[Type text]

دانشجوی ادبیات عرب حمیده هادی پناه

1

دانشگاه پیام نور قم

عوامل پیوند زبان فارسی با زبان عربی در سایه اسالم

حمیده هادی پناه

استاد محترم: دکتر جنتی فر

19بهار –ترم دوم

[Type text]

دانشجوی ادبیات عرب حمیده هادی پناه

1

چکیده

هر گونه دادو ستد فرهنگی و مبادله تجارت و استفاده از ثمرات عقول و افکاار از

ورت هاا یااات موناو هار مصات ا اال و متمادن و فرهنا فاران لوازم و ضر

است که می خواهد در تاراخ استوار باشد .

تأثار متقابل زبان و ادبااات فارسای و زباان و ادبااات عربای از زماان هاا ادام و

باستانی امر بداهی و نشانه پاوند عماقی ماان اان دو زباان ننای اسات . باواعه بواد

تباط و پاوند باشتر و وساع تر گرداده استاز اسالم اان ار1 .

ارتباااط میکماای بااود کااه نچااه بااه انتشااار سااراع زبااان عرباای در ااااران کماا کاارد

اسالم پاادا کردناد و درمقابال هام عربهاا باا اساتفاده از اارانااان در اماور ااراناان با

ه سااسی و یکومتی و متون ترجماه شاده از پهصاو باه عربای خواساته ااا ناخواسات

زبان فارسی را وارد زبان خود کردند .

اان مقاله با مجال اندکی سوی دارد به موارد زار اشاره کند .

پاوند ماان دو زبان فارسی و عربی با سار تاراخی بود از اسالم – 1

باواعه بواد از باالوک تأثار گذار و تأثار پذار زباان فارسای از عربای و – 2

ورود اسالم به ااران .

ارتباط –پاوند –تأثار –زبان و ادب عربی –کصاد واعه : زبان و ادب فارسی

. تابتسان 45تأثار زبان و ادب فارسی در زبان و ادب عربی ، میسن راثی ، پعوهش و عصوم انسانی ، شماره - 1

1331 (291 ،279 )

[Type text]

دانشجوی ادبیات عرب حمیده هادی پناه

1

مقدمه :

هنگامي كه زباان عرباي، فرهنا عرباان و باه وااعه تواالام وا ر اساالم را بارار

ااراناان به ارمغان ورد، زباان فارساي راهاي ناو برگزااد، سرشاار از موااني تاازه

هار فرهن تبادال گردااد. اماا از ساده تران زبان بزرگشد، و سرانجام به اكي از

چهااارم هجاارر، زبااان فارسااي ناچااار بااود در براباار زبااان عربااي )و نااه فرهناا

ار برار خاود بانداشاد تاا باه نشااب ناابودر درنغصطاد. عرباي عربي_اسالمي( چاره

هاار نوپاار ع ار اساالم )فصسافه، پزشاكي، كوشاد به پشتوانه اساالم و دانش ناز مي

ها كاه گااه باه ااضاات و ...( وجاود خاود را در اااران پااادار ساازد. ااان كشااكشر

شاود، هناوز پا از هازار ساال باا ي اسات. از اا ماز تبدال مي همنشاني مسالمت

شاود و از ساور داگار در تو اب سو در التازام داناي دانشامندان متوهاد پداادار مي

ذرتااش ذرناوش درااان زماناه نظرهار استاد ها و نقطه گرااان. پعوهش برخي مصي

كااه بااا هوااات مصي_ااراني_اسااالمي ااراناااان ناااز رابطااه دارد، شااسااته بررسااي و

برا هر شنا به زباان فارسای و عربای ، واضات اسات کاه ااان دو زباان تیصال است

در بسااااار از لغاااات و ا اااطالیات و یتااای در بسااااار از انداشاااه هاااا ، خااااال

کند . پرداز ها وانواع ادبی مشتر

زباان فارسای و عربای را در اان مقاله می توان اکی از عوامل مهم پاوند ماان دو

دانست . ،ز اسالم بان اان دو زبان رخ دادر و تأثر که بود اتأثا

از لیاظ تاراخی ، پاوند و ارتباط مااان دو زباان فارسای وعربای باه دو بخاش مهام

تقسام می شود .

عبااارتی دوران جاهصااات و داگاار دوران پاا از اکاای دوران باال از اسااالم و بااه

اسالم .

[Type text]

دانشجوی ادبیات عرب حمیده هادی پناه

1

از نجا که دامنه کار بساار گسترده است ، اان کار خاود را باه پاوناد مااان زباان

ر مای ساازام و اماادوارام ااان مقالاه رانی و ادب عربی و فارسی بود از اسالم م

و هماه جزیااات اام در مقا ت پعوهشی انادگان بااز شاکافته شاود که بساار فشرده

زم را بر ن بافزااند .

روابط ااراناان و اعراب در سااه اسالم اسات کاه موجاب پدااد مادن نقااط تال ای و

زمانه ها مشترکی بان ادباات فارسی و عربی شده است .

نفاوذ اساالم در ااااران باعار تغااار و تیاو ت بنااادانی در مااذهب و زااان ، خااظ و

تبااع ن زبااان و ادب عرباای هاام دسااتخوش تغااراتاای از فرهناا ااراناااان شااد و بااه

جانب زبان فارسی شد .

شکوفاای نهضات ترجماه توساط بانااان باا اساتوداد نثار ، ابان مقضاع وعبدالیمااد و

یضور موالی در پااگاه کوفه و ب ره و هجوم لغات فارسی باه عربای و در کناار

دساات بااه دساات هاام ن یضااور ااراناااان مسااتود در اماار سااساات و وزارت همگاای

. نندهمه البت و استوار در هم شک دادند تا زبان عربی را با ن

[Type text]

دانشجوی ادبیات عرب حمیده هادی پناه

1

سؤالی که در این جا می توان مطرح کرد و به آن پرداخت این است که :

اا می توان رف نظر از تفاوت ها فرهنگی و اعتقاد کاه مااان ااان دوتمادن

و ارتباااطی ماااان زبااان و ادب فارساای و کهان وجااود داشااته اساات هاااو رشاته پاونااد

زبان و ادب عربی بر رار کرد ؟

و اا می توان با توجه به سار تاراخی و بود مسافتی کاه مااان ااان دو امپراطاور

تأثار بر رار کرد ؟ و عظام وجود داشته ، گره هاای از پاوند

دسات ماا به نچه از اسناد تاراخی و شواهد موجود در شور و نثر فارسی و عربی

می کند . راا در فرضیه و حدس اجمالیما را رساده است

دان اسالم به عنوان عن ر مهم و مشترک فرهنگی در زمانی انادک موجاب پاوناد

و ارتبااط ممالا بسااار شاد . اااران بااه عناوان اکای از کشاورهاای اسات کاه نفااوذ

ثار در زبااان زبااان عرباای در ن بساااار مشااهود اساات و پرتوهاااای از پاونااد و تااأ

ت ااان مقالاه را روشان کارده یی در ساااه اساالم وجاود دارد کاه ساافارسی و عربا

است .

[Type text]

دانشجوی ادبیات عرب حمیده هادی پناه

1

که در ابتدا کار به یمصاه اعاراب باه اااران اشااره کناام ، ضرورت ایجاب می کند

ناااز هساات ، کااه نقطاازااارا نفااوذ اسااالم بااه ااااران دسااتاورد فااتت عظااام اعااراب ا

ارد شاااادن اسااااالم بااااه ن دو امپراطااااور باااازرگ شااااد . وروابطاااای جداااااد بااااان اااااا

،خطااب اسات عماروز عرب بر اارانااان در زماان پارنتاجه رانسرزمانها اا

م( کاه بارا اعاراب مانناد ن اتفاات نافتااده باود 153ها . 21جن نهاوند ) سال

فتت الفتوح ن زمان بود.

ان و اعاراب پاونادها فکار ااراناان از نظر سااسی تسصام اعراب شدند و باان نا

با دامنه ا گسترده و نتااجی ارزشمند پداد مد .

ابتدا به اثرگذار زبان عربی در فارسی اشاره می کنام .

نفوذ زبان عربی در فارسی با تغااراتی همراه بود که در اانجا به طاور مخت ار و

اجمالی باان می شود .

[Type text]

دانشجوی ادبیات عرب حمیده هادی پناه

1

ایران از آیین زرتشتی به آیین اسالم : تغییر مذهب رسمی در – 1

ی از رهااا ن اساالم باان اارانااان باا هادفبر اثر فتت ااران زمانه برا گسترش داا

سااصطه رویاااناون زرتشااتی فااراهم مااد1ن زمااان باشااتر ااراناااان زرتشااتی بااه در

2.دفته ، زبان ر ن را جااگزان کردناسالم گروادند . زبان اوستا را ترک گ

بل از مدن اسالم به اااران خطاوطی کاه ماورد غییر خط فارسی به عربی :ت – 2

استفاده ااراناان رار گرفت ، عبارت بود از :

الف( خط ماخی

ب ( خط پهصو

3 ج( خط اوستاای

پ از ورود اسالم به ااران و فروپاشی یکومت ساساناان ، خاط پهصاو باه د اال

رفت :زار در مورض زوال و نابود رار گ

از بان رفتن پشتوانه سااسی زبان و خط پهصو کاه ناشای از فروپاشای یکومات –

ساسانی بود .

که در برخی موارد موبدان و دانشمندان دانی را 5وارش هازدشوار خواندن ه –

هم به اشتباه می انداخت .

4استومال ا یرف برا نشان دادن دو اا چند دا . –

جبار بصکه از رو مال و رنبت پذارفتند ، در اانجا توضات باشتر درباره اان که ااراناان اسالم را نه از رو ا - 1

Islamic culture,p.623-631مورد نظر ما نسبت، بنگراد : 303.309،ص 1317_بالذر ،2 71،ص1311_ بهار، 3هزوارش اسم م در از اوروارتن به مونا باان کردن و شرح دادن است.به اان گونه کصمات که فقط در کتابت می _4

(12،ص 1،ج 1311بان رانده نمی شد،هزوارش نام نهادند.)موان، مد و به ز 75،ص 1،ج1311_بهار،4

[Type text]

دانشجوی ادبیات عرب حمیده هادی پناه

1

بااه فاارا گاارفتن الفبااا اگاار چااون ، نااااز ااراناااانمصی داااان عواماال در کنااار عااوا

در –خواندن ر ن ، ورود تواداد زاااد از کصماات عربای باه فارسای عربی برا

نان با توالام دان اساالم ، و شناای روزافزون –نتاجه گسترش اسالم بان ااراناان

الفبا عربی جااگزان الفبا پهصو شود . ه رفته فترموجب شد

ان رسمی و خط رااج ن از ماان رفت و جا خاود بدان ترتاب با مدن اسالم ، زب

1را به زاان و خط جداد داد و ف صی تازه در تاراخ ادباات فارسی پداد مد .

زبان ادبی و رسامی در اااران پا از فاتت کامال تغییر زبان ادبی ایران : – 3

ران به ن تکصم ورت می گرفات از ماان رفت و بان لهجه ها متودد که در اا

.درنتاجااه،درماان ااراناااان میاادود شااد و جااگاااه ادب خااود را بااه زبااان اار ن داد

تیقاقاات خاود و ترجماه هااای کاه از برجساته نی ظهور کردناد کاه باه واساطه کسا

تران متون ادباات کهن ااران به عربی ورت دادند،یقی شاااان بار عهاده ادبااات

بان عربی و واعد ن ومبایر عصمی و ادبی ن بسااار او عرب دارند. نان در ز

دساات بودنااد.امکان پداااد ماادن زبااان ادباای در ااااران مگاار بوااد از اسااتقرار سااساای

. زباان عربای ، زباان رسامی اماور (22،ص بهاار) دولت ها کوچ ،پدااد نااماد

. 2کشور و عامل بر رار ارتباط ماان اعراب فاتت و ا وام اارانی شد

شرح کتاب –زند» اناان بود ، کتاب سصو ، زبان ااراناان در یکومت ساپه زبان

بود . اان کتاب دانی ) زند( در نگهادار زباان شده به زبان پهصو نوشته –اوستا

پهصو مؤثر بوده ، ولی تا ع ر یاضر از گنجانه ادبااات پهصاو کاه در یکومات

عصات ن را در .زاااد نماناده متداول باود ، چااز ساساناان و در اسالم رااج و

3تفوت دان اسالم بر دان زرتشت بااد جست و جو کرد .

133ص،1377روش،س – 1واضت است که زبان فارسی تا دوران عبدالمص مروان در داوان ها خراج مورد استفاده رار می گرفت،تاا ااان _2

309و 303م، ص 1900ه ، 1317ذر ،هجر به زبان عربی تغاار بافت،بنگراد:بال 70که در سال

سی بر ادب عربی.عبد هللا نا سارمقاله.تاثارات ادب پار _3

[Type text]

دانشجوی ادبیات عرب حمیده هادی پناه

1

ااراناان در زبان عربی و واعاد ن و مبایار عصمای و ادبای ن بسااار او دسات

بااوده انااد . امکااان پداااد ماادن زبااان ادباای در ااااران ، مگاار بوااد از اسااتقرار سااساای

بان فارسی ادبی که پ از فتت ااران متداول گشات ، ز .دولتها کوچ پداد ناامد

ن زبان فارسی پهصو سابت نبود ، بصکه زبان جداد بود که تیت یماات اشاراف

اعراب رشد کارده باود . و در ساااه ن باه دسات اارانااانی کاه زباان در را ناکاو

زااارا همااان گونااه کااه ماای دانااام نخسااتان ی ادباای تر اای کاارد.منزلتاا بااه موختنااد

نواسندگان به زبان جداد فارسی کسانی بودند که دو زبان فارسی و عربای را مای

باان عربای پا از فاتت ز زاه باان گر ن اسات کاه زباان فارسای دانستند و اان نکت

، عماقاا گاهی در ساختار نیاو ات ، ا طالیات و بالنت و یتی دااران در مفر

داگار تقراباا متواارف و ناادر تأثار پاذارفت . چااز کاه در اثار پاذار اا زباان

است زارا چنانکه دانش زبان شناختی در وانان خاود ت ارات مای کناد ، زباان در

1 واعد نیو خود از زبان داگر اثر نمی پذارد .

1

کتااب وتاثار ادباات عرب و ادباات فارسی ،دکتر میمد ننامای هالل،ترجماه اماار ماومنی هزاوه،_مقاله:عوامل پاوند 1

35،ص1331_د 123_پااپی9ماه ادباات ،شماره

[Type text]

دانشجوی ادبیات عرب حمیده هادی پناه

1

اان با فر تی کوتااه باه تاأثار فارسی باان شد ، رتا به اانجا اثرات زبان عربی ب

ار زبان فارسی بر عربی می پردازام :ذگ

از تفر اه و اساالم اعاراب بادو پا از نکاه باه برکات تواالام تأثیر زبانی : -

لام اباا توا ،در جااده تمادن و شهرنشاانی نهادناد م اد وان نشانی نجات اافتند بااب

مختصفی در عر ه ها گونااگون مواجاه شادند کاه بارا بااان نهاا امکاانی در

ام گرفتن از زبان پهصاو و ودر چنان شرااطی ازبانشان وجود نداشت ، طباوت

داگر زبانها اارانی با پشتوانه فرهن و تمادن دااران و باا در اختااار داشاتن

ه ا از لغاات و ا اطالعات مختصااف مای توانسات تااأمان کنناده ااان نااااز گناجنا

زبان عربی باشد . بر هماان اساا بسااار از لغاات از زباان اااران باه زباان

عربی وارد شد .

واعگاانی چاون : المارسااتان ) بامارساتان( ، النازاا ) نااازه ( ، الماوذج ) مااوزه و

1و ... از اان نوعند . کفش( الکرح ) کره ( المرزبان ) مرزبان(

واعه باار ورد 2400هااا فارساای را در عرباای ، همااا بااه طااور کصاای مجموعااه واع

واعه در 200واعه جاهصی و ر نی اند . یادود 150می کنام ، از اان توداد یدود

اندکی و زمان امواان به عربی راه اافته وبقاه را تمدن عباسی در رن دوم و سوم

وام گرفتاه اسات. ااان کصماات کاه مورباات خواناده مای شاوند در هم در رنها بود

2همه کتابها نظم و نثر عربی پراکنده اند .

_اماااار ماااومنی هزاوه)کتااااب مااااه ادبااااات و مقالاااه_روابط اااااران و عااارب و تااااثار ن در ادبااااات فارسااای و عربی_1

(17،ص 35فصسفه،تار

،زمساااتان 72عرب_ ذرتااااش ذر نوش_)مقاااا ت و بررسااااها،دفتر مقاله_پدااااده هاااا اارانااای در زباااان و ادبااااات -2

(24،ص31

[Type text]

دانشجوی ادبیات عرب حمیده هادی پناه

1

بداهی است که در ناز اسالم بااد داد که در ر ن کرام چه چااز دربااره اااران و

ااراناان نقل شده است اان امر شااد به دو مورد منی ر نباشد :

ا افساانه هاا همانا نها از اساطار اارانی ااد شاده اسات کاه درکه تی استیکی آیا

که شخ ی به نام نضربن یارر در یاره موخته بود . ،کهن پارسی است

بااهیضاارت پاااامبر )ص( رو باار تابنااد و سااخنان و از مااردم ماای خواساات کااه از

باود ، گاوش فارا گمان او شران تر از اات الهی داستانها رستم و اسفنداار که به

( 343ص، هشامدهند ) ابن

سوده روم است )نصبت الروم ...( کاه باه جنا هاا اااران 7-1ت اا مورد دوم :

و روم و پاروز ااراناان در ناز و شکست در خر اشاره دارد .

بوالوه چند کصمه فارسی ناز در ر ن کرام مده است :

کصمه بر رود شده که برخی را در شور جاهصی 14تا 10واعه ها فارسی ر ن ،

اناد از ن برخای داگار ایتماا نخسات در ار ن باه کاار مادهناز می توان اافت و

در ، فاردو ، ورد و .. ) صواررت ، ابرات ، ساراج ، سانمجمصه است : استبرت ،

( ،واعه ها دخالفر جاان باره ن ؛

اد درتمند و انتشاار اافتاه باود کاه از هماان ارن اول بارا زباان عاارانی ننعاد

در ماان جاموه اسالمی باز کرد ، به همان سبب زبان عربای خود جااگاه واعه ا

، باه طاور کاه شااعران بادااه 1تا اندازه ا تیت تأثار زبان فارسی رار گرفات

بارا بذلاه . نان در اشاوار خاواش نشان ناز از تأثار الفاظ فارسی در امان نبودند

: گوای از الفاظ فارسی استفاده می کرد

103اثار فرهن ااران در ادباات عرب رن دوم هجر ، صهداره، م : ت_1

[Type text]

دانشجوی ادبیات عرب حمیده هادی پناه

1

در شور ابی شراعه ، اان مسأله به چشم می خورد :

«خش »رایها و ان سال خمارها ال افتیت فومت ذا1

یتی در هجوگوای که در ماان مردم متداول بود شااعران الفااظ فارسای را باه کاار

مردم ، الفاظ فارسی را مای فهمااده و مای می بردند که اان امر باانگر ن است که

پذارفته اند ، مانند اان بات از ابی انبغی در هجو برمکاان :

« خش »فیشاه البرمکاون و ال النا « رشمان» عمصوه ض انماالدناا کبا2

شگفت زده شاوام ، فارسی به زبان عربی در رن اول هرگز نبااد از هجوم الفاظ

اجااه طباواای برخااورد ماااان دو زبااان بااود ، همااان طااور کااه زااارا چنااان اماار نت

ااراناان به د اصی که مطرح کردام ناازمند فراگار زبان عربی بودند ، عارب هاا

ناااز در بوضاای مناااطت ، بااواعه در ماااورات النهاار ایتااااج مباارم بااه اااادگار کاماال

زبان فارسی داشتند .

اهماات ز زبأان فارسأی داشأتند موالی نیز نقش بسزایی در تأأثیر پأذیرع عربأی ا

ر ماای گااردد کااه باار تااأثار گااذار نارومنااد اربابااان و اااان اماار زمااانی باار مااا شااکا

رعات ها در زندگی اجتمااعی ارن دوم وا اف شاوام ، بادهای اسات ااناان باا زباان

عرباای کااامال شاانا نبودنااد بااه همااان دلااال در سااخنان خااواش بساااار از توبارهااا

زبااان ا ااصی خااود را ماای گنجاندنااد 3از سااو داگاار اایبت کردنشااان بااه زبااان .

ظ روااتاای از جاایخناده دار ماای نماود بااه طاور کااه بسااار از مااوارد عربای در

اکی از شاعران دارد که و لکنت زبان کنازش را چنان تو اف می کند :

ر الذکر ااکثر با اسمع مهانی التیر تذکارها ا نثی و تأن

فی ذکر القمر توالتقواه الشوا

ظ می کرده است ن کنازک مر را کمر تصف4 .

.)سال انتشار؟(، اان واعه همان خوش است 50، ص 20، ج ا فهانی - 1 )نام نواسنده؟ انتشار؟(، نمارش اوان نامرو 130طبقات الشورات ، ص - 23

111عرب رن دوم هجر ،صااران در ادباات تأثار فرهن : م هداره، _ )نام نواسنده؟سال انتشار؟( 43، ص 1الومده ، ج - 4

[Type text]

دانشجوی ادبیات عرب حمیده هادی پناه

1

عاارب هااا بالفا ااصه پاا از فتویااات خااود پاای بردنااد کااه بااه تماادن ااراناای ولااو در

د ، به عنوان مثال انون بخشش ) عطا( کاه کوچ تران مسایل زندگی نااز دارن

پااه گذار ن عمر بن خطاب بود ، اانونی در ا ال اارانای باود .هماان طاور کصماه

ستداوان بدون ش واعه ا فارسی ا1 .

دو شااخص ااراناای و عاارب رواااات ماای کنااد کااه باااانگر زا ااولی مناااظره ا را

تأثار گذار شکار ااراناان بر تمدن و فرهن عرب است در اان منااظره اارانای

می گواد :

ما در اداره امور نامگذار هاامان هاو گاه باه شاما ناااز نداشاته ااام ، درسات »

امااا در اداره امااور و زبانتااان ، باای نااااز از مااا اساات کااه شااما برمااا چاااره گشااتاد ،

ناستاد . یتی ناذاها ، نوشاادنی هاا و دااوان هااتاان نااز بار اساا نامگاذار هاا

«ماست و شما در ن تغاار نداداد 2

137ص ت، 1351، ولی - 1 193همان ، ص - 2

[Type text]

دانشجوی ادبیات عرب حمیده هادی پناه

1

نصبه اعراب و به تباع ن ورود اارانااان باه اساالم ، هاچگااه روح اارانای گار ن

را نابود نساخت .

مصات گراای بساار از ااراناان را واداشت که شاهکارها ادب اارانی را باه اان

زبان عربای ترجماه کنناد . گاوای ناان باا ااان کاار مای توانساتند شااهکارها ادبای

د . نخود را که در ادب عربی نظار نداشت به رخ اعراب بکش

از ثاار فاعمق بانهللا اان کاار ترجماه هااای اسات کاه عباداشااسته تران نمونه برا

کاه باعار یاارانی ورت داده اسات ، مانناد ترجماه کصاصاه و دمناه و بسااار تألافاات

شد نثر عربی تا ید بساار رشاد اافات و داناش اعاراب در عر اه عصاوم مختصاف

نی اافت و چون یاات سااسی در ااران استوار پادا کرد زبان فارسی اان فزوناز

انتی بزرگ اابد . مصات گراای ادابان اارانای را امکان را اافت که از نظر ادبی مک

به تألاف شاهنامه ها یماسی که در ن بزرگی و شکوه اجدادشان را می سرودند

(117،ص1321)بهار،ا داشت . وبرانگاخت و به ثبت افتخارات خود ،

[Type text]

دانشجوی ادبیات عرب حمیده هادی پناه

1

یترجمه آثار از زبان پهلوع به زبان عربی خود کمک بزرگی به ایأن نهضأت ادبأ

رخناه کناد . جامواه اساالمی و باعر شد رن و بو زباان فارسای در عربای کرد

ا نام اارانی به تن کرده است . ادباات عرب ، خاواه شاور ه ه شر ی ، جامامدر ن

و خواه نثر به گونه ا تقراباا ناگهاانی ، از الاب کهان باارون ماده و مااده ن شاده

ا داناش بشار باارور اسات ، اباراز ه هااندر همه زم که برا فرهنگی عظام که

ه شاده اارانای وجاود دارد . ابان باان گردد . اان گاردش ادبای در نثار بانااان شاناخت

ع و عبدالیماد کاتب .فمق

بااان پهصااو بااه عرباای خاادمت بزرگاای زاز بااا ترجمااه کتاااب کصاصااه و دمنااه فااعمق اباان

ماه گوناه اسات ، ترجماه ااا تاألاف ترج فاع ثاار ابان مق ماهه هکاکرده است . از نجا

م که اا ساب نوشاته هاا پهصاو در نثار عربای و تاأثار اناچار از خود می پرس

نگذاشته است ؟

پارچاه پهصاو عرف سااخت ثاار او اا ،ن ما اان تأثار گراز ناپاذار اسات به گما

. مان زبان استی عبارات او ناز زایاده هفاست . روانی و شفا

ه داگار داساتان هاا اارانای چاون هازار افساان ااا ایتما در همان روزگار بود کا

هزار دستان و سند بادنامه به عربی ترجمه شدند و بارا داساتانها داگار در ااان

اسات کاه نوع الگو رار گرفتند . ألف لاصه و لاصه عربی ایتما همان هازار افساانه

ااز باه گسترش اافت ، افسانه ها گونااگون داگار نبه دست ابن عبدو جهشاار

هجاار در م ار بااه اورت کنااونی در مااد و 3 ن افازوده شااد و عا بات در اارن

،ص عرب اات) ذرنوش،م: پداده ها اارانی در زبان و ادبانتشار اافت . جا همه

(23تا 21

(ناااز جالااب اساات کااه گواااد:انمی داناام اااان رسااایصی کااه در 21|3سااخن جایظ)باااان،

د ااا سااخته عبدالیمااد و ابان مقفااع و دسات ماردم اسات باه راساتی اارانای ا اال انا

داگااران.ااان ثااار اگاار بااه ااول جااایظ،برخی ساااخته و پرداختااه اااان نواسااندگان

باشند،باز تقصاد هاای اد انه ا از هماان نوشاته هاا فارسای اسات.)در ااان بااره

ن : ذرنوش،ذال اابوهاللا و اا دبا در دبا(

[Type text]

دانشجوی ادبیات عرب حمیده هادی پناه

1

ابه بود 13م ،از فیه 1943 ،چاپو النثر یدار الشورادر کتاب طه یسان

ل به اان شوام که ادباات فارسی ایز اان می داند که بگواد : اگر خود را ناگزار ا

بر ادباات عرب تأثار گذارده ، بااد برا اان مدعا سند ذکر کنام یال ن

او می پرسد : کجااند کتاب ها فارسی .که تقرابا چنان چاز وجود ندارد

ربی ترجمه شده اند ؟اا کجاست شور فارسی ترجمه شده فراوانی که به ع

ا که بر شور عربی تأثار گذاشته باشد ؟

او در نهاات به اان نتاجه می رسد کاه در وا اع ادبااات فارسای تاأثار گاذار نباوده .

کصاصاه دمناه ، ادب الکباار و ادب ال اغار و ر فقاط در کتااب هااای همچاون اان تأثا

اشوار بوضی از شاعران اافت می شود . خال اه مای ناز در یکمت هاای که در

گردد.

ه اااان منتقااد از رو چنااان راااای را بااااد بررساای کاارد . امااا بااه نظاار ماای رسااد کاا

بان فارسای در وت می کند . به گمان اانها مسأله تأثار گذار ز ضاتو ب عربی

ال تاأثار اانه بوده است . یال ن که خود ااان جرااان باه دنبابنتاجه ا جراان شوو

گذار زبان فارسی به وجود مد که بالفا صه پ از فتویات در روزگار عماربن

را کمتران نشانه تأثار گذار از شد . عجاب است که ایبان اان خطاب ن

فارسی را ناز ، که همان تأثار زبانی است ، انکار می کنند . 1

2

111ااران در ادباات عرب رن دوم هجر ،ص تأثار فرهن : م هداره،- 1

[Type text]

دانشجوی ادبیات عرب حمیده هادی پناه

1

متی : حضور ایرانیان در صحنه هاع سیاسی و حکو –2

مقارن با یکومت عباساان یضور اارانااان در مقامهاا بازرگ هجر سوم رن

وزارت و دبار داوانها خالفت همچنان ادامه داشت و زباان فارسای ناه تنهاا در

.ناز رااج بود – بغداد – ن زمان ااران که در پااتخت 1

گواااد ظ ماای نواسااد : از لااوازم پاساادار خااوب ن اساات کااه بااه فارساای سااخنجااای

. ت ( میصه هاا بسااار متوادد 51( در بغداد از ناز تأسا ) 130)عاکوب ،

وجود داشت که نامشان بر خاستگاه ساکنان هر اا د لات داشات . شاگفت ن کاه

نام باشتر اان میصه ها ، فارسی بود نه عربی . ماثال میصاه شوشاتر هاا ، اهاواز

اااا میصااه « لمجااو درب ا» ناااز هااا ، خراسااانی هااا ، ماارو هااا ، بصخاای هااا و

ها سپ در رن چهارم که سپاهاان داصمای ل بوااه وارد بغاداد ناازرتشتی ها و جز

شدند و در خانه ها مردم مسکن گزادند ، بی گمان بار تواداد ااان جمواات اارانای

( .دبا ...در .....ا،بغداد، شهر، مردما، ذرنوشن : افروده شد . )

29_ ذرنوش،م :پداده ها اارانی در زبان و ادباات عرب،ص 1

[Type text]

دانشجوی ادبیات عرب حمیده هادی پناه

1

ااراناان در عر اه یکومات زماانی از شادت و بساط چشامگار برخاوردار تأثار

باه عارات انتقاال تمی شود که مرکز خالفت اسالمی ابتدا از مدانه و سپ از دمش

می اابد . اونی از روزگار رو کار مدن عباساان . چنان که می دانام اارانااان و

و کار مدن خالفات عباسای و مخالفت ها نان با خاندان بنی اماه ، زمانه ساز ر

فرو پاشی سصساصه بنای امااه باود . رخاداد کاه نهااتاا باا ااام ابومساصم خراساانی در

هاا ااورت تیقاات بااه 132هاا و تشااکال یکوماات بناای عبااا در سااال 129سااال

از ااان زماان باه بواد زماناه نفاوذ هار چاه باشاتر اارانااان در دساتگاه خود گرفات .

گذار بر تمام اجزا یکومت اسالمی فراهم مد . خالفت و به تبع ن تأثار1

کار مدن بنی عبا به وسااصه اارانااان رو » اسد : دکتر فا در اان باره می نو

مااه نفوذ کصای ناان در یکومات اساالم شاد . چناان کاه گاوای اارانااان م امم شاده

ن و مطاااع اااارا ،رب و تماادن و خالفاات و سااصطنت او رابودنااد کااه از ن پاا ، عاا

(33ص ) فا ،« . اارانی گردانند

17ص، ن و عرب و تأثار ن در ادباات فارسی و عربی روابط اارام : هزاوه ، _ 1

[Type text]

دانشجوی ادبیات عرب حمیده هادی پناه

1

نچه گذشت مرور اجمالی و گذرا بر روابط ااران و عرب و تأثار ن در ادبااات

ح شاده باه تنهااای موضاوع فارسی و عربی بود . بی گمان هر اا از مبایار طار

ل و پعوهشی گسترده است که از طرات ن می تاوان باه اکای از مهام مستقکاوشی

و اکااای از تاااأثار گاااذارتران .ت سااابشاااخورها ادبااااات فارسااای در راه جتاااران

از مفااهام عوامل پادااش ن را بازشناخت و در پرتو ن باه راشاه و بناااد بسااار

و مسطور در متون نظم و نثار فارسای پای بارد و نهااتاا نیموجود در فرهن اارا

ن و ادب اساالمی و عربای به خدمات ارزنده ا که فرهن و ادب ااران به فره

ارزانی داشته است و متقابال خادمات ارزشامند کاه از نهاا دراافات کارده اسات ،

و وف اافت . 1

75ص ، روابط ااران و عرب و تأثار ن در ادباات فارسی و عربی م : هزاوه ، - 1

[Type text]

دانشجوی ادبیات عرب حمیده هادی پناه

1

اکنون می توان دورنما زبان و ادب عربی را طی رن ها چهارم و پنجم چنان

ترسام کرد:

نتقال اافته و باا شاور همه اا بخش اعظم فرهن کهن اارانی اان به زبان عربی ا

و نثر ن در ماخته است؛یامل اان موانی، ادها واعه فارسای اسات کاه بخ اوص

در شاارت جهااان اسااالم رواج تمااام دارد.امااا زبااان دانااش و ادب چاااز جااز زبااان

عرباای ناساات کااه سراساار ااااران را فاارا گرفتااه اساات؛دانش هااا و داب و رسااوم و

ا از دسات داده ودر فرهنا اساالمی یکمت ها اارانی تقرابا هواات مصای خاود ر

مندمج شده اند،چندان که داگر کسی به سرچشمه اارانی و نار اارانای نهاا عنااات

نمی ورزد؛داگر کسی را توان ن ناست که نسبت باه ااان فرهنا ادعاا مالکاات

کنااد.خرد باسااتانی ااران،جشاان هااا نوروز،مهرگااان،و یتاای سااده و بساااار اااان

سااال اساات کااه از بغااداد تااا بخااارا در کنااار داب اسااالمی 300هااا داگر،یاادود

تکرار می شود و عرب و عجم در ن شراکند.

یال که وضوات زبان و ادب عربی و رابطه ن با زبان و فرهن اارانای شاکار

شد.باز بااد ااد ور کنام که در سراسر مناطت فارسی زبان ،تنها ابزار باان،همانا

شاعر و نواسنده جز باه ااان زباان دسات باه تاالاف نمای زبان عربی بود،و هزاران

زدند.اما درست در همان ایوال،زبان فارسی،پ از سه رن خموشی،اندک انادک

اه ها ضخام فرهنگی،زبانشناختی را از هم دراد و از اواخر ساده ساوم سار از

زاااار خاکساااتر بااار ورد تاااا در ساااده هاااا چهاااارم وپااانجم شااااهکارهاای جاواااادان

ند.اان موضوع بساار مهم و فراموش شاده باه بخشای داگار ناازمناد اسات کاه باافرا

امید است در مقاالت بعدع در برنامه کار آینأدگان رأرار گیأرد و بأه طأور سأنجیده

به آن پرداخته شود.1

1

31آذرنوش،م :پدیده های ایرانی در زبان و ادبیات عرب،ص-

[Type text]

دانشجوی ادبیات عرب حمیده هادی پناه

1

گربا تیقاات و بررسای باه پعوهشا آمأده که بأه عمأ مختلفی با بررسی دیدگاه هاع

: است رساده نتیجهاان

بااه انتشااار سااراع زبااان عرباای در ساارزمانها فااتت شااده کماا کاارد، ارتباااط نچااه

میکمی بوده که ااراناان باا اساالم پاادا کردناد . اساالمی کاه باه عناوان اا داان و

رسالت در جوامع جداد مانند نور در دل تاراکی نفوذ کرد و درخشاادن گرفات ،

ندا وافر بدان گروادو عال ه به طور که عده ا بی شمار از مردم با عشت

د بااه فراگااار زبااان عرباای مادانسااتند . تااا از اااان طرااات نهااا خااود را در ناازمناا

بتوانند به دان جداد نزدا تر شوند و با مصتهاا فااتت همفکار کنناد . ااا اانکاه باا

سنت ها گوناگون موجود در چنان امپراطور عظامی اربتاط بر رار کنند .

با استفاده از ااراناان در اماور سااسای و یکاومتی خواساته ااا در مقابل هم عرباها

ناخواسته زبان فارسی را وارد زبان خود کردند .

پاوند که ماان اان دو زبان در سااه اسالم بر رار شد اکای از موجازات ااان داان

الهی است . عصی رنم انتساب نها به دو خانواده مختصاف زباانی و فرهنگای ، اکای

انداشه بان نها پاوستگی بر رار ساخته است کاه جازت در ساااه اساالم بغهبودن

امکان پذار نبود .

[Type text]

دانشجوی ادبیات عرب حمیده هادی پناه

1

:منابع

ر ن کرام -1

ذرنوش، ذرتاااااش،راه هااااا نفااااوذ فارساااای در فرهناااا و شااااور جاااااهصی -2

.1374عرب،تهران،

پداااده هااا ااراناای در زبااان و ادباااات عرب،مقااا ت و م: ذرنااوش ، ذرتاش، -3

.13_33،ص31،زمستان72بررساها،دفتر

.1955ساقا و داگران، ااهره، ابن هشام،السارة النبواة،باه کوشاش م اطفی -4

11 ،دارالکتب.20ا فهانی،ابی الفرج،ا نانی،ج -5

ت.1341ابی بکر میمد بن ایای،ادب الکتاب،م ر، ال ولی، -6

م. 1900ه،1317بالذر ،ایمد بن ایای،فتوح البصدان، اهره، -7

ه ش،تهران.1،1321ی،جبهار،میمد تقی،سب شناس -3

.1،2،3م،ج1932ه،1351ان، اهره:الباان و التباعمروبن بیر،جایظ، -9

جفر ، رتااااور،واعه هااااا دخااااال در ر ن،ترجمااااه فرااااادون باااادره -10

.1972ا ،تهران،

.1953_یسان،طه،یدار الشور و نثر،م ر، -11

.1377سروش،شماسا،موانی،تهران:ماترا، -12

و اثاااااار جهااااااانی اااااافا،ذبات هللا،دورنماااااااای از فرهناااااا ااراناااااای -13

.1372 ن،تهران:هارمند،

،طبقات الشورات،میمد ابن سالم ،الجمیی -14

،فی المیاسن الشور و دابه ونقده الومدهابن الرشاد، -15

عاکوب،عاساااااااااااااایلتاثار الیکاااااااااااااام الفارساااااااااااااااة فااااااااااااااای ا دب -16

.1939الوربی...،دمشت،

[Type text]

دانشجوی ادبیات عرب حمیده هادی پناه

1

نناماای هالل،میمااد، م :عواماال پاونااد و تاااثار بااان ادباااات عاارب و -17

ی،ترجمه اماااااااااار ماااااااااؤمنی هزاوه،کتااااااااااب مااااااااااه فارساااااااااادبااااااااااات

1336،د 1 -2 -3،پااپی9ادباات،شماره

فرهن لغت ذرتاش ذرنوش -13

مااؤمنی هزاوه_امااار،م :روابااط ااااران و عاارب وتاااثار ن در ادباااات -19

.1334فارسی و عربی،کتاب ماه ادباات و فصسفه،تار

هداره،میمد م طفی، م: تاثار فرهن ااران در ادباات عارب ارن -20

م هجر ،ترجمااااااااااااااااااااه بسااااااااااااااااااااام عصاااااااااااااااااااای ربابوه،نامااااااااااااااااااااه دو

.1332،بهار1،ش3پارسی،

.

[Type text]

دانشجوی ادبیات عرب حمیده هادی پناه

1