1

ΜΤΟΚΔΛΔΣΙΚΔ ΠΑΘΗΔΙ ΝΟΗΛΔΤΣΙΚΟΤ ΠΡΟΩΠΙΚΟΤ. ΜΙΑ ΤΓΥΡΟΝΗ ΠΡΟΔΓΓΙΗ.

Μιηζικάπηρ Αλέξανδπορ1 , Κιοςπηζόγλος Δλιζάβεη2 , αμπανίδος Μαπίνα3

1.Ννζειεπηήο ΤΔ, Κέληξν Φπζηθήο Ιαηξηθήο θαη Απνθαηάζηαζεο Γ.Ν.Ξάλζεο 2.Ννζειεύηξηα ΤΔ, Μνλάδα Πεξηηνλατθή Κάζαξζεο Γ.Ν.Ξάλζεο 3.Ννζειεύηξηα ΤΔ, Πξντζηακέλε Παζνινγηθήο Κιηληθήο Γ.Ν.Ξάλζεο

ΔΙΑΓΩΓΗ:

Δθαηνκκύξηα εξγαδόκελνη ππνθέξνπλ θάζε ρξόλν από κπνζθειεηηθά πξνβιήκαηα ζε όινπο ηνπο θιάδνπο εξγαζηαθήο απαζρόιεζεο. Σηνλ ηνκέα ηεο πγείαο ηα πξνβιήκαηα απηά απνηεινύλ ηελ κεγαιύηεξε πεγή επαγγεικαηηθήο εμνπζέλσζεο θαη αληθαλόηεηαο ησλ εξγαδνκέλσλ ζε Δπξώπε, Ακεξηθή θαη Καλαδά.1 Δηδηθόηεξα, όζνλ αθνξά ην λνζειεπηηθό πξνζσπηθό έξεπλεο έρνπλ δείμεη όηη ε ζπρλόηεηα εκθάληζεο κπνζθειεηηθώλ παζήζεσλ θαη ηδηαίηεξα ηεο νζθπαιγίαο είλαη πνιύ κεγαιύηεξε ζε ζύγθξηζε κε ηνλ γεληθό πιεζπζκό.2,3 Σηηο ΗΠΑ ην Δζληθό Ιλζηηηνύην Δπαγγεικαηηθήο Αζθάιεηαο θαη πγείαο(NIOSH)θαηαηάζζεη ηηο κπνζθειεηηθέο παζήζεηο ησλ λνζειεπηώλ ζηε 2ε ζέζε αλάκεζα ζηηο 10 πην επηθίλδπλεο επαγγεικαηηθέο αζζέλεηεο.4

Από ηα παξαπάλσ γίλεηαη αληηιεπηό γηαηί ζήκεξα δίλεηαη ηόζν κεγάιε έκθαζε ζηνπο παξάγνληεο πνπ ζπκβάινπλ ζηελ εθδήισζε κπνζθειεηηθώλ παζήζεσλ.

ΚΟΠΟ:

Η παξνύζα αλαζθόπεζε ζηνρεύεη ζηελ δηεξεύλεζε ησλ κπνζθειεηηθώλ πξνβιεκάησλ ηνπ λνζειεπηηθνύ πξνζσπηθνύ, ησλ ζρεηηδόκελσλ παξαγόλησλ πξόθιεζήο ηνπο θαη ζηελ επίδξαζε ηνπο ζηελ εξγαζία. Σηόρνο είλαη ε παξνπζίαζε ησλ θπξηόηεξσλ ηερληθώλ ρεηξηζκνύ ησλ αζζελώλ θαη ησλ βαζηθώλ αξρώλ εξγνλνκίαο πνπ επηβάιιεηαη λα πηνζεηεζνύλ.

ΜΔΘΟΓΟ:

Η κεζνδνινγία πνπ αθνινπζήζεθε πεξηειάκβαλε αλαδήηεζε αλαζθνπηθώλ θαη εξεπλεηηθώλ κειεηώλ, πνπ αλαθέξνληαλ ζηνπο θηλδύλνπο εκθάληζεο κπνζθειεηηθώλ παζήζεσλ θαη ζηελ επίδξαζε ηνπο ζηελ πγεία ηνπ λνζειεπηηθνύ πξνζσπηθνύ.

ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΑ: ΔΠΙΓΗΜΙΟΛΟΓΙΚΑ ΣΟΙΥΔΙΑ :

Ο επηπνιαζκόο ησλ κπνζθειεηηθώλ παζήζεσλ, ηόζν ζηηο αλαπηπγκέλεο όζν θαη ζηηο αλαπηπζζόκελεο ρώξεο, ζύκθσλα κε κειέηεο αγγίδεη ην 60% θαη ε ζεκαζία ηεο πξόιεςεο ηνπο ηεθκεξηώλεηαη από ην γεγνλόο πσο ε ζπρλόηεηα ησλ λνζεκάησλ απηώλ είλαη πςειή ζην λνζειεπηηθό πξνζσπηθό, ελώ ην θόζηνο θπξίσο ιόγσ ησλ απνπζηώλ από ηελ εξγαζία θαη ηεο κείσζεο ηεο παξαγσγηθόηεηαο είλαη κεγάιν.5 Ο ηξαπκαηηζκόο ηεο νζθπτθήο κνίξαο απνηειεί έλα κεγάιν πνζνζηό από ηα πξνβιήκαηα πνπ πξνθαινύλ αληθαλόηεηα γηα εξγαζία ζε λνζειεύηξηεο, νη νπνίεο έρνπλ έλα από ηα πςειόηεξα επίπεδα ηξαπκαηηζκνύ ζηελ νζθύ ζε ζρέζε κε όιεο ηηο επαγγεικαηηθέο νκάδεο. Τα απνηειέζκαηα πξόζθαηεο εξεπλεηηθήο κειέηεο, πνπ εθπνλήζεθε από ην Διιεληθό Ιλζηηηνύην Υγηεηλήο θαη Αζθάιεηαο ηεο Δξγαζίαο, σο πξνο ηε ζπρλόηεηα εκθάληζεο κπνζθειεηηθώλ ελνριεκάησλ ζηελ Διιάδα έδεημαλ, όηη ε ζπρλόηεηα εκθάληζεο ελνριεκάησλ από ηελ νζθύ ήηαλ 52,8%, από ηνλ απρέλα 48,6% θαη από ηελ σκνπιάηε 43,1%.6 Σε άιιε έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζε δεκόζηα λνζνθνκεία ηεο Κεληξηθήο Μαθεδνλίαο βξέζεθε όηη ην 58,64% ησλ λνζειεπηώλ δελ ρξεζηκνπνηεί εξγνλνκηθό εμνπιηζκό θαηά ηελ εθηέιεζε ησλ θαζεθόλησλ ηνπ, ελώ

2

κόιηο ην 12,04% έρεη παξαθνινπζήζεη θάπνηαο κνξθήο ζεκηλάξηα κε εξγνλνκηθά ζέκαηα.7

Από πιήζνο εξεπλώλ πξνθύπηεη απμεκέλε ζπρλόηεηα εκθάληζεο κπνζθειεηηθώλ δηαηαξαρώλ ζην λνζειεπηηθό πξνζσπηθό θαη θπξίσο νζθπαιγίαο, απρελαιγίαο θαη άιγνπο ζηα άλσ άθξα.8,9 Οη λνζειεπηέο σο επαγγεικαηίεο εκθαλίδνπλ ζνβαξά επεηζόδηα επαγγεικαηηθήο νζθπαιγίαο θαζώο αζθνύλ έλα επάγγεικα κε πςειέο ζσκαηηθέο θαη ςπρηθέο απαηηήζεηο θαη εθηίζεληαη ζε ζπλδπαζκό κεραληθνύ θαη ςπρνθνηλσληθνύ stress.10,11,12,13 Σε έξεπλα πνπ έρεη δεκνζηεπζεί ζην παξειζόλ αλαθέξεηαη όηη πεξίπνπ ην 38% ησλ λνζειεπηώλ έρεη ππνζηεί νζθπαιγία ηθαλή λα ηνπο θξαηήζεη καθξηά από ηελ εξγαζία ηνπο ελώ έλα πνζνζηό 12% εμεηάδεη ην ελδερόκελν ηεο εμόδνπ από ην επάγγεικα εμαηηίαο ηεο νζθπαιγίαο.14 Η απνπζία από ηελ εξγαζία έρεη ζεκαληηθέο νηθνλνκηθέο επηπηώζεηο γηα ηα θξάηε, ελώ ζα πξέπεη λα επηζεκάλνπκε όηη επεξεάδεηαη θαη ε πνηόηεηα ηεο παξερόκελεο λνζειεπηηθήο θξνληίδαο. Μπνζθειεηηθέο δηαηαξαρέο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ εξγαζία ησλ λνζειεπηώλ επηθέξνπλ έκκεζα δαπάλεο, γηα πξόζιεςε έθηαθηνπ πξνζσπηθνύ γηα ηελ αλαπιήξσζε απηώλ πνπ έρνπλ αλαξξσηηθή άδεηα ή γηα ηελ θάιπςε ησλ ππνρξεώζεσλ ησλ λνζνύλησλ εξγαδνκέλσλ κέζσ ππεξσξηώλ. Δπίζεο ακείβνληαη λνζειεπηέο πνπ θαηά ην ρξόλν ηεο άδεηαο ηνπο δελ πξνζθέξνπλ εξγαζία θάηη πνπ έρεη ζαλ ζπλέπεηα εθηόο από ηελ νηθνλνκηθή επηβάξπλζε θαη ηε δπζιεηηνπξγία ησλ λνζειεπηηθώλ ηδξπκάησλ.15

Σηηο Η.Π.Α ζε κειέηε πνπ έγηλε ην 2004 ζην λνζειεπηηθό πξνζσπηθό ην πνζνζηό ησλ παζρόλησλ από νζθπαιγία αλέξρεηαη ζην 80%, ελώ ε ζπληεξεηηθή ηνπο ζεξαπεία έρεη θόζηνο 90 δηζεθαηνκκύξηα δνιιάξηα.16

ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ ΚΙΝΓΤΝΟΤ: ΗΜΑΝΣΙΚΟΣΔΡΟΙ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ ΚΙΝΓΤΝΟΤ

Οη ίδηνη νη λνζειεπηέο αλαγλσξίδνπλ σο ηελ θπξηόηεξε αηηία πξόθιεζεο κπνζθειεηηθώλ πξνβιεκάησλ ηνλ ρεηξηζκό ησλ αζζελώλ(κεηαθίλεζε, αλύςσζε, ζηήξημε, έιμε).17,18 Καηά ηελ εθηέιεζε ησλ λνζειεπηηθώλ θαζεθόλησλ παξάγνληεο πνπ κπνξεί λα απμήζνπλ ηνλ θίλδπλν πξόθιεζεο κπνζθειεηηθώλ δηαηαξαρώλ απνηεινύλ, ε ηζρπξή άζθεζε, ε ζύληνκε ή επαλαιακβαλόκελε θίλεζε, ε ππεξβνιηθή κεραληθή ζπγθέληξσζε, νη αδέμηεο θαη κε νπδέηεξεο ζηάζεηο, ε δόλεζε θαη ην ηνπηθό ή πεξηβαιινληηθό θξύν.

Οη εξγνλνκηθνί θίλδπλνη, όπσο πεξηνξηζκέλνη ρώξνη από ηαηξηθά κεραλήκαηα θαη απνπζία θαηάιιεινπ ηερλνινγηθνύ εμνπιηζκνύ δηαδξακαηίδνπλ επίζεο ζεκαληηθό ξόιν.17 Η εξγνλνκηθή κειέηε ηνπ ρώξνπ εξγαζίαο είλαη πνιύ ζεκαληηθή γηα ην επάγγεικα ηνπ λνζειεπηή θαη σο ζηόρν έρεη ηε κείσζε ησλ επαγγεικαηηθώλ θαθώζεσλ θαη παζήζεσλ θαη ηελ βειηίσζε ησλ ζπλζεθώλ εξγαζίαο θάηη πνπ ζα νδεγήζεη ζηελ αύμεζε ηεο παξαγσγηθόηεηαο.19

Ο ΚΤΡΙΟΙ ΔΡΓΟΝΟΜΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ ΚΙΝΓΤΝΟΤ

Οη θύξηνη εξγνλνκηθνί παξάγνληεο πνπ επζύλνληαη γηα ηελ εκθάληζε ησλ κπνζθειεηηθώλ παζήζεσλ δηαθξίλνληαη ζε ηξείο θαηεγνξίεο:

Aθαηάιιεινο εμνπιηζκόο εξγαζίαο, πνπ είλαη ζπρλά δύζρξεζηνο, δπζλόεηνο θαη αλαπνηειεζκαηηθόο.

Αθαηάιιεινο ζρεδηαζκόο ζέζεσλ εξγαζίαο. Δδώ ζα κπνξνύζακε λα ζπκπεξηιάβνπκε ηηο αθύζηθεο ζηάζεηο ηνπ ζώκαηνο, ηελ έληνλε επαλαιεπηηθόηεηα θαη ηνλ θαθό θσηηζκό.

Αθαηάιιειέο κέζνδνη εξγαζίαο, όπσο έιιεηςε νκαδηθόηεηαο, έιιεηςε εθπαίδεπζεο θαη πιεξνθόξεζεο ησλ εξγαδνκέλσλ, αζαθείο ξόινη εξγαζίαο, ππεξβνιηθέο απαηηήζεηο, θαθό ςπρνθνηλσληθό πεξηβάιινλ, έληνλε πίεζε ρξόλνπ.

3

ΑΛΛΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ ΚΙΝΓΤΝΟΤ

Ο ξπζκόο θαη ε έληαζε ηεο εξγαζίαο, πνπ πεξηιακβάλνπλ παξαηεηακέλε έθζεζε ζε θαηαπνλήζεηο πςειήο ή ρακειήο έληαζεο, ην θπθιηθό σξάξην, ηα αλεπαξθή δηαιιείκαηα θαη νη θαθέο εξγαζηαθέο ζρέζεηο έρεη απνδεηρζεί όηη ζπκβάιινπλ ζηελ πξόθιεζε ηέηνησλ παζήζεσλ.20 Η ύπαξμε εξγαζηαθνύ άγρνπο είλαη απνδεθηό από θάπνηνπο εξεπλεηέο όηη ζπλδέεηαη κε ηελ ύπαξμε ηέηνησλ ελνριήζεσλ.21

Δπηπξόζζεηα ε ρακειή ηθαλνπνίεζε από ηελ εξγαζία απνηειεί πξνδηαζεζηθό παξάγνληα γηα ηελ εκθάληζε κπνζθειεηηθώλ πξνβιεκάησλ θαζώο έρεη άκεζε επίδξαζε ζηελ ςπρνινγηθή δηάζεζε ηνπ πξνζσπηθνύ.22 Άιινη ζεκαληηθνί παξάγνληεο είλαη ηα πξνζσπηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ λνζειεπηή(θύιν, ειηθία, ζσκαηηθή δηάπιαζε, βάξνο ζώκαηνο) θαζώο θαη ν ηξόπνο δσήο ηνπ ζε ζπλδπαζκό κε ηε θπζηθή ηνπ θαηάζηαζε. Η ηαθηηθή άζθεζε είλαη ζεκαληηθή θαζώο 30 ιεπηά ζπζηεκαηηθήο άζθεζεο ή κηα κέηξηα ζσκαηηθή δξαζηεξηόηεηα ηηο πεξηζζόηεξεο κέξεο ηεο εβδνκάδαο πξνιακβάλνπλ ηελ νζθπαιγία.22 Η ζπζρέηηζε κε ην βάξνο ηνπ ζώκαηνο επίζεο έρεη κειεηεζεί θαη ζε έξεπλα πνπ έγηλε ζηε Γαιιία, βξέζεθε όηη ν επηπνιαζκόο ηεο νζθπαιγίαο απμαλόηαλ θαζώο απμάλνληαλ ν ΓΜΣ.23

Η πνιύσξε νξζνζηαζία θαη ε γηα κεγάιν ρξνληθό δηάζηεκα ζηαηηθή εξγαζία κπνξνύλ λα πξνθαιέζνπλ επίζεο κεγάιε κπτθή θόπσζε κε ηδηαίηεξα βξαδεία αλάξξσζε ηηο πεξηζζόηεξεο θνξέο.24,25 ΣΔΥΝΙΚΔ ΥΔΙΡΙΜΟΤ ΑΘΔΝΩΝ:

Δίλαη θνηλή πεπνίζεζε όηη ε εθπαίδεπζε ηνπ λνζειεπηηθνύ πξνζσπηθνύ ζηηο ηερληθέο ρεηξηζκνύ ησλ αζζελώλ ζα ζπκβάιιεη ζηελ κείσζε ησλ κπνζθειεηηθώλ παζήζεσλ.

Οη κέζνδνη ρεηξηζκνύ ησλ αζζελώλ κπνξνύλ λα ηαμηλνκεζνύλ ζε ηξείο θαηεγνξίεο:26

I. Μέζνδνη ρεηξνλαθηηθήο κεηαθνξάο, όπνπ εθηεινύληαη από έλαλ ή πεξηζζόηεξνπο λνζειεπηέο πνπ ρξεζηκνπνηνύλ ηε κπτθή ηνπο δύλακε θαη αλ είλαη εθηθηό ηελ ηπρόλ ελαπνκέλνπζα ηθαλόηεηα θίλεζεο ηνπ αζζελνύο.

II. Μέζνδνη κεηαθνξάο κε ηε ρξήζε κηθξώλ βνεζεκάησλ ρεηξηζκνύ ησλ αζζελώλ, όπσο εξγνλνκηθέο δώλεο, πεξηζηξεθόκελα ζηεξίγκαηα πνδηώλ, ηξίγσλν έιμεο πάλσ από ην θξεβάηη θ.α.

III. Μέζνδνη κεηαθνξάο κε ηε ρξήζε κεγάισλ βνεζεκάησλ ρεηξηζκνύ αζζελώλ δειαδή κέζσ ειεθηξνκεραληθνύ εμνπιηζκνύ. Η ρξήζε κεραληθώλ βνεζεκάησλ ζα πξέπεη λα απνηειέζεη ηελ πξσηαξρηθή

ζηξαηεγηθή αληηκεηώπηζεο ηνπ πξνβιήκαηνο δηόηη κεηώλνπλ ζεκαληηθά ηνλ θίλδπλν γηα νζθπαιγία ζην λνζειεπηηθό πξνζσπηθό.27

ΔΠΙΛΟΓΗ ΣΔΥΝΙΚΗ ΥΔΙΡΙΜΟΤ-ΒΑΙΚΔ ΑΡΥΔ

Η επηινγή ηεο θαηάιιειεο ηερληθήο ρεηξηζκνύ ηνπ αζζελή εμαξηάηαη από ην επίπεδν βνήζεηαο πνπ ρξεηάδεηαη θαη εδώ ζεκαληηθό ξόιν παίδεη ν βαζκόο αλαπεξίαο ηνπ. Αμηνινγείηαη επίζεο ην κέγεζνο θαη ην βάξνο ηνπ, ε ηθαλόηεηα ζπλεξγαζίαο ηνπ θαη ηαηξηθέο παξάκεηξνη όπσο πιεγέο ζηελ θνηιηαθή ρώξα ή εγθπκνζύλε. Σε θάζε πεξίπησζε ζα πξέπεη λα ηεξνύληαη βαζηθέο αξρέο όπσο ε ζπλεξγαζία πνιιώλ λνζειεπηώλ θαη ε νξζή ζηάζε ηνπ ζώκαηνο ζε θνληηλή απόζηαζε πάληα από ηνλ αζζελή. Σεκαληηθό είλαη λα δεηείηαη ε ζπλεξγαζία ηνπ θαη λα ρξεζηκνπνηνύληαη ηα θαηάιιεια ππνδήκαηα θαη ελδύκαηα από ην λνζειεπηηθό πξνζσπηθό.28

ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ:

Τα κπνζθειεηηθά πξνβιήκαηα έρνπλ ζαλ απνηέιεζκα ηελ πςειή λνζεξόηεηα ζην λνζειεπηηθό πξνζσπηθό θαη ηε κεγάιε απώιεηα εξγαζηαθνύ ρξόλνπ ελώ

4

επηδξνύλ αξλεηηθά ηόζν ζηελ πνηόηεηα ηεο δσήο ηνπο όζν θαη ζηελ πνηόηεηα ηεο παξερόκελεο λνζειεπηηθήο θξνληίδαο.

Η ζεκαζία ηνπο γηα ηα ζπζηήκαηα πγείαο παγθνζκίσο είλαη πνιύ κεγάιε θαζώο επεξεάδνπλ άηνκα ζηελ παξαγσγηθή ειηθία θάηη πνπ έρεη ζαλ ζπλέπεηα ηελ αύμεζε ηνπ θόζηνπο ζε δαπάλεο γηα ηελ πγεία. Η εθπαίδεπζε ηνπ πξνζσπηθνύ ζε ζέκαηα εξγνλνκίαο είλαη αλεπαξθήο θαη κε πεληρξά κέρξη ζηηγκήο απνηειέζκαηα. Η εθαξκνγή γλώζεσλ εξγνλνκίαο θαη ε επαλεθπαίδεπζε ηνπ πξνζσπηθνύ ζηνπο ρώξνπο εξγαζίαο κεηά από θαηάιιειν ζρεδηαζκό κπνξεί λα απνθέξεη απνηειεζκαηηθέο ιύζεηο γηα ηελ πξόιεςε αιιά θαη ηελ αληηκεηώπηζε ηέηνησλ πξνβιεκάησλ.

Λέξειρ-Κλειδιά: λνζειεπηηθό πξνζσπηθό, κπνζθειεηηθέο παζήζεηο, νζθπαιγία,

εξγνλνκία

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Miller A, Engst C, Tate R, Yassi A. Evaluation of the effectiveness of portable ceiling lifts in a new long term care facility. Applied Ergonomics 2005 May, 37:377-385 2. Wasiak R, Verma S, Pransky G, Webster B.Risk factors for recurrent episodes of care and work disability: case of low back pain. J. Occup. Environ. Med. 2004;46(1):68-76 3. Yassi A, Ostry A, Walsh G, deBoer HM.A collaborative evidence-based approach to making healthcare a healthier place to work. Hosp. Q, 2002; 5:70-78. 4. OSHA 2003/NIOSH www.cdc.gov/niosh/review/public: 2003. 5. Μέιινπ θαη Σνπξηδή, 2003. Πξόιεςε ησλ επαγγεικαηηθώλ κπνζθειεηηθώλ παζήζεσλ ζηνλ ρώξν ηνπ λνζνθνκείνπ. ΝΟΣΗΛΔΥΤΙΚΗ, 42(3), 299-307, 2003 – Αλαζθόπεζε. 6. ΔΛΙΝΥΑΔ.(Διιεληθό ηλζηηηνύην πγηεηλήο θαη αζθάιεηαο ζηελ εξγαζία) www.elinyae.gr 7. Bitsios At, Gioftsidou As, Malliou P, Beneka A. Musculoskeletal disorders and burden on nursing staff. Interscientific Health Care (2013) Vol5, Issue 4, 168-175 8. Owen B. Preventing injuries using an ergonomic approach. AORN JOURNAL.2000; 72(6):1031-1036. 9. Καθαβειάθεο Ν. Βαξδάθε Φ. Αλπθαληή Κ. Μπνζθειεηηθέο δηαηαξαρέο ζην λνζειεπηηθό πξνζσπηθό. Ννζειεπηηθή 2001, 4:97-105. 10. Ando S. Ono Y. Shimaoka M. Hiruta S. Hattori Y. Horri F. & Takeutsi Y. (2000). Associations of self estimated workloads with musculoskeletal symptoms among hospital nurses. Occupational Environmental Medicine;57:211-220. 11. Engvist IL. (2006).Evaluation of an intervention comprising a No Lifting Policy in Australian hospitals. Applied Ergonomics;37(2):141-8. 12. Eriksen W. Bruusgaard D. & Knardahl S. (2004). Work factors as predictors of intense or disabling low back pain; a prospective study of nurses’ aides. Occupational and Environmental Medicine; 61:398-404. 13. Smith RD & Leggat AP (2004a). Musculoskeletal disorders among rural Australian nursing students. Aust J RURAL Health; 12:241-245. 14. Phil Barber, Nurse Week Jan, 2003 15. Βαζηιεηάδνπ Α. Τν θόζηνο ηεο επαγγεικαηηθήο νζθπαιγίαο ηνπ λνζειεπηηθνύ πξνζσπηθνύ. Ννζειεπηηθή, 1997, 36(1).

5

16. David P. The economic cost of lower back pain. Available at: http//suite101.com /healthandwell-ness. Accessed: February 10, 2004. 17. Owen B Preventing injuries using an ergonomic approach.AORN 18. Βαζηιεηάδνπ Α. Η Μεραληθή ηνπ Σώκαηνο. Δθδ. Βήηα. Αζήλα, 2006. 19. Τκήκα επηζεώξεζεο εξγαζίαο-Κππξηαθή Γεκνθξαηία.Epithergkyprou.htm 20. Owen B.D. Magnitude of the problem. In: Charney W, Hudson A.Back injuries among health care workers, causes, solutions and impacts. Lewins Publishers, Boca Raton, 1999. 21. Wilson GB. Safer handling practice for nurses: a review of the literaturge. Br. J. Nurs.2001; 10(2):108-14. 22. Yip, Vera Yin Bing. "New low back pain in nurses: work activities, work stress and sedentary lifestyle." Journal of advanced nursing 46.4 (2004): 430-440. 23. Ozguler A. Leclerc A. Landre MF. Pietri-Taleb F. & Niedhammer I. (2000). Individual and occupational determinants of low back pain according to various definitions of low back pain. Journal of Epidemiology and Community Health; 54:215-220. 24. Hignett S, Vrumpton E. Compeency-based training for patient handling. Appl.Ergon.2007;38(1):7-17. 25. Smith J. Prevention and management of back pain in nurses. Nursing Times 2004; 100:41,28-29. 26. American Nurses Association “Handle With Care” Campaign. Safe patient handling and movement. http://osha.europa.eu. 27. Smedley J. & Cooper C. (1997). Prospective cohort study of predictors on incident low back pain in nurses. British Medical Journal;314(7089): 1225-1228. 28. OSHA Guidelines for Nursing Homes-Ergonomics for the Prevention of Musculoskeletal disorders, 2003. http://osha.europa.eu