شادی آبادی و شرح او بر دیوان انوری

19
 ﺎديير ن دﻳﻮ  و ح   و يد  ﺿﺎر ﻛﺘ د*  ر ا ﺻﻐ ا* *  ه    در ن  ﺗﺎ ﺎز د  از ر    ز ا  ﻳﻜﻲ ان  يﻮر اهد نﺣﺎر  و نا ا. د ي دوا د  ﺑﻦ   درو آ يو ر ير ا ناﻳﻮ د ح    ر د ـ ـ اﺳ يدﺑﺎ آ هﺎﻟ ر د ي  ﺮي  د ن ا او  و  ن مو د ) ﻨﺪ(   اﺳ  ز. د ﺷﺎر د يدـ آلدﻌﺎ    و هﺮد ح ا ر ير ا ان د ز ا   ﺷﺸ ز ا  ﺑﻴ د ح يا ي ير  ت اﺳﺖ هدرو آ.  يد ر آ  و   و م ةﺎرر د ﺿ ز ا  ﺿ ﺣﺎ  ر د و يدﺑﺎ آـ و ا ح  ﺗﻮ ﺧﻮرر د ي ا ه آ ﻔﺼﻴ  ﺑﻪ ﻟﻲ اﺣﺘ ي  و  ص ﺧﺎ ﺎت ﺧﻲ  و ير اﻧ ناﻳﻮ د.  هژاو: د   ح ي ﻐﺎت ير ا نا د ح يد آ.  * . ﻬﺮا هﺸﮕ دا ر ت اد  و  زﺑﺎن هو ﺎراﻧﺸ د.  ** . ا هاﻧﺸ د ﺎرﺳ ﺎتد ا  و  زﺑﺎن ﺘﺮي د يا د.  

Upload: ziataji

Post on 05-Jan-2016

243 views

Category:

Documents


0 download

DESCRIPTION

مقالہ پژوہشی در زبان فارسی دربارہ شرح قدیم انوری

TRANSCRIPT

Page 1: شادی آبادی و شرح او بر دیوان انوری

7/17/2019 شادی آبادی و شرح او بر دیوان انوری

http://slidepdf.com/reader/full/-563db83a550346aa9a91bc39 1/18

 

بادي و شرح و بر ديو ن نوريشادي

دكتر محمدرضا تركي* 

اسكندرعلي

 

اصغر

**

 

 چكيده

 مورد توجه عالقه  از ديرباز تا كنون مندان و شارحان بودهانوري به عنوان يكي از سه پيامبر شعر فارسي

ه درنخستين كسي كه به شرح ديوان انوري روي آورد محمد بن داود علوي شاد.است كـ ت سـا يدابآ

ادي درشاد.زيسته اسهند م)مند(نيمة دوم قرن نهم و اوايل قرن دهم هجري قمري در مالوه  بـآ

 معادل ضعب ت فارسيهاي هندي براي لغشرح خود بيش از ششصد بيت از ديوان انوري را شرح كرده و 

است

 آورده

 پس از توضيح دربارة نام و نسب و آثار شادي  ويژگدر مقالة حاضر رآبادي بـ وا حرش هجوت روخرد ياه

 به تفصيل آمده است  .ديوان انوري و برخي مالحظات خاص و نقدهاي احتمالي

 معني لغشاد:هكليدواژه  شرح بيت  لغات هندي  شرح ديوان انوري  .آبادي

*.تهرا

 دانشگاه

 فارسي

 ادبيات

 و

 زبان

 گروه

 .دانشيار

 

 .دانشجوي دكتري زبان و ادبيات فارسي دانشگاه تهرا.**

Page 2: شادی آبادی و شرح او بر دیوان انوری

7/17/2019 شادی آبادی و شرح او بر دیوان انوری

http://slidepdf.com/reader/full/-563db83a550346aa9a91bc39 2/18

116 

قارنامة شب ويژنامة فرهنگستان

 مقاله...آبادي و شرح او بر ديواشادي

 

1.شاد

 آبادنام

 

يس ت و ن  ت سد ادي در  ي ز  تا ع ال

طا  اقاني خ و يرون ا  ناوي د حراش نيا مسر و مسا و يگدن ز  زا

عضي نسخ خط ي  ب  ةمدق است يا م م  رصا ع م  بدا ناگر زب  لوق لقن اي  ارد د دو ج و  هك هم  اردي  و م

بوده است ن  ناما  رد نابت ا ك يا طخ  زا هك.مر سم او ب  هر كجا كه به ا سماز اين روي  با ا وريم

اجه مي و م  يدي د ج ت سا يلب ق  يما سا  هب هيبش طقف هك يم  وش.رديرو نا ناو يد حر شا ج ود

لوي شاد« ع  دوا د نب دو م حم داب آ «)يدا شيدا ب آ 13گ 1ف لا(ك ي وا ج»دوا د ن ب د مح م

ادي شداب آ

«)باديشاد آ

 1ال

(اس

 آمده

قاندر اخ نا وي د حرشنيا زا رتهب عضو مهاـج ود هك تروص نيدب  محمـد«نيست

اديشاد(»بن داود بن محمد بن محمود بـآ4و مـه 5(اـج كـي و»نـب دواد نـب دـمحم

 ص (»محمد  دان شهيدي  صج محمد بن داود بن محمد بن محمود«جاي)96پژوه

 ص(»آبادعلوي شادي بن محمدمحمد بن داود بن محم»جاو ي)609گلچين معاني

 ص(آمده است»آبادبن محمود شادي  .)33بهراميان

استادي

513(ن وري ا

 ان وي د

 شرح

از

 را

»شـادي

 علـوي

 داود

 بـن

 ادآبـمحمـود

«

كتاب) 356ص)1پژوه و منزودانسته و دانش

ثقا الا

رج

محمـد بـن داود علـوي«را از

ت«:نوشت)158ص(اند و احمد منزويدانست»آبادشادي سـخن ناو نـع ةحف صـ رد مجر تـم

 محمد بن داود علوي شاد708نسخة   .»اسآبادي ياد شدسپهساالر

قوي ن  را ي رهش

)63-64ص(تاب ك

لفض المفت اح ا

تة شون  ار

»ود م حم  ن ب دوا د ن ب د

حم م

ادي شداب آ

«كرده  ديكأت  و هتسن ا د» 

داود

 ب ن

 د مح م

 ا ن الوم

 آثار

 از

 هم

 نوري ا

 و

 اني قا خ

 ار عشا

 س تشرح

ادي ش

 

داود

 

بن

 

د

حم م

 

را

 

خود

 

سم ا

 

نها آ

 

مة

قد م

 

در

 

تكه شون

 

ادي ب آ

«.

نم

 

نيمما ا درا ي رهشما د ك

 

ب ه

 

قوي ن

 از

 اميك دك

 به

 و

 اشته د

 رسي ت س د

 شروح

 اين

 سخ ازن

 اسيك

 ته سج

 استناد

 نها آ

آبـادي بـدين مقـدارهـاي آثـار شـادياز همين مقدمه پيداست كه وقتي در نسـخه

 م  بـهتشويش وجود دارد ت آرا شوند

تشت راچد هك دنراد قح يو راثآ ناق

قحيروـطهـك

دخل1(و دهخدا)574ص(و شهيدي)667ص )2صفا  مـ ل يـذ »يدا شـيدا بـآ«(ار وا ماـن 

اد«

شلا يولعلا دواد نب دمحمدابآ«يسيفن و»داش يولع نب دمحم نب دواددابآ«

و 685ص1نفيس( مـه2ص 53(

اننوشت

.

ابزرگ

) 280ص)1(9(

را

 

او

 

بار

 

يك

»

د

محم

در.»محمد بن محمو«) 109حاشية ص))9)1دانسته و بار ديگر»آبادبن داود شادي

Page 3: شادی آبادی و شرح او بر دیوان انوری

7/17/2019 شادی آبادی و شرح او بر دیوان انوری

http://slidepdf.com/reader/full/-563db83a550346aa9a91bc39 3/18

117

 ق ارشب ه

مقاله

 ...شادي آبادي و شرح او بر

مة

مقد

نوري ا

 ان وي د

 كالت ش م

 شرح

) ص

 شهيدي

(مة

مقد

 و

ن وري ا

 ان و ي د

)ي سـيفن

 

قانو مقدمة)161 اخ نا وي د)ص  اود بن محمد بـن محمـودمحمد بن «هم)61سجادي

 .ضبط شده اس»آبادعلوي شادي

 شواهدي در دست است كه را تأييـد»محمد بن داو«جداي از همة آنچه گفته شد

 به صـراحت گفتـه.كنمي د داود«وي دو جا در شرح انوري خود ـمحم ي نـعي ي عـاد ن يـا و

 نسخة سپهساالب71ال11گنسخة انجمن آثارالف 1064گنسخة مسجد اعظم (»علوي

گ

699پاكستان 

 نسخة

 گ

1136(.  و اينكـه»محمد بن داود علـوي«آنجاكه در تمام نسخ موجود شرح انوري از آمـده

خ  سـن ياد تـبا زا ر تـمك  اني يـم قاروا رد ناگد نـيآ دربتسد و رييغت اي بتاك ياطخ لامتحا

 بايد پذيرفت كه نام  هكه به شرح بي...كسنخستي«است تـخادرپ يرو نـا لكشم ياه«) يديه شـ

تنخستين كسي كه به صورت كام«و)576ص  شـامگ ت ـمه ينا قـاخ راع شـا حرش هب يرت«)يل ضـاف

 ص   .اس»آبادمحمد بن داود علوي شاد« )8روشنده

 آبادزندگي و مرگ شاد.2

د و مـرگ شـادي ـوت تنـامش در چـونآبـادي هـمزمان  سـا هدـنام ماـهب.ةـمدقم رد

اح ت ف م ضف ل ا يلاو يجلخ هاشدومحم رفظملاوبا يگدنز لاس نيرخآ رد باتك نيا هك هدمآ

ه 

ولام)839-873(تسا هدش ادها وا هب)ص  آبـاديكـه شـاديآنجا.)61شهريار نقوي

 ص (ديـوان انـوري را بـه دسـتور ناصـرالدين خلجـي شـرح كـرده اسـت  كندري سـا(و

بيست

 

جمعه

 

روز

 

در

 

ين

ربيناصرالد

 

سالوهفتم

 

اني

ثلا

906

سال

 

در

 

و

 

شده

 

ه

ولام

 

حاكم

 

ق

 ص ج(استدرگذشتق916 اني هـارف(داش سپ سد يدابآلاـس اـت مك906هدـنز ق

وده«بوده و  بـ هد نـز ير مـق ير جـه مهد نرق زاغآ و مهن نرق مود ةمين رد يو هك تسا نشور ام يارب

 ص(»است  .)575شهيدي

سخالبته در رست ن ه ف چ يروه م ج ي م نة  ا خب ا ت ك يسر ا ف  يطخ ياهمان »بـتاك«

اني ق ا خ نا وي د حرش

ذكر شده اسـت»1000حدود«و تاريخ كتابت آن»آبادشاد« 

)

ص

 

بهراميان

33(.

فهرس

 

كه

 

نيست

 

ي

كشوهـس

 

اسـت كـرنويس

 

راده

 

او

 

قـول

 

اگـر

 

زيـرا  .سال زندگي كرده اس130كمآبادي دسشادبپذيريم 

Page 4: شادی آبادی و شرح او بر دیوان انوری

7/17/2019 شادی آبادی و شرح او بر دیوان انوری

http://slidepdf.com/reader/full/-563db83a550346aa9a91bc39 4/18

118 

قارنامة شب ويژنامة فرهنگستان

 مقاله...آبادي و شرح او بر ديواشادي

 

در

املغ ن

ذيل

 دهخدا

»آبادشاد

«اس

 شده

 نوشته

:»ر صـاعم

 وي لـعلا

 داود

 بن

 د

محم

وان))806-956ناصرالدين خلجي  يـد حراشت سـا ينا قـاخ و يرو نـا يا هـ«.رد هـتكن نـيات سر ه ف

ر ال ا سه پ س  ةسر د م  ةن ا خب ا ت ك)ناديوز نـم و هوژپ2ص 186-187(م هديد مهوش.ـتياردي

ادي«:نيز نوشته اس) 709 715ص6( شـدواد ن بـ د ـمحم  ادي بـآ)806-956(«.رـظن هـب

تبديل956به916و806به906آيد اشتباه مطبعي رخ داده باشد بدين صورت كهمي

 در غير اين صورت زمان زندگي  سال نه براي ناصرالدين خلجي معقـول150شده است

شادمي

 براي

 نه

 و

 بادآيد

 آبادمذهب شاد.3

وي را بـه ذهـن»شيعه بود«ممكن است»علو«آبادي بر پسوندتأكيد شخص شادي

 اما در تمام موارد كه ذكري از حضرت علي متبادر كند)(

 جملـة دعـايي  به ميان آورده

 صبه نقل از(»عنارض«  ص(»وجهاكر«و)4-5 67 219اسكندري و مـه4-5 68 

154 

219(اسـت

 كـرده

 ايشان

 همراه

 را

.ـاب 

طخ

 عمـر

 دوم

 خليفـة

 بـراي

 اينكـه

 ضـمن

 ص(»عنـارضـ« و مـه56(ـسا هدروآ.دـهم ترـضح حيـضوت رد نيـنچمه

)عـ( 

م«:نويسمي

رك  ي ـلع نينمؤملاريما لآ زا دشاب يدرم  ال اامام مهدي ـجد جور خـ تقو هك  ه ـهجو

 حجاو هم پيدا گردد ه با دجال لعين يـلع ي سـيع رتهم و دنك مالسا نيد ياهد نـيوگ ز يـن ار مال ـسلا«

 ص(  .اس»مذهسن«اين مطالب تصديق بر اين دارد كه وي.)154همو

ي بودن وي آورده

نس رب يرگيد ليلد يديهش:»نا شـن  ر تـهم ه بـ ثالث يافلخ زا يو ريبعت

داشتهمي

 

جماعت

 

و

 

ت

نس

 

مذهب

 

كه

 

تدهد سـا

«

شاد

 

آنكه

 

حال

 

در

 

آبادي

ن وري ا

 

ش رح

خـود

ــراي مالئكـهبه كار برده و آن هم فقط »حضر«جاي را دقي»مهت«پيشوند 

و(ـ و پيامبران ـ آدم) 240صهم(و جبرئيل) 61 83 166صهم(اسرافيل  مـهص 84(

 ص(و ابراهيم   ص(و اسماعيل)50 69 138همو  ص(و سليمان)138همو  55-56 69همو

 ص(و عيسي)84 171 178-180 220  ص(و موسي)106 110 154 165 253همو و مـه

 ص(و نوح)67 113 114 152 165 183 197-198 206 240  ص(و هود)229همو و مـه

57(

يوسف

 

و

)

ص

 

همو

198(

مطلق

 

و

 

لفظـ

 

از

 

خلفا

 

براي

»

مهت

«

اساستفاده

 

نكرده

Page 5: شادی آبادی و شرح او بر دیوان انوری

7/17/2019 شادی آبادی و شرح او بر دیوان انوری

http://slidepdf.com/reader/full/-563db83a550346aa9a91bc39 5/18

119

 ق ارشب ه

مقاله

 ...شادي آبادي و شرح او بر

4.شاد

 آبادآثار

 

ور.1.4 ن ن وي د

 

شرح

 ابتدا لغات مشكل و پيچيدة بيت را معنا كرده و هـر جـا الزمشادي آبادي در شرح خود

پس معنـا و مفهـوم كـل  سـ و هداد حيضوت ار يحيملت و يغالب و يروتسد تاكن  دانسته

عه را شرح كرده و سپس بـهوي معموال بيت نخست هر قصيده يا ق.بيت را گفته است

 ـ پرداختـه اسـت  69در مجمـوع .شرح ديگر ابيات مشكل ـ كه الزم به توضيح دانسته

 قصيده

)632بي

4قطعه

)19بي

2لغز

)10بي

(اس

 شده

 شرح

2.4.ن ا قا خ ن وي د  حرش

نورهمچوناز جهت روش كاراين شرح نيز ا  نا وي د حرشيـنعي  لغـاتنخسـتاسـت

 آرايپ  معنا شده و در صورت لزوم سـپس...هاي ادبـي و نكـات دسـتوري ويچيدة بيت

 اشارازآنجاكه شاد.مفهوم كل بيت گفته شده است اي به ديگـرآبادي در شروح خود

نمي

 

نكرده

 

بـهآثارش

 

ا

ام

 

است

 

نوشته

 

زودتر

 

را

 

شرح

 

كدام

 

كه

 

گفت

 

يقين

 

و

 

قطع

 

به

 

توان

نوري را شرح كرده و پس از آن بـه شـرح ديـوان خاقـاني رويرسد ابتدا ديوان نظر مي

 چراكه پختگي نثر و توضيحات وي در باب كلمات و ابيـات در شـرح ديـوان  آورده است

قانآبادي از ميان اين دو اثر شاد.خاقاني بيشتر است اخ نا وي د حرشيرتشيب ترهش

نورنسبت به  ا  نا وي د حرشراد. 

3.4.فتا م ضف ل

واژفره

 اهنگ شـدومحم

 ر

فظملاو بـا

 اهي شـداپ

 ال سـ

 ين سـپاو

 در

 كه

 فارسي

 به

 فارسي

 هاي

  الوه مـ يـلاو  ي جـلخ)840-873(ـسا هد شـ هت شـون.ت غـل رـه لوا فر حـ ب يـترت هـب

اهد.باب دار22بندي شده ودسته شـ مـك ي لـيخ مـه رعش زا و هدروآ بارع يهاگلا ثـم

 

اصغر اسكندريه كوشش علنامة كارشناسي ارشد ش در دانشگاه تهران به عنوان پايا1388اين شرح به سال.1

 .اسكندري تصحيح شده است

درس1370اين شرح را فيروز فاضلي روشنده به سال.2 مـ ت يـبرت هاگ شـناد رد ش)ينا مـيا2ص 139(ا ضـ

رلادبع و

 سال

 به

 طغياني

 دعلي

محم

 و

 بردبار

1373پايا

 عنوان

 به

 شيراز

 دانشگاه

 در

 ردهش كـ

 حيح صـت

 ارشد

 كارشناسي

 دنامة نـا

 ). 68ص1ايماني(

Page 6: شادی آبادی و شرح او بر دیوان انوری

7/17/2019 شادی آبادی و شرح او بر دیوان انوری

http://slidepdf.com/reader/full/-563db83a550346aa9a91bc39 6/18

120 

قارنامة شب ويژنامة فرهنگستان

 مقاله...آبادي و شرح او بر ديواشادي

 

است

 آورده

. اختصار

 لغات

 معني

 شرح

 ةدر مـلك

 ل بـاقم

 در

 ال ثـم

 راي بـ

 ت سـا

 بسته

 كار

 ا

ت»آواز را گوين« »آو«و مانند آن نوشته و همچنين دربارة»آساي« »آس« غـل و هتشون

خر قوانامةفرهن.معني كرده اس»ضد بيگان«را به»آشن« ص يرلرس ف

نلا حا تفم

لقضاء ا  س

س

لفضاي ا  ضاف الا  روت سدوشلا ناسل ردنت سـه گ نـهرف ن يـا عبا نـم زا.رد

ده  يـد مـه يد نـه نا بـز هـب نآ تا فـدارتم  ي سـراف تاغل يناعم حرش نمض  بعضي موارد

 شك187شود و براي روشن شدن معنيمي ها و تصاوير رنگين هم در اين فرهنگكلمه

 است

 موجود

)ذي

 صمدخعليزاده

 شهريارنقوي

 63-64(. 

ثقا.4.4 ال رج 

ترجماين رسا  هلبا ت ك زا تسا يا»يحل ا «ةتشون »زعلا وبا )ز عملا (با دنزرفليع ا م سا  دنزرف رك ب

يع دب  هب بقلم يزوخيقث رج نف رد نام

زلا«)ص   نزوي م158(و عو ن ش ش و ه م

قد اراي يك م د

 چند فصل است  شكل شكل و در هر   چند  وع نزويدان(هر ن م و هوژپ1ص  357-358(. 

ك

 

ن يـا

 

اب سـتنايدا شـ

 

بـه

 

اب تـو

 

ك يـزيف

 

م لـع

 

وي

 

كـه

 

دارد

 

يـت

اهم

 

رو

 

آن

 

از

 

ادي بـآ

 ـ ترجمهاي مالحيل به اندازعلم دانسته كه از آن علم ـ كه به زبان عربي هم نوشته شده

 آنچه گفتة منزوي را با ترديد مواجه م.كرده است سازد اين است كه در آغازبا وجود اين

االثقايا پايان 

رج

دهاز شادهيچ ذكر شـ حير صـت با تـك نا يـاپ رد و تسا هدشن يدابآ:

أ.»اهللا عليه علي يد عبد الحقيمابوالعزيز بن اسمعيل الرزاز الحريريحيلتمت الكتاب ترجمه« شـنم

ي غير 

طخ هب هك دراد دوجو يرگيد گرب  اين انتساب از آنجاست كه در پايان نسخة مزبور

ش

 نوشته

 اصلي

 كاتب

 خط

 اساز

 ده

:»كتاب

ثقي

رج

ترجمة

 و

لغريب ه ا

 فن ون

 ف ي

 لحيل ا

...ن مـ

فات ابي

نصملايدا ـ

شلا يو لـعلا دواد د ـمحم هحرا شـ و يرا خـبلا ي سـوموبا و اني سـ يلعي بـا و يدا بـآد مـاح

 نياز به توضيح ندارپراكندگيي كه در اين جمله ديده م.»احر  .شود

 ان انورآبادي بر ديهاي شرح شادويژگ.5

1.5.داستا

 و

 آيات

 نزول

 شأن

 دقايق

 به

 اشاره

 پيامبران

 هاي

... 

بيت

 

شرح

 

در

 

ر« بـ ناصقن شيالآ زا لوا لقع وچ يا

 

»چون سپهرت بر جهان از بدو فط رت برت ري

 

Page 7: شادی آبادی و شرح او بر دیوان انوری

7/17/2019 شادی آبادی و شرح او بر دیوان انوری

http://slidepdf.com/reader/full/-563db83a550346aa9a91bc39 7/18

121

 ق ارشب ه

مقاله

 ...شادي آبادي و شرح او بر

نويسمي

ل را و:و عقل او.اسم منادي محذوف اس« يـئربج يلو قـ ه بـ و دنيوگ ار شرع

دالسالم و بعضي نور محمد عليويند عليهبه قولي اسرافيل را گ نـيوگ ار مال ـسلا

ه»اهللا نوراول ما خل«السالمكما قال عليه يـلع ه لـ ومال ـسلا»ق لـخ ا مـ لواهللاا

 عرش مراد داشت.»العقل  از عقل زار:بر.اند كه عقل كل اسپس يـب.رهپ سـ:

 از!ممدويعني ا.آفرين:فطر.آغا:بد.آسمان ل اول قـع و چـمه وت تاذ

  ان هـج ه لـمج رب شنيرفآ تيادب زا نامسآ وچمه ار وت تسا رازيب ناصقن يگدولآ

است

 مرتبه

 علو

 و

 است

 ت

قو

 و

 برتري

«)ص

 اسكندري

 از

 نقل

 به

58-59.( 

ون/آنكه پيش كلك و نطقش آن دو سحر آنگه حالل«و در شرح بيت چـ دنت سـه نم نوچ دص

 :نويسم»امرگوساله پيش س

 گوسالة زرين را در بانگ آورده:سامر« نام مردي است كه ساحر بود و به سحر

امري را در آن  سـ هد شـ قر غـ  ل يـن رد نو عـرف زور نآ ه كـ تسا نانچ نآ و دوب

انمجلس جمع بود و جبرئيل عليه يـدام نآ هك اج ره دوب راوس نايدام رب مالسلا

تسامري آن اثر چون معاينه كرد ف.سنهادي آنجا سبزه مپا مي شـم روفلا

 تعالي

 قوله

 كما

 بگرفت

 مادي

 آن

 سم

 زير

 از

 خاك

»ول سـ

رلا

 ر ثـا

 ن مـ

 ت ضـبقف

«ـ

 در غيبت مهترموسي عليه   بعده ـ  اختاآليه سـب رز زا هلاسوگ كي يرماس  السالم

  قـ و دروآ گ نـاب رد ار هلا سـوگ نآ  حر سـ توق هب و دروآرد كاخ نآ  ومو در وي

بدين.»هذا الهكم و اله موس«:گففريفت و ممهترموسي را بدان گوساله مي

 ص(»پرست گردانيطريق بيشتر خلق را گوساله  ).67همو

2.5.نجوم

 اطالعات

 

بيت

 شرح

 در

ين« مـز طي سـب رد و تـ لا حـ تماقتسا هب/ف كـ ف كـ نام سـآ ر بـعـد هدر كـ بي ضـخلا«

 :نويسمي

»فكيضخلا:روصت سـد ف كـ لك شـ ه بـ تباث ةراتس دنچ زا ب

كرم تسا ي

الكرسي نيز خوانند واند و آن صورت را ذاسرخ كه گويي به حنا خضاب كرده

درجة حمل است جانب شمال و خاصيت وي آن است كه چونآن در بيت نهم

وصوسطدر  صـخم يتو عـد زين و دوش باجتسم دنك هك يياعد ره دسر امسلا

وقت

 

آن

 

در

 

كه

 

مماست

 

قبول

 

آن

 

و

 

شوخوانند

«)

ص

 

همو

21.( 

 و در شرح بيت

Page 8: شادی آبادی و شرح او بر دیوان انوری

7/17/2019 شادی آبادی و شرح او بر دیوان انوری

http://slidepdf.com/reader/full/-563db83a550346aa9a91bc39 8/18

122 

قارنامة شب ويژنامة فرهنگستان

 مقاله...آبادي و شرح او بر ديواشادي

 

»ج

 درآيد

 حوت

 از

 چو

 خورشيد

 حمرم

 

ل ـ جـرا

 را

 ب ـ شـ

 م ـ هـدا

 د ـ نـك

 روز

 هب ـ شـا

« 

 :نويسمي

د « يـآ ل مـح جر بـ رد توح جرب زا باتفآ مرج نوچ هك تسا نآ تيب ينعم و

 سرطان شب شود  هر روز بعد از آ.شب و روز برابر شوند يعني سرطان روز

ود شـ ل جـرا  روز در افزوني بود و هر شب كه آيد در نقصان باشد و ادهم شب

ك  يـ ه كـ ت سـا هايس يبسا ييوگ ددرگ ديپس و ديآرد زور و بش يكدنا ينعي

ل  جـرا  هب روز شـا ييو گـ ار هاي سـ بسا نآ و تسا هدش ديپس يكدنا يو ياپ

است

 

كرده

.

افت

 

نقصاني

 

در

 

شب

 

و

 

گرفت

 

شدن

 

دراز

 

روز

 

عييعني

 

و

 

شد

 

دار

«

 ص(  ).142همو

3.5.زمين

 در

 علمي

 ديگاطالعات

 هاي

 

 :نويسم»هم فاخته بگشاد فروبسته زبان ر/هم جمره برآورد فروبرده نفس را«در شرح بيت

 هفتس:جمر«  چون آفتاب در برج دلو باشد و ماه روميان شباط بود روزاند

رةنند و چهاردهشباط را سقوط جمرة اول خوا مـج طوقس ار طابش هام زا زور

د و درويكثاني خوانند و بيست نـناوخ ث لـاث ةر مـج طوق سـ ار طاب شـ هام زور

مي

 تمام

 جمره

 سه

 هر

 روز

 پانزده

 ت

همد بـ

 است

 گرم

 دي

 جمرة

 گويند

 و

 شوند

ي  مـ اد يـپ زاوآ ه بـ ت شـد و هوك   چنان كه گفته شد از زمين ود وسه نوبت شـ

يومهوا دفع مسردي را از سـ رد و ددر گـ لدتعم اوه ات دنكي ضـعب رد هر مـج

 ص(»شوظاهر مزمين شكوفه   ).97همو

 و در شرح بيت

»ـ تـفرگ ت ـ يـدايا د ـ قـ ع پ ـ چـ ر ــ صنخ زا 

ه ابهـام مكيـده كـ دـهع نآ رد لاـفطا«

 

 :نويسمي

»خنص

:خر

 انگشت

.عق

 د نـنك

 ت سـد

 انگشتان

 به

 كه

 آن

 جز

 و

 مال

 شمار

وفت لـا و تائم هب رامش نوچ و دنريگ دقع دسر تار

شع و داحآ هب رامش هكنآ ا

 عقد به انگشتان دست چپ گيرند و نهايت  و عشرات الوف و بيش از آن برسد

 ).214همو (»اسآن به انگشتان خنصر 

4.5.شاعرانپردازعبار

 و

 ادبي

 هاي

 

 در شرح بيت

»

بـلب

 ز

 ت شـگ

 گل

 ضامن

 چمن

 باغ

 در

ت تقاضـاك سـا ه تـفرگ غا بـ ن مـچ نو نـ را

 زان ـ ـ خـ

 د ـ ـ نـدنكف

 آواز

 ه ـ ـ كـ

 روز

 آن

مان ر  ـ ضـ د ـ نـريگب م ـ صـخ لد ـ بـ يرآ«

 

Page 9: شادی آبادی و شرح او بر دیوان انوری

7/17/2019 شادی آبادی و شرح او بر دیوان انوری

http://slidepdf.com/reader/full/-563db83a550346aa9a91bc39 9/18

123

 ق ارشب ه

مقاله

 ...شادي آبادي و شرح او بر

نويسمي

:  شاخ:چم« مراهي باشد در ميان باغ كه از هر دو طرف هـ رد ناتخرد ياه

  اي راه پـچ و ات سـار رد نا تـخرد ر يـز و ه تـخادنا هار ر بـ هياس و دنشاب هتخيمآ

ل:ضام.ها رسته باشند و گلستاو گرياحين و انواع سبزه  يـفك و راتفرذ پـ.

رجفصل خريف يعني بر:خزان بـ رد باتفآ هك دشاب هام هس تدم   و آن ريز

اغ.طلب كردن و جست:تقاض.ميزان و عقرب و قوس باشد بـ ن مـچ:لو عـفم

 .واقع شده است و تقاضا فاعل اوست

ل بهار سال گذشته منصرم شدو معني هر دو بيت آن است كه آن روز كه فص

باغ

 در

 جهان

 همه

 در

 درآمد

 تابستان

 يعني

 صيف

 هواي

 راغو

 و

 ا هـنا غـرم

 ا هـ

را.آوازة آمدن فصل خزان منتشر كردند مـ ه كـ ت فـگ ل گـ ار لبلب تقو نآ رد

ه از.اجازت ده تا بروم كـ وت هك دز لگ نماد رد گنچ تسا لگ قشاع هك لبلب

دو مهجور مروي و مرا تنهصحبت من مي شـابن يرادافو و تورم زا يراذگ.

اهي دو/هرگز نبود امان به بستان/از باد خزان چراغ گل را:گل جواب داد مـ

 من با چنين لباس نازكي كه در»بايد برميد از گلستا/سه چهار مصلحت را 

 طاقت آسيب باد خزاني ندارم دتي.بر دارم مـ زا د عـب ا تـ درك دياب ربص يدنچ

معين باز به همديگر به كام دوستان در بوستان بپيونديم و البته چهره و جمال 

نمايم

 تو

 به

 بهار

 فصل

 در

 خود

 باكمال

 اين

 از

 بلبل

 فسودل

 رمهاي نـ

 ز يـمآ

هشد و بر ضمان كـ تفگ لبلب اب و دش نامض نمچ  داري گشت و در آن وقت

ن  سـح ا بـ ار و تـ بوغرم بوبحم نيا  ودر فصل بهار تـ ا بـ دراد ه كـ ي تـوارط و

ة.رسانم لـان اب ترجه ةشوگ رد ديدم يتدم و درك اهر تسد زا لگ نماد  بلبل

ي  مـ تا يـبا ن يـا و دو بـ دوهعم ماا مارصنا رظتنم و هدنام هدشرازن  د وزار نـاوخ

اندبار ماشك خونين از چشم خون شـفا»خر ه مـه بو بـحم ه كـ هآ د صـ و هآ

/طاقت محنت هجران نتوانم آورد/چنين مهجورمالجرم از رخ دلدا/بنهفت 

اغچون آثار فصل بهار در را.»روز و شب زار و نزارم كه ز دلبر دورم بـ و اها هـ

 ل يـجعت

 به

 دورمانده

 ديدار

 اميد

 به

 تمام

 شوق

 با

 مهجور

 بلبل

 يافت

 درظهور

 ر تـ

ن زد و تقاضـ.باغ بشتافت مـچ نماد رد گنچ  ايچون معشوق را حاضر نديد

ه از  كـ هد ن مـ ه بـ نينزان لگ نآ هك درك زاغآ دايرف و هلان و داهن داينب وا اب لگ

 تقاضا با كفيل بود ده.روي شرع شـ نام ضـ و تـها گـنآ ب لـط نآ زا ل بـلب و يا

 ص(»بازماند كه گل بشكفت  ).98-99همو

5.5.آراي

 برخي

 بالغتوضيح

 مباحث

 طرح

 و

 ادبي

 هاي

 

بيت

 

شرح

 

در

 

ه قـدرت ااهللا تبـار« كـ يردا قـ نآ ز 

تق سـف و ر هـبع ز د يـامن هد يـد و ناهد«

 

Page 10: شادی آبادی و شرح او بر دیوان انوری

7/17/2019 شادی آبادی و شرح او بر دیوان انوری

http://slidepdf.com/reader/full/-563db83a550346aa9a91bc39 10/18

124 

قارنامة شب ويژنامة فرهنگستان

 مقاله...آبادي و شرح او بر ديواشادي

 

نويسمي

ت:اتبار« سـا ب ـجعت ةملك نيا و  وجل

زع يادخ تسا گرزب.ر هـبع:ل گـ

بيه داده  شـت ودب ار بوبحم مشچ ارعش هك تسا يلگ نآ و  دنرگس نـا.قت سـف:

 و آن ميوه دتشبيه داداي مشهور است كه شعرا دهان معشوق را بدوپسته نـا.

 لف و نشر  ب اسو در مصراع دوم

رمريغ«)مهص 4.( 

 و در شرح بيت

ويحك اي صورت منصوريه باغي و سرا«

 

داي خـ دات سـرف تا يـند هب هك يتشهب اي«

 

نويسمي

:»اس

 تجاهل

 صفت

 در

 بيت

 اين

 و

«)ص

 همو

201(. 

 و در شرح بيت

»بـ و دمآ ناهج كلم كلف مكح رد هك هن 

»و آن پديد است كه چند است و در او چيست حط ام

 

 استفهام است به معني تقري«:نويسمي  ص(»نه  .)157همو

6.5.ديگ

 شاعران

 ديوان

 از

 شاهدمثال

 آوردن

 

ادي ش

 نكه ي ا

 به

 ه

توج

 لغبا

 ادي ب آ ت غل

 هن گ ر ف

 و

 بوده

 ناس ش

لفض المفت اح ا

اي ن

 از

 پ يش

 را

تر شي ب  حي ضو ت  يا رب   بوده  هتشون گ ن ه ر ف  نوچمه   يش و خ  دو صق م  ندن ا مه ف  و تيبه ب  يس ان ون

اد جسته است ه شتسا  يسرا ف  زا يعا رصم  اي يتي ب .درا و م رد  بي ات ا  حر ش يا ر ب  ه كني ا  نم ض

استناد جسته است   يرون ا  ناوي د دوخ هب يددعت م )و مهص  14 16 60 76 78 114 119 139 

 فقط .)174 209 مقال  لي و طت  زا زيهرپ  يا رب م هدن سب  نارعاش ما نجوي:شوه ذكر ن گ  يم ا ظ ن

صهم( اني)2 79 100 103 106 125-126 200 224 247  و ر ش يناقا خ )ص    107 119هم و

129

 

133

 

224(

قندي رمس

 

زني وس

 )

ص

 

همو

15

 

70

 

92

 

263(

ي ابي را ف

 

ظهير

 )

ص

 

هم و

13

 

38

 

امير معزي)144 210  )ص   بلي)70 102-103 119همو ج عسا ول ا دبع )مهص لمان)26 91  س 

وجي ا س )ص   ازي)102همو ريش يدع س  )مهص وسي)105  د ر ف  )ص    .)222همو

 وي بيشتر به شاعران دورة آذربايجاني استناد كرده و ازهمان ص است

خشم هك هنوگ

 .آنان بهره برده است

7.5.ابيا

 شرح

 در

 شخصي

 برخي تجربيات

 به

 اشاره

 

 :نويسم»تأثير مهرة مار به مثابة پادزه«دربارة

Page 11: شادی آبادی و شرح او بر دیوان انوری

7/17/2019 شادی آبادی و شرح او بر دیوان انوری

http://slidepdf.com/reader/full/-563db83a550346aa9a91bc39 11/18

125

 ق ارشب ه

مقاله

 ...شادي آبادي و شرح او بر

»ارمهره مـ

 دو

 ين

رالد صـان

 سلطان

 خزانة

 در

 علوي

 داود

 د

محم

 يعني

 داعي

 اين

 و

ذب  جـ ر هـز  معاينه كرد و به نظر خود ديد كه شخصي كه او را مار گزيده بود

 ص(»شكرد و آن شخص نيكو   ).20همو

 :گويم»آتش خوردن شترمر«و دربارة

ا« هـراب و ت سـا هد يـد غرمرتش تفج كي  و اين داعي يعني محمد داود علوي

 .) 140صهم(»خورد و هيچ زيانش نبوكه شترمرغ آتش ممعاينه كرده 

8.5.هند

 لغات

 برخي

 ذكر

 

ترين ارزيكي از مهم

داعم  هاي هندي است كـه بـراي لغـات فارسـيهاي اين شرح

 براي نمونه ه و«:نويسم»جوا«آبادي در توضيح شادآمده است ـغ اه و  كـ وا رد هچنآ

د  نـيوگ يهو كـ لا جـ ار نآ ود نـه ل هـا و د نـرب يياج هب يياج زا و دنهن روتس تشپ رب و دننك رپ ديوخ«

 ص( ون«:گويم»ناف بريد«و در توضيح.)122همو چـ ه كـ ت سـا نآ زا ترا بـع نديرب فان

 فضلة ناف  مفرزند زاده شود  ص(»برناو كه هندوي آن را نال گويند از اين قرار است.)131همو

»شكا

«)ص

 همو

101 

109(معناي

 به

»بهار

 هواي

«»تاپا

«معني

 به

»بيقـراري

«و

 (»حرارت و تب داشت« لي«)64 105 140 228همو

خ«ياـنعم هـب»قالتاـب«و

 ص(»زالج«  ... .)27همو

9.5.غري

 لغات

 برخي

 ذكر

 

ط درشويم كه امروزه كمتر بـه كـار مـيدر اين شرح با بعضي لغات مواجه مي قـف و دور

فرهنديوان

 و

 توضـيحها

 در

 نمونـه

 بـراي

 اسـت

 موجود

 ها

»

سـپيدمهره

«

نويسـدمـي

:ره:سپيدمهر« هـم و ديآرب كانلوه دنلب زاوآ و دنمدب گنج تقو هك يكرت يياناه كـ ييا يـردنا يـم رد

 ص(»دمند و از او آواز بلند مهيب برآيباشد و آن را وقت جنگ مخالي مي و در معنـاي.)92همو

يگياه«:گويم»زري« مـ گنرزب سـ و درز م شـيربا نادب هك درز تساز يـن كرپ سـا ار نآ و د نـنك

 ص(»خوانند شـكافته«و»بيـرون افتـد«بـه معنـي»بترق«از اين قبيل است.)125همو

ينم« ) 19 100-101 206 217صهم(»بترك«و»شود

رغ«بياج»مرغ«)و مـه 

)26 29ص

 

»

شپليد

«

معناي

 

به

»

فشرد

 ص(»  ... .)83همو

Page 12: شادی آبادی و شرح او بر دیوان انوری

7/17/2019 شادی آبادی و شرح او بر دیوان انوری

http://slidepdf.com/reader/full/-563db83a550346aa9a91bc39 12/18

126 

قارنامة شب ويژنامة فرهنگستان

 مقاله...آبادي و شرح او بر ديواشادي

 

10.5.نسخ

 كدابدآوردن

 هر

 توضيح

 و

 ها

 

دل بيـآبادي نسـخهخوريم كه شادجاي شرح انوري به ابياتي برمدر جاي بـمـه ار ت

 سوم را نيز معنا كرده اسآورده و آن نسخه نايحا ـت زيـادمسـئلهايـن.بدل دوم و 

قد 

او در شـرح بيـت.رساند كه به يك نسخه بسنده نكرده اسآبادي را در شرح مشادي

 پس از آنكـه»دار او از خشب و تخت تو هم از خشب اس/رتبت شوكت قدرش نشود الزم از آنك«

 ممعنا م»شوك«اساسببيت را  :نويسكند

»ب

 نسخه

 بعضي

 در

 تو سـا

 طور سـم

 شركت

 شوكت

 لفظ

 جاي

.ورت صـ

 دين بـ

 و

و و  لـع زا نكي لـو  ت سـا بوچ   آلت شركت معني چنان بود كه اگرچه در هر دو

 فرق پيداست ت!يعني اي ممدو.مرتبة تخت تا هبوط در شركت دار خـت رب وت

ةاند و او الف مدار كردنشسته و خصم تو را بر بـترم ا بـ نم ردق ةبترم هك دنز

و اوقدر وزير برابر است از آنكه تخت و دار هر دو از چوب تـ ردق تروص نيدب  اند

 بلكه او افضاحرا الزم نمي  ص(»كند بدين دعوخود مشود  ).37همو

 و در شرح بيت

»ـ نـادرگب

 ار

 مت ـ صـخ

 از

 ه ـ ثـداح

 موم ـ سـ

 

چرخ

 يرنياز صـق

 ت سـوت

 قدر

 جنب

 در

 كه

« 

 م»نيا«پس از آنكه بيت را براساس  :نويسمعنا كرده است

 ب« ي»نثار چر« »نياز چر«جايو در بعضي نسخه نـعم ه بـ ت سـا روطسم

 و   ص(»اينجا تأثير علوات مراد باشريختن  ).61همو

 آبادي بر ديوان انورمالحظاتي در نقد شرح شاد.6

1.6.مغلو

 نسخة

 دليل

 به

 بيت

 نادرست

 معناي

 

ايـن سـعي كـي نمـود و كجـا كـرد/اي انوري مداهنت سرد چون كني«در شرح بيت

ت آنكه در نسخة شاد»روزگار؟

ع نوشـته شـده»سـرو«كلمة»سر«جايآبادي ب به 

 سبب شده كل بيت را غلط معنا كن»سر«را»سر«بوده و يا او   :خوانده است

ردنسستي كردن در رعايت حق و رو:مداهن« كـ ي سـك ت شـاد.ور سـ و:ه بـ

وري.كوش:سع.معني برآمده است نـا يا ه كـ تسا نآ تيب ينعم و!ه كـ و تـ

بمي صـنم و ديسر دوصقم هب وا ات درك يعس راگزور  گويي كه در حق وزير عهد

مي

 چرا

 بد

 مداهنت

 آن

 يافت

 وزارت

 سستي

 حق

 رعايت

 در

 و

 مكني

 ي؟را نـك

 ص(»سعي كي كرد و كجا كردروزگار در باب وزير اين   ).24همو

Page 13: شادی آبادی و شرح او بر دیوان انوری

7/17/2019 شادی آبادی و شرح او بر دیوان انوری

http://slidepdf.com/reader/full/-563db83a550346aa9a91bc39 13/18

127

 ق ارشب ه

مقاله

 ...شادي آبادي و شرح او بر

كهدرحالي

»سر

 مداهنت

«يعني

»ب

 ق

متج

«دار

 كامل

 ارتباط

 بيت

 مفهوم

 با

 و

2.6.شع

 كلي

 مفهوم

 از

 نادرست

 درك

 دليل

 به

 لغات

 بعضي

 نادرست

 معناي

 

 در شرح بيت

افكندوگر بر آسمان حلمش به حسبت ساي«

 

اي پـ رد نيمز رب يدوب تسد ار نامزييا جـرب«

 

 :نويسمي

»

حل

:

فق

 

و

 

بردباري

.

حسب

:

خد

 

براي

.

بود

 

دست

:

و

 

ايي نـاوت

 

و

 

قدرت

 

يعني

و معني بيت آن است كه.قدمي و استواريعني ثاب:برجايپا.غلبه بودي

ه سـاگر حلم آن كـ ه نـامز  يرريكس براي خداي بر آسمان سايه افكندي ـسلا

ينقدماست چنان ثابت مـز ر بـ يدمآ بلاغ  »و ساكن شدي كه در باب سكون

 ص(  ).12همو

 درحـالي همان چيزي است كه شاد»حسب«يكي از معاني كـه بـاآبادي نوشـته

 معناي ديگر كلمه ـ يعني  ي بيت

ك حسـاب و كتـاب كـردن و اجـراي«توجه به مفهوم 

شرعي

 امور

«)دهخدا

1ذيل

 مدخل

»س 

«(مناس

 اسـ

 تر

.اگر

»حسب

«طـوري

 همان

 معناي بيت آن است كه اگر حلم آمعنا شود كه ما نوشته كـس بخواهـد از آسـمانايم

 آن السـير اسـت وقت زمانه كه سريحساب و كتاب بكشد و بر آن ساية نظارت بيندازد

 بر زمينقدم و ساكن مچنان ثابت  .آمغالب مشود كه در باب سكون

 و در شرح بيت

رب« مـ ديآ نوچ هك يناد ناهج زا يسويب

 

وثري كـ ندر كـ ديما نيگراپ زك نانچمه«

 

نويسمي

د.لغت اهل بلخ اس:بيوب« نـيوگ د نـبلطب نداد ه مـقل يار بـ ار هبرگ نوچ:

ورد و.بيوبيوس ببه خـب بآ و ما عـط زا د نـهد وا رب هچنآ و ديايب يلاح هبرگ

 يوز را هميو دزبانان نـهد بآ و ه مـعط و د نـبلط ق يـرط ن يـا رب«)زا ل قـن ه بـ

 ص   ).66اسكندري

دخل1دهخدا(»انتظار نيكي داشت«و»اميدوار«يعني»بيوب« مـ ل يـذ »ندي سـويب«(

 آبادي اين معنا را از بياحتمال دارد شاد.كه با معناي بيت تطابق كامل دارد

»ـ بــ نـچ ه ـ بـرگ و ـ چـ ي ـ سـويبن ـ كـ

 

ز ـ يـهرپن د ـ بـ ز گ ـ سـ نو ـ چـ ه ـ كـنآز«. 

Page 14: شادی آبادی و شرح او بر دیوان انوری

7/17/2019 شادی آبادی و شرح او بر دیوان انوری

http://slidepdf.com/reader/full/-563db83a550346aa9a91bc39 14/18

128 

قارنامة شب ويژنامة فرهنگستان

 مقاله...آبادي و شرح او بر ديواشادي

 

3.6.ث 

م

 برخي

 دربارة

 ناقص

 كنايااطالعات

 و

 ها

 

عد مسافت و اهل زبـان نبـودن و ناآشـنايي بـا محـاورات روزمـرة مـردم موجـب شـده

 معنـايافتدرمآبادي برخي كنايات را نداند و آنها را براساس معنايي كه از بيتشادي

 براي نمونه  در شرح بيتكند

 خموداني چه مانوري آخر نم« گويي

 

»گاو پاي اندر ميان دارد مران خر در خالب

 

را نوشـته)2 728دهخدا(»دخالت كردن نادا«كنايه از»گاو پاي در ميان داشت«نه

 نه

 و

»راند

 خالب

 در

 خر

«از

 كنايه

»ب

 كارهاي

 دادن

 هـمانجام

 ضـرر

 احتمال

 كه

 فايده

 و فقط به معناي ظاهري هر كدام بسنده كرده اس) 1263صهما(»باشداشته   :را

يحكيم انوري م« مـن رخآ يرونا هك ديوگي مـ ه چـ ه كـ ي نـادييو گـ!نو نـكا

 پاي  يعني گاو  پاي اندر ميان دارد ها در خالب دارد خاموش باش از آنكه گاو

 يعني خر در خليش مر و حاصل.ان تا فرو نمانتو خر خود را در خالب مران

التو كه دعوي م!بيت آن است كه اي انوري حـ رهش ناگرزب همه زا هك ينك

 همچو برگ ودممن بدتر بود و مرا غم و اندوه بسيار بود بـ نازرل مياد ديب ياه

 جايي

 آنكه

 از

 باش

 خاموش

 و

 مگو

 اين

 بودند

 عشرت

 و

 سكون

 در

 شهر

 بزرگان

 و

ه او راكه گاو پاي در خالب افت كـ تسا يياناوت هچ ار رخ  اد و عاجز شده باشد

دوح  مـم قار فـ م غـ و هود نـا ركذ  در خالب رانند؟ يعني جايي كه بزرگان شهر

ري  بـارب نا شـيا ا بـ و يرام شـب نا شـيا نا يـم رد ار دوخ هك يسك هچ وت  كنند

 ص(»كني؟  .)27-28به نقل از اسكندري

ادي ش

 ندك ا

 الع رسياط ا ف

 ايات ن ك

 از

 ادي ب آ حي ضو ت

 در

»در

 او

 و

 دش من

 ش ام

 رده و خ

 اي

اشت چ ني م ك

ص(»   و)41-42همو

»اشت د تسد رب انح

ص(»   مو و)43ه

»اي ي رجا م شو ر ف

بور ا شين

«)مو  صه

84(و

»زد

 گليم

 ير ز

 طبل

«)ص

 مو ه

205(اس

 ود ه شم

 هم

4.6.ابيا

 برخي

 غامض

 و

 پيچيده

 شرح

 

 هادر شرح بيت

انيان دحواس ظاهر و باطن كه من«

يند  شـنن يا پـ ود زا وا تمد خـ شيپ هك 

د ـ نـاوتن هور ـ گـ ود ر ـ هـ ة ـ لـمج ز ي ـ كـي

اند  شـنب ش

ا جـ اي  جـ رب درآرد لد وچ«

 

نويسمي

: دنديدن و شنيدن و:حواس ظاه« يـيوبو  ت سـا ندر كـ سا سـم و ندي شـچ و

Page 15: شادی آبادی و شرح او بر دیوان انوری

7/17/2019 شادی آبادی و شرح او بر دیوان انوری

http://slidepdf.com/reader/full/-563db83a550346aa9a91bc39 15/18

129

 ق ارشب ه

مقاله

 ...شادي آبادي و شرح او بر

باطن

 حواس

:اي

 و

 است

 خيال

 و

 مشترك

 حس

 و

 حفظ

 و

 فكر

 و

 روهم سـ

 در

 همه

ه:و هر دو گرو.خبركنند:منه.ارنمردم جاي د تـفگ ار نطا بـ و رهاظ ساوح

عمصراع دوكه در او«ا«و ضمير لفظ.است جـار حود مـم ما نـ ر بـ  ت سـا تيب

 .بيت است نيز بر نام ممدوح عايد اسآخر دوكه در»شي«لفظ.است

 دو گروه حواس خمس باطن است وو معني هر دو بيت آن است كه در جمله

ه در دلايشان منهيان دل كـ حودمم مان تمدخ شيپ هك دناوتن سح كي  اند

ود درآرد و  خـ رد زا يـن تسد هب نم لد هچنانچ و دنيشنب ياپ ود زا  من است

 آن نام را دل منبه  يعني از غايت شرف و تعظيم  به تعظيم بنشاند جاي جان

تواند

 رسيدن

 بدو

 عشره

 حواس

 از

 حس

 آنكه

 از

 نپيش مـ

 اغ مـ

د

 از

 ام مـت

 از يـن

 

يش از آن ستاند و به پـ هك تسين يياناوت نآ ار يسخ چيه اما دناشن نم ياج

 ص(»جاي جان بنشاننام را دريابد و به دل رساند و به  .)218همو

5.6.ساد

 كلمات

 برخي

 شرح

 

 نشان مي دهد كه اين كلمات براي شـارح غريـب بـوده و الزمشرح بعضي كلمات ساده

 در معناي   براي نمونه زي«:نويسـدم»سرا«ديده آنها را توضيح دهد يـچ نآ و  ورآب كـ

يچاست كه در هواي تابستان در زمين بي هـ د نـور وا ك يـدزن نو چـ و ديامن بآ ضوح وچمه رود زا بآ

 ص(»نباشد  .)10همو

دگي«:نويسم»اسي«و در معناي نـب رد ت شـگ ديقم و دمآ راتفرگ«)ص  و مـه60(رد و

 ص(»گنا«:گويم»جر«معناي   .)127همو

6.6.كلما

 تكراري

 شرح

 

مثالشادي

 براي

 كرده

 معنا

 بار

 چندين

 را

 عبارات

 يا

 و

 لغات

 برخي

 آبادي

»بـاب

 فـتح

«را

فحات  ـ صـ رد19و164و»ـ نـلپ و شو ـ مـ ة ـ طـبار«تاحف ـ صـ رد ار74و120و»جر ـ بـ

را»جمـره«و125و60را در صفحات»زينل«و112و104را در صفحات»سرطان

 .توضيح داده اس135و96در صفحات 

 گيرنتيجه

شادي

 

علوي

 

داود

 

بن

 

د

انوري محم

 

ديوان

 

شارح

 

نخستين

 

دومدرآبادي

 

ونيمة

 

نهـم

 

قرن

ه هندوستان مي

ولام رد يرمق يرجه مهد نرق لياواسا هتسيز.ياـج هـب رثا هس وا زا

Page 16: شادی آبادی و شرح او بر دیوان انوری

7/17/2019 شادی آبادی و شرح او بر دیوان انوری

http://slidepdf.com/reader/full/-563db83a550346aa9a91bc39 16/18

130 

قارنامة شب ويژنامة فرهنگستان

 مقاله...آبادي و شرح او بر ديواشادي

 

اسمانده

:رشرح ون ا

 ان وي د

و

قان اخ

 ان وي د

 شرح

و

تا فم ضفل ا

.ديگـري

 كتـاب

 ه

تبلا

ثقاهم به نام  الا

رجتشاد بستنم ودبنا. 

 هر جا الزم دانسته با طـرح مباحـث661آبادي در شرحشادي بيت از ديوان انوري

 و يا ذكر برخي لغات شـبالغي و شاهد مثال از خود انوري و ديگر شاعران فارسي اذ وگو

ي بيت را فراهم آورده است

ك  موجبات فهم  ت او در شرح بيت به حدي است.هندي

قد

 بـهبدل همراه كرده و گفته مثال در برخـي نسـخهها را با نسخكه برخي بيت جـايهـا

»نيا

« 

»نثا

«اينوشت

 بيت

 معناي

 صورت

 آن

 در

 كه

 بواند

 خواهد

 طور

.مورد

 دو

 يكي

آبـاديآنچه شـادي.اش استناد كرده كه در جاي خود مهم است شخصهم به تجربيا

 ـ از جملـهمتمايز ماقرانرا از ديگر  العات زيادي است كه در علوم مختلف

طا  سازد

 البتـه   ـ دارد اشـارات وي را بـه دقـايق شـأن نـزول آيـات ونبايـنجـوم و رياضـيات

را وقتي در كنار نثر ادبـي وياد شدهة موارده.هاي پيامبران از نظر دور داشداستان

 سودمن با شرحنهيهاي شاعرانة ويپردازبرخي عبارت تبسنبورم وريوش. 

ه

تبلاداشت

قـو

 شـارحان

 ديگر

 همچون

 خويش

 شرح

 در

 ضـعفآبادي

 و

 هـاييهـا

 بي دوري از اهـلعد مسافت .هايش افزوني دارهايش بر ضعشك قوداشته است

 باعث شده برخي كنايات  برخي كلمات ساده را معنا كند و يا برخييرا در نيابدزبان

دليل ديگري كه باعث شـده معـاني.كلمات و عبارات را چندين بار به تفصيل شرح دهد

 نسخة مغلوطي است كه  .در اختيار داشته اساز ديواندرستي بر برخي ابيات ننويسد

  نمضيوب ار تاملك يخربهـك هدرـك اـنعم رعـش يـ

ك اساس درك خويش از مفهـوم 

 پيچيـده

 به

 آنچنان

 بيت

 دو

 يكي

 شرح

 در

 يا

 و

 گذاشته

 قدم

 بيراهه

 به

 اوقات

 گـوييگاهي

 .كنافتد كه شرحش نياز به شرح پيدا ممي

Page 17: شادی آبادی و شرح او بر دیوان انوری

7/17/2019 شادی آبادی و شرح او بر دیوان انوری

http://slidepdf.com/reader/full/-563db83a550346aa9a91bc39 17/18

131

 ق ارشب ه

مقاله

 ...شادي آبادي و شرح او بر

منابع

 

لذریعآقا بزرگ طهراني

لشيع ا

 نيف ا صت

 الي

 تهران   . 1333چاپخانة مجلس

 رضا استادي

نسخ

 رست ه ف ظع ا

 مسجد

 نة ا خب ا تك

 خطي

 هاي

 قم   دفتر نشر برگزيده  . 1388جلد دوم

 علي «اصغر اسكندريشاد

 شرح

 يح حصت ير و ن ا

 ان و ي د

 ب ر

 ادي ب آ

ان» يـاپ ي سـانشراك ة مـان د شـراه بـ

   .1388دانشگاه تهران راهنمايي دكتر محمدرضا تركي

 بهروز اث »هاي تحصيلي در حوزة تصحيح متونامفي پايامعر« ))1ايماني ر يم

 ينة آ

ارم  هـچ لا سـ 

 پاييز  .1380ش دوم

ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ

)2( 

»پايا

 في

رعممانوتم

 تصحيح

 حوزة

 در

 تحصيلي

 هاي

« 

ين اثآ ر يم

ش

 نجم پـ

 ال سـ

 

 پاييز و زمستان  .1381دوم و سوم

 علي بهراميان

سخ ن

 رست ه ف ات ك

 ارسي ف

 خطي

 چكهاي

 ري و ه م ج

 ي م

 نة ا خ

) را پ

( ا ضـر ش شـوك ه بـ 

 كتابخانة بزرگ حضرت آ اريخالیميرجي تـ و دان سـا ز كـرم يرا كـمه ا بـ ي فـجن ي شـعرم يمظعلا

   قم  .1379ديپلماسي

 محمدتقي دانش پژوه

سخ خطن

 هاي

گاه شـناد دان سـا ز كـرم و يز كـرم ة نـاخباتك تاراشتنا   دفتر نهم

 تهران  .1358تهران

منزويدان

 علينقي

 و

 دتقي

محم

 پژوه

)1( 

اال سهپ س

 لي ا ع

 درس ة م

 ن ة ا خب ا تك

 رست ه ف

ارم  هـچ

 د لـج

  .1346تهران

ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ال )2(ـا سهپ س

 لي ا ع

 رسة د م

 نة ا خب ا تك

 رست ه ف

 تهران   . 1356جلد پنجم

 مصطفي درايتي

رة ا و ت سر هف سدنتشنا ر ي ا

 هاي

) دن

س ) لـجم دان سـا ز كـرم و هزوم  وراي كتابخانه شـ

   تهران  .1389اسالمي

 علي  ))1اكبردهخدااملغ ن

 تهران مؤسسة لغ  .1377نامة دهخدا

ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ك )2(ـح

 و

 ثال م ا

 تهران   . 1386اميركبير

بر

 

تعليقات

 

و

 

مقدمه

 

سيدضياءالدين

 

سجادي

ن ا ق ا خ

 

ان و ي د

تهران 

 

زوار

 1382. 

 محمد بن داودشادي نورشرح ))1آبادي ا

 ان و ي د با جـنپ هاگ شـناد  ور( پاكستان هـال(ي ـ

طخ ةخ سـن 

 .239ش

ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ 2(ـ( نور ا

 ان و ي د

 شرح

 .204شنسخة خطي مدرسة سپهساالر 

ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ر )3(ـون ا

 ان و ي د

 شرح

ي ش

طخ ةخسن   مسجد اعظم  . 1733قم

ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ن )4(ـ ا ق ا خ

 ان و ي د

 شرح

 نسخة  مدرسة سپهساالر ي تهران

طخ204. 

ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ن )5(ـ ا ق ا خ

 ان و ي د

 شرح

ي ش

طخ ةخسن   مدرسة سپهساالر  . 271تهران

هنحيدر سيدشهريار نقوي ر ف نا ت سك ا پ

 و

 ند ه

 در

 ارسي ف

 يسي و ن هرادا تارا شـتنا ترازو شرا گـن ل كـ

   تهران  .1341فرهنگ و هنر

Page 18: شادی آبادی و شرح او بر دیوان انوری

7/17/2019 شادی آبادی و شرح او بر دیوان انوری

http://slidepdf.com/reader/full/-563db83a550346aa9a91bc39 18/18

132 

قارنامة شب ويژنامة فرهنگستان

 مقاله...آبادي و شرح او بر ديواشادي

 

جعفر

 د

سي

 يدي ه ش

انور

 ديوان

 مشكالت

 و

 لغات

 شرح

بيورد ا  نا رهت

 فرهنگي

 فاخر م

 و

 آثار

 نجمن ا

 1376. 

 ذبيح ه صفا

لا

ا ري ا

 در

 يات ب د ا

 يخ ر ا ت

 تهران   . 1356اميركبير

ارس »الفضمفتا«عليزاده ف

 ادب

 نشنامة ا د  يمال سـا داشرا و گنهرف ترازو   بخش سوم  جلد چهارم

 .1380تهران

 فيروز فاضلي روشنده

شاد

 شرح

 ية شحت

 و

 يح حصت رون ا

 ان و ي د

 بر

 ادي ب

ي پايا سـانشراك ة مـان د شـرا

   .1370دانشگاه تربيت مدرس

 ابوالحسن فراهاني

نور ا

 ان و ي د

 كالت ش م

 شرح

 تهران   دانشگاه تهران  . 1340به تصحيح مدرس رضوي

احمد

 معاني

 گلچين

ضو ر

 قدس

 تان سآ

 نة ا خب ا تك

 خطي

 كتب

 رست ه ف

تم فـه

 جلد

 )2(ادارة

 ارات شـتنا

  مشهد ك  .1346تابخانه

 احمد منزوي

سخ ن

 رست ه ف سر ا ف

 خطي

 هاي

 مؤسسة فرهنگي منطق  تهران جلد اول  .1348ئي

با مقدمه و تعليقات بر) )1سعيدنفيسي ابل ب ل الا با   تهران عوفي  .1335سينا

ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ر)2(ـب همدقم نور ا

 ان و ي د

 ت  نگاه  .1376ران به اهتمام پرويز بابايي