1

تقدمي اليدين أ و الركبتني يف السجود

: السؤالهام حد ةل أ هذه املسأ يف خمتلفني عن قولني ت ، فلقد قرأ يف الصالة ابلسجود فامي يتعلق

ب كتا يف ولكن ، ل السجود حا قبل اليدين مي الركبتني فضل تقد ل من ا نه صفة ”يقول ا

هللا عليه وسمل ن يديه عىل ركبتيه يف “صالة النيب صىل نسا ن يقدم ال ىل أ و ن ال يقول ا

السجود، وذكر حديثا يس تدل به عىل ذكل ويزمع أ ن تقدمي الركبتني عىل اليدين هو كفعل

امجلل، ول يرى ذكل الفعل، مفا الطريقة الصحيحة يف ذكل؟

:اجلواب

ىل السجود أ يه عىل اليدين أ م يه ع ىل الركبتني؟ مفذهب اختلف العلامء يف هيئة اخلرور ا

ن املصيل يقدم ركبتيه قبل يديه بل حدى الروايتني عنه أ محد يف ا يب حنيفة والشافعي وأ أ

يف سننه ) هل العمل فقال كرث أ ىل أ ي ا هل ٢/٧٥نس به الرتمذ كرث أ (: والعمل عليه عند أ

حتج وا ركبتيه. قبل رفع يديه هنض ذا وا ، قبل يديه ركبتيه ن يضع الرجل ن أ العمل: يرو

ذا هللا عليه وسمل ا هللا صىل القائلون هبذا القول حبديث وائل بن جحر قال: رأ يت رسول

والرتمذي ود بودا ه أ روا . ركبتيه قبل رفع يديه هنض ذا وا ، قبل يديه ركبتيه جسد يضع

( وقال: تفرد به يزيد بن هارون عن رشيك ومل ١/٥٤٧والنسايئ وابن ماجة وادلارقطين )

مص بن ك ث به عن عا يف السن حيد رشيك لس ابلقوي. وقال البقهقي رشيك و يب ي ر

لباين يف املشاكة )٢/١٠١) س ناده ضعيف. وضعفه ال رواء )٨٩٨(: ا (، ٢/٥٧( ويف ال

وحصحه أ خرون من أ هل العمل اكبن القمي رمحه هللا يف زاد املعاد. وممن اختار تقدمي الركبتني

م ابن تميية سال ل ل ش يخ ا يف الزنو رصين عىل اليدين ء املعا ومن العلام وتلميذه ابن القمي

. الش يخ عبدالعزيز بن ابز والش يخ محمد بن صاحل العثميني

س ناد ‹ قال اخلطايب: حديث وائل بن جحر أ ثبت من حديث أ يب هريرة، وروى الطحاوي اب

اكنتا تقعان ن ركبتيه هللا بن مسعود أ عبد حفظ عن ل: نه قا همي النخعي أ عن ابرا حصيح

2

ىل ري ا علهل البخا هريرة فقد يب حديث أ ما وأ حلافظ ابن القمي: ل ا ض قبل يديه قا ر ل ا

والرتمذي وادلارقطين، قال البخاري: محمد بن عبد هللا بن حسن ل يتابع عليه

ذا برك ن أ ول هذا احلديث خيالف أ خره، ل ن البع ر ا عالء السن: ا قال الهتانوي يف كتابه ا

نه يضع يديه أ ول وتبقى ر نه يهنض برجليه أ ول وتبقى يداه عىل فا ذا هنض فا جاله قامئتني، فا

›ال رض، وهذا هو اذلي هنىى صىل هللا عليه وسمل عنه،

قبل الركبتني مي اليدين ع تقد ملرشو ن ا حلديث أ ب ا حصا وأ عي زا و ل وا كل ما هب وذ

ذا واس تدلوا حبديث أ يب هريرة ريض هللا عنه قال: قال رسول هللا صىل هللا عليه وسمل: ا

( محد ه أ روا ركبتيه. قبل وليضع يديه كام يربك البع ر مك فال يربك حد ٢/٥جسد أ ٨ ١ )

(: رواه أ بو داود والنسايئ ٥/٤٢١وأ بوداود والرتمذي والنسايئ وقال النووي يف اجملموع )

س ناد جيد.وحصحه الش يخ ال لباين يف ال رواء ) ( ٢/٥٨اب

( فقال: ٢٢/٤٤٩هبذه املساةل يف الفتاوى ) وقد ذكر ش يخ ال سالم الكما نفسسا فامي يتعلق

ن شاء ، وا ء املصيل يضع ركبتيه قبل يديه ن شا ء. ا ق العلام ابتفا جفائزة ما الصالة بلكقهام أ

فضل. يف ال ق العلامء ولكن تنازعوا حلالتني ابتفا يف ا حصيحة وضع يديه مث ركبتيه وصالته

انهتىى.

3

ในขณะลงสญดใหน ำมอลงกอนหรอหวเขำลงกอน

ถำม

เรองเกยวกบการสญดในละหมาด ขาพเจาไดอานโดยพบวามสองทศนะทแตกตางกน

เกยวกบเรองน ประการแรกคอทดทสดใหวางหวเขาทงสอง (ลงพน) กอนมอทงสอง เพยงแต

วาใน “ลกษณะการละหมาดของนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม” ระบวาทสมควรแลวให

วางมอทงสองลงพนกอนหวเขาทงสองในขณะลงสญด โดยไดอางหะดษทมเนอหาระบวาการ

วางหวเขากอนมอเหมอนการกระท าของอฐ ดงนนเจาของหนงสอดงกลาวจงไมเหนวาสมควร

ใหเอาหวเขาลงกอน เรองนทถกตองแลวควรเปนเชนใด?

ตอบ

นกวชาการมความเขาใจตางกนเกยวกบการกมลงสญดวาจะน ามอลงกอนหรอหวเขาลง

กอน? ในขอวนจฉยของอะบหะนฟะฮ, อชชาฟอย และรวายะฮหนงจากอะหมด ใหผละหมาด

น าหวเขาทงสองของเขาลงกอนมอทงสอง อตตรมซยกลาวไววา1 เปนแนววนจฉยของปราชญ

สวนใหญ กลาวคอปราชญสวนใหญเหนวา ใหน าหวเขาทงสองลงกอนมอทงสองและเมอเงยขน

กใหน ามอทงสองขนกอนหวเขาทงสอง กลมน อางถงหะดษของวาอล อบนหะญรวา “ฉนเหน

ทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม เมอทานสญดทานไดน าหวเขาทงสองของทาน

ลงกอนมอทงสองของทาน และเมอเงยขนกยกมอขนกอนหวเขาทงสอง”2 ซงกลาววา มเพยง

ยะซด อบนฮารน ทรายงานจากชะรก และมเพยงชะรกเทานนทรายงายจากอาศม อบนกลยบ

สวนชะรกมสถานะไมแขงแรกนก อลบยฮะกยกลาววา3 “สายรายงานออน” สวนอลบานยก

ยนยนไววา4 เปนสายรายงานทออน

แตนกวชาการทานอนๆ เชน อบนลกอยยม กลบรบรองวา5“เศาะหห” นกวชาการท

เลอกใหน าหวเขาลงกอนมอคอ ชยคลอสลามอบนตยมยะฮ, อบนลกอยยม สวนปราชญรวม

สมยกมชยคอบดลอะซซ อบนบาซและชยคมหมมด อบนศอลห อลอษยมน

1“สนน อตตรมซย” โดย ตรมซย (2/57)

2บนทกโดย อะบดาวด, อตตรมซย, อนนะสาอย, อบนมาญะฮ และอดดารกฏนย (1/345)

3“อสสนน” โดย อลบยฮะกย (2/101)

4ใน “อลมชกาต” (898) วาเปนสายรายงานทออน และกลาวไวเชนกนใน “อลอรวาอ” (2/75)

5ด “ซาดลมอะอาด” โดย อบนกอยยม

4

อลคอฏฏอบยกลาววา หะดษวาอลมน าหนกกวาหะดษอะบฮรอยเราะฮ อฏเฏาะหาวย

รายงานดวยสายรายงานทเศาะหหจากอบรอฮม อลนคอย ทานจ าไดวา “หวเขาทงสองของ

อบดลลอฮ อบนมสอดถงพนกอนมอทงสองของทาน” อบนกอยยม ไดกลาววา “บคอรย,

อตตรมซย และอดดารกฏนย ไมใหน าหนกหะดษทรายงานจากอะบฮรอยเราะฮ

อตตะฮานะวยไดกลาววา6 “(หะดษทรายงานมาจากอะบฮรอยเราะฮ) ขอความวรรค

แรกคานกบวรรคหลง เพราะอฐเวลาจะหมอบลงพนมนจะยอขาหนากอนโดยทขาหลงทงสอง

ยงยนอย แตเวลามนลกขนมนยนขาหลงขนกอนสวนขาหนายงคงอยกบพน ซงอาการเชนน คอ

สงทนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลมหาม (พฤตกรรมเลยนแบบสตว)”

มาลก (อบนอะนส), อลเอาซาอย และนกหะดษบางสวนเหนวาตามหลกการแลวควร

น ามอลงกอนหวเขา โดยอางองหะดษอะบฮรอยเราะฮวา ทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮ

อะลยฮวะสลลม กลาววา “หากผหนงผใดสญดกอยาไดท าเชนอฐทกมลง เขาจงวางมอทงสอง

ของเขาลงกอนหวเขาทงสองของเขา”7

ชยคลอสลาม (อบนตยมยะฮ) กลาวถอยค าอนทรงคณคายงเกยวกบเรองนวา8 “สวน

การละหมาดดวยวธการหนงใดจากสองวธ ถอวาใชไดโดยเอกฉนทของปราชญ หากผละหมาด

ประสงคจะกใหน าหวเขาทงสองลงกอนมอทงสอง (กท า) หรอหากประสงคจะใหมอทงสองลง

กอนหวเขาทงสอง (กท า) และละหมาดของเขากถอวาถกตองทงสองกรณโดยเอกฉนทของปวง

ปราชญ ปราชญขดแยงเพยงวาวธการใดประเสรฐกวากนเทานน”

6ด “ออลาอ อสสนน”

7บนทกโดย อะหมด (2/381) อะบดาวด, อตตรมซย และนะซาอย ; อนนะวะวย ไดกลาวไวใน “มจญมอ”

(3/421) วา บนทกโดยอะบดาวดและนะสาอยดวยสายรายงานทดยง; สวนอลบานยยนยนวาเศาะหห ใน “อลอรวาอ”

(2/78) 8“อลฟะตาวา” โดย อบนตยมยะฮ (22/449)

5

หะดษจำกอบนอมร: อรยำบถกำรลงสญด

จากหะดษของอบนอมร เราะฎยลลอฮอนฮมา ทวา “เขา (อบนอมร) ไดวางมอทงสอง

ของเขากอนเขาทงสอง และเขากลาววา ทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮวะสลลมก

ปฏบตอยางน” ซงหะดษน เปนหลกฐานเรองวธลดตวลงสญดวา อบนอมรจะวางมอทงสองของ

ทานลงบนพนกอนเขาทงสอง โดยทานอางวาทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลมก

กระท าอยางน เชนเดยวกน

นกวชาการหลายทาน เชน อมามอะหมด อบนหมบล, อนนะสาอย, อบนหะญร อล

อสเกาะลานย กลาววจารณวา การรายงานของอบดลอะซซ บนมหมมด อดดะรอวรดย จาก

อบยดลลาฮ บนอมร ในหะดษบทน เปนการรายงานท “ منكر” นกวชาการบางทานจงมองวา

หะดษบทน เปนหะดษเฎาะอฟ

ผเขยนตรวจสอบเรยบรอยแลวจงขอชแจงดงน

ค าวา “ منكر”ตามนยทนกวชาการหะดษน ามาใชนนจะมสองความหมายคอ

1. หมายถงหะดษซงผรายงานท ออนดอยกวา ไดรายงานใหขดแยงกบผรายงานท

เชอถอไดมากกวา

นคอความหมายอนเปนท รบรกนทวไปเกยวกบค าวา“ منكر” และหะดษมงกรตาม

ความหมายนถอวาเปนหะดษเฎาะอฟมากเปนล าดบสามถดจากหะดษเมาฎอและหะดษมตรก

มสลมไดกลาวอธบายความหมาย“ منكر”ตามนยน ใน “เศาะหห” ของทานวา

من ه رواية ي ر روايته للحديث عىل عرضت ذا ماث ا حديث المحد ف مة المنكر وعال

ضا خالفت روايته روايهتم أهل الحفظ و ... الر “และเครองหมายมงกรในหะดษของผรายงานหะดษ (ทขาดความนาเชอถอดงกลาว

มาแลวตอนตน) กคอ เมอหะดษใดของเขาถกน ามาเทยบกบรายงานของผอนทมความจดจ าด

และเปนทยอมรบแลวรายงานของเขากจะคานกบรายงานของบรรดาผอนนน . . .”9

2. หมายถงหะดษทผรายงานทานใดไดรายงานหะดษบทใดมาจากผรายงานทานหนง

เพยงผเดยวไมปรากฏวาจะมผอนอกทจะรายงานหะดษบทนนจากผรายงานขางตนนน

สอดคลองกบเขาเลยแมแตคนเดยวไมวาในลกษณะมตาบะอะฮ (คอรายงานหะดษนนมาจาก

เศาะหาบะฮทานเดยวกน) หรอในลกษณะชาฮด (คอรายงานหะดษนนมาจากเศาะหาบะฮทาน

อน)

9“เศาะหห มสลม” โดย มสลม เลม 1 หนา 7

6

ในความหมายทสองน ”منكر “ จะไมสงผลท าใหหะดษนนเฎาะอฟเสมอไป แตตองด

สถานภาพ “ผรายงานเดยว” ทานนนกอนวาเชอถอไดหรอไม? ถาเชอถอ ไดหะดษของเขาก

เศาะหห แตถาเชอถอไมไดหะดษของเขากเฎาะอฟ

อมามอนนะวะวยไดอธบายค าพดของมสลมขางตนน วา

هللا هو معن المنكر عند ال هذا ه ى ذكر رمح م اذلذ هنذ، يعن به المنكر المردود، فا ثني محد

ن الث قة اك ذا ود ا مرد ا لس بمنكر وهذ ، ديث حب الث قة د عىل انفرا ن المنكر قد يطلقو

. . . ضابطا، متقنا“สงทมสลมไดกลาวไปนนกคอความหมายมงกรตามนยของนกวชาการหะดษทวไปซง

ทานหมายถงหะดษมงกรทจะถกปฏเสธ (เฎาะอฟ)

ทงน เพราะบางครงพวกเขา (นกวชาการหะดษ) จะใชความหมายมงกรตอผรายงานท

เชอถอไดทานหนง ไดรายงานหะดษใดมาตามล าพง หะดษลกษณะน ไมจ าเปนตองเปนหะดษ

มงกรทจะถกปฏเสธเสมอไป ถาหากผรายงานเดยวทเชอถอไดทานนนมความจดจ าดและ

ละเอยดประณต . . .”10

เม อเราน าหะดษของอบนอมรขางตนมาเทยบดกบความหมาย “ منكر” ท งสอง

ความหมาย ผเขยนมองวาหะดษบทนนนาจะจดอยในความหมายทสอง คอเปนมงกรทไม

จ าเปนจะตองถกปฏเสธมากกวา

ทงน เพราะเมอเราน าหะดษบทน ไปพจารณาตามความหมายแรกของหะดษมงกรอน

หมายถงหะดษซงผรายงานทเฎาะอฟ ไดรายงานใหขดแยงกบผรายงานทเชอถอได ผเขยนกยง

ไมเจอเลยวาหะดษบทน ของอบนอมร เราะฎยลลอฮอนฮมา จะมผใดท ถกต าหนวาเปน

ผรายงานทเฎาะอฟ และเขาไดรายงานหะดษน ไปขดแยงกบรายงานของผรายงานทเชอถอได

ทานใด

อบดลอะซซ บนมหมมด อดดะรอวรดย ซงเปนจดออนทสดของหะดษบทนและเปน

ผรายงานหะดษบทน มาตามล าพงกเปนผรายงานทพอจะเชอถอได ( صدوق) อกทงเปน

ผรายงานของผบนทกหะดษทเชอถอไดทงหกดวย

การรายงานเดยวของทานในกรณนจงไมสงผลเสยอนใดตอหะดษบทน

ดงนนขอสงเกตของนกวชาการบางทานตอหะดษบทนทวา “ منكر” จงนาจะพงเปาไปท

“ลกษณะการรายงาน” วา เปนการรายงานเดยวอนเปนความหมายทสองของมงกรมากกวา

เจตนาจะต าหน “ตวบทหะดษ” วาขดแยงกบการรายงานของผทเชอถอไดอนเปนความหมาย

แรกของ “ منكر”

10“ชรห มสลม”โดย อนนะวะวย เลม 1 หนา 57

7

ดวยเหตนนกวชาการหะดษนามอโฆษ เชน อลหากม, อซซะฮะบย, อบนคซยมะฮ ฯลฯ

จงถอวาหะดษบทน เปนหะดษเศาะหห ผเขยนกเหนดวยกบทศนะน

อรยำบถกำรลงสญดจำกหะดษอบนอมร

ส าหรบหะดษของอบนอมร เราะฎยลลอฮอนฮมา ซงรายงานโดยอบดลอะซซ บน

มหมมด อดดะรอวรดย จากอบยดลลาฮ บนอมร จากนาฟอทกลาววา อบนอมร เราะฎยลลอฮ

อนฮมา ลงสญดโดยวางมอทงสองบนพนกอนเขาทงสอง แลวอบนอมร กกลาววา ทาน

เราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม กปฏบตอยางน และผเขยนกเหนวาหะดษบทน เปน

หะดษทถกตอง และผเขยนมสงทจะตองชแจงดงตอไปน

1. ในเรองความหมาย “หะดษมงกร” ดงทอนนะวะวยอธบายไวใน “ชรห มสลม” ของ

ทาน ในทศนะของผเขยนเหนวา ไมไดขดแยงกนเลยกบความหมายหะดษ “ منكر” ดงค ากลาว

ของมสลม

อนนะวะวยกอธบายแลววา หะดษมงกรทมสลมกลาวถงคอหะดษเฎาะอฟมากทจะ

รบมาปฏบตไมได ( مردود) อนเปนทศนะของนกวชาการหะดษทวไป

สวนหะดษมงกรอกความหมายหนงอนหมายถงหะดษทมผรายงานมาเพยงล าพง ไมวา

ผนนจะเชอถอไดหรอไมกตาม โดยไมม متابع คอ ไมมผซงรายงานหะดษนนจากเศาะหาบะฮ

ทานเดยวกนมาสอดคลองกบเขา กเปนทศนะของนกวชาการหะดษอกกลมหนงในอดต เชน

อะหมด บนหมบล, หาฟซ อลบรดญย ฯลฯ และนกวชาการหะดษยคหลงจ านวนมาก เชน

อบนศเศาะลาห, อบนกะษร ฯลฯ กไมปฏเสธความหมายน

อบนหะญร อลอสเกาะลานย กลาวเกยวกบประวตของมหมมด บนอบรอฮม อตตยมย

วา11

ل ل متابع ى ذلذ ثني عىل الفرد ا اعة المحد حنبل وج د بن مح طلقه أ فيحمل قلت: المنكر أ

اعة ، وقد احتجذ به ج هذا عىل ذكل“ฉนขอกลาววา ค าวา ‘มงกร’ นน อมามอะหมดและนกวชาการหะดษกลมหนงไดใช

มนในความหมายถงหะดษทมผรายงานเพยงผเดยว โดยไมมผใดรายงานสอดคลองกบเขา ซง

ทานผน (อะหมด บนอบรอฮม อตตยมย) กตองถอวาอยใน (ความหมายมงกร) ตามนยน

เพราะมนกวชาการกลมหนงทใหความเชอถอเขา”

11

“ฮดยซซารย” โดย อบนหะญร อลอสเกาะลานยหนา 437

8

และอบนหะญร ยงกลาวเกยวกบประวตของยนส บนอลกอสม อลหะนะฟย วา12

د به ثقة أو ي ر ثقة، ى أنذ المنكر هو الفرد، سواء تفرذ دي . . .فمذهب الرب“ตามทศนะของอลบรดญย (ชอจรงคอ อะหมด บนฮารน, เสยชวต ฮ.ศ. 301) หะดษ

มงกร กคอหะดษซงมผรายงานมาเพยงคนเดยว ไมวาผรายงานคนเดยวนนจะเชอถอไดหรอไม

กตาม . . .”

สรปแลวมสลมและนกวชาการหะดษทวไปไดมองหะดษมงกรในแงความไมนาเชอถอ

ของผรายงาน หรอการรายงานของผรายงานทขาดความนาเชอถอ ใหขดแยงกบผรายงานท

เชอถอได หะดษมงกรในทศนะนทงหมดจงเปนหะดษทเฎาะอฟมาก แตอะหมด บนหมบล

และอลบรดญย ไดมองหะดษมงกรในแงภาษา

ทงน เนองจากค าวา “ نكر م ” มทมาจากรากศพทวา “ ناكرة” ซงมความหมายวา “ د ”تفر

แปลวา ตามล าพง เชนน เปนทมาของความหมายหะดษมงกรวาหมายถงหะดษซงมผรายงาน

มาตามล าพงดงทไดกลาวมาแลว

หะดษมงกรตามทศนะน จงมทงทยอมรบไดและยอมรบไมได ตามคณสมบตของ

ผรายงานในแตละหะดษ

เพราะฉะนนแลวหะดษมงกรตามทศนะของมสลมและนกวชาการหะดษทวไป จงไมใช

หะดษมงกรตามมมมองของอะหมด บนหมบล, อลบรดญยและนกวชาการกลมน หรออกนย

หนงหะดษมงกรของมสลมนนมใชหะดษมงกรของอลบรดญย และหะดษมงกรของอลบรดญย

กมใชหะดษมงกรของมสลม

ตวอยางเปรยบเทยบในเรองน เชนค าวา “หวไทร” ค าน หากถามในบรบทของจงหวด

นครศรธรรมราชโดยทวไปกจะตอบวา “หวไทร” เปนอ าเภอหนงในจงหวดนครศรธรรมราช

แตหากถามในบรบทของจงหวดพทลงกจะตอบวา หวไทรต าบล (หรอหมบาน) หนงในจงหวด

พทลง เชนน ค าตอบทงสองตามตวอยางเปรยบเทยบน มไดขดแยงกนเลยเพราะหวไทรของ

นครศรธรรมราชกไมใชหวไทรของพทลง และหวไทรของพทลงกไมใชหวไทรของนครศร-

ธรรมราช

เรองหะดษมงกรตามทผเขยนอธบายมานกอยในลกษณะเชนเดยวกน

2. ในกรณหะดษทอบดลอะซซ บนมหมมด อดดะรอวรดย ผรายงานหะดษเรองการลง

สญดของอบนอมร เราะฎยลลอฮอนฮมา ขางตนไดรายงานหะดษนมาจากอบยดลลาฮ บนอมร

แลวถกวจารณวาเปนหะดษมงกรนนผเขยนขอชแจงดงน

12

“ฮดยซซารย” โดย อบนหะญร อลอสเกาะลานย หนา 455

9

(ก) อบดลอะซซ บนมหมมด อดดะรอวรดย (เสยชวต ฮ.ศ. 186 หรอ 187) ปกต

เปนผรายงานทพอจะเชอถอได ( صدوق) เปนผรายงานของบคอรย, มสลม, อนนะสาอย,

อะบดาวด, อตตรมซย และอบนมาญะฮ

ทวาแมจะเปนผรายงานของมสลม แตไมปรากฏวามสลมเคยรายงานหะดษใดททานผน

ไดรายงานมาจากอบยดลลาฮ บนอมรเลย

อนนะสาอย กลาววจารณวา หะดษของอบดลอะซซ จากอบยดลลาฮ เปนหะดษมงกร13

และอฏเฏาะหาวย ไดกลาววา14 นกวชาการหะดษกลมหนงไมยอมรบรายงานของอบดลอะซซ

จากอบยดลลาฮ เลยในทกกรณ (คอ ไมวาจะขดแยงหรอไมขดแยงกบผใดกตาม)

เชนน จากการวจารณของอนนะสาอยขางตน ผนวกกบการกระท าของมสลมบงบอก

ความหมายไดวา รายงานของอบดลอะซซ บนมหมมด อดดะรอวรดย จากอบยดลลาฮ บน

อมร เปนรายงานท “มปญหา” อยางแนนอน แลวปญหาทวานคออะไร

ค าตอบกคอ ปญหาดงกลาวไมใชเพราะอบดลอะซซ บนมหมมด อดดะรอวรดย ขาด

ความนาเชอถอ แตหมายถงรายงานของอบดลอะซซ จากอบยดลลาฮ มกขดแยงกบผรายงาน

ของทานผทเชอถอไดทานอนเสมอ ดงตวอยางหะดษจากการบนทกโดยอฏเฏาะหาวย15 ฯลฯ

(ข) แตทวาขณะเดยวกนกมนกวชาการหะดษอกกลมหนง เชน อบนคซยมะฮ, หากม,

อซซะฮะบย, อตตรมซย ฯลฯ กยอมรบหะดษทอบดลอะซซ ไดรายงานมาจากอบยดลลาฮ วา

มนเปนหะดษทถกตอง ( يح ตราบใดทไมปรากฏวา รายงานนนไปขดแยงกบผรายงานท (حص

เชอถอไดทานอนๆ

อตตรมซยไดรายงานหะดษบทหนงจากการรายงานของอบดลอะซซ บนมหมมด อดดะ

รอวรดย จากอบยดลลาฮ บนอมร16 แลวอตตรมซย กลาววา “นเปนหะดษหะสน, เฆาะรบ,

เศาะหห จากกระแสของ (อบดลอะซซ อดดะรอวรดย จาก) อบยดลลาฮ บนอมร จากษาบต

(อลบนานย)

ทนาสงเกตคอหะดษขางตนจากรายงานของอบดลอะซซ บนมหมมด อดดะรอวรดย

จากอบยดลลาฮ บนอมร ทอตตรมซยกลาววา เปนหะดษหะสน, เฆาะรบ, เศาะหห บทน ไมม

หะดษใดทรายงานมาใหขดแยงเลย

13“ตะฮซบตตะฮซบ” เลม 6 หนา 316

14“ชรห มะอานย อลอาษาร” เลม 2 หนา 197

15“ชรห มะอานย อลอาษาร” เลม 2 หนา 197

16หะดษเลขท 3065 จาก “ตหฟะตลอะหวะซย” โดย มบารอก ฟรย; หะดษเลขท 2901 ใน “อลญามอ

อศเศาะหห” โดย มหมมด ชากร

10

(ค) เพราะฉะนนส าหรบผมใจเปนธรรม ( منصف) แลวกคงไมปฏเสธวา ในกรณการ

รายงานของอบดลอะซซ อดดะรอวรดย จากอบยดลลาฮ บนอมร น การปฏเสธไมยอมรบ

ทงหมดในทกกรณหรอการยอมรบมนทงหมดในทกกรณเชนนจงไมนาจะถกตอง

แตทถกตองและยตธรรม ( نصاف ทสดกคอตองแยกแยะดวา หะดษของอบดลอะซซ (ا

อดดะรอวรดย จากอบยดลลาฮ บนอมร บทใดมรายงานจากกระแสอนทนาเชอถอกวา รายงาน

มาใหขดแยงบางหรอไม

หากมกตองปฏเสธรายงานของอบดลอะซซ อดดะรอวรดย จากอบยดลลาฮ บนอมร

บทนนไป แตหากไมมรายงานขดแยงกใหยอมรบไว เพราะโดยพนฐานของอบดลอะซซ ผน

เปนผทพอจะเชอถอไดดงกลาวมาแลวตอนตน

สรปแลวค าวา “หะดษมงกร” ดงทอนนะสาอยวจารณการรายงานของอบดลอะซซ

อดดะรอวรดย จากอบยดลลาฮ บนอมร จงมอยเพยงกรณเดยวคอ ถารายงานของทานไป

ขดแยงกบรายงานผอนทเชอถอไดกวาเทานน

3. ส าหรบหะดษจากการรายงานของอบดลอะซซ บนมหมมด อดดะรอวรดย จาก

อบยดลลาฮ บนอมร จากนาฟอ ทกลาววา อบนอมร เราะฎยลลอฮอนฮมา ลงสญดโดยวางมอ

ทงสองบนพนกอนเขาทงสอง แลวอบนอมร กกลาววา ทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮ

วะสลลม กปฏบตอยางน

ผทปฎเสธหะดษบทนกคออลบยฮะกย แตทานไมไดปฏเสธขอความตอนตนของหะดษ

อนเปนการกระท าของอบนอมร เราะฎยลลอฮอนฮมา (เรยกวา หะดษเมากฟ) ทบอกวา อบน

อมร เราะฎยลลอฮอนฮมา สญดโดยเอามอลงพนกอนเขาทงสอง แตอลบยฮะกยปฏเสธ

ขอความตอนทายของหะดษทวา แลวอบนอมรกกลาววา ทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮ

อะลยฮวะสลลม กปฏบตอยางน ซงมลกษณะเปนหะดษมรฟอคออางวาเปนการกระท าของ

ทานนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม

อลบยฮะกย ไดกลาวในลกษณะทวา17

لذ وها، ول أراه ا راوردى كذا قال عبد العزيز ادلذ

“อยางนแหละ (ขอความวา . . . แลวอบนอมร กลาววา ทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮ

อะลยฮวะสลลม กปฏบตอยางน) ทอบดลอะซซ อดดะรอวรดยกลาว ฉนไมเหนวามนจะเปน

อะไรนอกจากความผดพลาดสถานเดยว”

แลวอลบยฮะกยกน าหะดษอกบทหนงททานเหนวา ขดแยงกบหะดษของอบดลอะซซ

ในแงท วาหะดษใหมททานน ามาน เปนรายงานทแพรหลายจาก “ค ากลาว” อบนอมร

17

“อสสนน อลกบรอ”โดย อลบยฮะกยเลม 2 หนา 100

11

เราะฎยลลอฮอนฮมา เทานนไมเกยวกบ “การกระท า” ของทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮ

อะลยฮวะสลลม ดงรายงานของอบดลอะซซเลย ซงหะดษบทน เปนการรายงานจากอยยบ จาก

นาฟอ จาก “ค าพด” ของอบนอมร เราะฎยลลอฮอนฮมา ทกลาววา

ذا جسد نذ اليدين تسجدان مك يسجد الوجه ا

فعهما، فا ذا رفع فل ر

أحدمك فليضع يديه، فا

“เมอพวกทานคนใดจะสญด กจงวางมอทงสองของเขาลง และเมอเขาจะลกขนกใหเขา

ยกมนทงสองขนมา เพราะมอทงสองจะสญดเหมอนการสญดของใบหนานนแหละ”18

แตทศนะของอลบยฮะกยขางตนน ไดถกโตแยงโดยนกวชาการหลายทานในลกษณะวา

รายงานจากอบนอมร เราะฎยลลอฮอนฮมา บทแรกกบบทหลงแทจรงแลวไมไดขดแยงกนเลย

อบนลตรกะมานย ไดกลาวใน “อลเญาฮะรลนะกย” ของทานซงเปนต าราทอธบาย

หะดษใน “อสสนน อลกบรอ” โดย อลบยฮะกย และตพมพรวมเลมดวยกนวา

“และสงซงอลบยฮะกยกลาววา เปนขอบกพรองจากหะดษดงกลาว (หะดษของ

อบดลอะซซ อดดะรอวรดย จากอบยดลลาฮ บนอมร) ค ากลาวน จะตองพจารณา เนองจากใน

แตละหะดษจากหะดษสองบทนนความหมายบทหนงจะแยกตางหากจากความหมายของอกบท

หนง (คอไมไดขดแยงกนดงทศนะของอลบยฮะกย) . . .”

อบนหะญร อลอสเกาะลานย กไดกลาวโตแยงอลบยฮะกยไวเชนกนวา19

، ولقائل أن يقول: هذاالموقوف ي ر المرفوع! كبتني ل ف تقدمي وضع اليدين عىل الر نذ الوذفا

ثبات وضع اليدين ف الجمل ذان ف ا ...والث

“เชนน น ใครสกคนกอาจกลาวไดเชนกนวา หะดษเมากฟบท (หลง) น เปนคนละเรอง

กบหะดษมรฟอ (บทกอน) เพราะหะดษบทกอนนนกลาวถงการวางมอทงสองกอนเขาทงสอง

สวนหะดษบทหลงยนยนถงการวางมอทงสอง (ลงกบพนขณะสญด) ในภาพรวม (คอ ไมได

ระบเรองกอนเขาหรอหลงเขา) . . .” หะดษทงสองบทนจงไมไดขดแยงกนแตประการใด

สรปแลวหะดษรายงานลกษณะการลงสญดโดยการวางมอทงสองลงบนพนกอนเขาทง

สองของอบนอมร เราะฎยลลอฮอนฮมา จากการรายงานของอบดลอะซซ อดดะรอวรดย จาก

อบยดลลาฮ บนอมร บทน จงไมมรายงานใดทถกตองกวารายงานมาใหขดแยงจนน าไปสการ

หกมวามนเปนหะดษมงกรได

ดวยเหตน หะดษบทน จงถกรบรองความถกตอง ( تصحيح) โดยนกวชาการหะดษนามอโฆษทงอดตและปจจบนหลายทาน เชน อบนคซยมะฮ, อลหากม, อซซะฮะบย, ชยคอลบานย

ฯลฯ ดงทไดอธบายมาแลว

18

“อสสนน อลกบรอ” โดย อลบยฮะกย เลม 2 หนา 101 19

“ฟตหลบารย”โดย อบนหะญร อลอสเกาะลานย เลม 2 หนา 291

12

นอกจากนหะดษบทนยงม “หลกฐานสนบสนน” ในลกษณะ “شاهد” (กลาวคอหะดษท

มขอความเดยวกนหรอเนอหาคลายคลงกนทถกรายงานมาจากเศาะหาบะฮทานอน) คอ

1. หะดษซงถกรายงานมาจากอบดลอะซซ บนมหมมด อดดะรอวรดย จากมหมมด บน

อบดลลอฮ บนหะสน จากอะบอสสนาด จากอลอะอรอจญ จากอะบฮรอยเราะฮ เราะฎยลลอฮ

อนฮ จากทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ทกลาววา

قبلركبتيه ،وليضعيدي اكلبع ر ككايرب ذاجسدأحدكفاليرب ا

“เมอคนใดจากพวกทานจะสญด กอยาใหเขาหมอบลงเหมอนการหมอบของอฐ จงให

เขาวางมอทงสองของเขากอนมอทงสองของเขา”20

2. จากอะฏออ จากอะบหมยด อซซาอดย เราะฎยลลอฮอนฮ ซงกลาวแกบรรดา

เศาะหาบะฮรวมสบคนทนงชมนมกนวา21

. هللا صىلذ هللا عليه وسملذ اف يديه . ان أعل مك بصالة رسول ىل الرض و يوى ا . مثذ ي

عن جنبيه، يصىل يعا: صدقت، هكذا اكن النذب صىلذ هللا عليه وسملذ مثذ يسجد، وقالوا ج“ฉนจะบอกใหพวกทานรถงการละหมาดของทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮ

วะสลลม . . . หลงจากนนทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม จะยอตวลงสพนใน

ลกษณะมอทงสองของทาน แยกหางออกจากสขางของทานแลวทานกสญดพวกเขา (บรรดา

เศาะหาบะฮ) ทงหมดกลาววา จรงของทานเชนนแหละททานนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮ

วะสลลมเคยละหมาด” เชนน ลงสญดอยางไร? ระหวางเอามอลงพนกอนกบเอาเขาลงพนกอน

มอทงสองจงจะแยกหางออกจากสขางดงรายงานขางตน กใหพจารณาตามสภาพความเปนจรง

قال الصحابة لس ابلمتويه... العمل قال هللا قال رسول

بني الرسول وبني قول فقيه... ما العمل نصبك للخالف سفاهة

وصىل هللا وسمل عىل نبسنا محمد وعىل أ ل وأ حصابه

ىل يوم ادلينومن تبعهم حسان ا اب

20บนทกโดย อะบดาวด; อนนะสาอย; อดดารมย; อะหมด; อดดารกฏนย; อฏเฏาะหาวย

21อบนคซยมะฮ บนทกใน “อศเศาะหห” ของทาน หะดษเลขท 169