1

تمدن و فرهنگ تاریخاسالمی

2

1.

شناسی :. 1-1 واژه

تاریخ

: لغوی وقت معنای تعین

: اصطالحی از معنای که است علمیزمان حوادث

. کند می بحث گذشته

تاریخ انواعناقل نقلی: فقط

هستیم

می علمی: تحلیل تجزیهکنیم

معرفت منبع سومین تاریخ ∎. است انسان

تاریخعقلنقل

فص1ل

3

فرهنگ

تمدن

2.

3.

: لغوی علم معنای ، ادب

: اصطالحی ها، معنای سنت از ای مجموعهرسوم و آداب

از تمایز باعث آنها به پایداری کهدیگران

. شود می

: لغوی زندگی معنای شهرنشینی،اجتماعی

: اصطالحی و معنای فرهنگ تعالی حاصلنظم پذیرش

اجتماعی

4

تجدد 4.

تمدن اسالمی

5.

: لغوی شدن معنای نو

: اصطالحی را معنای صنعتی دنیای معادل. گویند تجدد

اصطالحی : علم، معنای از ای مجموعهکه آداب هنر،

دین های آموزه از استفاده باتوسط

. شود ابداع مسلمانان

: لغوی همزمان معنای شرق تمدن به که است نامی. میشود اطالق وسطا قرون با

5

تمدن .2-1 و فرهنگ رابطه

داشته هم تمدن که نیست الزم داریم فرهنگ که کجا هر ∎باشیم.

بد اما باشند تمدن دارای ظاهر به ها بعضی دارد امکان ∎. باشند فرهنگ

دو این ولی دارند، قرابت فرهنگ و تاریخ کلی بطور ملزوم ∎ و الزم. نیستند هم

6

اسالمی . 3-1 تمدن و فرهنگ جغرافیایی محدوده

تاریخی نظر از اسالمی تمدن

مغول( توسط بغداد سقوط تا اسالم پیدایش از الف

قرن( تا مغول توسط اسالم پذیرش 18ب

. آورد در خود سلطه تحت را اروپا از قسمتی و افریقا آسیا اعظم قسمت قرن چند طول در اسالم

سوریه و عربستان ↤ عربی ایاالت

روز آن ایران ↤ عربی غیر ایاالت

7

4-1 .: اسالمی تمدن و فرهنگ تاریخی سیر

1) ص. ) پیامبر دعوتپیامبر. 2 توسط حکومت تشکیل

اسالم. 3 گسترش

دیگر. 4 های تمدن با همجواریاسالمی. 5 تمدن شکوفایی

6) هنر. ) عصر هنر شکوفاییعرفانی. 7 ادبیات مخصوصا ادبیات شکوفایی

و. ... 8 مغوالن حمله ، صلیبی های جنگ ↤ رکود عصراسالمی. 9 تمدن مجدد خیزشرکود. 10 دوره دومین آغاز و استعمار هجوم

طریق از تمدن انتقال ●کتابخانه ترجمه تاسیس طریق از تمدن انتقال ●

کتاب انتقال و

دانشمندان انتقال طریق از تمدن انتقال ●

8

اسالمی :. 6-1 تمدن های ویژگی

سنت الف( و قرآن

) عقل ب محوری

. است درونی پیامبر عقل ●

. باشد حق موافق که است خوب زمانی عقل ●

محدود عقل نور میباشد، عقل بوسیله خدا اثبات ●. میگیرد کمک شرع از و دارد نیاز بکمک و است

عقل : اشتباه است ● گناه ↤ عمدی

ندارد اشکالی ↤ سهویعالم ج( و علم به توجه

) مشترک د زبانعلمی

) علمی ه تمرکز عدم

فراقومی ی( ویژگی

) دادند) گسترش را آن بلکه نکردند منطقه یک به منحصر را علمی

9

تمدن : پیدایشیک و ایجاد عوامل

(امنیت. 1 ها ) اضطراب کاهش و امنیت،آرامش ↤

اجتماعی. 2 ( – اخالق نباشیم ) خار نبودیم گل اگر میشود سقوط از جلوگیری سبب اخالق ↤

وحدت. 3 و ( – همکاری مشخص ) هدف با گروهی همکاری است ↤ تمدن هر اصلی روح

(دین. 4 دارد ) مهمی بسیار نقش تمدن و فرهنگ ایجاد در ↤

مختلف . 5 هی اندیشه و افکار تحمل و تسامح اصل

انفاک . 6 عدم و یکپارچگی و وحدت حفظ

نسبی . 7 رفاه

اجتماعی . 8 و اقتصادی فشار

. : است اخالق و عقاید فرهنگ، از ما منظور رهبری معظم مقام

فص2ل

10

2 .: اسالمی تمدن و فرهنگ شکوفایی پیدایشو عوامل

1-2: اسالمی. تمدن و فرهنگ در علمی شکوفایی نهضت

علم . 1 ارزش

علم . 2 گسترش منبع

قرآن

سنت

ترجمه نهضت

علوم . 3 بندی : تقسیم اسالمی و ...علوم اصول فقه، حدیث، تفسیر، قرائت،

: اسالمی غیر و .... علوم فلسفه فیزیک،طب، نجوم، ، ریاضیات

کریم ∎ پیامبر وقرآن .سیره بودند مسلمانان فرهنگ و دانش سطح بردن باال جهت اصلی منبع دو

عباس } بنی زمان ∎132-218 }) مامون) ( مرگ طالیی) :دوره زیرا بود، علوم اوجشدند - ترجمه علوم اکثر

علم - رشد

11

2-2: علمی. و اجتماعی سیاسی، های نهاد1 . ↤ اسالمی حکومت

سیاسی

اجتماعی . 2 ↤ حسبه

علمی . 3 ↤ علمی مراکز

12

حکومت ل لوازماسالمی

) ها) وزارتخانه دیوان

1 ) ( امورمالی. سرپرستی ↤ استیفا خراج دیوان

2 ) ( خبرسانی. ↤ رسان نامه برید دیوان

قبایل. ) ( 3 سران با مکاتبه ↤ رسائل،توسل انشا دیوان

زندگی. 4 سطح بردن باال ↤ المال بیت دیوان

نظامی. ) ( 5 نیروی آوران، جنگ سرشماری ↤ جند جیش

مردم. 6 شکایات به رسیدگی امروز، دادگستری ↤ مظالم دیوان

خلفا. 9 امالک ↤ صنایع دیوان

نفقات. 7 دیوان

زمام. 8 دیوان

مواریث. 10 دیوان

13

حسبه

مراکز علمی

خبرجویی لغوی: و امور،خبرگرفتن تدبیر در نیکویی اجر، طلبزشت کار گیری خورده و انکار و

باشد، اصطالحی: شرع با مطابق آنها کارهای تا افراد بر نظارتمیکرد نظارت فقط اجرایی، قدرت بدون

1 .⇐ تعلیم مساجد مراکز نخستین

طبرستان مکتب⇐. 2 و جنگید سامانیان با که سوم قرن در ↤ ناصرکبیرو انداخت راه مکتب و کرد ایجاد علوی حکومت و گرفت را

. درگذشت آمل در

3 .⇐ دانشمندان دارلحکمه شدن جمع شد،محل ایجاد بغداد در مامون زمان ازمترجمان و

4 .⇐ تعلم دارالعلم و تعلیم محل

5 .⇐ آموختند نظامیه می را حنفی فقه ابتدا الملک، نظام خواجه عصر در. یافت گسترش بعدها و

14

3-2: اسالمی. تمدن و فرهنگ شکوفایی و پیدایش اجتماعی و فرهنگی اعتقادی، عوامل

1

2

3

4

5

6

سنت و قرآن توصیف

. . . : میشود واجب آن تبع به پس است دین مقدمه علم است واجب نیست،ایمان واجب علم علم وجوب) است ) حرام حرام، مقدمه و است واجب،واجب مقدمه

دانشمندان برتری

اراده و شور و شوق

اسالمی های حکومت

:) ( ساخت به شروع شوند، می وارد هرجا مسلمانان فرانسوی مستشار ∙گوستاولوون. کردند می مدرسه و مسجد

مدارس تاسیس

15

4-2: اسالمی. تمدن و فرهنگ پیدایش پیشین های تمدن و ها فرهنگ تاثیر

1

3

4

2

) ایران ) تمدن ایران

علمی مراکز

نجوم یا ریاضی و طب

شد ترجمه ) الرشید هارون دربار وارد بعدا که ایرانی یک ↤ مقفع (ابن

) اسکندریه ) علمی حوزه مصر

) مصر ) بر روم حاکمیت علت به فلسفه

طب

شد علمی مرکز یونانیان تصرف زمان از

) سریانی ) علمی مرکز سوریه

است: آرامی زبان های لهجه از یکی سریانی

بود روم و ایران تالقی محل

هندوان معارفبود ایران طریق اسالم،از به هند تمدن ورود

نجوم و طب

: آسمان طریق از مسیر یافتن ها، ستاره طریق از حوادث پیشبینی نجوم پیشرفت دالیل از ●

: بیشتر حکومت برای خود جسم به شاهان توجه طب پیشرفت دالیل از ●

16

5-2: ایران. و اسالم متقابل خدمات

. کردند تقویت را اسالم و آوردند اسالم ایران اهالی از بعضی ⇐ فتوحات از قبل

فتوحات از بعدایران به اسالم خدمات

اسالم به ایران خدمات

گذاشت اسالم درخدمت اخالص با را خود نیروی

) ( اسالم تحقیق و نشر جهت از

علم نشر جهت از

نظامی نظر از

17

فص3ل

اسالمی . 3 تمدن و فرهنگ در علوم شکوفایی و :پیدایی

3.1 .⇐ و مقدمه اسالم که فرقیدارد مسیحیت

علم جهت از

دین و علم بین تضاد

علوم. 3.2 بندی طبقه انواع:

ارسطو 1

نظری علوم

عملی علوم

) الهی ) اعالء

) ریاضی ) اوسطا

) طبیعی ) ادنی

اخالق

منزل تدبیر) خانه)

سیاست علم

18

4

2

دقیقه

دقیقه غیر

3

فرد عقلی خرد و اندیشه اساس بر ⇐

روایات نقلی و قرآن پشتوانه به ⇐

شرعی

شرعی غیر

19

فارابی5

زبان علم

منطق

تعالیم

میکنند بحث وجود از هردو ↤ الهی و طبیعی علوم

کالم و مدنی،فقهالوجود علوم ممکن ⇐ طبیعی

الوجود واجب ⇐ الهی

6

. هستند : مسالمانان گذارشان پایه که علومی اسالمی

. هستند : مسلمانان غیر گذارشان پایه که علومی اسالمی غیر

20

: اسالمی غیر علوم

منطق 1 و فلسفه

علم- 1 دوستدار معنی به فیلوسوفیا از یونانی واژه یک فلسفه

دارد- 2 مختلفی تعاریف

میکند- 3 بحث وجود احوال پیرامون قیاس و عقل طریق از دانشی

است- : 4 آن علل و حقیقی موجود شناخت فلسفه هدف

غربی- 5 و اسالمی فلسفه فرقعقل : + شرع اسالمی

عقل: فقط غربی

شده: تخریب یا است ناقص یا شرعشان چون

21

) اسالمی ) فلسفی های بوعلی مکتب ⇐ مشاءمیزد حرف حرکت حال در ارسطو

عقل به افراطی توجه

سهروردی ⇐ استداللی + اشراق عرفانی

مالصدرا ⇐ متعالیه +حکمت + عرفان+ وحی شرع عقل

. است شهود و کشف و کردن روشن معنی به لغت در اشراق ●

اشراق و مشاء از ترکیبی متعالیه حکمت ●است.

منطق

است یونانی عبارت اصل ●

است استوار منطق یک ی پایه بر فلسفه هر ●

است مسئله فهم کلید ●

گویند منطق را کردن استدالل درست ●

22

روایات تاریخ2 و قرآن تاکید

محمد ) : نویسنده نبی سیرة) سحاق بن

) مخنف ) ابن نویسی مقتل

) ( التاریخ جوامع کتاب شد شرو نویسی تاریخ مغول حمله از بعد

تاریخی های عمومی قالب نویسی تاریخ

مقطعی / / موسمی فردی نویسی تاریخ

. است تاریخی محل یک کندوان ⇐ محلی نویسی تاریخ

. مینویسند را اتفاقات زمان بترتیب ⇐ زمانی نویسی تاریخ

23

3

بطلمیوسی جغرافیا کتاب

⇐ داشت اهمیت شرعی و دینی لحاظ از: یابی مقعیت

موقع ، حج موقع ماه، ماه،آخر اول یابی، قبلهنماز

ها سفرنامه کرد 7ناصرخسرو پیدایش سفر سال

بغداد از ⇐ فضالن (11ابن ( ولگا خزر دریای تا بود سفر در ماه

هند پیرامون ای سفرنامه ⇐ بیرونی ابوریحان

) : سیسیل ) حاکم روجه الروجاری کتاب ادریس ابن

. اند گذشته به ما معرفت برای منبع بهترین ها سفرنامه ●

نجوم و جغرافی

24

هند نجوم و ،روم ایران تجربیات از استفاده

( قرن بود بطلمیوسی تاثیر تحت کیهانی ( 2نظام تا ↤ میالدی. داشت ادامه کپرنیک

بود ) لهستانی کوپرنیک توسط بزرگ (1475تحول بود شده متولد میالدی

. ) داد) بسط را نظریات این کپرنیک تاثیر تحت ↤ بود ایتالیایی گالیله

کپرنیکی پیش نظریه

کپرنیکی : ∎ پیش کپرنیک ) نظریه توسط بزرگ تحول تا بطلمیوسی زمان (.13از فاصله قرن. ) ( بودند گفته را نظریات این بوعلی همزمان حیثم ابن مانند مسلمانان

25

∎ ) ( ⇐ زیگ زیج و تهیه ستارگان احوال پیرامون آورند می آنجا در که کتابهایی مجموعه یک . تقریبا میکردند تهیه جدول آسمانی .220اجرام داریم زیج تا

. : است شده نوشته نصیر خواجه توسط که ایلخانی زیج آنها آخرین

: کاربرد میکردند، ● درست سالنامه کردند، می استفاده تقویم تهیه برای ها زیج ازروز و شب طول تعیین ، یابی جهت

سمرقند رصدخانه ∎ و مراغه رصدخانه ، پژوهشی آموزشی مرکز ⇐

26

ریاضی 4 علوم

↤ میالد 4فیثاغورث از قبل

( : خوارزمی مسلمان ،( algebra – liber algorismiدانشمندان ) ( بوزجانی ، جاللی تقویم خیام عمر طوسی،

روم: و هند ایران، پیشتازان

( قرن بوزجانی ●4( )↤1100) ( ) د�ین اصطالح کرد، ریاضی وارد را منفی اعداد ، قبل سال . میگفتند حاسب او به دادند، او به مهندس لفظ که کسی اولین

27

مکانیک 5 و فیزیک ) دستگاهایی ) اینکه بخاطر ، حیله،شگرف علم الحیل علم

. شد مردم شگرف باعث ساختند که

داده توضیح کتابش در را مختلف دستگاه صدتا هیثم ابن(430است) . است رفته دنیا از ق ه

موسی بنی الحیل کتاب

28

6) شیمی ) کیمیا نیست علم شیمی ولی بود سری حالت یک کیمیاگری

قیمتی مواد به را قیمتی غیر مواد که بسازند موادی خواستند می . اکسیر کنند تبدیل

کند جاودانه را انسان که بسازند ای ماده خواستند می

کیمیاگران (مهمترین ( ع : صادق جعفر امام شاگرد جابر

(243رازی: ( . . ری شهر در آمد بدنیا ش ه

اسرار سر کتاب

الکل

29

طب 7 علم

است ادیان علم کنار در ابدان علم

↤ جالینوس و بقراط بار میالدی 129اولین

شد )460 متولد میالد (2450قبل پیش سال

. شد شناخته اروپا در پزشکی علم پدر

: مسلمانان اضافات و بقراط علم از ترکیبی اسالمی طب

قرن تا بوعلی، و رازی بوعلی، 17مثل قانون کتاببود اروپا مرجع کتاب

: کرد ثابت را خون گردش بار اولین نفیس ابن

30

: اسالمی علوم

قرائت )1 قرآنی (علم

بود پیامبر زمان در تولدش

شد ابداء قرائت علم نیاید، پیش مشکلی قرائت در اینکه برای

آمد پیش هایی بحث قرائت علم کنار در

چیست؟ وحی

قرآن نزول

نه و داشت نقطه نه قرآن نزول زمان ↤ قرآن اعرابنیاید پیش اختالف آینده در که کردند گذاری اعراب اعراب،

مدنی و مکی آیات

متشابه و محکم آیات

یکتاست: خدا بگو دین↤ اصول مکی

نماز،حج: ↤ دین فروع مدنی

31

تفسیر 2 علم

) ص ) محمد حضرت زمان از

معجزه / معنا قرآن ظاهر

تفسیر به ...انواع قرآن

روایت به قرآن

عقلی

عرفانی

32

حدیث 3 علم

است منبع مهمترین قرآن از بعد حدیث ●

حدیث انواع معصوم ● قول

معصوم فعل

نزد حرفی معصوم و کردیم کاری ما اگر ⇐ معصوم تقریراست کرده تایید مارا کار یعنی

احادیث ● ↤ (4شیعه اربعه ) کتاب دارند معتبر کتاب

↤ (6سن�ي سته ) صحاح کتاب

است تر غنی سنت اهل به نسبت شیعه روایات ●

) دارند ) روایت ص پیامبر از فقط سنت اهل

دارند روایت هم ائمه از پیامبر بر عالوه شیعه

تا احادیث نوشتن پیلمبر رحلت از از 100بعد خیلی و بود ممنوع سالنوشتند می را احادیث شیعیان اما رفتند بین از احادیث

33

فقه 4 اصول و فقه (علم ( . است فلسفه اساسد و پایه منطق است فلسفه و منطق رابطه

. است عمیق فهم معنای به لغت جهت از فقه) باشیم) داشته عمیق فهم قرآن در

ادله روی از شرعی احکام استنباط

قرآن،سنت،اجماع،عقل: ادله شیعه

: اجماع،قیاس سنت، قرآن، سنت اهل

دین میشود تاست 3تعالیم بحث کالم علم در ↤ عقاید

فقه علم در ↤ احکام

اخالق علم در ↤ اخالق

34

. . نیست و هست شود مطرح نباید و باید بعد باشد نیست و هست باید اول است نباید باید همان فقه ∎. است فقه به مربوط نباید و باید استو عقل به مربوط

احکام فقهی

هست واجب ضفعتی واجبی هر در ↤

است حرام ضرورتی حرامی هر در ↤

مستحب

مکروه

مباح

دروغ = + غیبت تهمت

35

5

(تعریف (. نقل : و عقل پردازد می مسائل تبیین به شرع و عقل طریق از که است علمی

کالم علممتکلم وظیفه

شناخت

تبیین

شبهات Rرد

داریم 2 سوال (نوع ( شبهه بفهمد که میپرسد سوال

دارد فرض نمیپرسد، سوال

مکاتبدSریRه: Sمختاریم ق ما و نداشته ما به کاری دیگر و کرده خلق مارا خداوند

مجبوریم جبریRه : میدهیم انجام که کاری هر

است شائره: درست بفرماید شرع است،هرچه تعطیل عقل

. مUرجئه: است گناه بگویی نداری حق تو میکند هرکاری که کسیخدایش و میداند خودش

است خوارج: شده خارج دین زمره از داد، انجام گناهی هرکسیکند توجه باید و

36

تصوف 6 و ندارد عرفان اسالم به منحصر دنیا از دوری

عرفان تعریفشناختنلغوی:

تذهیب اصطالحی: طریق از شهودی شناخت

) ( باشد خشن که پشمی لباس صوفی کلمه بداند از حق مظهر را چیز هر

معبود و عابد و عبد اتحاد

معقول و عاقل و عقل اتحاد

معشوق و عاشق و عشق اتحادتصوف و عرفان رابطه

است: نظری چیز یک عرفان

است: عملی تصوف : صوفی میرساند ● ضرر خودش بهد که کسی

. است مخالف نشینی عزلت با شدیدا اسالم ●

. شد پخش شهرها در تصوف روش منصور شدن کشته از ابعد ●

. بود بغداد تصوف مرکز ●

37

: عرفان های آسیب

1

2

3

4

5

انسان !!! نه است میمون کار تقلید ⇐ گریزی شریعت

) ( است محدود داردو کارایی حدی یک تا عقل ⇐ ستیزی عقل گریزی عقل. داریم عقل فرا بلکه نداریم، عقل خالف ها دین در

خرافی مسائل به گرایش

باطل های ریاضت

سودجویی

38

فص4ل

پیدایشرنسانس . 4 و غرب تمدن بر اسالمی تمدن و فرهنگ :تاثیر

غرب به تمدن انتقال :راههای

2

1

3

4

) ( تجارت بازرگانی راه

) معاشرت ) فرهنگی طرق

مسلمانان توسط کتاب ترجمه رواج دالیل مسلمانان⇐ کتابهای ترجمه

: داخلی دالیلنبودند آشنا خود علمی زبان با

خارجی دالیل

صلیبی جنگهای

.مفید: شد غرب اسالمیبه فرهنگ انتقال باعث اینکه جهت از

.مضر: زد ضرر اسالم به

39

علوم :تاثیر

1

3

2

4

5

.فلسفه: است شده نهاده بنا ای فلسفه اساس بر علوم ی همه. است فلسفه پیشرفت غرب، پیشرفت علل ترین اصلی از یکی

زمان پزشکی: آن در پزشکی مهمترینکتاب ⇐ سینا بوعلی کتاب ترجمهرا روانی بیمار ⇐ بیمار به زده نگاه دانستند جن می

مورد بیمار اینکه الهی و است عذاب گرفته قرار

ریاضیات

شناسی ستاره و اسالمی نجوم

هنر انتقال

40

فص5ل

اسالمی. 5 تمدن و فرهنگ انحطاط و رکود :عوامل

رکود های آن نشانه تجزیه و پایتخت ضعف

صنعت ضعف

هنر و خط و دانش انحطاط

گرسنگی و قحطی

41

: رکود عوامل

1

2

داخلی عوامل

گرایی تجمل

) ( حاکم سلطان و مردم بین حجاب

بیگانگان بر تکیه

ستم و ظلم

خاجی عوامل

: تهاجم انواع

1 : نیست. شکننده ولی است سخت اقتصادی

نظامی. 2

3 : بود. هم پیامبر زمان در فرهنگی

42

3: دیگر 1عوامل

2

3

4

5

6

7

10

9

8

سقوط تمدن که میشود باعث ⇐ تحجر

گرایی دنیا

غرب تمدن با اسالمی تمدن تقابل

غرب و دین بین تقابل

وعلم دین بین تقابل

تفرقه و اختالف

افراد گری اشرافی

ارحام صله ↤ است الطبع اجتماعی انسان ⇐ طلبی انزوا

طبقاتی فاصله

تصنعی تولیدات

43

فص6ل

مدرن. 6 دنیای درونی بحرانها و معنوی انحطاط :عوامل

: مدرن دنیای بحرانهای و :انحطاط معنوی و اخالقی انحطاط

روانی انحطاط

معرفتی انحطاط

) ( تکنولوژی فناوری بحران

44

مدرن انسان اخالقی و معنوی انحطاط :مبانی

:) محوری ) انسان اومانیسمو است خوب بخواهد انسان هرچه

است بد نخواهد انسان هرچه

گرایی علم

معرفتی انحطاط

: است حق بخواهد خدا هرچه ↤ محوری خدا اسالم تمدن در ∎