Түркия

Түркия, Түркия Республикасы (түр. Türkiye, Türkiye Cumhuriyeti) - Азия мен Еуропа құрлықтарында орналасқан мемлекет. Жер көлемі жағынан 37-шы орын алады (783,562 км²). Жұрт саны - 72,600,000 адам. Тәуелсіздігін 1923-жылы алған. Осман империясының ыдырауының нәтижесінде пайда болды. Кіші Азия түбегінде орналасқан, оны Қара, Жерорта, Эгей мен Мәрмәртеңіздері жан-жақтан қоршайды. Шығыста Гүржістан мен, Әзірбайжанмен, Иранмен, Әрменстанмен, батыста Бұлғаристанмен,Грекиямен, оңтүстікте Ирак пен Сириямен шекаралас.

Тәуелсіздік күні 1923 жылы, 29 қазан

Ресми тілі ТүрікшеАстанасы АнкараІрі қалалары Ыстамбұл, Анкара, Измир

Бурса, Адана Анталия

Үкімет түрі Парламенттік республикасы

ПрезидентіПремьер-министрі

Абдуллаһ ГүлРәжәп Эрдоған

Мемлекеттік діні Зайырлы мемлекет (Ислам)

Жер аумағы• Барлығы• % су беті

37-ші783,562 км²1.3

Жұрты• Сарап (2011)• Тығыздығы

 72,600,000 адам (17-ші)97 адам/км²

ЖІӨ (АҚТ)  • Қорытынды (2008)  • Жан басына шаққанда

960,500 млрд[1] $ (16-шы)12 300[1] $ (14 - ші)

АДИ (2011)  0.699[2] (жоғары) (92)

Этнохороним ТүрікТүріктер

Валютасы Түрік лирасыӘуе компаниясы Turkish Airlines

Интернет үйшігі .tr

ISO коды TRТелефон коды +90

Уақыт белдеуі +2, жазда UTC+3

Түркия дүниенің екі бөлігінде орналасқан мемлекет. Жерінің 97 % -ы Азияда, ал 3 %-ы Еуропада жатыр. Батысы мен шығысы 1600 км-ге, солтүстігі мен оңтүстігі 550 км-ге созылған. Жағалауын солтүстігінде Қара теңіз, батысында Эгей теңізі, оңтүстігінде Жерорта теңізі сулары шайып жатыр. Жағрафиялық орнының ерекшелігі Еуропа мен Азия құрлықтың тоғысқан жерінде орналасқандығы. Боспор бұғазы үстінде салынған көпір Азия мен Еуропа құрлықтын жалғастырып тұр. Көпір 1973 жылы қазан айының 30-да Түрік Республикасының 50 жылдық құрметіне ашылған. Ұзындығы 1074 м, биіктігі 64 м. Оның құрылысында түріктермен қатар ағылшындар, немістер, жапондықтар еңбек етті. Қазір бұл көпір жаңа Түркияның нышаны сияқты.

Босфор, Дарданелл бұғаздары мен Мәрмәр теңізі халықаралық маңызы бар су жолы. Боспор, Дарданелл бұғаздары тек Азия мен Еуропа арасындағы шекара емес, сонымен қатар Қара теңізді Дүниежүзілік мұхитпен жалғастырып жатқан су көлігі жүйесі. Түркияның «Анадолы» деп аталатын бөлігі Кіші Азия түбегінде, қалған бөлігі Еуропаның Балқан түбегінде. Боспор бұғазының жарлауытты жағалауларында Түркияның үлкен ірі портты қаласы Ыстанбұл орналасқан.

Елдің астанасы Ыстанбұлдан Анкараға көшірілді. Түркияның құрлықтағы шекарасының ұзындығы 618 км, шығысында Әрменстан, Гүржістан,Әзірбайжан, Иранмен оңтүстігінде Ирак, Сүриямен, батысында Грекия, Бұлғариямен, солтүстігінде Қара теңіз арқылы Румыния, Украина, Ресей Федерациясымен шектеседі.

Т ркия арыштан к рінісіү ғ ө

Тавр таулары

КлиматыТ ркия — тау елі, сонды тан осы жерде Континентік климат ү қ

болып т р. Орталы елдін жерде климаты ш ыл-ұ қ ұғконтиненттік. ыста суы болады, ал жазда ысты . Тек- ана Қ қ қ ғте із жанында климат Субтропикалы болады. Жерортамен ң қЭгей те ізде ауа райы те ысты болады. Осы жерде ң ө қЖерорта климат болып т р. Жаздын орташа ұтемпературасы + 29-31 С° райды. ыста жауын-шашын құ Қк п жауады. Ауа температурасы +15 С° рйды. Ашы к н ө құ қ үболмайды. Ауасы сал ын болу-м мкін. ар те сирек қ ү Қ өжауады. Жерорта те ізді орташа температурасы +18 С°. ң ңЭгей те ізде ауа-райы сал ын тек- ана ыс айларында ң қ ғ қболады. Жазда те ысты . Орташа Ыл алдыры 60% ө қ ғ қжетеді. ара те ізде климаты оныржай-те іздік. М нда Қ ң қ ң ұк п жаын-шашын болады. Жазда ашы к н к п болады, ал ө қ ү өыста жиі-жиі жауын-шашын жауады. О т стқ ң ү iк-шы ыста ғ

Тропикалы климаты т р. М нда жауын-шашын те аз қ ұ ұ өболады ж не жыл бойы ысты болу-м мкін.ә қ ү

Ішкі сулары Т ркияны жер бедеріні р т рлі блуына байланысты ішкі ү ң ң ә ү

су да ркелкі келеді.ә Республика аума ында ішкі сулар бірнеше т рге б лінеді. ғ ү ө

Олар:  зендерө , к лдерө , жер асты суы, м зды тарұ қ  ж не әб гендерө  мен каналдар.

[ деуөң ] зендерӨ Т ркия аума ында ірілі- са ты к п зен бар. Оларды ү ғ ұ қ ө ө ң

ішінде 1 зен ( ызылырма зынды ы 1000 км-ден асады. ө Қ құ ғБас а зендер: Ефрат, Сакария, М рат, арасу, Тигр).қ ө ұ Қ

Республиканы барлы зендері  ара те ізге ж не Эгей ң қ ө Қ ң әте ізге  яды.ң құ

Т з к ліұ ө

Ван к ліө

Өсімдіктері мен жануарлары Түркияда 6 700 түрлері өсімдіктер бар. Үштен екі түрлері тек-ғана осы жерде

өседі. Қара теңіз жағасында қалың орман өсіп тұр. Осы жерде Армян емен, сәнді үйеңкі және шамшат өседі. Жерорта теңіз жағасында бұта көп және жерорта қарағайлар өседі. Ал грек жанғақ, бадам және емен сирек кездеседі. Эгей теңізде көп мәңгі жасыл ағаштар өсіп тұр. Ел ортада құрғақшылыққа төзімді бұта мен ағаштар бар.

Елде көп тұрлері жануарлар көп. Тау орманда марал, кербұғы, елік, жабайы шошқа, қабылан мен аюлар кездеседі. Далада бауырымен жорғалаушылар бар.

Түркия ауыл шаруашылығы саласы бойынша биыл Еуропа елдерін түгелдей басып озды. Өзін-өзі көкөніс және астықпен толықтай қамтамасыз ететін ел осыдан тура 10 жыл бұрын 6-ы орында тұрған еді. Бүгінде аталған елдің диқаншылары сыртқа 14 млрд. доллардың өнімін тасымалдай бастаған. Енді түрік ағайындар соңғы жылдардағы тиімді тәжірибесін Қазақстанмен бөлісуге дайын.

Бұл - Түркия диқандарының жылда алатын өнімдерінің бірсыпырасы. Бір қарбыздың салмағы50 келіге жуық. Мұндай көкөніс дәрі-дәрмексіз шыққан.

Түркияда біз көрген қауын-қарбыздан басқа да өнімдер рекордтық жағдайда өсіріледі. Оларға жасалған жаңа технологияның өзі таң қалдырады. Израильдік технологияны болсын, тамшылатып суғару арқылы болсын, жалпы,Түркиядағы өнімнің 70-80 пайызын сол жерде өсіреді екен.

Тамшылатып суғару немесе жылыжайдан жылына 3-4 рет өнім алып отыру мұнда жақсы дамыған. Тіпті бананның өзін осындай жерде өсіру қолға алына бастады. Жалпы, елде соңғы 8 жыл ішінде 3 млрд.тан астам арнайы жылыжай салынып, оның бәрі диқандарға өсімсіз несиемен беріліпті. Олардан жылына 23 млрд. тонна өнім алынады екен. Бұл технологияның отаны саналатын Израильдің өзі қазір түріктердің шаңына ілеспей қалыпты.