نگاهی به نجوم اسلامی

41

Upload: rhiannon-alexander

Post on 01-Jan-2016

70 views

Category:

Documents


10 download

DESCRIPTION

نگاهی به نجوم اسلامی. سعادت یعقوبی-مریم خوش روش. اهمیت علم نجوم نجوم از دانشهایی است که مورد توجه همۀ پیامبران بوده و در اسلام نیز به این دانش توجه خاصی صورت گرفته است. - PowerPoint PPT Presentation

TRANSCRIPT

Page 1: نگاهی به نجوم اسلامی
Page 2: نگاهی به نجوم اسلامی

نگاهی به نجوم اسالمی سعادت یعقوبی-مریم خوش روش

Page 3: نگاهی به نجوم اسلامی

اهمیت علم نجوم پی�امبران �نج�وم از دانش�هایی اس�ت ک�ه م�ورد توج�ه هم�ۀ

ب�وده و در اس�الم ن�یز ب�ه این دانش توج�ه خاص�ی ص�ورت گرفته است.

خداون�د ک�ه زم�انی اس�ت: آورده ط�اووس ابن سید ب�یرون بهش�ت از را الس�الم علی�ه آدم حض�رت آورد،هم�ۀ� دانش ه�ا را ب�ه او آم�وخت، از جمل�ه نج�وم و

پزشکی. و حض�رت ادریس علی�ه الس�الم نخس�تین کس�ی اس�ت

ان�دازة مس�یر ک�واکب را ک�ه نج�وم را م�رتب ک�رد. وي مشخص و تأثیر آنها را کشف و بازگو کرد.

Page 4: نگاهی به نجوم اسلامی

م نق�لHآل�ه و س�ل الل�ه علی�ه و پی�امبر اس�الم ص�لی از ت�اریکی در ت�ا بگیری�د ف�را را نج�وم علم اس�ت: ش�ده بیاب�ان و دری�ا راهنمایت�ان باش�د؛ علم نج�وم علم حض�رت

نوح علیه السالم است. ام�ام علی علی�ه الس�الم میفرمای�د: ه�رکس پ�ارة ن�وري

از دانش نج�وم از ن�زد ح�امالن دانش ق�رآن ف�را گ�یرد ب�ه ایمان و یقین خود افزوده است.

مفض�ل ب�ه خط�اب ) الس�الم )علی�ه ص�ادق ام�ام خ��وب س��تارگان درب��ارة مفض��ل! اي میفرمای��د: و خورش�ید غ�روب و طل�وع درب�ارة بیان�دیش،همچ�نین ه�اي فص�ل پی�دایش س�بب ک�ه آن انحط�اط و ارتف�اع چهارگان�ۀ� س�ال می ش�ود ک�ه س�ودهاي کارآم�دي را در

پی خواهد داشت. اي مفض�ل! درب�ارة اخ�تران و اختالف م�دار و مس�یرهاي

آنه�ا خ�وب بنگ�ر ک�ه چگون�ه ب�رخی از آنه�ا از مس�یر خ�ود و هس�تند[ یکن�واخت ح�رکت داراي ]و نمیش�وند ج�دا گ�روهی در گ�ردش ب�ه گون�ۀ� دس�ته جمعی )منظوم�ه وار(

میگردند و برخی از آنها از مرکز خودجدا می شوند

Page 5: نگاهی به نجوم اسلامی

نجوم قبل از دورة اسالمی

از روزي ک�ه انس�ان زن�دگی ابت�دایی خ�ود را می گذران�دو آس�مان تغی�یرات منظ�رة متوج�ه آس�مان ب�ه نگ�اه ب�ا

و روز و تغی�یرات چه�ره م�اه ش�د. ب�ه خ�اطر همین ش�به�ا س�رایی داس�تان ب�ا ک�ه ب�ود بش�ر ه�اي کنجک�اوي واس�طوره س�ازي ه�ا درب�ارة پدی�ده ه�اي نج�ومی، ص�ورت

هاي فلکی شکل گرفت. تک�رار روز و ش�ب انس�ان ه�ا را ب�ه فک�ر واداش�ت ک�ه از

این پدی�ده ه�ا ب�راي انج�ام ام�ور روزم�رة خ�ود و کاره�ایی مانند دریانوردي وکشاورزي بهره ببرند.

Page 6: نگاهی به نجوم اسلامی

)فرهن�گ ه�ایی ک�ه در ابت�دا پی�دایش یافتن�د )مص�ریان و بابلی�انب�ا خ�ود اق�تص�ادي و م�ذهبی� زن�دگی ب�راي �س�ازما�ندهی �ب�ه

ا�ستفا�ده ا�ز حرکات ماه �و خو�رشید تقوی�م را �ابداع کردند. چی�نی ه�ا ن�یز از چن�د ه�زار س�ال قب�ل تق�ویمی اب�داع کردن�د ک�ه

همچنان کاربرد دارد. س�الهاي خالل در ک�ه و 2000مایاییه�ا میالد از قب�ل 900

�شمس�ی دقیقی میالدي س�اکن �آمریک�اي ج�ن�وبی �بودن�د، ت�ق�ویمو خ�س�وف محاس�باتی �وق�وع ب�ا� همچ�نین آن�ه�ا کردن�د. وض�ع�

کسوف را پیش بینی میکردند. عرب ج�اهلی ب�ه حرک�ات م�اه توج�ه زی�ادي داش�تند و ماهه�ا و

س�اله�ا را �ب�دان می ش�مردند. و�لی کم کم دریافتندک�ه وق�وع فص�ول چهار�گان�ه� در م�اهه�اي قم�ري� ه�ر چن�د س�الی ا�ختالف می�یاب�د. از این رو، ب�ه� ت�أخیر ماهه�ا )ن�س�یء�( متوس�ل ش�دند و

سال ها را کبیسه میکردند.

Page 7: نگاهی به نجوم اسلامی

نجوم اسالمی

نج�وم اس�المی )اخترشناس�ی اس�المی( ب�ه بخش ه�ایی ازاخترشناس�ی گفت�ه می ش�ود ک�ه در ت�اریخ تم�دن اس�المی

رشد کرده یا ایجاد شده است. س�وم ق�رن دوم نیم�ۀ� در مس�لمان، منجم�ان نخس�تین

هجري در بغداد پدیدار شدند. زیج ه�اي �آث�ار نج�ومی دانش�مندان مس�لمان بیش�تر ب�ر پای�ۀ

ای�رانی و هن�دي بن�ا ش�د. زیج ش�هریاري ک�ه ب�ه دس�تور 1توس��ط ب��ود، ش��ده نگاش��ته ای��ران در انوش��یروان ابوالحس�ن ت�میمی ب�ه �ع�رب�ی ترجم�ه ش�د؛� و ب�دین �ت�رتیب �

نخستین اثر نجوم اسالمی تألیف گشت.

Page 8: نگاهی به نجوم اسلامی

زیج مع�رب )زی�گ( اس�ت ک�ه در فارس�ی میان�ه ب�ه معن�ايج�دول اخ�تري ی�ا س�ال نام�ه می باش�د و ب�ه کت�ابی گفت�ه می ش�د ک�ه ک�ه ب�ر اس�اس رص�دها ت�ألیف ش�ده و م�وقعیت

اجرام آسمانی را در آن درج می کردند. زیج ه�ا ش�امل اطالع�اتی در م�ورد زم�ان طل�وع و غ�روب

در مش�هور ه�اي س�تاره و س�یارات و م�اه خورش�ید، روزه�اي مختل�ف س�ال و ب�راي ی�ک مح�ل خ�اص ب�وده ک�ه در

قالب جدول هایی تنظیم می شد. از ج�دول ه�اي زیج، ب�راي دانس�تن م�وقعیت و رص�د ک�ردن

اج�رام س�ماوي، تع�یین ط�ول روز و ش�ب، جهت ی�ابی و دیگر مقاصد اخترشناسی استفاده می شد.

از م�واد اص�لی در اغلب زیج ه�ا، گ�اه ش�ماري، ج�دول ه�ايمثلث�اتی، ج�دول ه�اي مختص�ات اج�رام س�ماوي، تع�دیالت و ش�امل جغرافی�ایی ه�اي ج�دول مق�ادیرنجومی، س�ایر فهرس�ت بالد و مختص�ات جغرافی�ایی آنه�ا و غ�یره، ج�دول

.جدول ه�ایی ب�راي اس�تخراج احک�ام ه�اي ص�ور نج�ومی و نجوم می باشد.

Page 9: نگاهی به نجوم اسلامی

شخص دیگ�ري ک�ه در شناس�اندن نج�وم هن�دي ب�ه مس�لمانانس�ه�م مهمی د�اش�ت، محم�د ف�زاري ب�ود؛� او اث�ري سانس�کریت

مو�سو�م ب�ه س�یدهان�ت�ا )�ال�سند�هند( را� به ع�ربی تر�جمه� کرد. س�ندهند پ�رداخت و از آن زیجی �وي ب�ه ت�ألیف کت�ابی ب�ر پای�ۀ

اس�تخراج� و در آن س�ال ه�ا�ي نج�ومی ه�ن�دیان �را ب�ه س�ال� ه�اي قمري عربی تحویل کرد.

.اونخستین اسطرالب را ساخت ب�ه یون�انی از ک�ه ب�ود ه�ایی کت�اب ت�رین مهم از مجس�طی

عربی ترجمه شد خ�وارزمی رس�ید. ف�را ابتک�ار زم�ان ترجم�ه دورة از پس

ه.ق( ب�ر پای�ۀ� آث�ار ترجم�ه ش�ده، زیجی تهی�ه ک�رد 232)وف�ات ا�ی�رانی�، یون�انی �و هن�دي ر�ا جم�ع و� در آن می�ان ش�یوه �ه�اي

کرد.

Page 10: نگاهی به نجوم اسلامی

زیج داش�ت. زی�ادي ت�أثیر غ�رب و ش�رق در زیج این ک�ه ا�س�ت ا�س�المی دورة در� کت�اب ن�خس�تین خ�وا�رزمی

.اصطالح )جیب ( در آن به کار رفته است زیج خ�وارزمی ن�ه تنه�ا ش�امل ج�دول ه�اي مثلث�اتی و غ�یره

ن�یز نظ�ري نج�وم درب�ارة اي ط�والنی بلک�ه مقدم�ه اس�ت دارد. زیج خوارزمی اساس کار اخترشناسان دیگر شد.

اس�الم جه�ان در فلکی دانش�مندان ت�رین ب�زرگ از یکی ب�ه مع�روف ح�رانی بن س�نان ج�ابر بن ابوعبدالل�ه محم�د

Hان�ی اس�ت ک�ه در بت�ان �نزدی�ک� ح�ران� ح�دود س�ال ه�.ق 240بت�کا�ر�ه�اي �ر�ص�دي �خ�ویش � ب�ه� ج�ا و� �در �هم�ا�ن ش�د� م�تول�د

317 ه�.ق(،� و در س�ال ) 306 ت�ا 264پ�رداخ�ت )ا�ز س�ا�ل ک�و�اکب آن در ک�ه� بت�ان�ی زیج�ی س�اخت در �گذش�ت. ه.ق�(

ه�.ق( را ثبت ک�رد. وي ا�ز 299ث�ابت�ه )ن�ج�وم ث�وابت( س�ال ) ب�ه�تر�و ا�ز نس�خ�ۀ� �اول� ک�رد �ک�ه ته�ی�ه� زیج �نس�خ�ۀ� �دو�م�ی ای�ن

دقیق تر بود )زیج الصابی(.

Page 11: نگاهی به نجوم اسلامی

علم مثلث�ات توس�ط مس�لمانان پی ری�زي ش�د. در رأس اینبو�زج�انی �)وف�ات اب�والوف�ا مانن�د اف�رادي� و 388علم ه.ق(

بتانی قرار دارند. �گان�ۀ ه�اي ش�ش نس�بت ک�ه اس�ت کس�ی نخس�تین ابوالوف�ا

ب�ه را نظری�ۀ� س�ینوس ب�ار نخس�تین و ک�رد بی�ان را مثلث�اتی تعمیم داد. بوزج�انی یکی از مع�ادالت مهم 3مثلث�ات ک�روي

ر�ا ب�راي� �تق�ویم �م�واق�ع م�ا�ه� ک�ش�ف ک�ر�د )�مع�ادل�ۀ� س�ر�عت(.� بت�انی ب�ی�ش�تر نس�ب�ت ه�اي� م�ثل�ث�ات�ی را� ک�ه اکن�و�ن هم �م�و�رد اس�تفاده

است، ارائه کرد..وي همچ�نین رابط�ه اي بین زوای�اي مثلث�ات ک�روي ارائ�ه نمود و خ�وارزمی سرپرس�تی ب�ه گ�روه دو م�أمون زم�ان در

بنوموس�ی بن ش�اکر )ک�ه س�ه ب�رادر بودن�د( ان�دازة ی�ک درج�ه از محیط زمین را به دست آوردند

Page 12: نگاهی به نجوم اسلامی

دوم ق�رن س�وم، ن�یریزي ش�رحی ب�ر المجس�طی �در نیم�ۀنوش�ت و اث�ري درب�ارة اس�طرالب ت�ألیف ک�رد. ث�ابت بن ق�ره، ح�رکت نوس�انی اعت�دالین را نپ�ذیرفت ام�ا فاص�لۀ� ت�ا زم�ان خ�ودش از زم�ان بطلیم�وس را اوج خورش�ید و کس�وف درب�ارة کت�ابی همچ�نین وي ک�رد، کش�ف از فهرس�تی س�ینا ابن دس�تور ب�ه نوش�ت. خس�وف

ستارگان تهیه گشت. نج�وم ةالمع�ارف دای�ر نخس�تین ب�یرونی ابوریح�ان

اس�المی را ت�دوین ک�رد، و در آن از گ�ردش س�یارات و زمین به دور خورشید نوشت .

همچ�نین نج�وم اس�المی ب�ه بخش ه�ایی از اخترشناس�یبیان�ات و احک�ام ش�رعی ب�ا پیون�دهایی ک�ه گفت�ه ش�ده

معصومان علیهم السالم و آیات قرآن دارند.

Page 13: نگاهی به نجوم اسلامی

ب�ا نج�وم عبارتن�د برخی از موض�وعات اس�المی مرتب�ط ب�رخی ع�الم، پای�ان ع�الم، ع�الم، س�اختار آف�رینش از: پدی�ده ه�اي مرب�وط ب�ه نج�وم ک�روي چ�ون طل�وع و غ�روب

اجرام سماوي ب�رخی موض�وعات مرتب�ط ب�ا اخترفیزی�ک مث�ل س�اختار

زم�انی ه�اي مح�دوده س�ماوي، اج�رام و س�تارگان نمازه�اي روزان�ه، نواف�ل، آغ�از و پای�ان فض�یلت نمازه�ا، نیم�ه ش�ب، پدی�ده ه�اي فج�ر ک�اذب و فج�ر ص�ادق، ظه�ر ش�رعی و زوال،جهت قبل�ه، س�اعت قبل�ه )زم�انی س�مت خورش�ید جهت قبل�ه را نش�ان می ده�د(، رؤیت هالل و تع�یین زم�ان اول م�اه، کس�وف و خس�وف و ارتب�اط آن ه�ا ب�ا نم�از آی�ات، لی�الی ، تع�یین ای�ام ال�بیض، مقارن�ۀ� م�اه ب�ا خورش�ید، زم�ان عی�د فط�ر، روز عرف�ه، عی�د قرب�ان و...

. بی�ان چکی�دة چن�د موض�وع در نج�وم ب�ه این نوش�تار در

اسالمی پرداخته می شود.

Page 14: نگاهی به نجوم اسلامی

قبله و قبله یابی �قبل�ۀ « این و کن�د می روي ب�دان نم�ازگزار ک�ه جه�تی یع�نی

نم�ا�زگزا�ر « اس�ت و »� جهت « در لغت ب�ه معن�اي » �قبل�ه «روي � ت�ص�دی�ق ش�ود� ک�ه� ا�نس�ان روب�ه ک�ردن،� �ب�ه گون�ه� اي �اس�ت ک�ه �عرف�ار�وي� ق�بل�ه �ا�یس�تاده� ا�س�ت. ا�م�ا� در ا�ص�طالح�، �قبل�ه �جه�تی اس�ت �ک�ه مس�لمانا�ن ب�ر�خی �ا�ز اعم�ال� �واجب� را ب�اید� به سوي آن �انج�ام دهند.

ب�ه عب�ارت دیگ�ر، قبل�ه کوت�اه ت�رین خ�ط فرض�ی اس�ت ک�ه از مک�ان نم�ازگ�زا�ر )�در ه�ر س�طح�ی ا�ز ک�رة زم�ین(� و کعب�ه ی�ا �مس�ج�دالحرام

می گذرد. واجب م�واردي قبل�ه ش�رط ض�روري ک�ردن و مش�خص شناختن

مانن�د: نم�از، ط�واف، �س�اختن �مس�اجد، �ب�ه خ�اك� س�پ�ردن مردگ�ان و ذ�بح چهارپا�ی�ان� اس�ت.� بس�یا�ري �از کا�ره�ا �ن�یز� مس�تح�ب اس�ت �ک�ه رو

به قبله باشد. مانند:. ...خوابیدن، دعا کردن، غذا خوردن، نشستن و قبل�ه ی�ابی علمی اس�ت ک�ه از آن ب�راي تع�یین س�وي قبل�ه اس�تفاده

می شود.

Page 15: نگاهی به نجوم اسلامی

ب�ا اب�زار گون�اگونی و ه�ا ت�اکنون روش از ص�در اس�الم دقت ه�اي مختل�ف ب�راي قبل�ه ی�ابی ارائ�ه و س�اخته ش�ده

است. ،پیش�رفت عل�ومی مانن�د جغرافی�ا، نج�وم و مثلث�ات ب�ا

روش ه�ایی مانن�د اس�تفاده از دای�رة هندی�ه مط�رح ش�د ک�ه ب�ا� اس�تفاده از خ�ورش�ید�، ش�اخص و �داش�ت�ن ط�ول �و ن�وا�حی �ب�ه اک�ثر ب�را�ي قب�ل�ه س�وي� جغ�رافی�ای�ی، ع�رض

صورت دقیق یا تقریبی تعیین می گردید. اس�تفاده از اس�طرالب ب�راي قبل�ه ی�ابی مط�رح گردی�د. از

ابوریح�ان ب�یرونی اث�ري ب�ه ن�ام کت�اب فی علم اس�طرالب ب�اقی مان�ده ک�ه بخش�ی از آن درب�ارة ی�افتن س�مت قبل�ه

.با اسطرالب )باب فی معرفۀ� سمت القبلۀ�( است

Page 16: نگاهی به نجوم اسلامی

از قطب نماه�اي مغناطیس�ی ب�راي جهت ی�ابی و ب�ه تب�عنم�اي قبل�ه س�پس و گردی�د اس�تفاده ی�ابی قبل�ه آن،

س��ال در ش��د. اخ��تراع هج��ري 1331مغناطیس��ی نم��ایی قبل��ه آرا رزم حس��ینعلی تیمس��ار شمس��ی، مغناطیس�ی می�ل آن در ک�ه ک�رد عرض�ه مغناطیس�ی

شهرها را لحاظ کرده بود. به دس�ت آوردن س�وي قبل�ه در دو روز س�ال ن�یز، زم�انی

ک�ه خورش�ید در س�مت ال�رأس کعب�ه ق�رار می گ�یرد، ب�ه عنوان روشی براي قبله یابی مطرح شد.

Page 17: نگاهی به نجوم اسلامی

تعیین خط شمال جنوب جغرافیایی براي ی�افتن س�وي قبل�ه، نخس�تین گ�ام، پی�دا ک�ردن ش�مال

جغرافیایی یا خط شمال جنوب جغرافیایی است. بن�ا ب�ر این در اولین مرحل�ه، بای�د ی�ک جهت ی�ابی مناس�ب

انجام دهیم. وس�یله ب�ه زی�اد بس�یار دقت ب�ا و راح�تی ب�ه میت�وان

GPS.جهت جغرافیایی را مشخص کرد

Page 18: نگاهی به نجوم اسلامی

:شاخص �الف( سایۀ شاخص، چ�وب ی�ا میل�ه اي ص�اف و راس�ت اس�ت ک�ه ب�ه

ص�ورت عم�ود ب�ر س�طح زمین هم�وار و افقی، م�وازي بانخ شاقول نصب می شود.

�س�ایۀ ب�ا م�وازي را خطی ش�رعی، ظه�ر هنگ�ام اگ�ر جن�وب ش�مال خ�ط خ�ط، این ک�نیم؛ رس�م ش�اخص

جغرافیایی آن مکان است.:ب( قطب نما جن�وب ش�مال راس�تاي همیش�ه نم�ا، قطب عقرب�ۀ�

مغناطیسی را نشان می دهد.

Page 19: نگاهی به نجوم اسلامی

اوقات شرعی اوق�ات ش�رعی ب�ه زمانه�اي مش�خص و دقیقی از ش�بانه روز

آن زم�ان هااعم�ال گفت�ه می ش�ود ک�ه ش�خص مت�دین در دینی زماندار خود را انجام می دهد.

منجم�ان ن�زد دیرب�از از ش�رعی زمانه�اي دقی�ق محاس�بۀ� مط�رح بودهاس�ت. ب�ه ط�ور کلی، اوق�ات ش�رعی وابس�ته ب�ه

حرکت ظاهري روزانۀ� خورشید در آسمان است. بر اث�ر ح�رکت وض�عی زمین از مغ�رب ب�ه مش�رق، ه�ر روز

از مش�رق طل�وع ک�رده،در مش�اهده میک�نیم ک�ه خورش�ید ارتف�اع خ�ود رس�یده، از نص�ف ب�ه ح�داکثر � ب�ه تقریب�ا ظه�ر ک�اهش ب�ا ت�دریج ب�ه ب�االخره و میکن�د عب�ور ن�اظر النه�ار ب�ه پدی�ده این س�ه میکن�د. غ�روب غ�ربی اف�ق در ارتف�اع،

ترتیب، طلوع، عبور و غروب نامیده میشوند.

Page 20: نگاهی به نجوم اسلامی

اسالمی منجمان بر مروری

8قرن ل• ابراهیم آنوبخت• احمد نهاوندی• آل فضل بن

وپسرش 9قرن

• آل مروازیابو سعید گرگانی• آل - کندی• آل ماهانی• برادران موسی• خالد بن عبدالملک .آل علی بن عیسی

ت• آل - خوارزمی• سهل بن ثاب 10قرن • عبدالرحمان آل صوفی• احمد بن یوسف• ابن یونس

ابراهیم بن سنان

Page 21: نگاهی به نجوم اسلامی

منصو 11قرن نصر - رابو ابن سینا• ابن بیرونی• آل • • صفار

طوسی 12قرن آل الدین شرف خیام• عمر انوری• آل ا13قرن البنا طوسی • مراکشیبن الدین • نصیر • الدین آل شمس شیرازی• الدین قطب آل 14قرن الله عبد ابو الدین شمس • الدین کمال

خلیلی موالنا• 15قرن آل زاده قاضی کاشی• جمشید بیرجندی• 16قرن یزدی آل باقر الدین محمد تقی •

Page 22: نگاهی به نجوم اسلامی

نجوم در دوره ی اسالمی

از ابت�داي طل�وع اس�الم علم نج�وم م�ورد توج�ه ق�رار داش�ته منجم�ان اس�ت�، ام�ا� اوج �ش�کوفایی� آن و پدی�دار ش�د�ن اول�ین

س�وم� ق�رن ا�ز باش�د. م�ی هج�ري د�وم در �ق�رن مس�لمان م�ی �ه�دف ه�ا�ي مهمی� ر�ا دنب�ال� ه�ج�ري� �ب�ه �بع�د� د�انش�م�ند�ان� اس�ال�ا�ز: �ان�ج�ا�م رص�ده�اي� جد�ی�د، �کش�ف عب�ار�ت �بودن�د ک�ه ک�ردن�د� اش�تباهات� ن�ج�وم ی�ون�ا�ن�ی و ار�ائ�ۀ�� روش �ه�ا �وراه ح�ل �ه�اي جدی�د

براي اخترشناسی. ابوس�عید س�جزي یکی از کس�انی اس�ت ک�ه در ق�رن چه�ارم

دورخ�ورش�ید ب�ه زم�ین گ�ر�دش د�رب�ارة ب�ه �ص�راح�ت هج�ري اظه�ار ن�ظ�ر میک�ن�د و �ب�ه اثب�ات آن� می پ�ردازد. یع�نی قرنه�ا قب�ل ا�ز کپرنی�ک �و کپل�ر �او چ�نین نظری�ه �اي را ا�رائ�ه م�ی ده�د. ب�ه

این �نظریات، نظری�ات پیش �کپرن�یکی میگوین�د.

Page 23: نگاهی به نجوم اسلامی

نظریه ی زمین مرکزی

Page 24: نگاهی به نجوم اسلامی

عبدالرحمن صوفی رازی

o رازی صوفی عبدالرحمن محرم ۹در ابوالحسنبا ۲۹۱سال برابر قمری میالدی ۹۰۳دسامبر ۷هجری

. یافتههای تشریح اصلیاش کار شد زاده ری شهر درزبان به آنها آثار ترجمه و نجوم علم در یونانیان پیشین . ایرانی برجسته ستارهشناس و ریاضی استاد بود عربی

دوران در که بود چهارم فارس دیلمیانسده درامیر. دیلمی میزیست سمت عضدالدوله به را صوفی

شهر ستارهشناسی و ریاضی فیروزآباد گوراستاد . در صوفی میکند گور منسوب شهر رصدخانه

تا میدهد انجام ارزندهای ستارهشناسی پژوهشهای . میرسد فراوانی شهرت به که جایی

و کرد کار بطلمیوس مجسطی کتاب روی ویژه بهو ستارگان فهرست روی بر را زیادی تصحیحاتکه داد انجام آنها قدر و روشنائی به مربوط تخمینهایتفاوت بود کرده محاسبه بطلمیوس آنچه با آنها اغلب . بزرگ ماژالنی ابر شد موفق او داشت چشمگیری . این کردهاست یاد آثارش در البکر نام با آن از و راببینددر ماژالن دریائی سفر از قبل تا اروپائیها را کهکشان

. بودند ندیده شانزدهم، قرن

Page 25: نگاهی به نجوم اسلامی

• .

o صوفی رازی نخستین کسی بود که کهکشان مارپیچیM۳۱ که( میلیون سال نوری از ما قرار گرفته( را با چشم ۲٫۹درفاصله�

غیرمسلح رصد نموده و مورد مطالعه قرار داد. ۱۲۳ با وسیلهای به قطر دایره البروج رصد ابوریحان بیرونی

سانتیمتر در شیراز انجام شده که آن وسیله را در سازه بهدست آمده در شهر گور، کار میگذاشتند.

o را بدون داشتن تلسکوپ کشف ستارگان مزدوج و سحابیاو را اصالح نمود کشف سحابی نظریه بطلمیوسکرد و

در صورت وولپکوال و سحابی اندرومدا در زن به زنجیر بسته و کشف چند سحابی دیگر از کارهای اوست.روباهکفلکی

Page 26: نگاهی به نجوم اسلامی

شناس�ی س�تاره و هندس�ه ریاض�یات، دانش زمین�ه در او )پیکره�ای صورالکواکبکتابه�ای زی�ادی دارد و همچ�نین کت�اب

س�تارگان( را هم در زمین�ه� اخترشناس�ی ب�ه نگ�ارش درآورد. این کتاب به چندین زبان ترجمه شدهاست.

Page 27: نگاهی به نجوم اسلامی

:صورالکواکب ب�ه ج�رم ۹صوفی در ص�ورالکواکب

را آنه��ا از و ک��رده اش��اره زی��ر اس��ت: ک��رده قلم��داد »س��حابی«

ب��از(۱ )خوش��ه دوت��ائی خوش��ه )در ۲ ب�از( )خوش�ه کن�دو خوش�ه )

خرچن�����گ فلکی ص�����ورت ۳ )۷M ص�ورت در ب�از( )خوش�ه

عق����������������رب فلکی ۴ � ن�و س�تارگان )۱� ن�و و در ۲

ق������وس فلکی ص������ورت ۲ و فی � ۱( س�تارگان الن�دا، فی � ۵

جب����ار فلکی ص����ورت در ( خوش�ه چ�وب لباس�ی در ص�ورت ۶

س�����������������هم فلکی ( کهکش�ان آندروم�دا ی�ا در ص�ورت ۷

آندروم���������������دا فلکی ۸ )۲۳۹۱ IC خوش�ه ب�از( در ص�ورت(

بادب�����������������ان فلکی ۹ )۲۶۶۹ NGC در ب��از( )خوش��ه

بادب������ان فلکی ص������ورت

Page 28: نگاهی به نجوم اسلامی

مس�لمانان درب�ارة لک�ه ه�ای خورش�یدی روي خورش�ید(ن�یز بحث کردهان�د. نخس�تین کس�ی ک�ه لک�ه ی خورش�ید را دی�ده و در ب�اب آن مطل�بی نوش�ته، فیلس�وف مش�هور

ه.ق( است.595اندلسی ابن رشد )وفات همچ�نین ابن رش�د ب�ه کم�ک محاس�به، زم�ان عب�ور عط�ارد

ب�ر ق�رص خورش�ید را می ش�ناخت و آن را رص�د ک�رده است.

Page 29: نگاهی به نجوم اسلامی

ابوریحان بیرونی

ابوریحDان محمDد بن احمDد بDیرونی،دانش�مند ب�زرگ و ۳۵۲ ش�هریور ۱۴)زاده�

ریاض�ی دان، ستاره ش�ناس، تقویم ش�ناس، تاریخ نگ�ار انسان ش�ناس و هندش�ناس ،

س�ده چه�ارم و پنجم هج�ری اس�ت ای�رانیاز را او پژوهن��دگان از بعض��ی و مش��رق زمین فیلس��وفان بزرگ ت��رین

می دانند.یع�نی ع�ربی، زب�ان ب�ه ب�یرونی تألیف�ات زب�ان علمی و همه کس فهم ع�الم اس�الم

مگ�ر ب�ه التفهیمبوده اس�ت، را آن ک�ه عربی ترجمه کرد.

Page 30: نگاهی به نجوم اسلامی

نوش�ته هایی از ب�یرونی در دس�ت اس�ت ک�ه ب�ه وض�وح در آن ه�ا ازگردشِ زمین به دورِ خودش نام برده می شود.

�ب�رای محاس�به ¥س�ط¥رالب« روش�ی ب�یرونی در کت�اب »اال ضمنا ش�عاع� زمین� ارائ�ه می کن�د� بع�دها �در ک�ت�ابِ »ق�ا�نون مس�ع�ودی« گ�ز�ارش را� خ�ود توس�ط این �روش عملی �ک�ردن اب�وریح�ان

ر�ا زم�ین درج�ه� س�طح ی�ک او گ�یری�ِ ان�دازه� می�ل ۵۸می د�ه�د. ۱۹۷۳٫۳بدس�ت آور�ده اس�ت ک�ه ب�ا تو�ج�ه �ب�ه �اینک�ه� ه�ر� می�ل ع�ربی�

کیلوم�تر )ب�ر �حس�بِ واح�د�هایِ ۶۵۶۰م�تر اس�ت،� ش�عاع�ِ ز�م�ین ام�ر�وزی( ب�ه د�س�ت می �آ�ی�د ک�ه �ت�ا ح�د�ِ �خ�وب�ی ب�ه م�ق�د�ا�رِ �ص�حیحِ

آن نزدیک است.س�ال خورش�یدگرفتگی آوری�ل هش�تم در ۱۰۱۹ را میالدی

و ک�رد بررس�ی و رص�د کن�ونی( )افغانس�تان لغم�ان کوهه�ای م�اه گرفتگی س�پتامبر همین س�ال را در غزن�ه ب�ه زی�ر مطالع�ه

برد

ابوریحان بیرونی

Page 31: نگاهی به نجوم اسلامی

(۳۵۴-۴۳۰ )ابن هیثم

ابن هیثم ب�ا توص�یف دقی�ق هم�ه حرک�اتی ک�ه در ک�ار می آین�د، در واق�ع گزارش�ی کام�ل و روش�ن و غیرف�نی از نظری�ه بطلمی�وس درب�اره س�یارات ارائ�ه می کن�د، و محب��وبیت راز نکت��ه همین می کن�د. آش�کار را او رس�اله ای�راد ابن هیثم ب�ه ح�رکت پنجم م�اه ک�ه در فص�ل پنجم از مقال�ه ش��ده، بی��ان مجس��طی پنجم

بسیار آموزنده است

Page 32: نگاهی به نجوم اسلامی

را متش�کل از مجم�وعه ای از پوس�ته های ک�روی )ب�ا آسمانوی افالک( هم مرک�ز ف�رض کرده اس�ت ک�ه ب�ر هم مماس�ند و درون یک�دیگر می چرخن�د، در داخ�ل ض�خامت ه�ر پوس�ته، ک�ه نماین�ده فل�ک یکی از س�یارات اس�ت، پوس�ته های هم مرک�ز و خ�ارج از افالک ب�ا ب�ترتیب دارد ک�ه دیگ�ری وج�ود مرک�ز و ک�رات کام�ل

متناظرن�د. هم�ه پوس�ته ها و کره ه�ا افالک تدویرخ�ارج از مرک�ز و س�رجای خ�ود و ب�ه گ�رد مرک�ز خ�ود می چرخن�د، و از ت�رکیب آنه�ا ح�رکت ظ�اهری س�یاره ک�ه طب�ق ف�رض روی اس�توای فل�ک ت�دویر

قرار دارد پدید میید. .

Page 33: نگاهی به نجوم اسلامی

خواجه نصیر الدین طوسی

یDن طوسDحس بن محمDد بن محمDد جعفDر )زاده� ابDو خورش�یدی در ۶۵۳ ت�یر ۱۱خورش�یدی در ت�وس - درگذش�ته� ۵۸۰

ب�ه ملقب طوسDیک�اظمین( نصDیر ی�ا خواجDه خواجDه طوسDی دانش�مند، نصDیرالدین فقی�ه، متکلم، فیلس�وف، ،

شیعه سده هفتم است. ریاضیدان و سیاست مدار ایرانی وی در زم�ان حمل�ه مغ�ول ب�ه ای�ران در پیش ناص�رالدین، محتش�م

قهس�تان، ب�ه کاره�ای علمی خ�ویش مش�غول ش�د. در همین زم�ان را نوش�ت. پس از م�دتی ب�ه ن�زد اس�ماعیلیان در اخالق ناص�ری

دژ الم�وت نق�ل مک�ان ک�رد، ام�ا پس از حمل�ه هالک�وی مغ�ول و اس��ماعیلیان) فرم��انروایی ی��افتن هالک��و ۶۳۵پای��ان ه.خ(

نص�یرالدین را مش�اور و وزی�ر خ�ود س�اخت، ت�ا ج�ایی ک�ه هالک�و را به تازش به بغداد و سرنگونی عباسیان یاری نمود.

Page 34: نگاهی به نجوم اسلامی

خواجه طوسی و هالکوخان مغول

از آنج�ا ک�ه وج�ود اس�ماعیلیان ح�اکمیت و ق�درت سیاس�ی مغ�والن را ب�هس�ال در ه�الکوخ�ان� می ان�دا�خت ب�ه ۶۵۱خط�ر لش�کری ب�ا �اع�زام ق.

ق�هس�تا�ن آنج�ا� را ف�تح ک�ر�د. ح�اکم� قلع�ه پس ا�ز مش�و�رت ب�ا خ�واج�ه نص�یر، عالوه ب�ر� تس�لی�م کام�ل� قلع�ه، از مغ�والن اط�اعت ک�رد� و چن�دی پس از آن

�ق. ت�اج �و تخت� اس�ماعی�لیان در ای�ران بر�چی�ده ش�د و ب�دین ۶۵۶در �س�ال س�ان خواج�ه نص�یر بزرگ�ترین گ�ام را در� جلوگ�یری� از �جن�گ و خ�ونریزی و ق�ت�ل ع�ا�م م�ردم �بردا�ش�ته، از� این ر�و ن�زد خ�ان مغ�و�ل اح�ترام و م�وقعیت

ی�افت. آخ�رین ]۲۲[وی�ژه ای� کش�ت�ن و بغ�داد در �فتح ه�مچ�نین هالکوخ�ان �مستع�ص�م ]۲۳[خ�لیف�ة �عباس�ی�، ا�ز نظر�ه�ا�ی خوا�ج�ه ط�وس�ی �به�ره گ�رفت.

)آخ�ر�ین خلی�ف�ه عبا�س�ی( در د�وران �حک�ومت خ�و�د �عالو�ه ب�ر له�و و� لعب، ب�ه خ�ونر�یزی مس�ل�مانان� پ�رد�اخت.� ع�ده ای از �ش�یعیان بغ�داد ب�ه دس�ت پس�رش

]۲۴[)اب�وبکر( ب�ه� خ�اک و� خ�ون کش�یده ش�دن�د و ا�موالش�ان ب�ه� غ�ارت رفت.مق�ام علمی و �ارز�ش فک�ری نص�یرالدین �طوس�ی م�وج�ب ش�د ت�ا هالک�و، او ر�ا در ش�ما�ر بزر�گ�ان �خ�ود �دانس�ته�، نس�بت �ب�ه �حف�ظ و �حراس�ت از ج�ان وی کو�ش�ا با�ش�د و او را د�ر هم�ه س�فرها ب�ه هم�را�ه خ�ویش دارد خواج�ه ک�ه در

آن ایام د�ارای �مقام و صاحب� نف�وذ شد�ه ب�ود از �موقعیت استفاده کرد

Page 35: نگاهی به نجوم اسلامی

و خ�دمات بس�یاری ب�ه فرهن�گ اس�الم و کش�ورهای مس�لمان روا داش�ت ک�ه برخی از آنها عبارت اند از:

. انج�ام کاره�ای علمی و ف�رهنگی و نگ�ارش کتابه�ای ارزشمند.۱قلع�ة ۲ در ب�زرگ حس�ن ص�باح کتابخان�ة آتش کش�یدن ب�ه از جلوگ�یری .

الموت به دست مغوالن.. نج�ات ج�ان دانش�مندان و علم�ایی همچ�ون ابن ابی الحدی�د )ش�ارح نهج ۳

ال�بالغ�ه( و ب�رادر�ش موف�ق� الدول�ه و� عطامل�ک� جوی�نی ک�ه� بی رحمان�ه م�ورد غضب� و خ�شم مغوالن �قرا�ر گرفت�ه بودن�د.

. ج�ذب و ح�ل ش�دن ق�وم مغ�ول در فرهن�گ و تم�دن اس�المی ب�ه دس�ت ۴خ�واج�ه�، ب�ه گ�ونه �ای �ک�ه م�وجب �ش�د �مغ�والن ب�ه� اس�الم� روی آورن�د و از

م دین ر�سمی ایران قر�ار بگیرد.۶۹۴سا�ل ق. اسال�. جلوگیری از تهاجم آنان به کشورهای مسلمان.۵در س�ال ۶ مراغ�ه خان�ة رص�د تأس�یس از ۶۵۶. همک�اری جمعی ب�ا ق.،

دانشمندان.. احداث و تجهیز کتابخانه بزرگ رصد خانه در مراغه۷

Page 36: نگاهی به نجوم اسلامی

خیام نیشابوریاردیبهش�ت ۲۸زاده� ۴۲۷ - نیش�ابور در خورش�یدی

آذر ۱۲درگذش�ته نیش�ابور(۵۱۰ در خورش�یدی

ریاض��ی دان، از ستاره ش��ناسفیلس��وف، .یکی اص��الح می ت��وان را وی کاره��ای برجس��ته ترین

خواج��ه گاهش��ماری وزارت زم��ان در ای��ران س��لطنت دوره� در ک��ه ملک ش��اه نظام المل��ک،

هج�ری قم�ری( ب�ود، دانس�ت. ۴۹۰ - ۴۲۶ )س�لجوقیدور ب�ه زمین ک�ره گ�ردش م�دار منظ�ور ب�دین وی

رقم اعش�ار محاس�به نم�ود. وی در ۱۶خورش�ید را ت�ا ادبیریاض�یات، ب�ود. عل�وم ت�اریخی اس�تاد ، دی�نی و

و س��وم درج��ه مع��ادالت ح��ل در خی��ام نقش مطالع�ات اش درب�اره� اص�ل پنجم اقلی�دس ن�ام او را ت�اریخ علم ثبت ب�ه عن�وان ریاض�ی دانی برجس�ته در

اب�داع نظ�ریه ای درب�اره� نس�بت های هم ارز کرده اس�ت.با نظریه� اقلیدس نیز از مهم ترین کارهای اوست.

Page 37: نگاهی به نجوم اسلامی

شرایط دوران خیام و اشعری، شیعه و سنیدر زم�ان خی�ام فرقه ه�ای مختل�ف س�رگرم معتزلی

�بودن�د. فیلس�وفان پیوس�ته توس�ط قش�رهای کالمیبحث� ه�ا و مج�اد�الت اص�ولی و مخ�تل�ف ب�ه کف�ر م�تهم �می� ش�دند.� تع�ص�ب، ب�ر ف�ض�ا�ی �ج�امع�ه� چن�گ ا�نداخ�ت�ه ب�ود و

ن�یز �از محمد غزالیکس�ی ج�ر�ئت �اب�راز ن�ظ�ری�ات� خ�ود� را ندا�ش�ت -� �ح�تی ام�ا�م ات�ه�ا�م ک�ف�ر� در� �ام�ا�ن� نما�ن�د.� �اگ�ر ب�ه� سیا�س�ت ن�ا�مه�� خ�واج�ه نظا�م ال�م�ل�ک بنگ�ریم، ا�ین � ب�ر �م�ا روش�ن �خ�و�اه�د �ب�ود. د�ر� آ�ن� ج�ا�، �خو�اج�ه �ن�ظ�ا�م هم�ه�� معت�ق�دا�ن ب�ه ا�وض�اع ک�ا�م�الف �م�ذ�هب �خ�و�د �ر�ا ب�ه� ش�د�ت �می� کوب�د و� هم�ه �را م�نح�ر�ف ا�ز� راه ح�ق� و م�ذهب�ی �خال�

م�لعو�ن �می �دان�د. �از �نظ�ر سیاست ن�یز� وقای�ع �مه�می در� ع�صر خیام �رخ داد�: آل بویهسقوط دولت «سلجوقیقیام دولتجنگ های صلیبی باطنیانظهور ،ب�ه اواخ�ر عم�ر خ�ود ابوریحان بیرونی و ابن سینادر اوای�ل دوران زن�دگی خی�ام

و� نظامی عروضیر�س��یده ��ب�ودن��د�. ال�ح��ق« »حج��ة ر�ا او س��مرق�ن�دی »�ام�ام �عص�ر� خ�ود« �لقب د�اده �ان�د. ا�ز �خی�ام� ب�ه �عن�وان جا�نش�ین ابوالفضل بیهقی

اب�ن �س�ینا و ا�س�تاد بی �ب�دیل» فل�س�فه �ط�بیع�ی )م�ادی(� ری�اض�یات، من�ط�ق و متا�فیزی�ک ]۱۷[یاد می کنند.

Page 38: نگاهی به نجوم اسلامی

جمشید کاشانی

غیاث الدین جمشید کاشانی و ریاضی دان( ۸۳۲-۷۹۰)حدود

.ایرانی اخترشناس آالت رص�دی دقیقی اخ�تراع ک�رد و از

ت�ا پ�ای�ان �عم�رش ۱۴۰۶ )۸۰۸ح�دود� )داش�ته ۱۴۲۹ �)۸۳۲ فع�الیت �علمی )

ع�لمی اش فع�الیت در �دوران� اس�ت�. ب�ه� ت�الیف �کتا�ب ه�ا�ی م�تع�دد�ی در زمین�ه پرداخ�ت�ه �اس�ت نج�وم� و ریا�ض�یا�ت مهم �ت�ر�ین ا�ین� آث�ار� عبا�رت ا�ن�د� از: زیج رس�ال�ه� � ا�لحس�اب،� خاق�ان�ی، �مفت�اح

محیط�یه �و ر�ساله� وتر �و �جیب.�

Page 39: نگاهی به نجوم اسلامی

الغبیگ

LلLغ بیDگ 772هج�ری قم�ری۸۵۳ ت�ا 795)اخورش��یدی ۸۲۸ت��ا ت��ا 1393هج��ری

میالدی( فرزن�د ش�اهرخ و ن�وه تیم�ور ۱۴۴۹او ب�ود. ای�ران تیم�وری پادش�اهان از و ریاض�ی دان ستاره ش�ناس، پادش�اهی ب�ه ک�ودکی از او ب�ود. ادب و علم اه�ل ام��ا پ��رداخت خوشنویس��ی آم��وختن آور ن�ام ه�نر این در ب�رادرانش همچ�ون

نشد.غ�ربی ش�مال در س�لطانیه در الغ بی�گ ای�ران ب�دنیا آم�د. م�ادرش گوهرش�اد آغ�ا از ش�اهزادگان ای�رانی ب�ود ک�ه بناه�ایی چ�ون مس�جد گوهرش�اد را در مش�هد س�اخت و حک��ومت تحکیم در ش��اهرخ، پ��درش و دوران آن در ه�نر رش�د و تیم�وری ش�کل گ�رفتن مکتب ه�رات بس�یار م�وثر

بود.

Page 40: نگاهی به نجوم اسلامی

نام به مجهزی و عظیم رصدخانه سمرقند در الغ بیگبزرگ دانشمندان با همراه و کرد برپا را الغ بیگ رصدخانهو رصد مشغول کاشانی جمشید غیاث الدین مانند زمان آنشامل که را زیجی آنها همکاری با و شد علمی تحقیقاتبود عصر آن مثلثاتی و ستاره شناختی جداول دقیق ترین

. است معروف سلطانی زیج به که آورد پدید