχε βοηθό του παρά μόνο τη νοημοσύνη του... Τα αρχετυπικά σχήματα έφθασαν ως τις μέρες μας από το παρελθόν, άλλοτε μέσα από πάμπολες μεταβολές και μετασχηματισμούς και άλλοτε παραμένοντας αναλλοίωτα, μεταφέροντας αυτούσιο το νόημα τους μέσα στο χρόνο. Και όπως στη φύση οι οργανισμοί διαρκώς μεταλλάσσονται στην ατέρμονη και αδιάκοπη προσπάθεια τους για επιβίωση, μέχρι να βρουν την τελειότερη και ανθεκτικότερη μορφή ζωής (περνώντας μέσα από άπειρες αλλαγές), έτσι κι ένας αρχετυπικός χώρος ζωής περνάει μέσα από χιλιάδες επαναλήψεις, δοκιμασίες, βελτιώσεις για να βρει τη σημερινή του έκφραση. Στην ουσία πρόκειται για το ίδιο πράγμα. Εμείς απλώς δίνουμε στο χώρο τη μορφή που αντιλαμβανόμαστε και μας εξυπηρετεί καλύτερα στην εποχή που ζούμε.

Ο άνθρωπος παρατήρησε οτι η φύση επαναλαμβάνει επιτυχημένα πρότυπα. Τα πρότυπα αυτά χρησιμοποίησε στην τέχνη και στο συμβολισμό, αλλά και στην καθημερινή του ζωή. Με την πάροδο των αιώνων διαμορφώθηκε η σχέση του ανθρώπου με το σχήμα και τη γεωμετρία. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι αναγκάζονται να μετρούν τη γη που καλλιεργούν κάθε φορά που υποχωρούν τα νερά του Νείλου. Ο ηλιακός δίσκος λατρεύεται σαν θεός, η κυκλική του μορφή αποκτά έτσι στη συνείδησή του κάποια προτεραιότητα και σπουδαιότητα... οι μορφές αυτές βρίσκονται γύρω στη φύση που τον περιβάλλει, η ανθρώπινη περιέργεια τον σπρώχνει και αρχίζει έτσι να μελετά το σχήμα. Οι μελετητές των φυσικών σχημάτων ονομάστηκαν "φιλομορφιστές" όπως ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης, ο Γκαίτε, ο Κέπλερ κ.α. Από τη συνειδητοποίηση της ομορφιάς και της αναλογίας στη φύση ο άνθρωπος φθάνει στην κατανόηση της Χρυσής Τομής (όρος που καθιερώθηκε από τον Ντα Βίντσι το 18ο αιώνα), τον σπουδαιότερο εκπρόσωπο της αρμονίας και της αναλογίας στη φύση.

Η προώθηση της βιο - αρχιτεκτονικής περιλαμβάνει την έρευνα και την πρακτική εφαρμογή των νόμων της αντιλήψεως που βασίζονται στη βιολογία. Με αυτό τον τρόπο, ένα σημαντικό έργο για τους αρχιτέκτονες και τους σχεδιαστές, είναι να επιτύχουν τη συμβατότητα των σχεδίων που χρησιμοποιούν με τις βιολογικές απαιτήσεις και τις ψυχολογικές ανάγκες των ανθρώπων. Τα βιο - συμβατά έχουν ήδη προ πολλού χρησιμοποιηθεί στην κατασκευή και διακόσμηση εκκλησιών και ναών. Επιπλέον μια σειρά από θρησκευτικά σύμβολα ταιριάζουν με τα σχέδια, τόσο της δομής του βίου όσο και της ανθρώπινης αντίληψης... Η έννοια της βιο - αρχιτεκτονικής μπορεί επίσης να εξεταστεί σε μια διεθνή προοπτική. Πόλεις ολόκληρες και συμπλέγματα πόλεων, καθώς και ο περιφερειακός και παγκόσμιος σκελετός μπορούν να σχεδιαστούν σύμφωνα με τις ανάγκες του βίου που περιλαμβάνει τόσο το βιο - περιβάλλον όσο και τα ανθρώπινα όντα. Η βιο - αισθητική είναι επίσης μια προυπόθεση για την ανάπτυξη μιας νέας αντίληψη όσον αφορά σα εξοχικά τοπία. Περιλαμβάνουν τόσο το βίο όσο και τα άψυχα αντικείμενα, όπως οι βράχοι... Όταν πρόκειται να θεμελιωθεί μια νέα πόλη, ο αρχιτεκτονικός της τύπος και το χωροταξικό της σχέδιο πρέπει να συμφωνεί με το τοπίο και με τη συγκεκριμένη βιο - ποικιλότητα που ευδοκιμεί εκεί.

Οι πόλεις αντιπροσωπεύουν την "πιο υλιστική μορφή της αλληλεξάρτητης κοινωνίας και φυσικού περιβάλλοντος". Έτσι, μια αστική, πολιτική, φιλική προς το περιβάλλον θα πρέπει να παίξει σημαντικό ρόλο στην πρόληψη της περιβαλλοντικής καταστροφής και στη διατήρηση και προώθηση του βίου. Η διάρθρωση των ζωντανών οργανισμών, οι κατασκευές και η διάρθρωση των κοινοτήτων τους, μπορούν να προσφέρουν πολύτιμες ιδέες για τη δημιουργία μιας ΒΙΟΠΟΛΗΣ που θα ενσωματώνει πρότυπα του βίου και ισορροπημένα πολεοδομικά προγράμματα...

Οι καλλιτέχνες της Φυσικής Αρχιτεκτονικής θέλουν να δώσουν ένα νέο πλαίσιο προσέγγισης των κτιρίων και των κατασκευών, μια ανατρεπτική ιδέα της αρχιτεκτονικής, οτι δηλαδή η αρχιτεκτονική είναι καταφύγιο της φύσης και οτι πρέπει να προβάλλονται σκόπιμα τα φυσικά υλικά που χρησιμοποιούνται στη διαδικασία οικοδόμησης. Βλέπουμε τα κλαδιά, τα βράχια και όλα τα υλικά για το τί είναι και καταλαβαίνουμε οτι οι δομές αυτές δε θα υπάρχουν για πάντα, θα εξελιχθούν με την πάροδο των χρόνων και θα φθάσουν αργά μέχρι την αποσύνθεση τους. Προσπαθούν να δημιουργήσουν ένα διάλογο που θα μας οδηγήσει να επανεξετάσουμε τη σχέση της φύσης και του δομημένου περιβάλλοντος.

Συνοψίζοντας, διαπιστώνεται η απόλυτα στενή σχέση της φύσης με την αρχιτεκτονική. Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα υπάρχει μια διαρκής αναζήτηση από τον άνθρωπο ώστε να μεταφέρει την πραγματική φύση κοντά στους τόπους που κατοικεί και να συνδέσει το δομημένο περιβάλλον με το φυσικό. Να αισθανθεί δημιουργός και να έχει κοντά του την απόλαυση του ωραίου που αποπνέει η φύση. Η βιολογία, δηλαδή η φύση εξακολουθεί να είσαι συνδεδεμένη με μια αμφίδρομη και συνεχή σχέση με την τέχνη και ειδικότερα την αρχιτεκτονική. Η πολυμορφία της φύσης με τις μεταλλάξεις της εμπνέει τον άνθρωπο που με όπλο του τη νοημοσύνη του, την πρόοδο της επιστήμης και της τεχνολογίας προσπαθεί να δώσει απαντήσεις σε νέες θεωρητικές αναζητήσεις και έννοιες όπως η βίο - μίμηση, η βιο - αρχιτεκτονική κλπ ώστε να προσφέρει νέες διαστάσεις στα αρχιτεκτονικά πρότυπα σχεδιασμού. Παραμένει επομένως αδιατάραχτη και σε συνεχή εξέλιξη η σχέση οτι...

Βιολογία = φύση και τέχνη = αρχιτεκτονική.

Βιβλιογραφία:

Τάσης Παπαϊωάννου "η αρχιτεκτονική της φύσης και η φύση της αρχιτεκτονικής«

Τάσης Παπαϊωάννου "Βιο – αρχιτεκτονική”

Alessandro Rocca "Φυσική αρχιτεκτονική" εκδότης PRONCETON Αρχιτεκτονικός τύπος 2007

Πάνη Σταθοπούλου "Από την τέχνη του τοπίου στην περιβαλλοντική τέχνη«

"Σχεδιάζοντας το ψηλότερο κτίριο του κόσμου Burj Dubai" - www. greek architects.gr

"L' architecture du XXe siècle”

Άννα Μοσχονά "Η φύση ως ενεργητική αφετηρία για τον εικαστικό και ως ασπίδα προστασίας από την ευτέλεια της εποχής”

http://www.greekarchitects.gr/gr/arti-physis/%CE%BF%CF%81%CE%B3%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%B7-%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B9%CF%84%CE%B5%CE%BA%CF%84%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%B7-%CE%B7-%CF%86%CF%85%CF%83%CE%B7-%CF%89%CF%82-%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%84%CF%85%CF%80%CE%BF-%CE%B4%CE%B7%CE%BC%CE%B9%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%B3%CE%B9%CE%B1%CF%82-%CE%BC%CE%B5%CF%81%CE%BF%CF%82-%CE%B1-id2095

http://courses.arch.ntua.gr/111740.html http://www.organicarchitect.com/organic/#axzz2naYhp7e6 http://repository.upenn.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1006&context=arch_papers http://www.metropolismag.com/Point-of-View/March-2013/Toward-Resilient-Architectures-1-Biology-Lessons/ http://www.slideshare.net/NESTA_UK/synthetic-biology-and-architecture-21603080 http://urbandesignreview.org/post/16116584719/groundwork http://www.treehugger.com/sustainable-product-design/dennis-dollens-grows-architecture-podhotels-and-spiral-bridges.html http://www.hoepli.it/libro/bio-architecture/9780750656047.html http://www.evolo.us/competition/bio-city/ http://www.parathyro.com/%CE%B4%CF%8D%CE%BF-%CF%86%CE%B1%CE%B9%CE%BD%CE%BF%CE%BC%CE%B5%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AC-%CE%B1

%CE%BD%CF%84%CE%AF%CE%B8%CE%B5%CF%84%CE%B5%CF%82-%CF%83%CF%87%CE%BF%CE%BB%CE%AD%CF%82-%CF%83%CF%84%CE%B7/ http://www.heliarch.gr/?q=node/89 http://www.e-go.gr/idanikospiti/articles.asp?catid=10231&subid=2&pubid=597685

Ευχαριστούμε για την προσοχή σας