عنوان:معماري دوره ساسانيان

:استاد:دانشجو

ساسانیان

روی کار آمدن اردشیر ساسانی ریاست استخر ی آناهیتا در شهرآتشکده ی از دودمان نجبا بود برموبد ، ساسان

حکومت می کرد . بابک دریاجه ی بختگان داشت . پسرش بابک در شهر خیر در کنار( م208پس از ساسان جانشین پدر شد و خود را شاه خواند )

بود . بازرنگیان در نیسایه که بازرنگی در این تاریخ شهر استخر به دست گوچیهر شاه. در جهت دیوار های سفیدش در دوره ی اسالمی بیضا نام گرفت ، سلطنت داشتند

چون گوچیهر پادشاه بازرنگی در آن نواحی امیر بزرگ بود ، بابک برای پسرش . اردشیر از وی منصب ارگبدی دارابگرد را بگرفت

م( اردشیر بر گوجهیر قیام کرد و شهر نسا ) بیضا ( را به تصرف در 212در سال ) . آورد و او را کته و به جای وی نشست

جانشین او شد . میان دو برادر یعنی شاهپور و اردشیر شاهپور جون بابک درگذشتنزاع درگرفت. اردشیر به برادر مهتر خود حسد می برد، اما شاهپور بر اثر اتفاق بمرد

کرمان میالدر به آسانی جای او نشست سپس اردشیر بر212و اردشیر در سال را اصفهان پیش رفت. پس از آن شادشاهپورخلیج فارس دست یافت و تا سواحل

شد و سرانجام در جنگ سختی که بین او و اردوان پنجم در اهواز بکشت و روانه یهرمزگان درگرفت ، اردوان را شکست داد و با مرگ او سلسله ی اشکانی بر افتاد

( م224 آوریل سال 28) . آمد و بر تخت نشستتیسفون پس از این نبرد پیروزمندانه به

نطام اداریر رأس ادارات ساسانی بزرگفرمذار یا صدر اعظم قرار گرفته بود و عمال زمام د

قدرت و ادارة کشور در دست او بود . وی قراردادها و پیمانها را امضا می کرد . گاهی در جنگها فرماندهی کل را به عهده می گرفت . همة دیوانها و یا وزارتخانه ها با دبیران آنها تحت نظر وی بودند . شاید کلمة بزرگمهر تصحیف عنوان بزرگفرمذار باشد که مورخان

. را به بوذرجمهر تبدیل کرده اند انوشیروانعرب عنوان بزرگفرمذار عهددر زمان انوشیروان،کشور ایران راکه تا آن زمان مرزبانان اداره می کردند به چهار

قسمت تقسیم شد و هر قسمتی را پاذگس نامیده شد و به آنها نام جهت های چهارگانه )مغرب( داد و خوروران( )مشرق( نیمروز )جنوبخراسان( )شمالاپاختر :داده شد

. می نامیدندپاذگسبان برای هر کدام از این پاذگسها فرمانروایی تعیین کرد که او راامور لشکری نیز تحت نظر سپهبدان اداره می شد و به تعداد پاذگسبانان چهارگانه ، چهار

سپاهبد نیز در ایران وجود داشت . ایاالت و پاذگسها را به بخشهای کوچکتری تقسیم کرده و هر قسمت را ایستان می گفتند و حاکم آن را ایستاندار می خواندند و سپس هر

. ایستان را به چند شهر یا والیت تقسیم می نمودند و مرکز آن را شهرستان می گفتندقریه را دیه و رئیس آن را دیهسـاالر می خواندند . مزارع تابع دیـه را روستـاک

. )روستا(می گفتند: سه بخش مهم نظام اداری از قرار زیر است

طبقات و خانواده ها در نظام اداری مالیات

دادگستری

فرهنگ و تمدن

دین رسمیاردشیر بابکان چون پادشاهی از خاندان موبدان بود پس از نشستن بر

تخت سلطنت دین زرتشتی را آیین رسمی ایران قرار داد و اعتقاد به . ادیان دیگر را ممنوع داشت

از دانشمندان زرتشتی که به پادشاهان ساسانی در تقویت و گسترش آن دین خدمت کرده اند ، نخست باید تنسر موبد زمان اردشیر بابکان و دیگر

و هرمزدآذربد مهراسپندان،موبد زمان شاپور اول و کرتیر موبد زمان . را نام بردبهرام اول

ی قدیم را اوستا در زمان ساسانیان به همت این موبدان بیست ویک نسکبه زبان پهلوی ترجمه کردند و آن ترجمه را زند نامیدند که به معنی تفسیر

. استچون فهم کتاب زند به سبب وجود لغات آرامی در آن مشکل می نمود

. ساده بر زند نوشتند و آن را پازند خواندند پارسیسپس شرحی به زبان . اساس سیاست داخلی ساسانیان هماهنگی دین و دولت بود

دینهای منشعب از دین زرتشت

خیر اـصوالً همه ادیان ایرانی پیش از اسالم مبتی بر دو اصل است . منتهی فرقی کـه با ـهم دارند اهریمن وهرمزد یاشر و

در کیفیت و مدت آمیختگی شر با خیر است . در دین زرتشتی سرانجام خیر بر شر و هرمزد بـر اهریمن غلبه خواهد کرد ولی

. در ادیان دوگانـه پرستی دیگر چنین نیستهر دینی برای رـهایی از شر ، فلـسفه ای دارد . بعضی از

متفکران دورة ساسانی که راه آسانتری برای رستگاری بشر می جـستند ، چون دین مزدیسنی را جوابگوی پرسشهای خود

ندیدند به بدعت در آن دین پرداـخته و ادیان نوینی را بنیاد نهادند که مبنای همـة آنها بر دوگانه پرستی است ، مهمترین

: این ادیان عبارتند از زروانی

مانوی مزدکی

زبان و خط

. بودساسانی پهلوی یاپارسیک زبان ایرانیان در دورة ساسانیان زباناین زبان لهجه ای از زبان پهلوی اشکانی به شمار می رفت که در جنوب ایران

. رواج داشتخط ایران در این دوره مأخوذ از خط آرامی بود و به دو نوع خط پهلوی ، کتیبه ای

. یا گشته دبیره و خط پهلوی کتابی یا عام دبیره تقسیم می شددر این قرن تعدادی زیادی کلمات آرامی که شمار آنها به هزار کلمه می رسید

. وارد زبان پهلوی ساسانی شده بودبرخالف زبان فارسی که لغات دخیله عربی را به خط عربی نوشته و به همان صورت خودش می خوانند، در زبان پهلوی چنین نبود ، دبیران ساسانی لغات

آرامی را که در نوشته های خود به کار می بردند ، به آرامی تلفظ نمی کردند بلکه . می نمودندقرائت به تلفظ پهلوی

مثالً : "ملکا" می نوشتند و "شاه" می خواندند و یا "گمال" که همان جمل عربی باشد می نوشتند و "اشتر" می خواندند . یا "کدبا" می نوشتند و "دروج" یعنی

. دروغ می خواندند . می نامندهزوارش این شیوة نگارش را در اصطالح

خط پهلوی کتابی تا سه قرن پس از اسالم در ایران ادامه داشت و در آن دوره . کتابهایی به زبان پهلوی از طرف موبدان زرتشتی نوشته شده است

معماری

در دورة ساسانی هنر معماری نسبت به مجسمه سازی و نقاشی در درجة اول قرار داشت . آثار اولیة معماری ساسانی شباهت بسیاری به معماری دورة پارتی

. است فیروزآباددارد . از بناهای ساسانی در قرن سوم میالدی ، کاخ اردشیر دریکی از آثار دورة ساسانی طاق کسری است که بقایای دربار معروف خسرو اول

در نزدیکی بغداد در دجلهو دوم در تیسفون می باشد . این طاق اکنون در کنار . جایی به نام سلمان پاک قرار دارد

در فاصلة یکصد کیلومتری تیسفون قصر دستگرد قرار داشته خسرو دوم پرویز بوده است . دیگر کاخ شیرین است که خسرو دوم آن را برای زن محبوب خود

. باقی استقصر شیرین شیرین بنا کرده است و هنوز آثار آن در شهری به نام کنده طاق بستان ی است که در صخره ای درغار ، یکی از جالبترین آثار تاریخی

اند و شکارگاه خسرو دوم را نشان می دهد . این آثار در مدخل شهر کرمانشاهان هنوز باقی است . یکی از آنها شاپور اول را نشان می دهد که

در حال روم امپراتور جدیدسیریادیس والرین در جلوی او به زانو درآمده واحترام به پیش شاپور ایستاده است . در غار شاپور نیز مجسمة بزرگی از شاپور

. اول پیدا شده که اکنون در آن غار برپا است

علت غايی آثار هنری در ايران  ساسانی

محتواي هنر در ايران باستان - بخصوص در عهد ساساني - به طور کامل .گرفت طبقاتي بود و سه مقصد عمده را پی مي

اول آنکه هنرمندان در اين دوره پيوسته در عظمت بخشيدن به حكومت  كوشيدند و - به بياني ديگر - می توان گفت كه »آرمان گرايی در ساساني مي

اجرا« سرلوحه خواست هنرمند قرار داشت. مشخص است كه در اينجا از آن فرديِت سيال و خالق هنرمند اثر و خبري نيست؛ چه او وظيفه دارد تا همگان و

آفريند به حيرت واداشته شوند و به تكريم حكومت همگنان در برابر آنچه او ميبپردازند. به طور يقين، در هنر ساسانی عاليق و ساليق گروه محدودی از جامعه

سازي آمال دربار و شد و هنرمندان - به اعتبار اينكه تا چه حد در برآورده لحاظ ميهاي متصل به آن سهم داشته باشند - در برابر نظر و تشويق اربابان قدرت حلقه

بودند.    معماری ساسانی نیز، با گنبدها و ايوانهای باشكوه و عظيم، در صدد نمايش

هاي ها و شيوه دادن شكوه و عظمت حكومت بود. اين معماری تا حدودی ريشههای هنری و معماری يونان خود را از معماري هخامنشي و تا حدودی از شيوه

توان به كاخ اردشير در این دوره می باستان برگرفته بود. از بناهای معروف . »فيروزآباد« و قصر پادشاهان ساساني در »تيسفون« )نزديكی بغداد( اشاره كرد

دوم آنکه هنر در دوره ساساني توجيه و تبيين و تفسير اصول اعتقادی آن دوره بود، به نگرشي هنر ايراني – بهدینان - تنازع و تعرض ايزدان و نحوی که يكي از محورهای مهم

.اهريمنان است كه در عقايد اوستايی و اساطيری ايرانيان اهميت بسزايی داردايرانيان باستان همواره با تاريكي در ستيز و با نور در وفاق و وفاداري به سر   اند. اهورا مزدا منبع و مبدأ نور و اهريمن، از آن حيث كه به جهان جسماني برده مي

نزديك است، مبدأ تاريكي است. اتصال دو عالم جسماني و روحاني به واسطه عالمی گونه كوشيدند. اين برزخی و بينابيني است كه ايرانيان باستان در تصوير كردن آن مي

تلقی در هنر ماني - كه خود التقاط و اختالطي از هنر مسيحي و بودايي و تفكر رسد. هنر ماني در نقاشي به كمال رسيد گراي دین باستان ایران است - به اوج مي ثنويت

آيد. بنا به تلقي و كتاب مصورش به نام »ارتنگ« يا »ارژنگ« معجزه دين او به شمار ميمانويان، هر آنچه در عالم زيباست، شايان پرستش است.  

سوم آنکه هدف ديگر هنر مفرح كردن و لطافت بخشيدن به زندگاني طبقات حاكم بود. گرفتند. برای نمونه، داستان خسرو اين هدف را هم ادبيات و هم موسيقي به جد پی مي

آيد و از رهگذر خواندن نويسان سندی تاريخی به حساب مي و غالم او امروزه برای تاريختوانند دربار ساسانی را تجربه كنند، ولی در آن دوران سرگرمیهای فراواني آن مي

داشت. داستان »گفتگوي بز و خرما« و همچنين »كتاب شطرنج« هر دو از كتابهاي آيد. كتاب »كليله و دمنه« هم از كتابهای معروف سرگرم كننده آن زمان به حساب مي

اين دوران است كه طبيبي درباري به نام »برزويه« آن را از هندي به فارسي برگرداند. هاي او برای رسيدن به پادشاهی و تخت و »كارنامه اردشير بابكان« نیز داستان مبارزه

تاج است.    هنر ساساني - به طور كلي - در خدمت دربار بود و هنرمندان خدمتگزارانی بودند كه

سازی احواالت و ذكر اراده هنری خود را مصروف خوشامد و پسند درباريان و برجستهاوصاف فرمانروايان كرده بودند. البته گاهی مايه نخستين برخی از داستانهايی كه در

شد، اما اين به علت رويكرد خورد از فرهنگ عامه گرفته مي ادبيات ساسانی به چشم ميمردمي هنر و ادبيات نبود؛ زیرا در مجموع آثار هنري براي التذاذ و انبساط خاطر اميران

. آمد و اعيان پديد مي

هاي عملكردي هنرهاي اسالمي شاخصه:ايرانی

حامالن هنر، از حدود جغرافيايي متفاوت، هر يك با زبان ذوقی خاص خود بر هاي هنر اسالمي ايراني - به مرور زمان - افزودند و با انعطاف و عشق اندوخته

توان گفت هنر مند شدند؛ تا جايي كه مي از ذهنهاي گرانسنگ ديگر نيز بهرهاسالمي ايراني در گذر تاريخ همواره در سه محور حضوری درخشان داشته

: استدريافت هوشمندانه آن بخش از عناصر هنري سرزمينها و مللي كه با نگرش - 1

. توحيدي همسو بوده اند توسعه زيباشناسانه و كارامد آن عناصر 2انتقال سخاوتمندانه و مؤثر آن به نسلها و عصرهاي ديگر 3

تر از هر ملتي دين با طلوع اسالم، از آنجا كه مردم ايران با اشتياقی فزايندهجديد را پذيرفتند و در مقابل آن سر تعظيم فرود آوردند؛ از این رو، ورود

های جغرافيايی هاي ايراني وسيعتر از عرصه مضامين آسماني اسالم را در نگارههای كنيم. اين هنر در فراز و نشيب تاريخی خود تاكنون دوره ديگر مشاهده مي

مختلفی را پشت سر نهاده و در هر دوره - با توجه به نوع حكومت، محل پايتخت، نيازهاي اجتماعي، تأثيرهاي فرهنگي محيط - ويژگيهاي خاصي را كسب

. شناسند كرده است. اين ويژگيها را با عنوان »مكتبهای هنر نگارگری« مي

هنر حجاري و کتيبه نويسينقوش برجسته موجود از دوره پارتها در شوش، تنگ سروک، بيستون و ...

نشانگر تنزل هنر حجاري اين دوره نسبت به دوره قبل و بعد از خود، يعني دوره هخامنشي و ساساني است در اين دوره حجاريها هخامنشي، ) تخت جمشيد( ، مي باشند و برجستگي نقوش نسبت به نقوش برجسته ساساني بسيار کم است. بيش

از آنکه نقوش حجاري شده باشند، کنده کاري شده اند. و به علت نامرغوب و سست بودن سنگها، آنها به مرور زمان دچار فرسودگي و تخريب شده اند و صدمه

بسياري به نقوش وارد آمده است. وجود کتيبه هائي بر اين نقوش برجسته و همچنين بر قطعات پوست آهو کشف شده از منطقه اورامانات کردستان و سفال

نوشته هاي نسا، حاکي از استفاده از خطوط يوناني، آرامي و پهلوي اشکاني، در ( ادامه سنت 1322اين دوره است. کتيبه يوناني بدست آمده از نهاوند ) در سال

استفاده از خط و زبان يوناني را ، که از زمان سلوکيها آغاز شده بود، و در دوره پارت ادامه يافت، نشان مي دهد. اين کتيبه ، مربوط به آنتيوخوس سوم، پادشاه

85× 46 سطر به خط يوناني قديم، بر روي سنگي به ابعاد 32سلوکي است و در سانتيمتر نقر شده است. متن اين کتيبه پيرامون عنوان واختياراتي است که شاه نامبرده به ملکه و خواهر خود الاوديسه مي دهد. نقش برجسته اي با کتيبه آرامي

از شوش يافت شده است. اين نقش برجسته بر روي سنگ آهکي نامرغوب با کيفيت ضعيف هنري، کنده کاري شده است. با اين حال، آن به عنوان يک سند

معتبر تاريخي دوره پارت، داراي اهميت بسيار است. در اين نقش برجسته اردوان پنجم به حاکم ) يا شترپاون( شوش حلقه ـقدرت ) سلطنت ( اعطاء مي کند

گچبري%از آنجائيكه مراكز عمده تمدن ساساني شهرهايي واقع در دشتهاي ايران و

گچبري هاي تمام رنگي با تكنيك قالبي به ديوار . دور از معادن سنگ بود استو سقف بناها الصاق مي شد و كاربرد آن، بيشتر در دوره سلوكي و پارتي از طريق يونان و روم به ايران راه پيدا كرد و به مرور زمان خصوصيات شرقي

نقش مايه ها و طراحي هاي بكار رفته در گچبري ها به . خود را بازيافت طرح هاي هندسي و , انگور, انار, پالمت, صورت نقوش گياهي شامل گل و بته

, مرغابي و نقوش انساني با موضوعات شكار, آهو, جانوري بشكل گراز. نقوش شاهانه و نقوش آييني با تكنيك قالبي بوده است, ضيافت

نمونه هايي كه از گچبري هاي اين دوره باقي مانده به صورت قسمتي از با , پايه ستون و تزيينات الصاقي به ديوارها, گچبري هاي مربوط به طاق ها

نقوش آهو و قوچ و گراز و نقوش انساني از منطقه , نقوش از قبيل گل و بتهحصار دامغان است از ناحيه چال ترخان ري در جنوب تهران نيز در اواخر

ساساني گچبري هاي به دست آمده كه پيوندي بين گچبري ساساني و اسالمي اين نمونه ها به صورت تصوير شكار بهرام پنجم يا بهرام گور با آزاده و . است

اين . نقش صورت آناهيتا كه الهام گرفته از الهه هاي باروري مانند ايشتار استگچبري ها داراي ويژگيهاي خاص دوره ساساني بوده و نمونه هاي ديگري كه با

, نقوش گل و بته و نقوش هندسي به صورت مكرر و قالبي تكرار شدههمچنين نيم تنه هاي گچي شاهان ساساني و مجسمه هاي كوچك كودكان و

.  زنان كه از حاجي آباد فارس بدست آمده است

هنر سفالگري

سفالينه هاي اين دوره در مقايسه با سنن كهن سفالگري ايران و بدليل . استفاده از ظروف فلزي از كيفيت چشمگير و بسيار بااليي برخوردار نيست

, دامغان, ري, مراكز عمده سفال سازي در دوره ساساني عبارتند از شوش. منطقه سيستان و مكران در ايران و نينوا, گيالن(, فارس)قصر ابونصر

. كيش و بين النهرين در خارج از ايران, تيسفونبزرگ " از شكلهاي متداول سفالينه در اين دوره مي توان به كوزه هاي نسبتا

كوزه هايي با دهانه گالبي , با گردن كوتاه و بدنه مدور با دسته يا بدون دستقمقمه هاي مسافرتي با دسته هاي , كوزه هاي سه پايه , شكل و دسته عمودي

ظرفهاي سفالين , صافي هاي سفالي, كاسه ها و پياله هاي دسته دار. مدورپي سوزهاي , مرد طبل زن, پيكرك هاي سفالين از زنان , بشكل حيوانات

بعضي از اين سفالينه ها بدون لعاب و برخي داراي لعاب . مختلف اشاره نمود. سبز و آبي فيروزه اي و در مواردي شيري و قهوه اي رنگ مي باشند

گياهي يا نقوش , هندسي  تزيينات ظروف سفالي بصورت طرح هاي كندهمداليون با نقش حيوان , نقوش مهر زده, نقش مايه هاي پيچيده قالبي, افزوده

و انسان است

طاق بستان

حوطه تاريخي طاق بستان، در دامنه کوهي به همين نام و در کنار چشمه اي در شمال شرقي حاشيه شهر کرمانشاه

قرار دارد. در اين محوطه، آثاري از دوره ساساني شامل سنگ نگاره اردشير دوم

و دو ايوان سنگي به نام هاي ايوان کوچک و بزرگ وجود دارد. ايوان کوچک

در سمت چپ سنگ نگاره اردشير دوم و ايوان بزرگ در سمت چپ ايوان کوچک

. ديده مي شود

سياحان، مورخين وجغرافي نويسان دوره اسالمي ضمن توصيف سنگ نگاره هاي طاق بستان، از اين محوطه با نام هاي متفاوتي ياد کرده اند. ابن

فقيه و ابن رسته اين مکان را »شبديز« و ياقوت حموي آن را »قصر شيرين« ناميده است. همچنين حمدالله مستوفي آن را »طاق بسطام« و

عده اي ديگر آن را »طاق بهستون«، »طاق بيستون« و »تخت بستان« ناميده اند. اهاي محل نيز اين محوطه را با نام »طاق وسان« و »طاق

بسان« مي شناسند؛ زيرا »سان« در لفظ محلي به معني سنگ است و »طاق وسان« يعني طاقي که در سنگ کنده شده است. امروزه نيز د راکثر محافل ايران شناسي، از اين مکان با نام »طاق بستان« ياد مي شود. سنگ

: نگاره هاي اين محوطه عبارتند ازدر سمت راست ايوان کوچک، سنگ نگاره اي :سنگ نگاره اردشير دوم

م( نهمين شاه 379-383وجود دارد که صحنه تاج ستاني اردشير دوم )ساساني را نشان مي دهد. در اين مجلس، شاه ساساني به حالت ايستاده با

صورتي سه رخ و بدني تمام رخ در مرکز نقش شده، دست چپ را بر روي قبضه شمشير گذاشته و با دست راست در حال گرفتن حلقه روبان داري از

اهورا مزدا است. شاه ساساني چشماني درشت و ابرواني برجسته دارد. ريش او مجعد و موهاي سرش به صورت انبوه بر روي شانه هاي ريخته

است. او گوشواره، گردن بند و دست بند به بر دارد. گوشواره او به شکل حلقه مدوري است و گوي کوچکي به آن آويزان است. گردن بند او يک رديف

. مرواريد درشت دارد

شاه تاجي بر سر دارد؛ قسمت پايين آن به صورت نوار ساده و قسمت باالي آن به شکل کوريمبوس است و بخش انبوهي از موهاي سر او در اين قسمت قرار دارد و با دو رشته روبان بسته شده است.

همچنين روباني از پشت تاج او آويزان است. لباس او پيراهن چين داري تا روي زانو است و قسمت پايين آن مدور مي باشد. شلوار بلند و چين دار او به وسيله نوار روبان به کف پا بسته شده است. کمربند او باريک

و با مرواريد تزيين شده و در قسمت جلو پاپيوني به آن آويزان است. در قسمت پايين کمربند، حمايلي جواهر نشان بسته و شمشيري به آن

. آويخته استدر سمت راست شاه، پيکر اهورا مزدا به حالت ايستاده با صورتي سه

رخ و بدني تمام رخ نقش شده، دست چپ را به کمر زده و با دست راست حلقه روبان داري را به شاه اهداء مي کند. او صورتي کشيده و ريش بلندي دارد. موهاي سرش مجعد و به صورت انبوه بر روي شانه

ها ريخته است. اهورا مزدا گوشواره اي بر گوش و گردن بندي بر گردن دارد. تاج اهورا مزدا از نوع تاج هاي کنگره دار است. پايه تاج با يک رديف مرواريد تزيين شده و در باال تاج نيز بخشي از موهاي سر به

صورت انبوه و بدون پوشش رها شده است. پيراهن چين دار تا روي زانو شلواري چين دار - شبيه به شلوار شاه - بر تن دارد. کمربند او نيز

. شبيه به کمربند اردشير دوم است

ر سمت چپ نقش اردشير دوم، پيرک ايزد مهر که بر روي گل نيلوفر بزرگي ايستاده، با صورت و بدني سه رخ نقش شده است. متأسفانه جزييات صورت او آسيب ديده و تنها مشخص است که ريشي کوتاه و

مجعد دارد. جزييات تاج او نيز از بين رفته و تنها روبان هايي که از پشت تاج آويزان است، ديده مي شود. در باالي سر وي، هاله اي از نور ديده

مي شود. در دست هاي او دسته اي از شاخ هاي نباتي مخصوص مراسم . مذهبي »برسم«، قرار دارد. لباس ايزد مهر شبيه لباس اهورا مزدا استدر زير پاي اهورا مزدا و اردشير دوم، پيکر دشمن شکست خورده اي

نقش شده که متأسفانه بخش زيادي از آن از بين رفته است. جزييات صورت او نيز آسيب ديده، ريش او ساده و با خطوط مواج عمودي نشان داده شده است. موهاي سر او نيز ساده است. تاج او به شکل سربندي

است که با سه رديف مرواريد و پالک مدوري در مرکز، تزيين شده است. اين شخص گردن بندي شامل يک رديف مهره هاي مدور بر گردن دارد.

لباس او پيراهن بلندي تا قوزک پا است. اين شخص چکمه هاي ساق کوتاه پوشيده و شمشيري به کمر بسته است. برخي از محققين اين پيکره را

متعلق به يکي از شاهان شکست خورده »کوشان« مي دانند. ولي امروزه بسياري از محققين اين نقش را به »جوليانوس« امپراتور روم نسبت مي

. م به دست اردشير دوم کشته شد362دهند که در سال

ايوان کوچکاين ايوان فضاي مستطيل شکل به عرـض

30/5 متر و ارتـفاع 80/3 متر، عمق 96/5متر استـ. در دو طرـف ورودي آن، دو جرز

37/2چهارگوـش به پهناي نه سانتيمتر بلندي متر ديده مي شود. در باالي اين جرزـها، طاقي

با قوـس نيم دايره اي قرار دارد که ده سانتيمتر از سطح داخلي جرزها عقـب تر اـست. ديوار انتهاي اين ايوان به دو بخـش

تـقسيم شده است: در بخـش فوقاني، ـطاقچه متر 93/2اي به عمق سي سانتيمتر و بلندي

ايجاد شده اسـت. در داخل اين طاقچه، پيکره هاي شاـهپور سوم و پدرش شاهپور دوم

همراه با کتيبه هايي به خط پهلوي و به زبان . فارسي ميانه حجاري شده است

ر اين مجلس هر دو شخصيت به حالت ايستاده با صورتي نيم رخ و بدني تمام رخ نقش شده اند. هر دو، دست راست را بر قضيه شمشير و دست چپ را بر

قسمت فوقاني غالف قرار داده اند. شاپور دوم، داراي چشماني درشت، ابرواني کماني و ريش بلندي است که انتهاي آن در حلقه اي فرو رفته است. موهاي سر او مجعد و به صورت انبوه بر روي شانه ها ريخته است. تاج او از نوع تاج هاي کنگره دار است و پايه آن با مرواريد تزيين شده و در باالي آن نيز گوي بزرگي قرار دارد.

از پشت آن نيز روبان بلندي آويزان است. شاپور دوم گوشواره اي بر گوش و گردن بندي با يک رديف دانه هاي مرواريد درشت در گردن دارد. لباس او پيراهن

چين داري است که تا روي زانو ادامه دارد و در قسمت پايين مدور است. کمربندي به کمر بسته، در قمست جلو پاپيوني به آن آويخته است. همچنين شلوار بلند و چين

. داري به تن داردپيکره شاپور سوم نيز شبيه پيکره پدر او است. تنها تفاوت اين پيکره ها در شکل تاج آنها است. متأسفانه جزييات تاج شاپور سوم از بين رفته است. بر اساس سنگ نوشته هاي اين مجموعه، مي توان هويت واقعي آنها را شناسايي کرد. سنگ نوشته

: مربوط به شاپور دوم داراي نه سطر و ترجمه آن چنين استاين پيکري است از بغ مزداپرست. خدايگان شاپور، شاهنشاه ايران و انيران که »

چهر از يزدان دارد. فرزند بغ مزادپرست، خدايگان هرمز، شاهنشاه ايران و انيران «. که چهر از ايزدان دارد، نوه خدايگان نره شاه شاهان

سنگ نوشته مربوط به شاهپور سوم داراي سيزده سطر و ترجمه آن چنين : استاين پيکري است از بغ مزداپرست، خدايگان شاپور، شاهنشاه ايران و انيران که »

چهر از يزدان دارد، فرزند بغ مزادپرست خدايگان شاپور، شاهنشاه ايران و انيران «. که چهر از ايزدان دارد، نوه خدايگان هرمز شاهنشاه

ايوان بزرگمهم ترين اثر در طاـق بستان، ايواـن بزرگ است. اين

متر، عمق 85/7ايواـن فضاي مستطيل شکلي به عرض متر است. در دو طرف 90/11 متر و ارتفاع 65/7

متر 27/4وـرودي اين ايوان، دو جرز چهارگوش به ارتفاع متر و 41/1ايجاد ـشده است. پهناي جرز سمت راست

متر است. بر روي اين 46/1پهناي جرز سمت چپ جرـزها، طاقي با قوـس نعل اـسبي قرار دارد که بيست و چهاـر سانتيمتر از ـسطح داخلي جرزها عقب رفته و رفي را ايجاد کرده است. ارتفاع اين طاق از کف ايوان تا لبه

متر و در قسمت عقب ايوان 80/8قوـس در قسمت جلو متر است. قوس طاـق نيز در قسمت جلو ايوان 25/9

بازتر از قوس انتهاي ايوان است؛ در قسمت جلو به شکل نيم دايره و در قسمت عقب به ـشکل نيم بيضي

اـست. بر روي لبه بام ايوان، هفت جان پناه چهار پله اي. سانتيمتر با زاـويه قايم وجود 129هر کدام به ارتفاع

دارد. در انتهاي ايوان، سکويي ديده مي شود. بر روي اين سکو دو نيـم ستوـن حجاري شده است. اين نيم ـستون ها بـدون پايه ستون و شامل ساقه ستون و سرستوـن است.

سرستوـن اين نيم ستون ها به شکل هرم مربع القايده . معکوسي – تقليدي از سرستون هاي بيزانسي – اـست

تزيينات نماي ايوان بزرگ

رزهاي دو طرف مدخل ورودي ايوان با نقش يک درخت تخيلي و قوس ايوان با دو رديف نقوش

گياهي تزيين شده است: رديف پايين گل هاي سه برگي دارد که انتهاي آنها به هم وصل شده است.

در مرکز قوس ايوان، هاللي نقش شده که به آن دو رشته روبان آويزان است. در لچکي هاي اـيوان نيز

نقش دو الهه بال دار)نيکه( ديده مي شود. هر کدام از اين الهه ها در يک حلقه روبان دار و در دست

. ديگر، جامي پر از مرواريد دارند

تزيينات انتهاي ايوانديوار انتهاي ايوان به دو بخش تقسيم شده است. در باال صحنه تاج

: ستاني شاه ساساني و در پايين يک سواـرکار نقش شده است :صحنه تاج ستاني

در صحنه تاج ستاني، پادشاه ساساني با صورتي سه رخ و بدني تمام رخ بر روي سکويي ايستاده است. دست چپ را بر روي قبضه شمشير گذاشته دست راست را به طرف اهوـرا مزدا دراز کرده است. جزييات

صورت شاه آسيب ديده ولي با توجه به آن چه که باقي مانده است، صورتي فربه، گونه هايي گوشتالو، چشم هايي دـرشت و ابروهايي برجسته

. دارد. ريش او به وسيله خطوط مواج عمودي نشان داده شده استموهاي انبوه و مجعد او بر روي شانه ها ريخته است. اين شخص

گوشواره اي بر گوش و گردن بندي دـر گردن دارد؛ گوشواره به شکل حلقه مدوري است و گوي کوچکي به آن آويزان است. گردن بند اـز دو

رديف مرواريد شکل گرفته و در مرکز آن سه دانه درشت مرـواريد آويزان . است

شاه تاج کنگره داري بر سر دارد؛ پايه آن با دو رشته مروارد و الک هاي مربع شکل تزيين شده است. در جلوي تاج، هاللي قرار دارد. بر فراز تاج، دو بال عقاب ديده مي شود که نوک

آنها به طرف داخل خم شده است. در حد فاصل اين دو بال، ميله عمودي وجود دارد و بر . روي آن يک هالل به چشم مي خورد. در داخل هالل نيز گوي بزرگي قرار دارد

اين شخص پيراهن مرواريد دوزي شده اي پوشيده است. در قسمت باال تنه، بر روي پيراهن تسمه هايي شامل سه رديف مهره هاي مرواريد و پالک هاي مستطيل شکل بسته

شده است. کمربند او پهن و با چهار رديف دانه هاي مرواريد تزيين شده است. در پايين . کمربند، حمايلي جواهر نشان بسته و شمشيري در جلو به آن آويزان است

در سمت راست شاه، پيکره اهورا مزدا ايستاده بر سکويي با صورت و بدني تمام رخ نقش شده است. او دست چپ را بر روي سينه گذاشته و با دست راست حلقه روبان داري

را به شاه اهداء مي کند. اهورا مزدا دراي صورتي کشيده و ريشي بلند و مخروطي است. موهاي انبوه و مجعد او بر روي شانه هايش ريخته است . او گوشواره و گردن بندي - شبيه به گوشواره و گردن بند شاه – دارد. تاج او کنگره دار و پايه آن با دو رشته مراوريد و پالک

هاي مربع شکل تزين شده است. موهاي انبوه او بدون پوشش رها شده و پيراهن . مرواريددوزي شده اي بر تن دارد و روي آن شنل جلو بازي پوشيده است

در سمت چپ شاه، پيکره آناهيتا با صورت و بدني تمام رخ، ايستاده بر سکويي نقش شده است. در دست چپ سبوي آب و در دست راست حلقه روبان داري را که به طرف شاه دراز کرده است، ديده مي شود. او صورتي گرد و چانه اي کوتاه دارد. بخشي از موهاي سر او به

. صورت گيسوي بافته و بخشي ديگر به صورت انبوه ديده مي شودآناهيتا گوشواره اي بر گوش و گردن بندي در گردن دارد. گوشواره او به شکل حلقه مدور

و گوي کوچکي به آن آويزان است و گردن بندش شامل دو رديف مرواريد است. تاج او از دو بخش تشکيل شده است؛ در قسمت پايه به وسيله دو رشته مرواريد و پالک هاي مربع شکل

تزين و در بخش فوقاني با رديفي از پالمت هاي شش لبه اي و پاپيون و روبان بسته شده است. اين شخص پيراهن چين دار مرواريد دوزي شده اي بر تن دارد و بر روي آن شنل جلو باز بلندي پوشيده است. حاشيه اين شنل با دو رديف دانه هاي مرواريد و قسمت هاي ديگر

. آن به وسيله گل هاي رز تزيين شده است

نقش سوارکاردر بخش پايي ديوار انتهاي ايواـن، نقـش

يـک مرد با صورتي سه رخ و بدني تمام رخ سوار بر اسـب قوي هيکلي حجاري شدـه

اـست. اين شخص کاله خودي بر سر دارد که تمام صورت و گردن او را به جز چشم ها پوشانده اسـت. بر روي کاله خود تاجي قرار داردـ. بر روي پايه اين تاج، نواري با

دو رديـف دانه هاي مرواريد ديده مي شودـ. اين نوار در پشـت سر به وسيله پاپيوني

بسته شدـه اسـت. حاشيه بااليي تاج شيارهاي عمودي دارد. در باالي تاج، موـها به صورت انبوه و بدون پوشش رها و به وسيله يـک پاپيون و دو روبان بسته شده

. اسـت

ين شخص پيراهن بلندي با نقش مرغ و ارغن بر تن دارد. بر روي پيراهن، زره اي زنجير باف پوشيده که تا روي زانو آمده و کمربندي با طرح هاي دايره اي شکل به کمر دارد.

در پايين کمربند، حمايلي با طرح هاي هندسي به شکل لوزي . و دايره ديده مي شود و تيرداني نيز به آن آويزان است

اين شخص نيزه بلندي در دست دارد و سپر مدوري براي دفاع در پيش رو گرفته است. صورت و سينه اسب نيز با زره اي تيغه اي پوشيده شده است. بر روي اين زده نيز

منگوله هايي ديده مي شود. بر روي کپل اسب منگوله اي آويزان است و بر روي آن نقش انسان سه سر مشاهده مي

. شودبسياري از مورخين و جغرافي نويسان دوره اسالمي هم

چون اين فقيه، ابن رسته، ابودل، مسعودي و ياقوت حموي نقش سوار را خسرو پرويز و اسب را شبديز معرفي کرده

. اند

ديوارهاي جانبي ايوان

وارهاي جانبي ايوان بزرگ صحنه شکار شاهي را نشان مي دهد. در ديوار سمت راست، صحنه شکار گوزن و در ديوار سمت چپ صحنه شکار گراز نقش

شده است

صحنه شکار گوزن متر حجاري شده است. 90/3 متر و عرض 80/5ين صحنه در قابي به طول

در اين صحنه، سه رديف فيل بان گوزن ها را از طريق دروازه اي که در سمت راست حصار تعبيه شده است، به داخل شکارگاه رم مي دهند. اين گوزن ها به دنبال چند گوزن دست آموز که روباني در گردن دارند، در حال فرار هستند. در درون شکارگاه، شاه در سه قم نمايش داده شده است: در قسمت باال، سوار

بر اسب آماده شکار است. او شمشيري مرصع به کمر آويخته و کماني بر گردن دارد. در پشت سر او زني ديده مي شود که چتري در باالي سرشاه گرفته

است. در پشت سرشاه، سه رديف زن نقش شده است: دو رديف اول به حالت . احترام ايستاده اند و رديف سوم نيز در حال نواختن آالت موسيقي هستنـد

در مقابل شاه عده اي از رامشگران بر روي سکويي نشسته اند. برخي از اين رامشگران در حال کف زدن و برخي در حال نواختن چنگ هستند. در مقابل

رامشگران، چهار نعل به دنبال گوزن ها مي تازد. در پشت سر او نيز شش . اسب سوار در حال تاخت هستنـد

در پايين اين صحنه، شاه کمان را بر گردن انـداخته است. اين مجلس نشان مي دهد که شکار پايان يافته است. در سمت چپ حصار، چند نفر شتر سوار،

. گوزن هاي کشته را حمل مي کنند

صحنه شکارگزار

متر و عرض 70/5اين صحنه در قابي به طول متر حجاري شده است. در سمت چپ اين 13/4

قاب، دوازده في که روي هر يک دو نفر سوار شده اند، در پنج رديف عمودي نقش شده است. اين فيل بانان در حال رم دادن گرازها از مخفي گاه باتالقي

خود به درون نيزارها هستند. در قمست باالي صحنه شکار، قايق پارويي ديده مي شود و در داخل آن پنج نفر در حال کف زدن هستند. همچنين دو پارو

. زدن در داخل اين قايق ديده مي شوند

ر مرکز صحنه، شاه در داخل قايقي ايستاده است و در اطراف او نوازندگان زن قرار دارند. شاه با تير و کمان در حال تيراندازي به دو گرازي

است که به سوي او جهيده اند. در داخل اين قايق، چهار نفر ديده مي شوند. نفر اول و پنجم، پاروزن و نفر دوم خدمه شاه است و تيري در دست دارد. نفر چهارم نيز چنگ نوازي در حال نواختن چنگ است. در اطراف اين قايق،

پرندگان و ماهيان در ميان گياهان آبزي در حرکت هستند. در پشت قايق شاه، قايق ديگري که در آن چهار نوازنده زن در حال نواختن چنگ هستند،

. ديده مي شوددر سمت راست قاب، صحنه پايان شکار نشان داده شده است: در اين

صحنه شاه در داخل قايقي ايستاده و کماني باز را به نشانه خاتمه شکار در دست چپ گرفته است. برخالف صحنه قبل، در کمر شاه شمشيري ديده

نمي شود. بر دور سر او هاله اي قرار دارد. در پشت اين قايق، قايق ديگري . ديده مي شود که زنان نوازنده بر روي آن در حال نواختن چنگ هستند

در پايين اين صحنه، نقش پنج فيل سوار در حا ل جمع آوري گرازهاي شکار شده، ديده مي شود. عمل جمع آوري گرازها، به وسيله خرطوم فيل

صورت مي گيرد و خدمه فيل ها با گرزهايي که در دست دارند، ضربه آخر را بر گرازها وارد مي کنند. در داخل قاب، در قسمت باال، گرازهاي شکار شده

بر روي فيل ها نشان داده شده است و در قسمت پايين، گرازها از روي فيل . ها بر زمين گذشته شده اند و خدمه در حال قطعه قطعه کردن آنها هستند

تاريخ گذاري

ر باره زمان ساخت اين ايوان در ميان محققين سه ساخت اين ( ERDMANN )ديدگاه وجود دارد: اردمان

م( مي 448-0459ايوان را در زمان »پيروز اول« داند. هرتسفلد ساخت آن را به زمان خسرو دوم

م( نسبت مي دهد و فن گال0628-590(VON.GALL ) معتقد است اين ايوان و نقش هاي

ديوار انتهاي آن، در زمان پيروز اول ساخته شدهف ولي صحنه هاي شکار شاهي در ديوارهاي جانبي ايوان

متعلق به زمان خسرو دوم است. امروزه در محافل . ايران شناسي نظر هرتسلفد طرفداران بيشتري دارد

سنگ نگاره دوره قاجاردر بخش فوقاني ديوار سمت چپ ايوان بزرگ، ـسنگ نگاره

اي از دوره قاجار با کتيبه اي به خط نستعليق حجاري شده است. در اين سنگ نگاره محمد علي ميرزا دولتشاه بر روي

تختي نشسته، صورتي فربه، ريشي بلند و سيبلي تاب دار دارد. تاج او از نوع تاج کنگره دار و شبيه تاج پدرش فتحعلي شاه

است. پيراهن چين دار قرمز رنگي به تن دارد. کمربندي به کمر بسته، پايين آن حمايلي ديده مي شود. به حمايل او شمشير و

. خنجري آويزان اـستدر کنار اوشعري از »بسمل« شاعر کرمانشاه در مدح او

نگاـشته شده است. در اين شعر، شاعر کوه طاق بستان را به کوه طور و جمال دولتشاه را به جمال حضرت موسي تشبيه

کرده و خسرو پرويز را نيز دربان محمد علي ميرزا معرفي . کرده است

در سمت راست او، امام قلي ميرزا معروف به عمادالدوله به حالت ايستاده، با صورتي سه رخ و بدني تمام رخ نقش شده است. او داراي

ريش کوتاه سياه رنگي است و تاجه جواهر نشاني بر سر دارد. لباسش پيراهن کشاده بلندي است که متأسفانه رنگ آن از بين رفته است. وي

خنجري در کمر بسته و شمشيري در غالف به سمت چپ آن آويخته است. در سمت چپ محمدعلي ميرزا، پسر ديگرش »محد حسين

ميرزا« نقش شده است. متأسفانه جزييات صورت وي از بين رفته است. تاج او از نوع تاج هاي کنـگره دار و لباسش پيراهن سبز رنگ

. بلندي است. وي شمشيري در غالف به حمايلش بسته استدر جلوي محمـد علي ميرزا، »آقا غني« به حالت ايستاده، با صورت و بدني تمام رخ نقش شـده است. تاج او مخروطي شـکلف لباسش بلنـد و

. قرمز رنگ و به حمايلش خنجري آويزان استدر سمت چپ سنگ نگاره، کتيبه اي به خط نستعليق نوشته شـده

است. اين کتيبه به صورت وقف نامه و مضمون آن حاکي از اختصاص درآمد سه دانگ از مزارع »کبودخاني« براي انجام مراسم عزاداري امام

حسين)ع( در ماه عاشورا و ساير عزاها است. طبق کتيبه، اين سنگ ه.ق به دستور آقا غني – خواجه باشي محمد علي 1237نگاره در سال

. ميرزا – و توسط ميرزا جعفر سنگ تراش حجاري شـده است

آتشگاه اصفهان از آتشکده هايی که در عهد ساسانيان ساخته

شده، تعداد قابل توجهی در نقاط مختلف ايران، هنوز به چشم می خورد. ايرانيان قدـيم پيش از آنکه به دين اسالم درآيند، پيرو آيين زرتشتی بودند و در آيين زرتشت برای تجليل آـتش که به نظر آنها يکی

از اصول ـچهارگانه مقدس بود، ـتشريفاتی انجام می دادند و هنوز هم انجام اين تشريفات در ميان ايرانيانی که آيين قديم خود را حفظ کرده اند،

. معمول است

آتش مقدس در آتشگاه های محفوظ نگهداشته می شد و نمی بايست هيچوقتخاموش شود. از آنجا در مواقع مشخصی ترکه های چوبی را مشتعل می کردند و

به آتشکده ها که بواسطه سبک معماری شان به »چهارتاقی« مشهورند، می آوردند و مراسمی انجام می دادند و سرودهايی می خواندند و مردمی که در

اطراف اين چهارتاقی گرد آمده بودند، در انجام اين مراسم شرکت می کردند. بسياری از اين آتشکده ها پس از اسالم در ايران تبديل به مسجد شد، ولی آتشکده

هايی که در نقاط دوردست يا کم جمعيت قرار داشتند، به حال خود باقی ماندند و مسلمانان قرون اوليه اسالمی فراموش کردند که اين چهارتاقی ها در باالی

ارتفاعات برای چه منظوری ساخته شده اند و به همين دليل است که غالبا تصور می شود که اين ساختمان های کوچک و محقر برای ديده بانی يا خبر رساندن .بوسيله آتش برپا شده و گاهی نيز افسانه هايی ساخته، به آنها نسبت می دهند

مهمترين آتشکده های عهد ساسانی عبارتند از : آذر فرنبغ  ، آذر گشسب و آذربرزين مهر. آثار برجای مانده روی ـقله کوه منفرد آتشگاه در مغرب اصفهان که

مشرف به جاده اصفهان و نجف آباد است و از خشت های ضخيم که بوسيله مالط رس و قطعات نی به يکديگر متصل شده اند، تشکيل شده؛ به احتمال ـقوی، اساس

و بنياد يک آتشکده از دوره ساسانيان است که بعدا در دوره های اسالمی، آثار کيلومتری غرب شهر 9ديگری بر آن افزوده شده. محل امروزی آتشگاه در

اصفهان، ناحيه ای از بلوک » ماربين « و مشرف به بستر رودخانه زاينده رود است. بلوک ماربين ، شامل سده ) همايونشهر- خمينی شهر ( و قرای اطراف آن

است. شمال آن کوه سيد و محمد و جنوب آن، آتشگاه و زاينده رود است

طاق کسریها بنا تیسفون )مدائن(، به دست پارت

نهاده شد. این شهر پایتخت امپراتوری پارتها و بعد ساسانیان تا استیالی اعراب بر ایران بود. این بنای تاریخی قصری بزرگ بوده که محل زندگی و دربار پادشاه بوده است. بنیان گذار

میالدی( 379آن را شاپور ذواالکتاف )م دانسته اند. علت نامگذاری آن به این اسم،

تاالر بزرگی است که از طاق قوسی آن هنوز هم آثاری باقی است و مهمترین قسمت این

بنای عظیم بوده است و به چنین تاالرهایی ایوان گفته می شد. در هنگام تولد حضرت

رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم خسرو اول انو شیروان در این کاخ حکومت می کرد و بنابر برخی روایات، در شب میالد حضرت ختمی مرتبت بخشش های مهمی از

آن فرو ریخت و از میان رفت.

آخرین پادشاهی که مقتدرانه در آن بر تخت نشست، خسرو پرویز بود که در همین کاخ نیز نامه رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به دستش

رسید و آن را پاره کرد. هنگام فتح مدائن، مسلمانان تاالر بزرگ این کاخ را محل اقامه نماز جماعت قرار دادند و به نقلی حضرت علی علیه السالم نیز

هنگام عزیمت به سوی صفین در این تاالر نماز خواند و برخی از احواالت ساکنان کاخ را یاد آوری نمود. مرحوم شیخ عباس قمی به همین خاطر،

نماز خواندن در آن جا را نیکو شمرده است پس از تسخیر شهر توسط اعراب، سلمان پارسی، به فرمانداری این

ترین امپراتوری آن شهر برگزیده شد. از آنجا که تیسفون پایتخت بزرگدوران بود، ثروت فراوانی در آن گرد آمده بود، به همین روی انتقال غنایم چند ماه به طول انجامید. بعدها یعنی در دوره عباسیان شهر تخریب و از

قطعات کاخها و ساختمانهای شهر در ساخت شهر جدیدی در همان نزدیکی بنام بغداد استفاده شد.

طاِق کسری )طاِق کسرا=تاِغ خسرو( یا ایواِن مدائن نام کاخ پادشاهان ساسانی در تیسفون بود. طاق اصلی این کاخ خشتی ساخته شده به دست

متر ۵۰ متر و درازایش ۲۵ متر،پهنایش ۳۵باشد بلندای این طاق انسان میجاست. در عظمت است. بازمانده این کاخ هنوز در کشور کنونی عراق به

ایوان کسری همین بس هنگامی که هارون الرشید تصمیم گرفت آثار به جا مانده از آن را ویران کند، از فراهم کردن وسایل مورد نیاز برای تخریب آن

عاجز ماند و از این کار منصرف شد.

ایوان مدائن)طاق کسری( در تاریخساسانیان خود را از اعقاب پارسی ها می دانستندوهمواره به عظمت

واعتالی ایران وقدرت واعتبارحکومت خود توجه داشتند.هرچند که به علت جنگهای متوالی که با رومیان همسایه غربی ایران داشتندقادـر به احداث ساختمانها و کاخهای بزرگ مانند پارس ها نشدند، ولیکن سعی کردند که بناهای باارزش رابااستفاده از مصالح ساختمانی اطراف هرکاخ به وجود آورند که خوشبختانه بسیاری ازاین آثار درایران کنونی باقیمانده است،

اماتعدادی از آنها درکشورهای اطراف قرار گرفته اند.ازآنجا که دین رسمی کشور درزمان ساسانیان دین زرتشتی بوده لذا

برای آتش احترام خاصی قائل بودندوآن رامقدس می شمردند وبرای نگهداری ونگهبانی ازآتش پرستشگاه یاجایگاه های مخصوص می ساختند،

هاي مذهبی ساسانیان توسط آتش مقدس دراین پرستشگاه ها طبق سنتکاهنان وپنهان از پرستش کنندگان عام حفاظت می شد که از آن آتش

های دیگری می افروختند و خارج از پرستشگاه درون چهارطاقی های باز درمعرض دید و پرستش عموم قرار می دادند.

اما به غیر ازآتشکده های بسیاری که درآن زمان ساخته شده، چندین کاخنیز به دست معماران ساسانیبه وجود آمده اند، که از آن ميان می توانیم ازکاخ بستان، کاخ قلعه دختر، کاخ نیشاپور ،کاخ خسرو و نیزکاخ سروستان نام ببریم.

هنرمندان دورهٔ ساسانی شیوهٔ کارهنری زمان اشکانیان ومانوی راهمچنان ۳۰۰پیش گرفتند.به دنبالٔه جنگ اشکانیان با بیگانگان ، ساسانیان هم حدوداً

سال در جدال بودند.پیروزی های پی درپی،تحرکی پویابه وجود آورده بود.رابطه وضع صنایع و هنر رابرای دادوستد ودیدهنری وسعت ٬ی تجاری با همسایگان

هنر دورهٔ ساسانی نسبت به گذشته تمایز ویژه ای پیدا ٬بخشید.به این ترتیبکرد. ایوان مدائن یاطاق کسری یا تیسفون واقع در شهر مدائن در کشور عراق

از بناهای مهم شیوۀٔ پارتی است.متأ سفانه این بنا تاکنون مرمت جدی نشده مدخل اصلی آن است که به شکل ایوانی ٬است.مهمترین قسمت این کاخ

روبه خارج ساخته شده بود وتاالر مستطیل شکلی در پشت ٬عریض ومرتفع آن قرار داشته است.طاق بزرگ هاللی قسمت مرکزی رامی پوشاند. در

٬ راهروها٬طرفین بخش مرکزی که محور اصلی بنا راتشکیل می داد.اتاقها وتاالرها باپوشش گنبدی وگهواره ای قرار داشتند نور تاالر اصلی به وسیله یکصدوپنجاه دریچه تأمین می شده است.طاق

بزرگ ایوان مدائن برروی دیواره های سرتاسری وبدون ستون بنا شده بود.قسمت جلویی هاللی بزرگ وبخشی ازنمای اصلی کاخ هنوز پابرجا است.

نمای بدون روزنه کاخ تیسفون به چهار طبقه تقسیم شده وبه وسیلٔۀ طاقی ها ونیمستونهایی دراطراف آنهاتزيین شده بود.درترکیب نمای خارجی کاخ،تاثیر معماری آشور به

چشم می خورد.خصوصیات زیادی دراین بنا مشاهده می شود.اما درویژگی معماری ایران در آن به خوبی آشکار است،یکی استفاده از تناسبات طالیی ایرانی است که از آن

متر(ودروسط آن طاقی ۲۵.۵ در ۴۲.۶ گز به دست آمده)۴۰گز در ۲۴مستطیلی به اندازۀٔ ساخته شده است.

٬دیگری هم استفاده از مصالح معمولی یا مصالح خشتی است ونه سنگ تراش پیشرفتگی ها وبقیه نکات همه و همه به صورت محاسبه هاي دقیق بوده است. محاسبه

هاي فنی دقیقی که قبل ازکارساختمانی انجام می شده درساخت این بنا به خوبی مشاهده می شود.

نقاشی ها وحجاری های بسیاری نیز به چشم می خورند واین خود نشان می دهد کههنر نقاشی دراین زمان بیش از زمان اشکانی استقبال می شده است .زیرا آنچه

ها وبسیاری از لباسهای پادشاهان ازگزارشها برمی آید )قالی رنگارنگ الوان مداين(وپارچهاین دوره نشان از کوشش فراوان برای پیشرفت دارد.

بوحتری(که یکی از سرایندگان عرب درقرن سوم هجری است، هنگامی که ازشام به(ایوان کسری رادیده ودربارۀٔ تزئینات ونمای داخلی آن نوشته است:» این ٬بغداد می آمده

کاخ،شما رااز نمونه های شگفت آور مردمی آگاه می کند که زبان هرگز از ذکر عجایب آن اندام به لرزه می ٬نمی تواند خاموش بماند.اگر نقاشی جنگ انطاکیه را نگاه کنیم

افتد،زیرا مرگ ازآن می بارد.« انوشیروان درزیر پرچمی صف آرایی می کندولباسش به رنگ سبز مایل به زرد است(

ودرجلوی اومردانی ،یکی نیزه به دست ودیگری سپر وزوبین به کف،می جنگد.این نقش ونگارها و چهره ها آدمی رابه شک وامی دارند که آیا اینان زندگان اللند یاکه نقشند؟!(

نکتٔۀ دیگری که باید به آن توجه داشت تأثیر طرز نقاشی وحجاری ودیکر هنرهایایرانیان این دوره بر مردم هم جوار است که شواهد،فراوانی آن را تأئید می کند.