เข้าเดือน ออกอีด (ภาษาไทย)

1

م تضحون﴾﴿الصوم يوم تصومون، والإفطار يوم تفطرون، والأحضى يو

«ابللغة التايالندية»

م٤١٥٣ - هـ ٥٣٤١

2

ذا رآ ه آأهل ب دل حمك رؤية الهالل يف بقية البالد اإ ขอตดสนของการเหนฮลาล (รอยะฮ) ตามประเทศอน

เมอมการเหนฮลาล (รอยะฮ) ของประเทศนน

นกนตศาสตรอสลาม (فقهاء) ไดแสดงทศนะทแตกตางกนไปของแตละกลมซงจะน ามา

กลาวโดยสงเขปดงตอไปน

กลมทหนง ใหทศนะวาการพจารณาในการเหนจนทรเส ยวเพอก าหนดการถอศลอด

ในเดอนเราะมะฎอน หรอวนอดลฟฏร อนน ขนอยกบการเหนของแตละประเทศเปนผก าหนด

เองโดยไมจ าเปนตองไปอาศยการดดวงจนทรของประเทศใดๆ ทศนะดงกลาวไดแก

ชาฟอยะฮบางกลม ซงใน “اجملموع” ไดกลาววา

ن تقارب البدلان حفمكهام حمك بدل وا الهالل يف رمضان يف بدل ومل يروه يف غريه، فاإ ذا رآأ اإ

ن يف ن تباعدا فوهجان مشهورا ف، واإ خر الصوم بال خال ل هل البدل ا حد، ويلزم آأ وا

والثاين: جيب، وبه . . .الطريقتني: آأحصهام: ل جيب الصوم เมอมการเหนจนทรเส ยวเพอก าหนดเราะมะฎอนของประเทศใดประเทศหนง แต

ประเทศอนๆ ไมมการยนยนการเหนอนนหากระยะทางของแตละพนทอยใกลกนใหใชกฎอน

เดยวกน ดงกลาวไมมขอขดแยง หากวาแตละประเทศไกลกนมสองวธ ทถกตอง วธแรกไม

ตองถอตามกน วธทสองใหถอตามกน1

กลมทสอง ใหทศนะวาไมจ าเปนทจะตองดจนทรเสยวตามประเทศใดทงนน เวนแตจะ

เปนค าสงของผน าประเทศเทานน อนเนองจากวาผน าประเทศกคอเจาของประเทศ เขาจะออก

ค าสงใหดเดอนตามประเทศใดไดทงนน ทศนะดงกลาวน าโดยอบนลมาญชน (ابن املاجشون)2

กลมทสาม ใหทศนะวาหากแตละประเทศหรอแตละทองทอยใกลกนกใหใชกฎการ

เหนจนทรเส ยวอนเดยวกน แตถาหากวาอยไกลกนไมจ าเปนตองตามกน อนน คอทศนะ

อกทศนะหนงของอมามอชชาฟอย นกวชาการของมซฮบชาฟอยใหทศนะทแตกตางกนไป

1โปรดด “اجملموع” อลมจญมอ ฟ ชรหลมฮซซบ โดย อนนะวะวย เลม 6 หนา 182 ตรวจทานโดย มหมมด

นายบ อลมตอย 2ด “بداية اجملهتد وهناية املقتصد” บดายะตลมจญตะฮด วะนฮายะตลมกตะศด โดย อบนรชด อลอนดะล สย

(เสยชวต ฮ.ศ. 595) เลม 1 หนา 336

3

ทางดานระยะทางของแตละพนท และความแตกตางระหวางมฏละอ (مطلع) เชน อนนะวะวย

ไดใหน าหนกในประเดนดานมฏละอของแตละประเทศทตางกน

สวนเจาของหนงสอ “مغين احملتاج” คอ มหมมด อลเคาะฏบ อชชรบนย ไดใหน าหนก

หะดษของกรอยบในการยนยนมากกวา3

อมามอรรอฟอย และอมามอลบะเฆาะวย ไดใหทศนะวาหากระยะทางของแตละ

ประเทศแตละพนทหางไกลกนโดยใชหลกพจารณาระยะทางของการละหมาดยอ (مسافة القرص) ของผเดนทาง เปนหลกในการพจารณาใหดจนทรเสยวตามกนได4

สวนหะนะฟยะฮ ไดใหทศนะวา

ذا اكنت املسافة بني البدلين قريبة ل ختتلف فهيا املطالع، فرؤية آأحدهام رؤية للبدلالأخر، اإ

ذا اكنت بعيدة، فال يلزم آأحد البدلين حمك ال خر فأأما اإ“หากระยะทางของแตละพนทหรอแตละประเทศทใกลกน หรอมฏละอไมมขอแตกตาง

กน อนน ใหใชหลกการพสจนจนทรเส ยวอนเดยวกนได ถาหากวาอยไกลกนมากกไม

จ าเปนตองใชกฎเดยวกน”

มซฮบของอมามมาลกรวมถงทศนะของอมามอะหมด บนหมบล ไดใหทศนะวา เมอม

การแจงหรอถกตดสนจากกลมประเทศตางๆ ถงการเหนจนทรเส ยวแลว อนน ใหรวมถงการ

เหนของทกๆ ประเทศทอยในแตละทองทอนดวย แมวาแตละประเทศจะอยไกลกนสกเพยงใด

ทศนะดงกลาวนบไดวาเปนทศนะทถกตองและมความชดเจนมากทสด อางกนวาทางมซฮบ

มาลกยกบมซฮบหมบะลยเคยใหทศนะวา หากระยะทางของแตละประเทศไกลกนมาก กไม

จ าเปนตองตดตามกนทางดานการเหนจนทรเส ยว ทศนะดงกลาวยงถอวาไมมความชดเจน

เทาททราบมา5

3โปรดด “مغىن احملتاج” มฆนย อลมหตาจญ คอ มหมมด อลเคาะฏบ อชชรบนย เลม 1 หนา 420

4โปรดด “فتح البارى” ฟตหลบารย โดย อบนหะญร เลม 4 หนา 123

5โปรดด “بدائع الصنائع للاكساين” บะดาออ อศเศาะนาออ โดย อลกาสานย อลหะนะฟย เลม 2 หนา 129

ตรวจทานโดย มหมมด หะละบย พมพทดารลมะอลฟะฮ

4

الأدةل

ตวบทหลกฐานจากศาสนาทใชประกอบการยนยนนน นกวชาการในมซฮบมาลกย ได

รวบรวมตวบทหลกฐานจากศาสนาเพอยนยนและสนบสนนทศนะของพวกเขา อนไดแก หะดษ

ของทานนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม เลาจากอะบฮรอยเราะฮ ร.ฎ.

....صوموالرؤيته، وآفطروا لرؤيته .

“พวกทานทงหลายจงถอศลอดเมอเหนฮลาล (รอยะฮ) และจงออกอดเมอเหนมน . . .”6

หะดษดงกลาวน เปนการชใหเหนอยางชดเจนวา หากมการแจงขาวหรอประกาศเหน

ฮลาล (รอยะฮ) จากทใดหรอประเทศใด อนนหมายถงมสลมทกคนตดตามการเหนจนทรเสยว

(รอยะฮ) ไดเหมอนกนทกๆ ท ซงในเรองดงกลาวไมมตวบทอนใดมาคดคานจ ากดเฉพาะทใด

ทหนง (خمصص هل)

ختالف املطالع آأوببعد الإ قلمي مبا روى عن كريب واس تدل امجلهور الفقهاء عىل آأنه خيتلف ابإ

:مىت رآأيمت الهالل؟ قلت :رآأيت الهالل ابلشام مث قدمت املدينة، فقال ابن عباس انه قال:

يته؟ قلت ليةل امجلعة، قال: نت رآأ لكنا :ورآ ہ الناس وصاموا وصام معاوية، فقال !نعم :آأ

يناه ليةل السبت فال ل نصوم حىت نمكل العدة، فقلت رآأ ول نكتفى برؤية :نزا معاوية آأ

هكذا آأمران رسول هللا صىل هللا عليه وسمل !ل :وصيامه؟ قالนกนตศาสตรอสลามสวนใหญไดน าตวบทจากศาสนาประกอบการยนยนวา ทมา

ของมฏละอผนวกกบระยะทางของแตละทวปมนตางกน ดวยเหตผลดงกลาวจงมการเลาหะดษ

จากกรอยบวา ฉนเหนจนทรเสยวทประเทศชาม ตอมาฉนไดเดนทางกลบนครมะดนะฮ อบน

อบบาสถามกรอยบวา ‘พวกทานเหนจนทรเสยวเมอใด?’ กรอยบตอบวา ‘ในคนวนศกร’ อบ

นอบบาสถามอกวา ‘ทานไดเหนมนดวยตวเองหรอ?’ ทานตอบวา ‘ใช และคนอนๆ กเหนดวย

พวกเขาจงไดถอศลอด และมอาวยะฮกถอศลอด’ อบนอบบาสจงพดขนมาอกวา ‘แตพวกเรา

(ทนครมะดนะฮ) เหนมนคนวนเสาร ดงนนเราจะยงคงถอศลอดตอไปจนกวาจะครบก าหนด’

6บนทกโดย บคอรย หะดษเลขท 1909; มสลม หะดษเลขท 19/1081; นะสาอย หะดษเลขท 2116, 2117;

อดดารมย หะดษเลขท 1685; บยฮะกย เลม 4 หนา 204, 205; อะหมด เลม 2 หนา 415, 430, 454, 456, 469;

อฏเฏาะหาวย ใน “มชกล อลอาษาร” หะดษเลขท 482

5

กรอยบยอนถามอบนอบบาสขนอกวา ‘การเหนฮลาลของมอาวยะฮและการถอศลอดของเขายง

ไมเพยงพอหรอ?’ อบนอบบาสตอบวา ‘ไม อยางนแหละททานเราะสลฯ เคยใชพวกเรา’7

จากตวบทหะดษกรอยบนยอมพอทจะหาความเขาใจและใหขอสงเกตไดอยางหนงวา

มฏละอของแตละทองทนนตางกน ซงตรงกบทศนะของอมามอชชาฟอยทมน าหนกอกดวย

وقد رد مجهور املالكية واحلنابةل عىل مجهور الفقهاء مبا يأأيت“โดยแนแทนกวชาการสวนใหญทงมาลกยะฮและหะนาบละฮ ตางพากนตอบโตทศนะ

ของส านกนตศาสตรอสลาม โดยมรายละเอยดดงตอไปน ” การทนกนตศาสตรอสลามเขาใจวา

หะดษกรอยบทกลาวมาขางตนเปนขอบญญตยนยนใหเหนวา ไมจ าเปนตองตดตามการเหน

จนทรเสยวของประเทศอนใดกได เนองจากอบนอบบาสปฏบตไว

ญมฮรทงมาลกยะฮและหะนาบละฮ ตอบวา การทอบนอบบาสไมยอมรบการเหนจนทร

เสยวทชามทงๆ ทมนกมระยะทางไมไกลกบมะดนะฮมากจนเกนไป นอกจากนกไมตางกนมาก

ในดานมฏละอ แตขอส าคญถอวาอบนอบบาสใชดลยพนจ (اجهتاد) โดยสวนตวของทาน ซงก

เปนททราบดอยแลวทางดานนตศาสตรอสลามวา การใชดลยพนจจะน ามาเปนตวบทมาตรฐาน

อางองยนยนไมได นอกจากน มสลมทกคนมสทธในการใชขอบญญตอสลามรวมกนไดทกหน

ทกแหงในโลกน เมอเปนเชนน การเหนจนทรเส ยวเพอก าหนดเราะมะฎอนหรอวนอดกเปน

หนงในขอบญญตของศาสนา (آأحاكم) เชนเดยวกน8

ذ ل فرق، هنم قاسوا البدلان البعيدة عىل املدن القريبة من بدل الرؤية، اإ س: فاإ ما القيا وآأ

، ل تعمتد عىل دليل. والتفرقة حتمكمสวนการเปรยบเทยบ (قياس) นนนกวชาการไดใชหลกการเปรยบเทยบระยะทางระหวาง

ประเทศทเหนจนทรเลยวกบพนททไมมการเหนจนทรเสยว โดยใชระยะทางใกลไกลเปนหลก

ในการเปรยบเทยบ ฉะนนการกยาสและระยะทางใกลไกลมนไมมขอแตกตางทจะเอามาเปน

ประเดนในการตดสนโดยไมยดเอาตวบทจากศาสนาจงนบไดวาเปนการเปรยบเทยบทไม

ถกตอง

หะดษดงกลาวมไดก าหนดเจาะจงพนทหนงหรอประเทศใดเฉพาะ แตทวามนเปนสาสน

จากทานนะบยฯ ใหมสลมทกๆ คนถอปฏบตไดโดยรวม (خطاب عام)

7บนทกโดย ญะมาอะฮ ยกเวนบคอรยและอบนมาญะฮ

8โปรดด “احاكم الصوم” อะหกามศเศาม โดย ดร.อะบสรอยอ อลฮาดย หนา 45 พมพทโรงพมพอลหะรอมยน

6

อบนกดามะฮ ไดใหรายละเอยดดงตอไปน

ذا رآأى الهالل آأهل بدل، لزم مجيع : قال الإ مام موفق ادلين ابن قدامة املقديس احلنبيل واإ

البالد الصوم. وهذا قول الليث وبعض آأحصاب الشافعي.“เมอมการเหนจนทรเส ยวจากประเทศใดประเทศหนงแลวกใหประเทศนนถอศลอด

ตามไดทนท และนคอทศนะหนงของอลลยษ รวมถงนกวชาการบางกลมของชาฟอยะฮ”9

นอกจากนทานยงกลาวเสรมอกวา هرفليصمه﴾ مث قال : ولنا قول هللا تعاىل لش

وقول النيب صىل هللا عليه ﴿فمن شهد منمك آ

ن تصوم هذا الشهر من الس نة؟ قال : نعم . مرك آأ عرايب ملا قال هل : هللا آأ . . وسمل للأ

اليوم من شهر رمضان ثبت آأن هذا رمضان، وقد وآأمجع املسلمون عىل وجوب صوم شهر

بشهادة الثقات فوجب صومه عىل مجيع املسلمني،“และส าหรบพวกเราไดยนหยดอยบนพระด ารสของอลลอฮตะอาลาทวา ((ดงนนผใด

ในหมพวกเจาเขาอยในเดอนแลว กจงถอศลอดในเดอนนน)) นอกจากน ทานนะบยฯ ได

ตอบค าถามชาวชนบททมาถามทานวา อลลอฮใชใหม? ททรงใชใหทานถอศลอดในเดอนนของ

ทกป ทานนะบยฯ ตอบวา ใช . . . บรรดามสลมไดรวมกนมมตวาหากมการแจงหรอเหน

จนทรเสยว เพอก าหนดการถอศลอดในเดอนเราะมะฎอนจากมสลมทเชอถอได จ าเปนททกๆ

คนตองศลอดทนท”10

ตอมานกนตศาสตรอสลาม นกหะดษ (มหดดษ) มหมมด บนมฟลห อลมกดสย

(เสยชวต ฮ.ศ. 763) ซงทานเปนลกศษของชยคลอสลามอบนตยมยะฮ ไดกลาวไววา

و بعيد، لزم مجيع البالد قال ابن مفلح ىف كتابه الفروع: ن ثبتت رؤيته مباكن قريب آأ واإ

مكن رآ ه، ولو اختلفت املطالع، نص عليه )و( ذكره جامعة؛ للعموم، الصوم، وحمك من مل يره

حصاب وصاحب يض والأ حاكم، فكذا « احملرر»و« املغين»واحتج القا بثبوت مجيع الأ

الصوم.“หากไดมการพสจนการเหนจนทรเสยวเปนทเรยบรอยแลว แมวาแตละเมองหรอแตละ

ประเทศจะอยใกลหรอไกลกน ใหทกๆ ทองทท าการถอศลอดตามกนไดทนท อนเนองจากวา

กฎของผทไดเหนจนทรเส ยวมนคอกฎอนเดยวกนกบผทมไดเหนมน ถงแมวามฏละอแตละ

ทองถนแตละประเทศจะแตกตางกนกตาม อนนถอวาเปนทศนะทอบนมฟลหไดวางเปนตวบท

9ด “املغين لبن قدامة” อลมฆนย โดย มวฟฟกดดน อบนกดามะฮ อลมกดสย อลหมบะลย (เสยชวต ฮ.ศ. 620)

ตรวจทานโดย ดร.อบดลลอฮ อบดลมหสน อตตรกย เลม 4 หนา 328-329 10ด “املغين لبن قدامة” โดย อบนกดามะฮ

7

เอาไว และกมนกวชาการสวนมากกลาววา ในเรองดงกลาวมนคอสงทบงบอกถงโดยทวๆ ไป

เชนเดยวกนกบขอบญญตตางๆ ทคนทกคนรวมกนปฏบตไดทกสถานททวโลก เชนกน (عام)

นนรวมถงการถอศลอดดวย ดงกลาวคอทศนะของนกวชาการกลมหนง (ของมซฮบหมบะลย)

และอลกอฎย พรอมทงคณะของทานรวมไปถงเจาของหนงสออลมฆนย และหนงสออล

มหรรอร”

ن اتفقت، مث قال ابن مفلح وقال ش يخنا: ختتلف املطالع ابتفاق آأهل املعرفة هبذا. قال: فاإ

ل فال. وفاقا للأحص للشافعية. لزم الصوم، واإตอมาอบนมฟลห กลาววา “สวนอาจารยของพวกเรา (คออบนตยมยะฮ) ไดใหทศนะ

วา แตละทนนมขอแตกตางดานมฏละอ อนนถอวาเปนมตในหมนกวชาการ ซงมนไปตรงกบ

ทศนะชาฟอยะฮทวา หากมฏละอตรงกนกจ าเปนตองถอศลอดพรอมกน หากไมตรงกนกไม

จ าเปนตองถอตามกน”

ซงตามทศนะของอบนตยมยะฮนนไมเกยวกบระยะทางใกลหรอไกลตามทอลมรดาวย

ผตรวจทานหนงสออลฟรอ ไดกลาวไว

ن النظر قال آأبومعر: ل خمالف هل من الصحابة، وقول طائفة من فقهاء التابعني، ومع هذا اإ

يدل عليه عندي، “เหลาสาวกของทานนะบยฯ รวมทงนกนตศาสตรกลมหนงจากตาบอน ไดใหทศนะวา

การทไมใหยดเอาการเหนจนทรเส ยวจากสถานทอยไกลจากประเทศนน” จงนบไดวาเปนมต

เอกฉนท (اجامع) ดวยกบสงน ผเขยนจงมองวามนชดเจนทสดแลว ณ ทผเขยน

จากทศนะของอบนอบดลบร เมอเราวเคราะหอยางละเอยดกหมายความวา หาก

ประเทศหนงหรอทองถนหนงทองถนใดมระยะทางทไกลกน กไมจ าเปนทจะตองตดตามกนใน

การรบแจงการเหนฮลาล

ตอมาอมามมหมมด บนอะลย อชเชากานย (เสยชวต ฮ.ศ. 1255) ทานกลาวตอบ

อบนอบดลบรวา

جامع، قالول ن هذا القول خالف الإ ىل ما قاهل ابن عبد الرب من آأ هنم قد :يلتفت اإ لأ

ن لأ كل ندلس، وذ لأ ن وا ن كخراسا ل تراعى الرؤية فامي بعد من البدلا نه مجعوا عىل آأ آأ

الإجامع ل يمت واخملالف مثل هؤلء امجلاعة.“มตองไปสนใจค าพดของอบนอบดลบรทวา การยดเอาการเหนฮลาลไดทกๆ ท นบวา

เปนการฝนมตของเหลาเศาะหาบะฮ อนเนองจากวาพวกเขาไมอนญาตใหดฮลาลจากทหนง

ทใดทมระยะทางทไกลกน เชน เมองครอซาน (จงหวดหนงของอหรานในปจจบน) กบเมอง

8

อนดาลส (สเปนในปจจบน) ตอนทายอมามอชเชากานยไดใหขอคดวา การอจญมาอในเรอง

ดงกลาวตามทอบนอบดลบรอางถอวาไมสมบรณ อนเนองจากประเดนดงกลาวยงเปนทขดแยง

ในหมพวกทานอย”

นอกจากนอมามอชเชากานยยงไดอธบายไวอกวา

منا يه يف املرفوع من رواية ابن عباس ل يف اجهتاده اذلي فهم عنه واعمل( ( ن احلجة اإ آأ

ليه بقوهل: ر اإ س واملشا هللا عليه وسمل› النا هللا صىل مران رسول هو قوهل: ‹هكذا آأ

والأمر الاكئن من رسول هللا صىل هللا عليه وسمل هو ،›فالنزال نصوم حيت نمكل ثالثني›

ص: ما خرجه الش يخان وغريهام بلفظ: ] ل تصوموا حىت تروا الهالل، ول » [٤٤٥آأ

ة ثالثني لوا العد ن غ عليمك فأمكوهذا ل خيتص بأأهل انحية عىل ،«تفطروا حىت تروه، فا

تدلل به عىل لزوم هجة الانفراد، بل هو خطاب للك من يصلح هل من املسلمني، فالس

ذا نه اإ ظهر من الاس تدلل به عىل عدم اللزوم؛ لأ هل البالد آأ هل بدل لغريمه من آأ رؤية آأ

رآ ه آأهل بدل فقد رآ ه املسلمون فيلزم غريمه ما لزهمم.“(โปรดรไวเถดวา) แทจรงสงทถกน ามาอางองนนมนคอหะดษทจดอยในฐานะสงสง

เนองจากมเศาะหาบะฮรวมกนเลาหะดษหลายๆ ทาน จากรวายะฮ (การบอกเลา) ของอบน

อบบาส โดยไมเกยวของกบการทอบนอบบาสใชการวเคราะหหะดษหรอใชดลยพนจสวนตว

ตามทคนสวนมากพากนเขาใจวา อบนอบบาสไมยอมรบการเหนฮลาลของกรอยบทเมองชาม

กบคนในเมองนน แตสงทชชดและยนยนในเรองดงกลาวกคอค าพดของอบนอบบาสเองทวา

‘ดวยกบสงนเองททานนะบยฯ สงใหเรากระท า’ และค าพดของทานเองอกวา ‘พวกเราจงด ารง

ไวซงการถอศลอดตอไปจนกวาจะครบ 30 วน’

ตรงนคอค าสงทเกดขนมาจากทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลลฮวะสลลม กคอ

หะดษทอมามบคอรยและมสลมไดรวมกนบนทกหะดษดงกลาวรวมทงอมามนกหะดษทาน

อนๆ วา “พวกทานอยาถอศลอดจนกวาจะเหนจนทรเส ยว และพวกทานอยาออกอด (อดล

ฟฏร) จนกวาจะเหนมน หากมน (จนทรเสยว) ถกบดบงแกพวกทาน กจงนบเดอนใหครบ 30

วน” ค าสงใชดงกลาวมไดหมายถงกลมชนทอยมมใดหรอทศใดทศหนงโดยเฉพาะเจาะจง แต

ทวาค าสงของทานคอสงทอนญาตใหกบมวลมสลมทกคน ยงไปกวานนมนคอสาสนจากทานนะ

บยฯ ถงประชาชาตโดยรวม ฉะนนแลวการน าหลกฐานมายนยนในเรองทจ าเปนตองตดตาม

การเหนจนทรเสยวของประเทศหนงประเทศใดชดเจนยงกวาการน าเสนอหลกฐานทไมใหมการ

เชอหรอตดตามกน เนองจากวาเมอใดทประเทศใดประเทศหนงเหนจนทรเสยวแลว นนกยอม

9

หมายถงการเหนของมวลมสลมโดยทวไปดวย เพราะสงใดทจ าเปนตอพวกเขามนกคอขอ

จ าเปนส าหรบผอนดวย”

อมามอชเชากานย กลาวอกวา

هل الشام مع عدم البعد اذلي ميكن معه مث قال الشواكين: وعدم معل ابن عباس برؤية آأ

ختالف معل ابلجهتاد وليس حبجة،الا“การทอบนอบบาสไมยอมรบการเหนฮลาลของประชาชนเมองชาม ทงทระยะทางของ

ทงสองเมอง (มะดนะฮกบชาม) มไดหางไกลกนมากเกนไป ทจะน ามาเปนประเดนส าคญใน

เรองของขอแตกตางทางดานมฏละอของแตละพนทมไดเดดขาด แตมนคอการใชดลยพนจ

ของอบนอบบาสเอง ซงมนมไดมาจากตวบทของศาสนา”11

ما اس تدلل من اس تدل حبديث كريب عند مسمل وغريه لفاظ فغري حصيح، . . وآأ . وهل آأ

مرمه بأأن ل يعملوا برؤية غريمه نه مل يرصح ابن عباس بأأن النيب صىل هللا عليه وسمل آأ لأ

كامل الثالثني آأو يروه ظنا منه آأن املراد قطار، بل آأراد ابن عباس آأنه آأمرمه ابإ من آأهل الأ

هل احملل. وهذا خطأأ يف الا وقع الناس يف ابلرؤية رؤية آأ اخلبط واخللط حىت س تدلل آأ

تفرقوا يف ذكل عىل مثانية مذاهب.“สวนการเสนอตวบทของผทน าเอาหะดษกรอยบทอมามมสลมบนทกไวในเศาะหหของ

ทานรวมทงนกหะดษทานอน อนน ถอวาผด ไมถกตอง เนองจากวาตวของอบนอบบาสเองก

มไดยนยนวา ทานนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม เองใชมใหรบการเหนจนทรเสยวทใดท

หนงจากดนแดนทงหลาย แตทวามนเปนการสงสยของอบนอบบาสเองทเขาใจวาการเหน

ฮลาล (เพอก าหนดวนแรกของเราะมะฎอนหรอก าหนดวนอด) ขนอยกบเฉพาะทองทใดทองท

หนงเทานน (احملل) ซงใครกตามเขาใจตอสงดงกลาวนบวาเปนการน าตวบทของศาสนามาใช

แบบผดๆ และดวยกบสงทกลาวมาแลวขางตน ผคนมใชนอยเกดการสบสนและหลงผดใน

ประเดนกนเปนสวนมาก จนท าใหนกวชาการแบงออกเปน 8 มซฮบ 8 ทศนะ”12

ชยคมหมมด นาศรดดน อลอลบานย กลาวภายหลงทเตอนชยคสยยด สาบก ใน

เกยวกบทศนะของทานทวา ”فقه الس نة“

11ด “نيل الأوطار” นยลลเอาฏอร โดย มหมมด บนอะลย อชเชากานย (เสยชวต ฮ.ศ. 1250) เลม 4 หนา 195

พมพทดารลฟกร อลอะรอบย 12ด “التعليقات الرضية عىل الروضة الندية” อตตะอลกอต อรเราะฎยะฮ อะลา อรเราเฎาะตนนะดยะฮ โดย ศดดก

หะสน คาน (เสยชวต ฮ.ศ. 1307) ตรวจทานโดย อะลย บนหะสน อลอะษะรย เลม 2 หนา 12-13 พมพทดารลอบน

อฟฟาน

10

هذا هو املشاهد ويتفق مع لزوم آأهل بدل الرؤية وما يتصل هبا من اجلهات اليت عىل مسهتا.

الواقع. “จ าเปน ตอประเทศท เหน จนท รเส ยว และประเทศท ม ทศทางและเสนแวง

(longitude) ตดตอกน ใหตดตามการเหนจนทรเส ยวพรอมกน และนคอสงทพสจนไดและ

ตรงกบความเปนจรง”

ن حص آأنه مشاهد موافق للواقع فليس فيه آأنه وهذا قال الباين: نه اإ الكم جعيب وغريب؛ لأ

سالم ابن تميية يف موافق للرشع ختاره كثري من العلامء احملققني مثل ش يخ الإ ول، وقد آأ آأ

“الروضة الندية”وصديق حسن خان يف “نيل الأوطار”والشواكين يف )٤١الفتاوى ج(

احلق اذلي ليصح سواه، وليعارضه حديث ابن عباس وغريه فهو (،٤٤١−٥/٤٤٣(

.ذكرها الشواكين رمحه هللا لأمور

ن يقالولعل قوى آأ ن حديث ابن عباس ورد فمين صام عىل رؤية بدله مث بلغه يف :الأ اإ

وا الهالل يف بدل آ خرقبهل بيوم؛ ففي هذه احلاةل يس متر يف الصيام مع هنم رآأ ثناء رمضان آأ آأ

و هل بدله حىت يمكلوا ثالثني آأ شاكل ويبقى حديث آأيب آأ يروا هالهلم، وبذاكل يزول الإ

و هريرة وغريه عىل معومه ي بدل آأ لك من بلغه رؤية الهالل من آأ قلمي من غري ويشمل اإ

). ٤١/٥١١(ج “الفتاوى”حتديد مسافة آأصال كام قال ابن تميية يف

معلوم، وهذا آأمرمتيرس اليوم للغاية كام هو“ชยคอลบานย ตอบวา นคอค าพดและทศนะทประหลาด ถงแมวาทชยคสยยด สาบก

จะใหทศนะวา มนคอสงทสามารถพสจนไดและตรงกบความเปนจรง แตจะขอกลาววามนไม

ตรงกบขอบญญตศาสนา

บรรดาผทรงคณวฒจากบรรดาผรสวนมากตางพากนเลอกเอาทศนะทวา หากมการ

พสจนเหนจนทรเสยวจากทใดทหนงแลวกใหประเทศอนๆ ตดตามไดทนท เชน ชยคลอสลาม

อบนตยมยะฮ ใน “ฟะตาวา” นอกจากน อมามอชเชากานย ใน “นยลลเอาฏอร” และศดดก

หะสน คาน ใน “อรเราเฎาะตนนะดยะฮ” รวมถงผรทานอนๆ ซงมนคอ สจธรรมทไมมสงใด

มาทดเทยม โดยเฉพาะหะดษของอบนอบบาสมนมไดคานกบเรองดงกลาวเลย ตามท

อมามอชเชากานยไดอธบายเอาไว และขาพเจาหวงวาความหมายทถกตองมากทสดคอทศนะ

ทวา หะดษของอบนอบบาสเปนการยนยนถงคนหนงทถอศลอดโดยเหนจนทรเสยวในประเทศ

ของตน ตอมากมคนมาบอกเขาชวงเดอนเราะมะฎอนวา มคนเหนจนทรเสยวทอนกอนเขาหนง

11

วน ในสภาพดงกลาวใหเขาผนนถอศลอดตามประเทศทเหนเดอน จนกระทงเขาจะถอครบจบ

30 วน จนกวาพวกเขาจะเหนเดอนกนเอง ดวยกบสงน ปญหามนจงจะยต

สวนหะดษของอะบฮรอยเราะฮกยงคงไวซงความหมายโดยรวม (العموم) แลวกหมายถง

หากมการเหนหรอพสจนเหนจนทรเส ยวจากทใดทหนง กใหตามกนไดโดยไมตองก าหนด

ระยะทาง โดยเดมๆ แลวตวอยางทอบนตยมยะฮกลาวไวใน “ฟะตาวา” มาจวบจนถงวนน

เทคโนโลยมความเจรญกาวหนาจนถงทสดแลว”13

ตอไปนผเขยนขอน าเสนอมตทประชมของคณะกรรมการนตศาสตรอสลาม (مجمع الفقهيي)

ซงจดประชมดานวชาการ ณ ทท าการองคการอรรอบเฏาะฮ อลอสลามย นครมกกะฮ

ثبات الأهةل ل ابحلساب الفليك بشأأن العمل ابلرؤية يف اإโดยเน อหาการประชมใหรวมเฝาดเพอพสจนจนทรเส ยว โดยหามการใชวธค านวณ

ทางดานดาราศาสตร

عضاء جملس اجملمع الفقهيي الإساليم بدراسة وافية لهذا املوضوع عىل ضوء ن قام آأ وبعد آأ

النصوص الرشعية، قرر جملس اجملمع الفقهيي الإساليم تأأييده مجلعية ادلعوة الإسالمية فامي

ليه، لوضوح الأدةل الرشعية يف ذكل. كام يقرر آأنه ابلنس بة لهذا الوضع اذلي يوجد ذهبت اإ

يف آأماكن مثل س نغافورة وبعض مناطق آ س يا وغريها، حيث تكون سامؤها حمجوبة مبا مينع

يف تكل املناطق وما ن للمسلمني خذوا برؤية من الرؤية، فاإ ن يأأ يثقون به من شاهبها آأ

ي ب بأأ سالمية اليت تعمتد عىل الرؤية البرصية للهالل، دون احلسا شلك من البالد الإ

هللا عليه وسمل: شاكل، معال بقوهل صىل ن غ »الأفطروا لرؤيته، فا صوموا لرؤيته، وآ

ة ثالثني متفق عليه. «عليمك فأمكلوا العدภายหลงทคณะประชมของคณะกรรมการนตศาสตรอสลามไดท าการวจยโดยกวาง

เกยวกบประเดนการเหนจนทรเสยวภายใตตวบทบญญตของศาสนาอสลามทประชมไดใหการ

สนบสนนตอชมรมดะอวะฮอสลาม (ประเทศสงคโปร) ตอสงททางชมรมด าเนนอยและเพอ

เปนการน าตวบทของศาสนาตแผใหทกคนทราบ ฉะนนตามมตทประชมเกยวกบความเปนจรง

ทเกดขน ณ ประเทศสงคโปร หรอบางพนทของกลมประเทศเอเชยและทอนๆ โดยทบางครง

ทศนวสยของประเทศแถบนไมคอยจะดมากนกบางครงกถกปกคลมดวยกบเมฆหมอก ท

ประชมจงเหนวาสมควรใหบรรดามสลมทกคนทอาศยอยตามพนทดงกลาวหรอประเทศ

13ด “متام املنة يف التعليق عىل فقه الس نة” ตะมามลมนนะฮ ฟตตะอลก อะลา ฟกฮสสนนะฮ โดย ชยคอลบานย

หนา 398 พมพทดารลรอญะฮ

12

ใกลเคยงใหยดเอาการเหนจนทรเส ยวจากประเทศมสลมทเชอถอได ภายหลงจากทพวกเขา

ไดเหนจนทรเส ยวและท าการพสจนการปรากฏจนทรเส ยวโดยหามใชการค านวณทางดาน

ดาราศาสตรไมวาจะดวยวธใดกตาม เพอเปนไปตามค าสงใชของทานนะบย ศอลลลลอฮ

อะลยฮวะสลลม “พวกทานจงถอศลอดตอเมอเหนมน (ฮลาล) และกจงออกอด (อดลฟฏร)

เมอเหนมน (ฮลาลของเดอนเชาวาล) แลวหากวาจนทรเส ยวถกบดบงตอพวกทาน กจงนบ

เดอนชะอบานใหครบ 30 วน”14

การค านวณทางดาราศาสตรเพยงอยางเดยวโดยไมไดดจนทรเส ยวเพอก าหนดวนถอ

ศลอดและวนอดนน ไมเคยไดรบการพจารณาในภาคปฏบตจากบรรดาเศาะหาบะฮ บรรดา

ตาบอน ผน าในมซฮบตางๆ และนกวชาการสวนใหญท ไดรบการยอมรบ ไมวาจะเปน

นกวชาการในยคแรกหรอยคหลง

อยางไรกตามไมไดหมายความวาบทบญญตอสลามไมยอมรบและปฏเสธการค านวณ

อยางส นเชง เนองจากประโยชนของมนนนเปนทประจกษยง และผลลพธทไดรบเปนสงท

แนนอนเกอบรอยเปอรเซนต ดวยเหตน จงควรใชการค านวณเปนตวชวยในกระบวนการยนยน

การเหนจนทรเสยว ยงกวานนจ าเปนตองยดถอการค านวณเพอปฏเสธ (ไมยอมรบ) การเหน

จนทรเส ยวในกรณทไดรบการยนยนดวยการค านวณวาจนทรเส ยวยงไมปรากฏ เพราะการ

สงเกตดวยตาเปลาไมสามารถยนยนในสงทไมมอยจรง และบทบญญตอสลามไมสามารถน าสง

ทเปนไปไมไดมาเปนเกณฑก าหนด15

สวนการดจนทรเส ยวโดยอาศยกลองโทรทรรศน (กลองดดาว) หรออปกรณสอง

ทางไกล ถอวาเปนทอนมต เพราะอปกรณดงกลาวเปนเพยงตวชวยท าใหสงทมอยแลวแต

มองเหนไมคอยชดใหเกดความชดเจนมากยงข น ไมใชท าใหมองเหนในสงทไมมตวตน มนเปน

เพยงอปกรณเสรมและชวยเพมความชดเจนมากกวาการมองเหนดวยตาเปลาเทานนเอง

พงทราบวา อสลามนนใหการสนบสนนความรอนแทจรงและการคนพบท ดงาม

โดยเฉพาะสงทชวยเสรมความสะดวกในการน าบทบญญตอสลามไปปฏบต เพราะโดยพนฐาน

แลวอสลามเปนศาสนาทสะดวกและเรยบงาย16 พรอมกบน าพาหลกการและเปาหมายแหง

ความสะดวก (تيسري) และปฏเสธความยากล าบากทกรปแบบ (رفع احلرج)17

14นตยสาร “جمةل البحوث” อลบหษ ฉบบท 28 ฮ.ศ. 1410

15ด “اجملموع للنووي” อลมจญมอ โดย อนนะวะวย 6/223; “فتاوى الس بيك” ฟะตาวา อซซบกย 1/219-220;

“ الرشبيين للخطيب احملتاج مغين ” มฆนย มหตาจญ โดย อชชรบนย 1/420-421; “ يفتح البار ” ฟตหลบารย โดย อบน

หะญร อลอซเกาะลานย 4/108-109 16ดงค ากลาวของทานนะบยฯ ทวา « ين يرسر ن ادلد

แทจรงอสลามเปนศาสนาทเรยบงาย” บนทกโดย บคอรย“ «ا

หะดษเลขท 39 17โปรดด “املوافقات للشاطيب” อลมวาฟะกอต โดย อชชาฏบย

13

الرتجيح بني الأدةل สรปผลวชาการดานตวบท (อะดลละฮ)

การเหนฮลาล (รอยะฮ) เพอก าหนดวนแรกของเราะมะฎอนหรอก าหนดอดลฟฏรมอย

สองวธคอ

วธแรกดวยกบการเหนฮลาล (รอยะฮ)

วธทสองดวยกบการนบเดอนชะอบานใหครบ 30 วน

โดยอาศยตามตวบทหลกฐานจากทานนะบยฯ ซงเปนหะดษของอะบฮรอยเราะฮ ร.ฎ.

«فاإن غ عليمك فامكلوا عدة شعبان ثالثني يوما ٬وافطروالرؤيته ٬صوموالرؤيته»

“พวกทานจงถอศลอดตอเมอเหนมน (ฮลาล) และกจงออกอด (อดลฟฏร) เมอ

เหนมน (ฮลาลของเดอนเชาวาล) แลวหากวาจนทรเส ยวถกบดบงตอพวกทาน กจงนบเดอน

ชะอบานใหครบ 30 วน”18

เมอใดมการพสจนและคนหาจนทรเสยวจากทศหนงทศใดในโลกจ าเปน (واجب) ทกท

ตองถอศลอด โดยไมตองพจารณาถงขอแตกตางดานมฏละอของแตละประเทศแตละแควนท

แตกตางกน (اختالف املطالع)

นอกจากน ไมมขอแตกตางดานระยะทางไมวาจะใกลหรอไกล อนน ถอเปนมต (اتفاق)

ของอมามเจาของมซฮบทงสาม คอ อะบหะนฟะฮ, มาลก บนอะนส และอะหมด บนหมบล

ยกเวนอชชาฟอยเพยงทานเดยวทใหทศนะตางกบนกวชาการสวนมาก (امجلهور) ถงกระนนก

ตามนกวชาการของชาฟอยะฮเองกยงใหทศนะทแตกตางกนออกไป

อมามอนนะวะวยไดยดถอเอาขอแตกตางดานมฏละอ (مطلع) ของแตละประเทศ

เปนหลก สวนเจาของ “มฆนย อลมหตาจญ” โดย มหมมด อลเคาะฏบ อชชรบนย ไดให

น าหนกแกหะดษกรอยบมากกวา สวนอมามอรรอฟอยกบอมามอลบะเฆาะวยทงสองได

ใชระยะทางทศาสนาอนมตใหละหมาดยอ (مسافة القرص) ใชพจารณาการเหนฮลาล (รอยะฮ)

เปนหลก

18บนทกโดย บคอรย หะดษเลขท 1909; มสลม หะดษเลขท 1081; นะสาอย หะดษเลขท 2124

14

ตอมานกวชาการสวนใหญไดตอบโตหลกการเปรยบเทยบ (قياس) ในเรองดงกลาว

ตอมซฮบชาฟอยวา การทจะเอาระยะทางทศาสนาอนมตใหละหมาดยอไดมาเปนบรรทดฐาน

ในการตดสน เชนนถอวาเปนการไมยดเอาตวบทของศาสนา

นอกจากนญมฮร กไดน าหะดษของอะบฮรอยเราะฮททานนะบยฯ กลาววา





فالالم للتعليل والضمري للهالل عىل حدقال مال عيل يف املرقاة: มลา อะลย อลกอรย กลาววา อกษรลาม (ل) ทปรากฏในส านวนของหะดษ บงบอกถง

เหตทมการถอศลอดกเนองจากการเหนและพสจนหาฮลาล (จนทรเสยว)

สวนสรรพนามทอยในส านวนหะดษคอฮา (ه) กลบไปหาจนทรเสยวเพยงเทานน

จงสรปไดวา หะดษดงกลาวเปนการบงช (วาญบ) ส าหรบมสลมทกๆ คนใหถอศลอด

เมอไดรบขาวการเหนฮลาลจากทกหนทกแหง เพราะค าสงของทานนะบยฯ ตรงน ตามภาษา

พนฐานของนกนตศาสตรอสลามนกอศลยน (الأصوليون) เรยกวา มฏลก (مطلق) ค าทบงถงหรอ

เจาะจงสงใดสงหนงโดยไมมการจ ากดหรอถาจะแปลใหตรงตวคอค าทบงถงการเปนอสระใน

ตวของมน

เมอเปนเชนนนจงเปนการเพยงพอส าหรบทจะยอมรบการเหนฮลาลจากผคนสวนมาก

หรอเพยงคนเดยวทเปนมสลมทเชอถอได จนกวาจะมค าสงจากทานนะบยฯ มาจ ากด (مقيد)

ความหมายของหะดษ วามใหรบการเหนฮลาลจากทหนงทใด

สวนหะดษกรอยบทนกนตศาสตรอสลามไดน ามาอางองประกอบทศนะของพวกเขาก

เกดความระส าระสาย (اضطراب) เนองจากวาตวของอบนอบบาสเองไมยอมรบการเหน

ฮลาลของประชาชนชาวเมองชาม อนเปนทรกนวาระยะทางระหวางนครมะดนะฮกบชามหางกน

ประมาณ 1,191 กโลเมตร ฉะนนกยงจดวามะดนะฮกบชามกยงอยในเขต (zone) เดยวกนอย


15

แตมนกมใชประเดนหลก เพราะปญหามอยวาเหตใดอบนอบบาสเองไมยอมรบการ

แจงขาวจากกรอยบ กเพราะวาเปนการใชดลยพนจของอบนอบบาสเอง ซงภาษาของนกอศล

เรยกวา “اجهتاد” ซงเปนการใชดลยพนจสวนตว ซงจะน ามาเปนมาตรฐานในการยนยนทางดาน

ตวบทไมไดเปนอนขาด เพราะเปนทรในบรรดานกวชาการนตศาสตรอสลามวา

النص اإجهتاد يف مورد ل“หามใชดลยพนจวเคราะหหรอพจารณาในขณะทมตวบทชดเจนอยแลว”

นอกจากนหะดษกรอยบทอบนอบบาสไมยอมรบการเหนฮลาลนน กมไดหมายความ

วาเปนค าสงของทานนะบยฯ ใชมใหทานและบรรดามสลมตดตามการเหนฮลาลจากทอนใด

เนองจากความหมายของหะดษดงกลาวตามทอมามศดดก หะสน คาน ไดอธบายเอาไววา มน

เปนการสงสยจากอบนอบบาสเองวา การทจะเหนฮลาลเฉพาะในทองทหรอในประเทศใคร

ประเทศมนเทานน ฉะนนแลวผใดทมทศนะดงกลาวนบวาเปนการน าตวบทศาสนามาใชแบบ

ผดๆ และดวยกบหะดษของอบนอบบาสนกวชาการเกดการแบงออกเปน 8 กลม 8 ทศนะ

ซงอบนหะญร อลอซเกาะลานย ผอรรถาธบาย “เศาะหห” ของบคอรย ไดกลาวไวเพยง

แค 6 กลมเพยงเทานนเอง นอกจากนสงทเปนทชดเจนยงไปอกคอ เจาของ “อลมฆนย” อบน

กดามะฮ และอบนมฟลห เจาของ “อลฟรอ” รวมทงเจาของ “อลมหรรอร” อมามทงสาม

นกนตศาสตรอสลามนามอโฆษ ไดใหขอคดเกยวกบการยอมรบการเหนฮลาลจากประเทศอน

หรอทหนงทใดเอาไววา ในเมอมสลมทกคนมสทธเสรทดเทยมกน ในการทจะใชขอบญญต

ตางๆ ของอลลอฮทวโลก เชน การสมรส การหยาราง การอยในอดดะฮของสตรทถกหยา

ฉะนนการถอศลอดกเปนหนงในขอบญญต (آأحاكم) มสลมจงมสทธทจะรบฟงขาวจากทกๆ ท

บนโลกน ได

ตอมาชยคอลบานย ยงไดใหทศนะเกยวกบหะดษกรอยบวา หะดษดงกลาวหมายถง

คนหนงหากถอศลอดดวยกบการเหนฮลาลในประเทศของเขา ตอมามผคนบอกเขาวาทอน

เหนฮลาลกอนเขาหนงวน เมอเปนเชนน กใหเขาอยในสภาพถอศลอดตามประเทศของเขาจน

ครบ 30 วน หรอจนกวาจะมการแจงขาวการเหนฮลาลเสยกอนจงจะหมดปญหาขดแยงกน

สวนหะดษของอะบฮรอยเราะฮ ร.ฎ. ขางตนทกลาวมาแลวนน ใหคงตามตวบทของ

ศาสนาไวทบงถงการเหนฮลาล (รอยะฮ) โดยรวมๆ ของมสลมโดยทวไป (العموم) ตามหลกการ

ของนกนตศาสตรอสลาม

16

الراحج

ทศนะทถกตองทสด

ในเรองดงกลาวอลลอฮทรงรอบรยง ทศนะของนกวชาการสวนใหญ (مجهورالعلامء) เพอ

เปนการสมครสมานสามคคและรวมไวซงเอกภาพภราดรภาพเปนน าหนงใจเดยวกนของมวล

มสลมทวโลก (บนหลกการแหงอสลาม) ออกหางจากการขดแยง อนน ามาซงความระส าระสาย

ของมวลมสลม และเพอเปนการคงไวซงความสมพนธอนดงามระหวางคณะรฐบาลมสลมใน

แตละประเทศในโลกน ซงหากเมองพเหนกสามารถแจงขาวการเหนฮลาล (รอยะฮ) มาทาง

เมองนองได

นคอวตถประสงคของการประชมทางดานวชาการของคณะกรรมการนตศาสตรอสลาม

แหงนครมกกะฮ โดยมประธานสงสดของคณะกรรมการนตศาสตรอสลาม ชยคอบดลลอฮ

บนหมยด พรอมทงประธานสภานกวชาการอาวโส (هيئة كبار العلامء) ชยคอบนบาซ รวมทง

นกวชาการชนสงทวโลกเขารวมการประชมในครงนน โดยเฉพาะในทประชมไดเนนถง

ความส าคญในศาสนาของมวลมสลมเปนประเดนหลกและความมนคงระหวางประเทศ โดยให

มการพงพาอาศยกนในระหวางประเทศทางดานการพสจนเพอหาผลปรากฏการณของจนทร

เสยวเพอก าหนดเดอนเราะมะฎอนและวนอดลฟฏร ทงนใหตงอยบนขอบญญตทมาจากตวบท

ของศาสนา ตามททานนะบยฯ ไดกลาววา






17

วพากษมมมองหะดษกรอยบ

หะดษกรอยบ หรอทชาวบานเรยกกนตดปากวา “หะดษกเรบ” เปนหะดษตนเอกเกอบ

ทกปเมอถงฤดกาลเขาเดอนเราะมะฎอนและวนอดลฟฏร หลายกลมหลายมมมองตางก

หยบเอาหะดษบทนไปอางเปนหลกฐานใหแกทศนะของตนเองเสมอ ไมวาจะเปนกลมทถอ

“มฏละอ” หรอกลมทยดประเทศใครประเทศมน ฯลฯ แตทพลาดไมไดกเหนจะเปนกลมนยม

ดาราศาสตรกไดอางหะดษกรอยบเชนเดยวกบทศนะอนดวยเชนกน

เน อหาตอไปน มไดมเจตนาจะหกลางทศนะใด เปนแตเพยงชประเดนใหเหนถง

เจตนารมณของหะดษตามทระบอยในถอยความของรายงานเทานน

ตวบทหะดษกรอยบ

عن كريب آن آم الفضل بنت الحارث بعثته فقدمت :قال ٬ام ىل معاوية ابلش ا

هتل ع ام فقضيت الش ان ابلش ىل حاجهتا واس ليةل يت الهالل آ فر ٬ام رمضان وآأ

عبد هللا بن عباس رض لىن أ فس ٬هر آ خر الش مث قدمت المدينة ىف ٬الجمعة

٬يناه ليةل الجمعة آ ر :فقلت ؟يمت الهالل آ مىت ر :فقال ٬هللا عنما مث ذكر الهالل

كنا ل :فقال ٬اس وصاموا وصام معاوية ورآ ه الن !نعم :فقلت ؟يته آ ر نت آ :فقال

ه ليةل الس آ ر حىت نمكل ثالثني ينا ل نصوم ه آ بت فال نزا ول :فقلت ٬و نرا آ

وية وصيامه ىتكتف ل ؟برؤية معا هللا صىل !ل :فقا ان رسول مر هللا هكذا آ

عليه وسمل

“รายงานจากกรอยบวา อมมลฟฎล บนตหารษ ไดสงเขาไปหามอาวยะฮทแควน

ชาม เขากลาววา: ฉนไดเดนทางไปทชาม และไดจดการธระของนางแลว ขณะนนเดอน

เราะมะฎอนไดยางเขามาขณะฉนยงอยทชาม โดยฉนเหนจนทรเส ยวขางขนในคนวนศกร

ตอมาฉนไดเดนทางกลบนครมะดนะฮในตอนปลายเดอน ซงอบนอบบาส เราะฎยลลอฮ

อนฮมา ไดถามฉนแลวกคยกนเรองจนทรเส ยว เขาถามวา: พวกทานเหนจนทรเส ยว

18

กนเมอใด? ฉนตอบวา: พวกเราเหนมนในคนวนศกร เขาถามตอวา: ทานไดเหนมน

ดวยตวเองหรอ? ฉนตอบวา: ใช! และคนอนๆ กเหนดวย พวกเขาจงไดถอศลอด และ

มอาวยะฮกถอศลอด เขากลาววา: แตพวกเราเหนมนคนวนเสาร ดงนนเราจะยงคงถอ

ศลอดตอไปจนกวาจะครบ 30 วน หรอไมกเหนจนทรเส ยวเสยกอน ฉนถามวา: การเหน

จนทรเส ยวของมอาวยะฮและการถอศลอดของเขายงไมเพยงพอหรอ? เขาตอบวา: ไม!

อยางน แหละททานเราะสลฯ เคยใชพวกเรา”21

ผรายงานหะดษ

หะดษบทน เปนเหตการณทเกดข นหลงจากทานเราะสลฯ ไดเสยชวตไปแลว เปนการ

สนทนาระหวางเศาะหาบะหกบตาบอน คอ อบนอบอบาส ซงเปนททราบกนดวา ทานเปน

ปราชญในหมเศาะหาบะฮ สวนอกทานหนงคอ กรอยบ มชอเตมวา กรอยบ อบนอะบมสลม

อลฮาซมย มสรอยวา อะบรชดน เปนตาบอนรนกลาง มถนฐานอยทมะดนะฮ และเสยชวตท

มะดนะฮ เมอ ฮ.ศ. 98

ประเภทหะดษ

สงทถกระบอยในหะดษดงกลาวประกอบดวยเหตการณและค าพดดงตอไปน

1 – ค าพดของกรอยบ ทอางการกระท าของเศาะหาบะฮชอ มอาวยะฮ อบนอะบสฟยาน และ

ชาวแควนชาม

2 – ค าพดของกรอยบในการสนทนากบเศาะหาบะฮคอ อบนอบบาส

3 – ค าพดของอบนอบบาส ในการสนทนาซกถามและตอบค าถามแกกรอยบ

4 – ค าพดของอบนอบบาส ท อางถงค าสอนของทานนะบยมหมมด ศอลลลลอฮอะลยฮ

วะสลลม

สงทเปนมาตรฐานอนดบแรกจากทง 4 ประการนกคอขอท 4 คอการทอบนอบบาส

อางค าพดของทานนะบยมหมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ท วา “อยางน แหละททาน

เราะสลฯ เคยใชพวกเรา” ฉะนนหะดษบทน จงจดอยในประเภทหะดษมรฟอ หมายถง การท

เศาะหาบะฮอางการรายงานถงทานนะบยฯ ดวยเหตน ค ากลาวของอบนอบบาส จงไมใช

ประเดนการวนจฉย “อจญตฮาต” ของทานเองอยางทอาจมการเขาใจกน

21บนทกโดย อะบดาวด หะดษเลขท 2332; นะสาอย หะดษเลขท 693; บยฮะกย เลม 4 หนา 251;

อฏเฏาะหาวย ใน “มชกล อลอาษาร” เลม 1 หนา 140 หรอหะดษเลขท 464; แตส านวนรายงานทน าเสนอนจากบนทก

โดยมสลม หะดษเลขท 28/1087

19

ประเดนวเคราะห

กอนทจะเรมบทวเคราะหผเขยนขอตงขอสงเกตเลกนอยวา เหตการณทถกระบอยใน

หะดษนมมมมองหลายกรณดวยกน เชน

แควนชามตามทถกกลาวในหะดษนบางทานเหนวา คอ ประเทศซเรยในปจจบน แต

ความจรงแลวชามเปนแควนในอดตทมอาณาเขตกวางใหญมาก ไมใชเฉพาะเพยงแค

พนทของประเทศซเรยในปจจบนเทานน แตยงรวมถงจอรแดน เลบานอน อสราเอล

และปาเลสไตนในปจจบนอกดวย ฉะนนการทใหความหมาย “ชาม” วา คอประเทศ

ซเรยในปจจบนนนจงยงไมถกตองเทาใดนก

กรอยบไดออกเดนทางจากมะดนะฮไปทชามกอนทจะเขาสเดอนเราะมะฎอน และไดไป

เรมตนถอศลอดในเดอนเราะมะฎอนทนน

การสอสารและการสงขาวในอดตเปนไปดวยความยากล าบาก เพราะกวาทชาวมะดนะฮ

จะรขาวเรองการเขาเดอนเราะมะฎอนกลวงเลยมาจนถงปลายเดอนขณะท กรอยบ

เดนทางกลบมาจากชามแลว

กรอยบไดกลบมาทนครมะดนะฮในตอนปลายเดอนเราะมะฎอน ซงขณะนนยงไมม

การดฮลาล (เพอก าหนดวนอดลฟฏร) และชาวมะดนะฮกยงถอศลอดไมครบ 30 วน

ตามค าของอบนอบบาส ท วา “เราจะยงคงถอศลอดตอไปจนกวาจะครบ 30 วน

หรอไมกเหนจนทรเส ยวเสยกอน”

ประเดนปญหามอยวา การทกรอยบกลบมาถงมะดนะฮในตอนปลายเดอนเราะมะฎอน

นนจะใชเงอนไขใดในการชกชวนอบนอบบาส ออกอด (ก าหนดวนอดลฟฏร) เพราะประชาชน

ในมะดนะฮกยงไมมการดฮลาล (รอยะฮ) อกทงยงถอศลอดไมครบ 30 วน ตามทอบนอบบาส

ไดกลาววา “เราจะยงคงถอศลอดตอไปจนกวาจะครบ 30 วน หรอไมกเหนจนทรเส ยว

เสยกอน”

หรอวาการเหนฮลาลในตอนเขาเดอนเราะมะฎอนเพยงอยางเดยวจะเพยงพอแลว

ส าหรบการออกอดโดยไมตองดจนทรเส ยวตอนปลายเดอนและกยงถอศลอดไมครบ 30 วน

ตามทกรอยบ ไดกลาววา “การเหนจนทรเส ยวของมอาวยะฮและการถอศลอดของเขายงไม

เพยงพอหรอ?” ซงหมายถงการเหนฮลาลในตอนเขาเดอนเราะมะฎอนจะใชก าหนดการออก

อด (ก าหนดวนอดลฟฏร) ไดเลยกระนนหรอ

แตทงหมดทกลาวมานเปนประเดนของการตงขอสงเกตเทานน มใชประเดนวเคราะหท

เราจะน ามาเปนผลเลศในการตดสนขอขดแยง เพราะเนองจากค าพดของอบนอบบาส ทอางค า

สอนของทานนะบยฯ ทวา “อยางน แหละททานเราะสลฯ เคยใชพวกเรา” ยงคงปรากฏอย

20

และถาหากเราไมใสใจค าของทานนะบยฯ แตกลบไปเอาค าของคนอนหรอเหตการณอนมาเปน

ผลเลศกวาเสยแลว เชนน กแสดงวาเราก าลงหลงประเดนและก าลงเสยจดยนในการเชอฟง

ตอทานเราะสลฯ อยางแนนอน (طاعة)

ฉะนนประเดนทเราตองท าความเขาใจจากหะดษบทนกคอค าวา “อยางน แหละททาน

เราะสลฯ เคยใชพวกเรา” แมวาจะเปนค าของอบนอบบาส แตกเปนการกลาวอางถงค า

สอนของทานนะบยฯ ททานไดเคยสอนแกเศาะหาบะฮไวแลว ปญหาจงมอยวา “อยางน

แหละ” ทอบนอบบาส กลาวถงนนคออยางใดกนแน เราลองมาพจารณากนทละขอดงตอไปน

1 – ถา “อยางน แหละ” หมายถง ประเทศใครประเทศมนตามทมบางทานกลาวอาง เราก

ตองกลบไปดวา เคยมค าสอนจากทานเราะสลฯ หรอไม? อนทจรงแลวประเดนน พสจน

ไดไมยากแตอยางใด เพราะในขณะททานเราะสลฯ ประกาศอสลามนนยงไมมขอบเขต

ของประเทศตามทปรากฏในแผนทเฉกเชนในปจจบน หรอการกลาววาชามกคอประเทศ

ซเรยในปจจบนกเปนค าพดทไมถกตองตามทกลาวแลวขางตน ฉะนนการอางวาทาน

เราะสลฯ เคยใชเฉพาะประเทศใครประเทศมนนนเปนการกเทจอยางไมตองสงสย และ

เรากคงตดประเดนนออกไป

2 – ถา “อยางน แหละ” หมายถง เมองใครเมองมนตามททานเราะสลฯ เคยใช เรากกลบไป

ตรวจสอบจากค าสอนของทานเราะสลฯ อกเชนกนวา มหรอไมททานเราะสลเคยใชไว

เชนน กปรากฏวาหาตวบทหลกฐานมาสนบสนนในทศนะน ไมได ประเดนน กตองตด

ออกไปเชนเดยวกน

3 – ถา “อยางน แหละ” หมายถง มฏละออนเปนระยะทขนของดวงจนทร กยงไมปรากฏในค า

สอนของทานเราะสลฯ ฉะนนประเดนนกตองตดออกไปดวยเชนกน

4 – หรอ “อยางน แหละ” ทหมายถง เอาเฉพาะทใกลเคยงกน และเปนทนาสงเกตวา ค าวา

ใกลหรอไกลนนผใดจะเปนผก าหนด แตอยางไรกตามเรากไมพบในค าสอนของทาน

เราะสลฯ ดวยเชนเดยวกน จงตองตดประเดนนออกไปดวย

5 – หรอ “อยางน แหละ” หมายถง การใหเอาระยะทางละหมาดยอเปนเกณฑ กยงเปนการ

เอาหกมคนละเรองมาเชอมโยงกนเอง ซงในทางปฏบตกยงจะเกดความโกลาหลอยาง

แนนอน และในบานเมองของเราคงตองเกดหกมใหมกลายเปนเมองใครเมองมน

จงหวดใครจงหวดมน ซงไมปรากฏวาทานเราะสลฯ ไดเคยสอนเรองนมากอน

เชนนนแลวค าวา “อยางน แหละททานเราะสลฯ เคยใชพวกเรา” คอประเดนใด?

หากเราไดยอนกลบไปทบทวนขอความของอบนอบบาส ทไดกลาวไวกอนททานจะพด

ประโยคน เพยงเลกนอย เราจะพบค าของทานดงตอไปน คอ “เราจะยงคงถอศลอดตอไป

จนกวาจะครบ 30 วน หรอไมกเหนจนทรเส ยวเสยกอน” อยางน ทานเราะสลฯ เคยใช

21

หรอไม? ซงเมอไดส ารวจดแลวกปรากฏวาทานเราะสลฯ เคยสงใชในประเดนนจรงๆ เนองจาก

มรายงานอยในหลายบนทกดวยกน เชน

อะบฮรอยเราะฮ รายงานวาทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ไดกลาววา

وا ثالثني ٬وآأفطروا لرؤيته ٬صوموا لرؤيته فان غدي عليمك الشهر فعدم

“พวกเจาทงหลายจงถอศลอด (เขาเราะมะฎอน) เนองจากเหนจนทรเส ยว (ฮลาล)

และจงออกจากศลอด (ออกจากเราะมะฎอน) เมอเหนจนทรเส ยว แตหากจนทรเส ยวนน

ถกบดบงพวกเจาจงนบใหครบ 30 วน”22

นเปนประเดนการอธบายดวยหลกฐานตามท ถกอางในค ารายงานของหะดษบทน

วา “อยางน แหละททานเราะสลฯ เคยใชพวกเรา” ซงไมใชเปนการอธบายดวยเหตผล

มาประกอบ แตเปนการอธบายหะดษดวย (ادلليل النقيل) โดยปราศจากหลกฐาน (ادلليل العقيل)

หะดษ และเปนค าทปรากฏวาทานนะบยฯ ไดเคยสอนไวอยางแนนอน

หรอหากจะมองประเดนทเกยวของจากเหตการณทถกระบอยในเนอหาของหะดษ นน

คอการเปนพยาน เพราะกรอยบเพยงผเดยวทกลบมารายงานเรองการเหนฮลาลตอนเขาเดอน

เราะมะฎอนทชามแกอบนอบบาส แตทปรากฏในค าสอนของทานเราะสลฯ นนการแจงขาว

เรองการเหนฮลาล (รอยะฮ) เพอออกจากเดอนเราะมะฎอน จะตองมพยานเพอยนยนเปน

จ านวนอยางนอย 2 คน

หารษ บนหาฏบ ไดรายงานวา

آن ننشك للرؤية فان لم نره وشهد شاهدا عدل عهد الينا رسول هللا صىل هللا عليه وسمل

ما نسكنا بشها دت

“ทานเราะสลลลอฮไดวางกฎไวใหพวกเรา ในการปฏบตอบาดะฮ (ถอศลอด)

เนองจากเหนฮลาล (รอยะฮ) และถาหากเราไมเหน แตมพยานสองคนทเชอถอไดมา

ยนยน กใหเราปฏบตอบาดะฮจากการยนยนของทงสอง”23



อฏเฏาะหาวย ใน “มชกล อลอาษาร” หะดษเลขท 482; โดยส านวนขางตนมาจากการบนทกโดยมสลม 23บนทกโดย อะบดาวด หะดษเลขท 2338; บยฮะกย หะดษเลขท 8277

22

และนเปนอกประเดนหนงททานเราะสลฯ เคยใช ซงเปนอกประการหนงของการอธบาย

หะดษดวยกบหะดษ และไมไดออกนอกกรอบจากเนอหาของหะดษเลย

สรปแลวปรากฏวา ค าของอบนอบบาส ทกลาววา “อยางน แหละททานเราะสลฯ เคย

ใชพวกเรา” ไดชใหเหนถงค าสอนของทานเราะสลฯ สองประการดวยกนคอ

1 – การเขาและออกจากเดอนเราะมะฎอนโดยการเหนจนทรเส ยวขางข น และหากไมมผใด

เหนกใหนบเดอนเราะมะฎอนใหครบ 30 วน

2 – หากมพยานสองคนทเชอถอไดมายนยนเรองการเหนจนทรเส ยวขางข น กใหมสลมถอ

ปฏบตตามการยนยนนน

ทงสองประการนเปนสงททานเราะสลฯ ไดเคยสงใชแกเหลาเศาะหาบะฮอยางแนนอน

ตามตวบททไดแสดงแลวขางตน แตไมทราบวาเพระเหตใดจงมผน าเอาหะดษบทน ไปช

ประเดนอนๆ ทหาหลกฐานมาอธบายไมได อยางนแลวมเทากบเปนการบดเบอนเจตนารมณ

ในค าของอบนอบบาส ตามทปรากฏในหะดษกรอยบดอกหรอ?

ความแตกตางดานมฏละอ

หะดษกรอยบดงกลาวมาขางตนเปนหลกฐานหลกของฝายทสนบสนนเกณฑความ

แตกตางดานมฏละอ ซงเปนทศนะของนกวชาการบางกลมในสงกดมซฮบชาฟอย

อลคอฏฏอบย24 กลาววา

ذا: الفقهاء آكث وقال رب ثبت ا س ب ان من البدل آهل آن النا م قبلهم رآوه قد البدل فعلهي

ابه حنيفة آيب قول وهو آفطروه، ما قضاء ، وآحص ليه وماكلافعيم ذهب وا د الش بن وآمح

. انهتيى حنبل، “นกนตศาสตรอสลามสวนใหญกลาววา เมอไดรบการยนยนดวยการบอกเลาของผคน

วา ประชาชนในประเทศใดๆ มการเหนจนทรเส ยวกอนหนาพวกเขา พวกเขาจ าเปนตองถอ

ศลอดชดใช (ตามวนทขาดไป) นคอทศนะของอมามอะบหะนฟะฮ และสหายของทาน ทศนะ

ของอมามมาลก และเปนทศนะทอมามอชชาฟอย และอมามอะหมด บนหมบล ยดปฏบต”25

24ทานคอ อลมหดดษ อลฟะกฮ อะหมด บนมหมมด บนอบรอฮม บนคอฏฏอบ อลบสตย, อะบสลยมาน

อลคอฏฏอบย เปนเชอสายของสยด บนอลคอฏฏอบ พนองของอมร ร.ฎ. ทานมผลงานเปนต าราหลายเลม เชน มะอาลม

อสสนน ฟ ชรห สนน อะบอาวด, เฆาะรบ อลหะดษ และอะอลาม อลหะดษ ฟ ชรห เศาะหห อลบคอรย ทานเปนหนงใน

นกวชาการชนน าในมซฮบชาฟอย (เสยชวต ฮ.ศ. 388); ด “الأعالم للزرلكي” อลอะอลาม โดย อซซรกลย 2/273

เอานลมะอบด โดย อบดลอะซม อลอาบาดย 6/454 ”عون املعبود لعبد العظمي ال ابدي“25

23

จากทกลาวมาจงเปนทประจกษวา บรรดาอมามมซฮบทไดรบการยอมรบทงสทานตาง

เหนพองในเรองของการดจนทรเส ยววา ไมมการพจารณาในดานของความแตกตางทาง

ภมศาสตร (ประเทศ) และมฏละอแตอยางใด

สวนนกวชาการยคหลงทคลอยตามทศนะขางตน เชน อชเชากานย26 ไดกลาววา

ذا الموافقة البالد ر ئسا لزم بدل آهل رآ ه وا

“เมอชาวเมองใดเมองหนงไดเหนจนทรเส ยว (รอยะฮ) เมองอนๆ ทงหมดกจ าตอง

เหนพองและปฏบตตาม”27

นคอทศนะของนกวชาการสวนใหญจากทกยคทกสมย ซงตวอยางหลกฐานของทศนะน

เชน

1. อลลอฮไดตรสวา

هرفليصمه﴾﴿فمن شهد منمك لش آ

“ดงนนผใดในหมพวกเจาเขาอยในเดอนแลว กจงถอศลอดในเดอนนน”28

ค าวา “ شهد” ในอายะฮน หมายถง รบทราบไมวาดวยการเหนจนทรเส ยวดวยตนเอง

หรอไดรบแจงวามการเหนจนทรเสยวโดยฝายทนาเชอถอ29 ไมวาจะรบทราบดวยการบอกเลา

โดยตรงปากตอปาก (มขปาฐะ) หรอรบฟงขาวสารจากสอ เชน โทรทศน วทย และอนๆ

สวนวธการยนยนถงการปรากฏจรงของจนทรเส ยวนนคอการมองเหนดวยตาเปลา

(มใชการค านวณ) ซงทานนะบยฯ ไดกลาววา

....آفطروا لرؤيته .صوموالرؤيته، و

“พวกทานทงหลายจงถอศลอดเมอเหนฮลาล (รอยะฮ) และจงออกอดเมอเหนมน . . .”30

26ทานคอ อลฟะกฮ อลมจญตะฮด มหมมด บนอะลย บนมหมมด อชเชากานย อศศอนอานย ทานมผลงาน

จ านวน 114 เลม เชน นยลลเอาฏอร ตฟสร ฟตหลเกาะดร อดดรอร อลบะฮยะฮ ฟ อลมะซาอล อลฟกฮยะฮ

อลบดร อฏฏอลอ มน บะอด อลกอรน อสสาบอ และอนๆ (เสยชวต ฮ.ศ. 1250); ด “الأعالم للزرلكي” อลอะอลาม โดย

อซซรกลย 2/273 นยลลเอาฏอร 5/199 ”نيل الأوطار للشواكين“ ;อรเราเฎาะฮ อนนะดยะฮ หนา 224 ”الروضة الندية للشواكين“27

28สเราะฮ อลบะเกาะเราะฮ อายะฮท 185

29ด “المتهيد لبن عبد الرب” อตตมฮด โดย อบนอบดลบร 2/39, 14/340



อฏเฏาะหาวย ใน “มชกล อลอาษาร” หะดษเลขท 482; โดยรายงานมาจากอะบฮรอยเราะฮ ร.ฎ.

24

หะดษขางตนนมความหมายทกวาง (معوم) ซงครอบคลมบรรดามสลมทวโลก และไมม

หลกฐานอนทชดเจน (رصحي) และถกตอง (حصيح) มาจ ากดความหมายของหะดษน อยาง

จ าเพาะเจาะจง (ختصيص العموم) ดงนนจงเปนมตของมสลมทงมวลวาจ าเปน (واجب) ตองถอ

ศลอดเราะมะฎอน และการยนยนวาเหนจนทรเสยวของเดอนเราะมะฎอนไมวาจะเหน ณ ทใด

กตาม หมายความวา การยนยนวาเดอนเราะมะฎอนททกคนตองถอศลอดนนไดเรมข นแลว

ใครกตามททราบวามการยนยนเหนจนทรเส ยวของเดอนเราะมะฎอนโดยพยานเพยงหนงคน

หรอสองคนทเชอถอไดหรอยตธรรม ไมวาจะเปนทใดกตามในโลกน เขากจ าเปนตองถอศลอด

เพราะการทราบถงการยนยนเหนจนทรเส ยวดงกลาวเทากบเปนการยนยนถงการเขาเดอน

เราะมะฎอนอยางแทจรงแลวเวนแตวาเขาไมทราบขาว เพราะเดอนเราะมะฎอนมเพยงเดอน

เดยวเทานนในโลกโดยไมมใครขดแยง และการปรากฏของจนทรเสยวเพอก าหนดการเขาเดอน

เราะมะฎอนกเกดขนเพยงครงเดยวเทานน ถงแมจะแตกตางกนในดานมฏละอหรออาณาเขต

แวนแควนกตาม31 เชนเดยวกบการดจนทรเสยวของเดอนซลหจญะฮเพอก าหนดวนทจะมการ

วกฟ ณ อะเราะฟะฮ และวนอดลอฎหาดวยการใชหลกการเทยบเคยงขางตน โดยเฉพาะในยค

ทมความพรอมทางดานการสอสารเชนในปจจบน

2. นกวชาการสวนใหญ (مجهورالعلامء) ไดโตแยงมมมองในหะดษกรอยบวา ค าตอบท

อบนอบบาส ร.ฎ. ไดกลาวา “ صىل هللا عليه وسمل ل! هكذا آمران رسول هللا ” “ไม! อยางนแหละท

ทานเราะสลฯ เคยใชพวกเรา” นนเปนค าตอบทยงคลมเครอ (ไมชดเจน) ในเรองขอเทจจรง

หรอความหมายของสงททานเราะสลฯ ไดสงไวตามทอบนอบบาส หมายถง ณ ท น เพราะ

ค าพดดงกลาวของอบนอบบาสมความหมายกวางและสามารถตความไดหลายแงมม ดงนน

พวกเขาจงไมสามารถรบไดกบการตความทวา อบนอบบาสยดถอเกณฑความแตกตาง

ดานมฏละอหรออาณาเขตประเทศ โดยส นเชง และยงถอวาการตความดงกลาวเปนการ

ตความทเกนเลยจากความหมายของตวบทหะดษ32 ยงกวานนนกดาราศาสตรเองกยงไม

มความชดเจนเกยวกบขอเทจจรงเรองความแตกตางดานมฏละอระหวางแควนชามกบนคร

มะดนะฮ ตามนยามทแทจรงของความแตกตางดานมฏละอ

31ด “املغين لبن قدامة” อลมฆนย โดย อบนกดามะฮ 3/88-89; “محد شاكر وائل الشهور العربية لأ อะวาอล ”آأ

อชชฮร อลอะเราะบยะฮ โดย อะหมด ชากร หนา 20 32ดค าอธบายเพมเตมใน “فطار للحافظ الغامري เตาญฮ อลอนซอร ล ”توجيه الأنظار لتوحيد املسلمني يف الصوم والإ

เตาหด อลมสลมน ฟ อศเศาม วะ อลอฟฏอร โดย อลหาฟซ อลฆมารย

25

บยฮะกย33 ไดกลาวเสรมหลงจากทรายงานหะดษกรอยบขางตนวา

تمل ة ىف عنه روى ما آراد عباس ابن يكون آن وي صىل هللا عليه النب آن : آخرى قص

ه وسمل ة، آوتمكل لرٶيته آمد حىت رخلني بشهادة آ خر ببدل رٶيته عنده يثبت ولم العد

ة تمكل يقبهل فمل الخرب هبذا كريب لنفراد عىل رٶيته العد“อาจเปนไปไดวา สงทอบนอบบาสหมายถงคอความหมายของหะดษทรายงานจากทาน

อกบทหนงทวา ทานนะบยฯ ไดยดเวลาใหดจนทรเสยว (เดอนเชาวาล) หรอใหนบจ านวนวน

(ของเดอนเราะมะฎอนจนครบ 30 วน) และเขาไมไดรบการยนยนทนาเชอถอโดยพยานสอง

คนวาเหนจนทรเส ยวทเมองอน (หมายถงแควนชาม) จนกระทงครบจ านวน (วนของเดอน

เราะมะฎอน) ตามการดจนทรเสยวของกรอยบ เนองจากมกรอยบเพยงคนเดยวเทานนทแจง

ขาวการเหนจนทรเสยว (โดยไมมพยานคนอนรวมดวย) ดงนนอบนอบบาสจงไมรบพจารณา

การเปนพยานเหนจนทรเสยวของกรอยบดงกลาว”34

ดวยเหตนบยฮะกยจงไดรายงานหะดษจากกรอยบเองอกวา ไดยนอบนอบบาสกลาววา

ن غ علينا آن ٬الهالل ونفطر لرؤيته نصوم لرؤية آن هللا رسول آمران نمكل ثالثني فا

“ทานเราะสลฯ ไดส งใชใหเราถอศลอด (เราะมะฎอน) เนองจากเหนจนทรเส ยว

(ฮลาลของเดอนเราะมะฎอน) และใหเราละศลอด (ออกอด) เนองจากเหนจนทรเส ยว

(ของเดอนเชาวาล) และถาหากทองฟาถกบดบงจนเรา (ไมสามารถมองเหนจนทรเส ยว

ทานเราะสลฯ) กส งใชใหเรานบวน (ของเดอนเราะมะฎอน) จนครบ 30 วน”35

นคอส านวนเตมของอบนอบบาสในหะดษกรอยบทบนทกโดยนกหะดษบางทานตาม

ส านวนทบยฮะกยไดบนทกไว

ดวยประการดงกลาวจงเปนทชดเจนวา หะดษกรอยบนนไมอยในสถานะทมนคงพอ

(ในแงของวชาการและดาราศาสตร) ในการใชเปนหลกฐานสนบสนนทศนะทใชเกณฑความ

แตกตางดานมฏละอ บางทอาจจะเปนเพราะเหตน เองบรรดาอมามแหงมซฮบทงสซงรวมทง

อมามอชชาฟอยดวยนนจงไมสนบสนนการใชความแตกตางดานมฏละอเปนเกณฑ

33ทานคอ อลอลลามะฮ อะหมด บนอลหสยน บนอะลย, มกนยะฮวา อะบบกร, เปนหนงในบรรดาผน าดาน

หะดษ เกดทบยฮก เมองนยสาบร, รวมอยในนกวชาการชนน าระดบมจญตะฮดของมซฮบชาฟอย (เสยชวต ฮ.ศ. 458);

ด “ للزرلكيالأعالم ” อลอะอลาม โดย อซซรกลย

อสสนน อลกบรอ โดย บยฮะกย 4/421 ”السنن الكربى البهيقي“34

35บนทกโดย บยฮะกย เลม 4 หนา 415 หะดษเลขท 8184

26

3. สวนหนงของหลกฐานฝายทมทศนะไมถอความแตกตางดานมฏละอเปนเกณฑ คอ

หะดษของอะบอมยร บนอะนส ซงเลาวา เศาะหาบะฮชาวอนศอรจ านวนหนงไดเลาแกฉนวา

نصار من وميت من الأ ثين مع ري بن آنس بن ماكل قال حد اب رسول هللا عن آيب مع حص آأ

خر ل فأصبحنا صياما فجاء ركبر من آ ا ي علينا هالل شو غ قالوا آ هللا عليه وسمل صىل

م رآوا الهالل ابل هن آأ د صىل هللا عليه وسمل ار فشهدوا عند النيب مس فأمرمه رسول هللا الن

ىل عيد رجوا ا آن يفطروا وآن خي مه من الغد صىل هللا عليه وسمل

อะบอมยร บนอะนส บนมาลก รายงานวา บรรดาลงปาของฉนจากชาวอนศอรทเปน

เศาะหาบะฮของทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม เลาใหฉนฟงโดยกลาว

วา “จนทรเส ยวขางขน (ฮลาล) เดอนเชาวาลถกบดบง (ไมสามารถมองเหนได) ดงนนพวก

เราจงถอศลอดในวนรงขน (30 เราะมะฎอน) แตกมผเดนทางขพาหนะมาถงในตอนทายวน

โดยพวกเขายนยนตอทานนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม วาพวกเขาเหนจนทรเสยวขางขน

(ฮลาล) เมอเยนวาน ดงนนทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม จงใชพวกเขาให

ละศลอด แลวใชใหพวกเขาออกไปละหมาดอดในวนรงขน”36

จะเหนไดวา ทานนะบยฯ มไดขดกรอบเวลาการรบขาวโดยตงเงอนไขอยางทพวกเรา

อางกนวาจะตองไมเลยครงคนหรอกทมกโมงกยาม แตเหตการณทถกรายงานในหะดษบทน

เปนหลกฐานวา ทานนะบยฯ รบขาวและเปลยนวนใหมแมจะหมดคนและขามมาอกวนหนงจน

ตะวนเกอบลบขอบฟาแลวกตาม

ดงนนในกรณทเราดจนทรเส ยวขางขน (ฮลาล) ของวนท 29 ของเดอนแลวไมเหน ก

สามารถทจะนบวนรงขนเปนวนท 30 แตถามขาวการเหนแนชดไมวาจะเปนเวลาใดกตาม

วนท 30 นนจะถกเปลยนเปนวนท 1 ของเดอนใหมโดยทนท นคอแนวทางของทานนะบยฯ

และเหลาเศาะหาบะฮ

แตปญหาทคนในบานเมองเราปฏบตคานกบหะดษบทนกคอ มขาวยนยนการเหนอยาง

แนชดแลวแตไมยอมรบและไมยอมเปลยนวน ไมทราบวาเพราะเหตใด

หะดษน ไดชแจงใหเหนวา ขบวนผเดนทางกลมดงกลาวนนไดยนยนการเหนจนทรเสยว

ณ ทแหงหนงตงแตชวงเยนของวนทผานมา และพวกเขาเดนทางไปพบทานเราะสลฯ ใน

ตอนทายของวน ซงแนนอนวาระยะทางจากสถานททพวกเขาเหนฮลาล (จนทรเสยว) กบเมอง

36หะดษเศาะหห; บนทกโดย อบนมาญะฮ หะดษเลขท 1653; อะหมด หะดษเลขท 20061; อบดรรอซซาก

หะดษเลขท 7339; บยฮะกย หะดษเลขท 6376; อบนหบบาน หะดษเลขท 3456; เศาะหห สนน อะบดาวด 1/317

27

มะดนะฮนนยอมไกลพอสมควร และเปนทประจกษชดวา ทานเราะสลฯ ไดสงใชใหชาวเมอง

มะดนะฮยอมรบการเหนจนทรเส ยวของคนทอยนอกเขตทหางไกลจากเมองมะดนะฮ โดยไม

ปรากฏวาทานเราะสลฯ ไดถามถงสถานทและเขตทตงทพวกเขาเหนจนทรเส ยว ทานไมได

ขอค าชแจงใดๆ จากขบวนผเดนทางดงกลาวเลย เพราะโดยผวเผนแลวเสมอนกบวาทาน

เราะสลฯ ไมไดใสใจกบปญหาเรองความแตกตางดานสถานท ประเทศ หรอมฏละอแต

ประการใดเลย

ดวยขอเทจจรงเชนน ท าใหอมามอชชาฟอย ไดก าหนดหลกอศลลฟกฮ (قاعدة آأصولية)

ขนวา

تفصال ترك ةل ينل الحهتال قيام مع الحوال وقائع يف الس المقال يف العموم من“การไมซกถามรายละเอยดในขอเทจจรงของเหตการณทเกดขน ในขณะทมความ

เปนไปไดหลายแงมม ใหถอวาค าพดนนอยในสถานะทวไป”37

ยงมหะดษอนทคลายๆ กบรายงานขางตนทระบวา ทานเราะสลฯ ไดยอมรบการเปน

พยานเหนจนทรเส ยวของชาวเบดอนสองคน38 ดวยหลกการดงกลาว อมร บนอลคอฏฏอบ

ไดยอมรบการเหนจนทรเส ยวของผท เดนทางมาจากทางทศตะวนตก ดงทมรายงานจาก

อบดรเราะหมาน อบนอะบลยลา ทานเลาวา

اء مع كنت ر عازب بن الرب اب بن ومع ىل فنظر ابلبقيع عنما هللا ريض الخط فأقبل الهالل ا

ر راكبر يض فتلقاه مع هللت : قال المغرب من : قال جٸت؟ آين من : فقال عنه هللا ر آ

ر قال نعم، :قال ، هللا : مع ما آكرب نجل المسلمني يكفي ا . . . الر

“ฉนไดอยรวมกบอลบะรออ บนอาซบ และอมร บนอลคอฏฏอบ ร.ฎ. ทบรเวณสสาน

อลบะกอ โดยททานพยายามมองหาจนทรเสยว ทนใดนนผเดนทางทานหนงไดปรากฏขน อมร

จงเขาไปหาและถามวา: ทานเดนทางมาจากแหงใดหรอ? เขาตอบวา: มาจากทางทศตะวนตก

อมรถามตอไปวา: ทานเหนจนทรเสยวแลวหรอไม? เขาตอบวา: ใช (ฉนเหนมนแลว) อมรจง

กลาวตกบรวา: อลลอฮอกบร (พรอมกบกลาววา) แทจรงการเหนของชาย (ผทมาจากทางทศ

ตะวนตก) ผน เพยงผเดยวกถอวาเพยงพอส าหรบชาวมสลม . . .”39

”احملصول يف عمل الأصول للفخر الرازي“ ;อลบะหร อลมหฏ โดย อซซรกะชย 3/148 ”البحر احمليط للزركيش“37

อลมะหศล ฟ อลม อลอศล โดย อลฟคร อรรอซย 2/386 38หะดษบนทกโดย อะหมด 5/362; อะบดาวด หะดษเลขท 2341

อสสนน อลกบรอ โดย บยฮะกย 4/421 ”السنن الكربى البهيقي“39

28

หะดษเศาะหหเหลานท าใหทศนะของฝายทใชหะดษกรอยบเปนหลกฐานเรองความ

แตกตางดานมฏละอในเรองการดจนทรเสยวไรน าหนกและออนแอลง

ทศนะของบรรดาอมามมซฮบ

อบนลมนซร40 กลาววา เมอมการยนยนเหนจนทรเสยว ณ เมองใดเมองหนง และไมม

การยนยนวาเหนจนทรเส ยว ณ เมองอนๆ บรรดานกวชาการมทศนะทแตกตางกนในเรองน

เปนสองทศนะ คอ

1) ใหแตละเมองใชเกณฑการเหนจนทรเส ยวของตนเอง (โดยทประเทศอนไมจ าเปน

(ไมวาญบ) ตองตามการเหนจนทรเส ยวของประเทศดงกลาว) นคอทศนะของอกรมะฮ, อล

กอสม, สาลม อสหาก บนรอฮะวยฮ และอกหลายทาน

2) เมอเปนทประจกษแกผคนทงหลายวาประชาชนของเมองใดเมองหนงไดเหนจนทร

เสยว พวกเขาทงหมดจ าเปน (واجب) ตองตามการเหนจนทรเส ยวของเมองนน โดยทพวกเขา

ตองถอศลอดชดเชยเนองจากพวกเขาไมไดถอศลอดในวนนน นคอทศนะของอมามอลลยษ

บนสะอด, อมามอชชาฟอย และอมามอะหมด บนหมบล รวมถงอมามอลมะดะนย (หมายถง

อมามมาลก บนอะนส) และอมามอลกฟย (หมายถงอมามอะบหะนฟะฮ) ดวยเชนกน41 และน

กคอทศนะของนกวชาการสวนใหญ

จากทงสองทศนะขางตนท าใหประจกษไดวา อมามอชชาฟอยเองนนกอยในกลมของผท

มทศนะวา มสลมทกคนบนโลกนจ าเปน (واجب) ตองตามการเหนจนทรเสยวทไดรบการยนยน

ไมวาจะมการเหนจนทรเสยวจากทใดบนโลกกตาม ทงในกรณของการถอศลอดหรอการออก

อด (عيد الفطر)

40ทานคอ อลอลลามะฮ มหมมด บนอบรอฮม บนอลมนซร อนนยสาบรย, อะบบกร, อาลมดานฟกฮสงกด

มซฮบชาฟอย ซงอยในระดบมจญตะฮดจากหมผ ทองจ าทงหลาย, ทานเปนผสอนในมสญ ดหะรอม ณ นครมกกะฮ,

อซซะฮะบย ไดกลาวถงทานวา อบนลมนซร คอผแตงต าราตางๆ อนทรงคณคาอยางหาทเปรยบมได (เสยชวต ฮ.ศ.

319); ด “الأعالم للزرلكي” อลอะอลาม โดย อซซรกลย

رشاف عىل مذاهب العلامء لبن املنذر“41 ;อลอชรอฟ อะลา มซฮบ อลอละมาอ โดย อบนลมนซร 3/112 ”الإ

;อลมจญมอ โดย อนนะวะวย 6/228 ”اجملموع للنووي“ ;มะอาลม อสสนน โดย อลคอฏฏอบย 2/98 ”معامل السنن للخطايب“

ดค ากลาวน ไดใน “ الرب عبد لبن س تذاكرلا ” อลอซตสการ โดย อบนอบดลบร 10/28-29; “ للقرطيب القرآ ن لأحاكم اجلامع ”

อลญามอ ลอะหกาม อลกรอาน โดย อลกรฏบย 2/295

29

เกยวกบขอเทจจรงขางตน ชยคอะหมด มหมมด ชากร42 ไดเพมเตมวา ตามการอางอง

ของอมามอนนะวะวย เกยวกบค าพดดงกลาวของอบนมนซร ท าใหเขาใจวา แทจรงแลว

บรรดาอมามทงสมซฮบรวมทงอลลยษ บนสะอด ทงหมดลวนมทศนะวาความแตกตางดาน

มฏละอไมมผล (ตอการดจนทรเสยวเพอก าหนดวนแรกของเดอนใหม)43

ดงกลาวนคอขอเทจจรงเกยวกบทศนะกรณความแตกตางดานมฏละอในระดบมซฮบ

ใหญๆ กลาวคอ บรรดาอมามทงสมซฮบตางเหนพองกนวา ความแตกตางดานมฏละอไมมผล

ตอการดจนทรเสยวเพอก าหนดวนแรกของเดอนใหม

ทศนะของนกวชาการชาฟอยะฮ

ในสวนทศนะของนกวชาการทสงกดมซฮบชาฟอยนน อนนะวะวย44 ไดกลาววา

ذا ن غريه يف يروه ولم بدل يف رمضان يف الهالل رآوا ا

ان تقارب فا بدل حمك فحمكهما البدل

هل ويلزم واحد خر البدل آ ل وم ا ف، بال الص ن خالان تباعدا وا يف مشهوران فوهج

ريقتني هما(الط ب ل ) آحصم وم جي يخ المصندف قطع وهبذا الخرى، دل الب آهل عىل الص والش

افعي العبدري وحصحه وآ خرون، والبندنيجي حامد آبو ون، والر ب،) والثاين(والكث وبه جي

، قل يمريم ب آبو القايض وحصحه الص يد ارميم الط نجيم عيلد وآبو وادل مه وغري الس د “เมอพวกเขากลมหนงเหนจนทรเส ยวทเมองหนงและทเมองอนนนไมเหนจนทรเส ยว

ดงนนแทจรงแลวการทสองเมองมอาณาเขตใกลเคยงกนกใหถอวาเปนประเทศเดยวกน

ชาวเมองอกเมองหนงจงตองถอศลอดตามผท เหนจนทรเส ยวโดยไมมขอขดแยงใดๆ ใน

ประเดนน และถาหากทงสองเมองมระยะทางทหางไกลกน (จนมความแตกตางดานมฏละอ)

ในประเดนนมสองทศนะใหญๆ คอ

ทศนะทหนง ซงเปนทศนะทถกตองกวาจากสองทศนะน ถอวาชาวเมองอนไมวาญบ

ตองถอศลอดตาม ซงเปนทศนะท ผเขยน (คออชชรอซย) อะบหามด (อลเฆาะซาลย)

42ทานคอ ชมชล อะอมมะฮ อะบอลอชบาล อะหมด อบนมหมมด อมามมศรย หนงในบรรดานกวชาการหะดษ

ในศตวรรษทผานมา มผลงานมากมาย เชน นซอม อฏเฏาะลาก ฟ อลอสลาม, อลกบาต วสสนนะฮ, กะลมะตลหก และ

ยงมต าราอกหลายเลมทผานการตะหกกของทาน เชน อรรสาละฮ โดย อชชาฟอย, มสนด โดย อะหมด และอนๆ

(เสยชวต ฮ.ศ. 1377 (ค.ศ. 1958)) อะวาอล อชชฮร อลอะเราะบยะฮ โดย อะหมด มหมมด ชากร หนา 17 ”آأوائل الشهور العربية لأمحد شاكر“43

44ทานคอ ยะหยา บนชะรอฟ บนมรรย อนนะวะวย อชชาฟอย, อะบซะกะรยา มหยยยดดน, เปนหนงใน

จ านวนอมามดานหะดษและฟกฮ ต าราหลายเลมของทานไดรบการยอมรบในมซฮบชาฟอย เชน มนฮาจญ อฏฏอลบน

และอลมจญมอ ฯลฯ (เสยชวต ฮ.ศ. 676); ด “الأعالم للزرلكي” อลอะอลาม โดย อซซรกลย

30

อลบนดะนญย และคนอนๆ ไดชขาดและไดยนยนวาถกตองโดยอลอบดะรย, อรรอฟอย และ

นกวชาการสวนใหญ (ในสงกดมซฮบชาฟอย)

ทศนะทสอง ชาวเมองอนวาญบ (ตองถอศลอดตามประเทศทเหนจนทรเสยว) ซงเปน

ทศนะของอศศอยมะรย และไดยนยนวาถกตองโดยอลกอฎย อะบอฏฏอยยบ, อดดารมย,

อะบอะลย อสสนญย และคนอนๆ”45

กลาวโดยสรป จากทศนะตางๆ ของบรรดานกวชาการตามทไดกลาวมาขางตนนพบวา

ในภาพรวมนนมสองกลมใหญๆ นนคอ

1) วาญบทจะตองตามการเหนจนทรเส ยวจากทอน นเปนทศนะของนกวชาการสวน

ใหญในจ านวนนมบรรดาอมามทงสมซฮบซงรวมถงอมามอชชาฟอยอยดวย

2) ไมวาญบทจะตองตามการเหนจนทรเสยวของเมองอน นเปนทศนะของนกวชาการ

บางสวน และไมใชทศนะของอมามมซฮบชนน าทงส

สวนในมซฮบชาฟอยเองกแบงออกเปนสองกลมเชนกน คอ

1) ไมจ าเปนตองตามการเหนจนทรเส ยวจากทอน ซงเปนทศนะทถกตองกวา (آأحص)

ตามความเหนของนกวชาการมซฮบชาฟอยสวนหนง

2) วาญบตองตามการเหนจนทรเส ยวจากทอน ซงเปนทศนะทถกตอง (حصيح) ตาม

ความเหนของนกวชาการมซฮบชาฟอยอกสวนหนง และเปนทศนะของอมามอชชาฟอยซง

เปนผน ามซฮบน เองอกดวย

ขอสงเกตส าคญ

เกยวกบเรองนผเขยนมขอสงเกตทส าคญบางประการซงจะน าเสนอไว ณ ทน

1. หลกวาดวยความขดแยงของนกวชาการมซฮบชาฟอย

พงทราบวา ทศนะทขดแยงกนของนกวชาการมซฮบชาฟอยระหวางกลมทกลาววา

“วาญบ” ตองตามการเหนจนทรเส ยวจากทอน กบกลมทกลาววา “ไมวาญบ” ตองตามนน

เปนประเดนขดแยงทรนแรง ซงแตละฝายตางกมหลกฐานอางองทมน าหนกและแขงแรง ถงขน

ททศนะหนงไมสามารถจะลบลางอกทศนะหนงไดลง นคอหลกทอมามอนนะวะวยไดกลาวไว

ในต าราของทาน โดยทานกลาววา

حيح آو الحصم آقول وحيث ني فمن الص ن الوجه، آو الوهج الحصم،: قلت الخالف قوي فا

ل حيح وا فالص

อลมจญมอ โดย อนนะวะวย 6/226 ”اجملموع للنووي“45

31

“เมอฉนกลาววา ‘ทศนะน ถกตองกวา (آأحص)’ หรอ ‘ทศนะน ถกตอง (حصيح)’ นนแสดง

วาเปนการเหนแยงจากสองมมมองหรอมากกวานน (เฉพาะนกวชาการในสงกดมซฮบ

ชาฟอย ไมรวมไปถงตวอมามอชชาฟอยเอง) ถาหากวาความขดแยงนนรนแรง (ระหวาง

นกวชาการในมซฮบ) ฉนกจะใชส านวนในการใหน าหนกแกทศนะใดทศนะหนง (ترجيح) วา

‘อลอะเศาะห’ หมายถงทศนะทถกตองกวา (เปนความหมายทตรงขามกบค าวา ถกตอง

และถาหากการขดแยงไมไดรนแรง ฉนก ((فاسد) หรอเสยหาย (ابطل) ไมใชเปนโมฆะ (حصيح)

จะใชส านวนวา ‘อศเศาะหห’ หมายถงทศนะทถกตอง (ซงเปนความหมายทตรงขามกบค าวา

ฟาสดหรอบาฏล)”46

ดวยเหตนจงหมายความวา ทศนะทเหนวา ไมตองตามเมองอนในการเหนจนทรเส ยว

เปนเพยงทศนะทถกตองกวาตามความเหนของอนนะวะวยและผทเหนดวยกบทาน ในขณะท

ทศนะทบอกวา จ าเปนตองตามการเหนจนทรเส ยวของเมองอนดวย กเปนทศนะทถกตอง

เชนกน และไมไดเปนทศนะทเปนโมฆะหรอเสยหายในความเหนของอนนะวะวย เพราะจะ

เปนไปไดอยางไรทอมามอนนะวะวยจะกลาววาทศนะของอมามอชชาฟอยซงเปนผน ามซฮบ

ของตนนนเปนโมฆะ อกทงยงเปนทศนะของนกวชาการชนน าในสงกดทานอนๆ อกดวย ซง

พวกเขามทศนะวา มสลมทกคนจ าเปนตองตามการเหนจนทรเส ยวทยนยนได ไมวาจะเหน

จากสวนใดกตามบนโลกน แนนอนมนยอมเปนไปไมได ในทางกลบกนทศนะทอนนะวะวย

เหนวา “ถกตอง” (حصيح) นนกลบเปนทศนะท “ถกตองกวา” (آأحص) ตามความเหนของ

นกวชาการมซฮบชาฟอยทานอนๆ และยงเปนทศนะทมซฮบอนๆ ยดถออกดวย ถาเชนนน

แลวเหตไฉนเราจงได รสกตะขดตะขวงหรอลงเลใจทจะรบและปฏบ ตตามทศนะของ

นกวชาการสวนใหญอกเลา?

2. ประเดนการวนจฉย

ไมวาเชนใดกตาม ถาหากจะถอวาปญหาความขดแยงในเรองของมฏละอเปนประเดน

วนจฉย (اجهتاد) ทไมมตวบทอนชดเจนจากอลกรอานหรอหะดษทสามารถใหน าหนกแกทศนะ

ใดทศนะหนงอยางเดดขาด ดงนนบรรดาผน ามสลมทกฝายทเกยวของควรตองใหน าหนกตอ

ประเดนวนจฉย (اجهتاد) ดงกลาวบนพนฐานของผลประโยชนทเดนชดกวา (املصلحة الراحجة) นน

คออาศยบรบทของความสะดวก ปลอดภย และความเปนอนหนงอนเดยวกนของประชาชาต

มสลม นเปนหลกทางฟกฮ (قواعد فقهية) ขอหนงทเกยวพนกบหนาทรบผดชอบของผน านนคอ

อลมนฮาจญ โดย อนนะวะวย พรอมดวย มฆนย อลมหตาจญ โดย ”املناج للنووي برسام مغين احملتاج لل رشبيين“46

อชชรบนย 1/12

32

مام ترصمف عية عىل ال ابلمصلحة منوطر الر

“การปฏบตของผน าตอผใตปกครองจะขนอยกบผลประโยชน (ทพวกเขาจะไดรบ)”47

และยอมไมมผลประโยชนใดๆ ในการวนจฉยของผน าถาหากวาการวนจฉยดงกลาว

กอใหเกดความยงยากในการปฏบตและการแตกแยกแกผอยภายใตการปกครองของเขา โดย

ไปวนจฉยเรองการก าหนดวนทแรกของเราะมะฎอน วนอดลฟฏร วนอะเราะฟะฮ และวน

อดลอฎหา วาจ าเปนตองเหนจนทรเส ยวของแตละประเทศ แตทวานนคอผลเสยทจะน าไปส

ความแตกแยกและความหายนะของประชาชาตมสลมทงโลก ดงนนจงควรใชหลกทวา

مر المفاسد درء المصالح جلب عىل مقد“การขจดภยยอมตองมากอนการแสวงหาประโยชน”48

และควรทจะตองใชหลก “ رائع คอการปองกนและปดชองทางตางๆ ทจะน าไปส ”سدم اذل

ความเสยหาย49 บนฐานของหลกตางๆ ดงกลาวน จงเหนไดชดเจนวา ทกทศนะทขดแยงกน

ตางกมหลกฐานรองรบและไมสามารถจะใหน าหนกตอทศนะใดทศนะหนงอยางเดดขาดนน ก

สมควรทจะตองใหน าหนกหรอปฏบตใชทศนะทจะน าไปสผลประโยชนของความเปนอนหนง

อนเดยวกน (บนหลกฐานแหงอสลาม) ถงแมวาทศนะนนจะเปนทศนะทอยแคในระดบ

ถกตอง ไมใชระดบทถกตองกวากตาม หรอเปนแคทศนะทมน าหนก ( حجار ) แตไมใชมน าหนก

กวา (آأرحج) ในความเหนของนกวชาการบางทานกตาม เพราะความเปนเอกภาพ (บนหลกฐาน

แหงอสลาม) ของประชาชาตมสลมนนเปนวาญบ ในขณะทการตามทศนะทมน าหนกกวา

ในประเดนปลกยอยใดๆ นนไมใชสงวาญบ แลวนบประสาอะไร (آأحص) หรอถกตองกวา (آأرحج)

หากวาทศนะทมน าหนก ( حجار ) นนมหลกฐานดานการรายงาน (ادلليل النقيل) และดานปญญา

ตามทศนะของ (آأرحج) ทเขมแขงกวาหลกฐานของทศนะทถอวามน าหนกกวา (ادلليل العقيل)นกวชาการบางทานในมซฮบชาฟอย และแนนอนวายอมเปนการเพมความเลวรายขนไปอก

หากวาประเดนนนน าไปสความยงยากและการแตกแยก (ออกจากหลกฐานแหงอสลาม) ของ

ประชาชาตมสลม ไมวาในระดบประเทศหรอในระดบโลกกตาม

”الأش باه والنظائر لل س يوطي“ ;อลมนษร ฟ อลเกาะวาอด โดย อซซรกะชย 1/309 ”املنثور يف القواعد للزركيش“47

อลอชบาฮ วนนะซออร โดย อสสยฏย หนา 121; “ جنمي لبن والنظائر الأش باه ” อลอชบาฮ วนนะซออร โดย อบนนะญม

หนา 137; “ للندوي الفقهية القواعد ” อลเกาะวาอด อลฟกฮยะฮ โดย อนนดวย หนา 280 سامعيل“48 อลเกาะวาอด อลฟกฮยะฮ บยนลอะศอละฮ วต ”القواعد الفقهية بني الأصاةل والتوجيه لدلكتور محمد بكر اإ

เตาญฮ โดย ดร.มหมมด บกร อสมาอล หนา 107 سامعيل“49 อลเกาะวาอด อลฟกฮยะฮ บยนลอะศอละฮ วต ”القواعد الفقهية بني الأصاةل والتوجيه لدلكتور محمد بكر اإ

เตาญฮ โดย ดร.มหมมด บกร อสมาอล หนา 114

33

اختالف مطالع -

العلامء هيئة كبار

:وبعد امحلد هلل وحده، والصالة والسالم عىل من ل نيب بعده محمد وعىل آ هل وحصبه،

هـ، ٦/٥٥/٥٤٣٥(، واترخي ٤٤٣١٥فبناء عىل خطاب املقام السايم رمق )

جلس ته يف يم سال لإ مل ا جملس رابطة العا دراسة عند ةل موضوع حا ملتضمن اإ ا

واطالعها عىل قرار اللجنة الفقهية املنبثقة هـ ٥٤٣٥شعبان عام ٥١املنعقدة يف

ن بعض ل آأ من اجمللس قررت املوافقة عىل القول بعدم اعتبار اختالف املطالع، اإ

مر وزايدة البحث والتقيص يف هذا ى الرتيث يف الأ عضاء اجمللس التأأسييس رآأ آأ

.املوضوعاملنعقدة يف بناء عىل ذكل عرض عىل جملس هيئة كبار العلامء يف دورتا الثانية

فتاء يف موضوع ٥٤٣٤شهر شعبان هـ ما آأعدته اللجنة ادلامئة للبحوث العلمية والإ

ثبات الأهةل املش متل عىل الفقرتني التاليتني :اإ

.حمك اعتبار اختالف املطالع وعدم اعتباره -آأ

ثبات الهالل ابحلساب -ب .حمك اإ

تا الثالثة عرشة املنعقدة يف وكذا قرار رابطة العامل الإساليم الصادر منا يف دور

هـ، ومرفقة حبث اللجنة الفقهية املشلكة من بعض آأعضاء ٥٤٣٥شهر شعبان عام

ي فيه قرر جملس الرابطة يف املوضوع، وبعد دراسة اجمللس للموضوع وتداول الرآأ

:ما ييل

مور اليت علمت ابلرضورة حسا وعقال ومل لأ هةل من ا لأ ف مطالع ا ول: اختال آأ

منا وقع اخيتلف ف حد، واإ ختالف لهيا آأ ر ا عتبا يف ا ف بني علامء املسلمني ختال

34

.املطالع من عدمهاثنيا: مسأأةل اعتبار اختالف املطالع من عدمه من املسائل النظرية اليت لالجهتاد

ختالف فهيا ويف آأمثالها واقع ممن هلم الشأأن يف العمل وادلين وهو من لفهيا جمال وا

ف السائغ اذلي جر ا اخلال جرين: آأ صابة، ليؤجر فيه املصيب آأ جر الإ جهتاد وآأ

جر ا ةل عىل لويؤجر فيه اخملطئ آأ يف هذه املسأأ هل العمل ختلف آأ جهتاد، وقد ا

ى اعتبار اختالف املطالع، ومنم من مل ير اعتباره، واس تدل قولني، مفنم من رآأ

ابلنص ا ن ل الفريقا ورمبا اس تد والس نة، ب دلته من الكتا حد لك فريق بأأ لوا

ئلوس تدلل بقوهل تعاىل: لاكشرتاكهام يف ا قيت ﴿يس ه مو قل هةل ل نك عن آ

﴾ لحجد .«صوموالرؤيته، وآفطروا لرؤيته،»وبقوهل صىل هللا عليه وسمل: ،للناس وآ

حلديث لك . . ا يف النص وسلوك ف الفهم ختال ل كل طريقا يف . وذ منام

س تدلل به، وعند حبث هذه املسأأةل يف جملس الهيئة، ونظرا لعتبارات قدرتا لا

ن هذا اخلالف يف مسأأةل اعتبار اختالف املطالع من عدمه ليس لـه الهيئة، ولأ

آ اثر ختىش عواقهبا، وقد مىض عىل ظهور هذا ادلين مدة آأربعة عرش قران ل نعمل

عضاء الهيئة منا فرتة جرى فهيا ت ن آأ سالمية عىل رؤية واحدة، فاإ مة الإ وحيد الأ

اثرة هذا املوضوع، وآأن يكون للك دوةل مر عىل ما اكن عليه وعدم اإ يرون بقاء الأ

ذ لهيام يف املسأأةل اإ سالمية حق اختيار ما تراه بواسطة علامهئا من الرآأيني املشار اإ اإ

.للك منام آأدلته ومستنداتههةل ابحلساب فبعد دراسة ما آأعدته اللجنة ادلامئة يف اثلثا: آأما ما يتعلد ثبات الأ ق ابإ

ء الهيئة عىل عدم عضا مجع آأ هل العمل فقد آأ ذكره آأ ىل ما كل، وبعد الرجوع اإ ذ

وسمل: عليه هللا هل صىل ؛ لقو ره عتبا ،»ا يته ؤ ا لر و فطر وآ ، يته ؤ لر «صوموا

ل تصوموا حىت روه، ول تفطروا حىت »احلديث...، ولقوهل صىل هللا عليه وسمل:

35

احلديث...، «تروه،

. وابهلل التوفيق، وصىل هللا عىل نبينا محمد وعىل آ هل وحصبه وسمل

كبار العلامء هيئة

رئيس ادلورة

عبد الرزاق عفيفي

عبد العزيز بن ابز حمضيار عقيل الأمني الش نقيطيمحمد

محمد احلاراكن عبد هللا خياط عبد هللا بن محيد

صاحل بن غصون عبد العزيز بن صاحل عبد اجمليد حسن

براهمي بن محمد آ ل الش يخ محمد بن جبري سلامين بن عبيد اإ

صاحل بن حليدان راشد بن خنني عبد هللا بن غداين

عبد هللا بن منيع

http://islamtoday.net/bohooth/services/saveart-32-5402.htm

http://islamtoday.net/bohooth/services/saveart-32-5402.htm

36

เรองมฏละอ50ตางๆ และการยดจนทรเส ยวจากการค านวณ

สภานกวชาการอาวโส

มวลการสรรเสรญเปนสทธของอลลอฮแตผเดยว ขอพรและความสนตสขมแดผทไมม

นะบยใดหลงจากทานคอนะบยมหมมดของเรา และขอใหมตอวงศวานของทาน เศาะหาบะฮ

(สาวก) ทงหลายของทานดวยเทอญ

ตามทมหนงสออนทรงเกยรต หมายเลข (22451) ลงวนท 6/11/ฮ.ศ. 1391 โดยม

สาระส าคญเรองจนทรเส ยว (ฮลาล) ทใหโอนเรองมายงสภานกวชาการอาวโสพจารณาตาม

เนอหาทมการศกษาในทประชมของอรรอบเฏาะฮ อลอสลามย มขนเมอวนท 15 ชะอบาน

ฮ.ศ. 1391 และรบทราบผลการประชมของคณะกรรมการฟกฮ (นตศาสตรอสลาม) ทขนตรง

ตอทประชมฯ โดยมมตเหนชอบวา ไมยดความแตกตางดานมฏละอเปนหลกในการ

พจารณา เพยงแตสมาชกสภากอต งบางทานเหนวา ควรจะชะลอเรองน ไวกอนและให

ท าการคนควาศกษาเพมเตมใหกวางขวางยงขนทเกยวของกบเรองน

ตามเหตผลขางตนจงไดมการเสนอสงทคณะกรรมการถาวรเพอการวจยและตอบปญหา

ศาสนาไดจดท าขนในเรองเกยวกบจนทรเสยว (ฮลาล) ไปยงทประชมสภานกวชาการอาวโสทม

ขนในเดอนชะอบาน ฮ.ศ. 1391 ซงประกอบไปดวยสองวรรค (ส าคญ) ดงตอไปน

ก. ขอตดสนชขาดเกยวกบความแตกตางดานมฏละอ ตองน ามาพจารณายดถอหรอไม

ข. การยนยนจนทรเสยว (ฮลาล) ดวยการค านวณ

เชนเดยวกบมตของรอบเฏาะฮ อลอาลม อลอสลามย ในการประชมครงทสบสามจดขน

เมอเดอนชะอบาน ฮ.ศ. 1391 โดยแนบบทวจยของคณะกรรมการฟกฮ (นตศาสตรอสลาม)

ท เปนปญหาจากสมาชกของทประชมรอบเฏาะฮเกยวกบเรองดงกลาว หลงจากท (สภา

นกวชาการอาวโส) ไดท าการศกษาในทประชมแลวจงมความเหนและมมตดงน

ประการทหนง ความแตกตางดานมฏละอเปนเรองทราบดโดยทวไปไมวาเปนการรบร

โดยหลกสมผสไดหรอดวยหลกเหตผลทางปญญา ซงเปนทยอมรบของทกฝาย แตทมขอ

ขดแยงกนในหมนกวชาการมสลมนน คอความแตกตาง (ดานมฏละอ) ดงกลาวควรน ามา

พจารณายดถอหรอไม (คอสงผลหรอไม)

ประการทสอง ประเดนเรองความแตกตางดานมฏละอจะยดถอเปนหลกหรอไม เปน

ปญหาเชงวเคราะหทสามารถวนจฉยโตแยงไดทงเรองนและเรองอนทใกลเคยงกน ยอมเกด

50มฏละอ คอ ต าแหนงทจนทรเสยวปรากฏบนทองฟา หากมองศาสงขนมากเทาใด ผอยบนพนโลกมโอกาส

มองเหนมากขน ปรมาณคนทจะเหนพรอมกนมากขน

37

(ขอวนจฉย) แตกตางกนไดในบรรดานกวชาการ และมนเปนขอแตกตางทอาจเกดขนได

ส าหรบผทวนจฉยถกยอมไดผลบญเปนสองเทา คอผลบญของการวนจฉยและผลบญของการ

วนจฉยถก แตผทวนจฉยพลาดกจะไดเพยงผลบญเดยวคอผลบญในการวนจฉยของเขาเทานน

เรองนนกวชาการมความเหน (ในเชงวนจฉย) แตกตางกนออกเปนสองทศนะคอ

สวนหนงเหนวา พจารณายดถอขอแตกตางดานมฏละอเปนหลก แตบางสวนบอกวาไม

จ าเปนตองยดถอ ทงสองฝายตางอางองหลกฐานทงจากกตาบลลอฮและสนนะฮดวยกน บางท

กใชหลกฐานเดยวกนกม เชนอายะฮทวา “เขาเหลานนจะถามเจา (มหมมด) เกยวกบจนทร

เส ยวขางขน (ฮลาล) จงกลาวเถด มนคอก าหนดเวลาตางๆ ส าหรบมนษย และส าหรบ

การประกอบพธหจญ” และค ากลาวของทานนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ทวา “พวก

ทานจงถอศลอดเมอเหนมน (ฮลาล) และจงออกจากการถอศลอดเมอเหนมน (ฮลาล)”

อลหะดษทเปนเชนนเพราะมความเขาใจตวบทแตกตางกน แตละฝายกอางองตามทตนเขาใจ

ในระหวางการประชมของคณะฯ ไดมการวจยคนควาโดยพจารณาทกแงมม โดยเฉพาะ

ปญหาการยดถอความแตกตางดานมฏละอหรอไมยดถอน ไมสงผลเสยหายรายแรงใดๆ ท

จะตองกงวล เพราะศาสนานผานมาสบสศตวรรษแลว เราไมเคยทราบวามยคใดสมยใดทบงคบ

ใหประชาชาตทไมรหนงสอนตองถอปฏบตตามการเหนเดยว (เหนจนทรเสยว) ดงนนสมาชก

ของสภานกวชาการอาวโสจงเหนควรใหเปนไปดงทเปนมาแตเดม และอยาไดจดกระแสให

วนวายในเรองดงกลาว ประเทศอสลามแตละประเทศมสทธทจะเลอกยดตามทปราชญของตน

เหนตามทศนะ (เชงวนจฉย) ใดกไดจากสองทศนะทกลาวแลวในประเดนน เพราะแตละทศนะ

กมหลกฐานอางองดวยกนทงสน

ประการทสาม สวนการยนยนจนทรเสยวดวยการค านวณ (ทางดาราศาสตร) หลงจาก

ศกษาตามทคณะกรรมการถาวรฯ ไดศกษาไว และหลงจากยอนกลบไปดสงทนกวชาการกลาว

ไว คณะกรรมการแหงสภานกวชาการอาวโสจงเหนพองวา ไมยดการค านวณเปนหลกในการ

ยนยนจนทรเส ยว เพราะค าพดของทานนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ทวา “พวกทานจง

ถอศลอดเมอเหนมน (ฮลาล) และจงออกจากการถอศลอดเมอเหนมน (ฮลาล)” อลหะดษ

และค าพดของทานนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ทวา “พวกทานอยาไดถอศลอดจนกวา

จะเหนมน (จนทรเส ยว) และอยาไดออกจากการถอศลอดจนกวาจะเหนมน (จนทรเส ยว)”

อลหะดษ

ขออลลอฮทรงเตาฟก (ประคบประคองใหทกคนอยในหนทางทถกตอง) ขอพรและ

ความสนตสขจากอลลอฮมแดนะบยมหมมดของเรา รวมถงมแดวงศวานและสาวกทกทาน

เทอญ

38

สภานกวชาการอาวโส

อลดรรอซซาก อะฟฟย ประธานในทประชม

คณะกรรมการประกอบดวย

อบดลอะซซ อบนบาซ51

มหฎอร อะกล

มหมมด อลอะมน อชชนกฏย

อบดลลอฮ อบนมะนอ

อบดลลอฮ คอยยาฏ

อบดลลอฮ อบนหมยด

อบดลอะซซ อบนศอลห

อบดลมะญด หะสน

มหมมด อลหารกาน

สลยมาน อบนอบยด

อบรอฮม อบนมหมมด อาลชชยค

ศอลห อบนฆศน

รอชด อบนคนยน

อบดลลอฮ อบนฆดยยาน

มหมมด อบนญบยร

ศอลห อบนลหยดาน

51ชยคอบดลอะซซ อบนบาซ อดตประธานคณะกรรมการวนจฉยปญหาแหงซาอดอาระเบย ขณะเดยวกนน ทาน

กมค าฟตวาในนามสวนตวอกดวย ดงนนจงปรากฏวาบางครงค าฟตวาในนามองคกรทมทานรวมอยดวย กบค าฟตวาโดย

สวนตวของทานนนไมตรงกน กรณน เชนเรองการเขาเดอนออกเดอนทค าฟตวาโดยสวนตวของชยคอบนบาซไดปฏเสธใน

เรอง “มฏละอ” และสนบสนนใหตามการเหนฮลาล (รอยะฮ) จากทวโลก เนองจากตวบทหลกฐานมไดจ ากด และเพอ

ปฏบตตามค าสงใช และทานกถอวาเปนสงยอดเยยมและดทสด

สามารถอานค าฟตวาสวนตวของชยคอบนบาซ ไดท website ของทานเอง หรอตาม link ดานลางน

http://www.binbaz.org.sa/mat/20962


อยางไรกตามไมวาชยคอบนบาซจะมมมมองเชนใด เรากสามารถรบฟงและพจารณา และผเขยนเองกไมไดเอา

ค าฟตวาเหลานมาเปนหลกฐาน มเชนนนแลวกจะเทากบเปนการเอาค าฟตวามาปะทะกนเอง และทส าคญกคอไมถอเอา

ค าฟตวามาเปนบญญตศาสนานอกจากตวบทหลกฐานทบรรดานกวชาการไดน าเสนอ



39

ความหมายค าวา “ถอศลอดวนอะเราะฟะฮ”

เรองวนถอศลอดในเดอนเราะมะฎอนและวนอดลฟฏรกด เรองการถอศลอดวน

อะเราะฟะฮและวนอดลอฎหาในเดอนซลหจญะฮกด ทงสองกรณนเปนปญหาขดแยงทเรอรง

มานานทงในประเทศไทยและในบางประเทศมสลม

หากจะถามวาปญหาดงกลาวน ไมมทางเยยวยาแกไข ไมมทางสลายความขดแยงเพอ

น าไปสเอกภาพในเชงปฏบตไดเลยหรอ ค าตอบกคอทางแกไขและสลายความขดแยงดงกลาว

มอยแนนอน เพยงแตขอใหมความจรงใจกลายอมรบความจรงทอาจจะขดแยงกบความเชอ

หรอการปฏบตเกาๆ ท ผานมาเทานน และทส าคญขอใหม “อคลาศ” อยางแทจรงเพอ

อลลอฮ และใหมความเกรงกลวตออลลอฮใหมากกวากลวการเสยหนาความเปนนกวชาการอน

เปนทร จกหรอต าแหนงใหญในสงคม แตเทาทผานมาในอดตไมคอยปรากฏวาจะมผใดคด

แกไขหรอใหความรวมมอในการแกไขปญหาดงกลาวอยางจรงจงเทาทควร อาจจะเปนเพราะ

ทฐ อาจจะเปนเพราะความอคต อาจจะเปนเพราะขาดความอคลาศ อาจจะเปนเพราะกลวการ

เสยหนา หรออาจจะเปนเพราะร เทาไมถงการณ อยางหนงอยางใด แตไมวาจะเปนเพราะเหต

ใดกตาม (ยกเวนขอสดทาย) กไมอาจปฏเสธไดเลยวามนหาใชวถทางทมสลมซงมอมานอยาง

แทจรงจะพงปฏบตไม

ประเดนส าคญ ณ ท น คอ เรองการถอศลอดวนอะเราะฟะฮ และการละหมาดวน

อดลอฎหา ในประเดนนขอเทจจรงกคอการถอศลอดวนอะเราะฟะฮเปนคนละเรองและม

บรรทดฐานตางกบการถอศลอดเดอนเราะมะฎอน จงน ามาเปรยบเทยบหรอปรบใชใหเปน

มาตรฐานเดยวกนไมได ดงจะไดกลาวตอไป

กอนอนควรรบทราบเสยกอนวา การละหมาดวนอดลฟฏรและวนอดลอฎหาไดถก

บญญตมาตงแตเมอใด และ“การถอศลอดวนอะเราะฟะฮ” ถกบญญตมาตงแตเมอใดและม

ความหมายวาอยางไร

เรองการละหมาดวนอด ไมวาวนอดลฟฏรหรอวนอดลอฎหานนไมปรากฏหลกฐานท

ชดเจนวา ละหมาดทงสองนนไดถกบญญตขนมาจรงๆ ตงแตเมอใด

ชยคสยยด สาบก ไดกลาววา การละหมาดในวนอดทงสองถกบญญตขนในปแรก

แหงการอพยพสนครมะดนะฮของทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม52

نة “52 ฟกฮสสนนะฮ โดย สยยด สาบก เลม 1 หนา 267 ”فقه الس م

40

ค ากลาวขางตนน ไมมหลกฐานโดยตรงจากหะดษ แตนาจะเกดจากการวเคราะหหะดษ

บทหนงทรายงานมาจากอะนส บนมาลก ร.ฎ. มขอความวา

ما، فقال: ما المدينة، ولهم يومان يلعبون فهي هذان قدم رسول هللا صىل هللا عليه وسمل

: هللا عليه وسمل هللا صىل ىف الجاهلية، فقال رسول ما ن اليومان؟ قالوا: كنا نلعب فهيا

ا منما: يوم الحضى ويوم الفطر ما خري هللا قد آبدلمك هب

“ทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ไดมาถงนครมะดนะฮ ขณะนนพวก

เขา (ชาวมะดนะฮ) มวนรนเรงของพวกเขาอยแลวสองวน (คอวนนยรซและวนมฮรอญาน)

ทานจงถามวา: ทงสองวนน คออะไร? พวกเขาตอบวา: พวกเราเคยรนเรงในวนทงสองน มา

ตงแตยคญาฮลยะฮแลว ทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม จงกลาววา: แทจรง

พระองคอลลอฮไดทรงทดแทนใหแกพวกทานแลวซงสองวนทประเสรฐกวาวนทงสองน คอ

วนอดลอฎหาและวนอดลฟฏร”53

ค าพดของอะนส บนมาลก ร.ฎ. ทวา ทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม

ไดมาถงนครมะดนะฮ หมายถง การททานเดนทางและเหยยบยางถงนครมะดนะฮ (นคร

ยษรบ) ในตอนอพยพมาจากนครมกกะฮ อนถอเปนการเรมตนปท 1 แหงฮจญเราะฮศกราช

และค าพดของทานศาสดาทวา แทจรงพระองคอลลอฮไดทรงทดแทนใหแกพวกทาน

แลวซงสองวนทประเสรฐกวาวนทงสองน แสดงวาการบญญตใหมวนอดลอฎหาและวนอดล

ฟฏร ทดแทนวนรนเรงทงสองของพวกญาฮลยะฮนน ไดเกดขนแลวในชวงแรกตงแตทาน

ศาสดาเหยยบยางถงนครมะดนะฮ นนคอในปท 1 แหงฮจญเราะฮศกราช ดงค ากลาวของ

ชยคสยยด สาบก

แตจากเชงอรรถ (footnote) ในต าราทถกตพมพรวมกบ “ المجموع” ของอมามนะวะวย

มการกลาววา

ر هت ل عيد رشع عيد لكن آش ري آن آو انية ىف السد نة الث ه ىف الس من الهجرة الفطر، وآن“แตทรกนอยางแพรหลายใน (ต ารา) ประวตศาสตรตางๆ กคอ อดแรกทถกบญญต

ไดแกอดลฟฏร และมนถกบญญตในปท 2 แหงฮจญเราะฮศกราช”54

53บนทกโดย อะบดาวด หะดษเลขท 1134

ح الوجي “54 ฟตหลอะซซ ชรหลวะญซ เลม 5 หนา 3 ”فتح العزيز رش

41

สวนในเรอง “การถอศลอดวนอะเราะฟะฮ” ซงถกสงเสรมใหกระท ากอนหนาวน

ละหมาดอดลอฎหา 1 วน ดงทผเขยนก าลงวเคราะหอยนกเหมอนกบการละหมาดวนอดลฟฏร

และวนอดลอฎหา

กลาวคอไมปรากฏหลกฐานวา การถอศลอดวนอะเราะฟะฮไดถกบญญตข นมาตงแต

เมอใด แตรายงานจากหะดษเศาะหหบทหนงบงบอกชดเจนวา การวกฟ (รวมชมนมกน) ณ

อะเราะฟะฮของผท าหจญ (อนเปนทมาของการถอศลอดในวนอะเราะฟะฮ) ไดรบการ “สบ

ทอด” ตอๆ กนมาตงแตสมยทานนะบยอบรอฮม อะลยฮสสะลามแลว

ในหจญะตลวะดาอ ทานศาสดา ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ไดสงอบนมรบาอ อล

อนศอรย ร.ฎ. เปนตวแทนไปบอกยะซด บนชยบาน ร.ฎ. และเศาะหาบะฮกลมหนงท “ก าลง

วกฟนอกเขตของอะเราะฟะฮ” วา

“พวกทานจงวกฟในขอบเขตทถกก าหนด ( مشاعر) ของพวกทาน (หมายถงใหวกฟใน

เขตของอะเราะฟะฮ) เนองจากพวกทานก าลงสบทอดมรดกหนง (คอการท าหจญ) มาจากบดา

พวกทาน คอ ทานนะบยอบรอฮม อะลยฮสสะลาม”55

แตไมวา “การถอศลอดวนอะเราะฟะฮ” จะถกบญญตขนมาตงแตเมอใดกตาม ทแน

ชดกคอจะตองมความสมพนธแนบแนนกบ “วนวกฟ ณ อะเราะฟะฮ” ของผท าหจญ เนอง

ดวยค าพดของทานเราะสลฯ ทวา

ن يمكفدر هللا آ حتسب عىل نة الىت بعده، وصيام صيام يوم عرفة آ نة الىت قبهل والس الس

ىت قبهل عاشورى آحتسب عىل هللا آن يمكفدر نة ال الس

“การถอศลอดวนอะเราะฟะฮนน ฉนหวงวาอลลอฮจะลบลาง (บาปเลก) ทงในปกอน

หนามนและปหลงจากมนให และการถอศลอด (วน) อาชรออ (วนท 10 เดอนมหรรอม) ฉน

หวงวาพระองคอลลอฮจะลบลางบาปปกอนหนามนให”56

สงทจะตองท าความเขาใจกคอ “วนอะเราะฟะฮ” มความหมายวาอยางไร

“วน” เปนสงททกคนเขาใจความหมายแลวอยางดวาตามปกตจะหมายถงเวลาตงแต

ปรากฏแสงอรณตอนเชาจนตะวนลบขอบฟาตอนค า

55บนทกโดย นะสาอย หะดษเลขท 3014; อะบดาวด หะดษเลขท 1919; ตรมซย หะดษเลขท 883; อบน

มาญะฮ หะดษเลขท 3011 56บนทกโดย อะหมด เลม 5 หนา 296; ตรมซย หะดษเลขท 749; อบนมาญะฮ หะดษเลขท 1734; โดย

รายงานมาจากอะบเกาะตาดะฮ ร.ฎ. และอะบสะอด อลคดรย ร.ฎ. ดวยสายรายงานทถกตอง

42

“อะเราะฟะฮ” เปนชอของสถานทโลงกวางขวางในประเทศซาอดอาระเบยโดยเฉพาะ

อยทางทศตะวนออกเฉยงใตเลกนอยของนครมกกะฮ เปนทแนนอนวาอะเราะฟะฮนมอยและ

จะยงคงมอยตลอดไปจนถงวนอาคเราะฮ

เมอเอาค าวา “วน” มารวมกบค าวา “อะเราะฟะฮ” กจะไดวลทวา “วนอะเราะฟะฮ”

แตค าวา “วนอะเราะฟะฮ” ไมไดหมายถง “วนทกวน ณ อะเราะฟะฮ” และกไมไดหมายถง

“วนท 9 เดอนซลหจญะฮ” ของในแตละประเทศทวโลก

แตทวาวนอะเราะฟะฮนนหมายถง “วน” เพยงวนเดยวเทานนในรอบป คอวนทบรรดา

“ผท าหจญ” ไปท าการวกฟ (คอชมนมกน) ณ “อะเราะฟะฮ” ซงวนดงกลาวนตามปกตจะ

ตรงกบวนท 9 เดอนซลหจญะฮ

และวนท 9 เดอนซลหจญะฮทจะเรยกวา “วนอะเราะฟะฮ” ไดกจะตองเปนวนท 9 ซง

กระทรวงหจญแหงนครมกกะฮเทานนเปนผก าหนดใหเปนวนวกฟ ณ อะเราะฟะฮ เพราะ

การท าหจญและอะเราะฟะฮจะไมม ณ ทอนใดในโลกนอกจาก ณ ประเทศซาอดอาระเบย

ดงนนหากมผใดกลาววา วนท 9 เดอนซลหจญะฮของในแตละประเทศทวโลก

สามารถเรยกวา “วนอะเราะฟะฮ” ไดทงหมดโดยไมมเงอนไข กลาวคอ ไมวาจะตรงกบวนท

มการวกฟ ณ อะเราะฟะฮของผท าหจญหรอไมกตาม

ค ากลาวเชนน น าหลกฐานใดมาอางอง เพราะขอเทจจรงตามทศนะของผเขยนถอวา

ค ากลาวขางตนน ไมถกตองอยางแนนอน ทงน เนองจากอาจเปนไปไดวา วนอะเราะฟะฮ ณ

ประเทศซาอดอาระเบยก าหนดอาจจะไมใชวนท 9 ของประเทศอน และวนท 9 ของ

ประเทศอนกใชวาจะตองตรงกบวนอะเราะฟะฮททางซาอดอาระเบยก าหนดเสมอไป ดง

ขอเทจจรงทปรากฏขนเกอบทกป และดงการยอมรบของ ดร.ฮานย บนอบดลลอฮ อลญบยร

ทจะกลาวถงตอไป

แมแตวนทมการวกฟ ณ อะเราะฟะฮซงถกก าหนดโดยประเทศซาอดอาระเบยเองจะม

อะไรเปนหลกประกนไดวา มนจะถกตองและตรงกบวนท 9 เดอนซลหจญะฮทแทจรงเสมอไป

สมมตวาประเทศซาอดอาระเบยเกดผดพลาดในการก าหนดวนอะเราะฟะฮข นมา

โดยไปก าหนดเอาวนท 8 หรอวนท 10 เปนวนวกฟ ณ อะเราะฟะฮ โดยเขาใจวาเปนวนท 9

ซลหจญะฮ เชนนจะเรยกวนวกฟดงกลาวน วา “วนอะเราะฟะฮ” ไดหรอไม?

ค าตอบกคอ เราเรยกวนวกฟในวนท 8 หรอวนท 10 ซงเกดจากความผดพลาดนน

วาเปน “วนอะเราะฟะฮ” อยางแนนอน ถงแมวาจะไมใชวนท 9 ซลหจญะฮอยางทควรจะเปน

เชนนวนท 9 ซลหจญะฮ จงไมใช “ตวบงช” วนอะเราะฟะฮ ใหกบทกๆ ประเทศในโลกได

สวน “การถอศลอด” มความหมายถงการงดเวนจากการกน การดม การรวมประเวณ

และการกระท าทกอยางทท าใหเสยศลอด ตงแตเรมปรากฏแสงอรณจนกระทงตะวนลบขอบฟา

43

และเมอน าเอาค าวา “การถอศลอด” มารวมกบค าวา “วนอะเราะฟะฮ” ความหมาย

ของค าน จงเปนอยางอนไมไดนอกจากจะหมายถง “การถอศลอด” ทใหกระท ามนใน “วนทม

การวกฟ ณ อะเราะฟะฮ” เทานน ไมวาวนวกฟนนจะตรงกบวนท 8, 9 หรอ 10 กตาม

และจากค ากลาวของทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ในหะดษขางตน

จะเหนไดวา ทานเราะสลฯ มไดกลาววา “การถอศลอดวนท 9 เดอนซลหจญะฮ” แตทาน

กลบกลาววา “การถอศลอดวนอะเราะฟะฮ”

ดงนนจากขอเทจจรงดงทไดอธบายมาน การถอศลอดวนอะเราะฟะฮจงจะกระท า

ในวนท 9 ของประเทศใดๆ ไมไดทงส น นอกจากจะตองกระท าในวนทหรอตรงกบวนท

ทางซาอดอาระเบยก าหนดใหเปนวนทมการวกฟ ณ อะเราะฟะฮเทานน

44

9 ซลหจญะฮทไมมการวกฟ ณ อะเราะฟะฮ

ค าวา “อะเราะฟะฮ” คอชอสถานทส าหรบบรรดามสลมทเดนทางไปประกอบพธหจญ

จะตองไปท าการวกฟ (พ านก) ณ อะเราะฟะฮ ซงมเพยงแหงเดยวในโลกเทานน ในอดตอะเราะฟะฮไมไดอยในเขตการปกครองของราชอาณาจกรซาอดอาระเบย แต

บรรดามสลมทเดนทางไปประกอบพธหจญกไดไปวกฟ ณ ทแหงน ในปจจบนอะเราะฟะฮอยในเขตการปกครองของราชอาณาจกรซาอดอาระเบย บรรดามสลมทเดนทางไปประกอบพธ

หจญกตองท าการวกฟ ณ ทแหงน และในอนาคตหากวาราชอาณาจกรซาอดอาระเบยลมสลายลง บรรดามสลมทจะไปประกอบพธหจญกยงคงตองวกฟ ณ อะเราะฟะฮ เชนเดม

เหตทเปนเชนนเนองจากตามแบบฉบบและค าสงของทานนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮ

วะสลลม เพราะหากใครไปท าหจญแลวไมวกฟ ณ อะเราะฟะฮ การท าหจญของเขานนกเปนอน

ใชไมได (ไมเศาะห) ดงนนจงไมใชการตามซาอดอาระเบยดงทอาจมการกลาวอาง

และเชนเดยวกนเงอนไขหนงในการละหมาดคอ จ าตองผนหนา (ทงรางกาย) ไปยง

กบละฮ ณ มสญดหะรอม นครมกกะฮ ประเทศซาอดอาระเบย มสลมทวทกมมโลกกจ าตอง

ละหมาดโดยผนหนาไปยงกบละฮทงสน เชนนแลวจะกลาวอางวาผทละหมาดทงหมดนนตาม

ซาอดอาระเบยไดกระนนหรอ?

วนอะเราะฟะฮเปนวนส าคญของบรรดามสลมทงโลก

มการอางวา การวกฟ ณ อะเราะฟะฮ เปนเรองของผท าหจญเทานน ไมเกยวของอนใด

กบผทไมไดไปท าหจญ มใชหรอ? ค าพดขางตนนถกตองเพยงครงเดยว ในสวนทถกตองคอ

ประโยคทวา การวกฟ ณ อะเราะฟะฮ เปนเรองของผท าหจญ แตค าพดทวาไมเกยวของกบผท

ไมไดไปท าหจญนนเปนค าพดทผดถนด เนองจากปรากฏวา ทานนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮ

วะสลลม ไดสนบสนนใหผทไมไดไปท าหจญถอศลอดในวนทมการวกฟ ณ อะเราะฟะฮ

โดยอะบเกาะตาดะฮ อลอนศอรย รายงานวา

ئل عن صوم يوم عرفة، فقال نة املاضية والباقية :وس يكفدر الس

“ทานนะบยฯ ถกถามเกยวกบการถอศลอดวนอะเราะฟะฮ ทานตอบวา จะไดรบ

การอภยโทษในปทผานมาและปถดไป”57

57เศาะหหมสลม กตาบศศยาม หะดษเลขท 1977

45

يت بعده صيام يوم عرفة نة ال يت قبهل والس نة ال آأحتسب عىل هللا آأن يكفدر الس

“การถอศลอดวนอะเราะฟะฮน น ฉนหวงวาอลลอฮจะลบลาง (บาปเลก) ทงในป

กอนหนามนและปหลงจากมน”58

ดวยเหตน การถอศลอดวนอะเราะฟะฮ จงเปนสนนะฮส าหรบผทไมไดไปท าหจญ แต

ส าหรบผทก าลงท าหจญและวกฟ ณ อะเราะฟะฮนนใหงดการถอศลอด เนองจากทานนะบย

ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ไมไดถอศลอดในขณะททานก าลงท าการวกฟ ณ อะเราะฟะฮ ดง

รายงานตอไปน

ن انسا تماروا عندها يوم عرفة يف صيام رسول هللا صىل عن آمد الفضل بنت احلارث آأ

ح لب هللا عليه وسمل ليه بقد فقال بعضهم: هو صائر وقال بعضهم: ليس بصائ فأأرسلت اإ

وهو واقفر عىل بعريه بعرفة فرشبه

“รายงานจากอมมลฟฎล บนตลหารษ วา บรรดาผคน (หมายถงเศาะหาบะฮทท า

การวกฟ ณ อะเราะฟะฮ) ตางถกเถยงกน ณ ทเธอในวนอะเราะฟะฮ เกยวกบการถอศลอด

ของทานนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม โดยทบางคนกลาววา: ทานนะบยฯ ถอศลอด

และบางคนกกลาววา: ทานไมไดถอศลอด ดงนนฉนจงสงเหยอกนมใหแกทานขณะททาน

วกฟอยบนอฐของทานทอะเราะฟะฮ แลวทานกดมมน (แสดงวาในวนทวกฟ ณ อะเราะฟะฮ

นนทานนะบยฯ ไมไดถอศลอด)”59

อมามอนนะวะวย กลาวไวในบททวาดวยเรอง “สมควรงดถอศลอดส าหรบผท าหจญ

ณ อะเราะฟะฮในวนอะเราะฟะฮ” ดงน

مذهب الشافعي وماكل وآأيب حنيفة ومجهور العلامء اس تحباب فطر يوم عرفة بعرفة للحاج“มซฮบชาฟอย, มาลกย, หะนะฟย และบรรดานกวชาการสวนใหญ ถอวาสมควรงด

การถอศลอดวนอะเราะฟะฮ ณ อะเราะฟะฮส าหรบผท าหจญ”60

ฉะนนผใดทก าลงท าหจญและวกฟ ณ อะเราะฟะฮ กไมมสนนะฮใหผนนถอศลอดใน

วนอะเราะฟะฮ แตมสนนะฮส าหรบมสลมทวไปทไมไดวกฟ ณ อะเราะฟะฮ ดวยเหตน จงกลาว

ไดวาวนอะเราะฟะฮเปนวนส าคญส าหรบมสลมทวโลกทงผทท าหจญและผทไมไดท าหจญ


59เศาะหหบคอรย กตาบศเศาม หะดษเลขท 1852

60ชรห เศาะหหมสลม โดย อนนะวะวย เลม 8 หนา 3

46

บางทานอาจเหนวา ใหถอศลอดวนท 9 ของเดอนซลหจญะฮ กถอวาใชไดแลว แมจะ

ไมใชวนอะเราะฟะฮกตาม การเหนเชนน อาจจะถกตองหากทานนะบยฯ สงใหถอศลอดใน

“วนท 9 ซลหจญะฮ” เพยงเทาน แตกลบปรากฏวา ตวบทหะดษตามทไดกลาวมาขางตนได

ระบถงการถอศลอดใน “วนอะเราะฟะฮ” อยางชดเจน

การปฏบตของเศาะหาบะฮ เชน เรองราวทเลาโดยมสรก ซงไดกลาววา: “ฉนเคยเขา

พบทานหญงอาอชะฮ ร.ฎ. ในวนอะเราะฟะฮ (โดยผวเผนแลวเหตการณน ไมนาจะเกดข น ณ

อะเราะฟะฮ) ทานหญงไดกลาวแกคนในครอบครววา ‘จงยกขนมและเครองดมหวานๆ ให

มากๆ แกมสรก (ซงไมไดถอศลอดอะเราะฟะฮในวนน )’

มสรกเลาตอไปวา: ฉนตอบวา ‘แทจรงแลว ไมมเหตผลใดหามฉนจากการถอศลอด

อะเราะฟะฮในวนน เพยงแตฉนเกรงวาวนนจะตรงกบวนนะหร (วนอดลอฎหาซงเปนวนทหาม

ไมใหถอศลอด)’

ทานหญงอาอชะฮ ร.ฎ. จงตอบ (เพอใหค าชแจงแกมสรก) วา:

الناس يفطر يوم والفطر الناس، ينحر يوم النحر ‘วนเชอดกรบาน (วนนะหร) คอวนทคนทงหลายตางเชอดกรบาน และวนอดลฟฏรก

คอวนทคนทงหลายรวมออกอดกน’ (แตวนนเปนวนทผท าหจญซงก าลงวกฟ ณ อะเราะฟะฮ

ไมไดท ากรบานแตอยางใด แลวเหตใดทานจงลงเลทจะถอศลอดอะเราะฟะฮในวนน)”61

อบนเราะญบ62 ไดกลาวอธบายความหมายของหะดษขางตนวา

ن تمع يوم هو عرفة يوم ا مام مع الناس جي

ي النحرهو ويوم فيه، التعريف عىل ال تمع اذل جي

مام مع الناس كل ليس وما فيه، التضحية عىل ال ى، يوم ول عرفة بيوم فليس كذ ن آحض

وا

بة اكن دس ىل ابلنم عدد ا هر آاي العارش آو التاسع هو الش

“แทจรงวนอะเราะฟะฮคอวนท ผคนตางรวมตวพรอมกบอมามเพอท าการวกฟ ณ

อะเราะฟะฮ และวนเชอด (วนนะหร) คอวนทผคนตางรวมตวพรอมกบอมามเพอท าการ

เชอดสตว (อฎหยะฮ) หากไมแลว จะไมถอวาเปนวนอะเราะฟะฮ และไมใชวนอฎหา ถงแมวา

61บนทกโดย บยฮะกย หะดษเลขท 8209 (4/422) ดวยสายรายงานทด; “لباين ”سلسةل الأحاديث الصحيحة للأ

สลสละฮ อลอะหาดษ อศเศาะหหะฮ โดย อลบานย 1/442; “ شاكر لأمحد العربية الشهور آأوائل ” อะวาอล อชชฮร อลอะเราะ

บยะฮ โดย อะหมด มหมมด ชากร หนา 26; “ رجبرٶية هالل ذي احلجة لبن ختالف يفلآأحاكم ا ” อะหกาม อลอคตลาฟ

ฟ รอยะฮ ฮลาล ซลหจญะฮ โดย อบนเราะญบ หนา 35 62ทานคอ อลอมาม อลหาฟซ อลฟะกฮ อะบอลฟะรอจญ ซยนดดน อบดรเราะหมาน บนอะหมด อบนเราะญบ

อสสะลามย อลบฆดาดย อลหมบะลย เจาของต าราญามอ อลอลม วลหกม และละฏออฟ อลมะอารฟ (เสยชวต ฮ.ศ.

795); ด “الأعالم للزرلكي” อลอะอลาม โดย อซซรกลย

47

การวกฟ (ณ อะเราะฟะฮ) ดงกลาวจะตรงกบวนทเกาหรอวนทสบตามจ านวนวนของเดอน

ซลหจญะฮกตาม”63

หะดษของทานอาอชะฮ ร.ฎ. ขางตนมความชดเจนอยางยงในแงการก าหนดวน

อะเราะฟะฮทตางกบวนทผน าหจญและบรรดาหจญาจญท าการวกฟ ณ อะเราะฟะฮ ความ

เขาใจและจดยนของทานหญงอาอชะฮดงกลาว เปนความเขาใจของบรรดาเศาะหาบะฮทงหมด

ดวยเหตนจงไมมเศาะหาบะฮทานใดมทศนะทขดแยงกบทศนะของทานหญงอาอชะฮดงกลาว

เลยแมแตทานเดยว64

สวนประเดนเกยวกบวนอดลอฎหานน อมามอชชาฟอย ไดกลาววา

ى نفسه ة ،والعيد الثاين يوم الحض ي ييل ،وذكل يوم عارش من ذي الحج وهو اليوم اذل

يوم عرفة “วนอดทสองคอวนอฎหา ซง (โดยทวไปจะ) ตรงกบวนทสบซลหจญะฮ นนคอวนท

ถดไปจากวนอะเราะฟะฮ”65

อมามอชชาฟอยไดผกโยงวนอดลอฎหาเขากบวนอะเราะฟะฮ ซงเปนวนทถดจากวน

อะเราะฟะฮ ในขณะทหะดษของทานเราะสลฯ ไดผกโยงวนอะเราะฟะฮกบการวกฟของ

บรรดาหจญาจญ ณ อะเราะฟะฮ ไมวาวนดงกลาวจะตรงกบวนทแปดหรอวนทเกาหรอวนทสบ

ซลหจญะฮ ตามทศนะของนกวชาการสวนใหญและนกวชาการในมซฮบชาฟอย

และอมามอนนะวะวย กลาววา

ه ني يظهر للناس ا التاسع آو العارش اكن يوم عرفة، سواءر وكذا يوم عرفة هو اليوم اذل

“เชนเดยวกบวนอะเราะฟะฮคอวนทปรากฏแกผคนวาเปนวนอะเราะฟะฮ (ทบรรดา

หจญาจญก าลงวกฟ ณ อะเราะฟะฮ) ไมวาวนดงกลาวจะตรงกบวนทเกาหรอวนทสบ (ของ

เดอนซลหจญะฮ) กตาม”66

โดย อบนเราะญบ หนา 37 ”آأحاكم الختالف يف رٶية هالل ذي احلجة لبن رجب“63

โดย อบนเราะญบ หนา 36 ”آأحاكم الختالف يف رٶية هالل ذي احلجة لبن رجب“64

อลอมม โดย อชชาฟอย 1/230 ”الأم للشافعي“65

มฆนย อลมหตาจญ โดย อล ”مغين احملتاج لل رشبيين“ ;อลมจญมอ โดย อนนะวะวย 5/35 ”اجملموع للنووي“66

เคาะฏบ อชชรบนย 1/725; พจารณาประโยคทมความหมายเชนเดยวกนใน “ احللمي عبد بن آأمحد للش يخ الفتاوى مجموع ”

มจญมอ อลฟะตาวา โดย ชยคอะหมด บนอบดลหะลม 22/211

48

อนงเพอใหทราบถงวนอะเราะฟะฮและวนอดลอฎหาส าหรบผน าหจญทนครมกกะฮ

จ าเปนตองมการดจนทรเสยวของเดอนซลหจญะฮ ดงค ากลาวของอมามอชชาฟอย ทวา

هادة ة ذي هالل يف والش تدل الحج م العيد، ويوم عرفة، يوم عىل ليس يف كهيي مىن؛ وآاي

تلف الفطر ء يف لخت ش

“การดจนทรเส ยวของเดอนซลหจญะฮเพอก าหนดวนอะเราะฟะฮ วนอด (อฎหา)

และบรรดาวนมนา กเหมอนกบการดจนทรเส ยวเพอก าหนดวนอดลฟฏร ไมมความแตกตาง

กนเลย”67

เนองจากไมมตวบทหลกฐานทชดเจนและถกตองจากทานนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮ

วะสลลม ทไดสงใชใหประชาชาตของทานดจนทรเส ยวเพอก าหนดวนอดลอฎหา ดงนน

อมามอชชาฟอย จงใชหลกการเทยบเคยง (قياس) ในดานการก าหนดวนอะเราะฟะฮและวน

อดลอฎหา กบวธการก าหนดวนอดลฟฏร นนคอการดจนทรเส ยวในความหมายทวา การ

ก าหนดวนอะเราะฟะฮเกดขนดวยการเหนจนทรเสยวทกระท าโดยผน าหจญหรอผปกครองปวง

ชนมสลม (خليفة) เปนหลกโดยไมสามารถอาศยความรทางดาราศาสตร หรอการค านวณดวย

ระบบคอมพวเตอร ถงแมวาวธการดงกลาวจะถกตองและแมนย ากวากตาม

ทศนะของอมามอชชาฟอยขางตนน เสมอนกบวาเปนการก าหนดบรรทดฐานส าหรบ

ผน าหจญหรอผปกครองชาวมสลม (خليفة) ในการก าหนดวนอะเราะฟะฮ วนอดลอฎหา และ

วนตชรก ณ มนา เพราะวนตางๆ ดงกลาวเปนวนทเจาะจงเฉพาะส าหรบบรรดาหจญาจญ ณ

นครมกกะฮ เทานน สวนประชาชนทประเทศอนๆ ซงไมมอะเราะฟะฮและมนา และไมมการ

ประกอบพธหจญ เชน ประเทศไทย ดงนนถาสามารถรบทราบการประกาศเหนจนทรเสยวของ

ซลหจญะฮเพอก าหนดวนอะเราะฟะฮจากฝายทเกยวของทนครมกกะฮ ผานสอตางๆ ท

ทนสมยในปจจบน ยอมไมเปนการสมควรอยางยงทพวกเขาจะขดแยงกบการประกาศวน

ดงกลาว เพราะวนอะเราะฟะฮเปนเสมอนศนยรวมทมความเกยวพนอยางยงในดานการถอ

ศลอดวนอะเราะฟะฮส าหรบประชาชาตมสลมทวโลก เชนเดยวกบวนอดลอฎหาตอจากนน

ในขณะทบรรดาหจญาจญทก าลงวกฟ ณ อะเราะฟะฮ ตางเปนตวแทนของประชาชาตมสลม

จากทวทกมมโลก

ดงนนทานจะถอศลอดวนท 9 ซลหจญะฮทมการวกฟ ณ อะเราะฟะฮ ตามตวบท

หลกฐานแหงอสลาม

หรอทานจะถอศลอดวนท 9 ซลหจญะฮทไมมการวกฟ ณ อะเราะฟะฮ

กขอใหพจารณาดเถด

อลอมม โดย อชชาฟอย 1/230 ”الأم للشافعي“67

50

วภาษค าฟตวาของชยคมหมมด บนศอลห อลอษยมน

ค าวา “ฟตวา” (فتوى) เปนภาษาอาหรบ มความหมายเปนภาษาไทยวาหมายถง “การ

อธบาย, การชแจงหรอการวนจฉยปญหาศาสนาของผรหรอนกวชาการ”68

เมอเปนเรองของศาสนา ผทจะท าการฟตวาปญหาใดๆ ไดกจะตองมความรความเขาใจ

ในหลกฐาน ทางออกทถกตองจากความขดแยงของหลกฐานตลอดจนขอมลตางๆ ตามหลก

วชาการของเรองทจะฟตวานนอยางละเอยดลกซง

เพราะการฟตวาปญหาใดโดยขาดความรอบรอยางแทจรงในสงเหลาน ยอมเปนการ

เสยงตอการน าประชาชน โดยเฉพาะอยางยงผท “ بر หรอคลงไคลจนเกนขอบเขตในตวผ ”تعصم

ฟตวา เขารกเขาพงและเขาใจศาสนาอยางผดๆ ได ซงผฟตวาจะหลกเลยงจากความรบผดชอบ

น ไมได

บรรดานกวชาการในยคแรก ( الح لف الص จงระมดระวงในการฟตวาเปนอยางมาก (الس

พวกทานจะไมผลผลามฟตวาหรอตอบปญหาใดๆ นอกจากจะมนใจวามหลกฐานถกตองแลว

เทานน

อบนมสอด ร.ฎ. ไดกลาวไววา

تفىت لمجنونر ى يفىت الناس ىف لكد ما يس ن اذل ا

“ผซง (กลา) ฟตวาตอประชาชนในทกสงทถกขอใหฟตวา (ชแจง) ขอยนยนวา เขา

เปนคนบาอยางแนนอน”69

ทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ไดกลาวเอาไววา

ثمه عىل من آفتاه ما ا ن

( فا من آفىت بفتيا من غري ثبت )عمل

“ผใดไดรบค าฟตวาในปญหาใดๆ โดยปราศจากหลกฐานทแนนอน (ปราศจาก

ความร) มนมใชอนใดนอกจากบาปของมนจะตกอยกบผใหค าฟตวาแกเขา”70

อลมศบาหลมนร เลม 2 หนา 115 ”المصباح المنري “68

ارمىد “69 สนน อดดารมย มกอดดมะฮท 21 หะดษท 171 ”سنن ادل

70บนทกโดย อะบดาวด หะดษเลขท 3657; อะหมด เลม 2 หนา 321, 365; อดดารมย หะดษเลขท 159;

อบนมาญะฮ หะดษเลขท 53; อลหากม เลม 1 หนา 183; โดยรายงานมาจากอะบฮรอยเราะฮ ร.ฎ. ดวยสายรายงานท

สวยงาม

51

ความหมายของหะดษบทนกคอ ผใดไดรบค าฟตวาผดๆ มาจากผซงใหค าฟตวาแกเขา

โดยปราศจากความรหรอปราศจากหลกฐานทถกตอง แลวเขากน าค าฟตวาทผดๆ นนไป

ปฏบต บาปกจะตองตกอยแกผใหค าฟตวาทผดแกเขาหาใชตกอยทเขาไม

ค าฟตวาของผรไมวาระดบใดจงเสยงตอค าวา “ถกหรอผด” ไดตลอดเวลา

จรงอยทวา ผทใหค าฟตวาปญหาใดแกประชาชน อาจเปนผมการศกษาสง มความ

อคลาศ และมนใจในค าฟตวาของตน แตการศกษาสง ความอคลาศ และความมนใจนน

เปนคนละเรองกบความถกตอง เชนน การศกษาสง ความอคลาศ ความมนใจ จงไมใชเปน

หลกประกนวา การฟตวานนจะถกตองเสมอไป

“ความถกตอง” ของค าฟตวาใดจงอยทค าฟตวานนจะตองสอดคลองกบหลกฐาน

จากอลกรอาน อลหะดษ มตเอกฉนทของปวงปราชญ หรอการอนมานเปรยบเทยบ ( قياسر) ท

ไมขดแยงตอหลกวชาการ

ผทตองการ “ความถกตอง” จะตองไมแสวงหาเฉพาะค าฟตวาทสอดคลองกบความ

เชอของตน หรอค าฟตวาของผซงตนเชอมนและคลงไคล ( بر เพยงประการเดยวโดยไม (تعصم

ค านงวาค าฟตวานนจะมหลกฐานหรอสอดคลองกบหลกฐานหรอไม

เพราะการแสวงหาเฉพาะสงทตนตองการกด การตะอศศบในตวบคคลโดยไมสนใจ

หลกฐานกด เหลานยอมเปนอปสรรคและเปนเรองยากทจะบรรลส “ความถกตอง” ตาม

หลกการแหงอสลามได

ส าหรบค าฟตวาของชยคมหมมด บนศอลห อลอษยมน เราะหมะฮลลอฮ นกวชาการ

อาวโสแหงราชอาณาจกรซาอดอาระเบย ทไดอนญาตใหแตละประเทศถอศลอดวนอะเราะฟะฮ

ใน “วนท 9 เดอนซลหจญะฮ” ตามการดฮลาลของประเทศเองไดโดยไมจ าเปนตองไปค านง

วาจะตรงกบ “วนวกฟ ณ อะเราะฟะฮ” ซงถกก าหนดโดยทางการประเทศซาอดอาระเบย

หรอไมนนเปนรวมค าฟตวาท 19 ซงทางส านกจฬาราชมนตรไดเผยแพรค าฟตวานในหนงสอ

“ประกาศส านกจฬาราชมนตรเรองดดวงจนทรเพอก าหนดวนท 1 ของเดอนเราะมะฎอน ป

ฮจญเราะฮศกราช 1428” และค าประกาศฉบบน กออกมาตงแตวนท 31 สงหาคม พ.ศ.

2550 คอกอนการถอศลอดเดอนเราะมะฎอน พ.ศ. 2550 เปนระยะเวลา 13 วน

เน อหาของค าฟตวาชวงแรก ชยคอษยมนไดอธบายถงความขดแยงของนกวชาการ

เกยวกบการถอศลอดเดอนเราะมะฎอนและการก าหนดวนอดลฟฎรในแตละประเทศ ซง

สรปวาทมน าหนกแหงความถกตองตามทศนะของทานกคอ หากประเทศใดทมมฏละอ

เดยวกนพรอมหรอไลเลยกน (เชน ประเทศไทยกบมาเลเซย) กใหถอวาทงสองประเทศนน

เปรยบเสมอนเปนประเทศเดยวกน ดงนนถาประเทศหนงเหนฮลาล (จนทรเสยว) อกประเทศ

หนงกตองปฏบตตาม

52

แตประเทศทอยหางไกลกนมากและมฏละอตางกน (เชน ประเทศไทยกบซาอด

อาระเบย) กไมจ าเปนตองปฏบตตามในการเหนฮลาลของกนและกน แตใหแตละประเทศ

มสทธดฮลาลเพอก าหนดวนถอศลอดและวนอดภายในประเทศตนเองได

แลวในค าฟตวาตอนสดทาย ชยคอษยมนไดกลาววา

بعوا تى آنمت فيه . وكذكل يوم عرفة! ا ان اذل ....البدل

“ในท านองเดยวกน (การถอศลอด) วนอะเราะฟะฮ! ใหพวกทานปฏบตตามเมอง

(หรอประเทศ) ตางๆ ทพวกทานพ านกอย . . .”

ค าวา كذكل ในภาษาอาหรบทแปลเปนภาษาไทยวา “ในท านองเดยวกน” เปนค าบงช

ถงสองสงทอยหางไกลในลกษณะเปรยบเทยบความคลายคลง นนกคอ ชยคอษยมน เหนวา

การถอศลอดวนอะเราะฟะฮ มความ “คลายคลง” กบการถอศลอดเดอนเราะมะฎอน ใน

แงทวาอนญาตใหแตละประเทศดฮลาลเพอก าหนดวนถอศลอดทงสองภายในประเทศตนเอง

ได และประชาชนในประเทศใดกจะตองปฏบตตามการก าหนดของผน าประเทศในการถอ

ศลอดทงสองกรณนน ประเดนนผเขยนมทศนะทขดแยงกบทศนะของชยคอษยมน

เพราะเมอไดพจารณาขอความและเน อหาจากหะดษสองบททกลาวถงเรองการถอ

ศลอดเดอนเราะมะฎอนและการถอศลอดวนอะเราะฟะฮแลวเหนไดชดเจนวา การถอศลอด

เดอนเราะมะฎอนมบรรทดฐานและพนฐานท “แตกตาง” กบการถอศลอดวนอะเราะฟะฮ

อยางแนนอน

หากจะมค าถามวา บรรทดฐานการถอศลอดในเดอนเราะมะฎอนกบการถอศลอดวน

อะเราะฟะฮตางกนอยางไร ค าตอบกคอ พนฐานการถอศลอดเดอนเราะมะฎอนมาจากค าสง

ของทานนะบยฯ ทวา “พวกทานทงหลายจงถอศลอดเพราะเหนมน (ฮลาล) . . .”

ดงนนในเรองการถอศลอดเดอนเราะมะฎอนนน มสลมทกคนไมวาจะอย ณ ประเทศ

ใดกตามจงมสทธดฮลาลเพอก าหนดวนถอศลอดเดอนเราะมะฎอน (ดงค าอธบายของอบน

อบบาส ร.ฎ. ในหะดษกรอยบ)

สวนพนฐานการถอศลอดวนอะเราะฟะฮ มาจากค ากลาวของทานนะบยฯ ทวา “การถอ

ศลอดวนอะเราะฟะฮ ฉนหวงวาพระองคอลลอฮจะทรงลบลางบาปของปทผานมา และปท

จะถงตอไป”

ทานศาสดา ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ไมเคยสงอยางท เคยสงใชในเรองเดอน

เราะมะฎอนทวา ใหมสลมทงหลายดจนทรเส ยวของเดอนซลหจญะฮ เพอก าหนดวนถอ

ศลอดอะเราะฟะฮ

53

แตตรงกนขาม ทานเราะสลฯ ระบอยางชดเจนวา . . . صيام يوم عرفة (การถอศลอด

วนอะเราะฟะฮ) ซงกเปนททราบกนดดงไดอธบายไปแลววา วนอะเราะฟะฮจะมแควนเดยว

เทานนในรอบป คอวนทผท าหจญไปรวมชมนมกน (วกฟ) ณ อะเราะฟะฮ

ดงนนวนท 9 เดอนซลหจญะฮของประเทศใดกตามหากไมตรงกบวนทมการวกฟ ณ

อะเราะฟะฮของผท าหจญแลว จะเรยกวา “วนอะเราะฟะฮ” ไดอยางไรกนเลา?

อกนยหนงความแตกตางระหวาง “การถอศลอดเดอนเราะมะฎอน” กบ “การถอ

ศลอดวนอะเราะฟะฮ” กคอ การทใหมสลมทวทกมมโลกดฮลาลเพอก าหนด “วนถอศลอด

เดอนเราะมะฎอน” ซงเปนสงทมหลกฐานจากหะดษรองรบ แตการอนญาตใหมสลมทวทก

มมโลกดฮลาลเพอก าหนด “วนถอศลอดอะเราะฟะฮภายในประเทศตนเอง” (ในกรณท

ประเทศนนๆ สามารถรบรวนอะเราะฟะฮททางซาอดฯ ก าหนดชดเจนแลว) เปนเพยง

“ความเหนสวนตวโดยแทของผฟตวา” ทไมปรากฏวามหลกฐานจากหะดษบทใดมารองรบ

เพราะฉะนนค าฟตวาของชยคอษยมน ทกลาววา อนญาตใหมสลมในแตละประเทศด

ฮลาลเพอก าหนดวนถอศลอดอะเราะฟะฮในวนท 9 เดอนซลหจญะฮของประเทศตนเองได

เหมอนกบการถอศลอดเดอนเราะมะฎอนนนไมปรากฏวามหลกฐานใดมารองรบ

54

วภาษค าฟตวาของ ดร.ฮานย บนอบดลลอฮ อลญบยร

ดร.ฮานย บนอบดลลอฮ อลญบยร เปนผพพากษา (قايض) ศาลนครมกกะฮ ไดตอบ

ปญหาทม ผถามทานเกยวกบเรองความแตกตางของขน-การตกของฮลาล เมอวนท 22

ญะมาดลอาคร ฮ.ศ. 1424 ซงในทนผเขยนจะน าค าถามเฉพาะทแปลเปนภาษาไทยโดยทาน

อ.ประสาน (ชารฟ) ศรเจรญ มาใหอานกนดงตอไปน

ถามถงเรองความแตกตางกนของมฏละอ (เวลาขนและตกของดวงจนทรทแตกตางกน

ในประเทศตางๆ) ในเดอนซลหจญะฮวา จะอนญาตในความหมายทวาหลายประเทศสวนใหญ

เปนวนอด และยงมอกหลายประเทศทพวกเขาก าลงถอศลอดในวนอะเราะฟะฮ ดงทเกดขนใน

ปากสถานและมอรตาเนย และวนอะเราะฟะฮจะไมผกพนกบสถานททผประกอบพธหจญไป

วกฟ (รวมชมนมอย) ทอะเราะฟะฮใชไหม? และมสลมในประเทศเหลานจะไดรบผลบญการ

ถอศลอดในวนอะเราะฟะฮหรอไม? และถาหากการถอศลอดของพวกเขาไปตรงกบวนอดใน

ซาอดอาระเบยจะวาอยางไร? จงตอบพวกเราดวย ขออลลอฮตอบแทนผลบญใหแกพวกทาน

ในทน จะเหนไดวา ค าถามมอย 3 ประเดนดวยกน แตผเขยนไมเหนค าตอบของ ดร.

ฮานย บนอบดลลอฮ ใน 3 ประเดนเหลาน เลย ซงไมทราบวาทางส านกจฬาราชมนตรไดตด

ค าตอบเกยวกบค าถามทง 3 ประเดนนออกหรอไม

สวนค าตอบของทานซงดไมคอยจะตรงกบค าถามนก ผเขยนกจะน ามาเสนอพรอมดวย

การวภาษในตอนทาย ส าหรบค าถามทงหมดนนถาจะใหผเขยนเปนผตอบกจะขอใหค าตอบ

ดงตอไปน

ประเดนทหนง

ค าถามทวา วนอะเราะฟะฮจะไมผกพนกบสถานททผประกอบพธหจญไปวกฟ (รวม

ชมนมอย) ทอะเราะฟะฮใชไหม?

ค าตอบกคอ ถาวนอะเราะฟะฮไมผกพนกบสถานท คอ อะเราะฟะฮ แลวจะเรยกวา

“วนอะเราะฟะฮ” ไดอยางไร?

ขอเทจจรงดงทไดอธบายมาแลวคอ ไมใชวา “วนทกวน” แมกระทง ณ อะเราะฟะฮเอง

กตามทจะเรยกไดวาเปนวนอะเราะฟะฮ และกใชวาวนท 9 เดอนซลหจญะฮของแตละประเทศ

จะเรยกไดวาวนอะเราะฟะฮ แตวนอะเราะฟะฮเปนเพยงวนเดยวในรอบปและผกพนกบ

อะเราะฟะฮดวย

นนคอ เปนวนทผประกอบพธหจญเดนทางไปวกฟหรอชมนมกน ณ อะเราะฟะฮ

เทานน ซงตามปกตวนอะเราะฟะฮจะเปนวนท 9 ซลหจญะฮของประเทศซาอดอาระเบย

55

ดงกลาวมาแลว เพราะฉะนนวนท 9 ซลหจญะฮของประเทศใดหากตรงกนกบวนวกฟ ณ

อะเราะฟะฮของผท าหจญ เรากเรยกวนท 9 ของประเทศนนวา “วนอะเราะฟะฮ” ดวย หาก

ไมตรงกนเรากจะเรยกไดเพยงวาเปน “วนท 9 ซลหจญะฮ” ของประเทศนนๆ แตจะไมเรยก

มนวาวนอะเราะฟะฮ และเมอไมใชวนอะเราะฟะฮกไมมบทบญญตใหถอศลอดวนนนในนาม

ของ “ถอศลอดวนอะเราะฟะฮ” ตามค าสงของทานศาสดามหมมด ศอลลลลอฮอะลยฮ

วะสลลม

ประเดนทสอง

ค าถามท วา และมสลมในประเทศเหลานจะไดรบผลบญของการถอศลอดในวน

อะเราะฟะฮหรอไม?

ค าตอบกคอ หากการถอศลอดดงกลาวเปนวนท 9 ซลหจญะฮในประเทศเขาเอง แตไม

ตรงกบวนอะเราะฟะฮ เชน เขาถอศลอดตรงกบวนท 8 หรอวนท 10 ของประเทศ

ซาอดอาระเบย เชนน กไมปรากฏหลกฐานวา เขาจะไดรบผลบญของการถอศลอดวน

อะเราะฟะฮ

ประเดนทสาม

ค าถามทวา และถาหากการถอศลอดของพวกเขาไปตรงกบวนอดในซาอดอาระเบย จะ

วาอยางไร?

ค าถามขอนในทศนะของผเขยนเปนการยากทจะใหค าตอบ หรอหากจะตอบกคงจะ

ตองอธบายกนอยางละเอยด แตหากสมมตการถามในลกษณะกลบกนกนาจะตอบไดงายขน

นนคอ หากมค าถามวา หากวนละหมาดอดลอฎหาของพวกเรา ตรงกบวนอะเราะฟะฮใน

ประเทศซาอดอาระเบย จะวาอยางไร?

ค าตอบของผเขยนในประเดนนกคอ ใหพวกเราเลอกเอาวา

1. จะปฏบตตามค าสงของทานนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ดวยการ “ถอศล

อดอะเราะฟะฮ” ในวนนน แลวคอยละหมาดอดในวนรงขน หรอ

2. ปฏเสธการปฏบตตามค าสงทานนะบยฯ แตเลอกปฏบตตามค าสงมนษยแทน

ดวยการ “ละหมาดอด” ในวนนน

และหากเรายอมรบวาวนนนเปนวนอดกหามเราถอศลอดอะเราะฟะฮ เพราะทาน

นะบยฯ หามถอศลอดไมวาศลอดอะไรกตามในวนอด ผเขยนอยากจะทราบวาเชนน จะเลอก

ปฏบตตามใคร แตส าหรบผเขยนขอเลอกปฏบตตามทานนะบยฯ ดวยการถอศลอด

อะเราะฟะฮในวนนน

หากจะมค าถามวา แลวการไมออกอดตามผน าในกรณของสมมตฐานขางตนไมถอวา

เปนความผดหรอ? ค าตอบกคอ การไมออกอดตามผน าตามสมมตฐานในกรณน ไมผด แต

56

ผน านนเองทผด ทผดกเพราะใชใหประชาชนละหมาดอดในวนอะเราะฟะฮ ซงเทากบมเจตนา

ฝาฝนและขดขวางไมยอมใหประชาชนถอศลอดอะเราะฟะฮในวนอะเราะฟะฮตามค าสงของ

ทานนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ค าสงใดๆ ของผน าท “คาน” ตอค าสงอลลอฮและ

ทานนะบยฯ โดยเจตนากหามเราปฏบตตาม

ส าหรบค าตอบของ ดร.ฮานย บนอบดลลอฮ อลญบยร ตอค าถามขางตนมดงตอไปน

ذاعية فا ؤية الرش ن المسمل ٬اكن المسمل ىف بدل يعمل الرم

ثبات التاريخ فا

ويعتمدها طريقا ل

فيه يعمل بمقتىض ما ون عنده، ويصوم عرفة يوم التاسع ولو اكن يوافق ىف ٬آثبته المختصم

ؤية حسب ثبوته ىف ه يعمل ابلرم ناىف المناسك فا ، آم امن آو العارش مكة،مكة اليوم الث

“เมอปรากฏวา มสลมพ านกอยในเมอง (หรอประเทศ) ใดซงมการดฮลาลตาม

บทบญญต และยดหลกการเหนฮลาลเปนแนวทางเพอก าหนดปฏทนของตนเอง กใหมสลมใน

เมอง (หรอประเทศ) นนปฏบตตามสงผซงมหนาทเฉพาะ (ของเมองหรอประเทศนน) ได

ก าหนดไว (นนคอ) ใหเขาถอศลอดอะเราะฟะฮในวนท 9 (ของประเทศของเขา) แมวา

มนจะไปตรงกบวนท 8 หรอวนท 10 ของมกกะฮกตาม อนงส าหรบเรองของการประกอบ

พธหจญกใหปฏบตตามสงททางมกกะฮก าหนด”71

ขอโตแยง

ค าตอบขางตนเปนการตอบไปตามทศนะของทานผตอบ คอ ดร.ฮานย บนอบดลลอฮ

อลญบยร ซงในทศนะของผเขยนมองวาไมนาจะถกตอง แตอยางนอยทสดค าตอบนกเปน

การยอมรบความจรงโดยปรยายดงท ผเขยนไดกลาวมาตงแตตอนตนแลววา วนวกฟ ณ

อะเราะฟะฮ อาจจะไมใชวนท 9 ของประเทศอน และวนท 9 ของประเทศอนกอาจจะไม

ตรงกบวนทมการวกฟ ณ อะเราะฟะฮเสมอไป

เพราะฉะนนเมอ ดร.ฮานย ยอมรบแลววา การก าหนดพธหจญ ซงสงส าคญยงส าหรบ

การท าหจญกคอ การก าหนดวนวกฟ ณ อะเราะฟะฮ เปนหนาทของทางมกกะฮโดยเฉพาะ

และ ดร.ฮานย กยอมรบแลววา วนอะเราะฟะฮทมกกะฮก าหนดอาจไมใชวนท 9 ของ

ประเทศอน และทานกคงไมปฏเสธความจรงวา ทานศาสดา ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ได

ส งใหถอศลอดในวนอะเราะฟะฮ ไมใชสงใหถอศลอดในวนท 9 ซลหจญะฮ

71ค าชขาด (ฟตวา) น ไดปรากฏในรายงานการประชมวสามญ ของสมาพนธคณะกรรมการอสลามประจ าจงหวด

ชายแดนภาคใต ในอาทตยท 28 กนยายน พ.ศ. 2557 เรอง ประกาศวนตรษอดลอฎหาประจ าป ฮ.ศ. 1435 จากส านก

จฬาราชมนตร ซงมมตเหนพองตองกนในค าประกาศของจฬาราชมนตร คอ ก าหนดวนตรษอดลอฎหาประจ าป ฮ.ศ.

1435 ในวนอาทตยท 5 ตลาคม พ.ศ. 2557 ทงทวนทมการวกฟ ณ อะเราะฟะฮ คอวนศกรท 3 ตลาคม พ.ศ. 2557

57

ในอนทถกตองแลวทานจะตองยดถอเอาวนอะเราะฟะฮเปนหลกในการถอศลอด

ตามค าสงทานนะบยฯ มใชยดถอเอาวนท 9 ซลหจญะฮเปนหลก ดงค าตอบของ ดร.ฮานย

ดงนนหาก ดร.ฮานย บนอบดลลอฮ อลญบยร จะเปลยนค าตอบขางตนเปนวา

ى يق امن آو العارش ويصوم عرفة ىف اليوم اذل اج بعرفة! ولواكن يوافق اليوم الث ف فيه الحج

. . ىف بالده .“และใหเขาถอศลอดอะเราะฟะฮในวนซงผท าหจญไปวกฟกน ณ อะเราะฟะฮ แมวามน

จะไปตรงกบวนท 8 หรอ 10 (ซลหจญะฮ) ในประเทศของเขาเองกตาม . . .”

ผเขยนเหนวานาจะเปนค าตอบทถกตองและสอดคลองกบสนนะฮเปนอนมาก

อนงส าหรบค าฟตวาท 2149 ของสภาการวจยเชงวชาการและฟตวาแหงซาอดอาระเบย

ทอนญาตใหแตละประเทศดฮลาลเพอก าหนดวนเดอนปตามปฏทนของประเทศตนเองได

และทางส านกจฬาราชมนตรไดน ามาอางเปนหลกฐานประกอบในใบประกาศของส านก

จฬาราชมนตรดวยนน เรองน เปนเรองการดฮลาลเพอก าหนดวนเรมตนเดอนแตละเดอน

ภายในประเทศของตนเองซงไมใชเปนปญหาขดแยงแตอยางใด

ในทางตรงกนขามการทประเทศใดก าหนดใหมการดฮลาลภายในประเทศตนเองดวย

เปาหมายดงกลาว นกวชาการถอวาเปนฟรฎกฟายะฮดวยซ าไป ค าฟตวาขางตนนหากจะกลาว

วาเปนหลกฐานประกอบเรองอนญาตใหแตละประเทศดฮลาลเพอก าหนดวนถอศลอดเดอน

เราะมะฎอนและวนอดลฟฏรในประเทศของตนเองได ผเขยนกยอมรบวาเปนค าฟตวาท

ถกตองพอสมควร

แตในเรองการถอศลอดวนอะเราะฟะฮนนเปนเรองความสมพนธระหวาง “วน” ส าหรบ

การวกฟ กบ “สถานท” คออะเราะฟะฮเปนการเฉพาะ ดงไดอธบายมาอยางละเอยดแลว

ค าฟตวาน จงเปนคนละประเดนกบค าฟตวาของชยคอษยมนและค าฟตวาของ ดร.ฮานย บน

อบดลลอฮ อลญบยร ดงทผเขยนไดวภาษไปแลว

58

วนอฎหาเกยวของกบการท าหจญหรอไม?

มการเหนตางไปอกวา การละหมาดวนอดลอฎหาในประเทศไทยนนไมจ าเปนจะตอง

พรอมกบวนอฎหาของประเทศซาอดอาระเบย เหตผลกเพราะการละหมาดวนอฎหาถก

บญญตมากอนการท าหจญ 8-9 ป แสดงวาการละหมาดอดลอฎหาไมมสวนสมพนธหรอ

เกยวของกบการท าหจญและการวกฟ ณ อะเราะฟะฮ แตประการใดเลย ดวยเหตนบรรดา

มสลมในเมองตางๆ สมยกอนจงสามารถก าหนดวนอดลอฎหาของตนเองได

นอกจากนนทานนะบยฯ และบรรดาเศาะหาบะฮท พ านกอยในนครมะดนะฮตางก

ก าหนดวนท 10 เดอนซลหจญะฮเปนวนละหมาดอดลอฎหาทมะดนะฮโดยไมเคยสนใจ

สอบถามวาทมกกะฮมการก าหนดวนอะเราะฟะฮวนไหนหรอละหมาดอดกนวนไหน

ชแจง

ถาการละหมาดอดลอฎหาไมมสวนเกยวของกบการท าหจญเลยแตประการใด เชนนน

ทานนะบยฯ กคงจะไมใชค าวา “การละหมาดอดวนอฎหา” เปนอนขาด แตเพราะชอ

“วนอฎหา” มไดหมายถงวนท 10 เดอนซลหจญะฮโดยทวๆ ไป และกลบเปน “ชอ” เรยก

วนท 10 ซลหจญะฮซงมทมาจากการท าหจญ คอเปนชอวนเชอดสตวพล (الهدي٬ ادلم) ในพธ

หจญดงจะไดกลาวตอไป

กอนอนผเขยนขอเรยนชแจงเพอท าความเขาใจกบปญหาขางตนดงตอไปน คอค ากลาว

ขางตนทวา การละหมาดอดลอฎหาถกบญญตมากอนการท าหจญ 8 หรอ 9 ป หากค าวา

“หจญ” ในทนหมายถง “جحة الإسالم” คอหจญทพระองคอลลอฮไดลงฟรฎใหแกทานนะบย

มหมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ในปท 9 หรอ 10 ฮจญเราะฮศกราช ค ากลาวนกเปน

ค ากลาวทถกตอง หมายความวา ในชวง 8 หรอ 9 ปแรกกอนทจะมการฟรฎหจญลงมานน

มสลมจะมการละหมาดอดกนเพยงอยางเดยวดวยการก าหนดเอาวนท 10 ซลหจญะฮเปน

“วนอฎหา” เพอการละหมาดอด

และระยะเวลาระหวางนนแมจะมการท าหจญแตกไมใชหจญตามรปแบบหจญของ

อสลามอยางปจจบน และคงจะไมมการถอศลอดในวนอะเราะฟะฮดวย

แตขอมลเพยงเทานกหาใชหลกฐานเพยงพอทจะตดสนวา การละหมาดวนอดลอฎหา

ไมมสวนเกยวของกบการท าหจญเลยแมแตนอย เพราะตามขอเทจจรงนน “วนอฎหา” มสวน

59

สมพนธกบ “การท าหจญ” มาตงแตสมยโบราณ กลาวคอตงแตสมยทานนะบยอบรอฮม

อะลยฮสสะลามแลว

หลกฐานในเรองนกคอ การทพระองคอลลอฮไดทรงมบญชาตอทานนะบยอบรอฮม

อะลยฮสสะลาม ใหประกาศเชญชวนประชาชนใหมาท าหจญ ณ นครมกกะฮ ดงทมระบใน

อลกรอานวา

لحجد لناس بأ

ن ىف آ ديشهدوا يأأتوك رجال وعىل ﴿وآذد يق۞ ل مع لكد ضامر يأأتني من لكد فجد

م﴾ ـ نع ل مية آ ن هب ت عىل مارزقهم مد ـ علوم م م هلل ىف آاي

س آ

فع لهم ويذكرواآ من

“และจงประกาศแกมนษยทวไปเพอการท าหจญ พวกเขาจะมาหาเจาโดยทางเทา

และโดยทางอฐเพรยวทกตว จะมาจากทางไกลทกทศทาง เพอพวกเขาจะไดมารวมเปน

พยานในผลประโยชนของพวกเขา และกลาวพระนามอลลอฮในบรรดาวนทรกนอยแลว

ตามทพระองคทรงประทานปจจยยงชพแกพวกเขาจากสตวสเทา”72

ค าวา “กลาวพระนามอลลอฮ” ในโองการน นกวชาการอธบายวาหมายถง การกลาว

พระนามอลลอฮตอนเชอดสตวพลในวนอฎหา

ค าวา “บรรดาวนทรกนอยแลว” นกวชาการมความเหนขดแยงกนเลกนอยในประเดน

ทวา หมายถงวนอะไรบาง แตนกวชาการสวนใหญอธบายวา คอวนเชอดสตว ( م النحر (آاي

ทงหมด คอวนท 10-11-12-13 ซลหจญะฮ และนกวชาการบางทานอธบายวาหมายถง

เฉพาะวนท 10 ซลหจญะฮ

สรปแลวนกวชาการไมมความขดแยงกนในประเดนทวา วนท 10 ซลหจญะฮหรอวน

อฎหาคอหนงจาก “บรรดาวนทรกนอยแลว” ในอายะฮน

และค าวา “ตามทพระองคทรงประทานปจจยยงชพแกพวกเขาจากสตวสเทา”

นกวชาการอธบายวา หมายถงปศสตวหรอสตวสเทาทใหเชอดเพอเสยดมส าหรบผท าหจญ

หรอเพอท ากรบาน (อฎหยะฮ) ส าหรบผไมไดไปท าหจญในวนอฎหา73

สรปแลวการท าหจญตามรปแบบของทานนะบยอบรอฮม อะลยฮสสะลาม จงเปนสงทม

มาตงแตอดตกาลแลว และวนอฎหา (วนเชอดสตวพลซงตรงกบวนท 10 ซลหจญะฮ) กเปน

วนหนงในพธหจญดงกลาวมาตงแตอดตดวยเชนเดยวกน

72สเราะฮ อลหจญ อายะฮท 27-28

73สรปจาก ตฟสร ฟตหลเกาะดร โดย อชเชากานย เลม 3 หนา 642

60

สวนรปแบบในพธหจญบางอยางของทานนะบยอบรอฮม อะลยฮสสะลาม กอาจจะถก

บดเบอนไปบางโดยพวกญาฮลยะฮในยคหลง ตวอยางเชน

1. การเดนทางออกจากมสดะลฟะฮของพวกญาฮลยะฮ จะกระท ากนหลงจากดวง

อาทตยขนสงเหนอยอดเขาษะบรแลว74

2. จะไมมการสะอย (สะแอ) ระหวางเนนเศาะฟาและเนนมรวะฮ75

3. การเปลอยกายเดนเฏาะวาฟบยตลลอฮได76

แตทวาสวนใหญจาก “รปแบบ” และ “วธการ” ท าหจญของทานนะบยอบรอฮม

อะลยฮสสะลาม รวมทงวนอฎหาดวยนน กยงคงไดรบการสบทอดตอๆ กนมา และถอเปน

“ตนแบบ” การท าหจญของทานศาสดามหมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม มาจนถงปจจบน

ดงการรบรองของทานศาสดามหมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม เองในหะดษบทหนงท

รายงานโดยยะซด บนชยบาน อลอซดย ร.ฎ. วา

رس ندول رسول كنا وقوفا بعرفة ماكان بعيدا من الموقف، فأاتانابن مربع النصارىم فقال: ا

ب داود ىف عبارة آ ! )و ، يقول: كونوا مشاعرك ليمك ا هللا عليه وسمل : قفوا عىل هللا صىل

الم براهمي عليه السرث آبيمك ا

رث من ا

نمك عىل ا

مشاعرك!( فا

“พวกเราไดวกฟ ณ อะเราะฟะฮกนในสถานทหนงซงหางไกลจากเมากฟ (เขตของ

อะเราะฟะฮ) อบนมรบาอ อลอนศอรย ร.ฎ. ไดมาหาพวกเราแลวกลาววา: ฉนเปนทตของทาน

เราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม มายงพวกทาน ทานไดสงมาวา พวกทานจงอยใน

เขตทถกก าหนดไว ( مشاعر) ของพวกทาน! (คอ เขตของอะเราะฟะฮ) เนองจากพวกทาน

ก าลงสบทอด “มรดกหนง” จากบดาของพวกทาน คอนะบยอบรอฮม อะลยฮสสะลาม”77

ค าวา مشاعر หรอ “เขตทถกก าหนดไว ” ในหะดษนหมายถงเขตของอะเราะฟะฮทถก

ก าหนดไวตงแตสมยทานนะบยอบรอฮม อะลยฮสสะลาม

และค าวา “มรดกหนงจากบดาของพวกทาน คอนะบยอบรอฮมฯ” หมายถง “พธ

หจญ” ของทานนะบยอบรอฮม อะลยฮสสะลาม ซงทานไดเคยก าหนดกรอบและวธการของมน

74บนทกโดย อะบดาวด หะดษเลขท 1938

75บนทกโดย บคอรย หะดษเลขท 1643, 1648; มสลม หะดษเลขท 260/1277

76บนทกโดย บคอรย หะดษเลขท 1665

77บนทกโดย นะสาอย หะดษเลขท 3014; อะบดาวด หะดษเลขท 1919; ตรมซย หะดษเลขท 883 และอบน

มาญะฮ หะดษเลขท 3011; ส านวนขางตนน เปนส านวนจากการบนทกของนะสาอย สวนในส านวนของอะบดาวดกลาววา

พวกทานจงวกฟใน مشاعر ของพวกทาน

61

ตงแตอดต เชน การเฏาะวาฟบยตลลอฮ การวกฟ ณ อะเราะฟะฮ การคางคน ณ มสดะลฟะฮ

การก าหนดวนท 10 ซลหจญะฮเปนวนอฎหา และวนท 11-12-13 เปนวนตชรกเพอ

เชอดสตวพล ฯลฯ

เมอ “วนอฎหา” เปนบญญตเดมและเปนชอเรยกดงเดมของวนท 10 ซลหจญะฮใน

การท าหจญ และเกยวของกบการท าหจญมาตงแตยคสมยทานนะบยอบรอฮมแลว ค านจงเปน

ทมาของค าวา “การละหมาดอดลอฎหา” ของเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม

แมวาขณะนนหจญของอสลามจะยงไมถกฟรฎลงมากตาม

และหลงจากฟรฎหจญแหงอสลามถกประทานลงมาใหแกนะบยมหมมด ศอลลลลอฮ

อะลยฮวะสลลมแลว ความสมพนธระหวาง “วนอฎหา” กบ “การท าหจญ” กยงแนนแฟนขน

ชนดแยกจากกนไมไดอกตอไป ดงเปนททราบกนดและไมมความขดแยงใดๆ ของนกวชาการ

ในเรองน

เพราะฉะนนหากผใดกลาววา การละหมาดวนอดลอฎหาไมมสวนเกยวของกบการท า

หจญเลย และแตละประเทศในปจจบนนมสทธจะก าหนดวนท 10 ซลหจญะฮเพอเปนวน

ละหมาดอดลอฎหาภายในประเทศของตนเองไดโดยไมมขอแมใดๆ ผนนกจะน าหลกฐานมา

เพอพสจนใหไดวา

1. ค าวา “วนอฎหา” เปน “ค าศพทใหม” ททานนะบยมหมมด ศอลลลลอฮอะลยฮ

วะสลลม เพงจะบญญตขนมาเพอใชเรยกเปนชอวนละหมาดอดในวนท 10 ซลหจญะฮ ฮ.ศ. 1

หรอ 2 เปนตนมา และค าๆ นกไมเคยเปนทรจกกนในอดต หรอไมไดมทมาจากพธหจญของ

ทานนะบยอบรอฮม อะลยฮสสลาม แตอยางใด และค าวา ت ـ علوم م م บรรดาวนทรกน“ آايอยแลว” ในอายะฮท 28 สเราะฮ อลหจญ กไมไดมความหมายถงวนอฎหาเลย

2. วนอะเราะฟะฮและวนอฎหา ไมจ าเปนจะตองตอเนองกน สามารถแยกจากกนได

ทงนเพราะเหตการณจรงทเกดขนในการละหมาดวนอดลอฎหาเมอตลาคม พ.ศ. 2557 ทเพง

ผานไปนกคอ มประชาชนบางสวนถอศลอดอะเราะฟะฮในวนศกรท 3 ตลาคม พ.ศ. 2557

ตามวนทมการวกฟ ณ อะเราะฟะฮของผท าหจญทมกกะฮ ตอจากนนจงละหมาดอดลอฎหา

ในวนอาทตยท 5 ตลาคม พ.ศ. 2557 ตามการก าหนดของส านกจฬาราชมนตร

3. บรรดาเศาะหาบะฮซงพ านกอยในเมองตางๆ ไมวา “ใกล” หรอ “ไกล” กบนคร

มกกะฮในอดตไมเคยสนใจหรอใหความส าคญกบวนอะเราะฟะฮหรอวนอดลอฎหาของนคร

มกกะฮเลยแมแตนอย ทวาพวกเขา “จงใจ” ดฮลาลเพอก าหนดวนท 9 และวนท 10

ซลหจญะฮใหเปนวนถอศลอดอะเราะฟะฮและวนละหมาดอดลอฎหาของตนเองทงๆ ทรอย

แกใจวา วนอะเราะฟะฮและวนอฎหาของมกกะฮตรงกบวนใด

62

พวกทานจะตองหาหลกฐานมาพสจนทง 3 ประเดนทกลาวมานใหได จงจะอางสทธใน

การดฮลาลเพอก าหนดวนละหมาดอดลอฎหาภายในประเทศของตนเองได

แตหากหาหลกฐานมาพสจนไมได เชนนนแลวพวกทานกตองยอมรบความจรงวา

1. วนอฎหาเคยเกยวของและจะยงคงเกยวของกบพธหจญตอไปและตลอดไปไมวา

อดต ปจจบน อนาคตจนถงวนอาคเราะฮ ดงนน “การละหมาดอด” ใน “วนอฎหา” จง

ไมใชการละหมาดอดใน “วนท 10 เดอนซลหจญะฮ” ของแตละประเทศโดยเอกเทศ แต

เปนละหมาดทถกก าหนดใหท าใน “วนอฎหา” (วนท 10 ซลหจญะฮ) อนเปนวนทมชอเรยก

โดยเฉพาะและมทมาจาก “พธหจญ” ของทานนะบยอบรอฮมฯ ในอดตแลวสบทอดตอมา

จนถง “หจญ อสลาม” ดงทไดอธบามาแลว

และเมอ “หจญของอสลาม” ถกฟรฎลงมาในฮจญเราะฮศกราชท 9 หรอท 10

“การละหมาดวนอดลอฎหา” กผกพนกบ “การท าหจญ” อยางแนนแฟนยงขนดงหลกฐานท

ก าลงจะอธบายตอไปในขอท 2

2. วนอะเราะฟะฮและวนอฎหา ไมมทางทจะแยกจากกนได ทานศาสดามหมมด

ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ไดเคยกลาวในหะดษบทหนงวา

رشي م الت ب يوم عرفة، ويوم النحر، وآاي م آلك ورش سالم، وه آاي ق عيدان آهل ال

“วนอะเราะฟะฮ (วนท 9) วนนะหร (วนท 10) และบรรดาวนตชรก (วนท 11-12-

13 ซลหจญะฮ) คอวนอดส าหรบพวกเราชาวมสลมโดยเฉพาะ นนคอ เปนวนแหงการกนและ

การดม”78

นยของหะดษบทนบงบอกวา วนทงหมดททานศาสดา ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม

ระบมานนไมวาจะเปนวนอะเราะฟะฮ วนอฎหา และวนตชรกทงสาม นอกจากจะเปน “วนอด”

คอวนรนเรงและวนดมกนของมสลมแลว ยงมความตอเนองกนและเรยงกนเปนลกโซไม

สามารถจะแยกออกจากกนได

การททานศาสดาฯ สงให “ถอศลอดในวนอะเราะฟะฮ” จงมความหมายเทากบทาน

สงให “ละหมาดอด” ในวนรงขนซงจะเปน “วนอฎหา” โดยอตโนมต

78บนทกโดย อะบดาวด หะดษท 2419; ตรมซย หะดษท 773; โดยรายงานมาจากอกบะฮ บนอามร ร.ฎ.;

หะดษน เปนหะดษทถกตองดงการรบรองของอลบานย ใน “ رواء الغليلحيح “ เลม 4 หนา 130; ตรมซย ใน ”ا ”الجامع الص

ตอนทายของหะดษท 773; หากม ใน “ تدرك تدرك “ เลม 1 หนา 600; และอซซะฮะบย ใน ”المس ซงถก ”تلخيص المس

ตพมพรวมกบ “ تدرك โดย หากม ขางตน ”المس

63

เพราะฉะนนการถอศลอดอะเราะฟะฮในวนศกรท 3 ตลาคม พ.ศ. 2557 แลวเวน

วรรค (gap) ไปละหมาดอดลอฎหาในวนอาทตยท 5 ตลาคม พ.ศ. 2557 จงไมมปรากฏใน

สนนะฮของทานนะบย ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม บรรดาเศาะหาบะฮ และสะละฟศศอลห

หมายเหต

หะดษบทขางตนน ตามรปการณแลวทานศาสดาฯ นาจะกลาวไวกอนฟรฎหจญของ

อสลามถกประทานลงมา เพราะหลงจากมฟรฎหจญอสลามแลว วนอะเราะฟะฮกถก

ก าหนดใหเปนวนถอศลอดส าหรบผทมไดไปท าหจญ มใชวนดมกนอกตอไปดงทไดอธบายแลว

3. แมจะปรากฏวา บรรดาเศาะหาบะฮซงพ านกอยในเมองหรอประเทศตางๆ ใน

สมยกอน ไดก าหนดเอาวนท 9 ซลหจญะอเปนวนถอศลอดอะเราะฟะฮ และวนท 10 เปนวน

ละหมาดอดลอฎหาในเมองหรอประเทศของพวกทานเอง ซงอาจจะตรงหรอไมตรงกบวน

อะเราะฟะฮและวนอฎหาตามการก าหนดของมกกะฮกได

แตขอเทจจรงกคอ ไมปรากฏหลกฐานจากหะดษบทใดเลยทระบวา บรรดาเศาะหาบะฮ

เหลานน “จงใจและเจตนา” จะถอศลอดอะเราะฟะฮหรอละหมาดอดลอฎหาในวนท 9 และ

วนท 10 ซงถกก าหนดโดยประเทศของตนเอง ทงๆ ททราบ (เหมอนเชนพวกเราในปจจบน

ไดทราบ) แลววา วนทมการวกฟ ณ อะเราะฟะฮน นตรงกบวนใด

เปนทแนนอนกบค ากลาวทวา บรรดาเศาะหาบะฮซงพ านกอยในเมองอนจงใจจะไม

ถอศลอดและละหมาดอดตามวนอะเราะฟะฮและวนอฎหาของมกกะฮทงๆ ททราบนน

เปนสงทกลาวหาเลอนลอยไมมหลกฐานอางองนอกจากการคาดเดาเอาเอง

ทวากรณน ม حتمالرคอ “ความเปนไปได” วา เหตการณดงกลาวทเกดขนเปนเพราะ ا

พวกทาน (ซงกเหมอนกบพวกเราในอดตดวย) ไมทราบและไมไดรบทราบขาวการก าหนด

วนอะเราะฟะฮและวนอฎหาจากนครมกกะฮอยางทนเวลา อนเนองมาจากความหางไกล

และความลาชาของการสอสารในสมยโบราณ

การ حتمالرดงกลาวน ا มน าหนกแหงความถกตองเกอบรอยเปอรเซนตเตม หากจะ

น าเอาสภาพการณในอดตของสงคมเมอไมกสบปกอนหนานมาเปนบรรทดฐานในการ

เปรยบเทยบ ขนาดสงคมเมอไมกสบปกอนซงระบบการสอสารตางๆ ขณะนนกถอวากาวหนา

และทนสมยอยในระดบใชไดแลวแตกยงทราบขาววนอะเราะฟะฮและวนอฎหาจากมกกะฮ

ลาชาและไมทนเวลา จงตองก าหนดเอาวนท 10 ซลหจญะฮของประเทศไทยเองเปนวน

ละหมาดอดลอฎหา แลวลองยอนไปพจารณาดเถดวา บรรดาเศาะหาบะฮซงมชวตเมอพนส

รอยกวาปกอนและอยตางเมองทหางไกลออกไปนนจะรบทราบขาววนอะเราะฟะฮและวนอฎหา

ของมกกะฮลาชาสกเพยงใด

64

แตไมวาจะอยางไรกตาม แมจะไมสามารถรบทราบวนอะเราะฟะฮและวนอฎหาของ

มกกะฮไดทนเวลากจรง แตบรรดาเศาะหาบะฮเหลานน (รวมทงพวกเราในอดต) กยง

สามารถจะรวนท 9 และวนท 10 ซลหจญะฮ ซงเปนพนฐานของการก าหนดวนอะเราะฟะฮ

และวนอฎหา จากการดฮลาลในเมองหรอประเทศตนเองได

ดงนนการถอศลอดอะเราะฟะฮในวนท 9 และการละหมาดอดลอฎหาในวนท 10

ตามการดฮลาลภายในประเทศตนเองของมสลมในยคกอนๆ ทผานมานนจง “เปนสงท

ไดรบการอนโลมและผอนผน” ตามหลกการอสลาม

เพราะพระองคอลลอฮจะทรงใชใหผใดปฏบตสงใดกหมายถงวาสงนนจะตองอยภายใต

กรอบแหง “ความสามารถของเขา” เทานน ดงพระด ารสของพระองคอลลอฮ ทวา

ل وسعها﴾هلل نفسا ا

ف آ ﴿ل يلكد

“อลลอฮจะไมทรงบงคบชวตหนงชวตใด นอกจากตามความสามารถของชวตนน

เทานน79”80

และค ากลาวของทานศาสดามหมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ทวา

ذا تطعمت ا آمرتمك بأمر فأتوا منه ما اس

“เมอฉนใชใหพวกทานท าสงใด พวกทานกจงท ามนเทาทพวกทานสามารถ”

การไมสามารถทราบขาววนอะเราะฟะฮและวนอฎหาจากมกกะฮไดทนเวลาส าหรบ

ประชาชนในสมยกอนซงอาศยอยในเมองหรอประเทศทหางไกล จงถอเปน “ขอผอนผน” ตาม

นยของอลกรอานและอลหะดษขางตนน แตในยคปจจบนหากผใดยงขนอางวา ตนเองไม

สามารถรบรขาวสารเรองวนอะเราะฟะฮและวนอฎหาจากนครมกกะฮไดทนอก จงมสทธ

ไดรบการผอนผนเรองการดฮลาลเพอก าหนดวนละหมาดอดลอฎหาในประเทศของตวเอง

กคงจะเปนเรองทรบฟงไมขน

เพราะฉะนนในทศนะของผเขยนเหนวา มสลมในประเทศไทยไมมทางเลอกอยางอน

ในการถอศลอดวนอะเราะฟะฮและการละหมาดวนอดลอฎหา เวนแตจะตองเปนไปตามวน

อะเราะฟะฮทมการวกฟ ณ อะเราะฟะฮ นครมกกะฮ เทานน

79อลลอฮทรงใชใหแตละคนปฏบตเทาทเขามความสามารถเทานน

80สเราะฮ อลบะเกาะเราะฮ อายะฮท 286

65

วนอดลอฎหาตามวนอะเราะฟะฮ

เพอใหตรงตามเจตนารมณ (مقاصد) ของชะรอะฮอสลาม และสอดคลองกบสนนะฮของ

ทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม จงสมควรอยางยงทจะก าหนดวนอดล

อฎหาตามการประกาศอยางเปนทางการเกยวกบวนทมการวกฟ ณ อะเราะฟะฮ นนคอ

ก าหนดใหวนอดลอฎหาตรงกบวนทถดจากวนอะเราะฟะฮซงเปนวนทอมามและบรรดาผ

ประกอบพธหจญไดท าการวกฟ ณ อะเราะฟะฮ ดวยขอมลดงตอไปน

1. วนอะเราะฟะฮตามค าสอนของทานเราะสลลลอฮฯ มความเกยวพนกบอะเราะฟะฮ

และการวกฟของบรรดาหจญาจญ ณ อะเราะฟะฮ สวนอะเราะฟะฮซงเปนชอสถานทกมเพยง

แหงเดยวเทานนบนโลกน และวนทมวกฟของหจญาจญ ณ อะเราะฟะฮกมเพยงวนเดยวและ

ครงเดยวเทานนในรอบป ในขณะทวนอดลอฎหากคอวนทถดจากวนอะเราะฟะฮ ตามการ

ยนยนของอมามอชชาฟอย และเปนวนทหามถอศลอดดวย

2. ณ อะเราะฟะฮในปจจบนประชาชาตมสลมทวทกมมโลกสามารถรบร ไดอยาง

งายดายและชดเจนยง ผานการถายทอดสดทางโทรทศน วทย โทรศพท อนเทอรเนต และสอ

อเลกทรอนกสอนๆ ดงนนจงไมมเหตอนใดอกส าหรบใชเปนขออางวาไมมผใดทราบขาววน

แหงการวกฟ ณ อะเราะฟะฮ ดงกลาว

3. การประกาศเหนจนทรเส ยว (รอยะฮ) แหงเดอนซลหจญะฮ ณ นครมกกะฮใน

ปจจบนสามารถรบทราบและตดตามดวยความงายดายยง ผานการสอสารททนสมย พรอมทงม

เวลาหลายวนซงเพยงพอส าหรบผน าของแตละประเทศหรอแตละสงคมในการพจารณาและ

เตรยมความพรอมเพอแสวงหาผลประโยชนอนยงใหญแหงอสลาม

4. ไมมการขดแยงในบรรดานกวชาการอสลามทนาเชอถอจากทกมซฮบทสงกดซง

รวมทงนกวชาการในสงกดมซฮบชาฟอย เกยวกบการอนญาตใหประเทศใดประเทศหนงถอ

ศลอดหรอออกอดตามการยนยนการเหนจนทรเส ยวของประเทศอนบนโลกน ถงแมวาจะม

ความแตกตางกนดานมฏละอกตาม แตทเปนการขดแยงระหวางบรรดานกนตศาสตรอสลาม

ไมใชบรรดาอมามมซฮบ คอวาญบหรอไมทจะตองตามการเหนจนทรเสยวของประเทศอนเทา

นนเอง81 ถาหากทศนะของผทระบวา วาญบตองถอศลอดหรอออกอดเนองจากมการยนยน

การเหนจนทรเสยวจากประเทศใดประเทศหนงตามทศนะของอมามอชชาฟอยและทศนะของ

บรรดาอมามมซฮบอนๆ เปนทศนะทถกตอง เชนนบรรดาผทไมไดตามการยนยนการเหน

จนทรเสยวของประเทศอนกจะเปนฝายทผดพลาดดงทเกดขนเมอ ฮ.ศ. 1435 ซงนครมกกะฮ

81ด “اجملموع للنووي” อลมจญมอ โดย อนนะวะวย หนา 225-228

66

ไดประกาศวา วนท 1 ซลหจญะฮ ฮ.ศ. 1435 ตรงกบวนพฤหสบดท 25 กนยายน พ.ศ. 2557

และท าใหวนอะเราะฟะฮตรงกบวนศกรท 3 ตลาคม พ.ศ. 2557 สวนวนอดลอฎหากตรงกบ

วนเสารท 4 ตลาคม พ.ศ. 2557 แตจฬาราชมนตรไดมบญชาใหประกาศก าหนดวนอดล

อฎหาตรงกบวนอาทตยท 5 ตลาคม พ.ศ. 2557

ในทางกลบกนถาหากทศนะของฝายทระบวา ไมวาญบตองตามนนเปนทศนะทถกตอง

ดงทศนะของนกวชาการในสงกดมซฮบชาฟอยบางสวน ดงนนการถอศลอดและวนอดตามการ

เหนจนทรเสยวของประเทศอนกไมถอวาผดพลาด เพราะค าวา “ไมจ าเปน” ตองตามนนไมได

หมายความวา ไมอนญาตใหตามนนเอง

ดวยเหตน หากไมเชอถอในทศนะของอมามอชชาฟอยและทศนะของนกวชาการสวน

ใหญจากมซฮบอนๆ ซงระบวา ประชาชาตมสลมทวทกมมโลกวาญบตองตามการยนยนเหน

จนทรเสยวไมวาจากทใดในโลก เชนนอยางนอยกไมควรจะสกดกนหรอตอตานเสนทางสความ

เปนเอกภาพ (บนหลกฐานแหงอสลาม) โดยผานทศนะของผทระบวา “ไมจ าเปนตองตาม”

นอกจากนนแลวจ าเปนจะตองตระหนกวา ระหวางค าวา “จ าเปนหรอวาญบ” กบค าวา

“ไมจ าเปนหรอไมวาญบ” นนมความหมายทแตกตางกน แตกไมใชวาจะขดแยงกนจน

ไมสามารถรวมเปนหนงระหวางสองกลมทมทศนะตางกน เชน ประเทศหนงประกาศวน

อดลอฎหาหลงจากวนทมการวกฟ ณ อะเราะฟะฮ ในขณะทวนดงกลาวไมตรงกบสภาพความ

เปนจรงของการเหนจนทรเส ยวในประเทศของตน ดงนนการออกอดอฎหาในวนดงกลาวจง

ถอวาวาญบส าหรบกลมหนงแตไมวาญบส าหรบกลมอนๆ แตทวากไมไดหมายความวา “ไม

อนญาต” ส าหรบกลมอนๆ ทจะออกอดในวนนนดวย ดงนนจงหมายความวา ทงสองกลมได

ออกอดอฎหาในวนนนอยางไมขดแยงกน และไมขดกบทศนะของทงสองฝาย และไมใชการ

ปฏบตทตรงขามกนอกดวย

5. การก าหนดวนอดลอฎหาตามวนทมการวกฟ ณ อะเราะฟะฮนนเปนสงทถกตอง

และสะดวกงายดายส าหรบผทประสงคจะปฏบตตามสนนะฮของทานเราะสลลลอฮฯ เกยวกบ

การถอศลอดวนอะเราะฟะฮ พวกเขาสามารถถอศลอดในวนอะเราะฟะฮไดอยางถกตอง

ไมคลาดเคลอน และนนคอความหมายทแทจรงของการถอศลอดวนอะเราะฟะฮ เพราะ

ทานเราะสลลลอฮฯ ไดถกถามเกยวกบการถอศลอดในวนอะเราะฟะฮ (นนคอวนทบรรดา

หจญาจญก าลงวกฟ ณ อะเราะฟะฮ) ไมไดถกถามเกยวกบการถอศลอดในวนท 9

ซลหจญะฮ ดงทปรากฏในหะดษจากอะบเกาะตาดะฮ อลอนศอรย ซงรายงานวา

67

ئل عن صوم يوم عرفة، فقال نة املاضية والباقية :وس يكفدر الس

“ทานนะบยฯ ถกถามเกยวกบการถอศลอดวนอะเราะฟะฮ ทานตอบวา จะไดรบ

การอภยโทษในปทผานมาและปถดไป”82

6. สวนค ากลาวอางทวา จะสามารถถอศลอดวนอะเราะฟะฮหรอก าหนดวนอดลอฎหา

หรอเชอดสตวอฎหยะฮในวนนะหรทประเทศไทยตามนครมกกะฮไดอยางไร ในเมอเวลาใน

ประเทศไทยเรวกวาเวลาทนครมกกะฮถงสชวโมง?

ค าตอบกคอ ความหมายของ “วน” ในทนหมายถง “เวลา” หรอ “วน” ตรงตามท

เขาใจกนแน? เพราะตามส านวนหะดษระบวา “วนอะเราะฟะฮ” ไมใช “เวลาอะเราะฟะฮ”

และไมใช “ชวโมงอะเราะฟะฮ” เชนเดยวกบ “วนนะหร” หรอ “วนอฎหา” ไมใช “ชวโมง

นะหร” และไมใช “ชวโมงอฎหา” โดยเฉพาะอยางยงสงดงกลาวจะเปนการนบทางจนทรคต

ซงระยะเวลายสบสชวโมงทงกลางวนและกลางคนนนจะเรมนบจากหวค า นนคอหลงจากทดวง

อาทตยเรมลบขอบฟาของแตละประเทศ โดยทเวลาในชวงกลางคนของประเทศตางๆ ในแถบ

เอเชยตะวนออกเฉยงใต (อษาคเนย) จะพองกบเวลาของนครมกกะฮถงยสบชวโมง

หมายความวา ระยะเวลาทพองกนยาวกวาระยะเวลาทตางกนถงหาในหกของเวลา ในขณะท

ชวงเวลาแหงการเรมตนวนใหม (พลบค า) ทตางกนเพยงเลกนอยดงกลาวยงไมมการถอศลอด

วนอะเราะฟะฮ หรอละหมาดอด และเชอดสตวอฎหยะฮในวนนะหร

ควรใชวจารณญาณอยางรอบคอบเถดวา ระหวางความแตกตางของเวลากบความ

แตกตางของวนเชนใดมความใกลหรอไกลมากกวากน? หมายความวา เมอมกกะฮประกาศ

ก าหนดการวกฟ ณ อะเราะฟะฮ ตรงกบวนศกรท 3 ตลาคม พ.ศ. 2557 เปนตน ดงนนถาเรา

ยดถอตามการเหนจนทรเส ยวของนครมกกะฮดงกลาว เราจะถอศลอดอะเราะฟะฮในวนศกร

ดวยความแตกตางของเวลาในประเทศไทยเพยงส ชวโมง83 แตถาเราไมยดถอตามการเหน

จนทรเสยวของมกกะฮ เนองจากวาประเทศไทยเราไมเหนจนทรเสยวเราจงถอศลอดในวนเสาร

(4 ตลาคม พ.ศ. 2557) ซงถดจากวนศกรหนงวนอนมความตางดานเวลาถงยสบชวโมง และ

ยงแตกตางในดานชอของวนกบทมกกะฮอกดวย ยงกวานนวนเสาร (4 ตลาคม พ.ศ. 2557)

เปนวนอดลอฎหาซงมบทบญญตหามถอศลอดในวนดงกลาว และเชนเดยวกนถาหากวาการ

ถอศลอดอะเราะฟะฮตรงกบวนพฤหสบด (2 ตลาคม พ.ศ. 2557) ซงเปนวนกอนวนทมการ


83ถงแมวาโดยผวเผนแลวเราถอศลอดสนนะฮอะเราะฟะฮกอนเวลากลางวน ณ อะเราะฟะฮ นบชวโมง แตตอง

เขาใจวา การเรมตนวนใหมตามการนบทางจนทรคตนนจะเรมขนหลงจากดวงอาทตยลบขอบฟาแลว

68

วกฟ ณ อะเราะฟะฮ เพราะในวนพฤหสบดดงกลาว (2 ตลาคม พ.ศ. 2557) อมามและ

บรรดาหจญาจญยงไมไดท าการวกฟ ณ อะเราะฟะฮ

แนนอนค าตอบกคอ ความแตกตางของวนซงมระยะหางถงยสบชวโมงยอมหางไกลกวา

ความแตกตางของเวลาซงมระยะหางกนเพยงส ชวโมงและอยในวนเดยวกน ทส าคญเรา

ละหมาดวนศกร (صالة امجلعة) ทประเทศไทยกอนการละหมาดญมอะฮทมกกะฮมใชหรอ? นน

เปนเพราะเหตใด? กเพราะนนเปนการละหมาด “วนญมอะฮ” ไมใชละหมาด “เวลาญมอะฮ”

เชนนแหละคอวธท าอบาดะฮทแทจรงในอสลาม เพราะวาพวกเราทกคนถกสงใชใหท าอบาดะฮ

ในวนทแนนอน สวนก าหนดเวลาของแตละอบาดะฮกขนอยกบก าหนดเวลาของแตละประเทศ

ตามการโคจรของดวงอาทตย (เปนการนบเวลาทางสรยคต) ในความหมายทวา ท าอบาดะฮ

ในวนเดยวกน แตตางเวลากน เพราะการท าอบาดะฮในดานของวนและเดอนมเพยงหนง

เดยวตามการโคจรของดวงจนทรทมเพยงหนงดวงซงอสลามเปนการนบวนและเดอนทาง

“จนทรคต” (lunar) แตในสวนก าหนดเวลาของแตละอบาดะฮในแตละพ นทจะแตกตาง

กนไปตามการโคจรของดวงอาทตยซงอสลามเปนการนบเวลาทาง “สรยคต” (lunisolar)

เชนเดยวกบวนรงขนซงเปนวนอดลอฎหา ประชาชาตมสลมทก าลงท าหจญ ณ นคร

มกกะฮและทอนๆ ทวทกมมโลกตางยกเสยงกลาวตกบร ( كربآأ هللا ) ในวนเดยวกน แตตางเวลา

กนซงจะตดตอกนอยางไมขาดตอนตามการโคจรของดวงอาทตย เชนน คอขอเทจจรงของ

ละหมาดญมอะฮในทกวนศกรของทกสปดาห

กลาวโดยสรป การท าอบาดะฮในวนเดยวกนแตมความแตกตางของเวลา (เพยงไมก

ชวโมง) ยอมถกตองกวาความแตกตางทงวนและเวลาในคราวเดยวกน และนนคอธรรมชาต

แหงการสรางของอลลอฮเกยวกบการโคจรของดวงจนทรและดวงอาทตย

7. ถาหากวาประเดนความแตกตางดานมฏละฮไมเปนทพจารณาของอมามอชชาฟอย

และอมามอกสามมซฮบ รวมทงบรรดานกวชาการทนาเชอถอในสมยกอน (سلف الصاحل) ซงยง

ไมมอปกรณการตดตอสอสารททนสมยแลวเพราะเหตใดบรรดานกวชาการในยคหลง (خلف)

โดยเฉพาะในปจจบนทเพยบพรอมดวยอปกรณการตดตอสอสารททนสมยทไปถงทวทกมม

โลก ทงยงเขาถงเกอบทกบานเรอนดวยเสยงและรปภาพทชดเจน แตกยงไมเลกขดแยงกน

เกยวกบประเดนปญหาน

นคอสภาพของสมยปจจบน ซงแตกตางจากสมยกอนทไมมอปกรณการสอสาร ดงนน

จงถอวาบรรดาผคนในยคอดตพวกเขาไมสามารถทราบถงวนทบรรดาหจญาจญไดท าการวกฟ

ณ อะเราะฟะฮ ซงบางครงพวกเขาอาจจ าตองพงแตเพยงการดจนทรเสยวจากในประเทศทตน

อาศยอย เพราะหกมชะรอะฮอาจเกดการเปลยนแปลงตามเวลาและสภาพการณเนองจากวา

69

ชะรอะฮอสลามถกสรางบนพนฐานแหงผลประโยชนของบาวเปนหลก มใชเปนโทษหรอ

อนตราย84

8. ส าหรบประเทศทมความแตกตางของกลางวนและกลางคนกบเวลา ณ อะเราะฟะฮ

โดยทเวลาชวงกลางวน ณ อะเราะฟะฮตรงกบเวลาชวงกลางคนทประเทศของตน ใหมสลมใน

ประเทศนนถอศลอดอะเราะฟะฮในชวงกลางวนทประเทศตนหลงจากกลางวนของอะเราะฟะฮ

โดยเฉพาะถามความสอดคลองในดานชอของวน เชน กลางวน ณ อะเราะฟะฮตรงกบวนศกร

และกลางวนทประเทศของตนหลงจากกลางวนทอะเราะฟะฮกตรงกบวนศกรเชนเดยวกน

ถงแมวาเวลา ณ อะเราะฟะฮในขณะนนจะเปนเวลากลางคนไปแลวกตาม เพราะการปฏบต

ดงกลาวเปนทใกลเคยงทสดกบขอเทจจรงของบรรดาหลกฐานจากอลกรอานและหะดษ รวมทง

การอจญตฮาดของบรรดาอมามมซฮบ และนกวชาการผไดรบการยอมรบ และเปนการปฏบตท

ใกลเคยงทสดกบเจตนารมณของชะรอะฮอสลามในการท าอบาดะฮของประชาชาตมสลม

ขออางและค าตอบ

เหตผลใดหรอทท าใหประเทศในแถบเอเชยตะวนออกเฉยงใตตองดจนทรเส ยวของ

เดอนซลหจญะฮเพอก าหนดวนอดลอฎหาดวยตนเอง ไมยอมยดตามสภาพความเปนจรงของ

วนอะเราะฟะฮทบรรดาหจญาจญก าลงท าการวกฟ ณ อะเราะฟะฮ บางทตอไปน อาจเปนสวน

หนงของขออางตางๆ นนคอ

1. เพราะเกรงจะคานกบบทบญญตทางศาสนา ถานคอขออาง ค าถามคอมบท

บญญตสวนไหน หรอมนกนตศาสตรอสลามทานใดบางทระบหามไมใหตามการดจนทรเส ยว

ของชาวเมองมกกะฮเพอใชก าหนดวนอะเราะฟะฮ ในกรณทการเหนจนทรเสยวไมตรงกบการ

เหนของประเทศเรา? เพราะบรรดาแกนน ามซฮบท งส ซงรวมท งอมามอชชาฟอยและ

อมามอะหมด บนหมบล ตางกลาววาวาญบตองตาม และไมมทศนะใดทแตกตาง (ไมใช

ขดแยง) จากทศนะของบรรดาอมามเหลาน ยกเวนทศนะของนกวชาการบางทานทอางเหตผล

ท ไม ชดเจนพอ จะอยางไรกตามทศนะของบรรดาผทมความเหนแตกตางจากอมาม

อชชาฟอยเหลานนระบเพยงวา “ไมวาญบ” ตองตามเทานน พวกเขาไมเคยระบวา “ไม

อนญาต” หรอ “เปนโมฆะ”

84ด “حاكم للقرايف حاكم يف متيي الفتاوى عن الأ อลอหกาม ฟ ตมยส อลฟะตาวย อน อลอะหกาม โดย อล ”الإ

เกาะรอฟย หนา 321; “ قرايفلل الفروق ” อลฟรก โดย อลเกาะรอฟย เลม 1 หนา 176-177; “ القمي لبن الفوائد بدائع ”

บะดาออ อลฟะวาอด โดย อบนลกอยยม เลม 3 หนา 117; “ عالم اجلوزية قمي لبن املوقعني اإ ” ออลาม อลมวกกอน โดย

อบนกอยยม อลเญาซยะฮ เลม 3 หนา 337-338; “ س يوطيلل والنظائر الأش باه ” อลอชบาฮ วนนะซออร โดย อสสยฏย

หนา 121

70

2. เพราะไมวาญบหรอไมจ าเปนตองตามการเหนจนทรเสยวของประเทศอนทมความ

แตกตางดานมฏละอตามทศนะของนกวชาการมซฮบชาฟอยบางทาน

ถาเชนนนแลวหากเราประสงคทจะปฏบตตามทศนะของนกวชาการบางสวนทแตกตาง

จากทศนะของอมามอชชาฟอย ซงระบวา ชาวมสลมไมวาญบตองท าอบาดะฮตามการเหน

จนทรเส ยวของประเทศอนทอยในมฏละอทตางกบมฏละอของประเทศของตน ค าถามคอ

บรรดานกวชาการทระบวามสลมไมวาญบตองตามนน พวกเขาไดหามไมใหเราตาม หรอ

เพยงแตกลาววาไมวาญบตองตามเทานนเอง พวกเขาไมไดกลาววาตองหาม (حرام) และไมได

กลาววานารงเกยจ (مكروه) หรอไมอนญาตใหตาม เชนเดยวกบหกมไมวาญบละหมาด

ญมอะฮส าหรบคนเดนทางไกล (مسافر) แตถาหากเขาจะละหมาดญมอะฮ เชนน เขาไดกระท า

ในสงทเปนบาป (حرام) หรอไม? หรอวากระท าในสงทนารงเกยจ (مكروه) หรอไม? ค าตอบ

คอการกระท าของเขาไมถอวาเปนบาปและไมเปนทนารงเกยจ (ไมมกรฮ) โดยปราศจากการ

ขดแยง เชนเดยวกบหกมไมวาญบละหมาดและถอศลอดส าหรบเดกๆ ทยงไมบรรลศาสน

ภาวะ แตถาเดกๆ ทยงไมบรรลศาสนภาวะด ารงการละหมาดและถอศลอดแลว ถามวาพวกเขา

ไดกระท าในสงทเปนบาป (حرام) หรอไม? หรอวากระท าในสงทนารงเกยจ (مكروه) หรอไม?

หรอวาการละหมาดของพวกเขาใชไมไดกระนนหรอ? ค าตอบคอ ไม! แตทวาสงเหลานนกลบ

ถกสงเสรมใหกระท า ดงนนกรณของการตามการเหนจนทรเส ยวของประเทศอนๆ ทมความ

แตกตางดานมฏละอกเชนเดยวกน นคอค าตอบส าหรบคนทประสงคจะยดถอทศนะทกลาววา

ไมวาญบตองตาม

นอกจากนนตวบทหลกฐานเดมของหะดษการดจนทรเสยวอนเปนตนเหตของทศนะท

ตางกนดานความเขาใจนนเปนเรองของการถอศลอดในเดอนเราะมะฎอนและวนอดลฟฏร

ไมใชวนอะเราะฟะฮและวนอดลอฎหาแตอยางใด

อนทจรงค าวา “ไมวาญบ” ไมไดมความหมายวา “หะรอม” และไมใช “มกรฮ” ดวย

โดยเฉพาะหลงจากทไดประจกษแลววาหลกฐานของฝายทระบวา “วาญบตองตาม” นนม

น าหนกและแขงแรงกวาหลกฐานของฝายทระบวา “ไมวาญบตองตาม” และขอเทจจรงของค า

วา “ไมวาญบ” นนไมไดมความหมายวา “ไมอนญาต” โดยเฉพาะอยางยงหลงจากทสอ

อเลกทรอนกสอนทนสมยในปจจบนทไดถายทอดใหเหนถงสภาพความเปนจรงเกยวกบการ

วกฟของบรรดาหจญาจญ ณ อะเราะฟะฮ และการเชอดสตวของพวกเขาในวนนะหรไดอยาง

ชดเจนทสด ไมวาจะเปนสอทางโทรทศน อนเทอรเนต และอนๆ

ผเขยนเชอมนวา หากบรรดานกวชาการในยคกอน (ซงรวมถงสะละฟศศอลห) ทกลาว

วา ไมวาญบตองตามการเหนจนทรเส ยวจากประเทศใดๆ ไดมชวตอยในสมยทเพยบพรอม

ดวยความทนสมยดานเทคโนโลยในปจจบน แนนอนวาพวกทานตองเปลยนทศนคตใหม ซง

71

มใชเพยง อนญาตใหตาม เทานน แตบรรดานกวชาการเหลานนจะเปลยนทศนคตจากค าวา

“ไมวาญบตองตาม” ไปเปน “สงเสรมใหตาม” เปนอยางนอย อยางไรกตามไมวาพวกทานจะ

มทศนะใหมวา “สงเสรมใหตาม” หรอเพยงแค “อนญาตใหตาม” กตามแต ทงสองทศนะ

ดงกลาวน กไมไดคานกบทศนะเดมของบรรดานกวชาการท วา “ไมวาญบใหตาม” และ

ยงกวานนบางทานอาจจะถงขนเปลยนทศนคตใหมวา “วาญบตองตาม” กเปนไดดงทศนะ

ของอมามอชชาฟอย

มการสรางความคลมเครอใหแกมสลมในสงทไมควรจะเกดความคลมเครอส าหรบการ

เขาใจหกมตางๆ ของนกวชาการและเจตนารมณแหงชะรอะฮอสลามเกยวกบเรองน นนคอค า

กลาวบางประโยคของนกวชาการบางทาน เชน ค าวา

ب ไมวาญบ : ل جي

ไมจ าเปน : ل يلزم

ทกประเทศมสทธทจะตามการเหนจนทรเสยวของประเทศนน เพราะ : للكد بدل رٶيته

(1) ค าวา “ ب ل جي : ไมวาญบ” ไมไดหมายความวา “ جيوز ل : ไมอนญาต” และค าวา

“ يلزم ل : ไมจ าเปน” กไมไดหมายความวา “ يصحم ل : เปนโมฆะ” ในความหมายทวา ค าวา

“ไมวาญบ” ไมไดหมายความวาปดเสนทางเดนโดยปรยาย แตถาจะด าเนนตามเสนทาง

ดงกลาวนนกไมถอวามความผดแตประการใด

(2) หกมของค าวา “ ب ل جي : ไมวาญบ” นนเปนเพยงทศนะทถกตองกวาระหวาง

สองทศนะของนกวชาการในสงกดมซฮบชาฟอยกลมหนงเทานน (อกทงไมใชทศนะของอมาม

อชชาฟอยเองดวย) ในความหมายทวา ทศนะทระบวา “ ب วาญบ” นนเปนทศนะทถกตอง : جي

เชนกน และเปนทศนะทถกตองกวาตามความเหนของนกวชาการในสงกดมซฮบชาฟอยอก

กลมหนง ยงกวานนทศนะทวา “วาญบ” น เปนทศนะของอมามอชชาฟอยดวย

เชนเดยวกบค าวา “ للكد بدل رٶيته : ทกประเทศมสทธทจะตามการเหนจนทรเส ยวของ

ประเทศนน” ไมใช “ عىل لكد بدل رٶيته : ทกประเทศจ าเปนตองตามการเหนจนทรเส ยวของประเทศนน”

(3) หกมของค าวา “ไมวาญบ” ตามทศนะของนกวชาการในสงกดมซฮบชาฟอยกลม

หนงดงกลาวนน คอไมวาญบตามการเหนจนทรเส ยวของประเทศอนทมความแตกตางดาน

มฏละอ

72

บทสรป

เพอใหการถอศลอดวนอะเราะฟะฮและการเฉลมฉลองวนอดลอฎหาเปนไปอยางม

เอกภาพและตรงตอเจตนารมณของอสลามอยางแทจรง ผเขยนจงอยากจะขอเสนอแนะตอทาง

ส านกจฬาราชมนตรและมสลมในประเทศไทยวา ทางส านกจฬาราชมนตรไมจ าเปนตองไปออนขอหรอปฏบตตามผทตอตานทานใหเสย

ศกดศร และผทตอตานส านกจฬาราชมนตรหรอจฬาราชมนตร กไมจ าเปนตองไปปฏบตตาม

จฬาราชมนตรใหเปนการเสยหนา

แตใหทงสองฝายหนมาปฏบตตามทานนะบยฯ เพยงผเดยว หากวาพวกทานมศรทธา

ตอทานนะบยฯ อยางแทจรง และตองการจะยตความขดแยงจรงๆ

หากจะถามวาทวาใหแตละฝายปฏบตตามทานนะบยฯ นนคออยางไร

ค าตอบกคอ เรารบทราบกนแลวมใชหรอวาทานนะบยฯ ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม

สงใหมสลมถอศลอดวนอะเราะฟะฮ

ดงนนในสวนของส านกจฬาราชมนตร การทจะปฏบตตามทานนะบยฯ กคอ ควร

ประกาศใหมสลมในประเทศไทยไดถอศลอดอะเราะฟะฮในวนอะเราะฟะฮ (คอวนซงทาง

ประเทศซาอดอาระเบยไดก าหนดใหเปนวนทมการวกฟ ณ อะเราะฟะฮ) ดงททานนะบยฯ ได

สงไวแลววนรงขนจงคอยละหมาดอดลอฎหาพรอมกนทวประเทศ

ขอเนนย าวาการกระท าอยางน เปนการปฏบตตามค าสงทานนะบยฯ มใชเปนการ

คลอยตามพวกทตอตานตวทานจฬาราชมนตรหรอตอตานส านกจฬาราชมนตรแตประการใด

เพราะฉะนนการจะใหมสลมในไทยละหมาดอดลอฎหาพรอมกนทงประเทศจงไมใช

เรองยาก แตเปนเรอง “เสนผมบงภเขา” ประเดนนไมเกยวกบเรองใครผดใครถก แตเปนทาง

เลอกททางจฬาราชมนตรในฐานะองคกรดานศาสนาในประเทศไทยมสทธเลอกได คอ

1. ถาจะเลอกพอใจทเหนมสลมในประเทศไทยแตกแยกกนเหมอนทกปทผานมา

ทานกตองยนหยดในการ “ก าหนดวนท 10 เดอนซลหจญะฮในประเทศใหเปนวนอดของ

ตนเอง” เพอมสลมในประเทศไทยจะไดแตกเปนเสยงๆ ตอไป

2. ถาจะเลอกเอกภาพและความพรอมเพรยงกนของมสลมท งประเทศในการ

ละหมาดอดลอฎหา (ซงสทธขาดในเรองน อยในอ านาจของทาน) กตองประกาศใหมสลม

ในประเทศไทยท งหมด “ถอศลอดวนอะเราะฟะฮในวนอะเราะฟะฮ ตามวนทมการ

ก าหนดใหท าการวกฟ ณ อะเราะฟะฮ” แลวจงคอยละหมาดอดลอฎหาในวนรงขน

73

แตผเขยนขอถามสกเลกนอยวา มหลกฐานจากอลกรอานและหะดษบทใดหรอทกลาว

วา “วาญบ” ส าหรบทานจะตองละหมาดอดลอฎหาในวนท 10 ซลหจญะฮททานก าหนดเอง

เทานน และหามถอศลอดอะเราะฟะฮตามวนทมการวกฟ ณ อะเราะฟะฮอยางเดดขาด

และกอยากจะขอถอโอกาสน ใหขอเสนอแนะตอส านกจฬาราชมนตรเพมเตมอกสอง

ประการคอ

(1) ทางส านกจฬาราชมนตรไมควรไปเนนเฉพาะ “วนละหมาดอดลอฎหา” เพยง

อยางเดยว เหมอนในอดตทผานมาแลวทกป แตทานควรรณรงคใหมสลมในประเทศไทย

“ถอศลอดอะเราะฟะฮ” ตามวนทมการก าหนดใหท าการวกฟ ณ อะเราะฟะฮดวย ซงจะท าให

ทานเองไดรบผลบญอกตอหนงตางหาก ผเขยนขออาจเออมน าเสนอหะดษบทหนงของทาน

ศาสดา ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ตอทางส านกจฬาราชมนตร ทวา

ىل هدى اكن هل من الجر مثل آجورمن تبعه، ل ينقص ذكل من آجورمه شيٸا من دعا ا

“ผใดทชแนะ (บคคลอน) ไปสทางน า ส าหรบเขากคอผลบญเสมอน (หรอเทา

เทยม) กบผลบญของบรรดาผซงปฏบตตามเขา โดยมนจะไมลดหยอน (ใหนอยลง) จาก

ผลบญของพวกนนแตประการใด”85

และเมอมการถอศลอดวนอะเราะฟะฮแลววนรงขนกจะเปนวนละหมาดอดลอฎหา

เองโดยอตโนมต

(2) อยาไปกงวลวา วนละหมาดอดลอฎหาจะไมตรงกบวนท 10 เดอนซลหจญะฮของ

ประเทศไทย เพราะ

ก. ไมมหลกฐานจากหะดษบทใดระบชดเจนเลยวา วาญบใหละหมาดอดลอฎหาใน

วนท 10 เดอนซลหจญะฮ นอกจากจะเปนท “รบร” กนในภาคปฏบตโดยทวไปเพยงวา วน

อดลอฎหาเปนวนท 10 เพราะมนจะอยถดจากวนทมการวกฟ ณ อะเราะฟะฮซงเปนวนท

9 อยหนงวนเสมอ

ข. ดร.ฮานย บนอบดลลอฮ อลญบยร กยอมรบแลววา วนทมการวกฟ ณ อะเราะฟะฮ

อาจจะไมตรงกบวนท 9 ซลหจญะฮของประเทศอนกได

เมอวนอะเราะฟะฮไมตรงกบวนท 9 ได วนละหมาดอดลอฎหากอาจจะไมตรง

กบวนท 10 ไดเปนธรรมดาเชนกน เพราะฉะนนอยาไปเกรงวาเราจะละหมาดอดไมตรงกบ

วนท 10 ของเรา แตจงกลววาเราจะไปถอศลอดอะเราะฟะฮ “ไมตรง” กบวนทมการวกฟ

ณ อะเราะฟะฮซงทานนะบยฯ ไดก าหนดใหพวกเราถอศลอด อนเปนเรองไมถกตองแนนอน

85บนทกโดย มสลม หะดษเลขท 16/2674; โดยรายงานมาจากอะบฮรอยเราะฮ ร.ฎ.

74

قال الصحابة ليس ابلمتويه... العمل قال هللا قال رسوهل

بني الرسول وبني قول فقيه... ما العمل نصبك للخالف سفاهة

وصىل هللا وسمل عىل نبينا محمد وعىل آ هل وآأحصابه

حسان اإىل يوم ادلينومن تبعهم ابإ

เข้าเดือน ออกอีด (ภาษาไทย)

Education