Μάκης Κυριακόπουλος διπλωματικη εργασία

42
1 ΑΝΩΤΑΤΗ ΣΧΟΛΗ ΚΑΛΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΨΗΦΙΑΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΕΧΝΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: Πάρκο: Ένα μέσο εξιδανικευσης και προσομιωσης της φύσης ΟΝΟΜΑ ΣΠΟΥΔΑΣΤΟΥ: ΚΥΡΙΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ Τριμελής Επιτροπή: ΣΑΝΤΟΡΙΝΑΙΟΣ ΜΑΝΘΟΣ ΖΗΚΑ ΦΑΙΗ ΡΑΦΤΟΠΟΥΛΟΣ ΦΩΤΗΣ © ΚΥΡΙΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ Α.Σ.Κ.Τ. 18-03-2010

Upload: makis-kyriakopoulos

Post on 29-Jul-2015

154 views

Category:

Documents


5 download

TRANSCRIPT

Page 1: Μάκης Κυριακόπουλος διπλωματικη εργασία

1

ΑΝΩΤΑΤΗ ΣΧΟΛΗ ΚΑΛΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΨΗΦΙΑΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΕΧΝΗΣ

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Πάρκο Ένα μέσο εξιδανικευσης και

προσομιωσης της φύσης

ΟΝΟΜΑ ΣΠΟΥΔΑΣΤΟΥ ΚΥΡΙΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ

Τριμελής Επιτροπή

ΣΑΝΤΟΡΙΝΑΙΟΣ ΜΑΝΘΟΣ

ΖΗΚΑ ΦΑΙΗ

ΡΑΦΤΟΠΟΥΛΟΣ ΦΩΤΗΣ

copy ΚΥΡΙΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΑΣΚΤ 18-03-2010

2

Περιεχόμενο

1 Εισαγωγή σελ3

2 Περιβάλλον-φύση σελ4

3 Άνθρωπος-Φύση σελ8

4 Κήπος και Πάρκα σελ11

5 Βερσαλλίες σελ14

6 Το Γερμανικό πάρκο του 20ου αιώνα σελ16

7 Θεματικά Πάρκα σελ18

8 Τα σύνορα τον σύγχρονων πάρκων σελ20

9 Ο Δήμος Ζωγράφου σελ24

10 Πάρκο στα Ιλίσια σελ25

11 Francisco de Miranda σελ28 12 Σώμα σελ32 13 Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ34 14 Συμπέρασμα σελ38 15 Παροχέας διάδρασης πάρκων σελ σελ40

16 Βιβλιογραφία σελ41

3

Μάκης Κυριακόπουλος

Διπλωματική εργασία

Εισαγωγή

Η παρούσα εργασία ξεκινά από ένα ερώτημα τί είναι το δημόσιο πάρκο για

τον σύγχρονο άνθρωπο και ποιές λειτουργίες και έννοιες εξυπηρετεί σήμερα Η

επιθυμία μας να βιώσουμε και να επανενωθούμε με το άγριο φυσικό περιβάλλον

έρχεται σε αντιπαράθεση με τον φόβο μας γι αυτό Ο Μισέλ Ουελμπέκ αναφέρει στο

βιβλίο του laquoΤα Στοιχειώδη Σωματίδιαraquo

Εν μέσω της μεγάλης φυσικής βαρβαρότητας τα ανθρώπινα

πλάσματα καταφέρνουν (σπάνια) να δημιουργήσουν μικρές ζεστές

φωλιές που λούζονται στην ακτινοβολία της αγάπης Μικροί

κλειστοί ιδιωτικοί χώροι όπου βασιλεύουν η ενδοϋποκειμενικότητα

και ο έρωτας1

Πραγματικά αυτό που ξέρει να κάνει καλύτερα ο άνθρωπος είναι να

δημιουργεί κατασκευές-περιβάλλοντα προστατευμένα από την οποιαδήποτε απειλή

Ο πρώτος αντίπαλος του ανθρώπου ήταν το χάος η φύση όπου δεν μπορούσε να

ελέγξει και να ορίσει όντας μια μαλακή μάζα από μύες και δέρμα

Σήμερα όμως ο άνθρωπος δεν έχει να αντιμετωπίσει τίποτα άλλο από το ίδιο

το κατασκεύασμα του Ο χώρος που δημιούργησε για την προστασία του τώρα έχει

γιγαντωθεί και τον έχει ξεπεράσει Αυτός ο χώρος δεν είναι άλλος από τις σύγχρονες

πόλεις

Το δημόσιο πάρκο υπάρχει ως φάτνωμα στην καθημερινή λειτουργία μίας

πόλης και έχει δικό του χώρο και χρόνο όπου η χρήση του αφορά μια προσωρινή

διαφυγή από το αστικό περιβάλλον προσομοιώνοντας μια τυπολογία της φύσης ενώ

παράλληλα αποφεύγεται η βιαιότητα της

Έτσι προσφέρει στον περιπατητή του πάρκου μία φύση

laquoπεριλαμβανόμενη σε μία και μόνο θέα (ΙΙΙ σελ 216) comprehended in a

1 Μισέλ Ουελμπέκ Τα στοιχειώδη σωματίδια Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας μτφρ Αλέξης Εμμανουήλ 2007

4

single view) Το ίδιο το τοπίο διαμορφωμένο ως πάρκο είναι κατ` αυτά

laquoan imitation of nature or rather nature itself ornamentedraquo (ΙΙΙ σελ 215)

laquohelliprepresentation of what really exists in natureraquo (στο ίδιο) laquohellipexhibition

of what beautiful is in natureraquo (ΙΙΙ σελ 217) [μια απομίμηση της φύσης ή

πιο σωστά η ίδια η φύση διακοσμημένηhellip αντιπροσώπευση εκείνων που

πραγματικά υπάρχουν στη φύσηhellip έκθεση όσων είναι όμορφα στη

φύσηraquo2

Ο σύγχρονος άνθρωπος θέλει να επανενωθεί με την φύση αλλά πάλι μέσα από

ελεγκτικούς μηχανισμούς που θα αποτρέπουν την οποιαδήποτε απειλή ορίζοντας και

γεωμετρώντας τα κομμάτια που την προσομοιώνουν

Ο Vilem Flusser στο έργο του laquoΗ ψηφιακή φαινομενικότηταraquo αναφέρει ότι

Δεν είμαστε πια υποκείμενα [subjekte] ενός δεδομένου

αντικειμενικού κόσμου αλλά σχεδιασμοί-προβολές [Projekte]

εναλλακτικών κόσμων Εγκαταλείψαμε την υποτακτική στάση που

κατείχαμε ως υποκείμενα και ανακτήσαμε το παράστημά μας με το να

σχεδιάζουμε και να προβάλλουμε Ενηλικιωνόμαστε Γνωρίζουμε ότι

ονειρευόμαστε3

Αυτό που μπορεί να αισθανθεί κανείς διαβάζοντας τα παραπάνω είναι ο

φόβος της απώλειας αυτού που μέχρι τώρα θεωρούσε laquoεαυτόraquo στην μετάβασή του

από το υποκείμενο στο προβαλλόμενο δηλαδή στον προσομοιωμένο εαυτό του Αυτή

η συνείδηση της προβολής του εαυτού μας μέσω των προσομοιωμένων χώρων που

κατασκευάζουμε και που βιώνουμε καθημερινά μας ικανοποιεί την επιθυμία να

βρεθούμε ξανά στην άγρια φύση Οι χώροι που λειτουργούν σαν προβολές και που

μετασχηματίζουν κι εμάς σε τέτοιες μιας και αφαιρούν την δυνατότητα της

πραγματικής βιωμένης εμπειρίας του φυσικού περιβάλλοντος

2 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο μετ Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος Δασκαλοθανάσης εκδόσεις Ποταμός σελ 92 3 Vilem Flusser Η ψηφιακή φαινομενικότητασυμπεριλαμβάνεται στο συλλογικό τόμο (Επιμ) Florian Rotzer Digitaler Schein Aumlsthetik der elektronischen Medien Suhrkamp Frankfurt am Main 1991 μτφρ Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης σελ 14

5

Περιβάλλον-φύση

Στις μέρες μας η φύση είναι δύσκολο να προσδιοριστεί αφού η φύση με την

έννοια του ανεπηρέαστου από την ανθρώπινη παρέμβαση τοπίου έχει προ πολλού

εξαφανιστεί σχεδόν από κάθε περιοχή του βιομηχανοποιημένου κόσμου Οι

περισσότεροι αγριότοποι δεν αποτελούν παρθένα φύση αλλά είναι περιοχές που

αντανακλούν τις ορατές σήμερα συνέπειες της παλαιότερης ανθρώπινης δράσης όπως

η εκχέρσωση της γης η διάβρωση του εδάφους η απογύμνωση του υπεδάφους από

τον ορυκτό πλούτο και η αναδάσωση Ωστόσο το ερώτημα παραμένει για το τι

υποδηλώνει ο όρος περιβάλλον Αν εξετάσουμε την έννοια laquoπεριβάλλονraquo ξεκινώντας

από την μυθολογία της αρχέγονης Εδέμ και καταλήγοντας να συμπεριλάβουμε τα

αναμορφωμένα τοπία και τα οικοδομήματα στα οποία ζει σήμερα το μεγαλύτερο

ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού το να σκεφτόμαστε το περιβάλλον με την

συνηθισμένη έννοια του περίγυρου υποδηλώνει ότι αυτό βρίσκεται έξω από το άτομο

ότι είναι ένα δοχείο ένας χώρος μέσα στον οποίο οι άνθρωποι επιδιώκουν να

πετύχουν τους ιδιωτικούς στόχους τους Οι περιβαλλοντολόγοι φαίνεται να

παραδέχονται ότι υπάρχει κάτι ένα περιβάλλον και ότι αυτό το περιβάλλον

συνιστάται στο φυσικό μας περίγυρο Μολονότι η συνήθεια και η ετυμολογία της

λέξης μπορεί να μας κάνουν να σκεφτόμαστε το περιβάλλον ως περίγυρο αυτή η ιδέα

προϋποθέτει ορισμένες φιλοσοφικές παραδοχές οι οποίες επιδέχονται αμφισβήτηση

τόσο σε εμπειρική όσο και σε θεωρητική βάση Πάρα την ευκολία με την οποία

κάνουμε λόγο για το περιβάλλον η ιδέα παραμένει περίπλοκή και ακαθόριστη

Πού μπορούμε να εντοπίσουμε laquoτοraquo περιβάλλον Πού βρίσκεται το laquoέξωraquo στην

προκειμένη περίπτωση Είναι μήπως το τοπίο που με περιβάλλει ως προς την θέση την

οποία βρίσκομαι Είναι ο κόσμος έξω από το παράθυρο μου Οι τοίχοι του δωματίου

μου και του σπιτιού μου Είναι το δωμάτιο μου το διαμέρισμα μου ή το σπίτι μου που

ορίζει τον προσωπικό μου χώρο και κόσμο Είναι το περιβάλλον το τοπίο μέσα στο

οποίο κινούμαι καθώς περπατάω οδηγώ ή πετάω με το αεροπλάνο και ρυθμίζεται

από τον τρόπο με τον οποίο κατανοώ τα πράγματα που ορίζονται από τις κινήσεις

μου διαπλάθοντας την εμπειρία μου και την συνείδηση μου

Συνήθως μιλάμε για laquoτοraquo περιβάλλον με το να χρησιμοποιούμε το άρθρο

laquoτοraquo αυτό εμπεριέχει σε μεγάλο βαθμό την δυσκολία με την οποία

6

αντιμετωπίζουμε το περιβάλλον Και αυτό γιατί η παρουσία του οριστικού

άρθρου αντικειμενοποιεί το περιβάλλον το μετατρέπει σε μία οντότητα την

οποία μπορούμε να σκεφτόμαστε και με την οποία μπορούμε να

συναλλασσόμαστε σαν να ήταν ανεξάρτητη και έξω από εμάς Αυτός ήταν

πάντα ένας τρόπος να σκεφτόμαστε τη φύση4

Από καταβολής του ανθρώπου το φυσικό περιβάλλον αποτελούσε πάντα μία

εξωτερική απειλή και ταυτιζόταν με το χάος Την περίοδο των σπηλαίων ο άνθρωπος

υπότασσε τα θηράματά του ζωγραφίζοντάς τα για να τα μετατρέψει σε θεότητες που

έπρεπε να εξευμενίσει προκειμένου να μπορέσει να τα σκοτώσει Στην αρχαία

Αίγυπτο ο κροκόδειλος το γεράκι ο ιπποπόταμος και φυσικά ο ίδιος ο Νείλος ήταν

θεότητες που δεν μπορούσαν να αντιμετωπισθούν γι αυτό και έπρεπε να δοξαστούν

Στην αρχαία Ελλάδα οι θεοί κατείχαν τις δυνάμεις της φύσης και τις

χρησιμοποιούσαν ως τιμωρία ή ως διασκέδαση

Η δυσκολία του ανθρώπου να εγκολπωθεί στο φυσικό περιβάλλον ως έχει ήταν η

αδυναμία του αλλά και η κινητήριος δύναμή του να μετατρέπει το περιβάλλον προς

όφελος του

Ο Βιτρούβιος στο βιβλίο laquoΔέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικήςraquo λέει

Επιπλέον όσο οι άνθρωποι προοδεύουν με το να γίνονται καθημερινά

περισσότερο ειδικοί στο κτίσμα και η εξυπνάδα τους αναπτυσσόταν από την

επιδεξιότητα τους έτσι ώστε από την πρακτική εξάσκηση αποκτούσαν

σημαντική δεξιοτεχνία γεννήθηκε η βιομηχανία απ` αυτούς που ήταν πιο

βιαστικοί να γίνουν επαγγελματίες δεξιοτέχνες Όταν λοιπόν απ` αυτές τις

πρώιμες αρχές και από το γεγονός ότι η φύση δεν είχε μόνο προικίσει το

ανθρώπινο γένος με αισθήσεις όπως των άλλων ζώων αλλά είχε εξοπλίσει το

μυαλό τους με τις δυνάμεις της σκέψης και της ερμηνείας γεγονός που έθεσε

τα άλλα ζώα κάτω από την κυριαρχία τους προχωρώντας από την κατασκευή

4 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία κεφάλαιο laquoΤο περιβάλλον ως πρόκληση για την αισθητικήraquo σελ 4-5

7

κτιρίων στις υπόλοιπες τέχνες και επιστήμες κι έτσι βαθμιαία προάχθηκαν

από μία βάρβαρη και άξεστη μορφή ζωής σε μια πολιτισμένη κοινωνία5

Ακόμη και σήμερα παραμένουμε εγκλωβισμένοι στις διάφορες

ανθρωποκεντρικές απόψεις οι οποίες εξακολουθούν να θεωρούν το περιβάλλον ως

έναν τόπο ουσιαστικά ενάντιο και εχθρικό προς τα ανθρώπινα συμφέροντα ή

τουλάχιστον ξένο και διαχωρισμένο από αυτά και κατά συνέπεια κατεξοχήν

υποκείμενο στην κυριαρχία και στην εκμετάλλευση

Η φύση τουλάχιστον για το δυτικό άνθρωπο ήταν πάντα ο μεγάλος αντίπαλος η

πηγή των δυνάμεων εκείνων που συνωμοτούν για να ανατρέψουν τις ανθρώπινες

επιδιώξεις με όπλα τις αρρώστιες τις φυσικές καταστροφές και τελικά τον θάνατο Η

φύση πρέπει να δαμάζεται προκειμένου να εξυπηρετηθούν οι ανθρώπινοι σκοποί Ο

πολιτισμός στην ουσία είναι αντίθετος προς την φύση και αποτιμάται με βάση την

αποτελεσματικότητά του απέναντι της Η ανθρώπινη ζωή βρίσκεται σε σύγκρουση με

τις φυσικές διαδικασίες

Όταν ο Βιτρούβιος δίνει συμβουλές για το πού μπορεί να χτιστεί μία πόλη επί της

ουσίας αναδεικνύει το θέμα της αντιπαράθεσης του ανθρώπου με τις φυσικές δυνάμεις

και πώς αυτές μπορούν να αποφευχθούν

Για τις οχυρωμένες πόλεις θα πρέπει να τηρηθούν οι παρακάτω γενικές

αρχές κατ` αρχάς επιλέγεται μία υγιεινή τοποθεσία Ως τέτοια θεωρείται

εκείνη που θα είναι ψηλά χωρίς όμως να καλύπτεται από ομίχλη και χωρίς

να είναι εκτεθειμένη στην παγωνιά σ` ένα κλίμα ούτε κρύο ούτε ζεστό αλλά

εύκρατο Επίσης δεν πρέπει να υπάρχουν γειτονικά έλη Διότι όταν με την

ανατολή του ηλίου τα πρωινά αεράκια φυσούν προς την πόλη φέρνοντας

μαζί τους ομίχλη από τα έλη και αναμειγμένα με την ομίχλη τη δηλητηριώδη

αναπνοή των όντων του έλους θα εισχωρήσουν στα σώματα των κατοίκων

και θα κάνουν την τοποθεσία ανθυγιεινή Αν πάλη η πόλη βρίσκεται σε ακτή

με ανατολικό ή δυτικό προσανατολισμό δε θα είναι υγιεινή επειδή το

καλοκαίρι ο νότιος ουρανός είναι πολύ ζεστός κατά την ανατολή και

φλογερός το μεσημέρι Επίσης η δυτική πλευρά ζεσταίνεται αμέσως μετά 5 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής μτφρ Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998 σελ 65

8

την ανατολή έχει πολύ υψηλή θερμοκρασία το μεσημέρι και το απόγευμα

όλα είναι φλογερά6

Και συνεχίζει για την προέλευση του κατοικήσιμου σπιτιού

Στην αρχαιότητα οι άνθρωποι γεννιόντουσαν σαν τα άγρια θηρία σε δάση

και σπηλιές και περνούσαν τη ζωή τους τρώγοντας τροφές από τους αγρούς

Όσο περνούσε ο καιρός τα πυκνά δέντρα σ` ένα συγκεκριμένο σημείο

τινάζονταν από καταιγίδες και ανέμους και από την τριβή των κλαδιών

αναμεταξύ τους έπιαναν φωτιά Έτσι οι κάτοικοι αυτής της περιοχής

έφευγαν τρομαγμένοι από τις άγριες φλόγες Όταν η φωτιά υποχωρούσε

πλησίαζαν κι επειδή έβλεπαν ότι ήταν πολύ ευχάριστο να στέκονται δίπλα

στη ζέστη φωτιά έβαζαν κι άλλους κορμούς κρατώντας την αναμμένη και

έφερναν κι άλλους ανθρώπους δείχνοντάς τους με νοήματα πόσο άνετα

ήταν7

Άνθρωπος-Φύση

Ο άνθρωπος ξέρει να προσαρμόζει το περιβάλλον στις ανάγκες του αλλά δεν

ξέρει να προσαρμόζεται σε αυτό Αυτή η δυσαρμονία με τον φυσικό κόσμο η οποία

έλκει την καταγωγή της από τις θρησκείες της Μέσης Ανατολής βρήκε γόνιμο έδαφος

στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία μέχρι τον Νεοπλατωνισμό για να γίνει θεσμός στην

μεσαιωνική Χριστιανοσύνη

Από την αρχή του ανθρώπινου πολιτισμού αυτή η δυσαρμονία εμφανίζεται στις

πολιτισμικές κατασκευές του ανθρώπου Πριν από τον 18ο αιώνα η αισθητική

εκτίμηση για την φύση αφορούσε βουκολικά περιβάλλοντα και τεχνητά ανθρώπινα

κατασκευασμένα περιβάλλοντα όπως οι κήποι Η φύση εκτιμούνταν μόνο μέσα από

την αναπαράσταση στην τέχνη και την λογοτεχνία Δεν υπήρχαν θεωρίες φιλοσοφίας

της αισθητικής που να αφορούσαν και να αναδείκνυαν το φυσικό επιβάλλον ως άξιο

εκτίμησης Από την κλασική περίοδο μέχρι τον 18ο αιώνα οι περισσότεροι δεν είχαν

προσβασιμότητα στην καρδιά του άγριου φυσικού τοπίου αλλά δεν την αναζητούσαν 6 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής όπ σελ 35 7 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής όπ σελ 63

9

κιόλας όπως εμείς σήμερα Το να απολαμβάνεις την φύση ή την αναπαράσταση της

δεν ήταν κοινή πρακτική Από τη μία υπήρχαν επιστημονικές μελέτες για τη φύση

από την άλλη αισθητική εμπειρία του φυσικού περιβάλλοντος γινόταν δια μέσω του

ιδεαλισμού της Αρκαδίας Αυτό αφορούσε κυρίως την Κλασική περίοδο και την

Αναγέννηση Στην δύση που γαλουχήθηκε από την Εβραϊκο-Χριστιανική σκέψη ο

άνθρωπος ήταν διαποτισμένος με την ιδέα ότι αυτός διαχωρίζεται από την φύση

Καὶ ἔλαβε Κύριος ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον ὃν ἔπλασε καὶ ἔθετο

αὐτὸν ἐν τῷ παραδείσῳ τῆς τρυφῆς ἐργάζεσθαι αὐτὸν καὶ

φυλάσσειν8

Εκτός από κάποιες ομάδες ανθρώπων (φυλές ιθαγενών στην Αφρική την

Νότια Αμερική κλπ) που αναπτύχθηκαν σε σχέση με το φυσικό περιβάλλον οι

υπόλοιποι διαχωρίσαμε την θέση μας σε σχέση με τις φυσικές διαδικασίες

δημιουργώντας σχέσεις κυριαρχίας επάνω στον φυσικό κόσμο

Για τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη η φυσική ομορφιά ήταν μια συζήτηση

που αφορούσε την αναπαραστατική τέχνη Ο σκοπός της τέχνης ήταν η

αναπαράσταση του κόσμου δια μέσου της μίμησης Ο Πλάτωνας στο βιβλίο Χ της

Πολιτείας μιλάει για τις βαθμίδες μίμησης και το κατά πόσο είναι κοντά η κάθε μία

από αυτές στην ιδεατή μορφή Ο Πλάτωνας αλλά και ο Αριστοτέλης μίλησαν για την

ομορφιά σαν μία αξία που αφορούσε αντικείμενα που σχετίζονταν με την ενότητα

την κανονικότητα και την απλότητα Τα παραδείγματά τους αφορούσαν ανθρώπινες

κατασκευές όπως την αρχιτεκτονική ή την τέχνη της μουσικής και της λογοτεχνίας

παρά την ίδια τη φύση Οι καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις επιδίωκαν να βελτιώσουν ή

να κάνουν πιο ιδεαλιστικό το φυσικό περιβάλλον με φανταστικές εικόνες τοπίων

παρμένων από την μυθολογία ή από την λογοτεχνία και ποίηση

Κατά την Ελληνιστική περίοδο κυρίαρχη θέση στην αρχαία φιλοσοφία

κατέχει η σχόλη των Επικούρειων όπου η μελέτη της φύσης έρχεται με την

παρατήρηση και την λογική επεξεργασία της Αυτή είναι η βάση του εμπειρισμού του

Επίκουρου Ο εμπειριστής δεν στηρίζεται στην θεωρία για να φτιάξει τους κανόνες

8 Η ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ ( ΕΒΔΟΜΗΚΟΝΤΑ) httpwwwmyriobiblosgrbibleotchapteraspbook=1amppage=2

10

του αλλά στην προσεκτική παρατήρηση και στο πείραμα δίνοντας έμφαση στην

επαγωγική σκέψη παρά στην αφαιρετική Για τους εμπειριστές τα στοιχεία

προηγούνται της θεωρίας και είναι δυνατόν κάποιος να είναι αντικειμενικός

παρατηρητής των στοιχείων

Έτσι η φύση σταματά να εγκολπώνει το μεταφυσικό και υπερβατικό που

έρχεται σε αντίθεση με τον άνθρωπο και γίνεται πεδίο συστηματικής μελέτης

(επικούρειος) Διογένης Οινοανδέας

Είναι κατrsquo αρχήν οι φόβοι ο φόβος του Θεού ο φόβος του θανάτου ο φόβος του πόνου Και κοντά σrsquo αυτούς είναι όσες επιθυμίες ξεπερνούν τα φυσικά τους όρια Να ποιες είναι οι ρίζες όλων των κακών9

Αυτή η στάση απέναντι στο φυσικό περιβάλλον δεν θα κρατήσει για πολύ Με

το τέλος του ελληνορωμαϊκού κόσμου και την απαρχή του Μεσαίωνα τα περισσότερα

επικούρεια έργα αφανίστηκαν λόγω του περιεχομένου τους για να

επανακαθειδρυθουν θεοκεντρικές απόψεις για τη φύση

Η απαξίωση της φύσης φτάνει στο αποκορύφωμα της τον 15ο αιώνα παρέα με

την αποκορύφωση του ανθρωποκεντρισμού Η άγρια φύση ήταν η ενσάρκωση του

κακού ένας τόπος άγριος και χαοτικός που αποπνέει φόβο σε σύγκριση με την

ασφάλεια την τάξη και τις αρετές των πόλεων Οι ιστορίες των αδελφών Γκριμ για

νεράιδες και ξωτικά η laquoΚόλασηraquo του Δάντη και οι αμέτρητες λαϊκές ιστορίες μας

πείθουν ότι στην Ευρώπη τα δάση αποτελούσαν πηγή τρόμου και φόβου Σιωπηλά

σκοτεινά κρύα αποπνικτικά και πλημμυρισμένα από το άγνωστο τα δάση ήταν η

κατοικία τεράτων και δαιμόνων γι` αυτό και η χρήση τους περιοριζόταν σε

δραστηριότητες όπως το κυνήγι10

Για να αποφύγει ο άνθρωπος της χαοτικές γι αυτόν φυσικές διαδικασίες

έχτισε σπίτια χωριά και πόλεις αφανίζοντας σχεδόν πλήρως ότι τον φόβιζε για να

καταλήξει σήμερα το δημιούργημά του να γίνει ίσως το ίδιο χαοτικό με τo φυσικό

περιβάλλον που τόσο φοβόταν Μια άλλη laquoφύσηraquo ψηλών κτιρίων με δαιδαλώδεις

διαδρομές και εκκωφαντικούς θορύβους που γεννά ένα περίπλοκο συνδυασμό από

παράλληλες και διασταυρούμενες κινήσεις δίκτυο μεταφοράς πεζών και οχημάτων

9 Περλικός Φώτης httpe-roostergr09200456 10 Βλ Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens

11

όπως ποδήλατα μοτοσικλέτες αυτοκίνητα λεωφορεία τρόλεϊ υπόγειοι

σιδηρόδρομοι και ferry boatmiddot δίκτυο διανομής αγαθών που αποτελείται από φορτηγά

τραίνα και πλοίαmiddot δίκτυο επικοινωνίας που περιλαμβάνει τις ταχυδρομικές αποστολές

το ραδιόφωνο την τηλεόραση τις εφημερίδες και τα περιοδικά τα ηλεκτρονικά

δίκτυαmiddot μορφωτικό και πολιτιστικό δίκτυο που περιλαμβάνει σχολεία βιβλιοθήκες

αίθουσες συναυλιών μουσεία και πινακοθήκεςmiddot εμπορικό δίκτυο καταστημάτων και

εμπορικών κέντρωνmiddot συστήματα αποχέτευσης και αποκομιδής των απορριμμάτωνmiddot

διοικητικό δίκτυο από γραφεία και αντιπροσώπους κλπ Η κλίμακα των ανθρώπινων

κατασκευών έχει ξεπεράσει προ πολλού τον ίδιο τον άνθρωπο παίρνοντας μυθικές

διαστάσεις όπως ο Νείλος για τους Αιγύπτιους

Κήπος και Πάρκα

Η έμπνευση για όλους του κήπους του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης ήταν η

Εδέμ της Bίβλου το αρχικό σπίτι του Αδάμ και της Εύας το ιδανικό της Mέσης

Aνατολής για έναν δροσερό και σκιερό `παράδεισο` που αρδεύεται που είναι γόνιμος

και ανθίζει με τις ικανότητες ενός άξιου κηπουρού ανάγοντάς τον ως το ύψιστο

κατόρθωμα ενός πολιτισμού μία τέλεια ένωση φύσης και εκλεπτυσμένης τέχνης

Αλλά η Bιβλική Εδέμ δεν ήταν αποτέλεσμα τέχνης ή τεχνικής Η Εδέμ είχε

δημιουργηθεί από τον Θεό για τον άνθρωπο και όλη η φύση ήταν αρωγός στους

οικουμενικούς πρόγονούς μας που ήταν οι πρώτοι και οι καλύτεροι κηπουροί νερό

φρούτα μόνιμο εύκρατο κλίμα χωρίς ασθένειες ο κήπος της απόλυτης ευτυχίας Η

ευτυχία μαζί με αυτόν τον ουτοπικό κήπο χάθηκαν από την στιγμή που ο Αδάμ με

την Εύα έφαγαν το απαγορευμένο φρούτο από το δέντρο της γνώσης με αποτέλεσμα

τον εξορισμό τους από τον Παράδεισο11

Η βιβλική ιστορία της Εδέμ αντανακλά την δυσαρμονία του ανθρώπου με το

φυσικό περιβάλλον από την ασφάλεια του εσωτερικού της Εδέμ στον εξωτερικό και

άγριο κόσμο Αφενός η ανάγκη του περάσματος από έναν άγριο εξωτερικό κόσμο

στο ασφαλές εσωτερικό ενός κήπου αποτυπώνει την επιθυμία μας για μία αρμονική

συνύπαρξη με το φυσικό περιβάλλον Αφετέρου το άγχος για την καθημερινή

μέριμνα η αναστάτωση και ο κίνδυνος είναι συνθήκες που συχνά κυριαρχούν στην

11 Βλ Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture σελ 50

12

ζωή της πόλης Η προσπάθεια αναβίωσης της φύσης μέσα στην πόλη ως

προσομοίωση της Εδέμ πρωταρχικά βρήκε την έκφραση της στους μοναστηριακούς

κήπους Η δημιουργία κήπων ήταν πρωταρχικός σκοπός για τα περισσότερα

μοναστήρια του Βυζαντίου του 11ου και 12ου αιώνα οι μονάχοι έπρεπε να κόψουν

δέντρα να περιφράξουν κομμάτια της γης να δημιουργήσουν κανάλια για το νερό να

φυτέψουν καρποφόρα δέντρα και λαχανικά ώστε να τους παρέχουν σε σταθερή βάση

τροφή Στο αστικό περιβάλλον οι κήποι και οι αυλές από τα μοναστήρια

δημιουργούσαν πράσινους αίθριους χώρους που προσέφεραν ευχάριστη θέα για τους

μοναχούς αλλά και τους επισκέπτες Αυτοί οι κήποι είχαν σαν σκοπό την δημιουργία

μινιατούρας του παράδεισου επί της γης όπου ο ηγούμενος σαν κηπουρός φροντίζει

τους σπόρους του με νερό-γνώση και ενθαρρύνει την πνευματική ανάπτυξη των

μοναχών12

Πολλές φορές τα μοναστήρια του Βυζαντίου περιγράφονταν μεταφορικά ως

παράδεισοι oπου κατοικούσαν άγιοι Οι μοναχοί και οι μοναχές που ζούσαν σε αυτά

τα μοναστήρια προσπαθούσαν να ζήσουν μία αγγελική ζωή και ήθελαν να

ανακατασκευάσουν έναν παράδεισο φυτεύοντας δέντρα καλλωπιστικά φυτά

κηπευτικά κλπ Η φύση ήταν το χάος το κακό που έπρεπε να οργανωθεί-κλαδευτεί

να ελεγχθεί-ποτιστεί για να καρποφορήσουν τα φυτά και τα δέντρα Η Αγ Δέσποινα

της Περγού μόναζε σε ένα μοναστήρι στην Κωνσταντινούπολη που είχε κτιστεί

επάνω από έναν πρώην κήπο με τριανταφυλλιές Ο αγιογράφος της την περιέγραψε

σαν πνευματική σύζυγο που μάζευε παραμελημένες και βαριές ψυχές τις φρόντιζε με

προσοχή και ασκητισμό και όταν καρποφορούσαν τις προσέφερε στον Χριστό13

Στον Μεσαίωνα οι κήποι δεν είχαν σαφή διαχωρισμό ως προς την χρήση τους

μιας και χρησιμοποιούνταν για ευχαρίστηση αλλά και για την καλλιέργεια διαφόρων

κηπευτικών και καρποφόρων δέντρων Είναι εμφανές ότι κάποια κομμάτια αυτών των

κήπων χρησιμοποιούνταν προς τέρψη των αισθήσεων άλλα και για την αναγκαία

παραγωγή αγαθών Τον 16ο και 17ο αιώνα συγγραφείς όπως ο Hill ο Lawson

Markham και Parkinson έκαναν σαφείς διαχωρισμούς αυτών των δύο λειτουργιών Ο

Landsberg λέει

12 Οπ Antony Littlewood-Henry Maguire σελ 52 13 Οπ Antony Littlewood-Henry Maguire σελ 64

13

Η κουζίνα ή ο λειτουργικός κήπος σε αντίθεση με τον κήπο για

ευχαρίστηση παρέχουν φαγητό και ιαματικά βότανα όπως διασκορπισμένα

φυτά στο πάτωμα για την καταστροφή των εντόμων και άλλους σκοπούς που

αφορούν το νοικοκυριό14

Οι κήποι που η λειτουργία τους αφορούσε μόνο την ευχαρίστηση και την

διασκέδαση (pleasure garden) έκαναν την εμφάνισή τους μετά τον δέκατο τέταρτο

αιώνα

Στους πίνακες της εποχής όπως το Jardins d`amour βλέπουμε έναν άνθρωπο

ακουμπισμένο επάνω σε ένα σιντριβάνι να παίζει λαούτο ενώ μία γυναίκα

τραγουδάει Η σκηνή παγιδεύει κάτι από την μεγαλόπρεπη ατμόσφαιρα ενός

μεσαιωνικού φλερτ

Παρόλη την μεγαλοπρέπεια τέτοιων σκηνών ο μεσαιωνικός κήπος ήταν πάντα

κλειστός εσωτερικός οχυρωμένος σαν μια ολότητα που προσομοιώνει έναν

ολόκληρο κόσμο

Όλα αυτά όμως άλλαξαν στον αναγεννησιακό κήπο που αντανακλούσε την

επιθυμία του ανθρώπου για μία εξημερωμένη φύση Τεράστιες κατασκευές

σμιλεύονταν σε ταράτσες όπου το νερό αναπτυσσόταν σε διαδοχικά σιντριβάνια

λίμνες σπηλιές και ρυάκια ενώ φυτά από τον Νέο Κόσμο εμπλούτιζαν την παλέτα

για την δημιουργία μίας νέας μορφής κήπου με διακοσμητικά κλαδέματα παρτέρια

δεμένα σαν κόμπο κλπ Αυτές οι νεωτεριστικές σκηνές με γραμμική προοπτική

δημιουργήθηκαν με άξονα τον έλεγχο του βλέμματος για μία καδραρισμένη θέα

Η αληθινή ψυχαγωγία σε κήπους εμφανίζεται με την Ελισάβετ Ά όταν ο

μεγάλος κήπος στην καινούρια έπαυλη που είχε ανεγερθεί μετατράπηκε σε πάρκο

διασκέδασης Η ίδια γράφει το 1591 laquoΕλάτε να απολαύσετε τους περίπατους [hellip]

ευχαριστηθείτε με τους πιο εκλεπτυσμένους μουσικούςraquo15

Στην Γαλλία η πιο παλαιά καταγεγραμμένη γιορτή που έγινε σε κήπο ήταν το

1564 μαζί με άλλες δραστηριότητες που τότε λέγονταν `μεγαλοπρεπείς`

(magnificences) στο μεγάλο αναγεννησιακό παλάτι του Fontainebleau Εκεί σε ένα

14 Medieval and Renaissance Gardens Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

15 Βλ The landscape garden in France httpwwwgardenvisitcomhistory_theorygarden_landscape_design_articleseuropelandscape_garden_france

14

από τα κανάλια που είχαν διανοίξει χαρακτηριστικό του νέου τύπου κατασκευής

κήπων σειρήνες ξεπρόβαλαν μπροστά στον νέο βασιλιά Κάρολο ΙΧ σημάδι ειρήνης

που υποσχόταν ότι θα έφερνε μία χώρα πρόσφατα εμπλεκόμενη σε πόλεμο

Τέτοιου είδους γιορτές θα πρέπει να γίνονταν και σε παλαιότερες εποχές μιας

και ο κήπος προσέφερε καταφύγιο ενώ αντιπροσώπευε κάθε ψευδαίσθηση για τον

χριστιανικό παράδεισο αλλά και για την κλασική χρυσή εποχή της αρχαιότητας Ο

κήπος έτεινε προς την `υψηλή` τέχνη αποκαθιστώντας την φυσική τάξη προτού αυτή

ανατραπεί από τον Αδάμ και την Εύα

Βερσαλλίες

Το μεγαλύτερο παράδειγμα αυτού του τύπου κήπων βρίσκεται στις

Βερσαλλίες το πιο λαμπρό παλάτι της Ευρώπης16 Μέχρι το 1660 οι Βερσαλλίες

ήταν ένα απλό μικρό παλάτι που χρησίμευε κυρίως ως καταφύγιο κυνηγιού για την

αγαπημένη ασχολία των βασιλιάδων εκείνης της εποχής Μετά το 1660 ο βασιλιάς

Λουδοβίκος ΙΔ αποφάσισε να προεκτείνει το παλάτι και όχι να κατεδαφίσει το αρχικό

κτίριο με σκοπό οι Βερσαλλίες να γίνουν βασιλικό ανάκτορο το 1661 Μέχρι το 1685

είχε τελειώσει το μεγαλύτερο μέρος των εργασιών και στα τέλη του 18ου αιώνα το

ανάκτορο είχε πάρει την σημερινή του μορφή Η συνολική πρόσοψη που κοιτάει προς

τους κήπους έχει μήκος 570 μέτρα Κατά την διάρκεια των εργασιών εργάζονταν ως

και πάνω από 20000 εργάτες στις Βερσαλλίες κάτι πρωτάκουστο για την εποχή

εκείνη Αλλά και όταν τελείωσαν οι εξωτερικές εργασίες πραγματοποιούνταν

συνεχώς εσωτερικές αλλαγές κυρίως στον 18ο αιώνα όπως αλλαγές δωματίων και

αλλαγές στη διακόσμηση ανάλογα με την μόδα της εποχής

Το ανάκτορο των Βερσαλλιών είναι γνωστό και για τους τεράστιους κήπους

του μαζί με πολλά σιντριβάνια και αγάλματα Είναι ένας από τους μεγαλύτερους

κήπους της Ευρώπης με συνολική έκταση που φτάνει τα 800 εκτάρια Στα

σιντριβάνια και στα αγάλματα είναι αποτυπωμένη η ελληνική μυθολογία όπως και

στο εσωτερικό του ανακτόρου Ο συνολικός κήπος των Βερσαλλιών απλώνεται σε 3

επίπεδα πίσω από το παλάτι και είναι η συνέχιση της αρχιτεκτονικής του παλατιού

Όπως και το ανάκτορο έτσι και οι κήποι έχουν ως σκοπό να τιμήσουν τον βασιλιά και

την χώρα του Τα μεγάλα ποτάμια της Γαλλίας προσωποποιούνταν σε αγάλματα

16 httpelwikipediaorgwikiβερσαλλίες_(παλάτι)

15

Μπροστά από το Μεγάλο Κανάλι ένα τεράστιο κανάλι σε σχήμα σταυρού βρίσκεται

το σιντριβάνι του Απόλλωνα το πιο μεγαλοπρεπές από όλα τα σιντριβάνια των

Βερσαλλιών

Για την κατασκευή του Μεγάλου Καναλιού πέθαναν χιλιάδες εργάτες είτε από

ατυχήματα είτε από ελονοσία Το Μεγάλο Κανάλι από μόνο του είναι 240 στρέμματα

Για την παροχή νερού στα 55 σιντριβάνια χρειαζόταν ένα καλό αρδευτικό σύστημα

Η μηχανή του Μαρλί ήταν ένα τεχνολογικό θαύμα για την εποχή καθώς διοχέτευε τα

νερά του ποταμού Σηκουάνα στους κήπους των Βερσαλλιών Αλλά από την άλλη τα

σιντριβάνια δεν γινόταν να έχουν συνεχώς νερό καθώς οι ποσότητες δεν επαρκούσαν

Στον κήπο βρίσκονταν και δύο άλλα κτίρια το Μεγάλο Τριανόν χτισμένο από

πορσελάνη και το Μικρό Τριανόν Αυτοί οι χώροι πρόσφεραν στην βασιλική

οικογένεια ξεκούραση και χαλάρωση

Κατά την διάρκεια του δέκατου ογδόου αιώνα φαινόταν ότι στην Αγγλία και

στην Γαλλία υπήρχε η ιδέα του `φυσικού` και η επιστροφή σ` αυτό Ήταν `φυσικό` ο

κόσμος να απολαμβάνει τους κανόνες και τους νόμους που εξέδιδε η κυβέρνηση

όπως ήταν `φυσική` η δίψα για γνώση Πίστευαν επίσης ότι ή τέχνη και η

διακόσμηση θα έπρεπε να ήταν πιο `φυσικά` Αυτό που μπήκε πρώτο στην λίστα του

`εκμοντερνισμού` ήταν ο σχεδιασμός των κήπων17

Το 1761 ο Jean-Jacques Rousseau εξέδωσε μία νουβέλα με απίστευτη

απήχηση την Julie ou la Nouvelle Heloise στην οποία κριτίκαρε τους παλαιού τύπου

κήπους της Γαλλίας για την μη φυσικότητα τους και το λανθασμένο γούστο του

μεγαλείου (false taste of grandeur)18

Αυτή η αλλαγή του γούστου από μία επιβεβλημένη διάταξη σε μία άλλη ποιο κοντά

στην φύση θεωρήθηκε ότι θα ξανάφερνε την πραγματική ομορφιά

Ήδη ο ηγεμόνας Puumlckler στο ίδιο πνεύμα αποκάλεσε το πάρκο

που ήταν προορισμένο να έχει τον laquoχαρακτήρα της ελεύθερης φύσης και

του τοπίου της υπαίθρουraquo ένα laquoόλον που αποκλίνει πολύ ουσιαστικάraquo

17 Βλ Michel conan Prespectives on Garden Histories σελ 163 18 Βλ httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau

16

από τον κήπο ενώ το πάρκο είναι μία laquoσυμπτυγμένη εξιδανικευμένη

φύσηraquo ο κήπος παραμένει απλώς laquoμία πιο εκτεταμένη κατοικίαraquo19

Το Γερμανικό πάρκο του 20ου αιώνα

Στης αρχές του 20ου αιώνα ο κήπος και το πάρκο αποτέλεσαν ένα από τα

σημαντικότερα όπλα προπαγάνδας για τους Γερμανούς Ναζί Ένας από τους

αρχιτέκτονες κήπων που ασχολήθηκε με το θέμα ο γερμανός εθνικοσοσιαλιστής

Willy Lange στο βιβλίο του που εκδόθηκε το 1907 Gartengestaltung der Neuzeit

(Σχεδιασμός κήπων σε σύγχρονους καιρούς) παρουσιάζει τον γερμανικό λαό να

συνδέεται γενετικά με το τοπίο και την φύση της χώρας του Κατ` αυτόν ο

σχεδιασμός δημόσιων κήπων είχε θεμελιώδη σημασία για την διατήρηση της

καθαρότητας της φυλής των Γερμανών Σύμφωνα με τον Lange η τέχνη της

κηπουρικής πρέπει να προάγει κριτήρια για την `οικολογία των φυτών` σε σχέση με

το φυσικό τους περιβάλλον

Ο Lange εκτιμούσε τα πάρκα και τους κήπους της Αγγλίας γιατί όπως έλεγε

βρίσκονται σε αρμονία με τα χαρακτηριστικά της γερμανικής φυλής που είχε

απορρίψει προηγούμενους τύπους κήπων μιας και κρίθηκαν ακατάλληλοι για τις

βόρειες φυλές Για τον Lange οι άλλοι κήποι των Ιταλών και των Γάλλων

οφείλονταν σε διαφορετικά φυλετικά χαρακτηριστικά

Η διαφορά μεταξύ του `επίσημου` γαλλικού και `ανεπίσημου` αγγλικού

στυλ κήπων αφορά περισσότερο μία βαθιά διαφορετική κοσμοθεωρία

(weltanschaungen) και αυτό προκύπτει από την διαφορά της ψυχής των δύο

φυλών γιατί στην ψυχή της η κάθε φυλή έχει ριζωμένα όλα τα

συναισθήματα και τις πράξεις της Το στυλ του γαλλικού κήπου αφορά την

έκφραση των νότιο-αλπικών μεσογειακών φυλών ενώ ο αγγλικός κήπος

αναπτύσσεται από το αναβιωμένο αίσθημα της βόρειο-αλπικής φυλήςhellip με

έναν ασυνείδητο τρόπο ο βόρειος άνθρωπος `διαμαρτυρήθηκε` στο Puckler

19 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο μετ Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος Δασκαλοθανάσης εκδόσεις Ποταμός σελ 94

17

(κήπος της Γερμανίας) ενάντια στο μη βόρειο πνεύμα της ζωής στον

κήπο20

Στο δοκίμιο του laquoPuckler und der Muskauer (Τα πάρκα Puckler και Muskau)

1935raquo δύο χρόνια μετά την επικράτηση των εθνικοσοσιαλιστών στην Γερμανία ο

αναγνωρισμένος ιστορικός των κήπων Franz Hallbaum επαινούσε το ενδιαφέρον των

εθνικοσοσιαλιστών για την ιστορία των κήπων λέγοντας ότι

Μέχρι πρότινος ο σχεδιασμός των εξωτερικών χώρων και μαζί με

αυτόν οι μεγάλες ιστορικές δημιουργίες που τον αφορούσαν δεν ήταν

πολύ δημοφιλείς και συγκεκριμένα μεταξύ αρχιτεκτόνων και

αρχιτεκτόνων κήπουhellip ο χώρος του κήπου είχε απορριφθεί ως

ρομαντικός και συναισθηματικός (Gewgaw) που αφορούσε μόνο έναν

άτεχνο νατουραλισμό Πιστεύουμε ότι στις μέρες μας αυτό που συνδέει

όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες σε σχέση με την φυλή το αίμα και το

χώμα θα επανακαθιδρυθούν μαζί με την εκτίμηση που αξίζουν οι κήποι

Στην πραγματικότητα αυτή είναι η `έκφραση της φύσης μας` Γιατί η

ανάπτυξη των κήπων και ο αγώνας ενάντια στον συνηθισμένο `γαλλικού

τύπου` κήπο του 18ο αιώνα αφορούσε την βαθιά έκφραση της φυλής και

της συνδέσεις της με την φύση Ο βόρειος άνθρωπος με το πανθεϊστικό

συναίσθημα στέκεται ενάντια στον μεσογειακό και δυτικό άνθρωπο

Απορρίπτει την υποδούλωση της φύσης το κόψιμο των δέντρων και των

θάμνωνhellip οι αληθινή γερμανική αγάπη για τα δέντρα αναγεννάται ξανά21

Το 1942 ο Mading εξέδωσε το Landespflege και την ίδια χρόνια εκδόθηκε και

το Die Lendschaftsfibel (Το πρωτεύον τοπίο) του Wiepking Και τα δύο βιβλία

αναφέρονται ξανά και ξανά στην ιστορία των κήπων για να συντηρήσουν την ιδέα

της βόρειας φυλής και για την περιβαλλοντική προστασία Ο Mading απορρίπτει όχι

μόνο τους κήπους του μπαρόκ και της αναγέννησης αλλά και το αγγλικό τοπίο σαν

τεχνητό που εξυπηρετεί μόνο αισθητικούς λόγους

20 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC 1999 σελ 165 21 Michel Conan Prespectives on Garden Histories όπ σελ 166

18

Υπήρχαν καιροί που ο σχεδιασμός των κήπων [gartnerische Gestaltung]

και των τοπίων εξυπηρετούσαν καθαρά αισθητικούς λόγουςhellip το τοπίο

συνεχώς επικεντρωνόταν στους κανόνες της μόδας [Wurde bewuΒt um

modischer Regeln willen gezwungen] Στις περισσότερες περιπτώσεις η

οποιαδήποτε χρησιμότητα [Gebrauch] αποκλειόταν Μία τεχνητή

διακόσμηση που δεν είχε σκοπό να δημιουργήσει την εικόνα του φυσικού

τοπίου ούτε καν να έρθει σε αντιπαράθεση με αυτό Οι κήποι και τα πάρκα

ευγενείας της αναγέννησης είναι καλά παραδείγματα αυτής της

νοοτροπίας Είναι αλήθεια ότι στον αγγλικό κήπο η υποδούλωση [Pressung]

της φυσικής ανάπτυξης στην κατασκευαστική φόρμα είναι λιγότερη αλλά

η κατασκευή παραμένει Το ειδυλλιακό του άγριου τοπίου είναι σκόπιμο ndash

και όχι αυθεντικό- και η ιδέα του σχεδιασμού του αφορά το

κατασκευαστικό πλάνο [Bauplan] του κηπουρού [gartnerische]hellip Στην

πραγματικότητα ο αγγλικός κήπος είναι η διακόσμηση της άρχουσας τάξης

[standisch bedingt] 22

Θεματικά Πάρκα

Στις μέρες μας οι δημόσιοι κήποι και τα πάρκα έχουν μετατραπεί σε θεματικές

ατραξιόν Το Λας Βέγκας είναι ίσως το μεγαλύτερο παράδειγμα αυτών των θεματικών

πάρκων και προτείνεται ως πόλη-φαινόμενο Όχι μόνο επειδή για τους Αμερικανούς

και ξένους επισκέπτες είναι η απόλυτη laquoπαιδική χαράraquo αλλά και γιατί οι στατιστικές

του είναι εντυπωσιακότατες στις αρχές του 20ού αιώνα δεν υπήρχε καν Στις αρχές

του 21ου ήταν ήδη το σπίτι ενός εκατομμυρίου ανθρώπων ενώ οι στατιστικές

έδειχναν ότι ο πληθυσμός αυξάνεται με τέτοια ταχύτητα που κάθε μήνα χρειάζεται να

κατασκευαστεί ένα καινούργιο σχολείο

Επιπλέον το Λας Βέγκας είναι ίσως η μοναδική πόλη στον κόσμο που ιεραρχεί

τις ανάγκες των τουριστών - επισκεπτών πολύ ψηλότερα από αυτές των κατοίκων του

Δεν υπάρχουν κρυμμένες γειτονιές που μπορείτε να περπατήσετε για να πιάσετε τον

laquoπαλμόraquo της πόλης Τίποτα δεν έχει laquoαλλοιωθείraquo από τον τουρισμό γιατί το Λας

Βέγκας κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους τουρίστες

22 Βλ Michel Conan Prespectives on Garden Historie σελ164

19

Η προσγείωση στο αεροδρόμιο του Βέγκας μόλις έχει δύσει ο ήλιος

είναι μια εικόνα που μένει για πάντα στη μνήμη του επισκέπτη Τα

αναρίθμητα φώτα δημιουργούν ένα Χολιγουντιανό ονειρεμένο σκηνικό

Σημείο αναφοράς της πόλης είναι η περιοχή του Στριπ Ένας μεγάλος

δρόμος όπου δεξιά και αριστερά είναι χτισμένα τα ξενοδοχεία και τα

εμπορικά κέντρα

Μπορεί να χρειάστηκαν 20 ολόκληρα χρόνια για να κατασκευαστεί η

μεγάλη πυραμίδα της Γκίζας στην Αίγυπτο όμως στο Βέγκας δεν τους

πήρε πάνω από 18 μήνες για να φτιάξουν μια ακριβώς ίδια και μπροστά

της την πολύχρωμη Σφίγγα και να στεγάσουν μέσα το ξενοδοχείο

Luxor Θεωρείται ένα σύγχρονο αρχιτεκτονικό θαύμα για τη

δημιουργία του οποίου συνέβαλαν οι μεγαλύτεροι Αιγυπτιολόγοι Η

πόλη της Βενετίας σε μικρογραφία βρίσκεται στο εσωτερικό του

ξενοδοχείου Venetian που αποτελείται από δύο πύργους Στο πρώτο

όροφο υπάρχει ένα κανάλι με γόνδολες τις οποίες ενοικιάζουν οι

επισκέπτες τους για να κάνουν μια μικρή βόλτα υπό τις ιταλικές

μελωδίες που τραγουδά ο γονδολιέρης Την είσοδο του εντυπωσιακού

ξενοδοχείου Paris κοσμούν μια μικρογραφία του Πύργου του Άιφελ

της Αψίδας του θριάμβου η πρόσοψη του Λούβρου κά23

Ο τρόπος με τον όποιο η αγορά η οικονομία η παγκοσμιοποίηση ο

νεοφιλελευθερισμός και ο ύπερ-καπιταλισμός που απειλούν ή ακόμα και

καταστρέφουν την `αυθεντικότητα` του ιστορικού νοήματος των κήπων και των

πάρκων είναι ένα θέμα προς συζήτηση Αυτός ο τρόπος θέασης των πραγμάτων δεν

λαμβάνεται πολύ υπόψη κατά τη δημιουργία ή αναδημιουργία αυτών των `τόπων` Η

πιθανότητα αυτός ο τρόπος σκέψης για την κατασκευή δημόσιων χώρων να οφείλεται

στην `αγορά` παραλείπεται αυθαίρετα Φαίνεται ότι υπάρχει η απαίτηση για έναν

πολιτιστικό προσδιορισμό του `χώρου` από διάφορους οικονομικούς παράγοντες

Αυτή η απαίτηση οδηγεί συνεχώς στην συνειδητή παραγωγή `θεματικών πάρκωνrsquo

23 httptranskathimerinigr4dcgi_w_articles_taxworld_12_20092006_165039 Κείμενο Ηλέκτρα Σαμοΐλη

20

Τα σύνορα τον σύγχρονων πάρκων

Στα τέλη του 1980 μία μικρή μάχη ξέσπασε στο Tompkins

Square Park ένα μικρό πάρκο στο East Village της Νέας Υόρκης Το

μέρος είχε μετατραπεί σε στέκι για τους άστεγους τους αλκοολικούς

και τους ναρκομανείς Κάποια στιγμή η αστυνομία προσπάθησε να

επανακτήσει τον έλεγχο με το να κλείνει το πάρκο την νύχτα Η μάχη

του Tompkins Square είναι διάσημο παράδειγμα για την μάχη του

νοήματος του δημόσιου χώρου (Smith 1992) Είχε η παρέμβαση της

αστυνομίας ως πρόθεση πραγματικά να πολεμήσει την κατάληψη

αυτών των ομάδων Ή ήθελε να υποβαθμίσει την ίδια την έννοια του

δημόσιου χώρου Ο Smith παρουσιάζει εκείνα τα στοιχεία που

αποδεικνύουν ότι στην πραγματικότητα η προσπάθεια αφορούσε την

`εξημέρωση` της κουλτούρας του πάρκου που ταιριάζει απόλυτα με

την στρατηγική της βελτίωσης της γειτονιάς γύρω από το πάρκο με την

`εισβολή` νέων οικονομικά ευνοημένων group να καταλαμβάνουν

έναν χώρο που παραδοσιακά ανήκε σε οικονομικά ασθενέστερους24

Δηλαδή το ίδιο που συμβαίνει και στην περιοχή του Κεραμεικού στην Αθήνα

όπου τα τελευταία χρόνια υπάρχει έντονο ενδιαφέρον από πολιτικούς μηχανικούς και

κατασκευαστικές εταιρίες για ανέγερση πολυκαταστημάτων εμπορικών κέντρων και

πολυτελών κατοικιών

Σήμερα μπορούμε να προσεγγίσουμε και να αναλύσουμε την

περίπτωση του Tompkins Square με έναν άλλο τρόπο Στο πάρκο δόθηκε

ένας νέος τρόπος διαχείρισης Αυτό που γίνεται αμέσως ορατό είναι το

μεγάλο διαχωριστικό που χωρίζει το πάρκο σε υπό-χώρους (όπως και σε

άλλα πάρκα στο Μανχάταν) Τα πάντα φαίνονται διαφορετικά από την

στιγμή που η αστυνομία προσπάθησε να ελέγξει την κατάσταση

Διαφορετικά groups έχουν βρει το δικό τους κομμάτι σε αυτό το μικρό

πάρκο τις ζεστές μέρες οι άστεγοι καταλαμβάνουν τον μικρό χώρο στα

παγκάκια αυτοί που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα προτιμούν τις 24 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain NAi Publishers 2001 σελ 20

21

περιοχές με την άμμο οι έφηβοι παίζουν μπάσκετ στο κλειστό τερέν του

μπασκετμπολ τα παιδιά παίζουν στον παιδότοπο που περικυκλώνεται

από βαριές σιδερένιες μπάρες και οι αναρχικοί οι μικρές οικογένειες και

οι yappies ξεχωριστά ο καθένας συνυπάρχουν στα τμήματα του πάρκου

που έχουν γκαζόν Κάποιοι πιστεύουν ότι τα διαχωριστικά του πάρκου

είναι η απόδειξη της εγκατάλειψής του ως δημόσιου χώρου (Smith

1992) Αλλά μήπως συμβαίνει το αντίθετο Η αξία της περίπτωσης του

Tompkins Square έγκειται στο ότι λειτούργησε ως παράδειγμα μίας

μάλλον στενοκέφαλης και συντηρητικής προσέγγισης Πολλές `φυλές

των πόλεων` φαίνεται να έχουν καταλάβει τον χώρο του πάρκου

επιδεικνύοντας όλες τις αποχρώσεις του East Village μέσα σε ένα μικρό

πάρκο Τα διαχωριστικά μετατρέπονται σε σύμβολα της τάξης

οριοθετούν χωρίς να απομονώνουν ή να αποκλείουν Το Tompkins

Square Park λειτουργεί σαν μία σκηνή όπου ανά πάσα στιγμή γίνεσαι

το θέαμα και ο θεατής και αυτό σε κάνει λειτουργικό μέλος του

δημόσιου χώρου25

Τα διαχωριστικά σχεδόν από την αρχή του 20ου αιώνα χρησιμοποιούνται στα

πάρκα Μεταφορικά τα αντιλαμβανόμαστε σαν `κορνίζες` αλλά στην

πραγματικότητα λειτουργούν περισσότερο ως σύμβολα οριοθέτησης Τα πάρκα είναι

οι δημόσιοι κήποι των πόλεων και εξορισμού οι κήποι αφορούν κλειστούς χώρους

Επίσης ένα διαχωριστικό ορίζει έναν χώρο Εάν αυτός ο χώρος είναι

προσδιορισμένος ως δημόσιος τότε εμείς καταλαβαίνουμε ότι αυτός ο χώρος είναι

ιδιαίτερος με προσδιορισμένη χρήση που τον ξεχωρίζει από τους άλλους δημόσιους

χώρους και απαιτεί από εμάς την ανάλογη συμπεριφορά σε σχέση με τους ισχύοντες

κανόνες

Αυτή η οπτική επάνω στον προσδιορισμό των δημόσιων χώρων προσφέρει

έναν άλλο τρόπο σκέψης επάνω στις μέχρι τώρα πιο διαδεδομένες αρχές του ντιζάιν

των πάρκων Αυτή η συμβολική σημασία του φράχτη συχνά έρχεται σε αντιπαράθεση

με την αρχή του ρευστού και ανοιχτού ουδέτερου και πολυσυλλεκτικού χώρου που

έχει την αναφορά του στην μοντέρνα `αστικοποίηση` Η αντικατάσταση των πάρκων

με κοινόχρηστους `πράσινους` χώρους θολώνει την ιδέα της προσβασιμότητας και

25 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 21

22

της χρήσης των δημόσιων χώρων Αυτός ο τρόπος σχεδιασμού των δημόσιων χώρων

έχει τις αναφορές του στο μοντέρνο κίνημα Παρόλα αυτά πολλά από τα σύγχρονα

σχέδια για πάρκα και κήπους έχουν ως αναφορά τους τον ρευστό και ανοιχτό χώρο

Η ιδέα του `διαχωριστικού για μεγαλύτερη προσβασιμότητα` παρουσιάζει ένα

εναλλακτικό σχέδιο στρατηγικής για τον σχεδιασμό των δημόσιων χώρων

Ο καλά σχεδιασμένος τρόπος διασύνδεσης και χωρικότητας προωθούν την

δημόσια προσβασιμότητα και ανταλλαγή αλλά κανείς δεν μπορεί να περιμένει μία

καθολική λύση από ένα τέτοιο τρόπο σχεδίασης Τέτοιου τύπου στρατηγικές

σχεδίασης είναι θεμελιώδεις και μπορούν να έχουν μία `υποστηρικτική πολιτική` η

εξασφάλιση της ασφάλειας είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας

Όχι πολύ μακριά από το Tompkins Square Park βρίσκεται η

πόλη Stuyvesant Στην τυπολογία της κατασκευής της βρίσκουμε το

πλάνο σχεδιασμού του Le Corbusier Για πολλούς ανθρώπους αυτός ο

μοντερνιστικός τρόπος σχεδίασης μίας μικρής σε κλίμακα πόλης

καταστρέφει την ποικιλομορφία της Τεράστιες κτιριακές

εγκαταστάσεις ομογενοποιημένες και με περιορισμένες λειτουργίες

εμφανίζονται σε όλη την Ευρώπη και την βόρεια Αμερική μετά τον

δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Τώρα πια είναι γνωστές ως `πολύ-

προβληματικά` projects και αυτό βέβαια αν δεν έχουν ήδη ανατιναχτεί

ή κατεδαφιστεί Παρόλα αυτά όποιος τολμήσει να μπει σε αυτές τις

κτιριακές εγκαταστάσεις μένει έκπληκτος από το `σαν-πάρκο` καλά

διατηρημένο και καλά διαχειριζόμενο χώρο σαν όαση που προσωρινά

κλείνει έξω την χαοτική αστική ζωή Τέτοιου είδους κτιριακές

εγκαταστάσεις μάς δείχνουν ότι η σωστή διαχείριση του δημόσιου

χώρου μπορεί να δημιουργήσει περιβάλλοντα στα οποία κανείς δεν

εξαιρείται αλλά αντίθετα είναι ευπρόσδεκτος26

Η ιδέα της `χρήσης του διαχωριστικού για την διευκόλυνση της κοινής

πρόσβασης` ανεγείρει το πιο γενικό ερώτημα του νοήματος του διαχωριστικού και

των νέων ηλεκτρονικών συστημάτων ασφαλείας Τα περιστρεφόμενα κάγκελα

ασφαλείας στους σταθμούς του μετρό και οι ηλεκτρονικές πύλες ασφαλείας των

αεροδρομίων των καταστημάτων και τώρα σε πολλές βιβλιοθήκες και αρκετά

26 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 23

23

σχολεία κυρίως στην Αμερική είναι πλέον κοινό στοιχείο του αστικού τοπίου (μαζί με

τις ευρέως διαδεδομένες κλειστού κυκλώματος βιντεοκάμερες) εκφράζοντας έτσι ένα

ελεγχόμενο περιβάλλον μέσω της τεχνολογίας Με ευκολία μπαίνουμε στην

διαδικασία να δούμε αυτές τις μεθόδους στον δημόσιο χώρο ως περιοριστικές για την

ελευθερία μας Αλλά πότε και ποιους ενοχλούν αυτοί οι περιορισμοί Οι ηλεκτρονικές

πύλες των αεροδρομίων μάλλον έχουν μία κατευναστική ιδιότητα ο αποκλεισμός της

παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς διατηρεί την πίστη μας για την ασφάλεια της πτήσης

Οι ηλεκτρονικές πύλες των αεροδρομίων δείχνουν ότι αυτές η εταιρίες στις οποίες

στηριζόμαστε κάνουν τα πάντα για να μας εξασφαλίσουν το αίσθημα της ασφάλειας

Σημαντικό στοιχείο είναι το γεγονός ότι οι κάμερες παρακολούθησης με

ανιχνευτές μετάλλων στα αεροδρόμια στα καταστήματα κλπ είναι σε μεγάλο βαθμό

αντικειμενικές Ο αποκλεισμός δεν βασίζεται στα χαρακτηριστικά ή στο ντύσιμο

αλλά στην παρουσία μετάλλου Αυτό που μετράει είναι η κατοχή κάποιου μεταλλικού

αντικειμένου που θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή για το κοινό που συνωστίζεται

στα αεροδρόμια ή για την κλοπή αγαθών από τα καταστήματα

Σε αυτές τις περιπτώσεις η τεχνολογία στην πραγματικότητα είναι ένα συν

για την δημιουργία δημόσιων χώρων Εν μέρει τα διαχωριστικά αναλαμβάνουν την

ευθύνη για τα άτομα με ροπή προς την παραβατικότητα (Latour 1986)27 να πληρώσω

το εισιτήριο του Μετρό Να κλέψω αυτό το βιβλίο Τα συστήματα ασφαλείας όχι

μόνο μας σώζουν από τέτοια ηθικά διλήμματα αλλά μπορούν να κάνουν έναν χώρο

πιο δημόσιο μία βιβλιοθήκη που μπορείς να έχεις πρόσβαση μόνο με πάσο ή κάρτα

μέλους παραμένει ένα αποκλεισμένο μέρος και δεν λειτουργεί ως δημόσιος χώρος

Μία βιβλιοθήκη που μόνο ελέγχει εάν το βιβλίο νομίμως έχει δανειστεί έχει την

δυνατότητα να εξελιχθεί σε δημόσιο χώρο

Η βιβλιοθήκη του Rotterdam είναι ένα παράδειγμα του πώς μπορεί μία

βιβλιοθήκη να αναπτυχθεί σε δημόσιο χώρο Αυτή η βιβλιοθήκη είναι

ανοιχτή σε όλους Υπάρχει έλεγχος μόνο κατά την έξοδο όπου και

χρησιμοποιείται σύστημα ασφαλείας Το κοινό αποτελείται από άτομα

διαφορετικών ομάδων και κάνει μαζικά χρήση της βιβλιοθήκης Αυτή η

ποικιλότητα των ανθρώπων ο καθένας από αυτούς με τον δικό του τρόπο

κάνει χρήση της βιβλιοθήκης στην αίθουσα των περιοδικών μαζεύονται

27 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 23

24

κυρίως άνδρες ξένης εθνικότητας για να διαβάσουν εφημερίδες άλλων

χωρών νεαροί που σερφάρουν στο internet άνθρωποι που παίζουν σκάκι

στα ειδικά τραπέζια για σκάκι φοιτητές που μελετούν στα πιο

απομονωμένα σημεία της βιβλιοθήκης κλπ Και όλα αυτά σε έναν χώρο που

θυμίζει εμπορικό κέντρο28

Ο Δήμος Ζωγράφου

Ο δήμος Ζωγράφου έκτασης 9000 στρεμμάτων και με 75000 περίπου

κατοίκους υπάγεται σήμερα στο γενικότερο πολεοδομικό συγκρότημα των

Αθηνών και εντάσσεται γεωγραφικά στα ανατολικά προάστια της

πρωτεύουσας Λόγω της εγγύτητάς του με το κέντρο παρουσιάζει παρόμοια

χαρακτηριστικά δόμησης Παρά ταύτα είναι περιοχή πλούσια σε πράσινο που

συγκεντρώνεται κυρίως στους πρόποδες του Υμηττού Ο Δήμος απέκτησε

αξία λόγω της οικοδόμησης της Πανεπιστημιούπολης και της

Πολυτεχνειούπολης με αποτέλεσμα να παρουσιάζει υψηλές τιμές στα

ενοικιαζόμενα διαμερίσματα

Η περιοχή παλιά ήταν δασικό και καλλιεργήσιμο έδαφος με πλούσια

βλάστηση καλλιέργειες δάσος και αλσάκια Στα μέσα του 20ού αιώνα με

την πολεοδόμηση της Αθήνας αναπτύχθηκε η περιοχή Τα δάση της περιοχής

κυρίως με πεύκα βρίσκονται στο νότο νοτιοανατολικό και ανατολικό μέρος

Το 1902 ο Ιωάννης Ζωγράφος βουλευτής στο κόμμα του Θεόδωρου

Δηλιγιάννης αγόρασε μια μεγάλη έκταση από τη χήρα Βουρνάζου και στη

συνέχεια τη ρυμοτόμησε σε οικόπεδα τα οποία πουλούσε με δόσεις 112 δρχ

το μήνα Τα πρώτα σπίτια άρχισαν να κτίζονται στα κτήματα του

laquoΖωγράφουraquo το 1919 Δέκα χρόνια μετά αριθμούσαν 100 Από εκείνους τους

πρώτους οικιστές φτιάχτηκε και ο πρώτος ξύλινος ναΐσκος προς τιμή του

Αγίου Θεράποντα που σήμερα είναι ο επιβλητικότερος στη περιοχή Η νότια

πλευρά του Ζωγράφου ήταν το άλλοτε ρέμα του Χουσεΐν μπεη στη βόρεια

28 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 24

25

πλευρά του οποίου είχε κτισθεί το θεραπευτήριο του Συγγρού Αυτό το ρέμα

καλύφθηκε στις αρχές του 1960 επί Βασιλέως Παύλου

Το 1929 η περιοχή Ζωγράφου έγινε κοινότητα με πρώτο πρόεδρο τον

γιο του Ιωάννη Ζωγράφου τον Σωτήριο Ζωγράφο Το 1947 η κοινότητα

Ζωγράφου ανακηρύχθηκε Δήμος στον οποίο περιλαμβάνονταν οι συνοικίες

Γουδή τα Άνω Ιλίσια (πρώην Καπόνια) τα Ιλίσια παρά την κοίτη του

ποταμού Ιλισού που ξεκίναγε από την Αγία Ελεούσα στη σημερινή συνοικία

της Πανεπιστημιούπολης29

Πάρκο στα Ιλίσια

Μια πράσινη γραμμή ακολουθεί την οδό Μιχαλακοπούλου στα Ιλίσια

ξεκινώντας από την οδό Ηριδανού που διακόπτεται από την οδό Αλκάνος για να

σταματήσει στο ύψος της οδού Αιγινήτου Δ

Αυτή η πράσινη γραμμή φαίνεται να δημιουργήθηκε από τη μία για να

καλύψει την ανάγκη της πόλης για πράσινο κι από την άλλη για να λειτουργήσει σαν

δημόσιο πάρκο Αυτό μπορούμε εύκολα να το συμπεράνουμε από την έντονη και

πυκνή βλάστηση που υπάρχει στον χώρο αλλά και από τα παρελκόμενα αντικείμενα

που έχουν τοποθετηθεί προσπαθώντας να δηλώσουν τη χρηστική τους αξία ενώ

βρίσκονται ατάκτως ερριμμένα καθ όλο το μήκος και το πλάτος του πάρκου Τα

περισσότερα από αυτά τα αντικείμενα είναι αδύνατον να χρησιμοποιηθούν μιας και

βρίσκονται στα πιο δυσπρόσιτα και απίθανα σημεία του πάρκου Η προσβασιμότητα

στο μεγαλύτερο μέρος του είναι πολύ δύσκολη ενώ τον χειμώνα γίνεται δυσκολότερη

με την έλλειψη πλακόστρωσης Το πάρκο ξεκινάει σαν μία νησίδα που όσο ανεβαίνει

πλαταίνει για να καταλήξει στο κύριο κομμάτι της που βρίσκεται μεταξύ των δρόμων

Αλκμάνος και Αιγινήτου Αυτό το κομμάτι του πάρκου είναι αρκετά μεγάλο και

εξοπλισμένο με παγκάκια αγάλματα ένα σιντριβάνι και φυσικά πυκνή βλάστηση Η

επισκεψιμότητα του πάρκου είναι σχετικά περιορισμένη με λίγους ανθρώπους

κυρίως αυτούς που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα Το σιντριβάνι του πάρκου είναι

εξάγωνο αρκετά μεγάλο με έναν πίδακα στο κέντρο που φτάνει στην αποκορύφωση

29 httpelwikipediaorgwikiΖωγραφου

26

του τα 6 με 7 μέτρα ύψος ενώ περιστοιχίζεται από ένα δαχτυλίδι με μικρότερους

πίδακες

Τα γλυπτά του πάρκου χωρίζονται σε τρία ήδη 1) Μινιμαλιστικές γλυπτικές

κατασκευές μικρού μεγέθους που βρίσκονται διάσπαρτες κυρίως από την πλευρά της

οδού Αλκμάνος μέσα στα παρτέρια με τα λουλούδια και τα δέντρα (ο εντοπισμός

τους είναι μάλλον μια περιπέτεια λόγω της οργιώδους βλάστησης στην οποία θα

νόμιζε κανείς ότι δεν έχει επέμβει ανθρώπινο χέρι αλλά και των ίδιων τον γλυπτών

που από κατασκευής μοιάζουν περισσότερο με μικρά τσιμεντένια καθίσματα) 2)

Φορμαλιστικά γλυπτά με επαναλαμβανόμενα μοτίβα που μοιάζουν να είναι

κατασκευασμένα στα τέλη της δεκαετίας του lsquo70 με δομή που θυμίζει τοτέμ και

αναγνωρίσιμες παραστάσεις (μια κουκουβάγια φυτικά μοτίβα κλπ) τοποθετημένα κι

αυτά στα παρτέρια που βρίσκονται στην πλευρά της οδού Αλκμάνος με ελάχιστη

προσβασιμότητα και δυσκολία εντοπισμού τους 3) Μπρούτζινη προτομή μικρού

μεγέθους που βρίσκεται περίπου στο μέσο του τρίτου κατά σειρά μέρους του πάρκου

και είναι και αυτή κρυμμένη πίσω από δέντρα και θάμνους Η προτομή που

φιλοτέχνησε ο Louis Alberto Pantoja το 2000 έγινε προς τιμή του Francisco de

Miranda του επαναστάτη της Βενεζουέλας που γεννήθηκε στο Caracas 28 Μαρτίου

του 1750 και πέθανε στις φυλακές του El Arsenal de la Carraca Cadiz 14 Ιουλίου του

1816

Αυτή η προτομή εγείρει αρκετά ερωτήματα σε σχέση με τον τόπο που

βρίσκεται την λειτουργία που παρέχει αλλά και την ιστορία του απεικονιζόμενου

Η προτομή τοποθετήθηκε στο πάρκο το 2001 σε μία προσπάθεια του δήμου

Αθηναίων να γεμίσει όσο το δυνατόν περισσότερους δημόσιους χώρους με αγάλματα

και προτομές ενόψει των ολυμπιακών αγώνων της Αθήνας του 2004

Χαρακτηριστικά είναι τα άρθρα που δημοσιευτήκαν λίγα χρόνια αργότερα

Όσο για τον Δημήτρη Αβραμόπουλο φάνηκε η προτίμησή του

για τις προτομές με αποκορύφωμα τη δημιουργία του laquoΠάρκου

Ελλήνων Λογοτεχνώνraquo μπροστά από το Πνευματικό Κέντρο Πληθώρα

τέτοιων δωρεών αποδέχθηκε άκριτα ο δήμος Αθηναίων εκείνη την

περίοδο Έτσι εξηγείται και η παρουσία του αγάλματος του στρατηγού

Χοσέ Αρτίγας laquoελευθερωτή της Ουρουγουάηςraquo στη

Μιχαλακοπούλου Στα περισσότερα βάθρα υπήρχε και το όνομα του

27

τότε δημάρχου ακόμα και μέσα στο νόμισμα της στήλης της

laquoΔραχμήςraquo 7 - 0802200430

Η απουσία πολιτικής χαρακτήριζε την πολιτική του Δήμου

Αθηναίων για τα έργα τέχνης σε δημόσιους χώρους Οχι μόνο

πρόσφατα αλλά τουλάχιστον τα τελευταία 30 χρόνια Επί δημαρχίας

Αβραμόπουλου μια καλλιτεχνική επιτροπή που τώρα έχει καταργηθεί

δεχόταν τις προτάσεις για δωρεές έργων στην πλειονότητά τους

αμφιβόλου ποιότητας laquoΚάθε σύλλογος έκανε και μια δωρεά

προσπαθώντας με προτομές να τιμήσει τις προσωπικότητες που

συνδέθηκαν με τον τόπο τουraquo συνεχίζει ο Π Λουκάκος

Προς το παρόν ξεχάστε τα αυτά Η αποδοχή των δωρεών έχει

παγώσει και για το λόγο αυτό τους τελευταίους μήνες δεν έχει

τοποθετηθεί ούτε ένα καινούριο υπαίθριο γλυπτό στην Αθήνα -με

εξαίρεση το άγαλμα του Μεγάλου Αλέξανδρου έργο του Γιάννη

Παππά που ενδεχομένως να τοποθετηθεί απέναντι από το Ρεξ Εχουν

όμως παγώσει και οι διαγωνισμοί και οι αναθέσεις laquoΤο νομοθετικό

πλαίσιο απαγορεύει τις αναθέσεις έργων ακόμα και τον μεγαλύτερο

γλύπτη της Ελλάδας να έχουμε μπροστά μας Αναθεση μπορεί να γίνει

μόνο για ποσό έξι χιλιάδων ευρώ έτσι όμως δεν μπορούμε να μιλάμε

για κάποιο γλυπτό με αξιώσειςraquo διευκρινίζει ο Π Λουκάκος (7 -

08022004)31

Για τον μέσο Αθηναίο πολίτη που επισκέπτεται το πάρκο ο Francisco de

Miranda δεν σημαίνει απολύτως τίποτα και θα ήταν παράδοξο να περιμένουμε κάτι

τέτοιο Άρα γιατί επιλέχθηκε αυτός ο επαναστάτης της Βενεζουέλας για να

διακοσμήσει με την προτομή του έναν δημόσιο χώρο της Αθήνας Και εντέλει ποίος

είναι ο Francisco de Miranda

30 Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=3325212 31 Παρής Σπίνου Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=98141564

28

Francisco de Miranda32

Ο Sebastiaacuten Francisco de Miranda y Rodriacuteguez γνωστός περισσότερο ως

Francisco de Miranda συμμετείχε στην επανάσταση της Βενεζουέλας Παρόλο που τα

σχέδια του για την ανεξαρτησία των ισπανόφωνων αποικιών της Αμερικής απέτυχαν

θεωρήθηκε ως ο πρόδρομος του Simoacuten Boliacutevar που κατά τη διάρκεια του αμερικανό-

ισπανικού πολέμου απελευθέρωσε με επιτυχία μεγάλο μέρος της νοτίου Αμερικής Ο

Miranda έζησε μία ταραχώδη ζωή Ως ιδεαλιστής ανέπτυξε ένα πρωτοποριακό σχέδιο

για να ελευθερώσει και να ενοποιήσει την λατινική Αμερική αλλά οι φιλοδοξίες και

επιδιώξεις του για την ανεξαρτησία της νοτίου Αμερικής απέτυχαν το 1812 τον

παρέδωσαν στους εχθρούς του και μετά από τέσσερα χρόνια το 1816 πέθανε σε

ισπανική φυλακή Παρόλα αυτά δεκατέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο του το

μεγαλύτερο μέρος της ισπανόφωνης Αμερικής ήταν ελεύθερο

Ο Miranda γεννήθηκε μέσα σε μία μεγαλοαστική οικογένεια ο πατέρας του

Sebastian de Miranda Ravelo ήταν εύπορος έμπορος με καταγωγή από τις Κανάριες

Νήσους ενώ και η μάνα του Francisca Antonia Rodriacuteguez de Espinoza καταγόταν από

πλούσια οικογένεια της Βενεζουέλας Ο Miranda πήγε στα καλύτερα ιδιωτικά σχολεία

και στα ακριβότερα κολλέγια ενώ κατά την διάρκεια της φοίτησής του δεχόταν

ρατσιστικά πειράγματα για την καταγωγή του Έτσι δεν απολάμβανε τα οφέλη της

υψηλής κοινωνίας μιας και υπήρχε συνεχής αμφισβήτηση από την αριστοκρατία της

εποχής Σαν αποτέλεσμα αυτής της αποδοκιμασίας ο Miranda παρουσίαζε την εικόνα

του φαντασμένου με πομπώδεις αφηγήσεις και μυθεύματα

Γύρω στο 1771 ο Miranda αγόρασε το αξίωμα του καπετάνιου του ισπανικού

στόλου (όχι κάτι ασυνήθιστο για την εποχή) Ενώ υπηρετούσε ως καπετάνιος δίπλα

στον στρατηγό Juan Manuel de Cajigal y Monserrat (1739-1811) απέκτησε

ενδιαφέρον για τον αγώνα υπέρ της ανεξαρτησίας της ισπανόφωνης Αμερικής

Υπό τον Cajigal ο Miranda συμμετείχε στην μάχη της Pensacola το 1781

υπερασπιζόμενος την ισπανική κυριαρχία σε αυτό που ονομάζουμε σήμερα Florida

των ΗΠΑ Αυτή η συμμετοχή του τού χάρισε το αξίωμα του συνταγματάρχη

32 httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

29

Από το 1791 ο Miranda απέκτησε ενεργό ρόλο στην γαλλική επανάσταση Στο

Παρίσι ήταν φίλος με τον Girondiste Jacques Pierre Brissot και τον Jeacuterocircme Peacutetion de

Villeneuve και για σύντομο χρονικό διάστημα υπηρέτησε σαν στρατηγός στον

επαναστατικό στρατό που διοικούνταν από τον Charles Franccedilois Dumouriez Τον

Απρίλιο του 1793 ο Miranda συνελήφθη και κατηγορήθηκε για προδοσία Στη δίκη

όμως ήταν τόσο ήρεμος και πειθήνιος που κρίθηκε αθώος Παρόλα αυτά οι

κατηγορίες του Marat και των συντρόφων του δεν καταλάγιασαν Συνελήφθη ξανά

τον Ιούνιο του 1793 και φυλακίστηκε

Ο Miranda φαίνεται να επιβίωσε από έναν συνδυασμό ευνοϊκής τύχης και

πολιτικών συμφερόντων υπέρ του η επαναστατική κυβέρνηση απλά δεν μπορούσε να

συμφωνήσει για το τι έπρεπε να κάνει με αυτόν Παρέμεινε στις φυλακές του La Force

ακόμα και μετά από την πτώση του Robespierre τον Ιούλιο του 1794 ενώ

απελευθερώθηκε τον Ιανουάριο του επόμενου χρόνου Πεπεισμένος πλέον ότι η τροπή

που είχε πάρει η επανάσταση ήταν λάθος ξεκίνησε να συνωμοτεί με τους

αριστοκράτες εναντίον των επαναστατών και ταυτόχρονα τού έγινε πρόταση από

αυτούς να ηγηθεί του στρατού τους αλλά για άλλη μια φορά συνελήφθη και

εκδιώχθηκε από την χώρα

Η ζωή του ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τον αγώνα για ανεξαρτησία των

ισπανικών αποικιών στην Λατινική Αμερική Ο Miranda οραματιζόταν μία

ανεξάρτητη αυτοκρατορία η οποία να αποτελείται από όλες τις περιοχές που

βρίσκονταν υπό την κατοχή των ισπανών και των πορτογάλων και να απλώνεται από

τον ποταμό του Μισισιπή μέχρι το Cape Horn Αυτή η αυτοκρατορία θα ήταν υπό την

ηγεμονία μίας βασιλευόμενης οικογένειας που θα ονομαζόταν `Inca` προς τιμή του

ένδοξου ινδιάνικου λαού

Με την βοήθεια της μεγάλης Βρετανίας ο Miranda αποπειράθηκε να εισβάλει

στη Βενεζουέλα το 1806 Το ίδιο διάστημα η Βρετανία ήταν σε πόλεμο με την

Ισπανία και σύμμαχος του Ναπολέοντα Το 1793 ο Miranda πήγε στην Ουάσινγκτον

για να συναντήσει τον πρόεδρο Thomas Jefferson Η συνάντηση έγινε αλλά δεν

υπήρξε καμία ανάμιξη στα σχέδια του Miranda Έτσι άρχισε να οργανώνει κρυφά μία

εκστρατεία για την απελευθέρωση της Βενεζουέλας ναυλώνοντας ένα πλοίο που

ονόμασε Leander προς τιμήν του μεγαλύτερού του γιου

30

Στο Jacmel Haiti ο Miranda απέκτησε άλλα δύο πλοία το Bee και το

Bacchus μαζί με το πλήρωμά τους Στις 12 Μαρτίου στο Jacmel ο Miranda

ανάρτησε την πρώτη σημαία της Βενεζουέλας στο Leander την οποία και είχε

σχεδιάσει μόνος του Στις 28 Απριλίου ο μικρός αυτός στόλος κατελήφθη από τα

ισπανικά πολεμικά πλοία στις ακτές της Βενεζουέλας Μόνο το Leander κατάφερε να

αποδράσει Εξήντα άντρες αιχμαλωτίστηκαν και δικάστηκαν και δέκα από αυτούς

στάλθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα Το Leander με το πλήρωμά του

ανασυντάχθηκαν στα βρετανικά νησιά Barbados και Trinidad Στις 3 Αυγούστου η

εκστρατεία έφτασε στο La Vela de Coro καταλαμβάνοντας το φυλάκιο για πρώτη

φορά σηκώθηκε η σημαία της Βενεζουέλας στα χώματα της Πριν ξημερώσει το

επόμενο πρωινό η εκστρατεία κατέλαβε το Coro αλλά δεν δέχτηκε καμία βοήθεια

από τους κατοίκους της πόλης Υπό την απειλή της ήττας οι άνδρες υποχώρησαν

περιμένοντας ενισχύσεις Συνειδητοποιώντας ότι δεν μπορούσε να κρατήσει άλλο την

πόλη ο Miranda διέταξε τον στρατό του να σαλπάρει ενώ όλον τον επόμενο χρόνο

περίμενε στα νησιά της καραϊβικής για ενισχύσεις που δεν έφτασαν ποτέ Κατά την

επιστροφή του στην Βρετανία ο Miranda βρήκε μεγαλύτερη υποστήριξη από την

βρετανική κυβέρνηση Το 1808 συντάχθηκε και στάλθηκε μεγάλη στρατιωτική

δύναμη για να επιτεθεί στην Βενεζουέλα αλλά η εισβολή του Ναπολέοντα στην

Ισπανία ξαφνικά μετέτρεψε τους Ισπανούς σε σύμμαχους της Βρετανίας και έτσι

έληξε άδοξα και αυτή η προσπάθεια

Όταν τελικά η Βενεζουέλα απέκτησε την ανεξαρτησία της στις 19 Απριλίου

του 1810 στάλθηκε αντιπροσωπεία στην Βρετανία για την αναγνώριση του

νεοσύστατου κράτους Αυτή η αντιπροσωπεία έπεισε τον Miranda να γυρίσει στην

πατρίδα του και την ίδια χρονιά εκλέχθηκε ως αντιπρόσωπος του El Pao της επαρχίας

της Βαρκελώνης Στις 5 Ιουνίου του 1811 καθιερώθηκε επίσημα η τρίχρωμη σημαία

που ο Miranda είχε σχεδιάσει

Στα χρόνια που ακολούθησαν η τύχη του Miranda αλλά και του νεοσύστατου

κράτους δεν ήταν ευνοϊκή Ο στρατός των δημοκρατικών απέτυχε να κατακτήσει

περιοχές της Βενεζουέλας που παρέμεναν υπό το βασιλικό καθεστώς Επιπροσθέτως

η Βενεζουέλα χάνει την ισπανική αγορά και το κύριο εξαγόμενο προϊόν της το κακάο

Αυτό σήμανε την οικονομική κρίση που κυρίως έπληξε τις μεσαίες και χαμηλές

τάξεις χάνοντας τον ενθουσιασμό τους για την δημοκρατία Στης 4 Ιουλίου η

31

Βαρκελώνη τάχτηκε υπέρ του βασιλικού καθεστώτος Η γειτονική Cumanaacute

αποκόπηκε από το δημοκρατικό κέντρο και αρνήθηκε να αναγνωρίσει την

δικτατορική κυριαρχία του Miranda ως στρατιωτικού διοικητή Υπό αυτές τις

συνθήκες μία ισπανική φρεγάτα με διοικητή τον Domingo Monteverde κατάφερε

από μία μικρή ομάδα στρατιωτών που διέθετε να δημιουργήσει έναν μεγάλο στρατό

από οικειοθελείς κατοίκους που τον ακολούθησαν ως την Valencia αφήνοντας τον

Miranda να κατέχει μόνο ένα μικρό μέρος της κεντρικής Βενεζουέλας Στα μέσα

Ιουλίου ο Monteverde είχε καταλάβει την Valencia ενώ ο Miranda έβλεπε ότι η

κατάσταση είχε γίνει απελπιστική Άρχισε τις διαπραγματεύσεις με τον Monteverde

για παύση πυρός στις 25 Ιουλίου του 1812 Παρόλο που στη συμφωνία για παύση

πυρός υπήρχε πολιτική αμνηστία ο Miranda προσπάθησε να διαφύγει από το λιμάνι

του La Guaira με βρετανικό πλοίο Ο συνταγματάρχης των επαναστατών Boliacutevar

κατηγόρησε τον Miranda για προδοσία Έτσι ο Miranda συνελήφθη και παραδόθηκε

στον ισπανικό βασιλικό στρατό

Ο Miranda πέθανε σε κελί των φυλακών Cuatro Torres το 1816 ενώ η

υπόθεση του ακόμα εκκρεμούσε Η ταφή του έγινε σε μαζικό τάφο πράγμα που

καθιστούσε αδύνατη την αναγνώρισή του αφήνοντας άδειο τον τάφο του στο εθνικό

πάνθεον της Βενεζουέλας

Οι περιπέτειες του Miranda μας ταξιδεύουν σε έναν κόσμο πέρα από τον χώρο

και τον χρόνο που μπορεί να μας συναρπάσει με τον εξωτισμό του Η προτομή του

είναι μία ανθρώπινη κατασκευή ένας μηχανισμός που μπορεί να παρακινήσει

κάποιους περαστικούς να ασχοληθούν με τις περιπέτειες και τα κατορθώματά του

δημιουργώντας μία άλλη παράλληλη πραγματικότητα

Αλλά και το ίδιο το πάρκο λειτουργεί σαν μία άλλη παράλληλη

πραγματικότητα προσομοιώνοντας ένα `δεδομένο` φυσικό περιβάλλον ενώ στην

πραγματικότητα είναι μία κατασκευή Η αίσθηση ότι περπατάς στη φύση είναι

ψευδής και παρόλο που το συγκεκριμένο πάρκο με την έλλειψη συντήρησης έχει ένα

λόγο παραπάνω να δίνει αυτή την εντύπωση δεν παύει να είναι ένας

κατασκευασμένος κήπος μία μίμηση

Το πρόβλημα σε αυτούς τους χώρους ξεκίνα από την στιγμή που δεν μπορούν να

χρησιμοποιηθούν ως αυτό που προσομοιώνουν μέσα από μία πραγματική βιωμένη

32

εμπειρία Αντίθετα λειτουργούν σαν προβολή που μας αποσωματοποιεί παρέχοντάς

μας την ελάχιστη διάδραση

Σώμα

Από την στιγμή που γεννιόμαστε μέχρι την στιγμή που θα πεθάνουμε έχουμε

το σώμα μας Δεν μπορούμε να υπάρξουμε χωρίς αυτό έχουμε σάρκα που μπορεί να

τραυματιστεί έχουμε κόκαλα που μπορεί να σπάσουν Ότι αντιλαμβανόμαστε από

τον περιβάλλοντα χώρο προέρχεται από τις αισθήσεις μας δια μέσου του σώματος

μας Οι αισθήσεις μας δεν μπορούν να λειτουργήσουν αυτόνομα

Ο Drew Leder στο βιβλίο του Absent Body (1990) μιλάει για το σώμα και πώς

με αυτό αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο

Με έναν σημαντικό τρόπο το ζωντανό σώμα βοηθά στο να

δομηθεί ετούτος ο κόσμος σαν εμπειρία Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε

το νόημα και την φόρμα των πραγμάτων χωρίς την αναφορά των

σωματικών δυνάμεων δια μέσου των οποίων αντιλαμβανόμαστε (οι

αισθήσεις η κίνηση η γλώσσα οι επιθυμίες) Το ζωντανό σώμα δεν είναι

απλά άλλο ένα πράγμα στον κόσμο άλλα ένας τρόπος αυτός ο κόσμος να

υπάρχει33

Ο Drew Leder μιλάει για ένα σώμα που δρα ένα εμπειρικό σώμα Η

κατασκευή τόπων όπως το πάρκο της Μιχαλακοπούλου αφήνουν το σώμα χωρίς

δράση έξω από την εμπειρία του κόσμου Η αλληλεπίδρασή μας μέσω του σώματός

μας με τον κόσμο αφορά την διαδικασία μιας πρακτικής μάθησης του κόσμου Αν

πράγματι συμβαίνει αυτό γιατί κυρίως ο δυτικός κόσμος κατασκευάζει τόπους που

αποκλείουν την σωματοποιημένη εμπειρία όπως υλικής υπόστασης χώρους ή

ψηφιακούς τόπους που διαχωρίζουν και αποκλείουν το φυσικό σώμα

Κατά τη διάρκεια των σταυροφοριών τον 16ο αιώνα το σώμα

θεωρήθηκε αμαρτωλό και ασταθές λόγω της φθαρτότητάς του Έτσι

ξεκίνησε η `αναζήτηση της βεβαιότητα` (Quest for Certainty) σαν την οδό

33 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990 σελ

33

προς στην αλήθεια που είναι καθολική άχρονη και ανεξάρτητη από τις

ιδιοτροπίες του ανθρώπινου σώματος (Toumin 1990 cited in Shilling 2005

7)34

Τον 17ο αιώνα ο Καρτέσιος αναζητούσε αυτή τη βεβαιότητα Όταν ξύπνησε

από έναν εφιάλτη που βίωσε ως πραγματικό αισθάνθηκε ότι οι αισθήσεις του τον

εξαπάτησαν στο όνειρο Έτσι πείστηκε ότι ήταν πολύ λίγα αυτά για τα οποία

μπορούσε να ήταν βέβαιος γιατί τα πάντα ήταν μία θεϊκή απάτη

Είμαι πεπεισμένος ότι δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο ούτε

ουρανός ούτε γη ούτε πνεύμα ούτε σώμα Μήπως αυτό σημαίνει ότι κι

εγώ δεν υπάρχω Όχι εάν έχω πείσει τον εαυτό μου για κάτι (ή έχω

σκεφθεί το οτιδήποτε) τότε σίγουρα υπάρχω Αλλά υπάρχει κάποιος που

εξαπατά και που κατέχει ανώτερη δύναμη και επιδεξιότητα που

εξεπίτηδες και συνεχώς με εξαπατά Σε αυτή την περίπτωση

αναμφισβήτητα υπάρχω εάν με εξαπατά και τον αφήνω να με εξαπατά

όσο μπορεί τότε θα μου δείξει ότι δεν είμαι ένα τίποτα και έτσι θα

νομίζω ότι είμαι κάτι Οπότε αφού σκέφτηκα διεξοδικά το θέμα πρέπει

να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι αυτή η πρόταση είμαι άρα υπάρχω

είναι απαραιτήτως αληθής όταν τίθεται από μένα ή συλλαμβάνεται από

το μυαλό μου35

Στο τελευταίο μισό του 21ου αιώνα η εξέλιξη των ψηφιακών μέσων ανέπτυξε

αυτόν τον δυϊσμό του Καρτέσιου με την εμφάνιση της δυνητικής πραγματικότητας

Τα σώματά μας στον σύγχρονο ψηφιακό κόσμο είναι ακαθόριστα ενώ αναφέρονται

και ως `απόντα` Η ιδέα του απόντος σώματος ταυτίζεται με την θρησκεία και την

φιλοσοφία του δυτικού κόσμου όπου το πνεύμα μπορεί να υπάρξει διαχωρισμένο

από το σώμα Το σώμα μας στον ψηφιακό κόσμο φαίνεται να είναι απαρχαιωμένο και

να χρειάζεται τεχνολογικά ανεπτυγμένες προσθήκες που να το επεκτείνουν Αυτές οι

επεκτάσεις (VR γάντια VR κασκέτες κλπ) γίνονται μέρος της ενσώματης εμπειρίας

μας

34 Drew Leder The Absent Body όπ σελ 35 httpplatostanfordeduentriesdescartes-epistemology chapter4

34

Αυτές οι προσθήκες στο σώμα παραμένουν για τον καρτεσιανό δυϊσμό

αντικείμενα προσκολλημένα στο σώμα που και αυτό είναι αντικείμενο Η εμπειρία

δια μέσου των αντικειμένων ενεργοποιείται με τον νου Το μυαλό επιτυχώς

δραπετεύει από το σώμα και ταξιδεύει στον κόσμο ανεξάρτητα

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη36

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη είναι ένα διήγημα του συγγραφέα και φιλόσοφου

Στανισλάβ Λεμ Το διήγημα μιλάει για έναν βασιλιά και τον υπήκοό του ένα ρομπότ

που τον μεταφέρει σε ψηφιακά όνειρα προσομοιωμένες πραγματικότητες και

όμορφες πριγκίπισσες

Ο πόθος του βασιλιά Φερμουάριου να βρει την όμορφη πριγκίπισσα Ανείπωτη

τον οδήγησε σε μία καλύβα όπου κατοικούσε ένας άνθρωπος με πατριαρχικό

παρουσιαστικό

laquoΓυρεύεις την Ανείπωτη άθλιε κακομοίρη Και όμως ξέρεις πλήρως καλώς

ότι δεν έχει ζήσει καθόλου αυτά τα τελευταία πεντακόσια χρόνια και

επομένως ότι το πάθος σου είναι μάταιο και ασύμφορο Το μόνο που μπορώ

να κάνω για σένα είναι να σου επιτρέψω να τη δεις όχι βέβαια στην σάρκα

άλλα σ` ένα λογικά πληροφοριακό αντίγραφο ένα μοντέλο που είναι

ψηφιακό και όχι φυσικό στοχαστικό και όχι πλαστικό εργοδικό και λίαν

εξησφαλισμένα ερωτικό και όλα αυτά εις το Μαύρο Κιβώτιον που

κατασκεύασα τις ώρες της σχόλης μου με ότι πιο πρόχειρο βρήκα μπροστά

μουraquo

Η υπόσχεση του άνδρα ο βασιλιάς να δει την πριγκίπισσα σε αυτόν τον

προσομοιωμένο κόσμο είναι δελεαστική

laquoΑχ δείξε μου την δείξε μου την αμέσωςraquo φώναξε ο Φερμουάριος

ανατριχιάζοντας ολόκληρος Ο πατριάρχης έκανε laquoναιraquo με το κεφάλι έψαξε

36 Χοφσταντφερ Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993 Στανισλάβ Λεμ κεφ 6 Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ 117

35

στον αρχαίο τόμο για να βρει τις συντεταγμένες της πριγκίπισσας μετέφερε

την ίδια κι ολόκληρο το Μεσαίωνα σε διάτρητα δελτία κατέγραψε το

πρόγραμμα κατέβασε το διακόπτη σήκωσε το καπάκι του Μάυρου

Κιβώτιου

laquoΣκύψε να δειςraquo

Ο βασιλιάς έσκυψε κοίταξε και είδε ναι τον μεσαίωνα τέλεια

προσομοιωμένο εντελώς ψηφιακό και μη γραμμικό και να η Δανδηλία το

Παγοδάσος το παλάτι με τον Ηλιόπυργο το Ορνιθοτροφείο-Που-

Χλιμίντριζε ο Θησαυρός με τα Εκατό Μάτια Και να η ίδια η Ανείπωτη που

περπατούσε αργά στοχαστικά στην προσομοίωση του κήπου της και τα

κυκλώματά της λαμπύριζαν κόκκινα και χρυσαφιά καθώς έκοβε

προσομοιωμένα λουλούδια και υπό τον ήχο προσομοιώσεις τραγουδιών Ο

Φερμουάριος ανίκανος να περιορίσει περισσότερο τις ορμές του πήδηξε στο

Μάυρο Κουτί και ξετρελαμένος όπως ήταν προσπάθησε να μπει στον

κομπιουτερικό εκείνο κόσμο Ο πατριάρχης όμως γρήγορα έσβησε το ρεύμα

έδωσε μία σπρωξιά στον Βασιλιά και τον γκρέμισε στη γη και είπε

laquoΤρελέ Θέλεις να επιχειρήσεις το ακατόρθωτο Γιατί κανένα πλάσμα

φτιαγμένο από ύλη δεν μπορεί να μπει σ` ένα σύστημα που δεν είναι τίποτα

άλλο παρά η ροή και ο στρόβιλος αλφαριθμητικών στοιχείων ασυνεχών

συνδυασμών ακέραιων αριθμών το αφηρημένο υλικό από το οποίο είναι

φτιαγμένα τα ψηφίαraquo

laquoΜα εγώ θέλω θέλωraquo έσκουξε ο Φερμουάριος εκτός εαυτού και χτύπησε

το κεφάλι του στο Μαύρο Κουτί τόσο δυνατά που έκανε αυλάκιά στο

μέταλλο

Η επιθυμία του βασιλιά Φερμουάριου δεν μας είναι και τόσο ξένη οι ψηφιακοί

κόσμοι από την αρχή της δημιουργίας τους μας υποσχέθηκαν έναν κόσμο που μέχρι

τώρα τον βλέπαμε σε άλλα μέσα όπως το σινεμά αλλά μόνο από τις καρέκλες μας

Το ενδεχόμενο να μπορούμε να δράσουμε σε αυτούς τους χώρους εξάπτει την

φαντασία μας για εμπειρίες δίχως φυσικά όρια και φόβους επιβίωσης που αφορούν τη

σωματική μας ακεραιότητα

36

Τι γίνεται όμως με το αντάλλαγμα που πρέπει να καταβάλουμε για να βιώσουμε

αυτούς τους κόσμους

laquoΑν είναι τόσο αναλλοίωτος ο πόθος σου τότε υπάρχει ένας τρόπος με τον

οποίο μπορώ να σε συνδέσω με την πριγκίπισσα Ανείπωτη αλλά πρώτα θα

πρέπει να αποχωριστείς την παρούσα μορφή σου γιατί θα σου πάρω τις

συντεταγμένες σου και θα σε κάνω πρόγραμμα άτομο προς άτομο και θα

τοποθετήσω την προσομοίωσή σου σ` αυτόν τον μεσαιωνικά πλασμένο

κόσμο τον πληροφοριακό και αναπαραστατικό και εκεί θα μείνει

αντέχοντας όσο τα ηλεκτρόνια τρέχουν μέσα σ` αυτά τα σύρματα και πηδούν

από κάθοδο σε άνοδο Εσύ όμως όπως στέκεσαι τώρα μπροστά μου θα

εκμηδενιστείς έτσι ώστε η μόνη σου ύπαρξη θα είναι με τη μορφή δεδομένων

πεδίων και δυναμικών στατιστική ευρετική και απόλυτα ψηφιακήraquo

Εδώ εγείρεται το θέμα της ατομικής ταυτότητας Όταν κάνουμε ταξίδια σε αυτούς

τους κόσμους παραμένουμε οι ίδιοι Το θέμα είναι περίπλοκο γιατί σε αυτόν τον

δυϊσμό του σώματος και νου η ατομική ταυτότητα παύει να ανήκει και στα δύο

ισότιμα

laquoΑυτό είναι πολύ δύσκολο να το πιστέψει κανείςraquo είπε ο Φερμουάριος laquoπώς

θα ξέρω πως δημιούργησες τη δική μου προσομοίωση και όχι κανενός

αλλουνούraquo

Ο πατριάρχης προσπάθησε να δείξει στον μπερδεμένο βασιλιά ότι πράγματι

θα ήταν αυτός και όχι κάποιος άλλος Αλλά και πάλι ο βασιλιάς είχε

αμφιβολίες

laquoΝαι ναι καταλαβαίνωraquo είπε ο βασιλιάς laquoΚαι πάλι όμως είναι μονάχα το

πανομοιότυπο μου και όχι εγώ ο ίδιος αφού εγώ είμαι εδώ και δεν είμαι μέσα

στο Κιβώτιοraquo

laquoΌταν σε δω κλειδομανταλωμένο στην αγκαλιά της αγαπημένης σουraquo του

είπε ο πατριάρχης laquoθα φροντίσω να μην υπάρχεις εις διπλούν ένας εδώ κι

ένας εκεί μέσα στο Κιβώτιο Θα μεταχειριστώ μια μέθοδο παλιά μεν και

37

πρωτόγονη αλάνθαστη όμως γι` αυτό σκύψε λιγάκι αν έχεις την

καλοσύνηhellipraquo

Στην πραγματικότητα εάν συνέβαινε αυτό σε όλους μας και χάναμε την

σωματική μας υπόσταση τότε όλοι η δυτική φιλοσοφία και θρησκεία θα πανηγύριζε

για το κατόρθωμά της Το μιαρό σώμα που τόσο απεχθανόμαστε θα καταστρεφόταν

για πάντα και σύμφωνα με τον δυτικό πολιτισμό το πνεύμα επιτέλους θα

απαλλασσόταν από τα βάρη της ύλης

laquoΠρώτα δείξε μου άλλη μία φορά την Ανείπωτή σουraquo είπε ο βασιλιάς laquoΈτσι

για να σιγουρευτώhellipraquo

Ο σοφός ανασήκωσε το καπάκι του Μαύρου Κιβωτίου και του έδειξε την

Ανείπωτη Ο βασιλιάς την κοίταξε την ξανακοίταξε και τελικά είπε laquoΗ

περιγραφή του αρχαίου βιβλίου είναι πολύ υπερβολική Δεν είναι άσχημη

βέβαια αλλά ούτε κατ` ιδέαν τόσο ωραία όσο έλεγε το χρονικό Λοιπόν τώρα

σ` αφήνω γέρο σοφέhellipraquo

Και πήγε να φύγει

laquoΠου πάς θεότρελεraquo φώναξε ο πατριάρχης σφίγγοντας το σφυρί στα χέρια

του γιατί ο Βασιλιάς είχε φτάσει πια στην πόρτα

laquoΌπου να `ναι αλλά όχι μέσα στο Κιβώτιοraquo είπε ο Φερμουάριος και το

έβαλε στα πόδια

Γιατί ο βασιλιάς δεν έμεινε τελικά στην αγαπημένη του πριγκίπισσα αλλά το

έσκασε φοβισμένος και κατατρεγμένος

Ο Vilem Flusser στο κείμενο του laquoΗ ψηφιακή φαινομενικότηταraquo αναφέρει την

δυσπιστία ως την άμεση αντίδρασή μας απέναντι σε ότι είναι κατασκευασμένο από

τον άνθρωπο για να μιμείται

Εντούτοις στο ερώτημα περί της δυσπιστίας μας απέναντι σ`

αυτούς τους εναλλακτικούς κόσμους υπάρχει και ένα άλλο είδος

απάντησης Αυτή η απάντηση βασίζεται στο γεγονός ότι πρόκειται για

38

κόσμους που εμείς οι ίδιοι έχουμε σχεδιάσει και όχι για κάτι που μας έχει

παρασχεθεί όπως ο περιβάλλον κόσμος Οι εναλλακτικοί κόσμοι δεν είναι

κάτι το δεδομένο [Daten] αλλά κάτι το τεχνητά κατασκευασμένο [Fakten]

Η δυσπιστία μας προκύπτει από το ότι στέκουμε γενικότερα καχύποπτοι

απέναντι στην τέχνη και σε καθετί τεχνητό Η laquoτέχνηraquo είναι ωραία αλλά

μετατρέπεται σε ψεύδος αμέσως μόλις εξεταστεί υπό το φως της έννοιας

της laquoφαινομενικότηταςraquo37

Για τον Vilem Flusser ο πατριάρχης θα ήταν ένας laquoτεχνοκράτηςraquo ένας

laquoλειτουργός των μέσωνraquo και οι κόσμοι που κατασκευάζει σχεδιασμοί-προβολές

[Projekte] της κυρίαρχης ελίτ

Όμως αν ο πατριάρχης στην ιστορία με την Πριγκίπισσα Ανείπωτη ήταν θεός

και το Μαύρο Κιβώτιο δεν ήταν απλά ένα τέχνασμα που κατασκευάζει σχεδιασμούς-

προβολές αλλά μία θεϊκά δεδομένη [Daten] δημιουργία όπως ο παράδεισος τότε θα

δεχόταν ο Φερμουάριος να μετατραπεί σε ψηφία με τίμημα να χάσει την υλική του

υπόσταση και να μετατραπεί κι αυτός σε σχεδιασμό-προβολή

Συμπέρασμα

Η προσαρμογή του περιβάλλοντος στις ανάγκες μας είναι κατ` εξοχήν

μέθοδος που χρησιμοποιούμε για την επιβίωσή μας απέναντι στο μεγάλο μας

αντίπαλο που δεν είναι άλλος από την ίδια τη φύση Η εκτίμηση μας για τη φύση

υπήρξε μόνο δια μέσου της αναπαράστασής της Η προσομοίωση μιας ασφαλούς και

ελεγχόμενης φύσης ταυτίστηκε με την έννοια του κήπου Η βιβλική Εδέμ είναι ο

κήπος που δεν κρύβει τίποτα απειλητικό για τον Αδάμ και την Εύα μιας και όλα είναι

κατασκευασμένα σε απόλυτη αρμονία

Τα χωριά και έπειτα οι πόλεις που κάποτε κατασκευάστηκαν για να

προστατέψουν τον άνθρωπο από την αγριότητα της φύσης τώρα έγιναν και αυτά

χαοτικά και απειλητικά Όσο μεγαλώνουν οι πόλεις τόσο αυξάνονται οι κήποι

37 Vilem Flusser laquo Η ψηφιακή φαινομενικότηταraquo στον τόμο Digitaler Schein Aumlsthetik der elektronischen Medien (Επιμ) Florian Rotzer Suhrkamp Frankfurt am Main 1991 μτφρ Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης σελ 2

39

φτάνοντας στις μέρες μας να χάσουν τον ιδιωτικό τους χαρακτήρα και να

μετατραπούν σε δημόσια πάρκα

Το πάρκο στα Ιλίσια είναι ένα πράσινο ξέφωτο που δεν προσομοιώνει μόνο

μία φύση αλλά και άλλες εμπειρίες όπως την ιστορία του De Miranda διαμέσου της

προτομής του που κοσμεί το πάρκο Αλλά είμαστε εμείς σε θέση να κατανοήσουμε

μνημεία που ενώ παραδοσιακά αφορούν πρόσωπα και ιστορίες της εθνικής μας

συνείδησης παρουσιάζουν και ήρωες εξωτικών χωρών

Είναι τα σώματα μας `κατασκευασμένα` για να μπορούν να αντιδρούν σε

αυτές τις προσομοιωμένες εμπειρίες

Είμαστε σε θέση να βιώσουμε αυτή την πράσινη λωρίδα ως φύση και τις

παράλληλες πραγματικότητες που μας προσφέρει

Φαίνεται σαν να έχουμε χάσει την σωματική και νοητική ικανότητα επιβίωσης

στην φύση θέλουμε να βιώσουμε την εμπειρία της αλλά μόνο με την χρήση ενός

ενδιάμεσου που θα μας παρέχει κάποια ασφάλεια

Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της

κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι

η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με

επίδοξους σπεσιαλίστες της επιβίωσης στην αγρία φύση να επιδιώκουν να μας

δείξουν τρόπους και τεχνικές που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για να

παραμείνουμε ζωντανοί στην απίθανη περίπτωση που βρεθούμε εγκαταλελειμμένοι

και αβοήθητοι στις αντίξοες συνθήκες που μας προσφέρει η φύση (Στο `Man Vs

Wild` προταγονιστή ο Bear Grylls που είναι εξοικειωμένος στις ακραίες καταστάσεις

Σαν ένας από τους νεότερους που έχουν αναρριχηθεί στο Έβερεστ και ένας από τους

λιγοστούς που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς την εξαντλητική εκπαίδευση για

λογαριασμό της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων)38 Έτσι αυτοί οι πρωταγωνιστές

38 httpdscdiscoverycomvideosman-vs-wild-scary-survival-moments

-Παρόμιας θεματικής τηλεοπτικές εκπομπές είναι οι Out of the Wild The Alaska Experiment Life or Death Game Jungle Life or Death Game Lost at Sea Everest Razors Edge κλπ

40

τρέφοντε με σκουλήκια φτιάχνοντας καταφύγια από κλαδιά αψηφώντας χαμηλές ή

υψηλές θερμοκρασίες με το παγκόσμιο τηλεοπτικό κοινό να παρακολουθεί με αγωνία

τις περιπέτειες τους βιώνοντας διαμέσου αυτών την περιπέτεια και την αγωνία αλλά

πάντα μέσα από την ασφάλεια του σαλονιού τους

Η χρήση του `μέσου` για την κυριαρχία απέναντι στην φύση από την αρχή της

ύπαρξής μας και στην συνέχεια για την οργάνωση και την επικοινωνία των κοινωνιών

μας έπαιξε μεγάλο ρόλο στην εικόνα που έχουμε σήμερα για τον κόσμο Αυτοί οι

σπεσιαλίστες της επιβίωσης είναι το `μέσο` για να βιώσουμε την άγρια φύση που

τόσο φοβόμαστε αλλά και που τόσο μας ελκύει

Το πάρκο στα Ιλίσια έχει σαν στόχο να παίξει κι αυτό τον ρόλο του `μέσου`

που θα μας ενώσει με την φύση αλλά δεν τα καταφέρνει ούτε στο ελάχιστο σε σχέση

με αυτά τα show της τηλεόρασης Αυτό φαίνεται από την επισκεψιμότητα του πάρκου

που είναι από ελάχιστη έως μηδενική Μήπως με τη σειρά του το πάρκο όπως και η

άγρια φύση χρειάζεται ένα μέσο που να μας επιτρέπει μία μεγαλύτερη

αλληλεπίδραση άρα μία πιο βιωματική εμπειρία

Παροχέας διάδρασης πάρκων

Ο `παροχέας διάδρασης πάρκων` είναι μία διαδραστική μηχανή που επιτρέπει στον

χρήστη της να βιώσει τις χαρές που μπορεί να του προσφέρει ένα πάρκο και ακόμη

περισσότερα Η ψηφιακή προσομοίωση υψηλού επιπέδου του πάρκου στα Ιλίσια με

όλες τις λεπτομέρειες αλλά και τα στοιχεία που το απαρτίζουν (σιντριβάνι προτομή

όλα τα είδη φυτών κλπ) προσφέρει την απόλυτη εμπειρία μίας βόλτας στο πάρκο

Ταυτόχρονα το μηχανικό του μέρος παρέχει μία ολοκληρωμένη σωματική εμπειρία

με κίνηση όλου του σώματος προς όλες τις κατευθύνσεις για μία βόλτα που θα μείνει

αξέχαστη για σας την οικογένεια αλλά και το κατοικίδιο σας

41

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture

Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection

Washington DC 2002

2 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990

3 Emily Brady Aesthetics of the natural environment Εκδόσεις

Edinburgh Edinburgh University Press 2003

4 Francisco de Miranda

httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

5 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο

Μετάφραση Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος

Δασκαλοθανάσης Εκδόσεις Ποταμός 2005

6 Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance

Gardens

httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

7 Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-

Jacques_Rousseau

8 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain

NAi Publishers 2001

9 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις

Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC

1999

10 Paul Skinner Embodied Interaction Iollie therefore I exist b-DAT

University of Plymouth 2006

11 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία Μετάφραση

Μυλωνάκη Ευγενία Εκδόσεις Εκκρεμές 2003

12 Vilem Flusser Η ψηφιακή φαινομενικότητασυμπεριλαμβάνεται στο

συλλογικό τόμο (Επιμ) Florian Rotzer Digitaler Schein Aumlsthetik

der elektronischen Medien Suhrkamp Frankfurt am Main 1991

Μετάφραση Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης

Βερσαλλίες httpelwikipediaorgwikiβρσαλλίες_(παλάτι)

42

13 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής

Μετάφραση Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998

14 Μισέλ Ουελμπέκ Τα στοιχειώδη σωματίδια Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον

της Εστίας Μετάφραση Αλέξης Εμμανουήλ 2007Χοφσταντφερ

Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και

στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου

Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993

  • Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ34
  • Συμπέρασμα σελ38
  • Συμπέρασμα
  • Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με επίδοξους σπεσιαλίστε
    • Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990
      • Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm
      • Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau
Page 2: Μάκης Κυριακόπουλος διπλωματικη εργασία

2

Περιεχόμενο

1 Εισαγωγή σελ3

2 Περιβάλλον-φύση σελ4

3 Άνθρωπος-Φύση σελ8

4 Κήπος και Πάρκα σελ11

5 Βερσαλλίες σελ14

6 Το Γερμανικό πάρκο του 20ου αιώνα σελ16

7 Θεματικά Πάρκα σελ18

8 Τα σύνορα τον σύγχρονων πάρκων σελ20

9 Ο Δήμος Ζωγράφου σελ24

10 Πάρκο στα Ιλίσια σελ25

11 Francisco de Miranda σελ28 12 Σώμα σελ32 13 Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ34 14 Συμπέρασμα σελ38 15 Παροχέας διάδρασης πάρκων σελ σελ40

16 Βιβλιογραφία σελ41

3

Μάκης Κυριακόπουλος

Διπλωματική εργασία

Εισαγωγή

Η παρούσα εργασία ξεκινά από ένα ερώτημα τί είναι το δημόσιο πάρκο για

τον σύγχρονο άνθρωπο και ποιές λειτουργίες και έννοιες εξυπηρετεί σήμερα Η

επιθυμία μας να βιώσουμε και να επανενωθούμε με το άγριο φυσικό περιβάλλον

έρχεται σε αντιπαράθεση με τον φόβο μας γι αυτό Ο Μισέλ Ουελμπέκ αναφέρει στο

βιβλίο του laquoΤα Στοιχειώδη Σωματίδιαraquo

Εν μέσω της μεγάλης φυσικής βαρβαρότητας τα ανθρώπινα

πλάσματα καταφέρνουν (σπάνια) να δημιουργήσουν μικρές ζεστές

φωλιές που λούζονται στην ακτινοβολία της αγάπης Μικροί

κλειστοί ιδιωτικοί χώροι όπου βασιλεύουν η ενδοϋποκειμενικότητα

και ο έρωτας1

Πραγματικά αυτό που ξέρει να κάνει καλύτερα ο άνθρωπος είναι να

δημιουργεί κατασκευές-περιβάλλοντα προστατευμένα από την οποιαδήποτε απειλή

Ο πρώτος αντίπαλος του ανθρώπου ήταν το χάος η φύση όπου δεν μπορούσε να

ελέγξει και να ορίσει όντας μια μαλακή μάζα από μύες και δέρμα

Σήμερα όμως ο άνθρωπος δεν έχει να αντιμετωπίσει τίποτα άλλο από το ίδιο

το κατασκεύασμα του Ο χώρος που δημιούργησε για την προστασία του τώρα έχει

γιγαντωθεί και τον έχει ξεπεράσει Αυτός ο χώρος δεν είναι άλλος από τις σύγχρονες

πόλεις

Το δημόσιο πάρκο υπάρχει ως φάτνωμα στην καθημερινή λειτουργία μίας

πόλης και έχει δικό του χώρο και χρόνο όπου η χρήση του αφορά μια προσωρινή

διαφυγή από το αστικό περιβάλλον προσομοιώνοντας μια τυπολογία της φύσης ενώ

παράλληλα αποφεύγεται η βιαιότητα της

Έτσι προσφέρει στον περιπατητή του πάρκου μία φύση

laquoπεριλαμβανόμενη σε μία και μόνο θέα (ΙΙΙ σελ 216) comprehended in a

1 Μισέλ Ουελμπέκ Τα στοιχειώδη σωματίδια Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας μτφρ Αλέξης Εμμανουήλ 2007

4

single view) Το ίδιο το τοπίο διαμορφωμένο ως πάρκο είναι κατ` αυτά

laquoan imitation of nature or rather nature itself ornamentedraquo (ΙΙΙ σελ 215)

laquohelliprepresentation of what really exists in natureraquo (στο ίδιο) laquohellipexhibition

of what beautiful is in natureraquo (ΙΙΙ σελ 217) [μια απομίμηση της φύσης ή

πιο σωστά η ίδια η φύση διακοσμημένηhellip αντιπροσώπευση εκείνων που

πραγματικά υπάρχουν στη φύσηhellip έκθεση όσων είναι όμορφα στη

φύσηraquo2

Ο σύγχρονος άνθρωπος θέλει να επανενωθεί με την φύση αλλά πάλι μέσα από

ελεγκτικούς μηχανισμούς που θα αποτρέπουν την οποιαδήποτε απειλή ορίζοντας και

γεωμετρώντας τα κομμάτια που την προσομοιώνουν

Ο Vilem Flusser στο έργο του laquoΗ ψηφιακή φαινομενικότηταraquo αναφέρει ότι

Δεν είμαστε πια υποκείμενα [subjekte] ενός δεδομένου

αντικειμενικού κόσμου αλλά σχεδιασμοί-προβολές [Projekte]

εναλλακτικών κόσμων Εγκαταλείψαμε την υποτακτική στάση που

κατείχαμε ως υποκείμενα και ανακτήσαμε το παράστημά μας με το να

σχεδιάζουμε και να προβάλλουμε Ενηλικιωνόμαστε Γνωρίζουμε ότι

ονειρευόμαστε3

Αυτό που μπορεί να αισθανθεί κανείς διαβάζοντας τα παραπάνω είναι ο

φόβος της απώλειας αυτού που μέχρι τώρα θεωρούσε laquoεαυτόraquo στην μετάβασή του

από το υποκείμενο στο προβαλλόμενο δηλαδή στον προσομοιωμένο εαυτό του Αυτή

η συνείδηση της προβολής του εαυτού μας μέσω των προσομοιωμένων χώρων που

κατασκευάζουμε και που βιώνουμε καθημερινά μας ικανοποιεί την επιθυμία να

βρεθούμε ξανά στην άγρια φύση Οι χώροι που λειτουργούν σαν προβολές και που

μετασχηματίζουν κι εμάς σε τέτοιες μιας και αφαιρούν την δυνατότητα της

πραγματικής βιωμένης εμπειρίας του φυσικού περιβάλλοντος

2 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο μετ Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος Δασκαλοθανάσης εκδόσεις Ποταμός σελ 92 3 Vilem Flusser Η ψηφιακή φαινομενικότητασυμπεριλαμβάνεται στο συλλογικό τόμο (Επιμ) Florian Rotzer Digitaler Schein Aumlsthetik der elektronischen Medien Suhrkamp Frankfurt am Main 1991 μτφρ Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης σελ 14

5

Περιβάλλον-φύση

Στις μέρες μας η φύση είναι δύσκολο να προσδιοριστεί αφού η φύση με την

έννοια του ανεπηρέαστου από την ανθρώπινη παρέμβαση τοπίου έχει προ πολλού

εξαφανιστεί σχεδόν από κάθε περιοχή του βιομηχανοποιημένου κόσμου Οι

περισσότεροι αγριότοποι δεν αποτελούν παρθένα φύση αλλά είναι περιοχές που

αντανακλούν τις ορατές σήμερα συνέπειες της παλαιότερης ανθρώπινης δράσης όπως

η εκχέρσωση της γης η διάβρωση του εδάφους η απογύμνωση του υπεδάφους από

τον ορυκτό πλούτο και η αναδάσωση Ωστόσο το ερώτημα παραμένει για το τι

υποδηλώνει ο όρος περιβάλλον Αν εξετάσουμε την έννοια laquoπεριβάλλονraquo ξεκινώντας

από την μυθολογία της αρχέγονης Εδέμ και καταλήγοντας να συμπεριλάβουμε τα

αναμορφωμένα τοπία και τα οικοδομήματα στα οποία ζει σήμερα το μεγαλύτερο

ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού το να σκεφτόμαστε το περιβάλλον με την

συνηθισμένη έννοια του περίγυρου υποδηλώνει ότι αυτό βρίσκεται έξω από το άτομο

ότι είναι ένα δοχείο ένας χώρος μέσα στον οποίο οι άνθρωποι επιδιώκουν να

πετύχουν τους ιδιωτικούς στόχους τους Οι περιβαλλοντολόγοι φαίνεται να

παραδέχονται ότι υπάρχει κάτι ένα περιβάλλον και ότι αυτό το περιβάλλον

συνιστάται στο φυσικό μας περίγυρο Μολονότι η συνήθεια και η ετυμολογία της

λέξης μπορεί να μας κάνουν να σκεφτόμαστε το περιβάλλον ως περίγυρο αυτή η ιδέα

προϋποθέτει ορισμένες φιλοσοφικές παραδοχές οι οποίες επιδέχονται αμφισβήτηση

τόσο σε εμπειρική όσο και σε θεωρητική βάση Πάρα την ευκολία με την οποία

κάνουμε λόγο για το περιβάλλον η ιδέα παραμένει περίπλοκή και ακαθόριστη

Πού μπορούμε να εντοπίσουμε laquoτοraquo περιβάλλον Πού βρίσκεται το laquoέξωraquo στην

προκειμένη περίπτωση Είναι μήπως το τοπίο που με περιβάλλει ως προς την θέση την

οποία βρίσκομαι Είναι ο κόσμος έξω από το παράθυρο μου Οι τοίχοι του δωματίου

μου και του σπιτιού μου Είναι το δωμάτιο μου το διαμέρισμα μου ή το σπίτι μου που

ορίζει τον προσωπικό μου χώρο και κόσμο Είναι το περιβάλλον το τοπίο μέσα στο

οποίο κινούμαι καθώς περπατάω οδηγώ ή πετάω με το αεροπλάνο και ρυθμίζεται

από τον τρόπο με τον οποίο κατανοώ τα πράγματα που ορίζονται από τις κινήσεις

μου διαπλάθοντας την εμπειρία μου και την συνείδηση μου

Συνήθως μιλάμε για laquoτοraquo περιβάλλον με το να χρησιμοποιούμε το άρθρο

laquoτοraquo αυτό εμπεριέχει σε μεγάλο βαθμό την δυσκολία με την οποία

6

αντιμετωπίζουμε το περιβάλλον Και αυτό γιατί η παρουσία του οριστικού

άρθρου αντικειμενοποιεί το περιβάλλον το μετατρέπει σε μία οντότητα την

οποία μπορούμε να σκεφτόμαστε και με την οποία μπορούμε να

συναλλασσόμαστε σαν να ήταν ανεξάρτητη και έξω από εμάς Αυτός ήταν

πάντα ένας τρόπος να σκεφτόμαστε τη φύση4

Από καταβολής του ανθρώπου το φυσικό περιβάλλον αποτελούσε πάντα μία

εξωτερική απειλή και ταυτιζόταν με το χάος Την περίοδο των σπηλαίων ο άνθρωπος

υπότασσε τα θηράματά του ζωγραφίζοντάς τα για να τα μετατρέψει σε θεότητες που

έπρεπε να εξευμενίσει προκειμένου να μπορέσει να τα σκοτώσει Στην αρχαία

Αίγυπτο ο κροκόδειλος το γεράκι ο ιπποπόταμος και φυσικά ο ίδιος ο Νείλος ήταν

θεότητες που δεν μπορούσαν να αντιμετωπισθούν γι αυτό και έπρεπε να δοξαστούν

Στην αρχαία Ελλάδα οι θεοί κατείχαν τις δυνάμεις της φύσης και τις

χρησιμοποιούσαν ως τιμωρία ή ως διασκέδαση

Η δυσκολία του ανθρώπου να εγκολπωθεί στο φυσικό περιβάλλον ως έχει ήταν η

αδυναμία του αλλά και η κινητήριος δύναμή του να μετατρέπει το περιβάλλον προς

όφελος του

Ο Βιτρούβιος στο βιβλίο laquoΔέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικήςraquo λέει

Επιπλέον όσο οι άνθρωποι προοδεύουν με το να γίνονται καθημερινά

περισσότερο ειδικοί στο κτίσμα και η εξυπνάδα τους αναπτυσσόταν από την

επιδεξιότητα τους έτσι ώστε από την πρακτική εξάσκηση αποκτούσαν

σημαντική δεξιοτεχνία γεννήθηκε η βιομηχανία απ` αυτούς που ήταν πιο

βιαστικοί να γίνουν επαγγελματίες δεξιοτέχνες Όταν λοιπόν απ` αυτές τις

πρώιμες αρχές και από το γεγονός ότι η φύση δεν είχε μόνο προικίσει το

ανθρώπινο γένος με αισθήσεις όπως των άλλων ζώων αλλά είχε εξοπλίσει το

μυαλό τους με τις δυνάμεις της σκέψης και της ερμηνείας γεγονός που έθεσε

τα άλλα ζώα κάτω από την κυριαρχία τους προχωρώντας από την κατασκευή

4 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία κεφάλαιο laquoΤο περιβάλλον ως πρόκληση για την αισθητικήraquo σελ 4-5

7

κτιρίων στις υπόλοιπες τέχνες και επιστήμες κι έτσι βαθμιαία προάχθηκαν

από μία βάρβαρη και άξεστη μορφή ζωής σε μια πολιτισμένη κοινωνία5

Ακόμη και σήμερα παραμένουμε εγκλωβισμένοι στις διάφορες

ανθρωποκεντρικές απόψεις οι οποίες εξακολουθούν να θεωρούν το περιβάλλον ως

έναν τόπο ουσιαστικά ενάντιο και εχθρικό προς τα ανθρώπινα συμφέροντα ή

τουλάχιστον ξένο και διαχωρισμένο από αυτά και κατά συνέπεια κατεξοχήν

υποκείμενο στην κυριαρχία και στην εκμετάλλευση

Η φύση τουλάχιστον για το δυτικό άνθρωπο ήταν πάντα ο μεγάλος αντίπαλος η

πηγή των δυνάμεων εκείνων που συνωμοτούν για να ανατρέψουν τις ανθρώπινες

επιδιώξεις με όπλα τις αρρώστιες τις φυσικές καταστροφές και τελικά τον θάνατο Η

φύση πρέπει να δαμάζεται προκειμένου να εξυπηρετηθούν οι ανθρώπινοι σκοποί Ο

πολιτισμός στην ουσία είναι αντίθετος προς την φύση και αποτιμάται με βάση την

αποτελεσματικότητά του απέναντι της Η ανθρώπινη ζωή βρίσκεται σε σύγκρουση με

τις φυσικές διαδικασίες

Όταν ο Βιτρούβιος δίνει συμβουλές για το πού μπορεί να χτιστεί μία πόλη επί της

ουσίας αναδεικνύει το θέμα της αντιπαράθεσης του ανθρώπου με τις φυσικές δυνάμεις

και πώς αυτές μπορούν να αποφευχθούν

Για τις οχυρωμένες πόλεις θα πρέπει να τηρηθούν οι παρακάτω γενικές

αρχές κατ` αρχάς επιλέγεται μία υγιεινή τοποθεσία Ως τέτοια θεωρείται

εκείνη που θα είναι ψηλά χωρίς όμως να καλύπτεται από ομίχλη και χωρίς

να είναι εκτεθειμένη στην παγωνιά σ` ένα κλίμα ούτε κρύο ούτε ζεστό αλλά

εύκρατο Επίσης δεν πρέπει να υπάρχουν γειτονικά έλη Διότι όταν με την

ανατολή του ηλίου τα πρωινά αεράκια φυσούν προς την πόλη φέρνοντας

μαζί τους ομίχλη από τα έλη και αναμειγμένα με την ομίχλη τη δηλητηριώδη

αναπνοή των όντων του έλους θα εισχωρήσουν στα σώματα των κατοίκων

και θα κάνουν την τοποθεσία ανθυγιεινή Αν πάλη η πόλη βρίσκεται σε ακτή

με ανατολικό ή δυτικό προσανατολισμό δε θα είναι υγιεινή επειδή το

καλοκαίρι ο νότιος ουρανός είναι πολύ ζεστός κατά την ανατολή και

φλογερός το μεσημέρι Επίσης η δυτική πλευρά ζεσταίνεται αμέσως μετά 5 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής μτφρ Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998 σελ 65

8

την ανατολή έχει πολύ υψηλή θερμοκρασία το μεσημέρι και το απόγευμα

όλα είναι φλογερά6

Και συνεχίζει για την προέλευση του κατοικήσιμου σπιτιού

Στην αρχαιότητα οι άνθρωποι γεννιόντουσαν σαν τα άγρια θηρία σε δάση

και σπηλιές και περνούσαν τη ζωή τους τρώγοντας τροφές από τους αγρούς

Όσο περνούσε ο καιρός τα πυκνά δέντρα σ` ένα συγκεκριμένο σημείο

τινάζονταν από καταιγίδες και ανέμους και από την τριβή των κλαδιών

αναμεταξύ τους έπιαναν φωτιά Έτσι οι κάτοικοι αυτής της περιοχής

έφευγαν τρομαγμένοι από τις άγριες φλόγες Όταν η φωτιά υποχωρούσε

πλησίαζαν κι επειδή έβλεπαν ότι ήταν πολύ ευχάριστο να στέκονται δίπλα

στη ζέστη φωτιά έβαζαν κι άλλους κορμούς κρατώντας την αναμμένη και

έφερναν κι άλλους ανθρώπους δείχνοντάς τους με νοήματα πόσο άνετα

ήταν7

Άνθρωπος-Φύση

Ο άνθρωπος ξέρει να προσαρμόζει το περιβάλλον στις ανάγκες του αλλά δεν

ξέρει να προσαρμόζεται σε αυτό Αυτή η δυσαρμονία με τον φυσικό κόσμο η οποία

έλκει την καταγωγή της από τις θρησκείες της Μέσης Ανατολής βρήκε γόνιμο έδαφος

στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία μέχρι τον Νεοπλατωνισμό για να γίνει θεσμός στην

μεσαιωνική Χριστιανοσύνη

Από την αρχή του ανθρώπινου πολιτισμού αυτή η δυσαρμονία εμφανίζεται στις

πολιτισμικές κατασκευές του ανθρώπου Πριν από τον 18ο αιώνα η αισθητική

εκτίμηση για την φύση αφορούσε βουκολικά περιβάλλοντα και τεχνητά ανθρώπινα

κατασκευασμένα περιβάλλοντα όπως οι κήποι Η φύση εκτιμούνταν μόνο μέσα από

την αναπαράσταση στην τέχνη και την λογοτεχνία Δεν υπήρχαν θεωρίες φιλοσοφίας

της αισθητικής που να αφορούσαν και να αναδείκνυαν το φυσικό επιβάλλον ως άξιο

εκτίμησης Από την κλασική περίοδο μέχρι τον 18ο αιώνα οι περισσότεροι δεν είχαν

προσβασιμότητα στην καρδιά του άγριου φυσικού τοπίου αλλά δεν την αναζητούσαν 6 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής όπ σελ 35 7 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής όπ σελ 63

9

κιόλας όπως εμείς σήμερα Το να απολαμβάνεις την φύση ή την αναπαράσταση της

δεν ήταν κοινή πρακτική Από τη μία υπήρχαν επιστημονικές μελέτες για τη φύση

από την άλλη αισθητική εμπειρία του φυσικού περιβάλλοντος γινόταν δια μέσω του

ιδεαλισμού της Αρκαδίας Αυτό αφορούσε κυρίως την Κλασική περίοδο και την

Αναγέννηση Στην δύση που γαλουχήθηκε από την Εβραϊκο-Χριστιανική σκέψη ο

άνθρωπος ήταν διαποτισμένος με την ιδέα ότι αυτός διαχωρίζεται από την φύση

Καὶ ἔλαβε Κύριος ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον ὃν ἔπλασε καὶ ἔθετο

αὐτὸν ἐν τῷ παραδείσῳ τῆς τρυφῆς ἐργάζεσθαι αὐτὸν καὶ

φυλάσσειν8

Εκτός από κάποιες ομάδες ανθρώπων (φυλές ιθαγενών στην Αφρική την

Νότια Αμερική κλπ) που αναπτύχθηκαν σε σχέση με το φυσικό περιβάλλον οι

υπόλοιποι διαχωρίσαμε την θέση μας σε σχέση με τις φυσικές διαδικασίες

δημιουργώντας σχέσεις κυριαρχίας επάνω στον φυσικό κόσμο

Για τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη η φυσική ομορφιά ήταν μια συζήτηση

που αφορούσε την αναπαραστατική τέχνη Ο σκοπός της τέχνης ήταν η

αναπαράσταση του κόσμου δια μέσου της μίμησης Ο Πλάτωνας στο βιβλίο Χ της

Πολιτείας μιλάει για τις βαθμίδες μίμησης και το κατά πόσο είναι κοντά η κάθε μία

από αυτές στην ιδεατή μορφή Ο Πλάτωνας αλλά και ο Αριστοτέλης μίλησαν για την

ομορφιά σαν μία αξία που αφορούσε αντικείμενα που σχετίζονταν με την ενότητα

την κανονικότητα και την απλότητα Τα παραδείγματά τους αφορούσαν ανθρώπινες

κατασκευές όπως την αρχιτεκτονική ή την τέχνη της μουσικής και της λογοτεχνίας

παρά την ίδια τη φύση Οι καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις επιδίωκαν να βελτιώσουν ή

να κάνουν πιο ιδεαλιστικό το φυσικό περιβάλλον με φανταστικές εικόνες τοπίων

παρμένων από την μυθολογία ή από την λογοτεχνία και ποίηση

Κατά την Ελληνιστική περίοδο κυρίαρχη θέση στην αρχαία φιλοσοφία

κατέχει η σχόλη των Επικούρειων όπου η μελέτη της φύσης έρχεται με την

παρατήρηση και την λογική επεξεργασία της Αυτή είναι η βάση του εμπειρισμού του

Επίκουρου Ο εμπειριστής δεν στηρίζεται στην θεωρία για να φτιάξει τους κανόνες

8 Η ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ ( ΕΒΔΟΜΗΚΟΝΤΑ) httpwwwmyriobiblosgrbibleotchapteraspbook=1amppage=2

10

του αλλά στην προσεκτική παρατήρηση και στο πείραμα δίνοντας έμφαση στην

επαγωγική σκέψη παρά στην αφαιρετική Για τους εμπειριστές τα στοιχεία

προηγούνται της θεωρίας και είναι δυνατόν κάποιος να είναι αντικειμενικός

παρατηρητής των στοιχείων

Έτσι η φύση σταματά να εγκολπώνει το μεταφυσικό και υπερβατικό που

έρχεται σε αντίθεση με τον άνθρωπο και γίνεται πεδίο συστηματικής μελέτης

(επικούρειος) Διογένης Οινοανδέας

Είναι κατrsquo αρχήν οι φόβοι ο φόβος του Θεού ο φόβος του θανάτου ο φόβος του πόνου Και κοντά σrsquo αυτούς είναι όσες επιθυμίες ξεπερνούν τα φυσικά τους όρια Να ποιες είναι οι ρίζες όλων των κακών9

Αυτή η στάση απέναντι στο φυσικό περιβάλλον δεν θα κρατήσει για πολύ Με

το τέλος του ελληνορωμαϊκού κόσμου και την απαρχή του Μεσαίωνα τα περισσότερα

επικούρεια έργα αφανίστηκαν λόγω του περιεχομένου τους για να

επανακαθειδρυθουν θεοκεντρικές απόψεις για τη φύση

Η απαξίωση της φύσης φτάνει στο αποκορύφωμα της τον 15ο αιώνα παρέα με

την αποκορύφωση του ανθρωποκεντρισμού Η άγρια φύση ήταν η ενσάρκωση του

κακού ένας τόπος άγριος και χαοτικός που αποπνέει φόβο σε σύγκριση με την

ασφάλεια την τάξη και τις αρετές των πόλεων Οι ιστορίες των αδελφών Γκριμ για

νεράιδες και ξωτικά η laquoΚόλασηraquo του Δάντη και οι αμέτρητες λαϊκές ιστορίες μας

πείθουν ότι στην Ευρώπη τα δάση αποτελούσαν πηγή τρόμου και φόβου Σιωπηλά

σκοτεινά κρύα αποπνικτικά και πλημμυρισμένα από το άγνωστο τα δάση ήταν η

κατοικία τεράτων και δαιμόνων γι` αυτό και η χρήση τους περιοριζόταν σε

δραστηριότητες όπως το κυνήγι10

Για να αποφύγει ο άνθρωπος της χαοτικές γι αυτόν φυσικές διαδικασίες

έχτισε σπίτια χωριά και πόλεις αφανίζοντας σχεδόν πλήρως ότι τον φόβιζε για να

καταλήξει σήμερα το δημιούργημά του να γίνει ίσως το ίδιο χαοτικό με τo φυσικό

περιβάλλον που τόσο φοβόταν Μια άλλη laquoφύσηraquo ψηλών κτιρίων με δαιδαλώδεις

διαδρομές και εκκωφαντικούς θορύβους που γεννά ένα περίπλοκο συνδυασμό από

παράλληλες και διασταυρούμενες κινήσεις δίκτυο μεταφοράς πεζών και οχημάτων

9 Περλικός Φώτης httpe-roostergr09200456 10 Βλ Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens

11

όπως ποδήλατα μοτοσικλέτες αυτοκίνητα λεωφορεία τρόλεϊ υπόγειοι

σιδηρόδρομοι και ferry boatmiddot δίκτυο διανομής αγαθών που αποτελείται από φορτηγά

τραίνα και πλοίαmiddot δίκτυο επικοινωνίας που περιλαμβάνει τις ταχυδρομικές αποστολές

το ραδιόφωνο την τηλεόραση τις εφημερίδες και τα περιοδικά τα ηλεκτρονικά

δίκτυαmiddot μορφωτικό και πολιτιστικό δίκτυο που περιλαμβάνει σχολεία βιβλιοθήκες

αίθουσες συναυλιών μουσεία και πινακοθήκεςmiddot εμπορικό δίκτυο καταστημάτων και

εμπορικών κέντρωνmiddot συστήματα αποχέτευσης και αποκομιδής των απορριμμάτωνmiddot

διοικητικό δίκτυο από γραφεία και αντιπροσώπους κλπ Η κλίμακα των ανθρώπινων

κατασκευών έχει ξεπεράσει προ πολλού τον ίδιο τον άνθρωπο παίρνοντας μυθικές

διαστάσεις όπως ο Νείλος για τους Αιγύπτιους

Κήπος και Πάρκα

Η έμπνευση για όλους του κήπους του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης ήταν η

Εδέμ της Bίβλου το αρχικό σπίτι του Αδάμ και της Εύας το ιδανικό της Mέσης

Aνατολής για έναν δροσερό και σκιερό `παράδεισο` που αρδεύεται που είναι γόνιμος

και ανθίζει με τις ικανότητες ενός άξιου κηπουρού ανάγοντάς τον ως το ύψιστο

κατόρθωμα ενός πολιτισμού μία τέλεια ένωση φύσης και εκλεπτυσμένης τέχνης

Αλλά η Bιβλική Εδέμ δεν ήταν αποτέλεσμα τέχνης ή τεχνικής Η Εδέμ είχε

δημιουργηθεί από τον Θεό για τον άνθρωπο και όλη η φύση ήταν αρωγός στους

οικουμενικούς πρόγονούς μας που ήταν οι πρώτοι και οι καλύτεροι κηπουροί νερό

φρούτα μόνιμο εύκρατο κλίμα χωρίς ασθένειες ο κήπος της απόλυτης ευτυχίας Η

ευτυχία μαζί με αυτόν τον ουτοπικό κήπο χάθηκαν από την στιγμή που ο Αδάμ με

την Εύα έφαγαν το απαγορευμένο φρούτο από το δέντρο της γνώσης με αποτέλεσμα

τον εξορισμό τους από τον Παράδεισο11

Η βιβλική ιστορία της Εδέμ αντανακλά την δυσαρμονία του ανθρώπου με το

φυσικό περιβάλλον από την ασφάλεια του εσωτερικού της Εδέμ στον εξωτερικό και

άγριο κόσμο Αφενός η ανάγκη του περάσματος από έναν άγριο εξωτερικό κόσμο

στο ασφαλές εσωτερικό ενός κήπου αποτυπώνει την επιθυμία μας για μία αρμονική

συνύπαρξη με το φυσικό περιβάλλον Αφετέρου το άγχος για την καθημερινή

μέριμνα η αναστάτωση και ο κίνδυνος είναι συνθήκες που συχνά κυριαρχούν στην

11 Βλ Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture σελ 50

12

ζωή της πόλης Η προσπάθεια αναβίωσης της φύσης μέσα στην πόλη ως

προσομοίωση της Εδέμ πρωταρχικά βρήκε την έκφραση της στους μοναστηριακούς

κήπους Η δημιουργία κήπων ήταν πρωταρχικός σκοπός για τα περισσότερα

μοναστήρια του Βυζαντίου του 11ου και 12ου αιώνα οι μονάχοι έπρεπε να κόψουν

δέντρα να περιφράξουν κομμάτια της γης να δημιουργήσουν κανάλια για το νερό να

φυτέψουν καρποφόρα δέντρα και λαχανικά ώστε να τους παρέχουν σε σταθερή βάση

τροφή Στο αστικό περιβάλλον οι κήποι και οι αυλές από τα μοναστήρια

δημιουργούσαν πράσινους αίθριους χώρους που προσέφεραν ευχάριστη θέα για τους

μοναχούς αλλά και τους επισκέπτες Αυτοί οι κήποι είχαν σαν σκοπό την δημιουργία

μινιατούρας του παράδεισου επί της γης όπου ο ηγούμενος σαν κηπουρός φροντίζει

τους σπόρους του με νερό-γνώση και ενθαρρύνει την πνευματική ανάπτυξη των

μοναχών12

Πολλές φορές τα μοναστήρια του Βυζαντίου περιγράφονταν μεταφορικά ως

παράδεισοι oπου κατοικούσαν άγιοι Οι μοναχοί και οι μοναχές που ζούσαν σε αυτά

τα μοναστήρια προσπαθούσαν να ζήσουν μία αγγελική ζωή και ήθελαν να

ανακατασκευάσουν έναν παράδεισο φυτεύοντας δέντρα καλλωπιστικά φυτά

κηπευτικά κλπ Η φύση ήταν το χάος το κακό που έπρεπε να οργανωθεί-κλαδευτεί

να ελεγχθεί-ποτιστεί για να καρποφορήσουν τα φυτά και τα δέντρα Η Αγ Δέσποινα

της Περγού μόναζε σε ένα μοναστήρι στην Κωνσταντινούπολη που είχε κτιστεί

επάνω από έναν πρώην κήπο με τριανταφυλλιές Ο αγιογράφος της την περιέγραψε

σαν πνευματική σύζυγο που μάζευε παραμελημένες και βαριές ψυχές τις φρόντιζε με

προσοχή και ασκητισμό και όταν καρποφορούσαν τις προσέφερε στον Χριστό13

Στον Μεσαίωνα οι κήποι δεν είχαν σαφή διαχωρισμό ως προς την χρήση τους

μιας και χρησιμοποιούνταν για ευχαρίστηση αλλά και για την καλλιέργεια διαφόρων

κηπευτικών και καρποφόρων δέντρων Είναι εμφανές ότι κάποια κομμάτια αυτών των

κήπων χρησιμοποιούνταν προς τέρψη των αισθήσεων άλλα και για την αναγκαία

παραγωγή αγαθών Τον 16ο και 17ο αιώνα συγγραφείς όπως ο Hill ο Lawson

Markham και Parkinson έκαναν σαφείς διαχωρισμούς αυτών των δύο λειτουργιών Ο

Landsberg λέει

12 Οπ Antony Littlewood-Henry Maguire σελ 52 13 Οπ Antony Littlewood-Henry Maguire σελ 64

13

Η κουζίνα ή ο λειτουργικός κήπος σε αντίθεση με τον κήπο για

ευχαρίστηση παρέχουν φαγητό και ιαματικά βότανα όπως διασκορπισμένα

φυτά στο πάτωμα για την καταστροφή των εντόμων και άλλους σκοπούς που

αφορούν το νοικοκυριό14

Οι κήποι που η λειτουργία τους αφορούσε μόνο την ευχαρίστηση και την

διασκέδαση (pleasure garden) έκαναν την εμφάνισή τους μετά τον δέκατο τέταρτο

αιώνα

Στους πίνακες της εποχής όπως το Jardins d`amour βλέπουμε έναν άνθρωπο

ακουμπισμένο επάνω σε ένα σιντριβάνι να παίζει λαούτο ενώ μία γυναίκα

τραγουδάει Η σκηνή παγιδεύει κάτι από την μεγαλόπρεπη ατμόσφαιρα ενός

μεσαιωνικού φλερτ

Παρόλη την μεγαλοπρέπεια τέτοιων σκηνών ο μεσαιωνικός κήπος ήταν πάντα

κλειστός εσωτερικός οχυρωμένος σαν μια ολότητα που προσομοιώνει έναν

ολόκληρο κόσμο

Όλα αυτά όμως άλλαξαν στον αναγεννησιακό κήπο που αντανακλούσε την

επιθυμία του ανθρώπου για μία εξημερωμένη φύση Τεράστιες κατασκευές

σμιλεύονταν σε ταράτσες όπου το νερό αναπτυσσόταν σε διαδοχικά σιντριβάνια

λίμνες σπηλιές και ρυάκια ενώ φυτά από τον Νέο Κόσμο εμπλούτιζαν την παλέτα

για την δημιουργία μίας νέας μορφής κήπου με διακοσμητικά κλαδέματα παρτέρια

δεμένα σαν κόμπο κλπ Αυτές οι νεωτεριστικές σκηνές με γραμμική προοπτική

δημιουργήθηκαν με άξονα τον έλεγχο του βλέμματος για μία καδραρισμένη θέα

Η αληθινή ψυχαγωγία σε κήπους εμφανίζεται με την Ελισάβετ Ά όταν ο

μεγάλος κήπος στην καινούρια έπαυλη που είχε ανεγερθεί μετατράπηκε σε πάρκο

διασκέδασης Η ίδια γράφει το 1591 laquoΕλάτε να απολαύσετε τους περίπατους [hellip]

ευχαριστηθείτε με τους πιο εκλεπτυσμένους μουσικούςraquo15

Στην Γαλλία η πιο παλαιά καταγεγραμμένη γιορτή που έγινε σε κήπο ήταν το

1564 μαζί με άλλες δραστηριότητες που τότε λέγονταν `μεγαλοπρεπείς`

(magnificences) στο μεγάλο αναγεννησιακό παλάτι του Fontainebleau Εκεί σε ένα

14 Medieval and Renaissance Gardens Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

15 Βλ The landscape garden in France httpwwwgardenvisitcomhistory_theorygarden_landscape_design_articleseuropelandscape_garden_france

14

από τα κανάλια που είχαν διανοίξει χαρακτηριστικό του νέου τύπου κατασκευής

κήπων σειρήνες ξεπρόβαλαν μπροστά στον νέο βασιλιά Κάρολο ΙΧ σημάδι ειρήνης

που υποσχόταν ότι θα έφερνε μία χώρα πρόσφατα εμπλεκόμενη σε πόλεμο

Τέτοιου είδους γιορτές θα πρέπει να γίνονταν και σε παλαιότερες εποχές μιας

και ο κήπος προσέφερε καταφύγιο ενώ αντιπροσώπευε κάθε ψευδαίσθηση για τον

χριστιανικό παράδεισο αλλά και για την κλασική χρυσή εποχή της αρχαιότητας Ο

κήπος έτεινε προς την `υψηλή` τέχνη αποκαθιστώντας την φυσική τάξη προτού αυτή

ανατραπεί από τον Αδάμ και την Εύα

Βερσαλλίες

Το μεγαλύτερο παράδειγμα αυτού του τύπου κήπων βρίσκεται στις

Βερσαλλίες το πιο λαμπρό παλάτι της Ευρώπης16 Μέχρι το 1660 οι Βερσαλλίες

ήταν ένα απλό μικρό παλάτι που χρησίμευε κυρίως ως καταφύγιο κυνηγιού για την

αγαπημένη ασχολία των βασιλιάδων εκείνης της εποχής Μετά το 1660 ο βασιλιάς

Λουδοβίκος ΙΔ αποφάσισε να προεκτείνει το παλάτι και όχι να κατεδαφίσει το αρχικό

κτίριο με σκοπό οι Βερσαλλίες να γίνουν βασιλικό ανάκτορο το 1661 Μέχρι το 1685

είχε τελειώσει το μεγαλύτερο μέρος των εργασιών και στα τέλη του 18ου αιώνα το

ανάκτορο είχε πάρει την σημερινή του μορφή Η συνολική πρόσοψη που κοιτάει προς

τους κήπους έχει μήκος 570 μέτρα Κατά την διάρκεια των εργασιών εργάζονταν ως

και πάνω από 20000 εργάτες στις Βερσαλλίες κάτι πρωτάκουστο για την εποχή

εκείνη Αλλά και όταν τελείωσαν οι εξωτερικές εργασίες πραγματοποιούνταν

συνεχώς εσωτερικές αλλαγές κυρίως στον 18ο αιώνα όπως αλλαγές δωματίων και

αλλαγές στη διακόσμηση ανάλογα με την μόδα της εποχής

Το ανάκτορο των Βερσαλλιών είναι γνωστό και για τους τεράστιους κήπους

του μαζί με πολλά σιντριβάνια και αγάλματα Είναι ένας από τους μεγαλύτερους

κήπους της Ευρώπης με συνολική έκταση που φτάνει τα 800 εκτάρια Στα

σιντριβάνια και στα αγάλματα είναι αποτυπωμένη η ελληνική μυθολογία όπως και

στο εσωτερικό του ανακτόρου Ο συνολικός κήπος των Βερσαλλιών απλώνεται σε 3

επίπεδα πίσω από το παλάτι και είναι η συνέχιση της αρχιτεκτονικής του παλατιού

Όπως και το ανάκτορο έτσι και οι κήποι έχουν ως σκοπό να τιμήσουν τον βασιλιά και

την χώρα του Τα μεγάλα ποτάμια της Γαλλίας προσωποποιούνταν σε αγάλματα

16 httpelwikipediaorgwikiβερσαλλίες_(παλάτι)

15

Μπροστά από το Μεγάλο Κανάλι ένα τεράστιο κανάλι σε σχήμα σταυρού βρίσκεται

το σιντριβάνι του Απόλλωνα το πιο μεγαλοπρεπές από όλα τα σιντριβάνια των

Βερσαλλιών

Για την κατασκευή του Μεγάλου Καναλιού πέθαναν χιλιάδες εργάτες είτε από

ατυχήματα είτε από ελονοσία Το Μεγάλο Κανάλι από μόνο του είναι 240 στρέμματα

Για την παροχή νερού στα 55 σιντριβάνια χρειαζόταν ένα καλό αρδευτικό σύστημα

Η μηχανή του Μαρλί ήταν ένα τεχνολογικό θαύμα για την εποχή καθώς διοχέτευε τα

νερά του ποταμού Σηκουάνα στους κήπους των Βερσαλλιών Αλλά από την άλλη τα

σιντριβάνια δεν γινόταν να έχουν συνεχώς νερό καθώς οι ποσότητες δεν επαρκούσαν

Στον κήπο βρίσκονταν και δύο άλλα κτίρια το Μεγάλο Τριανόν χτισμένο από

πορσελάνη και το Μικρό Τριανόν Αυτοί οι χώροι πρόσφεραν στην βασιλική

οικογένεια ξεκούραση και χαλάρωση

Κατά την διάρκεια του δέκατου ογδόου αιώνα φαινόταν ότι στην Αγγλία και

στην Γαλλία υπήρχε η ιδέα του `φυσικού` και η επιστροφή σ` αυτό Ήταν `φυσικό` ο

κόσμος να απολαμβάνει τους κανόνες και τους νόμους που εξέδιδε η κυβέρνηση

όπως ήταν `φυσική` η δίψα για γνώση Πίστευαν επίσης ότι ή τέχνη και η

διακόσμηση θα έπρεπε να ήταν πιο `φυσικά` Αυτό που μπήκε πρώτο στην λίστα του

`εκμοντερνισμού` ήταν ο σχεδιασμός των κήπων17

Το 1761 ο Jean-Jacques Rousseau εξέδωσε μία νουβέλα με απίστευτη

απήχηση την Julie ou la Nouvelle Heloise στην οποία κριτίκαρε τους παλαιού τύπου

κήπους της Γαλλίας για την μη φυσικότητα τους και το λανθασμένο γούστο του

μεγαλείου (false taste of grandeur)18

Αυτή η αλλαγή του γούστου από μία επιβεβλημένη διάταξη σε μία άλλη ποιο κοντά

στην φύση θεωρήθηκε ότι θα ξανάφερνε την πραγματική ομορφιά

Ήδη ο ηγεμόνας Puumlckler στο ίδιο πνεύμα αποκάλεσε το πάρκο

που ήταν προορισμένο να έχει τον laquoχαρακτήρα της ελεύθερης φύσης και

του τοπίου της υπαίθρουraquo ένα laquoόλον που αποκλίνει πολύ ουσιαστικάraquo

17 Βλ Michel conan Prespectives on Garden Histories σελ 163 18 Βλ httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau

16

από τον κήπο ενώ το πάρκο είναι μία laquoσυμπτυγμένη εξιδανικευμένη

φύσηraquo ο κήπος παραμένει απλώς laquoμία πιο εκτεταμένη κατοικίαraquo19

Το Γερμανικό πάρκο του 20ου αιώνα

Στης αρχές του 20ου αιώνα ο κήπος και το πάρκο αποτέλεσαν ένα από τα

σημαντικότερα όπλα προπαγάνδας για τους Γερμανούς Ναζί Ένας από τους

αρχιτέκτονες κήπων που ασχολήθηκε με το θέμα ο γερμανός εθνικοσοσιαλιστής

Willy Lange στο βιβλίο του που εκδόθηκε το 1907 Gartengestaltung der Neuzeit

(Σχεδιασμός κήπων σε σύγχρονους καιρούς) παρουσιάζει τον γερμανικό λαό να

συνδέεται γενετικά με το τοπίο και την φύση της χώρας του Κατ` αυτόν ο

σχεδιασμός δημόσιων κήπων είχε θεμελιώδη σημασία για την διατήρηση της

καθαρότητας της φυλής των Γερμανών Σύμφωνα με τον Lange η τέχνη της

κηπουρικής πρέπει να προάγει κριτήρια για την `οικολογία των φυτών` σε σχέση με

το φυσικό τους περιβάλλον

Ο Lange εκτιμούσε τα πάρκα και τους κήπους της Αγγλίας γιατί όπως έλεγε

βρίσκονται σε αρμονία με τα χαρακτηριστικά της γερμανικής φυλής που είχε

απορρίψει προηγούμενους τύπους κήπων μιας και κρίθηκαν ακατάλληλοι για τις

βόρειες φυλές Για τον Lange οι άλλοι κήποι των Ιταλών και των Γάλλων

οφείλονταν σε διαφορετικά φυλετικά χαρακτηριστικά

Η διαφορά μεταξύ του `επίσημου` γαλλικού και `ανεπίσημου` αγγλικού

στυλ κήπων αφορά περισσότερο μία βαθιά διαφορετική κοσμοθεωρία

(weltanschaungen) και αυτό προκύπτει από την διαφορά της ψυχής των δύο

φυλών γιατί στην ψυχή της η κάθε φυλή έχει ριζωμένα όλα τα

συναισθήματα και τις πράξεις της Το στυλ του γαλλικού κήπου αφορά την

έκφραση των νότιο-αλπικών μεσογειακών φυλών ενώ ο αγγλικός κήπος

αναπτύσσεται από το αναβιωμένο αίσθημα της βόρειο-αλπικής φυλήςhellip με

έναν ασυνείδητο τρόπο ο βόρειος άνθρωπος `διαμαρτυρήθηκε` στο Puckler

19 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο μετ Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος Δασκαλοθανάσης εκδόσεις Ποταμός σελ 94

17

(κήπος της Γερμανίας) ενάντια στο μη βόρειο πνεύμα της ζωής στον

κήπο20

Στο δοκίμιο του laquoPuckler und der Muskauer (Τα πάρκα Puckler και Muskau)

1935raquo δύο χρόνια μετά την επικράτηση των εθνικοσοσιαλιστών στην Γερμανία ο

αναγνωρισμένος ιστορικός των κήπων Franz Hallbaum επαινούσε το ενδιαφέρον των

εθνικοσοσιαλιστών για την ιστορία των κήπων λέγοντας ότι

Μέχρι πρότινος ο σχεδιασμός των εξωτερικών χώρων και μαζί με

αυτόν οι μεγάλες ιστορικές δημιουργίες που τον αφορούσαν δεν ήταν

πολύ δημοφιλείς και συγκεκριμένα μεταξύ αρχιτεκτόνων και

αρχιτεκτόνων κήπουhellip ο χώρος του κήπου είχε απορριφθεί ως

ρομαντικός και συναισθηματικός (Gewgaw) που αφορούσε μόνο έναν

άτεχνο νατουραλισμό Πιστεύουμε ότι στις μέρες μας αυτό που συνδέει

όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες σε σχέση με την φυλή το αίμα και το

χώμα θα επανακαθιδρυθούν μαζί με την εκτίμηση που αξίζουν οι κήποι

Στην πραγματικότητα αυτή είναι η `έκφραση της φύσης μας` Γιατί η

ανάπτυξη των κήπων και ο αγώνας ενάντια στον συνηθισμένο `γαλλικού

τύπου` κήπο του 18ο αιώνα αφορούσε την βαθιά έκφραση της φυλής και

της συνδέσεις της με την φύση Ο βόρειος άνθρωπος με το πανθεϊστικό

συναίσθημα στέκεται ενάντια στον μεσογειακό και δυτικό άνθρωπο

Απορρίπτει την υποδούλωση της φύσης το κόψιμο των δέντρων και των

θάμνωνhellip οι αληθινή γερμανική αγάπη για τα δέντρα αναγεννάται ξανά21

Το 1942 ο Mading εξέδωσε το Landespflege και την ίδια χρόνια εκδόθηκε και

το Die Lendschaftsfibel (Το πρωτεύον τοπίο) του Wiepking Και τα δύο βιβλία

αναφέρονται ξανά και ξανά στην ιστορία των κήπων για να συντηρήσουν την ιδέα

της βόρειας φυλής και για την περιβαλλοντική προστασία Ο Mading απορρίπτει όχι

μόνο τους κήπους του μπαρόκ και της αναγέννησης αλλά και το αγγλικό τοπίο σαν

τεχνητό που εξυπηρετεί μόνο αισθητικούς λόγους

20 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC 1999 σελ 165 21 Michel Conan Prespectives on Garden Histories όπ σελ 166

18

Υπήρχαν καιροί που ο σχεδιασμός των κήπων [gartnerische Gestaltung]

και των τοπίων εξυπηρετούσαν καθαρά αισθητικούς λόγουςhellip το τοπίο

συνεχώς επικεντρωνόταν στους κανόνες της μόδας [Wurde bewuΒt um

modischer Regeln willen gezwungen] Στις περισσότερες περιπτώσεις η

οποιαδήποτε χρησιμότητα [Gebrauch] αποκλειόταν Μία τεχνητή

διακόσμηση που δεν είχε σκοπό να δημιουργήσει την εικόνα του φυσικού

τοπίου ούτε καν να έρθει σε αντιπαράθεση με αυτό Οι κήποι και τα πάρκα

ευγενείας της αναγέννησης είναι καλά παραδείγματα αυτής της

νοοτροπίας Είναι αλήθεια ότι στον αγγλικό κήπο η υποδούλωση [Pressung]

της φυσικής ανάπτυξης στην κατασκευαστική φόρμα είναι λιγότερη αλλά

η κατασκευή παραμένει Το ειδυλλιακό του άγριου τοπίου είναι σκόπιμο ndash

και όχι αυθεντικό- και η ιδέα του σχεδιασμού του αφορά το

κατασκευαστικό πλάνο [Bauplan] του κηπουρού [gartnerische]hellip Στην

πραγματικότητα ο αγγλικός κήπος είναι η διακόσμηση της άρχουσας τάξης

[standisch bedingt] 22

Θεματικά Πάρκα

Στις μέρες μας οι δημόσιοι κήποι και τα πάρκα έχουν μετατραπεί σε θεματικές

ατραξιόν Το Λας Βέγκας είναι ίσως το μεγαλύτερο παράδειγμα αυτών των θεματικών

πάρκων και προτείνεται ως πόλη-φαινόμενο Όχι μόνο επειδή για τους Αμερικανούς

και ξένους επισκέπτες είναι η απόλυτη laquoπαιδική χαράraquo αλλά και γιατί οι στατιστικές

του είναι εντυπωσιακότατες στις αρχές του 20ού αιώνα δεν υπήρχε καν Στις αρχές

του 21ου ήταν ήδη το σπίτι ενός εκατομμυρίου ανθρώπων ενώ οι στατιστικές

έδειχναν ότι ο πληθυσμός αυξάνεται με τέτοια ταχύτητα που κάθε μήνα χρειάζεται να

κατασκευαστεί ένα καινούργιο σχολείο

Επιπλέον το Λας Βέγκας είναι ίσως η μοναδική πόλη στον κόσμο που ιεραρχεί

τις ανάγκες των τουριστών - επισκεπτών πολύ ψηλότερα από αυτές των κατοίκων του

Δεν υπάρχουν κρυμμένες γειτονιές που μπορείτε να περπατήσετε για να πιάσετε τον

laquoπαλμόraquo της πόλης Τίποτα δεν έχει laquoαλλοιωθείraquo από τον τουρισμό γιατί το Λας

Βέγκας κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους τουρίστες

22 Βλ Michel Conan Prespectives on Garden Historie σελ164

19

Η προσγείωση στο αεροδρόμιο του Βέγκας μόλις έχει δύσει ο ήλιος

είναι μια εικόνα που μένει για πάντα στη μνήμη του επισκέπτη Τα

αναρίθμητα φώτα δημιουργούν ένα Χολιγουντιανό ονειρεμένο σκηνικό

Σημείο αναφοράς της πόλης είναι η περιοχή του Στριπ Ένας μεγάλος

δρόμος όπου δεξιά και αριστερά είναι χτισμένα τα ξενοδοχεία και τα

εμπορικά κέντρα

Μπορεί να χρειάστηκαν 20 ολόκληρα χρόνια για να κατασκευαστεί η

μεγάλη πυραμίδα της Γκίζας στην Αίγυπτο όμως στο Βέγκας δεν τους

πήρε πάνω από 18 μήνες για να φτιάξουν μια ακριβώς ίδια και μπροστά

της την πολύχρωμη Σφίγγα και να στεγάσουν μέσα το ξενοδοχείο

Luxor Θεωρείται ένα σύγχρονο αρχιτεκτονικό θαύμα για τη

δημιουργία του οποίου συνέβαλαν οι μεγαλύτεροι Αιγυπτιολόγοι Η

πόλη της Βενετίας σε μικρογραφία βρίσκεται στο εσωτερικό του

ξενοδοχείου Venetian που αποτελείται από δύο πύργους Στο πρώτο

όροφο υπάρχει ένα κανάλι με γόνδολες τις οποίες ενοικιάζουν οι

επισκέπτες τους για να κάνουν μια μικρή βόλτα υπό τις ιταλικές

μελωδίες που τραγουδά ο γονδολιέρης Την είσοδο του εντυπωσιακού

ξενοδοχείου Paris κοσμούν μια μικρογραφία του Πύργου του Άιφελ

της Αψίδας του θριάμβου η πρόσοψη του Λούβρου κά23

Ο τρόπος με τον όποιο η αγορά η οικονομία η παγκοσμιοποίηση ο

νεοφιλελευθερισμός και ο ύπερ-καπιταλισμός που απειλούν ή ακόμα και

καταστρέφουν την `αυθεντικότητα` του ιστορικού νοήματος των κήπων και των

πάρκων είναι ένα θέμα προς συζήτηση Αυτός ο τρόπος θέασης των πραγμάτων δεν

λαμβάνεται πολύ υπόψη κατά τη δημιουργία ή αναδημιουργία αυτών των `τόπων` Η

πιθανότητα αυτός ο τρόπος σκέψης για την κατασκευή δημόσιων χώρων να οφείλεται

στην `αγορά` παραλείπεται αυθαίρετα Φαίνεται ότι υπάρχει η απαίτηση για έναν

πολιτιστικό προσδιορισμό του `χώρου` από διάφορους οικονομικούς παράγοντες

Αυτή η απαίτηση οδηγεί συνεχώς στην συνειδητή παραγωγή `θεματικών πάρκωνrsquo

23 httptranskathimerinigr4dcgi_w_articles_taxworld_12_20092006_165039 Κείμενο Ηλέκτρα Σαμοΐλη

20

Τα σύνορα τον σύγχρονων πάρκων

Στα τέλη του 1980 μία μικρή μάχη ξέσπασε στο Tompkins

Square Park ένα μικρό πάρκο στο East Village της Νέας Υόρκης Το

μέρος είχε μετατραπεί σε στέκι για τους άστεγους τους αλκοολικούς

και τους ναρκομανείς Κάποια στιγμή η αστυνομία προσπάθησε να

επανακτήσει τον έλεγχο με το να κλείνει το πάρκο την νύχτα Η μάχη

του Tompkins Square είναι διάσημο παράδειγμα για την μάχη του

νοήματος του δημόσιου χώρου (Smith 1992) Είχε η παρέμβαση της

αστυνομίας ως πρόθεση πραγματικά να πολεμήσει την κατάληψη

αυτών των ομάδων Ή ήθελε να υποβαθμίσει την ίδια την έννοια του

δημόσιου χώρου Ο Smith παρουσιάζει εκείνα τα στοιχεία που

αποδεικνύουν ότι στην πραγματικότητα η προσπάθεια αφορούσε την

`εξημέρωση` της κουλτούρας του πάρκου που ταιριάζει απόλυτα με

την στρατηγική της βελτίωσης της γειτονιάς γύρω από το πάρκο με την

`εισβολή` νέων οικονομικά ευνοημένων group να καταλαμβάνουν

έναν χώρο που παραδοσιακά ανήκε σε οικονομικά ασθενέστερους24

Δηλαδή το ίδιο που συμβαίνει και στην περιοχή του Κεραμεικού στην Αθήνα

όπου τα τελευταία χρόνια υπάρχει έντονο ενδιαφέρον από πολιτικούς μηχανικούς και

κατασκευαστικές εταιρίες για ανέγερση πολυκαταστημάτων εμπορικών κέντρων και

πολυτελών κατοικιών

Σήμερα μπορούμε να προσεγγίσουμε και να αναλύσουμε την

περίπτωση του Tompkins Square με έναν άλλο τρόπο Στο πάρκο δόθηκε

ένας νέος τρόπος διαχείρισης Αυτό που γίνεται αμέσως ορατό είναι το

μεγάλο διαχωριστικό που χωρίζει το πάρκο σε υπό-χώρους (όπως και σε

άλλα πάρκα στο Μανχάταν) Τα πάντα φαίνονται διαφορετικά από την

στιγμή που η αστυνομία προσπάθησε να ελέγξει την κατάσταση

Διαφορετικά groups έχουν βρει το δικό τους κομμάτι σε αυτό το μικρό

πάρκο τις ζεστές μέρες οι άστεγοι καταλαμβάνουν τον μικρό χώρο στα

παγκάκια αυτοί που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα προτιμούν τις 24 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain NAi Publishers 2001 σελ 20

21

περιοχές με την άμμο οι έφηβοι παίζουν μπάσκετ στο κλειστό τερέν του

μπασκετμπολ τα παιδιά παίζουν στον παιδότοπο που περικυκλώνεται

από βαριές σιδερένιες μπάρες και οι αναρχικοί οι μικρές οικογένειες και

οι yappies ξεχωριστά ο καθένας συνυπάρχουν στα τμήματα του πάρκου

που έχουν γκαζόν Κάποιοι πιστεύουν ότι τα διαχωριστικά του πάρκου

είναι η απόδειξη της εγκατάλειψής του ως δημόσιου χώρου (Smith

1992) Αλλά μήπως συμβαίνει το αντίθετο Η αξία της περίπτωσης του

Tompkins Square έγκειται στο ότι λειτούργησε ως παράδειγμα μίας

μάλλον στενοκέφαλης και συντηρητικής προσέγγισης Πολλές `φυλές

των πόλεων` φαίνεται να έχουν καταλάβει τον χώρο του πάρκου

επιδεικνύοντας όλες τις αποχρώσεις του East Village μέσα σε ένα μικρό

πάρκο Τα διαχωριστικά μετατρέπονται σε σύμβολα της τάξης

οριοθετούν χωρίς να απομονώνουν ή να αποκλείουν Το Tompkins

Square Park λειτουργεί σαν μία σκηνή όπου ανά πάσα στιγμή γίνεσαι

το θέαμα και ο θεατής και αυτό σε κάνει λειτουργικό μέλος του

δημόσιου χώρου25

Τα διαχωριστικά σχεδόν από την αρχή του 20ου αιώνα χρησιμοποιούνται στα

πάρκα Μεταφορικά τα αντιλαμβανόμαστε σαν `κορνίζες` αλλά στην

πραγματικότητα λειτουργούν περισσότερο ως σύμβολα οριοθέτησης Τα πάρκα είναι

οι δημόσιοι κήποι των πόλεων και εξορισμού οι κήποι αφορούν κλειστούς χώρους

Επίσης ένα διαχωριστικό ορίζει έναν χώρο Εάν αυτός ο χώρος είναι

προσδιορισμένος ως δημόσιος τότε εμείς καταλαβαίνουμε ότι αυτός ο χώρος είναι

ιδιαίτερος με προσδιορισμένη χρήση που τον ξεχωρίζει από τους άλλους δημόσιους

χώρους και απαιτεί από εμάς την ανάλογη συμπεριφορά σε σχέση με τους ισχύοντες

κανόνες

Αυτή η οπτική επάνω στον προσδιορισμό των δημόσιων χώρων προσφέρει

έναν άλλο τρόπο σκέψης επάνω στις μέχρι τώρα πιο διαδεδομένες αρχές του ντιζάιν

των πάρκων Αυτή η συμβολική σημασία του φράχτη συχνά έρχεται σε αντιπαράθεση

με την αρχή του ρευστού και ανοιχτού ουδέτερου και πολυσυλλεκτικού χώρου που

έχει την αναφορά του στην μοντέρνα `αστικοποίηση` Η αντικατάσταση των πάρκων

με κοινόχρηστους `πράσινους` χώρους θολώνει την ιδέα της προσβασιμότητας και

25 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 21

22

της χρήσης των δημόσιων χώρων Αυτός ο τρόπος σχεδιασμού των δημόσιων χώρων

έχει τις αναφορές του στο μοντέρνο κίνημα Παρόλα αυτά πολλά από τα σύγχρονα

σχέδια για πάρκα και κήπους έχουν ως αναφορά τους τον ρευστό και ανοιχτό χώρο

Η ιδέα του `διαχωριστικού για μεγαλύτερη προσβασιμότητα` παρουσιάζει ένα

εναλλακτικό σχέδιο στρατηγικής για τον σχεδιασμό των δημόσιων χώρων

Ο καλά σχεδιασμένος τρόπος διασύνδεσης και χωρικότητας προωθούν την

δημόσια προσβασιμότητα και ανταλλαγή αλλά κανείς δεν μπορεί να περιμένει μία

καθολική λύση από ένα τέτοιο τρόπο σχεδίασης Τέτοιου τύπου στρατηγικές

σχεδίασης είναι θεμελιώδεις και μπορούν να έχουν μία `υποστηρικτική πολιτική` η

εξασφάλιση της ασφάλειας είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας

Όχι πολύ μακριά από το Tompkins Square Park βρίσκεται η

πόλη Stuyvesant Στην τυπολογία της κατασκευής της βρίσκουμε το

πλάνο σχεδιασμού του Le Corbusier Για πολλούς ανθρώπους αυτός ο

μοντερνιστικός τρόπος σχεδίασης μίας μικρής σε κλίμακα πόλης

καταστρέφει την ποικιλομορφία της Τεράστιες κτιριακές

εγκαταστάσεις ομογενοποιημένες και με περιορισμένες λειτουργίες

εμφανίζονται σε όλη την Ευρώπη και την βόρεια Αμερική μετά τον

δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Τώρα πια είναι γνωστές ως `πολύ-

προβληματικά` projects και αυτό βέβαια αν δεν έχουν ήδη ανατιναχτεί

ή κατεδαφιστεί Παρόλα αυτά όποιος τολμήσει να μπει σε αυτές τις

κτιριακές εγκαταστάσεις μένει έκπληκτος από το `σαν-πάρκο` καλά

διατηρημένο και καλά διαχειριζόμενο χώρο σαν όαση που προσωρινά

κλείνει έξω την χαοτική αστική ζωή Τέτοιου είδους κτιριακές

εγκαταστάσεις μάς δείχνουν ότι η σωστή διαχείριση του δημόσιου

χώρου μπορεί να δημιουργήσει περιβάλλοντα στα οποία κανείς δεν

εξαιρείται αλλά αντίθετα είναι ευπρόσδεκτος26

Η ιδέα της `χρήσης του διαχωριστικού για την διευκόλυνση της κοινής

πρόσβασης` ανεγείρει το πιο γενικό ερώτημα του νοήματος του διαχωριστικού και

των νέων ηλεκτρονικών συστημάτων ασφαλείας Τα περιστρεφόμενα κάγκελα

ασφαλείας στους σταθμούς του μετρό και οι ηλεκτρονικές πύλες ασφαλείας των

αεροδρομίων των καταστημάτων και τώρα σε πολλές βιβλιοθήκες και αρκετά

26 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 23

23

σχολεία κυρίως στην Αμερική είναι πλέον κοινό στοιχείο του αστικού τοπίου (μαζί με

τις ευρέως διαδεδομένες κλειστού κυκλώματος βιντεοκάμερες) εκφράζοντας έτσι ένα

ελεγχόμενο περιβάλλον μέσω της τεχνολογίας Με ευκολία μπαίνουμε στην

διαδικασία να δούμε αυτές τις μεθόδους στον δημόσιο χώρο ως περιοριστικές για την

ελευθερία μας Αλλά πότε και ποιους ενοχλούν αυτοί οι περιορισμοί Οι ηλεκτρονικές

πύλες των αεροδρομίων μάλλον έχουν μία κατευναστική ιδιότητα ο αποκλεισμός της

παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς διατηρεί την πίστη μας για την ασφάλεια της πτήσης

Οι ηλεκτρονικές πύλες των αεροδρομίων δείχνουν ότι αυτές η εταιρίες στις οποίες

στηριζόμαστε κάνουν τα πάντα για να μας εξασφαλίσουν το αίσθημα της ασφάλειας

Σημαντικό στοιχείο είναι το γεγονός ότι οι κάμερες παρακολούθησης με

ανιχνευτές μετάλλων στα αεροδρόμια στα καταστήματα κλπ είναι σε μεγάλο βαθμό

αντικειμενικές Ο αποκλεισμός δεν βασίζεται στα χαρακτηριστικά ή στο ντύσιμο

αλλά στην παρουσία μετάλλου Αυτό που μετράει είναι η κατοχή κάποιου μεταλλικού

αντικειμένου που θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή για το κοινό που συνωστίζεται

στα αεροδρόμια ή για την κλοπή αγαθών από τα καταστήματα

Σε αυτές τις περιπτώσεις η τεχνολογία στην πραγματικότητα είναι ένα συν

για την δημιουργία δημόσιων χώρων Εν μέρει τα διαχωριστικά αναλαμβάνουν την

ευθύνη για τα άτομα με ροπή προς την παραβατικότητα (Latour 1986)27 να πληρώσω

το εισιτήριο του Μετρό Να κλέψω αυτό το βιβλίο Τα συστήματα ασφαλείας όχι

μόνο μας σώζουν από τέτοια ηθικά διλήμματα αλλά μπορούν να κάνουν έναν χώρο

πιο δημόσιο μία βιβλιοθήκη που μπορείς να έχεις πρόσβαση μόνο με πάσο ή κάρτα

μέλους παραμένει ένα αποκλεισμένο μέρος και δεν λειτουργεί ως δημόσιος χώρος

Μία βιβλιοθήκη που μόνο ελέγχει εάν το βιβλίο νομίμως έχει δανειστεί έχει την

δυνατότητα να εξελιχθεί σε δημόσιο χώρο

Η βιβλιοθήκη του Rotterdam είναι ένα παράδειγμα του πώς μπορεί μία

βιβλιοθήκη να αναπτυχθεί σε δημόσιο χώρο Αυτή η βιβλιοθήκη είναι

ανοιχτή σε όλους Υπάρχει έλεγχος μόνο κατά την έξοδο όπου και

χρησιμοποιείται σύστημα ασφαλείας Το κοινό αποτελείται από άτομα

διαφορετικών ομάδων και κάνει μαζικά χρήση της βιβλιοθήκης Αυτή η

ποικιλότητα των ανθρώπων ο καθένας από αυτούς με τον δικό του τρόπο

κάνει χρήση της βιβλιοθήκης στην αίθουσα των περιοδικών μαζεύονται

27 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 23

24

κυρίως άνδρες ξένης εθνικότητας για να διαβάσουν εφημερίδες άλλων

χωρών νεαροί που σερφάρουν στο internet άνθρωποι που παίζουν σκάκι

στα ειδικά τραπέζια για σκάκι φοιτητές που μελετούν στα πιο

απομονωμένα σημεία της βιβλιοθήκης κλπ Και όλα αυτά σε έναν χώρο που

θυμίζει εμπορικό κέντρο28

Ο Δήμος Ζωγράφου

Ο δήμος Ζωγράφου έκτασης 9000 στρεμμάτων και με 75000 περίπου

κατοίκους υπάγεται σήμερα στο γενικότερο πολεοδομικό συγκρότημα των

Αθηνών και εντάσσεται γεωγραφικά στα ανατολικά προάστια της

πρωτεύουσας Λόγω της εγγύτητάς του με το κέντρο παρουσιάζει παρόμοια

χαρακτηριστικά δόμησης Παρά ταύτα είναι περιοχή πλούσια σε πράσινο που

συγκεντρώνεται κυρίως στους πρόποδες του Υμηττού Ο Δήμος απέκτησε

αξία λόγω της οικοδόμησης της Πανεπιστημιούπολης και της

Πολυτεχνειούπολης με αποτέλεσμα να παρουσιάζει υψηλές τιμές στα

ενοικιαζόμενα διαμερίσματα

Η περιοχή παλιά ήταν δασικό και καλλιεργήσιμο έδαφος με πλούσια

βλάστηση καλλιέργειες δάσος και αλσάκια Στα μέσα του 20ού αιώνα με

την πολεοδόμηση της Αθήνας αναπτύχθηκε η περιοχή Τα δάση της περιοχής

κυρίως με πεύκα βρίσκονται στο νότο νοτιοανατολικό και ανατολικό μέρος

Το 1902 ο Ιωάννης Ζωγράφος βουλευτής στο κόμμα του Θεόδωρου

Δηλιγιάννης αγόρασε μια μεγάλη έκταση από τη χήρα Βουρνάζου και στη

συνέχεια τη ρυμοτόμησε σε οικόπεδα τα οποία πουλούσε με δόσεις 112 δρχ

το μήνα Τα πρώτα σπίτια άρχισαν να κτίζονται στα κτήματα του

laquoΖωγράφουraquo το 1919 Δέκα χρόνια μετά αριθμούσαν 100 Από εκείνους τους

πρώτους οικιστές φτιάχτηκε και ο πρώτος ξύλινος ναΐσκος προς τιμή του

Αγίου Θεράποντα που σήμερα είναι ο επιβλητικότερος στη περιοχή Η νότια

πλευρά του Ζωγράφου ήταν το άλλοτε ρέμα του Χουσεΐν μπεη στη βόρεια

28 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 24

25

πλευρά του οποίου είχε κτισθεί το θεραπευτήριο του Συγγρού Αυτό το ρέμα

καλύφθηκε στις αρχές του 1960 επί Βασιλέως Παύλου

Το 1929 η περιοχή Ζωγράφου έγινε κοινότητα με πρώτο πρόεδρο τον

γιο του Ιωάννη Ζωγράφου τον Σωτήριο Ζωγράφο Το 1947 η κοινότητα

Ζωγράφου ανακηρύχθηκε Δήμος στον οποίο περιλαμβάνονταν οι συνοικίες

Γουδή τα Άνω Ιλίσια (πρώην Καπόνια) τα Ιλίσια παρά την κοίτη του

ποταμού Ιλισού που ξεκίναγε από την Αγία Ελεούσα στη σημερινή συνοικία

της Πανεπιστημιούπολης29

Πάρκο στα Ιλίσια

Μια πράσινη γραμμή ακολουθεί την οδό Μιχαλακοπούλου στα Ιλίσια

ξεκινώντας από την οδό Ηριδανού που διακόπτεται από την οδό Αλκάνος για να

σταματήσει στο ύψος της οδού Αιγινήτου Δ

Αυτή η πράσινη γραμμή φαίνεται να δημιουργήθηκε από τη μία για να

καλύψει την ανάγκη της πόλης για πράσινο κι από την άλλη για να λειτουργήσει σαν

δημόσιο πάρκο Αυτό μπορούμε εύκολα να το συμπεράνουμε από την έντονη και

πυκνή βλάστηση που υπάρχει στον χώρο αλλά και από τα παρελκόμενα αντικείμενα

που έχουν τοποθετηθεί προσπαθώντας να δηλώσουν τη χρηστική τους αξία ενώ

βρίσκονται ατάκτως ερριμμένα καθ όλο το μήκος και το πλάτος του πάρκου Τα

περισσότερα από αυτά τα αντικείμενα είναι αδύνατον να χρησιμοποιηθούν μιας και

βρίσκονται στα πιο δυσπρόσιτα και απίθανα σημεία του πάρκου Η προσβασιμότητα

στο μεγαλύτερο μέρος του είναι πολύ δύσκολη ενώ τον χειμώνα γίνεται δυσκολότερη

με την έλλειψη πλακόστρωσης Το πάρκο ξεκινάει σαν μία νησίδα που όσο ανεβαίνει

πλαταίνει για να καταλήξει στο κύριο κομμάτι της που βρίσκεται μεταξύ των δρόμων

Αλκμάνος και Αιγινήτου Αυτό το κομμάτι του πάρκου είναι αρκετά μεγάλο και

εξοπλισμένο με παγκάκια αγάλματα ένα σιντριβάνι και φυσικά πυκνή βλάστηση Η

επισκεψιμότητα του πάρκου είναι σχετικά περιορισμένη με λίγους ανθρώπους

κυρίως αυτούς που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα Το σιντριβάνι του πάρκου είναι

εξάγωνο αρκετά μεγάλο με έναν πίδακα στο κέντρο που φτάνει στην αποκορύφωση

29 httpelwikipediaorgwikiΖωγραφου

26

του τα 6 με 7 μέτρα ύψος ενώ περιστοιχίζεται από ένα δαχτυλίδι με μικρότερους

πίδακες

Τα γλυπτά του πάρκου χωρίζονται σε τρία ήδη 1) Μινιμαλιστικές γλυπτικές

κατασκευές μικρού μεγέθους που βρίσκονται διάσπαρτες κυρίως από την πλευρά της

οδού Αλκμάνος μέσα στα παρτέρια με τα λουλούδια και τα δέντρα (ο εντοπισμός

τους είναι μάλλον μια περιπέτεια λόγω της οργιώδους βλάστησης στην οποία θα

νόμιζε κανείς ότι δεν έχει επέμβει ανθρώπινο χέρι αλλά και των ίδιων τον γλυπτών

που από κατασκευής μοιάζουν περισσότερο με μικρά τσιμεντένια καθίσματα) 2)

Φορμαλιστικά γλυπτά με επαναλαμβανόμενα μοτίβα που μοιάζουν να είναι

κατασκευασμένα στα τέλη της δεκαετίας του lsquo70 με δομή που θυμίζει τοτέμ και

αναγνωρίσιμες παραστάσεις (μια κουκουβάγια φυτικά μοτίβα κλπ) τοποθετημένα κι

αυτά στα παρτέρια που βρίσκονται στην πλευρά της οδού Αλκμάνος με ελάχιστη

προσβασιμότητα και δυσκολία εντοπισμού τους 3) Μπρούτζινη προτομή μικρού

μεγέθους που βρίσκεται περίπου στο μέσο του τρίτου κατά σειρά μέρους του πάρκου

και είναι και αυτή κρυμμένη πίσω από δέντρα και θάμνους Η προτομή που

φιλοτέχνησε ο Louis Alberto Pantoja το 2000 έγινε προς τιμή του Francisco de

Miranda του επαναστάτη της Βενεζουέλας που γεννήθηκε στο Caracas 28 Μαρτίου

του 1750 και πέθανε στις φυλακές του El Arsenal de la Carraca Cadiz 14 Ιουλίου του

1816

Αυτή η προτομή εγείρει αρκετά ερωτήματα σε σχέση με τον τόπο που

βρίσκεται την λειτουργία που παρέχει αλλά και την ιστορία του απεικονιζόμενου

Η προτομή τοποθετήθηκε στο πάρκο το 2001 σε μία προσπάθεια του δήμου

Αθηναίων να γεμίσει όσο το δυνατόν περισσότερους δημόσιους χώρους με αγάλματα

και προτομές ενόψει των ολυμπιακών αγώνων της Αθήνας του 2004

Χαρακτηριστικά είναι τα άρθρα που δημοσιευτήκαν λίγα χρόνια αργότερα

Όσο για τον Δημήτρη Αβραμόπουλο φάνηκε η προτίμησή του

για τις προτομές με αποκορύφωμα τη δημιουργία του laquoΠάρκου

Ελλήνων Λογοτεχνώνraquo μπροστά από το Πνευματικό Κέντρο Πληθώρα

τέτοιων δωρεών αποδέχθηκε άκριτα ο δήμος Αθηναίων εκείνη την

περίοδο Έτσι εξηγείται και η παρουσία του αγάλματος του στρατηγού

Χοσέ Αρτίγας laquoελευθερωτή της Ουρουγουάηςraquo στη

Μιχαλακοπούλου Στα περισσότερα βάθρα υπήρχε και το όνομα του

27

τότε δημάρχου ακόμα και μέσα στο νόμισμα της στήλης της

laquoΔραχμήςraquo 7 - 0802200430

Η απουσία πολιτικής χαρακτήριζε την πολιτική του Δήμου

Αθηναίων για τα έργα τέχνης σε δημόσιους χώρους Οχι μόνο

πρόσφατα αλλά τουλάχιστον τα τελευταία 30 χρόνια Επί δημαρχίας

Αβραμόπουλου μια καλλιτεχνική επιτροπή που τώρα έχει καταργηθεί

δεχόταν τις προτάσεις για δωρεές έργων στην πλειονότητά τους

αμφιβόλου ποιότητας laquoΚάθε σύλλογος έκανε και μια δωρεά

προσπαθώντας με προτομές να τιμήσει τις προσωπικότητες που

συνδέθηκαν με τον τόπο τουraquo συνεχίζει ο Π Λουκάκος

Προς το παρόν ξεχάστε τα αυτά Η αποδοχή των δωρεών έχει

παγώσει και για το λόγο αυτό τους τελευταίους μήνες δεν έχει

τοποθετηθεί ούτε ένα καινούριο υπαίθριο γλυπτό στην Αθήνα -με

εξαίρεση το άγαλμα του Μεγάλου Αλέξανδρου έργο του Γιάννη

Παππά που ενδεχομένως να τοποθετηθεί απέναντι από το Ρεξ Εχουν

όμως παγώσει και οι διαγωνισμοί και οι αναθέσεις laquoΤο νομοθετικό

πλαίσιο απαγορεύει τις αναθέσεις έργων ακόμα και τον μεγαλύτερο

γλύπτη της Ελλάδας να έχουμε μπροστά μας Αναθεση μπορεί να γίνει

μόνο για ποσό έξι χιλιάδων ευρώ έτσι όμως δεν μπορούμε να μιλάμε

για κάποιο γλυπτό με αξιώσειςraquo διευκρινίζει ο Π Λουκάκος (7 -

08022004)31

Για τον μέσο Αθηναίο πολίτη που επισκέπτεται το πάρκο ο Francisco de

Miranda δεν σημαίνει απολύτως τίποτα και θα ήταν παράδοξο να περιμένουμε κάτι

τέτοιο Άρα γιατί επιλέχθηκε αυτός ο επαναστάτης της Βενεζουέλας για να

διακοσμήσει με την προτομή του έναν δημόσιο χώρο της Αθήνας Και εντέλει ποίος

είναι ο Francisco de Miranda

30 Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=3325212 31 Παρής Σπίνου Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=98141564

28

Francisco de Miranda32

Ο Sebastiaacuten Francisco de Miranda y Rodriacuteguez γνωστός περισσότερο ως

Francisco de Miranda συμμετείχε στην επανάσταση της Βενεζουέλας Παρόλο που τα

σχέδια του για την ανεξαρτησία των ισπανόφωνων αποικιών της Αμερικής απέτυχαν

θεωρήθηκε ως ο πρόδρομος του Simoacuten Boliacutevar που κατά τη διάρκεια του αμερικανό-

ισπανικού πολέμου απελευθέρωσε με επιτυχία μεγάλο μέρος της νοτίου Αμερικής Ο

Miranda έζησε μία ταραχώδη ζωή Ως ιδεαλιστής ανέπτυξε ένα πρωτοποριακό σχέδιο

για να ελευθερώσει και να ενοποιήσει την λατινική Αμερική αλλά οι φιλοδοξίες και

επιδιώξεις του για την ανεξαρτησία της νοτίου Αμερικής απέτυχαν το 1812 τον

παρέδωσαν στους εχθρούς του και μετά από τέσσερα χρόνια το 1816 πέθανε σε

ισπανική φυλακή Παρόλα αυτά δεκατέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο του το

μεγαλύτερο μέρος της ισπανόφωνης Αμερικής ήταν ελεύθερο

Ο Miranda γεννήθηκε μέσα σε μία μεγαλοαστική οικογένεια ο πατέρας του

Sebastian de Miranda Ravelo ήταν εύπορος έμπορος με καταγωγή από τις Κανάριες

Νήσους ενώ και η μάνα του Francisca Antonia Rodriacuteguez de Espinoza καταγόταν από

πλούσια οικογένεια της Βενεζουέλας Ο Miranda πήγε στα καλύτερα ιδιωτικά σχολεία

και στα ακριβότερα κολλέγια ενώ κατά την διάρκεια της φοίτησής του δεχόταν

ρατσιστικά πειράγματα για την καταγωγή του Έτσι δεν απολάμβανε τα οφέλη της

υψηλής κοινωνίας μιας και υπήρχε συνεχής αμφισβήτηση από την αριστοκρατία της

εποχής Σαν αποτέλεσμα αυτής της αποδοκιμασίας ο Miranda παρουσίαζε την εικόνα

του φαντασμένου με πομπώδεις αφηγήσεις και μυθεύματα

Γύρω στο 1771 ο Miranda αγόρασε το αξίωμα του καπετάνιου του ισπανικού

στόλου (όχι κάτι ασυνήθιστο για την εποχή) Ενώ υπηρετούσε ως καπετάνιος δίπλα

στον στρατηγό Juan Manuel de Cajigal y Monserrat (1739-1811) απέκτησε

ενδιαφέρον για τον αγώνα υπέρ της ανεξαρτησίας της ισπανόφωνης Αμερικής

Υπό τον Cajigal ο Miranda συμμετείχε στην μάχη της Pensacola το 1781

υπερασπιζόμενος την ισπανική κυριαρχία σε αυτό που ονομάζουμε σήμερα Florida

των ΗΠΑ Αυτή η συμμετοχή του τού χάρισε το αξίωμα του συνταγματάρχη

32 httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

29

Από το 1791 ο Miranda απέκτησε ενεργό ρόλο στην γαλλική επανάσταση Στο

Παρίσι ήταν φίλος με τον Girondiste Jacques Pierre Brissot και τον Jeacuterocircme Peacutetion de

Villeneuve και για σύντομο χρονικό διάστημα υπηρέτησε σαν στρατηγός στον

επαναστατικό στρατό που διοικούνταν από τον Charles Franccedilois Dumouriez Τον

Απρίλιο του 1793 ο Miranda συνελήφθη και κατηγορήθηκε για προδοσία Στη δίκη

όμως ήταν τόσο ήρεμος και πειθήνιος που κρίθηκε αθώος Παρόλα αυτά οι

κατηγορίες του Marat και των συντρόφων του δεν καταλάγιασαν Συνελήφθη ξανά

τον Ιούνιο του 1793 και φυλακίστηκε

Ο Miranda φαίνεται να επιβίωσε από έναν συνδυασμό ευνοϊκής τύχης και

πολιτικών συμφερόντων υπέρ του η επαναστατική κυβέρνηση απλά δεν μπορούσε να

συμφωνήσει για το τι έπρεπε να κάνει με αυτόν Παρέμεινε στις φυλακές του La Force

ακόμα και μετά από την πτώση του Robespierre τον Ιούλιο του 1794 ενώ

απελευθερώθηκε τον Ιανουάριο του επόμενου χρόνου Πεπεισμένος πλέον ότι η τροπή

που είχε πάρει η επανάσταση ήταν λάθος ξεκίνησε να συνωμοτεί με τους

αριστοκράτες εναντίον των επαναστατών και ταυτόχρονα τού έγινε πρόταση από

αυτούς να ηγηθεί του στρατού τους αλλά για άλλη μια φορά συνελήφθη και

εκδιώχθηκε από την χώρα

Η ζωή του ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τον αγώνα για ανεξαρτησία των

ισπανικών αποικιών στην Λατινική Αμερική Ο Miranda οραματιζόταν μία

ανεξάρτητη αυτοκρατορία η οποία να αποτελείται από όλες τις περιοχές που

βρίσκονταν υπό την κατοχή των ισπανών και των πορτογάλων και να απλώνεται από

τον ποταμό του Μισισιπή μέχρι το Cape Horn Αυτή η αυτοκρατορία θα ήταν υπό την

ηγεμονία μίας βασιλευόμενης οικογένειας που θα ονομαζόταν `Inca` προς τιμή του

ένδοξου ινδιάνικου λαού

Με την βοήθεια της μεγάλης Βρετανίας ο Miranda αποπειράθηκε να εισβάλει

στη Βενεζουέλα το 1806 Το ίδιο διάστημα η Βρετανία ήταν σε πόλεμο με την

Ισπανία και σύμμαχος του Ναπολέοντα Το 1793 ο Miranda πήγε στην Ουάσινγκτον

για να συναντήσει τον πρόεδρο Thomas Jefferson Η συνάντηση έγινε αλλά δεν

υπήρξε καμία ανάμιξη στα σχέδια του Miranda Έτσι άρχισε να οργανώνει κρυφά μία

εκστρατεία για την απελευθέρωση της Βενεζουέλας ναυλώνοντας ένα πλοίο που

ονόμασε Leander προς τιμήν του μεγαλύτερού του γιου

30

Στο Jacmel Haiti ο Miranda απέκτησε άλλα δύο πλοία το Bee και το

Bacchus μαζί με το πλήρωμά τους Στις 12 Μαρτίου στο Jacmel ο Miranda

ανάρτησε την πρώτη σημαία της Βενεζουέλας στο Leander την οποία και είχε

σχεδιάσει μόνος του Στις 28 Απριλίου ο μικρός αυτός στόλος κατελήφθη από τα

ισπανικά πολεμικά πλοία στις ακτές της Βενεζουέλας Μόνο το Leander κατάφερε να

αποδράσει Εξήντα άντρες αιχμαλωτίστηκαν και δικάστηκαν και δέκα από αυτούς

στάλθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα Το Leander με το πλήρωμά του

ανασυντάχθηκαν στα βρετανικά νησιά Barbados και Trinidad Στις 3 Αυγούστου η

εκστρατεία έφτασε στο La Vela de Coro καταλαμβάνοντας το φυλάκιο για πρώτη

φορά σηκώθηκε η σημαία της Βενεζουέλας στα χώματα της Πριν ξημερώσει το

επόμενο πρωινό η εκστρατεία κατέλαβε το Coro αλλά δεν δέχτηκε καμία βοήθεια

από τους κατοίκους της πόλης Υπό την απειλή της ήττας οι άνδρες υποχώρησαν

περιμένοντας ενισχύσεις Συνειδητοποιώντας ότι δεν μπορούσε να κρατήσει άλλο την

πόλη ο Miranda διέταξε τον στρατό του να σαλπάρει ενώ όλον τον επόμενο χρόνο

περίμενε στα νησιά της καραϊβικής για ενισχύσεις που δεν έφτασαν ποτέ Κατά την

επιστροφή του στην Βρετανία ο Miranda βρήκε μεγαλύτερη υποστήριξη από την

βρετανική κυβέρνηση Το 1808 συντάχθηκε και στάλθηκε μεγάλη στρατιωτική

δύναμη για να επιτεθεί στην Βενεζουέλα αλλά η εισβολή του Ναπολέοντα στην

Ισπανία ξαφνικά μετέτρεψε τους Ισπανούς σε σύμμαχους της Βρετανίας και έτσι

έληξε άδοξα και αυτή η προσπάθεια

Όταν τελικά η Βενεζουέλα απέκτησε την ανεξαρτησία της στις 19 Απριλίου

του 1810 στάλθηκε αντιπροσωπεία στην Βρετανία για την αναγνώριση του

νεοσύστατου κράτους Αυτή η αντιπροσωπεία έπεισε τον Miranda να γυρίσει στην

πατρίδα του και την ίδια χρονιά εκλέχθηκε ως αντιπρόσωπος του El Pao της επαρχίας

της Βαρκελώνης Στις 5 Ιουνίου του 1811 καθιερώθηκε επίσημα η τρίχρωμη σημαία

που ο Miranda είχε σχεδιάσει

Στα χρόνια που ακολούθησαν η τύχη του Miranda αλλά και του νεοσύστατου

κράτους δεν ήταν ευνοϊκή Ο στρατός των δημοκρατικών απέτυχε να κατακτήσει

περιοχές της Βενεζουέλας που παρέμεναν υπό το βασιλικό καθεστώς Επιπροσθέτως

η Βενεζουέλα χάνει την ισπανική αγορά και το κύριο εξαγόμενο προϊόν της το κακάο

Αυτό σήμανε την οικονομική κρίση που κυρίως έπληξε τις μεσαίες και χαμηλές

τάξεις χάνοντας τον ενθουσιασμό τους για την δημοκρατία Στης 4 Ιουλίου η

31

Βαρκελώνη τάχτηκε υπέρ του βασιλικού καθεστώτος Η γειτονική Cumanaacute

αποκόπηκε από το δημοκρατικό κέντρο και αρνήθηκε να αναγνωρίσει την

δικτατορική κυριαρχία του Miranda ως στρατιωτικού διοικητή Υπό αυτές τις

συνθήκες μία ισπανική φρεγάτα με διοικητή τον Domingo Monteverde κατάφερε

από μία μικρή ομάδα στρατιωτών που διέθετε να δημιουργήσει έναν μεγάλο στρατό

από οικειοθελείς κατοίκους που τον ακολούθησαν ως την Valencia αφήνοντας τον

Miranda να κατέχει μόνο ένα μικρό μέρος της κεντρικής Βενεζουέλας Στα μέσα

Ιουλίου ο Monteverde είχε καταλάβει την Valencia ενώ ο Miranda έβλεπε ότι η

κατάσταση είχε γίνει απελπιστική Άρχισε τις διαπραγματεύσεις με τον Monteverde

για παύση πυρός στις 25 Ιουλίου του 1812 Παρόλο που στη συμφωνία για παύση

πυρός υπήρχε πολιτική αμνηστία ο Miranda προσπάθησε να διαφύγει από το λιμάνι

του La Guaira με βρετανικό πλοίο Ο συνταγματάρχης των επαναστατών Boliacutevar

κατηγόρησε τον Miranda για προδοσία Έτσι ο Miranda συνελήφθη και παραδόθηκε

στον ισπανικό βασιλικό στρατό

Ο Miranda πέθανε σε κελί των φυλακών Cuatro Torres το 1816 ενώ η

υπόθεση του ακόμα εκκρεμούσε Η ταφή του έγινε σε μαζικό τάφο πράγμα που

καθιστούσε αδύνατη την αναγνώρισή του αφήνοντας άδειο τον τάφο του στο εθνικό

πάνθεον της Βενεζουέλας

Οι περιπέτειες του Miranda μας ταξιδεύουν σε έναν κόσμο πέρα από τον χώρο

και τον χρόνο που μπορεί να μας συναρπάσει με τον εξωτισμό του Η προτομή του

είναι μία ανθρώπινη κατασκευή ένας μηχανισμός που μπορεί να παρακινήσει

κάποιους περαστικούς να ασχοληθούν με τις περιπέτειες και τα κατορθώματά του

δημιουργώντας μία άλλη παράλληλη πραγματικότητα

Αλλά και το ίδιο το πάρκο λειτουργεί σαν μία άλλη παράλληλη

πραγματικότητα προσομοιώνοντας ένα `δεδομένο` φυσικό περιβάλλον ενώ στην

πραγματικότητα είναι μία κατασκευή Η αίσθηση ότι περπατάς στη φύση είναι

ψευδής και παρόλο που το συγκεκριμένο πάρκο με την έλλειψη συντήρησης έχει ένα

λόγο παραπάνω να δίνει αυτή την εντύπωση δεν παύει να είναι ένας

κατασκευασμένος κήπος μία μίμηση

Το πρόβλημα σε αυτούς τους χώρους ξεκίνα από την στιγμή που δεν μπορούν να

χρησιμοποιηθούν ως αυτό που προσομοιώνουν μέσα από μία πραγματική βιωμένη

32

εμπειρία Αντίθετα λειτουργούν σαν προβολή που μας αποσωματοποιεί παρέχοντάς

μας την ελάχιστη διάδραση

Σώμα

Από την στιγμή που γεννιόμαστε μέχρι την στιγμή που θα πεθάνουμε έχουμε

το σώμα μας Δεν μπορούμε να υπάρξουμε χωρίς αυτό έχουμε σάρκα που μπορεί να

τραυματιστεί έχουμε κόκαλα που μπορεί να σπάσουν Ότι αντιλαμβανόμαστε από

τον περιβάλλοντα χώρο προέρχεται από τις αισθήσεις μας δια μέσου του σώματος

μας Οι αισθήσεις μας δεν μπορούν να λειτουργήσουν αυτόνομα

Ο Drew Leder στο βιβλίο του Absent Body (1990) μιλάει για το σώμα και πώς

με αυτό αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο

Με έναν σημαντικό τρόπο το ζωντανό σώμα βοηθά στο να

δομηθεί ετούτος ο κόσμος σαν εμπειρία Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε

το νόημα και την φόρμα των πραγμάτων χωρίς την αναφορά των

σωματικών δυνάμεων δια μέσου των οποίων αντιλαμβανόμαστε (οι

αισθήσεις η κίνηση η γλώσσα οι επιθυμίες) Το ζωντανό σώμα δεν είναι

απλά άλλο ένα πράγμα στον κόσμο άλλα ένας τρόπος αυτός ο κόσμος να

υπάρχει33

Ο Drew Leder μιλάει για ένα σώμα που δρα ένα εμπειρικό σώμα Η

κατασκευή τόπων όπως το πάρκο της Μιχαλακοπούλου αφήνουν το σώμα χωρίς

δράση έξω από την εμπειρία του κόσμου Η αλληλεπίδρασή μας μέσω του σώματός

μας με τον κόσμο αφορά την διαδικασία μιας πρακτικής μάθησης του κόσμου Αν

πράγματι συμβαίνει αυτό γιατί κυρίως ο δυτικός κόσμος κατασκευάζει τόπους που

αποκλείουν την σωματοποιημένη εμπειρία όπως υλικής υπόστασης χώρους ή

ψηφιακούς τόπους που διαχωρίζουν και αποκλείουν το φυσικό σώμα

Κατά τη διάρκεια των σταυροφοριών τον 16ο αιώνα το σώμα

θεωρήθηκε αμαρτωλό και ασταθές λόγω της φθαρτότητάς του Έτσι

ξεκίνησε η `αναζήτηση της βεβαιότητα` (Quest for Certainty) σαν την οδό

33 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990 σελ

33

προς στην αλήθεια που είναι καθολική άχρονη και ανεξάρτητη από τις

ιδιοτροπίες του ανθρώπινου σώματος (Toumin 1990 cited in Shilling 2005

7)34

Τον 17ο αιώνα ο Καρτέσιος αναζητούσε αυτή τη βεβαιότητα Όταν ξύπνησε

από έναν εφιάλτη που βίωσε ως πραγματικό αισθάνθηκε ότι οι αισθήσεις του τον

εξαπάτησαν στο όνειρο Έτσι πείστηκε ότι ήταν πολύ λίγα αυτά για τα οποία

μπορούσε να ήταν βέβαιος γιατί τα πάντα ήταν μία θεϊκή απάτη

Είμαι πεπεισμένος ότι δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο ούτε

ουρανός ούτε γη ούτε πνεύμα ούτε σώμα Μήπως αυτό σημαίνει ότι κι

εγώ δεν υπάρχω Όχι εάν έχω πείσει τον εαυτό μου για κάτι (ή έχω

σκεφθεί το οτιδήποτε) τότε σίγουρα υπάρχω Αλλά υπάρχει κάποιος που

εξαπατά και που κατέχει ανώτερη δύναμη και επιδεξιότητα που

εξεπίτηδες και συνεχώς με εξαπατά Σε αυτή την περίπτωση

αναμφισβήτητα υπάρχω εάν με εξαπατά και τον αφήνω να με εξαπατά

όσο μπορεί τότε θα μου δείξει ότι δεν είμαι ένα τίποτα και έτσι θα

νομίζω ότι είμαι κάτι Οπότε αφού σκέφτηκα διεξοδικά το θέμα πρέπει

να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι αυτή η πρόταση είμαι άρα υπάρχω

είναι απαραιτήτως αληθής όταν τίθεται από μένα ή συλλαμβάνεται από

το μυαλό μου35

Στο τελευταίο μισό του 21ου αιώνα η εξέλιξη των ψηφιακών μέσων ανέπτυξε

αυτόν τον δυϊσμό του Καρτέσιου με την εμφάνιση της δυνητικής πραγματικότητας

Τα σώματά μας στον σύγχρονο ψηφιακό κόσμο είναι ακαθόριστα ενώ αναφέρονται

και ως `απόντα` Η ιδέα του απόντος σώματος ταυτίζεται με την θρησκεία και την

φιλοσοφία του δυτικού κόσμου όπου το πνεύμα μπορεί να υπάρξει διαχωρισμένο

από το σώμα Το σώμα μας στον ψηφιακό κόσμο φαίνεται να είναι απαρχαιωμένο και

να χρειάζεται τεχνολογικά ανεπτυγμένες προσθήκες που να το επεκτείνουν Αυτές οι

επεκτάσεις (VR γάντια VR κασκέτες κλπ) γίνονται μέρος της ενσώματης εμπειρίας

μας

34 Drew Leder The Absent Body όπ σελ 35 httpplatostanfordeduentriesdescartes-epistemology chapter4

34

Αυτές οι προσθήκες στο σώμα παραμένουν για τον καρτεσιανό δυϊσμό

αντικείμενα προσκολλημένα στο σώμα που και αυτό είναι αντικείμενο Η εμπειρία

δια μέσου των αντικειμένων ενεργοποιείται με τον νου Το μυαλό επιτυχώς

δραπετεύει από το σώμα και ταξιδεύει στον κόσμο ανεξάρτητα

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη36

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη είναι ένα διήγημα του συγγραφέα και φιλόσοφου

Στανισλάβ Λεμ Το διήγημα μιλάει για έναν βασιλιά και τον υπήκοό του ένα ρομπότ

που τον μεταφέρει σε ψηφιακά όνειρα προσομοιωμένες πραγματικότητες και

όμορφες πριγκίπισσες

Ο πόθος του βασιλιά Φερμουάριου να βρει την όμορφη πριγκίπισσα Ανείπωτη

τον οδήγησε σε μία καλύβα όπου κατοικούσε ένας άνθρωπος με πατριαρχικό

παρουσιαστικό

laquoΓυρεύεις την Ανείπωτη άθλιε κακομοίρη Και όμως ξέρεις πλήρως καλώς

ότι δεν έχει ζήσει καθόλου αυτά τα τελευταία πεντακόσια χρόνια και

επομένως ότι το πάθος σου είναι μάταιο και ασύμφορο Το μόνο που μπορώ

να κάνω για σένα είναι να σου επιτρέψω να τη δεις όχι βέβαια στην σάρκα

άλλα σ` ένα λογικά πληροφοριακό αντίγραφο ένα μοντέλο που είναι

ψηφιακό και όχι φυσικό στοχαστικό και όχι πλαστικό εργοδικό και λίαν

εξησφαλισμένα ερωτικό και όλα αυτά εις το Μαύρο Κιβώτιον που

κατασκεύασα τις ώρες της σχόλης μου με ότι πιο πρόχειρο βρήκα μπροστά

μουraquo

Η υπόσχεση του άνδρα ο βασιλιάς να δει την πριγκίπισσα σε αυτόν τον

προσομοιωμένο κόσμο είναι δελεαστική

laquoΑχ δείξε μου την δείξε μου την αμέσωςraquo φώναξε ο Φερμουάριος

ανατριχιάζοντας ολόκληρος Ο πατριάρχης έκανε laquoναιraquo με το κεφάλι έψαξε

36 Χοφσταντφερ Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993 Στανισλάβ Λεμ κεφ 6 Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ 117

35

στον αρχαίο τόμο για να βρει τις συντεταγμένες της πριγκίπισσας μετέφερε

την ίδια κι ολόκληρο το Μεσαίωνα σε διάτρητα δελτία κατέγραψε το

πρόγραμμα κατέβασε το διακόπτη σήκωσε το καπάκι του Μάυρου

Κιβώτιου

laquoΣκύψε να δειςraquo

Ο βασιλιάς έσκυψε κοίταξε και είδε ναι τον μεσαίωνα τέλεια

προσομοιωμένο εντελώς ψηφιακό και μη γραμμικό και να η Δανδηλία το

Παγοδάσος το παλάτι με τον Ηλιόπυργο το Ορνιθοτροφείο-Που-

Χλιμίντριζε ο Θησαυρός με τα Εκατό Μάτια Και να η ίδια η Ανείπωτη που

περπατούσε αργά στοχαστικά στην προσομοίωση του κήπου της και τα

κυκλώματά της λαμπύριζαν κόκκινα και χρυσαφιά καθώς έκοβε

προσομοιωμένα λουλούδια και υπό τον ήχο προσομοιώσεις τραγουδιών Ο

Φερμουάριος ανίκανος να περιορίσει περισσότερο τις ορμές του πήδηξε στο

Μάυρο Κουτί και ξετρελαμένος όπως ήταν προσπάθησε να μπει στον

κομπιουτερικό εκείνο κόσμο Ο πατριάρχης όμως γρήγορα έσβησε το ρεύμα

έδωσε μία σπρωξιά στον Βασιλιά και τον γκρέμισε στη γη και είπε

laquoΤρελέ Θέλεις να επιχειρήσεις το ακατόρθωτο Γιατί κανένα πλάσμα

φτιαγμένο από ύλη δεν μπορεί να μπει σ` ένα σύστημα που δεν είναι τίποτα

άλλο παρά η ροή και ο στρόβιλος αλφαριθμητικών στοιχείων ασυνεχών

συνδυασμών ακέραιων αριθμών το αφηρημένο υλικό από το οποίο είναι

φτιαγμένα τα ψηφίαraquo

laquoΜα εγώ θέλω θέλωraquo έσκουξε ο Φερμουάριος εκτός εαυτού και χτύπησε

το κεφάλι του στο Μαύρο Κουτί τόσο δυνατά που έκανε αυλάκιά στο

μέταλλο

Η επιθυμία του βασιλιά Φερμουάριου δεν μας είναι και τόσο ξένη οι ψηφιακοί

κόσμοι από την αρχή της δημιουργίας τους μας υποσχέθηκαν έναν κόσμο που μέχρι

τώρα τον βλέπαμε σε άλλα μέσα όπως το σινεμά αλλά μόνο από τις καρέκλες μας

Το ενδεχόμενο να μπορούμε να δράσουμε σε αυτούς τους χώρους εξάπτει την

φαντασία μας για εμπειρίες δίχως φυσικά όρια και φόβους επιβίωσης που αφορούν τη

σωματική μας ακεραιότητα

36

Τι γίνεται όμως με το αντάλλαγμα που πρέπει να καταβάλουμε για να βιώσουμε

αυτούς τους κόσμους

laquoΑν είναι τόσο αναλλοίωτος ο πόθος σου τότε υπάρχει ένας τρόπος με τον

οποίο μπορώ να σε συνδέσω με την πριγκίπισσα Ανείπωτη αλλά πρώτα θα

πρέπει να αποχωριστείς την παρούσα μορφή σου γιατί θα σου πάρω τις

συντεταγμένες σου και θα σε κάνω πρόγραμμα άτομο προς άτομο και θα

τοποθετήσω την προσομοίωσή σου σ` αυτόν τον μεσαιωνικά πλασμένο

κόσμο τον πληροφοριακό και αναπαραστατικό και εκεί θα μείνει

αντέχοντας όσο τα ηλεκτρόνια τρέχουν μέσα σ` αυτά τα σύρματα και πηδούν

από κάθοδο σε άνοδο Εσύ όμως όπως στέκεσαι τώρα μπροστά μου θα

εκμηδενιστείς έτσι ώστε η μόνη σου ύπαρξη θα είναι με τη μορφή δεδομένων

πεδίων και δυναμικών στατιστική ευρετική και απόλυτα ψηφιακήraquo

Εδώ εγείρεται το θέμα της ατομικής ταυτότητας Όταν κάνουμε ταξίδια σε αυτούς

τους κόσμους παραμένουμε οι ίδιοι Το θέμα είναι περίπλοκο γιατί σε αυτόν τον

δυϊσμό του σώματος και νου η ατομική ταυτότητα παύει να ανήκει και στα δύο

ισότιμα

laquoΑυτό είναι πολύ δύσκολο να το πιστέψει κανείςraquo είπε ο Φερμουάριος laquoπώς

θα ξέρω πως δημιούργησες τη δική μου προσομοίωση και όχι κανενός

αλλουνούraquo

Ο πατριάρχης προσπάθησε να δείξει στον μπερδεμένο βασιλιά ότι πράγματι

θα ήταν αυτός και όχι κάποιος άλλος Αλλά και πάλι ο βασιλιάς είχε

αμφιβολίες

laquoΝαι ναι καταλαβαίνωraquo είπε ο βασιλιάς laquoΚαι πάλι όμως είναι μονάχα το

πανομοιότυπο μου και όχι εγώ ο ίδιος αφού εγώ είμαι εδώ και δεν είμαι μέσα

στο Κιβώτιοraquo

laquoΌταν σε δω κλειδομανταλωμένο στην αγκαλιά της αγαπημένης σουraquo του

είπε ο πατριάρχης laquoθα φροντίσω να μην υπάρχεις εις διπλούν ένας εδώ κι

ένας εκεί μέσα στο Κιβώτιο Θα μεταχειριστώ μια μέθοδο παλιά μεν και

37

πρωτόγονη αλάνθαστη όμως γι` αυτό σκύψε λιγάκι αν έχεις την

καλοσύνηhellipraquo

Στην πραγματικότητα εάν συνέβαινε αυτό σε όλους μας και χάναμε την

σωματική μας υπόσταση τότε όλοι η δυτική φιλοσοφία και θρησκεία θα πανηγύριζε

για το κατόρθωμά της Το μιαρό σώμα που τόσο απεχθανόμαστε θα καταστρεφόταν

για πάντα και σύμφωνα με τον δυτικό πολιτισμό το πνεύμα επιτέλους θα

απαλλασσόταν από τα βάρη της ύλης

laquoΠρώτα δείξε μου άλλη μία φορά την Ανείπωτή σουraquo είπε ο βασιλιάς laquoΈτσι

για να σιγουρευτώhellipraquo

Ο σοφός ανασήκωσε το καπάκι του Μαύρου Κιβωτίου και του έδειξε την

Ανείπωτη Ο βασιλιάς την κοίταξε την ξανακοίταξε και τελικά είπε laquoΗ

περιγραφή του αρχαίου βιβλίου είναι πολύ υπερβολική Δεν είναι άσχημη

βέβαια αλλά ούτε κατ` ιδέαν τόσο ωραία όσο έλεγε το χρονικό Λοιπόν τώρα

σ` αφήνω γέρο σοφέhellipraquo

Και πήγε να φύγει

laquoΠου πάς θεότρελεraquo φώναξε ο πατριάρχης σφίγγοντας το σφυρί στα χέρια

του γιατί ο Βασιλιάς είχε φτάσει πια στην πόρτα

laquoΌπου να `ναι αλλά όχι μέσα στο Κιβώτιοraquo είπε ο Φερμουάριος και το

έβαλε στα πόδια

Γιατί ο βασιλιάς δεν έμεινε τελικά στην αγαπημένη του πριγκίπισσα αλλά το

έσκασε φοβισμένος και κατατρεγμένος

Ο Vilem Flusser στο κείμενο του laquoΗ ψηφιακή φαινομενικότηταraquo αναφέρει την

δυσπιστία ως την άμεση αντίδρασή μας απέναντι σε ότι είναι κατασκευασμένο από

τον άνθρωπο για να μιμείται

Εντούτοις στο ερώτημα περί της δυσπιστίας μας απέναντι σ`

αυτούς τους εναλλακτικούς κόσμους υπάρχει και ένα άλλο είδος

απάντησης Αυτή η απάντηση βασίζεται στο γεγονός ότι πρόκειται για

38

κόσμους που εμείς οι ίδιοι έχουμε σχεδιάσει και όχι για κάτι που μας έχει

παρασχεθεί όπως ο περιβάλλον κόσμος Οι εναλλακτικοί κόσμοι δεν είναι

κάτι το δεδομένο [Daten] αλλά κάτι το τεχνητά κατασκευασμένο [Fakten]

Η δυσπιστία μας προκύπτει από το ότι στέκουμε γενικότερα καχύποπτοι

απέναντι στην τέχνη και σε καθετί τεχνητό Η laquoτέχνηraquo είναι ωραία αλλά

μετατρέπεται σε ψεύδος αμέσως μόλις εξεταστεί υπό το φως της έννοιας

της laquoφαινομενικότηταςraquo37

Για τον Vilem Flusser ο πατριάρχης θα ήταν ένας laquoτεχνοκράτηςraquo ένας

laquoλειτουργός των μέσωνraquo και οι κόσμοι που κατασκευάζει σχεδιασμοί-προβολές

[Projekte] της κυρίαρχης ελίτ

Όμως αν ο πατριάρχης στην ιστορία με την Πριγκίπισσα Ανείπωτη ήταν θεός

και το Μαύρο Κιβώτιο δεν ήταν απλά ένα τέχνασμα που κατασκευάζει σχεδιασμούς-

προβολές αλλά μία θεϊκά δεδομένη [Daten] δημιουργία όπως ο παράδεισος τότε θα

δεχόταν ο Φερμουάριος να μετατραπεί σε ψηφία με τίμημα να χάσει την υλική του

υπόσταση και να μετατραπεί κι αυτός σε σχεδιασμό-προβολή

Συμπέρασμα

Η προσαρμογή του περιβάλλοντος στις ανάγκες μας είναι κατ` εξοχήν

μέθοδος που χρησιμοποιούμε για την επιβίωσή μας απέναντι στο μεγάλο μας

αντίπαλο που δεν είναι άλλος από την ίδια τη φύση Η εκτίμηση μας για τη φύση

υπήρξε μόνο δια μέσου της αναπαράστασής της Η προσομοίωση μιας ασφαλούς και

ελεγχόμενης φύσης ταυτίστηκε με την έννοια του κήπου Η βιβλική Εδέμ είναι ο

κήπος που δεν κρύβει τίποτα απειλητικό για τον Αδάμ και την Εύα μιας και όλα είναι

κατασκευασμένα σε απόλυτη αρμονία

Τα χωριά και έπειτα οι πόλεις που κάποτε κατασκευάστηκαν για να

προστατέψουν τον άνθρωπο από την αγριότητα της φύσης τώρα έγιναν και αυτά

χαοτικά και απειλητικά Όσο μεγαλώνουν οι πόλεις τόσο αυξάνονται οι κήποι

37 Vilem Flusser laquo Η ψηφιακή φαινομενικότηταraquo στον τόμο Digitaler Schein Aumlsthetik der elektronischen Medien (Επιμ) Florian Rotzer Suhrkamp Frankfurt am Main 1991 μτφρ Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης σελ 2

39

φτάνοντας στις μέρες μας να χάσουν τον ιδιωτικό τους χαρακτήρα και να

μετατραπούν σε δημόσια πάρκα

Το πάρκο στα Ιλίσια είναι ένα πράσινο ξέφωτο που δεν προσομοιώνει μόνο

μία φύση αλλά και άλλες εμπειρίες όπως την ιστορία του De Miranda διαμέσου της

προτομής του που κοσμεί το πάρκο Αλλά είμαστε εμείς σε θέση να κατανοήσουμε

μνημεία που ενώ παραδοσιακά αφορούν πρόσωπα και ιστορίες της εθνικής μας

συνείδησης παρουσιάζουν και ήρωες εξωτικών χωρών

Είναι τα σώματα μας `κατασκευασμένα` για να μπορούν να αντιδρούν σε

αυτές τις προσομοιωμένες εμπειρίες

Είμαστε σε θέση να βιώσουμε αυτή την πράσινη λωρίδα ως φύση και τις

παράλληλες πραγματικότητες που μας προσφέρει

Φαίνεται σαν να έχουμε χάσει την σωματική και νοητική ικανότητα επιβίωσης

στην φύση θέλουμε να βιώσουμε την εμπειρία της αλλά μόνο με την χρήση ενός

ενδιάμεσου που θα μας παρέχει κάποια ασφάλεια

Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της

κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι

η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με

επίδοξους σπεσιαλίστες της επιβίωσης στην αγρία φύση να επιδιώκουν να μας

δείξουν τρόπους και τεχνικές που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για να

παραμείνουμε ζωντανοί στην απίθανη περίπτωση που βρεθούμε εγκαταλελειμμένοι

και αβοήθητοι στις αντίξοες συνθήκες που μας προσφέρει η φύση (Στο `Man Vs

Wild` προταγονιστή ο Bear Grylls που είναι εξοικειωμένος στις ακραίες καταστάσεις

Σαν ένας από τους νεότερους που έχουν αναρριχηθεί στο Έβερεστ και ένας από τους

λιγοστούς που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς την εξαντλητική εκπαίδευση για

λογαριασμό της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων)38 Έτσι αυτοί οι πρωταγωνιστές

38 httpdscdiscoverycomvideosman-vs-wild-scary-survival-moments

-Παρόμιας θεματικής τηλεοπτικές εκπομπές είναι οι Out of the Wild The Alaska Experiment Life or Death Game Jungle Life or Death Game Lost at Sea Everest Razors Edge κλπ

40

τρέφοντε με σκουλήκια φτιάχνοντας καταφύγια από κλαδιά αψηφώντας χαμηλές ή

υψηλές θερμοκρασίες με το παγκόσμιο τηλεοπτικό κοινό να παρακολουθεί με αγωνία

τις περιπέτειες τους βιώνοντας διαμέσου αυτών την περιπέτεια και την αγωνία αλλά

πάντα μέσα από την ασφάλεια του σαλονιού τους

Η χρήση του `μέσου` για την κυριαρχία απέναντι στην φύση από την αρχή της

ύπαρξής μας και στην συνέχεια για την οργάνωση και την επικοινωνία των κοινωνιών

μας έπαιξε μεγάλο ρόλο στην εικόνα που έχουμε σήμερα για τον κόσμο Αυτοί οι

σπεσιαλίστες της επιβίωσης είναι το `μέσο` για να βιώσουμε την άγρια φύση που

τόσο φοβόμαστε αλλά και που τόσο μας ελκύει

Το πάρκο στα Ιλίσια έχει σαν στόχο να παίξει κι αυτό τον ρόλο του `μέσου`

που θα μας ενώσει με την φύση αλλά δεν τα καταφέρνει ούτε στο ελάχιστο σε σχέση

με αυτά τα show της τηλεόρασης Αυτό φαίνεται από την επισκεψιμότητα του πάρκου

που είναι από ελάχιστη έως μηδενική Μήπως με τη σειρά του το πάρκο όπως και η

άγρια φύση χρειάζεται ένα μέσο που να μας επιτρέπει μία μεγαλύτερη

αλληλεπίδραση άρα μία πιο βιωματική εμπειρία

Παροχέας διάδρασης πάρκων

Ο `παροχέας διάδρασης πάρκων` είναι μία διαδραστική μηχανή που επιτρέπει στον

χρήστη της να βιώσει τις χαρές που μπορεί να του προσφέρει ένα πάρκο και ακόμη

περισσότερα Η ψηφιακή προσομοίωση υψηλού επιπέδου του πάρκου στα Ιλίσια με

όλες τις λεπτομέρειες αλλά και τα στοιχεία που το απαρτίζουν (σιντριβάνι προτομή

όλα τα είδη φυτών κλπ) προσφέρει την απόλυτη εμπειρία μίας βόλτας στο πάρκο

Ταυτόχρονα το μηχανικό του μέρος παρέχει μία ολοκληρωμένη σωματική εμπειρία

με κίνηση όλου του σώματος προς όλες τις κατευθύνσεις για μία βόλτα που θα μείνει

αξέχαστη για σας την οικογένεια αλλά και το κατοικίδιο σας

41

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture

Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection

Washington DC 2002

2 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990

3 Emily Brady Aesthetics of the natural environment Εκδόσεις

Edinburgh Edinburgh University Press 2003

4 Francisco de Miranda

httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

5 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο

Μετάφραση Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος

Δασκαλοθανάσης Εκδόσεις Ποταμός 2005

6 Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance

Gardens

httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

7 Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-

Jacques_Rousseau

8 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain

NAi Publishers 2001

9 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις

Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC

1999

10 Paul Skinner Embodied Interaction Iollie therefore I exist b-DAT

University of Plymouth 2006

11 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία Μετάφραση

Μυλωνάκη Ευγενία Εκδόσεις Εκκρεμές 2003

12 Vilem Flusser Η ψηφιακή φαινομενικότητασυμπεριλαμβάνεται στο

συλλογικό τόμο (Επιμ) Florian Rotzer Digitaler Schein Aumlsthetik

der elektronischen Medien Suhrkamp Frankfurt am Main 1991

Μετάφραση Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης

Βερσαλλίες httpelwikipediaorgwikiβρσαλλίες_(παλάτι)

42

13 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής

Μετάφραση Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998

14 Μισέλ Ουελμπέκ Τα στοιχειώδη σωματίδια Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον

της Εστίας Μετάφραση Αλέξης Εμμανουήλ 2007Χοφσταντφερ

Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και

στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου

Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993

  • Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ34
  • Συμπέρασμα σελ38
  • Συμπέρασμα
  • Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με επίδοξους σπεσιαλίστε
    • Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990
      • Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm
      • Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau
Page 3: Μάκης Κυριακόπουλος διπλωματικη εργασία

3

Μάκης Κυριακόπουλος

Διπλωματική εργασία

Εισαγωγή

Η παρούσα εργασία ξεκινά από ένα ερώτημα τί είναι το δημόσιο πάρκο για

τον σύγχρονο άνθρωπο και ποιές λειτουργίες και έννοιες εξυπηρετεί σήμερα Η

επιθυμία μας να βιώσουμε και να επανενωθούμε με το άγριο φυσικό περιβάλλον

έρχεται σε αντιπαράθεση με τον φόβο μας γι αυτό Ο Μισέλ Ουελμπέκ αναφέρει στο

βιβλίο του laquoΤα Στοιχειώδη Σωματίδιαraquo

Εν μέσω της μεγάλης φυσικής βαρβαρότητας τα ανθρώπινα

πλάσματα καταφέρνουν (σπάνια) να δημιουργήσουν μικρές ζεστές

φωλιές που λούζονται στην ακτινοβολία της αγάπης Μικροί

κλειστοί ιδιωτικοί χώροι όπου βασιλεύουν η ενδοϋποκειμενικότητα

και ο έρωτας1

Πραγματικά αυτό που ξέρει να κάνει καλύτερα ο άνθρωπος είναι να

δημιουργεί κατασκευές-περιβάλλοντα προστατευμένα από την οποιαδήποτε απειλή

Ο πρώτος αντίπαλος του ανθρώπου ήταν το χάος η φύση όπου δεν μπορούσε να

ελέγξει και να ορίσει όντας μια μαλακή μάζα από μύες και δέρμα

Σήμερα όμως ο άνθρωπος δεν έχει να αντιμετωπίσει τίποτα άλλο από το ίδιο

το κατασκεύασμα του Ο χώρος που δημιούργησε για την προστασία του τώρα έχει

γιγαντωθεί και τον έχει ξεπεράσει Αυτός ο χώρος δεν είναι άλλος από τις σύγχρονες

πόλεις

Το δημόσιο πάρκο υπάρχει ως φάτνωμα στην καθημερινή λειτουργία μίας

πόλης και έχει δικό του χώρο και χρόνο όπου η χρήση του αφορά μια προσωρινή

διαφυγή από το αστικό περιβάλλον προσομοιώνοντας μια τυπολογία της φύσης ενώ

παράλληλα αποφεύγεται η βιαιότητα της

Έτσι προσφέρει στον περιπατητή του πάρκου μία φύση

laquoπεριλαμβανόμενη σε μία και μόνο θέα (ΙΙΙ σελ 216) comprehended in a

1 Μισέλ Ουελμπέκ Τα στοιχειώδη σωματίδια Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας μτφρ Αλέξης Εμμανουήλ 2007

4

single view) Το ίδιο το τοπίο διαμορφωμένο ως πάρκο είναι κατ` αυτά

laquoan imitation of nature or rather nature itself ornamentedraquo (ΙΙΙ σελ 215)

laquohelliprepresentation of what really exists in natureraquo (στο ίδιο) laquohellipexhibition

of what beautiful is in natureraquo (ΙΙΙ σελ 217) [μια απομίμηση της φύσης ή

πιο σωστά η ίδια η φύση διακοσμημένηhellip αντιπροσώπευση εκείνων που

πραγματικά υπάρχουν στη φύσηhellip έκθεση όσων είναι όμορφα στη

φύσηraquo2

Ο σύγχρονος άνθρωπος θέλει να επανενωθεί με την φύση αλλά πάλι μέσα από

ελεγκτικούς μηχανισμούς που θα αποτρέπουν την οποιαδήποτε απειλή ορίζοντας και

γεωμετρώντας τα κομμάτια που την προσομοιώνουν

Ο Vilem Flusser στο έργο του laquoΗ ψηφιακή φαινομενικότηταraquo αναφέρει ότι

Δεν είμαστε πια υποκείμενα [subjekte] ενός δεδομένου

αντικειμενικού κόσμου αλλά σχεδιασμοί-προβολές [Projekte]

εναλλακτικών κόσμων Εγκαταλείψαμε την υποτακτική στάση που

κατείχαμε ως υποκείμενα και ανακτήσαμε το παράστημά μας με το να

σχεδιάζουμε και να προβάλλουμε Ενηλικιωνόμαστε Γνωρίζουμε ότι

ονειρευόμαστε3

Αυτό που μπορεί να αισθανθεί κανείς διαβάζοντας τα παραπάνω είναι ο

φόβος της απώλειας αυτού που μέχρι τώρα θεωρούσε laquoεαυτόraquo στην μετάβασή του

από το υποκείμενο στο προβαλλόμενο δηλαδή στον προσομοιωμένο εαυτό του Αυτή

η συνείδηση της προβολής του εαυτού μας μέσω των προσομοιωμένων χώρων που

κατασκευάζουμε και που βιώνουμε καθημερινά μας ικανοποιεί την επιθυμία να

βρεθούμε ξανά στην άγρια φύση Οι χώροι που λειτουργούν σαν προβολές και που

μετασχηματίζουν κι εμάς σε τέτοιες μιας και αφαιρούν την δυνατότητα της

πραγματικής βιωμένης εμπειρίας του φυσικού περιβάλλοντος

2 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο μετ Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος Δασκαλοθανάσης εκδόσεις Ποταμός σελ 92 3 Vilem Flusser Η ψηφιακή φαινομενικότητασυμπεριλαμβάνεται στο συλλογικό τόμο (Επιμ) Florian Rotzer Digitaler Schein Aumlsthetik der elektronischen Medien Suhrkamp Frankfurt am Main 1991 μτφρ Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης σελ 14

5

Περιβάλλον-φύση

Στις μέρες μας η φύση είναι δύσκολο να προσδιοριστεί αφού η φύση με την

έννοια του ανεπηρέαστου από την ανθρώπινη παρέμβαση τοπίου έχει προ πολλού

εξαφανιστεί σχεδόν από κάθε περιοχή του βιομηχανοποιημένου κόσμου Οι

περισσότεροι αγριότοποι δεν αποτελούν παρθένα φύση αλλά είναι περιοχές που

αντανακλούν τις ορατές σήμερα συνέπειες της παλαιότερης ανθρώπινης δράσης όπως

η εκχέρσωση της γης η διάβρωση του εδάφους η απογύμνωση του υπεδάφους από

τον ορυκτό πλούτο και η αναδάσωση Ωστόσο το ερώτημα παραμένει για το τι

υποδηλώνει ο όρος περιβάλλον Αν εξετάσουμε την έννοια laquoπεριβάλλονraquo ξεκινώντας

από την μυθολογία της αρχέγονης Εδέμ και καταλήγοντας να συμπεριλάβουμε τα

αναμορφωμένα τοπία και τα οικοδομήματα στα οποία ζει σήμερα το μεγαλύτερο

ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού το να σκεφτόμαστε το περιβάλλον με την

συνηθισμένη έννοια του περίγυρου υποδηλώνει ότι αυτό βρίσκεται έξω από το άτομο

ότι είναι ένα δοχείο ένας χώρος μέσα στον οποίο οι άνθρωποι επιδιώκουν να

πετύχουν τους ιδιωτικούς στόχους τους Οι περιβαλλοντολόγοι φαίνεται να

παραδέχονται ότι υπάρχει κάτι ένα περιβάλλον και ότι αυτό το περιβάλλον

συνιστάται στο φυσικό μας περίγυρο Μολονότι η συνήθεια και η ετυμολογία της

λέξης μπορεί να μας κάνουν να σκεφτόμαστε το περιβάλλον ως περίγυρο αυτή η ιδέα

προϋποθέτει ορισμένες φιλοσοφικές παραδοχές οι οποίες επιδέχονται αμφισβήτηση

τόσο σε εμπειρική όσο και σε θεωρητική βάση Πάρα την ευκολία με την οποία

κάνουμε λόγο για το περιβάλλον η ιδέα παραμένει περίπλοκή και ακαθόριστη

Πού μπορούμε να εντοπίσουμε laquoτοraquo περιβάλλον Πού βρίσκεται το laquoέξωraquo στην

προκειμένη περίπτωση Είναι μήπως το τοπίο που με περιβάλλει ως προς την θέση την

οποία βρίσκομαι Είναι ο κόσμος έξω από το παράθυρο μου Οι τοίχοι του δωματίου

μου και του σπιτιού μου Είναι το δωμάτιο μου το διαμέρισμα μου ή το σπίτι μου που

ορίζει τον προσωπικό μου χώρο και κόσμο Είναι το περιβάλλον το τοπίο μέσα στο

οποίο κινούμαι καθώς περπατάω οδηγώ ή πετάω με το αεροπλάνο και ρυθμίζεται

από τον τρόπο με τον οποίο κατανοώ τα πράγματα που ορίζονται από τις κινήσεις

μου διαπλάθοντας την εμπειρία μου και την συνείδηση μου

Συνήθως μιλάμε για laquoτοraquo περιβάλλον με το να χρησιμοποιούμε το άρθρο

laquoτοraquo αυτό εμπεριέχει σε μεγάλο βαθμό την δυσκολία με την οποία

6

αντιμετωπίζουμε το περιβάλλον Και αυτό γιατί η παρουσία του οριστικού

άρθρου αντικειμενοποιεί το περιβάλλον το μετατρέπει σε μία οντότητα την

οποία μπορούμε να σκεφτόμαστε και με την οποία μπορούμε να

συναλλασσόμαστε σαν να ήταν ανεξάρτητη και έξω από εμάς Αυτός ήταν

πάντα ένας τρόπος να σκεφτόμαστε τη φύση4

Από καταβολής του ανθρώπου το φυσικό περιβάλλον αποτελούσε πάντα μία

εξωτερική απειλή και ταυτιζόταν με το χάος Την περίοδο των σπηλαίων ο άνθρωπος

υπότασσε τα θηράματά του ζωγραφίζοντάς τα για να τα μετατρέψει σε θεότητες που

έπρεπε να εξευμενίσει προκειμένου να μπορέσει να τα σκοτώσει Στην αρχαία

Αίγυπτο ο κροκόδειλος το γεράκι ο ιπποπόταμος και φυσικά ο ίδιος ο Νείλος ήταν

θεότητες που δεν μπορούσαν να αντιμετωπισθούν γι αυτό και έπρεπε να δοξαστούν

Στην αρχαία Ελλάδα οι θεοί κατείχαν τις δυνάμεις της φύσης και τις

χρησιμοποιούσαν ως τιμωρία ή ως διασκέδαση

Η δυσκολία του ανθρώπου να εγκολπωθεί στο φυσικό περιβάλλον ως έχει ήταν η

αδυναμία του αλλά και η κινητήριος δύναμή του να μετατρέπει το περιβάλλον προς

όφελος του

Ο Βιτρούβιος στο βιβλίο laquoΔέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικήςraquo λέει

Επιπλέον όσο οι άνθρωποι προοδεύουν με το να γίνονται καθημερινά

περισσότερο ειδικοί στο κτίσμα και η εξυπνάδα τους αναπτυσσόταν από την

επιδεξιότητα τους έτσι ώστε από την πρακτική εξάσκηση αποκτούσαν

σημαντική δεξιοτεχνία γεννήθηκε η βιομηχανία απ` αυτούς που ήταν πιο

βιαστικοί να γίνουν επαγγελματίες δεξιοτέχνες Όταν λοιπόν απ` αυτές τις

πρώιμες αρχές και από το γεγονός ότι η φύση δεν είχε μόνο προικίσει το

ανθρώπινο γένος με αισθήσεις όπως των άλλων ζώων αλλά είχε εξοπλίσει το

μυαλό τους με τις δυνάμεις της σκέψης και της ερμηνείας γεγονός που έθεσε

τα άλλα ζώα κάτω από την κυριαρχία τους προχωρώντας από την κατασκευή

4 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία κεφάλαιο laquoΤο περιβάλλον ως πρόκληση για την αισθητικήraquo σελ 4-5

7

κτιρίων στις υπόλοιπες τέχνες και επιστήμες κι έτσι βαθμιαία προάχθηκαν

από μία βάρβαρη και άξεστη μορφή ζωής σε μια πολιτισμένη κοινωνία5

Ακόμη και σήμερα παραμένουμε εγκλωβισμένοι στις διάφορες

ανθρωποκεντρικές απόψεις οι οποίες εξακολουθούν να θεωρούν το περιβάλλον ως

έναν τόπο ουσιαστικά ενάντιο και εχθρικό προς τα ανθρώπινα συμφέροντα ή

τουλάχιστον ξένο και διαχωρισμένο από αυτά και κατά συνέπεια κατεξοχήν

υποκείμενο στην κυριαρχία και στην εκμετάλλευση

Η φύση τουλάχιστον για το δυτικό άνθρωπο ήταν πάντα ο μεγάλος αντίπαλος η

πηγή των δυνάμεων εκείνων που συνωμοτούν για να ανατρέψουν τις ανθρώπινες

επιδιώξεις με όπλα τις αρρώστιες τις φυσικές καταστροφές και τελικά τον θάνατο Η

φύση πρέπει να δαμάζεται προκειμένου να εξυπηρετηθούν οι ανθρώπινοι σκοποί Ο

πολιτισμός στην ουσία είναι αντίθετος προς την φύση και αποτιμάται με βάση την

αποτελεσματικότητά του απέναντι της Η ανθρώπινη ζωή βρίσκεται σε σύγκρουση με

τις φυσικές διαδικασίες

Όταν ο Βιτρούβιος δίνει συμβουλές για το πού μπορεί να χτιστεί μία πόλη επί της

ουσίας αναδεικνύει το θέμα της αντιπαράθεσης του ανθρώπου με τις φυσικές δυνάμεις

και πώς αυτές μπορούν να αποφευχθούν

Για τις οχυρωμένες πόλεις θα πρέπει να τηρηθούν οι παρακάτω γενικές

αρχές κατ` αρχάς επιλέγεται μία υγιεινή τοποθεσία Ως τέτοια θεωρείται

εκείνη που θα είναι ψηλά χωρίς όμως να καλύπτεται από ομίχλη και χωρίς

να είναι εκτεθειμένη στην παγωνιά σ` ένα κλίμα ούτε κρύο ούτε ζεστό αλλά

εύκρατο Επίσης δεν πρέπει να υπάρχουν γειτονικά έλη Διότι όταν με την

ανατολή του ηλίου τα πρωινά αεράκια φυσούν προς την πόλη φέρνοντας

μαζί τους ομίχλη από τα έλη και αναμειγμένα με την ομίχλη τη δηλητηριώδη

αναπνοή των όντων του έλους θα εισχωρήσουν στα σώματα των κατοίκων

και θα κάνουν την τοποθεσία ανθυγιεινή Αν πάλη η πόλη βρίσκεται σε ακτή

με ανατολικό ή δυτικό προσανατολισμό δε θα είναι υγιεινή επειδή το

καλοκαίρι ο νότιος ουρανός είναι πολύ ζεστός κατά την ανατολή και

φλογερός το μεσημέρι Επίσης η δυτική πλευρά ζεσταίνεται αμέσως μετά 5 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής μτφρ Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998 σελ 65

8

την ανατολή έχει πολύ υψηλή θερμοκρασία το μεσημέρι και το απόγευμα

όλα είναι φλογερά6

Και συνεχίζει για την προέλευση του κατοικήσιμου σπιτιού

Στην αρχαιότητα οι άνθρωποι γεννιόντουσαν σαν τα άγρια θηρία σε δάση

και σπηλιές και περνούσαν τη ζωή τους τρώγοντας τροφές από τους αγρούς

Όσο περνούσε ο καιρός τα πυκνά δέντρα σ` ένα συγκεκριμένο σημείο

τινάζονταν από καταιγίδες και ανέμους και από την τριβή των κλαδιών

αναμεταξύ τους έπιαναν φωτιά Έτσι οι κάτοικοι αυτής της περιοχής

έφευγαν τρομαγμένοι από τις άγριες φλόγες Όταν η φωτιά υποχωρούσε

πλησίαζαν κι επειδή έβλεπαν ότι ήταν πολύ ευχάριστο να στέκονται δίπλα

στη ζέστη φωτιά έβαζαν κι άλλους κορμούς κρατώντας την αναμμένη και

έφερναν κι άλλους ανθρώπους δείχνοντάς τους με νοήματα πόσο άνετα

ήταν7

Άνθρωπος-Φύση

Ο άνθρωπος ξέρει να προσαρμόζει το περιβάλλον στις ανάγκες του αλλά δεν

ξέρει να προσαρμόζεται σε αυτό Αυτή η δυσαρμονία με τον φυσικό κόσμο η οποία

έλκει την καταγωγή της από τις θρησκείες της Μέσης Ανατολής βρήκε γόνιμο έδαφος

στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία μέχρι τον Νεοπλατωνισμό για να γίνει θεσμός στην

μεσαιωνική Χριστιανοσύνη

Από την αρχή του ανθρώπινου πολιτισμού αυτή η δυσαρμονία εμφανίζεται στις

πολιτισμικές κατασκευές του ανθρώπου Πριν από τον 18ο αιώνα η αισθητική

εκτίμηση για την φύση αφορούσε βουκολικά περιβάλλοντα και τεχνητά ανθρώπινα

κατασκευασμένα περιβάλλοντα όπως οι κήποι Η φύση εκτιμούνταν μόνο μέσα από

την αναπαράσταση στην τέχνη και την λογοτεχνία Δεν υπήρχαν θεωρίες φιλοσοφίας

της αισθητικής που να αφορούσαν και να αναδείκνυαν το φυσικό επιβάλλον ως άξιο

εκτίμησης Από την κλασική περίοδο μέχρι τον 18ο αιώνα οι περισσότεροι δεν είχαν

προσβασιμότητα στην καρδιά του άγριου φυσικού τοπίου αλλά δεν την αναζητούσαν 6 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής όπ σελ 35 7 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής όπ σελ 63

9

κιόλας όπως εμείς σήμερα Το να απολαμβάνεις την φύση ή την αναπαράσταση της

δεν ήταν κοινή πρακτική Από τη μία υπήρχαν επιστημονικές μελέτες για τη φύση

από την άλλη αισθητική εμπειρία του φυσικού περιβάλλοντος γινόταν δια μέσω του

ιδεαλισμού της Αρκαδίας Αυτό αφορούσε κυρίως την Κλασική περίοδο και την

Αναγέννηση Στην δύση που γαλουχήθηκε από την Εβραϊκο-Χριστιανική σκέψη ο

άνθρωπος ήταν διαποτισμένος με την ιδέα ότι αυτός διαχωρίζεται από την φύση

Καὶ ἔλαβε Κύριος ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον ὃν ἔπλασε καὶ ἔθετο

αὐτὸν ἐν τῷ παραδείσῳ τῆς τρυφῆς ἐργάζεσθαι αὐτὸν καὶ

φυλάσσειν8

Εκτός από κάποιες ομάδες ανθρώπων (φυλές ιθαγενών στην Αφρική την

Νότια Αμερική κλπ) που αναπτύχθηκαν σε σχέση με το φυσικό περιβάλλον οι

υπόλοιποι διαχωρίσαμε την θέση μας σε σχέση με τις φυσικές διαδικασίες

δημιουργώντας σχέσεις κυριαρχίας επάνω στον φυσικό κόσμο

Για τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη η φυσική ομορφιά ήταν μια συζήτηση

που αφορούσε την αναπαραστατική τέχνη Ο σκοπός της τέχνης ήταν η

αναπαράσταση του κόσμου δια μέσου της μίμησης Ο Πλάτωνας στο βιβλίο Χ της

Πολιτείας μιλάει για τις βαθμίδες μίμησης και το κατά πόσο είναι κοντά η κάθε μία

από αυτές στην ιδεατή μορφή Ο Πλάτωνας αλλά και ο Αριστοτέλης μίλησαν για την

ομορφιά σαν μία αξία που αφορούσε αντικείμενα που σχετίζονταν με την ενότητα

την κανονικότητα και την απλότητα Τα παραδείγματά τους αφορούσαν ανθρώπινες

κατασκευές όπως την αρχιτεκτονική ή την τέχνη της μουσικής και της λογοτεχνίας

παρά την ίδια τη φύση Οι καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις επιδίωκαν να βελτιώσουν ή

να κάνουν πιο ιδεαλιστικό το φυσικό περιβάλλον με φανταστικές εικόνες τοπίων

παρμένων από την μυθολογία ή από την λογοτεχνία και ποίηση

Κατά την Ελληνιστική περίοδο κυρίαρχη θέση στην αρχαία φιλοσοφία

κατέχει η σχόλη των Επικούρειων όπου η μελέτη της φύσης έρχεται με την

παρατήρηση και την λογική επεξεργασία της Αυτή είναι η βάση του εμπειρισμού του

Επίκουρου Ο εμπειριστής δεν στηρίζεται στην θεωρία για να φτιάξει τους κανόνες

8 Η ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ ( ΕΒΔΟΜΗΚΟΝΤΑ) httpwwwmyriobiblosgrbibleotchapteraspbook=1amppage=2

10

του αλλά στην προσεκτική παρατήρηση και στο πείραμα δίνοντας έμφαση στην

επαγωγική σκέψη παρά στην αφαιρετική Για τους εμπειριστές τα στοιχεία

προηγούνται της θεωρίας και είναι δυνατόν κάποιος να είναι αντικειμενικός

παρατηρητής των στοιχείων

Έτσι η φύση σταματά να εγκολπώνει το μεταφυσικό και υπερβατικό που

έρχεται σε αντίθεση με τον άνθρωπο και γίνεται πεδίο συστηματικής μελέτης

(επικούρειος) Διογένης Οινοανδέας

Είναι κατrsquo αρχήν οι φόβοι ο φόβος του Θεού ο φόβος του θανάτου ο φόβος του πόνου Και κοντά σrsquo αυτούς είναι όσες επιθυμίες ξεπερνούν τα φυσικά τους όρια Να ποιες είναι οι ρίζες όλων των κακών9

Αυτή η στάση απέναντι στο φυσικό περιβάλλον δεν θα κρατήσει για πολύ Με

το τέλος του ελληνορωμαϊκού κόσμου και την απαρχή του Μεσαίωνα τα περισσότερα

επικούρεια έργα αφανίστηκαν λόγω του περιεχομένου τους για να

επανακαθειδρυθουν θεοκεντρικές απόψεις για τη φύση

Η απαξίωση της φύσης φτάνει στο αποκορύφωμα της τον 15ο αιώνα παρέα με

την αποκορύφωση του ανθρωποκεντρισμού Η άγρια φύση ήταν η ενσάρκωση του

κακού ένας τόπος άγριος και χαοτικός που αποπνέει φόβο σε σύγκριση με την

ασφάλεια την τάξη και τις αρετές των πόλεων Οι ιστορίες των αδελφών Γκριμ για

νεράιδες και ξωτικά η laquoΚόλασηraquo του Δάντη και οι αμέτρητες λαϊκές ιστορίες μας

πείθουν ότι στην Ευρώπη τα δάση αποτελούσαν πηγή τρόμου και φόβου Σιωπηλά

σκοτεινά κρύα αποπνικτικά και πλημμυρισμένα από το άγνωστο τα δάση ήταν η

κατοικία τεράτων και δαιμόνων γι` αυτό και η χρήση τους περιοριζόταν σε

δραστηριότητες όπως το κυνήγι10

Για να αποφύγει ο άνθρωπος της χαοτικές γι αυτόν φυσικές διαδικασίες

έχτισε σπίτια χωριά και πόλεις αφανίζοντας σχεδόν πλήρως ότι τον φόβιζε για να

καταλήξει σήμερα το δημιούργημά του να γίνει ίσως το ίδιο χαοτικό με τo φυσικό

περιβάλλον που τόσο φοβόταν Μια άλλη laquoφύσηraquo ψηλών κτιρίων με δαιδαλώδεις

διαδρομές και εκκωφαντικούς θορύβους που γεννά ένα περίπλοκο συνδυασμό από

παράλληλες και διασταυρούμενες κινήσεις δίκτυο μεταφοράς πεζών και οχημάτων

9 Περλικός Φώτης httpe-roostergr09200456 10 Βλ Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens

11

όπως ποδήλατα μοτοσικλέτες αυτοκίνητα λεωφορεία τρόλεϊ υπόγειοι

σιδηρόδρομοι και ferry boatmiddot δίκτυο διανομής αγαθών που αποτελείται από φορτηγά

τραίνα και πλοίαmiddot δίκτυο επικοινωνίας που περιλαμβάνει τις ταχυδρομικές αποστολές

το ραδιόφωνο την τηλεόραση τις εφημερίδες και τα περιοδικά τα ηλεκτρονικά

δίκτυαmiddot μορφωτικό και πολιτιστικό δίκτυο που περιλαμβάνει σχολεία βιβλιοθήκες

αίθουσες συναυλιών μουσεία και πινακοθήκεςmiddot εμπορικό δίκτυο καταστημάτων και

εμπορικών κέντρωνmiddot συστήματα αποχέτευσης και αποκομιδής των απορριμμάτωνmiddot

διοικητικό δίκτυο από γραφεία και αντιπροσώπους κλπ Η κλίμακα των ανθρώπινων

κατασκευών έχει ξεπεράσει προ πολλού τον ίδιο τον άνθρωπο παίρνοντας μυθικές

διαστάσεις όπως ο Νείλος για τους Αιγύπτιους

Κήπος και Πάρκα

Η έμπνευση για όλους του κήπους του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης ήταν η

Εδέμ της Bίβλου το αρχικό σπίτι του Αδάμ και της Εύας το ιδανικό της Mέσης

Aνατολής για έναν δροσερό και σκιερό `παράδεισο` που αρδεύεται που είναι γόνιμος

και ανθίζει με τις ικανότητες ενός άξιου κηπουρού ανάγοντάς τον ως το ύψιστο

κατόρθωμα ενός πολιτισμού μία τέλεια ένωση φύσης και εκλεπτυσμένης τέχνης

Αλλά η Bιβλική Εδέμ δεν ήταν αποτέλεσμα τέχνης ή τεχνικής Η Εδέμ είχε

δημιουργηθεί από τον Θεό για τον άνθρωπο και όλη η φύση ήταν αρωγός στους

οικουμενικούς πρόγονούς μας που ήταν οι πρώτοι και οι καλύτεροι κηπουροί νερό

φρούτα μόνιμο εύκρατο κλίμα χωρίς ασθένειες ο κήπος της απόλυτης ευτυχίας Η

ευτυχία μαζί με αυτόν τον ουτοπικό κήπο χάθηκαν από την στιγμή που ο Αδάμ με

την Εύα έφαγαν το απαγορευμένο φρούτο από το δέντρο της γνώσης με αποτέλεσμα

τον εξορισμό τους από τον Παράδεισο11

Η βιβλική ιστορία της Εδέμ αντανακλά την δυσαρμονία του ανθρώπου με το

φυσικό περιβάλλον από την ασφάλεια του εσωτερικού της Εδέμ στον εξωτερικό και

άγριο κόσμο Αφενός η ανάγκη του περάσματος από έναν άγριο εξωτερικό κόσμο

στο ασφαλές εσωτερικό ενός κήπου αποτυπώνει την επιθυμία μας για μία αρμονική

συνύπαρξη με το φυσικό περιβάλλον Αφετέρου το άγχος για την καθημερινή

μέριμνα η αναστάτωση και ο κίνδυνος είναι συνθήκες που συχνά κυριαρχούν στην

11 Βλ Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture σελ 50

12

ζωή της πόλης Η προσπάθεια αναβίωσης της φύσης μέσα στην πόλη ως

προσομοίωση της Εδέμ πρωταρχικά βρήκε την έκφραση της στους μοναστηριακούς

κήπους Η δημιουργία κήπων ήταν πρωταρχικός σκοπός για τα περισσότερα

μοναστήρια του Βυζαντίου του 11ου και 12ου αιώνα οι μονάχοι έπρεπε να κόψουν

δέντρα να περιφράξουν κομμάτια της γης να δημιουργήσουν κανάλια για το νερό να

φυτέψουν καρποφόρα δέντρα και λαχανικά ώστε να τους παρέχουν σε σταθερή βάση

τροφή Στο αστικό περιβάλλον οι κήποι και οι αυλές από τα μοναστήρια

δημιουργούσαν πράσινους αίθριους χώρους που προσέφεραν ευχάριστη θέα για τους

μοναχούς αλλά και τους επισκέπτες Αυτοί οι κήποι είχαν σαν σκοπό την δημιουργία

μινιατούρας του παράδεισου επί της γης όπου ο ηγούμενος σαν κηπουρός φροντίζει

τους σπόρους του με νερό-γνώση και ενθαρρύνει την πνευματική ανάπτυξη των

μοναχών12

Πολλές φορές τα μοναστήρια του Βυζαντίου περιγράφονταν μεταφορικά ως

παράδεισοι oπου κατοικούσαν άγιοι Οι μοναχοί και οι μοναχές που ζούσαν σε αυτά

τα μοναστήρια προσπαθούσαν να ζήσουν μία αγγελική ζωή και ήθελαν να

ανακατασκευάσουν έναν παράδεισο φυτεύοντας δέντρα καλλωπιστικά φυτά

κηπευτικά κλπ Η φύση ήταν το χάος το κακό που έπρεπε να οργανωθεί-κλαδευτεί

να ελεγχθεί-ποτιστεί για να καρποφορήσουν τα φυτά και τα δέντρα Η Αγ Δέσποινα

της Περγού μόναζε σε ένα μοναστήρι στην Κωνσταντινούπολη που είχε κτιστεί

επάνω από έναν πρώην κήπο με τριανταφυλλιές Ο αγιογράφος της την περιέγραψε

σαν πνευματική σύζυγο που μάζευε παραμελημένες και βαριές ψυχές τις φρόντιζε με

προσοχή και ασκητισμό και όταν καρποφορούσαν τις προσέφερε στον Χριστό13

Στον Μεσαίωνα οι κήποι δεν είχαν σαφή διαχωρισμό ως προς την χρήση τους

μιας και χρησιμοποιούνταν για ευχαρίστηση αλλά και για την καλλιέργεια διαφόρων

κηπευτικών και καρποφόρων δέντρων Είναι εμφανές ότι κάποια κομμάτια αυτών των

κήπων χρησιμοποιούνταν προς τέρψη των αισθήσεων άλλα και για την αναγκαία

παραγωγή αγαθών Τον 16ο και 17ο αιώνα συγγραφείς όπως ο Hill ο Lawson

Markham και Parkinson έκαναν σαφείς διαχωρισμούς αυτών των δύο λειτουργιών Ο

Landsberg λέει

12 Οπ Antony Littlewood-Henry Maguire σελ 52 13 Οπ Antony Littlewood-Henry Maguire σελ 64

13

Η κουζίνα ή ο λειτουργικός κήπος σε αντίθεση με τον κήπο για

ευχαρίστηση παρέχουν φαγητό και ιαματικά βότανα όπως διασκορπισμένα

φυτά στο πάτωμα για την καταστροφή των εντόμων και άλλους σκοπούς που

αφορούν το νοικοκυριό14

Οι κήποι που η λειτουργία τους αφορούσε μόνο την ευχαρίστηση και την

διασκέδαση (pleasure garden) έκαναν την εμφάνισή τους μετά τον δέκατο τέταρτο

αιώνα

Στους πίνακες της εποχής όπως το Jardins d`amour βλέπουμε έναν άνθρωπο

ακουμπισμένο επάνω σε ένα σιντριβάνι να παίζει λαούτο ενώ μία γυναίκα

τραγουδάει Η σκηνή παγιδεύει κάτι από την μεγαλόπρεπη ατμόσφαιρα ενός

μεσαιωνικού φλερτ

Παρόλη την μεγαλοπρέπεια τέτοιων σκηνών ο μεσαιωνικός κήπος ήταν πάντα

κλειστός εσωτερικός οχυρωμένος σαν μια ολότητα που προσομοιώνει έναν

ολόκληρο κόσμο

Όλα αυτά όμως άλλαξαν στον αναγεννησιακό κήπο που αντανακλούσε την

επιθυμία του ανθρώπου για μία εξημερωμένη φύση Τεράστιες κατασκευές

σμιλεύονταν σε ταράτσες όπου το νερό αναπτυσσόταν σε διαδοχικά σιντριβάνια

λίμνες σπηλιές και ρυάκια ενώ φυτά από τον Νέο Κόσμο εμπλούτιζαν την παλέτα

για την δημιουργία μίας νέας μορφής κήπου με διακοσμητικά κλαδέματα παρτέρια

δεμένα σαν κόμπο κλπ Αυτές οι νεωτεριστικές σκηνές με γραμμική προοπτική

δημιουργήθηκαν με άξονα τον έλεγχο του βλέμματος για μία καδραρισμένη θέα

Η αληθινή ψυχαγωγία σε κήπους εμφανίζεται με την Ελισάβετ Ά όταν ο

μεγάλος κήπος στην καινούρια έπαυλη που είχε ανεγερθεί μετατράπηκε σε πάρκο

διασκέδασης Η ίδια γράφει το 1591 laquoΕλάτε να απολαύσετε τους περίπατους [hellip]

ευχαριστηθείτε με τους πιο εκλεπτυσμένους μουσικούςraquo15

Στην Γαλλία η πιο παλαιά καταγεγραμμένη γιορτή που έγινε σε κήπο ήταν το

1564 μαζί με άλλες δραστηριότητες που τότε λέγονταν `μεγαλοπρεπείς`

(magnificences) στο μεγάλο αναγεννησιακό παλάτι του Fontainebleau Εκεί σε ένα

14 Medieval and Renaissance Gardens Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

15 Βλ The landscape garden in France httpwwwgardenvisitcomhistory_theorygarden_landscape_design_articleseuropelandscape_garden_france

14

από τα κανάλια που είχαν διανοίξει χαρακτηριστικό του νέου τύπου κατασκευής

κήπων σειρήνες ξεπρόβαλαν μπροστά στον νέο βασιλιά Κάρολο ΙΧ σημάδι ειρήνης

που υποσχόταν ότι θα έφερνε μία χώρα πρόσφατα εμπλεκόμενη σε πόλεμο

Τέτοιου είδους γιορτές θα πρέπει να γίνονταν και σε παλαιότερες εποχές μιας

και ο κήπος προσέφερε καταφύγιο ενώ αντιπροσώπευε κάθε ψευδαίσθηση για τον

χριστιανικό παράδεισο αλλά και για την κλασική χρυσή εποχή της αρχαιότητας Ο

κήπος έτεινε προς την `υψηλή` τέχνη αποκαθιστώντας την φυσική τάξη προτού αυτή

ανατραπεί από τον Αδάμ και την Εύα

Βερσαλλίες

Το μεγαλύτερο παράδειγμα αυτού του τύπου κήπων βρίσκεται στις

Βερσαλλίες το πιο λαμπρό παλάτι της Ευρώπης16 Μέχρι το 1660 οι Βερσαλλίες

ήταν ένα απλό μικρό παλάτι που χρησίμευε κυρίως ως καταφύγιο κυνηγιού για την

αγαπημένη ασχολία των βασιλιάδων εκείνης της εποχής Μετά το 1660 ο βασιλιάς

Λουδοβίκος ΙΔ αποφάσισε να προεκτείνει το παλάτι και όχι να κατεδαφίσει το αρχικό

κτίριο με σκοπό οι Βερσαλλίες να γίνουν βασιλικό ανάκτορο το 1661 Μέχρι το 1685

είχε τελειώσει το μεγαλύτερο μέρος των εργασιών και στα τέλη του 18ου αιώνα το

ανάκτορο είχε πάρει την σημερινή του μορφή Η συνολική πρόσοψη που κοιτάει προς

τους κήπους έχει μήκος 570 μέτρα Κατά την διάρκεια των εργασιών εργάζονταν ως

και πάνω από 20000 εργάτες στις Βερσαλλίες κάτι πρωτάκουστο για την εποχή

εκείνη Αλλά και όταν τελείωσαν οι εξωτερικές εργασίες πραγματοποιούνταν

συνεχώς εσωτερικές αλλαγές κυρίως στον 18ο αιώνα όπως αλλαγές δωματίων και

αλλαγές στη διακόσμηση ανάλογα με την μόδα της εποχής

Το ανάκτορο των Βερσαλλιών είναι γνωστό και για τους τεράστιους κήπους

του μαζί με πολλά σιντριβάνια και αγάλματα Είναι ένας από τους μεγαλύτερους

κήπους της Ευρώπης με συνολική έκταση που φτάνει τα 800 εκτάρια Στα

σιντριβάνια και στα αγάλματα είναι αποτυπωμένη η ελληνική μυθολογία όπως και

στο εσωτερικό του ανακτόρου Ο συνολικός κήπος των Βερσαλλιών απλώνεται σε 3

επίπεδα πίσω από το παλάτι και είναι η συνέχιση της αρχιτεκτονικής του παλατιού

Όπως και το ανάκτορο έτσι και οι κήποι έχουν ως σκοπό να τιμήσουν τον βασιλιά και

την χώρα του Τα μεγάλα ποτάμια της Γαλλίας προσωποποιούνταν σε αγάλματα

16 httpelwikipediaorgwikiβερσαλλίες_(παλάτι)

15

Μπροστά από το Μεγάλο Κανάλι ένα τεράστιο κανάλι σε σχήμα σταυρού βρίσκεται

το σιντριβάνι του Απόλλωνα το πιο μεγαλοπρεπές από όλα τα σιντριβάνια των

Βερσαλλιών

Για την κατασκευή του Μεγάλου Καναλιού πέθαναν χιλιάδες εργάτες είτε από

ατυχήματα είτε από ελονοσία Το Μεγάλο Κανάλι από μόνο του είναι 240 στρέμματα

Για την παροχή νερού στα 55 σιντριβάνια χρειαζόταν ένα καλό αρδευτικό σύστημα

Η μηχανή του Μαρλί ήταν ένα τεχνολογικό θαύμα για την εποχή καθώς διοχέτευε τα

νερά του ποταμού Σηκουάνα στους κήπους των Βερσαλλιών Αλλά από την άλλη τα

σιντριβάνια δεν γινόταν να έχουν συνεχώς νερό καθώς οι ποσότητες δεν επαρκούσαν

Στον κήπο βρίσκονταν και δύο άλλα κτίρια το Μεγάλο Τριανόν χτισμένο από

πορσελάνη και το Μικρό Τριανόν Αυτοί οι χώροι πρόσφεραν στην βασιλική

οικογένεια ξεκούραση και χαλάρωση

Κατά την διάρκεια του δέκατου ογδόου αιώνα φαινόταν ότι στην Αγγλία και

στην Γαλλία υπήρχε η ιδέα του `φυσικού` και η επιστροφή σ` αυτό Ήταν `φυσικό` ο

κόσμος να απολαμβάνει τους κανόνες και τους νόμους που εξέδιδε η κυβέρνηση

όπως ήταν `φυσική` η δίψα για γνώση Πίστευαν επίσης ότι ή τέχνη και η

διακόσμηση θα έπρεπε να ήταν πιο `φυσικά` Αυτό που μπήκε πρώτο στην λίστα του

`εκμοντερνισμού` ήταν ο σχεδιασμός των κήπων17

Το 1761 ο Jean-Jacques Rousseau εξέδωσε μία νουβέλα με απίστευτη

απήχηση την Julie ou la Nouvelle Heloise στην οποία κριτίκαρε τους παλαιού τύπου

κήπους της Γαλλίας για την μη φυσικότητα τους και το λανθασμένο γούστο του

μεγαλείου (false taste of grandeur)18

Αυτή η αλλαγή του γούστου από μία επιβεβλημένη διάταξη σε μία άλλη ποιο κοντά

στην φύση θεωρήθηκε ότι θα ξανάφερνε την πραγματική ομορφιά

Ήδη ο ηγεμόνας Puumlckler στο ίδιο πνεύμα αποκάλεσε το πάρκο

που ήταν προορισμένο να έχει τον laquoχαρακτήρα της ελεύθερης φύσης και

του τοπίου της υπαίθρουraquo ένα laquoόλον που αποκλίνει πολύ ουσιαστικάraquo

17 Βλ Michel conan Prespectives on Garden Histories σελ 163 18 Βλ httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau

16

από τον κήπο ενώ το πάρκο είναι μία laquoσυμπτυγμένη εξιδανικευμένη

φύσηraquo ο κήπος παραμένει απλώς laquoμία πιο εκτεταμένη κατοικίαraquo19

Το Γερμανικό πάρκο του 20ου αιώνα

Στης αρχές του 20ου αιώνα ο κήπος και το πάρκο αποτέλεσαν ένα από τα

σημαντικότερα όπλα προπαγάνδας για τους Γερμανούς Ναζί Ένας από τους

αρχιτέκτονες κήπων που ασχολήθηκε με το θέμα ο γερμανός εθνικοσοσιαλιστής

Willy Lange στο βιβλίο του που εκδόθηκε το 1907 Gartengestaltung der Neuzeit

(Σχεδιασμός κήπων σε σύγχρονους καιρούς) παρουσιάζει τον γερμανικό λαό να

συνδέεται γενετικά με το τοπίο και την φύση της χώρας του Κατ` αυτόν ο

σχεδιασμός δημόσιων κήπων είχε θεμελιώδη σημασία για την διατήρηση της

καθαρότητας της φυλής των Γερμανών Σύμφωνα με τον Lange η τέχνη της

κηπουρικής πρέπει να προάγει κριτήρια για την `οικολογία των φυτών` σε σχέση με

το φυσικό τους περιβάλλον

Ο Lange εκτιμούσε τα πάρκα και τους κήπους της Αγγλίας γιατί όπως έλεγε

βρίσκονται σε αρμονία με τα χαρακτηριστικά της γερμανικής φυλής που είχε

απορρίψει προηγούμενους τύπους κήπων μιας και κρίθηκαν ακατάλληλοι για τις

βόρειες φυλές Για τον Lange οι άλλοι κήποι των Ιταλών και των Γάλλων

οφείλονταν σε διαφορετικά φυλετικά χαρακτηριστικά

Η διαφορά μεταξύ του `επίσημου` γαλλικού και `ανεπίσημου` αγγλικού

στυλ κήπων αφορά περισσότερο μία βαθιά διαφορετική κοσμοθεωρία

(weltanschaungen) και αυτό προκύπτει από την διαφορά της ψυχής των δύο

φυλών γιατί στην ψυχή της η κάθε φυλή έχει ριζωμένα όλα τα

συναισθήματα και τις πράξεις της Το στυλ του γαλλικού κήπου αφορά την

έκφραση των νότιο-αλπικών μεσογειακών φυλών ενώ ο αγγλικός κήπος

αναπτύσσεται από το αναβιωμένο αίσθημα της βόρειο-αλπικής φυλήςhellip με

έναν ασυνείδητο τρόπο ο βόρειος άνθρωπος `διαμαρτυρήθηκε` στο Puckler

19 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο μετ Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος Δασκαλοθανάσης εκδόσεις Ποταμός σελ 94

17

(κήπος της Γερμανίας) ενάντια στο μη βόρειο πνεύμα της ζωής στον

κήπο20

Στο δοκίμιο του laquoPuckler und der Muskauer (Τα πάρκα Puckler και Muskau)

1935raquo δύο χρόνια μετά την επικράτηση των εθνικοσοσιαλιστών στην Γερμανία ο

αναγνωρισμένος ιστορικός των κήπων Franz Hallbaum επαινούσε το ενδιαφέρον των

εθνικοσοσιαλιστών για την ιστορία των κήπων λέγοντας ότι

Μέχρι πρότινος ο σχεδιασμός των εξωτερικών χώρων και μαζί με

αυτόν οι μεγάλες ιστορικές δημιουργίες που τον αφορούσαν δεν ήταν

πολύ δημοφιλείς και συγκεκριμένα μεταξύ αρχιτεκτόνων και

αρχιτεκτόνων κήπουhellip ο χώρος του κήπου είχε απορριφθεί ως

ρομαντικός και συναισθηματικός (Gewgaw) που αφορούσε μόνο έναν

άτεχνο νατουραλισμό Πιστεύουμε ότι στις μέρες μας αυτό που συνδέει

όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες σε σχέση με την φυλή το αίμα και το

χώμα θα επανακαθιδρυθούν μαζί με την εκτίμηση που αξίζουν οι κήποι

Στην πραγματικότητα αυτή είναι η `έκφραση της φύσης μας` Γιατί η

ανάπτυξη των κήπων και ο αγώνας ενάντια στον συνηθισμένο `γαλλικού

τύπου` κήπο του 18ο αιώνα αφορούσε την βαθιά έκφραση της φυλής και

της συνδέσεις της με την φύση Ο βόρειος άνθρωπος με το πανθεϊστικό

συναίσθημα στέκεται ενάντια στον μεσογειακό και δυτικό άνθρωπο

Απορρίπτει την υποδούλωση της φύσης το κόψιμο των δέντρων και των

θάμνωνhellip οι αληθινή γερμανική αγάπη για τα δέντρα αναγεννάται ξανά21

Το 1942 ο Mading εξέδωσε το Landespflege και την ίδια χρόνια εκδόθηκε και

το Die Lendschaftsfibel (Το πρωτεύον τοπίο) του Wiepking Και τα δύο βιβλία

αναφέρονται ξανά και ξανά στην ιστορία των κήπων για να συντηρήσουν την ιδέα

της βόρειας φυλής και για την περιβαλλοντική προστασία Ο Mading απορρίπτει όχι

μόνο τους κήπους του μπαρόκ και της αναγέννησης αλλά και το αγγλικό τοπίο σαν

τεχνητό που εξυπηρετεί μόνο αισθητικούς λόγους

20 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC 1999 σελ 165 21 Michel Conan Prespectives on Garden Histories όπ σελ 166

18

Υπήρχαν καιροί που ο σχεδιασμός των κήπων [gartnerische Gestaltung]

και των τοπίων εξυπηρετούσαν καθαρά αισθητικούς λόγουςhellip το τοπίο

συνεχώς επικεντρωνόταν στους κανόνες της μόδας [Wurde bewuΒt um

modischer Regeln willen gezwungen] Στις περισσότερες περιπτώσεις η

οποιαδήποτε χρησιμότητα [Gebrauch] αποκλειόταν Μία τεχνητή

διακόσμηση που δεν είχε σκοπό να δημιουργήσει την εικόνα του φυσικού

τοπίου ούτε καν να έρθει σε αντιπαράθεση με αυτό Οι κήποι και τα πάρκα

ευγενείας της αναγέννησης είναι καλά παραδείγματα αυτής της

νοοτροπίας Είναι αλήθεια ότι στον αγγλικό κήπο η υποδούλωση [Pressung]

της φυσικής ανάπτυξης στην κατασκευαστική φόρμα είναι λιγότερη αλλά

η κατασκευή παραμένει Το ειδυλλιακό του άγριου τοπίου είναι σκόπιμο ndash

και όχι αυθεντικό- και η ιδέα του σχεδιασμού του αφορά το

κατασκευαστικό πλάνο [Bauplan] του κηπουρού [gartnerische]hellip Στην

πραγματικότητα ο αγγλικός κήπος είναι η διακόσμηση της άρχουσας τάξης

[standisch bedingt] 22

Θεματικά Πάρκα

Στις μέρες μας οι δημόσιοι κήποι και τα πάρκα έχουν μετατραπεί σε θεματικές

ατραξιόν Το Λας Βέγκας είναι ίσως το μεγαλύτερο παράδειγμα αυτών των θεματικών

πάρκων και προτείνεται ως πόλη-φαινόμενο Όχι μόνο επειδή για τους Αμερικανούς

και ξένους επισκέπτες είναι η απόλυτη laquoπαιδική χαράraquo αλλά και γιατί οι στατιστικές

του είναι εντυπωσιακότατες στις αρχές του 20ού αιώνα δεν υπήρχε καν Στις αρχές

του 21ου ήταν ήδη το σπίτι ενός εκατομμυρίου ανθρώπων ενώ οι στατιστικές

έδειχναν ότι ο πληθυσμός αυξάνεται με τέτοια ταχύτητα που κάθε μήνα χρειάζεται να

κατασκευαστεί ένα καινούργιο σχολείο

Επιπλέον το Λας Βέγκας είναι ίσως η μοναδική πόλη στον κόσμο που ιεραρχεί

τις ανάγκες των τουριστών - επισκεπτών πολύ ψηλότερα από αυτές των κατοίκων του

Δεν υπάρχουν κρυμμένες γειτονιές που μπορείτε να περπατήσετε για να πιάσετε τον

laquoπαλμόraquo της πόλης Τίποτα δεν έχει laquoαλλοιωθείraquo από τον τουρισμό γιατί το Λας

Βέγκας κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους τουρίστες

22 Βλ Michel Conan Prespectives on Garden Historie σελ164

19

Η προσγείωση στο αεροδρόμιο του Βέγκας μόλις έχει δύσει ο ήλιος

είναι μια εικόνα που μένει για πάντα στη μνήμη του επισκέπτη Τα

αναρίθμητα φώτα δημιουργούν ένα Χολιγουντιανό ονειρεμένο σκηνικό

Σημείο αναφοράς της πόλης είναι η περιοχή του Στριπ Ένας μεγάλος

δρόμος όπου δεξιά και αριστερά είναι χτισμένα τα ξενοδοχεία και τα

εμπορικά κέντρα

Μπορεί να χρειάστηκαν 20 ολόκληρα χρόνια για να κατασκευαστεί η

μεγάλη πυραμίδα της Γκίζας στην Αίγυπτο όμως στο Βέγκας δεν τους

πήρε πάνω από 18 μήνες για να φτιάξουν μια ακριβώς ίδια και μπροστά

της την πολύχρωμη Σφίγγα και να στεγάσουν μέσα το ξενοδοχείο

Luxor Θεωρείται ένα σύγχρονο αρχιτεκτονικό θαύμα για τη

δημιουργία του οποίου συνέβαλαν οι μεγαλύτεροι Αιγυπτιολόγοι Η

πόλη της Βενετίας σε μικρογραφία βρίσκεται στο εσωτερικό του

ξενοδοχείου Venetian που αποτελείται από δύο πύργους Στο πρώτο

όροφο υπάρχει ένα κανάλι με γόνδολες τις οποίες ενοικιάζουν οι

επισκέπτες τους για να κάνουν μια μικρή βόλτα υπό τις ιταλικές

μελωδίες που τραγουδά ο γονδολιέρης Την είσοδο του εντυπωσιακού

ξενοδοχείου Paris κοσμούν μια μικρογραφία του Πύργου του Άιφελ

της Αψίδας του θριάμβου η πρόσοψη του Λούβρου κά23

Ο τρόπος με τον όποιο η αγορά η οικονομία η παγκοσμιοποίηση ο

νεοφιλελευθερισμός και ο ύπερ-καπιταλισμός που απειλούν ή ακόμα και

καταστρέφουν την `αυθεντικότητα` του ιστορικού νοήματος των κήπων και των

πάρκων είναι ένα θέμα προς συζήτηση Αυτός ο τρόπος θέασης των πραγμάτων δεν

λαμβάνεται πολύ υπόψη κατά τη δημιουργία ή αναδημιουργία αυτών των `τόπων` Η

πιθανότητα αυτός ο τρόπος σκέψης για την κατασκευή δημόσιων χώρων να οφείλεται

στην `αγορά` παραλείπεται αυθαίρετα Φαίνεται ότι υπάρχει η απαίτηση για έναν

πολιτιστικό προσδιορισμό του `χώρου` από διάφορους οικονομικούς παράγοντες

Αυτή η απαίτηση οδηγεί συνεχώς στην συνειδητή παραγωγή `θεματικών πάρκωνrsquo

23 httptranskathimerinigr4dcgi_w_articles_taxworld_12_20092006_165039 Κείμενο Ηλέκτρα Σαμοΐλη

20

Τα σύνορα τον σύγχρονων πάρκων

Στα τέλη του 1980 μία μικρή μάχη ξέσπασε στο Tompkins

Square Park ένα μικρό πάρκο στο East Village της Νέας Υόρκης Το

μέρος είχε μετατραπεί σε στέκι για τους άστεγους τους αλκοολικούς

και τους ναρκομανείς Κάποια στιγμή η αστυνομία προσπάθησε να

επανακτήσει τον έλεγχο με το να κλείνει το πάρκο την νύχτα Η μάχη

του Tompkins Square είναι διάσημο παράδειγμα για την μάχη του

νοήματος του δημόσιου χώρου (Smith 1992) Είχε η παρέμβαση της

αστυνομίας ως πρόθεση πραγματικά να πολεμήσει την κατάληψη

αυτών των ομάδων Ή ήθελε να υποβαθμίσει την ίδια την έννοια του

δημόσιου χώρου Ο Smith παρουσιάζει εκείνα τα στοιχεία που

αποδεικνύουν ότι στην πραγματικότητα η προσπάθεια αφορούσε την

`εξημέρωση` της κουλτούρας του πάρκου που ταιριάζει απόλυτα με

την στρατηγική της βελτίωσης της γειτονιάς γύρω από το πάρκο με την

`εισβολή` νέων οικονομικά ευνοημένων group να καταλαμβάνουν

έναν χώρο που παραδοσιακά ανήκε σε οικονομικά ασθενέστερους24

Δηλαδή το ίδιο που συμβαίνει και στην περιοχή του Κεραμεικού στην Αθήνα

όπου τα τελευταία χρόνια υπάρχει έντονο ενδιαφέρον από πολιτικούς μηχανικούς και

κατασκευαστικές εταιρίες για ανέγερση πολυκαταστημάτων εμπορικών κέντρων και

πολυτελών κατοικιών

Σήμερα μπορούμε να προσεγγίσουμε και να αναλύσουμε την

περίπτωση του Tompkins Square με έναν άλλο τρόπο Στο πάρκο δόθηκε

ένας νέος τρόπος διαχείρισης Αυτό που γίνεται αμέσως ορατό είναι το

μεγάλο διαχωριστικό που χωρίζει το πάρκο σε υπό-χώρους (όπως και σε

άλλα πάρκα στο Μανχάταν) Τα πάντα φαίνονται διαφορετικά από την

στιγμή που η αστυνομία προσπάθησε να ελέγξει την κατάσταση

Διαφορετικά groups έχουν βρει το δικό τους κομμάτι σε αυτό το μικρό

πάρκο τις ζεστές μέρες οι άστεγοι καταλαμβάνουν τον μικρό χώρο στα

παγκάκια αυτοί που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα προτιμούν τις 24 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain NAi Publishers 2001 σελ 20

21

περιοχές με την άμμο οι έφηβοι παίζουν μπάσκετ στο κλειστό τερέν του

μπασκετμπολ τα παιδιά παίζουν στον παιδότοπο που περικυκλώνεται

από βαριές σιδερένιες μπάρες και οι αναρχικοί οι μικρές οικογένειες και

οι yappies ξεχωριστά ο καθένας συνυπάρχουν στα τμήματα του πάρκου

που έχουν γκαζόν Κάποιοι πιστεύουν ότι τα διαχωριστικά του πάρκου

είναι η απόδειξη της εγκατάλειψής του ως δημόσιου χώρου (Smith

1992) Αλλά μήπως συμβαίνει το αντίθετο Η αξία της περίπτωσης του

Tompkins Square έγκειται στο ότι λειτούργησε ως παράδειγμα μίας

μάλλον στενοκέφαλης και συντηρητικής προσέγγισης Πολλές `φυλές

των πόλεων` φαίνεται να έχουν καταλάβει τον χώρο του πάρκου

επιδεικνύοντας όλες τις αποχρώσεις του East Village μέσα σε ένα μικρό

πάρκο Τα διαχωριστικά μετατρέπονται σε σύμβολα της τάξης

οριοθετούν χωρίς να απομονώνουν ή να αποκλείουν Το Tompkins

Square Park λειτουργεί σαν μία σκηνή όπου ανά πάσα στιγμή γίνεσαι

το θέαμα και ο θεατής και αυτό σε κάνει λειτουργικό μέλος του

δημόσιου χώρου25

Τα διαχωριστικά σχεδόν από την αρχή του 20ου αιώνα χρησιμοποιούνται στα

πάρκα Μεταφορικά τα αντιλαμβανόμαστε σαν `κορνίζες` αλλά στην

πραγματικότητα λειτουργούν περισσότερο ως σύμβολα οριοθέτησης Τα πάρκα είναι

οι δημόσιοι κήποι των πόλεων και εξορισμού οι κήποι αφορούν κλειστούς χώρους

Επίσης ένα διαχωριστικό ορίζει έναν χώρο Εάν αυτός ο χώρος είναι

προσδιορισμένος ως δημόσιος τότε εμείς καταλαβαίνουμε ότι αυτός ο χώρος είναι

ιδιαίτερος με προσδιορισμένη χρήση που τον ξεχωρίζει από τους άλλους δημόσιους

χώρους και απαιτεί από εμάς την ανάλογη συμπεριφορά σε σχέση με τους ισχύοντες

κανόνες

Αυτή η οπτική επάνω στον προσδιορισμό των δημόσιων χώρων προσφέρει

έναν άλλο τρόπο σκέψης επάνω στις μέχρι τώρα πιο διαδεδομένες αρχές του ντιζάιν

των πάρκων Αυτή η συμβολική σημασία του φράχτη συχνά έρχεται σε αντιπαράθεση

με την αρχή του ρευστού και ανοιχτού ουδέτερου και πολυσυλλεκτικού χώρου που

έχει την αναφορά του στην μοντέρνα `αστικοποίηση` Η αντικατάσταση των πάρκων

με κοινόχρηστους `πράσινους` χώρους θολώνει την ιδέα της προσβασιμότητας και

25 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 21

22

της χρήσης των δημόσιων χώρων Αυτός ο τρόπος σχεδιασμού των δημόσιων χώρων

έχει τις αναφορές του στο μοντέρνο κίνημα Παρόλα αυτά πολλά από τα σύγχρονα

σχέδια για πάρκα και κήπους έχουν ως αναφορά τους τον ρευστό και ανοιχτό χώρο

Η ιδέα του `διαχωριστικού για μεγαλύτερη προσβασιμότητα` παρουσιάζει ένα

εναλλακτικό σχέδιο στρατηγικής για τον σχεδιασμό των δημόσιων χώρων

Ο καλά σχεδιασμένος τρόπος διασύνδεσης και χωρικότητας προωθούν την

δημόσια προσβασιμότητα και ανταλλαγή αλλά κανείς δεν μπορεί να περιμένει μία

καθολική λύση από ένα τέτοιο τρόπο σχεδίασης Τέτοιου τύπου στρατηγικές

σχεδίασης είναι θεμελιώδεις και μπορούν να έχουν μία `υποστηρικτική πολιτική` η

εξασφάλιση της ασφάλειας είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας

Όχι πολύ μακριά από το Tompkins Square Park βρίσκεται η

πόλη Stuyvesant Στην τυπολογία της κατασκευής της βρίσκουμε το

πλάνο σχεδιασμού του Le Corbusier Για πολλούς ανθρώπους αυτός ο

μοντερνιστικός τρόπος σχεδίασης μίας μικρής σε κλίμακα πόλης

καταστρέφει την ποικιλομορφία της Τεράστιες κτιριακές

εγκαταστάσεις ομογενοποιημένες και με περιορισμένες λειτουργίες

εμφανίζονται σε όλη την Ευρώπη και την βόρεια Αμερική μετά τον

δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Τώρα πια είναι γνωστές ως `πολύ-

προβληματικά` projects και αυτό βέβαια αν δεν έχουν ήδη ανατιναχτεί

ή κατεδαφιστεί Παρόλα αυτά όποιος τολμήσει να μπει σε αυτές τις

κτιριακές εγκαταστάσεις μένει έκπληκτος από το `σαν-πάρκο` καλά

διατηρημένο και καλά διαχειριζόμενο χώρο σαν όαση που προσωρινά

κλείνει έξω την χαοτική αστική ζωή Τέτοιου είδους κτιριακές

εγκαταστάσεις μάς δείχνουν ότι η σωστή διαχείριση του δημόσιου

χώρου μπορεί να δημιουργήσει περιβάλλοντα στα οποία κανείς δεν

εξαιρείται αλλά αντίθετα είναι ευπρόσδεκτος26

Η ιδέα της `χρήσης του διαχωριστικού για την διευκόλυνση της κοινής

πρόσβασης` ανεγείρει το πιο γενικό ερώτημα του νοήματος του διαχωριστικού και

των νέων ηλεκτρονικών συστημάτων ασφαλείας Τα περιστρεφόμενα κάγκελα

ασφαλείας στους σταθμούς του μετρό και οι ηλεκτρονικές πύλες ασφαλείας των

αεροδρομίων των καταστημάτων και τώρα σε πολλές βιβλιοθήκες και αρκετά

26 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 23

23

σχολεία κυρίως στην Αμερική είναι πλέον κοινό στοιχείο του αστικού τοπίου (μαζί με

τις ευρέως διαδεδομένες κλειστού κυκλώματος βιντεοκάμερες) εκφράζοντας έτσι ένα

ελεγχόμενο περιβάλλον μέσω της τεχνολογίας Με ευκολία μπαίνουμε στην

διαδικασία να δούμε αυτές τις μεθόδους στον δημόσιο χώρο ως περιοριστικές για την

ελευθερία μας Αλλά πότε και ποιους ενοχλούν αυτοί οι περιορισμοί Οι ηλεκτρονικές

πύλες των αεροδρομίων μάλλον έχουν μία κατευναστική ιδιότητα ο αποκλεισμός της

παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς διατηρεί την πίστη μας για την ασφάλεια της πτήσης

Οι ηλεκτρονικές πύλες των αεροδρομίων δείχνουν ότι αυτές η εταιρίες στις οποίες

στηριζόμαστε κάνουν τα πάντα για να μας εξασφαλίσουν το αίσθημα της ασφάλειας

Σημαντικό στοιχείο είναι το γεγονός ότι οι κάμερες παρακολούθησης με

ανιχνευτές μετάλλων στα αεροδρόμια στα καταστήματα κλπ είναι σε μεγάλο βαθμό

αντικειμενικές Ο αποκλεισμός δεν βασίζεται στα χαρακτηριστικά ή στο ντύσιμο

αλλά στην παρουσία μετάλλου Αυτό που μετράει είναι η κατοχή κάποιου μεταλλικού

αντικειμένου που θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή για το κοινό που συνωστίζεται

στα αεροδρόμια ή για την κλοπή αγαθών από τα καταστήματα

Σε αυτές τις περιπτώσεις η τεχνολογία στην πραγματικότητα είναι ένα συν

για την δημιουργία δημόσιων χώρων Εν μέρει τα διαχωριστικά αναλαμβάνουν την

ευθύνη για τα άτομα με ροπή προς την παραβατικότητα (Latour 1986)27 να πληρώσω

το εισιτήριο του Μετρό Να κλέψω αυτό το βιβλίο Τα συστήματα ασφαλείας όχι

μόνο μας σώζουν από τέτοια ηθικά διλήμματα αλλά μπορούν να κάνουν έναν χώρο

πιο δημόσιο μία βιβλιοθήκη που μπορείς να έχεις πρόσβαση μόνο με πάσο ή κάρτα

μέλους παραμένει ένα αποκλεισμένο μέρος και δεν λειτουργεί ως δημόσιος χώρος

Μία βιβλιοθήκη που μόνο ελέγχει εάν το βιβλίο νομίμως έχει δανειστεί έχει την

δυνατότητα να εξελιχθεί σε δημόσιο χώρο

Η βιβλιοθήκη του Rotterdam είναι ένα παράδειγμα του πώς μπορεί μία

βιβλιοθήκη να αναπτυχθεί σε δημόσιο χώρο Αυτή η βιβλιοθήκη είναι

ανοιχτή σε όλους Υπάρχει έλεγχος μόνο κατά την έξοδο όπου και

χρησιμοποιείται σύστημα ασφαλείας Το κοινό αποτελείται από άτομα

διαφορετικών ομάδων και κάνει μαζικά χρήση της βιβλιοθήκης Αυτή η

ποικιλότητα των ανθρώπων ο καθένας από αυτούς με τον δικό του τρόπο

κάνει χρήση της βιβλιοθήκης στην αίθουσα των περιοδικών μαζεύονται

27 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 23

24

κυρίως άνδρες ξένης εθνικότητας για να διαβάσουν εφημερίδες άλλων

χωρών νεαροί που σερφάρουν στο internet άνθρωποι που παίζουν σκάκι

στα ειδικά τραπέζια για σκάκι φοιτητές που μελετούν στα πιο

απομονωμένα σημεία της βιβλιοθήκης κλπ Και όλα αυτά σε έναν χώρο που

θυμίζει εμπορικό κέντρο28

Ο Δήμος Ζωγράφου

Ο δήμος Ζωγράφου έκτασης 9000 στρεμμάτων και με 75000 περίπου

κατοίκους υπάγεται σήμερα στο γενικότερο πολεοδομικό συγκρότημα των

Αθηνών και εντάσσεται γεωγραφικά στα ανατολικά προάστια της

πρωτεύουσας Λόγω της εγγύτητάς του με το κέντρο παρουσιάζει παρόμοια

χαρακτηριστικά δόμησης Παρά ταύτα είναι περιοχή πλούσια σε πράσινο που

συγκεντρώνεται κυρίως στους πρόποδες του Υμηττού Ο Δήμος απέκτησε

αξία λόγω της οικοδόμησης της Πανεπιστημιούπολης και της

Πολυτεχνειούπολης με αποτέλεσμα να παρουσιάζει υψηλές τιμές στα

ενοικιαζόμενα διαμερίσματα

Η περιοχή παλιά ήταν δασικό και καλλιεργήσιμο έδαφος με πλούσια

βλάστηση καλλιέργειες δάσος και αλσάκια Στα μέσα του 20ού αιώνα με

την πολεοδόμηση της Αθήνας αναπτύχθηκε η περιοχή Τα δάση της περιοχής

κυρίως με πεύκα βρίσκονται στο νότο νοτιοανατολικό και ανατολικό μέρος

Το 1902 ο Ιωάννης Ζωγράφος βουλευτής στο κόμμα του Θεόδωρου

Δηλιγιάννης αγόρασε μια μεγάλη έκταση από τη χήρα Βουρνάζου και στη

συνέχεια τη ρυμοτόμησε σε οικόπεδα τα οποία πουλούσε με δόσεις 112 δρχ

το μήνα Τα πρώτα σπίτια άρχισαν να κτίζονται στα κτήματα του

laquoΖωγράφουraquo το 1919 Δέκα χρόνια μετά αριθμούσαν 100 Από εκείνους τους

πρώτους οικιστές φτιάχτηκε και ο πρώτος ξύλινος ναΐσκος προς τιμή του

Αγίου Θεράποντα που σήμερα είναι ο επιβλητικότερος στη περιοχή Η νότια

πλευρά του Ζωγράφου ήταν το άλλοτε ρέμα του Χουσεΐν μπεη στη βόρεια

28 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 24

25

πλευρά του οποίου είχε κτισθεί το θεραπευτήριο του Συγγρού Αυτό το ρέμα

καλύφθηκε στις αρχές του 1960 επί Βασιλέως Παύλου

Το 1929 η περιοχή Ζωγράφου έγινε κοινότητα με πρώτο πρόεδρο τον

γιο του Ιωάννη Ζωγράφου τον Σωτήριο Ζωγράφο Το 1947 η κοινότητα

Ζωγράφου ανακηρύχθηκε Δήμος στον οποίο περιλαμβάνονταν οι συνοικίες

Γουδή τα Άνω Ιλίσια (πρώην Καπόνια) τα Ιλίσια παρά την κοίτη του

ποταμού Ιλισού που ξεκίναγε από την Αγία Ελεούσα στη σημερινή συνοικία

της Πανεπιστημιούπολης29

Πάρκο στα Ιλίσια

Μια πράσινη γραμμή ακολουθεί την οδό Μιχαλακοπούλου στα Ιλίσια

ξεκινώντας από την οδό Ηριδανού που διακόπτεται από την οδό Αλκάνος για να

σταματήσει στο ύψος της οδού Αιγινήτου Δ

Αυτή η πράσινη γραμμή φαίνεται να δημιουργήθηκε από τη μία για να

καλύψει την ανάγκη της πόλης για πράσινο κι από την άλλη για να λειτουργήσει σαν

δημόσιο πάρκο Αυτό μπορούμε εύκολα να το συμπεράνουμε από την έντονη και

πυκνή βλάστηση που υπάρχει στον χώρο αλλά και από τα παρελκόμενα αντικείμενα

που έχουν τοποθετηθεί προσπαθώντας να δηλώσουν τη χρηστική τους αξία ενώ

βρίσκονται ατάκτως ερριμμένα καθ όλο το μήκος και το πλάτος του πάρκου Τα

περισσότερα από αυτά τα αντικείμενα είναι αδύνατον να χρησιμοποιηθούν μιας και

βρίσκονται στα πιο δυσπρόσιτα και απίθανα σημεία του πάρκου Η προσβασιμότητα

στο μεγαλύτερο μέρος του είναι πολύ δύσκολη ενώ τον χειμώνα γίνεται δυσκολότερη

με την έλλειψη πλακόστρωσης Το πάρκο ξεκινάει σαν μία νησίδα που όσο ανεβαίνει

πλαταίνει για να καταλήξει στο κύριο κομμάτι της που βρίσκεται μεταξύ των δρόμων

Αλκμάνος και Αιγινήτου Αυτό το κομμάτι του πάρκου είναι αρκετά μεγάλο και

εξοπλισμένο με παγκάκια αγάλματα ένα σιντριβάνι και φυσικά πυκνή βλάστηση Η

επισκεψιμότητα του πάρκου είναι σχετικά περιορισμένη με λίγους ανθρώπους

κυρίως αυτούς που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα Το σιντριβάνι του πάρκου είναι

εξάγωνο αρκετά μεγάλο με έναν πίδακα στο κέντρο που φτάνει στην αποκορύφωση

29 httpelwikipediaorgwikiΖωγραφου

26

του τα 6 με 7 μέτρα ύψος ενώ περιστοιχίζεται από ένα δαχτυλίδι με μικρότερους

πίδακες

Τα γλυπτά του πάρκου χωρίζονται σε τρία ήδη 1) Μινιμαλιστικές γλυπτικές

κατασκευές μικρού μεγέθους που βρίσκονται διάσπαρτες κυρίως από την πλευρά της

οδού Αλκμάνος μέσα στα παρτέρια με τα λουλούδια και τα δέντρα (ο εντοπισμός

τους είναι μάλλον μια περιπέτεια λόγω της οργιώδους βλάστησης στην οποία θα

νόμιζε κανείς ότι δεν έχει επέμβει ανθρώπινο χέρι αλλά και των ίδιων τον γλυπτών

που από κατασκευής μοιάζουν περισσότερο με μικρά τσιμεντένια καθίσματα) 2)

Φορμαλιστικά γλυπτά με επαναλαμβανόμενα μοτίβα που μοιάζουν να είναι

κατασκευασμένα στα τέλη της δεκαετίας του lsquo70 με δομή που θυμίζει τοτέμ και

αναγνωρίσιμες παραστάσεις (μια κουκουβάγια φυτικά μοτίβα κλπ) τοποθετημένα κι

αυτά στα παρτέρια που βρίσκονται στην πλευρά της οδού Αλκμάνος με ελάχιστη

προσβασιμότητα και δυσκολία εντοπισμού τους 3) Μπρούτζινη προτομή μικρού

μεγέθους που βρίσκεται περίπου στο μέσο του τρίτου κατά σειρά μέρους του πάρκου

και είναι και αυτή κρυμμένη πίσω από δέντρα και θάμνους Η προτομή που

φιλοτέχνησε ο Louis Alberto Pantoja το 2000 έγινε προς τιμή του Francisco de

Miranda του επαναστάτη της Βενεζουέλας που γεννήθηκε στο Caracas 28 Μαρτίου

του 1750 και πέθανε στις φυλακές του El Arsenal de la Carraca Cadiz 14 Ιουλίου του

1816

Αυτή η προτομή εγείρει αρκετά ερωτήματα σε σχέση με τον τόπο που

βρίσκεται την λειτουργία που παρέχει αλλά και την ιστορία του απεικονιζόμενου

Η προτομή τοποθετήθηκε στο πάρκο το 2001 σε μία προσπάθεια του δήμου

Αθηναίων να γεμίσει όσο το δυνατόν περισσότερους δημόσιους χώρους με αγάλματα

και προτομές ενόψει των ολυμπιακών αγώνων της Αθήνας του 2004

Χαρακτηριστικά είναι τα άρθρα που δημοσιευτήκαν λίγα χρόνια αργότερα

Όσο για τον Δημήτρη Αβραμόπουλο φάνηκε η προτίμησή του

για τις προτομές με αποκορύφωμα τη δημιουργία του laquoΠάρκου

Ελλήνων Λογοτεχνώνraquo μπροστά από το Πνευματικό Κέντρο Πληθώρα

τέτοιων δωρεών αποδέχθηκε άκριτα ο δήμος Αθηναίων εκείνη την

περίοδο Έτσι εξηγείται και η παρουσία του αγάλματος του στρατηγού

Χοσέ Αρτίγας laquoελευθερωτή της Ουρουγουάηςraquo στη

Μιχαλακοπούλου Στα περισσότερα βάθρα υπήρχε και το όνομα του

27

τότε δημάρχου ακόμα και μέσα στο νόμισμα της στήλης της

laquoΔραχμήςraquo 7 - 0802200430

Η απουσία πολιτικής χαρακτήριζε την πολιτική του Δήμου

Αθηναίων για τα έργα τέχνης σε δημόσιους χώρους Οχι μόνο

πρόσφατα αλλά τουλάχιστον τα τελευταία 30 χρόνια Επί δημαρχίας

Αβραμόπουλου μια καλλιτεχνική επιτροπή που τώρα έχει καταργηθεί

δεχόταν τις προτάσεις για δωρεές έργων στην πλειονότητά τους

αμφιβόλου ποιότητας laquoΚάθε σύλλογος έκανε και μια δωρεά

προσπαθώντας με προτομές να τιμήσει τις προσωπικότητες που

συνδέθηκαν με τον τόπο τουraquo συνεχίζει ο Π Λουκάκος

Προς το παρόν ξεχάστε τα αυτά Η αποδοχή των δωρεών έχει

παγώσει και για το λόγο αυτό τους τελευταίους μήνες δεν έχει

τοποθετηθεί ούτε ένα καινούριο υπαίθριο γλυπτό στην Αθήνα -με

εξαίρεση το άγαλμα του Μεγάλου Αλέξανδρου έργο του Γιάννη

Παππά που ενδεχομένως να τοποθετηθεί απέναντι από το Ρεξ Εχουν

όμως παγώσει και οι διαγωνισμοί και οι αναθέσεις laquoΤο νομοθετικό

πλαίσιο απαγορεύει τις αναθέσεις έργων ακόμα και τον μεγαλύτερο

γλύπτη της Ελλάδας να έχουμε μπροστά μας Αναθεση μπορεί να γίνει

μόνο για ποσό έξι χιλιάδων ευρώ έτσι όμως δεν μπορούμε να μιλάμε

για κάποιο γλυπτό με αξιώσειςraquo διευκρινίζει ο Π Λουκάκος (7 -

08022004)31

Για τον μέσο Αθηναίο πολίτη που επισκέπτεται το πάρκο ο Francisco de

Miranda δεν σημαίνει απολύτως τίποτα και θα ήταν παράδοξο να περιμένουμε κάτι

τέτοιο Άρα γιατί επιλέχθηκε αυτός ο επαναστάτης της Βενεζουέλας για να

διακοσμήσει με την προτομή του έναν δημόσιο χώρο της Αθήνας Και εντέλει ποίος

είναι ο Francisco de Miranda

30 Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=3325212 31 Παρής Σπίνου Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=98141564

28

Francisco de Miranda32

Ο Sebastiaacuten Francisco de Miranda y Rodriacuteguez γνωστός περισσότερο ως

Francisco de Miranda συμμετείχε στην επανάσταση της Βενεζουέλας Παρόλο που τα

σχέδια του για την ανεξαρτησία των ισπανόφωνων αποικιών της Αμερικής απέτυχαν

θεωρήθηκε ως ο πρόδρομος του Simoacuten Boliacutevar που κατά τη διάρκεια του αμερικανό-

ισπανικού πολέμου απελευθέρωσε με επιτυχία μεγάλο μέρος της νοτίου Αμερικής Ο

Miranda έζησε μία ταραχώδη ζωή Ως ιδεαλιστής ανέπτυξε ένα πρωτοποριακό σχέδιο

για να ελευθερώσει και να ενοποιήσει την λατινική Αμερική αλλά οι φιλοδοξίες και

επιδιώξεις του για την ανεξαρτησία της νοτίου Αμερικής απέτυχαν το 1812 τον

παρέδωσαν στους εχθρούς του και μετά από τέσσερα χρόνια το 1816 πέθανε σε

ισπανική φυλακή Παρόλα αυτά δεκατέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο του το

μεγαλύτερο μέρος της ισπανόφωνης Αμερικής ήταν ελεύθερο

Ο Miranda γεννήθηκε μέσα σε μία μεγαλοαστική οικογένεια ο πατέρας του

Sebastian de Miranda Ravelo ήταν εύπορος έμπορος με καταγωγή από τις Κανάριες

Νήσους ενώ και η μάνα του Francisca Antonia Rodriacuteguez de Espinoza καταγόταν από

πλούσια οικογένεια της Βενεζουέλας Ο Miranda πήγε στα καλύτερα ιδιωτικά σχολεία

και στα ακριβότερα κολλέγια ενώ κατά την διάρκεια της φοίτησής του δεχόταν

ρατσιστικά πειράγματα για την καταγωγή του Έτσι δεν απολάμβανε τα οφέλη της

υψηλής κοινωνίας μιας και υπήρχε συνεχής αμφισβήτηση από την αριστοκρατία της

εποχής Σαν αποτέλεσμα αυτής της αποδοκιμασίας ο Miranda παρουσίαζε την εικόνα

του φαντασμένου με πομπώδεις αφηγήσεις και μυθεύματα

Γύρω στο 1771 ο Miranda αγόρασε το αξίωμα του καπετάνιου του ισπανικού

στόλου (όχι κάτι ασυνήθιστο για την εποχή) Ενώ υπηρετούσε ως καπετάνιος δίπλα

στον στρατηγό Juan Manuel de Cajigal y Monserrat (1739-1811) απέκτησε

ενδιαφέρον για τον αγώνα υπέρ της ανεξαρτησίας της ισπανόφωνης Αμερικής

Υπό τον Cajigal ο Miranda συμμετείχε στην μάχη της Pensacola το 1781

υπερασπιζόμενος την ισπανική κυριαρχία σε αυτό που ονομάζουμε σήμερα Florida

των ΗΠΑ Αυτή η συμμετοχή του τού χάρισε το αξίωμα του συνταγματάρχη

32 httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

29

Από το 1791 ο Miranda απέκτησε ενεργό ρόλο στην γαλλική επανάσταση Στο

Παρίσι ήταν φίλος με τον Girondiste Jacques Pierre Brissot και τον Jeacuterocircme Peacutetion de

Villeneuve και για σύντομο χρονικό διάστημα υπηρέτησε σαν στρατηγός στον

επαναστατικό στρατό που διοικούνταν από τον Charles Franccedilois Dumouriez Τον

Απρίλιο του 1793 ο Miranda συνελήφθη και κατηγορήθηκε για προδοσία Στη δίκη

όμως ήταν τόσο ήρεμος και πειθήνιος που κρίθηκε αθώος Παρόλα αυτά οι

κατηγορίες του Marat και των συντρόφων του δεν καταλάγιασαν Συνελήφθη ξανά

τον Ιούνιο του 1793 και φυλακίστηκε

Ο Miranda φαίνεται να επιβίωσε από έναν συνδυασμό ευνοϊκής τύχης και

πολιτικών συμφερόντων υπέρ του η επαναστατική κυβέρνηση απλά δεν μπορούσε να

συμφωνήσει για το τι έπρεπε να κάνει με αυτόν Παρέμεινε στις φυλακές του La Force

ακόμα και μετά από την πτώση του Robespierre τον Ιούλιο του 1794 ενώ

απελευθερώθηκε τον Ιανουάριο του επόμενου χρόνου Πεπεισμένος πλέον ότι η τροπή

που είχε πάρει η επανάσταση ήταν λάθος ξεκίνησε να συνωμοτεί με τους

αριστοκράτες εναντίον των επαναστατών και ταυτόχρονα τού έγινε πρόταση από

αυτούς να ηγηθεί του στρατού τους αλλά για άλλη μια φορά συνελήφθη και

εκδιώχθηκε από την χώρα

Η ζωή του ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τον αγώνα για ανεξαρτησία των

ισπανικών αποικιών στην Λατινική Αμερική Ο Miranda οραματιζόταν μία

ανεξάρτητη αυτοκρατορία η οποία να αποτελείται από όλες τις περιοχές που

βρίσκονταν υπό την κατοχή των ισπανών και των πορτογάλων και να απλώνεται από

τον ποταμό του Μισισιπή μέχρι το Cape Horn Αυτή η αυτοκρατορία θα ήταν υπό την

ηγεμονία μίας βασιλευόμενης οικογένειας που θα ονομαζόταν `Inca` προς τιμή του

ένδοξου ινδιάνικου λαού

Με την βοήθεια της μεγάλης Βρετανίας ο Miranda αποπειράθηκε να εισβάλει

στη Βενεζουέλα το 1806 Το ίδιο διάστημα η Βρετανία ήταν σε πόλεμο με την

Ισπανία και σύμμαχος του Ναπολέοντα Το 1793 ο Miranda πήγε στην Ουάσινγκτον

για να συναντήσει τον πρόεδρο Thomas Jefferson Η συνάντηση έγινε αλλά δεν

υπήρξε καμία ανάμιξη στα σχέδια του Miranda Έτσι άρχισε να οργανώνει κρυφά μία

εκστρατεία για την απελευθέρωση της Βενεζουέλας ναυλώνοντας ένα πλοίο που

ονόμασε Leander προς τιμήν του μεγαλύτερού του γιου

30

Στο Jacmel Haiti ο Miranda απέκτησε άλλα δύο πλοία το Bee και το

Bacchus μαζί με το πλήρωμά τους Στις 12 Μαρτίου στο Jacmel ο Miranda

ανάρτησε την πρώτη σημαία της Βενεζουέλας στο Leander την οποία και είχε

σχεδιάσει μόνος του Στις 28 Απριλίου ο μικρός αυτός στόλος κατελήφθη από τα

ισπανικά πολεμικά πλοία στις ακτές της Βενεζουέλας Μόνο το Leander κατάφερε να

αποδράσει Εξήντα άντρες αιχμαλωτίστηκαν και δικάστηκαν και δέκα από αυτούς

στάλθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα Το Leander με το πλήρωμά του

ανασυντάχθηκαν στα βρετανικά νησιά Barbados και Trinidad Στις 3 Αυγούστου η

εκστρατεία έφτασε στο La Vela de Coro καταλαμβάνοντας το φυλάκιο για πρώτη

φορά σηκώθηκε η σημαία της Βενεζουέλας στα χώματα της Πριν ξημερώσει το

επόμενο πρωινό η εκστρατεία κατέλαβε το Coro αλλά δεν δέχτηκε καμία βοήθεια

από τους κατοίκους της πόλης Υπό την απειλή της ήττας οι άνδρες υποχώρησαν

περιμένοντας ενισχύσεις Συνειδητοποιώντας ότι δεν μπορούσε να κρατήσει άλλο την

πόλη ο Miranda διέταξε τον στρατό του να σαλπάρει ενώ όλον τον επόμενο χρόνο

περίμενε στα νησιά της καραϊβικής για ενισχύσεις που δεν έφτασαν ποτέ Κατά την

επιστροφή του στην Βρετανία ο Miranda βρήκε μεγαλύτερη υποστήριξη από την

βρετανική κυβέρνηση Το 1808 συντάχθηκε και στάλθηκε μεγάλη στρατιωτική

δύναμη για να επιτεθεί στην Βενεζουέλα αλλά η εισβολή του Ναπολέοντα στην

Ισπανία ξαφνικά μετέτρεψε τους Ισπανούς σε σύμμαχους της Βρετανίας και έτσι

έληξε άδοξα και αυτή η προσπάθεια

Όταν τελικά η Βενεζουέλα απέκτησε την ανεξαρτησία της στις 19 Απριλίου

του 1810 στάλθηκε αντιπροσωπεία στην Βρετανία για την αναγνώριση του

νεοσύστατου κράτους Αυτή η αντιπροσωπεία έπεισε τον Miranda να γυρίσει στην

πατρίδα του και την ίδια χρονιά εκλέχθηκε ως αντιπρόσωπος του El Pao της επαρχίας

της Βαρκελώνης Στις 5 Ιουνίου του 1811 καθιερώθηκε επίσημα η τρίχρωμη σημαία

που ο Miranda είχε σχεδιάσει

Στα χρόνια που ακολούθησαν η τύχη του Miranda αλλά και του νεοσύστατου

κράτους δεν ήταν ευνοϊκή Ο στρατός των δημοκρατικών απέτυχε να κατακτήσει

περιοχές της Βενεζουέλας που παρέμεναν υπό το βασιλικό καθεστώς Επιπροσθέτως

η Βενεζουέλα χάνει την ισπανική αγορά και το κύριο εξαγόμενο προϊόν της το κακάο

Αυτό σήμανε την οικονομική κρίση που κυρίως έπληξε τις μεσαίες και χαμηλές

τάξεις χάνοντας τον ενθουσιασμό τους για την δημοκρατία Στης 4 Ιουλίου η

31

Βαρκελώνη τάχτηκε υπέρ του βασιλικού καθεστώτος Η γειτονική Cumanaacute

αποκόπηκε από το δημοκρατικό κέντρο και αρνήθηκε να αναγνωρίσει την

δικτατορική κυριαρχία του Miranda ως στρατιωτικού διοικητή Υπό αυτές τις

συνθήκες μία ισπανική φρεγάτα με διοικητή τον Domingo Monteverde κατάφερε

από μία μικρή ομάδα στρατιωτών που διέθετε να δημιουργήσει έναν μεγάλο στρατό

από οικειοθελείς κατοίκους που τον ακολούθησαν ως την Valencia αφήνοντας τον

Miranda να κατέχει μόνο ένα μικρό μέρος της κεντρικής Βενεζουέλας Στα μέσα

Ιουλίου ο Monteverde είχε καταλάβει την Valencia ενώ ο Miranda έβλεπε ότι η

κατάσταση είχε γίνει απελπιστική Άρχισε τις διαπραγματεύσεις με τον Monteverde

για παύση πυρός στις 25 Ιουλίου του 1812 Παρόλο που στη συμφωνία για παύση

πυρός υπήρχε πολιτική αμνηστία ο Miranda προσπάθησε να διαφύγει από το λιμάνι

του La Guaira με βρετανικό πλοίο Ο συνταγματάρχης των επαναστατών Boliacutevar

κατηγόρησε τον Miranda για προδοσία Έτσι ο Miranda συνελήφθη και παραδόθηκε

στον ισπανικό βασιλικό στρατό

Ο Miranda πέθανε σε κελί των φυλακών Cuatro Torres το 1816 ενώ η

υπόθεση του ακόμα εκκρεμούσε Η ταφή του έγινε σε μαζικό τάφο πράγμα που

καθιστούσε αδύνατη την αναγνώρισή του αφήνοντας άδειο τον τάφο του στο εθνικό

πάνθεον της Βενεζουέλας

Οι περιπέτειες του Miranda μας ταξιδεύουν σε έναν κόσμο πέρα από τον χώρο

και τον χρόνο που μπορεί να μας συναρπάσει με τον εξωτισμό του Η προτομή του

είναι μία ανθρώπινη κατασκευή ένας μηχανισμός που μπορεί να παρακινήσει

κάποιους περαστικούς να ασχοληθούν με τις περιπέτειες και τα κατορθώματά του

δημιουργώντας μία άλλη παράλληλη πραγματικότητα

Αλλά και το ίδιο το πάρκο λειτουργεί σαν μία άλλη παράλληλη

πραγματικότητα προσομοιώνοντας ένα `δεδομένο` φυσικό περιβάλλον ενώ στην

πραγματικότητα είναι μία κατασκευή Η αίσθηση ότι περπατάς στη φύση είναι

ψευδής και παρόλο που το συγκεκριμένο πάρκο με την έλλειψη συντήρησης έχει ένα

λόγο παραπάνω να δίνει αυτή την εντύπωση δεν παύει να είναι ένας

κατασκευασμένος κήπος μία μίμηση

Το πρόβλημα σε αυτούς τους χώρους ξεκίνα από την στιγμή που δεν μπορούν να

χρησιμοποιηθούν ως αυτό που προσομοιώνουν μέσα από μία πραγματική βιωμένη

32

εμπειρία Αντίθετα λειτουργούν σαν προβολή που μας αποσωματοποιεί παρέχοντάς

μας την ελάχιστη διάδραση

Σώμα

Από την στιγμή που γεννιόμαστε μέχρι την στιγμή που θα πεθάνουμε έχουμε

το σώμα μας Δεν μπορούμε να υπάρξουμε χωρίς αυτό έχουμε σάρκα που μπορεί να

τραυματιστεί έχουμε κόκαλα που μπορεί να σπάσουν Ότι αντιλαμβανόμαστε από

τον περιβάλλοντα χώρο προέρχεται από τις αισθήσεις μας δια μέσου του σώματος

μας Οι αισθήσεις μας δεν μπορούν να λειτουργήσουν αυτόνομα

Ο Drew Leder στο βιβλίο του Absent Body (1990) μιλάει για το σώμα και πώς

με αυτό αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο

Με έναν σημαντικό τρόπο το ζωντανό σώμα βοηθά στο να

δομηθεί ετούτος ο κόσμος σαν εμπειρία Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε

το νόημα και την φόρμα των πραγμάτων χωρίς την αναφορά των

σωματικών δυνάμεων δια μέσου των οποίων αντιλαμβανόμαστε (οι

αισθήσεις η κίνηση η γλώσσα οι επιθυμίες) Το ζωντανό σώμα δεν είναι

απλά άλλο ένα πράγμα στον κόσμο άλλα ένας τρόπος αυτός ο κόσμος να

υπάρχει33

Ο Drew Leder μιλάει για ένα σώμα που δρα ένα εμπειρικό σώμα Η

κατασκευή τόπων όπως το πάρκο της Μιχαλακοπούλου αφήνουν το σώμα χωρίς

δράση έξω από την εμπειρία του κόσμου Η αλληλεπίδρασή μας μέσω του σώματός

μας με τον κόσμο αφορά την διαδικασία μιας πρακτικής μάθησης του κόσμου Αν

πράγματι συμβαίνει αυτό γιατί κυρίως ο δυτικός κόσμος κατασκευάζει τόπους που

αποκλείουν την σωματοποιημένη εμπειρία όπως υλικής υπόστασης χώρους ή

ψηφιακούς τόπους που διαχωρίζουν και αποκλείουν το φυσικό σώμα

Κατά τη διάρκεια των σταυροφοριών τον 16ο αιώνα το σώμα

θεωρήθηκε αμαρτωλό και ασταθές λόγω της φθαρτότητάς του Έτσι

ξεκίνησε η `αναζήτηση της βεβαιότητα` (Quest for Certainty) σαν την οδό

33 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990 σελ

33

προς στην αλήθεια που είναι καθολική άχρονη και ανεξάρτητη από τις

ιδιοτροπίες του ανθρώπινου σώματος (Toumin 1990 cited in Shilling 2005

7)34

Τον 17ο αιώνα ο Καρτέσιος αναζητούσε αυτή τη βεβαιότητα Όταν ξύπνησε

από έναν εφιάλτη που βίωσε ως πραγματικό αισθάνθηκε ότι οι αισθήσεις του τον

εξαπάτησαν στο όνειρο Έτσι πείστηκε ότι ήταν πολύ λίγα αυτά για τα οποία

μπορούσε να ήταν βέβαιος γιατί τα πάντα ήταν μία θεϊκή απάτη

Είμαι πεπεισμένος ότι δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο ούτε

ουρανός ούτε γη ούτε πνεύμα ούτε σώμα Μήπως αυτό σημαίνει ότι κι

εγώ δεν υπάρχω Όχι εάν έχω πείσει τον εαυτό μου για κάτι (ή έχω

σκεφθεί το οτιδήποτε) τότε σίγουρα υπάρχω Αλλά υπάρχει κάποιος που

εξαπατά και που κατέχει ανώτερη δύναμη και επιδεξιότητα που

εξεπίτηδες και συνεχώς με εξαπατά Σε αυτή την περίπτωση

αναμφισβήτητα υπάρχω εάν με εξαπατά και τον αφήνω να με εξαπατά

όσο μπορεί τότε θα μου δείξει ότι δεν είμαι ένα τίποτα και έτσι θα

νομίζω ότι είμαι κάτι Οπότε αφού σκέφτηκα διεξοδικά το θέμα πρέπει

να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι αυτή η πρόταση είμαι άρα υπάρχω

είναι απαραιτήτως αληθής όταν τίθεται από μένα ή συλλαμβάνεται από

το μυαλό μου35

Στο τελευταίο μισό του 21ου αιώνα η εξέλιξη των ψηφιακών μέσων ανέπτυξε

αυτόν τον δυϊσμό του Καρτέσιου με την εμφάνιση της δυνητικής πραγματικότητας

Τα σώματά μας στον σύγχρονο ψηφιακό κόσμο είναι ακαθόριστα ενώ αναφέρονται

και ως `απόντα` Η ιδέα του απόντος σώματος ταυτίζεται με την θρησκεία και την

φιλοσοφία του δυτικού κόσμου όπου το πνεύμα μπορεί να υπάρξει διαχωρισμένο

από το σώμα Το σώμα μας στον ψηφιακό κόσμο φαίνεται να είναι απαρχαιωμένο και

να χρειάζεται τεχνολογικά ανεπτυγμένες προσθήκες που να το επεκτείνουν Αυτές οι

επεκτάσεις (VR γάντια VR κασκέτες κλπ) γίνονται μέρος της ενσώματης εμπειρίας

μας

34 Drew Leder The Absent Body όπ σελ 35 httpplatostanfordeduentriesdescartes-epistemology chapter4

34

Αυτές οι προσθήκες στο σώμα παραμένουν για τον καρτεσιανό δυϊσμό

αντικείμενα προσκολλημένα στο σώμα που και αυτό είναι αντικείμενο Η εμπειρία

δια μέσου των αντικειμένων ενεργοποιείται με τον νου Το μυαλό επιτυχώς

δραπετεύει από το σώμα και ταξιδεύει στον κόσμο ανεξάρτητα

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη36

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη είναι ένα διήγημα του συγγραφέα και φιλόσοφου

Στανισλάβ Λεμ Το διήγημα μιλάει για έναν βασιλιά και τον υπήκοό του ένα ρομπότ

που τον μεταφέρει σε ψηφιακά όνειρα προσομοιωμένες πραγματικότητες και

όμορφες πριγκίπισσες

Ο πόθος του βασιλιά Φερμουάριου να βρει την όμορφη πριγκίπισσα Ανείπωτη

τον οδήγησε σε μία καλύβα όπου κατοικούσε ένας άνθρωπος με πατριαρχικό

παρουσιαστικό

laquoΓυρεύεις την Ανείπωτη άθλιε κακομοίρη Και όμως ξέρεις πλήρως καλώς

ότι δεν έχει ζήσει καθόλου αυτά τα τελευταία πεντακόσια χρόνια και

επομένως ότι το πάθος σου είναι μάταιο και ασύμφορο Το μόνο που μπορώ

να κάνω για σένα είναι να σου επιτρέψω να τη δεις όχι βέβαια στην σάρκα

άλλα σ` ένα λογικά πληροφοριακό αντίγραφο ένα μοντέλο που είναι

ψηφιακό και όχι φυσικό στοχαστικό και όχι πλαστικό εργοδικό και λίαν

εξησφαλισμένα ερωτικό και όλα αυτά εις το Μαύρο Κιβώτιον που

κατασκεύασα τις ώρες της σχόλης μου με ότι πιο πρόχειρο βρήκα μπροστά

μουraquo

Η υπόσχεση του άνδρα ο βασιλιάς να δει την πριγκίπισσα σε αυτόν τον

προσομοιωμένο κόσμο είναι δελεαστική

laquoΑχ δείξε μου την δείξε μου την αμέσωςraquo φώναξε ο Φερμουάριος

ανατριχιάζοντας ολόκληρος Ο πατριάρχης έκανε laquoναιraquo με το κεφάλι έψαξε

36 Χοφσταντφερ Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993 Στανισλάβ Λεμ κεφ 6 Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ 117

35

στον αρχαίο τόμο για να βρει τις συντεταγμένες της πριγκίπισσας μετέφερε

την ίδια κι ολόκληρο το Μεσαίωνα σε διάτρητα δελτία κατέγραψε το

πρόγραμμα κατέβασε το διακόπτη σήκωσε το καπάκι του Μάυρου

Κιβώτιου

laquoΣκύψε να δειςraquo

Ο βασιλιάς έσκυψε κοίταξε και είδε ναι τον μεσαίωνα τέλεια

προσομοιωμένο εντελώς ψηφιακό και μη γραμμικό και να η Δανδηλία το

Παγοδάσος το παλάτι με τον Ηλιόπυργο το Ορνιθοτροφείο-Που-

Χλιμίντριζε ο Θησαυρός με τα Εκατό Μάτια Και να η ίδια η Ανείπωτη που

περπατούσε αργά στοχαστικά στην προσομοίωση του κήπου της και τα

κυκλώματά της λαμπύριζαν κόκκινα και χρυσαφιά καθώς έκοβε

προσομοιωμένα λουλούδια και υπό τον ήχο προσομοιώσεις τραγουδιών Ο

Φερμουάριος ανίκανος να περιορίσει περισσότερο τις ορμές του πήδηξε στο

Μάυρο Κουτί και ξετρελαμένος όπως ήταν προσπάθησε να μπει στον

κομπιουτερικό εκείνο κόσμο Ο πατριάρχης όμως γρήγορα έσβησε το ρεύμα

έδωσε μία σπρωξιά στον Βασιλιά και τον γκρέμισε στη γη και είπε

laquoΤρελέ Θέλεις να επιχειρήσεις το ακατόρθωτο Γιατί κανένα πλάσμα

φτιαγμένο από ύλη δεν μπορεί να μπει σ` ένα σύστημα που δεν είναι τίποτα

άλλο παρά η ροή και ο στρόβιλος αλφαριθμητικών στοιχείων ασυνεχών

συνδυασμών ακέραιων αριθμών το αφηρημένο υλικό από το οποίο είναι

φτιαγμένα τα ψηφίαraquo

laquoΜα εγώ θέλω θέλωraquo έσκουξε ο Φερμουάριος εκτός εαυτού και χτύπησε

το κεφάλι του στο Μαύρο Κουτί τόσο δυνατά που έκανε αυλάκιά στο

μέταλλο

Η επιθυμία του βασιλιά Φερμουάριου δεν μας είναι και τόσο ξένη οι ψηφιακοί

κόσμοι από την αρχή της δημιουργίας τους μας υποσχέθηκαν έναν κόσμο που μέχρι

τώρα τον βλέπαμε σε άλλα μέσα όπως το σινεμά αλλά μόνο από τις καρέκλες μας

Το ενδεχόμενο να μπορούμε να δράσουμε σε αυτούς τους χώρους εξάπτει την

φαντασία μας για εμπειρίες δίχως φυσικά όρια και φόβους επιβίωσης που αφορούν τη

σωματική μας ακεραιότητα

36

Τι γίνεται όμως με το αντάλλαγμα που πρέπει να καταβάλουμε για να βιώσουμε

αυτούς τους κόσμους

laquoΑν είναι τόσο αναλλοίωτος ο πόθος σου τότε υπάρχει ένας τρόπος με τον

οποίο μπορώ να σε συνδέσω με την πριγκίπισσα Ανείπωτη αλλά πρώτα θα

πρέπει να αποχωριστείς την παρούσα μορφή σου γιατί θα σου πάρω τις

συντεταγμένες σου και θα σε κάνω πρόγραμμα άτομο προς άτομο και θα

τοποθετήσω την προσομοίωσή σου σ` αυτόν τον μεσαιωνικά πλασμένο

κόσμο τον πληροφοριακό και αναπαραστατικό και εκεί θα μείνει

αντέχοντας όσο τα ηλεκτρόνια τρέχουν μέσα σ` αυτά τα σύρματα και πηδούν

από κάθοδο σε άνοδο Εσύ όμως όπως στέκεσαι τώρα μπροστά μου θα

εκμηδενιστείς έτσι ώστε η μόνη σου ύπαρξη θα είναι με τη μορφή δεδομένων

πεδίων και δυναμικών στατιστική ευρετική και απόλυτα ψηφιακήraquo

Εδώ εγείρεται το θέμα της ατομικής ταυτότητας Όταν κάνουμε ταξίδια σε αυτούς

τους κόσμους παραμένουμε οι ίδιοι Το θέμα είναι περίπλοκο γιατί σε αυτόν τον

δυϊσμό του σώματος και νου η ατομική ταυτότητα παύει να ανήκει και στα δύο

ισότιμα

laquoΑυτό είναι πολύ δύσκολο να το πιστέψει κανείςraquo είπε ο Φερμουάριος laquoπώς

θα ξέρω πως δημιούργησες τη δική μου προσομοίωση και όχι κανενός

αλλουνούraquo

Ο πατριάρχης προσπάθησε να δείξει στον μπερδεμένο βασιλιά ότι πράγματι

θα ήταν αυτός και όχι κάποιος άλλος Αλλά και πάλι ο βασιλιάς είχε

αμφιβολίες

laquoΝαι ναι καταλαβαίνωraquo είπε ο βασιλιάς laquoΚαι πάλι όμως είναι μονάχα το

πανομοιότυπο μου και όχι εγώ ο ίδιος αφού εγώ είμαι εδώ και δεν είμαι μέσα

στο Κιβώτιοraquo

laquoΌταν σε δω κλειδομανταλωμένο στην αγκαλιά της αγαπημένης σουraquo του

είπε ο πατριάρχης laquoθα φροντίσω να μην υπάρχεις εις διπλούν ένας εδώ κι

ένας εκεί μέσα στο Κιβώτιο Θα μεταχειριστώ μια μέθοδο παλιά μεν και

37

πρωτόγονη αλάνθαστη όμως γι` αυτό σκύψε λιγάκι αν έχεις την

καλοσύνηhellipraquo

Στην πραγματικότητα εάν συνέβαινε αυτό σε όλους μας και χάναμε την

σωματική μας υπόσταση τότε όλοι η δυτική φιλοσοφία και θρησκεία θα πανηγύριζε

για το κατόρθωμά της Το μιαρό σώμα που τόσο απεχθανόμαστε θα καταστρεφόταν

για πάντα και σύμφωνα με τον δυτικό πολιτισμό το πνεύμα επιτέλους θα

απαλλασσόταν από τα βάρη της ύλης

laquoΠρώτα δείξε μου άλλη μία φορά την Ανείπωτή σουraquo είπε ο βασιλιάς laquoΈτσι

για να σιγουρευτώhellipraquo

Ο σοφός ανασήκωσε το καπάκι του Μαύρου Κιβωτίου και του έδειξε την

Ανείπωτη Ο βασιλιάς την κοίταξε την ξανακοίταξε και τελικά είπε laquoΗ

περιγραφή του αρχαίου βιβλίου είναι πολύ υπερβολική Δεν είναι άσχημη

βέβαια αλλά ούτε κατ` ιδέαν τόσο ωραία όσο έλεγε το χρονικό Λοιπόν τώρα

σ` αφήνω γέρο σοφέhellipraquo

Και πήγε να φύγει

laquoΠου πάς θεότρελεraquo φώναξε ο πατριάρχης σφίγγοντας το σφυρί στα χέρια

του γιατί ο Βασιλιάς είχε φτάσει πια στην πόρτα

laquoΌπου να `ναι αλλά όχι μέσα στο Κιβώτιοraquo είπε ο Φερμουάριος και το

έβαλε στα πόδια

Γιατί ο βασιλιάς δεν έμεινε τελικά στην αγαπημένη του πριγκίπισσα αλλά το

έσκασε φοβισμένος και κατατρεγμένος

Ο Vilem Flusser στο κείμενο του laquoΗ ψηφιακή φαινομενικότηταraquo αναφέρει την

δυσπιστία ως την άμεση αντίδρασή μας απέναντι σε ότι είναι κατασκευασμένο από

τον άνθρωπο για να μιμείται

Εντούτοις στο ερώτημα περί της δυσπιστίας μας απέναντι σ`

αυτούς τους εναλλακτικούς κόσμους υπάρχει και ένα άλλο είδος

απάντησης Αυτή η απάντηση βασίζεται στο γεγονός ότι πρόκειται για

38

κόσμους που εμείς οι ίδιοι έχουμε σχεδιάσει και όχι για κάτι που μας έχει

παρασχεθεί όπως ο περιβάλλον κόσμος Οι εναλλακτικοί κόσμοι δεν είναι

κάτι το δεδομένο [Daten] αλλά κάτι το τεχνητά κατασκευασμένο [Fakten]

Η δυσπιστία μας προκύπτει από το ότι στέκουμε γενικότερα καχύποπτοι

απέναντι στην τέχνη και σε καθετί τεχνητό Η laquoτέχνηraquo είναι ωραία αλλά

μετατρέπεται σε ψεύδος αμέσως μόλις εξεταστεί υπό το φως της έννοιας

της laquoφαινομενικότηταςraquo37

Για τον Vilem Flusser ο πατριάρχης θα ήταν ένας laquoτεχνοκράτηςraquo ένας

laquoλειτουργός των μέσωνraquo και οι κόσμοι που κατασκευάζει σχεδιασμοί-προβολές

[Projekte] της κυρίαρχης ελίτ

Όμως αν ο πατριάρχης στην ιστορία με την Πριγκίπισσα Ανείπωτη ήταν θεός

και το Μαύρο Κιβώτιο δεν ήταν απλά ένα τέχνασμα που κατασκευάζει σχεδιασμούς-

προβολές αλλά μία θεϊκά δεδομένη [Daten] δημιουργία όπως ο παράδεισος τότε θα

δεχόταν ο Φερμουάριος να μετατραπεί σε ψηφία με τίμημα να χάσει την υλική του

υπόσταση και να μετατραπεί κι αυτός σε σχεδιασμό-προβολή

Συμπέρασμα

Η προσαρμογή του περιβάλλοντος στις ανάγκες μας είναι κατ` εξοχήν

μέθοδος που χρησιμοποιούμε για την επιβίωσή μας απέναντι στο μεγάλο μας

αντίπαλο που δεν είναι άλλος από την ίδια τη φύση Η εκτίμηση μας για τη φύση

υπήρξε μόνο δια μέσου της αναπαράστασής της Η προσομοίωση μιας ασφαλούς και

ελεγχόμενης φύσης ταυτίστηκε με την έννοια του κήπου Η βιβλική Εδέμ είναι ο

κήπος που δεν κρύβει τίποτα απειλητικό για τον Αδάμ και την Εύα μιας και όλα είναι

κατασκευασμένα σε απόλυτη αρμονία

Τα χωριά και έπειτα οι πόλεις που κάποτε κατασκευάστηκαν για να

προστατέψουν τον άνθρωπο από την αγριότητα της φύσης τώρα έγιναν και αυτά

χαοτικά και απειλητικά Όσο μεγαλώνουν οι πόλεις τόσο αυξάνονται οι κήποι

37 Vilem Flusser laquo Η ψηφιακή φαινομενικότηταraquo στον τόμο Digitaler Schein Aumlsthetik der elektronischen Medien (Επιμ) Florian Rotzer Suhrkamp Frankfurt am Main 1991 μτφρ Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης σελ 2

39

φτάνοντας στις μέρες μας να χάσουν τον ιδιωτικό τους χαρακτήρα και να

μετατραπούν σε δημόσια πάρκα

Το πάρκο στα Ιλίσια είναι ένα πράσινο ξέφωτο που δεν προσομοιώνει μόνο

μία φύση αλλά και άλλες εμπειρίες όπως την ιστορία του De Miranda διαμέσου της

προτομής του που κοσμεί το πάρκο Αλλά είμαστε εμείς σε θέση να κατανοήσουμε

μνημεία που ενώ παραδοσιακά αφορούν πρόσωπα και ιστορίες της εθνικής μας

συνείδησης παρουσιάζουν και ήρωες εξωτικών χωρών

Είναι τα σώματα μας `κατασκευασμένα` για να μπορούν να αντιδρούν σε

αυτές τις προσομοιωμένες εμπειρίες

Είμαστε σε θέση να βιώσουμε αυτή την πράσινη λωρίδα ως φύση και τις

παράλληλες πραγματικότητες που μας προσφέρει

Φαίνεται σαν να έχουμε χάσει την σωματική και νοητική ικανότητα επιβίωσης

στην φύση θέλουμε να βιώσουμε την εμπειρία της αλλά μόνο με την χρήση ενός

ενδιάμεσου που θα μας παρέχει κάποια ασφάλεια

Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της

κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι

η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με

επίδοξους σπεσιαλίστες της επιβίωσης στην αγρία φύση να επιδιώκουν να μας

δείξουν τρόπους και τεχνικές που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για να

παραμείνουμε ζωντανοί στην απίθανη περίπτωση που βρεθούμε εγκαταλελειμμένοι

και αβοήθητοι στις αντίξοες συνθήκες που μας προσφέρει η φύση (Στο `Man Vs

Wild` προταγονιστή ο Bear Grylls που είναι εξοικειωμένος στις ακραίες καταστάσεις

Σαν ένας από τους νεότερους που έχουν αναρριχηθεί στο Έβερεστ και ένας από τους

λιγοστούς που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς την εξαντλητική εκπαίδευση για

λογαριασμό της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων)38 Έτσι αυτοί οι πρωταγωνιστές

38 httpdscdiscoverycomvideosman-vs-wild-scary-survival-moments

-Παρόμιας θεματικής τηλεοπτικές εκπομπές είναι οι Out of the Wild The Alaska Experiment Life or Death Game Jungle Life or Death Game Lost at Sea Everest Razors Edge κλπ

40

τρέφοντε με σκουλήκια φτιάχνοντας καταφύγια από κλαδιά αψηφώντας χαμηλές ή

υψηλές θερμοκρασίες με το παγκόσμιο τηλεοπτικό κοινό να παρακολουθεί με αγωνία

τις περιπέτειες τους βιώνοντας διαμέσου αυτών την περιπέτεια και την αγωνία αλλά

πάντα μέσα από την ασφάλεια του σαλονιού τους

Η χρήση του `μέσου` για την κυριαρχία απέναντι στην φύση από την αρχή της

ύπαρξής μας και στην συνέχεια για την οργάνωση και την επικοινωνία των κοινωνιών

μας έπαιξε μεγάλο ρόλο στην εικόνα που έχουμε σήμερα για τον κόσμο Αυτοί οι

σπεσιαλίστες της επιβίωσης είναι το `μέσο` για να βιώσουμε την άγρια φύση που

τόσο φοβόμαστε αλλά και που τόσο μας ελκύει

Το πάρκο στα Ιλίσια έχει σαν στόχο να παίξει κι αυτό τον ρόλο του `μέσου`

που θα μας ενώσει με την φύση αλλά δεν τα καταφέρνει ούτε στο ελάχιστο σε σχέση

με αυτά τα show της τηλεόρασης Αυτό φαίνεται από την επισκεψιμότητα του πάρκου

που είναι από ελάχιστη έως μηδενική Μήπως με τη σειρά του το πάρκο όπως και η

άγρια φύση χρειάζεται ένα μέσο που να μας επιτρέπει μία μεγαλύτερη

αλληλεπίδραση άρα μία πιο βιωματική εμπειρία

Παροχέας διάδρασης πάρκων

Ο `παροχέας διάδρασης πάρκων` είναι μία διαδραστική μηχανή που επιτρέπει στον

χρήστη της να βιώσει τις χαρές που μπορεί να του προσφέρει ένα πάρκο και ακόμη

περισσότερα Η ψηφιακή προσομοίωση υψηλού επιπέδου του πάρκου στα Ιλίσια με

όλες τις λεπτομέρειες αλλά και τα στοιχεία που το απαρτίζουν (σιντριβάνι προτομή

όλα τα είδη φυτών κλπ) προσφέρει την απόλυτη εμπειρία μίας βόλτας στο πάρκο

Ταυτόχρονα το μηχανικό του μέρος παρέχει μία ολοκληρωμένη σωματική εμπειρία

με κίνηση όλου του σώματος προς όλες τις κατευθύνσεις για μία βόλτα που θα μείνει

αξέχαστη για σας την οικογένεια αλλά και το κατοικίδιο σας

41

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture

Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection

Washington DC 2002

2 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990

3 Emily Brady Aesthetics of the natural environment Εκδόσεις

Edinburgh Edinburgh University Press 2003

4 Francisco de Miranda

httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

5 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο

Μετάφραση Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος

Δασκαλοθανάσης Εκδόσεις Ποταμός 2005

6 Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance

Gardens

httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

7 Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-

Jacques_Rousseau

8 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain

NAi Publishers 2001

9 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις

Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC

1999

10 Paul Skinner Embodied Interaction Iollie therefore I exist b-DAT

University of Plymouth 2006

11 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία Μετάφραση

Μυλωνάκη Ευγενία Εκδόσεις Εκκρεμές 2003

12 Vilem Flusser Η ψηφιακή φαινομενικότητασυμπεριλαμβάνεται στο

συλλογικό τόμο (Επιμ) Florian Rotzer Digitaler Schein Aumlsthetik

der elektronischen Medien Suhrkamp Frankfurt am Main 1991

Μετάφραση Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης

Βερσαλλίες httpelwikipediaorgwikiβρσαλλίες_(παλάτι)

42

13 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής

Μετάφραση Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998

14 Μισέλ Ουελμπέκ Τα στοιχειώδη σωματίδια Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον

της Εστίας Μετάφραση Αλέξης Εμμανουήλ 2007Χοφσταντφερ

Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και

στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου

Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993

  • Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ34
  • Συμπέρασμα σελ38
  • Συμπέρασμα
  • Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με επίδοξους σπεσιαλίστε
    • Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990
      • Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm
      • Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau
Page 4: Μάκης Κυριακόπουλος διπλωματικη εργασία

4

single view) Το ίδιο το τοπίο διαμορφωμένο ως πάρκο είναι κατ` αυτά

laquoan imitation of nature or rather nature itself ornamentedraquo (ΙΙΙ σελ 215)

laquohelliprepresentation of what really exists in natureraquo (στο ίδιο) laquohellipexhibition

of what beautiful is in natureraquo (ΙΙΙ σελ 217) [μια απομίμηση της φύσης ή

πιο σωστά η ίδια η φύση διακοσμημένηhellip αντιπροσώπευση εκείνων που

πραγματικά υπάρχουν στη φύσηhellip έκθεση όσων είναι όμορφα στη

φύσηraquo2

Ο σύγχρονος άνθρωπος θέλει να επανενωθεί με την φύση αλλά πάλι μέσα από

ελεγκτικούς μηχανισμούς που θα αποτρέπουν την οποιαδήποτε απειλή ορίζοντας και

γεωμετρώντας τα κομμάτια που την προσομοιώνουν

Ο Vilem Flusser στο έργο του laquoΗ ψηφιακή φαινομενικότηταraquo αναφέρει ότι

Δεν είμαστε πια υποκείμενα [subjekte] ενός δεδομένου

αντικειμενικού κόσμου αλλά σχεδιασμοί-προβολές [Projekte]

εναλλακτικών κόσμων Εγκαταλείψαμε την υποτακτική στάση που

κατείχαμε ως υποκείμενα και ανακτήσαμε το παράστημά μας με το να

σχεδιάζουμε και να προβάλλουμε Ενηλικιωνόμαστε Γνωρίζουμε ότι

ονειρευόμαστε3

Αυτό που μπορεί να αισθανθεί κανείς διαβάζοντας τα παραπάνω είναι ο

φόβος της απώλειας αυτού που μέχρι τώρα θεωρούσε laquoεαυτόraquo στην μετάβασή του

από το υποκείμενο στο προβαλλόμενο δηλαδή στον προσομοιωμένο εαυτό του Αυτή

η συνείδηση της προβολής του εαυτού μας μέσω των προσομοιωμένων χώρων που

κατασκευάζουμε και που βιώνουμε καθημερινά μας ικανοποιεί την επιθυμία να

βρεθούμε ξανά στην άγρια φύση Οι χώροι που λειτουργούν σαν προβολές και που

μετασχηματίζουν κι εμάς σε τέτοιες μιας και αφαιρούν την δυνατότητα της

πραγματικής βιωμένης εμπειρίας του φυσικού περιβάλλοντος

2 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο μετ Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος Δασκαλοθανάσης εκδόσεις Ποταμός σελ 92 3 Vilem Flusser Η ψηφιακή φαινομενικότητασυμπεριλαμβάνεται στο συλλογικό τόμο (Επιμ) Florian Rotzer Digitaler Schein Aumlsthetik der elektronischen Medien Suhrkamp Frankfurt am Main 1991 μτφρ Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης σελ 14

5

Περιβάλλον-φύση

Στις μέρες μας η φύση είναι δύσκολο να προσδιοριστεί αφού η φύση με την

έννοια του ανεπηρέαστου από την ανθρώπινη παρέμβαση τοπίου έχει προ πολλού

εξαφανιστεί σχεδόν από κάθε περιοχή του βιομηχανοποιημένου κόσμου Οι

περισσότεροι αγριότοποι δεν αποτελούν παρθένα φύση αλλά είναι περιοχές που

αντανακλούν τις ορατές σήμερα συνέπειες της παλαιότερης ανθρώπινης δράσης όπως

η εκχέρσωση της γης η διάβρωση του εδάφους η απογύμνωση του υπεδάφους από

τον ορυκτό πλούτο και η αναδάσωση Ωστόσο το ερώτημα παραμένει για το τι

υποδηλώνει ο όρος περιβάλλον Αν εξετάσουμε την έννοια laquoπεριβάλλονraquo ξεκινώντας

από την μυθολογία της αρχέγονης Εδέμ και καταλήγοντας να συμπεριλάβουμε τα

αναμορφωμένα τοπία και τα οικοδομήματα στα οποία ζει σήμερα το μεγαλύτερο

ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού το να σκεφτόμαστε το περιβάλλον με την

συνηθισμένη έννοια του περίγυρου υποδηλώνει ότι αυτό βρίσκεται έξω από το άτομο

ότι είναι ένα δοχείο ένας χώρος μέσα στον οποίο οι άνθρωποι επιδιώκουν να

πετύχουν τους ιδιωτικούς στόχους τους Οι περιβαλλοντολόγοι φαίνεται να

παραδέχονται ότι υπάρχει κάτι ένα περιβάλλον και ότι αυτό το περιβάλλον

συνιστάται στο φυσικό μας περίγυρο Μολονότι η συνήθεια και η ετυμολογία της

λέξης μπορεί να μας κάνουν να σκεφτόμαστε το περιβάλλον ως περίγυρο αυτή η ιδέα

προϋποθέτει ορισμένες φιλοσοφικές παραδοχές οι οποίες επιδέχονται αμφισβήτηση

τόσο σε εμπειρική όσο και σε θεωρητική βάση Πάρα την ευκολία με την οποία

κάνουμε λόγο για το περιβάλλον η ιδέα παραμένει περίπλοκή και ακαθόριστη

Πού μπορούμε να εντοπίσουμε laquoτοraquo περιβάλλον Πού βρίσκεται το laquoέξωraquo στην

προκειμένη περίπτωση Είναι μήπως το τοπίο που με περιβάλλει ως προς την θέση την

οποία βρίσκομαι Είναι ο κόσμος έξω από το παράθυρο μου Οι τοίχοι του δωματίου

μου και του σπιτιού μου Είναι το δωμάτιο μου το διαμέρισμα μου ή το σπίτι μου που

ορίζει τον προσωπικό μου χώρο και κόσμο Είναι το περιβάλλον το τοπίο μέσα στο

οποίο κινούμαι καθώς περπατάω οδηγώ ή πετάω με το αεροπλάνο και ρυθμίζεται

από τον τρόπο με τον οποίο κατανοώ τα πράγματα που ορίζονται από τις κινήσεις

μου διαπλάθοντας την εμπειρία μου και την συνείδηση μου

Συνήθως μιλάμε για laquoτοraquo περιβάλλον με το να χρησιμοποιούμε το άρθρο

laquoτοraquo αυτό εμπεριέχει σε μεγάλο βαθμό την δυσκολία με την οποία

6

αντιμετωπίζουμε το περιβάλλον Και αυτό γιατί η παρουσία του οριστικού

άρθρου αντικειμενοποιεί το περιβάλλον το μετατρέπει σε μία οντότητα την

οποία μπορούμε να σκεφτόμαστε και με την οποία μπορούμε να

συναλλασσόμαστε σαν να ήταν ανεξάρτητη και έξω από εμάς Αυτός ήταν

πάντα ένας τρόπος να σκεφτόμαστε τη φύση4

Από καταβολής του ανθρώπου το φυσικό περιβάλλον αποτελούσε πάντα μία

εξωτερική απειλή και ταυτιζόταν με το χάος Την περίοδο των σπηλαίων ο άνθρωπος

υπότασσε τα θηράματά του ζωγραφίζοντάς τα για να τα μετατρέψει σε θεότητες που

έπρεπε να εξευμενίσει προκειμένου να μπορέσει να τα σκοτώσει Στην αρχαία

Αίγυπτο ο κροκόδειλος το γεράκι ο ιπποπόταμος και φυσικά ο ίδιος ο Νείλος ήταν

θεότητες που δεν μπορούσαν να αντιμετωπισθούν γι αυτό και έπρεπε να δοξαστούν

Στην αρχαία Ελλάδα οι θεοί κατείχαν τις δυνάμεις της φύσης και τις

χρησιμοποιούσαν ως τιμωρία ή ως διασκέδαση

Η δυσκολία του ανθρώπου να εγκολπωθεί στο φυσικό περιβάλλον ως έχει ήταν η

αδυναμία του αλλά και η κινητήριος δύναμή του να μετατρέπει το περιβάλλον προς

όφελος του

Ο Βιτρούβιος στο βιβλίο laquoΔέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικήςraquo λέει

Επιπλέον όσο οι άνθρωποι προοδεύουν με το να γίνονται καθημερινά

περισσότερο ειδικοί στο κτίσμα και η εξυπνάδα τους αναπτυσσόταν από την

επιδεξιότητα τους έτσι ώστε από την πρακτική εξάσκηση αποκτούσαν

σημαντική δεξιοτεχνία γεννήθηκε η βιομηχανία απ` αυτούς που ήταν πιο

βιαστικοί να γίνουν επαγγελματίες δεξιοτέχνες Όταν λοιπόν απ` αυτές τις

πρώιμες αρχές και από το γεγονός ότι η φύση δεν είχε μόνο προικίσει το

ανθρώπινο γένος με αισθήσεις όπως των άλλων ζώων αλλά είχε εξοπλίσει το

μυαλό τους με τις δυνάμεις της σκέψης και της ερμηνείας γεγονός που έθεσε

τα άλλα ζώα κάτω από την κυριαρχία τους προχωρώντας από την κατασκευή

4 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία κεφάλαιο laquoΤο περιβάλλον ως πρόκληση για την αισθητικήraquo σελ 4-5

7

κτιρίων στις υπόλοιπες τέχνες και επιστήμες κι έτσι βαθμιαία προάχθηκαν

από μία βάρβαρη και άξεστη μορφή ζωής σε μια πολιτισμένη κοινωνία5

Ακόμη και σήμερα παραμένουμε εγκλωβισμένοι στις διάφορες

ανθρωποκεντρικές απόψεις οι οποίες εξακολουθούν να θεωρούν το περιβάλλον ως

έναν τόπο ουσιαστικά ενάντιο και εχθρικό προς τα ανθρώπινα συμφέροντα ή

τουλάχιστον ξένο και διαχωρισμένο από αυτά και κατά συνέπεια κατεξοχήν

υποκείμενο στην κυριαρχία και στην εκμετάλλευση

Η φύση τουλάχιστον για το δυτικό άνθρωπο ήταν πάντα ο μεγάλος αντίπαλος η

πηγή των δυνάμεων εκείνων που συνωμοτούν για να ανατρέψουν τις ανθρώπινες

επιδιώξεις με όπλα τις αρρώστιες τις φυσικές καταστροφές και τελικά τον θάνατο Η

φύση πρέπει να δαμάζεται προκειμένου να εξυπηρετηθούν οι ανθρώπινοι σκοποί Ο

πολιτισμός στην ουσία είναι αντίθετος προς την φύση και αποτιμάται με βάση την

αποτελεσματικότητά του απέναντι της Η ανθρώπινη ζωή βρίσκεται σε σύγκρουση με

τις φυσικές διαδικασίες

Όταν ο Βιτρούβιος δίνει συμβουλές για το πού μπορεί να χτιστεί μία πόλη επί της

ουσίας αναδεικνύει το θέμα της αντιπαράθεσης του ανθρώπου με τις φυσικές δυνάμεις

και πώς αυτές μπορούν να αποφευχθούν

Για τις οχυρωμένες πόλεις θα πρέπει να τηρηθούν οι παρακάτω γενικές

αρχές κατ` αρχάς επιλέγεται μία υγιεινή τοποθεσία Ως τέτοια θεωρείται

εκείνη που θα είναι ψηλά χωρίς όμως να καλύπτεται από ομίχλη και χωρίς

να είναι εκτεθειμένη στην παγωνιά σ` ένα κλίμα ούτε κρύο ούτε ζεστό αλλά

εύκρατο Επίσης δεν πρέπει να υπάρχουν γειτονικά έλη Διότι όταν με την

ανατολή του ηλίου τα πρωινά αεράκια φυσούν προς την πόλη φέρνοντας

μαζί τους ομίχλη από τα έλη και αναμειγμένα με την ομίχλη τη δηλητηριώδη

αναπνοή των όντων του έλους θα εισχωρήσουν στα σώματα των κατοίκων

και θα κάνουν την τοποθεσία ανθυγιεινή Αν πάλη η πόλη βρίσκεται σε ακτή

με ανατολικό ή δυτικό προσανατολισμό δε θα είναι υγιεινή επειδή το

καλοκαίρι ο νότιος ουρανός είναι πολύ ζεστός κατά την ανατολή και

φλογερός το μεσημέρι Επίσης η δυτική πλευρά ζεσταίνεται αμέσως μετά 5 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής μτφρ Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998 σελ 65

8

την ανατολή έχει πολύ υψηλή θερμοκρασία το μεσημέρι και το απόγευμα

όλα είναι φλογερά6

Και συνεχίζει για την προέλευση του κατοικήσιμου σπιτιού

Στην αρχαιότητα οι άνθρωποι γεννιόντουσαν σαν τα άγρια θηρία σε δάση

και σπηλιές και περνούσαν τη ζωή τους τρώγοντας τροφές από τους αγρούς

Όσο περνούσε ο καιρός τα πυκνά δέντρα σ` ένα συγκεκριμένο σημείο

τινάζονταν από καταιγίδες και ανέμους και από την τριβή των κλαδιών

αναμεταξύ τους έπιαναν φωτιά Έτσι οι κάτοικοι αυτής της περιοχής

έφευγαν τρομαγμένοι από τις άγριες φλόγες Όταν η φωτιά υποχωρούσε

πλησίαζαν κι επειδή έβλεπαν ότι ήταν πολύ ευχάριστο να στέκονται δίπλα

στη ζέστη φωτιά έβαζαν κι άλλους κορμούς κρατώντας την αναμμένη και

έφερναν κι άλλους ανθρώπους δείχνοντάς τους με νοήματα πόσο άνετα

ήταν7

Άνθρωπος-Φύση

Ο άνθρωπος ξέρει να προσαρμόζει το περιβάλλον στις ανάγκες του αλλά δεν

ξέρει να προσαρμόζεται σε αυτό Αυτή η δυσαρμονία με τον φυσικό κόσμο η οποία

έλκει την καταγωγή της από τις θρησκείες της Μέσης Ανατολής βρήκε γόνιμο έδαφος

στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία μέχρι τον Νεοπλατωνισμό για να γίνει θεσμός στην

μεσαιωνική Χριστιανοσύνη

Από την αρχή του ανθρώπινου πολιτισμού αυτή η δυσαρμονία εμφανίζεται στις

πολιτισμικές κατασκευές του ανθρώπου Πριν από τον 18ο αιώνα η αισθητική

εκτίμηση για την φύση αφορούσε βουκολικά περιβάλλοντα και τεχνητά ανθρώπινα

κατασκευασμένα περιβάλλοντα όπως οι κήποι Η φύση εκτιμούνταν μόνο μέσα από

την αναπαράσταση στην τέχνη και την λογοτεχνία Δεν υπήρχαν θεωρίες φιλοσοφίας

της αισθητικής που να αφορούσαν και να αναδείκνυαν το φυσικό επιβάλλον ως άξιο

εκτίμησης Από την κλασική περίοδο μέχρι τον 18ο αιώνα οι περισσότεροι δεν είχαν

προσβασιμότητα στην καρδιά του άγριου φυσικού τοπίου αλλά δεν την αναζητούσαν 6 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής όπ σελ 35 7 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής όπ σελ 63

9

κιόλας όπως εμείς σήμερα Το να απολαμβάνεις την φύση ή την αναπαράσταση της

δεν ήταν κοινή πρακτική Από τη μία υπήρχαν επιστημονικές μελέτες για τη φύση

από την άλλη αισθητική εμπειρία του φυσικού περιβάλλοντος γινόταν δια μέσω του

ιδεαλισμού της Αρκαδίας Αυτό αφορούσε κυρίως την Κλασική περίοδο και την

Αναγέννηση Στην δύση που γαλουχήθηκε από την Εβραϊκο-Χριστιανική σκέψη ο

άνθρωπος ήταν διαποτισμένος με την ιδέα ότι αυτός διαχωρίζεται από την φύση

Καὶ ἔλαβε Κύριος ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον ὃν ἔπλασε καὶ ἔθετο

αὐτὸν ἐν τῷ παραδείσῳ τῆς τρυφῆς ἐργάζεσθαι αὐτὸν καὶ

φυλάσσειν8

Εκτός από κάποιες ομάδες ανθρώπων (φυλές ιθαγενών στην Αφρική την

Νότια Αμερική κλπ) που αναπτύχθηκαν σε σχέση με το φυσικό περιβάλλον οι

υπόλοιποι διαχωρίσαμε την θέση μας σε σχέση με τις φυσικές διαδικασίες

δημιουργώντας σχέσεις κυριαρχίας επάνω στον φυσικό κόσμο

Για τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη η φυσική ομορφιά ήταν μια συζήτηση

που αφορούσε την αναπαραστατική τέχνη Ο σκοπός της τέχνης ήταν η

αναπαράσταση του κόσμου δια μέσου της μίμησης Ο Πλάτωνας στο βιβλίο Χ της

Πολιτείας μιλάει για τις βαθμίδες μίμησης και το κατά πόσο είναι κοντά η κάθε μία

από αυτές στην ιδεατή μορφή Ο Πλάτωνας αλλά και ο Αριστοτέλης μίλησαν για την

ομορφιά σαν μία αξία που αφορούσε αντικείμενα που σχετίζονταν με την ενότητα

την κανονικότητα και την απλότητα Τα παραδείγματά τους αφορούσαν ανθρώπινες

κατασκευές όπως την αρχιτεκτονική ή την τέχνη της μουσικής και της λογοτεχνίας

παρά την ίδια τη φύση Οι καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις επιδίωκαν να βελτιώσουν ή

να κάνουν πιο ιδεαλιστικό το φυσικό περιβάλλον με φανταστικές εικόνες τοπίων

παρμένων από την μυθολογία ή από την λογοτεχνία και ποίηση

Κατά την Ελληνιστική περίοδο κυρίαρχη θέση στην αρχαία φιλοσοφία

κατέχει η σχόλη των Επικούρειων όπου η μελέτη της φύσης έρχεται με την

παρατήρηση και την λογική επεξεργασία της Αυτή είναι η βάση του εμπειρισμού του

Επίκουρου Ο εμπειριστής δεν στηρίζεται στην θεωρία για να φτιάξει τους κανόνες

8 Η ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ ( ΕΒΔΟΜΗΚΟΝΤΑ) httpwwwmyriobiblosgrbibleotchapteraspbook=1amppage=2

10

του αλλά στην προσεκτική παρατήρηση και στο πείραμα δίνοντας έμφαση στην

επαγωγική σκέψη παρά στην αφαιρετική Για τους εμπειριστές τα στοιχεία

προηγούνται της θεωρίας και είναι δυνατόν κάποιος να είναι αντικειμενικός

παρατηρητής των στοιχείων

Έτσι η φύση σταματά να εγκολπώνει το μεταφυσικό και υπερβατικό που

έρχεται σε αντίθεση με τον άνθρωπο και γίνεται πεδίο συστηματικής μελέτης

(επικούρειος) Διογένης Οινοανδέας

Είναι κατrsquo αρχήν οι φόβοι ο φόβος του Θεού ο φόβος του θανάτου ο φόβος του πόνου Και κοντά σrsquo αυτούς είναι όσες επιθυμίες ξεπερνούν τα φυσικά τους όρια Να ποιες είναι οι ρίζες όλων των κακών9

Αυτή η στάση απέναντι στο φυσικό περιβάλλον δεν θα κρατήσει για πολύ Με

το τέλος του ελληνορωμαϊκού κόσμου και την απαρχή του Μεσαίωνα τα περισσότερα

επικούρεια έργα αφανίστηκαν λόγω του περιεχομένου τους για να

επανακαθειδρυθουν θεοκεντρικές απόψεις για τη φύση

Η απαξίωση της φύσης φτάνει στο αποκορύφωμα της τον 15ο αιώνα παρέα με

την αποκορύφωση του ανθρωποκεντρισμού Η άγρια φύση ήταν η ενσάρκωση του

κακού ένας τόπος άγριος και χαοτικός που αποπνέει φόβο σε σύγκριση με την

ασφάλεια την τάξη και τις αρετές των πόλεων Οι ιστορίες των αδελφών Γκριμ για

νεράιδες και ξωτικά η laquoΚόλασηraquo του Δάντη και οι αμέτρητες λαϊκές ιστορίες μας

πείθουν ότι στην Ευρώπη τα δάση αποτελούσαν πηγή τρόμου και φόβου Σιωπηλά

σκοτεινά κρύα αποπνικτικά και πλημμυρισμένα από το άγνωστο τα δάση ήταν η

κατοικία τεράτων και δαιμόνων γι` αυτό και η χρήση τους περιοριζόταν σε

δραστηριότητες όπως το κυνήγι10

Για να αποφύγει ο άνθρωπος της χαοτικές γι αυτόν φυσικές διαδικασίες

έχτισε σπίτια χωριά και πόλεις αφανίζοντας σχεδόν πλήρως ότι τον φόβιζε για να

καταλήξει σήμερα το δημιούργημά του να γίνει ίσως το ίδιο χαοτικό με τo φυσικό

περιβάλλον που τόσο φοβόταν Μια άλλη laquoφύσηraquo ψηλών κτιρίων με δαιδαλώδεις

διαδρομές και εκκωφαντικούς θορύβους που γεννά ένα περίπλοκο συνδυασμό από

παράλληλες και διασταυρούμενες κινήσεις δίκτυο μεταφοράς πεζών και οχημάτων

9 Περλικός Φώτης httpe-roostergr09200456 10 Βλ Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens

11

όπως ποδήλατα μοτοσικλέτες αυτοκίνητα λεωφορεία τρόλεϊ υπόγειοι

σιδηρόδρομοι και ferry boatmiddot δίκτυο διανομής αγαθών που αποτελείται από φορτηγά

τραίνα και πλοίαmiddot δίκτυο επικοινωνίας που περιλαμβάνει τις ταχυδρομικές αποστολές

το ραδιόφωνο την τηλεόραση τις εφημερίδες και τα περιοδικά τα ηλεκτρονικά

δίκτυαmiddot μορφωτικό και πολιτιστικό δίκτυο που περιλαμβάνει σχολεία βιβλιοθήκες

αίθουσες συναυλιών μουσεία και πινακοθήκεςmiddot εμπορικό δίκτυο καταστημάτων και

εμπορικών κέντρωνmiddot συστήματα αποχέτευσης και αποκομιδής των απορριμμάτωνmiddot

διοικητικό δίκτυο από γραφεία και αντιπροσώπους κλπ Η κλίμακα των ανθρώπινων

κατασκευών έχει ξεπεράσει προ πολλού τον ίδιο τον άνθρωπο παίρνοντας μυθικές

διαστάσεις όπως ο Νείλος για τους Αιγύπτιους

Κήπος και Πάρκα

Η έμπνευση για όλους του κήπους του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης ήταν η

Εδέμ της Bίβλου το αρχικό σπίτι του Αδάμ και της Εύας το ιδανικό της Mέσης

Aνατολής για έναν δροσερό και σκιερό `παράδεισο` που αρδεύεται που είναι γόνιμος

και ανθίζει με τις ικανότητες ενός άξιου κηπουρού ανάγοντάς τον ως το ύψιστο

κατόρθωμα ενός πολιτισμού μία τέλεια ένωση φύσης και εκλεπτυσμένης τέχνης

Αλλά η Bιβλική Εδέμ δεν ήταν αποτέλεσμα τέχνης ή τεχνικής Η Εδέμ είχε

δημιουργηθεί από τον Θεό για τον άνθρωπο και όλη η φύση ήταν αρωγός στους

οικουμενικούς πρόγονούς μας που ήταν οι πρώτοι και οι καλύτεροι κηπουροί νερό

φρούτα μόνιμο εύκρατο κλίμα χωρίς ασθένειες ο κήπος της απόλυτης ευτυχίας Η

ευτυχία μαζί με αυτόν τον ουτοπικό κήπο χάθηκαν από την στιγμή που ο Αδάμ με

την Εύα έφαγαν το απαγορευμένο φρούτο από το δέντρο της γνώσης με αποτέλεσμα

τον εξορισμό τους από τον Παράδεισο11

Η βιβλική ιστορία της Εδέμ αντανακλά την δυσαρμονία του ανθρώπου με το

φυσικό περιβάλλον από την ασφάλεια του εσωτερικού της Εδέμ στον εξωτερικό και

άγριο κόσμο Αφενός η ανάγκη του περάσματος από έναν άγριο εξωτερικό κόσμο

στο ασφαλές εσωτερικό ενός κήπου αποτυπώνει την επιθυμία μας για μία αρμονική

συνύπαρξη με το φυσικό περιβάλλον Αφετέρου το άγχος για την καθημερινή

μέριμνα η αναστάτωση και ο κίνδυνος είναι συνθήκες που συχνά κυριαρχούν στην

11 Βλ Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture σελ 50

12

ζωή της πόλης Η προσπάθεια αναβίωσης της φύσης μέσα στην πόλη ως

προσομοίωση της Εδέμ πρωταρχικά βρήκε την έκφραση της στους μοναστηριακούς

κήπους Η δημιουργία κήπων ήταν πρωταρχικός σκοπός για τα περισσότερα

μοναστήρια του Βυζαντίου του 11ου και 12ου αιώνα οι μονάχοι έπρεπε να κόψουν

δέντρα να περιφράξουν κομμάτια της γης να δημιουργήσουν κανάλια για το νερό να

φυτέψουν καρποφόρα δέντρα και λαχανικά ώστε να τους παρέχουν σε σταθερή βάση

τροφή Στο αστικό περιβάλλον οι κήποι και οι αυλές από τα μοναστήρια

δημιουργούσαν πράσινους αίθριους χώρους που προσέφεραν ευχάριστη θέα για τους

μοναχούς αλλά και τους επισκέπτες Αυτοί οι κήποι είχαν σαν σκοπό την δημιουργία

μινιατούρας του παράδεισου επί της γης όπου ο ηγούμενος σαν κηπουρός φροντίζει

τους σπόρους του με νερό-γνώση και ενθαρρύνει την πνευματική ανάπτυξη των

μοναχών12

Πολλές φορές τα μοναστήρια του Βυζαντίου περιγράφονταν μεταφορικά ως

παράδεισοι oπου κατοικούσαν άγιοι Οι μοναχοί και οι μοναχές που ζούσαν σε αυτά

τα μοναστήρια προσπαθούσαν να ζήσουν μία αγγελική ζωή και ήθελαν να

ανακατασκευάσουν έναν παράδεισο φυτεύοντας δέντρα καλλωπιστικά φυτά

κηπευτικά κλπ Η φύση ήταν το χάος το κακό που έπρεπε να οργανωθεί-κλαδευτεί

να ελεγχθεί-ποτιστεί για να καρποφορήσουν τα φυτά και τα δέντρα Η Αγ Δέσποινα

της Περγού μόναζε σε ένα μοναστήρι στην Κωνσταντινούπολη που είχε κτιστεί

επάνω από έναν πρώην κήπο με τριανταφυλλιές Ο αγιογράφος της την περιέγραψε

σαν πνευματική σύζυγο που μάζευε παραμελημένες και βαριές ψυχές τις φρόντιζε με

προσοχή και ασκητισμό και όταν καρποφορούσαν τις προσέφερε στον Χριστό13

Στον Μεσαίωνα οι κήποι δεν είχαν σαφή διαχωρισμό ως προς την χρήση τους

μιας και χρησιμοποιούνταν για ευχαρίστηση αλλά και για την καλλιέργεια διαφόρων

κηπευτικών και καρποφόρων δέντρων Είναι εμφανές ότι κάποια κομμάτια αυτών των

κήπων χρησιμοποιούνταν προς τέρψη των αισθήσεων άλλα και για την αναγκαία

παραγωγή αγαθών Τον 16ο και 17ο αιώνα συγγραφείς όπως ο Hill ο Lawson

Markham και Parkinson έκαναν σαφείς διαχωρισμούς αυτών των δύο λειτουργιών Ο

Landsberg λέει

12 Οπ Antony Littlewood-Henry Maguire σελ 52 13 Οπ Antony Littlewood-Henry Maguire σελ 64

13

Η κουζίνα ή ο λειτουργικός κήπος σε αντίθεση με τον κήπο για

ευχαρίστηση παρέχουν φαγητό και ιαματικά βότανα όπως διασκορπισμένα

φυτά στο πάτωμα για την καταστροφή των εντόμων και άλλους σκοπούς που

αφορούν το νοικοκυριό14

Οι κήποι που η λειτουργία τους αφορούσε μόνο την ευχαρίστηση και την

διασκέδαση (pleasure garden) έκαναν την εμφάνισή τους μετά τον δέκατο τέταρτο

αιώνα

Στους πίνακες της εποχής όπως το Jardins d`amour βλέπουμε έναν άνθρωπο

ακουμπισμένο επάνω σε ένα σιντριβάνι να παίζει λαούτο ενώ μία γυναίκα

τραγουδάει Η σκηνή παγιδεύει κάτι από την μεγαλόπρεπη ατμόσφαιρα ενός

μεσαιωνικού φλερτ

Παρόλη την μεγαλοπρέπεια τέτοιων σκηνών ο μεσαιωνικός κήπος ήταν πάντα

κλειστός εσωτερικός οχυρωμένος σαν μια ολότητα που προσομοιώνει έναν

ολόκληρο κόσμο

Όλα αυτά όμως άλλαξαν στον αναγεννησιακό κήπο που αντανακλούσε την

επιθυμία του ανθρώπου για μία εξημερωμένη φύση Τεράστιες κατασκευές

σμιλεύονταν σε ταράτσες όπου το νερό αναπτυσσόταν σε διαδοχικά σιντριβάνια

λίμνες σπηλιές και ρυάκια ενώ φυτά από τον Νέο Κόσμο εμπλούτιζαν την παλέτα

για την δημιουργία μίας νέας μορφής κήπου με διακοσμητικά κλαδέματα παρτέρια

δεμένα σαν κόμπο κλπ Αυτές οι νεωτεριστικές σκηνές με γραμμική προοπτική

δημιουργήθηκαν με άξονα τον έλεγχο του βλέμματος για μία καδραρισμένη θέα

Η αληθινή ψυχαγωγία σε κήπους εμφανίζεται με την Ελισάβετ Ά όταν ο

μεγάλος κήπος στην καινούρια έπαυλη που είχε ανεγερθεί μετατράπηκε σε πάρκο

διασκέδασης Η ίδια γράφει το 1591 laquoΕλάτε να απολαύσετε τους περίπατους [hellip]

ευχαριστηθείτε με τους πιο εκλεπτυσμένους μουσικούςraquo15

Στην Γαλλία η πιο παλαιά καταγεγραμμένη γιορτή που έγινε σε κήπο ήταν το

1564 μαζί με άλλες δραστηριότητες που τότε λέγονταν `μεγαλοπρεπείς`

(magnificences) στο μεγάλο αναγεννησιακό παλάτι του Fontainebleau Εκεί σε ένα

14 Medieval and Renaissance Gardens Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

15 Βλ The landscape garden in France httpwwwgardenvisitcomhistory_theorygarden_landscape_design_articleseuropelandscape_garden_france

14

από τα κανάλια που είχαν διανοίξει χαρακτηριστικό του νέου τύπου κατασκευής

κήπων σειρήνες ξεπρόβαλαν μπροστά στον νέο βασιλιά Κάρολο ΙΧ σημάδι ειρήνης

που υποσχόταν ότι θα έφερνε μία χώρα πρόσφατα εμπλεκόμενη σε πόλεμο

Τέτοιου είδους γιορτές θα πρέπει να γίνονταν και σε παλαιότερες εποχές μιας

και ο κήπος προσέφερε καταφύγιο ενώ αντιπροσώπευε κάθε ψευδαίσθηση για τον

χριστιανικό παράδεισο αλλά και για την κλασική χρυσή εποχή της αρχαιότητας Ο

κήπος έτεινε προς την `υψηλή` τέχνη αποκαθιστώντας την φυσική τάξη προτού αυτή

ανατραπεί από τον Αδάμ και την Εύα

Βερσαλλίες

Το μεγαλύτερο παράδειγμα αυτού του τύπου κήπων βρίσκεται στις

Βερσαλλίες το πιο λαμπρό παλάτι της Ευρώπης16 Μέχρι το 1660 οι Βερσαλλίες

ήταν ένα απλό μικρό παλάτι που χρησίμευε κυρίως ως καταφύγιο κυνηγιού για την

αγαπημένη ασχολία των βασιλιάδων εκείνης της εποχής Μετά το 1660 ο βασιλιάς

Λουδοβίκος ΙΔ αποφάσισε να προεκτείνει το παλάτι και όχι να κατεδαφίσει το αρχικό

κτίριο με σκοπό οι Βερσαλλίες να γίνουν βασιλικό ανάκτορο το 1661 Μέχρι το 1685

είχε τελειώσει το μεγαλύτερο μέρος των εργασιών και στα τέλη του 18ου αιώνα το

ανάκτορο είχε πάρει την σημερινή του μορφή Η συνολική πρόσοψη που κοιτάει προς

τους κήπους έχει μήκος 570 μέτρα Κατά την διάρκεια των εργασιών εργάζονταν ως

και πάνω από 20000 εργάτες στις Βερσαλλίες κάτι πρωτάκουστο για την εποχή

εκείνη Αλλά και όταν τελείωσαν οι εξωτερικές εργασίες πραγματοποιούνταν

συνεχώς εσωτερικές αλλαγές κυρίως στον 18ο αιώνα όπως αλλαγές δωματίων και

αλλαγές στη διακόσμηση ανάλογα με την μόδα της εποχής

Το ανάκτορο των Βερσαλλιών είναι γνωστό και για τους τεράστιους κήπους

του μαζί με πολλά σιντριβάνια και αγάλματα Είναι ένας από τους μεγαλύτερους

κήπους της Ευρώπης με συνολική έκταση που φτάνει τα 800 εκτάρια Στα

σιντριβάνια και στα αγάλματα είναι αποτυπωμένη η ελληνική μυθολογία όπως και

στο εσωτερικό του ανακτόρου Ο συνολικός κήπος των Βερσαλλιών απλώνεται σε 3

επίπεδα πίσω από το παλάτι και είναι η συνέχιση της αρχιτεκτονικής του παλατιού

Όπως και το ανάκτορο έτσι και οι κήποι έχουν ως σκοπό να τιμήσουν τον βασιλιά και

την χώρα του Τα μεγάλα ποτάμια της Γαλλίας προσωποποιούνταν σε αγάλματα

16 httpelwikipediaorgwikiβερσαλλίες_(παλάτι)

15

Μπροστά από το Μεγάλο Κανάλι ένα τεράστιο κανάλι σε σχήμα σταυρού βρίσκεται

το σιντριβάνι του Απόλλωνα το πιο μεγαλοπρεπές από όλα τα σιντριβάνια των

Βερσαλλιών

Για την κατασκευή του Μεγάλου Καναλιού πέθαναν χιλιάδες εργάτες είτε από

ατυχήματα είτε από ελονοσία Το Μεγάλο Κανάλι από μόνο του είναι 240 στρέμματα

Για την παροχή νερού στα 55 σιντριβάνια χρειαζόταν ένα καλό αρδευτικό σύστημα

Η μηχανή του Μαρλί ήταν ένα τεχνολογικό θαύμα για την εποχή καθώς διοχέτευε τα

νερά του ποταμού Σηκουάνα στους κήπους των Βερσαλλιών Αλλά από την άλλη τα

σιντριβάνια δεν γινόταν να έχουν συνεχώς νερό καθώς οι ποσότητες δεν επαρκούσαν

Στον κήπο βρίσκονταν και δύο άλλα κτίρια το Μεγάλο Τριανόν χτισμένο από

πορσελάνη και το Μικρό Τριανόν Αυτοί οι χώροι πρόσφεραν στην βασιλική

οικογένεια ξεκούραση και χαλάρωση

Κατά την διάρκεια του δέκατου ογδόου αιώνα φαινόταν ότι στην Αγγλία και

στην Γαλλία υπήρχε η ιδέα του `φυσικού` και η επιστροφή σ` αυτό Ήταν `φυσικό` ο

κόσμος να απολαμβάνει τους κανόνες και τους νόμους που εξέδιδε η κυβέρνηση

όπως ήταν `φυσική` η δίψα για γνώση Πίστευαν επίσης ότι ή τέχνη και η

διακόσμηση θα έπρεπε να ήταν πιο `φυσικά` Αυτό που μπήκε πρώτο στην λίστα του

`εκμοντερνισμού` ήταν ο σχεδιασμός των κήπων17

Το 1761 ο Jean-Jacques Rousseau εξέδωσε μία νουβέλα με απίστευτη

απήχηση την Julie ou la Nouvelle Heloise στην οποία κριτίκαρε τους παλαιού τύπου

κήπους της Γαλλίας για την μη φυσικότητα τους και το λανθασμένο γούστο του

μεγαλείου (false taste of grandeur)18

Αυτή η αλλαγή του γούστου από μία επιβεβλημένη διάταξη σε μία άλλη ποιο κοντά

στην φύση θεωρήθηκε ότι θα ξανάφερνε την πραγματική ομορφιά

Ήδη ο ηγεμόνας Puumlckler στο ίδιο πνεύμα αποκάλεσε το πάρκο

που ήταν προορισμένο να έχει τον laquoχαρακτήρα της ελεύθερης φύσης και

του τοπίου της υπαίθρουraquo ένα laquoόλον που αποκλίνει πολύ ουσιαστικάraquo

17 Βλ Michel conan Prespectives on Garden Histories σελ 163 18 Βλ httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau

16

από τον κήπο ενώ το πάρκο είναι μία laquoσυμπτυγμένη εξιδανικευμένη

φύσηraquo ο κήπος παραμένει απλώς laquoμία πιο εκτεταμένη κατοικίαraquo19

Το Γερμανικό πάρκο του 20ου αιώνα

Στης αρχές του 20ου αιώνα ο κήπος και το πάρκο αποτέλεσαν ένα από τα

σημαντικότερα όπλα προπαγάνδας για τους Γερμανούς Ναζί Ένας από τους

αρχιτέκτονες κήπων που ασχολήθηκε με το θέμα ο γερμανός εθνικοσοσιαλιστής

Willy Lange στο βιβλίο του που εκδόθηκε το 1907 Gartengestaltung der Neuzeit

(Σχεδιασμός κήπων σε σύγχρονους καιρούς) παρουσιάζει τον γερμανικό λαό να

συνδέεται γενετικά με το τοπίο και την φύση της χώρας του Κατ` αυτόν ο

σχεδιασμός δημόσιων κήπων είχε θεμελιώδη σημασία για την διατήρηση της

καθαρότητας της φυλής των Γερμανών Σύμφωνα με τον Lange η τέχνη της

κηπουρικής πρέπει να προάγει κριτήρια για την `οικολογία των φυτών` σε σχέση με

το φυσικό τους περιβάλλον

Ο Lange εκτιμούσε τα πάρκα και τους κήπους της Αγγλίας γιατί όπως έλεγε

βρίσκονται σε αρμονία με τα χαρακτηριστικά της γερμανικής φυλής που είχε

απορρίψει προηγούμενους τύπους κήπων μιας και κρίθηκαν ακατάλληλοι για τις

βόρειες φυλές Για τον Lange οι άλλοι κήποι των Ιταλών και των Γάλλων

οφείλονταν σε διαφορετικά φυλετικά χαρακτηριστικά

Η διαφορά μεταξύ του `επίσημου` γαλλικού και `ανεπίσημου` αγγλικού

στυλ κήπων αφορά περισσότερο μία βαθιά διαφορετική κοσμοθεωρία

(weltanschaungen) και αυτό προκύπτει από την διαφορά της ψυχής των δύο

φυλών γιατί στην ψυχή της η κάθε φυλή έχει ριζωμένα όλα τα

συναισθήματα και τις πράξεις της Το στυλ του γαλλικού κήπου αφορά την

έκφραση των νότιο-αλπικών μεσογειακών φυλών ενώ ο αγγλικός κήπος

αναπτύσσεται από το αναβιωμένο αίσθημα της βόρειο-αλπικής φυλήςhellip με

έναν ασυνείδητο τρόπο ο βόρειος άνθρωπος `διαμαρτυρήθηκε` στο Puckler

19 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο μετ Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος Δασκαλοθανάσης εκδόσεις Ποταμός σελ 94

17

(κήπος της Γερμανίας) ενάντια στο μη βόρειο πνεύμα της ζωής στον

κήπο20

Στο δοκίμιο του laquoPuckler und der Muskauer (Τα πάρκα Puckler και Muskau)

1935raquo δύο χρόνια μετά την επικράτηση των εθνικοσοσιαλιστών στην Γερμανία ο

αναγνωρισμένος ιστορικός των κήπων Franz Hallbaum επαινούσε το ενδιαφέρον των

εθνικοσοσιαλιστών για την ιστορία των κήπων λέγοντας ότι

Μέχρι πρότινος ο σχεδιασμός των εξωτερικών χώρων και μαζί με

αυτόν οι μεγάλες ιστορικές δημιουργίες που τον αφορούσαν δεν ήταν

πολύ δημοφιλείς και συγκεκριμένα μεταξύ αρχιτεκτόνων και

αρχιτεκτόνων κήπουhellip ο χώρος του κήπου είχε απορριφθεί ως

ρομαντικός και συναισθηματικός (Gewgaw) που αφορούσε μόνο έναν

άτεχνο νατουραλισμό Πιστεύουμε ότι στις μέρες μας αυτό που συνδέει

όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες σε σχέση με την φυλή το αίμα και το

χώμα θα επανακαθιδρυθούν μαζί με την εκτίμηση που αξίζουν οι κήποι

Στην πραγματικότητα αυτή είναι η `έκφραση της φύσης μας` Γιατί η

ανάπτυξη των κήπων και ο αγώνας ενάντια στον συνηθισμένο `γαλλικού

τύπου` κήπο του 18ο αιώνα αφορούσε την βαθιά έκφραση της φυλής και

της συνδέσεις της με την φύση Ο βόρειος άνθρωπος με το πανθεϊστικό

συναίσθημα στέκεται ενάντια στον μεσογειακό και δυτικό άνθρωπο

Απορρίπτει την υποδούλωση της φύσης το κόψιμο των δέντρων και των

θάμνωνhellip οι αληθινή γερμανική αγάπη για τα δέντρα αναγεννάται ξανά21

Το 1942 ο Mading εξέδωσε το Landespflege και την ίδια χρόνια εκδόθηκε και

το Die Lendschaftsfibel (Το πρωτεύον τοπίο) του Wiepking Και τα δύο βιβλία

αναφέρονται ξανά και ξανά στην ιστορία των κήπων για να συντηρήσουν την ιδέα

της βόρειας φυλής και για την περιβαλλοντική προστασία Ο Mading απορρίπτει όχι

μόνο τους κήπους του μπαρόκ και της αναγέννησης αλλά και το αγγλικό τοπίο σαν

τεχνητό που εξυπηρετεί μόνο αισθητικούς λόγους

20 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC 1999 σελ 165 21 Michel Conan Prespectives on Garden Histories όπ σελ 166

18

Υπήρχαν καιροί που ο σχεδιασμός των κήπων [gartnerische Gestaltung]

και των τοπίων εξυπηρετούσαν καθαρά αισθητικούς λόγουςhellip το τοπίο

συνεχώς επικεντρωνόταν στους κανόνες της μόδας [Wurde bewuΒt um

modischer Regeln willen gezwungen] Στις περισσότερες περιπτώσεις η

οποιαδήποτε χρησιμότητα [Gebrauch] αποκλειόταν Μία τεχνητή

διακόσμηση που δεν είχε σκοπό να δημιουργήσει την εικόνα του φυσικού

τοπίου ούτε καν να έρθει σε αντιπαράθεση με αυτό Οι κήποι και τα πάρκα

ευγενείας της αναγέννησης είναι καλά παραδείγματα αυτής της

νοοτροπίας Είναι αλήθεια ότι στον αγγλικό κήπο η υποδούλωση [Pressung]

της φυσικής ανάπτυξης στην κατασκευαστική φόρμα είναι λιγότερη αλλά

η κατασκευή παραμένει Το ειδυλλιακό του άγριου τοπίου είναι σκόπιμο ndash

και όχι αυθεντικό- και η ιδέα του σχεδιασμού του αφορά το

κατασκευαστικό πλάνο [Bauplan] του κηπουρού [gartnerische]hellip Στην

πραγματικότητα ο αγγλικός κήπος είναι η διακόσμηση της άρχουσας τάξης

[standisch bedingt] 22

Θεματικά Πάρκα

Στις μέρες μας οι δημόσιοι κήποι και τα πάρκα έχουν μετατραπεί σε θεματικές

ατραξιόν Το Λας Βέγκας είναι ίσως το μεγαλύτερο παράδειγμα αυτών των θεματικών

πάρκων και προτείνεται ως πόλη-φαινόμενο Όχι μόνο επειδή για τους Αμερικανούς

και ξένους επισκέπτες είναι η απόλυτη laquoπαιδική χαράraquo αλλά και γιατί οι στατιστικές

του είναι εντυπωσιακότατες στις αρχές του 20ού αιώνα δεν υπήρχε καν Στις αρχές

του 21ου ήταν ήδη το σπίτι ενός εκατομμυρίου ανθρώπων ενώ οι στατιστικές

έδειχναν ότι ο πληθυσμός αυξάνεται με τέτοια ταχύτητα που κάθε μήνα χρειάζεται να

κατασκευαστεί ένα καινούργιο σχολείο

Επιπλέον το Λας Βέγκας είναι ίσως η μοναδική πόλη στον κόσμο που ιεραρχεί

τις ανάγκες των τουριστών - επισκεπτών πολύ ψηλότερα από αυτές των κατοίκων του

Δεν υπάρχουν κρυμμένες γειτονιές που μπορείτε να περπατήσετε για να πιάσετε τον

laquoπαλμόraquo της πόλης Τίποτα δεν έχει laquoαλλοιωθείraquo από τον τουρισμό γιατί το Λας

Βέγκας κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους τουρίστες

22 Βλ Michel Conan Prespectives on Garden Historie σελ164

19

Η προσγείωση στο αεροδρόμιο του Βέγκας μόλις έχει δύσει ο ήλιος

είναι μια εικόνα που μένει για πάντα στη μνήμη του επισκέπτη Τα

αναρίθμητα φώτα δημιουργούν ένα Χολιγουντιανό ονειρεμένο σκηνικό

Σημείο αναφοράς της πόλης είναι η περιοχή του Στριπ Ένας μεγάλος

δρόμος όπου δεξιά και αριστερά είναι χτισμένα τα ξενοδοχεία και τα

εμπορικά κέντρα

Μπορεί να χρειάστηκαν 20 ολόκληρα χρόνια για να κατασκευαστεί η

μεγάλη πυραμίδα της Γκίζας στην Αίγυπτο όμως στο Βέγκας δεν τους

πήρε πάνω από 18 μήνες για να φτιάξουν μια ακριβώς ίδια και μπροστά

της την πολύχρωμη Σφίγγα και να στεγάσουν μέσα το ξενοδοχείο

Luxor Θεωρείται ένα σύγχρονο αρχιτεκτονικό θαύμα για τη

δημιουργία του οποίου συνέβαλαν οι μεγαλύτεροι Αιγυπτιολόγοι Η

πόλη της Βενετίας σε μικρογραφία βρίσκεται στο εσωτερικό του

ξενοδοχείου Venetian που αποτελείται από δύο πύργους Στο πρώτο

όροφο υπάρχει ένα κανάλι με γόνδολες τις οποίες ενοικιάζουν οι

επισκέπτες τους για να κάνουν μια μικρή βόλτα υπό τις ιταλικές

μελωδίες που τραγουδά ο γονδολιέρης Την είσοδο του εντυπωσιακού

ξενοδοχείου Paris κοσμούν μια μικρογραφία του Πύργου του Άιφελ

της Αψίδας του θριάμβου η πρόσοψη του Λούβρου κά23

Ο τρόπος με τον όποιο η αγορά η οικονομία η παγκοσμιοποίηση ο

νεοφιλελευθερισμός και ο ύπερ-καπιταλισμός που απειλούν ή ακόμα και

καταστρέφουν την `αυθεντικότητα` του ιστορικού νοήματος των κήπων και των

πάρκων είναι ένα θέμα προς συζήτηση Αυτός ο τρόπος θέασης των πραγμάτων δεν

λαμβάνεται πολύ υπόψη κατά τη δημιουργία ή αναδημιουργία αυτών των `τόπων` Η

πιθανότητα αυτός ο τρόπος σκέψης για την κατασκευή δημόσιων χώρων να οφείλεται

στην `αγορά` παραλείπεται αυθαίρετα Φαίνεται ότι υπάρχει η απαίτηση για έναν

πολιτιστικό προσδιορισμό του `χώρου` από διάφορους οικονομικούς παράγοντες

Αυτή η απαίτηση οδηγεί συνεχώς στην συνειδητή παραγωγή `θεματικών πάρκωνrsquo

23 httptranskathimerinigr4dcgi_w_articles_taxworld_12_20092006_165039 Κείμενο Ηλέκτρα Σαμοΐλη

20

Τα σύνορα τον σύγχρονων πάρκων

Στα τέλη του 1980 μία μικρή μάχη ξέσπασε στο Tompkins

Square Park ένα μικρό πάρκο στο East Village της Νέας Υόρκης Το

μέρος είχε μετατραπεί σε στέκι για τους άστεγους τους αλκοολικούς

και τους ναρκομανείς Κάποια στιγμή η αστυνομία προσπάθησε να

επανακτήσει τον έλεγχο με το να κλείνει το πάρκο την νύχτα Η μάχη

του Tompkins Square είναι διάσημο παράδειγμα για την μάχη του

νοήματος του δημόσιου χώρου (Smith 1992) Είχε η παρέμβαση της

αστυνομίας ως πρόθεση πραγματικά να πολεμήσει την κατάληψη

αυτών των ομάδων Ή ήθελε να υποβαθμίσει την ίδια την έννοια του

δημόσιου χώρου Ο Smith παρουσιάζει εκείνα τα στοιχεία που

αποδεικνύουν ότι στην πραγματικότητα η προσπάθεια αφορούσε την

`εξημέρωση` της κουλτούρας του πάρκου που ταιριάζει απόλυτα με

την στρατηγική της βελτίωσης της γειτονιάς γύρω από το πάρκο με την

`εισβολή` νέων οικονομικά ευνοημένων group να καταλαμβάνουν

έναν χώρο που παραδοσιακά ανήκε σε οικονομικά ασθενέστερους24

Δηλαδή το ίδιο που συμβαίνει και στην περιοχή του Κεραμεικού στην Αθήνα

όπου τα τελευταία χρόνια υπάρχει έντονο ενδιαφέρον από πολιτικούς μηχανικούς και

κατασκευαστικές εταιρίες για ανέγερση πολυκαταστημάτων εμπορικών κέντρων και

πολυτελών κατοικιών

Σήμερα μπορούμε να προσεγγίσουμε και να αναλύσουμε την

περίπτωση του Tompkins Square με έναν άλλο τρόπο Στο πάρκο δόθηκε

ένας νέος τρόπος διαχείρισης Αυτό που γίνεται αμέσως ορατό είναι το

μεγάλο διαχωριστικό που χωρίζει το πάρκο σε υπό-χώρους (όπως και σε

άλλα πάρκα στο Μανχάταν) Τα πάντα φαίνονται διαφορετικά από την

στιγμή που η αστυνομία προσπάθησε να ελέγξει την κατάσταση

Διαφορετικά groups έχουν βρει το δικό τους κομμάτι σε αυτό το μικρό

πάρκο τις ζεστές μέρες οι άστεγοι καταλαμβάνουν τον μικρό χώρο στα

παγκάκια αυτοί που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα προτιμούν τις 24 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain NAi Publishers 2001 σελ 20

21

περιοχές με την άμμο οι έφηβοι παίζουν μπάσκετ στο κλειστό τερέν του

μπασκετμπολ τα παιδιά παίζουν στον παιδότοπο που περικυκλώνεται

από βαριές σιδερένιες μπάρες και οι αναρχικοί οι μικρές οικογένειες και

οι yappies ξεχωριστά ο καθένας συνυπάρχουν στα τμήματα του πάρκου

που έχουν γκαζόν Κάποιοι πιστεύουν ότι τα διαχωριστικά του πάρκου

είναι η απόδειξη της εγκατάλειψής του ως δημόσιου χώρου (Smith

1992) Αλλά μήπως συμβαίνει το αντίθετο Η αξία της περίπτωσης του

Tompkins Square έγκειται στο ότι λειτούργησε ως παράδειγμα μίας

μάλλον στενοκέφαλης και συντηρητικής προσέγγισης Πολλές `φυλές

των πόλεων` φαίνεται να έχουν καταλάβει τον χώρο του πάρκου

επιδεικνύοντας όλες τις αποχρώσεις του East Village μέσα σε ένα μικρό

πάρκο Τα διαχωριστικά μετατρέπονται σε σύμβολα της τάξης

οριοθετούν χωρίς να απομονώνουν ή να αποκλείουν Το Tompkins

Square Park λειτουργεί σαν μία σκηνή όπου ανά πάσα στιγμή γίνεσαι

το θέαμα και ο θεατής και αυτό σε κάνει λειτουργικό μέλος του

δημόσιου χώρου25

Τα διαχωριστικά σχεδόν από την αρχή του 20ου αιώνα χρησιμοποιούνται στα

πάρκα Μεταφορικά τα αντιλαμβανόμαστε σαν `κορνίζες` αλλά στην

πραγματικότητα λειτουργούν περισσότερο ως σύμβολα οριοθέτησης Τα πάρκα είναι

οι δημόσιοι κήποι των πόλεων και εξορισμού οι κήποι αφορούν κλειστούς χώρους

Επίσης ένα διαχωριστικό ορίζει έναν χώρο Εάν αυτός ο χώρος είναι

προσδιορισμένος ως δημόσιος τότε εμείς καταλαβαίνουμε ότι αυτός ο χώρος είναι

ιδιαίτερος με προσδιορισμένη χρήση που τον ξεχωρίζει από τους άλλους δημόσιους

χώρους και απαιτεί από εμάς την ανάλογη συμπεριφορά σε σχέση με τους ισχύοντες

κανόνες

Αυτή η οπτική επάνω στον προσδιορισμό των δημόσιων χώρων προσφέρει

έναν άλλο τρόπο σκέψης επάνω στις μέχρι τώρα πιο διαδεδομένες αρχές του ντιζάιν

των πάρκων Αυτή η συμβολική σημασία του φράχτη συχνά έρχεται σε αντιπαράθεση

με την αρχή του ρευστού και ανοιχτού ουδέτερου και πολυσυλλεκτικού χώρου που

έχει την αναφορά του στην μοντέρνα `αστικοποίηση` Η αντικατάσταση των πάρκων

με κοινόχρηστους `πράσινους` χώρους θολώνει την ιδέα της προσβασιμότητας και

25 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 21

22

της χρήσης των δημόσιων χώρων Αυτός ο τρόπος σχεδιασμού των δημόσιων χώρων

έχει τις αναφορές του στο μοντέρνο κίνημα Παρόλα αυτά πολλά από τα σύγχρονα

σχέδια για πάρκα και κήπους έχουν ως αναφορά τους τον ρευστό και ανοιχτό χώρο

Η ιδέα του `διαχωριστικού για μεγαλύτερη προσβασιμότητα` παρουσιάζει ένα

εναλλακτικό σχέδιο στρατηγικής για τον σχεδιασμό των δημόσιων χώρων

Ο καλά σχεδιασμένος τρόπος διασύνδεσης και χωρικότητας προωθούν την

δημόσια προσβασιμότητα και ανταλλαγή αλλά κανείς δεν μπορεί να περιμένει μία

καθολική λύση από ένα τέτοιο τρόπο σχεδίασης Τέτοιου τύπου στρατηγικές

σχεδίασης είναι θεμελιώδεις και μπορούν να έχουν μία `υποστηρικτική πολιτική` η

εξασφάλιση της ασφάλειας είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας

Όχι πολύ μακριά από το Tompkins Square Park βρίσκεται η

πόλη Stuyvesant Στην τυπολογία της κατασκευής της βρίσκουμε το

πλάνο σχεδιασμού του Le Corbusier Για πολλούς ανθρώπους αυτός ο

μοντερνιστικός τρόπος σχεδίασης μίας μικρής σε κλίμακα πόλης

καταστρέφει την ποικιλομορφία της Τεράστιες κτιριακές

εγκαταστάσεις ομογενοποιημένες και με περιορισμένες λειτουργίες

εμφανίζονται σε όλη την Ευρώπη και την βόρεια Αμερική μετά τον

δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Τώρα πια είναι γνωστές ως `πολύ-

προβληματικά` projects και αυτό βέβαια αν δεν έχουν ήδη ανατιναχτεί

ή κατεδαφιστεί Παρόλα αυτά όποιος τολμήσει να μπει σε αυτές τις

κτιριακές εγκαταστάσεις μένει έκπληκτος από το `σαν-πάρκο` καλά

διατηρημένο και καλά διαχειριζόμενο χώρο σαν όαση που προσωρινά

κλείνει έξω την χαοτική αστική ζωή Τέτοιου είδους κτιριακές

εγκαταστάσεις μάς δείχνουν ότι η σωστή διαχείριση του δημόσιου

χώρου μπορεί να δημιουργήσει περιβάλλοντα στα οποία κανείς δεν

εξαιρείται αλλά αντίθετα είναι ευπρόσδεκτος26

Η ιδέα της `χρήσης του διαχωριστικού για την διευκόλυνση της κοινής

πρόσβασης` ανεγείρει το πιο γενικό ερώτημα του νοήματος του διαχωριστικού και

των νέων ηλεκτρονικών συστημάτων ασφαλείας Τα περιστρεφόμενα κάγκελα

ασφαλείας στους σταθμούς του μετρό και οι ηλεκτρονικές πύλες ασφαλείας των

αεροδρομίων των καταστημάτων και τώρα σε πολλές βιβλιοθήκες και αρκετά

26 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 23

23

σχολεία κυρίως στην Αμερική είναι πλέον κοινό στοιχείο του αστικού τοπίου (μαζί με

τις ευρέως διαδεδομένες κλειστού κυκλώματος βιντεοκάμερες) εκφράζοντας έτσι ένα

ελεγχόμενο περιβάλλον μέσω της τεχνολογίας Με ευκολία μπαίνουμε στην

διαδικασία να δούμε αυτές τις μεθόδους στον δημόσιο χώρο ως περιοριστικές για την

ελευθερία μας Αλλά πότε και ποιους ενοχλούν αυτοί οι περιορισμοί Οι ηλεκτρονικές

πύλες των αεροδρομίων μάλλον έχουν μία κατευναστική ιδιότητα ο αποκλεισμός της

παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς διατηρεί την πίστη μας για την ασφάλεια της πτήσης

Οι ηλεκτρονικές πύλες των αεροδρομίων δείχνουν ότι αυτές η εταιρίες στις οποίες

στηριζόμαστε κάνουν τα πάντα για να μας εξασφαλίσουν το αίσθημα της ασφάλειας

Σημαντικό στοιχείο είναι το γεγονός ότι οι κάμερες παρακολούθησης με

ανιχνευτές μετάλλων στα αεροδρόμια στα καταστήματα κλπ είναι σε μεγάλο βαθμό

αντικειμενικές Ο αποκλεισμός δεν βασίζεται στα χαρακτηριστικά ή στο ντύσιμο

αλλά στην παρουσία μετάλλου Αυτό που μετράει είναι η κατοχή κάποιου μεταλλικού

αντικειμένου που θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή για το κοινό που συνωστίζεται

στα αεροδρόμια ή για την κλοπή αγαθών από τα καταστήματα

Σε αυτές τις περιπτώσεις η τεχνολογία στην πραγματικότητα είναι ένα συν

για την δημιουργία δημόσιων χώρων Εν μέρει τα διαχωριστικά αναλαμβάνουν την

ευθύνη για τα άτομα με ροπή προς την παραβατικότητα (Latour 1986)27 να πληρώσω

το εισιτήριο του Μετρό Να κλέψω αυτό το βιβλίο Τα συστήματα ασφαλείας όχι

μόνο μας σώζουν από τέτοια ηθικά διλήμματα αλλά μπορούν να κάνουν έναν χώρο

πιο δημόσιο μία βιβλιοθήκη που μπορείς να έχεις πρόσβαση μόνο με πάσο ή κάρτα

μέλους παραμένει ένα αποκλεισμένο μέρος και δεν λειτουργεί ως δημόσιος χώρος

Μία βιβλιοθήκη που μόνο ελέγχει εάν το βιβλίο νομίμως έχει δανειστεί έχει την

δυνατότητα να εξελιχθεί σε δημόσιο χώρο

Η βιβλιοθήκη του Rotterdam είναι ένα παράδειγμα του πώς μπορεί μία

βιβλιοθήκη να αναπτυχθεί σε δημόσιο χώρο Αυτή η βιβλιοθήκη είναι

ανοιχτή σε όλους Υπάρχει έλεγχος μόνο κατά την έξοδο όπου και

χρησιμοποιείται σύστημα ασφαλείας Το κοινό αποτελείται από άτομα

διαφορετικών ομάδων και κάνει μαζικά χρήση της βιβλιοθήκης Αυτή η

ποικιλότητα των ανθρώπων ο καθένας από αυτούς με τον δικό του τρόπο

κάνει χρήση της βιβλιοθήκης στην αίθουσα των περιοδικών μαζεύονται

27 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 23

24

κυρίως άνδρες ξένης εθνικότητας για να διαβάσουν εφημερίδες άλλων

χωρών νεαροί που σερφάρουν στο internet άνθρωποι που παίζουν σκάκι

στα ειδικά τραπέζια για σκάκι φοιτητές που μελετούν στα πιο

απομονωμένα σημεία της βιβλιοθήκης κλπ Και όλα αυτά σε έναν χώρο που

θυμίζει εμπορικό κέντρο28

Ο Δήμος Ζωγράφου

Ο δήμος Ζωγράφου έκτασης 9000 στρεμμάτων και με 75000 περίπου

κατοίκους υπάγεται σήμερα στο γενικότερο πολεοδομικό συγκρότημα των

Αθηνών και εντάσσεται γεωγραφικά στα ανατολικά προάστια της

πρωτεύουσας Λόγω της εγγύτητάς του με το κέντρο παρουσιάζει παρόμοια

χαρακτηριστικά δόμησης Παρά ταύτα είναι περιοχή πλούσια σε πράσινο που

συγκεντρώνεται κυρίως στους πρόποδες του Υμηττού Ο Δήμος απέκτησε

αξία λόγω της οικοδόμησης της Πανεπιστημιούπολης και της

Πολυτεχνειούπολης με αποτέλεσμα να παρουσιάζει υψηλές τιμές στα

ενοικιαζόμενα διαμερίσματα

Η περιοχή παλιά ήταν δασικό και καλλιεργήσιμο έδαφος με πλούσια

βλάστηση καλλιέργειες δάσος και αλσάκια Στα μέσα του 20ού αιώνα με

την πολεοδόμηση της Αθήνας αναπτύχθηκε η περιοχή Τα δάση της περιοχής

κυρίως με πεύκα βρίσκονται στο νότο νοτιοανατολικό και ανατολικό μέρος

Το 1902 ο Ιωάννης Ζωγράφος βουλευτής στο κόμμα του Θεόδωρου

Δηλιγιάννης αγόρασε μια μεγάλη έκταση από τη χήρα Βουρνάζου και στη

συνέχεια τη ρυμοτόμησε σε οικόπεδα τα οποία πουλούσε με δόσεις 112 δρχ

το μήνα Τα πρώτα σπίτια άρχισαν να κτίζονται στα κτήματα του

laquoΖωγράφουraquo το 1919 Δέκα χρόνια μετά αριθμούσαν 100 Από εκείνους τους

πρώτους οικιστές φτιάχτηκε και ο πρώτος ξύλινος ναΐσκος προς τιμή του

Αγίου Θεράποντα που σήμερα είναι ο επιβλητικότερος στη περιοχή Η νότια

πλευρά του Ζωγράφου ήταν το άλλοτε ρέμα του Χουσεΐν μπεη στη βόρεια

28 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 24

25

πλευρά του οποίου είχε κτισθεί το θεραπευτήριο του Συγγρού Αυτό το ρέμα

καλύφθηκε στις αρχές του 1960 επί Βασιλέως Παύλου

Το 1929 η περιοχή Ζωγράφου έγινε κοινότητα με πρώτο πρόεδρο τον

γιο του Ιωάννη Ζωγράφου τον Σωτήριο Ζωγράφο Το 1947 η κοινότητα

Ζωγράφου ανακηρύχθηκε Δήμος στον οποίο περιλαμβάνονταν οι συνοικίες

Γουδή τα Άνω Ιλίσια (πρώην Καπόνια) τα Ιλίσια παρά την κοίτη του

ποταμού Ιλισού που ξεκίναγε από την Αγία Ελεούσα στη σημερινή συνοικία

της Πανεπιστημιούπολης29

Πάρκο στα Ιλίσια

Μια πράσινη γραμμή ακολουθεί την οδό Μιχαλακοπούλου στα Ιλίσια

ξεκινώντας από την οδό Ηριδανού που διακόπτεται από την οδό Αλκάνος για να

σταματήσει στο ύψος της οδού Αιγινήτου Δ

Αυτή η πράσινη γραμμή φαίνεται να δημιουργήθηκε από τη μία για να

καλύψει την ανάγκη της πόλης για πράσινο κι από την άλλη για να λειτουργήσει σαν

δημόσιο πάρκο Αυτό μπορούμε εύκολα να το συμπεράνουμε από την έντονη και

πυκνή βλάστηση που υπάρχει στον χώρο αλλά και από τα παρελκόμενα αντικείμενα

που έχουν τοποθετηθεί προσπαθώντας να δηλώσουν τη χρηστική τους αξία ενώ

βρίσκονται ατάκτως ερριμμένα καθ όλο το μήκος και το πλάτος του πάρκου Τα

περισσότερα από αυτά τα αντικείμενα είναι αδύνατον να χρησιμοποιηθούν μιας και

βρίσκονται στα πιο δυσπρόσιτα και απίθανα σημεία του πάρκου Η προσβασιμότητα

στο μεγαλύτερο μέρος του είναι πολύ δύσκολη ενώ τον χειμώνα γίνεται δυσκολότερη

με την έλλειψη πλακόστρωσης Το πάρκο ξεκινάει σαν μία νησίδα που όσο ανεβαίνει

πλαταίνει για να καταλήξει στο κύριο κομμάτι της που βρίσκεται μεταξύ των δρόμων

Αλκμάνος και Αιγινήτου Αυτό το κομμάτι του πάρκου είναι αρκετά μεγάλο και

εξοπλισμένο με παγκάκια αγάλματα ένα σιντριβάνι και φυσικά πυκνή βλάστηση Η

επισκεψιμότητα του πάρκου είναι σχετικά περιορισμένη με λίγους ανθρώπους

κυρίως αυτούς που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα Το σιντριβάνι του πάρκου είναι

εξάγωνο αρκετά μεγάλο με έναν πίδακα στο κέντρο που φτάνει στην αποκορύφωση

29 httpelwikipediaorgwikiΖωγραφου

26

του τα 6 με 7 μέτρα ύψος ενώ περιστοιχίζεται από ένα δαχτυλίδι με μικρότερους

πίδακες

Τα γλυπτά του πάρκου χωρίζονται σε τρία ήδη 1) Μινιμαλιστικές γλυπτικές

κατασκευές μικρού μεγέθους που βρίσκονται διάσπαρτες κυρίως από την πλευρά της

οδού Αλκμάνος μέσα στα παρτέρια με τα λουλούδια και τα δέντρα (ο εντοπισμός

τους είναι μάλλον μια περιπέτεια λόγω της οργιώδους βλάστησης στην οποία θα

νόμιζε κανείς ότι δεν έχει επέμβει ανθρώπινο χέρι αλλά και των ίδιων τον γλυπτών

που από κατασκευής μοιάζουν περισσότερο με μικρά τσιμεντένια καθίσματα) 2)

Φορμαλιστικά γλυπτά με επαναλαμβανόμενα μοτίβα που μοιάζουν να είναι

κατασκευασμένα στα τέλη της δεκαετίας του lsquo70 με δομή που θυμίζει τοτέμ και

αναγνωρίσιμες παραστάσεις (μια κουκουβάγια φυτικά μοτίβα κλπ) τοποθετημένα κι

αυτά στα παρτέρια που βρίσκονται στην πλευρά της οδού Αλκμάνος με ελάχιστη

προσβασιμότητα και δυσκολία εντοπισμού τους 3) Μπρούτζινη προτομή μικρού

μεγέθους που βρίσκεται περίπου στο μέσο του τρίτου κατά σειρά μέρους του πάρκου

και είναι και αυτή κρυμμένη πίσω από δέντρα και θάμνους Η προτομή που

φιλοτέχνησε ο Louis Alberto Pantoja το 2000 έγινε προς τιμή του Francisco de

Miranda του επαναστάτη της Βενεζουέλας που γεννήθηκε στο Caracas 28 Μαρτίου

του 1750 και πέθανε στις φυλακές του El Arsenal de la Carraca Cadiz 14 Ιουλίου του

1816

Αυτή η προτομή εγείρει αρκετά ερωτήματα σε σχέση με τον τόπο που

βρίσκεται την λειτουργία που παρέχει αλλά και την ιστορία του απεικονιζόμενου

Η προτομή τοποθετήθηκε στο πάρκο το 2001 σε μία προσπάθεια του δήμου

Αθηναίων να γεμίσει όσο το δυνατόν περισσότερους δημόσιους χώρους με αγάλματα

και προτομές ενόψει των ολυμπιακών αγώνων της Αθήνας του 2004

Χαρακτηριστικά είναι τα άρθρα που δημοσιευτήκαν λίγα χρόνια αργότερα

Όσο για τον Δημήτρη Αβραμόπουλο φάνηκε η προτίμησή του

για τις προτομές με αποκορύφωμα τη δημιουργία του laquoΠάρκου

Ελλήνων Λογοτεχνώνraquo μπροστά από το Πνευματικό Κέντρο Πληθώρα

τέτοιων δωρεών αποδέχθηκε άκριτα ο δήμος Αθηναίων εκείνη την

περίοδο Έτσι εξηγείται και η παρουσία του αγάλματος του στρατηγού

Χοσέ Αρτίγας laquoελευθερωτή της Ουρουγουάηςraquo στη

Μιχαλακοπούλου Στα περισσότερα βάθρα υπήρχε και το όνομα του

27

τότε δημάρχου ακόμα και μέσα στο νόμισμα της στήλης της

laquoΔραχμήςraquo 7 - 0802200430

Η απουσία πολιτικής χαρακτήριζε την πολιτική του Δήμου

Αθηναίων για τα έργα τέχνης σε δημόσιους χώρους Οχι μόνο

πρόσφατα αλλά τουλάχιστον τα τελευταία 30 χρόνια Επί δημαρχίας

Αβραμόπουλου μια καλλιτεχνική επιτροπή που τώρα έχει καταργηθεί

δεχόταν τις προτάσεις για δωρεές έργων στην πλειονότητά τους

αμφιβόλου ποιότητας laquoΚάθε σύλλογος έκανε και μια δωρεά

προσπαθώντας με προτομές να τιμήσει τις προσωπικότητες που

συνδέθηκαν με τον τόπο τουraquo συνεχίζει ο Π Λουκάκος

Προς το παρόν ξεχάστε τα αυτά Η αποδοχή των δωρεών έχει

παγώσει και για το λόγο αυτό τους τελευταίους μήνες δεν έχει

τοποθετηθεί ούτε ένα καινούριο υπαίθριο γλυπτό στην Αθήνα -με

εξαίρεση το άγαλμα του Μεγάλου Αλέξανδρου έργο του Γιάννη

Παππά που ενδεχομένως να τοποθετηθεί απέναντι από το Ρεξ Εχουν

όμως παγώσει και οι διαγωνισμοί και οι αναθέσεις laquoΤο νομοθετικό

πλαίσιο απαγορεύει τις αναθέσεις έργων ακόμα και τον μεγαλύτερο

γλύπτη της Ελλάδας να έχουμε μπροστά μας Αναθεση μπορεί να γίνει

μόνο για ποσό έξι χιλιάδων ευρώ έτσι όμως δεν μπορούμε να μιλάμε

για κάποιο γλυπτό με αξιώσειςraquo διευκρινίζει ο Π Λουκάκος (7 -

08022004)31

Για τον μέσο Αθηναίο πολίτη που επισκέπτεται το πάρκο ο Francisco de

Miranda δεν σημαίνει απολύτως τίποτα και θα ήταν παράδοξο να περιμένουμε κάτι

τέτοιο Άρα γιατί επιλέχθηκε αυτός ο επαναστάτης της Βενεζουέλας για να

διακοσμήσει με την προτομή του έναν δημόσιο χώρο της Αθήνας Και εντέλει ποίος

είναι ο Francisco de Miranda

30 Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=3325212 31 Παρής Σπίνου Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=98141564

28

Francisco de Miranda32

Ο Sebastiaacuten Francisco de Miranda y Rodriacuteguez γνωστός περισσότερο ως

Francisco de Miranda συμμετείχε στην επανάσταση της Βενεζουέλας Παρόλο που τα

σχέδια του για την ανεξαρτησία των ισπανόφωνων αποικιών της Αμερικής απέτυχαν

θεωρήθηκε ως ο πρόδρομος του Simoacuten Boliacutevar που κατά τη διάρκεια του αμερικανό-

ισπανικού πολέμου απελευθέρωσε με επιτυχία μεγάλο μέρος της νοτίου Αμερικής Ο

Miranda έζησε μία ταραχώδη ζωή Ως ιδεαλιστής ανέπτυξε ένα πρωτοποριακό σχέδιο

για να ελευθερώσει και να ενοποιήσει την λατινική Αμερική αλλά οι φιλοδοξίες και

επιδιώξεις του για την ανεξαρτησία της νοτίου Αμερικής απέτυχαν το 1812 τον

παρέδωσαν στους εχθρούς του και μετά από τέσσερα χρόνια το 1816 πέθανε σε

ισπανική φυλακή Παρόλα αυτά δεκατέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο του το

μεγαλύτερο μέρος της ισπανόφωνης Αμερικής ήταν ελεύθερο

Ο Miranda γεννήθηκε μέσα σε μία μεγαλοαστική οικογένεια ο πατέρας του

Sebastian de Miranda Ravelo ήταν εύπορος έμπορος με καταγωγή από τις Κανάριες

Νήσους ενώ και η μάνα του Francisca Antonia Rodriacuteguez de Espinoza καταγόταν από

πλούσια οικογένεια της Βενεζουέλας Ο Miranda πήγε στα καλύτερα ιδιωτικά σχολεία

και στα ακριβότερα κολλέγια ενώ κατά την διάρκεια της φοίτησής του δεχόταν

ρατσιστικά πειράγματα για την καταγωγή του Έτσι δεν απολάμβανε τα οφέλη της

υψηλής κοινωνίας μιας και υπήρχε συνεχής αμφισβήτηση από την αριστοκρατία της

εποχής Σαν αποτέλεσμα αυτής της αποδοκιμασίας ο Miranda παρουσίαζε την εικόνα

του φαντασμένου με πομπώδεις αφηγήσεις και μυθεύματα

Γύρω στο 1771 ο Miranda αγόρασε το αξίωμα του καπετάνιου του ισπανικού

στόλου (όχι κάτι ασυνήθιστο για την εποχή) Ενώ υπηρετούσε ως καπετάνιος δίπλα

στον στρατηγό Juan Manuel de Cajigal y Monserrat (1739-1811) απέκτησε

ενδιαφέρον για τον αγώνα υπέρ της ανεξαρτησίας της ισπανόφωνης Αμερικής

Υπό τον Cajigal ο Miranda συμμετείχε στην μάχη της Pensacola το 1781

υπερασπιζόμενος την ισπανική κυριαρχία σε αυτό που ονομάζουμε σήμερα Florida

των ΗΠΑ Αυτή η συμμετοχή του τού χάρισε το αξίωμα του συνταγματάρχη

32 httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

29

Από το 1791 ο Miranda απέκτησε ενεργό ρόλο στην γαλλική επανάσταση Στο

Παρίσι ήταν φίλος με τον Girondiste Jacques Pierre Brissot και τον Jeacuterocircme Peacutetion de

Villeneuve και για σύντομο χρονικό διάστημα υπηρέτησε σαν στρατηγός στον

επαναστατικό στρατό που διοικούνταν από τον Charles Franccedilois Dumouriez Τον

Απρίλιο του 1793 ο Miranda συνελήφθη και κατηγορήθηκε για προδοσία Στη δίκη

όμως ήταν τόσο ήρεμος και πειθήνιος που κρίθηκε αθώος Παρόλα αυτά οι

κατηγορίες του Marat και των συντρόφων του δεν καταλάγιασαν Συνελήφθη ξανά

τον Ιούνιο του 1793 και φυλακίστηκε

Ο Miranda φαίνεται να επιβίωσε από έναν συνδυασμό ευνοϊκής τύχης και

πολιτικών συμφερόντων υπέρ του η επαναστατική κυβέρνηση απλά δεν μπορούσε να

συμφωνήσει για το τι έπρεπε να κάνει με αυτόν Παρέμεινε στις φυλακές του La Force

ακόμα και μετά από την πτώση του Robespierre τον Ιούλιο του 1794 ενώ

απελευθερώθηκε τον Ιανουάριο του επόμενου χρόνου Πεπεισμένος πλέον ότι η τροπή

που είχε πάρει η επανάσταση ήταν λάθος ξεκίνησε να συνωμοτεί με τους

αριστοκράτες εναντίον των επαναστατών και ταυτόχρονα τού έγινε πρόταση από

αυτούς να ηγηθεί του στρατού τους αλλά για άλλη μια φορά συνελήφθη και

εκδιώχθηκε από την χώρα

Η ζωή του ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τον αγώνα για ανεξαρτησία των

ισπανικών αποικιών στην Λατινική Αμερική Ο Miranda οραματιζόταν μία

ανεξάρτητη αυτοκρατορία η οποία να αποτελείται από όλες τις περιοχές που

βρίσκονταν υπό την κατοχή των ισπανών και των πορτογάλων και να απλώνεται από

τον ποταμό του Μισισιπή μέχρι το Cape Horn Αυτή η αυτοκρατορία θα ήταν υπό την

ηγεμονία μίας βασιλευόμενης οικογένειας που θα ονομαζόταν `Inca` προς τιμή του

ένδοξου ινδιάνικου λαού

Με την βοήθεια της μεγάλης Βρετανίας ο Miranda αποπειράθηκε να εισβάλει

στη Βενεζουέλα το 1806 Το ίδιο διάστημα η Βρετανία ήταν σε πόλεμο με την

Ισπανία και σύμμαχος του Ναπολέοντα Το 1793 ο Miranda πήγε στην Ουάσινγκτον

για να συναντήσει τον πρόεδρο Thomas Jefferson Η συνάντηση έγινε αλλά δεν

υπήρξε καμία ανάμιξη στα σχέδια του Miranda Έτσι άρχισε να οργανώνει κρυφά μία

εκστρατεία για την απελευθέρωση της Βενεζουέλας ναυλώνοντας ένα πλοίο που

ονόμασε Leander προς τιμήν του μεγαλύτερού του γιου

30

Στο Jacmel Haiti ο Miranda απέκτησε άλλα δύο πλοία το Bee και το

Bacchus μαζί με το πλήρωμά τους Στις 12 Μαρτίου στο Jacmel ο Miranda

ανάρτησε την πρώτη σημαία της Βενεζουέλας στο Leander την οποία και είχε

σχεδιάσει μόνος του Στις 28 Απριλίου ο μικρός αυτός στόλος κατελήφθη από τα

ισπανικά πολεμικά πλοία στις ακτές της Βενεζουέλας Μόνο το Leander κατάφερε να

αποδράσει Εξήντα άντρες αιχμαλωτίστηκαν και δικάστηκαν και δέκα από αυτούς

στάλθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα Το Leander με το πλήρωμά του

ανασυντάχθηκαν στα βρετανικά νησιά Barbados και Trinidad Στις 3 Αυγούστου η

εκστρατεία έφτασε στο La Vela de Coro καταλαμβάνοντας το φυλάκιο για πρώτη

φορά σηκώθηκε η σημαία της Βενεζουέλας στα χώματα της Πριν ξημερώσει το

επόμενο πρωινό η εκστρατεία κατέλαβε το Coro αλλά δεν δέχτηκε καμία βοήθεια

από τους κατοίκους της πόλης Υπό την απειλή της ήττας οι άνδρες υποχώρησαν

περιμένοντας ενισχύσεις Συνειδητοποιώντας ότι δεν μπορούσε να κρατήσει άλλο την

πόλη ο Miranda διέταξε τον στρατό του να σαλπάρει ενώ όλον τον επόμενο χρόνο

περίμενε στα νησιά της καραϊβικής για ενισχύσεις που δεν έφτασαν ποτέ Κατά την

επιστροφή του στην Βρετανία ο Miranda βρήκε μεγαλύτερη υποστήριξη από την

βρετανική κυβέρνηση Το 1808 συντάχθηκε και στάλθηκε μεγάλη στρατιωτική

δύναμη για να επιτεθεί στην Βενεζουέλα αλλά η εισβολή του Ναπολέοντα στην

Ισπανία ξαφνικά μετέτρεψε τους Ισπανούς σε σύμμαχους της Βρετανίας και έτσι

έληξε άδοξα και αυτή η προσπάθεια

Όταν τελικά η Βενεζουέλα απέκτησε την ανεξαρτησία της στις 19 Απριλίου

του 1810 στάλθηκε αντιπροσωπεία στην Βρετανία για την αναγνώριση του

νεοσύστατου κράτους Αυτή η αντιπροσωπεία έπεισε τον Miranda να γυρίσει στην

πατρίδα του και την ίδια χρονιά εκλέχθηκε ως αντιπρόσωπος του El Pao της επαρχίας

της Βαρκελώνης Στις 5 Ιουνίου του 1811 καθιερώθηκε επίσημα η τρίχρωμη σημαία

που ο Miranda είχε σχεδιάσει

Στα χρόνια που ακολούθησαν η τύχη του Miranda αλλά και του νεοσύστατου

κράτους δεν ήταν ευνοϊκή Ο στρατός των δημοκρατικών απέτυχε να κατακτήσει

περιοχές της Βενεζουέλας που παρέμεναν υπό το βασιλικό καθεστώς Επιπροσθέτως

η Βενεζουέλα χάνει την ισπανική αγορά και το κύριο εξαγόμενο προϊόν της το κακάο

Αυτό σήμανε την οικονομική κρίση που κυρίως έπληξε τις μεσαίες και χαμηλές

τάξεις χάνοντας τον ενθουσιασμό τους για την δημοκρατία Στης 4 Ιουλίου η

31

Βαρκελώνη τάχτηκε υπέρ του βασιλικού καθεστώτος Η γειτονική Cumanaacute

αποκόπηκε από το δημοκρατικό κέντρο και αρνήθηκε να αναγνωρίσει την

δικτατορική κυριαρχία του Miranda ως στρατιωτικού διοικητή Υπό αυτές τις

συνθήκες μία ισπανική φρεγάτα με διοικητή τον Domingo Monteverde κατάφερε

από μία μικρή ομάδα στρατιωτών που διέθετε να δημιουργήσει έναν μεγάλο στρατό

από οικειοθελείς κατοίκους που τον ακολούθησαν ως την Valencia αφήνοντας τον

Miranda να κατέχει μόνο ένα μικρό μέρος της κεντρικής Βενεζουέλας Στα μέσα

Ιουλίου ο Monteverde είχε καταλάβει την Valencia ενώ ο Miranda έβλεπε ότι η

κατάσταση είχε γίνει απελπιστική Άρχισε τις διαπραγματεύσεις με τον Monteverde

για παύση πυρός στις 25 Ιουλίου του 1812 Παρόλο που στη συμφωνία για παύση

πυρός υπήρχε πολιτική αμνηστία ο Miranda προσπάθησε να διαφύγει από το λιμάνι

του La Guaira με βρετανικό πλοίο Ο συνταγματάρχης των επαναστατών Boliacutevar

κατηγόρησε τον Miranda για προδοσία Έτσι ο Miranda συνελήφθη και παραδόθηκε

στον ισπανικό βασιλικό στρατό

Ο Miranda πέθανε σε κελί των φυλακών Cuatro Torres το 1816 ενώ η

υπόθεση του ακόμα εκκρεμούσε Η ταφή του έγινε σε μαζικό τάφο πράγμα που

καθιστούσε αδύνατη την αναγνώρισή του αφήνοντας άδειο τον τάφο του στο εθνικό

πάνθεον της Βενεζουέλας

Οι περιπέτειες του Miranda μας ταξιδεύουν σε έναν κόσμο πέρα από τον χώρο

και τον χρόνο που μπορεί να μας συναρπάσει με τον εξωτισμό του Η προτομή του

είναι μία ανθρώπινη κατασκευή ένας μηχανισμός που μπορεί να παρακινήσει

κάποιους περαστικούς να ασχοληθούν με τις περιπέτειες και τα κατορθώματά του

δημιουργώντας μία άλλη παράλληλη πραγματικότητα

Αλλά και το ίδιο το πάρκο λειτουργεί σαν μία άλλη παράλληλη

πραγματικότητα προσομοιώνοντας ένα `δεδομένο` φυσικό περιβάλλον ενώ στην

πραγματικότητα είναι μία κατασκευή Η αίσθηση ότι περπατάς στη φύση είναι

ψευδής και παρόλο που το συγκεκριμένο πάρκο με την έλλειψη συντήρησης έχει ένα

λόγο παραπάνω να δίνει αυτή την εντύπωση δεν παύει να είναι ένας

κατασκευασμένος κήπος μία μίμηση

Το πρόβλημα σε αυτούς τους χώρους ξεκίνα από την στιγμή που δεν μπορούν να

χρησιμοποιηθούν ως αυτό που προσομοιώνουν μέσα από μία πραγματική βιωμένη

32

εμπειρία Αντίθετα λειτουργούν σαν προβολή που μας αποσωματοποιεί παρέχοντάς

μας την ελάχιστη διάδραση

Σώμα

Από την στιγμή που γεννιόμαστε μέχρι την στιγμή που θα πεθάνουμε έχουμε

το σώμα μας Δεν μπορούμε να υπάρξουμε χωρίς αυτό έχουμε σάρκα που μπορεί να

τραυματιστεί έχουμε κόκαλα που μπορεί να σπάσουν Ότι αντιλαμβανόμαστε από

τον περιβάλλοντα χώρο προέρχεται από τις αισθήσεις μας δια μέσου του σώματος

μας Οι αισθήσεις μας δεν μπορούν να λειτουργήσουν αυτόνομα

Ο Drew Leder στο βιβλίο του Absent Body (1990) μιλάει για το σώμα και πώς

με αυτό αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο

Με έναν σημαντικό τρόπο το ζωντανό σώμα βοηθά στο να

δομηθεί ετούτος ο κόσμος σαν εμπειρία Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε

το νόημα και την φόρμα των πραγμάτων χωρίς την αναφορά των

σωματικών δυνάμεων δια μέσου των οποίων αντιλαμβανόμαστε (οι

αισθήσεις η κίνηση η γλώσσα οι επιθυμίες) Το ζωντανό σώμα δεν είναι

απλά άλλο ένα πράγμα στον κόσμο άλλα ένας τρόπος αυτός ο κόσμος να

υπάρχει33

Ο Drew Leder μιλάει για ένα σώμα που δρα ένα εμπειρικό σώμα Η

κατασκευή τόπων όπως το πάρκο της Μιχαλακοπούλου αφήνουν το σώμα χωρίς

δράση έξω από την εμπειρία του κόσμου Η αλληλεπίδρασή μας μέσω του σώματός

μας με τον κόσμο αφορά την διαδικασία μιας πρακτικής μάθησης του κόσμου Αν

πράγματι συμβαίνει αυτό γιατί κυρίως ο δυτικός κόσμος κατασκευάζει τόπους που

αποκλείουν την σωματοποιημένη εμπειρία όπως υλικής υπόστασης χώρους ή

ψηφιακούς τόπους που διαχωρίζουν και αποκλείουν το φυσικό σώμα

Κατά τη διάρκεια των σταυροφοριών τον 16ο αιώνα το σώμα

θεωρήθηκε αμαρτωλό και ασταθές λόγω της φθαρτότητάς του Έτσι

ξεκίνησε η `αναζήτηση της βεβαιότητα` (Quest for Certainty) σαν την οδό

33 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990 σελ

33

προς στην αλήθεια που είναι καθολική άχρονη και ανεξάρτητη από τις

ιδιοτροπίες του ανθρώπινου σώματος (Toumin 1990 cited in Shilling 2005

7)34

Τον 17ο αιώνα ο Καρτέσιος αναζητούσε αυτή τη βεβαιότητα Όταν ξύπνησε

από έναν εφιάλτη που βίωσε ως πραγματικό αισθάνθηκε ότι οι αισθήσεις του τον

εξαπάτησαν στο όνειρο Έτσι πείστηκε ότι ήταν πολύ λίγα αυτά για τα οποία

μπορούσε να ήταν βέβαιος γιατί τα πάντα ήταν μία θεϊκή απάτη

Είμαι πεπεισμένος ότι δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο ούτε

ουρανός ούτε γη ούτε πνεύμα ούτε σώμα Μήπως αυτό σημαίνει ότι κι

εγώ δεν υπάρχω Όχι εάν έχω πείσει τον εαυτό μου για κάτι (ή έχω

σκεφθεί το οτιδήποτε) τότε σίγουρα υπάρχω Αλλά υπάρχει κάποιος που

εξαπατά και που κατέχει ανώτερη δύναμη και επιδεξιότητα που

εξεπίτηδες και συνεχώς με εξαπατά Σε αυτή την περίπτωση

αναμφισβήτητα υπάρχω εάν με εξαπατά και τον αφήνω να με εξαπατά

όσο μπορεί τότε θα μου δείξει ότι δεν είμαι ένα τίποτα και έτσι θα

νομίζω ότι είμαι κάτι Οπότε αφού σκέφτηκα διεξοδικά το θέμα πρέπει

να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι αυτή η πρόταση είμαι άρα υπάρχω

είναι απαραιτήτως αληθής όταν τίθεται από μένα ή συλλαμβάνεται από

το μυαλό μου35

Στο τελευταίο μισό του 21ου αιώνα η εξέλιξη των ψηφιακών μέσων ανέπτυξε

αυτόν τον δυϊσμό του Καρτέσιου με την εμφάνιση της δυνητικής πραγματικότητας

Τα σώματά μας στον σύγχρονο ψηφιακό κόσμο είναι ακαθόριστα ενώ αναφέρονται

και ως `απόντα` Η ιδέα του απόντος σώματος ταυτίζεται με την θρησκεία και την

φιλοσοφία του δυτικού κόσμου όπου το πνεύμα μπορεί να υπάρξει διαχωρισμένο

από το σώμα Το σώμα μας στον ψηφιακό κόσμο φαίνεται να είναι απαρχαιωμένο και

να χρειάζεται τεχνολογικά ανεπτυγμένες προσθήκες που να το επεκτείνουν Αυτές οι

επεκτάσεις (VR γάντια VR κασκέτες κλπ) γίνονται μέρος της ενσώματης εμπειρίας

μας

34 Drew Leder The Absent Body όπ σελ 35 httpplatostanfordeduentriesdescartes-epistemology chapter4

34

Αυτές οι προσθήκες στο σώμα παραμένουν για τον καρτεσιανό δυϊσμό

αντικείμενα προσκολλημένα στο σώμα που και αυτό είναι αντικείμενο Η εμπειρία

δια μέσου των αντικειμένων ενεργοποιείται με τον νου Το μυαλό επιτυχώς

δραπετεύει από το σώμα και ταξιδεύει στον κόσμο ανεξάρτητα

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη36

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη είναι ένα διήγημα του συγγραφέα και φιλόσοφου

Στανισλάβ Λεμ Το διήγημα μιλάει για έναν βασιλιά και τον υπήκοό του ένα ρομπότ

που τον μεταφέρει σε ψηφιακά όνειρα προσομοιωμένες πραγματικότητες και

όμορφες πριγκίπισσες

Ο πόθος του βασιλιά Φερμουάριου να βρει την όμορφη πριγκίπισσα Ανείπωτη

τον οδήγησε σε μία καλύβα όπου κατοικούσε ένας άνθρωπος με πατριαρχικό

παρουσιαστικό

laquoΓυρεύεις την Ανείπωτη άθλιε κακομοίρη Και όμως ξέρεις πλήρως καλώς

ότι δεν έχει ζήσει καθόλου αυτά τα τελευταία πεντακόσια χρόνια και

επομένως ότι το πάθος σου είναι μάταιο και ασύμφορο Το μόνο που μπορώ

να κάνω για σένα είναι να σου επιτρέψω να τη δεις όχι βέβαια στην σάρκα

άλλα σ` ένα λογικά πληροφοριακό αντίγραφο ένα μοντέλο που είναι

ψηφιακό και όχι φυσικό στοχαστικό και όχι πλαστικό εργοδικό και λίαν

εξησφαλισμένα ερωτικό και όλα αυτά εις το Μαύρο Κιβώτιον που

κατασκεύασα τις ώρες της σχόλης μου με ότι πιο πρόχειρο βρήκα μπροστά

μουraquo

Η υπόσχεση του άνδρα ο βασιλιάς να δει την πριγκίπισσα σε αυτόν τον

προσομοιωμένο κόσμο είναι δελεαστική

laquoΑχ δείξε μου την δείξε μου την αμέσωςraquo φώναξε ο Φερμουάριος

ανατριχιάζοντας ολόκληρος Ο πατριάρχης έκανε laquoναιraquo με το κεφάλι έψαξε

36 Χοφσταντφερ Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993 Στανισλάβ Λεμ κεφ 6 Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ 117

35

στον αρχαίο τόμο για να βρει τις συντεταγμένες της πριγκίπισσας μετέφερε

την ίδια κι ολόκληρο το Μεσαίωνα σε διάτρητα δελτία κατέγραψε το

πρόγραμμα κατέβασε το διακόπτη σήκωσε το καπάκι του Μάυρου

Κιβώτιου

laquoΣκύψε να δειςraquo

Ο βασιλιάς έσκυψε κοίταξε και είδε ναι τον μεσαίωνα τέλεια

προσομοιωμένο εντελώς ψηφιακό και μη γραμμικό και να η Δανδηλία το

Παγοδάσος το παλάτι με τον Ηλιόπυργο το Ορνιθοτροφείο-Που-

Χλιμίντριζε ο Θησαυρός με τα Εκατό Μάτια Και να η ίδια η Ανείπωτη που

περπατούσε αργά στοχαστικά στην προσομοίωση του κήπου της και τα

κυκλώματά της λαμπύριζαν κόκκινα και χρυσαφιά καθώς έκοβε

προσομοιωμένα λουλούδια και υπό τον ήχο προσομοιώσεις τραγουδιών Ο

Φερμουάριος ανίκανος να περιορίσει περισσότερο τις ορμές του πήδηξε στο

Μάυρο Κουτί και ξετρελαμένος όπως ήταν προσπάθησε να μπει στον

κομπιουτερικό εκείνο κόσμο Ο πατριάρχης όμως γρήγορα έσβησε το ρεύμα

έδωσε μία σπρωξιά στον Βασιλιά και τον γκρέμισε στη γη και είπε

laquoΤρελέ Θέλεις να επιχειρήσεις το ακατόρθωτο Γιατί κανένα πλάσμα

φτιαγμένο από ύλη δεν μπορεί να μπει σ` ένα σύστημα που δεν είναι τίποτα

άλλο παρά η ροή και ο στρόβιλος αλφαριθμητικών στοιχείων ασυνεχών

συνδυασμών ακέραιων αριθμών το αφηρημένο υλικό από το οποίο είναι

φτιαγμένα τα ψηφίαraquo

laquoΜα εγώ θέλω θέλωraquo έσκουξε ο Φερμουάριος εκτός εαυτού και χτύπησε

το κεφάλι του στο Μαύρο Κουτί τόσο δυνατά που έκανε αυλάκιά στο

μέταλλο

Η επιθυμία του βασιλιά Φερμουάριου δεν μας είναι και τόσο ξένη οι ψηφιακοί

κόσμοι από την αρχή της δημιουργίας τους μας υποσχέθηκαν έναν κόσμο που μέχρι

τώρα τον βλέπαμε σε άλλα μέσα όπως το σινεμά αλλά μόνο από τις καρέκλες μας

Το ενδεχόμενο να μπορούμε να δράσουμε σε αυτούς τους χώρους εξάπτει την

φαντασία μας για εμπειρίες δίχως φυσικά όρια και φόβους επιβίωσης που αφορούν τη

σωματική μας ακεραιότητα

36

Τι γίνεται όμως με το αντάλλαγμα που πρέπει να καταβάλουμε για να βιώσουμε

αυτούς τους κόσμους

laquoΑν είναι τόσο αναλλοίωτος ο πόθος σου τότε υπάρχει ένας τρόπος με τον

οποίο μπορώ να σε συνδέσω με την πριγκίπισσα Ανείπωτη αλλά πρώτα θα

πρέπει να αποχωριστείς την παρούσα μορφή σου γιατί θα σου πάρω τις

συντεταγμένες σου και θα σε κάνω πρόγραμμα άτομο προς άτομο και θα

τοποθετήσω την προσομοίωσή σου σ` αυτόν τον μεσαιωνικά πλασμένο

κόσμο τον πληροφοριακό και αναπαραστατικό και εκεί θα μείνει

αντέχοντας όσο τα ηλεκτρόνια τρέχουν μέσα σ` αυτά τα σύρματα και πηδούν

από κάθοδο σε άνοδο Εσύ όμως όπως στέκεσαι τώρα μπροστά μου θα

εκμηδενιστείς έτσι ώστε η μόνη σου ύπαρξη θα είναι με τη μορφή δεδομένων

πεδίων και δυναμικών στατιστική ευρετική και απόλυτα ψηφιακήraquo

Εδώ εγείρεται το θέμα της ατομικής ταυτότητας Όταν κάνουμε ταξίδια σε αυτούς

τους κόσμους παραμένουμε οι ίδιοι Το θέμα είναι περίπλοκο γιατί σε αυτόν τον

δυϊσμό του σώματος και νου η ατομική ταυτότητα παύει να ανήκει και στα δύο

ισότιμα

laquoΑυτό είναι πολύ δύσκολο να το πιστέψει κανείςraquo είπε ο Φερμουάριος laquoπώς

θα ξέρω πως δημιούργησες τη δική μου προσομοίωση και όχι κανενός

αλλουνούraquo

Ο πατριάρχης προσπάθησε να δείξει στον μπερδεμένο βασιλιά ότι πράγματι

θα ήταν αυτός και όχι κάποιος άλλος Αλλά και πάλι ο βασιλιάς είχε

αμφιβολίες

laquoΝαι ναι καταλαβαίνωraquo είπε ο βασιλιάς laquoΚαι πάλι όμως είναι μονάχα το

πανομοιότυπο μου και όχι εγώ ο ίδιος αφού εγώ είμαι εδώ και δεν είμαι μέσα

στο Κιβώτιοraquo

laquoΌταν σε δω κλειδομανταλωμένο στην αγκαλιά της αγαπημένης σουraquo του

είπε ο πατριάρχης laquoθα φροντίσω να μην υπάρχεις εις διπλούν ένας εδώ κι

ένας εκεί μέσα στο Κιβώτιο Θα μεταχειριστώ μια μέθοδο παλιά μεν και

37

πρωτόγονη αλάνθαστη όμως γι` αυτό σκύψε λιγάκι αν έχεις την

καλοσύνηhellipraquo

Στην πραγματικότητα εάν συνέβαινε αυτό σε όλους μας και χάναμε την

σωματική μας υπόσταση τότε όλοι η δυτική φιλοσοφία και θρησκεία θα πανηγύριζε

για το κατόρθωμά της Το μιαρό σώμα που τόσο απεχθανόμαστε θα καταστρεφόταν

για πάντα και σύμφωνα με τον δυτικό πολιτισμό το πνεύμα επιτέλους θα

απαλλασσόταν από τα βάρη της ύλης

laquoΠρώτα δείξε μου άλλη μία φορά την Ανείπωτή σουraquo είπε ο βασιλιάς laquoΈτσι

για να σιγουρευτώhellipraquo

Ο σοφός ανασήκωσε το καπάκι του Μαύρου Κιβωτίου και του έδειξε την

Ανείπωτη Ο βασιλιάς την κοίταξε την ξανακοίταξε και τελικά είπε laquoΗ

περιγραφή του αρχαίου βιβλίου είναι πολύ υπερβολική Δεν είναι άσχημη

βέβαια αλλά ούτε κατ` ιδέαν τόσο ωραία όσο έλεγε το χρονικό Λοιπόν τώρα

σ` αφήνω γέρο σοφέhellipraquo

Και πήγε να φύγει

laquoΠου πάς θεότρελεraquo φώναξε ο πατριάρχης σφίγγοντας το σφυρί στα χέρια

του γιατί ο Βασιλιάς είχε φτάσει πια στην πόρτα

laquoΌπου να `ναι αλλά όχι μέσα στο Κιβώτιοraquo είπε ο Φερμουάριος και το

έβαλε στα πόδια

Γιατί ο βασιλιάς δεν έμεινε τελικά στην αγαπημένη του πριγκίπισσα αλλά το

έσκασε φοβισμένος και κατατρεγμένος

Ο Vilem Flusser στο κείμενο του laquoΗ ψηφιακή φαινομενικότηταraquo αναφέρει την

δυσπιστία ως την άμεση αντίδρασή μας απέναντι σε ότι είναι κατασκευασμένο από

τον άνθρωπο για να μιμείται

Εντούτοις στο ερώτημα περί της δυσπιστίας μας απέναντι σ`

αυτούς τους εναλλακτικούς κόσμους υπάρχει και ένα άλλο είδος

απάντησης Αυτή η απάντηση βασίζεται στο γεγονός ότι πρόκειται για

38

κόσμους που εμείς οι ίδιοι έχουμε σχεδιάσει και όχι για κάτι που μας έχει

παρασχεθεί όπως ο περιβάλλον κόσμος Οι εναλλακτικοί κόσμοι δεν είναι

κάτι το δεδομένο [Daten] αλλά κάτι το τεχνητά κατασκευασμένο [Fakten]

Η δυσπιστία μας προκύπτει από το ότι στέκουμε γενικότερα καχύποπτοι

απέναντι στην τέχνη και σε καθετί τεχνητό Η laquoτέχνηraquo είναι ωραία αλλά

μετατρέπεται σε ψεύδος αμέσως μόλις εξεταστεί υπό το φως της έννοιας

της laquoφαινομενικότηταςraquo37

Για τον Vilem Flusser ο πατριάρχης θα ήταν ένας laquoτεχνοκράτηςraquo ένας

laquoλειτουργός των μέσωνraquo και οι κόσμοι που κατασκευάζει σχεδιασμοί-προβολές

[Projekte] της κυρίαρχης ελίτ

Όμως αν ο πατριάρχης στην ιστορία με την Πριγκίπισσα Ανείπωτη ήταν θεός

και το Μαύρο Κιβώτιο δεν ήταν απλά ένα τέχνασμα που κατασκευάζει σχεδιασμούς-

προβολές αλλά μία θεϊκά δεδομένη [Daten] δημιουργία όπως ο παράδεισος τότε θα

δεχόταν ο Φερμουάριος να μετατραπεί σε ψηφία με τίμημα να χάσει την υλική του

υπόσταση και να μετατραπεί κι αυτός σε σχεδιασμό-προβολή

Συμπέρασμα

Η προσαρμογή του περιβάλλοντος στις ανάγκες μας είναι κατ` εξοχήν

μέθοδος που χρησιμοποιούμε για την επιβίωσή μας απέναντι στο μεγάλο μας

αντίπαλο που δεν είναι άλλος από την ίδια τη φύση Η εκτίμηση μας για τη φύση

υπήρξε μόνο δια μέσου της αναπαράστασής της Η προσομοίωση μιας ασφαλούς και

ελεγχόμενης φύσης ταυτίστηκε με την έννοια του κήπου Η βιβλική Εδέμ είναι ο

κήπος που δεν κρύβει τίποτα απειλητικό για τον Αδάμ και την Εύα μιας και όλα είναι

κατασκευασμένα σε απόλυτη αρμονία

Τα χωριά και έπειτα οι πόλεις που κάποτε κατασκευάστηκαν για να

προστατέψουν τον άνθρωπο από την αγριότητα της φύσης τώρα έγιναν και αυτά

χαοτικά και απειλητικά Όσο μεγαλώνουν οι πόλεις τόσο αυξάνονται οι κήποι

37 Vilem Flusser laquo Η ψηφιακή φαινομενικότηταraquo στον τόμο Digitaler Schein Aumlsthetik der elektronischen Medien (Επιμ) Florian Rotzer Suhrkamp Frankfurt am Main 1991 μτφρ Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης σελ 2

39

φτάνοντας στις μέρες μας να χάσουν τον ιδιωτικό τους χαρακτήρα και να

μετατραπούν σε δημόσια πάρκα

Το πάρκο στα Ιλίσια είναι ένα πράσινο ξέφωτο που δεν προσομοιώνει μόνο

μία φύση αλλά και άλλες εμπειρίες όπως την ιστορία του De Miranda διαμέσου της

προτομής του που κοσμεί το πάρκο Αλλά είμαστε εμείς σε θέση να κατανοήσουμε

μνημεία που ενώ παραδοσιακά αφορούν πρόσωπα και ιστορίες της εθνικής μας

συνείδησης παρουσιάζουν και ήρωες εξωτικών χωρών

Είναι τα σώματα μας `κατασκευασμένα` για να μπορούν να αντιδρούν σε

αυτές τις προσομοιωμένες εμπειρίες

Είμαστε σε θέση να βιώσουμε αυτή την πράσινη λωρίδα ως φύση και τις

παράλληλες πραγματικότητες που μας προσφέρει

Φαίνεται σαν να έχουμε χάσει την σωματική και νοητική ικανότητα επιβίωσης

στην φύση θέλουμε να βιώσουμε την εμπειρία της αλλά μόνο με την χρήση ενός

ενδιάμεσου που θα μας παρέχει κάποια ασφάλεια

Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της

κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι

η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με

επίδοξους σπεσιαλίστες της επιβίωσης στην αγρία φύση να επιδιώκουν να μας

δείξουν τρόπους και τεχνικές που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για να

παραμείνουμε ζωντανοί στην απίθανη περίπτωση που βρεθούμε εγκαταλελειμμένοι

και αβοήθητοι στις αντίξοες συνθήκες που μας προσφέρει η φύση (Στο `Man Vs

Wild` προταγονιστή ο Bear Grylls που είναι εξοικειωμένος στις ακραίες καταστάσεις

Σαν ένας από τους νεότερους που έχουν αναρριχηθεί στο Έβερεστ και ένας από τους

λιγοστούς που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς την εξαντλητική εκπαίδευση για

λογαριασμό της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων)38 Έτσι αυτοί οι πρωταγωνιστές

38 httpdscdiscoverycomvideosman-vs-wild-scary-survival-moments

-Παρόμιας θεματικής τηλεοπτικές εκπομπές είναι οι Out of the Wild The Alaska Experiment Life or Death Game Jungle Life or Death Game Lost at Sea Everest Razors Edge κλπ

40

τρέφοντε με σκουλήκια φτιάχνοντας καταφύγια από κλαδιά αψηφώντας χαμηλές ή

υψηλές θερμοκρασίες με το παγκόσμιο τηλεοπτικό κοινό να παρακολουθεί με αγωνία

τις περιπέτειες τους βιώνοντας διαμέσου αυτών την περιπέτεια και την αγωνία αλλά

πάντα μέσα από την ασφάλεια του σαλονιού τους

Η χρήση του `μέσου` για την κυριαρχία απέναντι στην φύση από την αρχή της

ύπαρξής μας και στην συνέχεια για την οργάνωση και την επικοινωνία των κοινωνιών

μας έπαιξε μεγάλο ρόλο στην εικόνα που έχουμε σήμερα για τον κόσμο Αυτοί οι

σπεσιαλίστες της επιβίωσης είναι το `μέσο` για να βιώσουμε την άγρια φύση που

τόσο φοβόμαστε αλλά και που τόσο μας ελκύει

Το πάρκο στα Ιλίσια έχει σαν στόχο να παίξει κι αυτό τον ρόλο του `μέσου`

που θα μας ενώσει με την φύση αλλά δεν τα καταφέρνει ούτε στο ελάχιστο σε σχέση

με αυτά τα show της τηλεόρασης Αυτό φαίνεται από την επισκεψιμότητα του πάρκου

που είναι από ελάχιστη έως μηδενική Μήπως με τη σειρά του το πάρκο όπως και η

άγρια φύση χρειάζεται ένα μέσο που να μας επιτρέπει μία μεγαλύτερη

αλληλεπίδραση άρα μία πιο βιωματική εμπειρία

Παροχέας διάδρασης πάρκων

Ο `παροχέας διάδρασης πάρκων` είναι μία διαδραστική μηχανή που επιτρέπει στον

χρήστη της να βιώσει τις χαρές που μπορεί να του προσφέρει ένα πάρκο και ακόμη

περισσότερα Η ψηφιακή προσομοίωση υψηλού επιπέδου του πάρκου στα Ιλίσια με

όλες τις λεπτομέρειες αλλά και τα στοιχεία που το απαρτίζουν (σιντριβάνι προτομή

όλα τα είδη φυτών κλπ) προσφέρει την απόλυτη εμπειρία μίας βόλτας στο πάρκο

Ταυτόχρονα το μηχανικό του μέρος παρέχει μία ολοκληρωμένη σωματική εμπειρία

με κίνηση όλου του σώματος προς όλες τις κατευθύνσεις για μία βόλτα που θα μείνει

αξέχαστη για σας την οικογένεια αλλά και το κατοικίδιο σας

41

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture

Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection

Washington DC 2002

2 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990

3 Emily Brady Aesthetics of the natural environment Εκδόσεις

Edinburgh Edinburgh University Press 2003

4 Francisco de Miranda

httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

5 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο

Μετάφραση Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος

Δασκαλοθανάσης Εκδόσεις Ποταμός 2005

6 Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance

Gardens

httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

7 Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-

Jacques_Rousseau

8 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain

NAi Publishers 2001

9 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις

Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC

1999

10 Paul Skinner Embodied Interaction Iollie therefore I exist b-DAT

University of Plymouth 2006

11 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία Μετάφραση

Μυλωνάκη Ευγενία Εκδόσεις Εκκρεμές 2003

12 Vilem Flusser Η ψηφιακή φαινομενικότητασυμπεριλαμβάνεται στο

συλλογικό τόμο (Επιμ) Florian Rotzer Digitaler Schein Aumlsthetik

der elektronischen Medien Suhrkamp Frankfurt am Main 1991

Μετάφραση Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης

Βερσαλλίες httpelwikipediaorgwikiβρσαλλίες_(παλάτι)

42

13 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής

Μετάφραση Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998

14 Μισέλ Ουελμπέκ Τα στοιχειώδη σωματίδια Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον

της Εστίας Μετάφραση Αλέξης Εμμανουήλ 2007Χοφσταντφερ

Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και

στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου

Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993

  • Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ34
  • Συμπέρασμα σελ38
  • Συμπέρασμα
  • Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με επίδοξους σπεσιαλίστε
    • Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990
      • Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm
      • Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau
Page 5: Μάκης Κυριακόπουλος διπλωματικη εργασία

5

Περιβάλλον-φύση

Στις μέρες μας η φύση είναι δύσκολο να προσδιοριστεί αφού η φύση με την

έννοια του ανεπηρέαστου από την ανθρώπινη παρέμβαση τοπίου έχει προ πολλού

εξαφανιστεί σχεδόν από κάθε περιοχή του βιομηχανοποιημένου κόσμου Οι

περισσότεροι αγριότοποι δεν αποτελούν παρθένα φύση αλλά είναι περιοχές που

αντανακλούν τις ορατές σήμερα συνέπειες της παλαιότερης ανθρώπινης δράσης όπως

η εκχέρσωση της γης η διάβρωση του εδάφους η απογύμνωση του υπεδάφους από

τον ορυκτό πλούτο και η αναδάσωση Ωστόσο το ερώτημα παραμένει για το τι

υποδηλώνει ο όρος περιβάλλον Αν εξετάσουμε την έννοια laquoπεριβάλλονraquo ξεκινώντας

από την μυθολογία της αρχέγονης Εδέμ και καταλήγοντας να συμπεριλάβουμε τα

αναμορφωμένα τοπία και τα οικοδομήματα στα οποία ζει σήμερα το μεγαλύτερο

ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού το να σκεφτόμαστε το περιβάλλον με την

συνηθισμένη έννοια του περίγυρου υποδηλώνει ότι αυτό βρίσκεται έξω από το άτομο

ότι είναι ένα δοχείο ένας χώρος μέσα στον οποίο οι άνθρωποι επιδιώκουν να

πετύχουν τους ιδιωτικούς στόχους τους Οι περιβαλλοντολόγοι φαίνεται να

παραδέχονται ότι υπάρχει κάτι ένα περιβάλλον και ότι αυτό το περιβάλλον

συνιστάται στο φυσικό μας περίγυρο Μολονότι η συνήθεια και η ετυμολογία της

λέξης μπορεί να μας κάνουν να σκεφτόμαστε το περιβάλλον ως περίγυρο αυτή η ιδέα

προϋποθέτει ορισμένες φιλοσοφικές παραδοχές οι οποίες επιδέχονται αμφισβήτηση

τόσο σε εμπειρική όσο και σε θεωρητική βάση Πάρα την ευκολία με την οποία

κάνουμε λόγο για το περιβάλλον η ιδέα παραμένει περίπλοκή και ακαθόριστη

Πού μπορούμε να εντοπίσουμε laquoτοraquo περιβάλλον Πού βρίσκεται το laquoέξωraquo στην

προκειμένη περίπτωση Είναι μήπως το τοπίο που με περιβάλλει ως προς την θέση την

οποία βρίσκομαι Είναι ο κόσμος έξω από το παράθυρο μου Οι τοίχοι του δωματίου

μου και του σπιτιού μου Είναι το δωμάτιο μου το διαμέρισμα μου ή το σπίτι μου που

ορίζει τον προσωπικό μου χώρο και κόσμο Είναι το περιβάλλον το τοπίο μέσα στο

οποίο κινούμαι καθώς περπατάω οδηγώ ή πετάω με το αεροπλάνο και ρυθμίζεται

από τον τρόπο με τον οποίο κατανοώ τα πράγματα που ορίζονται από τις κινήσεις

μου διαπλάθοντας την εμπειρία μου και την συνείδηση μου

Συνήθως μιλάμε για laquoτοraquo περιβάλλον με το να χρησιμοποιούμε το άρθρο

laquoτοraquo αυτό εμπεριέχει σε μεγάλο βαθμό την δυσκολία με την οποία

6

αντιμετωπίζουμε το περιβάλλον Και αυτό γιατί η παρουσία του οριστικού

άρθρου αντικειμενοποιεί το περιβάλλον το μετατρέπει σε μία οντότητα την

οποία μπορούμε να σκεφτόμαστε και με την οποία μπορούμε να

συναλλασσόμαστε σαν να ήταν ανεξάρτητη και έξω από εμάς Αυτός ήταν

πάντα ένας τρόπος να σκεφτόμαστε τη φύση4

Από καταβολής του ανθρώπου το φυσικό περιβάλλον αποτελούσε πάντα μία

εξωτερική απειλή και ταυτιζόταν με το χάος Την περίοδο των σπηλαίων ο άνθρωπος

υπότασσε τα θηράματά του ζωγραφίζοντάς τα για να τα μετατρέψει σε θεότητες που

έπρεπε να εξευμενίσει προκειμένου να μπορέσει να τα σκοτώσει Στην αρχαία

Αίγυπτο ο κροκόδειλος το γεράκι ο ιπποπόταμος και φυσικά ο ίδιος ο Νείλος ήταν

θεότητες που δεν μπορούσαν να αντιμετωπισθούν γι αυτό και έπρεπε να δοξαστούν

Στην αρχαία Ελλάδα οι θεοί κατείχαν τις δυνάμεις της φύσης και τις

χρησιμοποιούσαν ως τιμωρία ή ως διασκέδαση

Η δυσκολία του ανθρώπου να εγκολπωθεί στο φυσικό περιβάλλον ως έχει ήταν η

αδυναμία του αλλά και η κινητήριος δύναμή του να μετατρέπει το περιβάλλον προς

όφελος του

Ο Βιτρούβιος στο βιβλίο laquoΔέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικήςraquo λέει

Επιπλέον όσο οι άνθρωποι προοδεύουν με το να γίνονται καθημερινά

περισσότερο ειδικοί στο κτίσμα και η εξυπνάδα τους αναπτυσσόταν από την

επιδεξιότητα τους έτσι ώστε από την πρακτική εξάσκηση αποκτούσαν

σημαντική δεξιοτεχνία γεννήθηκε η βιομηχανία απ` αυτούς που ήταν πιο

βιαστικοί να γίνουν επαγγελματίες δεξιοτέχνες Όταν λοιπόν απ` αυτές τις

πρώιμες αρχές και από το γεγονός ότι η φύση δεν είχε μόνο προικίσει το

ανθρώπινο γένος με αισθήσεις όπως των άλλων ζώων αλλά είχε εξοπλίσει το

μυαλό τους με τις δυνάμεις της σκέψης και της ερμηνείας γεγονός που έθεσε

τα άλλα ζώα κάτω από την κυριαρχία τους προχωρώντας από την κατασκευή

4 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία κεφάλαιο laquoΤο περιβάλλον ως πρόκληση για την αισθητικήraquo σελ 4-5

7

κτιρίων στις υπόλοιπες τέχνες και επιστήμες κι έτσι βαθμιαία προάχθηκαν

από μία βάρβαρη και άξεστη μορφή ζωής σε μια πολιτισμένη κοινωνία5

Ακόμη και σήμερα παραμένουμε εγκλωβισμένοι στις διάφορες

ανθρωποκεντρικές απόψεις οι οποίες εξακολουθούν να θεωρούν το περιβάλλον ως

έναν τόπο ουσιαστικά ενάντιο και εχθρικό προς τα ανθρώπινα συμφέροντα ή

τουλάχιστον ξένο και διαχωρισμένο από αυτά και κατά συνέπεια κατεξοχήν

υποκείμενο στην κυριαρχία και στην εκμετάλλευση

Η φύση τουλάχιστον για το δυτικό άνθρωπο ήταν πάντα ο μεγάλος αντίπαλος η

πηγή των δυνάμεων εκείνων που συνωμοτούν για να ανατρέψουν τις ανθρώπινες

επιδιώξεις με όπλα τις αρρώστιες τις φυσικές καταστροφές και τελικά τον θάνατο Η

φύση πρέπει να δαμάζεται προκειμένου να εξυπηρετηθούν οι ανθρώπινοι σκοποί Ο

πολιτισμός στην ουσία είναι αντίθετος προς την φύση και αποτιμάται με βάση την

αποτελεσματικότητά του απέναντι της Η ανθρώπινη ζωή βρίσκεται σε σύγκρουση με

τις φυσικές διαδικασίες

Όταν ο Βιτρούβιος δίνει συμβουλές για το πού μπορεί να χτιστεί μία πόλη επί της

ουσίας αναδεικνύει το θέμα της αντιπαράθεσης του ανθρώπου με τις φυσικές δυνάμεις

και πώς αυτές μπορούν να αποφευχθούν

Για τις οχυρωμένες πόλεις θα πρέπει να τηρηθούν οι παρακάτω γενικές

αρχές κατ` αρχάς επιλέγεται μία υγιεινή τοποθεσία Ως τέτοια θεωρείται

εκείνη που θα είναι ψηλά χωρίς όμως να καλύπτεται από ομίχλη και χωρίς

να είναι εκτεθειμένη στην παγωνιά σ` ένα κλίμα ούτε κρύο ούτε ζεστό αλλά

εύκρατο Επίσης δεν πρέπει να υπάρχουν γειτονικά έλη Διότι όταν με την

ανατολή του ηλίου τα πρωινά αεράκια φυσούν προς την πόλη φέρνοντας

μαζί τους ομίχλη από τα έλη και αναμειγμένα με την ομίχλη τη δηλητηριώδη

αναπνοή των όντων του έλους θα εισχωρήσουν στα σώματα των κατοίκων

και θα κάνουν την τοποθεσία ανθυγιεινή Αν πάλη η πόλη βρίσκεται σε ακτή

με ανατολικό ή δυτικό προσανατολισμό δε θα είναι υγιεινή επειδή το

καλοκαίρι ο νότιος ουρανός είναι πολύ ζεστός κατά την ανατολή και

φλογερός το μεσημέρι Επίσης η δυτική πλευρά ζεσταίνεται αμέσως μετά 5 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής μτφρ Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998 σελ 65

8

την ανατολή έχει πολύ υψηλή θερμοκρασία το μεσημέρι και το απόγευμα

όλα είναι φλογερά6

Και συνεχίζει για την προέλευση του κατοικήσιμου σπιτιού

Στην αρχαιότητα οι άνθρωποι γεννιόντουσαν σαν τα άγρια θηρία σε δάση

και σπηλιές και περνούσαν τη ζωή τους τρώγοντας τροφές από τους αγρούς

Όσο περνούσε ο καιρός τα πυκνά δέντρα σ` ένα συγκεκριμένο σημείο

τινάζονταν από καταιγίδες και ανέμους και από την τριβή των κλαδιών

αναμεταξύ τους έπιαναν φωτιά Έτσι οι κάτοικοι αυτής της περιοχής

έφευγαν τρομαγμένοι από τις άγριες φλόγες Όταν η φωτιά υποχωρούσε

πλησίαζαν κι επειδή έβλεπαν ότι ήταν πολύ ευχάριστο να στέκονται δίπλα

στη ζέστη φωτιά έβαζαν κι άλλους κορμούς κρατώντας την αναμμένη και

έφερναν κι άλλους ανθρώπους δείχνοντάς τους με νοήματα πόσο άνετα

ήταν7

Άνθρωπος-Φύση

Ο άνθρωπος ξέρει να προσαρμόζει το περιβάλλον στις ανάγκες του αλλά δεν

ξέρει να προσαρμόζεται σε αυτό Αυτή η δυσαρμονία με τον φυσικό κόσμο η οποία

έλκει την καταγωγή της από τις θρησκείες της Μέσης Ανατολής βρήκε γόνιμο έδαφος

στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία μέχρι τον Νεοπλατωνισμό για να γίνει θεσμός στην

μεσαιωνική Χριστιανοσύνη

Από την αρχή του ανθρώπινου πολιτισμού αυτή η δυσαρμονία εμφανίζεται στις

πολιτισμικές κατασκευές του ανθρώπου Πριν από τον 18ο αιώνα η αισθητική

εκτίμηση για την φύση αφορούσε βουκολικά περιβάλλοντα και τεχνητά ανθρώπινα

κατασκευασμένα περιβάλλοντα όπως οι κήποι Η φύση εκτιμούνταν μόνο μέσα από

την αναπαράσταση στην τέχνη και την λογοτεχνία Δεν υπήρχαν θεωρίες φιλοσοφίας

της αισθητικής που να αφορούσαν και να αναδείκνυαν το φυσικό επιβάλλον ως άξιο

εκτίμησης Από την κλασική περίοδο μέχρι τον 18ο αιώνα οι περισσότεροι δεν είχαν

προσβασιμότητα στην καρδιά του άγριου φυσικού τοπίου αλλά δεν την αναζητούσαν 6 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής όπ σελ 35 7 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής όπ σελ 63

9

κιόλας όπως εμείς σήμερα Το να απολαμβάνεις την φύση ή την αναπαράσταση της

δεν ήταν κοινή πρακτική Από τη μία υπήρχαν επιστημονικές μελέτες για τη φύση

από την άλλη αισθητική εμπειρία του φυσικού περιβάλλοντος γινόταν δια μέσω του

ιδεαλισμού της Αρκαδίας Αυτό αφορούσε κυρίως την Κλασική περίοδο και την

Αναγέννηση Στην δύση που γαλουχήθηκε από την Εβραϊκο-Χριστιανική σκέψη ο

άνθρωπος ήταν διαποτισμένος με την ιδέα ότι αυτός διαχωρίζεται από την φύση

Καὶ ἔλαβε Κύριος ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον ὃν ἔπλασε καὶ ἔθετο

αὐτὸν ἐν τῷ παραδείσῳ τῆς τρυφῆς ἐργάζεσθαι αὐτὸν καὶ

φυλάσσειν8

Εκτός από κάποιες ομάδες ανθρώπων (φυλές ιθαγενών στην Αφρική την

Νότια Αμερική κλπ) που αναπτύχθηκαν σε σχέση με το φυσικό περιβάλλον οι

υπόλοιποι διαχωρίσαμε την θέση μας σε σχέση με τις φυσικές διαδικασίες

δημιουργώντας σχέσεις κυριαρχίας επάνω στον φυσικό κόσμο

Για τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη η φυσική ομορφιά ήταν μια συζήτηση

που αφορούσε την αναπαραστατική τέχνη Ο σκοπός της τέχνης ήταν η

αναπαράσταση του κόσμου δια μέσου της μίμησης Ο Πλάτωνας στο βιβλίο Χ της

Πολιτείας μιλάει για τις βαθμίδες μίμησης και το κατά πόσο είναι κοντά η κάθε μία

από αυτές στην ιδεατή μορφή Ο Πλάτωνας αλλά και ο Αριστοτέλης μίλησαν για την

ομορφιά σαν μία αξία που αφορούσε αντικείμενα που σχετίζονταν με την ενότητα

την κανονικότητα και την απλότητα Τα παραδείγματά τους αφορούσαν ανθρώπινες

κατασκευές όπως την αρχιτεκτονική ή την τέχνη της μουσικής και της λογοτεχνίας

παρά την ίδια τη φύση Οι καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις επιδίωκαν να βελτιώσουν ή

να κάνουν πιο ιδεαλιστικό το φυσικό περιβάλλον με φανταστικές εικόνες τοπίων

παρμένων από την μυθολογία ή από την λογοτεχνία και ποίηση

Κατά την Ελληνιστική περίοδο κυρίαρχη θέση στην αρχαία φιλοσοφία

κατέχει η σχόλη των Επικούρειων όπου η μελέτη της φύσης έρχεται με την

παρατήρηση και την λογική επεξεργασία της Αυτή είναι η βάση του εμπειρισμού του

Επίκουρου Ο εμπειριστής δεν στηρίζεται στην θεωρία για να φτιάξει τους κανόνες

8 Η ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ ( ΕΒΔΟΜΗΚΟΝΤΑ) httpwwwmyriobiblosgrbibleotchapteraspbook=1amppage=2

10

του αλλά στην προσεκτική παρατήρηση και στο πείραμα δίνοντας έμφαση στην

επαγωγική σκέψη παρά στην αφαιρετική Για τους εμπειριστές τα στοιχεία

προηγούνται της θεωρίας και είναι δυνατόν κάποιος να είναι αντικειμενικός

παρατηρητής των στοιχείων

Έτσι η φύση σταματά να εγκολπώνει το μεταφυσικό και υπερβατικό που

έρχεται σε αντίθεση με τον άνθρωπο και γίνεται πεδίο συστηματικής μελέτης

(επικούρειος) Διογένης Οινοανδέας

Είναι κατrsquo αρχήν οι φόβοι ο φόβος του Θεού ο φόβος του θανάτου ο φόβος του πόνου Και κοντά σrsquo αυτούς είναι όσες επιθυμίες ξεπερνούν τα φυσικά τους όρια Να ποιες είναι οι ρίζες όλων των κακών9

Αυτή η στάση απέναντι στο φυσικό περιβάλλον δεν θα κρατήσει για πολύ Με

το τέλος του ελληνορωμαϊκού κόσμου και την απαρχή του Μεσαίωνα τα περισσότερα

επικούρεια έργα αφανίστηκαν λόγω του περιεχομένου τους για να

επανακαθειδρυθουν θεοκεντρικές απόψεις για τη φύση

Η απαξίωση της φύσης φτάνει στο αποκορύφωμα της τον 15ο αιώνα παρέα με

την αποκορύφωση του ανθρωποκεντρισμού Η άγρια φύση ήταν η ενσάρκωση του

κακού ένας τόπος άγριος και χαοτικός που αποπνέει φόβο σε σύγκριση με την

ασφάλεια την τάξη και τις αρετές των πόλεων Οι ιστορίες των αδελφών Γκριμ για

νεράιδες και ξωτικά η laquoΚόλασηraquo του Δάντη και οι αμέτρητες λαϊκές ιστορίες μας

πείθουν ότι στην Ευρώπη τα δάση αποτελούσαν πηγή τρόμου και φόβου Σιωπηλά

σκοτεινά κρύα αποπνικτικά και πλημμυρισμένα από το άγνωστο τα δάση ήταν η

κατοικία τεράτων και δαιμόνων γι` αυτό και η χρήση τους περιοριζόταν σε

δραστηριότητες όπως το κυνήγι10

Για να αποφύγει ο άνθρωπος της χαοτικές γι αυτόν φυσικές διαδικασίες

έχτισε σπίτια χωριά και πόλεις αφανίζοντας σχεδόν πλήρως ότι τον φόβιζε για να

καταλήξει σήμερα το δημιούργημά του να γίνει ίσως το ίδιο χαοτικό με τo φυσικό

περιβάλλον που τόσο φοβόταν Μια άλλη laquoφύσηraquo ψηλών κτιρίων με δαιδαλώδεις

διαδρομές και εκκωφαντικούς θορύβους που γεννά ένα περίπλοκο συνδυασμό από

παράλληλες και διασταυρούμενες κινήσεις δίκτυο μεταφοράς πεζών και οχημάτων

9 Περλικός Φώτης httpe-roostergr09200456 10 Βλ Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens

11

όπως ποδήλατα μοτοσικλέτες αυτοκίνητα λεωφορεία τρόλεϊ υπόγειοι

σιδηρόδρομοι και ferry boatmiddot δίκτυο διανομής αγαθών που αποτελείται από φορτηγά

τραίνα και πλοίαmiddot δίκτυο επικοινωνίας που περιλαμβάνει τις ταχυδρομικές αποστολές

το ραδιόφωνο την τηλεόραση τις εφημερίδες και τα περιοδικά τα ηλεκτρονικά

δίκτυαmiddot μορφωτικό και πολιτιστικό δίκτυο που περιλαμβάνει σχολεία βιβλιοθήκες

αίθουσες συναυλιών μουσεία και πινακοθήκεςmiddot εμπορικό δίκτυο καταστημάτων και

εμπορικών κέντρωνmiddot συστήματα αποχέτευσης και αποκομιδής των απορριμμάτωνmiddot

διοικητικό δίκτυο από γραφεία και αντιπροσώπους κλπ Η κλίμακα των ανθρώπινων

κατασκευών έχει ξεπεράσει προ πολλού τον ίδιο τον άνθρωπο παίρνοντας μυθικές

διαστάσεις όπως ο Νείλος για τους Αιγύπτιους

Κήπος και Πάρκα

Η έμπνευση για όλους του κήπους του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης ήταν η

Εδέμ της Bίβλου το αρχικό σπίτι του Αδάμ και της Εύας το ιδανικό της Mέσης

Aνατολής για έναν δροσερό και σκιερό `παράδεισο` που αρδεύεται που είναι γόνιμος

και ανθίζει με τις ικανότητες ενός άξιου κηπουρού ανάγοντάς τον ως το ύψιστο

κατόρθωμα ενός πολιτισμού μία τέλεια ένωση φύσης και εκλεπτυσμένης τέχνης

Αλλά η Bιβλική Εδέμ δεν ήταν αποτέλεσμα τέχνης ή τεχνικής Η Εδέμ είχε

δημιουργηθεί από τον Θεό για τον άνθρωπο και όλη η φύση ήταν αρωγός στους

οικουμενικούς πρόγονούς μας που ήταν οι πρώτοι και οι καλύτεροι κηπουροί νερό

φρούτα μόνιμο εύκρατο κλίμα χωρίς ασθένειες ο κήπος της απόλυτης ευτυχίας Η

ευτυχία μαζί με αυτόν τον ουτοπικό κήπο χάθηκαν από την στιγμή που ο Αδάμ με

την Εύα έφαγαν το απαγορευμένο φρούτο από το δέντρο της γνώσης με αποτέλεσμα

τον εξορισμό τους από τον Παράδεισο11

Η βιβλική ιστορία της Εδέμ αντανακλά την δυσαρμονία του ανθρώπου με το

φυσικό περιβάλλον από την ασφάλεια του εσωτερικού της Εδέμ στον εξωτερικό και

άγριο κόσμο Αφενός η ανάγκη του περάσματος από έναν άγριο εξωτερικό κόσμο

στο ασφαλές εσωτερικό ενός κήπου αποτυπώνει την επιθυμία μας για μία αρμονική

συνύπαρξη με το φυσικό περιβάλλον Αφετέρου το άγχος για την καθημερινή

μέριμνα η αναστάτωση και ο κίνδυνος είναι συνθήκες που συχνά κυριαρχούν στην

11 Βλ Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture σελ 50

12

ζωή της πόλης Η προσπάθεια αναβίωσης της φύσης μέσα στην πόλη ως

προσομοίωση της Εδέμ πρωταρχικά βρήκε την έκφραση της στους μοναστηριακούς

κήπους Η δημιουργία κήπων ήταν πρωταρχικός σκοπός για τα περισσότερα

μοναστήρια του Βυζαντίου του 11ου και 12ου αιώνα οι μονάχοι έπρεπε να κόψουν

δέντρα να περιφράξουν κομμάτια της γης να δημιουργήσουν κανάλια για το νερό να

φυτέψουν καρποφόρα δέντρα και λαχανικά ώστε να τους παρέχουν σε σταθερή βάση

τροφή Στο αστικό περιβάλλον οι κήποι και οι αυλές από τα μοναστήρια

δημιουργούσαν πράσινους αίθριους χώρους που προσέφεραν ευχάριστη θέα για τους

μοναχούς αλλά και τους επισκέπτες Αυτοί οι κήποι είχαν σαν σκοπό την δημιουργία

μινιατούρας του παράδεισου επί της γης όπου ο ηγούμενος σαν κηπουρός φροντίζει

τους σπόρους του με νερό-γνώση και ενθαρρύνει την πνευματική ανάπτυξη των

μοναχών12

Πολλές φορές τα μοναστήρια του Βυζαντίου περιγράφονταν μεταφορικά ως

παράδεισοι oπου κατοικούσαν άγιοι Οι μοναχοί και οι μοναχές που ζούσαν σε αυτά

τα μοναστήρια προσπαθούσαν να ζήσουν μία αγγελική ζωή και ήθελαν να

ανακατασκευάσουν έναν παράδεισο φυτεύοντας δέντρα καλλωπιστικά φυτά

κηπευτικά κλπ Η φύση ήταν το χάος το κακό που έπρεπε να οργανωθεί-κλαδευτεί

να ελεγχθεί-ποτιστεί για να καρποφορήσουν τα φυτά και τα δέντρα Η Αγ Δέσποινα

της Περγού μόναζε σε ένα μοναστήρι στην Κωνσταντινούπολη που είχε κτιστεί

επάνω από έναν πρώην κήπο με τριανταφυλλιές Ο αγιογράφος της την περιέγραψε

σαν πνευματική σύζυγο που μάζευε παραμελημένες και βαριές ψυχές τις φρόντιζε με

προσοχή και ασκητισμό και όταν καρποφορούσαν τις προσέφερε στον Χριστό13

Στον Μεσαίωνα οι κήποι δεν είχαν σαφή διαχωρισμό ως προς την χρήση τους

μιας και χρησιμοποιούνταν για ευχαρίστηση αλλά και για την καλλιέργεια διαφόρων

κηπευτικών και καρποφόρων δέντρων Είναι εμφανές ότι κάποια κομμάτια αυτών των

κήπων χρησιμοποιούνταν προς τέρψη των αισθήσεων άλλα και για την αναγκαία

παραγωγή αγαθών Τον 16ο και 17ο αιώνα συγγραφείς όπως ο Hill ο Lawson

Markham και Parkinson έκαναν σαφείς διαχωρισμούς αυτών των δύο λειτουργιών Ο

Landsberg λέει

12 Οπ Antony Littlewood-Henry Maguire σελ 52 13 Οπ Antony Littlewood-Henry Maguire σελ 64

13

Η κουζίνα ή ο λειτουργικός κήπος σε αντίθεση με τον κήπο για

ευχαρίστηση παρέχουν φαγητό και ιαματικά βότανα όπως διασκορπισμένα

φυτά στο πάτωμα για την καταστροφή των εντόμων και άλλους σκοπούς που

αφορούν το νοικοκυριό14

Οι κήποι που η λειτουργία τους αφορούσε μόνο την ευχαρίστηση και την

διασκέδαση (pleasure garden) έκαναν την εμφάνισή τους μετά τον δέκατο τέταρτο

αιώνα

Στους πίνακες της εποχής όπως το Jardins d`amour βλέπουμε έναν άνθρωπο

ακουμπισμένο επάνω σε ένα σιντριβάνι να παίζει λαούτο ενώ μία γυναίκα

τραγουδάει Η σκηνή παγιδεύει κάτι από την μεγαλόπρεπη ατμόσφαιρα ενός

μεσαιωνικού φλερτ

Παρόλη την μεγαλοπρέπεια τέτοιων σκηνών ο μεσαιωνικός κήπος ήταν πάντα

κλειστός εσωτερικός οχυρωμένος σαν μια ολότητα που προσομοιώνει έναν

ολόκληρο κόσμο

Όλα αυτά όμως άλλαξαν στον αναγεννησιακό κήπο που αντανακλούσε την

επιθυμία του ανθρώπου για μία εξημερωμένη φύση Τεράστιες κατασκευές

σμιλεύονταν σε ταράτσες όπου το νερό αναπτυσσόταν σε διαδοχικά σιντριβάνια

λίμνες σπηλιές και ρυάκια ενώ φυτά από τον Νέο Κόσμο εμπλούτιζαν την παλέτα

για την δημιουργία μίας νέας μορφής κήπου με διακοσμητικά κλαδέματα παρτέρια

δεμένα σαν κόμπο κλπ Αυτές οι νεωτεριστικές σκηνές με γραμμική προοπτική

δημιουργήθηκαν με άξονα τον έλεγχο του βλέμματος για μία καδραρισμένη θέα

Η αληθινή ψυχαγωγία σε κήπους εμφανίζεται με την Ελισάβετ Ά όταν ο

μεγάλος κήπος στην καινούρια έπαυλη που είχε ανεγερθεί μετατράπηκε σε πάρκο

διασκέδασης Η ίδια γράφει το 1591 laquoΕλάτε να απολαύσετε τους περίπατους [hellip]

ευχαριστηθείτε με τους πιο εκλεπτυσμένους μουσικούςraquo15

Στην Γαλλία η πιο παλαιά καταγεγραμμένη γιορτή που έγινε σε κήπο ήταν το

1564 μαζί με άλλες δραστηριότητες που τότε λέγονταν `μεγαλοπρεπείς`

(magnificences) στο μεγάλο αναγεννησιακό παλάτι του Fontainebleau Εκεί σε ένα

14 Medieval and Renaissance Gardens Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

15 Βλ The landscape garden in France httpwwwgardenvisitcomhistory_theorygarden_landscape_design_articleseuropelandscape_garden_france

14

από τα κανάλια που είχαν διανοίξει χαρακτηριστικό του νέου τύπου κατασκευής

κήπων σειρήνες ξεπρόβαλαν μπροστά στον νέο βασιλιά Κάρολο ΙΧ σημάδι ειρήνης

που υποσχόταν ότι θα έφερνε μία χώρα πρόσφατα εμπλεκόμενη σε πόλεμο

Τέτοιου είδους γιορτές θα πρέπει να γίνονταν και σε παλαιότερες εποχές μιας

και ο κήπος προσέφερε καταφύγιο ενώ αντιπροσώπευε κάθε ψευδαίσθηση για τον

χριστιανικό παράδεισο αλλά και για την κλασική χρυσή εποχή της αρχαιότητας Ο

κήπος έτεινε προς την `υψηλή` τέχνη αποκαθιστώντας την φυσική τάξη προτού αυτή

ανατραπεί από τον Αδάμ και την Εύα

Βερσαλλίες

Το μεγαλύτερο παράδειγμα αυτού του τύπου κήπων βρίσκεται στις

Βερσαλλίες το πιο λαμπρό παλάτι της Ευρώπης16 Μέχρι το 1660 οι Βερσαλλίες

ήταν ένα απλό μικρό παλάτι που χρησίμευε κυρίως ως καταφύγιο κυνηγιού για την

αγαπημένη ασχολία των βασιλιάδων εκείνης της εποχής Μετά το 1660 ο βασιλιάς

Λουδοβίκος ΙΔ αποφάσισε να προεκτείνει το παλάτι και όχι να κατεδαφίσει το αρχικό

κτίριο με σκοπό οι Βερσαλλίες να γίνουν βασιλικό ανάκτορο το 1661 Μέχρι το 1685

είχε τελειώσει το μεγαλύτερο μέρος των εργασιών και στα τέλη του 18ου αιώνα το

ανάκτορο είχε πάρει την σημερινή του μορφή Η συνολική πρόσοψη που κοιτάει προς

τους κήπους έχει μήκος 570 μέτρα Κατά την διάρκεια των εργασιών εργάζονταν ως

και πάνω από 20000 εργάτες στις Βερσαλλίες κάτι πρωτάκουστο για την εποχή

εκείνη Αλλά και όταν τελείωσαν οι εξωτερικές εργασίες πραγματοποιούνταν

συνεχώς εσωτερικές αλλαγές κυρίως στον 18ο αιώνα όπως αλλαγές δωματίων και

αλλαγές στη διακόσμηση ανάλογα με την μόδα της εποχής

Το ανάκτορο των Βερσαλλιών είναι γνωστό και για τους τεράστιους κήπους

του μαζί με πολλά σιντριβάνια και αγάλματα Είναι ένας από τους μεγαλύτερους

κήπους της Ευρώπης με συνολική έκταση που φτάνει τα 800 εκτάρια Στα

σιντριβάνια και στα αγάλματα είναι αποτυπωμένη η ελληνική μυθολογία όπως και

στο εσωτερικό του ανακτόρου Ο συνολικός κήπος των Βερσαλλιών απλώνεται σε 3

επίπεδα πίσω από το παλάτι και είναι η συνέχιση της αρχιτεκτονικής του παλατιού

Όπως και το ανάκτορο έτσι και οι κήποι έχουν ως σκοπό να τιμήσουν τον βασιλιά και

την χώρα του Τα μεγάλα ποτάμια της Γαλλίας προσωποποιούνταν σε αγάλματα

16 httpelwikipediaorgwikiβερσαλλίες_(παλάτι)

15

Μπροστά από το Μεγάλο Κανάλι ένα τεράστιο κανάλι σε σχήμα σταυρού βρίσκεται

το σιντριβάνι του Απόλλωνα το πιο μεγαλοπρεπές από όλα τα σιντριβάνια των

Βερσαλλιών

Για την κατασκευή του Μεγάλου Καναλιού πέθαναν χιλιάδες εργάτες είτε από

ατυχήματα είτε από ελονοσία Το Μεγάλο Κανάλι από μόνο του είναι 240 στρέμματα

Για την παροχή νερού στα 55 σιντριβάνια χρειαζόταν ένα καλό αρδευτικό σύστημα

Η μηχανή του Μαρλί ήταν ένα τεχνολογικό θαύμα για την εποχή καθώς διοχέτευε τα

νερά του ποταμού Σηκουάνα στους κήπους των Βερσαλλιών Αλλά από την άλλη τα

σιντριβάνια δεν γινόταν να έχουν συνεχώς νερό καθώς οι ποσότητες δεν επαρκούσαν

Στον κήπο βρίσκονταν και δύο άλλα κτίρια το Μεγάλο Τριανόν χτισμένο από

πορσελάνη και το Μικρό Τριανόν Αυτοί οι χώροι πρόσφεραν στην βασιλική

οικογένεια ξεκούραση και χαλάρωση

Κατά την διάρκεια του δέκατου ογδόου αιώνα φαινόταν ότι στην Αγγλία και

στην Γαλλία υπήρχε η ιδέα του `φυσικού` και η επιστροφή σ` αυτό Ήταν `φυσικό` ο

κόσμος να απολαμβάνει τους κανόνες και τους νόμους που εξέδιδε η κυβέρνηση

όπως ήταν `φυσική` η δίψα για γνώση Πίστευαν επίσης ότι ή τέχνη και η

διακόσμηση θα έπρεπε να ήταν πιο `φυσικά` Αυτό που μπήκε πρώτο στην λίστα του

`εκμοντερνισμού` ήταν ο σχεδιασμός των κήπων17

Το 1761 ο Jean-Jacques Rousseau εξέδωσε μία νουβέλα με απίστευτη

απήχηση την Julie ou la Nouvelle Heloise στην οποία κριτίκαρε τους παλαιού τύπου

κήπους της Γαλλίας για την μη φυσικότητα τους και το λανθασμένο γούστο του

μεγαλείου (false taste of grandeur)18

Αυτή η αλλαγή του γούστου από μία επιβεβλημένη διάταξη σε μία άλλη ποιο κοντά

στην φύση θεωρήθηκε ότι θα ξανάφερνε την πραγματική ομορφιά

Ήδη ο ηγεμόνας Puumlckler στο ίδιο πνεύμα αποκάλεσε το πάρκο

που ήταν προορισμένο να έχει τον laquoχαρακτήρα της ελεύθερης φύσης και

του τοπίου της υπαίθρουraquo ένα laquoόλον που αποκλίνει πολύ ουσιαστικάraquo

17 Βλ Michel conan Prespectives on Garden Histories σελ 163 18 Βλ httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau

16

από τον κήπο ενώ το πάρκο είναι μία laquoσυμπτυγμένη εξιδανικευμένη

φύσηraquo ο κήπος παραμένει απλώς laquoμία πιο εκτεταμένη κατοικίαraquo19

Το Γερμανικό πάρκο του 20ου αιώνα

Στης αρχές του 20ου αιώνα ο κήπος και το πάρκο αποτέλεσαν ένα από τα

σημαντικότερα όπλα προπαγάνδας για τους Γερμανούς Ναζί Ένας από τους

αρχιτέκτονες κήπων που ασχολήθηκε με το θέμα ο γερμανός εθνικοσοσιαλιστής

Willy Lange στο βιβλίο του που εκδόθηκε το 1907 Gartengestaltung der Neuzeit

(Σχεδιασμός κήπων σε σύγχρονους καιρούς) παρουσιάζει τον γερμανικό λαό να

συνδέεται γενετικά με το τοπίο και την φύση της χώρας του Κατ` αυτόν ο

σχεδιασμός δημόσιων κήπων είχε θεμελιώδη σημασία για την διατήρηση της

καθαρότητας της φυλής των Γερμανών Σύμφωνα με τον Lange η τέχνη της

κηπουρικής πρέπει να προάγει κριτήρια για την `οικολογία των φυτών` σε σχέση με

το φυσικό τους περιβάλλον

Ο Lange εκτιμούσε τα πάρκα και τους κήπους της Αγγλίας γιατί όπως έλεγε

βρίσκονται σε αρμονία με τα χαρακτηριστικά της γερμανικής φυλής που είχε

απορρίψει προηγούμενους τύπους κήπων μιας και κρίθηκαν ακατάλληλοι για τις

βόρειες φυλές Για τον Lange οι άλλοι κήποι των Ιταλών και των Γάλλων

οφείλονταν σε διαφορετικά φυλετικά χαρακτηριστικά

Η διαφορά μεταξύ του `επίσημου` γαλλικού και `ανεπίσημου` αγγλικού

στυλ κήπων αφορά περισσότερο μία βαθιά διαφορετική κοσμοθεωρία

(weltanschaungen) και αυτό προκύπτει από την διαφορά της ψυχής των δύο

φυλών γιατί στην ψυχή της η κάθε φυλή έχει ριζωμένα όλα τα

συναισθήματα και τις πράξεις της Το στυλ του γαλλικού κήπου αφορά την

έκφραση των νότιο-αλπικών μεσογειακών φυλών ενώ ο αγγλικός κήπος

αναπτύσσεται από το αναβιωμένο αίσθημα της βόρειο-αλπικής φυλήςhellip με

έναν ασυνείδητο τρόπο ο βόρειος άνθρωπος `διαμαρτυρήθηκε` στο Puckler

19 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο μετ Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος Δασκαλοθανάσης εκδόσεις Ποταμός σελ 94

17

(κήπος της Γερμανίας) ενάντια στο μη βόρειο πνεύμα της ζωής στον

κήπο20

Στο δοκίμιο του laquoPuckler und der Muskauer (Τα πάρκα Puckler και Muskau)

1935raquo δύο χρόνια μετά την επικράτηση των εθνικοσοσιαλιστών στην Γερμανία ο

αναγνωρισμένος ιστορικός των κήπων Franz Hallbaum επαινούσε το ενδιαφέρον των

εθνικοσοσιαλιστών για την ιστορία των κήπων λέγοντας ότι

Μέχρι πρότινος ο σχεδιασμός των εξωτερικών χώρων και μαζί με

αυτόν οι μεγάλες ιστορικές δημιουργίες που τον αφορούσαν δεν ήταν

πολύ δημοφιλείς και συγκεκριμένα μεταξύ αρχιτεκτόνων και

αρχιτεκτόνων κήπουhellip ο χώρος του κήπου είχε απορριφθεί ως

ρομαντικός και συναισθηματικός (Gewgaw) που αφορούσε μόνο έναν

άτεχνο νατουραλισμό Πιστεύουμε ότι στις μέρες μας αυτό που συνδέει

όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες σε σχέση με την φυλή το αίμα και το

χώμα θα επανακαθιδρυθούν μαζί με την εκτίμηση που αξίζουν οι κήποι

Στην πραγματικότητα αυτή είναι η `έκφραση της φύσης μας` Γιατί η

ανάπτυξη των κήπων και ο αγώνας ενάντια στον συνηθισμένο `γαλλικού

τύπου` κήπο του 18ο αιώνα αφορούσε την βαθιά έκφραση της φυλής και

της συνδέσεις της με την φύση Ο βόρειος άνθρωπος με το πανθεϊστικό

συναίσθημα στέκεται ενάντια στον μεσογειακό και δυτικό άνθρωπο

Απορρίπτει την υποδούλωση της φύσης το κόψιμο των δέντρων και των

θάμνωνhellip οι αληθινή γερμανική αγάπη για τα δέντρα αναγεννάται ξανά21

Το 1942 ο Mading εξέδωσε το Landespflege και την ίδια χρόνια εκδόθηκε και

το Die Lendschaftsfibel (Το πρωτεύον τοπίο) του Wiepking Και τα δύο βιβλία

αναφέρονται ξανά και ξανά στην ιστορία των κήπων για να συντηρήσουν την ιδέα

της βόρειας φυλής και για την περιβαλλοντική προστασία Ο Mading απορρίπτει όχι

μόνο τους κήπους του μπαρόκ και της αναγέννησης αλλά και το αγγλικό τοπίο σαν

τεχνητό που εξυπηρετεί μόνο αισθητικούς λόγους

20 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC 1999 σελ 165 21 Michel Conan Prespectives on Garden Histories όπ σελ 166

18

Υπήρχαν καιροί που ο σχεδιασμός των κήπων [gartnerische Gestaltung]

και των τοπίων εξυπηρετούσαν καθαρά αισθητικούς λόγουςhellip το τοπίο

συνεχώς επικεντρωνόταν στους κανόνες της μόδας [Wurde bewuΒt um

modischer Regeln willen gezwungen] Στις περισσότερες περιπτώσεις η

οποιαδήποτε χρησιμότητα [Gebrauch] αποκλειόταν Μία τεχνητή

διακόσμηση που δεν είχε σκοπό να δημιουργήσει την εικόνα του φυσικού

τοπίου ούτε καν να έρθει σε αντιπαράθεση με αυτό Οι κήποι και τα πάρκα

ευγενείας της αναγέννησης είναι καλά παραδείγματα αυτής της

νοοτροπίας Είναι αλήθεια ότι στον αγγλικό κήπο η υποδούλωση [Pressung]

της φυσικής ανάπτυξης στην κατασκευαστική φόρμα είναι λιγότερη αλλά

η κατασκευή παραμένει Το ειδυλλιακό του άγριου τοπίου είναι σκόπιμο ndash

και όχι αυθεντικό- και η ιδέα του σχεδιασμού του αφορά το

κατασκευαστικό πλάνο [Bauplan] του κηπουρού [gartnerische]hellip Στην

πραγματικότητα ο αγγλικός κήπος είναι η διακόσμηση της άρχουσας τάξης

[standisch bedingt] 22

Θεματικά Πάρκα

Στις μέρες μας οι δημόσιοι κήποι και τα πάρκα έχουν μετατραπεί σε θεματικές

ατραξιόν Το Λας Βέγκας είναι ίσως το μεγαλύτερο παράδειγμα αυτών των θεματικών

πάρκων και προτείνεται ως πόλη-φαινόμενο Όχι μόνο επειδή για τους Αμερικανούς

και ξένους επισκέπτες είναι η απόλυτη laquoπαιδική χαράraquo αλλά και γιατί οι στατιστικές

του είναι εντυπωσιακότατες στις αρχές του 20ού αιώνα δεν υπήρχε καν Στις αρχές

του 21ου ήταν ήδη το σπίτι ενός εκατομμυρίου ανθρώπων ενώ οι στατιστικές

έδειχναν ότι ο πληθυσμός αυξάνεται με τέτοια ταχύτητα που κάθε μήνα χρειάζεται να

κατασκευαστεί ένα καινούργιο σχολείο

Επιπλέον το Λας Βέγκας είναι ίσως η μοναδική πόλη στον κόσμο που ιεραρχεί

τις ανάγκες των τουριστών - επισκεπτών πολύ ψηλότερα από αυτές των κατοίκων του

Δεν υπάρχουν κρυμμένες γειτονιές που μπορείτε να περπατήσετε για να πιάσετε τον

laquoπαλμόraquo της πόλης Τίποτα δεν έχει laquoαλλοιωθείraquo από τον τουρισμό γιατί το Λας

Βέγκας κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους τουρίστες

22 Βλ Michel Conan Prespectives on Garden Historie σελ164

19

Η προσγείωση στο αεροδρόμιο του Βέγκας μόλις έχει δύσει ο ήλιος

είναι μια εικόνα που μένει για πάντα στη μνήμη του επισκέπτη Τα

αναρίθμητα φώτα δημιουργούν ένα Χολιγουντιανό ονειρεμένο σκηνικό

Σημείο αναφοράς της πόλης είναι η περιοχή του Στριπ Ένας μεγάλος

δρόμος όπου δεξιά και αριστερά είναι χτισμένα τα ξενοδοχεία και τα

εμπορικά κέντρα

Μπορεί να χρειάστηκαν 20 ολόκληρα χρόνια για να κατασκευαστεί η

μεγάλη πυραμίδα της Γκίζας στην Αίγυπτο όμως στο Βέγκας δεν τους

πήρε πάνω από 18 μήνες για να φτιάξουν μια ακριβώς ίδια και μπροστά

της την πολύχρωμη Σφίγγα και να στεγάσουν μέσα το ξενοδοχείο

Luxor Θεωρείται ένα σύγχρονο αρχιτεκτονικό θαύμα για τη

δημιουργία του οποίου συνέβαλαν οι μεγαλύτεροι Αιγυπτιολόγοι Η

πόλη της Βενετίας σε μικρογραφία βρίσκεται στο εσωτερικό του

ξενοδοχείου Venetian που αποτελείται από δύο πύργους Στο πρώτο

όροφο υπάρχει ένα κανάλι με γόνδολες τις οποίες ενοικιάζουν οι

επισκέπτες τους για να κάνουν μια μικρή βόλτα υπό τις ιταλικές

μελωδίες που τραγουδά ο γονδολιέρης Την είσοδο του εντυπωσιακού

ξενοδοχείου Paris κοσμούν μια μικρογραφία του Πύργου του Άιφελ

της Αψίδας του θριάμβου η πρόσοψη του Λούβρου κά23

Ο τρόπος με τον όποιο η αγορά η οικονομία η παγκοσμιοποίηση ο

νεοφιλελευθερισμός και ο ύπερ-καπιταλισμός που απειλούν ή ακόμα και

καταστρέφουν την `αυθεντικότητα` του ιστορικού νοήματος των κήπων και των

πάρκων είναι ένα θέμα προς συζήτηση Αυτός ο τρόπος θέασης των πραγμάτων δεν

λαμβάνεται πολύ υπόψη κατά τη δημιουργία ή αναδημιουργία αυτών των `τόπων` Η

πιθανότητα αυτός ο τρόπος σκέψης για την κατασκευή δημόσιων χώρων να οφείλεται

στην `αγορά` παραλείπεται αυθαίρετα Φαίνεται ότι υπάρχει η απαίτηση για έναν

πολιτιστικό προσδιορισμό του `χώρου` από διάφορους οικονομικούς παράγοντες

Αυτή η απαίτηση οδηγεί συνεχώς στην συνειδητή παραγωγή `θεματικών πάρκωνrsquo

23 httptranskathimerinigr4dcgi_w_articles_taxworld_12_20092006_165039 Κείμενο Ηλέκτρα Σαμοΐλη

20

Τα σύνορα τον σύγχρονων πάρκων

Στα τέλη του 1980 μία μικρή μάχη ξέσπασε στο Tompkins

Square Park ένα μικρό πάρκο στο East Village της Νέας Υόρκης Το

μέρος είχε μετατραπεί σε στέκι για τους άστεγους τους αλκοολικούς

και τους ναρκομανείς Κάποια στιγμή η αστυνομία προσπάθησε να

επανακτήσει τον έλεγχο με το να κλείνει το πάρκο την νύχτα Η μάχη

του Tompkins Square είναι διάσημο παράδειγμα για την μάχη του

νοήματος του δημόσιου χώρου (Smith 1992) Είχε η παρέμβαση της

αστυνομίας ως πρόθεση πραγματικά να πολεμήσει την κατάληψη

αυτών των ομάδων Ή ήθελε να υποβαθμίσει την ίδια την έννοια του

δημόσιου χώρου Ο Smith παρουσιάζει εκείνα τα στοιχεία που

αποδεικνύουν ότι στην πραγματικότητα η προσπάθεια αφορούσε την

`εξημέρωση` της κουλτούρας του πάρκου που ταιριάζει απόλυτα με

την στρατηγική της βελτίωσης της γειτονιάς γύρω από το πάρκο με την

`εισβολή` νέων οικονομικά ευνοημένων group να καταλαμβάνουν

έναν χώρο που παραδοσιακά ανήκε σε οικονομικά ασθενέστερους24

Δηλαδή το ίδιο που συμβαίνει και στην περιοχή του Κεραμεικού στην Αθήνα

όπου τα τελευταία χρόνια υπάρχει έντονο ενδιαφέρον από πολιτικούς μηχανικούς και

κατασκευαστικές εταιρίες για ανέγερση πολυκαταστημάτων εμπορικών κέντρων και

πολυτελών κατοικιών

Σήμερα μπορούμε να προσεγγίσουμε και να αναλύσουμε την

περίπτωση του Tompkins Square με έναν άλλο τρόπο Στο πάρκο δόθηκε

ένας νέος τρόπος διαχείρισης Αυτό που γίνεται αμέσως ορατό είναι το

μεγάλο διαχωριστικό που χωρίζει το πάρκο σε υπό-χώρους (όπως και σε

άλλα πάρκα στο Μανχάταν) Τα πάντα φαίνονται διαφορετικά από την

στιγμή που η αστυνομία προσπάθησε να ελέγξει την κατάσταση

Διαφορετικά groups έχουν βρει το δικό τους κομμάτι σε αυτό το μικρό

πάρκο τις ζεστές μέρες οι άστεγοι καταλαμβάνουν τον μικρό χώρο στα

παγκάκια αυτοί που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα προτιμούν τις 24 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain NAi Publishers 2001 σελ 20

21

περιοχές με την άμμο οι έφηβοι παίζουν μπάσκετ στο κλειστό τερέν του

μπασκετμπολ τα παιδιά παίζουν στον παιδότοπο που περικυκλώνεται

από βαριές σιδερένιες μπάρες και οι αναρχικοί οι μικρές οικογένειες και

οι yappies ξεχωριστά ο καθένας συνυπάρχουν στα τμήματα του πάρκου

που έχουν γκαζόν Κάποιοι πιστεύουν ότι τα διαχωριστικά του πάρκου

είναι η απόδειξη της εγκατάλειψής του ως δημόσιου χώρου (Smith

1992) Αλλά μήπως συμβαίνει το αντίθετο Η αξία της περίπτωσης του

Tompkins Square έγκειται στο ότι λειτούργησε ως παράδειγμα μίας

μάλλον στενοκέφαλης και συντηρητικής προσέγγισης Πολλές `φυλές

των πόλεων` φαίνεται να έχουν καταλάβει τον χώρο του πάρκου

επιδεικνύοντας όλες τις αποχρώσεις του East Village μέσα σε ένα μικρό

πάρκο Τα διαχωριστικά μετατρέπονται σε σύμβολα της τάξης

οριοθετούν χωρίς να απομονώνουν ή να αποκλείουν Το Tompkins

Square Park λειτουργεί σαν μία σκηνή όπου ανά πάσα στιγμή γίνεσαι

το θέαμα και ο θεατής και αυτό σε κάνει λειτουργικό μέλος του

δημόσιου χώρου25

Τα διαχωριστικά σχεδόν από την αρχή του 20ου αιώνα χρησιμοποιούνται στα

πάρκα Μεταφορικά τα αντιλαμβανόμαστε σαν `κορνίζες` αλλά στην

πραγματικότητα λειτουργούν περισσότερο ως σύμβολα οριοθέτησης Τα πάρκα είναι

οι δημόσιοι κήποι των πόλεων και εξορισμού οι κήποι αφορούν κλειστούς χώρους

Επίσης ένα διαχωριστικό ορίζει έναν χώρο Εάν αυτός ο χώρος είναι

προσδιορισμένος ως δημόσιος τότε εμείς καταλαβαίνουμε ότι αυτός ο χώρος είναι

ιδιαίτερος με προσδιορισμένη χρήση που τον ξεχωρίζει από τους άλλους δημόσιους

χώρους και απαιτεί από εμάς την ανάλογη συμπεριφορά σε σχέση με τους ισχύοντες

κανόνες

Αυτή η οπτική επάνω στον προσδιορισμό των δημόσιων χώρων προσφέρει

έναν άλλο τρόπο σκέψης επάνω στις μέχρι τώρα πιο διαδεδομένες αρχές του ντιζάιν

των πάρκων Αυτή η συμβολική σημασία του φράχτη συχνά έρχεται σε αντιπαράθεση

με την αρχή του ρευστού και ανοιχτού ουδέτερου και πολυσυλλεκτικού χώρου που

έχει την αναφορά του στην μοντέρνα `αστικοποίηση` Η αντικατάσταση των πάρκων

με κοινόχρηστους `πράσινους` χώρους θολώνει την ιδέα της προσβασιμότητας και

25 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 21

22

της χρήσης των δημόσιων χώρων Αυτός ο τρόπος σχεδιασμού των δημόσιων χώρων

έχει τις αναφορές του στο μοντέρνο κίνημα Παρόλα αυτά πολλά από τα σύγχρονα

σχέδια για πάρκα και κήπους έχουν ως αναφορά τους τον ρευστό και ανοιχτό χώρο

Η ιδέα του `διαχωριστικού για μεγαλύτερη προσβασιμότητα` παρουσιάζει ένα

εναλλακτικό σχέδιο στρατηγικής για τον σχεδιασμό των δημόσιων χώρων

Ο καλά σχεδιασμένος τρόπος διασύνδεσης και χωρικότητας προωθούν την

δημόσια προσβασιμότητα και ανταλλαγή αλλά κανείς δεν μπορεί να περιμένει μία

καθολική λύση από ένα τέτοιο τρόπο σχεδίασης Τέτοιου τύπου στρατηγικές

σχεδίασης είναι θεμελιώδεις και μπορούν να έχουν μία `υποστηρικτική πολιτική` η

εξασφάλιση της ασφάλειας είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας

Όχι πολύ μακριά από το Tompkins Square Park βρίσκεται η

πόλη Stuyvesant Στην τυπολογία της κατασκευής της βρίσκουμε το

πλάνο σχεδιασμού του Le Corbusier Για πολλούς ανθρώπους αυτός ο

μοντερνιστικός τρόπος σχεδίασης μίας μικρής σε κλίμακα πόλης

καταστρέφει την ποικιλομορφία της Τεράστιες κτιριακές

εγκαταστάσεις ομογενοποιημένες και με περιορισμένες λειτουργίες

εμφανίζονται σε όλη την Ευρώπη και την βόρεια Αμερική μετά τον

δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Τώρα πια είναι γνωστές ως `πολύ-

προβληματικά` projects και αυτό βέβαια αν δεν έχουν ήδη ανατιναχτεί

ή κατεδαφιστεί Παρόλα αυτά όποιος τολμήσει να μπει σε αυτές τις

κτιριακές εγκαταστάσεις μένει έκπληκτος από το `σαν-πάρκο` καλά

διατηρημένο και καλά διαχειριζόμενο χώρο σαν όαση που προσωρινά

κλείνει έξω την χαοτική αστική ζωή Τέτοιου είδους κτιριακές

εγκαταστάσεις μάς δείχνουν ότι η σωστή διαχείριση του δημόσιου

χώρου μπορεί να δημιουργήσει περιβάλλοντα στα οποία κανείς δεν

εξαιρείται αλλά αντίθετα είναι ευπρόσδεκτος26

Η ιδέα της `χρήσης του διαχωριστικού για την διευκόλυνση της κοινής

πρόσβασης` ανεγείρει το πιο γενικό ερώτημα του νοήματος του διαχωριστικού και

των νέων ηλεκτρονικών συστημάτων ασφαλείας Τα περιστρεφόμενα κάγκελα

ασφαλείας στους σταθμούς του μετρό και οι ηλεκτρονικές πύλες ασφαλείας των

αεροδρομίων των καταστημάτων και τώρα σε πολλές βιβλιοθήκες και αρκετά

26 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 23

23

σχολεία κυρίως στην Αμερική είναι πλέον κοινό στοιχείο του αστικού τοπίου (μαζί με

τις ευρέως διαδεδομένες κλειστού κυκλώματος βιντεοκάμερες) εκφράζοντας έτσι ένα

ελεγχόμενο περιβάλλον μέσω της τεχνολογίας Με ευκολία μπαίνουμε στην

διαδικασία να δούμε αυτές τις μεθόδους στον δημόσιο χώρο ως περιοριστικές για την

ελευθερία μας Αλλά πότε και ποιους ενοχλούν αυτοί οι περιορισμοί Οι ηλεκτρονικές

πύλες των αεροδρομίων μάλλον έχουν μία κατευναστική ιδιότητα ο αποκλεισμός της

παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς διατηρεί την πίστη μας για την ασφάλεια της πτήσης

Οι ηλεκτρονικές πύλες των αεροδρομίων δείχνουν ότι αυτές η εταιρίες στις οποίες

στηριζόμαστε κάνουν τα πάντα για να μας εξασφαλίσουν το αίσθημα της ασφάλειας

Σημαντικό στοιχείο είναι το γεγονός ότι οι κάμερες παρακολούθησης με

ανιχνευτές μετάλλων στα αεροδρόμια στα καταστήματα κλπ είναι σε μεγάλο βαθμό

αντικειμενικές Ο αποκλεισμός δεν βασίζεται στα χαρακτηριστικά ή στο ντύσιμο

αλλά στην παρουσία μετάλλου Αυτό που μετράει είναι η κατοχή κάποιου μεταλλικού

αντικειμένου που θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή για το κοινό που συνωστίζεται

στα αεροδρόμια ή για την κλοπή αγαθών από τα καταστήματα

Σε αυτές τις περιπτώσεις η τεχνολογία στην πραγματικότητα είναι ένα συν

για την δημιουργία δημόσιων χώρων Εν μέρει τα διαχωριστικά αναλαμβάνουν την

ευθύνη για τα άτομα με ροπή προς την παραβατικότητα (Latour 1986)27 να πληρώσω

το εισιτήριο του Μετρό Να κλέψω αυτό το βιβλίο Τα συστήματα ασφαλείας όχι

μόνο μας σώζουν από τέτοια ηθικά διλήμματα αλλά μπορούν να κάνουν έναν χώρο

πιο δημόσιο μία βιβλιοθήκη που μπορείς να έχεις πρόσβαση μόνο με πάσο ή κάρτα

μέλους παραμένει ένα αποκλεισμένο μέρος και δεν λειτουργεί ως δημόσιος χώρος

Μία βιβλιοθήκη που μόνο ελέγχει εάν το βιβλίο νομίμως έχει δανειστεί έχει την

δυνατότητα να εξελιχθεί σε δημόσιο χώρο

Η βιβλιοθήκη του Rotterdam είναι ένα παράδειγμα του πώς μπορεί μία

βιβλιοθήκη να αναπτυχθεί σε δημόσιο χώρο Αυτή η βιβλιοθήκη είναι

ανοιχτή σε όλους Υπάρχει έλεγχος μόνο κατά την έξοδο όπου και

χρησιμοποιείται σύστημα ασφαλείας Το κοινό αποτελείται από άτομα

διαφορετικών ομάδων και κάνει μαζικά χρήση της βιβλιοθήκης Αυτή η

ποικιλότητα των ανθρώπων ο καθένας από αυτούς με τον δικό του τρόπο

κάνει χρήση της βιβλιοθήκης στην αίθουσα των περιοδικών μαζεύονται

27 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 23

24

κυρίως άνδρες ξένης εθνικότητας για να διαβάσουν εφημερίδες άλλων

χωρών νεαροί που σερφάρουν στο internet άνθρωποι που παίζουν σκάκι

στα ειδικά τραπέζια για σκάκι φοιτητές που μελετούν στα πιο

απομονωμένα σημεία της βιβλιοθήκης κλπ Και όλα αυτά σε έναν χώρο που

θυμίζει εμπορικό κέντρο28

Ο Δήμος Ζωγράφου

Ο δήμος Ζωγράφου έκτασης 9000 στρεμμάτων και με 75000 περίπου

κατοίκους υπάγεται σήμερα στο γενικότερο πολεοδομικό συγκρότημα των

Αθηνών και εντάσσεται γεωγραφικά στα ανατολικά προάστια της

πρωτεύουσας Λόγω της εγγύτητάς του με το κέντρο παρουσιάζει παρόμοια

χαρακτηριστικά δόμησης Παρά ταύτα είναι περιοχή πλούσια σε πράσινο που

συγκεντρώνεται κυρίως στους πρόποδες του Υμηττού Ο Δήμος απέκτησε

αξία λόγω της οικοδόμησης της Πανεπιστημιούπολης και της

Πολυτεχνειούπολης με αποτέλεσμα να παρουσιάζει υψηλές τιμές στα

ενοικιαζόμενα διαμερίσματα

Η περιοχή παλιά ήταν δασικό και καλλιεργήσιμο έδαφος με πλούσια

βλάστηση καλλιέργειες δάσος και αλσάκια Στα μέσα του 20ού αιώνα με

την πολεοδόμηση της Αθήνας αναπτύχθηκε η περιοχή Τα δάση της περιοχής

κυρίως με πεύκα βρίσκονται στο νότο νοτιοανατολικό και ανατολικό μέρος

Το 1902 ο Ιωάννης Ζωγράφος βουλευτής στο κόμμα του Θεόδωρου

Δηλιγιάννης αγόρασε μια μεγάλη έκταση από τη χήρα Βουρνάζου και στη

συνέχεια τη ρυμοτόμησε σε οικόπεδα τα οποία πουλούσε με δόσεις 112 δρχ

το μήνα Τα πρώτα σπίτια άρχισαν να κτίζονται στα κτήματα του

laquoΖωγράφουraquo το 1919 Δέκα χρόνια μετά αριθμούσαν 100 Από εκείνους τους

πρώτους οικιστές φτιάχτηκε και ο πρώτος ξύλινος ναΐσκος προς τιμή του

Αγίου Θεράποντα που σήμερα είναι ο επιβλητικότερος στη περιοχή Η νότια

πλευρά του Ζωγράφου ήταν το άλλοτε ρέμα του Χουσεΐν μπεη στη βόρεια

28 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 24

25

πλευρά του οποίου είχε κτισθεί το θεραπευτήριο του Συγγρού Αυτό το ρέμα

καλύφθηκε στις αρχές του 1960 επί Βασιλέως Παύλου

Το 1929 η περιοχή Ζωγράφου έγινε κοινότητα με πρώτο πρόεδρο τον

γιο του Ιωάννη Ζωγράφου τον Σωτήριο Ζωγράφο Το 1947 η κοινότητα

Ζωγράφου ανακηρύχθηκε Δήμος στον οποίο περιλαμβάνονταν οι συνοικίες

Γουδή τα Άνω Ιλίσια (πρώην Καπόνια) τα Ιλίσια παρά την κοίτη του

ποταμού Ιλισού που ξεκίναγε από την Αγία Ελεούσα στη σημερινή συνοικία

της Πανεπιστημιούπολης29

Πάρκο στα Ιλίσια

Μια πράσινη γραμμή ακολουθεί την οδό Μιχαλακοπούλου στα Ιλίσια

ξεκινώντας από την οδό Ηριδανού που διακόπτεται από την οδό Αλκάνος για να

σταματήσει στο ύψος της οδού Αιγινήτου Δ

Αυτή η πράσινη γραμμή φαίνεται να δημιουργήθηκε από τη μία για να

καλύψει την ανάγκη της πόλης για πράσινο κι από την άλλη για να λειτουργήσει σαν

δημόσιο πάρκο Αυτό μπορούμε εύκολα να το συμπεράνουμε από την έντονη και

πυκνή βλάστηση που υπάρχει στον χώρο αλλά και από τα παρελκόμενα αντικείμενα

που έχουν τοποθετηθεί προσπαθώντας να δηλώσουν τη χρηστική τους αξία ενώ

βρίσκονται ατάκτως ερριμμένα καθ όλο το μήκος και το πλάτος του πάρκου Τα

περισσότερα από αυτά τα αντικείμενα είναι αδύνατον να χρησιμοποιηθούν μιας και

βρίσκονται στα πιο δυσπρόσιτα και απίθανα σημεία του πάρκου Η προσβασιμότητα

στο μεγαλύτερο μέρος του είναι πολύ δύσκολη ενώ τον χειμώνα γίνεται δυσκολότερη

με την έλλειψη πλακόστρωσης Το πάρκο ξεκινάει σαν μία νησίδα που όσο ανεβαίνει

πλαταίνει για να καταλήξει στο κύριο κομμάτι της που βρίσκεται μεταξύ των δρόμων

Αλκμάνος και Αιγινήτου Αυτό το κομμάτι του πάρκου είναι αρκετά μεγάλο και

εξοπλισμένο με παγκάκια αγάλματα ένα σιντριβάνι και φυσικά πυκνή βλάστηση Η

επισκεψιμότητα του πάρκου είναι σχετικά περιορισμένη με λίγους ανθρώπους

κυρίως αυτούς που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα Το σιντριβάνι του πάρκου είναι

εξάγωνο αρκετά μεγάλο με έναν πίδακα στο κέντρο που φτάνει στην αποκορύφωση

29 httpelwikipediaorgwikiΖωγραφου

26

του τα 6 με 7 μέτρα ύψος ενώ περιστοιχίζεται από ένα δαχτυλίδι με μικρότερους

πίδακες

Τα γλυπτά του πάρκου χωρίζονται σε τρία ήδη 1) Μινιμαλιστικές γλυπτικές

κατασκευές μικρού μεγέθους που βρίσκονται διάσπαρτες κυρίως από την πλευρά της

οδού Αλκμάνος μέσα στα παρτέρια με τα λουλούδια και τα δέντρα (ο εντοπισμός

τους είναι μάλλον μια περιπέτεια λόγω της οργιώδους βλάστησης στην οποία θα

νόμιζε κανείς ότι δεν έχει επέμβει ανθρώπινο χέρι αλλά και των ίδιων τον γλυπτών

που από κατασκευής μοιάζουν περισσότερο με μικρά τσιμεντένια καθίσματα) 2)

Φορμαλιστικά γλυπτά με επαναλαμβανόμενα μοτίβα που μοιάζουν να είναι

κατασκευασμένα στα τέλη της δεκαετίας του lsquo70 με δομή που θυμίζει τοτέμ και

αναγνωρίσιμες παραστάσεις (μια κουκουβάγια φυτικά μοτίβα κλπ) τοποθετημένα κι

αυτά στα παρτέρια που βρίσκονται στην πλευρά της οδού Αλκμάνος με ελάχιστη

προσβασιμότητα και δυσκολία εντοπισμού τους 3) Μπρούτζινη προτομή μικρού

μεγέθους που βρίσκεται περίπου στο μέσο του τρίτου κατά σειρά μέρους του πάρκου

και είναι και αυτή κρυμμένη πίσω από δέντρα και θάμνους Η προτομή που

φιλοτέχνησε ο Louis Alberto Pantoja το 2000 έγινε προς τιμή του Francisco de

Miranda του επαναστάτη της Βενεζουέλας που γεννήθηκε στο Caracas 28 Μαρτίου

του 1750 και πέθανε στις φυλακές του El Arsenal de la Carraca Cadiz 14 Ιουλίου του

1816

Αυτή η προτομή εγείρει αρκετά ερωτήματα σε σχέση με τον τόπο που

βρίσκεται την λειτουργία που παρέχει αλλά και την ιστορία του απεικονιζόμενου

Η προτομή τοποθετήθηκε στο πάρκο το 2001 σε μία προσπάθεια του δήμου

Αθηναίων να γεμίσει όσο το δυνατόν περισσότερους δημόσιους χώρους με αγάλματα

και προτομές ενόψει των ολυμπιακών αγώνων της Αθήνας του 2004

Χαρακτηριστικά είναι τα άρθρα που δημοσιευτήκαν λίγα χρόνια αργότερα

Όσο για τον Δημήτρη Αβραμόπουλο φάνηκε η προτίμησή του

για τις προτομές με αποκορύφωμα τη δημιουργία του laquoΠάρκου

Ελλήνων Λογοτεχνώνraquo μπροστά από το Πνευματικό Κέντρο Πληθώρα

τέτοιων δωρεών αποδέχθηκε άκριτα ο δήμος Αθηναίων εκείνη την

περίοδο Έτσι εξηγείται και η παρουσία του αγάλματος του στρατηγού

Χοσέ Αρτίγας laquoελευθερωτή της Ουρουγουάηςraquo στη

Μιχαλακοπούλου Στα περισσότερα βάθρα υπήρχε και το όνομα του

27

τότε δημάρχου ακόμα και μέσα στο νόμισμα της στήλης της

laquoΔραχμήςraquo 7 - 0802200430

Η απουσία πολιτικής χαρακτήριζε την πολιτική του Δήμου

Αθηναίων για τα έργα τέχνης σε δημόσιους χώρους Οχι μόνο

πρόσφατα αλλά τουλάχιστον τα τελευταία 30 χρόνια Επί δημαρχίας

Αβραμόπουλου μια καλλιτεχνική επιτροπή που τώρα έχει καταργηθεί

δεχόταν τις προτάσεις για δωρεές έργων στην πλειονότητά τους

αμφιβόλου ποιότητας laquoΚάθε σύλλογος έκανε και μια δωρεά

προσπαθώντας με προτομές να τιμήσει τις προσωπικότητες που

συνδέθηκαν με τον τόπο τουraquo συνεχίζει ο Π Λουκάκος

Προς το παρόν ξεχάστε τα αυτά Η αποδοχή των δωρεών έχει

παγώσει και για το λόγο αυτό τους τελευταίους μήνες δεν έχει

τοποθετηθεί ούτε ένα καινούριο υπαίθριο γλυπτό στην Αθήνα -με

εξαίρεση το άγαλμα του Μεγάλου Αλέξανδρου έργο του Γιάννη

Παππά που ενδεχομένως να τοποθετηθεί απέναντι από το Ρεξ Εχουν

όμως παγώσει και οι διαγωνισμοί και οι αναθέσεις laquoΤο νομοθετικό

πλαίσιο απαγορεύει τις αναθέσεις έργων ακόμα και τον μεγαλύτερο

γλύπτη της Ελλάδας να έχουμε μπροστά μας Αναθεση μπορεί να γίνει

μόνο για ποσό έξι χιλιάδων ευρώ έτσι όμως δεν μπορούμε να μιλάμε

για κάποιο γλυπτό με αξιώσειςraquo διευκρινίζει ο Π Λουκάκος (7 -

08022004)31

Για τον μέσο Αθηναίο πολίτη που επισκέπτεται το πάρκο ο Francisco de

Miranda δεν σημαίνει απολύτως τίποτα και θα ήταν παράδοξο να περιμένουμε κάτι

τέτοιο Άρα γιατί επιλέχθηκε αυτός ο επαναστάτης της Βενεζουέλας για να

διακοσμήσει με την προτομή του έναν δημόσιο χώρο της Αθήνας Και εντέλει ποίος

είναι ο Francisco de Miranda

30 Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=3325212 31 Παρής Σπίνου Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=98141564

28

Francisco de Miranda32

Ο Sebastiaacuten Francisco de Miranda y Rodriacuteguez γνωστός περισσότερο ως

Francisco de Miranda συμμετείχε στην επανάσταση της Βενεζουέλας Παρόλο που τα

σχέδια του για την ανεξαρτησία των ισπανόφωνων αποικιών της Αμερικής απέτυχαν

θεωρήθηκε ως ο πρόδρομος του Simoacuten Boliacutevar που κατά τη διάρκεια του αμερικανό-

ισπανικού πολέμου απελευθέρωσε με επιτυχία μεγάλο μέρος της νοτίου Αμερικής Ο

Miranda έζησε μία ταραχώδη ζωή Ως ιδεαλιστής ανέπτυξε ένα πρωτοποριακό σχέδιο

για να ελευθερώσει και να ενοποιήσει την λατινική Αμερική αλλά οι φιλοδοξίες και

επιδιώξεις του για την ανεξαρτησία της νοτίου Αμερικής απέτυχαν το 1812 τον

παρέδωσαν στους εχθρούς του και μετά από τέσσερα χρόνια το 1816 πέθανε σε

ισπανική φυλακή Παρόλα αυτά δεκατέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο του το

μεγαλύτερο μέρος της ισπανόφωνης Αμερικής ήταν ελεύθερο

Ο Miranda γεννήθηκε μέσα σε μία μεγαλοαστική οικογένεια ο πατέρας του

Sebastian de Miranda Ravelo ήταν εύπορος έμπορος με καταγωγή από τις Κανάριες

Νήσους ενώ και η μάνα του Francisca Antonia Rodriacuteguez de Espinoza καταγόταν από

πλούσια οικογένεια της Βενεζουέλας Ο Miranda πήγε στα καλύτερα ιδιωτικά σχολεία

και στα ακριβότερα κολλέγια ενώ κατά την διάρκεια της φοίτησής του δεχόταν

ρατσιστικά πειράγματα για την καταγωγή του Έτσι δεν απολάμβανε τα οφέλη της

υψηλής κοινωνίας μιας και υπήρχε συνεχής αμφισβήτηση από την αριστοκρατία της

εποχής Σαν αποτέλεσμα αυτής της αποδοκιμασίας ο Miranda παρουσίαζε την εικόνα

του φαντασμένου με πομπώδεις αφηγήσεις και μυθεύματα

Γύρω στο 1771 ο Miranda αγόρασε το αξίωμα του καπετάνιου του ισπανικού

στόλου (όχι κάτι ασυνήθιστο για την εποχή) Ενώ υπηρετούσε ως καπετάνιος δίπλα

στον στρατηγό Juan Manuel de Cajigal y Monserrat (1739-1811) απέκτησε

ενδιαφέρον για τον αγώνα υπέρ της ανεξαρτησίας της ισπανόφωνης Αμερικής

Υπό τον Cajigal ο Miranda συμμετείχε στην μάχη της Pensacola το 1781

υπερασπιζόμενος την ισπανική κυριαρχία σε αυτό που ονομάζουμε σήμερα Florida

των ΗΠΑ Αυτή η συμμετοχή του τού χάρισε το αξίωμα του συνταγματάρχη

32 httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

29

Από το 1791 ο Miranda απέκτησε ενεργό ρόλο στην γαλλική επανάσταση Στο

Παρίσι ήταν φίλος με τον Girondiste Jacques Pierre Brissot και τον Jeacuterocircme Peacutetion de

Villeneuve και για σύντομο χρονικό διάστημα υπηρέτησε σαν στρατηγός στον

επαναστατικό στρατό που διοικούνταν από τον Charles Franccedilois Dumouriez Τον

Απρίλιο του 1793 ο Miranda συνελήφθη και κατηγορήθηκε για προδοσία Στη δίκη

όμως ήταν τόσο ήρεμος και πειθήνιος που κρίθηκε αθώος Παρόλα αυτά οι

κατηγορίες του Marat και των συντρόφων του δεν καταλάγιασαν Συνελήφθη ξανά

τον Ιούνιο του 1793 και φυλακίστηκε

Ο Miranda φαίνεται να επιβίωσε από έναν συνδυασμό ευνοϊκής τύχης και

πολιτικών συμφερόντων υπέρ του η επαναστατική κυβέρνηση απλά δεν μπορούσε να

συμφωνήσει για το τι έπρεπε να κάνει με αυτόν Παρέμεινε στις φυλακές του La Force

ακόμα και μετά από την πτώση του Robespierre τον Ιούλιο του 1794 ενώ

απελευθερώθηκε τον Ιανουάριο του επόμενου χρόνου Πεπεισμένος πλέον ότι η τροπή

που είχε πάρει η επανάσταση ήταν λάθος ξεκίνησε να συνωμοτεί με τους

αριστοκράτες εναντίον των επαναστατών και ταυτόχρονα τού έγινε πρόταση από

αυτούς να ηγηθεί του στρατού τους αλλά για άλλη μια φορά συνελήφθη και

εκδιώχθηκε από την χώρα

Η ζωή του ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τον αγώνα για ανεξαρτησία των

ισπανικών αποικιών στην Λατινική Αμερική Ο Miranda οραματιζόταν μία

ανεξάρτητη αυτοκρατορία η οποία να αποτελείται από όλες τις περιοχές που

βρίσκονταν υπό την κατοχή των ισπανών και των πορτογάλων και να απλώνεται από

τον ποταμό του Μισισιπή μέχρι το Cape Horn Αυτή η αυτοκρατορία θα ήταν υπό την

ηγεμονία μίας βασιλευόμενης οικογένειας που θα ονομαζόταν `Inca` προς τιμή του

ένδοξου ινδιάνικου λαού

Με την βοήθεια της μεγάλης Βρετανίας ο Miranda αποπειράθηκε να εισβάλει

στη Βενεζουέλα το 1806 Το ίδιο διάστημα η Βρετανία ήταν σε πόλεμο με την

Ισπανία και σύμμαχος του Ναπολέοντα Το 1793 ο Miranda πήγε στην Ουάσινγκτον

για να συναντήσει τον πρόεδρο Thomas Jefferson Η συνάντηση έγινε αλλά δεν

υπήρξε καμία ανάμιξη στα σχέδια του Miranda Έτσι άρχισε να οργανώνει κρυφά μία

εκστρατεία για την απελευθέρωση της Βενεζουέλας ναυλώνοντας ένα πλοίο που

ονόμασε Leander προς τιμήν του μεγαλύτερού του γιου

30

Στο Jacmel Haiti ο Miranda απέκτησε άλλα δύο πλοία το Bee και το

Bacchus μαζί με το πλήρωμά τους Στις 12 Μαρτίου στο Jacmel ο Miranda

ανάρτησε την πρώτη σημαία της Βενεζουέλας στο Leander την οποία και είχε

σχεδιάσει μόνος του Στις 28 Απριλίου ο μικρός αυτός στόλος κατελήφθη από τα

ισπανικά πολεμικά πλοία στις ακτές της Βενεζουέλας Μόνο το Leander κατάφερε να

αποδράσει Εξήντα άντρες αιχμαλωτίστηκαν και δικάστηκαν και δέκα από αυτούς

στάλθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα Το Leander με το πλήρωμά του

ανασυντάχθηκαν στα βρετανικά νησιά Barbados και Trinidad Στις 3 Αυγούστου η

εκστρατεία έφτασε στο La Vela de Coro καταλαμβάνοντας το φυλάκιο για πρώτη

φορά σηκώθηκε η σημαία της Βενεζουέλας στα χώματα της Πριν ξημερώσει το

επόμενο πρωινό η εκστρατεία κατέλαβε το Coro αλλά δεν δέχτηκε καμία βοήθεια

από τους κατοίκους της πόλης Υπό την απειλή της ήττας οι άνδρες υποχώρησαν

περιμένοντας ενισχύσεις Συνειδητοποιώντας ότι δεν μπορούσε να κρατήσει άλλο την

πόλη ο Miranda διέταξε τον στρατό του να σαλπάρει ενώ όλον τον επόμενο χρόνο

περίμενε στα νησιά της καραϊβικής για ενισχύσεις που δεν έφτασαν ποτέ Κατά την

επιστροφή του στην Βρετανία ο Miranda βρήκε μεγαλύτερη υποστήριξη από την

βρετανική κυβέρνηση Το 1808 συντάχθηκε και στάλθηκε μεγάλη στρατιωτική

δύναμη για να επιτεθεί στην Βενεζουέλα αλλά η εισβολή του Ναπολέοντα στην

Ισπανία ξαφνικά μετέτρεψε τους Ισπανούς σε σύμμαχους της Βρετανίας και έτσι

έληξε άδοξα και αυτή η προσπάθεια

Όταν τελικά η Βενεζουέλα απέκτησε την ανεξαρτησία της στις 19 Απριλίου

του 1810 στάλθηκε αντιπροσωπεία στην Βρετανία για την αναγνώριση του

νεοσύστατου κράτους Αυτή η αντιπροσωπεία έπεισε τον Miranda να γυρίσει στην

πατρίδα του και την ίδια χρονιά εκλέχθηκε ως αντιπρόσωπος του El Pao της επαρχίας

της Βαρκελώνης Στις 5 Ιουνίου του 1811 καθιερώθηκε επίσημα η τρίχρωμη σημαία

που ο Miranda είχε σχεδιάσει

Στα χρόνια που ακολούθησαν η τύχη του Miranda αλλά και του νεοσύστατου

κράτους δεν ήταν ευνοϊκή Ο στρατός των δημοκρατικών απέτυχε να κατακτήσει

περιοχές της Βενεζουέλας που παρέμεναν υπό το βασιλικό καθεστώς Επιπροσθέτως

η Βενεζουέλα χάνει την ισπανική αγορά και το κύριο εξαγόμενο προϊόν της το κακάο

Αυτό σήμανε την οικονομική κρίση που κυρίως έπληξε τις μεσαίες και χαμηλές

τάξεις χάνοντας τον ενθουσιασμό τους για την δημοκρατία Στης 4 Ιουλίου η

31

Βαρκελώνη τάχτηκε υπέρ του βασιλικού καθεστώτος Η γειτονική Cumanaacute

αποκόπηκε από το δημοκρατικό κέντρο και αρνήθηκε να αναγνωρίσει την

δικτατορική κυριαρχία του Miranda ως στρατιωτικού διοικητή Υπό αυτές τις

συνθήκες μία ισπανική φρεγάτα με διοικητή τον Domingo Monteverde κατάφερε

από μία μικρή ομάδα στρατιωτών που διέθετε να δημιουργήσει έναν μεγάλο στρατό

από οικειοθελείς κατοίκους που τον ακολούθησαν ως την Valencia αφήνοντας τον

Miranda να κατέχει μόνο ένα μικρό μέρος της κεντρικής Βενεζουέλας Στα μέσα

Ιουλίου ο Monteverde είχε καταλάβει την Valencia ενώ ο Miranda έβλεπε ότι η

κατάσταση είχε γίνει απελπιστική Άρχισε τις διαπραγματεύσεις με τον Monteverde

για παύση πυρός στις 25 Ιουλίου του 1812 Παρόλο που στη συμφωνία για παύση

πυρός υπήρχε πολιτική αμνηστία ο Miranda προσπάθησε να διαφύγει από το λιμάνι

του La Guaira με βρετανικό πλοίο Ο συνταγματάρχης των επαναστατών Boliacutevar

κατηγόρησε τον Miranda για προδοσία Έτσι ο Miranda συνελήφθη και παραδόθηκε

στον ισπανικό βασιλικό στρατό

Ο Miranda πέθανε σε κελί των φυλακών Cuatro Torres το 1816 ενώ η

υπόθεση του ακόμα εκκρεμούσε Η ταφή του έγινε σε μαζικό τάφο πράγμα που

καθιστούσε αδύνατη την αναγνώρισή του αφήνοντας άδειο τον τάφο του στο εθνικό

πάνθεον της Βενεζουέλας

Οι περιπέτειες του Miranda μας ταξιδεύουν σε έναν κόσμο πέρα από τον χώρο

και τον χρόνο που μπορεί να μας συναρπάσει με τον εξωτισμό του Η προτομή του

είναι μία ανθρώπινη κατασκευή ένας μηχανισμός που μπορεί να παρακινήσει

κάποιους περαστικούς να ασχοληθούν με τις περιπέτειες και τα κατορθώματά του

δημιουργώντας μία άλλη παράλληλη πραγματικότητα

Αλλά και το ίδιο το πάρκο λειτουργεί σαν μία άλλη παράλληλη

πραγματικότητα προσομοιώνοντας ένα `δεδομένο` φυσικό περιβάλλον ενώ στην

πραγματικότητα είναι μία κατασκευή Η αίσθηση ότι περπατάς στη φύση είναι

ψευδής και παρόλο που το συγκεκριμένο πάρκο με την έλλειψη συντήρησης έχει ένα

λόγο παραπάνω να δίνει αυτή την εντύπωση δεν παύει να είναι ένας

κατασκευασμένος κήπος μία μίμηση

Το πρόβλημα σε αυτούς τους χώρους ξεκίνα από την στιγμή που δεν μπορούν να

χρησιμοποιηθούν ως αυτό που προσομοιώνουν μέσα από μία πραγματική βιωμένη

32

εμπειρία Αντίθετα λειτουργούν σαν προβολή που μας αποσωματοποιεί παρέχοντάς

μας την ελάχιστη διάδραση

Σώμα

Από την στιγμή που γεννιόμαστε μέχρι την στιγμή που θα πεθάνουμε έχουμε

το σώμα μας Δεν μπορούμε να υπάρξουμε χωρίς αυτό έχουμε σάρκα που μπορεί να

τραυματιστεί έχουμε κόκαλα που μπορεί να σπάσουν Ότι αντιλαμβανόμαστε από

τον περιβάλλοντα χώρο προέρχεται από τις αισθήσεις μας δια μέσου του σώματος

μας Οι αισθήσεις μας δεν μπορούν να λειτουργήσουν αυτόνομα

Ο Drew Leder στο βιβλίο του Absent Body (1990) μιλάει για το σώμα και πώς

με αυτό αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο

Με έναν σημαντικό τρόπο το ζωντανό σώμα βοηθά στο να

δομηθεί ετούτος ο κόσμος σαν εμπειρία Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε

το νόημα και την φόρμα των πραγμάτων χωρίς την αναφορά των

σωματικών δυνάμεων δια μέσου των οποίων αντιλαμβανόμαστε (οι

αισθήσεις η κίνηση η γλώσσα οι επιθυμίες) Το ζωντανό σώμα δεν είναι

απλά άλλο ένα πράγμα στον κόσμο άλλα ένας τρόπος αυτός ο κόσμος να

υπάρχει33

Ο Drew Leder μιλάει για ένα σώμα που δρα ένα εμπειρικό σώμα Η

κατασκευή τόπων όπως το πάρκο της Μιχαλακοπούλου αφήνουν το σώμα χωρίς

δράση έξω από την εμπειρία του κόσμου Η αλληλεπίδρασή μας μέσω του σώματός

μας με τον κόσμο αφορά την διαδικασία μιας πρακτικής μάθησης του κόσμου Αν

πράγματι συμβαίνει αυτό γιατί κυρίως ο δυτικός κόσμος κατασκευάζει τόπους που

αποκλείουν την σωματοποιημένη εμπειρία όπως υλικής υπόστασης χώρους ή

ψηφιακούς τόπους που διαχωρίζουν και αποκλείουν το φυσικό σώμα

Κατά τη διάρκεια των σταυροφοριών τον 16ο αιώνα το σώμα

θεωρήθηκε αμαρτωλό και ασταθές λόγω της φθαρτότητάς του Έτσι

ξεκίνησε η `αναζήτηση της βεβαιότητα` (Quest for Certainty) σαν την οδό

33 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990 σελ

33

προς στην αλήθεια που είναι καθολική άχρονη και ανεξάρτητη από τις

ιδιοτροπίες του ανθρώπινου σώματος (Toumin 1990 cited in Shilling 2005

7)34

Τον 17ο αιώνα ο Καρτέσιος αναζητούσε αυτή τη βεβαιότητα Όταν ξύπνησε

από έναν εφιάλτη που βίωσε ως πραγματικό αισθάνθηκε ότι οι αισθήσεις του τον

εξαπάτησαν στο όνειρο Έτσι πείστηκε ότι ήταν πολύ λίγα αυτά για τα οποία

μπορούσε να ήταν βέβαιος γιατί τα πάντα ήταν μία θεϊκή απάτη

Είμαι πεπεισμένος ότι δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο ούτε

ουρανός ούτε γη ούτε πνεύμα ούτε σώμα Μήπως αυτό σημαίνει ότι κι

εγώ δεν υπάρχω Όχι εάν έχω πείσει τον εαυτό μου για κάτι (ή έχω

σκεφθεί το οτιδήποτε) τότε σίγουρα υπάρχω Αλλά υπάρχει κάποιος που

εξαπατά και που κατέχει ανώτερη δύναμη και επιδεξιότητα που

εξεπίτηδες και συνεχώς με εξαπατά Σε αυτή την περίπτωση

αναμφισβήτητα υπάρχω εάν με εξαπατά και τον αφήνω να με εξαπατά

όσο μπορεί τότε θα μου δείξει ότι δεν είμαι ένα τίποτα και έτσι θα

νομίζω ότι είμαι κάτι Οπότε αφού σκέφτηκα διεξοδικά το θέμα πρέπει

να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι αυτή η πρόταση είμαι άρα υπάρχω

είναι απαραιτήτως αληθής όταν τίθεται από μένα ή συλλαμβάνεται από

το μυαλό μου35

Στο τελευταίο μισό του 21ου αιώνα η εξέλιξη των ψηφιακών μέσων ανέπτυξε

αυτόν τον δυϊσμό του Καρτέσιου με την εμφάνιση της δυνητικής πραγματικότητας

Τα σώματά μας στον σύγχρονο ψηφιακό κόσμο είναι ακαθόριστα ενώ αναφέρονται

και ως `απόντα` Η ιδέα του απόντος σώματος ταυτίζεται με την θρησκεία και την

φιλοσοφία του δυτικού κόσμου όπου το πνεύμα μπορεί να υπάρξει διαχωρισμένο

από το σώμα Το σώμα μας στον ψηφιακό κόσμο φαίνεται να είναι απαρχαιωμένο και

να χρειάζεται τεχνολογικά ανεπτυγμένες προσθήκες που να το επεκτείνουν Αυτές οι

επεκτάσεις (VR γάντια VR κασκέτες κλπ) γίνονται μέρος της ενσώματης εμπειρίας

μας

34 Drew Leder The Absent Body όπ σελ 35 httpplatostanfordeduentriesdescartes-epistemology chapter4

34

Αυτές οι προσθήκες στο σώμα παραμένουν για τον καρτεσιανό δυϊσμό

αντικείμενα προσκολλημένα στο σώμα που και αυτό είναι αντικείμενο Η εμπειρία

δια μέσου των αντικειμένων ενεργοποιείται με τον νου Το μυαλό επιτυχώς

δραπετεύει από το σώμα και ταξιδεύει στον κόσμο ανεξάρτητα

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη36

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη είναι ένα διήγημα του συγγραφέα και φιλόσοφου

Στανισλάβ Λεμ Το διήγημα μιλάει για έναν βασιλιά και τον υπήκοό του ένα ρομπότ

που τον μεταφέρει σε ψηφιακά όνειρα προσομοιωμένες πραγματικότητες και

όμορφες πριγκίπισσες

Ο πόθος του βασιλιά Φερμουάριου να βρει την όμορφη πριγκίπισσα Ανείπωτη

τον οδήγησε σε μία καλύβα όπου κατοικούσε ένας άνθρωπος με πατριαρχικό

παρουσιαστικό

laquoΓυρεύεις την Ανείπωτη άθλιε κακομοίρη Και όμως ξέρεις πλήρως καλώς

ότι δεν έχει ζήσει καθόλου αυτά τα τελευταία πεντακόσια χρόνια και

επομένως ότι το πάθος σου είναι μάταιο και ασύμφορο Το μόνο που μπορώ

να κάνω για σένα είναι να σου επιτρέψω να τη δεις όχι βέβαια στην σάρκα

άλλα σ` ένα λογικά πληροφοριακό αντίγραφο ένα μοντέλο που είναι

ψηφιακό και όχι φυσικό στοχαστικό και όχι πλαστικό εργοδικό και λίαν

εξησφαλισμένα ερωτικό και όλα αυτά εις το Μαύρο Κιβώτιον που

κατασκεύασα τις ώρες της σχόλης μου με ότι πιο πρόχειρο βρήκα μπροστά

μουraquo

Η υπόσχεση του άνδρα ο βασιλιάς να δει την πριγκίπισσα σε αυτόν τον

προσομοιωμένο κόσμο είναι δελεαστική

laquoΑχ δείξε μου την δείξε μου την αμέσωςraquo φώναξε ο Φερμουάριος

ανατριχιάζοντας ολόκληρος Ο πατριάρχης έκανε laquoναιraquo με το κεφάλι έψαξε

36 Χοφσταντφερ Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993 Στανισλάβ Λεμ κεφ 6 Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ 117

35

στον αρχαίο τόμο για να βρει τις συντεταγμένες της πριγκίπισσας μετέφερε

την ίδια κι ολόκληρο το Μεσαίωνα σε διάτρητα δελτία κατέγραψε το

πρόγραμμα κατέβασε το διακόπτη σήκωσε το καπάκι του Μάυρου

Κιβώτιου

laquoΣκύψε να δειςraquo

Ο βασιλιάς έσκυψε κοίταξε και είδε ναι τον μεσαίωνα τέλεια

προσομοιωμένο εντελώς ψηφιακό και μη γραμμικό και να η Δανδηλία το

Παγοδάσος το παλάτι με τον Ηλιόπυργο το Ορνιθοτροφείο-Που-

Χλιμίντριζε ο Θησαυρός με τα Εκατό Μάτια Και να η ίδια η Ανείπωτη που

περπατούσε αργά στοχαστικά στην προσομοίωση του κήπου της και τα

κυκλώματά της λαμπύριζαν κόκκινα και χρυσαφιά καθώς έκοβε

προσομοιωμένα λουλούδια και υπό τον ήχο προσομοιώσεις τραγουδιών Ο

Φερμουάριος ανίκανος να περιορίσει περισσότερο τις ορμές του πήδηξε στο

Μάυρο Κουτί και ξετρελαμένος όπως ήταν προσπάθησε να μπει στον

κομπιουτερικό εκείνο κόσμο Ο πατριάρχης όμως γρήγορα έσβησε το ρεύμα

έδωσε μία σπρωξιά στον Βασιλιά και τον γκρέμισε στη γη και είπε

laquoΤρελέ Θέλεις να επιχειρήσεις το ακατόρθωτο Γιατί κανένα πλάσμα

φτιαγμένο από ύλη δεν μπορεί να μπει σ` ένα σύστημα που δεν είναι τίποτα

άλλο παρά η ροή και ο στρόβιλος αλφαριθμητικών στοιχείων ασυνεχών

συνδυασμών ακέραιων αριθμών το αφηρημένο υλικό από το οποίο είναι

φτιαγμένα τα ψηφίαraquo

laquoΜα εγώ θέλω θέλωraquo έσκουξε ο Φερμουάριος εκτός εαυτού και χτύπησε

το κεφάλι του στο Μαύρο Κουτί τόσο δυνατά που έκανε αυλάκιά στο

μέταλλο

Η επιθυμία του βασιλιά Φερμουάριου δεν μας είναι και τόσο ξένη οι ψηφιακοί

κόσμοι από την αρχή της δημιουργίας τους μας υποσχέθηκαν έναν κόσμο που μέχρι

τώρα τον βλέπαμε σε άλλα μέσα όπως το σινεμά αλλά μόνο από τις καρέκλες μας

Το ενδεχόμενο να μπορούμε να δράσουμε σε αυτούς τους χώρους εξάπτει την

φαντασία μας για εμπειρίες δίχως φυσικά όρια και φόβους επιβίωσης που αφορούν τη

σωματική μας ακεραιότητα

36

Τι γίνεται όμως με το αντάλλαγμα που πρέπει να καταβάλουμε για να βιώσουμε

αυτούς τους κόσμους

laquoΑν είναι τόσο αναλλοίωτος ο πόθος σου τότε υπάρχει ένας τρόπος με τον

οποίο μπορώ να σε συνδέσω με την πριγκίπισσα Ανείπωτη αλλά πρώτα θα

πρέπει να αποχωριστείς την παρούσα μορφή σου γιατί θα σου πάρω τις

συντεταγμένες σου και θα σε κάνω πρόγραμμα άτομο προς άτομο και θα

τοποθετήσω την προσομοίωσή σου σ` αυτόν τον μεσαιωνικά πλασμένο

κόσμο τον πληροφοριακό και αναπαραστατικό και εκεί θα μείνει

αντέχοντας όσο τα ηλεκτρόνια τρέχουν μέσα σ` αυτά τα σύρματα και πηδούν

από κάθοδο σε άνοδο Εσύ όμως όπως στέκεσαι τώρα μπροστά μου θα

εκμηδενιστείς έτσι ώστε η μόνη σου ύπαρξη θα είναι με τη μορφή δεδομένων

πεδίων και δυναμικών στατιστική ευρετική και απόλυτα ψηφιακήraquo

Εδώ εγείρεται το θέμα της ατομικής ταυτότητας Όταν κάνουμε ταξίδια σε αυτούς

τους κόσμους παραμένουμε οι ίδιοι Το θέμα είναι περίπλοκο γιατί σε αυτόν τον

δυϊσμό του σώματος και νου η ατομική ταυτότητα παύει να ανήκει και στα δύο

ισότιμα

laquoΑυτό είναι πολύ δύσκολο να το πιστέψει κανείςraquo είπε ο Φερμουάριος laquoπώς

θα ξέρω πως δημιούργησες τη δική μου προσομοίωση και όχι κανενός

αλλουνούraquo

Ο πατριάρχης προσπάθησε να δείξει στον μπερδεμένο βασιλιά ότι πράγματι

θα ήταν αυτός και όχι κάποιος άλλος Αλλά και πάλι ο βασιλιάς είχε

αμφιβολίες

laquoΝαι ναι καταλαβαίνωraquo είπε ο βασιλιάς laquoΚαι πάλι όμως είναι μονάχα το

πανομοιότυπο μου και όχι εγώ ο ίδιος αφού εγώ είμαι εδώ και δεν είμαι μέσα

στο Κιβώτιοraquo

laquoΌταν σε δω κλειδομανταλωμένο στην αγκαλιά της αγαπημένης σουraquo του

είπε ο πατριάρχης laquoθα φροντίσω να μην υπάρχεις εις διπλούν ένας εδώ κι

ένας εκεί μέσα στο Κιβώτιο Θα μεταχειριστώ μια μέθοδο παλιά μεν και

37

πρωτόγονη αλάνθαστη όμως γι` αυτό σκύψε λιγάκι αν έχεις την

καλοσύνηhellipraquo

Στην πραγματικότητα εάν συνέβαινε αυτό σε όλους μας και χάναμε την

σωματική μας υπόσταση τότε όλοι η δυτική φιλοσοφία και θρησκεία θα πανηγύριζε

για το κατόρθωμά της Το μιαρό σώμα που τόσο απεχθανόμαστε θα καταστρεφόταν

για πάντα και σύμφωνα με τον δυτικό πολιτισμό το πνεύμα επιτέλους θα

απαλλασσόταν από τα βάρη της ύλης

laquoΠρώτα δείξε μου άλλη μία φορά την Ανείπωτή σουraquo είπε ο βασιλιάς laquoΈτσι

για να σιγουρευτώhellipraquo

Ο σοφός ανασήκωσε το καπάκι του Μαύρου Κιβωτίου και του έδειξε την

Ανείπωτη Ο βασιλιάς την κοίταξε την ξανακοίταξε και τελικά είπε laquoΗ

περιγραφή του αρχαίου βιβλίου είναι πολύ υπερβολική Δεν είναι άσχημη

βέβαια αλλά ούτε κατ` ιδέαν τόσο ωραία όσο έλεγε το χρονικό Λοιπόν τώρα

σ` αφήνω γέρο σοφέhellipraquo

Και πήγε να φύγει

laquoΠου πάς θεότρελεraquo φώναξε ο πατριάρχης σφίγγοντας το σφυρί στα χέρια

του γιατί ο Βασιλιάς είχε φτάσει πια στην πόρτα

laquoΌπου να `ναι αλλά όχι μέσα στο Κιβώτιοraquo είπε ο Φερμουάριος και το

έβαλε στα πόδια

Γιατί ο βασιλιάς δεν έμεινε τελικά στην αγαπημένη του πριγκίπισσα αλλά το

έσκασε φοβισμένος και κατατρεγμένος

Ο Vilem Flusser στο κείμενο του laquoΗ ψηφιακή φαινομενικότηταraquo αναφέρει την

δυσπιστία ως την άμεση αντίδρασή μας απέναντι σε ότι είναι κατασκευασμένο από

τον άνθρωπο για να μιμείται

Εντούτοις στο ερώτημα περί της δυσπιστίας μας απέναντι σ`

αυτούς τους εναλλακτικούς κόσμους υπάρχει και ένα άλλο είδος

απάντησης Αυτή η απάντηση βασίζεται στο γεγονός ότι πρόκειται για

38

κόσμους που εμείς οι ίδιοι έχουμε σχεδιάσει και όχι για κάτι που μας έχει

παρασχεθεί όπως ο περιβάλλον κόσμος Οι εναλλακτικοί κόσμοι δεν είναι

κάτι το δεδομένο [Daten] αλλά κάτι το τεχνητά κατασκευασμένο [Fakten]

Η δυσπιστία μας προκύπτει από το ότι στέκουμε γενικότερα καχύποπτοι

απέναντι στην τέχνη και σε καθετί τεχνητό Η laquoτέχνηraquo είναι ωραία αλλά

μετατρέπεται σε ψεύδος αμέσως μόλις εξεταστεί υπό το φως της έννοιας

της laquoφαινομενικότηταςraquo37

Για τον Vilem Flusser ο πατριάρχης θα ήταν ένας laquoτεχνοκράτηςraquo ένας

laquoλειτουργός των μέσωνraquo και οι κόσμοι που κατασκευάζει σχεδιασμοί-προβολές

[Projekte] της κυρίαρχης ελίτ

Όμως αν ο πατριάρχης στην ιστορία με την Πριγκίπισσα Ανείπωτη ήταν θεός

και το Μαύρο Κιβώτιο δεν ήταν απλά ένα τέχνασμα που κατασκευάζει σχεδιασμούς-

προβολές αλλά μία θεϊκά δεδομένη [Daten] δημιουργία όπως ο παράδεισος τότε θα

δεχόταν ο Φερμουάριος να μετατραπεί σε ψηφία με τίμημα να χάσει την υλική του

υπόσταση και να μετατραπεί κι αυτός σε σχεδιασμό-προβολή

Συμπέρασμα

Η προσαρμογή του περιβάλλοντος στις ανάγκες μας είναι κατ` εξοχήν

μέθοδος που χρησιμοποιούμε για την επιβίωσή μας απέναντι στο μεγάλο μας

αντίπαλο που δεν είναι άλλος από την ίδια τη φύση Η εκτίμηση μας για τη φύση

υπήρξε μόνο δια μέσου της αναπαράστασής της Η προσομοίωση μιας ασφαλούς και

ελεγχόμενης φύσης ταυτίστηκε με την έννοια του κήπου Η βιβλική Εδέμ είναι ο

κήπος που δεν κρύβει τίποτα απειλητικό για τον Αδάμ και την Εύα μιας και όλα είναι

κατασκευασμένα σε απόλυτη αρμονία

Τα χωριά και έπειτα οι πόλεις που κάποτε κατασκευάστηκαν για να

προστατέψουν τον άνθρωπο από την αγριότητα της φύσης τώρα έγιναν και αυτά

χαοτικά και απειλητικά Όσο μεγαλώνουν οι πόλεις τόσο αυξάνονται οι κήποι

37 Vilem Flusser laquo Η ψηφιακή φαινομενικότηταraquo στον τόμο Digitaler Schein Aumlsthetik der elektronischen Medien (Επιμ) Florian Rotzer Suhrkamp Frankfurt am Main 1991 μτφρ Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης σελ 2

39

φτάνοντας στις μέρες μας να χάσουν τον ιδιωτικό τους χαρακτήρα και να

μετατραπούν σε δημόσια πάρκα

Το πάρκο στα Ιλίσια είναι ένα πράσινο ξέφωτο που δεν προσομοιώνει μόνο

μία φύση αλλά και άλλες εμπειρίες όπως την ιστορία του De Miranda διαμέσου της

προτομής του που κοσμεί το πάρκο Αλλά είμαστε εμείς σε θέση να κατανοήσουμε

μνημεία που ενώ παραδοσιακά αφορούν πρόσωπα και ιστορίες της εθνικής μας

συνείδησης παρουσιάζουν και ήρωες εξωτικών χωρών

Είναι τα σώματα μας `κατασκευασμένα` για να μπορούν να αντιδρούν σε

αυτές τις προσομοιωμένες εμπειρίες

Είμαστε σε θέση να βιώσουμε αυτή την πράσινη λωρίδα ως φύση και τις

παράλληλες πραγματικότητες που μας προσφέρει

Φαίνεται σαν να έχουμε χάσει την σωματική και νοητική ικανότητα επιβίωσης

στην φύση θέλουμε να βιώσουμε την εμπειρία της αλλά μόνο με την χρήση ενός

ενδιάμεσου που θα μας παρέχει κάποια ασφάλεια

Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της

κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι

η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με

επίδοξους σπεσιαλίστες της επιβίωσης στην αγρία φύση να επιδιώκουν να μας

δείξουν τρόπους και τεχνικές που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για να

παραμείνουμε ζωντανοί στην απίθανη περίπτωση που βρεθούμε εγκαταλελειμμένοι

και αβοήθητοι στις αντίξοες συνθήκες που μας προσφέρει η φύση (Στο `Man Vs

Wild` προταγονιστή ο Bear Grylls που είναι εξοικειωμένος στις ακραίες καταστάσεις

Σαν ένας από τους νεότερους που έχουν αναρριχηθεί στο Έβερεστ και ένας από τους

λιγοστούς που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς την εξαντλητική εκπαίδευση για

λογαριασμό της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων)38 Έτσι αυτοί οι πρωταγωνιστές

38 httpdscdiscoverycomvideosman-vs-wild-scary-survival-moments

-Παρόμιας θεματικής τηλεοπτικές εκπομπές είναι οι Out of the Wild The Alaska Experiment Life or Death Game Jungle Life or Death Game Lost at Sea Everest Razors Edge κλπ

40

τρέφοντε με σκουλήκια φτιάχνοντας καταφύγια από κλαδιά αψηφώντας χαμηλές ή

υψηλές θερμοκρασίες με το παγκόσμιο τηλεοπτικό κοινό να παρακολουθεί με αγωνία

τις περιπέτειες τους βιώνοντας διαμέσου αυτών την περιπέτεια και την αγωνία αλλά

πάντα μέσα από την ασφάλεια του σαλονιού τους

Η χρήση του `μέσου` για την κυριαρχία απέναντι στην φύση από την αρχή της

ύπαρξής μας και στην συνέχεια για την οργάνωση και την επικοινωνία των κοινωνιών

μας έπαιξε μεγάλο ρόλο στην εικόνα που έχουμε σήμερα για τον κόσμο Αυτοί οι

σπεσιαλίστες της επιβίωσης είναι το `μέσο` για να βιώσουμε την άγρια φύση που

τόσο φοβόμαστε αλλά και που τόσο μας ελκύει

Το πάρκο στα Ιλίσια έχει σαν στόχο να παίξει κι αυτό τον ρόλο του `μέσου`

που θα μας ενώσει με την φύση αλλά δεν τα καταφέρνει ούτε στο ελάχιστο σε σχέση

με αυτά τα show της τηλεόρασης Αυτό φαίνεται από την επισκεψιμότητα του πάρκου

που είναι από ελάχιστη έως μηδενική Μήπως με τη σειρά του το πάρκο όπως και η

άγρια φύση χρειάζεται ένα μέσο που να μας επιτρέπει μία μεγαλύτερη

αλληλεπίδραση άρα μία πιο βιωματική εμπειρία

Παροχέας διάδρασης πάρκων

Ο `παροχέας διάδρασης πάρκων` είναι μία διαδραστική μηχανή που επιτρέπει στον

χρήστη της να βιώσει τις χαρές που μπορεί να του προσφέρει ένα πάρκο και ακόμη

περισσότερα Η ψηφιακή προσομοίωση υψηλού επιπέδου του πάρκου στα Ιλίσια με

όλες τις λεπτομέρειες αλλά και τα στοιχεία που το απαρτίζουν (σιντριβάνι προτομή

όλα τα είδη φυτών κλπ) προσφέρει την απόλυτη εμπειρία μίας βόλτας στο πάρκο

Ταυτόχρονα το μηχανικό του μέρος παρέχει μία ολοκληρωμένη σωματική εμπειρία

με κίνηση όλου του σώματος προς όλες τις κατευθύνσεις για μία βόλτα που θα μείνει

αξέχαστη για σας την οικογένεια αλλά και το κατοικίδιο σας

41

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture

Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection

Washington DC 2002

2 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990

3 Emily Brady Aesthetics of the natural environment Εκδόσεις

Edinburgh Edinburgh University Press 2003

4 Francisco de Miranda

httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

5 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο

Μετάφραση Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος

Δασκαλοθανάσης Εκδόσεις Ποταμός 2005

6 Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance

Gardens

httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

7 Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-

Jacques_Rousseau

8 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain

NAi Publishers 2001

9 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις

Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC

1999

10 Paul Skinner Embodied Interaction Iollie therefore I exist b-DAT

University of Plymouth 2006

11 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία Μετάφραση

Μυλωνάκη Ευγενία Εκδόσεις Εκκρεμές 2003

12 Vilem Flusser Η ψηφιακή φαινομενικότητασυμπεριλαμβάνεται στο

συλλογικό τόμο (Επιμ) Florian Rotzer Digitaler Schein Aumlsthetik

der elektronischen Medien Suhrkamp Frankfurt am Main 1991

Μετάφραση Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης

Βερσαλλίες httpelwikipediaorgwikiβρσαλλίες_(παλάτι)

42

13 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής

Μετάφραση Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998

14 Μισέλ Ουελμπέκ Τα στοιχειώδη σωματίδια Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον

της Εστίας Μετάφραση Αλέξης Εμμανουήλ 2007Χοφσταντφερ

Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και

στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου

Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993

  • Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ34
  • Συμπέρασμα σελ38
  • Συμπέρασμα
  • Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με επίδοξους σπεσιαλίστε
    • Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990
      • Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm
      • Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau
Page 6: Μάκης Κυριακόπουλος διπλωματικη εργασία

6

αντιμετωπίζουμε το περιβάλλον Και αυτό γιατί η παρουσία του οριστικού

άρθρου αντικειμενοποιεί το περιβάλλον το μετατρέπει σε μία οντότητα την

οποία μπορούμε να σκεφτόμαστε και με την οποία μπορούμε να

συναλλασσόμαστε σαν να ήταν ανεξάρτητη και έξω από εμάς Αυτός ήταν

πάντα ένας τρόπος να σκεφτόμαστε τη φύση4

Από καταβολής του ανθρώπου το φυσικό περιβάλλον αποτελούσε πάντα μία

εξωτερική απειλή και ταυτιζόταν με το χάος Την περίοδο των σπηλαίων ο άνθρωπος

υπότασσε τα θηράματά του ζωγραφίζοντάς τα για να τα μετατρέψει σε θεότητες που

έπρεπε να εξευμενίσει προκειμένου να μπορέσει να τα σκοτώσει Στην αρχαία

Αίγυπτο ο κροκόδειλος το γεράκι ο ιπποπόταμος και φυσικά ο ίδιος ο Νείλος ήταν

θεότητες που δεν μπορούσαν να αντιμετωπισθούν γι αυτό και έπρεπε να δοξαστούν

Στην αρχαία Ελλάδα οι θεοί κατείχαν τις δυνάμεις της φύσης και τις

χρησιμοποιούσαν ως τιμωρία ή ως διασκέδαση

Η δυσκολία του ανθρώπου να εγκολπωθεί στο φυσικό περιβάλλον ως έχει ήταν η

αδυναμία του αλλά και η κινητήριος δύναμή του να μετατρέπει το περιβάλλον προς

όφελος του

Ο Βιτρούβιος στο βιβλίο laquoΔέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικήςraquo λέει

Επιπλέον όσο οι άνθρωποι προοδεύουν με το να γίνονται καθημερινά

περισσότερο ειδικοί στο κτίσμα και η εξυπνάδα τους αναπτυσσόταν από την

επιδεξιότητα τους έτσι ώστε από την πρακτική εξάσκηση αποκτούσαν

σημαντική δεξιοτεχνία γεννήθηκε η βιομηχανία απ` αυτούς που ήταν πιο

βιαστικοί να γίνουν επαγγελματίες δεξιοτέχνες Όταν λοιπόν απ` αυτές τις

πρώιμες αρχές και από το γεγονός ότι η φύση δεν είχε μόνο προικίσει το

ανθρώπινο γένος με αισθήσεις όπως των άλλων ζώων αλλά είχε εξοπλίσει το

μυαλό τους με τις δυνάμεις της σκέψης και της ερμηνείας γεγονός που έθεσε

τα άλλα ζώα κάτω από την κυριαρχία τους προχωρώντας από την κατασκευή

4 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία κεφάλαιο laquoΤο περιβάλλον ως πρόκληση για την αισθητικήraquo σελ 4-5

7

κτιρίων στις υπόλοιπες τέχνες και επιστήμες κι έτσι βαθμιαία προάχθηκαν

από μία βάρβαρη και άξεστη μορφή ζωής σε μια πολιτισμένη κοινωνία5

Ακόμη και σήμερα παραμένουμε εγκλωβισμένοι στις διάφορες

ανθρωποκεντρικές απόψεις οι οποίες εξακολουθούν να θεωρούν το περιβάλλον ως

έναν τόπο ουσιαστικά ενάντιο και εχθρικό προς τα ανθρώπινα συμφέροντα ή

τουλάχιστον ξένο και διαχωρισμένο από αυτά και κατά συνέπεια κατεξοχήν

υποκείμενο στην κυριαρχία και στην εκμετάλλευση

Η φύση τουλάχιστον για το δυτικό άνθρωπο ήταν πάντα ο μεγάλος αντίπαλος η

πηγή των δυνάμεων εκείνων που συνωμοτούν για να ανατρέψουν τις ανθρώπινες

επιδιώξεις με όπλα τις αρρώστιες τις φυσικές καταστροφές και τελικά τον θάνατο Η

φύση πρέπει να δαμάζεται προκειμένου να εξυπηρετηθούν οι ανθρώπινοι σκοποί Ο

πολιτισμός στην ουσία είναι αντίθετος προς την φύση και αποτιμάται με βάση την

αποτελεσματικότητά του απέναντι της Η ανθρώπινη ζωή βρίσκεται σε σύγκρουση με

τις φυσικές διαδικασίες

Όταν ο Βιτρούβιος δίνει συμβουλές για το πού μπορεί να χτιστεί μία πόλη επί της

ουσίας αναδεικνύει το θέμα της αντιπαράθεσης του ανθρώπου με τις φυσικές δυνάμεις

και πώς αυτές μπορούν να αποφευχθούν

Για τις οχυρωμένες πόλεις θα πρέπει να τηρηθούν οι παρακάτω γενικές

αρχές κατ` αρχάς επιλέγεται μία υγιεινή τοποθεσία Ως τέτοια θεωρείται

εκείνη που θα είναι ψηλά χωρίς όμως να καλύπτεται από ομίχλη και χωρίς

να είναι εκτεθειμένη στην παγωνιά σ` ένα κλίμα ούτε κρύο ούτε ζεστό αλλά

εύκρατο Επίσης δεν πρέπει να υπάρχουν γειτονικά έλη Διότι όταν με την

ανατολή του ηλίου τα πρωινά αεράκια φυσούν προς την πόλη φέρνοντας

μαζί τους ομίχλη από τα έλη και αναμειγμένα με την ομίχλη τη δηλητηριώδη

αναπνοή των όντων του έλους θα εισχωρήσουν στα σώματα των κατοίκων

και θα κάνουν την τοποθεσία ανθυγιεινή Αν πάλη η πόλη βρίσκεται σε ακτή

με ανατολικό ή δυτικό προσανατολισμό δε θα είναι υγιεινή επειδή το

καλοκαίρι ο νότιος ουρανός είναι πολύ ζεστός κατά την ανατολή και

φλογερός το μεσημέρι Επίσης η δυτική πλευρά ζεσταίνεται αμέσως μετά 5 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής μτφρ Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998 σελ 65

8

την ανατολή έχει πολύ υψηλή θερμοκρασία το μεσημέρι και το απόγευμα

όλα είναι φλογερά6

Και συνεχίζει για την προέλευση του κατοικήσιμου σπιτιού

Στην αρχαιότητα οι άνθρωποι γεννιόντουσαν σαν τα άγρια θηρία σε δάση

και σπηλιές και περνούσαν τη ζωή τους τρώγοντας τροφές από τους αγρούς

Όσο περνούσε ο καιρός τα πυκνά δέντρα σ` ένα συγκεκριμένο σημείο

τινάζονταν από καταιγίδες και ανέμους και από την τριβή των κλαδιών

αναμεταξύ τους έπιαναν φωτιά Έτσι οι κάτοικοι αυτής της περιοχής

έφευγαν τρομαγμένοι από τις άγριες φλόγες Όταν η φωτιά υποχωρούσε

πλησίαζαν κι επειδή έβλεπαν ότι ήταν πολύ ευχάριστο να στέκονται δίπλα

στη ζέστη φωτιά έβαζαν κι άλλους κορμούς κρατώντας την αναμμένη και

έφερναν κι άλλους ανθρώπους δείχνοντάς τους με νοήματα πόσο άνετα

ήταν7

Άνθρωπος-Φύση

Ο άνθρωπος ξέρει να προσαρμόζει το περιβάλλον στις ανάγκες του αλλά δεν

ξέρει να προσαρμόζεται σε αυτό Αυτή η δυσαρμονία με τον φυσικό κόσμο η οποία

έλκει την καταγωγή της από τις θρησκείες της Μέσης Ανατολής βρήκε γόνιμο έδαφος

στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία μέχρι τον Νεοπλατωνισμό για να γίνει θεσμός στην

μεσαιωνική Χριστιανοσύνη

Από την αρχή του ανθρώπινου πολιτισμού αυτή η δυσαρμονία εμφανίζεται στις

πολιτισμικές κατασκευές του ανθρώπου Πριν από τον 18ο αιώνα η αισθητική

εκτίμηση για την φύση αφορούσε βουκολικά περιβάλλοντα και τεχνητά ανθρώπινα

κατασκευασμένα περιβάλλοντα όπως οι κήποι Η φύση εκτιμούνταν μόνο μέσα από

την αναπαράσταση στην τέχνη και την λογοτεχνία Δεν υπήρχαν θεωρίες φιλοσοφίας

της αισθητικής που να αφορούσαν και να αναδείκνυαν το φυσικό επιβάλλον ως άξιο

εκτίμησης Από την κλασική περίοδο μέχρι τον 18ο αιώνα οι περισσότεροι δεν είχαν

προσβασιμότητα στην καρδιά του άγριου φυσικού τοπίου αλλά δεν την αναζητούσαν 6 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής όπ σελ 35 7 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής όπ σελ 63

9

κιόλας όπως εμείς σήμερα Το να απολαμβάνεις την φύση ή την αναπαράσταση της

δεν ήταν κοινή πρακτική Από τη μία υπήρχαν επιστημονικές μελέτες για τη φύση

από την άλλη αισθητική εμπειρία του φυσικού περιβάλλοντος γινόταν δια μέσω του

ιδεαλισμού της Αρκαδίας Αυτό αφορούσε κυρίως την Κλασική περίοδο και την

Αναγέννηση Στην δύση που γαλουχήθηκε από την Εβραϊκο-Χριστιανική σκέψη ο

άνθρωπος ήταν διαποτισμένος με την ιδέα ότι αυτός διαχωρίζεται από την φύση

Καὶ ἔλαβε Κύριος ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον ὃν ἔπλασε καὶ ἔθετο

αὐτὸν ἐν τῷ παραδείσῳ τῆς τρυφῆς ἐργάζεσθαι αὐτὸν καὶ

φυλάσσειν8

Εκτός από κάποιες ομάδες ανθρώπων (φυλές ιθαγενών στην Αφρική την

Νότια Αμερική κλπ) που αναπτύχθηκαν σε σχέση με το φυσικό περιβάλλον οι

υπόλοιποι διαχωρίσαμε την θέση μας σε σχέση με τις φυσικές διαδικασίες

δημιουργώντας σχέσεις κυριαρχίας επάνω στον φυσικό κόσμο

Για τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη η φυσική ομορφιά ήταν μια συζήτηση

που αφορούσε την αναπαραστατική τέχνη Ο σκοπός της τέχνης ήταν η

αναπαράσταση του κόσμου δια μέσου της μίμησης Ο Πλάτωνας στο βιβλίο Χ της

Πολιτείας μιλάει για τις βαθμίδες μίμησης και το κατά πόσο είναι κοντά η κάθε μία

από αυτές στην ιδεατή μορφή Ο Πλάτωνας αλλά και ο Αριστοτέλης μίλησαν για την

ομορφιά σαν μία αξία που αφορούσε αντικείμενα που σχετίζονταν με την ενότητα

την κανονικότητα και την απλότητα Τα παραδείγματά τους αφορούσαν ανθρώπινες

κατασκευές όπως την αρχιτεκτονική ή την τέχνη της μουσικής και της λογοτεχνίας

παρά την ίδια τη φύση Οι καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις επιδίωκαν να βελτιώσουν ή

να κάνουν πιο ιδεαλιστικό το φυσικό περιβάλλον με φανταστικές εικόνες τοπίων

παρμένων από την μυθολογία ή από την λογοτεχνία και ποίηση

Κατά την Ελληνιστική περίοδο κυρίαρχη θέση στην αρχαία φιλοσοφία

κατέχει η σχόλη των Επικούρειων όπου η μελέτη της φύσης έρχεται με την

παρατήρηση και την λογική επεξεργασία της Αυτή είναι η βάση του εμπειρισμού του

Επίκουρου Ο εμπειριστής δεν στηρίζεται στην θεωρία για να φτιάξει τους κανόνες

8 Η ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ ( ΕΒΔΟΜΗΚΟΝΤΑ) httpwwwmyriobiblosgrbibleotchapteraspbook=1amppage=2

10

του αλλά στην προσεκτική παρατήρηση και στο πείραμα δίνοντας έμφαση στην

επαγωγική σκέψη παρά στην αφαιρετική Για τους εμπειριστές τα στοιχεία

προηγούνται της θεωρίας και είναι δυνατόν κάποιος να είναι αντικειμενικός

παρατηρητής των στοιχείων

Έτσι η φύση σταματά να εγκολπώνει το μεταφυσικό και υπερβατικό που

έρχεται σε αντίθεση με τον άνθρωπο και γίνεται πεδίο συστηματικής μελέτης

(επικούρειος) Διογένης Οινοανδέας

Είναι κατrsquo αρχήν οι φόβοι ο φόβος του Θεού ο φόβος του θανάτου ο φόβος του πόνου Και κοντά σrsquo αυτούς είναι όσες επιθυμίες ξεπερνούν τα φυσικά τους όρια Να ποιες είναι οι ρίζες όλων των κακών9

Αυτή η στάση απέναντι στο φυσικό περιβάλλον δεν θα κρατήσει για πολύ Με

το τέλος του ελληνορωμαϊκού κόσμου και την απαρχή του Μεσαίωνα τα περισσότερα

επικούρεια έργα αφανίστηκαν λόγω του περιεχομένου τους για να

επανακαθειδρυθουν θεοκεντρικές απόψεις για τη φύση

Η απαξίωση της φύσης φτάνει στο αποκορύφωμα της τον 15ο αιώνα παρέα με

την αποκορύφωση του ανθρωποκεντρισμού Η άγρια φύση ήταν η ενσάρκωση του

κακού ένας τόπος άγριος και χαοτικός που αποπνέει φόβο σε σύγκριση με την

ασφάλεια την τάξη και τις αρετές των πόλεων Οι ιστορίες των αδελφών Γκριμ για

νεράιδες και ξωτικά η laquoΚόλασηraquo του Δάντη και οι αμέτρητες λαϊκές ιστορίες μας

πείθουν ότι στην Ευρώπη τα δάση αποτελούσαν πηγή τρόμου και φόβου Σιωπηλά

σκοτεινά κρύα αποπνικτικά και πλημμυρισμένα από το άγνωστο τα δάση ήταν η

κατοικία τεράτων και δαιμόνων γι` αυτό και η χρήση τους περιοριζόταν σε

δραστηριότητες όπως το κυνήγι10

Για να αποφύγει ο άνθρωπος της χαοτικές γι αυτόν φυσικές διαδικασίες

έχτισε σπίτια χωριά και πόλεις αφανίζοντας σχεδόν πλήρως ότι τον φόβιζε για να

καταλήξει σήμερα το δημιούργημά του να γίνει ίσως το ίδιο χαοτικό με τo φυσικό

περιβάλλον που τόσο φοβόταν Μια άλλη laquoφύσηraquo ψηλών κτιρίων με δαιδαλώδεις

διαδρομές και εκκωφαντικούς θορύβους που γεννά ένα περίπλοκο συνδυασμό από

παράλληλες και διασταυρούμενες κινήσεις δίκτυο μεταφοράς πεζών και οχημάτων

9 Περλικός Φώτης httpe-roostergr09200456 10 Βλ Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens

11

όπως ποδήλατα μοτοσικλέτες αυτοκίνητα λεωφορεία τρόλεϊ υπόγειοι

σιδηρόδρομοι και ferry boatmiddot δίκτυο διανομής αγαθών που αποτελείται από φορτηγά

τραίνα και πλοίαmiddot δίκτυο επικοινωνίας που περιλαμβάνει τις ταχυδρομικές αποστολές

το ραδιόφωνο την τηλεόραση τις εφημερίδες και τα περιοδικά τα ηλεκτρονικά

δίκτυαmiddot μορφωτικό και πολιτιστικό δίκτυο που περιλαμβάνει σχολεία βιβλιοθήκες

αίθουσες συναυλιών μουσεία και πινακοθήκεςmiddot εμπορικό δίκτυο καταστημάτων και

εμπορικών κέντρωνmiddot συστήματα αποχέτευσης και αποκομιδής των απορριμμάτωνmiddot

διοικητικό δίκτυο από γραφεία και αντιπροσώπους κλπ Η κλίμακα των ανθρώπινων

κατασκευών έχει ξεπεράσει προ πολλού τον ίδιο τον άνθρωπο παίρνοντας μυθικές

διαστάσεις όπως ο Νείλος για τους Αιγύπτιους

Κήπος και Πάρκα

Η έμπνευση για όλους του κήπους του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης ήταν η

Εδέμ της Bίβλου το αρχικό σπίτι του Αδάμ και της Εύας το ιδανικό της Mέσης

Aνατολής για έναν δροσερό και σκιερό `παράδεισο` που αρδεύεται που είναι γόνιμος

και ανθίζει με τις ικανότητες ενός άξιου κηπουρού ανάγοντάς τον ως το ύψιστο

κατόρθωμα ενός πολιτισμού μία τέλεια ένωση φύσης και εκλεπτυσμένης τέχνης

Αλλά η Bιβλική Εδέμ δεν ήταν αποτέλεσμα τέχνης ή τεχνικής Η Εδέμ είχε

δημιουργηθεί από τον Θεό για τον άνθρωπο και όλη η φύση ήταν αρωγός στους

οικουμενικούς πρόγονούς μας που ήταν οι πρώτοι και οι καλύτεροι κηπουροί νερό

φρούτα μόνιμο εύκρατο κλίμα χωρίς ασθένειες ο κήπος της απόλυτης ευτυχίας Η

ευτυχία μαζί με αυτόν τον ουτοπικό κήπο χάθηκαν από την στιγμή που ο Αδάμ με

την Εύα έφαγαν το απαγορευμένο φρούτο από το δέντρο της γνώσης με αποτέλεσμα

τον εξορισμό τους από τον Παράδεισο11

Η βιβλική ιστορία της Εδέμ αντανακλά την δυσαρμονία του ανθρώπου με το

φυσικό περιβάλλον από την ασφάλεια του εσωτερικού της Εδέμ στον εξωτερικό και

άγριο κόσμο Αφενός η ανάγκη του περάσματος από έναν άγριο εξωτερικό κόσμο

στο ασφαλές εσωτερικό ενός κήπου αποτυπώνει την επιθυμία μας για μία αρμονική

συνύπαρξη με το φυσικό περιβάλλον Αφετέρου το άγχος για την καθημερινή

μέριμνα η αναστάτωση και ο κίνδυνος είναι συνθήκες που συχνά κυριαρχούν στην

11 Βλ Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture σελ 50

12

ζωή της πόλης Η προσπάθεια αναβίωσης της φύσης μέσα στην πόλη ως

προσομοίωση της Εδέμ πρωταρχικά βρήκε την έκφραση της στους μοναστηριακούς

κήπους Η δημιουργία κήπων ήταν πρωταρχικός σκοπός για τα περισσότερα

μοναστήρια του Βυζαντίου του 11ου και 12ου αιώνα οι μονάχοι έπρεπε να κόψουν

δέντρα να περιφράξουν κομμάτια της γης να δημιουργήσουν κανάλια για το νερό να

φυτέψουν καρποφόρα δέντρα και λαχανικά ώστε να τους παρέχουν σε σταθερή βάση

τροφή Στο αστικό περιβάλλον οι κήποι και οι αυλές από τα μοναστήρια

δημιουργούσαν πράσινους αίθριους χώρους που προσέφεραν ευχάριστη θέα για τους

μοναχούς αλλά και τους επισκέπτες Αυτοί οι κήποι είχαν σαν σκοπό την δημιουργία

μινιατούρας του παράδεισου επί της γης όπου ο ηγούμενος σαν κηπουρός φροντίζει

τους σπόρους του με νερό-γνώση και ενθαρρύνει την πνευματική ανάπτυξη των

μοναχών12

Πολλές φορές τα μοναστήρια του Βυζαντίου περιγράφονταν μεταφορικά ως

παράδεισοι oπου κατοικούσαν άγιοι Οι μοναχοί και οι μοναχές που ζούσαν σε αυτά

τα μοναστήρια προσπαθούσαν να ζήσουν μία αγγελική ζωή και ήθελαν να

ανακατασκευάσουν έναν παράδεισο φυτεύοντας δέντρα καλλωπιστικά φυτά

κηπευτικά κλπ Η φύση ήταν το χάος το κακό που έπρεπε να οργανωθεί-κλαδευτεί

να ελεγχθεί-ποτιστεί για να καρποφορήσουν τα φυτά και τα δέντρα Η Αγ Δέσποινα

της Περγού μόναζε σε ένα μοναστήρι στην Κωνσταντινούπολη που είχε κτιστεί

επάνω από έναν πρώην κήπο με τριανταφυλλιές Ο αγιογράφος της την περιέγραψε

σαν πνευματική σύζυγο που μάζευε παραμελημένες και βαριές ψυχές τις φρόντιζε με

προσοχή και ασκητισμό και όταν καρποφορούσαν τις προσέφερε στον Χριστό13

Στον Μεσαίωνα οι κήποι δεν είχαν σαφή διαχωρισμό ως προς την χρήση τους

μιας και χρησιμοποιούνταν για ευχαρίστηση αλλά και για την καλλιέργεια διαφόρων

κηπευτικών και καρποφόρων δέντρων Είναι εμφανές ότι κάποια κομμάτια αυτών των

κήπων χρησιμοποιούνταν προς τέρψη των αισθήσεων άλλα και για την αναγκαία

παραγωγή αγαθών Τον 16ο και 17ο αιώνα συγγραφείς όπως ο Hill ο Lawson

Markham και Parkinson έκαναν σαφείς διαχωρισμούς αυτών των δύο λειτουργιών Ο

Landsberg λέει

12 Οπ Antony Littlewood-Henry Maguire σελ 52 13 Οπ Antony Littlewood-Henry Maguire σελ 64

13

Η κουζίνα ή ο λειτουργικός κήπος σε αντίθεση με τον κήπο για

ευχαρίστηση παρέχουν φαγητό και ιαματικά βότανα όπως διασκορπισμένα

φυτά στο πάτωμα για την καταστροφή των εντόμων και άλλους σκοπούς που

αφορούν το νοικοκυριό14

Οι κήποι που η λειτουργία τους αφορούσε μόνο την ευχαρίστηση και την

διασκέδαση (pleasure garden) έκαναν την εμφάνισή τους μετά τον δέκατο τέταρτο

αιώνα

Στους πίνακες της εποχής όπως το Jardins d`amour βλέπουμε έναν άνθρωπο

ακουμπισμένο επάνω σε ένα σιντριβάνι να παίζει λαούτο ενώ μία γυναίκα

τραγουδάει Η σκηνή παγιδεύει κάτι από την μεγαλόπρεπη ατμόσφαιρα ενός

μεσαιωνικού φλερτ

Παρόλη την μεγαλοπρέπεια τέτοιων σκηνών ο μεσαιωνικός κήπος ήταν πάντα

κλειστός εσωτερικός οχυρωμένος σαν μια ολότητα που προσομοιώνει έναν

ολόκληρο κόσμο

Όλα αυτά όμως άλλαξαν στον αναγεννησιακό κήπο που αντανακλούσε την

επιθυμία του ανθρώπου για μία εξημερωμένη φύση Τεράστιες κατασκευές

σμιλεύονταν σε ταράτσες όπου το νερό αναπτυσσόταν σε διαδοχικά σιντριβάνια

λίμνες σπηλιές και ρυάκια ενώ φυτά από τον Νέο Κόσμο εμπλούτιζαν την παλέτα

για την δημιουργία μίας νέας μορφής κήπου με διακοσμητικά κλαδέματα παρτέρια

δεμένα σαν κόμπο κλπ Αυτές οι νεωτεριστικές σκηνές με γραμμική προοπτική

δημιουργήθηκαν με άξονα τον έλεγχο του βλέμματος για μία καδραρισμένη θέα

Η αληθινή ψυχαγωγία σε κήπους εμφανίζεται με την Ελισάβετ Ά όταν ο

μεγάλος κήπος στην καινούρια έπαυλη που είχε ανεγερθεί μετατράπηκε σε πάρκο

διασκέδασης Η ίδια γράφει το 1591 laquoΕλάτε να απολαύσετε τους περίπατους [hellip]

ευχαριστηθείτε με τους πιο εκλεπτυσμένους μουσικούςraquo15

Στην Γαλλία η πιο παλαιά καταγεγραμμένη γιορτή που έγινε σε κήπο ήταν το

1564 μαζί με άλλες δραστηριότητες που τότε λέγονταν `μεγαλοπρεπείς`

(magnificences) στο μεγάλο αναγεννησιακό παλάτι του Fontainebleau Εκεί σε ένα

14 Medieval and Renaissance Gardens Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

15 Βλ The landscape garden in France httpwwwgardenvisitcomhistory_theorygarden_landscape_design_articleseuropelandscape_garden_france

14

από τα κανάλια που είχαν διανοίξει χαρακτηριστικό του νέου τύπου κατασκευής

κήπων σειρήνες ξεπρόβαλαν μπροστά στον νέο βασιλιά Κάρολο ΙΧ σημάδι ειρήνης

που υποσχόταν ότι θα έφερνε μία χώρα πρόσφατα εμπλεκόμενη σε πόλεμο

Τέτοιου είδους γιορτές θα πρέπει να γίνονταν και σε παλαιότερες εποχές μιας

και ο κήπος προσέφερε καταφύγιο ενώ αντιπροσώπευε κάθε ψευδαίσθηση για τον

χριστιανικό παράδεισο αλλά και για την κλασική χρυσή εποχή της αρχαιότητας Ο

κήπος έτεινε προς την `υψηλή` τέχνη αποκαθιστώντας την φυσική τάξη προτού αυτή

ανατραπεί από τον Αδάμ και την Εύα

Βερσαλλίες

Το μεγαλύτερο παράδειγμα αυτού του τύπου κήπων βρίσκεται στις

Βερσαλλίες το πιο λαμπρό παλάτι της Ευρώπης16 Μέχρι το 1660 οι Βερσαλλίες

ήταν ένα απλό μικρό παλάτι που χρησίμευε κυρίως ως καταφύγιο κυνηγιού για την

αγαπημένη ασχολία των βασιλιάδων εκείνης της εποχής Μετά το 1660 ο βασιλιάς

Λουδοβίκος ΙΔ αποφάσισε να προεκτείνει το παλάτι και όχι να κατεδαφίσει το αρχικό

κτίριο με σκοπό οι Βερσαλλίες να γίνουν βασιλικό ανάκτορο το 1661 Μέχρι το 1685

είχε τελειώσει το μεγαλύτερο μέρος των εργασιών και στα τέλη του 18ου αιώνα το

ανάκτορο είχε πάρει την σημερινή του μορφή Η συνολική πρόσοψη που κοιτάει προς

τους κήπους έχει μήκος 570 μέτρα Κατά την διάρκεια των εργασιών εργάζονταν ως

και πάνω από 20000 εργάτες στις Βερσαλλίες κάτι πρωτάκουστο για την εποχή

εκείνη Αλλά και όταν τελείωσαν οι εξωτερικές εργασίες πραγματοποιούνταν

συνεχώς εσωτερικές αλλαγές κυρίως στον 18ο αιώνα όπως αλλαγές δωματίων και

αλλαγές στη διακόσμηση ανάλογα με την μόδα της εποχής

Το ανάκτορο των Βερσαλλιών είναι γνωστό και για τους τεράστιους κήπους

του μαζί με πολλά σιντριβάνια και αγάλματα Είναι ένας από τους μεγαλύτερους

κήπους της Ευρώπης με συνολική έκταση που φτάνει τα 800 εκτάρια Στα

σιντριβάνια και στα αγάλματα είναι αποτυπωμένη η ελληνική μυθολογία όπως και

στο εσωτερικό του ανακτόρου Ο συνολικός κήπος των Βερσαλλιών απλώνεται σε 3

επίπεδα πίσω από το παλάτι και είναι η συνέχιση της αρχιτεκτονικής του παλατιού

Όπως και το ανάκτορο έτσι και οι κήποι έχουν ως σκοπό να τιμήσουν τον βασιλιά και

την χώρα του Τα μεγάλα ποτάμια της Γαλλίας προσωποποιούνταν σε αγάλματα

16 httpelwikipediaorgwikiβερσαλλίες_(παλάτι)

15

Μπροστά από το Μεγάλο Κανάλι ένα τεράστιο κανάλι σε σχήμα σταυρού βρίσκεται

το σιντριβάνι του Απόλλωνα το πιο μεγαλοπρεπές από όλα τα σιντριβάνια των

Βερσαλλιών

Για την κατασκευή του Μεγάλου Καναλιού πέθαναν χιλιάδες εργάτες είτε από

ατυχήματα είτε από ελονοσία Το Μεγάλο Κανάλι από μόνο του είναι 240 στρέμματα

Για την παροχή νερού στα 55 σιντριβάνια χρειαζόταν ένα καλό αρδευτικό σύστημα

Η μηχανή του Μαρλί ήταν ένα τεχνολογικό θαύμα για την εποχή καθώς διοχέτευε τα

νερά του ποταμού Σηκουάνα στους κήπους των Βερσαλλιών Αλλά από την άλλη τα

σιντριβάνια δεν γινόταν να έχουν συνεχώς νερό καθώς οι ποσότητες δεν επαρκούσαν

Στον κήπο βρίσκονταν και δύο άλλα κτίρια το Μεγάλο Τριανόν χτισμένο από

πορσελάνη και το Μικρό Τριανόν Αυτοί οι χώροι πρόσφεραν στην βασιλική

οικογένεια ξεκούραση και χαλάρωση

Κατά την διάρκεια του δέκατου ογδόου αιώνα φαινόταν ότι στην Αγγλία και

στην Γαλλία υπήρχε η ιδέα του `φυσικού` και η επιστροφή σ` αυτό Ήταν `φυσικό` ο

κόσμος να απολαμβάνει τους κανόνες και τους νόμους που εξέδιδε η κυβέρνηση

όπως ήταν `φυσική` η δίψα για γνώση Πίστευαν επίσης ότι ή τέχνη και η

διακόσμηση θα έπρεπε να ήταν πιο `φυσικά` Αυτό που μπήκε πρώτο στην λίστα του

`εκμοντερνισμού` ήταν ο σχεδιασμός των κήπων17

Το 1761 ο Jean-Jacques Rousseau εξέδωσε μία νουβέλα με απίστευτη

απήχηση την Julie ou la Nouvelle Heloise στην οποία κριτίκαρε τους παλαιού τύπου

κήπους της Γαλλίας για την μη φυσικότητα τους και το λανθασμένο γούστο του

μεγαλείου (false taste of grandeur)18

Αυτή η αλλαγή του γούστου από μία επιβεβλημένη διάταξη σε μία άλλη ποιο κοντά

στην φύση θεωρήθηκε ότι θα ξανάφερνε την πραγματική ομορφιά

Ήδη ο ηγεμόνας Puumlckler στο ίδιο πνεύμα αποκάλεσε το πάρκο

που ήταν προορισμένο να έχει τον laquoχαρακτήρα της ελεύθερης φύσης και

του τοπίου της υπαίθρουraquo ένα laquoόλον που αποκλίνει πολύ ουσιαστικάraquo

17 Βλ Michel conan Prespectives on Garden Histories σελ 163 18 Βλ httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau

16

από τον κήπο ενώ το πάρκο είναι μία laquoσυμπτυγμένη εξιδανικευμένη

φύσηraquo ο κήπος παραμένει απλώς laquoμία πιο εκτεταμένη κατοικίαraquo19

Το Γερμανικό πάρκο του 20ου αιώνα

Στης αρχές του 20ου αιώνα ο κήπος και το πάρκο αποτέλεσαν ένα από τα

σημαντικότερα όπλα προπαγάνδας για τους Γερμανούς Ναζί Ένας από τους

αρχιτέκτονες κήπων που ασχολήθηκε με το θέμα ο γερμανός εθνικοσοσιαλιστής

Willy Lange στο βιβλίο του που εκδόθηκε το 1907 Gartengestaltung der Neuzeit

(Σχεδιασμός κήπων σε σύγχρονους καιρούς) παρουσιάζει τον γερμανικό λαό να

συνδέεται γενετικά με το τοπίο και την φύση της χώρας του Κατ` αυτόν ο

σχεδιασμός δημόσιων κήπων είχε θεμελιώδη σημασία για την διατήρηση της

καθαρότητας της φυλής των Γερμανών Σύμφωνα με τον Lange η τέχνη της

κηπουρικής πρέπει να προάγει κριτήρια για την `οικολογία των φυτών` σε σχέση με

το φυσικό τους περιβάλλον

Ο Lange εκτιμούσε τα πάρκα και τους κήπους της Αγγλίας γιατί όπως έλεγε

βρίσκονται σε αρμονία με τα χαρακτηριστικά της γερμανικής φυλής που είχε

απορρίψει προηγούμενους τύπους κήπων μιας και κρίθηκαν ακατάλληλοι για τις

βόρειες φυλές Για τον Lange οι άλλοι κήποι των Ιταλών και των Γάλλων

οφείλονταν σε διαφορετικά φυλετικά χαρακτηριστικά

Η διαφορά μεταξύ του `επίσημου` γαλλικού και `ανεπίσημου` αγγλικού

στυλ κήπων αφορά περισσότερο μία βαθιά διαφορετική κοσμοθεωρία

(weltanschaungen) και αυτό προκύπτει από την διαφορά της ψυχής των δύο

φυλών γιατί στην ψυχή της η κάθε φυλή έχει ριζωμένα όλα τα

συναισθήματα και τις πράξεις της Το στυλ του γαλλικού κήπου αφορά την

έκφραση των νότιο-αλπικών μεσογειακών φυλών ενώ ο αγγλικός κήπος

αναπτύσσεται από το αναβιωμένο αίσθημα της βόρειο-αλπικής φυλήςhellip με

έναν ασυνείδητο τρόπο ο βόρειος άνθρωπος `διαμαρτυρήθηκε` στο Puckler

19 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο μετ Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος Δασκαλοθανάσης εκδόσεις Ποταμός σελ 94

17

(κήπος της Γερμανίας) ενάντια στο μη βόρειο πνεύμα της ζωής στον

κήπο20

Στο δοκίμιο του laquoPuckler und der Muskauer (Τα πάρκα Puckler και Muskau)

1935raquo δύο χρόνια μετά την επικράτηση των εθνικοσοσιαλιστών στην Γερμανία ο

αναγνωρισμένος ιστορικός των κήπων Franz Hallbaum επαινούσε το ενδιαφέρον των

εθνικοσοσιαλιστών για την ιστορία των κήπων λέγοντας ότι

Μέχρι πρότινος ο σχεδιασμός των εξωτερικών χώρων και μαζί με

αυτόν οι μεγάλες ιστορικές δημιουργίες που τον αφορούσαν δεν ήταν

πολύ δημοφιλείς και συγκεκριμένα μεταξύ αρχιτεκτόνων και

αρχιτεκτόνων κήπουhellip ο χώρος του κήπου είχε απορριφθεί ως

ρομαντικός και συναισθηματικός (Gewgaw) που αφορούσε μόνο έναν

άτεχνο νατουραλισμό Πιστεύουμε ότι στις μέρες μας αυτό που συνδέει

όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες σε σχέση με την φυλή το αίμα και το

χώμα θα επανακαθιδρυθούν μαζί με την εκτίμηση που αξίζουν οι κήποι

Στην πραγματικότητα αυτή είναι η `έκφραση της φύσης μας` Γιατί η

ανάπτυξη των κήπων και ο αγώνας ενάντια στον συνηθισμένο `γαλλικού

τύπου` κήπο του 18ο αιώνα αφορούσε την βαθιά έκφραση της φυλής και

της συνδέσεις της με την φύση Ο βόρειος άνθρωπος με το πανθεϊστικό

συναίσθημα στέκεται ενάντια στον μεσογειακό και δυτικό άνθρωπο

Απορρίπτει την υποδούλωση της φύσης το κόψιμο των δέντρων και των

θάμνωνhellip οι αληθινή γερμανική αγάπη για τα δέντρα αναγεννάται ξανά21

Το 1942 ο Mading εξέδωσε το Landespflege και την ίδια χρόνια εκδόθηκε και

το Die Lendschaftsfibel (Το πρωτεύον τοπίο) του Wiepking Και τα δύο βιβλία

αναφέρονται ξανά και ξανά στην ιστορία των κήπων για να συντηρήσουν την ιδέα

της βόρειας φυλής και για την περιβαλλοντική προστασία Ο Mading απορρίπτει όχι

μόνο τους κήπους του μπαρόκ και της αναγέννησης αλλά και το αγγλικό τοπίο σαν

τεχνητό που εξυπηρετεί μόνο αισθητικούς λόγους

20 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC 1999 σελ 165 21 Michel Conan Prespectives on Garden Histories όπ σελ 166

18

Υπήρχαν καιροί που ο σχεδιασμός των κήπων [gartnerische Gestaltung]

και των τοπίων εξυπηρετούσαν καθαρά αισθητικούς λόγουςhellip το τοπίο

συνεχώς επικεντρωνόταν στους κανόνες της μόδας [Wurde bewuΒt um

modischer Regeln willen gezwungen] Στις περισσότερες περιπτώσεις η

οποιαδήποτε χρησιμότητα [Gebrauch] αποκλειόταν Μία τεχνητή

διακόσμηση που δεν είχε σκοπό να δημιουργήσει την εικόνα του φυσικού

τοπίου ούτε καν να έρθει σε αντιπαράθεση με αυτό Οι κήποι και τα πάρκα

ευγενείας της αναγέννησης είναι καλά παραδείγματα αυτής της

νοοτροπίας Είναι αλήθεια ότι στον αγγλικό κήπο η υποδούλωση [Pressung]

της φυσικής ανάπτυξης στην κατασκευαστική φόρμα είναι λιγότερη αλλά

η κατασκευή παραμένει Το ειδυλλιακό του άγριου τοπίου είναι σκόπιμο ndash

και όχι αυθεντικό- και η ιδέα του σχεδιασμού του αφορά το

κατασκευαστικό πλάνο [Bauplan] του κηπουρού [gartnerische]hellip Στην

πραγματικότητα ο αγγλικός κήπος είναι η διακόσμηση της άρχουσας τάξης

[standisch bedingt] 22

Θεματικά Πάρκα

Στις μέρες μας οι δημόσιοι κήποι και τα πάρκα έχουν μετατραπεί σε θεματικές

ατραξιόν Το Λας Βέγκας είναι ίσως το μεγαλύτερο παράδειγμα αυτών των θεματικών

πάρκων και προτείνεται ως πόλη-φαινόμενο Όχι μόνο επειδή για τους Αμερικανούς

και ξένους επισκέπτες είναι η απόλυτη laquoπαιδική χαράraquo αλλά και γιατί οι στατιστικές

του είναι εντυπωσιακότατες στις αρχές του 20ού αιώνα δεν υπήρχε καν Στις αρχές

του 21ου ήταν ήδη το σπίτι ενός εκατομμυρίου ανθρώπων ενώ οι στατιστικές

έδειχναν ότι ο πληθυσμός αυξάνεται με τέτοια ταχύτητα που κάθε μήνα χρειάζεται να

κατασκευαστεί ένα καινούργιο σχολείο

Επιπλέον το Λας Βέγκας είναι ίσως η μοναδική πόλη στον κόσμο που ιεραρχεί

τις ανάγκες των τουριστών - επισκεπτών πολύ ψηλότερα από αυτές των κατοίκων του

Δεν υπάρχουν κρυμμένες γειτονιές που μπορείτε να περπατήσετε για να πιάσετε τον

laquoπαλμόraquo της πόλης Τίποτα δεν έχει laquoαλλοιωθείraquo από τον τουρισμό γιατί το Λας

Βέγκας κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους τουρίστες

22 Βλ Michel Conan Prespectives on Garden Historie σελ164

19

Η προσγείωση στο αεροδρόμιο του Βέγκας μόλις έχει δύσει ο ήλιος

είναι μια εικόνα που μένει για πάντα στη μνήμη του επισκέπτη Τα

αναρίθμητα φώτα δημιουργούν ένα Χολιγουντιανό ονειρεμένο σκηνικό

Σημείο αναφοράς της πόλης είναι η περιοχή του Στριπ Ένας μεγάλος

δρόμος όπου δεξιά και αριστερά είναι χτισμένα τα ξενοδοχεία και τα

εμπορικά κέντρα

Μπορεί να χρειάστηκαν 20 ολόκληρα χρόνια για να κατασκευαστεί η

μεγάλη πυραμίδα της Γκίζας στην Αίγυπτο όμως στο Βέγκας δεν τους

πήρε πάνω από 18 μήνες για να φτιάξουν μια ακριβώς ίδια και μπροστά

της την πολύχρωμη Σφίγγα και να στεγάσουν μέσα το ξενοδοχείο

Luxor Θεωρείται ένα σύγχρονο αρχιτεκτονικό θαύμα για τη

δημιουργία του οποίου συνέβαλαν οι μεγαλύτεροι Αιγυπτιολόγοι Η

πόλη της Βενετίας σε μικρογραφία βρίσκεται στο εσωτερικό του

ξενοδοχείου Venetian που αποτελείται από δύο πύργους Στο πρώτο

όροφο υπάρχει ένα κανάλι με γόνδολες τις οποίες ενοικιάζουν οι

επισκέπτες τους για να κάνουν μια μικρή βόλτα υπό τις ιταλικές

μελωδίες που τραγουδά ο γονδολιέρης Την είσοδο του εντυπωσιακού

ξενοδοχείου Paris κοσμούν μια μικρογραφία του Πύργου του Άιφελ

της Αψίδας του θριάμβου η πρόσοψη του Λούβρου κά23

Ο τρόπος με τον όποιο η αγορά η οικονομία η παγκοσμιοποίηση ο

νεοφιλελευθερισμός και ο ύπερ-καπιταλισμός που απειλούν ή ακόμα και

καταστρέφουν την `αυθεντικότητα` του ιστορικού νοήματος των κήπων και των

πάρκων είναι ένα θέμα προς συζήτηση Αυτός ο τρόπος θέασης των πραγμάτων δεν

λαμβάνεται πολύ υπόψη κατά τη δημιουργία ή αναδημιουργία αυτών των `τόπων` Η

πιθανότητα αυτός ο τρόπος σκέψης για την κατασκευή δημόσιων χώρων να οφείλεται

στην `αγορά` παραλείπεται αυθαίρετα Φαίνεται ότι υπάρχει η απαίτηση για έναν

πολιτιστικό προσδιορισμό του `χώρου` από διάφορους οικονομικούς παράγοντες

Αυτή η απαίτηση οδηγεί συνεχώς στην συνειδητή παραγωγή `θεματικών πάρκωνrsquo

23 httptranskathimerinigr4dcgi_w_articles_taxworld_12_20092006_165039 Κείμενο Ηλέκτρα Σαμοΐλη

20

Τα σύνορα τον σύγχρονων πάρκων

Στα τέλη του 1980 μία μικρή μάχη ξέσπασε στο Tompkins

Square Park ένα μικρό πάρκο στο East Village της Νέας Υόρκης Το

μέρος είχε μετατραπεί σε στέκι για τους άστεγους τους αλκοολικούς

και τους ναρκομανείς Κάποια στιγμή η αστυνομία προσπάθησε να

επανακτήσει τον έλεγχο με το να κλείνει το πάρκο την νύχτα Η μάχη

του Tompkins Square είναι διάσημο παράδειγμα για την μάχη του

νοήματος του δημόσιου χώρου (Smith 1992) Είχε η παρέμβαση της

αστυνομίας ως πρόθεση πραγματικά να πολεμήσει την κατάληψη

αυτών των ομάδων Ή ήθελε να υποβαθμίσει την ίδια την έννοια του

δημόσιου χώρου Ο Smith παρουσιάζει εκείνα τα στοιχεία που

αποδεικνύουν ότι στην πραγματικότητα η προσπάθεια αφορούσε την

`εξημέρωση` της κουλτούρας του πάρκου που ταιριάζει απόλυτα με

την στρατηγική της βελτίωσης της γειτονιάς γύρω από το πάρκο με την

`εισβολή` νέων οικονομικά ευνοημένων group να καταλαμβάνουν

έναν χώρο που παραδοσιακά ανήκε σε οικονομικά ασθενέστερους24

Δηλαδή το ίδιο που συμβαίνει και στην περιοχή του Κεραμεικού στην Αθήνα

όπου τα τελευταία χρόνια υπάρχει έντονο ενδιαφέρον από πολιτικούς μηχανικούς και

κατασκευαστικές εταιρίες για ανέγερση πολυκαταστημάτων εμπορικών κέντρων και

πολυτελών κατοικιών

Σήμερα μπορούμε να προσεγγίσουμε και να αναλύσουμε την

περίπτωση του Tompkins Square με έναν άλλο τρόπο Στο πάρκο δόθηκε

ένας νέος τρόπος διαχείρισης Αυτό που γίνεται αμέσως ορατό είναι το

μεγάλο διαχωριστικό που χωρίζει το πάρκο σε υπό-χώρους (όπως και σε

άλλα πάρκα στο Μανχάταν) Τα πάντα φαίνονται διαφορετικά από την

στιγμή που η αστυνομία προσπάθησε να ελέγξει την κατάσταση

Διαφορετικά groups έχουν βρει το δικό τους κομμάτι σε αυτό το μικρό

πάρκο τις ζεστές μέρες οι άστεγοι καταλαμβάνουν τον μικρό χώρο στα

παγκάκια αυτοί που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα προτιμούν τις 24 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain NAi Publishers 2001 σελ 20

21

περιοχές με την άμμο οι έφηβοι παίζουν μπάσκετ στο κλειστό τερέν του

μπασκετμπολ τα παιδιά παίζουν στον παιδότοπο που περικυκλώνεται

από βαριές σιδερένιες μπάρες και οι αναρχικοί οι μικρές οικογένειες και

οι yappies ξεχωριστά ο καθένας συνυπάρχουν στα τμήματα του πάρκου

που έχουν γκαζόν Κάποιοι πιστεύουν ότι τα διαχωριστικά του πάρκου

είναι η απόδειξη της εγκατάλειψής του ως δημόσιου χώρου (Smith

1992) Αλλά μήπως συμβαίνει το αντίθετο Η αξία της περίπτωσης του

Tompkins Square έγκειται στο ότι λειτούργησε ως παράδειγμα μίας

μάλλον στενοκέφαλης και συντηρητικής προσέγγισης Πολλές `φυλές

των πόλεων` φαίνεται να έχουν καταλάβει τον χώρο του πάρκου

επιδεικνύοντας όλες τις αποχρώσεις του East Village μέσα σε ένα μικρό

πάρκο Τα διαχωριστικά μετατρέπονται σε σύμβολα της τάξης

οριοθετούν χωρίς να απομονώνουν ή να αποκλείουν Το Tompkins

Square Park λειτουργεί σαν μία σκηνή όπου ανά πάσα στιγμή γίνεσαι

το θέαμα και ο θεατής και αυτό σε κάνει λειτουργικό μέλος του

δημόσιου χώρου25

Τα διαχωριστικά σχεδόν από την αρχή του 20ου αιώνα χρησιμοποιούνται στα

πάρκα Μεταφορικά τα αντιλαμβανόμαστε σαν `κορνίζες` αλλά στην

πραγματικότητα λειτουργούν περισσότερο ως σύμβολα οριοθέτησης Τα πάρκα είναι

οι δημόσιοι κήποι των πόλεων και εξορισμού οι κήποι αφορούν κλειστούς χώρους

Επίσης ένα διαχωριστικό ορίζει έναν χώρο Εάν αυτός ο χώρος είναι

προσδιορισμένος ως δημόσιος τότε εμείς καταλαβαίνουμε ότι αυτός ο χώρος είναι

ιδιαίτερος με προσδιορισμένη χρήση που τον ξεχωρίζει από τους άλλους δημόσιους

χώρους και απαιτεί από εμάς την ανάλογη συμπεριφορά σε σχέση με τους ισχύοντες

κανόνες

Αυτή η οπτική επάνω στον προσδιορισμό των δημόσιων χώρων προσφέρει

έναν άλλο τρόπο σκέψης επάνω στις μέχρι τώρα πιο διαδεδομένες αρχές του ντιζάιν

των πάρκων Αυτή η συμβολική σημασία του φράχτη συχνά έρχεται σε αντιπαράθεση

με την αρχή του ρευστού και ανοιχτού ουδέτερου και πολυσυλλεκτικού χώρου που

έχει την αναφορά του στην μοντέρνα `αστικοποίηση` Η αντικατάσταση των πάρκων

με κοινόχρηστους `πράσινους` χώρους θολώνει την ιδέα της προσβασιμότητας και

25 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 21

22

της χρήσης των δημόσιων χώρων Αυτός ο τρόπος σχεδιασμού των δημόσιων χώρων

έχει τις αναφορές του στο μοντέρνο κίνημα Παρόλα αυτά πολλά από τα σύγχρονα

σχέδια για πάρκα και κήπους έχουν ως αναφορά τους τον ρευστό και ανοιχτό χώρο

Η ιδέα του `διαχωριστικού για μεγαλύτερη προσβασιμότητα` παρουσιάζει ένα

εναλλακτικό σχέδιο στρατηγικής για τον σχεδιασμό των δημόσιων χώρων

Ο καλά σχεδιασμένος τρόπος διασύνδεσης και χωρικότητας προωθούν την

δημόσια προσβασιμότητα και ανταλλαγή αλλά κανείς δεν μπορεί να περιμένει μία

καθολική λύση από ένα τέτοιο τρόπο σχεδίασης Τέτοιου τύπου στρατηγικές

σχεδίασης είναι θεμελιώδεις και μπορούν να έχουν μία `υποστηρικτική πολιτική` η

εξασφάλιση της ασφάλειας είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας

Όχι πολύ μακριά από το Tompkins Square Park βρίσκεται η

πόλη Stuyvesant Στην τυπολογία της κατασκευής της βρίσκουμε το

πλάνο σχεδιασμού του Le Corbusier Για πολλούς ανθρώπους αυτός ο

μοντερνιστικός τρόπος σχεδίασης μίας μικρής σε κλίμακα πόλης

καταστρέφει την ποικιλομορφία της Τεράστιες κτιριακές

εγκαταστάσεις ομογενοποιημένες και με περιορισμένες λειτουργίες

εμφανίζονται σε όλη την Ευρώπη και την βόρεια Αμερική μετά τον

δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Τώρα πια είναι γνωστές ως `πολύ-

προβληματικά` projects και αυτό βέβαια αν δεν έχουν ήδη ανατιναχτεί

ή κατεδαφιστεί Παρόλα αυτά όποιος τολμήσει να μπει σε αυτές τις

κτιριακές εγκαταστάσεις μένει έκπληκτος από το `σαν-πάρκο` καλά

διατηρημένο και καλά διαχειριζόμενο χώρο σαν όαση που προσωρινά

κλείνει έξω την χαοτική αστική ζωή Τέτοιου είδους κτιριακές

εγκαταστάσεις μάς δείχνουν ότι η σωστή διαχείριση του δημόσιου

χώρου μπορεί να δημιουργήσει περιβάλλοντα στα οποία κανείς δεν

εξαιρείται αλλά αντίθετα είναι ευπρόσδεκτος26

Η ιδέα της `χρήσης του διαχωριστικού για την διευκόλυνση της κοινής

πρόσβασης` ανεγείρει το πιο γενικό ερώτημα του νοήματος του διαχωριστικού και

των νέων ηλεκτρονικών συστημάτων ασφαλείας Τα περιστρεφόμενα κάγκελα

ασφαλείας στους σταθμούς του μετρό και οι ηλεκτρονικές πύλες ασφαλείας των

αεροδρομίων των καταστημάτων και τώρα σε πολλές βιβλιοθήκες και αρκετά

26 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 23

23

σχολεία κυρίως στην Αμερική είναι πλέον κοινό στοιχείο του αστικού τοπίου (μαζί με

τις ευρέως διαδεδομένες κλειστού κυκλώματος βιντεοκάμερες) εκφράζοντας έτσι ένα

ελεγχόμενο περιβάλλον μέσω της τεχνολογίας Με ευκολία μπαίνουμε στην

διαδικασία να δούμε αυτές τις μεθόδους στον δημόσιο χώρο ως περιοριστικές για την

ελευθερία μας Αλλά πότε και ποιους ενοχλούν αυτοί οι περιορισμοί Οι ηλεκτρονικές

πύλες των αεροδρομίων μάλλον έχουν μία κατευναστική ιδιότητα ο αποκλεισμός της

παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς διατηρεί την πίστη μας για την ασφάλεια της πτήσης

Οι ηλεκτρονικές πύλες των αεροδρομίων δείχνουν ότι αυτές η εταιρίες στις οποίες

στηριζόμαστε κάνουν τα πάντα για να μας εξασφαλίσουν το αίσθημα της ασφάλειας

Σημαντικό στοιχείο είναι το γεγονός ότι οι κάμερες παρακολούθησης με

ανιχνευτές μετάλλων στα αεροδρόμια στα καταστήματα κλπ είναι σε μεγάλο βαθμό

αντικειμενικές Ο αποκλεισμός δεν βασίζεται στα χαρακτηριστικά ή στο ντύσιμο

αλλά στην παρουσία μετάλλου Αυτό που μετράει είναι η κατοχή κάποιου μεταλλικού

αντικειμένου που θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή για το κοινό που συνωστίζεται

στα αεροδρόμια ή για την κλοπή αγαθών από τα καταστήματα

Σε αυτές τις περιπτώσεις η τεχνολογία στην πραγματικότητα είναι ένα συν

για την δημιουργία δημόσιων χώρων Εν μέρει τα διαχωριστικά αναλαμβάνουν την

ευθύνη για τα άτομα με ροπή προς την παραβατικότητα (Latour 1986)27 να πληρώσω

το εισιτήριο του Μετρό Να κλέψω αυτό το βιβλίο Τα συστήματα ασφαλείας όχι

μόνο μας σώζουν από τέτοια ηθικά διλήμματα αλλά μπορούν να κάνουν έναν χώρο

πιο δημόσιο μία βιβλιοθήκη που μπορείς να έχεις πρόσβαση μόνο με πάσο ή κάρτα

μέλους παραμένει ένα αποκλεισμένο μέρος και δεν λειτουργεί ως δημόσιος χώρος

Μία βιβλιοθήκη που μόνο ελέγχει εάν το βιβλίο νομίμως έχει δανειστεί έχει την

δυνατότητα να εξελιχθεί σε δημόσιο χώρο

Η βιβλιοθήκη του Rotterdam είναι ένα παράδειγμα του πώς μπορεί μία

βιβλιοθήκη να αναπτυχθεί σε δημόσιο χώρο Αυτή η βιβλιοθήκη είναι

ανοιχτή σε όλους Υπάρχει έλεγχος μόνο κατά την έξοδο όπου και

χρησιμοποιείται σύστημα ασφαλείας Το κοινό αποτελείται από άτομα

διαφορετικών ομάδων και κάνει μαζικά χρήση της βιβλιοθήκης Αυτή η

ποικιλότητα των ανθρώπων ο καθένας από αυτούς με τον δικό του τρόπο

κάνει χρήση της βιβλιοθήκης στην αίθουσα των περιοδικών μαζεύονται

27 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 23

24

κυρίως άνδρες ξένης εθνικότητας για να διαβάσουν εφημερίδες άλλων

χωρών νεαροί που σερφάρουν στο internet άνθρωποι που παίζουν σκάκι

στα ειδικά τραπέζια για σκάκι φοιτητές που μελετούν στα πιο

απομονωμένα σημεία της βιβλιοθήκης κλπ Και όλα αυτά σε έναν χώρο που

θυμίζει εμπορικό κέντρο28

Ο Δήμος Ζωγράφου

Ο δήμος Ζωγράφου έκτασης 9000 στρεμμάτων και με 75000 περίπου

κατοίκους υπάγεται σήμερα στο γενικότερο πολεοδομικό συγκρότημα των

Αθηνών και εντάσσεται γεωγραφικά στα ανατολικά προάστια της

πρωτεύουσας Λόγω της εγγύτητάς του με το κέντρο παρουσιάζει παρόμοια

χαρακτηριστικά δόμησης Παρά ταύτα είναι περιοχή πλούσια σε πράσινο που

συγκεντρώνεται κυρίως στους πρόποδες του Υμηττού Ο Δήμος απέκτησε

αξία λόγω της οικοδόμησης της Πανεπιστημιούπολης και της

Πολυτεχνειούπολης με αποτέλεσμα να παρουσιάζει υψηλές τιμές στα

ενοικιαζόμενα διαμερίσματα

Η περιοχή παλιά ήταν δασικό και καλλιεργήσιμο έδαφος με πλούσια

βλάστηση καλλιέργειες δάσος και αλσάκια Στα μέσα του 20ού αιώνα με

την πολεοδόμηση της Αθήνας αναπτύχθηκε η περιοχή Τα δάση της περιοχής

κυρίως με πεύκα βρίσκονται στο νότο νοτιοανατολικό και ανατολικό μέρος

Το 1902 ο Ιωάννης Ζωγράφος βουλευτής στο κόμμα του Θεόδωρου

Δηλιγιάννης αγόρασε μια μεγάλη έκταση από τη χήρα Βουρνάζου και στη

συνέχεια τη ρυμοτόμησε σε οικόπεδα τα οποία πουλούσε με δόσεις 112 δρχ

το μήνα Τα πρώτα σπίτια άρχισαν να κτίζονται στα κτήματα του

laquoΖωγράφουraquo το 1919 Δέκα χρόνια μετά αριθμούσαν 100 Από εκείνους τους

πρώτους οικιστές φτιάχτηκε και ο πρώτος ξύλινος ναΐσκος προς τιμή του

Αγίου Θεράποντα που σήμερα είναι ο επιβλητικότερος στη περιοχή Η νότια

πλευρά του Ζωγράφου ήταν το άλλοτε ρέμα του Χουσεΐν μπεη στη βόρεια

28 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 24

25

πλευρά του οποίου είχε κτισθεί το θεραπευτήριο του Συγγρού Αυτό το ρέμα

καλύφθηκε στις αρχές του 1960 επί Βασιλέως Παύλου

Το 1929 η περιοχή Ζωγράφου έγινε κοινότητα με πρώτο πρόεδρο τον

γιο του Ιωάννη Ζωγράφου τον Σωτήριο Ζωγράφο Το 1947 η κοινότητα

Ζωγράφου ανακηρύχθηκε Δήμος στον οποίο περιλαμβάνονταν οι συνοικίες

Γουδή τα Άνω Ιλίσια (πρώην Καπόνια) τα Ιλίσια παρά την κοίτη του

ποταμού Ιλισού που ξεκίναγε από την Αγία Ελεούσα στη σημερινή συνοικία

της Πανεπιστημιούπολης29

Πάρκο στα Ιλίσια

Μια πράσινη γραμμή ακολουθεί την οδό Μιχαλακοπούλου στα Ιλίσια

ξεκινώντας από την οδό Ηριδανού που διακόπτεται από την οδό Αλκάνος για να

σταματήσει στο ύψος της οδού Αιγινήτου Δ

Αυτή η πράσινη γραμμή φαίνεται να δημιουργήθηκε από τη μία για να

καλύψει την ανάγκη της πόλης για πράσινο κι από την άλλη για να λειτουργήσει σαν

δημόσιο πάρκο Αυτό μπορούμε εύκολα να το συμπεράνουμε από την έντονη και

πυκνή βλάστηση που υπάρχει στον χώρο αλλά και από τα παρελκόμενα αντικείμενα

που έχουν τοποθετηθεί προσπαθώντας να δηλώσουν τη χρηστική τους αξία ενώ

βρίσκονται ατάκτως ερριμμένα καθ όλο το μήκος και το πλάτος του πάρκου Τα

περισσότερα από αυτά τα αντικείμενα είναι αδύνατον να χρησιμοποιηθούν μιας και

βρίσκονται στα πιο δυσπρόσιτα και απίθανα σημεία του πάρκου Η προσβασιμότητα

στο μεγαλύτερο μέρος του είναι πολύ δύσκολη ενώ τον χειμώνα γίνεται δυσκολότερη

με την έλλειψη πλακόστρωσης Το πάρκο ξεκινάει σαν μία νησίδα που όσο ανεβαίνει

πλαταίνει για να καταλήξει στο κύριο κομμάτι της που βρίσκεται μεταξύ των δρόμων

Αλκμάνος και Αιγινήτου Αυτό το κομμάτι του πάρκου είναι αρκετά μεγάλο και

εξοπλισμένο με παγκάκια αγάλματα ένα σιντριβάνι και φυσικά πυκνή βλάστηση Η

επισκεψιμότητα του πάρκου είναι σχετικά περιορισμένη με λίγους ανθρώπους

κυρίως αυτούς που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα Το σιντριβάνι του πάρκου είναι

εξάγωνο αρκετά μεγάλο με έναν πίδακα στο κέντρο που φτάνει στην αποκορύφωση

29 httpelwikipediaorgwikiΖωγραφου

26

του τα 6 με 7 μέτρα ύψος ενώ περιστοιχίζεται από ένα δαχτυλίδι με μικρότερους

πίδακες

Τα γλυπτά του πάρκου χωρίζονται σε τρία ήδη 1) Μινιμαλιστικές γλυπτικές

κατασκευές μικρού μεγέθους που βρίσκονται διάσπαρτες κυρίως από την πλευρά της

οδού Αλκμάνος μέσα στα παρτέρια με τα λουλούδια και τα δέντρα (ο εντοπισμός

τους είναι μάλλον μια περιπέτεια λόγω της οργιώδους βλάστησης στην οποία θα

νόμιζε κανείς ότι δεν έχει επέμβει ανθρώπινο χέρι αλλά και των ίδιων τον γλυπτών

που από κατασκευής μοιάζουν περισσότερο με μικρά τσιμεντένια καθίσματα) 2)

Φορμαλιστικά γλυπτά με επαναλαμβανόμενα μοτίβα που μοιάζουν να είναι

κατασκευασμένα στα τέλη της δεκαετίας του lsquo70 με δομή που θυμίζει τοτέμ και

αναγνωρίσιμες παραστάσεις (μια κουκουβάγια φυτικά μοτίβα κλπ) τοποθετημένα κι

αυτά στα παρτέρια που βρίσκονται στην πλευρά της οδού Αλκμάνος με ελάχιστη

προσβασιμότητα και δυσκολία εντοπισμού τους 3) Μπρούτζινη προτομή μικρού

μεγέθους που βρίσκεται περίπου στο μέσο του τρίτου κατά σειρά μέρους του πάρκου

και είναι και αυτή κρυμμένη πίσω από δέντρα και θάμνους Η προτομή που

φιλοτέχνησε ο Louis Alberto Pantoja το 2000 έγινε προς τιμή του Francisco de

Miranda του επαναστάτη της Βενεζουέλας που γεννήθηκε στο Caracas 28 Μαρτίου

του 1750 και πέθανε στις φυλακές του El Arsenal de la Carraca Cadiz 14 Ιουλίου του

1816

Αυτή η προτομή εγείρει αρκετά ερωτήματα σε σχέση με τον τόπο που

βρίσκεται την λειτουργία που παρέχει αλλά και την ιστορία του απεικονιζόμενου

Η προτομή τοποθετήθηκε στο πάρκο το 2001 σε μία προσπάθεια του δήμου

Αθηναίων να γεμίσει όσο το δυνατόν περισσότερους δημόσιους χώρους με αγάλματα

και προτομές ενόψει των ολυμπιακών αγώνων της Αθήνας του 2004

Χαρακτηριστικά είναι τα άρθρα που δημοσιευτήκαν λίγα χρόνια αργότερα

Όσο για τον Δημήτρη Αβραμόπουλο φάνηκε η προτίμησή του

για τις προτομές με αποκορύφωμα τη δημιουργία του laquoΠάρκου

Ελλήνων Λογοτεχνώνraquo μπροστά από το Πνευματικό Κέντρο Πληθώρα

τέτοιων δωρεών αποδέχθηκε άκριτα ο δήμος Αθηναίων εκείνη την

περίοδο Έτσι εξηγείται και η παρουσία του αγάλματος του στρατηγού

Χοσέ Αρτίγας laquoελευθερωτή της Ουρουγουάηςraquo στη

Μιχαλακοπούλου Στα περισσότερα βάθρα υπήρχε και το όνομα του

27

τότε δημάρχου ακόμα και μέσα στο νόμισμα της στήλης της

laquoΔραχμήςraquo 7 - 0802200430

Η απουσία πολιτικής χαρακτήριζε την πολιτική του Δήμου

Αθηναίων για τα έργα τέχνης σε δημόσιους χώρους Οχι μόνο

πρόσφατα αλλά τουλάχιστον τα τελευταία 30 χρόνια Επί δημαρχίας

Αβραμόπουλου μια καλλιτεχνική επιτροπή που τώρα έχει καταργηθεί

δεχόταν τις προτάσεις για δωρεές έργων στην πλειονότητά τους

αμφιβόλου ποιότητας laquoΚάθε σύλλογος έκανε και μια δωρεά

προσπαθώντας με προτομές να τιμήσει τις προσωπικότητες που

συνδέθηκαν με τον τόπο τουraquo συνεχίζει ο Π Λουκάκος

Προς το παρόν ξεχάστε τα αυτά Η αποδοχή των δωρεών έχει

παγώσει και για το λόγο αυτό τους τελευταίους μήνες δεν έχει

τοποθετηθεί ούτε ένα καινούριο υπαίθριο γλυπτό στην Αθήνα -με

εξαίρεση το άγαλμα του Μεγάλου Αλέξανδρου έργο του Γιάννη

Παππά που ενδεχομένως να τοποθετηθεί απέναντι από το Ρεξ Εχουν

όμως παγώσει και οι διαγωνισμοί και οι αναθέσεις laquoΤο νομοθετικό

πλαίσιο απαγορεύει τις αναθέσεις έργων ακόμα και τον μεγαλύτερο

γλύπτη της Ελλάδας να έχουμε μπροστά μας Αναθεση μπορεί να γίνει

μόνο για ποσό έξι χιλιάδων ευρώ έτσι όμως δεν μπορούμε να μιλάμε

για κάποιο γλυπτό με αξιώσειςraquo διευκρινίζει ο Π Λουκάκος (7 -

08022004)31

Για τον μέσο Αθηναίο πολίτη που επισκέπτεται το πάρκο ο Francisco de

Miranda δεν σημαίνει απολύτως τίποτα και θα ήταν παράδοξο να περιμένουμε κάτι

τέτοιο Άρα γιατί επιλέχθηκε αυτός ο επαναστάτης της Βενεζουέλας για να

διακοσμήσει με την προτομή του έναν δημόσιο χώρο της Αθήνας Και εντέλει ποίος

είναι ο Francisco de Miranda

30 Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=3325212 31 Παρής Σπίνου Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=98141564

28

Francisco de Miranda32

Ο Sebastiaacuten Francisco de Miranda y Rodriacuteguez γνωστός περισσότερο ως

Francisco de Miranda συμμετείχε στην επανάσταση της Βενεζουέλας Παρόλο που τα

σχέδια του για την ανεξαρτησία των ισπανόφωνων αποικιών της Αμερικής απέτυχαν

θεωρήθηκε ως ο πρόδρομος του Simoacuten Boliacutevar που κατά τη διάρκεια του αμερικανό-

ισπανικού πολέμου απελευθέρωσε με επιτυχία μεγάλο μέρος της νοτίου Αμερικής Ο

Miranda έζησε μία ταραχώδη ζωή Ως ιδεαλιστής ανέπτυξε ένα πρωτοποριακό σχέδιο

για να ελευθερώσει και να ενοποιήσει την λατινική Αμερική αλλά οι φιλοδοξίες και

επιδιώξεις του για την ανεξαρτησία της νοτίου Αμερικής απέτυχαν το 1812 τον

παρέδωσαν στους εχθρούς του και μετά από τέσσερα χρόνια το 1816 πέθανε σε

ισπανική φυλακή Παρόλα αυτά δεκατέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο του το

μεγαλύτερο μέρος της ισπανόφωνης Αμερικής ήταν ελεύθερο

Ο Miranda γεννήθηκε μέσα σε μία μεγαλοαστική οικογένεια ο πατέρας του

Sebastian de Miranda Ravelo ήταν εύπορος έμπορος με καταγωγή από τις Κανάριες

Νήσους ενώ και η μάνα του Francisca Antonia Rodriacuteguez de Espinoza καταγόταν από

πλούσια οικογένεια της Βενεζουέλας Ο Miranda πήγε στα καλύτερα ιδιωτικά σχολεία

και στα ακριβότερα κολλέγια ενώ κατά την διάρκεια της φοίτησής του δεχόταν

ρατσιστικά πειράγματα για την καταγωγή του Έτσι δεν απολάμβανε τα οφέλη της

υψηλής κοινωνίας μιας και υπήρχε συνεχής αμφισβήτηση από την αριστοκρατία της

εποχής Σαν αποτέλεσμα αυτής της αποδοκιμασίας ο Miranda παρουσίαζε την εικόνα

του φαντασμένου με πομπώδεις αφηγήσεις και μυθεύματα

Γύρω στο 1771 ο Miranda αγόρασε το αξίωμα του καπετάνιου του ισπανικού

στόλου (όχι κάτι ασυνήθιστο για την εποχή) Ενώ υπηρετούσε ως καπετάνιος δίπλα

στον στρατηγό Juan Manuel de Cajigal y Monserrat (1739-1811) απέκτησε

ενδιαφέρον για τον αγώνα υπέρ της ανεξαρτησίας της ισπανόφωνης Αμερικής

Υπό τον Cajigal ο Miranda συμμετείχε στην μάχη της Pensacola το 1781

υπερασπιζόμενος την ισπανική κυριαρχία σε αυτό που ονομάζουμε σήμερα Florida

των ΗΠΑ Αυτή η συμμετοχή του τού χάρισε το αξίωμα του συνταγματάρχη

32 httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

29

Από το 1791 ο Miranda απέκτησε ενεργό ρόλο στην γαλλική επανάσταση Στο

Παρίσι ήταν φίλος με τον Girondiste Jacques Pierre Brissot και τον Jeacuterocircme Peacutetion de

Villeneuve και για σύντομο χρονικό διάστημα υπηρέτησε σαν στρατηγός στον

επαναστατικό στρατό που διοικούνταν από τον Charles Franccedilois Dumouriez Τον

Απρίλιο του 1793 ο Miranda συνελήφθη και κατηγορήθηκε για προδοσία Στη δίκη

όμως ήταν τόσο ήρεμος και πειθήνιος που κρίθηκε αθώος Παρόλα αυτά οι

κατηγορίες του Marat και των συντρόφων του δεν καταλάγιασαν Συνελήφθη ξανά

τον Ιούνιο του 1793 και φυλακίστηκε

Ο Miranda φαίνεται να επιβίωσε από έναν συνδυασμό ευνοϊκής τύχης και

πολιτικών συμφερόντων υπέρ του η επαναστατική κυβέρνηση απλά δεν μπορούσε να

συμφωνήσει για το τι έπρεπε να κάνει με αυτόν Παρέμεινε στις φυλακές του La Force

ακόμα και μετά από την πτώση του Robespierre τον Ιούλιο του 1794 ενώ

απελευθερώθηκε τον Ιανουάριο του επόμενου χρόνου Πεπεισμένος πλέον ότι η τροπή

που είχε πάρει η επανάσταση ήταν λάθος ξεκίνησε να συνωμοτεί με τους

αριστοκράτες εναντίον των επαναστατών και ταυτόχρονα τού έγινε πρόταση από

αυτούς να ηγηθεί του στρατού τους αλλά για άλλη μια φορά συνελήφθη και

εκδιώχθηκε από την χώρα

Η ζωή του ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τον αγώνα για ανεξαρτησία των

ισπανικών αποικιών στην Λατινική Αμερική Ο Miranda οραματιζόταν μία

ανεξάρτητη αυτοκρατορία η οποία να αποτελείται από όλες τις περιοχές που

βρίσκονταν υπό την κατοχή των ισπανών και των πορτογάλων και να απλώνεται από

τον ποταμό του Μισισιπή μέχρι το Cape Horn Αυτή η αυτοκρατορία θα ήταν υπό την

ηγεμονία μίας βασιλευόμενης οικογένειας που θα ονομαζόταν `Inca` προς τιμή του

ένδοξου ινδιάνικου λαού

Με την βοήθεια της μεγάλης Βρετανίας ο Miranda αποπειράθηκε να εισβάλει

στη Βενεζουέλα το 1806 Το ίδιο διάστημα η Βρετανία ήταν σε πόλεμο με την

Ισπανία και σύμμαχος του Ναπολέοντα Το 1793 ο Miranda πήγε στην Ουάσινγκτον

για να συναντήσει τον πρόεδρο Thomas Jefferson Η συνάντηση έγινε αλλά δεν

υπήρξε καμία ανάμιξη στα σχέδια του Miranda Έτσι άρχισε να οργανώνει κρυφά μία

εκστρατεία για την απελευθέρωση της Βενεζουέλας ναυλώνοντας ένα πλοίο που

ονόμασε Leander προς τιμήν του μεγαλύτερού του γιου

30

Στο Jacmel Haiti ο Miranda απέκτησε άλλα δύο πλοία το Bee και το

Bacchus μαζί με το πλήρωμά τους Στις 12 Μαρτίου στο Jacmel ο Miranda

ανάρτησε την πρώτη σημαία της Βενεζουέλας στο Leander την οποία και είχε

σχεδιάσει μόνος του Στις 28 Απριλίου ο μικρός αυτός στόλος κατελήφθη από τα

ισπανικά πολεμικά πλοία στις ακτές της Βενεζουέλας Μόνο το Leander κατάφερε να

αποδράσει Εξήντα άντρες αιχμαλωτίστηκαν και δικάστηκαν και δέκα από αυτούς

στάλθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα Το Leander με το πλήρωμά του

ανασυντάχθηκαν στα βρετανικά νησιά Barbados και Trinidad Στις 3 Αυγούστου η

εκστρατεία έφτασε στο La Vela de Coro καταλαμβάνοντας το φυλάκιο για πρώτη

φορά σηκώθηκε η σημαία της Βενεζουέλας στα χώματα της Πριν ξημερώσει το

επόμενο πρωινό η εκστρατεία κατέλαβε το Coro αλλά δεν δέχτηκε καμία βοήθεια

από τους κατοίκους της πόλης Υπό την απειλή της ήττας οι άνδρες υποχώρησαν

περιμένοντας ενισχύσεις Συνειδητοποιώντας ότι δεν μπορούσε να κρατήσει άλλο την

πόλη ο Miranda διέταξε τον στρατό του να σαλπάρει ενώ όλον τον επόμενο χρόνο

περίμενε στα νησιά της καραϊβικής για ενισχύσεις που δεν έφτασαν ποτέ Κατά την

επιστροφή του στην Βρετανία ο Miranda βρήκε μεγαλύτερη υποστήριξη από την

βρετανική κυβέρνηση Το 1808 συντάχθηκε και στάλθηκε μεγάλη στρατιωτική

δύναμη για να επιτεθεί στην Βενεζουέλα αλλά η εισβολή του Ναπολέοντα στην

Ισπανία ξαφνικά μετέτρεψε τους Ισπανούς σε σύμμαχους της Βρετανίας και έτσι

έληξε άδοξα και αυτή η προσπάθεια

Όταν τελικά η Βενεζουέλα απέκτησε την ανεξαρτησία της στις 19 Απριλίου

του 1810 στάλθηκε αντιπροσωπεία στην Βρετανία για την αναγνώριση του

νεοσύστατου κράτους Αυτή η αντιπροσωπεία έπεισε τον Miranda να γυρίσει στην

πατρίδα του και την ίδια χρονιά εκλέχθηκε ως αντιπρόσωπος του El Pao της επαρχίας

της Βαρκελώνης Στις 5 Ιουνίου του 1811 καθιερώθηκε επίσημα η τρίχρωμη σημαία

που ο Miranda είχε σχεδιάσει

Στα χρόνια που ακολούθησαν η τύχη του Miranda αλλά και του νεοσύστατου

κράτους δεν ήταν ευνοϊκή Ο στρατός των δημοκρατικών απέτυχε να κατακτήσει

περιοχές της Βενεζουέλας που παρέμεναν υπό το βασιλικό καθεστώς Επιπροσθέτως

η Βενεζουέλα χάνει την ισπανική αγορά και το κύριο εξαγόμενο προϊόν της το κακάο

Αυτό σήμανε την οικονομική κρίση που κυρίως έπληξε τις μεσαίες και χαμηλές

τάξεις χάνοντας τον ενθουσιασμό τους για την δημοκρατία Στης 4 Ιουλίου η

31

Βαρκελώνη τάχτηκε υπέρ του βασιλικού καθεστώτος Η γειτονική Cumanaacute

αποκόπηκε από το δημοκρατικό κέντρο και αρνήθηκε να αναγνωρίσει την

δικτατορική κυριαρχία του Miranda ως στρατιωτικού διοικητή Υπό αυτές τις

συνθήκες μία ισπανική φρεγάτα με διοικητή τον Domingo Monteverde κατάφερε

από μία μικρή ομάδα στρατιωτών που διέθετε να δημιουργήσει έναν μεγάλο στρατό

από οικειοθελείς κατοίκους που τον ακολούθησαν ως την Valencia αφήνοντας τον

Miranda να κατέχει μόνο ένα μικρό μέρος της κεντρικής Βενεζουέλας Στα μέσα

Ιουλίου ο Monteverde είχε καταλάβει την Valencia ενώ ο Miranda έβλεπε ότι η

κατάσταση είχε γίνει απελπιστική Άρχισε τις διαπραγματεύσεις με τον Monteverde

για παύση πυρός στις 25 Ιουλίου του 1812 Παρόλο που στη συμφωνία για παύση

πυρός υπήρχε πολιτική αμνηστία ο Miranda προσπάθησε να διαφύγει από το λιμάνι

του La Guaira με βρετανικό πλοίο Ο συνταγματάρχης των επαναστατών Boliacutevar

κατηγόρησε τον Miranda για προδοσία Έτσι ο Miranda συνελήφθη και παραδόθηκε

στον ισπανικό βασιλικό στρατό

Ο Miranda πέθανε σε κελί των φυλακών Cuatro Torres το 1816 ενώ η

υπόθεση του ακόμα εκκρεμούσε Η ταφή του έγινε σε μαζικό τάφο πράγμα που

καθιστούσε αδύνατη την αναγνώρισή του αφήνοντας άδειο τον τάφο του στο εθνικό

πάνθεον της Βενεζουέλας

Οι περιπέτειες του Miranda μας ταξιδεύουν σε έναν κόσμο πέρα από τον χώρο

και τον χρόνο που μπορεί να μας συναρπάσει με τον εξωτισμό του Η προτομή του

είναι μία ανθρώπινη κατασκευή ένας μηχανισμός που μπορεί να παρακινήσει

κάποιους περαστικούς να ασχοληθούν με τις περιπέτειες και τα κατορθώματά του

δημιουργώντας μία άλλη παράλληλη πραγματικότητα

Αλλά και το ίδιο το πάρκο λειτουργεί σαν μία άλλη παράλληλη

πραγματικότητα προσομοιώνοντας ένα `δεδομένο` φυσικό περιβάλλον ενώ στην

πραγματικότητα είναι μία κατασκευή Η αίσθηση ότι περπατάς στη φύση είναι

ψευδής και παρόλο που το συγκεκριμένο πάρκο με την έλλειψη συντήρησης έχει ένα

λόγο παραπάνω να δίνει αυτή την εντύπωση δεν παύει να είναι ένας

κατασκευασμένος κήπος μία μίμηση

Το πρόβλημα σε αυτούς τους χώρους ξεκίνα από την στιγμή που δεν μπορούν να

χρησιμοποιηθούν ως αυτό που προσομοιώνουν μέσα από μία πραγματική βιωμένη

32

εμπειρία Αντίθετα λειτουργούν σαν προβολή που μας αποσωματοποιεί παρέχοντάς

μας την ελάχιστη διάδραση

Σώμα

Από την στιγμή που γεννιόμαστε μέχρι την στιγμή που θα πεθάνουμε έχουμε

το σώμα μας Δεν μπορούμε να υπάρξουμε χωρίς αυτό έχουμε σάρκα που μπορεί να

τραυματιστεί έχουμε κόκαλα που μπορεί να σπάσουν Ότι αντιλαμβανόμαστε από

τον περιβάλλοντα χώρο προέρχεται από τις αισθήσεις μας δια μέσου του σώματος

μας Οι αισθήσεις μας δεν μπορούν να λειτουργήσουν αυτόνομα

Ο Drew Leder στο βιβλίο του Absent Body (1990) μιλάει για το σώμα και πώς

με αυτό αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο

Με έναν σημαντικό τρόπο το ζωντανό σώμα βοηθά στο να

δομηθεί ετούτος ο κόσμος σαν εμπειρία Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε

το νόημα και την φόρμα των πραγμάτων χωρίς την αναφορά των

σωματικών δυνάμεων δια μέσου των οποίων αντιλαμβανόμαστε (οι

αισθήσεις η κίνηση η γλώσσα οι επιθυμίες) Το ζωντανό σώμα δεν είναι

απλά άλλο ένα πράγμα στον κόσμο άλλα ένας τρόπος αυτός ο κόσμος να

υπάρχει33

Ο Drew Leder μιλάει για ένα σώμα που δρα ένα εμπειρικό σώμα Η

κατασκευή τόπων όπως το πάρκο της Μιχαλακοπούλου αφήνουν το σώμα χωρίς

δράση έξω από την εμπειρία του κόσμου Η αλληλεπίδρασή μας μέσω του σώματός

μας με τον κόσμο αφορά την διαδικασία μιας πρακτικής μάθησης του κόσμου Αν

πράγματι συμβαίνει αυτό γιατί κυρίως ο δυτικός κόσμος κατασκευάζει τόπους που

αποκλείουν την σωματοποιημένη εμπειρία όπως υλικής υπόστασης χώρους ή

ψηφιακούς τόπους που διαχωρίζουν και αποκλείουν το φυσικό σώμα

Κατά τη διάρκεια των σταυροφοριών τον 16ο αιώνα το σώμα

θεωρήθηκε αμαρτωλό και ασταθές λόγω της φθαρτότητάς του Έτσι

ξεκίνησε η `αναζήτηση της βεβαιότητα` (Quest for Certainty) σαν την οδό

33 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990 σελ

33

προς στην αλήθεια που είναι καθολική άχρονη και ανεξάρτητη από τις

ιδιοτροπίες του ανθρώπινου σώματος (Toumin 1990 cited in Shilling 2005

7)34

Τον 17ο αιώνα ο Καρτέσιος αναζητούσε αυτή τη βεβαιότητα Όταν ξύπνησε

από έναν εφιάλτη που βίωσε ως πραγματικό αισθάνθηκε ότι οι αισθήσεις του τον

εξαπάτησαν στο όνειρο Έτσι πείστηκε ότι ήταν πολύ λίγα αυτά για τα οποία

μπορούσε να ήταν βέβαιος γιατί τα πάντα ήταν μία θεϊκή απάτη

Είμαι πεπεισμένος ότι δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο ούτε

ουρανός ούτε γη ούτε πνεύμα ούτε σώμα Μήπως αυτό σημαίνει ότι κι

εγώ δεν υπάρχω Όχι εάν έχω πείσει τον εαυτό μου για κάτι (ή έχω

σκεφθεί το οτιδήποτε) τότε σίγουρα υπάρχω Αλλά υπάρχει κάποιος που

εξαπατά και που κατέχει ανώτερη δύναμη και επιδεξιότητα που

εξεπίτηδες και συνεχώς με εξαπατά Σε αυτή την περίπτωση

αναμφισβήτητα υπάρχω εάν με εξαπατά και τον αφήνω να με εξαπατά

όσο μπορεί τότε θα μου δείξει ότι δεν είμαι ένα τίποτα και έτσι θα

νομίζω ότι είμαι κάτι Οπότε αφού σκέφτηκα διεξοδικά το θέμα πρέπει

να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι αυτή η πρόταση είμαι άρα υπάρχω

είναι απαραιτήτως αληθής όταν τίθεται από μένα ή συλλαμβάνεται από

το μυαλό μου35

Στο τελευταίο μισό του 21ου αιώνα η εξέλιξη των ψηφιακών μέσων ανέπτυξε

αυτόν τον δυϊσμό του Καρτέσιου με την εμφάνιση της δυνητικής πραγματικότητας

Τα σώματά μας στον σύγχρονο ψηφιακό κόσμο είναι ακαθόριστα ενώ αναφέρονται

και ως `απόντα` Η ιδέα του απόντος σώματος ταυτίζεται με την θρησκεία και την

φιλοσοφία του δυτικού κόσμου όπου το πνεύμα μπορεί να υπάρξει διαχωρισμένο

από το σώμα Το σώμα μας στον ψηφιακό κόσμο φαίνεται να είναι απαρχαιωμένο και

να χρειάζεται τεχνολογικά ανεπτυγμένες προσθήκες που να το επεκτείνουν Αυτές οι

επεκτάσεις (VR γάντια VR κασκέτες κλπ) γίνονται μέρος της ενσώματης εμπειρίας

μας

34 Drew Leder The Absent Body όπ σελ 35 httpplatostanfordeduentriesdescartes-epistemology chapter4

34

Αυτές οι προσθήκες στο σώμα παραμένουν για τον καρτεσιανό δυϊσμό

αντικείμενα προσκολλημένα στο σώμα που και αυτό είναι αντικείμενο Η εμπειρία

δια μέσου των αντικειμένων ενεργοποιείται με τον νου Το μυαλό επιτυχώς

δραπετεύει από το σώμα και ταξιδεύει στον κόσμο ανεξάρτητα

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη36

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη είναι ένα διήγημα του συγγραφέα και φιλόσοφου

Στανισλάβ Λεμ Το διήγημα μιλάει για έναν βασιλιά και τον υπήκοό του ένα ρομπότ

που τον μεταφέρει σε ψηφιακά όνειρα προσομοιωμένες πραγματικότητες και

όμορφες πριγκίπισσες

Ο πόθος του βασιλιά Φερμουάριου να βρει την όμορφη πριγκίπισσα Ανείπωτη

τον οδήγησε σε μία καλύβα όπου κατοικούσε ένας άνθρωπος με πατριαρχικό

παρουσιαστικό

laquoΓυρεύεις την Ανείπωτη άθλιε κακομοίρη Και όμως ξέρεις πλήρως καλώς

ότι δεν έχει ζήσει καθόλου αυτά τα τελευταία πεντακόσια χρόνια και

επομένως ότι το πάθος σου είναι μάταιο και ασύμφορο Το μόνο που μπορώ

να κάνω για σένα είναι να σου επιτρέψω να τη δεις όχι βέβαια στην σάρκα

άλλα σ` ένα λογικά πληροφοριακό αντίγραφο ένα μοντέλο που είναι

ψηφιακό και όχι φυσικό στοχαστικό και όχι πλαστικό εργοδικό και λίαν

εξησφαλισμένα ερωτικό και όλα αυτά εις το Μαύρο Κιβώτιον που

κατασκεύασα τις ώρες της σχόλης μου με ότι πιο πρόχειρο βρήκα μπροστά

μουraquo

Η υπόσχεση του άνδρα ο βασιλιάς να δει την πριγκίπισσα σε αυτόν τον

προσομοιωμένο κόσμο είναι δελεαστική

laquoΑχ δείξε μου την δείξε μου την αμέσωςraquo φώναξε ο Φερμουάριος

ανατριχιάζοντας ολόκληρος Ο πατριάρχης έκανε laquoναιraquo με το κεφάλι έψαξε

36 Χοφσταντφερ Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993 Στανισλάβ Λεμ κεφ 6 Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ 117

35

στον αρχαίο τόμο για να βρει τις συντεταγμένες της πριγκίπισσας μετέφερε

την ίδια κι ολόκληρο το Μεσαίωνα σε διάτρητα δελτία κατέγραψε το

πρόγραμμα κατέβασε το διακόπτη σήκωσε το καπάκι του Μάυρου

Κιβώτιου

laquoΣκύψε να δειςraquo

Ο βασιλιάς έσκυψε κοίταξε και είδε ναι τον μεσαίωνα τέλεια

προσομοιωμένο εντελώς ψηφιακό και μη γραμμικό και να η Δανδηλία το

Παγοδάσος το παλάτι με τον Ηλιόπυργο το Ορνιθοτροφείο-Που-

Χλιμίντριζε ο Θησαυρός με τα Εκατό Μάτια Και να η ίδια η Ανείπωτη που

περπατούσε αργά στοχαστικά στην προσομοίωση του κήπου της και τα

κυκλώματά της λαμπύριζαν κόκκινα και χρυσαφιά καθώς έκοβε

προσομοιωμένα λουλούδια και υπό τον ήχο προσομοιώσεις τραγουδιών Ο

Φερμουάριος ανίκανος να περιορίσει περισσότερο τις ορμές του πήδηξε στο

Μάυρο Κουτί και ξετρελαμένος όπως ήταν προσπάθησε να μπει στον

κομπιουτερικό εκείνο κόσμο Ο πατριάρχης όμως γρήγορα έσβησε το ρεύμα

έδωσε μία σπρωξιά στον Βασιλιά και τον γκρέμισε στη γη και είπε

laquoΤρελέ Θέλεις να επιχειρήσεις το ακατόρθωτο Γιατί κανένα πλάσμα

φτιαγμένο από ύλη δεν μπορεί να μπει σ` ένα σύστημα που δεν είναι τίποτα

άλλο παρά η ροή και ο στρόβιλος αλφαριθμητικών στοιχείων ασυνεχών

συνδυασμών ακέραιων αριθμών το αφηρημένο υλικό από το οποίο είναι

φτιαγμένα τα ψηφίαraquo

laquoΜα εγώ θέλω θέλωraquo έσκουξε ο Φερμουάριος εκτός εαυτού και χτύπησε

το κεφάλι του στο Μαύρο Κουτί τόσο δυνατά που έκανε αυλάκιά στο

μέταλλο

Η επιθυμία του βασιλιά Φερμουάριου δεν μας είναι και τόσο ξένη οι ψηφιακοί

κόσμοι από την αρχή της δημιουργίας τους μας υποσχέθηκαν έναν κόσμο που μέχρι

τώρα τον βλέπαμε σε άλλα μέσα όπως το σινεμά αλλά μόνο από τις καρέκλες μας

Το ενδεχόμενο να μπορούμε να δράσουμε σε αυτούς τους χώρους εξάπτει την

φαντασία μας για εμπειρίες δίχως φυσικά όρια και φόβους επιβίωσης που αφορούν τη

σωματική μας ακεραιότητα

36

Τι γίνεται όμως με το αντάλλαγμα που πρέπει να καταβάλουμε για να βιώσουμε

αυτούς τους κόσμους

laquoΑν είναι τόσο αναλλοίωτος ο πόθος σου τότε υπάρχει ένας τρόπος με τον

οποίο μπορώ να σε συνδέσω με την πριγκίπισσα Ανείπωτη αλλά πρώτα θα

πρέπει να αποχωριστείς την παρούσα μορφή σου γιατί θα σου πάρω τις

συντεταγμένες σου και θα σε κάνω πρόγραμμα άτομο προς άτομο και θα

τοποθετήσω την προσομοίωσή σου σ` αυτόν τον μεσαιωνικά πλασμένο

κόσμο τον πληροφοριακό και αναπαραστατικό και εκεί θα μείνει

αντέχοντας όσο τα ηλεκτρόνια τρέχουν μέσα σ` αυτά τα σύρματα και πηδούν

από κάθοδο σε άνοδο Εσύ όμως όπως στέκεσαι τώρα μπροστά μου θα

εκμηδενιστείς έτσι ώστε η μόνη σου ύπαρξη θα είναι με τη μορφή δεδομένων

πεδίων και δυναμικών στατιστική ευρετική και απόλυτα ψηφιακήraquo

Εδώ εγείρεται το θέμα της ατομικής ταυτότητας Όταν κάνουμε ταξίδια σε αυτούς

τους κόσμους παραμένουμε οι ίδιοι Το θέμα είναι περίπλοκο γιατί σε αυτόν τον

δυϊσμό του σώματος και νου η ατομική ταυτότητα παύει να ανήκει και στα δύο

ισότιμα

laquoΑυτό είναι πολύ δύσκολο να το πιστέψει κανείςraquo είπε ο Φερμουάριος laquoπώς

θα ξέρω πως δημιούργησες τη δική μου προσομοίωση και όχι κανενός

αλλουνούraquo

Ο πατριάρχης προσπάθησε να δείξει στον μπερδεμένο βασιλιά ότι πράγματι

θα ήταν αυτός και όχι κάποιος άλλος Αλλά και πάλι ο βασιλιάς είχε

αμφιβολίες

laquoΝαι ναι καταλαβαίνωraquo είπε ο βασιλιάς laquoΚαι πάλι όμως είναι μονάχα το

πανομοιότυπο μου και όχι εγώ ο ίδιος αφού εγώ είμαι εδώ και δεν είμαι μέσα

στο Κιβώτιοraquo

laquoΌταν σε δω κλειδομανταλωμένο στην αγκαλιά της αγαπημένης σουraquo του

είπε ο πατριάρχης laquoθα φροντίσω να μην υπάρχεις εις διπλούν ένας εδώ κι

ένας εκεί μέσα στο Κιβώτιο Θα μεταχειριστώ μια μέθοδο παλιά μεν και

37

πρωτόγονη αλάνθαστη όμως γι` αυτό σκύψε λιγάκι αν έχεις την

καλοσύνηhellipraquo

Στην πραγματικότητα εάν συνέβαινε αυτό σε όλους μας και χάναμε την

σωματική μας υπόσταση τότε όλοι η δυτική φιλοσοφία και θρησκεία θα πανηγύριζε

για το κατόρθωμά της Το μιαρό σώμα που τόσο απεχθανόμαστε θα καταστρεφόταν

για πάντα και σύμφωνα με τον δυτικό πολιτισμό το πνεύμα επιτέλους θα

απαλλασσόταν από τα βάρη της ύλης

laquoΠρώτα δείξε μου άλλη μία φορά την Ανείπωτή σουraquo είπε ο βασιλιάς laquoΈτσι

για να σιγουρευτώhellipraquo

Ο σοφός ανασήκωσε το καπάκι του Μαύρου Κιβωτίου και του έδειξε την

Ανείπωτη Ο βασιλιάς την κοίταξε την ξανακοίταξε και τελικά είπε laquoΗ

περιγραφή του αρχαίου βιβλίου είναι πολύ υπερβολική Δεν είναι άσχημη

βέβαια αλλά ούτε κατ` ιδέαν τόσο ωραία όσο έλεγε το χρονικό Λοιπόν τώρα

σ` αφήνω γέρο σοφέhellipraquo

Και πήγε να φύγει

laquoΠου πάς θεότρελεraquo φώναξε ο πατριάρχης σφίγγοντας το σφυρί στα χέρια

του γιατί ο Βασιλιάς είχε φτάσει πια στην πόρτα

laquoΌπου να `ναι αλλά όχι μέσα στο Κιβώτιοraquo είπε ο Φερμουάριος και το

έβαλε στα πόδια

Γιατί ο βασιλιάς δεν έμεινε τελικά στην αγαπημένη του πριγκίπισσα αλλά το

έσκασε φοβισμένος και κατατρεγμένος

Ο Vilem Flusser στο κείμενο του laquoΗ ψηφιακή φαινομενικότηταraquo αναφέρει την

δυσπιστία ως την άμεση αντίδρασή μας απέναντι σε ότι είναι κατασκευασμένο από

τον άνθρωπο για να μιμείται

Εντούτοις στο ερώτημα περί της δυσπιστίας μας απέναντι σ`

αυτούς τους εναλλακτικούς κόσμους υπάρχει και ένα άλλο είδος

απάντησης Αυτή η απάντηση βασίζεται στο γεγονός ότι πρόκειται για

38

κόσμους που εμείς οι ίδιοι έχουμε σχεδιάσει και όχι για κάτι που μας έχει

παρασχεθεί όπως ο περιβάλλον κόσμος Οι εναλλακτικοί κόσμοι δεν είναι

κάτι το δεδομένο [Daten] αλλά κάτι το τεχνητά κατασκευασμένο [Fakten]

Η δυσπιστία μας προκύπτει από το ότι στέκουμε γενικότερα καχύποπτοι

απέναντι στην τέχνη και σε καθετί τεχνητό Η laquoτέχνηraquo είναι ωραία αλλά

μετατρέπεται σε ψεύδος αμέσως μόλις εξεταστεί υπό το φως της έννοιας

της laquoφαινομενικότηταςraquo37

Για τον Vilem Flusser ο πατριάρχης θα ήταν ένας laquoτεχνοκράτηςraquo ένας

laquoλειτουργός των μέσωνraquo και οι κόσμοι που κατασκευάζει σχεδιασμοί-προβολές

[Projekte] της κυρίαρχης ελίτ

Όμως αν ο πατριάρχης στην ιστορία με την Πριγκίπισσα Ανείπωτη ήταν θεός

και το Μαύρο Κιβώτιο δεν ήταν απλά ένα τέχνασμα που κατασκευάζει σχεδιασμούς-

προβολές αλλά μία θεϊκά δεδομένη [Daten] δημιουργία όπως ο παράδεισος τότε θα

δεχόταν ο Φερμουάριος να μετατραπεί σε ψηφία με τίμημα να χάσει την υλική του

υπόσταση και να μετατραπεί κι αυτός σε σχεδιασμό-προβολή

Συμπέρασμα

Η προσαρμογή του περιβάλλοντος στις ανάγκες μας είναι κατ` εξοχήν

μέθοδος που χρησιμοποιούμε για την επιβίωσή μας απέναντι στο μεγάλο μας

αντίπαλο που δεν είναι άλλος από την ίδια τη φύση Η εκτίμηση μας για τη φύση

υπήρξε μόνο δια μέσου της αναπαράστασής της Η προσομοίωση μιας ασφαλούς και

ελεγχόμενης φύσης ταυτίστηκε με την έννοια του κήπου Η βιβλική Εδέμ είναι ο

κήπος που δεν κρύβει τίποτα απειλητικό για τον Αδάμ και την Εύα μιας και όλα είναι

κατασκευασμένα σε απόλυτη αρμονία

Τα χωριά και έπειτα οι πόλεις που κάποτε κατασκευάστηκαν για να

προστατέψουν τον άνθρωπο από την αγριότητα της φύσης τώρα έγιναν και αυτά

χαοτικά και απειλητικά Όσο μεγαλώνουν οι πόλεις τόσο αυξάνονται οι κήποι

37 Vilem Flusser laquo Η ψηφιακή φαινομενικότηταraquo στον τόμο Digitaler Schein Aumlsthetik der elektronischen Medien (Επιμ) Florian Rotzer Suhrkamp Frankfurt am Main 1991 μτφρ Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης σελ 2

39

φτάνοντας στις μέρες μας να χάσουν τον ιδιωτικό τους χαρακτήρα και να

μετατραπούν σε δημόσια πάρκα

Το πάρκο στα Ιλίσια είναι ένα πράσινο ξέφωτο που δεν προσομοιώνει μόνο

μία φύση αλλά και άλλες εμπειρίες όπως την ιστορία του De Miranda διαμέσου της

προτομής του που κοσμεί το πάρκο Αλλά είμαστε εμείς σε θέση να κατανοήσουμε

μνημεία που ενώ παραδοσιακά αφορούν πρόσωπα και ιστορίες της εθνικής μας

συνείδησης παρουσιάζουν και ήρωες εξωτικών χωρών

Είναι τα σώματα μας `κατασκευασμένα` για να μπορούν να αντιδρούν σε

αυτές τις προσομοιωμένες εμπειρίες

Είμαστε σε θέση να βιώσουμε αυτή την πράσινη λωρίδα ως φύση και τις

παράλληλες πραγματικότητες που μας προσφέρει

Φαίνεται σαν να έχουμε χάσει την σωματική και νοητική ικανότητα επιβίωσης

στην φύση θέλουμε να βιώσουμε την εμπειρία της αλλά μόνο με την χρήση ενός

ενδιάμεσου που θα μας παρέχει κάποια ασφάλεια

Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της

κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι

η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με

επίδοξους σπεσιαλίστες της επιβίωσης στην αγρία φύση να επιδιώκουν να μας

δείξουν τρόπους και τεχνικές που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για να

παραμείνουμε ζωντανοί στην απίθανη περίπτωση που βρεθούμε εγκαταλελειμμένοι

και αβοήθητοι στις αντίξοες συνθήκες που μας προσφέρει η φύση (Στο `Man Vs

Wild` προταγονιστή ο Bear Grylls που είναι εξοικειωμένος στις ακραίες καταστάσεις

Σαν ένας από τους νεότερους που έχουν αναρριχηθεί στο Έβερεστ και ένας από τους

λιγοστούς που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς την εξαντλητική εκπαίδευση για

λογαριασμό της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων)38 Έτσι αυτοί οι πρωταγωνιστές

38 httpdscdiscoverycomvideosman-vs-wild-scary-survival-moments

-Παρόμιας θεματικής τηλεοπτικές εκπομπές είναι οι Out of the Wild The Alaska Experiment Life or Death Game Jungle Life or Death Game Lost at Sea Everest Razors Edge κλπ

40

τρέφοντε με σκουλήκια φτιάχνοντας καταφύγια από κλαδιά αψηφώντας χαμηλές ή

υψηλές θερμοκρασίες με το παγκόσμιο τηλεοπτικό κοινό να παρακολουθεί με αγωνία

τις περιπέτειες τους βιώνοντας διαμέσου αυτών την περιπέτεια και την αγωνία αλλά

πάντα μέσα από την ασφάλεια του σαλονιού τους

Η χρήση του `μέσου` για την κυριαρχία απέναντι στην φύση από την αρχή της

ύπαρξής μας και στην συνέχεια για την οργάνωση και την επικοινωνία των κοινωνιών

μας έπαιξε μεγάλο ρόλο στην εικόνα που έχουμε σήμερα για τον κόσμο Αυτοί οι

σπεσιαλίστες της επιβίωσης είναι το `μέσο` για να βιώσουμε την άγρια φύση που

τόσο φοβόμαστε αλλά και που τόσο μας ελκύει

Το πάρκο στα Ιλίσια έχει σαν στόχο να παίξει κι αυτό τον ρόλο του `μέσου`

που θα μας ενώσει με την φύση αλλά δεν τα καταφέρνει ούτε στο ελάχιστο σε σχέση

με αυτά τα show της τηλεόρασης Αυτό φαίνεται από την επισκεψιμότητα του πάρκου

που είναι από ελάχιστη έως μηδενική Μήπως με τη σειρά του το πάρκο όπως και η

άγρια φύση χρειάζεται ένα μέσο που να μας επιτρέπει μία μεγαλύτερη

αλληλεπίδραση άρα μία πιο βιωματική εμπειρία

Παροχέας διάδρασης πάρκων

Ο `παροχέας διάδρασης πάρκων` είναι μία διαδραστική μηχανή που επιτρέπει στον

χρήστη της να βιώσει τις χαρές που μπορεί να του προσφέρει ένα πάρκο και ακόμη

περισσότερα Η ψηφιακή προσομοίωση υψηλού επιπέδου του πάρκου στα Ιλίσια με

όλες τις λεπτομέρειες αλλά και τα στοιχεία που το απαρτίζουν (σιντριβάνι προτομή

όλα τα είδη φυτών κλπ) προσφέρει την απόλυτη εμπειρία μίας βόλτας στο πάρκο

Ταυτόχρονα το μηχανικό του μέρος παρέχει μία ολοκληρωμένη σωματική εμπειρία

με κίνηση όλου του σώματος προς όλες τις κατευθύνσεις για μία βόλτα που θα μείνει

αξέχαστη για σας την οικογένεια αλλά και το κατοικίδιο σας

41

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture

Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection

Washington DC 2002

2 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990

3 Emily Brady Aesthetics of the natural environment Εκδόσεις

Edinburgh Edinburgh University Press 2003

4 Francisco de Miranda

httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

5 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο

Μετάφραση Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος

Δασκαλοθανάσης Εκδόσεις Ποταμός 2005

6 Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance

Gardens

httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

7 Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-

Jacques_Rousseau

8 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain

NAi Publishers 2001

9 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις

Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC

1999

10 Paul Skinner Embodied Interaction Iollie therefore I exist b-DAT

University of Plymouth 2006

11 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία Μετάφραση

Μυλωνάκη Ευγενία Εκδόσεις Εκκρεμές 2003

12 Vilem Flusser Η ψηφιακή φαινομενικότητασυμπεριλαμβάνεται στο

συλλογικό τόμο (Επιμ) Florian Rotzer Digitaler Schein Aumlsthetik

der elektronischen Medien Suhrkamp Frankfurt am Main 1991

Μετάφραση Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης

Βερσαλλίες httpelwikipediaorgwikiβρσαλλίες_(παλάτι)

42

13 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής

Μετάφραση Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998

14 Μισέλ Ουελμπέκ Τα στοιχειώδη σωματίδια Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον

της Εστίας Μετάφραση Αλέξης Εμμανουήλ 2007Χοφσταντφερ

Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και

στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου

Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993

  • Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ34
  • Συμπέρασμα σελ38
  • Συμπέρασμα
  • Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με επίδοξους σπεσιαλίστε
    • Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990
      • Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm
      • Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau
Page 7: Μάκης Κυριακόπουλος διπλωματικη εργασία

7

κτιρίων στις υπόλοιπες τέχνες και επιστήμες κι έτσι βαθμιαία προάχθηκαν

από μία βάρβαρη και άξεστη μορφή ζωής σε μια πολιτισμένη κοινωνία5

Ακόμη και σήμερα παραμένουμε εγκλωβισμένοι στις διάφορες

ανθρωποκεντρικές απόψεις οι οποίες εξακολουθούν να θεωρούν το περιβάλλον ως

έναν τόπο ουσιαστικά ενάντιο και εχθρικό προς τα ανθρώπινα συμφέροντα ή

τουλάχιστον ξένο και διαχωρισμένο από αυτά και κατά συνέπεια κατεξοχήν

υποκείμενο στην κυριαρχία και στην εκμετάλλευση

Η φύση τουλάχιστον για το δυτικό άνθρωπο ήταν πάντα ο μεγάλος αντίπαλος η

πηγή των δυνάμεων εκείνων που συνωμοτούν για να ανατρέψουν τις ανθρώπινες

επιδιώξεις με όπλα τις αρρώστιες τις φυσικές καταστροφές και τελικά τον θάνατο Η

φύση πρέπει να δαμάζεται προκειμένου να εξυπηρετηθούν οι ανθρώπινοι σκοποί Ο

πολιτισμός στην ουσία είναι αντίθετος προς την φύση και αποτιμάται με βάση την

αποτελεσματικότητά του απέναντι της Η ανθρώπινη ζωή βρίσκεται σε σύγκρουση με

τις φυσικές διαδικασίες

Όταν ο Βιτρούβιος δίνει συμβουλές για το πού μπορεί να χτιστεί μία πόλη επί της

ουσίας αναδεικνύει το θέμα της αντιπαράθεσης του ανθρώπου με τις φυσικές δυνάμεις

και πώς αυτές μπορούν να αποφευχθούν

Για τις οχυρωμένες πόλεις θα πρέπει να τηρηθούν οι παρακάτω γενικές

αρχές κατ` αρχάς επιλέγεται μία υγιεινή τοποθεσία Ως τέτοια θεωρείται

εκείνη που θα είναι ψηλά χωρίς όμως να καλύπτεται από ομίχλη και χωρίς

να είναι εκτεθειμένη στην παγωνιά σ` ένα κλίμα ούτε κρύο ούτε ζεστό αλλά

εύκρατο Επίσης δεν πρέπει να υπάρχουν γειτονικά έλη Διότι όταν με την

ανατολή του ηλίου τα πρωινά αεράκια φυσούν προς την πόλη φέρνοντας

μαζί τους ομίχλη από τα έλη και αναμειγμένα με την ομίχλη τη δηλητηριώδη

αναπνοή των όντων του έλους θα εισχωρήσουν στα σώματα των κατοίκων

και θα κάνουν την τοποθεσία ανθυγιεινή Αν πάλη η πόλη βρίσκεται σε ακτή

με ανατολικό ή δυτικό προσανατολισμό δε θα είναι υγιεινή επειδή το

καλοκαίρι ο νότιος ουρανός είναι πολύ ζεστός κατά την ανατολή και

φλογερός το μεσημέρι Επίσης η δυτική πλευρά ζεσταίνεται αμέσως μετά 5 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής μτφρ Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998 σελ 65

8

την ανατολή έχει πολύ υψηλή θερμοκρασία το μεσημέρι και το απόγευμα

όλα είναι φλογερά6

Και συνεχίζει για την προέλευση του κατοικήσιμου σπιτιού

Στην αρχαιότητα οι άνθρωποι γεννιόντουσαν σαν τα άγρια θηρία σε δάση

και σπηλιές και περνούσαν τη ζωή τους τρώγοντας τροφές από τους αγρούς

Όσο περνούσε ο καιρός τα πυκνά δέντρα σ` ένα συγκεκριμένο σημείο

τινάζονταν από καταιγίδες και ανέμους και από την τριβή των κλαδιών

αναμεταξύ τους έπιαναν φωτιά Έτσι οι κάτοικοι αυτής της περιοχής

έφευγαν τρομαγμένοι από τις άγριες φλόγες Όταν η φωτιά υποχωρούσε

πλησίαζαν κι επειδή έβλεπαν ότι ήταν πολύ ευχάριστο να στέκονται δίπλα

στη ζέστη φωτιά έβαζαν κι άλλους κορμούς κρατώντας την αναμμένη και

έφερναν κι άλλους ανθρώπους δείχνοντάς τους με νοήματα πόσο άνετα

ήταν7

Άνθρωπος-Φύση

Ο άνθρωπος ξέρει να προσαρμόζει το περιβάλλον στις ανάγκες του αλλά δεν

ξέρει να προσαρμόζεται σε αυτό Αυτή η δυσαρμονία με τον φυσικό κόσμο η οποία

έλκει την καταγωγή της από τις θρησκείες της Μέσης Ανατολής βρήκε γόνιμο έδαφος

στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία μέχρι τον Νεοπλατωνισμό για να γίνει θεσμός στην

μεσαιωνική Χριστιανοσύνη

Από την αρχή του ανθρώπινου πολιτισμού αυτή η δυσαρμονία εμφανίζεται στις

πολιτισμικές κατασκευές του ανθρώπου Πριν από τον 18ο αιώνα η αισθητική

εκτίμηση για την φύση αφορούσε βουκολικά περιβάλλοντα και τεχνητά ανθρώπινα

κατασκευασμένα περιβάλλοντα όπως οι κήποι Η φύση εκτιμούνταν μόνο μέσα από

την αναπαράσταση στην τέχνη και την λογοτεχνία Δεν υπήρχαν θεωρίες φιλοσοφίας

της αισθητικής που να αφορούσαν και να αναδείκνυαν το φυσικό επιβάλλον ως άξιο

εκτίμησης Από την κλασική περίοδο μέχρι τον 18ο αιώνα οι περισσότεροι δεν είχαν

προσβασιμότητα στην καρδιά του άγριου φυσικού τοπίου αλλά δεν την αναζητούσαν 6 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής όπ σελ 35 7 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής όπ σελ 63

9

κιόλας όπως εμείς σήμερα Το να απολαμβάνεις την φύση ή την αναπαράσταση της

δεν ήταν κοινή πρακτική Από τη μία υπήρχαν επιστημονικές μελέτες για τη φύση

από την άλλη αισθητική εμπειρία του φυσικού περιβάλλοντος γινόταν δια μέσω του

ιδεαλισμού της Αρκαδίας Αυτό αφορούσε κυρίως την Κλασική περίοδο και την

Αναγέννηση Στην δύση που γαλουχήθηκε από την Εβραϊκο-Χριστιανική σκέψη ο

άνθρωπος ήταν διαποτισμένος με την ιδέα ότι αυτός διαχωρίζεται από την φύση

Καὶ ἔλαβε Κύριος ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον ὃν ἔπλασε καὶ ἔθετο

αὐτὸν ἐν τῷ παραδείσῳ τῆς τρυφῆς ἐργάζεσθαι αὐτὸν καὶ

φυλάσσειν8

Εκτός από κάποιες ομάδες ανθρώπων (φυλές ιθαγενών στην Αφρική την

Νότια Αμερική κλπ) που αναπτύχθηκαν σε σχέση με το φυσικό περιβάλλον οι

υπόλοιποι διαχωρίσαμε την θέση μας σε σχέση με τις φυσικές διαδικασίες

δημιουργώντας σχέσεις κυριαρχίας επάνω στον φυσικό κόσμο

Για τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη η φυσική ομορφιά ήταν μια συζήτηση

που αφορούσε την αναπαραστατική τέχνη Ο σκοπός της τέχνης ήταν η

αναπαράσταση του κόσμου δια μέσου της μίμησης Ο Πλάτωνας στο βιβλίο Χ της

Πολιτείας μιλάει για τις βαθμίδες μίμησης και το κατά πόσο είναι κοντά η κάθε μία

από αυτές στην ιδεατή μορφή Ο Πλάτωνας αλλά και ο Αριστοτέλης μίλησαν για την

ομορφιά σαν μία αξία που αφορούσε αντικείμενα που σχετίζονταν με την ενότητα

την κανονικότητα και την απλότητα Τα παραδείγματά τους αφορούσαν ανθρώπινες

κατασκευές όπως την αρχιτεκτονική ή την τέχνη της μουσικής και της λογοτεχνίας

παρά την ίδια τη φύση Οι καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις επιδίωκαν να βελτιώσουν ή

να κάνουν πιο ιδεαλιστικό το φυσικό περιβάλλον με φανταστικές εικόνες τοπίων

παρμένων από την μυθολογία ή από την λογοτεχνία και ποίηση

Κατά την Ελληνιστική περίοδο κυρίαρχη θέση στην αρχαία φιλοσοφία

κατέχει η σχόλη των Επικούρειων όπου η μελέτη της φύσης έρχεται με την

παρατήρηση και την λογική επεξεργασία της Αυτή είναι η βάση του εμπειρισμού του

Επίκουρου Ο εμπειριστής δεν στηρίζεται στην θεωρία για να φτιάξει τους κανόνες

8 Η ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ ( ΕΒΔΟΜΗΚΟΝΤΑ) httpwwwmyriobiblosgrbibleotchapteraspbook=1amppage=2

10

του αλλά στην προσεκτική παρατήρηση και στο πείραμα δίνοντας έμφαση στην

επαγωγική σκέψη παρά στην αφαιρετική Για τους εμπειριστές τα στοιχεία

προηγούνται της θεωρίας και είναι δυνατόν κάποιος να είναι αντικειμενικός

παρατηρητής των στοιχείων

Έτσι η φύση σταματά να εγκολπώνει το μεταφυσικό και υπερβατικό που

έρχεται σε αντίθεση με τον άνθρωπο και γίνεται πεδίο συστηματικής μελέτης

(επικούρειος) Διογένης Οινοανδέας

Είναι κατrsquo αρχήν οι φόβοι ο φόβος του Θεού ο φόβος του θανάτου ο φόβος του πόνου Και κοντά σrsquo αυτούς είναι όσες επιθυμίες ξεπερνούν τα φυσικά τους όρια Να ποιες είναι οι ρίζες όλων των κακών9

Αυτή η στάση απέναντι στο φυσικό περιβάλλον δεν θα κρατήσει για πολύ Με

το τέλος του ελληνορωμαϊκού κόσμου και την απαρχή του Μεσαίωνα τα περισσότερα

επικούρεια έργα αφανίστηκαν λόγω του περιεχομένου τους για να

επανακαθειδρυθουν θεοκεντρικές απόψεις για τη φύση

Η απαξίωση της φύσης φτάνει στο αποκορύφωμα της τον 15ο αιώνα παρέα με

την αποκορύφωση του ανθρωποκεντρισμού Η άγρια φύση ήταν η ενσάρκωση του

κακού ένας τόπος άγριος και χαοτικός που αποπνέει φόβο σε σύγκριση με την

ασφάλεια την τάξη και τις αρετές των πόλεων Οι ιστορίες των αδελφών Γκριμ για

νεράιδες και ξωτικά η laquoΚόλασηraquo του Δάντη και οι αμέτρητες λαϊκές ιστορίες μας

πείθουν ότι στην Ευρώπη τα δάση αποτελούσαν πηγή τρόμου και φόβου Σιωπηλά

σκοτεινά κρύα αποπνικτικά και πλημμυρισμένα από το άγνωστο τα δάση ήταν η

κατοικία τεράτων και δαιμόνων γι` αυτό και η χρήση τους περιοριζόταν σε

δραστηριότητες όπως το κυνήγι10

Για να αποφύγει ο άνθρωπος της χαοτικές γι αυτόν φυσικές διαδικασίες

έχτισε σπίτια χωριά και πόλεις αφανίζοντας σχεδόν πλήρως ότι τον φόβιζε για να

καταλήξει σήμερα το δημιούργημά του να γίνει ίσως το ίδιο χαοτικό με τo φυσικό

περιβάλλον που τόσο φοβόταν Μια άλλη laquoφύσηraquo ψηλών κτιρίων με δαιδαλώδεις

διαδρομές και εκκωφαντικούς θορύβους που γεννά ένα περίπλοκο συνδυασμό από

παράλληλες και διασταυρούμενες κινήσεις δίκτυο μεταφοράς πεζών και οχημάτων

9 Περλικός Φώτης httpe-roostergr09200456 10 Βλ Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens

11

όπως ποδήλατα μοτοσικλέτες αυτοκίνητα λεωφορεία τρόλεϊ υπόγειοι

σιδηρόδρομοι και ferry boatmiddot δίκτυο διανομής αγαθών που αποτελείται από φορτηγά

τραίνα και πλοίαmiddot δίκτυο επικοινωνίας που περιλαμβάνει τις ταχυδρομικές αποστολές

το ραδιόφωνο την τηλεόραση τις εφημερίδες και τα περιοδικά τα ηλεκτρονικά

δίκτυαmiddot μορφωτικό και πολιτιστικό δίκτυο που περιλαμβάνει σχολεία βιβλιοθήκες

αίθουσες συναυλιών μουσεία και πινακοθήκεςmiddot εμπορικό δίκτυο καταστημάτων και

εμπορικών κέντρωνmiddot συστήματα αποχέτευσης και αποκομιδής των απορριμμάτωνmiddot

διοικητικό δίκτυο από γραφεία και αντιπροσώπους κλπ Η κλίμακα των ανθρώπινων

κατασκευών έχει ξεπεράσει προ πολλού τον ίδιο τον άνθρωπο παίρνοντας μυθικές

διαστάσεις όπως ο Νείλος για τους Αιγύπτιους

Κήπος και Πάρκα

Η έμπνευση για όλους του κήπους του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης ήταν η

Εδέμ της Bίβλου το αρχικό σπίτι του Αδάμ και της Εύας το ιδανικό της Mέσης

Aνατολής για έναν δροσερό και σκιερό `παράδεισο` που αρδεύεται που είναι γόνιμος

και ανθίζει με τις ικανότητες ενός άξιου κηπουρού ανάγοντάς τον ως το ύψιστο

κατόρθωμα ενός πολιτισμού μία τέλεια ένωση φύσης και εκλεπτυσμένης τέχνης

Αλλά η Bιβλική Εδέμ δεν ήταν αποτέλεσμα τέχνης ή τεχνικής Η Εδέμ είχε

δημιουργηθεί από τον Θεό για τον άνθρωπο και όλη η φύση ήταν αρωγός στους

οικουμενικούς πρόγονούς μας που ήταν οι πρώτοι και οι καλύτεροι κηπουροί νερό

φρούτα μόνιμο εύκρατο κλίμα χωρίς ασθένειες ο κήπος της απόλυτης ευτυχίας Η

ευτυχία μαζί με αυτόν τον ουτοπικό κήπο χάθηκαν από την στιγμή που ο Αδάμ με

την Εύα έφαγαν το απαγορευμένο φρούτο από το δέντρο της γνώσης με αποτέλεσμα

τον εξορισμό τους από τον Παράδεισο11

Η βιβλική ιστορία της Εδέμ αντανακλά την δυσαρμονία του ανθρώπου με το

φυσικό περιβάλλον από την ασφάλεια του εσωτερικού της Εδέμ στον εξωτερικό και

άγριο κόσμο Αφενός η ανάγκη του περάσματος από έναν άγριο εξωτερικό κόσμο

στο ασφαλές εσωτερικό ενός κήπου αποτυπώνει την επιθυμία μας για μία αρμονική

συνύπαρξη με το φυσικό περιβάλλον Αφετέρου το άγχος για την καθημερινή

μέριμνα η αναστάτωση και ο κίνδυνος είναι συνθήκες που συχνά κυριαρχούν στην

11 Βλ Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture σελ 50

12

ζωή της πόλης Η προσπάθεια αναβίωσης της φύσης μέσα στην πόλη ως

προσομοίωση της Εδέμ πρωταρχικά βρήκε την έκφραση της στους μοναστηριακούς

κήπους Η δημιουργία κήπων ήταν πρωταρχικός σκοπός για τα περισσότερα

μοναστήρια του Βυζαντίου του 11ου και 12ου αιώνα οι μονάχοι έπρεπε να κόψουν

δέντρα να περιφράξουν κομμάτια της γης να δημιουργήσουν κανάλια για το νερό να

φυτέψουν καρποφόρα δέντρα και λαχανικά ώστε να τους παρέχουν σε σταθερή βάση

τροφή Στο αστικό περιβάλλον οι κήποι και οι αυλές από τα μοναστήρια

δημιουργούσαν πράσινους αίθριους χώρους που προσέφεραν ευχάριστη θέα για τους

μοναχούς αλλά και τους επισκέπτες Αυτοί οι κήποι είχαν σαν σκοπό την δημιουργία

μινιατούρας του παράδεισου επί της γης όπου ο ηγούμενος σαν κηπουρός φροντίζει

τους σπόρους του με νερό-γνώση και ενθαρρύνει την πνευματική ανάπτυξη των

μοναχών12

Πολλές φορές τα μοναστήρια του Βυζαντίου περιγράφονταν μεταφορικά ως

παράδεισοι oπου κατοικούσαν άγιοι Οι μοναχοί και οι μοναχές που ζούσαν σε αυτά

τα μοναστήρια προσπαθούσαν να ζήσουν μία αγγελική ζωή και ήθελαν να

ανακατασκευάσουν έναν παράδεισο φυτεύοντας δέντρα καλλωπιστικά φυτά

κηπευτικά κλπ Η φύση ήταν το χάος το κακό που έπρεπε να οργανωθεί-κλαδευτεί

να ελεγχθεί-ποτιστεί για να καρποφορήσουν τα φυτά και τα δέντρα Η Αγ Δέσποινα

της Περγού μόναζε σε ένα μοναστήρι στην Κωνσταντινούπολη που είχε κτιστεί

επάνω από έναν πρώην κήπο με τριανταφυλλιές Ο αγιογράφος της την περιέγραψε

σαν πνευματική σύζυγο που μάζευε παραμελημένες και βαριές ψυχές τις φρόντιζε με

προσοχή και ασκητισμό και όταν καρποφορούσαν τις προσέφερε στον Χριστό13

Στον Μεσαίωνα οι κήποι δεν είχαν σαφή διαχωρισμό ως προς την χρήση τους

μιας και χρησιμοποιούνταν για ευχαρίστηση αλλά και για την καλλιέργεια διαφόρων

κηπευτικών και καρποφόρων δέντρων Είναι εμφανές ότι κάποια κομμάτια αυτών των

κήπων χρησιμοποιούνταν προς τέρψη των αισθήσεων άλλα και για την αναγκαία

παραγωγή αγαθών Τον 16ο και 17ο αιώνα συγγραφείς όπως ο Hill ο Lawson

Markham και Parkinson έκαναν σαφείς διαχωρισμούς αυτών των δύο λειτουργιών Ο

Landsberg λέει

12 Οπ Antony Littlewood-Henry Maguire σελ 52 13 Οπ Antony Littlewood-Henry Maguire σελ 64

13

Η κουζίνα ή ο λειτουργικός κήπος σε αντίθεση με τον κήπο για

ευχαρίστηση παρέχουν φαγητό και ιαματικά βότανα όπως διασκορπισμένα

φυτά στο πάτωμα για την καταστροφή των εντόμων και άλλους σκοπούς που

αφορούν το νοικοκυριό14

Οι κήποι που η λειτουργία τους αφορούσε μόνο την ευχαρίστηση και την

διασκέδαση (pleasure garden) έκαναν την εμφάνισή τους μετά τον δέκατο τέταρτο

αιώνα

Στους πίνακες της εποχής όπως το Jardins d`amour βλέπουμε έναν άνθρωπο

ακουμπισμένο επάνω σε ένα σιντριβάνι να παίζει λαούτο ενώ μία γυναίκα

τραγουδάει Η σκηνή παγιδεύει κάτι από την μεγαλόπρεπη ατμόσφαιρα ενός

μεσαιωνικού φλερτ

Παρόλη την μεγαλοπρέπεια τέτοιων σκηνών ο μεσαιωνικός κήπος ήταν πάντα

κλειστός εσωτερικός οχυρωμένος σαν μια ολότητα που προσομοιώνει έναν

ολόκληρο κόσμο

Όλα αυτά όμως άλλαξαν στον αναγεννησιακό κήπο που αντανακλούσε την

επιθυμία του ανθρώπου για μία εξημερωμένη φύση Τεράστιες κατασκευές

σμιλεύονταν σε ταράτσες όπου το νερό αναπτυσσόταν σε διαδοχικά σιντριβάνια

λίμνες σπηλιές και ρυάκια ενώ φυτά από τον Νέο Κόσμο εμπλούτιζαν την παλέτα

για την δημιουργία μίας νέας μορφής κήπου με διακοσμητικά κλαδέματα παρτέρια

δεμένα σαν κόμπο κλπ Αυτές οι νεωτεριστικές σκηνές με γραμμική προοπτική

δημιουργήθηκαν με άξονα τον έλεγχο του βλέμματος για μία καδραρισμένη θέα

Η αληθινή ψυχαγωγία σε κήπους εμφανίζεται με την Ελισάβετ Ά όταν ο

μεγάλος κήπος στην καινούρια έπαυλη που είχε ανεγερθεί μετατράπηκε σε πάρκο

διασκέδασης Η ίδια γράφει το 1591 laquoΕλάτε να απολαύσετε τους περίπατους [hellip]

ευχαριστηθείτε με τους πιο εκλεπτυσμένους μουσικούςraquo15

Στην Γαλλία η πιο παλαιά καταγεγραμμένη γιορτή που έγινε σε κήπο ήταν το

1564 μαζί με άλλες δραστηριότητες που τότε λέγονταν `μεγαλοπρεπείς`

(magnificences) στο μεγάλο αναγεννησιακό παλάτι του Fontainebleau Εκεί σε ένα

14 Medieval and Renaissance Gardens Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

15 Βλ The landscape garden in France httpwwwgardenvisitcomhistory_theorygarden_landscape_design_articleseuropelandscape_garden_france

14

από τα κανάλια που είχαν διανοίξει χαρακτηριστικό του νέου τύπου κατασκευής

κήπων σειρήνες ξεπρόβαλαν μπροστά στον νέο βασιλιά Κάρολο ΙΧ σημάδι ειρήνης

που υποσχόταν ότι θα έφερνε μία χώρα πρόσφατα εμπλεκόμενη σε πόλεμο

Τέτοιου είδους γιορτές θα πρέπει να γίνονταν και σε παλαιότερες εποχές μιας

και ο κήπος προσέφερε καταφύγιο ενώ αντιπροσώπευε κάθε ψευδαίσθηση για τον

χριστιανικό παράδεισο αλλά και για την κλασική χρυσή εποχή της αρχαιότητας Ο

κήπος έτεινε προς την `υψηλή` τέχνη αποκαθιστώντας την φυσική τάξη προτού αυτή

ανατραπεί από τον Αδάμ και την Εύα

Βερσαλλίες

Το μεγαλύτερο παράδειγμα αυτού του τύπου κήπων βρίσκεται στις

Βερσαλλίες το πιο λαμπρό παλάτι της Ευρώπης16 Μέχρι το 1660 οι Βερσαλλίες

ήταν ένα απλό μικρό παλάτι που χρησίμευε κυρίως ως καταφύγιο κυνηγιού για την

αγαπημένη ασχολία των βασιλιάδων εκείνης της εποχής Μετά το 1660 ο βασιλιάς

Λουδοβίκος ΙΔ αποφάσισε να προεκτείνει το παλάτι και όχι να κατεδαφίσει το αρχικό

κτίριο με σκοπό οι Βερσαλλίες να γίνουν βασιλικό ανάκτορο το 1661 Μέχρι το 1685

είχε τελειώσει το μεγαλύτερο μέρος των εργασιών και στα τέλη του 18ου αιώνα το

ανάκτορο είχε πάρει την σημερινή του μορφή Η συνολική πρόσοψη που κοιτάει προς

τους κήπους έχει μήκος 570 μέτρα Κατά την διάρκεια των εργασιών εργάζονταν ως

και πάνω από 20000 εργάτες στις Βερσαλλίες κάτι πρωτάκουστο για την εποχή

εκείνη Αλλά και όταν τελείωσαν οι εξωτερικές εργασίες πραγματοποιούνταν

συνεχώς εσωτερικές αλλαγές κυρίως στον 18ο αιώνα όπως αλλαγές δωματίων και

αλλαγές στη διακόσμηση ανάλογα με την μόδα της εποχής

Το ανάκτορο των Βερσαλλιών είναι γνωστό και για τους τεράστιους κήπους

του μαζί με πολλά σιντριβάνια και αγάλματα Είναι ένας από τους μεγαλύτερους

κήπους της Ευρώπης με συνολική έκταση που φτάνει τα 800 εκτάρια Στα

σιντριβάνια και στα αγάλματα είναι αποτυπωμένη η ελληνική μυθολογία όπως και

στο εσωτερικό του ανακτόρου Ο συνολικός κήπος των Βερσαλλιών απλώνεται σε 3

επίπεδα πίσω από το παλάτι και είναι η συνέχιση της αρχιτεκτονικής του παλατιού

Όπως και το ανάκτορο έτσι και οι κήποι έχουν ως σκοπό να τιμήσουν τον βασιλιά και

την χώρα του Τα μεγάλα ποτάμια της Γαλλίας προσωποποιούνταν σε αγάλματα

16 httpelwikipediaorgwikiβερσαλλίες_(παλάτι)

15

Μπροστά από το Μεγάλο Κανάλι ένα τεράστιο κανάλι σε σχήμα σταυρού βρίσκεται

το σιντριβάνι του Απόλλωνα το πιο μεγαλοπρεπές από όλα τα σιντριβάνια των

Βερσαλλιών

Για την κατασκευή του Μεγάλου Καναλιού πέθαναν χιλιάδες εργάτες είτε από

ατυχήματα είτε από ελονοσία Το Μεγάλο Κανάλι από μόνο του είναι 240 στρέμματα

Για την παροχή νερού στα 55 σιντριβάνια χρειαζόταν ένα καλό αρδευτικό σύστημα

Η μηχανή του Μαρλί ήταν ένα τεχνολογικό θαύμα για την εποχή καθώς διοχέτευε τα

νερά του ποταμού Σηκουάνα στους κήπους των Βερσαλλιών Αλλά από την άλλη τα

σιντριβάνια δεν γινόταν να έχουν συνεχώς νερό καθώς οι ποσότητες δεν επαρκούσαν

Στον κήπο βρίσκονταν και δύο άλλα κτίρια το Μεγάλο Τριανόν χτισμένο από

πορσελάνη και το Μικρό Τριανόν Αυτοί οι χώροι πρόσφεραν στην βασιλική

οικογένεια ξεκούραση και χαλάρωση

Κατά την διάρκεια του δέκατου ογδόου αιώνα φαινόταν ότι στην Αγγλία και

στην Γαλλία υπήρχε η ιδέα του `φυσικού` και η επιστροφή σ` αυτό Ήταν `φυσικό` ο

κόσμος να απολαμβάνει τους κανόνες και τους νόμους που εξέδιδε η κυβέρνηση

όπως ήταν `φυσική` η δίψα για γνώση Πίστευαν επίσης ότι ή τέχνη και η

διακόσμηση θα έπρεπε να ήταν πιο `φυσικά` Αυτό που μπήκε πρώτο στην λίστα του

`εκμοντερνισμού` ήταν ο σχεδιασμός των κήπων17

Το 1761 ο Jean-Jacques Rousseau εξέδωσε μία νουβέλα με απίστευτη

απήχηση την Julie ou la Nouvelle Heloise στην οποία κριτίκαρε τους παλαιού τύπου

κήπους της Γαλλίας για την μη φυσικότητα τους και το λανθασμένο γούστο του

μεγαλείου (false taste of grandeur)18

Αυτή η αλλαγή του γούστου από μία επιβεβλημένη διάταξη σε μία άλλη ποιο κοντά

στην φύση θεωρήθηκε ότι θα ξανάφερνε την πραγματική ομορφιά

Ήδη ο ηγεμόνας Puumlckler στο ίδιο πνεύμα αποκάλεσε το πάρκο

που ήταν προορισμένο να έχει τον laquoχαρακτήρα της ελεύθερης φύσης και

του τοπίου της υπαίθρουraquo ένα laquoόλον που αποκλίνει πολύ ουσιαστικάraquo

17 Βλ Michel conan Prespectives on Garden Histories σελ 163 18 Βλ httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau

16

από τον κήπο ενώ το πάρκο είναι μία laquoσυμπτυγμένη εξιδανικευμένη

φύσηraquo ο κήπος παραμένει απλώς laquoμία πιο εκτεταμένη κατοικίαraquo19

Το Γερμανικό πάρκο του 20ου αιώνα

Στης αρχές του 20ου αιώνα ο κήπος και το πάρκο αποτέλεσαν ένα από τα

σημαντικότερα όπλα προπαγάνδας για τους Γερμανούς Ναζί Ένας από τους

αρχιτέκτονες κήπων που ασχολήθηκε με το θέμα ο γερμανός εθνικοσοσιαλιστής

Willy Lange στο βιβλίο του που εκδόθηκε το 1907 Gartengestaltung der Neuzeit

(Σχεδιασμός κήπων σε σύγχρονους καιρούς) παρουσιάζει τον γερμανικό λαό να

συνδέεται γενετικά με το τοπίο και την φύση της χώρας του Κατ` αυτόν ο

σχεδιασμός δημόσιων κήπων είχε θεμελιώδη σημασία για την διατήρηση της

καθαρότητας της φυλής των Γερμανών Σύμφωνα με τον Lange η τέχνη της

κηπουρικής πρέπει να προάγει κριτήρια για την `οικολογία των φυτών` σε σχέση με

το φυσικό τους περιβάλλον

Ο Lange εκτιμούσε τα πάρκα και τους κήπους της Αγγλίας γιατί όπως έλεγε

βρίσκονται σε αρμονία με τα χαρακτηριστικά της γερμανικής φυλής που είχε

απορρίψει προηγούμενους τύπους κήπων μιας και κρίθηκαν ακατάλληλοι για τις

βόρειες φυλές Για τον Lange οι άλλοι κήποι των Ιταλών και των Γάλλων

οφείλονταν σε διαφορετικά φυλετικά χαρακτηριστικά

Η διαφορά μεταξύ του `επίσημου` γαλλικού και `ανεπίσημου` αγγλικού

στυλ κήπων αφορά περισσότερο μία βαθιά διαφορετική κοσμοθεωρία

(weltanschaungen) και αυτό προκύπτει από την διαφορά της ψυχής των δύο

φυλών γιατί στην ψυχή της η κάθε φυλή έχει ριζωμένα όλα τα

συναισθήματα και τις πράξεις της Το στυλ του γαλλικού κήπου αφορά την

έκφραση των νότιο-αλπικών μεσογειακών φυλών ενώ ο αγγλικός κήπος

αναπτύσσεται από το αναβιωμένο αίσθημα της βόρειο-αλπικής φυλήςhellip με

έναν ασυνείδητο τρόπο ο βόρειος άνθρωπος `διαμαρτυρήθηκε` στο Puckler

19 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο μετ Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος Δασκαλοθανάσης εκδόσεις Ποταμός σελ 94

17

(κήπος της Γερμανίας) ενάντια στο μη βόρειο πνεύμα της ζωής στον

κήπο20

Στο δοκίμιο του laquoPuckler und der Muskauer (Τα πάρκα Puckler και Muskau)

1935raquo δύο χρόνια μετά την επικράτηση των εθνικοσοσιαλιστών στην Γερμανία ο

αναγνωρισμένος ιστορικός των κήπων Franz Hallbaum επαινούσε το ενδιαφέρον των

εθνικοσοσιαλιστών για την ιστορία των κήπων λέγοντας ότι

Μέχρι πρότινος ο σχεδιασμός των εξωτερικών χώρων και μαζί με

αυτόν οι μεγάλες ιστορικές δημιουργίες που τον αφορούσαν δεν ήταν

πολύ δημοφιλείς και συγκεκριμένα μεταξύ αρχιτεκτόνων και

αρχιτεκτόνων κήπουhellip ο χώρος του κήπου είχε απορριφθεί ως

ρομαντικός και συναισθηματικός (Gewgaw) που αφορούσε μόνο έναν

άτεχνο νατουραλισμό Πιστεύουμε ότι στις μέρες μας αυτό που συνδέει

όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες σε σχέση με την φυλή το αίμα και το

χώμα θα επανακαθιδρυθούν μαζί με την εκτίμηση που αξίζουν οι κήποι

Στην πραγματικότητα αυτή είναι η `έκφραση της φύσης μας` Γιατί η

ανάπτυξη των κήπων και ο αγώνας ενάντια στον συνηθισμένο `γαλλικού

τύπου` κήπο του 18ο αιώνα αφορούσε την βαθιά έκφραση της φυλής και

της συνδέσεις της με την φύση Ο βόρειος άνθρωπος με το πανθεϊστικό

συναίσθημα στέκεται ενάντια στον μεσογειακό και δυτικό άνθρωπο

Απορρίπτει την υποδούλωση της φύσης το κόψιμο των δέντρων και των

θάμνωνhellip οι αληθινή γερμανική αγάπη για τα δέντρα αναγεννάται ξανά21

Το 1942 ο Mading εξέδωσε το Landespflege και την ίδια χρόνια εκδόθηκε και

το Die Lendschaftsfibel (Το πρωτεύον τοπίο) του Wiepking Και τα δύο βιβλία

αναφέρονται ξανά και ξανά στην ιστορία των κήπων για να συντηρήσουν την ιδέα

της βόρειας φυλής και για την περιβαλλοντική προστασία Ο Mading απορρίπτει όχι

μόνο τους κήπους του μπαρόκ και της αναγέννησης αλλά και το αγγλικό τοπίο σαν

τεχνητό που εξυπηρετεί μόνο αισθητικούς λόγους

20 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC 1999 σελ 165 21 Michel Conan Prespectives on Garden Histories όπ σελ 166

18

Υπήρχαν καιροί που ο σχεδιασμός των κήπων [gartnerische Gestaltung]

και των τοπίων εξυπηρετούσαν καθαρά αισθητικούς λόγουςhellip το τοπίο

συνεχώς επικεντρωνόταν στους κανόνες της μόδας [Wurde bewuΒt um

modischer Regeln willen gezwungen] Στις περισσότερες περιπτώσεις η

οποιαδήποτε χρησιμότητα [Gebrauch] αποκλειόταν Μία τεχνητή

διακόσμηση που δεν είχε σκοπό να δημιουργήσει την εικόνα του φυσικού

τοπίου ούτε καν να έρθει σε αντιπαράθεση με αυτό Οι κήποι και τα πάρκα

ευγενείας της αναγέννησης είναι καλά παραδείγματα αυτής της

νοοτροπίας Είναι αλήθεια ότι στον αγγλικό κήπο η υποδούλωση [Pressung]

της φυσικής ανάπτυξης στην κατασκευαστική φόρμα είναι λιγότερη αλλά

η κατασκευή παραμένει Το ειδυλλιακό του άγριου τοπίου είναι σκόπιμο ndash

και όχι αυθεντικό- και η ιδέα του σχεδιασμού του αφορά το

κατασκευαστικό πλάνο [Bauplan] του κηπουρού [gartnerische]hellip Στην

πραγματικότητα ο αγγλικός κήπος είναι η διακόσμηση της άρχουσας τάξης

[standisch bedingt] 22

Θεματικά Πάρκα

Στις μέρες μας οι δημόσιοι κήποι και τα πάρκα έχουν μετατραπεί σε θεματικές

ατραξιόν Το Λας Βέγκας είναι ίσως το μεγαλύτερο παράδειγμα αυτών των θεματικών

πάρκων και προτείνεται ως πόλη-φαινόμενο Όχι μόνο επειδή για τους Αμερικανούς

και ξένους επισκέπτες είναι η απόλυτη laquoπαιδική χαράraquo αλλά και γιατί οι στατιστικές

του είναι εντυπωσιακότατες στις αρχές του 20ού αιώνα δεν υπήρχε καν Στις αρχές

του 21ου ήταν ήδη το σπίτι ενός εκατομμυρίου ανθρώπων ενώ οι στατιστικές

έδειχναν ότι ο πληθυσμός αυξάνεται με τέτοια ταχύτητα που κάθε μήνα χρειάζεται να

κατασκευαστεί ένα καινούργιο σχολείο

Επιπλέον το Λας Βέγκας είναι ίσως η μοναδική πόλη στον κόσμο που ιεραρχεί

τις ανάγκες των τουριστών - επισκεπτών πολύ ψηλότερα από αυτές των κατοίκων του

Δεν υπάρχουν κρυμμένες γειτονιές που μπορείτε να περπατήσετε για να πιάσετε τον

laquoπαλμόraquo της πόλης Τίποτα δεν έχει laquoαλλοιωθείraquo από τον τουρισμό γιατί το Λας

Βέγκας κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους τουρίστες

22 Βλ Michel Conan Prespectives on Garden Historie σελ164

19

Η προσγείωση στο αεροδρόμιο του Βέγκας μόλις έχει δύσει ο ήλιος

είναι μια εικόνα που μένει για πάντα στη μνήμη του επισκέπτη Τα

αναρίθμητα φώτα δημιουργούν ένα Χολιγουντιανό ονειρεμένο σκηνικό

Σημείο αναφοράς της πόλης είναι η περιοχή του Στριπ Ένας μεγάλος

δρόμος όπου δεξιά και αριστερά είναι χτισμένα τα ξενοδοχεία και τα

εμπορικά κέντρα

Μπορεί να χρειάστηκαν 20 ολόκληρα χρόνια για να κατασκευαστεί η

μεγάλη πυραμίδα της Γκίζας στην Αίγυπτο όμως στο Βέγκας δεν τους

πήρε πάνω από 18 μήνες για να φτιάξουν μια ακριβώς ίδια και μπροστά

της την πολύχρωμη Σφίγγα και να στεγάσουν μέσα το ξενοδοχείο

Luxor Θεωρείται ένα σύγχρονο αρχιτεκτονικό θαύμα για τη

δημιουργία του οποίου συνέβαλαν οι μεγαλύτεροι Αιγυπτιολόγοι Η

πόλη της Βενετίας σε μικρογραφία βρίσκεται στο εσωτερικό του

ξενοδοχείου Venetian που αποτελείται από δύο πύργους Στο πρώτο

όροφο υπάρχει ένα κανάλι με γόνδολες τις οποίες ενοικιάζουν οι

επισκέπτες τους για να κάνουν μια μικρή βόλτα υπό τις ιταλικές

μελωδίες που τραγουδά ο γονδολιέρης Την είσοδο του εντυπωσιακού

ξενοδοχείου Paris κοσμούν μια μικρογραφία του Πύργου του Άιφελ

της Αψίδας του θριάμβου η πρόσοψη του Λούβρου κά23

Ο τρόπος με τον όποιο η αγορά η οικονομία η παγκοσμιοποίηση ο

νεοφιλελευθερισμός και ο ύπερ-καπιταλισμός που απειλούν ή ακόμα και

καταστρέφουν την `αυθεντικότητα` του ιστορικού νοήματος των κήπων και των

πάρκων είναι ένα θέμα προς συζήτηση Αυτός ο τρόπος θέασης των πραγμάτων δεν

λαμβάνεται πολύ υπόψη κατά τη δημιουργία ή αναδημιουργία αυτών των `τόπων` Η

πιθανότητα αυτός ο τρόπος σκέψης για την κατασκευή δημόσιων χώρων να οφείλεται

στην `αγορά` παραλείπεται αυθαίρετα Φαίνεται ότι υπάρχει η απαίτηση για έναν

πολιτιστικό προσδιορισμό του `χώρου` από διάφορους οικονομικούς παράγοντες

Αυτή η απαίτηση οδηγεί συνεχώς στην συνειδητή παραγωγή `θεματικών πάρκωνrsquo

23 httptranskathimerinigr4dcgi_w_articles_taxworld_12_20092006_165039 Κείμενο Ηλέκτρα Σαμοΐλη

20

Τα σύνορα τον σύγχρονων πάρκων

Στα τέλη του 1980 μία μικρή μάχη ξέσπασε στο Tompkins

Square Park ένα μικρό πάρκο στο East Village της Νέας Υόρκης Το

μέρος είχε μετατραπεί σε στέκι για τους άστεγους τους αλκοολικούς

και τους ναρκομανείς Κάποια στιγμή η αστυνομία προσπάθησε να

επανακτήσει τον έλεγχο με το να κλείνει το πάρκο την νύχτα Η μάχη

του Tompkins Square είναι διάσημο παράδειγμα για την μάχη του

νοήματος του δημόσιου χώρου (Smith 1992) Είχε η παρέμβαση της

αστυνομίας ως πρόθεση πραγματικά να πολεμήσει την κατάληψη

αυτών των ομάδων Ή ήθελε να υποβαθμίσει την ίδια την έννοια του

δημόσιου χώρου Ο Smith παρουσιάζει εκείνα τα στοιχεία που

αποδεικνύουν ότι στην πραγματικότητα η προσπάθεια αφορούσε την

`εξημέρωση` της κουλτούρας του πάρκου που ταιριάζει απόλυτα με

την στρατηγική της βελτίωσης της γειτονιάς γύρω από το πάρκο με την

`εισβολή` νέων οικονομικά ευνοημένων group να καταλαμβάνουν

έναν χώρο που παραδοσιακά ανήκε σε οικονομικά ασθενέστερους24

Δηλαδή το ίδιο που συμβαίνει και στην περιοχή του Κεραμεικού στην Αθήνα

όπου τα τελευταία χρόνια υπάρχει έντονο ενδιαφέρον από πολιτικούς μηχανικούς και

κατασκευαστικές εταιρίες για ανέγερση πολυκαταστημάτων εμπορικών κέντρων και

πολυτελών κατοικιών

Σήμερα μπορούμε να προσεγγίσουμε και να αναλύσουμε την

περίπτωση του Tompkins Square με έναν άλλο τρόπο Στο πάρκο δόθηκε

ένας νέος τρόπος διαχείρισης Αυτό που γίνεται αμέσως ορατό είναι το

μεγάλο διαχωριστικό που χωρίζει το πάρκο σε υπό-χώρους (όπως και σε

άλλα πάρκα στο Μανχάταν) Τα πάντα φαίνονται διαφορετικά από την

στιγμή που η αστυνομία προσπάθησε να ελέγξει την κατάσταση

Διαφορετικά groups έχουν βρει το δικό τους κομμάτι σε αυτό το μικρό

πάρκο τις ζεστές μέρες οι άστεγοι καταλαμβάνουν τον μικρό χώρο στα

παγκάκια αυτοί που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα προτιμούν τις 24 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain NAi Publishers 2001 σελ 20

21

περιοχές με την άμμο οι έφηβοι παίζουν μπάσκετ στο κλειστό τερέν του

μπασκετμπολ τα παιδιά παίζουν στον παιδότοπο που περικυκλώνεται

από βαριές σιδερένιες μπάρες και οι αναρχικοί οι μικρές οικογένειες και

οι yappies ξεχωριστά ο καθένας συνυπάρχουν στα τμήματα του πάρκου

που έχουν γκαζόν Κάποιοι πιστεύουν ότι τα διαχωριστικά του πάρκου

είναι η απόδειξη της εγκατάλειψής του ως δημόσιου χώρου (Smith

1992) Αλλά μήπως συμβαίνει το αντίθετο Η αξία της περίπτωσης του

Tompkins Square έγκειται στο ότι λειτούργησε ως παράδειγμα μίας

μάλλον στενοκέφαλης και συντηρητικής προσέγγισης Πολλές `φυλές

των πόλεων` φαίνεται να έχουν καταλάβει τον χώρο του πάρκου

επιδεικνύοντας όλες τις αποχρώσεις του East Village μέσα σε ένα μικρό

πάρκο Τα διαχωριστικά μετατρέπονται σε σύμβολα της τάξης

οριοθετούν χωρίς να απομονώνουν ή να αποκλείουν Το Tompkins

Square Park λειτουργεί σαν μία σκηνή όπου ανά πάσα στιγμή γίνεσαι

το θέαμα και ο θεατής και αυτό σε κάνει λειτουργικό μέλος του

δημόσιου χώρου25

Τα διαχωριστικά σχεδόν από την αρχή του 20ου αιώνα χρησιμοποιούνται στα

πάρκα Μεταφορικά τα αντιλαμβανόμαστε σαν `κορνίζες` αλλά στην

πραγματικότητα λειτουργούν περισσότερο ως σύμβολα οριοθέτησης Τα πάρκα είναι

οι δημόσιοι κήποι των πόλεων και εξορισμού οι κήποι αφορούν κλειστούς χώρους

Επίσης ένα διαχωριστικό ορίζει έναν χώρο Εάν αυτός ο χώρος είναι

προσδιορισμένος ως δημόσιος τότε εμείς καταλαβαίνουμε ότι αυτός ο χώρος είναι

ιδιαίτερος με προσδιορισμένη χρήση που τον ξεχωρίζει από τους άλλους δημόσιους

χώρους και απαιτεί από εμάς την ανάλογη συμπεριφορά σε σχέση με τους ισχύοντες

κανόνες

Αυτή η οπτική επάνω στον προσδιορισμό των δημόσιων χώρων προσφέρει

έναν άλλο τρόπο σκέψης επάνω στις μέχρι τώρα πιο διαδεδομένες αρχές του ντιζάιν

των πάρκων Αυτή η συμβολική σημασία του φράχτη συχνά έρχεται σε αντιπαράθεση

με την αρχή του ρευστού και ανοιχτού ουδέτερου και πολυσυλλεκτικού χώρου που

έχει την αναφορά του στην μοντέρνα `αστικοποίηση` Η αντικατάσταση των πάρκων

με κοινόχρηστους `πράσινους` χώρους θολώνει την ιδέα της προσβασιμότητας και

25 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 21

22

της χρήσης των δημόσιων χώρων Αυτός ο τρόπος σχεδιασμού των δημόσιων χώρων

έχει τις αναφορές του στο μοντέρνο κίνημα Παρόλα αυτά πολλά από τα σύγχρονα

σχέδια για πάρκα και κήπους έχουν ως αναφορά τους τον ρευστό και ανοιχτό χώρο

Η ιδέα του `διαχωριστικού για μεγαλύτερη προσβασιμότητα` παρουσιάζει ένα

εναλλακτικό σχέδιο στρατηγικής για τον σχεδιασμό των δημόσιων χώρων

Ο καλά σχεδιασμένος τρόπος διασύνδεσης και χωρικότητας προωθούν την

δημόσια προσβασιμότητα και ανταλλαγή αλλά κανείς δεν μπορεί να περιμένει μία

καθολική λύση από ένα τέτοιο τρόπο σχεδίασης Τέτοιου τύπου στρατηγικές

σχεδίασης είναι θεμελιώδεις και μπορούν να έχουν μία `υποστηρικτική πολιτική` η

εξασφάλιση της ασφάλειας είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας

Όχι πολύ μακριά από το Tompkins Square Park βρίσκεται η

πόλη Stuyvesant Στην τυπολογία της κατασκευής της βρίσκουμε το

πλάνο σχεδιασμού του Le Corbusier Για πολλούς ανθρώπους αυτός ο

μοντερνιστικός τρόπος σχεδίασης μίας μικρής σε κλίμακα πόλης

καταστρέφει την ποικιλομορφία της Τεράστιες κτιριακές

εγκαταστάσεις ομογενοποιημένες και με περιορισμένες λειτουργίες

εμφανίζονται σε όλη την Ευρώπη και την βόρεια Αμερική μετά τον

δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Τώρα πια είναι γνωστές ως `πολύ-

προβληματικά` projects και αυτό βέβαια αν δεν έχουν ήδη ανατιναχτεί

ή κατεδαφιστεί Παρόλα αυτά όποιος τολμήσει να μπει σε αυτές τις

κτιριακές εγκαταστάσεις μένει έκπληκτος από το `σαν-πάρκο` καλά

διατηρημένο και καλά διαχειριζόμενο χώρο σαν όαση που προσωρινά

κλείνει έξω την χαοτική αστική ζωή Τέτοιου είδους κτιριακές

εγκαταστάσεις μάς δείχνουν ότι η σωστή διαχείριση του δημόσιου

χώρου μπορεί να δημιουργήσει περιβάλλοντα στα οποία κανείς δεν

εξαιρείται αλλά αντίθετα είναι ευπρόσδεκτος26

Η ιδέα της `χρήσης του διαχωριστικού για την διευκόλυνση της κοινής

πρόσβασης` ανεγείρει το πιο γενικό ερώτημα του νοήματος του διαχωριστικού και

των νέων ηλεκτρονικών συστημάτων ασφαλείας Τα περιστρεφόμενα κάγκελα

ασφαλείας στους σταθμούς του μετρό και οι ηλεκτρονικές πύλες ασφαλείας των

αεροδρομίων των καταστημάτων και τώρα σε πολλές βιβλιοθήκες και αρκετά

26 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 23

23

σχολεία κυρίως στην Αμερική είναι πλέον κοινό στοιχείο του αστικού τοπίου (μαζί με

τις ευρέως διαδεδομένες κλειστού κυκλώματος βιντεοκάμερες) εκφράζοντας έτσι ένα

ελεγχόμενο περιβάλλον μέσω της τεχνολογίας Με ευκολία μπαίνουμε στην

διαδικασία να δούμε αυτές τις μεθόδους στον δημόσιο χώρο ως περιοριστικές για την

ελευθερία μας Αλλά πότε και ποιους ενοχλούν αυτοί οι περιορισμοί Οι ηλεκτρονικές

πύλες των αεροδρομίων μάλλον έχουν μία κατευναστική ιδιότητα ο αποκλεισμός της

παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς διατηρεί την πίστη μας για την ασφάλεια της πτήσης

Οι ηλεκτρονικές πύλες των αεροδρομίων δείχνουν ότι αυτές η εταιρίες στις οποίες

στηριζόμαστε κάνουν τα πάντα για να μας εξασφαλίσουν το αίσθημα της ασφάλειας

Σημαντικό στοιχείο είναι το γεγονός ότι οι κάμερες παρακολούθησης με

ανιχνευτές μετάλλων στα αεροδρόμια στα καταστήματα κλπ είναι σε μεγάλο βαθμό

αντικειμενικές Ο αποκλεισμός δεν βασίζεται στα χαρακτηριστικά ή στο ντύσιμο

αλλά στην παρουσία μετάλλου Αυτό που μετράει είναι η κατοχή κάποιου μεταλλικού

αντικειμένου που θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή για το κοινό που συνωστίζεται

στα αεροδρόμια ή για την κλοπή αγαθών από τα καταστήματα

Σε αυτές τις περιπτώσεις η τεχνολογία στην πραγματικότητα είναι ένα συν

για την δημιουργία δημόσιων χώρων Εν μέρει τα διαχωριστικά αναλαμβάνουν την

ευθύνη για τα άτομα με ροπή προς την παραβατικότητα (Latour 1986)27 να πληρώσω

το εισιτήριο του Μετρό Να κλέψω αυτό το βιβλίο Τα συστήματα ασφαλείας όχι

μόνο μας σώζουν από τέτοια ηθικά διλήμματα αλλά μπορούν να κάνουν έναν χώρο

πιο δημόσιο μία βιβλιοθήκη που μπορείς να έχεις πρόσβαση μόνο με πάσο ή κάρτα

μέλους παραμένει ένα αποκλεισμένο μέρος και δεν λειτουργεί ως δημόσιος χώρος

Μία βιβλιοθήκη που μόνο ελέγχει εάν το βιβλίο νομίμως έχει δανειστεί έχει την

δυνατότητα να εξελιχθεί σε δημόσιο χώρο

Η βιβλιοθήκη του Rotterdam είναι ένα παράδειγμα του πώς μπορεί μία

βιβλιοθήκη να αναπτυχθεί σε δημόσιο χώρο Αυτή η βιβλιοθήκη είναι

ανοιχτή σε όλους Υπάρχει έλεγχος μόνο κατά την έξοδο όπου και

χρησιμοποιείται σύστημα ασφαλείας Το κοινό αποτελείται από άτομα

διαφορετικών ομάδων και κάνει μαζικά χρήση της βιβλιοθήκης Αυτή η

ποικιλότητα των ανθρώπων ο καθένας από αυτούς με τον δικό του τρόπο

κάνει χρήση της βιβλιοθήκης στην αίθουσα των περιοδικών μαζεύονται

27 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 23

24

κυρίως άνδρες ξένης εθνικότητας για να διαβάσουν εφημερίδες άλλων

χωρών νεαροί που σερφάρουν στο internet άνθρωποι που παίζουν σκάκι

στα ειδικά τραπέζια για σκάκι φοιτητές που μελετούν στα πιο

απομονωμένα σημεία της βιβλιοθήκης κλπ Και όλα αυτά σε έναν χώρο που

θυμίζει εμπορικό κέντρο28

Ο Δήμος Ζωγράφου

Ο δήμος Ζωγράφου έκτασης 9000 στρεμμάτων και με 75000 περίπου

κατοίκους υπάγεται σήμερα στο γενικότερο πολεοδομικό συγκρότημα των

Αθηνών και εντάσσεται γεωγραφικά στα ανατολικά προάστια της

πρωτεύουσας Λόγω της εγγύτητάς του με το κέντρο παρουσιάζει παρόμοια

χαρακτηριστικά δόμησης Παρά ταύτα είναι περιοχή πλούσια σε πράσινο που

συγκεντρώνεται κυρίως στους πρόποδες του Υμηττού Ο Δήμος απέκτησε

αξία λόγω της οικοδόμησης της Πανεπιστημιούπολης και της

Πολυτεχνειούπολης με αποτέλεσμα να παρουσιάζει υψηλές τιμές στα

ενοικιαζόμενα διαμερίσματα

Η περιοχή παλιά ήταν δασικό και καλλιεργήσιμο έδαφος με πλούσια

βλάστηση καλλιέργειες δάσος και αλσάκια Στα μέσα του 20ού αιώνα με

την πολεοδόμηση της Αθήνας αναπτύχθηκε η περιοχή Τα δάση της περιοχής

κυρίως με πεύκα βρίσκονται στο νότο νοτιοανατολικό και ανατολικό μέρος

Το 1902 ο Ιωάννης Ζωγράφος βουλευτής στο κόμμα του Θεόδωρου

Δηλιγιάννης αγόρασε μια μεγάλη έκταση από τη χήρα Βουρνάζου και στη

συνέχεια τη ρυμοτόμησε σε οικόπεδα τα οποία πουλούσε με δόσεις 112 δρχ

το μήνα Τα πρώτα σπίτια άρχισαν να κτίζονται στα κτήματα του

laquoΖωγράφουraquo το 1919 Δέκα χρόνια μετά αριθμούσαν 100 Από εκείνους τους

πρώτους οικιστές φτιάχτηκε και ο πρώτος ξύλινος ναΐσκος προς τιμή του

Αγίου Θεράποντα που σήμερα είναι ο επιβλητικότερος στη περιοχή Η νότια

πλευρά του Ζωγράφου ήταν το άλλοτε ρέμα του Χουσεΐν μπεη στη βόρεια

28 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 24

25

πλευρά του οποίου είχε κτισθεί το θεραπευτήριο του Συγγρού Αυτό το ρέμα

καλύφθηκε στις αρχές του 1960 επί Βασιλέως Παύλου

Το 1929 η περιοχή Ζωγράφου έγινε κοινότητα με πρώτο πρόεδρο τον

γιο του Ιωάννη Ζωγράφου τον Σωτήριο Ζωγράφο Το 1947 η κοινότητα

Ζωγράφου ανακηρύχθηκε Δήμος στον οποίο περιλαμβάνονταν οι συνοικίες

Γουδή τα Άνω Ιλίσια (πρώην Καπόνια) τα Ιλίσια παρά την κοίτη του

ποταμού Ιλισού που ξεκίναγε από την Αγία Ελεούσα στη σημερινή συνοικία

της Πανεπιστημιούπολης29

Πάρκο στα Ιλίσια

Μια πράσινη γραμμή ακολουθεί την οδό Μιχαλακοπούλου στα Ιλίσια

ξεκινώντας από την οδό Ηριδανού που διακόπτεται από την οδό Αλκάνος για να

σταματήσει στο ύψος της οδού Αιγινήτου Δ

Αυτή η πράσινη γραμμή φαίνεται να δημιουργήθηκε από τη μία για να

καλύψει την ανάγκη της πόλης για πράσινο κι από την άλλη για να λειτουργήσει σαν

δημόσιο πάρκο Αυτό μπορούμε εύκολα να το συμπεράνουμε από την έντονη και

πυκνή βλάστηση που υπάρχει στον χώρο αλλά και από τα παρελκόμενα αντικείμενα

που έχουν τοποθετηθεί προσπαθώντας να δηλώσουν τη χρηστική τους αξία ενώ

βρίσκονται ατάκτως ερριμμένα καθ όλο το μήκος και το πλάτος του πάρκου Τα

περισσότερα από αυτά τα αντικείμενα είναι αδύνατον να χρησιμοποιηθούν μιας και

βρίσκονται στα πιο δυσπρόσιτα και απίθανα σημεία του πάρκου Η προσβασιμότητα

στο μεγαλύτερο μέρος του είναι πολύ δύσκολη ενώ τον χειμώνα γίνεται δυσκολότερη

με την έλλειψη πλακόστρωσης Το πάρκο ξεκινάει σαν μία νησίδα που όσο ανεβαίνει

πλαταίνει για να καταλήξει στο κύριο κομμάτι της που βρίσκεται μεταξύ των δρόμων

Αλκμάνος και Αιγινήτου Αυτό το κομμάτι του πάρκου είναι αρκετά μεγάλο και

εξοπλισμένο με παγκάκια αγάλματα ένα σιντριβάνι και φυσικά πυκνή βλάστηση Η

επισκεψιμότητα του πάρκου είναι σχετικά περιορισμένη με λίγους ανθρώπους

κυρίως αυτούς που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα Το σιντριβάνι του πάρκου είναι

εξάγωνο αρκετά μεγάλο με έναν πίδακα στο κέντρο που φτάνει στην αποκορύφωση

29 httpelwikipediaorgwikiΖωγραφου

26

του τα 6 με 7 μέτρα ύψος ενώ περιστοιχίζεται από ένα δαχτυλίδι με μικρότερους

πίδακες

Τα γλυπτά του πάρκου χωρίζονται σε τρία ήδη 1) Μινιμαλιστικές γλυπτικές

κατασκευές μικρού μεγέθους που βρίσκονται διάσπαρτες κυρίως από την πλευρά της

οδού Αλκμάνος μέσα στα παρτέρια με τα λουλούδια και τα δέντρα (ο εντοπισμός

τους είναι μάλλον μια περιπέτεια λόγω της οργιώδους βλάστησης στην οποία θα

νόμιζε κανείς ότι δεν έχει επέμβει ανθρώπινο χέρι αλλά και των ίδιων τον γλυπτών

που από κατασκευής μοιάζουν περισσότερο με μικρά τσιμεντένια καθίσματα) 2)

Φορμαλιστικά γλυπτά με επαναλαμβανόμενα μοτίβα που μοιάζουν να είναι

κατασκευασμένα στα τέλη της δεκαετίας του lsquo70 με δομή που θυμίζει τοτέμ και

αναγνωρίσιμες παραστάσεις (μια κουκουβάγια φυτικά μοτίβα κλπ) τοποθετημένα κι

αυτά στα παρτέρια που βρίσκονται στην πλευρά της οδού Αλκμάνος με ελάχιστη

προσβασιμότητα και δυσκολία εντοπισμού τους 3) Μπρούτζινη προτομή μικρού

μεγέθους που βρίσκεται περίπου στο μέσο του τρίτου κατά σειρά μέρους του πάρκου

και είναι και αυτή κρυμμένη πίσω από δέντρα και θάμνους Η προτομή που

φιλοτέχνησε ο Louis Alberto Pantoja το 2000 έγινε προς τιμή του Francisco de

Miranda του επαναστάτη της Βενεζουέλας που γεννήθηκε στο Caracas 28 Μαρτίου

του 1750 και πέθανε στις φυλακές του El Arsenal de la Carraca Cadiz 14 Ιουλίου του

1816

Αυτή η προτομή εγείρει αρκετά ερωτήματα σε σχέση με τον τόπο που

βρίσκεται την λειτουργία που παρέχει αλλά και την ιστορία του απεικονιζόμενου

Η προτομή τοποθετήθηκε στο πάρκο το 2001 σε μία προσπάθεια του δήμου

Αθηναίων να γεμίσει όσο το δυνατόν περισσότερους δημόσιους χώρους με αγάλματα

και προτομές ενόψει των ολυμπιακών αγώνων της Αθήνας του 2004

Χαρακτηριστικά είναι τα άρθρα που δημοσιευτήκαν λίγα χρόνια αργότερα

Όσο για τον Δημήτρη Αβραμόπουλο φάνηκε η προτίμησή του

για τις προτομές με αποκορύφωμα τη δημιουργία του laquoΠάρκου

Ελλήνων Λογοτεχνώνraquo μπροστά από το Πνευματικό Κέντρο Πληθώρα

τέτοιων δωρεών αποδέχθηκε άκριτα ο δήμος Αθηναίων εκείνη την

περίοδο Έτσι εξηγείται και η παρουσία του αγάλματος του στρατηγού

Χοσέ Αρτίγας laquoελευθερωτή της Ουρουγουάηςraquo στη

Μιχαλακοπούλου Στα περισσότερα βάθρα υπήρχε και το όνομα του

27

τότε δημάρχου ακόμα και μέσα στο νόμισμα της στήλης της

laquoΔραχμήςraquo 7 - 0802200430

Η απουσία πολιτικής χαρακτήριζε την πολιτική του Δήμου

Αθηναίων για τα έργα τέχνης σε δημόσιους χώρους Οχι μόνο

πρόσφατα αλλά τουλάχιστον τα τελευταία 30 χρόνια Επί δημαρχίας

Αβραμόπουλου μια καλλιτεχνική επιτροπή που τώρα έχει καταργηθεί

δεχόταν τις προτάσεις για δωρεές έργων στην πλειονότητά τους

αμφιβόλου ποιότητας laquoΚάθε σύλλογος έκανε και μια δωρεά

προσπαθώντας με προτομές να τιμήσει τις προσωπικότητες που

συνδέθηκαν με τον τόπο τουraquo συνεχίζει ο Π Λουκάκος

Προς το παρόν ξεχάστε τα αυτά Η αποδοχή των δωρεών έχει

παγώσει και για το λόγο αυτό τους τελευταίους μήνες δεν έχει

τοποθετηθεί ούτε ένα καινούριο υπαίθριο γλυπτό στην Αθήνα -με

εξαίρεση το άγαλμα του Μεγάλου Αλέξανδρου έργο του Γιάννη

Παππά που ενδεχομένως να τοποθετηθεί απέναντι από το Ρεξ Εχουν

όμως παγώσει και οι διαγωνισμοί και οι αναθέσεις laquoΤο νομοθετικό

πλαίσιο απαγορεύει τις αναθέσεις έργων ακόμα και τον μεγαλύτερο

γλύπτη της Ελλάδας να έχουμε μπροστά μας Αναθεση μπορεί να γίνει

μόνο για ποσό έξι χιλιάδων ευρώ έτσι όμως δεν μπορούμε να μιλάμε

για κάποιο γλυπτό με αξιώσειςraquo διευκρινίζει ο Π Λουκάκος (7 -

08022004)31

Για τον μέσο Αθηναίο πολίτη που επισκέπτεται το πάρκο ο Francisco de

Miranda δεν σημαίνει απολύτως τίποτα και θα ήταν παράδοξο να περιμένουμε κάτι

τέτοιο Άρα γιατί επιλέχθηκε αυτός ο επαναστάτης της Βενεζουέλας για να

διακοσμήσει με την προτομή του έναν δημόσιο χώρο της Αθήνας Και εντέλει ποίος

είναι ο Francisco de Miranda

30 Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=3325212 31 Παρής Σπίνου Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=98141564

28

Francisco de Miranda32

Ο Sebastiaacuten Francisco de Miranda y Rodriacuteguez γνωστός περισσότερο ως

Francisco de Miranda συμμετείχε στην επανάσταση της Βενεζουέλας Παρόλο που τα

σχέδια του για την ανεξαρτησία των ισπανόφωνων αποικιών της Αμερικής απέτυχαν

θεωρήθηκε ως ο πρόδρομος του Simoacuten Boliacutevar που κατά τη διάρκεια του αμερικανό-

ισπανικού πολέμου απελευθέρωσε με επιτυχία μεγάλο μέρος της νοτίου Αμερικής Ο

Miranda έζησε μία ταραχώδη ζωή Ως ιδεαλιστής ανέπτυξε ένα πρωτοποριακό σχέδιο

για να ελευθερώσει και να ενοποιήσει την λατινική Αμερική αλλά οι φιλοδοξίες και

επιδιώξεις του για την ανεξαρτησία της νοτίου Αμερικής απέτυχαν το 1812 τον

παρέδωσαν στους εχθρούς του και μετά από τέσσερα χρόνια το 1816 πέθανε σε

ισπανική φυλακή Παρόλα αυτά δεκατέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο του το

μεγαλύτερο μέρος της ισπανόφωνης Αμερικής ήταν ελεύθερο

Ο Miranda γεννήθηκε μέσα σε μία μεγαλοαστική οικογένεια ο πατέρας του

Sebastian de Miranda Ravelo ήταν εύπορος έμπορος με καταγωγή από τις Κανάριες

Νήσους ενώ και η μάνα του Francisca Antonia Rodriacuteguez de Espinoza καταγόταν από

πλούσια οικογένεια της Βενεζουέλας Ο Miranda πήγε στα καλύτερα ιδιωτικά σχολεία

και στα ακριβότερα κολλέγια ενώ κατά την διάρκεια της φοίτησής του δεχόταν

ρατσιστικά πειράγματα για την καταγωγή του Έτσι δεν απολάμβανε τα οφέλη της

υψηλής κοινωνίας μιας και υπήρχε συνεχής αμφισβήτηση από την αριστοκρατία της

εποχής Σαν αποτέλεσμα αυτής της αποδοκιμασίας ο Miranda παρουσίαζε την εικόνα

του φαντασμένου με πομπώδεις αφηγήσεις και μυθεύματα

Γύρω στο 1771 ο Miranda αγόρασε το αξίωμα του καπετάνιου του ισπανικού

στόλου (όχι κάτι ασυνήθιστο για την εποχή) Ενώ υπηρετούσε ως καπετάνιος δίπλα

στον στρατηγό Juan Manuel de Cajigal y Monserrat (1739-1811) απέκτησε

ενδιαφέρον για τον αγώνα υπέρ της ανεξαρτησίας της ισπανόφωνης Αμερικής

Υπό τον Cajigal ο Miranda συμμετείχε στην μάχη της Pensacola το 1781

υπερασπιζόμενος την ισπανική κυριαρχία σε αυτό που ονομάζουμε σήμερα Florida

των ΗΠΑ Αυτή η συμμετοχή του τού χάρισε το αξίωμα του συνταγματάρχη

32 httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

29

Από το 1791 ο Miranda απέκτησε ενεργό ρόλο στην γαλλική επανάσταση Στο

Παρίσι ήταν φίλος με τον Girondiste Jacques Pierre Brissot και τον Jeacuterocircme Peacutetion de

Villeneuve και για σύντομο χρονικό διάστημα υπηρέτησε σαν στρατηγός στον

επαναστατικό στρατό που διοικούνταν από τον Charles Franccedilois Dumouriez Τον

Απρίλιο του 1793 ο Miranda συνελήφθη και κατηγορήθηκε για προδοσία Στη δίκη

όμως ήταν τόσο ήρεμος και πειθήνιος που κρίθηκε αθώος Παρόλα αυτά οι

κατηγορίες του Marat και των συντρόφων του δεν καταλάγιασαν Συνελήφθη ξανά

τον Ιούνιο του 1793 και φυλακίστηκε

Ο Miranda φαίνεται να επιβίωσε από έναν συνδυασμό ευνοϊκής τύχης και

πολιτικών συμφερόντων υπέρ του η επαναστατική κυβέρνηση απλά δεν μπορούσε να

συμφωνήσει για το τι έπρεπε να κάνει με αυτόν Παρέμεινε στις φυλακές του La Force

ακόμα και μετά από την πτώση του Robespierre τον Ιούλιο του 1794 ενώ

απελευθερώθηκε τον Ιανουάριο του επόμενου χρόνου Πεπεισμένος πλέον ότι η τροπή

που είχε πάρει η επανάσταση ήταν λάθος ξεκίνησε να συνωμοτεί με τους

αριστοκράτες εναντίον των επαναστατών και ταυτόχρονα τού έγινε πρόταση από

αυτούς να ηγηθεί του στρατού τους αλλά για άλλη μια φορά συνελήφθη και

εκδιώχθηκε από την χώρα

Η ζωή του ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τον αγώνα για ανεξαρτησία των

ισπανικών αποικιών στην Λατινική Αμερική Ο Miranda οραματιζόταν μία

ανεξάρτητη αυτοκρατορία η οποία να αποτελείται από όλες τις περιοχές που

βρίσκονταν υπό την κατοχή των ισπανών και των πορτογάλων και να απλώνεται από

τον ποταμό του Μισισιπή μέχρι το Cape Horn Αυτή η αυτοκρατορία θα ήταν υπό την

ηγεμονία μίας βασιλευόμενης οικογένειας που θα ονομαζόταν `Inca` προς τιμή του

ένδοξου ινδιάνικου λαού

Με την βοήθεια της μεγάλης Βρετανίας ο Miranda αποπειράθηκε να εισβάλει

στη Βενεζουέλα το 1806 Το ίδιο διάστημα η Βρετανία ήταν σε πόλεμο με την

Ισπανία και σύμμαχος του Ναπολέοντα Το 1793 ο Miranda πήγε στην Ουάσινγκτον

για να συναντήσει τον πρόεδρο Thomas Jefferson Η συνάντηση έγινε αλλά δεν

υπήρξε καμία ανάμιξη στα σχέδια του Miranda Έτσι άρχισε να οργανώνει κρυφά μία

εκστρατεία για την απελευθέρωση της Βενεζουέλας ναυλώνοντας ένα πλοίο που

ονόμασε Leander προς τιμήν του μεγαλύτερού του γιου

30

Στο Jacmel Haiti ο Miranda απέκτησε άλλα δύο πλοία το Bee και το

Bacchus μαζί με το πλήρωμά τους Στις 12 Μαρτίου στο Jacmel ο Miranda

ανάρτησε την πρώτη σημαία της Βενεζουέλας στο Leander την οποία και είχε

σχεδιάσει μόνος του Στις 28 Απριλίου ο μικρός αυτός στόλος κατελήφθη από τα

ισπανικά πολεμικά πλοία στις ακτές της Βενεζουέλας Μόνο το Leander κατάφερε να

αποδράσει Εξήντα άντρες αιχμαλωτίστηκαν και δικάστηκαν και δέκα από αυτούς

στάλθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα Το Leander με το πλήρωμά του

ανασυντάχθηκαν στα βρετανικά νησιά Barbados και Trinidad Στις 3 Αυγούστου η

εκστρατεία έφτασε στο La Vela de Coro καταλαμβάνοντας το φυλάκιο για πρώτη

φορά σηκώθηκε η σημαία της Βενεζουέλας στα χώματα της Πριν ξημερώσει το

επόμενο πρωινό η εκστρατεία κατέλαβε το Coro αλλά δεν δέχτηκε καμία βοήθεια

από τους κατοίκους της πόλης Υπό την απειλή της ήττας οι άνδρες υποχώρησαν

περιμένοντας ενισχύσεις Συνειδητοποιώντας ότι δεν μπορούσε να κρατήσει άλλο την

πόλη ο Miranda διέταξε τον στρατό του να σαλπάρει ενώ όλον τον επόμενο χρόνο

περίμενε στα νησιά της καραϊβικής για ενισχύσεις που δεν έφτασαν ποτέ Κατά την

επιστροφή του στην Βρετανία ο Miranda βρήκε μεγαλύτερη υποστήριξη από την

βρετανική κυβέρνηση Το 1808 συντάχθηκε και στάλθηκε μεγάλη στρατιωτική

δύναμη για να επιτεθεί στην Βενεζουέλα αλλά η εισβολή του Ναπολέοντα στην

Ισπανία ξαφνικά μετέτρεψε τους Ισπανούς σε σύμμαχους της Βρετανίας και έτσι

έληξε άδοξα και αυτή η προσπάθεια

Όταν τελικά η Βενεζουέλα απέκτησε την ανεξαρτησία της στις 19 Απριλίου

του 1810 στάλθηκε αντιπροσωπεία στην Βρετανία για την αναγνώριση του

νεοσύστατου κράτους Αυτή η αντιπροσωπεία έπεισε τον Miranda να γυρίσει στην

πατρίδα του και την ίδια χρονιά εκλέχθηκε ως αντιπρόσωπος του El Pao της επαρχίας

της Βαρκελώνης Στις 5 Ιουνίου του 1811 καθιερώθηκε επίσημα η τρίχρωμη σημαία

που ο Miranda είχε σχεδιάσει

Στα χρόνια που ακολούθησαν η τύχη του Miranda αλλά και του νεοσύστατου

κράτους δεν ήταν ευνοϊκή Ο στρατός των δημοκρατικών απέτυχε να κατακτήσει

περιοχές της Βενεζουέλας που παρέμεναν υπό το βασιλικό καθεστώς Επιπροσθέτως

η Βενεζουέλα χάνει την ισπανική αγορά και το κύριο εξαγόμενο προϊόν της το κακάο

Αυτό σήμανε την οικονομική κρίση που κυρίως έπληξε τις μεσαίες και χαμηλές

τάξεις χάνοντας τον ενθουσιασμό τους για την δημοκρατία Στης 4 Ιουλίου η

31

Βαρκελώνη τάχτηκε υπέρ του βασιλικού καθεστώτος Η γειτονική Cumanaacute

αποκόπηκε από το δημοκρατικό κέντρο και αρνήθηκε να αναγνωρίσει την

δικτατορική κυριαρχία του Miranda ως στρατιωτικού διοικητή Υπό αυτές τις

συνθήκες μία ισπανική φρεγάτα με διοικητή τον Domingo Monteverde κατάφερε

από μία μικρή ομάδα στρατιωτών που διέθετε να δημιουργήσει έναν μεγάλο στρατό

από οικειοθελείς κατοίκους που τον ακολούθησαν ως την Valencia αφήνοντας τον

Miranda να κατέχει μόνο ένα μικρό μέρος της κεντρικής Βενεζουέλας Στα μέσα

Ιουλίου ο Monteverde είχε καταλάβει την Valencia ενώ ο Miranda έβλεπε ότι η

κατάσταση είχε γίνει απελπιστική Άρχισε τις διαπραγματεύσεις με τον Monteverde

για παύση πυρός στις 25 Ιουλίου του 1812 Παρόλο που στη συμφωνία για παύση

πυρός υπήρχε πολιτική αμνηστία ο Miranda προσπάθησε να διαφύγει από το λιμάνι

του La Guaira με βρετανικό πλοίο Ο συνταγματάρχης των επαναστατών Boliacutevar

κατηγόρησε τον Miranda για προδοσία Έτσι ο Miranda συνελήφθη και παραδόθηκε

στον ισπανικό βασιλικό στρατό

Ο Miranda πέθανε σε κελί των φυλακών Cuatro Torres το 1816 ενώ η

υπόθεση του ακόμα εκκρεμούσε Η ταφή του έγινε σε μαζικό τάφο πράγμα που

καθιστούσε αδύνατη την αναγνώρισή του αφήνοντας άδειο τον τάφο του στο εθνικό

πάνθεον της Βενεζουέλας

Οι περιπέτειες του Miranda μας ταξιδεύουν σε έναν κόσμο πέρα από τον χώρο

και τον χρόνο που μπορεί να μας συναρπάσει με τον εξωτισμό του Η προτομή του

είναι μία ανθρώπινη κατασκευή ένας μηχανισμός που μπορεί να παρακινήσει

κάποιους περαστικούς να ασχοληθούν με τις περιπέτειες και τα κατορθώματά του

δημιουργώντας μία άλλη παράλληλη πραγματικότητα

Αλλά και το ίδιο το πάρκο λειτουργεί σαν μία άλλη παράλληλη

πραγματικότητα προσομοιώνοντας ένα `δεδομένο` φυσικό περιβάλλον ενώ στην

πραγματικότητα είναι μία κατασκευή Η αίσθηση ότι περπατάς στη φύση είναι

ψευδής και παρόλο που το συγκεκριμένο πάρκο με την έλλειψη συντήρησης έχει ένα

λόγο παραπάνω να δίνει αυτή την εντύπωση δεν παύει να είναι ένας

κατασκευασμένος κήπος μία μίμηση

Το πρόβλημα σε αυτούς τους χώρους ξεκίνα από την στιγμή που δεν μπορούν να

χρησιμοποιηθούν ως αυτό που προσομοιώνουν μέσα από μία πραγματική βιωμένη

32

εμπειρία Αντίθετα λειτουργούν σαν προβολή που μας αποσωματοποιεί παρέχοντάς

μας την ελάχιστη διάδραση

Σώμα

Από την στιγμή που γεννιόμαστε μέχρι την στιγμή που θα πεθάνουμε έχουμε

το σώμα μας Δεν μπορούμε να υπάρξουμε χωρίς αυτό έχουμε σάρκα που μπορεί να

τραυματιστεί έχουμε κόκαλα που μπορεί να σπάσουν Ότι αντιλαμβανόμαστε από

τον περιβάλλοντα χώρο προέρχεται από τις αισθήσεις μας δια μέσου του σώματος

μας Οι αισθήσεις μας δεν μπορούν να λειτουργήσουν αυτόνομα

Ο Drew Leder στο βιβλίο του Absent Body (1990) μιλάει για το σώμα και πώς

με αυτό αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο

Με έναν σημαντικό τρόπο το ζωντανό σώμα βοηθά στο να

δομηθεί ετούτος ο κόσμος σαν εμπειρία Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε

το νόημα και την φόρμα των πραγμάτων χωρίς την αναφορά των

σωματικών δυνάμεων δια μέσου των οποίων αντιλαμβανόμαστε (οι

αισθήσεις η κίνηση η γλώσσα οι επιθυμίες) Το ζωντανό σώμα δεν είναι

απλά άλλο ένα πράγμα στον κόσμο άλλα ένας τρόπος αυτός ο κόσμος να

υπάρχει33

Ο Drew Leder μιλάει για ένα σώμα που δρα ένα εμπειρικό σώμα Η

κατασκευή τόπων όπως το πάρκο της Μιχαλακοπούλου αφήνουν το σώμα χωρίς

δράση έξω από την εμπειρία του κόσμου Η αλληλεπίδρασή μας μέσω του σώματός

μας με τον κόσμο αφορά την διαδικασία μιας πρακτικής μάθησης του κόσμου Αν

πράγματι συμβαίνει αυτό γιατί κυρίως ο δυτικός κόσμος κατασκευάζει τόπους που

αποκλείουν την σωματοποιημένη εμπειρία όπως υλικής υπόστασης χώρους ή

ψηφιακούς τόπους που διαχωρίζουν και αποκλείουν το φυσικό σώμα

Κατά τη διάρκεια των σταυροφοριών τον 16ο αιώνα το σώμα

θεωρήθηκε αμαρτωλό και ασταθές λόγω της φθαρτότητάς του Έτσι

ξεκίνησε η `αναζήτηση της βεβαιότητα` (Quest for Certainty) σαν την οδό

33 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990 σελ

33

προς στην αλήθεια που είναι καθολική άχρονη και ανεξάρτητη από τις

ιδιοτροπίες του ανθρώπινου σώματος (Toumin 1990 cited in Shilling 2005

7)34

Τον 17ο αιώνα ο Καρτέσιος αναζητούσε αυτή τη βεβαιότητα Όταν ξύπνησε

από έναν εφιάλτη που βίωσε ως πραγματικό αισθάνθηκε ότι οι αισθήσεις του τον

εξαπάτησαν στο όνειρο Έτσι πείστηκε ότι ήταν πολύ λίγα αυτά για τα οποία

μπορούσε να ήταν βέβαιος γιατί τα πάντα ήταν μία θεϊκή απάτη

Είμαι πεπεισμένος ότι δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο ούτε

ουρανός ούτε γη ούτε πνεύμα ούτε σώμα Μήπως αυτό σημαίνει ότι κι

εγώ δεν υπάρχω Όχι εάν έχω πείσει τον εαυτό μου για κάτι (ή έχω

σκεφθεί το οτιδήποτε) τότε σίγουρα υπάρχω Αλλά υπάρχει κάποιος που

εξαπατά και που κατέχει ανώτερη δύναμη και επιδεξιότητα που

εξεπίτηδες και συνεχώς με εξαπατά Σε αυτή την περίπτωση

αναμφισβήτητα υπάρχω εάν με εξαπατά και τον αφήνω να με εξαπατά

όσο μπορεί τότε θα μου δείξει ότι δεν είμαι ένα τίποτα και έτσι θα

νομίζω ότι είμαι κάτι Οπότε αφού σκέφτηκα διεξοδικά το θέμα πρέπει

να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι αυτή η πρόταση είμαι άρα υπάρχω

είναι απαραιτήτως αληθής όταν τίθεται από μένα ή συλλαμβάνεται από

το μυαλό μου35

Στο τελευταίο μισό του 21ου αιώνα η εξέλιξη των ψηφιακών μέσων ανέπτυξε

αυτόν τον δυϊσμό του Καρτέσιου με την εμφάνιση της δυνητικής πραγματικότητας

Τα σώματά μας στον σύγχρονο ψηφιακό κόσμο είναι ακαθόριστα ενώ αναφέρονται

και ως `απόντα` Η ιδέα του απόντος σώματος ταυτίζεται με την θρησκεία και την

φιλοσοφία του δυτικού κόσμου όπου το πνεύμα μπορεί να υπάρξει διαχωρισμένο

από το σώμα Το σώμα μας στον ψηφιακό κόσμο φαίνεται να είναι απαρχαιωμένο και

να χρειάζεται τεχνολογικά ανεπτυγμένες προσθήκες που να το επεκτείνουν Αυτές οι

επεκτάσεις (VR γάντια VR κασκέτες κλπ) γίνονται μέρος της ενσώματης εμπειρίας

μας

34 Drew Leder The Absent Body όπ σελ 35 httpplatostanfordeduentriesdescartes-epistemology chapter4

34

Αυτές οι προσθήκες στο σώμα παραμένουν για τον καρτεσιανό δυϊσμό

αντικείμενα προσκολλημένα στο σώμα που και αυτό είναι αντικείμενο Η εμπειρία

δια μέσου των αντικειμένων ενεργοποιείται με τον νου Το μυαλό επιτυχώς

δραπετεύει από το σώμα και ταξιδεύει στον κόσμο ανεξάρτητα

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη36

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη είναι ένα διήγημα του συγγραφέα και φιλόσοφου

Στανισλάβ Λεμ Το διήγημα μιλάει για έναν βασιλιά και τον υπήκοό του ένα ρομπότ

που τον μεταφέρει σε ψηφιακά όνειρα προσομοιωμένες πραγματικότητες και

όμορφες πριγκίπισσες

Ο πόθος του βασιλιά Φερμουάριου να βρει την όμορφη πριγκίπισσα Ανείπωτη

τον οδήγησε σε μία καλύβα όπου κατοικούσε ένας άνθρωπος με πατριαρχικό

παρουσιαστικό

laquoΓυρεύεις την Ανείπωτη άθλιε κακομοίρη Και όμως ξέρεις πλήρως καλώς

ότι δεν έχει ζήσει καθόλου αυτά τα τελευταία πεντακόσια χρόνια και

επομένως ότι το πάθος σου είναι μάταιο και ασύμφορο Το μόνο που μπορώ

να κάνω για σένα είναι να σου επιτρέψω να τη δεις όχι βέβαια στην σάρκα

άλλα σ` ένα λογικά πληροφοριακό αντίγραφο ένα μοντέλο που είναι

ψηφιακό και όχι φυσικό στοχαστικό και όχι πλαστικό εργοδικό και λίαν

εξησφαλισμένα ερωτικό και όλα αυτά εις το Μαύρο Κιβώτιον που

κατασκεύασα τις ώρες της σχόλης μου με ότι πιο πρόχειρο βρήκα μπροστά

μουraquo

Η υπόσχεση του άνδρα ο βασιλιάς να δει την πριγκίπισσα σε αυτόν τον

προσομοιωμένο κόσμο είναι δελεαστική

laquoΑχ δείξε μου την δείξε μου την αμέσωςraquo φώναξε ο Φερμουάριος

ανατριχιάζοντας ολόκληρος Ο πατριάρχης έκανε laquoναιraquo με το κεφάλι έψαξε

36 Χοφσταντφερ Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993 Στανισλάβ Λεμ κεφ 6 Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ 117

35

στον αρχαίο τόμο για να βρει τις συντεταγμένες της πριγκίπισσας μετέφερε

την ίδια κι ολόκληρο το Μεσαίωνα σε διάτρητα δελτία κατέγραψε το

πρόγραμμα κατέβασε το διακόπτη σήκωσε το καπάκι του Μάυρου

Κιβώτιου

laquoΣκύψε να δειςraquo

Ο βασιλιάς έσκυψε κοίταξε και είδε ναι τον μεσαίωνα τέλεια

προσομοιωμένο εντελώς ψηφιακό και μη γραμμικό και να η Δανδηλία το

Παγοδάσος το παλάτι με τον Ηλιόπυργο το Ορνιθοτροφείο-Που-

Χλιμίντριζε ο Θησαυρός με τα Εκατό Μάτια Και να η ίδια η Ανείπωτη που

περπατούσε αργά στοχαστικά στην προσομοίωση του κήπου της και τα

κυκλώματά της λαμπύριζαν κόκκινα και χρυσαφιά καθώς έκοβε

προσομοιωμένα λουλούδια και υπό τον ήχο προσομοιώσεις τραγουδιών Ο

Φερμουάριος ανίκανος να περιορίσει περισσότερο τις ορμές του πήδηξε στο

Μάυρο Κουτί και ξετρελαμένος όπως ήταν προσπάθησε να μπει στον

κομπιουτερικό εκείνο κόσμο Ο πατριάρχης όμως γρήγορα έσβησε το ρεύμα

έδωσε μία σπρωξιά στον Βασιλιά και τον γκρέμισε στη γη και είπε

laquoΤρελέ Θέλεις να επιχειρήσεις το ακατόρθωτο Γιατί κανένα πλάσμα

φτιαγμένο από ύλη δεν μπορεί να μπει σ` ένα σύστημα που δεν είναι τίποτα

άλλο παρά η ροή και ο στρόβιλος αλφαριθμητικών στοιχείων ασυνεχών

συνδυασμών ακέραιων αριθμών το αφηρημένο υλικό από το οποίο είναι

φτιαγμένα τα ψηφίαraquo

laquoΜα εγώ θέλω θέλωraquo έσκουξε ο Φερμουάριος εκτός εαυτού και χτύπησε

το κεφάλι του στο Μαύρο Κουτί τόσο δυνατά που έκανε αυλάκιά στο

μέταλλο

Η επιθυμία του βασιλιά Φερμουάριου δεν μας είναι και τόσο ξένη οι ψηφιακοί

κόσμοι από την αρχή της δημιουργίας τους μας υποσχέθηκαν έναν κόσμο που μέχρι

τώρα τον βλέπαμε σε άλλα μέσα όπως το σινεμά αλλά μόνο από τις καρέκλες μας

Το ενδεχόμενο να μπορούμε να δράσουμε σε αυτούς τους χώρους εξάπτει την

φαντασία μας για εμπειρίες δίχως φυσικά όρια και φόβους επιβίωσης που αφορούν τη

σωματική μας ακεραιότητα

36

Τι γίνεται όμως με το αντάλλαγμα που πρέπει να καταβάλουμε για να βιώσουμε

αυτούς τους κόσμους

laquoΑν είναι τόσο αναλλοίωτος ο πόθος σου τότε υπάρχει ένας τρόπος με τον

οποίο μπορώ να σε συνδέσω με την πριγκίπισσα Ανείπωτη αλλά πρώτα θα

πρέπει να αποχωριστείς την παρούσα μορφή σου γιατί θα σου πάρω τις

συντεταγμένες σου και θα σε κάνω πρόγραμμα άτομο προς άτομο και θα

τοποθετήσω την προσομοίωσή σου σ` αυτόν τον μεσαιωνικά πλασμένο

κόσμο τον πληροφοριακό και αναπαραστατικό και εκεί θα μείνει

αντέχοντας όσο τα ηλεκτρόνια τρέχουν μέσα σ` αυτά τα σύρματα και πηδούν

από κάθοδο σε άνοδο Εσύ όμως όπως στέκεσαι τώρα μπροστά μου θα

εκμηδενιστείς έτσι ώστε η μόνη σου ύπαρξη θα είναι με τη μορφή δεδομένων

πεδίων και δυναμικών στατιστική ευρετική και απόλυτα ψηφιακήraquo

Εδώ εγείρεται το θέμα της ατομικής ταυτότητας Όταν κάνουμε ταξίδια σε αυτούς

τους κόσμους παραμένουμε οι ίδιοι Το θέμα είναι περίπλοκο γιατί σε αυτόν τον

δυϊσμό του σώματος και νου η ατομική ταυτότητα παύει να ανήκει και στα δύο

ισότιμα

laquoΑυτό είναι πολύ δύσκολο να το πιστέψει κανείςraquo είπε ο Φερμουάριος laquoπώς

θα ξέρω πως δημιούργησες τη δική μου προσομοίωση και όχι κανενός

αλλουνούraquo

Ο πατριάρχης προσπάθησε να δείξει στον μπερδεμένο βασιλιά ότι πράγματι

θα ήταν αυτός και όχι κάποιος άλλος Αλλά και πάλι ο βασιλιάς είχε

αμφιβολίες

laquoΝαι ναι καταλαβαίνωraquo είπε ο βασιλιάς laquoΚαι πάλι όμως είναι μονάχα το

πανομοιότυπο μου και όχι εγώ ο ίδιος αφού εγώ είμαι εδώ και δεν είμαι μέσα

στο Κιβώτιοraquo

laquoΌταν σε δω κλειδομανταλωμένο στην αγκαλιά της αγαπημένης σουraquo του

είπε ο πατριάρχης laquoθα φροντίσω να μην υπάρχεις εις διπλούν ένας εδώ κι

ένας εκεί μέσα στο Κιβώτιο Θα μεταχειριστώ μια μέθοδο παλιά μεν και

37

πρωτόγονη αλάνθαστη όμως γι` αυτό σκύψε λιγάκι αν έχεις την

καλοσύνηhellipraquo

Στην πραγματικότητα εάν συνέβαινε αυτό σε όλους μας και χάναμε την

σωματική μας υπόσταση τότε όλοι η δυτική φιλοσοφία και θρησκεία θα πανηγύριζε

για το κατόρθωμά της Το μιαρό σώμα που τόσο απεχθανόμαστε θα καταστρεφόταν

για πάντα και σύμφωνα με τον δυτικό πολιτισμό το πνεύμα επιτέλους θα

απαλλασσόταν από τα βάρη της ύλης

laquoΠρώτα δείξε μου άλλη μία φορά την Ανείπωτή σουraquo είπε ο βασιλιάς laquoΈτσι

για να σιγουρευτώhellipraquo

Ο σοφός ανασήκωσε το καπάκι του Μαύρου Κιβωτίου και του έδειξε την

Ανείπωτη Ο βασιλιάς την κοίταξε την ξανακοίταξε και τελικά είπε laquoΗ

περιγραφή του αρχαίου βιβλίου είναι πολύ υπερβολική Δεν είναι άσχημη

βέβαια αλλά ούτε κατ` ιδέαν τόσο ωραία όσο έλεγε το χρονικό Λοιπόν τώρα

σ` αφήνω γέρο σοφέhellipraquo

Και πήγε να φύγει

laquoΠου πάς θεότρελεraquo φώναξε ο πατριάρχης σφίγγοντας το σφυρί στα χέρια

του γιατί ο Βασιλιάς είχε φτάσει πια στην πόρτα

laquoΌπου να `ναι αλλά όχι μέσα στο Κιβώτιοraquo είπε ο Φερμουάριος και το

έβαλε στα πόδια

Γιατί ο βασιλιάς δεν έμεινε τελικά στην αγαπημένη του πριγκίπισσα αλλά το

έσκασε φοβισμένος και κατατρεγμένος

Ο Vilem Flusser στο κείμενο του laquoΗ ψηφιακή φαινομενικότηταraquo αναφέρει την

δυσπιστία ως την άμεση αντίδρασή μας απέναντι σε ότι είναι κατασκευασμένο από

τον άνθρωπο για να μιμείται

Εντούτοις στο ερώτημα περί της δυσπιστίας μας απέναντι σ`

αυτούς τους εναλλακτικούς κόσμους υπάρχει και ένα άλλο είδος

απάντησης Αυτή η απάντηση βασίζεται στο γεγονός ότι πρόκειται για

38

κόσμους που εμείς οι ίδιοι έχουμε σχεδιάσει και όχι για κάτι που μας έχει

παρασχεθεί όπως ο περιβάλλον κόσμος Οι εναλλακτικοί κόσμοι δεν είναι

κάτι το δεδομένο [Daten] αλλά κάτι το τεχνητά κατασκευασμένο [Fakten]

Η δυσπιστία μας προκύπτει από το ότι στέκουμε γενικότερα καχύποπτοι

απέναντι στην τέχνη και σε καθετί τεχνητό Η laquoτέχνηraquo είναι ωραία αλλά

μετατρέπεται σε ψεύδος αμέσως μόλις εξεταστεί υπό το φως της έννοιας

της laquoφαινομενικότηταςraquo37

Για τον Vilem Flusser ο πατριάρχης θα ήταν ένας laquoτεχνοκράτηςraquo ένας

laquoλειτουργός των μέσωνraquo και οι κόσμοι που κατασκευάζει σχεδιασμοί-προβολές

[Projekte] της κυρίαρχης ελίτ

Όμως αν ο πατριάρχης στην ιστορία με την Πριγκίπισσα Ανείπωτη ήταν θεός

και το Μαύρο Κιβώτιο δεν ήταν απλά ένα τέχνασμα που κατασκευάζει σχεδιασμούς-

προβολές αλλά μία θεϊκά δεδομένη [Daten] δημιουργία όπως ο παράδεισος τότε θα

δεχόταν ο Φερμουάριος να μετατραπεί σε ψηφία με τίμημα να χάσει την υλική του

υπόσταση και να μετατραπεί κι αυτός σε σχεδιασμό-προβολή

Συμπέρασμα

Η προσαρμογή του περιβάλλοντος στις ανάγκες μας είναι κατ` εξοχήν

μέθοδος που χρησιμοποιούμε για την επιβίωσή μας απέναντι στο μεγάλο μας

αντίπαλο που δεν είναι άλλος από την ίδια τη φύση Η εκτίμηση μας για τη φύση

υπήρξε μόνο δια μέσου της αναπαράστασής της Η προσομοίωση μιας ασφαλούς και

ελεγχόμενης φύσης ταυτίστηκε με την έννοια του κήπου Η βιβλική Εδέμ είναι ο

κήπος που δεν κρύβει τίποτα απειλητικό για τον Αδάμ και την Εύα μιας και όλα είναι

κατασκευασμένα σε απόλυτη αρμονία

Τα χωριά και έπειτα οι πόλεις που κάποτε κατασκευάστηκαν για να

προστατέψουν τον άνθρωπο από την αγριότητα της φύσης τώρα έγιναν και αυτά

χαοτικά και απειλητικά Όσο μεγαλώνουν οι πόλεις τόσο αυξάνονται οι κήποι

37 Vilem Flusser laquo Η ψηφιακή φαινομενικότηταraquo στον τόμο Digitaler Schein Aumlsthetik der elektronischen Medien (Επιμ) Florian Rotzer Suhrkamp Frankfurt am Main 1991 μτφρ Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης σελ 2

39

φτάνοντας στις μέρες μας να χάσουν τον ιδιωτικό τους χαρακτήρα και να

μετατραπούν σε δημόσια πάρκα

Το πάρκο στα Ιλίσια είναι ένα πράσινο ξέφωτο που δεν προσομοιώνει μόνο

μία φύση αλλά και άλλες εμπειρίες όπως την ιστορία του De Miranda διαμέσου της

προτομής του που κοσμεί το πάρκο Αλλά είμαστε εμείς σε θέση να κατανοήσουμε

μνημεία που ενώ παραδοσιακά αφορούν πρόσωπα και ιστορίες της εθνικής μας

συνείδησης παρουσιάζουν και ήρωες εξωτικών χωρών

Είναι τα σώματα μας `κατασκευασμένα` για να μπορούν να αντιδρούν σε

αυτές τις προσομοιωμένες εμπειρίες

Είμαστε σε θέση να βιώσουμε αυτή την πράσινη λωρίδα ως φύση και τις

παράλληλες πραγματικότητες που μας προσφέρει

Φαίνεται σαν να έχουμε χάσει την σωματική και νοητική ικανότητα επιβίωσης

στην φύση θέλουμε να βιώσουμε την εμπειρία της αλλά μόνο με την χρήση ενός

ενδιάμεσου που θα μας παρέχει κάποια ασφάλεια

Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της

κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι

η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με

επίδοξους σπεσιαλίστες της επιβίωσης στην αγρία φύση να επιδιώκουν να μας

δείξουν τρόπους και τεχνικές που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για να

παραμείνουμε ζωντανοί στην απίθανη περίπτωση που βρεθούμε εγκαταλελειμμένοι

και αβοήθητοι στις αντίξοες συνθήκες που μας προσφέρει η φύση (Στο `Man Vs

Wild` προταγονιστή ο Bear Grylls που είναι εξοικειωμένος στις ακραίες καταστάσεις

Σαν ένας από τους νεότερους που έχουν αναρριχηθεί στο Έβερεστ και ένας από τους

λιγοστούς που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς την εξαντλητική εκπαίδευση για

λογαριασμό της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων)38 Έτσι αυτοί οι πρωταγωνιστές

38 httpdscdiscoverycomvideosman-vs-wild-scary-survival-moments

-Παρόμιας θεματικής τηλεοπτικές εκπομπές είναι οι Out of the Wild The Alaska Experiment Life or Death Game Jungle Life or Death Game Lost at Sea Everest Razors Edge κλπ

40

τρέφοντε με σκουλήκια φτιάχνοντας καταφύγια από κλαδιά αψηφώντας χαμηλές ή

υψηλές θερμοκρασίες με το παγκόσμιο τηλεοπτικό κοινό να παρακολουθεί με αγωνία

τις περιπέτειες τους βιώνοντας διαμέσου αυτών την περιπέτεια και την αγωνία αλλά

πάντα μέσα από την ασφάλεια του σαλονιού τους

Η χρήση του `μέσου` για την κυριαρχία απέναντι στην φύση από την αρχή της

ύπαρξής μας και στην συνέχεια για την οργάνωση και την επικοινωνία των κοινωνιών

μας έπαιξε μεγάλο ρόλο στην εικόνα που έχουμε σήμερα για τον κόσμο Αυτοί οι

σπεσιαλίστες της επιβίωσης είναι το `μέσο` για να βιώσουμε την άγρια φύση που

τόσο φοβόμαστε αλλά και που τόσο μας ελκύει

Το πάρκο στα Ιλίσια έχει σαν στόχο να παίξει κι αυτό τον ρόλο του `μέσου`

που θα μας ενώσει με την φύση αλλά δεν τα καταφέρνει ούτε στο ελάχιστο σε σχέση

με αυτά τα show της τηλεόρασης Αυτό φαίνεται από την επισκεψιμότητα του πάρκου

που είναι από ελάχιστη έως μηδενική Μήπως με τη σειρά του το πάρκο όπως και η

άγρια φύση χρειάζεται ένα μέσο που να μας επιτρέπει μία μεγαλύτερη

αλληλεπίδραση άρα μία πιο βιωματική εμπειρία

Παροχέας διάδρασης πάρκων

Ο `παροχέας διάδρασης πάρκων` είναι μία διαδραστική μηχανή που επιτρέπει στον

χρήστη της να βιώσει τις χαρές που μπορεί να του προσφέρει ένα πάρκο και ακόμη

περισσότερα Η ψηφιακή προσομοίωση υψηλού επιπέδου του πάρκου στα Ιλίσια με

όλες τις λεπτομέρειες αλλά και τα στοιχεία που το απαρτίζουν (σιντριβάνι προτομή

όλα τα είδη φυτών κλπ) προσφέρει την απόλυτη εμπειρία μίας βόλτας στο πάρκο

Ταυτόχρονα το μηχανικό του μέρος παρέχει μία ολοκληρωμένη σωματική εμπειρία

με κίνηση όλου του σώματος προς όλες τις κατευθύνσεις για μία βόλτα που θα μείνει

αξέχαστη για σας την οικογένεια αλλά και το κατοικίδιο σας

41

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture

Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection

Washington DC 2002

2 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990

3 Emily Brady Aesthetics of the natural environment Εκδόσεις

Edinburgh Edinburgh University Press 2003

4 Francisco de Miranda

httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

5 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο

Μετάφραση Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος

Δασκαλοθανάσης Εκδόσεις Ποταμός 2005

6 Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance

Gardens

httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

7 Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-

Jacques_Rousseau

8 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain

NAi Publishers 2001

9 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις

Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC

1999

10 Paul Skinner Embodied Interaction Iollie therefore I exist b-DAT

University of Plymouth 2006

11 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία Μετάφραση

Μυλωνάκη Ευγενία Εκδόσεις Εκκρεμές 2003

12 Vilem Flusser Η ψηφιακή φαινομενικότητασυμπεριλαμβάνεται στο

συλλογικό τόμο (Επιμ) Florian Rotzer Digitaler Schein Aumlsthetik

der elektronischen Medien Suhrkamp Frankfurt am Main 1991

Μετάφραση Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης

Βερσαλλίες httpelwikipediaorgwikiβρσαλλίες_(παλάτι)

42

13 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής

Μετάφραση Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998

14 Μισέλ Ουελμπέκ Τα στοιχειώδη σωματίδια Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον

της Εστίας Μετάφραση Αλέξης Εμμανουήλ 2007Χοφσταντφερ

Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και

στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου

Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993

  • Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ34
  • Συμπέρασμα σελ38
  • Συμπέρασμα
  • Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με επίδοξους σπεσιαλίστε
    • Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990
      • Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm
      • Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau
Page 8: Μάκης Κυριακόπουλος διπλωματικη εργασία

8

την ανατολή έχει πολύ υψηλή θερμοκρασία το μεσημέρι και το απόγευμα

όλα είναι φλογερά6

Και συνεχίζει για την προέλευση του κατοικήσιμου σπιτιού

Στην αρχαιότητα οι άνθρωποι γεννιόντουσαν σαν τα άγρια θηρία σε δάση

και σπηλιές και περνούσαν τη ζωή τους τρώγοντας τροφές από τους αγρούς

Όσο περνούσε ο καιρός τα πυκνά δέντρα σ` ένα συγκεκριμένο σημείο

τινάζονταν από καταιγίδες και ανέμους και από την τριβή των κλαδιών

αναμεταξύ τους έπιαναν φωτιά Έτσι οι κάτοικοι αυτής της περιοχής

έφευγαν τρομαγμένοι από τις άγριες φλόγες Όταν η φωτιά υποχωρούσε

πλησίαζαν κι επειδή έβλεπαν ότι ήταν πολύ ευχάριστο να στέκονται δίπλα

στη ζέστη φωτιά έβαζαν κι άλλους κορμούς κρατώντας την αναμμένη και

έφερναν κι άλλους ανθρώπους δείχνοντάς τους με νοήματα πόσο άνετα

ήταν7

Άνθρωπος-Φύση

Ο άνθρωπος ξέρει να προσαρμόζει το περιβάλλον στις ανάγκες του αλλά δεν

ξέρει να προσαρμόζεται σε αυτό Αυτή η δυσαρμονία με τον φυσικό κόσμο η οποία

έλκει την καταγωγή της από τις θρησκείες της Μέσης Ανατολής βρήκε γόνιμο έδαφος

στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία μέχρι τον Νεοπλατωνισμό για να γίνει θεσμός στην

μεσαιωνική Χριστιανοσύνη

Από την αρχή του ανθρώπινου πολιτισμού αυτή η δυσαρμονία εμφανίζεται στις

πολιτισμικές κατασκευές του ανθρώπου Πριν από τον 18ο αιώνα η αισθητική

εκτίμηση για την φύση αφορούσε βουκολικά περιβάλλοντα και τεχνητά ανθρώπινα

κατασκευασμένα περιβάλλοντα όπως οι κήποι Η φύση εκτιμούνταν μόνο μέσα από

την αναπαράσταση στην τέχνη και την λογοτεχνία Δεν υπήρχαν θεωρίες φιλοσοφίας

της αισθητικής που να αφορούσαν και να αναδείκνυαν το φυσικό επιβάλλον ως άξιο

εκτίμησης Από την κλασική περίοδο μέχρι τον 18ο αιώνα οι περισσότεροι δεν είχαν

προσβασιμότητα στην καρδιά του άγριου φυσικού τοπίου αλλά δεν την αναζητούσαν 6 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής όπ σελ 35 7 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής όπ σελ 63

9

κιόλας όπως εμείς σήμερα Το να απολαμβάνεις την φύση ή την αναπαράσταση της

δεν ήταν κοινή πρακτική Από τη μία υπήρχαν επιστημονικές μελέτες για τη φύση

από την άλλη αισθητική εμπειρία του φυσικού περιβάλλοντος γινόταν δια μέσω του

ιδεαλισμού της Αρκαδίας Αυτό αφορούσε κυρίως την Κλασική περίοδο και την

Αναγέννηση Στην δύση που γαλουχήθηκε από την Εβραϊκο-Χριστιανική σκέψη ο

άνθρωπος ήταν διαποτισμένος με την ιδέα ότι αυτός διαχωρίζεται από την φύση

Καὶ ἔλαβε Κύριος ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον ὃν ἔπλασε καὶ ἔθετο

αὐτὸν ἐν τῷ παραδείσῳ τῆς τρυφῆς ἐργάζεσθαι αὐτὸν καὶ

φυλάσσειν8

Εκτός από κάποιες ομάδες ανθρώπων (φυλές ιθαγενών στην Αφρική την

Νότια Αμερική κλπ) που αναπτύχθηκαν σε σχέση με το φυσικό περιβάλλον οι

υπόλοιποι διαχωρίσαμε την θέση μας σε σχέση με τις φυσικές διαδικασίες

δημιουργώντας σχέσεις κυριαρχίας επάνω στον φυσικό κόσμο

Για τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη η φυσική ομορφιά ήταν μια συζήτηση

που αφορούσε την αναπαραστατική τέχνη Ο σκοπός της τέχνης ήταν η

αναπαράσταση του κόσμου δια μέσου της μίμησης Ο Πλάτωνας στο βιβλίο Χ της

Πολιτείας μιλάει για τις βαθμίδες μίμησης και το κατά πόσο είναι κοντά η κάθε μία

από αυτές στην ιδεατή μορφή Ο Πλάτωνας αλλά και ο Αριστοτέλης μίλησαν για την

ομορφιά σαν μία αξία που αφορούσε αντικείμενα που σχετίζονταν με την ενότητα

την κανονικότητα και την απλότητα Τα παραδείγματά τους αφορούσαν ανθρώπινες

κατασκευές όπως την αρχιτεκτονική ή την τέχνη της μουσικής και της λογοτεχνίας

παρά την ίδια τη φύση Οι καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις επιδίωκαν να βελτιώσουν ή

να κάνουν πιο ιδεαλιστικό το φυσικό περιβάλλον με φανταστικές εικόνες τοπίων

παρμένων από την μυθολογία ή από την λογοτεχνία και ποίηση

Κατά την Ελληνιστική περίοδο κυρίαρχη θέση στην αρχαία φιλοσοφία

κατέχει η σχόλη των Επικούρειων όπου η μελέτη της φύσης έρχεται με την

παρατήρηση και την λογική επεξεργασία της Αυτή είναι η βάση του εμπειρισμού του

Επίκουρου Ο εμπειριστής δεν στηρίζεται στην θεωρία για να φτιάξει τους κανόνες

8 Η ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ ( ΕΒΔΟΜΗΚΟΝΤΑ) httpwwwmyriobiblosgrbibleotchapteraspbook=1amppage=2

10

του αλλά στην προσεκτική παρατήρηση και στο πείραμα δίνοντας έμφαση στην

επαγωγική σκέψη παρά στην αφαιρετική Για τους εμπειριστές τα στοιχεία

προηγούνται της θεωρίας και είναι δυνατόν κάποιος να είναι αντικειμενικός

παρατηρητής των στοιχείων

Έτσι η φύση σταματά να εγκολπώνει το μεταφυσικό και υπερβατικό που

έρχεται σε αντίθεση με τον άνθρωπο και γίνεται πεδίο συστηματικής μελέτης

(επικούρειος) Διογένης Οινοανδέας

Είναι κατrsquo αρχήν οι φόβοι ο φόβος του Θεού ο φόβος του θανάτου ο φόβος του πόνου Και κοντά σrsquo αυτούς είναι όσες επιθυμίες ξεπερνούν τα φυσικά τους όρια Να ποιες είναι οι ρίζες όλων των κακών9

Αυτή η στάση απέναντι στο φυσικό περιβάλλον δεν θα κρατήσει για πολύ Με

το τέλος του ελληνορωμαϊκού κόσμου και την απαρχή του Μεσαίωνα τα περισσότερα

επικούρεια έργα αφανίστηκαν λόγω του περιεχομένου τους για να

επανακαθειδρυθουν θεοκεντρικές απόψεις για τη φύση

Η απαξίωση της φύσης φτάνει στο αποκορύφωμα της τον 15ο αιώνα παρέα με

την αποκορύφωση του ανθρωποκεντρισμού Η άγρια φύση ήταν η ενσάρκωση του

κακού ένας τόπος άγριος και χαοτικός που αποπνέει φόβο σε σύγκριση με την

ασφάλεια την τάξη και τις αρετές των πόλεων Οι ιστορίες των αδελφών Γκριμ για

νεράιδες και ξωτικά η laquoΚόλασηraquo του Δάντη και οι αμέτρητες λαϊκές ιστορίες μας

πείθουν ότι στην Ευρώπη τα δάση αποτελούσαν πηγή τρόμου και φόβου Σιωπηλά

σκοτεινά κρύα αποπνικτικά και πλημμυρισμένα από το άγνωστο τα δάση ήταν η

κατοικία τεράτων και δαιμόνων γι` αυτό και η χρήση τους περιοριζόταν σε

δραστηριότητες όπως το κυνήγι10

Για να αποφύγει ο άνθρωπος της χαοτικές γι αυτόν φυσικές διαδικασίες

έχτισε σπίτια χωριά και πόλεις αφανίζοντας σχεδόν πλήρως ότι τον φόβιζε για να

καταλήξει σήμερα το δημιούργημά του να γίνει ίσως το ίδιο χαοτικό με τo φυσικό

περιβάλλον που τόσο φοβόταν Μια άλλη laquoφύσηraquo ψηλών κτιρίων με δαιδαλώδεις

διαδρομές και εκκωφαντικούς θορύβους που γεννά ένα περίπλοκο συνδυασμό από

παράλληλες και διασταυρούμενες κινήσεις δίκτυο μεταφοράς πεζών και οχημάτων

9 Περλικός Φώτης httpe-roostergr09200456 10 Βλ Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens

11

όπως ποδήλατα μοτοσικλέτες αυτοκίνητα λεωφορεία τρόλεϊ υπόγειοι

σιδηρόδρομοι και ferry boatmiddot δίκτυο διανομής αγαθών που αποτελείται από φορτηγά

τραίνα και πλοίαmiddot δίκτυο επικοινωνίας που περιλαμβάνει τις ταχυδρομικές αποστολές

το ραδιόφωνο την τηλεόραση τις εφημερίδες και τα περιοδικά τα ηλεκτρονικά

δίκτυαmiddot μορφωτικό και πολιτιστικό δίκτυο που περιλαμβάνει σχολεία βιβλιοθήκες

αίθουσες συναυλιών μουσεία και πινακοθήκεςmiddot εμπορικό δίκτυο καταστημάτων και

εμπορικών κέντρωνmiddot συστήματα αποχέτευσης και αποκομιδής των απορριμμάτωνmiddot

διοικητικό δίκτυο από γραφεία και αντιπροσώπους κλπ Η κλίμακα των ανθρώπινων

κατασκευών έχει ξεπεράσει προ πολλού τον ίδιο τον άνθρωπο παίρνοντας μυθικές

διαστάσεις όπως ο Νείλος για τους Αιγύπτιους

Κήπος και Πάρκα

Η έμπνευση για όλους του κήπους του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης ήταν η

Εδέμ της Bίβλου το αρχικό σπίτι του Αδάμ και της Εύας το ιδανικό της Mέσης

Aνατολής για έναν δροσερό και σκιερό `παράδεισο` που αρδεύεται που είναι γόνιμος

και ανθίζει με τις ικανότητες ενός άξιου κηπουρού ανάγοντάς τον ως το ύψιστο

κατόρθωμα ενός πολιτισμού μία τέλεια ένωση φύσης και εκλεπτυσμένης τέχνης

Αλλά η Bιβλική Εδέμ δεν ήταν αποτέλεσμα τέχνης ή τεχνικής Η Εδέμ είχε

δημιουργηθεί από τον Θεό για τον άνθρωπο και όλη η φύση ήταν αρωγός στους

οικουμενικούς πρόγονούς μας που ήταν οι πρώτοι και οι καλύτεροι κηπουροί νερό

φρούτα μόνιμο εύκρατο κλίμα χωρίς ασθένειες ο κήπος της απόλυτης ευτυχίας Η

ευτυχία μαζί με αυτόν τον ουτοπικό κήπο χάθηκαν από την στιγμή που ο Αδάμ με

την Εύα έφαγαν το απαγορευμένο φρούτο από το δέντρο της γνώσης με αποτέλεσμα

τον εξορισμό τους από τον Παράδεισο11

Η βιβλική ιστορία της Εδέμ αντανακλά την δυσαρμονία του ανθρώπου με το

φυσικό περιβάλλον από την ασφάλεια του εσωτερικού της Εδέμ στον εξωτερικό και

άγριο κόσμο Αφενός η ανάγκη του περάσματος από έναν άγριο εξωτερικό κόσμο

στο ασφαλές εσωτερικό ενός κήπου αποτυπώνει την επιθυμία μας για μία αρμονική

συνύπαρξη με το φυσικό περιβάλλον Αφετέρου το άγχος για την καθημερινή

μέριμνα η αναστάτωση και ο κίνδυνος είναι συνθήκες που συχνά κυριαρχούν στην

11 Βλ Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture σελ 50

12

ζωή της πόλης Η προσπάθεια αναβίωσης της φύσης μέσα στην πόλη ως

προσομοίωση της Εδέμ πρωταρχικά βρήκε την έκφραση της στους μοναστηριακούς

κήπους Η δημιουργία κήπων ήταν πρωταρχικός σκοπός για τα περισσότερα

μοναστήρια του Βυζαντίου του 11ου και 12ου αιώνα οι μονάχοι έπρεπε να κόψουν

δέντρα να περιφράξουν κομμάτια της γης να δημιουργήσουν κανάλια για το νερό να

φυτέψουν καρποφόρα δέντρα και λαχανικά ώστε να τους παρέχουν σε σταθερή βάση

τροφή Στο αστικό περιβάλλον οι κήποι και οι αυλές από τα μοναστήρια

δημιουργούσαν πράσινους αίθριους χώρους που προσέφεραν ευχάριστη θέα για τους

μοναχούς αλλά και τους επισκέπτες Αυτοί οι κήποι είχαν σαν σκοπό την δημιουργία

μινιατούρας του παράδεισου επί της γης όπου ο ηγούμενος σαν κηπουρός φροντίζει

τους σπόρους του με νερό-γνώση και ενθαρρύνει την πνευματική ανάπτυξη των

μοναχών12

Πολλές φορές τα μοναστήρια του Βυζαντίου περιγράφονταν μεταφορικά ως

παράδεισοι oπου κατοικούσαν άγιοι Οι μοναχοί και οι μοναχές που ζούσαν σε αυτά

τα μοναστήρια προσπαθούσαν να ζήσουν μία αγγελική ζωή και ήθελαν να

ανακατασκευάσουν έναν παράδεισο φυτεύοντας δέντρα καλλωπιστικά φυτά

κηπευτικά κλπ Η φύση ήταν το χάος το κακό που έπρεπε να οργανωθεί-κλαδευτεί

να ελεγχθεί-ποτιστεί για να καρποφορήσουν τα φυτά και τα δέντρα Η Αγ Δέσποινα

της Περγού μόναζε σε ένα μοναστήρι στην Κωνσταντινούπολη που είχε κτιστεί

επάνω από έναν πρώην κήπο με τριανταφυλλιές Ο αγιογράφος της την περιέγραψε

σαν πνευματική σύζυγο που μάζευε παραμελημένες και βαριές ψυχές τις φρόντιζε με

προσοχή και ασκητισμό και όταν καρποφορούσαν τις προσέφερε στον Χριστό13

Στον Μεσαίωνα οι κήποι δεν είχαν σαφή διαχωρισμό ως προς την χρήση τους

μιας και χρησιμοποιούνταν για ευχαρίστηση αλλά και για την καλλιέργεια διαφόρων

κηπευτικών και καρποφόρων δέντρων Είναι εμφανές ότι κάποια κομμάτια αυτών των

κήπων χρησιμοποιούνταν προς τέρψη των αισθήσεων άλλα και για την αναγκαία

παραγωγή αγαθών Τον 16ο και 17ο αιώνα συγγραφείς όπως ο Hill ο Lawson

Markham και Parkinson έκαναν σαφείς διαχωρισμούς αυτών των δύο λειτουργιών Ο

Landsberg λέει

12 Οπ Antony Littlewood-Henry Maguire σελ 52 13 Οπ Antony Littlewood-Henry Maguire σελ 64

13

Η κουζίνα ή ο λειτουργικός κήπος σε αντίθεση με τον κήπο για

ευχαρίστηση παρέχουν φαγητό και ιαματικά βότανα όπως διασκορπισμένα

φυτά στο πάτωμα για την καταστροφή των εντόμων και άλλους σκοπούς που

αφορούν το νοικοκυριό14

Οι κήποι που η λειτουργία τους αφορούσε μόνο την ευχαρίστηση και την

διασκέδαση (pleasure garden) έκαναν την εμφάνισή τους μετά τον δέκατο τέταρτο

αιώνα

Στους πίνακες της εποχής όπως το Jardins d`amour βλέπουμε έναν άνθρωπο

ακουμπισμένο επάνω σε ένα σιντριβάνι να παίζει λαούτο ενώ μία γυναίκα

τραγουδάει Η σκηνή παγιδεύει κάτι από την μεγαλόπρεπη ατμόσφαιρα ενός

μεσαιωνικού φλερτ

Παρόλη την μεγαλοπρέπεια τέτοιων σκηνών ο μεσαιωνικός κήπος ήταν πάντα

κλειστός εσωτερικός οχυρωμένος σαν μια ολότητα που προσομοιώνει έναν

ολόκληρο κόσμο

Όλα αυτά όμως άλλαξαν στον αναγεννησιακό κήπο που αντανακλούσε την

επιθυμία του ανθρώπου για μία εξημερωμένη φύση Τεράστιες κατασκευές

σμιλεύονταν σε ταράτσες όπου το νερό αναπτυσσόταν σε διαδοχικά σιντριβάνια

λίμνες σπηλιές και ρυάκια ενώ φυτά από τον Νέο Κόσμο εμπλούτιζαν την παλέτα

για την δημιουργία μίας νέας μορφής κήπου με διακοσμητικά κλαδέματα παρτέρια

δεμένα σαν κόμπο κλπ Αυτές οι νεωτεριστικές σκηνές με γραμμική προοπτική

δημιουργήθηκαν με άξονα τον έλεγχο του βλέμματος για μία καδραρισμένη θέα

Η αληθινή ψυχαγωγία σε κήπους εμφανίζεται με την Ελισάβετ Ά όταν ο

μεγάλος κήπος στην καινούρια έπαυλη που είχε ανεγερθεί μετατράπηκε σε πάρκο

διασκέδασης Η ίδια γράφει το 1591 laquoΕλάτε να απολαύσετε τους περίπατους [hellip]

ευχαριστηθείτε με τους πιο εκλεπτυσμένους μουσικούςraquo15

Στην Γαλλία η πιο παλαιά καταγεγραμμένη γιορτή που έγινε σε κήπο ήταν το

1564 μαζί με άλλες δραστηριότητες που τότε λέγονταν `μεγαλοπρεπείς`

(magnificences) στο μεγάλο αναγεννησιακό παλάτι του Fontainebleau Εκεί σε ένα

14 Medieval and Renaissance Gardens Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

15 Βλ The landscape garden in France httpwwwgardenvisitcomhistory_theorygarden_landscape_design_articleseuropelandscape_garden_france

14

από τα κανάλια που είχαν διανοίξει χαρακτηριστικό του νέου τύπου κατασκευής

κήπων σειρήνες ξεπρόβαλαν μπροστά στον νέο βασιλιά Κάρολο ΙΧ σημάδι ειρήνης

που υποσχόταν ότι θα έφερνε μία χώρα πρόσφατα εμπλεκόμενη σε πόλεμο

Τέτοιου είδους γιορτές θα πρέπει να γίνονταν και σε παλαιότερες εποχές μιας

και ο κήπος προσέφερε καταφύγιο ενώ αντιπροσώπευε κάθε ψευδαίσθηση για τον

χριστιανικό παράδεισο αλλά και για την κλασική χρυσή εποχή της αρχαιότητας Ο

κήπος έτεινε προς την `υψηλή` τέχνη αποκαθιστώντας την φυσική τάξη προτού αυτή

ανατραπεί από τον Αδάμ και την Εύα

Βερσαλλίες

Το μεγαλύτερο παράδειγμα αυτού του τύπου κήπων βρίσκεται στις

Βερσαλλίες το πιο λαμπρό παλάτι της Ευρώπης16 Μέχρι το 1660 οι Βερσαλλίες

ήταν ένα απλό μικρό παλάτι που χρησίμευε κυρίως ως καταφύγιο κυνηγιού για την

αγαπημένη ασχολία των βασιλιάδων εκείνης της εποχής Μετά το 1660 ο βασιλιάς

Λουδοβίκος ΙΔ αποφάσισε να προεκτείνει το παλάτι και όχι να κατεδαφίσει το αρχικό

κτίριο με σκοπό οι Βερσαλλίες να γίνουν βασιλικό ανάκτορο το 1661 Μέχρι το 1685

είχε τελειώσει το μεγαλύτερο μέρος των εργασιών και στα τέλη του 18ου αιώνα το

ανάκτορο είχε πάρει την σημερινή του μορφή Η συνολική πρόσοψη που κοιτάει προς

τους κήπους έχει μήκος 570 μέτρα Κατά την διάρκεια των εργασιών εργάζονταν ως

και πάνω από 20000 εργάτες στις Βερσαλλίες κάτι πρωτάκουστο για την εποχή

εκείνη Αλλά και όταν τελείωσαν οι εξωτερικές εργασίες πραγματοποιούνταν

συνεχώς εσωτερικές αλλαγές κυρίως στον 18ο αιώνα όπως αλλαγές δωματίων και

αλλαγές στη διακόσμηση ανάλογα με την μόδα της εποχής

Το ανάκτορο των Βερσαλλιών είναι γνωστό και για τους τεράστιους κήπους

του μαζί με πολλά σιντριβάνια και αγάλματα Είναι ένας από τους μεγαλύτερους

κήπους της Ευρώπης με συνολική έκταση που φτάνει τα 800 εκτάρια Στα

σιντριβάνια και στα αγάλματα είναι αποτυπωμένη η ελληνική μυθολογία όπως και

στο εσωτερικό του ανακτόρου Ο συνολικός κήπος των Βερσαλλιών απλώνεται σε 3

επίπεδα πίσω από το παλάτι και είναι η συνέχιση της αρχιτεκτονικής του παλατιού

Όπως και το ανάκτορο έτσι και οι κήποι έχουν ως σκοπό να τιμήσουν τον βασιλιά και

την χώρα του Τα μεγάλα ποτάμια της Γαλλίας προσωποποιούνταν σε αγάλματα

16 httpelwikipediaorgwikiβερσαλλίες_(παλάτι)

15

Μπροστά από το Μεγάλο Κανάλι ένα τεράστιο κανάλι σε σχήμα σταυρού βρίσκεται

το σιντριβάνι του Απόλλωνα το πιο μεγαλοπρεπές από όλα τα σιντριβάνια των

Βερσαλλιών

Για την κατασκευή του Μεγάλου Καναλιού πέθαναν χιλιάδες εργάτες είτε από

ατυχήματα είτε από ελονοσία Το Μεγάλο Κανάλι από μόνο του είναι 240 στρέμματα

Για την παροχή νερού στα 55 σιντριβάνια χρειαζόταν ένα καλό αρδευτικό σύστημα

Η μηχανή του Μαρλί ήταν ένα τεχνολογικό θαύμα για την εποχή καθώς διοχέτευε τα

νερά του ποταμού Σηκουάνα στους κήπους των Βερσαλλιών Αλλά από την άλλη τα

σιντριβάνια δεν γινόταν να έχουν συνεχώς νερό καθώς οι ποσότητες δεν επαρκούσαν

Στον κήπο βρίσκονταν και δύο άλλα κτίρια το Μεγάλο Τριανόν χτισμένο από

πορσελάνη και το Μικρό Τριανόν Αυτοί οι χώροι πρόσφεραν στην βασιλική

οικογένεια ξεκούραση και χαλάρωση

Κατά την διάρκεια του δέκατου ογδόου αιώνα φαινόταν ότι στην Αγγλία και

στην Γαλλία υπήρχε η ιδέα του `φυσικού` και η επιστροφή σ` αυτό Ήταν `φυσικό` ο

κόσμος να απολαμβάνει τους κανόνες και τους νόμους που εξέδιδε η κυβέρνηση

όπως ήταν `φυσική` η δίψα για γνώση Πίστευαν επίσης ότι ή τέχνη και η

διακόσμηση θα έπρεπε να ήταν πιο `φυσικά` Αυτό που μπήκε πρώτο στην λίστα του

`εκμοντερνισμού` ήταν ο σχεδιασμός των κήπων17

Το 1761 ο Jean-Jacques Rousseau εξέδωσε μία νουβέλα με απίστευτη

απήχηση την Julie ou la Nouvelle Heloise στην οποία κριτίκαρε τους παλαιού τύπου

κήπους της Γαλλίας για την μη φυσικότητα τους και το λανθασμένο γούστο του

μεγαλείου (false taste of grandeur)18

Αυτή η αλλαγή του γούστου από μία επιβεβλημένη διάταξη σε μία άλλη ποιο κοντά

στην φύση θεωρήθηκε ότι θα ξανάφερνε την πραγματική ομορφιά

Ήδη ο ηγεμόνας Puumlckler στο ίδιο πνεύμα αποκάλεσε το πάρκο

που ήταν προορισμένο να έχει τον laquoχαρακτήρα της ελεύθερης φύσης και

του τοπίου της υπαίθρουraquo ένα laquoόλον που αποκλίνει πολύ ουσιαστικάraquo

17 Βλ Michel conan Prespectives on Garden Histories σελ 163 18 Βλ httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau

16

από τον κήπο ενώ το πάρκο είναι μία laquoσυμπτυγμένη εξιδανικευμένη

φύσηraquo ο κήπος παραμένει απλώς laquoμία πιο εκτεταμένη κατοικίαraquo19

Το Γερμανικό πάρκο του 20ου αιώνα

Στης αρχές του 20ου αιώνα ο κήπος και το πάρκο αποτέλεσαν ένα από τα

σημαντικότερα όπλα προπαγάνδας για τους Γερμανούς Ναζί Ένας από τους

αρχιτέκτονες κήπων που ασχολήθηκε με το θέμα ο γερμανός εθνικοσοσιαλιστής

Willy Lange στο βιβλίο του που εκδόθηκε το 1907 Gartengestaltung der Neuzeit

(Σχεδιασμός κήπων σε σύγχρονους καιρούς) παρουσιάζει τον γερμανικό λαό να

συνδέεται γενετικά με το τοπίο και την φύση της χώρας του Κατ` αυτόν ο

σχεδιασμός δημόσιων κήπων είχε θεμελιώδη σημασία για την διατήρηση της

καθαρότητας της φυλής των Γερμανών Σύμφωνα με τον Lange η τέχνη της

κηπουρικής πρέπει να προάγει κριτήρια για την `οικολογία των φυτών` σε σχέση με

το φυσικό τους περιβάλλον

Ο Lange εκτιμούσε τα πάρκα και τους κήπους της Αγγλίας γιατί όπως έλεγε

βρίσκονται σε αρμονία με τα χαρακτηριστικά της γερμανικής φυλής που είχε

απορρίψει προηγούμενους τύπους κήπων μιας και κρίθηκαν ακατάλληλοι για τις

βόρειες φυλές Για τον Lange οι άλλοι κήποι των Ιταλών και των Γάλλων

οφείλονταν σε διαφορετικά φυλετικά χαρακτηριστικά

Η διαφορά μεταξύ του `επίσημου` γαλλικού και `ανεπίσημου` αγγλικού

στυλ κήπων αφορά περισσότερο μία βαθιά διαφορετική κοσμοθεωρία

(weltanschaungen) και αυτό προκύπτει από την διαφορά της ψυχής των δύο

φυλών γιατί στην ψυχή της η κάθε φυλή έχει ριζωμένα όλα τα

συναισθήματα και τις πράξεις της Το στυλ του γαλλικού κήπου αφορά την

έκφραση των νότιο-αλπικών μεσογειακών φυλών ενώ ο αγγλικός κήπος

αναπτύσσεται από το αναβιωμένο αίσθημα της βόρειο-αλπικής φυλήςhellip με

έναν ασυνείδητο τρόπο ο βόρειος άνθρωπος `διαμαρτυρήθηκε` στο Puckler

19 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο μετ Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος Δασκαλοθανάσης εκδόσεις Ποταμός σελ 94

17

(κήπος της Γερμανίας) ενάντια στο μη βόρειο πνεύμα της ζωής στον

κήπο20

Στο δοκίμιο του laquoPuckler und der Muskauer (Τα πάρκα Puckler και Muskau)

1935raquo δύο χρόνια μετά την επικράτηση των εθνικοσοσιαλιστών στην Γερμανία ο

αναγνωρισμένος ιστορικός των κήπων Franz Hallbaum επαινούσε το ενδιαφέρον των

εθνικοσοσιαλιστών για την ιστορία των κήπων λέγοντας ότι

Μέχρι πρότινος ο σχεδιασμός των εξωτερικών χώρων και μαζί με

αυτόν οι μεγάλες ιστορικές δημιουργίες που τον αφορούσαν δεν ήταν

πολύ δημοφιλείς και συγκεκριμένα μεταξύ αρχιτεκτόνων και

αρχιτεκτόνων κήπουhellip ο χώρος του κήπου είχε απορριφθεί ως

ρομαντικός και συναισθηματικός (Gewgaw) που αφορούσε μόνο έναν

άτεχνο νατουραλισμό Πιστεύουμε ότι στις μέρες μας αυτό που συνδέει

όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες σε σχέση με την φυλή το αίμα και το

χώμα θα επανακαθιδρυθούν μαζί με την εκτίμηση που αξίζουν οι κήποι

Στην πραγματικότητα αυτή είναι η `έκφραση της φύσης μας` Γιατί η

ανάπτυξη των κήπων και ο αγώνας ενάντια στον συνηθισμένο `γαλλικού

τύπου` κήπο του 18ο αιώνα αφορούσε την βαθιά έκφραση της φυλής και

της συνδέσεις της με την φύση Ο βόρειος άνθρωπος με το πανθεϊστικό

συναίσθημα στέκεται ενάντια στον μεσογειακό και δυτικό άνθρωπο

Απορρίπτει την υποδούλωση της φύσης το κόψιμο των δέντρων και των

θάμνωνhellip οι αληθινή γερμανική αγάπη για τα δέντρα αναγεννάται ξανά21

Το 1942 ο Mading εξέδωσε το Landespflege και την ίδια χρόνια εκδόθηκε και

το Die Lendschaftsfibel (Το πρωτεύον τοπίο) του Wiepking Και τα δύο βιβλία

αναφέρονται ξανά και ξανά στην ιστορία των κήπων για να συντηρήσουν την ιδέα

της βόρειας φυλής και για την περιβαλλοντική προστασία Ο Mading απορρίπτει όχι

μόνο τους κήπους του μπαρόκ και της αναγέννησης αλλά και το αγγλικό τοπίο σαν

τεχνητό που εξυπηρετεί μόνο αισθητικούς λόγους

20 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC 1999 σελ 165 21 Michel Conan Prespectives on Garden Histories όπ σελ 166

18

Υπήρχαν καιροί που ο σχεδιασμός των κήπων [gartnerische Gestaltung]

και των τοπίων εξυπηρετούσαν καθαρά αισθητικούς λόγουςhellip το τοπίο

συνεχώς επικεντρωνόταν στους κανόνες της μόδας [Wurde bewuΒt um

modischer Regeln willen gezwungen] Στις περισσότερες περιπτώσεις η

οποιαδήποτε χρησιμότητα [Gebrauch] αποκλειόταν Μία τεχνητή

διακόσμηση που δεν είχε σκοπό να δημιουργήσει την εικόνα του φυσικού

τοπίου ούτε καν να έρθει σε αντιπαράθεση με αυτό Οι κήποι και τα πάρκα

ευγενείας της αναγέννησης είναι καλά παραδείγματα αυτής της

νοοτροπίας Είναι αλήθεια ότι στον αγγλικό κήπο η υποδούλωση [Pressung]

της φυσικής ανάπτυξης στην κατασκευαστική φόρμα είναι λιγότερη αλλά

η κατασκευή παραμένει Το ειδυλλιακό του άγριου τοπίου είναι σκόπιμο ndash

και όχι αυθεντικό- και η ιδέα του σχεδιασμού του αφορά το

κατασκευαστικό πλάνο [Bauplan] του κηπουρού [gartnerische]hellip Στην

πραγματικότητα ο αγγλικός κήπος είναι η διακόσμηση της άρχουσας τάξης

[standisch bedingt] 22

Θεματικά Πάρκα

Στις μέρες μας οι δημόσιοι κήποι και τα πάρκα έχουν μετατραπεί σε θεματικές

ατραξιόν Το Λας Βέγκας είναι ίσως το μεγαλύτερο παράδειγμα αυτών των θεματικών

πάρκων και προτείνεται ως πόλη-φαινόμενο Όχι μόνο επειδή για τους Αμερικανούς

και ξένους επισκέπτες είναι η απόλυτη laquoπαιδική χαράraquo αλλά και γιατί οι στατιστικές

του είναι εντυπωσιακότατες στις αρχές του 20ού αιώνα δεν υπήρχε καν Στις αρχές

του 21ου ήταν ήδη το σπίτι ενός εκατομμυρίου ανθρώπων ενώ οι στατιστικές

έδειχναν ότι ο πληθυσμός αυξάνεται με τέτοια ταχύτητα που κάθε μήνα χρειάζεται να

κατασκευαστεί ένα καινούργιο σχολείο

Επιπλέον το Λας Βέγκας είναι ίσως η μοναδική πόλη στον κόσμο που ιεραρχεί

τις ανάγκες των τουριστών - επισκεπτών πολύ ψηλότερα από αυτές των κατοίκων του

Δεν υπάρχουν κρυμμένες γειτονιές που μπορείτε να περπατήσετε για να πιάσετε τον

laquoπαλμόraquo της πόλης Τίποτα δεν έχει laquoαλλοιωθείraquo από τον τουρισμό γιατί το Λας

Βέγκας κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους τουρίστες

22 Βλ Michel Conan Prespectives on Garden Historie σελ164

19

Η προσγείωση στο αεροδρόμιο του Βέγκας μόλις έχει δύσει ο ήλιος

είναι μια εικόνα που μένει για πάντα στη μνήμη του επισκέπτη Τα

αναρίθμητα φώτα δημιουργούν ένα Χολιγουντιανό ονειρεμένο σκηνικό

Σημείο αναφοράς της πόλης είναι η περιοχή του Στριπ Ένας μεγάλος

δρόμος όπου δεξιά και αριστερά είναι χτισμένα τα ξενοδοχεία και τα

εμπορικά κέντρα

Μπορεί να χρειάστηκαν 20 ολόκληρα χρόνια για να κατασκευαστεί η

μεγάλη πυραμίδα της Γκίζας στην Αίγυπτο όμως στο Βέγκας δεν τους

πήρε πάνω από 18 μήνες για να φτιάξουν μια ακριβώς ίδια και μπροστά

της την πολύχρωμη Σφίγγα και να στεγάσουν μέσα το ξενοδοχείο

Luxor Θεωρείται ένα σύγχρονο αρχιτεκτονικό θαύμα για τη

δημιουργία του οποίου συνέβαλαν οι μεγαλύτεροι Αιγυπτιολόγοι Η

πόλη της Βενετίας σε μικρογραφία βρίσκεται στο εσωτερικό του

ξενοδοχείου Venetian που αποτελείται από δύο πύργους Στο πρώτο

όροφο υπάρχει ένα κανάλι με γόνδολες τις οποίες ενοικιάζουν οι

επισκέπτες τους για να κάνουν μια μικρή βόλτα υπό τις ιταλικές

μελωδίες που τραγουδά ο γονδολιέρης Την είσοδο του εντυπωσιακού

ξενοδοχείου Paris κοσμούν μια μικρογραφία του Πύργου του Άιφελ

της Αψίδας του θριάμβου η πρόσοψη του Λούβρου κά23

Ο τρόπος με τον όποιο η αγορά η οικονομία η παγκοσμιοποίηση ο

νεοφιλελευθερισμός και ο ύπερ-καπιταλισμός που απειλούν ή ακόμα και

καταστρέφουν την `αυθεντικότητα` του ιστορικού νοήματος των κήπων και των

πάρκων είναι ένα θέμα προς συζήτηση Αυτός ο τρόπος θέασης των πραγμάτων δεν

λαμβάνεται πολύ υπόψη κατά τη δημιουργία ή αναδημιουργία αυτών των `τόπων` Η

πιθανότητα αυτός ο τρόπος σκέψης για την κατασκευή δημόσιων χώρων να οφείλεται

στην `αγορά` παραλείπεται αυθαίρετα Φαίνεται ότι υπάρχει η απαίτηση για έναν

πολιτιστικό προσδιορισμό του `χώρου` από διάφορους οικονομικούς παράγοντες

Αυτή η απαίτηση οδηγεί συνεχώς στην συνειδητή παραγωγή `θεματικών πάρκωνrsquo

23 httptranskathimerinigr4dcgi_w_articles_taxworld_12_20092006_165039 Κείμενο Ηλέκτρα Σαμοΐλη

20

Τα σύνορα τον σύγχρονων πάρκων

Στα τέλη του 1980 μία μικρή μάχη ξέσπασε στο Tompkins

Square Park ένα μικρό πάρκο στο East Village της Νέας Υόρκης Το

μέρος είχε μετατραπεί σε στέκι για τους άστεγους τους αλκοολικούς

και τους ναρκομανείς Κάποια στιγμή η αστυνομία προσπάθησε να

επανακτήσει τον έλεγχο με το να κλείνει το πάρκο την νύχτα Η μάχη

του Tompkins Square είναι διάσημο παράδειγμα για την μάχη του

νοήματος του δημόσιου χώρου (Smith 1992) Είχε η παρέμβαση της

αστυνομίας ως πρόθεση πραγματικά να πολεμήσει την κατάληψη

αυτών των ομάδων Ή ήθελε να υποβαθμίσει την ίδια την έννοια του

δημόσιου χώρου Ο Smith παρουσιάζει εκείνα τα στοιχεία που

αποδεικνύουν ότι στην πραγματικότητα η προσπάθεια αφορούσε την

`εξημέρωση` της κουλτούρας του πάρκου που ταιριάζει απόλυτα με

την στρατηγική της βελτίωσης της γειτονιάς γύρω από το πάρκο με την

`εισβολή` νέων οικονομικά ευνοημένων group να καταλαμβάνουν

έναν χώρο που παραδοσιακά ανήκε σε οικονομικά ασθενέστερους24

Δηλαδή το ίδιο που συμβαίνει και στην περιοχή του Κεραμεικού στην Αθήνα

όπου τα τελευταία χρόνια υπάρχει έντονο ενδιαφέρον από πολιτικούς μηχανικούς και

κατασκευαστικές εταιρίες για ανέγερση πολυκαταστημάτων εμπορικών κέντρων και

πολυτελών κατοικιών

Σήμερα μπορούμε να προσεγγίσουμε και να αναλύσουμε την

περίπτωση του Tompkins Square με έναν άλλο τρόπο Στο πάρκο δόθηκε

ένας νέος τρόπος διαχείρισης Αυτό που γίνεται αμέσως ορατό είναι το

μεγάλο διαχωριστικό που χωρίζει το πάρκο σε υπό-χώρους (όπως και σε

άλλα πάρκα στο Μανχάταν) Τα πάντα φαίνονται διαφορετικά από την

στιγμή που η αστυνομία προσπάθησε να ελέγξει την κατάσταση

Διαφορετικά groups έχουν βρει το δικό τους κομμάτι σε αυτό το μικρό

πάρκο τις ζεστές μέρες οι άστεγοι καταλαμβάνουν τον μικρό χώρο στα

παγκάκια αυτοί που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα προτιμούν τις 24 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain NAi Publishers 2001 σελ 20

21

περιοχές με την άμμο οι έφηβοι παίζουν μπάσκετ στο κλειστό τερέν του

μπασκετμπολ τα παιδιά παίζουν στον παιδότοπο που περικυκλώνεται

από βαριές σιδερένιες μπάρες και οι αναρχικοί οι μικρές οικογένειες και

οι yappies ξεχωριστά ο καθένας συνυπάρχουν στα τμήματα του πάρκου

που έχουν γκαζόν Κάποιοι πιστεύουν ότι τα διαχωριστικά του πάρκου

είναι η απόδειξη της εγκατάλειψής του ως δημόσιου χώρου (Smith

1992) Αλλά μήπως συμβαίνει το αντίθετο Η αξία της περίπτωσης του

Tompkins Square έγκειται στο ότι λειτούργησε ως παράδειγμα μίας

μάλλον στενοκέφαλης και συντηρητικής προσέγγισης Πολλές `φυλές

των πόλεων` φαίνεται να έχουν καταλάβει τον χώρο του πάρκου

επιδεικνύοντας όλες τις αποχρώσεις του East Village μέσα σε ένα μικρό

πάρκο Τα διαχωριστικά μετατρέπονται σε σύμβολα της τάξης

οριοθετούν χωρίς να απομονώνουν ή να αποκλείουν Το Tompkins

Square Park λειτουργεί σαν μία σκηνή όπου ανά πάσα στιγμή γίνεσαι

το θέαμα και ο θεατής και αυτό σε κάνει λειτουργικό μέλος του

δημόσιου χώρου25

Τα διαχωριστικά σχεδόν από την αρχή του 20ου αιώνα χρησιμοποιούνται στα

πάρκα Μεταφορικά τα αντιλαμβανόμαστε σαν `κορνίζες` αλλά στην

πραγματικότητα λειτουργούν περισσότερο ως σύμβολα οριοθέτησης Τα πάρκα είναι

οι δημόσιοι κήποι των πόλεων και εξορισμού οι κήποι αφορούν κλειστούς χώρους

Επίσης ένα διαχωριστικό ορίζει έναν χώρο Εάν αυτός ο χώρος είναι

προσδιορισμένος ως δημόσιος τότε εμείς καταλαβαίνουμε ότι αυτός ο χώρος είναι

ιδιαίτερος με προσδιορισμένη χρήση που τον ξεχωρίζει από τους άλλους δημόσιους

χώρους και απαιτεί από εμάς την ανάλογη συμπεριφορά σε σχέση με τους ισχύοντες

κανόνες

Αυτή η οπτική επάνω στον προσδιορισμό των δημόσιων χώρων προσφέρει

έναν άλλο τρόπο σκέψης επάνω στις μέχρι τώρα πιο διαδεδομένες αρχές του ντιζάιν

των πάρκων Αυτή η συμβολική σημασία του φράχτη συχνά έρχεται σε αντιπαράθεση

με την αρχή του ρευστού και ανοιχτού ουδέτερου και πολυσυλλεκτικού χώρου που

έχει την αναφορά του στην μοντέρνα `αστικοποίηση` Η αντικατάσταση των πάρκων

με κοινόχρηστους `πράσινους` χώρους θολώνει την ιδέα της προσβασιμότητας και

25 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 21

22

της χρήσης των δημόσιων χώρων Αυτός ο τρόπος σχεδιασμού των δημόσιων χώρων

έχει τις αναφορές του στο μοντέρνο κίνημα Παρόλα αυτά πολλά από τα σύγχρονα

σχέδια για πάρκα και κήπους έχουν ως αναφορά τους τον ρευστό και ανοιχτό χώρο

Η ιδέα του `διαχωριστικού για μεγαλύτερη προσβασιμότητα` παρουσιάζει ένα

εναλλακτικό σχέδιο στρατηγικής για τον σχεδιασμό των δημόσιων χώρων

Ο καλά σχεδιασμένος τρόπος διασύνδεσης και χωρικότητας προωθούν την

δημόσια προσβασιμότητα και ανταλλαγή αλλά κανείς δεν μπορεί να περιμένει μία

καθολική λύση από ένα τέτοιο τρόπο σχεδίασης Τέτοιου τύπου στρατηγικές

σχεδίασης είναι θεμελιώδεις και μπορούν να έχουν μία `υποστηρικτική πολιτική` η

εξασφάλιση της ασφάλειας είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας

Όχι πολύ μακριά από το Tompkins Square Park βρίσκεται η

πόλη Stuyvesant Στην τυπολογία της κατασκευής της βρίσκουμε το

πλάνο σχεδιασμού του Le Corbusier Για πολλούς ανθρώπους αυτός ο

μοντερνιστικός τρόπος σχεδίασης μίας μικρής σε κλίμακα πόλης

καταστρέφει την ποικιλομορφία της Τεράστιες κτιριακές

εγκαταστάσεις ομογενοποιημένες και με περιορισμένες λειτουργίες

εμφανίζονται σε όλη την Ευρώπη και την βόρεια Αμερική μετά τον

δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Τώρα πια είναι γνωστές ως `πολύ-

προβληματικά` projects και αυτό βέβαια αν δεν έχουν ήδη ανατιναχτεί

ή κατεδαφιστεί Παρόλα αυτά όποιος τολμήσει να μπει σε αυτές τις

κτιριακές εγκαταστάσεις μένει έκπληκτος από το `σαν-πάρκο` καλά

διατηρημένο και καλά διαχειριζόμενο χώρο σαν όαση που προσωρινά

κλείνει έξω την χαοτική αστική ζωή Τέτοιου είδους κτιριακές

εγκαταστάσεις μάς δείχνουν ότι η σωστή διαχείριση του δημόσιου

χώρου μπορεί να δημιουργήσει περιβάλλοντα στα οποία κανείς δεν

εξαιρείται αλλά αντίθετα είναι ευπρόσδεκτος26

Η ιδέα της `χρήσης του διαχωριστικού για την διευκόλυνση της κοινής

πρόσβασης` ανεγείρει το πιο γενικό ερώτημα του νοήματος του διαχωριστικού και

των νέων ηλεκτρονικών συστημάτων ασφαλείας Τα περιστρεφόμενα κάγκελα

ασφαλείας στους σταθμούς του μετρό και οι ηλεκτρονικές πύλες ασφαλείας των

αεροδρομίων των καταστημάτων και τώρα σε πολλές βιβλιοθήκες και αρκετά

26 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 23

23

σχολεία κυρίως στην Αμερική είναι πλέον κοινό στοιχείο του αστικού τοπίου (μαζί με

τις ευρέως διαδεδομένες κλειστού κυκλώματος βιντεοκάμερες) εκφράζοντας έτσι ένα

ελεγχόμενο περιβάλλον μέσω της τεχνολογίας Με ευκολία μπαίνουμε στην

διαδικασία να δούμε αυτές τις μεθόδους στον δημόσιο χώρο ως περιοριστικές για την

ελευθερία μας Αλλά πότε και ποιους ενοχλούν αυτοί οι περιορισμοί Οι ηλεκτρονικές

πύλες των αεροδρομίων μάλλον έχουν μία κατευναστική ιδιότητα ο αποκλεισμός της

παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς διατηρεί την πίστη μας για την ασφάλεια της πτήσης

Οι ηλεκτρονικές πύλες των αεροδρομίων δείχνουν ότι αυτές η εταιρίες στις οποίες

στηριζόμαστε κάνουν τα πάντα για να μας εξασφαλίσουν το αίσθημα της ασφάλειας

Σημαντικό στοιχείο είναι το γεγονός ότι οι κάμερες παρακολούθησης με

ανιχνευτές μετάλλων στα αεροδρόμια στα καταστήματα κλπ είναι σε μεγάλο βαθμό

αντικειμενικές Ο αποκλεισμός δεν βασίζεται στα χαρακτηριστικά ή στο ντύσιμο

αλλά στην παρουσία μετάλλου Αυτό που μετράει είναι η κατοχή κάποιου μεταλλικού

αντικειμένου που θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή για το κοινό που συνωστίζεται

στα αεροδρόμια ή για την κλοπή αγαθών από τα καταστήματα

Σε αυτές τις περιπτώσεις η τεχνολογία στην πραγματικότητα είναι ένα συν

για την δημιουργία δημόσιων χώρων Εν μέρει τα διαχωριστικά αναλαμβάνουν την

ευθύνη για τα άτομα με ροπή προς την παραβατικότητα (Latour 1986)27 να πληρώσω

το εισιτήριο του Μετρό Να κλέψω αυτό το βιβλίο Τα συστήματα ασφαλείας όχι

μόνο μας σώζουν από τέτοια ηθικά διλήμματα αλλά μπορούν να κάνουν έναν χώρο

πιο δημόσιο μία βιβλιοθήκη που μπορείς να έχεις πρόσβαση μόνο με πάσο ή κάρτα

μέλους παραμένει ένα αποκλεισμένο μέρος και δεν λειτουργεί ως δημόσιος χώρος

Μία βιβλιοθήκη που μόνο ελέγχει εάν το βιβλίο νομίμως έχει δανειστεί έχει την

δυνατότητα να εξελιχθεί σε δημόσιο χώρο

Η βιβλιοθήκη του Rotterdam είναι ένα παράδειγμα του πώς μπορεί μία

βιβλιοθήκη να αναπτυχθεί σε δημόσιο χώρο Αυτή η βιβλιοθήκη είναι

ανοιχτή σε όλους Υπάρχει έλεγχος μόνο κατά την έξοδο όπου και

χρησιμοποιείται σύστημα ασφαλείας Το κοινό αποτελείται από άτομα

διαφορετικών ομάδων και κάνει μαζικά χρήση της βιβλιοθήκης Αυτή η

ποικιλότητα των ανθρώπων ο καθένας από αυτούς με τον δικό του τρόπο

κάνει χρήση της βιβλιοθήκης στην αίθουσα των περιοδικών μαζεύονται

27 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 23

24

κυρίως άνδρες ξένης εθνικότητας για να διαβάσουν εφημερίδες άλλων

χωρών νεαροί που σερφάρουν στο internet άνθρωποι που παίζουν σκάκι

στα ειδικά τραπέζια για σκάκι φοιτητές που μελετούν στα πιο

απομονωμένα σημεία της βιβλιοθήκης κλπ Και όλα αυτά σε έναν χώρο που

θυμίζει εμπορικό κέντρο28

Ο Δήμος Ζωγράφου

Ο δήμος Ζωγράφου έκτασης 9000 στρεμμάτων και με 75000 περίπου

κατοίκους υπάγεται σήμερα στο γενικότερο πολεοδομικό συγκρότημα των

Αθηνών και εντάσσεται γεωγραφικά στα ανατολικά προάστια της

πρωτεύουσας Λόγω της εγγύτητάς του με το κέντρο παρουσιάζει παρόμοια

χαρακτηριστικά δόμησης Παρά ταύτα είναι περιοχή πλούσια σε πράσινο που

συγκεντρώνεται κυρίως στους πρόποδες του Υμηττού Ο Δήμος απέκτησε

αξία λόγω της οικοδόμησης της Πανεπιστημιούπολης και της

Πολυτεχνειούπολης με αποτέλεσμα να παρουσιάζει υψηλές τιμές στα

ενοικιαζόμενα διαμερίσματα

Η περιοχή παλιά ήταν δασικό και καλλιεργήσιμο έδαφος με πλούσια

βλάστηση καλλιέργειες δάσος και αλσάκια Στα μέσα του 20ού αιώνα με

την πολεοδόμηση της Αθήνας αναπτύχθηκε η περιοχή Τα δάση της περιοχής

κυρίως με πεύκα βρίσκονται στο νότο νοτιοανατολικό και ανατολικό μέρος

Το 1902 ο Ιωάννης Ζωγράφος βουλευτής στο κόμμα του Θεόδωρου

Δηλιγιάννης αγόρασε μια μεγάλη έκταση από τη χήρα Βουρνάζου και στη

συνέχεια τη ρυμοτόμησε σε οικόπεδα τα οποία πουλούσε με δόσεις 112 δρχ

το μήνα Τα πρώτα σπίτια άρχισαν να κτίζονται στα κτήματα του

laquoΖωγράφουraquo το 1919 Δέκα χρόνια μετά αριθμούσαν 100 Από εκείνους τους

πρώτους οικιστές φτιάχτηκε και ο πρώτος ξύλινος ναΐσκος προς τιμή του

Αγίου Θεράποντα που σήμερα είναι ο επιβλητικότερος στη περιοχή Η νότια

πλευρά του Ζωγράφου ήταν το άλλοτε ρέμα του Χουσεΐν μπεη στη βόρεια

28 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 24

25

πλευρά του οποίου είχε κτισθεί το θεραπευτήριο του Συγγρού Αυτό το ρέμα

καλύφθηκε στις αρχές του 1960 επί Βασιλέως Παύλου

Το 1929 η περιοχή Ζωγράφου έγινε κοινότητα με πρώτο πρόεδρο τον

γιο του Ιωάννη Ζωγράφου τον Σωτήριο Ζωγράφο Το 1947 η κοινότητα

Ζωγράφου ανακηρύχθηκε Δήμος στον οποίο περιλαμβάνονταν οι συνοικίες

Γουδή τα Άνω Ιλίσια (πρώην Καπόνια) τα Ιλίσια παρά την κοίτη του

ποταμού Ιλισού που ξεκίναγε από την Αγία Ελεούσα στη σημερινή συνοικία

της Πανεπιστημιούπολης29

Πάρκο στα Ιλίσια

Μια πράσινη γραμμή ακολουθεί την οδό Μιχαλακοπούλου στα Ιλίσια

ξεκινώντας από την οδό Ηριδανού που διακόπτεται από την οδό Αλκάνος για να

σταματήσει στο ύψος της οδού Αιγινήτου Δ

Αυτή η πράσινη γραμμή φαίνεται να δημιουργήθηκε από τη μία για να

καλύψει την ανάγκη της πόλης για πράσινο κι από την άλλη για να λειτουργήσει σαν

δημόσιο πάρκο Αυτό μπορούμε εύκολα να το συμπεράνουμε από την έντονη και

πυκνή βλάστηση που υπάρχει στον χώρο αλλά και από τα παρελκόμενα αντικείμενα

που έχουν τοποθετηθεί προσπαθώντας να δηλώσουν τη χρηστική τους αξία ενώ

βρίσκονται ατάκτως ερριμμένα καθ όλο το μήκος και το πλάτος του πάρκου Τα

περισσότερα από αυτά τα αντικείμενα είναι αδύνατον να χρησιμοποιηθούν μιας και

βρίσκονται στα πιο δυσπρόσιτα και απίθανα σημεία του πάρκου Η προσβασιμότητα

στο μεγαλύτερο μέρος του είναι πολύ δύσκολη ενώ τον χειμώνα γίνεται δυσκολότερη

με την έλλειψη πλακόστρωσης Το πάρκο ξεκινάει σαν μία νησίδα που όσο ανεβαίνει

πλαταίνει για να καταλήξει στο κύριο κομμάτι της που βρίσκεται μεταξύ των δρόμων

Αλκμάνος και Αιγινήτου Αυτό το κομμάτι του πάρκου είναι αρκετά μεγάλο και

εξοπλισμένο με παγκάκια αγάλματα ένα σιντριβάνι και φυσικά πυκνή βλάστηση Η

επισκεψιμότητα του πάρκου είναι σχετικά περιορισμένη με λίγους ανθρώπους

κυρίως αυτούς που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα Το σιντριβάνι του πάρκου είναι

εξάγωνο αρκετά μεγάλο με έναν πίδακα στο κέντρο που φτάνει στην αποκορύφωση

29 httpelwikipediaorgwikiΖωγραφου

26

του τα 6 με 7 μέτρα ύψος ενώ περιστοιχίζεται από ένα δαχτυλίδι με μικρότερους

πίδακες

Τα γλυπτά του πάρκου χωρίζονται σε τρία ήδη 1) Μινιμαλιστικές γλυπτικές

κατασκευές μικρού μεγέθους που βρίσκονται διάσπαρτες κυρίως από την πλευρά της

οδού Αλκμάνος μέσα στα παρτέρια με τα λουλούδια και τα δέντρα (ο εντοπισμός

τους είναι μάλλον μια περιπέτεια λόγω της οργιώδους βλάστησης στην οποία θα

νόμιζε κανείς ότι δεν έχει επέμβει ανθρώπινο χέρι αλλά και των ίδιων τον γλυπτών

που από κατασκευής μοιάζουν περισσότερο με μικρά τσιμεντένια καθίσματα) 2)

Φορμαλιστικά γλυπτά με επαναλαμβανόμενα μοτίβα που μοιάζουν να είναι

κατασκευασμένα στα τέλη της δεκαετίας του lsquo70 με δομή που θυμίζει τοτέμ και

αναγνωρίσιμες παραστάσεις (μια κουκουβάγια φυτικά μοτίβα κλπ) τοποθετημένα κι

αυτά στα παρτέρια που βρίσκονται στην πλευρά της οδού Αλκμάνος με ελάχιστη

προσβασιμότητα και δυσκολία εντοπισμού τους 3) Μπρούτζινη προτομή μικρού

μεγέθους που βρίσκεται περίπου στο μέσο του τρίτου κατά σειρά μέρους του πάρκου

και είναι και αυτή κρυμμένη πίσω από δέντρα και θάμνους Η προτομή που

φιλοτέχνησε ο Louis Alberto Pantoja το 2000 έγινε προς τιμή του Francisco de

Miranda του επαναστάτη της Βενεζουέλας που γεννήθηκε στο Caracas 28 Μαρτίου

του 1750 και πέθανε στις φυλακές του El Arsenal de la Carraca Cadiz 14 Ιουλίου του

1816

Αυτή η προτομή εγείρει αρκετά ερωτήματα σε σχέση με τον τόπο που

βρίσκεται την λειτουργία που παρέχει αλλά και την ιστορία του απεικονιζόμενου

Η προτομή τοποθετήθηκε στο πάρκο το 2001 σε μία προσπάθεια του δήμου

Αθηναίων να γεμίσει όσο το δυνατόν περισσότερους δημόσιους χώρους με αγάλματα

και προτομές ενόψει των ολυμπιακών αγώνων της Αθήνας του 2004

Χαρακτηριστικά είναι τα άρθρα που δημοσιευτήκαν λίγα χρόνια αργότερα

Όσο για τον Δημήτρη Αβραμόπουλο φάνηκε η προτίμησή του

για τις προτομές με αποκορύφωμα τη δημιουργία του laquoΠάρκου

Ελλήνων Λογοτεχνώνraquo μπροστά από το Πνευματικό Κέντρο Πληθώρα

τέτοιων δωρεών αποδέχθηκε άκριτα ο δήμος Αθηναίων εκείνη την

περίοδο Έτσι εξηγείται και η παρουσία του αγάλματος του στρατηγού

Χοσέ Αρτίγας laquoελευθερωτή της Ουρουγουάηςraquo στη

Μιχαλακοπούλου Στα περισσότερα βάθρα υπήρχε και το όνομα του

27

τότε δημάρχου ακόμα και μέσα στο νόμισμα της στήλης της

laquoΔραχμήςraquo 7 - 0802200430

Η απουσία πολιτικής χαρακτήριζε την πολιτική του Δήμου

Αθηναίων για τα έργα τέχνης σε δημόσιους χώρους Οχι μόνο

πρόσφατα αλλά τουλάχιστον τα τελευταία 30 χρόνια Επί δημαρχίας

Αβραμόπουλου μια καλλιτεχνική επιτροπή που τώρα έχει καταργηθεί

δεχόταν τις προτάσεις για δωρεές έργων στην πλειονότητά τους

αμφιβόλου ποιότητας laquoΚάθε σύλλογος έκανε και μια δωρεά

προσπαθώντας με προτομές να τιμήσει τις προσωπικότητες που

συνδέθηκαν με τον τόπο τουraquo συνεχίζει ο Π Λουκάκος

Προς το παρόν ξεχάστε τα αυτά Η αποδοχή των δωρεών έχει

παγώσει και για το λόγο αυτό τους τελευταίους μήνες δεν έχει

τοποθετηθεί ούτε ένα καινούριο υπαίθριο γλυπτό στην Αθήνα -με

εξαίρεση το άγαλμα του Μεγάλου Αλέξανδρου έργο του Γιάννη

Παππά που ενδεχομένως να τοποθετηθεί απέναντι από το Ρεξ Εχουν

όμως παγώσει και οι διαγωνισμοί και οι αναθέσεις laquoΤο νομοθετικό

πλαίσιο απαγορεύει τις αναθέσεις έργων ακόμα και τον μεγαλύτερο

γλύπτη της Ελλάδας να έχουμε μπροστά μας Αναθεση μπορεί να γίνει

μόνο για ποσό έξι χιλιάδων ευρώ έτσι όμως δεν μπορούμε να μιλάμε

για κάποιο γλυπτό με αξιώσειςraquo διευκρινίζει ο Π Λουκάκος (7 -

08022004)31

Για τον μέσο Αθηναίο πολίτη που επισκέπτεται το πάρκο ο Francisco de

Miranda δεν σημαίνει απολύτως τίποτα και θα ήταν παράδοξο να περιμένουμε κάτι

τέτοιο Άρα γιατί επιλέχθηκε αυτός ο επαναστάτης της Βενεζουέλας για να

διακοσμήσει με την προτομή του έναν δημόσιο χώρο της Αθήνας Και εντέλει ποίος

είναι ο Francisco de Miranda

30 Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=3325212 31 Παρής Σπίνου Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=98141564

28

Francisco de Miranda32

Ο Sebastiaacuten Francisco de Miranda y Rodriacuteguez γνωστός περισσότερο ως

Francisco de Miranda συμμετείχε στην επανάσταση της Βενεζουέλας Παρόλο που τα

σχέδια του για την ανεξαρτησία των ισπανόφωνων αποικιών της Αμερικής απέτυχαν

θεωρήθηκε ως ο πρόδρομος του Simoacuten Boliacutevar που κατά τη διάρκεια του αμερικανό-

ισπανικού πολέμου απελευθέρωσε με επιτυχία μεγάλο μέρος της νοτίου Αμερικής Ο

Miranda έζησε μία ταραχώδη ζωή Ως ιδεαλιστής ανέπτυξε ένα πρωτοποριακό σχέδιο

για να ελευθερώσει και να ενοποιήσει την λατινική Αμερική αλλά οι φιλοδοξίες και

επιδιώξεις του για την ανεξαρτησία της νοτίου Αμερικής απέτυχαν το 1812 τον

παρέδωσαν στους εχθρούς του και μετά από τέσσερα χρόνια το 1816 πέθανε σε

ισπανική φυλακή Παρόλα αυτά δεκατέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο του το

μεγαλύτερο μέρος της ισπανόφωνης Αμερικής ήταν ελεύθερο

Ο Miranda γεννήθηκε μέσα σε μία μεγαλοαστική οικογένεια ο πατέρας του

Sebastian de Miranda Ravelo ήταν εύπορος έμπορος με καταγωγή από τις Κανάριες

Νήσους ενώ και η μάνα του Francisca Antonia Rodriacuteguez de Espinoza καταγόταν από

πλούσια οικογένεια της Βενεζουέλας Ο Miranda πήγε στα καλύτερα ιδιωτικά σχολεία

και στα ακριβότερα κολλέγια ενώ κατά την διάρκεια της φοίτησής του δεχόταν

ρατσιστικά πειράγματα για την καταγωγή του Έτσι δεν απολάμβανε τα οφέλη της

υψηλής κοινωνίας μιας και υπήρχε συνεχής αμφισβήτηση από την αριστοκρατία της

εποχής Σαν αποτέλεσμα αυτής της αποδοκιμασίας ο Miranda παρουσίαζε την εικόνα

του φαντασμένου με πομπώδεις αφηγήσεις και μυθεύματα

Γύρω στο 1771 ο Miranda αγόρασε το αξίωμα του καπετάνιου του ισπανικού

στόλου (όχι κάτι ασυνήθιστο για την εποχή) Ενώ υπηρετούσε ως καπετάνιος δίπλα

στον στρατηγό Juan Manuel de Cajigal y Monserrat (1739-1811) απέκτησε

ενδιαφέρον για τον αγώνα υπέρ της ανεξαρτησίας της ισπανόφωνης Αμερικής

Υπό τον Cajigal ο Miranda συμμετείχε στην μάχη της Pensacola το 1781

υπερασπιζόμενος την ισπανική κυριαρχία σε αυτό που ονομάζουμε σήμερα Florida

των ΗΠΑ Αυτή η συμμετοχή του τού χάρισε το αξίωμα του συνταγματάρχη

32 httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

29

Από το 1791 ο Miranda απέκτησε ενεργό ρόλο στην γαλλική επανάσταση Στο

Παρίσι ήταν φίλος με τον Girondiste Jacques Pierre Brissot και τον Jeacuterocircme Peacutetion de

Villeneuve και για σύντομο χρονικό διάστημα υπηρέτησε σαν στρατηγός στον

επαναστατικό στρατό που διοικούνταν από τον Charles Franccedilois Dumouriez Τον

Απρίλιο του 1793 ο Miranda συνελήφθη και κατηγορήθηκε για προδοσία Στη δίκη

όμως ήταν τόσο ήρεμος και πειθήνιος που κρίθηκε αθώος Παρόλα αυτά οι

κατηγορίες του Marat και των συντρόφων του δεν καταλάγιασαν Συνελήφθη ξανά

τον Ιούνιο του 1793 και φυλακίστηκε

Ο Miranda φαίνεται να επιβίωσε από έναν συνδυασμό ευνοϊκής τύχης και

πολιτικών συμφερόντων υπέρ του η επαναστατική κυβέρνηση απλά δεν μπορούσε να

συμφωνήσει για το τι έπρεπε να κάνει με αυτόν Παρέμεινε στις φυλακές του La Force

ακόμα και μετά από την πτώση του Robespierre τον Ιούλιο του 1794 ενώ

απελευθερώθηκε τον Ιανουάριο του επόμενου χρόνου Πεπεισμένος πλέον ότι η τροπή

που είχε πάρει η επανάσταση ήταν λάθος ξεκίνησε να συνωμοτεί με τους

αριστοκράτες εναντίον των επαναστατών και ταυτόχρονα τού έγινε πρόταση από

αυτούς να ηγηθεί του στρατού τους αλλά για άλλη μια φορά συνελήφθη και

εκδιώχθηκε από την χώρα

Η ζωή του ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τον αγώνα για ανεξαρτησία των

ισπανικών αποικιών στην Λατινική Αμερική Ο Miranda οραματιζόταν μία

ανεξάρτητη αυτοκρατορία η οποία να αποτελείται από όλες τις περιοχές που

βρίσκονταν υπό την κατοχή των ισπανών και των πορτογάλων και να απλώνεται από

τον ποταμό του Μισισιπή μέχρι το Cape Horn Αυτή η αυτοκρατορία θα ήταν υπό την

ηγεμονία μίας βασιλευόμενης οικογένειας που θα ονομαζόταν `Inca` προς τιμή του

ένδοξου ινδιάνικου λαού

Με την βοήθεια της μεγάλης Βρετανίας ο Miranda αποπειράθηκε να εισβάλει

στη Βενεζουέλα το 1806 Το ίδιο διάστημα η Βρετανία ήταν σε πόλεμο με την

Ισπανία και σύμμαχος του Ναπολέοντα Το 1793 ο Miranda πήγε στην Ουάσινγκτον

για να συναντήσει τον πρόεδρο Thomas Jefferson Η συνάντηση έγινε αλλά δεν

υπήρξε καμία ανάμιξη στα σχέδια του Miranda Έτσι άρχισε να οργανώνει κρυφά μία

εκστρατεία για την απελευθέρωση της Βενεζουέλας ναυλώνοντας ένα πλοίο που

ονόμασε Leander προς τιμήν του μεγαλύτερού του γιου

30

Στο Jacmel Haiti ο Miranda απέκτησε άλλα δύο πλοία το Bee και το

Bacchus μαζί με το πλήρωμά τους Στις 12 Μαρτίου στο Jacmel ο Miranda

ανάρτησε την πρώτη σημαία της Βενεζουέλας στο Leander την οποία και είχε

σχεδιάσει μόνος του Στις 28 Απριλίου ο μικρός αυτός στόλος κατελήφθη από τα

ισπανικά πολεμικά πλοία στις ακτές της Βενεζουέλας Μόνο το Leander κατάφερε να

αποδράσει Εξήντα άντρες αιχμαλωτίστηκαν και δικάστηκαν και δέκα από αυτούς

στάλθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα Το Leander με το πλήρωμά του

ανασυντάχθηκαν στα βρετανικά νησιά Barbados και Trinidad Στις 3 Αυγούστου η

εκστρατεία έφτασε στο La Vela de Coro καταλαμβάνοντας το φυλάκιο για πρώτη

φορά σηκώθηκε η σημαία της Βενεζουέλας στα χώματα της Πριν ξημερώσει το

επόμενο πρωινό η εκστρατεία κατέλαβε το Coro αλλά δεν δέχτηκε καμία βοήθεια

από τους κατοίκους της πόλης Υπό την απειλή της ήττας οι άνδρες υποχώρησαν

περιμένοντας ενισχύσεις Συνειδητοποιώντας ότι δεν μπορούσε να κρατήσει άλλο την

πόλη ο Miranda διέταξε τον στρατό του να σαλπάρει ενώ όλον τον επόμενο χρόνο

περίμενε στα νησιά της καραϊβικής για ενισχύσεις που δεν έφτασαν ποτέ Κατά την

επιστροφή του στην Βρετανία ο Miranda βρήκε μεγαλύτερη υποστήριξη από την

βρετανική κυβέρνηση Το 1808 συντάχθηκε και στάλθηκε μεγάλη στρατιωτική

δύναμη για να επιτεθεί στην Βενεζουέλα αλλά η εισβολή του Ναπολέοντα στην

Ισπανία ξαφνικά μετέτρεψε τους Ισπανούς σε σύμμαχους της Βρετανίας και έτσι

έληξε άδοξα και αυτή η προσπάθεια

Όταν τελικά η Βενεζουέλα απέκτησε την ανεξαρτησία της στις 19 Απριλίου

του 1810 στάλθηκε αντιπροσωπεία στην Βρετανία για την αναγνώριση του

νεοσύστατου κράτους Αυτή η αντιπροσωπεία έπεισε τον Miranda να γυρίσει στην

πατρίδα του και την ίδια χρονιά εκλέχθηκε ως αντιπρόσωπος του El Pao της επαρχίας

της Βαρκελώνης Στις 5 Ιουνίου του 1811 καθιερώθηκε επίσημα η τρίχρωμη σημαία

που ο Miranda είχε σχεδιάσει

Στα χρόνια που ακολούθησαν η τύχη του Miranda αλλά και του νεοσύστατου

κράτους δεν ήταν ευνοϊκή Ο στρατός των δημοκρατικών απέτυχε να κατακτήσει

περιοχές της Βενεζουέλας που παρέμεναν υπό το βασιλικό καθεστώς Επιπροσθέτως

η Βενεζουέλα χάνει την ισπανική αγορά και το κύριο εξαγόμενο προϊόν της το κακάο

Αυτό σήμανε την οικονομική κρίση που κυρίως έπληξε τις μεσαίες και χαμηλές

τάξεις χάνοντας τον ενθουσιασμό τους για την δημοκρατία Στης 4 Ιουλίου η

31

Βαρκελώνη τάχτηκε υπέρ του βασιλικού καθεστώτος Η γειτονική Cumanaacute

αποκόπηκε από το δημοκρατικό κέντρο και αρνήθηκε να αναγνωρίσει την

δικτατορική κυριαρχία του Miranda ως στρατιωτικού διοικητή Υπό αυτές τις

συνθήκες μία ισπανική φρεγάτα με διοικητή τον Domingo Monteverde κατάφερε

από μία μικρή ομάδα στρατιωτών που διέθετε να δημιουργήσει έναν μεγάλο στρατό

από οικειοθελείς κατοίκους που τον ακολούθησαν ως την Valencia αφήνοντας τον

Miranda να κατέχει μόνο ένα μικρό μέρος της κεντρικής Βενεζουέλας Στα μέσα

Ιουλίου ο Monteverde είχε καταλάβει την Valencia ενώ ο Miranda έβλεπε ότι η

κατάσταση είχε γίνει απελπιστική Άρχισε τις διαπραγματεύσεις με τον Monteverde

για παύση πυρός στις 25 Ιουλίου του 1812 Παρόλο που στη συμφωνία για παύση

πυρός υπήρχε πολιτική αμνηστία ο Miranda προσπάθησε να διαφύγει από το λιμάνι

του La Guaira με βρετανικό πλοίο Ο συνταγματάρχης των επαναστατών Boliacutevar

κατηγόρησε τον Miranda για προδοσία Έτσι ο Miranda συνελήφθη και παραδόθηκε

στον ισπανικό βασιλικό στρατό

Ο Miranda πέθανε σε κελί των φυλακών Cuatro Torres το 1816 ενώ η

υπόθεση του ακόμα εκκρεμούσε Η ταφή του έγινε σε μαζικό τάφο πράγμα που

καθιστούσε αδύνατη την αναγνώρισή του αφήνοντας άδειο τον τάφο του στο εθνικό

πάνθεον της Βενεζουέλας

Οι περιπέτειες του Miranda μας ταξιδεύουν σε έναν κόσμο πέρα από τον χώρο

και τον χρόνο που μπορεί να μας συναρπάσει με τον εξωτισμό του Η προτομή του

είναι μία ανθρώπινη κατασκευή ένας μηχανισμός που μπορεί να παρακινήσει

κάποιους περαστικούς να ασχοληθούν με τις περιπέτειες και τα κατορθώματά του

δημιουργώντας μία άλλη παράλληλη πραγματικότητα

Αλλά και το ίδιο το πάρκο λειτουργεί σαν μία άλλη παράλληλη

πραγματικότητα προσομοιώνοντας ένα `δεδομένο` φυσικό περιβάλλον ενώ στην

πραγματικότητα είναι μία κατασκευή Η αίσθηση ότι περπατάς στη φύση είναι

ψευδής και παρόλο που το συγκεκριμένο πάρκο με την έλλειψη συντήρησης έχει ένα

λόγο παραπάνω να δίνει αυτή την εντύπωση δεν παύει να είναι ένας

κατασκευασμένος κήπος μία μίμηση

Το πρόβλημα σε αυτούς τους χώρους ξεκίνα από την στιγμή που δεν μπορούν να

χρησιμοποιηθούν ως αυτό που προσομοιώνουν μέσα από μία πραγματική βιωμένη

32

εμπειρία Αντίθετα λειτουργούν σαν προβολή που μας αποσωματοποιεί παρέχοντάς

μας την ελάχιστη διάδραση

Σώμα

Από την στιγμή που γεννιόμαστε μέχρι την στιγμή που θα πεθάνουμε έχουμε

το σώμα μας Δεν μπορούμε να υπάρξουμε χωρίς αυτό έχουμε σάρκα που μπορεί να

τραυματιστεί έχουμε κόκαλα που μπορεί να σπάσουν Ότι αντιλαμβανόμαστε από

τον περιβάλλοντα χώρο προέρχεται από τις αισθήσεις μας δια μέσου του σώματος

μας Οι αισθήσεις μας δεν μπορούν να λειτουργήσουν αυτόνομα

Ο Drew Leder στο βιβλίο του Absent Body (1990) μιλάει για το σώμα και πώς

με αυτό αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο

Με έναν σημαντικό τρόπο το ζωντανό σώμα βοηθά στο να

δομηθεί ετούτος ο κόσμος σαν εμπειρία Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε

το νόημα και την φόρμα των πραγμάτων χωρίς την αναφορά των

σωματικών δυνάμεων δια μέσου των οποίων αντιλαμβανόμαστε (οι

αισθήσεις η κίνηση η γλώσσα οι επιθυμίες) Το ζωντανό σώμα δεν είναι

απλά άλλο ένα πράγμα στον κόσμο άλλα ένας τρόπος αυτός ο κόσμος να

υπάρχει33

Ο Drew Leder μιλάει για ένα σώμα που δρα ένα εμπειρικό σώμα Η

κατασκευή τόπων όπως το πάρκο της Μιχαλακοπούλου αφήνουν το σώμα χωρίς

δράση έξω από την εμπειρία του κόσμου Η αλληλεπίδρασή μας μέσω του σώματός

μας με τον κόσμο αφορά την διαδικασία μιας πρακτικής μάθησης του κόσμου Αν

πράγματι συμβαίνει αυτό γιατί κυρίως ο δυτικός κόσμος κατασκευάζει τόπους που

αποκλείουν την σωματοποιημένη εμπειρία όπως υλικής υπόστασης χώρους ή

ψηφιακούς τόπους που διαχωρίζουν και αποκλείουν το φυσικό σώμα

Κατά τη διάρκεια των σταυροφοριών τον 16ο αιώνα το σώμα

θεωρήθηκε αμαρτωλό και ασταθές λόγω της φθαρτότητάς του Έτσι

ξεκίνησε η `αναζήτηση της βεβαιότητα` (Quest for Certainty) σαν την οδό

33 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990 σελ

33

προς στην αλήθεια που είναι καθολική άχρονη και ανεξάρτητη από τις

ιδιοτροπίες του ανθρώπινου σώματος (Toumin 1990 cited in Shilling 2005

7)34

Τον 17ο αιώνα ο Καρτέσιος αναζητούσε αυτή τη βεβαιότητα Όταν ξύπνησε

από έναν εφιάλτη που βίωσε ως πραγματικό αισθάνθηκε ότι οι αισθήσεις του τον

εξαπάτησαν στο όνειρο Έτσι πείστηκε ότι ήταν πολύ λίγα αυτά για τα οποία

μπορούσε να ήταν βέβαιος γιατί τα πάντα ήταν μία θεϊκή απάτη

Είμαι πεπεισμένος ότι δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο ούτε

ουρανός ούτε γη ούτε πνεύμα ούτε σώμα Μήπως αυτό σημαίνει ότι κι

εγώ δεν υπάρχω Όχι εάν έχω πείσει τον εαυτό μου για κάτι (ή έχω

σκεφθεί το οτιδήποτε) τότε σίγουρα υπάρχω Αλλά υπάρχει κάποιος που

εξαπατά και που κατέχει ανώτερη δύναμη και επιδεξιότητα που

εξεπίτηδες και συνεχώς με εξαπατά Σε αυτή την περίπτωση

αναμφισβήτητα υπάρχω εάν με εξαπατά και τον αφήνω να με εξαπατά

όσο μπορεί τότε θα μου δείξει ότι δεν είμαι ένα τίποτα και έτσι θα

νομίζω ότι είμαι κάτι Οπότε αφού σκέφτηκα διεξοδικά το θέμα πρέπει

να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι αυτή η πρόταση είμαι άρα υπάρχω

είναι απαραιτήτως αληθής όταν τίθεται από μένα ή συλλαμβάνεται από

το μυαλό μου35

Στο τελευταίο μισό του 21ου αιώνα η εξέλιξη των ψηφιακών μέσων ανέπτυξε

αυτόν τον δυϊσμό του Καρτέσιου με την εμφάνιση της δυνητικής πραγματικότητας

Τα σώματά μας στον σύγχρονο ψηφιακό κόσμο είναι ακαθόριστα ενώ αναφέρονται

και ως `απόντα` Η ιδέα του απόντος σώματος ταυτίζεται με την θρησκεία και την

φιλοσοφία του δυτικού κόσμου όπου το πνεύμα μπορεί να υπάρξει διαχωρισμένο

από το σώμα Το σώμα μας στον ψηφιακό κόσμο φαίνεται να είναι απαρχαιωμένο και

να χρειάζεται τεχνολογικά ανεπτυγμένες προσθήκες που να το επεκτείνουν Αυτές οι

επεκτάσεις (VR γάντια VR κασκέτες κλπ) γίνονται μέρος της ενσώματης εμπειρίας

μας

34 Drew Leder The Absent Body όπ σελ 35 httpplatostanfordeduentriesdescartes-epistemology chapter4

34

Αυτές οι προσθήκες στο σώμα παραμένουν για τον καρτεσιανό δυϊσμό

αντικείμενα προσκολλημένα στο σώμα που και αυτό είναι αντικείμενο Η εμπειρία

δια μέσου των αντικειμένων ενεργοποιείται με τον νου Το μυαλό επιτυχώς

δραπετεύει από το σώμα και ταξιδεύει στον κόσμο ανεξάρτητα

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη36

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη είναι ένα διήγημα του συγγραφέα και φιλόσοφου

Στανισλάβ Λεμ Το διήγημα μιλάει για έναν βασιλιά και τον υπήκοό του ένα ρομπότ

που τον μεταφέρει σε ψηφιακά όνειρα προσομοιωμένες πραγματικότητες και

όμορφες πριγκίπισσες

Ο πόθος του βασιλιά Φερμουάριου να βρει την όμορφη πριγκίπισσα Ανείπωτη

τον οδήγησε σε μία καλύβα όπου κατοικούσε ένας άνθρωπος με πατριαρχικό

παρουσιαστικό

laquoΓυρεύεις την Ανείπωτη άθλιε κακομοίρη Και όμως ξέρεις πλήρως καλώς

ότι δεν έχει ζήσει καθόλου αυτά τα τελευταία πεντακόσια χρόνια και

επομένως ότι το πάθος σου είναι μάταιο και ασύμφορο Το μόνο που μπορώ

να κάνω για σένα είναι να σου επιτρέψω να τη δεις όχι βέβαια στην σάρκα

άλλα σ` ένα λογικά πληροφοριακό αντίγραφο ένα μοντέλο που είναι

ψηφιακό και όχι φυσικό στοχαστικό και όχι πλαστικό εργοδικό και λίαν

εξησφαλισμένα ερωτικό και όλα αυτά εις το Μαύρο Κιβώτιον που

κατασκεύασα τις ώρες της σχόλης μου με ότι πιο πρόχειρο βρήκα μπροστά

μουraquo

Η υπόσχεση του άνδρα ο βασιλιάς να δει την πριγκίπισσα σε αυτόν τον

προσομοιωμένο κόσμο είναι δελεαστική

laquoΑχ δείξε μου την δείξε μου την αμέσωςraquo φώναξε ο Φερμουάριος

ανατριχιάζοντας ολόκληρος Ο πατριάρχης έκανε laquoναιraquo με το κεφάλι έψαξε

36 Χοφσταντφερ Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993 Στανισλάβ Λεμ κεφ 6 Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ 117

35

στον αρχαίο τόμο για να βρει τις συντεταγμένες της πριγκίπισσας μετέφερε

την ίδια κι ολόκληρο το Μεσαίωνα σε διάτρητα δελτία κατέγραψε το

πρόγραμμα κατέβασε το διακόπτη σήκωσε το καπάκι του Μάυρου

Κιβώτιου

laquoΣκύψε να δειςraquo

Ο βασιλιάς έσκυψε κοίταξε και είδε ναι τον μεσαίωνα τέλεια

προσομοιωμένο εντελώς ψηφιακό και μη γραμμικό και να η Δανδηλία το

Παγοδάσος το παλάτι με τον Ηλιόπυργο το Ορνιθοτροφείο-Που-

Χλιμίντριζε ο Θησαυρός με τα Εκατό Μάτια Και να η ίδια η Ανείπωτη που

περπατούσε αργά στοχαστικά στην προσομοίωση του κήπου της και τα

κυκλώματά της λαμπύριζαν κόκκινα και χρυσαφιά καθώς έκοβε

προσομοιωμένα λουλούδια και υπό τον ήχο προσομοιώσεις τραγουδιών Ο

Φερμουάριος ανίκανος να περιορίσει περισσότερο τις ορμές του πήδηξε στο

Μάυρο Κουτί και ξετρελαμένος όπως ήταν προσπάθησε να μπει στον

κομπιουτερικό εκείνο κόσμο Ο πατριάρχης όμως γρήγορα έσβησε το ρεύμα

έδωσε μία σπρωξιά στον Βασιλιά και τον γκρέμισε στη γη και είπε

laquoΤρελέ Θέλεις να επιχειρήσεις το ακατόρθωτο Γιατί κανένα πλάσμα

φτιαγμένο από ύλη δεν μπορεί να μπει σ` ένα σύστημα που δεν είναι τίποτα

άλλο παρά η ροή και ο στρόβιλος αλφαριθμητικών στοιχείων ασυνεχών

συνδυασμών ακέραιων αριθμών το αφηρημένο υλικό από το οποίο είναι

φτιαγμένα τα ψηφίαraquo

laquoΜα εγώ θέλω θέλωraquo έσκουξε ο Φερμουάριος εκτός εαυτού και χτύπησε

το κεφάλι του στο Μαύρο Κουτί τόσο δυνατά που έκανε αυλάκιά στο

μέταλλο

Η επιθυμία του βασιλιά Φερμουάριου δεν μας είναι και τόσο ξένη οι ψηφιακοί

κόσμοι από την αρχή της δημιουργίας τους μας υποσχέθηκαν έναν κόσμο που μέχρι

τώρα τον βλέπαμε σε άλλα μέσα όπως το σινεμά αλλά μόνο από τις καρέκλες μας

Το ενδεχόμενο να μπορούμε να δράσουμε σε αυτούς τους χώρους εξάπτει την

φαντασία μας για εμπειρίες δίχως φυσικά όρια και φόβους επιβίωσης που αφορούν τη

σωματική μας ακεραιότητα

36

Τι γίνεται όμως με το αντάλλαγμα που πρέπει να καταβάλουμε για να βιώσουμε

αυτούς τους κόσμους

laquoΑν είναι τόσο αναλλοίωτος ο πόθος σου τότε υπάρχει ένας τρόπος με τον

οποίο μπορώ να σε συνδέσω με την πριγκίπισσα Ανείπωτη αλλά πρώτα θα

πρέπει να αποχωριστείς την παρούσα μορφή σου γιατί θα σου πάρω τις

συντεταγμένες σου και θα σε κάνω πρόγραμμα άτομο προς άτομο και θα

τοποθετήσω την προσομοίωσή σου σ` αυτόν τον μεσαιωνικά πλασμένο

κόσμο τον πληροφοριακό και αναπαραστατικό και εκεί θα μείνει

αντέχοντας όσο τα ηλεκτρόνια τρέχουν μέσα σ` αυτά τα σύρματα και πηδούν

από κάθοδο σε άνοδο Εσύ όμως όπως στέκεσαι τώρα μπροστά μου θα

εκμηδενιστείς έτσι ώστε η μόνη σου ύπαρξη θα είναι με τη μορφή δεδομένων

πεδίων και δυναμικών στατιστική ευρετική και απόλυτα ψηφιακήraquo

Εδώ εγείρεται το θέμα της ατομικής ταυτότητας Όταν κάνουμε ταξίδια σε αυτούς

τους κόσμους παραμένουμε οι ίδιοι Το θέμα είναι περίπλοκο γιατί σε αυτόν τον

δυϊσμό του σώματος και νου η ατομική ταυτότητα παύει να ανήκει και στα δύο

ισότιμα

laquoΑυτό είναι πολύ δύσκολο να το πιστέψει κανείςraquo είπε ο Φερμουάριος laquoπώς

θα ξέρω πως δημιούργησες τη δική μου προσομοίωση και όχι κανενός

αλλουνούraquo

Ο πατριάρχης προσπάθησε να δείξει στον μπερδεμένο βασιλιά ότι πράγματι

θα ήταν αυτός και όχι κάποιος άλλος Αλλά και πάλι ο βασιλιάς είχε

αμφιβολίες

laquoΝαι ναι καταλαβαίνωraquo είπε ο βασιλιάς laquoΚαι πάλι όμως είναι μονάχα το

πανομοιότυπο μου και όχι εγώ ο ίδιος αφού εγώ είμαι εδώ και δεν είμαι μέσα

στο Κιβώτιοraquo

laquoΌταν σε δω κλειδομανταλωμένο στην αγκαλιά της αγαπημένης σουraquo του

είπε ο πατριάρχης laquoθα φροντίσω να μην υπάρχεις εις διπλούν ένας εδώ κι

ένας εκεί μέσα στο Κιβώτιο Θα μεταχειριστώ μια μέθοδο παλιά μεν και

37

πρωτόγονη αλάνθαστη όμως γι` αυτό σκύψε λιγάκι αν έχεις την

καλοσύνηhellipraquo

Στην πραγματικότητα εάν συνέβαινε αυτό σε όλους μας και χάναμε την

σωματική μας υπόσταση τότε όλοι η δυτική φιλοσοφία και θρησκεία θα πανηγύριζε

για το κατόρθωμά της Το μιαρό σώμα που τόσο απεχθανόμαστε θα καταστρεφόταν

για πάντα και σύμφωνα με τον δυτικό πολιτισμό το πνεύμα επιτέλους θα

απαλλασσόταν από τα βάρη της ύλης

laquoΠρώτα δείξε μου άλλη μία φορά την Ανείπωτή σουraquo είπε ο βασιλιάς laquoΈτσι

για να σιγουρευτώhellipraquo

Ο σοφός ανασήκωσε το καπάκι του Μαύρου Κιβωτίου και του έδειξε την

Ανείπωτη Ο βασιλιάς την κοίταξε την ξανακοίταξε και τελικά είπε laquoΗ

περιγραφή του αρχαίου βιβλίου είναι πολύ υπερβολική Δεν είναι άσχημη

βέβαια αλλά ούτε κατ` ιδέαν τόσο ωραία όσο έλεγε το χρονικό Λοιπόν τώρα

σ` αφήνω γέρο σοφέhellipraquo

Και πήγε να φύγει

laquoΠου πάς θεότρελεraquo φώναξε ο πατριάρχης σφίγγοντας το σφυρί στα χέρια

του γιατί ο Βασιλιάς είχε φτάσει πια στην πόρτα

laquoΌπου να `ναι αλλά όχι μέσα στο Κιβώτιοraquo είπε ο Φερμουάριος και το

έβαλε στα πόδια

Γιατί ο βασιλιάς δεν έμεινε τελικά στην αγαπημένη του πριγκίπισσα αλλά το

έσκασε φοβισμένος και κατατρεγμένος

Ο Vilem Flusser στο κείμενο του laquoΗ ψηφιακή φαινομενικότηταraquo αναφέρει την

δυσπιστία ως την άμεση αντίδρασή μας απέναντι σε ότι είναι κατασκευασμένο από

τον άνθρωπο για να μιμείται

Εντούτοις στο ερώτημα περί της δυσπιστίας μας απέναντι σ`

αυτούς τους εναλλακτικούς κόσμους υπάρχει και ένα άλλο είδος

απάντησης Αυτή η απάντηση βασίζεται στο γεγονός ότι πρόκειται για

38

κόσμους που εμείς οι ίδιοι έχουμε σχεδιάσει και όχι για κάτι που μας έχει

παρασχεθεί όπως ο περιβάλλον κόσμος Οι εναλλακτικοί κόσμοι δεν είναι

κάτι το δεδομένο [Daten] αλλά κάτι το τεχνητά κατασκευασμένο [Fakten]

Η δυσπιστία μας προκύπτει από το ότι στέκουμε γενικότερα καχύποπτοι

απέναντι στην τέχνη και σε καθετί τεχνητό Η laquoτέχνηraquo είναι ωραία αλλά

μετατρέπεται σε ψεύδος αμέσως μόλις εξεταστεί υπό το φως της έννοιας

της laquoφαινομενικότηταςraquo37

Για τον Vilem Flusser ο πατριάρχης θα ήταν ένας laquoτεχνοκράτηςraquo ένας

laquoλειτουργός των μέσωνraquo και οι κόσμοι που κατασκευάζει σχεδιασμοί-προβολές

[Projekte] της κυρίαρχης ελίτ

Όμως αν ο πατριάρχης στην ιστορία με την Πριγκίπισσα Ανείπωτη ήταν θεός

και το Μαύρο Κιβώτιο δεν ήταν απλά ένα τέχνασμα που κατασκευάζει σχεδιασμούς-

προβολές αλλά μία θεϊκά δεδομένη [Daten] δημιουργία όπως ο παράδεισος τότε θα

δεχόταν ο Φερμουάριος να μετατραπεί σε ψηφία με τίμημα να χάσει την υλική του

υπόσταση και να μετατραπεί κι αυτός σε σχεδιασμό-προβολή

Συμπέρασμα

Η προσαρμογή του περιβάλλοντος στις ανάγκες μας είναι κατ` εξοχήν

μέθοδος που χρησιμοποιούμε για την επιβίωσή μας απέναντι στο μεγάλο μας

αντίπαλο που δεν είναι άλλος από την ίδια τη φύση Η εκτίμηση μας για τη φύση

υπήρξε μόνο δια μέσου της αναπαράστασής της Η προσομοίωση μιας ασφαλούς και

ελεγχόμενης φύσης ταυτίστηκε με την έννοια του κήπου Η βιβλική Εδέμ είναι ο

κήπος που δεν κρύβει τίποτα απειλητικό για τον Αδάμ και την Εύα μιας και όλα είναι

κατασκευασμένα σε απόλυτη αρμονία

Τα χωριά και έπειτα οι πόλεις που κάποτε κατασκευάστηκαν για να

προστατέψουν τον άνθρωπο από την αγριότητα της φύσης τώρα έγιναν και αυτά

χαοτικά και απειλητικά Όσο μεγαλώνουν οι πόλεις τόσο αυξάνονται οι κήποι

37 Vilem Flusser laquo Η ψηφιακή φαινομενικότηταraquo στον τόμο Digitaler Schein Aumlsthetik der elektronischen Medien (Επιμ) Florian Rotzer Suhrkamp Frankfurt am Main 1991 μτφρ Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης σελ 2

39

φτάνοντας στις μέρες μας να χάσουν τον ιδιωτικό τους χαρακτήρα και να

μετατραπούν σε δημόσια πάρκα

Το πάρκο στα Ιλίσια είναι ένα πράσινο ξέφωτο που δεν προσομοιώνει μόνο

μία φύση αλλά και άλλες εμπειρίες όπως την ιστορία του De Miranda διαμέσου της

προτομής του που κοσμεί το πάρκο Αλλά είμαστε εμείς σε θέση να κατανοήσουμε

μνημεία που ενώ παραδοσιακά αφορούν πρόσωπα και ιστορίες της εθνικής μας

συνείδησης παρουσιάζουν και ήρωες εξωτικών χωρών

Είναι τα σώματα μας `κατασκευασμένα` για να μπορούν να αντιδρούν σε

αυτές τις προσομοιωμένες εμπειρίες

Είμαστε σε θέση να βιώσουμε αυτή την πράσινη λωρίδα ως φύση και τις

παράλληλες πραγματικότητες που μας προσφέρει

Φαίνεται σαν να έχουμε χάσει την σωματική και νοητική ικανότητα επιβίωσης

στην φύση θέλουμε να βιώσουμε την εμπειρία της αλλά μόνο με την χρήση ενός

ενδιάμεσου που θα μας παρέχει κάποια ασφάλεια

Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της

κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι

η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με

επίδοξους σπεσιαλίστες της επιβίωσης στην αγρία φύση να επιδιώκουν να μας

δείξουν τρόπους και τεχνικές που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για να

παραμείνουμε ζωντανοί στην απίθανη περίπτωση που βρεθούμε εγκαταλελειμμένοι

και αβοήθητοι στις αντίξοες συνθήκες που μας προσφέρει η φύση (Στο `Man Vs

Wild` προταγονιστή ο Bear Grylls που είναι εξοικειωμένος στις ακραίες καταστάσεις

Σαν ένας από τους νεότερους που έχουν αναρριχηθεί στο Έβερεστ και ένας από τους

λιγοστούς που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς την εξαντλητική εκπαίδευση για

λογαριασμό της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων)38 Έτσι αυτοί οι πρωταγωνιστές

38 httpdscdiscoverycomvideosman-vs-wild-scary-survival-moments

-Παρόμιας θεματικής τηλεοπτικές εκπομπές είναι οι Out of the Wild The Alaska Experiment Life or Death Game Jungle Life or Death Game Lost at Sea Everest Razors Edge κλπ

40

τρέφοντε με σκουλήκια φτιάχνοντας καταφύγια από κλαδιά αψηφώντας χαμηλές ή

υψηλές θερμοκρασίες με το παγκόσμιο τηλεοπτικό κοινό να παρακολουθεί με αγωνία

τις περιπέτειες τους βιώνοντας διαμέσου αυτών την περιπέτεια και την αγωνία αλλά

πάντα μέσα από την ασφάλεια του σαλονιού τους

Η χρήση του `μέσου` για την κυριαρχία απέναντι στην φύση από την αρχή της

ύπαρξής μας και στην συνέχεια για την οργάνωση και την επικοινωνία των κοινωνιών

μας έπαιξε μεγάλο ρόλο στην εικόνα που έχουμε σήμερα για τον κόσμο Αυτοί οι

σπεσιαλίστες της επιβίωσης είναι το `μέσο` για να βιώσουμε την άγρια φύση που

τόσο φοβόμαστε αλλά και που τόσο μας ελκύει

Το πάρκο στα Ιλίσια έχει σαν στόχο να παίξει κι αυτό τον ρόλο του `μέσου`

που θα μας ενώσει με την φύση αλλά δεν τα καταφέρνει ούτε στο ελάχιστο σε σχέση

με αυτά τα show της τηλεόρασης Αυτό φαίνεται από την επισκεψιμότητα του πάρκου

που είναι από ελάχιστη έως μηδενική Μήπως με τη σειρά του το πάρκο όπως και η

άγρια φύση χρειάζεται ένα μέσο που να μας επιτρέπει μία μεγαλύτερη

αλληλεπίδραση άρα μία πιο βιωματική εμπειρία

Παροχέας διάδρασης πάρκων

Ο `παροχέας διάδρασης πάρκων` είναι μία διαδραστική μηχανή που επιτρέπει στον

χρήστη της να βιώσει τις χαρές που μπορεί να του προσφέρει ένα πάρκο και ακόμη

περισσότερα Η ψηφιακή προσομοίωση υψηλού επιπέδου του πάρκου στα Ιλίσια με

όλες τις λεπτομέρειες αλλά και τα στοιχεία που το απαρτίζουν (σιντριβάνι προτομή

όλα τα είδη φυτών κλπ) προσφέρει την απόλυτη εμπειρία μίας βόλτας στο πάρκο

Ταυτόχρονα το μηχανικό του μέρος παρέχει μία ολοκληρωμένη σωματική εμπειρία

με κίνηση όλου του σώματος προς όλες τις κατευθύνσεις για μία βόλτα που θα μείνει

αξέχαστη για σας την οικογένεια αλλά και το κατοικίδιο σας

41

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture

Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection

Washington DC 2002

2 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990

3 Emily Brady Aesthetics of the natural environment Εκδόσεις

Edinburgh Edinburgh University Press 2003

4 Francisco de Miranda

httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

5 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο

Μετάφραση Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος

Δασκαλοθανάσης Εκδόσεις Ποταμός 2005

6 Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance

Gardens

httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

7 Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-

Jacques_Rousseau

8 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain

NAi Publishers 2001

9 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις

Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC

1999

10 Paul Skinner Embodied Interaction Iollie therefore I exist b-DAT

University of Plymouth 2006

11 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία Μετάφραση

Μυλωνάκη Ευγενία Εκδόσεις Εκκρεμές 2003

12 Vilem Flusser Η ψηφιακή φαινομενικότητασυμπεριλαμβάνεται στο

συλλογικό τόμο (Επιμ) Florian Rotzer Digitaler Schein Aumlsthetik

der elektronischen Medien Suhrkamp Frankfurt am Main 1991

Μετάφραση Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης

Βερσαλλίες httpelwikipediaorgwikiβρσαλλίες_(παλάτι)

42

13 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής

Μετάφραση Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998

14 Μισέλ Ουελμπέκ Τα στοιχειώδη σωματίδια Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον

της Εστίας Μετάφραση Αλέξης Εμμανουήλ 2007Χοφσταντφερ

Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και

στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου

Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993

  • Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ34
  • Συμπέρασμα σελ38
  • Συμπέρασμα
  • Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με επίδοξους σπεσιαλίστε
    • Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990
      • Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm
      • Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau
Page 9: Μάκης Κυριακόπουλος διπλωματικη εργασία

9

κιόλας όπως εμείς σήμερα Το να απολαμβάνεις την φύση ή την αναπαράσταση της

δεν ήταν κοινή πρακτική Από τη μία υπήρχαν επιστημονικές μελέτες για τη φύση

από την άλλη αισθητική εμπειρία του φυσικού περιβάλλοντος γινόταν δια μέσω του

ιδεαλισμού της Αρκαδίας Αυτό αφορούσε κυρίως την Κλασική περίοδο και την

Αναγέννηση Στην δύση που γαλουχήθηκε από την Εβραϊκο-Χριστιανική σκέψη ο

άνθρωπος ήταν διαποτισμένος με την ιδέα ότι αυτός διαχωρίζεται από την φύση

Καὶ ἔλαβε Κύριος ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον ὃν ἔπλασε καὶ ἔθετο

αὐτὸν ἐν τῷ παραδείσῳ τῆς τρυφῆς ἐργάζεσθαι αὐτὸν καὶ

φυλάσσειν8

Εκτός από κάποιες ομάδες ανθρώπων (φυλές ιθαγενών στην Αφρική την

Νότια Αμερική κλπ) που αναπτύχθηκαν σε σχέση με το φυσικό περιβάλλον οι

υπόλοιποι διαχωρίσαμε την θέση μας σε σχέση με τις φυσικές διαδικασίες

δημιουργώντας σχέσεις κυριαρχίας επάνω στον φυσικό κόσμο

Για τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη η φυσική ομορφιά ήταν μια συζήτηση

που αφορούσε την αναπαραστατική τέχνη Ο σκοπός της τέχνης ήταν η

αναπαράσταση του κόσμου δια μέσου της μίμησης Ο Πλάτωνας στο βιβλίο Χ της

Πολιτείας μιλάει για τις βαθμίδες μίμησης και το κατά πόσο είναι κοντά η κάθε μία

από αυτές στην ιδεατή μορφή Ο Πλάτωνας αλλά και ο Αριστοτέλης μίλησαν για την

ομορφιά σαν μία αξία που αφορούσε αντικείμενα που σχετίζονταν με την ενότητα

την κανονικότητα και την απλότητα Τα παραδείγματά τους αφορούσαν ανθρώπινες

κατασκευές όπως την αρχιτεκτονική ή την τέχνη της μουσικής και της λογοτεχνίας

παρά την ίδια τη φύση Οι καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις επιδίωκαν να βελτιώσουν ή

να κάνουν πιο ιδεαλιστικό το φυσικό περιβάλλον με φανταστικές εικόνες τοπίων

παρμένων από την μυθολογία ή από την λογοτεχνία και ποίηση

Κατά την Ελληνιστική περίοδο κυρίαρχη θέση στην αρχαία φιλοσοφία

κατέχει η σχόλη των Επικούρειων όπου η μελέτη της φύσης έρχεται με την

παρατήρηση και την λογική επεξεργασία της Αυτή είναι η βάση του εμπειρισμού του

Επίκουρου Ο εμπειριστής δεν στηρίζεται στην θεωρία για να φτιάξει τους κανόνες

8 Η ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ ( ΕΒΔΟΜΗΚΟΝΤΑ) httpwwwmyriobiblosgrbibleotchapteraspbook=1amppage=2

10

του αλλά στην προσεκτική παρατήρηση και στο πείραμα δίνοντας έμφαση στην

επαγωγική σκέψη παρά στην αφαιρετική Για τους εμπειριστές τα στοιχεία

προηγούνται της θεωρίας και είναι δυνατόν κάποιος να είναι αντικειμενικός

παρατηρητής των στοιχείων

Έτσι η φύση σταματά να εγκολπώνει το μεταφυσικό και υπερβατικό που

έρχεται σε αντίθεση με τον άνθρωπο και γίνεται πεδίο συστηματικής μελέτης

(επικούρειος) Διογένης Οινοανδέας

Είναι κατrsquo αρχήν οι φόβοι ο φόβος του Θεού ο φόβος του θανάτου ο φόβος του πόνου Και κοντά σrsquo αυτούς είναι όσες επιθυμίες ξεπερνούν τα φυσικά τους όρια Να ποιες είναι οι ρίζες όλων των κακών9

Αυτή η στάση απέναντι στο φυσικό περιβάλλον δεν θα κρατήσει για πολύ Με

το τέλος του ελληνορωμαϊκού κόσμου και την απαρχή του Μεσαίωνα τα περισσότερα

επικούρεια έργα αφανίστηκαν λόγω του περιεχομένου τους για να

επανακαθειδρυθουν θεοκεντρικές απόψεις για τη φύση

Η απαξίωση της φύσης φτάνει στο αποκορύφωμα της τον 15ο αιώνα παρέα με

την αποκορύφωση του ανθρωποκεντρισμού Η άγρια φύση ήταν η ενσάρκωση του

κακού ένας τόπος άγριος και χαοτικός που αποπνέει φόβο σε σύγκριση με την

ασφάλεια την τάξη και τις αρετές των πόλεων Οι ιστορίες των αδελφών Γκριμ για

νεράιδες και ξωτικά η laquoΚόλασηraquo του Δάντη και οι αμέτρητες λαϊκές ιστορίες μας

πείθουν ότι στην Ευρώπη τα δάση αποτελούσαν πηγή τρόμου και φόβου Σιωπηλά

σκοτεινά κρύα αποπνικτικά και πλημμυρισμένα από το άγνωστο τα δάση ήταν η

κατοικία τεράτων και δαιμόνων γι` αυτό και η χρήση τους περιοριζόταν σε

δραστηριότητες όπως το κυνήγι10

Για να αποφύγει ο άνθρωπος της χαοτικές γι αυτόν φυσικές διαδικασίες

έχτισε σπίτια χωριά και πόλεις αφανίζοντας σχεδόν πλήρως ότι τον φόβιζε για να

καταλήξει σήμερα το δημιούργημά του να γίνει ίσως το ίδιο χαοτικό με τo φυσικό

περιβάλλον που τόσο φοβόταν Μια άλλη laquoφύσηraquo ψηλών κτιρίων με δαιδαλώδεις

διαδρομές και εκκωφαντικούς θορύβους που γεννά ένα περίπλοκο συνδυασμό από

παράλληλες και διασταυρούμενες κινήσεις δίκτυο μεταφοράς πεζών και οχημάτων

9 Περλικός Φώτης httpe-roostergr09200456 10 Βλ Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens

11

όπως ποδήλατα μοτοσικλέτες αυτοκίνητα λεωφορεία τρόλεϊ υπόγειοι

σιδηρόδρομοι και ferry boatmiddot δίκτυο διανομής αγαθών που αποτελείται από φορτηγά

τραίνα και πλοίαmiddot δίκτυο επικοινωνίας που περιλαμβάνει τις ταχυδρομικές αποστολές

το ραδιόφωνο την τηλεόραση τις εφημερίδες και τα περιοδικά τα ηλεκτρονικά

δίκτυαmiddot μορφωτικό και πολιτιστικό δίκτυο που περιλαμβάνει σχολεία βιβλιοθήκες

αίθουσες συναυλιών μουσεία και πινακοθήκεςmiddot εμπορικό δίκτυο καταστημάτων και

εμπορικών κέντρωνmiddot συστήματα αποχέτευσης και αποκομιδής των απορριμμάτωνmiddot

διοικητικό δίκτυο από γραφεία και αντιπροσώπους κλπ Η κλίμακα των ανθρώπινων

κατασκευών έχει ξεπεράσει προ πολλού τον ίδιο τον άνθρωπο παίρνοντας μυθικές

διαστάσεις όπως ο Νείλος για τους Αιγύπτιους

Κήπος και Πάρκα

Η έμπνευση για όλους του κήπους του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης ήταν η

Εδέμ της Bίβλου το αρχικό σπίτι του Αδάμ και της Εύας το ιδανικό της Mέσης

Aνατολής για έναν δροσερό και σκιερό `παράδεισο` που αρδεύεται που είναι γόνιμος

και ανθίζει με τις ικανότητες ενός άξιου κηπουρού ανάγοντάς τον ως το ύψιστο

κατόρθωμα ενός πολιτισμού μία τέλεια ένωση φύσης και εκλεπτυσμένης τέχνης

Αλλά η Bιβλική Εδέμ δεν ήταν αποτέλεσμα τέχνης ή τεχνικής Η Εδέμ είχε

δημιουργηθεί από τον Θεό για τον άνθρωπο και όλη η φύση ήταν αρωγός στους

οικουμενικούς πρόγονούς μας που ήταν οι πρώτοι και οι καλύτεροι κηπουροί νερό

φρούτα μόνιμο εύκρατο κλίμα χωρίς ασθένειες ο κήπος της απόλυτης ευτυχίας Η

ευτυχία μαζί με αυτόν τον ουτοπικό κήπο χάθηκαν από την στιγμή που ο Αδάμ με

την Εύα έφαγαν το απαγορευμένο φρούτο από το δέντρο της γνώσης με αποτέλεσμα

τον εξορισμό τους από τον Παράδεισο11

Η βιβλική ιστορία της Εδέμ αντανακλά την δυσαρμονία του ανθρώπου με το

φυσικό περιβάλλον από την ασφάλεια του εσωτερικού της Εδέμ στον εξωτερικό και

άγριο κόσμο Αφενός η ανάγκη του περάσματος από έναν άγριο εξωτερικό κόσμο

στο ασφαλές εσωτερικό ενός κήπου αποτυπώνει την επιθυμία μας για μία αρμονική

συνύπαρξη με το φυσικό περιβάλλον Αφετέρου το άγχος για την καθημερινή

μέριμνα η αναστάτωση και ο κίνδυνος είναι συνθήκες που συχνά κυριαρχούν στην

11 Βλ Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture σελ 50

12

ζωή της πόλης Η προσπάθεια αναβίωσης της φύσης μέσα στην πόλη ως

προσομοίωση της Εδέμ πρωταρχικά βρήκε την έκφραση της στους μοναστηριακούς

κήπους Η δημιουργία κήπων ήταν πρωταρχικός σκοπός για τα περισσότερα

μοναστήρια του Βυζαντίου του 11ου και 12ου αιώνα οι μονάχοι έπρεπε να κόψουν

δέντρα να περιφράξουν κομμάτια της γης να δημιουργήσουν κανάλια για το νερό να

φυτέψουν καρποφόρα δέντρα και λαχανικά ώστε να τους παρέχουν σε σταθερή βάση

τροφή Στο αστικό περιβάλλον οι κήποι και οι αυλές από τα μοναστήρια

δημιουργούσαν πράσινους αίθριους χώρους που προσέφεραν ευχάριστη θέα για τους

μοναχούς αλλά και τους επισκέπτες Αυτοί οι κήποι είχαν σαν σκοπό την δημιουργία

μινιατούρας του παράδεισου επί της γης όπου ο ηγούμενος σαν κηπουρός φροντίζει

τους σπόρους του με νερό-γνώση και ενθαρρύνει την πνευματική ανάπτυξη των

μοναχών12

Πολλές φορές τα μοναστήρια του Βυζαντίου περιγράφονταν μεταφορικά ως

παράδεισοι oπου κατοικούσαν άγιοι Οι μοναχοί και οι μοναχές που ζούσαν σε αυτά

τα μοναστήρια προσπαθούσαν να ζήσουν μία αγγελική ζωή και ήθελαν να

ανακατασκευάσουν έναν παράδεισο φυτεύοντας δέντρα καλλωπιστικά φυτά

κηπευτικά κλπ Η φύση ήταν το χάος το κακό που έπρεπε να οργανωθεί-κλαδευτεί

να ελεγχθεί-ποτιστεί για να καρποφορήσουν τα φυτά και τα δέντρα Η Αγ Δέσποινα

της Περγού μόναζε σε ένα μοναστήρι στην Κωνσταντινούπολη που είχε κτιστεί

επάνω από έναν πρώην κήπο με τριανταφυλλιές Ο αγιογράφος της την περιέγραψε

σαν πνευματική σύζυγο που μάζευε παραμελημένες και βαριές ψυχές τις φρόντιζε με

προσοχή και ασκητισμό και όταν καρποφορούσαν τις προσέφερε στον Χριστό13

Στον Μεσαίωνα οι κήποι δεν είχαν σαφή διαχωρισμό ως προς την χρήση τους

μιας και χρησιμοποιούνταν για ευχαρίστηση αλλά και για την καλλιέργεια διαφόρων

κηπευτικών και καρποφόρων δέντρων Είναι εμφανές ότι κάποια κομμάτια αυτών των

κήπων χρησιμοποιούνταν προς τέρψη των αισθήσεων άλλα και για την αναγκαία

παραγωγή αγαθών Τον 16ο και 17ο αιώνα συγγραφείς όπως ο Hill ο Lawson

Markham και Parkinson έκαναν σαφείς διαχωρισμούς αυτών των δύο λειτουργιών Ο

Landsberg λέει

12 Οπ Antony Littlewood-Henry Maguire σελ 52 13 Οπ Antony Littlewood-Henry Maguire σελ 64

13

Η κουζίνα ή ο λειτουργικός κήπος σε αντίθεση με τον κήπο για

ευχαρίστηση παρέχουν φαγητό και ιαματικά βότανα όπως διασκορπισμένα

φυτά στο πάτωμα για την καταστροφή των εντόμων και άλλους σκοπούς που

αφορούν το νοικοκυριό14

Οι κήποι που η λειτουργία τους αφορούσε μόνο την ευχαρίστηση και την

διασκέδαση (pleasure garden) έκαναν την εμφάνισή τους μετά τον δέκατο τέταρτο

αιώνα

Στους πίνακες της εποχής όπως το Jardins d`amour βλέπουμε έναν άνθρωπο

ακουμπισμένο επάνω σε ένα σιντριβάνι να παίζει λαούτο ενώ μία γυναίκα

τραγουδάει Η σκηνή παγιδεύει κάτι από την μεγαλόπρεπη ατμόσφαιρα ενός

μεσαιωνικού φλερτ

Παρόλη την μεγαλοπρέπεια τέτοιων σκηνών ο μεσαιωνικός κήπος ήταν πάντα

κλειστός εσωτερικός οχυρωμένος σαν μια ολότητα που προσομοιώνει έναν

ολόκληρο κόσμο

Όλα αυτά όμως άλλαξαν στον αναγεννησιακό κήπο που αντανακλούσε την

επιθυμία του ανθρώπου για μία εξημερωμένη φύση Τεράστιες κατασκευές

σμιλεύονταν σε ταράτσες όπου το νερό αναπτυσσόταν σε διαδοχικά σιντριβάνια

λίμνες σπηλιές και ρυάκια ενώ φυτά από τον Νέο Κόσμο εμπλούτιζαν την παλέτα

για την δημιουργία μίας νέας μορφής κήπου με διακοσμητικά κλαδέματα παρτέρια

δεμένα σαν κόμπο κλπ Αυτές οι νεωτεριστικές σκηνές με γραμμική προοπτική

δημιουργήθηκαν με άξονα τον έλεγχο του βλέμματος για μία καδραρισμένη θέα

Η αληθινή ψυχαγωγία σε κήπους εμφανίζεται με την Ελισάβετ Ά όταν ο

μεγάλος κήπος στην καινούρια έπαυλη που είχε ανεγερθεί μετατράπηκε σε πάρκο

διασκέδασης Η ίδια γράφει το 1591 laquoΕλάτε να απολαύσετε τους περίπατους [hellip]

ευχαριστηθείτε με τους πιο εκλεπτυσμένους μουσικούςraquo15

Στην Γαλλία η πιο παλαιά καταγεγραμμένη γιορτή που έγινε σε κήπο ήταν το

1564 μαζί με άλλες δραστηριότητες που τότε λέγονταν `μεγαλοπρεπείς`

(magnificences) στο μεγάλο αναγεννησιακό παλάτι του Fontainebleau Εκεί σε ένα

14 Medieval and Renaissance Gardens Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

15 Βλ The landscape garden in France httpwwwgardenvisitcomhistory_theorygarden_landscape_design_articleseuropelandscape_garden_france

14

από τα κανάλια που είχαν διανοίξει χαρακτηριστικό του νέου τύπου κατασκευής

κήπων σειρήνες ξεπρόβαλαν μπροστά στον νέο βασιλιά Κάρολο ΙΧ σημάδι ειρήνης

που υποσχόταν ότι θα έφερνε μία χώρα πρόσφατα εμπλεκόμενη σε πόλεμο

Τέτοιου είδους γιορτές θα πρέπει να γίνονταν και σε παλαιότερες εποχές μιας

και ο κήπος προσέφερε καταφύγιο ενώ αντιπροσώπευε κάθε ψευδαίσθηση για τον

χριστιανικό παράδεισο αλλά και για την κλασική χρυσή εποχή της αρχαιότητας Ο

κήπος έτεινε προς την `υψηλή` τέχνη αποκαθιστώντας την φυσική τάξη προτού αυτή

ανατραπεί από τον Αδάμ και την Εύα

Βερσαλλίες

Το μεγαλύτερο παράδειγμα αυτού του τύπου κήπων βρίσκεται στις

Βερσαλλίες το πιο λαμπρό παλάτι της Ευρώπης16 Μέχρι το 1660 οι Βερσαλλίες

ήταν ένα απλό μικρό παλάτι που χρησίμευε κυρίως ως καταφύγιο κυνηγιού για την

αγαπημένη ασχολία των βασιλιάδων εκείνης της εποχής Μετά το 1660 ο βασιλιάς

Λουδοβίκος ΙΔ αποφάσισε να προεκτείνει το παλάτι και όχι να κατεδαφίσει το αρχικό

κτίριο με σκοπό οι Βερσαλλίες να γίνουν βασιλικό ανάκτορο το 1661 Μέχρι το 1685

είχε τελειώσει το μεγαλύτερο μέρος των εργασιών και στα τέλη του 18ου αιώνα το

ανάκτορο είχε πάρει την σημερινή του μορφή Η συνολική πρόσοψη που κοιτάει προς

τους κήπους έχει μήκος 570 μέτρα Κατά την διάρκεια των εργασιών εργάζονταν ως

και πάνω από 20000 εργάτες στις Βερσαλλίες κάτι πρωτάκουστο για την εποχή

εκείνη Αλλά και όταν τελείωσαν οι εξωτερικές εργασίες πραγματοποιούνταν

συνεχώς εσωτερικές αλλαγές κυρίως στον 18ο αιώνα όπως αλλαγές δωματίων και

αλλαγές στη διακόσμηση ανάλογα με την μόδα της εποχής

Το ανάκτορο των Βερσαλλιών είναι γνωστό και για τους τεράστιους κήπους

του μαζί με πολλά σιντριβάνια και αγάλματα Είναι ένας από τους μεγαλύτερους

κήπους της Ευρώπης με συνολική έκταση που φτάνει τα 800 εκτάρια Στα

σιντριβάνια και στα αγάλματα είναι αποτυπωμένη η ελληνική μυθολογία όπως και

στο εσωτερικό του ανακτόρου Ο συνολικός κήπος των Βερσαλλιών απλώνεται σε 3

επίπεδα πίσω από το παλάτι και είναι η συνέχιση της αρχιτεκτονικής του παλατιού

Όπως και το ανάκτορο έτσι και οι κήποι έχουν ως σκοπό να τιμήσουν τον βασιλιά και

την χώρα του Τα μεγάλα ποτάμια της Γαλλίας προσωποποιούνταν σε αγάλματα

16 httpelwikipediaorgwikiβερσαλλίες_(παλάτι)

15

Μπροστά από το Μεγάλο Κανάλι ένα τεράστιο κανάλι σε σχήμα σταυρού βρίσκεται

το σιντριβάνι του Απόλλωνα το πιο μεγαλοπρεπές από όλα τα σιντριβάνια των

Βερσαλλιών

Για την κατασκευή του Μεγάλου Καναλιού πέθαναν χιλιάδες εργάτες είτε από

ατυχήματα είτε από ελονοσία Το Μεγάλο Κανάλι από μόνο του είναι 240 στρέμματα

Για την παροχή νερού στα 55 σιντριβάνια χρειαζόταν ένα καλό αρδευτικό σύστημα

Η μηχανή του Μαρλί ήταν ένα τεχνολογικό θαύμα για την εποχή καθώς διοχέτευε τα

νερά του ποταμού Σηκουάνα στους κήπους των Βερσαλλιών Αλλά από την άλλη τα

σιντριβάνια δεν γινόταν να έχουν συνεχώς νερό καθώς οι ποσότητες δεν επαρκούσαν

Στον κήπο βρίσκονταν και δύο άλλα κτίρια το Μεγάλο Τριανόν χτισμένο από

πορσελάνη και το Μικρό Τριανόν Αυτοί οι χώροι πρόσφεραν στην βασιλική

οικογένεια ξεκούραση και χαλάρωση

Κατά την διάρκεια του δέκατου ογδόου αιώνα φαινόταν ότι στην Αγγλία και

στην Γαλλία υπήρχε η ιδέα του `φυσικού` και η επιστροφή σ` αυτό Ήταν `φυσικό` ο

κόσμος να απολαμβάνει τους κανόνες και τους νόμους που εξέδιδε η κυβέρνηση

όπως ήταν `φυσική` η δίψα για γνώση Πίστευαν επίσης ότι ή τέχνη και η

διακόσμηση θα έπρεπε να ήταν πιο `φυσικά` Αυτό που μπήκε πρώτο στην λίστα του

`εκμοντερνισμού` ήταν ο σχεδιασμός των κήπων17

Το 1761 ο Jean-Jacques Rousseau εξέδωσε μία νουβέλα με απίστευτη

απήχηση την Julie ou la Nouvelle Heloise στην οποία κριτίκαρε τους παλαιού τύπου

κήπους της Γαλλίας για την μη φυσικότητα τους και το λανθασμένο γούστο του

μεγαλείου (false taste of grandeur)18

Αυτή η αλλαγή του γούστου από μία επιβεβλημένη διάταξη σε μία άλλη ποιο κοντά

στην φύση θεωρήθηκε ότι θα ξανάφερνε την πραγματική ομορφιά

Ήδη ο ηγεμόνας Puumlckler στο ίδιο πνεύμα αποκάλεσε το πάρκο

που ήταν προορισμένο να έχει τον laquoχαρακτήρα της ελεύθερης φύσης και

του τοπίου της υπαίθρουraquo ένα laquoόλον που αποκλίνει πολύ ουσιαστικάraquo

17 Βλ Michel conan Prespectives on Garden Histories σελ 163 18 Βλ httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau

16

από τον κήπο ενώ το πάρκο είναι μία laquoσυμπτυγμένη εξιδανικευμένη

φύσηraquo ο κήπος παραμένει απλώς laquoμία πιο εκτεταμένη κατοικίαraquo19

Το Γερμανικό πάρκο του 20ου αιώνα

Στης αρχές του 20ου αιώνα ο κήπος και το πάρκο αποτέλεσαν ένα από τα

σημαντικότερα όπλα προπαγάνδας για τους Γερμανούς Ναζί Ένας από τους

αρχιτέκτονες κήπων που ασχολήθηκε με το θέμα ο γερμανός εθνικοσοσιαλιστής

Willy Lange στο βιβλίο του που εκδόθηκε το 1907 Gartengestaltung der Neuzeit

(Σχεδιασμός κήπων σε σύγχρονους καιρούς) παρουσιάζει τον γερμανικό λαό να

συνδέεται γενετικά με το τοπίο και την φύση της χώρας του Κατ` αυτόν ο

σχεδιασμός δημόσιων κήπων είχε θεμελιώδη σημασία για την διατήρηση της

καθαρότητας της φυλής των Γερμανών Σύμφωνα με τον Lange η τέχνη της

κηπουρικής πρέπει να προάγει κριτήρια για την `οικολογία των φυτών` σε σχέση με

το φυσικό τους περιβάλλον

Ο Lange εκτιμούσε τα πάρκα και τους κήπους της Αγγλίας γιατί όπως έλεγε

βρίσκονται σε αρμονία με τα χαρακτηριστικά της γερμανικής φυλής που είχε

απορρίψει προηγούμενους τύπους κήπων μιας και κρίθηκαν ακατάλληλοι για τις

βόρειες φυλές Για τον Lange οι άλλοι κήποι των Ιταλών και των Γάλλων

οφείλονταν σε διαφορετικά φυλετικά χαρακτηριστικά

Η διαφορά μεταξύ του `επίσημου` γαλλικού και `ανεπίσημου` αγγλικού

στυλ κήπων αφορά περισσότερο μία βαθιά διαφορετική κοσμοθεωρία

(weltanschaungen) και αυτό προκύπτει από την διαφορά της ψυχής των δύο

φυλών γιατί στην ψυχή της η κάθε φυλή έχει ριζωμένα όλα τα

συναισθήματα και τις πράξεις της Το στυλ του γαλλικού κήπου αφορά την

έκφραση των νότιο-αλπικών μεσογειακών φυλών ενώ ο αγγλικός κήπος

αναπτύσσεται από το αναβιωμένο αίσθημα της βόρειο-αλπικής φυλήςhellip με

έναν ασυνείδητο τρόπο ο βόρειος άνθρωπος `διαμαρτυρήθηκε` στο Puckler

19 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο μετ Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος Δασκαλοθανάσης εκδόσεις Ποταμός σελ 94

17

(κήπος της Γερμανίας) ενάντια στο μη βόρειο πνεύμα της ζωής στον

κήπο20

Στο δοκίμιο του laquoPuckler und der Muskauer (Τα πάρκα Puckler και Muskau)

1935raquo δύο χρόνια μετά την επικράτηση των εθνικοσοσιαλιστών στην Γερμανία ο

αναγνωρισμένος ιστορικός των κήπων Franz Hallbaum επαινούσε το ενδιαφέρον των

εθνικοσοσιαλιστών για την ιστορία των κήπων λέγοντας ότι

Μέχρι πρότινος ο σχεδιασμός των εξωτερικών χώρων και μαζί με

αυτόν οι μεγάλες ιστορικές δημιουργίες που τον αφορούσαν δεν ήταν

πολύ δημοφιλείς και συγκεκριμένα μεταξύ αρχιτεκτόνων και

αρχιτεκτόνων κήπουhellip ο χώρος του κήπου είχε απορριφθεί ως

ρομαντικός και συναισθηματικός (Gewgaw) που αφορούσε μόνο έναν

άτεχνο νατουραλισμό Πιστεύουμε ότι στις μέρες μας αυτό που συνδέει

όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες σε σχέση με την φυλή το αίμα και το

χώμα θα επανακαθιδρυθούν μαζί με την εκτίμηση που αξίζουν οι κήποι

Στην πραγματικότητα αυτή είναι η `έκφραση της φύσης μας` Γιατί η

ανάπτυξη των κήπων και ο αγώνας ενάντια στον συνηθισμένο `γαλλικού

τύπου` κήπο του 18ο αιώνα αφορούσε την βαθιά έκφραση της φυλής και

της συνδέσεις της με την φύση Ο βόρειος άνθρωπος με το πανθεϊστικό

συναίσθημα στέκεται ενάντια στον μεσογειακό και δυτικό άνθρωπο

Απορρίπτει την υποδούλωση της φύσης το κόψιμο των δέντρων και των

θάμνωνhellip οι αληθινή γερμανική αγάπη για τα δέντρα αναγεννάται ξανά21

Το 1942 ο Mading εξέδωσε το Landespflege και την ίδια χρόνια εκδόθηκε και

το Die Lendschaftsfibel (Το πρωτεύον τοπίο) του Wiepking Και τα δύο βιβλία

αναφέρονται ξανά και ξανά στην ιστορία των κήπων για να συντηρήσουν την ιδέα

της βόρειας φυλής και για την περιβαλλοντική προστασία Ο Mading απορρίπτει όχι

μόνο τους κήπους του μπαρόκ και της αναγέννησης αλλά και το αγγλικό τοπίο σαν

τεχνητό που εξυπηρετεί μόνο αισθητικούς λόγους

20 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC 1999 σελ 165 21 Michel Conan Prespectives on Garden Histories όπ σελ 166

18

Υπήρχαν καιροί που ο σχεδιασμός των κήπων [gartnerische Gestaltung]

και των τοπίων εξυπηρετούσαν καθαρά αισθητικούς λόγουςhellip το τοπίο

συνεχώς επικεντρωνόταν στους κανόνες της μόδας [Wurde bewuΒt um

modischer Regeln willen gezwungen] Στις περισσότερες περιπτώσεις η

οποιαδήποτε χρησιμότητα [Gebrauch] αποκλειόταν Μία τεχνητή

διακόσμηση που δεν είχε σκοπό να δημιουργήσει την εικόνα του φυσικού

τοπίου ούτε καν να έρθει σε αντιπαράθεση με αυτό Οι κήποι και τα πάρκα

ευγενείας της αναγέννησης είναι καλά παραδείγματα αυτής της

νοοτροπίας Είναι αλήθεια ότι στον αγγλικό κήπο η υποδούλωση [Pressung]

της φυσικής ανάπτυξης στην κατασκευαστική φόρμα είναι λιγότερη αλλά

η κατασκευή παραμένει Το ειδυλλιακό του άγριου τοπίου είναι σκόπιμο ndash

και όχι αυθεντικό- και η ιδέα του σχεδιασμού του αφορά το

κατασκευαστικό πλάνο [Bauplan] του κηπουρού [gartnerische]hellip Στην

πραγματικότητα ο αγγλικός κήπος είναι η διακόσμηση της άρχουσας τάξης

[standisch bedingt] 22

Θεματικά Πάρκα

Στις μέρες μας οι δημόσιοι κήποι και τα πάρκα έχουν μετατραπεί σε θεματικές

ατραξιόν Το Λας Βέγκας είναι ίσως το μεγαλύτερο παράδειγμα αυτών των θεματικών

πάρκων και προτείνεται ως πόλη-φαινόμενο Όχι μόνο επειδή για τους Αμερικανούς

και ξένους επισκέπτες είναι η απόλυτη laquoπαιδική χαράraquo αλλά και γιατί οι στατιστικές

του είναι εντυπωσιακότατες στις αρχές του 20ού αιώνα δεν υπήρχε καν Στις αρχές

του 21ου ήταν ήδη το σπίτι ενός εκατομμυρίου ανθρώπων ενώ οι στατιστικές

έδειχναν ότι ο πληθυσμός αυξάνεται με τέτοια ταχύτητα που κάθε μήνα χρειάζεται να

κατασκευαστεί ένα καινούργιο σχολείο

Επιπλέον το Λας Βέγκας είναι ίσως η μοναδική πόλη στον κόσμο που ιεραρχεί

τις ανάγκες των τουριστών - επισκεπτών πολύ ψηλότερα από αυτές των κατοίκων του

Δεν υπάρχουν κρυμμένες γειτονιές που μπορείτε να περπατήσετε για να πιάσετε τον

laquoπαλμόraquo της πόλης Τίποτα δεν έχει laquoαλλοιωθείraquo από τον τουρισμό γιατί το Λας

Βέγκας κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους τουρίστες

22 Βλ Michel Conan Prespectives on Garden Historie σελ164

19

Η προσγείωση στο αεροδρόμιο του Βέγκας μόλις έχει δύσει ο ήλιος

είναι μια εικόνα που μένει για πάντα στη μνήμη του επισκέπτη Τα

αναρίθμητα φώτα δημιουργούν ένα Χολιγουντιανό ονειρεμένο σκηνικό

Σημείο αναφοράς της πόλης είναι η περιοχή του Στριπ Ένας μεγάλος

δρόμος όπου δεξιά και αριστερά είναι χτισμένα τα ξενοδοχεία και τα

εμπορικά κέντρα

Μπορεί να χρειάστηκαν 20 ολόκληρα χρόνια για να κατασκευαστεί η

μεγάλη πυραμίδα της Γκίζας στην Αίγυπτο όμως στο Βέγκας δεν τους

πήρε πάνω από 18 μήνες για να φτιάξουν μια ακριβώς ίδια και μπροστά

της την πολύχρωμη Σφίγγα και να στεγάσουν μέσα το ξενοδοχείο

Luxor Θεωρείται ένα σύγχρονο αρχιτεκτονικό θαύμα για τη

δημιουργία του οποίου συνέβαλαν οι μεγαλύτεροι Αιγυπτιολόγοι Η

πόλη της Βενετίας σε μικρογραφία βρίσκεται στο εσωτερικό του

ξενοδοχείου Venetian που αποτελείται από δύο πύργους Στο πρώτο

όροφο υπάρχει ένα κανάλι με γόνδολες τις οποίες ενοικιάζουν οι

επισκέπτες τους για να κάνουν μια μικρή βόλτα υπό τις ιταλικές

μελωδίες που τραγουδά ο γονδολιέρης Την είσοδο του εντυπωσιακού

ξενοδοχείου Paris κοσμούν μια μικρογραφία του Πύργου του Άιφελ

της Αψίδας του θριάμβου η πρόσοψη του Λούβρου κά23

Ο τρόπος με τον όποιο η αγορά η οικονομία η παγκοσμιοποίηση ο

νεοφιλελευθερισμός και ο ύπερ-καπιταλισμός που απειλούν ή ακόμα και

καταστρέφουν την `αυθεντικότητα` του ιστορικού νοήματος των κήπων και των

πάρκων είναι ένα θέμα προς συζήτηση Αυτός ο τρόπος θέασης των πραγμάτων δεν

λαμβάνεται πολύ υπόψη κατά τη δημιουργία ή αναδημιουργία αυτών των `τόπων` Η

πιθανότητα αυτός ο τρόπος σκέψης για την κατασκευή δημόσιων χώρων να οφείλεται

στην `αγορά` παραλείπεται αυθαίρετα Φαίνεται ότι υπάρχει η απαίτηση για έναν

πολιτιστικό προσδιορισμό του `χώρου` από διάφορους οικονομικούς παράγοντες

Αυτή η απαίτηση οδηγεί συνεχώς στην συνειδητή παραγωγή `θεματικών πάρκωνrsquo

23 httptranskathimerinigr4dcgi_w_articles_taxworld_12_20092006_165039 Κείμενο Ηλέκτρα Σαμοΐλη

20

Τα σύνορα τον σύγχρονων πάρκων

Στα τέλη του 1980 μία μικρή μάχη ξέσπασε στο Tompkins

Square Park ένα μικρό πάρκο στο East Village της Νέας Υόρκης Το

μέρος είχε μετατραπεί σε στέκι για τους άστεγους τους αλκοολικούς

και τους ναρκομανείς Κάποια στιγμή η αστυνομία προσπάθησε να

επανακτήσει τον έλεγχο με το να κλείνει το πάρκο την νύχτα Η μάχη

του Tompkins Square είναι διάσημο παράδειγμα για την μάχη του

νοήματος του δημόσιου χώρου (Smith 1992) Είχε η παρέμβαση της

αστυνομίας ως πρόθεση πραγματικά να πολεμήσει την κατάληψη

αυτών των ομάδων Ή ήθελε να υποβαθμίσει την ίδια την έννοια του

δημόσιου χώρου Ο Smith παρουσιάζει εκείνα τα στοιχεία που

αποδεικνύουν ότι στην πραγματικότητα η προσπάθεια αφορούσε την

`εξημέρωση` της κουλτούρας του πάρκου που ταιριάζει απόλυτα με

την στρατηγική της βελτίωσης της γειτονιάς γύρω από το πάρκο με την

`εισβολή` νέων οικονομικά ευνοημένων group να καταλαμβάνουν

έναν χώρο που παραδοσιακά ανήκε σε οικονομικά ασθενέστερους24

Δηλαδή το ίδιο που συμβαίνει και στην περιοχή του Κεραμεικού στην Αθήνα

όπου τα τελευταία χρόνια υπάρχει έντονο ενδιαφέρον από πολιτικούς μηχανικούς και

κατασκευαστικές εταιρίες για ανέγερση πολυκαταστημάτων εμπορικών κέντρων και

πολυτελών κατοικιών

Σήμερα μπορούμε να προσεγγίσουμε και να αναλύσουμε την

περίπτωση του Tompkins Square με έναν άλλο τρόπο Στο πάρκο δόθηκε

ένας νέος τρόπος διαχείρισης Αυτό που γίνεται αμέσως ορατό είναι το

μεγάλο διαχωριστικό που χωρίζει το πάρκο σε υπό-χώρους (όπως και σε

άλλα πάρκα στο Μανχάταν) Τα πάντα φαίνονται διαφορετικά από την

στιγμή που η αστυνομία προσπάθησε να ελέγξει την κατάσταση

Διαφορετικά groups έχουν βρει το δικό τους κομμάτι σε αυτό το μικρό

πάρκο τις ζεστές μέρες οι άστεγοι καταλαμβάνουν τον μικρό χώρο στα

παγκάκια αυτοί που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα προτιμούν τις 24 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain NAi Publishers 2001 σελ 20

21

περιοχές με την άμμο οι έφηβοι παίζουν μπάσκετ στο κλειστό τερέν του

μπασκετμπολ τα παιδιά παίζουν στον παιδότοπο που περικυκλώνεται

από βαριές σιδερένιες μπάρες και οι αναρχικοί οι μικρές οικογένειες και

οι yappies ξεχωριστά ο καθένας συνυπάρχουν στα τμήματα του πάρκου

που έχουν γκαζόν Κάποιοι πιστεύουν ότι τα διαχωριστικά του πάρκου

είναι η απόδειξη της εγκατάλειψής του ως δημόσιου χώρου (Smith

1992) Αλλά μήπως συμβαίνει το αντίθετο Η αξία της περίπτωσης του

Tompkins Square έγκειται στο ότι λειτούργησε ως παράδειγμα μίας

μάλλον στενοκέφαλης και συντηρητικής προσέγγισης Πολλές `φυλές

των πόλεων` φαίνεται να έχουν καταλάβει τον χώρο του πάρκου

επιδεικνύοντας όλες τις αποχρώσεις του East Village μέσα σε ένα μικρό

πάρκο Τα διαχωριστικά μετατρέπονται σε σύμβολα της τάξης

οριοθετούν χωρίς να απομονώνουν ή να αποκλείουν Το Tompkins

Square Park λειτουργεί σαν μία σκηνή όπου ανά πάσα στιγμή γίνεσαι

το θέαμα και ο θεατής και αυτό σε κάνει λειτουργικό μέλος του

δημόσιου χώρου25

Τα διαχωριστικά σχεδόν από την αρχή του 20ου αιώνα χρησιμοποιούνται στα

πάρκα Μεταφορικά τα αντιλαμβανόμαστε σαν `κορνίζες` αλλά στην

πραγματικότητα λειτουργούν περισσότερο ως σύμβολα οριοθέτησης Τα πάρκα είναι

οι δημόσιοι κήποι των πόλεων και εξορισμού οι κήποι αφορούν κλειστούς χώρους

Επίσης ένα διαχωριστικό ορίζει έναν χώρο Εάν αυτός ο χώρος είναι

προσδιορισμένος ως δημόσιος τότε εμείς καταλαβαίνουμε ότι αυτός ο χώρος είναι

ιδιαίτερος με προσδιορισμένη χρήση που τον ξεχωρίζει από τους άλλους δημόσιους

χώρους και απαιτεί από εμάς την ανάλογη συμπεριφορά σε σχέση με τους ισχύοντες

κανόνες

Αυτή η οπτική επάνω στον προσδιορισμό των δημόσιων χώρων προσφέρει

έναν άλλο τρόπο σκέψης επάνω στις μέχρι τώρα πιο διαδεδομένες αρχές του ντιζάιν

των πάρκων Αυτή η συμβολική σημασία του φράχτη συχνά έρχεται σε αντιπαράθεση

με την αρχή του ρευστού και ανοιχτού ουδέτερου και πολυσυλλεκτικού χώρου που

έχει την αναφορά του στην μοντέρνα `αστικοποίηση` Η αντικατάσταση των πάρκων

με κοινόχρηστους `πράσινους` χώρους θολώνει την ιδέα της προσβασιμότητας και

25 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 21

22

της χρήσης των δημόσιων χώρων Αυτός ο τρόπος σχεδιασμού των δημόσιων χώρων

έχει τις αναφορές του στο μοντέρνο κίνημα Παρόλα αυτά πολλά από τα σύγχρονα

σχέδια για πάρκα και κήπους έχουν ως αναφορά τους τον ρευστό και ανοιχτό χώρο

Η ιδέα του `διαχωριστικού για μεγαλύτερη προσβασιμότητα` παρουσιάζει ένα

εναλλακτικό σχέδιο στρατηγικής για τον σχεδιασμό των δημόσιων χώρων

Ο καλά σχεδιασμένος τρόπος διασύνδεσης και χωρικότητας προωθούν την

δημόσια προσβασιμότητα και ανταλλαγή αλλά κανείς δεν μπορεί να περιμένει μία

καθολική λύση από ένα τέτοιο τρόπο σχεδίασης Τέτοιου τύπου στρατηγικές

σχεδίασης είναι θεμελιώδεις και μπορούν να έχουν μία `υποστηρικτική πολιτική` η

εξασφάλιση της ασφάλειας είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας

Όχι πολύ μακριά από το Tompkins Square Park βρίσκεται η

πόλη Stuyvesant Στην τυπολογία της κατασκευής της βρίσκουμε το

πλάνο σχεδιασμού του Le Corbusier Για πολλούς ανθρώπους αυτός ο

μοντερνιστικός τρόπος σχεδίασης μίας μικρής σε κλίμακα πόλης

καταστρέφει την ποικιλομορφία της Τεράστιες κτιριακές

εγκαταστάσεις ομογενοποιημένες και με περιορισμένες λειτουργίες

εμφανίζονται σε όλη την Ευρώπη και την βόρεια Αμερική μετά τον

δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Τώρα πια είναι γνωστές ως `πολύ-

προβληματικά` projects και αυτό βέβαια αν δεν έχουν ήδη ανατιναχτεί

ή κατεδαφιστεί Παρόλα αυτά όποιος τολμήσει να μπει σε αυτές τις

κτιριακές εγκαταστάσεις μένει έκπληκτος από το `σαν-πάρκο` καλά

διατηρημένο και καλά διαχειριζόμενο χώρο σαν όαση που προσωρινά

κλείνει έξω την χαοτική αστική ζωή Τέτοιου είδους κτιριακές

εγκαταστάσεις μάς δείχνουν ότι η σωστή διαχείριση του δημόσιου

χώρου μπορεί να δημιουργήσει περιβάλλοντα στα οποία κανείς δεν

εξαιρείται αλλά αντίθετα είναι ευπρόσδεκτος26

Η ιδέα της `χρήσης του διαχωριστικού για την διευκόλυνση της κοινής

πρόσβασης` ανεγείρει το πιο γενικό ερώτημα του νοήματος του διαχωριστικού και

των νέων ηλεκτρονικών συστημάτων ασφαλείας Τα περιστρεφόμενα κάγκελα

ασφαλείας στους σταθμούς του μετρό και οι ηλεκτρονικές πύλες ασφαλείας των

αεροδρομίων των καταστημάτων και τώρα σε πολλές βιβλιοθήκες και αρκετά

26 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 23

23

σχολεία κυρίως στην Αμερική είναι πλέον κοινό στοιχείο του αστικού τοπίου (μαζί με

τις ευρέως διαδεδομένες κλειστού κυκλώματος βιντεοκάμερες) εκφράζοντας έτσι ένα

ελεγχόμενο περιβάλλον μέσω της τεχνολογίας Με ευκολία μπαίνουμε στην

διαδικασία να δούμε αυτές τις μεθόδους στον δημόσιο χώρο ως περιοριστικές για την

ελευθερία μας Αλλά πότε και ποιους ενοχλούν αυτοί οι περιορισμοί Οι ηλεκτρονικές

πύλες των αεροδρομίων μάλλον έχουν μία κατευναστική ιδιότητα ο αποκλεισμός της

παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς διατηρεί την πίστη μας για την ασφάλεια της πτήσης

Οι ηλεκτρονικές πύλες των αεροδρομίων δείχνουν ότι αυτές η εταιρίες στις οποίες

στηριζόμαστε κάνουν τα πάντα για να μας εξασφαλίσουν το αίσθημα της ασφάλειας

Σημαντικό στοιχείο είναι το γεγονός ότι οι κάμερες παρακολούθησης με

ανιχνευτές μετάλλων στα αεροδρόμια στα καταστήματα κλπ είναι σε μεγάλο βαθμό

αντικειμενικές Ο αποκλεισμός δεν βασίζεται στα χαρακτηριστικά ή στο ντύσιμο

αλλά στην παρουσία μετάλλου Αυτό που μετράει είναι η κατοχή κάποιου μεταλλικού

αντικειμένου που θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή για το κοινό που συνωστίζεται

στα αεροδρόμια ή για την κλοπή αγαθών από τα καταστήματα

Σε αυτές τις περιπτώσεις η τεχνολογία στην πραγματικότητα είναι ένα συν

για την δημιουργία δημόσιων χώρων Εν μέρει τα διαχωριστικά αναλαμβάνουν την

ευθύνη για τα άτομα με ροπή προς την παραβατικότητα (Latour 1986)27 να πληρώσω

το εισιτήριο του Μετρό Να κλέψω αυτό το βιβλίο Τα συστήματα ασφαλείας όχι

μόνο μας σώζουν από τέτοια ηθικά διλήμματα αλλά μπορούν να κάνουν έναν χώρο

πιο δημόσιο μία βιβλιοθήκη που μπορείς να έχεις πρόσβαση μόνο με πάσο ή κάρτα

μέλους παραμένει ένα αποκλεισμένο μέρος και δεν λειτουργεί ως δημόσιος χώρος

Μία βιβλιοθήκη που μόνο ελέγχει εάν το βιβλίο νομίμως έχει δανειστεί έχει την

δυνατότητα να εξελιχθεί σε δημόσιο χώρο

Η βιβλιοθήκη του Rotterdam είναι ένα παράδειγμα του πώς μπορεί μία

βιβλιοθήκη να αναπτυχθεί σε δημόσιο χώρο Αυτή η βιβλιοθήκη είναι

ανοιχτή σε όλους Υπάρχει έλεγχος μόνο κατά την έξοδο όπου και

χρησιμοποιείται σύστημα ασφαλείας Το κοινό αποτελείται από άτομα

διαφορετικών ομάδων και κάνει μαζικά χρήση της βιβλιοθήκης Αυτή η

ποικιλότητα των ανθρώπων ο καθένας από αυτούς με τον δικό του τρόπο

κάνει χρήση της βιβλιοθήκης στην αίθουσα των περιοδικών μαζεύονται

27 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 23

24

κυρίως άνδρες ξένης εθνικότητας για να διαβάσουν εφημερίδες άλλων

χωρών νεαροί που σερφάρουν στο internet άνθρωποι που παίζουν σκάκι

στα ειδικά τραπέζια για σκάκι φοιτητές που μελετούν στα πιο

απομονωμένα σημεία της βιβλιοθήκης κλπ Και όλα αυτά σε έναν χώρο που

θυμίζει εμπορικό κέντρο28

Ο Δήμος Ζωγράφου

Ο δήμος Ζωγράφου έκτασης 9000 στρεμμάτων και με 75000 περίπου

κατοίκους υπάγεται σήμερα στο γενικότερο πολεοδομικό συγκρότημα των

Αθηνών και εντάσσεται γεωγραφικά στα ανατολικά προάστια της

πρωτεύουσας Λόγω της εγγύτητάς του με το κέντρο παρουσιάζει παρόμοια

χαρακτηριστικά δόμησης Παρά ταύτα είναι περιοχή πλούσια σε πράσινο που

συγκεντρώνεται κυρίως στους πρόποδες του Υμηττού Ο Δήμος απέκτησε

αξία λόγω της οικοδόμησης της Πανεπιστημιούπολης και της

Πολυτεχνειούπολης με αποτέλεσμα να παρουσιάζει υψηλές τιμές στα

ενοικιαζόμενα διαμερίσματα

Η περιοχή παλιά ήταν δασικό και καλλιεργήσιμο έδαφος με πλούσια

βλάστηση καλλιέργειες δάσος και αλσάκια Στα μέσα του 20ού αιώνα με

την πολεοδόμηση της Αθήνας αναπτύχθηκε η περιοχή Τα δάση της περιοχής

κυρίως με πεύκα βρίσκονται στο νότο νοτιοανατολικό και ανατολικό μέρος

Το 1902 ο Ιωάννης Ζωγράφος βουλευτής στο κόμμα του Θεόδωρου

Δηλιγιάννης αγόρασε μια μεγάλη έκταση από τη χήρα Βουρνάζου και στη

συνέχεια τη ρυμοτόμησε σε οικόπεδα τα οποία πουλούσε με δόσεις 112 δρχ

το μήνα Τα πρώτα σπίτια άρχισαν να κτίζονται στα κτήματα του

laquoΖωγράφουraquo το 1919 Δέκα χρόνια μετά αριθμούσαν 100 Από εκείνους τους

πρώτους οικιστές φτιάχτηκε και ο πρώτος ξύλινος ναΐσκος προς τιμή του

Αγίου Θεράποντα που σήμερα είναι ο επιβλητικότερος στη περιοχή Η νότια

πλευρά του Ζωγράφου ήταν το άλλοτε ρέμα του Χουσεΐν μπεη στη βόρεια

28 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 24

25

πλευρά του οποίου είχε κτισθεί το θεραπευτήριο του Συγγρού Αυτό το ρέμα

καλύφθηκε στις αρχές του 1960 επί Βασιλέως Παύλου

Το 1929 η περιοχή Ζωγράφου έγινε κοινότητα με πρώτο πρόεδρο τον

γιο του Ιωάννη Ζωγράφου τον Σωτήριο Ζωγράφο Το 1947 η κοινότητα

Ζωγράφου ανακηρύχθηκε Δήμος στον οποίο περιλαμβάνονταν οι συνοικίες

Γουδή τα Άνω Ιλίσια (πρώην Καπόνια) τα Ιλίσια παρά την κοίτη του

ποταμού Ιλισού που ξεκίναγε από την Αγία Ελεούσα στη σημερινή συνοικία

της Πανεπιστημιούπολης29

Πάρκο στα Ιλίσια

Μια πράσινη γραμμή ακολουθεί την οδό Μιχαλακοπούλου στα Ιλίσια

ξεκινώντας από την οδό Ηριδανού που διακόπτεται από την οδό Αλκάνος για να

σταματήσει στο ύψος της οδού Αιγινήτου Δ

Αυτή η πράσινη γραμμή φαίνεται να δημιουργήθηκε από τη μία για να

καλύψει την ανάγκη της πόλης για πράσινο κι από την άλλη για να λειτουργήσει σαν

δημόσιο πάρκο Αυτό μπορούμε εύκολα να το συμπεράνουμε από την έντονη και

πυκνή βλάστηση που υπάρχει στον χώρο αλλά και από τα παρελκόμενα αντικείμενα

που έχουν τοποθετηθεί προσπαθώντας να δηλώσουν τη χρηστική τους αξία ενώ

βρίσκονται ατάκτως ερριμμένα καθ όλο το μήκος και το πλάτος του πάρκου Τα

περισσότερα από αυτά τα αντικείμενα είναι αδύνατον να χρησιμοποιηθούν μιας και

βρίσκονται στα πιο δυσπρόσιτα και απίθανα σημεία του πάρκου Η προσβασιμότητα

στο μεγαλύτερο μέρος του είναι πολύ δύσκολη ενώ τον χειμώνα γίνεται δυσκολότερη

με την έλλειψη πλακόστρωσης Το πάρκο ξεκινάει σαν μία νησίδα που όσο ανεβαίνει

πλαταίνει για να καταλήξει στο κύριο κομμάτι της που βρίσκεται μεταξύ των δρόμων

Αλκμάνος και Αιγινήτου Αυτό το κομμάτι του πάρκου είναι αρκετά μεγάλο και

εξοπλισμένο με παγκάκια αγάλματα ένα σιντριβάνι και φυσικά πυκνή βλάστηση Η

επισκεψιμότητα του πάρκου είναι σχετικά περιορισμένη με λίγους ανθρώπους

κυρίως αυτούς που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα Το σιντριβάνι του πάρκου είναι

εξάγωνο αρκετά μεγάλο με έναν πίδακα στο κέντρο που φτάνει στην αποκορύφωση

29 httpelwikipediaorgwikiΖωγραφου

26

του τα 6 με 7 μέτρα ύψος ενώ περιστοιχίζεται από ένα δαχτυλίδι με μικρότερους

πίδακες

Τα γλυπτά του πάρκου χωρίζονται σε τρία ήδη 1) Μινιμαλιστικές γλυπτικές

κατασκευές μικρού μεγέθους που βρίσκονται διάσπαρτες κυρίως από την πλευρά της

οδού Αλκμάνος μέσα στα παρτέρια με τα λουλούδια και τα δέντρα (ο εντοπισμός

τους είναι μάλλον μια περιπέτεια λόγω της οργιώδους βλάστησης στην οποία θα

νόμιζε κανείς ότι δεν έχει επέμβει ανθρώπινο χέρι αλλά και των ίδιων τον γλυπτών

που από κατασκευής μοιάζουν περισσότερο με μικρά τσιμεντένια καθίσματα) 2)

Φορμαλιστικά γλυπτά με επαναλαμβανόμενα μοτίβα που μοιάζουν να είναι

κατασκευασμένα στα τέλη της δεκαετίας του lsquo70 με δομή που θυμίζει τοτέμ και

αναγνωρίσιμες παραστάσεις (μια κουκουβάγια φυτικά μοτίβα κλπ) τοποθετημένα κι

αυτά στα παρτέρια που βρίσκονται στην πλευρά της οδού Αλκμάνος με ελάχιστη

προσβασιμότητα και δυσκολία εντοπισμού τους 3) Μπρούτζινη προτομή μικρού

μεγέθους που βρίσκεται περίπου στο μέσο του τρίτου κατά σειρά μέρους του πάρκου

και είναι και αυτή κρυμμένη πίσω από δέντρα και θάμνους Η προτομή που

φιλοτέχνησε ο Louis Alberto Pantoja το 2000 έγινε προς τιμή του Francisco de

Miranda του επαναστάτη της Βενεζουέλας που γεννήθηκε στο Caracas 28 Μαρτίου

του 1750 και πέθανε στις φυλακές του El Arsenal de la Carraca Cadiz 14 Ιουλίου του

1816

Αυτή η προτομή εγείρει αρκετά ερωτήματα σε σχέση με τον τόπο που

βρίσκεται την λειτουργία που παρέχει αλλά και την ιστορία του απεικονιζόμενου

Η προτομή τοποθετήθηκε στο πάρκο το 2001 σε μία προσπάθεια του δήμου

Αθηναίων να γεμίσει όσο το δυνατόν περισσότερους δημόσιους χώρους με αγάλματα

και προτομές ενόψει των ολυμπιακών αγώνων της Αθήνας του 2004

Χαρακτηριστικά είναι τα άρθρα που δημοσιευτήκαν λίγα χρόνια αργότερα

Όσο για τον Δημήτρη Αβραμόπουλο φάνηκε η προτίμησή του

για τις προτομές με αποκορύφωμα τη δημιουργία του laquoΠάρκου

Ελλήνων Λογοτεχνώνraquo μπροστά από το Πνευματικό Κέντρο Πληθώρα

τέτοιων δωρεών αποδέχθηκε άκριτα ο δήμος Αθηναίων εκείνη την

περίοδο Έτσι εξηγείται και η παρουσία του αγάλματος του στρατηγού

Χοσέ Αρτίγας laquoελευθερωτή της Ουρουγουάηςraquo στη

Μιχαλακοπούλου Στα περισσότερα βάθρα υπήρχε και το όνομα του

27

τότε δημάρχου ακόμα και μέσα στο νόμισμα της στήλης της

laquoΔραχμήςraquo 7 - 0802200430

Η απουσία πολιτικής χαρακτήριζε την πολιτική του Δήμου

Αθηναίων για τα έργα τέχνης σε δημόσιους χώρους Οχι μόνο

πρόσφατα αλλά τουλάχιστον τα τελευταία 30 χρόνια Επί δημαρχίας

Αβραμόπουλου μια καλλιτεχνική επιτροπή που τώρα έχει καταργηθεί

δεχόταν τις προτάσεις για δωρεές έργων στην πλειονότητά τους

αμφιβόλου ποιότητας laquoΚάθε σύλλογος έκανε και μια δωρεά

προσπαθώντας με προτομές να τιμήσει τις προσωπικότητες που

συνδέθηκαν με τον τόπο τουraquo συνεχίζει ο Π Λουκάκος

Προς το παρόν ξεχάστε τα αυτά Η αποδοχή των δωρεών έχει

παγώσει και για το λόγο αυτό τους τελευταίους μήνες δεν έχει

τοποθετηθεί ούτε ένα καινούριο υπαίθριο γλυπτό στην Αθήνα -με

εξαίρεση το άγαλμα του Μεγάλου Αλέξανδρου έργο του Γιάννη

Παππά που ενδεχομένως να τοποθετηθεί απέναντι από το Ρεξ Εχουν

όμως παγώσει και οι διαγωνισμοί και οι αναθέσεις laquoΤο νομοθετικό

πλαίσιο απαγορεύει τις αναθέσεις έργων ακόμα και τον μεγαλύτερο

γλύπτη της Ελλάδας να έχουμε μπροστά μας Αναθεση μπορεί να γίνει

μόνο για ποσό έξι χιλιάδων ευρώ έτσι όμως δεν μπορούμε να μιλάμε

για κάποιο γλυπτό με αξιώσειςraquo διευκρινίζει ο Π Λουκάκος (7 -

08022004)31

Για τον μέσο Αθηναίο πολίτη που επισκέπτεται το πάρκο ο Francisco de

Miranda δεν σημαίνει απολύτως τίποτα και θα ήταν παράδοξο να περιμένουμε κάτι

τέτοιο Άρα γιατί επιλέχθηκε αυτός ο επαναστάτης της Βενεζουέλας για να

διακοσμήσει με την προτομή του έναν δημόσιο χώρο της Αθήνας Και εντέλει ποίος

είναι ο Francisco de Miranda

30 Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=3325212 31 Παρής Σπίνου Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=98141564

28

Francisco de Miranda32

Ο Sebastiaacuten Francisco de Miranda y Rodriacuteguez γνωστός περισσότερο ως

Francisco de Miranda συμμετείχε στην επανάσταση της Βενεζουέλας Παρόλο που τα

σχέδια του για την ανεξαρτησία των ισπανόφωνων αποικιών της Αμερικής απέτυχαν

θεωρήθηκε ως ο πρόδρομος του Simoacuten Boliacutevar που κατά τη διάρκεια του αμερικανό-

ισπανικού πολέμου απελευθέρωσε με επιτυχία μεγάλο μέρος της νοτίου Αμερικής Ο

Miranda έζησε μία ταραχώδη ζωή Ως ιδεαλιστής ανέπτυξε ένα πρωτοποριακό σχέδιο

για να ελευθερώσει και να ενοποιήσει την λατινική Αμερική αλλά οι φιλοδοξίες και

επιδιώξεις του για την ανεξαρτησία της νοτίου Αμερικής απέτυχαν το 1812 τον

παρέδωσαν στους εχθρούς του και μετά από τέσσερα χρόνια το 1816 πέθανε σε

ισπανική φυλακή Παρόλα αυτά δεκατέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο του το

μεγαλύτερο μέρος της ισπανόφωνης Αμερικής ήταν ελεύθερο

Ο Miranda γεννήθηκε μέσα σε μία μεγαλοαστική οικογένεια ο πατέρας του

Sebastian de Miranda Ravelo ήταν εύπορος έμπορος με καταγωγή από τις Κανάριες

Νήσους ενώ και η μάνα του Francisca Antonia Rodriacuteguez de Espinoza καταγόταν από

πλούσια οικογένεια της Βενεζουέλας Ο Miranda πήγε στα καλύτερα ιδιωτικά σχολεία

και στα ακριβότερα κολλέγια ενώ κατά την διάρκεια της φοίτησής του δεχόταν

ρατσιστικά πειράγματα για την καταγωγή του Έτσι δεν απολάμβανε τα οφέλη της

υψηλής κοινωνίας μιας και υπήρχε συνεχής αμφισβήτηση από την αριστοκρατία της

εποχής Σαν αποτέλεσμα αυτής της αποδοκιμασίας ο Miranda παρουσίαζε την εικόνα

του φαντασμένου με πομπώδεις αφηγήσεις και μυθεύματα

Γύρω στο 1771 ο Miranda αγόρασε το αξίωμα του καπετάνιου του ισπανικού

στόλου (όχι κάτι ασυνήθιστο για την εποχή) Ενώ υπηρετούσε ως καπετάνιος δίπλα

στον στρατηγό Juan Manuel de Cajigal y Monserrat (1739-1811) απέκτησε

ενδιαφέρον για τον αγώνα υπέρ της ανεξαρτησίας της ισπανόφωνης Αμερικής

Υπό τον Cajigal ο Miranda συμμετείχε στην μάχη της Pensacola το 1781

υπερασπιζόμενος την ισπανική κυριαρχία σε αυτό που ονομάζουμε σήμερα Florida

των ΗΠΑ Αυτή η συμμετοχή του τού χάρισε το αξίωμα του συνταγματάρχη

32 httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

29

Από το 1791 ο Miranda απέκτησε ενεργό ρόλο στην γαλλική επανάσταση Στο

Παρίσι ήταν φίλος με τον Girondiste Jacques Pierre Brissot και τον Jeacuterocircme Peacutetion de

Villeneuve και για σύντομο χρονικό διάστημα υπηρέτησε σαν στρατηγός στον

επαναστατικό στρατό που διοικούνταν από τον Charles Franccedilois Dumouriez Τον

Απρίλιο του 1793 ο Miranda συνελήφθη και κατηγορήθηκε για προδοσία Στη δίκη

όμως ήταν τόσο ήρεμος και πειθήνιος που κρίθηκε αθώος Παρόλα αυτά οι

κατηγορίες του Marat και των συντρόφων του δεν καταλάγιασαν Συνελήφθη ξανά

τον Ιούνιο του 1793 και φυλακίστηκε

Ο Miranda φαίνεται να επιβίωσε από έναν συνδυασμό ευνοϊκής τύχης και

πολιτικών συμφερόντων υπέρ του η επαναστατική κυβέρνηση απλά δεν μπορούσε να

συμφωνήσει για το τι έπρεπε να κάνει με αυτόν Παρέμεινε στις φυλακές του La Force

ακόμα και μετά από την πτώση του Robespierre τον Ιούλιο του 1794 ενώ

απελευθερώθηκε τον Ιανουάριο του επόμενου χρόνου Πεπεισμένος πλέον ότι η τροπή

που είχε πάρει η επανάσταση ήταν λάθος ξεκίνησε να συνωμοτεί με τους

αριστοκράτες εναντίον των επαναστατών και ταυτόχρονα τού έγινε πρόταση από

αυτούς να ηγηθεί του στρατού τους αλλά για άλλη μια φορά συνελήφθη και

εκδιώχθηκε από την χώρα

Η ζωή του ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τον αγώνα για ανεξαρτησία των

ισπανικών αποικιών στην Λατινική Αμερική Ο Miranda οραματιζόταν μία

ανεξάρτητη αυτοκρατορία η οποία να αποτελείται από όλες τις περιοχές που

βρίσκονταν υπό την κατοχή των ισπανών και των πορτογάλων και να απλώνεται από

τον ποταμό του Μισισιπή μέχρι το Cape Horn Αυτή η αυτοκρατορία θα ήταν υπό την

ηγεμονία μίας βασιλευόμενης οικογένειας που θα ονομαζόταν `Inca` προς τιμή του

ένδοξου ινδιάνικου λαού

Με την βοήθεια της μεγάλης Βρετανίας ο Miranda αποπειράθηκε να εισβάλει

στη Βενεζουέλα το 1806 Το ίδιο διάστημα η Βρετανία ήταν σε πόλεμο με την

Ισπανία και σύμμαχος του Ναπολέοντα Το 1793 ο Miranda πήγε στην Ουάσινγκτον

για να συναντήσει τον πρόεδρο Thomas Jefferson Η συνάντηση έγινε αλλά δεν

υπήρξε καμία ανάμιξη στα σχέδια του Miranda Έτσι άρχισε να οργανώνει κρυφά μία

εκστρατεία για την απελευθέρωση της Βενεζουέλας ναυλώνοντας ένα πλοίο που

ονόμασε Leander προς τιμήν του μεγαλύτερού του γιου

30

Στο Jacmel Haiti ο Miranda απέκτησε άλλα δύο πλοία το Bee και το

Bacchus μαζί με το πλήρωμά τους Στις 12 Μαρτίου στο Jacmel ο Miranda

ανάρτησε την πρώτη σημαία της Βενεζουέλας στο Leander την οποία και είχε

σχεδιάσει μόνος του Στις 28 Απριλίου ο μικρός αυτός στόλος κατελήφθη από τα

ισπανικά πολεμικά πλοία στις ακτές της Βενεζουέλας Μόνο το Leander κατάφερε να

αποδράσει Εξήντα άντρες αιχμαλωτίστηκαν και δικάστηκαν και δέκα από αυτούς

στάλθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα Το Leander με το πλήρωμά του

ανασυντάχθηκαν στα βρετανικά νησιά Barbados και Trinidad Στις 3 Αυγούστου η

εκστρατεία έφτασε στο La Vela de Coro καταλαμβάνοντας το φυλάκιο για πρώτη

φορά σηκώθηκε η σημαία της Βενεζουέλας στα χώματα της Πριν ξημερώσει το

επόμενο πρωινό η εκστρατεία κατέλαβε το Coro αλλά δεν δέχτηκε καμία βοήθεια

από τους κατοίκους της πόλης Υπό την απειλή της ήττας οι άνδρες υποχώρησαν

περιμένοντας ενισχύσεις Συνειδητοποιώντας ότι δεν μπορούσε να κρατήσει άλλο την

πόλη ο Miranda διέταξε τον στρατό του να σαλπάρει ενώ όλον τον επόμενο χρόνο

περίμενε στα νησιά της καραϊβικής για ενισχύσεις που δεν έφτασαν ποτέ Κατά την

επιστροφή του στην Βρετανία ο Miranda βρήκε μεγαλύτερη υποστήριξη από την

βρετανική κυβέρνηση Το 1808 συντάχθηκε και στάλθηκε μεγάλη στρατιωτική

δύναμη για να επιτεθεί στην Βενεζουέλα αλλά η εισβολή του Ναπολέοντα στην

Ισπανία ξαφνικά μετέτρεψε τους Ισπανούς σε σύμμαχους της Βρετανίας και έτσι

έληξε άδοξα και αυτή η προσπάθεια

Όταν τελικά η Βενεζουέλα απέκτησε την ανεξαρτησία της στις 19 Απριλίου

του 1810 στάλθηκε αντιπροσωπεία στην Βρετανία για την αναγνώριση του

νεοσύστατου κράτους Αυτή η αντιπροσωπεία έπεισε τον Miranda να γυρίσει στην

πατρίδα του και την ίδια χρονιά εκλέχθηκε ως αντιπρόσωπος του El Pao της επαρχίας

της Βαρκελώνης Στις 5 Ιουνίου του 1811 καθιερώθηκε επίσημα η τρίχρωμη σημαία

που ο Miranda είχε σχεδιάσει

Στα χρόνια που ακολούθησαν η τύχη του Miranda αλλά και του νεοσύστατου

κράτους δεν ήταν ευνοϊκή Ο στρατός των δημοκρατικών απέτυχε να κατακτήσει

περιοχές της Βενεζουέλας που παρέμεναν υπό το βασιλικό καθεστώς Επιπροσθέτως

η Βενεζουέλα χάνει την ισπανική αγορά και το κύριο εξαγόμενο προϊόν της το κακάο

Αυτό σήμανε την οικονομική κρίση που κυρίως έπληξε τις μεσαίες και χαμηλές

τάξεις χάνοντας τον ενθουσιασμό τους για την δημοκρατία Στης 4 Ιουλίου η

31

Βαρκελώνη τάχτηκε υπέρ του βασιλικού καθεστώτος Η γειτονική Cumanaacute

αποκόπηκε από το δημοκρατικό κέντρο και αρνήθηκε να αναγνωρίσει την

δικτατορική κυριαρχία του Miranda ως στρατιωτικού διοικητή Υπό αυτές τις

συνθήκες μία ισπανική φρεγάτα με διοικητή τον Domingo Monteverde κατάφερε

από μία μικρή ομάδα στρατιωτών που διέθετε να δημιουργήσει έναν μεγάλο στρατό

από οικειοθελείς κατοίκους που τον ακολούθησαν ως την Valencia αφήνοντας τον

Miranda να κατέχει μόνο ένα μικρό μέρος της κεντρικής Βενεζουέλας Στα μέσα

Ιουλίου ο Monteverde είχε καταλάβει την Valencia ενώ ο Miranda έβλεπε ότι η

κατάσταση είχε γίνει απελπιστική Άρχισε τις διαπραγματεύσεις με τον Monteverde

για παύση πυρός στις 25 Ιουλίου του 1812 Παρόλο που στη συμφωνία για παύση

πυρός υπήρχε πολιτική αμνηστία ο Miranda προσπάθησε να διαφύγει από το λιμάνι

του La Guaira με βρετανικό πλοίο Ο συνταγματάρχης των επαναστατών Boliacutevar

κατηγόρησε τον Miranda για προδοσία Έτσι ο Miranda συνελήφθη και παραδόθηκε

στον ισπανικό βασιλικό στρατό

Ο Miranda πέθανε σε κελί των φυλακών Cuatro Torres το 1816 ενώ η

υπόθεση του ακόμα εκκρεμούσε Η ταφή του έγινε σε μαζικό τάφο πράγμα που

καθιστούσε αδύνατη την αναγνώρισή του αφήνοντας άδειο τον τάφο του στο εθνικό

πάνθεον της Βενεζουέλας

Οι περιπέτειες του Miranda μας ταξιδεύουν σε έναν κόσμο πέρα από τον χώρο

και τον χρόνο που μπορεί να μας συναρπάσει με τον εξωτισμό του Η προτομή του

είναι μία ανθρώπινη κατασκευή ένας μηχανισμός που μπορεί να παρακινήσει

κάποιους περαστικούς να ασχοληθούν με τις περιπέτειες και τα κατορθώματά του

δημιουργώντας μία άλλη παράλληλη πραγματικότητα

Αλλά και το ίδιο το πάρκο λειτουργεί σαν μία άλλη παράλληλη

πραγματικότητα προσομοιώνοντας ένα `δεδομένο` φυσικό περιβάλλον ενώ στην

πραγματικότητα είναι μία κατασκευή Η αίσθηση ότι περπατάς στη φύση είναι

ψευδής και παρόλο που το συγκεκριμένο πάρκο με την έλλειψη συντήρησης έχει ένα

λόγο παραπάνω να δίνει αυτή την εντύπωση δεν παύει να είναι ένας

κατασκευασμένος κήπος μία μίμηση

Το πρόβλημα σε αυτούς τους χώρους ξεκίνα από την στιγμή που δεν μπορούν να

χρησιμοποιηθούν ως αυτό που προσομοιώνουν μέσα από μία πραγματική βιωμένη

32

εμπειρία Αντίθετα λειτουργούν σαν προβολή που μας αποσωματοποιεί παρέχοντάς

μας την ελάχιστη διάδραση

Σώμα

Από την στιγμή που γεννιόμαστε μέχρι την στιγμή που θα πεθάνουμε έχουμε

το σώμα μας Δεν μπορούμε να υπάρξουμε χωρίς αυτό έχουμε σάρκα που μπορεί να

τραυματιστεί έχουμε κόκαλα που μπορεί να σπάσουν Ότι αντιλαμβανόμαστε από

τον περιβάλλοντα χώρο προέρχεται από τις αισθήσεις μας δια μέσου του σώματος

μας Οι αισθήσεις μας δεν μπορούν να λειτουργήσουν αυτόνομα

Ο Drew Leder στο βιβλίο του Absent Body (1990) μιλάει για το σώμα και πώς

με αυτό αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο

Με έναν σημαντικό τρόπο το ζωντανό σώμα βοηθά στο να

δομηθεί ετούτος ο κόσμος σαν εμπειρία Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε

το νόημα και την φόρμα των πραγμάτων χωρίς την αναφορά των

σωματικών δυνάμεων δια μέσου των οποίων αντιλαμβανόμαστε (οι

αισθήσεις η κίνηση η γλώσσα οι επιθυμίες) Το ζωντανό σώμα δεν είναι

απλά άλλο ένα πράγμα στον κόσμο άλλα ένας τρόπος αυτός ο κόσμος να

υπάρχει33

Ο Drew Leder μιλάει για ένα σώμα που δρα ένα εμπειρικό σώμα Η

κατασκευή τόπων όπως το πάρκο της Μιχαλακοπούλου αφήνουν το σώμα χωρίς

δράση έξω από την εμπειρία του κόσμου Η αλληλεπίδρασή μας μέσω του σώματός

μας με τον κόσμο αφορά την διαδικασία μιας πρακτικής μάθησης του κόσμου Αν

πράγματι συμβαίνει αυτό γιατί κυρίως ο δυτικός κόσμος κατασκευάζει τόπους που

αποκλείουν την σωματοποιημένη εμπειρία όπως υλικής υπόστασης χώρους ή

ψηφιακούς τόπους που διαχωρίζουν και αποκλείουν το φυσικό σώμα

Κατά τη διάρκεια των σταυροφοριών τον 16ο αιώνα το σώμα

θεωρήθηκε αμαρτωλό και ασταθές λόγω της φθαρτότητάς του Έτσι

ξεκίνησε η `αναζήτηση της βεβαιότητα` (Quest for Certainty) σαν την οδό

33 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990 σελ

33

προς στην αλήθεια που είναι καθολική άχρονη και ανεξάρτητη από τις

ιδιοτροπίες του ανθρώπινου σώματος (Toumin 1990 cited in Shilling 2005

7)34

Τον 17ο αιώνα ο Καρτέσιος αναζητούσε αυτή τη βεβαιότητα Όταν ξύπνησε

από έναν εφιάλτη που βίωσε ως πραγματικό αισθάνθηκε ότι οι αισθήσεις του τον

εξαπάτησαν στο όνειρο Έτσι πείστηκε ότι ήταν πολύ λίγα αυτά για τα οποία

μπορούσε να ήταν βέβαιος γιατί τα πάντα ήταν μία θεϊκή απάτη

Είμαι πεπεισμένος ότι δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο ούτε

ουρανός ούτε γη ούτε πνεύμα ούτε σώμα Μήπως αυτό σημαίνει ότι κι

εγώ δεν υπάρχω Όχι εάν έχω πείσει τον εαυτό μου για κάτι (ή έχω

σκεφθεί το οτιδήποτε) τότε σίγουρα υπάρχω Αλλά υπάρχει κάποιος που

εξαπατά και που κατέχει ανώτερη δύναμη και επιδεξιότητα που

εξεπίτηδες και συνεχώς με εξαπατά Σε αυτή την περίπτωση

αναμφισβήτητα υπάρχω εάν με εξαπατά και τον αφήνω να με εξαπατά

όσο μπορεί τότε θα μου δείξει ότι δεν είμαι ένα τίποτα και έτσι θα

νομίζω ότι είμαι κάτι Οπότε αφού σκέφτηκα διεξοδικά το θέμα πρέπει

να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι αυτή η πρόταση είμαι άρα υπάρχω

είναι απαραιτήτως αληθής όταν τίθεται από μένα ή συλλαμβάνεται από

το μυαλό μου35

Στο τελευταίο μισό του 21ου αιώνα η εξέλιξη των ψηφιακών μέσων ανέπτυξε

αυτόν τον δυϊσμό του Καρτέσιου με την εμφάνιση της δυνητικής πραγματικότητας

Τα σώματά μας στον σύγχρονο ψηφιακό κόσμο είναι ακαθόριστα ενώ αναφέρονται

και ως `απόντα` Η ιδέα του απόντος σώματος ταυτίζεται με την θρησκεία και την

φιλοσοφία του δυτικού κόσμου όπου το πνεύμα μπορεί να υπάρξει διαχωρισμένο

από το σώμα Το σώμα μας στον ψηφιακό κόσμο φαίνεται να είναι απαρχαιωμένο και

να χρειάζεται τεχνολογικά ανεπτυγμένες προσθήκες που να το επεκτείνουν Αυτές οι

επεκτάσεις (VR γάντια VR κασκέτες κλπ) γίνονται μέρος της ενσώματης εμπειρίας

μας

34 Drew Leder The Absent Body όπ σελ 35 httpplatostanfordeduentriesdescartes-epistemology chapter4

34

Αυτές οι προσθήκες στο σώμα παραμένουν για τον καρτεσιανό δυϊσμό

αντικείμενα προσκολλημένα στο σώμα που και αυτό είναι αντικείμενο Η εμπειρία

δια μέσου των αντικειμένων ενεργοποιείται με τον νου Το μυαλό επιτυχώς

δραπετεύει από το σώμα και ταξιδεύει στον κόσμο ανεξάρτητα

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη36

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη είναι ένα διήγημα του συγγραφέα και φιλόσοφου

Στανισλάβ Λεμ Το διήγημα μιλάει για έναν βασιλιά και τον υπήκοό του ένα ρομπότ

που τον μεταφέρει σε ψηφιακά όνειρα προσομοιωμένες πραγματικότητες και

όμορφες πριγκίπισσες

Ο πόθος του βασιλιά Φερμουάριου να βρει την όμορφη πριγκίπισσα Ανείπωτη

τον οδήγησε σε μία καλύβα όπου κατοικούσε ένας άνθρωπος με πατριαρχικό

παρουσιαστικό

laquoΓυρεύεις την Ανείπωτη άθλιε κακομοίρη Και όμως ξέρεις πλήρως καλώς

ότι δεν έχει ζήσει καθόλου αυτά τα τελευταία πεντακόσια χρόνια και

επομένως ότι το πάθος σου είναι μάταιο και ασύμφορο Το μόνο που μπορώ

να κάνω για σένα είναι να σου επιτρέψω να τη δεις όχι βέβαια στην σάρκα

άλλα σ` ένα λογικά πληροφοριακό αντίγραφο ένα μοντέλο που είναι

ψηφιακό και όχι φυσικό στοχαστικό και όχι πλαστικό εργοδικό και λίαν

εξησφαλισμένα ερωτικό και όλα αυτά εις το Μαύρο Κιβώτιον που

κατασκεύασα τις ώρες της σχόλης μου με ότι πιο πρόχειρο βρήκα μπροστά

μουraquo

Η υπόσχεση του άνδρα ο βασιλιάς να δει την πριγκίπισσα σε αυτόν τον

προσομοιωμένο κόσμο είναι δελεαστική

laquoΑχ δείξε μου την δείξε μου την αμέσωςraquo φώναξε ο Φερμουάριος

ανατριχιάζοντας ολόκληρος Ο πατριάρχης έκανε laquoναιraquo με το κεφάλι έψαξε

36 Χοφσταντφερ Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993 Στανισλάβ Λεμ κεφ 6 Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ 117

35

στον αρχαίο τόμο για να βρει τις συντεταγμένες της πριγκίπισσας μετέφερε

την ίδια κι ολόκληρο το Μεσαίωνα σε διάτρητα δελτία κατέγραψε το

πρόγραμμα κατέβασε το διακόπτη σήκωσε το καπάκι του Μάυρου

Κιβώτιου

laquoΣκύψε να δειςraquo

Ο βασιλιάς έσκυψε κοίταξε και είδε ναι τον μεσαίωνα τέλεια

προσομοιωμένο εντελώς ψηφιακό και μη γραμμικό και να η Δανδηλία το

Παγοδάσος το παλάτι με τον Ηλιόπυργο το Ορνιθοτροφείο-Που-

Χλιμίντριζε ο Θησαυρός με τα Εκατό Μάτια Και να η ίδια η Ανείπωτη που

περπατούσε αργά στοχαστικά στην προσομοίωση του κήπου της και τα

κυκλώματά της λαμπύριζαν κόκκινα και χρυσαφιά καθώς έκοβε

προσομοιωμένα λουλούδια και υπό τον ήχο προσομοιώσεις τραγουδιών Ο

Φερμουάριος ανίκανος να περιορίσει περισσότερο τις ορμές του πήδηξε στο

Μάυρο Κουτί και ξετρελαμένος όπως ήταν προσπάθησε να μπει στον

κομπιουτερικό εκείνο κόσμο Ο πατριάρχης όμως γρήγορα έσβησε το ρεύμα

έδωσε μία σπρωξιά στον Βασιλιά και τον γκρέμισε στη γη και είπε

laquoΤρελέ Θέλεις να επιχειρήσεις το ακατόρθωτο Γιατί κανένα πλάσμα

φτιαγμένο από ύλη δεν μπορεί να μπει σ` ένα σύστημα που δεν είναι τίποτα

άλλο παρά η ροή και ο στρόβιλος αλφαριθμητικών στοιχείων ασυνεχών

συνδυασμών ακέραιων αριθμών το αφηρημένο υλικό από το οποίο είναι

φτιαγμένα τα ψηφίαraquo

laquoΜα εγώ θέλω θέλωraquo έσκουξε ο Φερμουάριος εκτός εαυτού και χτύπησε

το κεφάλι του στο Μαύρο Κουτί τόσο δυνατά που έκανε αυλάκιά στο

μέταλλο

Η επιθυμία του βασιλιά Φερμουάριου δεν μας είναι και τόσο ξένη οι ψηφιακοί

κόσμοι από την αρχή της δημιουργίας τους μας υποσχέθηκαν έναν κόσμο που μέχρι

τώρα τον βλέπαμε σε άλλα μέσα όπως το σινεμά αλλά μόνο από τις καρέκλες μας

Το ενδεχόμενο να μπορούμε να δράσουμε σε αυτούς τους χώρους εξάπτει την

φαντασία μας για εμπειρίες δίχως φυσικά όρια και φόβους επιβίωσης που αφορούν τη

σωματική μας ακεραιότητα

36

Τι γίνεται όμως με το αντάλλαγμα που πρέπει να καταβάλουμε για να βιώσουμε

αυτούς τους κόσμους

laquoΑν είναι τόσο αναλλοίωτος ο πόθος σου τότε υπάρχει ένας τρόπος με τον

οποίο μπορώ να σε συνδέσω με την πριγκίπισσα Ανείπωτη αλλά πρώτα θα

πρέπει να αποχωριστείς την παρούσα μορφή σου γιατί θα σου πάρω τις

συντεταγμένες σου και θα σε κάνω πρόγραμμα άτομο προς άτομο και θα

τοποθετήσω την προσομοίωσή σου σ` αυτόν τον μεσαιωνικά πλασμένο

κόσμο τον πληροφοριακό και αναπαραστατικό και εκεί θα μείνει

αντέχοντας όσο τα ηλεκτρόνια τρέχουν μέσα σ` αυτά τα σύρματα και πηδούν

από κάθοδο σε άνοδο Εσύ όμως όπως στέκεσαι τώρα μπροστά μου θα

εκμηδενιστείς έτσι ώστε η μόνη σου ύπαρξη θα είναι με τη μορφή δεδομένων

πεδίων και δυναμικών στατιστική ευρετική και απόλυτα ψηφιακήraquo

Εδώ εγείρεται το θέμα της ατομικής ταυτότητας Όταν κάνουμε ταξίδια σε αυτούς

τους κόσμους παραμένουμε οι ίδιοι Το θέμα είναι περίπλοκο γιατί σε αυτόν τον

δυϊσμό του σώματος και νου η ατομική ταυτότητα παύει να ανήκει και στα δύο

ισότιμα

laquoΑυτό είναι πολύ δύσκολο να το πιστέψει κανείςraquo είπε ο Φερμουάριος laquoπώς

θα ξέρω πως δημιούργησες τη δική μου προσομοίωση και όχι κανενός

αλλουνούraquo

Ο πατριάρχης προσπάθησε να δείξει στον μπερδεμένο βασιλιά ότι πράγματι

θα ήταν αυτός και όχι κάποιος άλλος Αλλά και πάλι ο βασιλιάς είχε

αμφιβολίες

laquoΝαι ναι καταλαβαίνωraquo είπε ο βασιλιάς laquoΚαι πάλι όμως είναι μονάχα το

πανομοιότυπο μου και όχι εγώ ο ίδιος αφού εγώ είμαι εδώ και δεν είμαι μέσα

στο Κιβώτιοraquo

laquoΌταν σε δω κλειδομανταλωμένο στην αγκαλιά της αγαπημένης σουraquo του

είπε ο πατριάρχης laquoθα φροντίσω να μην υπάρχεις εις διπλούν ένας εδώ κι

ένας εκεί μέσα στο Κιβώτιο Θα μεταχειριστώ μια μέθοδο παλιά μεν και

37

πρωτόγονη αλάνθαστη όμως γι` αυτό σκύψε λιγάκι αν έχεις την

καλοσύνηhellipraquo

Στην πραγματικότητα εάν συνέβαινε αυτό σε όλους μας και χάναμε την

σωματική μας υπόσταση τότε όλοι η δυτική φιλοσοφία και θρησκεία θα πανηγύριζε

για το κατόρθωμά της Το μιαρό σώμα που τόσο απεχθανόμαστε θα καταστρεφόταν

για πάντα και σύμφωνα με τον δυτικό πολιτισμό το πνεύμα επιτέλους θα

απαλλασσόταν από τα βάρη της ύλης

laquoΠρώτα δείξε μου άλλη μία φορά την Ανείπωτή σουraquo είπε ο βασιλιάς laquoΈτσι

για να σιγουρευτώhellipraquo

Ο σοφός ανασήκωσε το καπάκι του Μαύρου Κιβωτίου και του έδειξε την

Ανείπωτη Ο βασιλιάς την κοίταξε την ξανακοίταξε και τελικά είπε laquoΗ

περιγραφή του αρχαίου βιβλίου είναι πολύ υπερβολική Δεν είναι άσχημη

βέβαια αλλά ούτε κατ` ιδέαν τόσο ωραία όσο έλεγε το χρονικό Λοιπόν τώρα

σ` αφήνω γέρο σοφέhellipraquo

Και πήγε να φύγει

laquoΠου πάς θεότρελεraquo φώναξε ο πατριάρχης σφίγγοντας το σφυρί στα χέρια

του γιατί ο Βασιλιάς είχε φτάσει πια στην πόρτα

laquoΌπου να `ναι αλλά όχι μέσα στο Κιβώτιοraquo είπε ο Φερμουάριος και το

έβαλε στα πόδια

Γιατί ο βασιλιάς δεν έμεινε τελικά στην αγαπημένη του πριγκίπισσα αλλά το

έσκασε φοβισμένος και κατατρεγμένος

Ο Vilem Flusser στο κείμενο του laquoΗ ψηφιακή φαινομενικότηταraquo αναφέρει την

δυσπιστία ως την άμεση αντίδρασή μας απέναντι σε ότι είναι κατασκευασμένο από

τον άνθρωπο για να μιμείται

Εντούτοις στο ερώτημα περί της δυσπιστίας μας απέναντι σ`

αυτούς τους εναλλακτικούς κόσμους υπάρχει και ένα άλλο είδος

απάντησης Αυτή η απάντηση βασίζεται στο γεγονός ότι πρόκειται για

38

κόσμους που εμείς οι ίδιοι έχουμε σχεδιάσει και όχι για κάτι που μας έχει

παρασχεθεί όπως ο περιβάλλον κόσμος Οι εναλλακτικοί κόσμοι δεν είναι

κάτι το δεδομένο [Daten] αλλά κάτι το τεχνητά κατασκευασμένο [Fakten]

Η δυσπιστία μας προκύπτει από το ότι στέκουμε γενικότερα καχύποπτοι

απέναντι στην τέχνη και σε καθετί τεχνητό Η laquoτέχνηraquo είναι ωραία αλλά

μετατρέπεται σε ψεύδος αμέσως μόλις εξεταστεί υπό το φως της έννοιας

της laquoφαινομενικότηταςraquo37

Για τον Vilem Flusser ο πατριάρχης θα ήταν ένας laquoτεχνοκράτηςraquo ένας

laquoλειτουργός των μέσωνraquo και οι κόσμοι που κατασκευάζει σχεδιασμοί-προβολές

[Projekte] της κυρίαρχης ελίτ

Όμως αν ο πατριάρχης στην ιστορία με την Πριγκίπισσα Ανείπωτη ήταν θεός

και το Μαύρο Κιβώτιο δεν ήταν απλά ένα τέχνασμα που κατασκευάζει σχεδιασμούς-

προβολές αλλά μία θεϊκά δεδομένη [Daten] δημιουργία όπως ο παράδεισος τότε θα

δεχόταν ο Φερμουάριος να μετατραπεί σε ψηφία με τίμημα να χάσει την υλική του

υπόσταση και να μετατραπεί κι αυτός σε σχεδιασμό-προβολή

Συμπέρασμα

Η προσαρμογή του περιβάλλοντος στις ανάγκες μας είναι κατ` εξοχήν

μέθοδος που χρησιμοποιούμε για την επιβίωσή μας απέναντι στο μεγάλο μας

αντίπαλο που δεν είναι άλλος από την ίδια τη φύση Η εκτίμηση μας για τη φύση

υπήρξε μόνο δια μέσου της αναπαράστασής της Η προσομοίωση μιας ασφαλούς και

ελεγχόμενης φύσης ταυτίστηκε με την έννοια του κήπου Η βιβλική Εδέμ είναι ο

κήπος που δεν κρύβει τίποτα απειλητικό για τον Αδάμ και την Εύα μιας και όλα είναι

κατασκευασμένα σε απόλυτη αρμονία

Τα χωριά και έπειτα οι πόλεις που κάποτε κατασκευάστηκαν για να

προστατέψουν τον άνθρωπο από την αγριότητα της φύσης τώρα έγιναν και αυτά

χαοτικά και απειλητικά Όσο μεγαλώνουν οι πόλεις τόσο αυξάνονται οι κήποι

37 Vilem Flusser laquo Η ψηφιακή φαινομενικότηταraquo στον τόμο Digitaler Schein Aumlsthetik der elektronischen Medien (Επιμ) Florian Rotzer Suhrkamp Frankfurt am Main 1991 μτφρ Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης σελ 2

39

φτάνοντας στις μέρες μας να χάσουν τον ιδιωτικό τους χαρακτήρα και να

μετατραπούν σε δημόσια πάρκα

Το πάρκο στα Ιλίσια είναι ένα πράσινο ξέφωτο που δεν προσομοιώνει μόνο

μία φύση αλλά και άλλες εμπειρίες όπως την ιστορία του De Miranda διαμέσου της

προτομής του που κοσμεί το πάρκο Αλλά είμαστε εμείς σε θέση να κατανοήσουμε

μνημεία που ενώ παραδοσιακά αφορούν πρόσωπα και ιστορίες της εθνικής μας

συνείδησης παρουσιάζουν και ήρωες εξωτικών χωρών

Είναι τα σώματα μας `κατασκευασμένα` για να μπορούν να αντιδρούν σε

αυτές τις προσομοιωμένες εμπειρίες

Είμαστε σε θέση να βιώσουμε αυτή την πράσινη λωρίδα ως φύση και τις

παράλληλες πραγματικότητες που μας προσφέρει

Φαίνεται σαν να έχουμε χάσει την σωματική και νοητική ικανότητα επιβίωσης

στην φύση θέλουμε να βιώσουμε την εμπειρία της αλλά μόνο με την χρήση ενός

ενδιάμεσου που θα μας παρέχει κάποια ασφάλεια

Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της

κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι

η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με

επίδοξους σπεσιαλίστες της επιβίωσης στην αγρία φύση να επιδιώκουν να μας

δείξουν τρόπους και τεχνικές που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για να

παραμείνουμε ζωντανοί στην απίθανη περίπτωση που βρεθούμε εγκαταλελειμμένοι

και αβοήθητοι στις αντίξοες συνθήκες που μας προσφέρει η φύση (Στο `Man Vs

Wild` προταγονιστή ο Bear Grylls που είναι εξοικειωμένος στις ακραίες καταστάσεις

Σαν ένας από τους νεότερους που έχουν αναρριχηθεί στο Έβερεστ και ένας από τους

λιγοστούς που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς την εξαντλητική εκπαίδευση για

λογαριασμό της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων)38 Έτσι αυτοί οι πρωταγωνιστές

38 httpdscdiscoverycomvideosman-vs-wild-scary-survival-moments

-Παρόμιας θεματικής τηλεοπτικές εκπομπές είναι οι Out of the Wild The Alaska Experiment Life or Death Game Jungle Life or Death Game Lost at Sea Everest Razors Edge κλπ

40

τρέφοντε με σκουλήκια φτιάχνοντας καταφύγια από κλαδιά αψηφώντας χαμηλές ή

υψηλές θερμοκρασίες με το παγκόσμιο τηλεοπτικό κοινό να παρακολουθεί με αγωνία

τις περιπέτειες τους βιώνοντας διαμέσου αυτών την περιπέτεια και την αγωνία αλλά

πάντα μέσα από την ασφάλεια του σαλονιού τους

Η χρήση του `μέσου` για την κυριαρχία απέναντι στην φύση από την αρχή της

ύπαρξής μας και στην συνέχεια για την οργάνωση και την επικοινωνία των κοινωνιών

μας έπαιξε μεγάλο ρόλο στην εικόνα που έχουμε σήμερα για τον κόσμο Αυτοί οι

σπεσιαλίστες της επιβίωσης είναι το `μέσο` για να βιώσουμε την άγρια φύση που

τόσο φοβόμαστε αλλά και που τόσο μας ελκύει

Το πάρκο στα Ιλίσια έχει σαν στόχο να παίξει κι αυτό τον ρόλο του `μέσου`

που θα μας ενώσει με την φύση αλλά δεν τα καταφέρνει ούτε στο ελάχιστο σε σχέση

με αυτά τα show της τηλεόρασης Αυτό φαίνεται από την επισκεψιμότητα του πάρκου

που είναι από ελάχιστη έως μηδενική Μήπως με τη σειρά του το πάρκο όπως και η

άγρια φύση χρειάζεται ένα μέσο που να μας επιτρέπει μία μεγαλύτερη

αλληλεπίδραση άρα μία πιο βιωματική εμπειρία

Παροχέας διάδρασης πάρκων

Ο `παροχέας διάδρασης πάρκων` είναι μία διαδραστική μηχανή που επιτρέπει στον

χρήστη της να βιώσει τις χαρές που μπορεί να του προσφέρει ένα πάρκο και ακόμη

περισσότερα Η ψηφιακή προσομοίωση υψηλού επιπέδου του πάρκου στα Ιλίσια με

όλες τις λεπτομέρειες αλλά και τα στοιχεία που το απαρτίζουν (σιντριβάνι προτομή

όλα τα είδη φυτών κλπ) προσφέρει την απόλυτη εμπειρία μίας βόλτας στο πάρκο

Ταυτόχρονα το μηχανικό του μέρος παρέχει μία ολοκληρωμένη σωματική εμπειρία

με κίνηση όλου του σώματος προς όλες τις κατευθύνσεις για μία βόλτα που θα μείνει

αξέχαστη για σας την οικογένεια αλλά και το κατοικίδιο σας

41

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture

Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection

Washington DC 2002

2 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990

3 Emily Brady Aesthetics of the natural environment Εκδόσεις

Edinburgh Edinburgh University Press 2003

4 Francisco de Miranda

httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

5 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο

Μετάφραση Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος

Δασκαλοθανάσης Εκδόσεις Ποταμός 2005

6 Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance

Gardens

httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

7 Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-

Jacques_Rousseau

8 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain

NAi Publishers 2001

9 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις

Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC

1999

10 Paul Skinner Embodied Interaction Iollie therefore I exist b-DAT

University of Plymouth 2006

11 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία Μετάφραση

Μυλωνάκη Ευγενία Εκδόσεις Εκκρεμές 2003

12 Vilem Flusser Η ψηφιακή φαινομενικότητασυμπεριλαμβάνεται στο

συλλογικό τόμο (Επιμ) Florian Rotzer Digitaler Schein Aumlsthetik

der elektronischen Medien Suhrkamp Frankfurt am Main 1991

Μετάφραση Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης

Βερσαλλίες httpelwikipediaorgwikiβρσαλλίες_(παλάτι)

42

13 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής

Μετάφραση Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998

14 Μισέλ Ουελμπέκ Τα στοιχειώδη σωματίδια Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον

της Εστίας Μετάφραση Αλέξης Εμμανουήλ 2007Χοφσταντφερ

Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και

στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου

Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993

  • Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ34
  • Συμπέρασμα σελ38
  • Συμπέρασμα
  • Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με επίδοξους σπεσιαλίστε
    • Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990
      • Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm
      • Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau
Page 10: Μάκης Κυριακόπουλος διπλωματικη εργασία

10

του αλλά στην προσεκτική παρατήρηση και στο πείραμα δίνοντας έμφαση στην

επαγωγική σκέψη παρά στην αφαιρετική Για τους εμπειριστές τα στοιχεία

προηγούνται της θεωρίας και είναι δυνατόν κάποιος να είναι αντικειμενικός

παρατηρητής των στοιχείων

Έτσι η φύση σταματά να εγκολπώνει το μεταφυσικό και υπερβατικό που

έρχεται σε αντίθεση με τον άνθρωπο και γίνεται πεδίο συστηματικής μελέτης

(επικούρειος) Διογένης Οινοανδέας

Είναι κατrsquo αρχήν οι φόβοι ο φόβος του Θεού ο φόβος του θανάτου ο φόβος του πόνου Και κοντά σrsquo αυτούς είναι όσες επιθυμίες ξεπερνούν τα φυσικά τους όρια Να ποιες είναι οι ρίζες όλων των κακών9

Αυτή η στάση απέναντι στο φυσικό περιβάλλον δεν θα κρατήσει για πολύ Με

το τέλος του ελληνορωμαϊκού κόσμου και την απαρχή του Μεσαίωνα τα περισσότερα

επικούρεια έργα αφανίστηκαν λόγω του περιεχομένου τους για να

επανακαθειδρυθουν θεοκεντρικές απόψεις για τη φύση

Η απαξίωση της φύσης φτάνει στο αποκορύφωμα της τον 15ο αιώνα παρέα με

την αποκορύφωση του ανθρωποκεντρισμού Η άγρια φύση ήταν η ενσάρκωση του

κακού ένας τόπος άγριος και χαοτικός που αποπνέει φόβο σε σύγκριση με την

ασφάλεια την τάξη και τις αρετές των πόλεων Οι ιστορίες των αδελφών Γκριμ για

νεράιδες και ξωτικά η laquoΚόλασηraquo του Δάντη και οι αμέτρητες λαϊκές ιστορίες μας

πείθουν ότι στην Ευρώπη τα δάση αποτελούσαν πηγή τρόμου και φόβου Σιωπηλά

σκοτεινά κρύα αποπνικτικά και πλημμυρισμένα από το άγνωστο τα δάση ήταν η

κατοικία τεράτων και δαιμόνων γι` αυτό και η χρήση τους περιοριζόταν σε

δραστηριότητες όπως το κυνήγι10

Για να αποφύγει ο άνθρωπος της χαοτικές γι αυτόν φυσικές διαδικασίες

έχτισε σπίτια χωριά και πόλεις αφανίζοντας σχεδόν πλήρως ότι τον φόβιζε για να

καταλήξει σήμερα το δημιούργημά του να γίνει ίσως το ίδιο χαοτικό με τo φυσικό

περιβάλλον που τόσο φοβόταν Μια άλλη laquoφύσηraquo ψηλών κτιρίων με δαιδαλώδεις

διαδρομές και εκκωφαντικούς θορύβους που γεννά ένα περίπλοκο συνδυασμό από

παράλληλες και διασταυρούμενες κινήσεις δίκτυο μεταφοράς πεζών και οχημάτων

9 Περλικός Φώτης httpe-roostergr09200456 10 Βλ Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens

11

όπως ποδήλατα μοτοσικλέτες αυτοκίνητα λεωφορεία τρόλεϊ υπόγειοι

σιδηρόδρομοι και ferry boatmiddot δίκτυο διανομής αγαθών που αποτελείται από φορτηγά

τραίνα και πλοίαmiddot δίκτυο επικοινωνίας που περιλαμβάνει τις ταχυδρομικές αποστολές

το ραδιόφωνο την τηλεόραση τις εφημερίδες και τα περιοδικά τα ηλεκτρονικά

δίκτυαmiddot μορφωτικό και πολιτιστικό δίκτυο που περιλαμβάνει σχολεία βιβλιοθήκες

αίθουσες συναυλιών μουσεία και πινακοθήκεςmiddot εμπορικό δίκτυο καταστημάτων και

εμπορικών κέντρωνmiddot συστήματα αποχέτευσης και αποκομιδής των απορριμμάτωνmiddot

διοικητικό δίκτυο από γραφεία και αντιπροσώπους κλπ Η κλίμακα των ανθρώπινων

κατασκευών έχει ξεπεράσει προ πολλού τον ίδιο τον άνθρωπο παίρνοντας μυθικές

διαστάσεις όπως ο Νείλος για τους Αιγύπτιους

Κήπος και Πάρκα

Η έμπνευση για όλους του κήπους του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης ήταν η

Εδέμ της Bίβλου το αρχικό σπίτι του Αδάμ και της Εύας το ιδανικό της Mέσης

Aνατολής για έναν δροσερό και σκιερό `παράδεισο` που αρδεύεται που είναι γόνιμος

και ανθίζει με τις ικανότητες ενός άξιου κηπουρού ανάγοντάς τον ως το ύψιστο

κατόρθωμα ενός πολιτισμού μία τέλεια ένωση φύσης και εκλεπτυσμένης τέχνης

Αλλά η Bιβλική Εδέμ δεν ήταν αποτέλεσμα τέχνης ή τεχνικής Η Εδέμ είχε

δημιουργηθεί από τον Θεό για τον άνθρωπο και όλη η φύση ήταν αρωγός στους

οικουμενικούς πρόγονούς μας που ήταν οι πρώτοι και οι καλύτεροι κηπουροί νερό

φρούτα μόνιμο εύκρατο κλίμα χωρίς ασθένειες ο κήπος της απόλυτης ευτυχίας Η

ευτυχία μαζί με αυτόν τον ουτοπικό κήπο χάθηκαν από την στιγμή που ο Αδάμ με

την Εύα έφαγαν το απαγορευμένο φρούτο από το δέντρο της γνώσης με αποτέλεσμα

τον εξορισμό τους από τον Παράδεισο11

Η βιβλική ιστορία της Εδέμ αντανακλά την δυσαρμονία του ανθρώπου με το

φυσικό περιβάλλον από την ασφάλεια του εσωτερικού της Εδέμ στον εξωτερικό και

άγριο κόσμο Αφενός η ανάγκη του περάσματος από έναν άγριο εξωτερικό κόσμο

στο ασφαλές εσωτερικό ενός κήπου αποτυπώνει την επιθυμία μας για μία αρμονική

συνύπαρξη με το φυσικό περιβάλλον Αφετέρου το άγχος για την καθημερινή

μέριμνα η αναστάτωση και ο κίνδυνος είναι συνθήκες που συχνά κυριαρχούν στην

11 Βλ Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture σελ 50

12

ζωή της πόλης Η προσπάθεια αναβίωσης της φύσης μέσα στην πόλη ως

προσομοίωση της Εδέμ πρωταρχικά βρήκε την έκφραση της στους μοναστηριακούς

κήπους Η δημιουργία κήπων ήταν πρωταρχικός σκοπός για τα περισσότερα

μοναστήρια του Βυζαντίου του 11ου και 12ου αιώνα οι μονάχοι έπρεπε να κόψουν

δέντρα να περιφράξουν κομμάτια της γης να δημιουργήσουν κανάλια για το νερό να

φυτέψουν καρποφόρα δέντρα και λαχανικά ώστε να τους παρέχουν σε σταθερή βάση

τροφή Στο αστικό περιβάλλον οι κήποι και οι αυλές από τα μοναστήρια

δημιουργούσαν πράσινους αίθριους χώρους που προσέφεραν ευχάριστη θέα για τους

μοναχούς αλλά και τους επισκέπτες Αυτοί οι κήποι είχαν σαν σκοπό την δημιουργία

μινιατούρας του παράδεισου επί της γης όπου ο ηγούμενος σαν κηπουρός φροντίζει

τους σπόρους του με νερό-γνώση και ενθαρρύνει την πνευματική ανάπτυξη των

μοναχών12

Πολλές φορές τα μοναστήρια του Βυζαντίου περιγράφονταν μεταφορικά ως

παράδεισοι oπου κατοικούσαν άγιοι Οι μοναχοί και οι μοναχές που ζούσαν σε αυτά

τα μοναστήρια προσπαθούσαν να ζήσουν μία αγγελική ζωή και ήθελαν να

ανακατασκευάσουν έναν παράδεισο φυτεύοντας δέντρα καλλωπιστικά φυτά

κηπευτικά κλπ Η φύση ήταν το χάος το κακό που έπρεπε να οργανωθεί-κλαδευτεί

να ελεγχθεί-ποτιστεί για να καρποφορήσουν τα φυτά και τα δέντρα Η Αγ Δέσποινα

της Περγού μόναζε σε ένα μοναστήρι στην Κωνσταντινούπολη που είχε κτιστεί

επάνω από έναν πρώην κήπο με τριανταφυλλιές Ο αγιογράφος της την περιέγραψε

σαν πνευματική σύζυγο που μάζευε παραμελημένες και βαριές ψυχές τις φρόντιζε με

προσοχή και ασκητισμό και όταν καρποφορούσαν τις προσέφερε στον Χριστό13

Στον Μεσαίωνα οι κήποι δεν είχαν σαφή διαχωρισμό ως προς την χρήση τους

μιας και χρησιμοποιούνταν για ευχαρίστηση αλλά και για την καλλιέργεια διαφόρων

κηπευτικών και καρποφόρων δέντρων Είναι εμφανές ότι κάποια κομμάτια αυτών των

κήπων χρησιμοποιούνταν προς τέρψη των αισθήσεων άλλα και για την αναγκαία

παραγωγή αγαθών Τον 16ο και 17ο αιώνα συγγραφείς όπως ο Hill ο Lawson

Markham και Parkinson έκαναν σαφείς διαχωρισμούς αυτών των δύο λειτουργιών Ο

Landsberg λέει

12 Οπ Antony Littlewood-Henry Maguire σελ 52 13 Οπ Antony Littlewood-Henry Maguire σελ 64

13

Η κουζίνα ή ο λειτουργικός κήπος σε αντίθεση με τον κήπο για

ευχαρίστηση παρέχουν φαγητό και ιαματικά βότανα όπως διασκορπισμένα

φυτά στο πάτωμα για την καταστροφή των εντόμων και άλλους σκοπούς που

αφορούν το νοικοκυριό14

Οι κήποι που η λειτουργία τους αφορούσε μόνο την ευχαρίστηση και την

διασκέδαση (pleasure garden) έκαναν την εμφάνισή τους μετά τον δέκατο τέταρτο

αιώνα

Στους πίνακες της εποχής όπως το Jardins d`amour βλέπουμε έναν άνθρωπο

ακουμπισμένο επάνω σε ένα σιντριβάνι να παίζει λαούτο ενώ μία γυναίκα

τραγουδάει Η σκηνή παγιδεύει κάτι από την μεγαλόπρεπη ατμόσφαιρα ενός

μεσαιωνικού φλερτ

Παρόλη την μεγαλοπρέπεια τέτοιων σκηνών ο μεσαιωνικός κήπος ήταν πάντα

κλειστός εσωτερικός οχυρωμένος σαν μια ολότητα που προσομοιώνει έναν

ολόκληρο κόσμο

Όλα αυτά όμως άλλαξαν στον αναγεννησιακό κήπο που αντανακλούσε την

επιθυμία του ανθρώπου για μία εξημερωμένη φύση Τεράστιες κατασκευές

σμιλεύονταν σε ταράτσες όπου το νερό αναπτυσσόταν σε διαδοχικά σιντριβάνια

λίμνες σπηλιές και ρυάκια ενώ φυτά από τον Νέο Κόσμο εμπλούτιζαν την παλέτα

για την δημιουργία μίας νέας μορφής κήπου με διακοσμητικά κλαδέματα παρτέρια

δεμένα σαν κόμπο κλπ Αυτές οι νεωτεριστικές σκηνές με γραμμική προοπτική

δημιουργήθηκαν με άξονα τον έλεγχο του βλέμματος για μία καδραρισμένη θέα

Η αληθινή ψυχαγωγία σε κήπους εμφανίζεται με την Ελισάβετ Ά όταν ο

μεγάλος κήπος στην καινούρια έπαυλη που είχε ανεγερθεί μετατράπηκε σε πάρκο

διασκέδασης Η ίδια γράφει το 1591 laquoΕλάτε να απολαύσετε τους περίπατους [hellip]

ευχαριστηθείτε με τους πιο εκλεπτυσμένους μουσικούςraquo15

Στην Γαλλία η πιο παλαιά καταγεγραμμένη γιορτή που έγινε σε κήπο ήταν το

1564 μαζί με άλλες δραστηριότητες που τότε λέγονταν `μεγαλοπρεπείς`

(magnificences) στο μεγάλο αναγεννησιακό παλάτι του Fontainebleau Εκεί σε ένα

14 Medieval and Renaissance Gardens Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

15 Βλ The landscape garden in France httpwwwgardenvisitcomhistory_theorygarden_landscape_design_articleseuropelandscape_garden_france

14

από τα κανάλια που είχαν διανοίξει χαρακτηριστικό του νέου τύπου κατασκευής

κήπων σειρήνες ξεπρόβαλαν μπροστά στον νέο βασιλιά Κάρολο ΙΧ σημάδι ειρήνης

που υποσχόταν ότι θα έφερνε μία χώρα πρόσφατα εμπλεκόμενη σε πόλεμο

Τέτοιου είδους γιορτές θα πρέπει να γίνονταν και σε παλαιότερες εποχές μιας

και ο κήπος προσέφερε καταφύγιο ενώ αντιπροσώπευε κάθε ψευδαίσθηση για τον

χριστιανικό παράδεισο αλλά και για την κλασική χρυσή εποχή της αρχαιότητας Ο

κήπος έτεινε προς την `υψηλή` τέχνη αποκαθιστώντας την φυσική τάξη προτού αυτή

ανατραπεί από τον Αδάμ και την Εύα

Βερσαλλίες

Το μεγαλύτερο παράδειγμα αυτού του τύπου κήπων βρίσκεται στις

Βερσαλλίες το πιο λαμπρό παλάτι της Ευρώπης16 Μέχρι το 1660 οι Βερσαλλίες

ήταν ένα απλό μικρό παλάτι που χρησίμευε κυρίως ως καταφύγιο κυνηγιού για την

αγαπημένη ασχολία των βασιλιάδων εκείνης της εποχής Μετά το 1660 ο βασιλιάς

Λουδοβίκος ΙΔ αποφάσισε να προεκτείνει το παλάτι και όχι να κατεδαφίσει το αρχικό

κτίριο με σκοπό οι Βερσαλλίες να γίνουν βασιλικό ανάκτορο το 1661 Μέχρι το 1685

είχε τελειώσει το μεγαλύτερο μέρος των εργασιών και στα τέλη του 18ου αιώνα το

ανάκτορο είχε πάρει την σημερινή του μορφή Η συνολική πρόσοψη που κοιτάει προς

τους κήπους έχει μήκος 570 μέτρα Κατά την διάρκεια των εργασιών εργάζονταν ως

και πάνω από 20000 εργάτες στις Βερσαλλίες κάτι πρωτάκουστο για την εποχή

εκείνη Αλλά και όταν τελείωσαν οι εξωτερικές εργασίες πραγματοποιούνταν

συνεχώς εσωτερικές αλλαγές κυρίως στον 18ο αιώνα όπως αλλαγές δωματίων και

αλλαγές στη διακόσμηση ανάλογα με την μόδα της εποχής

Το ανάκτορο των Βερσαλλιών είναι γνωστό και για τους τεράστιους κήπους

του μαζί με πολλά σιντριβάνια και αγάλματα Είναι ένας από τους μεγαλύτερους

κήπους της Ευρώπης με συνολική έκταση που φτάνει τα 800 εκτάρια Στα

σιντριβάνια και στα αγάλματα είναι αποτυπωμένη η ελληνική μυθολογία όπως και

στο εσωτερικό του ανακτόρου Ο συνολικός κήπος των Βερσαλλιών απλώνεται σε 3

επίπεδα πίσω από το παλάτι και είναι η συνέχιση της αρχιτεκτονικής του παλατιού

Όπως και το ανάκτορο έτσι και οι κήποι έχουν ως σκοπό να τιμήσουν τον βασιλιά και

την χώρα του Τα μεγάλα ποτάμια της Γαλλίας προσωποποιούνταν σε αγάλματα

16 httpelwikipediaorgwikiβερσαλλίες_(παλάτι)

15

Μπροστά από το Μεγάλο Κανάλι ένα τεράστιο κανάλι σε σχήμα σταυρού βρίσκεται

το σιντριβάνι του Απόλλωνα το πιο μεγαλοπρεπές από όλα τα σιντριβάνια των

Βερσαλλιών

Για την κατασκευή του Μεγάλου Καναλιού πέθαναν χιλιάδες εργάτες είτε από

ατυχήματα είτε από ελονοσία Το Μεγάλο Κανάλι από μόνο του είναι 240 στρέμματα

Για την παροχή νερού στα 55 σιντριβάνια χρειαζόταν ένα καλό αρδευτικό σύστημα

Η μηχανή του Μαρλί ήταν ένα τεχνολογικό θαύμα για την εποχή καθώς διοχέτευε τα

νερά του ποταμού Σηκουάνα στους κήπους των Βερσαλλιών Αλλά από την άλλη τα

σιντριβάνια δεν γινόταν να έχουν συνεχώς νερό καθώς οι ποσότητες δεν επαρκούσαν

Στον κήπο βρίσκονταν και δύο άλλα κτίρια το Μεγάλο Τριανόν χτισμένο από

πορσελάνη και το Μικρό Τριανόν Αυτοί οι χώροι πρόσφεραν στην βασιλική

οικογένεια ξεκούραση και χαλάρωση

Κατά την διάρκεια του δέκατου ογδόου αιώνα φαινόταν ότι στην Αγγλία και

στην Γαλλία υπήρχε η ιδέα του `φυσικού` και η επιστροφή σ` αυτό Ήταν `φυσικό` ο

κόσμος να απολαμβάνει τους κανόνες και τους νόμους που εξέδιδε η κυβέρνηση

όπως ήταν `φυσική` η δίψα για γνώση Πίστευαν επίσης ότι ή τέχνη και η

διακόσμηση θα έπρεπε να ήταν πιο `φυσικά` Αυτό που μπήκε πρώτο στην λίστα του

`εκμοντερνισμού` ήταν ο σχεδιασμός των κήπων17

Το 1761 ο Jean-Jacques Rousseau εξέδωσε μία νουβέλα με απίστευτη

απήχηση την Julie ou la Nouvelle Heloise στην οποία κριτίκαρε τους παλαιού τύπου

κήπους της Γαλλίας για την μη φυσικότητα τους και το λανθασμένο γούστο του

μεγαλείου (false taste of grandeur)18

Αυτή η αλλαγή του γούστου από μία επιβεβλημένη διάταξη σε μία άλλη ποιο κοντά

στην φύση θεωρήθηκε ότι θα ξανάφερνε την πραγματική ομορφιά

Ήδη ο ηγεμόνας Puumlckler στο ίδιο πνεύμα αποκάλεσε το πάρκο

που ήταν προορισμένο να έχει τον laquoχαρακτήρα της ελεύθερης φύσης και

του τοπίου της υπαίθρουraquo ένα laquoόλον που αποκλίνει πολύ ουσιαστικάraquo

17 Βλ Michel conan Prespectives on Garden Histories σελ 163 18 Βλ httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau

16

από τον κήπο ενώ το πάρκο είναι μία laquoσυμπτυγμένη εξιδανικευμένη

φύσηraquo ο κήπος παραμένει απλώς laquoμία πιο εκτεταμένη κατοικίαraquo19

Το Γερμανικό πάρκο του 20ου αιώνα

Στης αρχές του 20ου αιώνα ο κήπος και το πάρκο αποτέλεσαν ένα από τα

σημαντικότερα όπλα προπαγάνδας για τους Γερμανούς Ναζί Ένας από τους

αρχιτέκτονες κήπων που ασχολήθηκε με το θέμα ο γερμανός εθνικοσοσιαλιστής

Willy Lange στο βιβλίο του που εκδόθηκε το 1907 Gartengestaltung der Neuzeit

(Σχεδιασμός κήπων σε σύγχρονους καιρούς) παρουσιάζει τον γερμανικό λαό να

συνδέεται γενετικά με το τοπίο και την φύση της χώρας του Κατ` αυτόν ο

σχεδιασμός δημόσιων κήπων είχε θεμελιώδη σημασία για την διατήρηση της

καθαρότητας της φυλής των Γερμανών Σύμφωνα με τον Lange η τέχνη της

κηπουρικής πρέπει να προάγει κριτήρια για την `οικολογία των φυτών` σε σχέση με

το φυσικό τους περιβάλλον

Ο Lange εκτιμούσε τα πάρκα και τους κήπους της Αγγλίας γιατί όπως έλεγε

βρίσκονται σε αρμονία με τα χαρακτηριστικά της γερμανικής φυλής που είχε

απορρίψει προηγούμενους τύπους κήπων μιας και κρίθηκαν ακατάλληλοι για τις

βόρειες φυλές Για τον Lange οι άλλοι κήποι των Ιταλών και των Γάλλων

οφείλονταν σε διαφορετικά φυλετικά χαρακτηριστικά

Η διαφορά μεταξύ του `επίσημου` γαλλικού και `ανεπίσημου` αγγλικού

στυλ κήπων αφορά περισσότερο μία βαθιά διαφορετική κοσμοθεωρία

(weltanschaungen) και αυτό προκύπτει από την διαφορά της ψυχής των δύο

φυλών γιατί στην ψυχή της η κάθε φυλή έχει ριζωμένα όλα τα

συναισθήματα και τις πράξεις της Το στυλ του γαλλικού κήπου αφορά την

έκφραση των νότιο-αλπικών μεσογειακών φυλών ενώ ο αγγλικός κήπος

αναπτύσσεται από το αναβιωμένο αίσθημα της βόρειο-αλπικής φυλήςhellip με

έναν ασυνείδητο τρόπο ο βόρειος άνθρωπος `διαμαρτυρήθηκε` στο Puckler

19 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο μετ Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος Δασκαλοθανάσης εκδόσεις Ποταμός σελ 94

17

(κήπος της Γερμανίας) ενάντια στο μη βόρειο πνεύμα της ζωής στον

κήπο20

Στο δοκίμιο του laquoPuckler und der Muskauer (Τα πάρκα Puckler και Muskau)

1935raquo δύο χρόνια μετά την επικράτηση των εθνικοσοσιαλιστών στην Γερμανία ο

αναγνωρισμένος ιστορικός των κήπων Franz Hallbaum επαινούσε το ενδιαφέρον των

εθνικοσοσιαλιστών για την ιστορία των κήπων λέγοντας ότι

Μέχρι πρότινος ο σχεδιασμός των εξωτερικών χώρων και μαζί με

αυτόν οι μεγάλες ιστορικές δημιουργίες που τον αφορούσαν δεν ήταν

πολύ δημοφιλείς και συγκεκριμένα μεταξύ αρχιτεκτόνων και

αρχιτεκτόνων κήπουhellip ο χώρος του κήπου είχε απορριφθεί ως

ρομαντικός και συναισθηματικός (Gewgaw) που αφορούσε μόνο έναν

άτεχνο νατουραλισμό Πιστεύουμε ότι στις μέρες μας αυτό που συνδέει

όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες σε σχέση με την φυλή το αίμα και το

χώμα θα επανακαθιδρυθούν μαζί με την εκτίμηση που αξίζουν οι κήποι

Στην πραγματικότητα αυτή είναι η `έκφραση της φύσης μας` Γιατί η

ανάπτυξη των κήπων και ο αγώνας ενάντια στον συνηθισμένο `γαλλικού

τύπου` κήπο του 18ο αιώνα αφορούσε την βαθιά έκφραση της φυλής και

της συνδέσεις της με την φύση Ο βόρειος άνθρωπος με το πανθεϊστικό

συναίσθημα στέκεται ενάντια στον μεσογειακό και δυτικό άνθρωπο

Απορρίπτει την υποδούλωση της φύσης το κόψιμο των δέντρων και των

θάμνωνhellip οι αληθινή γερμανική αγάπη για τα δέντρα αναγεννάται ξανά21

Το 1942 ο Mading εξέδωσε το Landespflege και την ίδια χρόνια εκδόθηκε και

το Die Lendschaftsfibel (Το πρωτεύον τοπίο) του Wiepking Και τα δύο βιβλία

αναφέρονται ξανά και ξανά στην ιστορία των κήπων για να συντηρήσουν την ιδέα

της βόρειας φυλής και για την περιβαλλοντική προστασία Ο Mading απορρίπτει όχι

μόνο τους κήπους του μπαρόκ και της αναγέννησης αλλά και το αγγλικό τοπίο σαν

τεχνητό που εξυπηρετεί μόνο αισθητικούς λόγους

20 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC 1999 σελ 165 21 Michel Conan Prespectives on Garden Histories όπ σελ 166

18

Υπήρχαν καιροί που ο σχεδιασμός των κήπων [gartnerische Gestaltung]

και των τοπίων εξυπηρετούσαν καθαρά αισθητικούς λόγουςhellip το τοπίο

συνεχώς επικεντρωνόταν στους κανόνες της μόδας [Wurde bewuΒt um

modischer Regeln willen gezwungen] Στις περισσότερες περιπτώσεις η

οποιαδήποτε χρησιμότητα [Gebrauch] αποκλειόταν Μία τεχνητή

διακόσμηση που δεν είχε σκοπό να δημιουργήσει την εικόνα του φυσικού

τοπίου ούτε καν να έρθει σε αντιπαράθεση με αυτό Οι κήποι και τα πάρκα

ευγενείας της αναγέννησης είναι καλά παραδείγματα αυτής της

νοοτροπίας Είναι αλήθεια ότι στον αγγλικό κήπο η υποδούλωση [Pressung]

της φυσικής ανάπτυξης στην κατασκευαστική φόρμα είναι λιγότερη αλλά

η κατασκευή παραμένει Το ειδυλλιακό του άγριου τοπίου είναι σκόπιμο ndash

και όχι αυθεντικό- και η ιδέα του σχεδιασμού του αφορά το

κατασκευαστικό πλάνο [Bauplan] του κηπουρού [gartnerische]hellip Στην

πραγματικότητα ο αγγλικός κήπος είναι η διακόσμηση της άρχουσας τάξης

[standisch bedingt] 22

Θεματικά Πάρκα

Στις μέρες μας οι δημόσιοι κήποι και τα πάρκα έχουν μετατραπεί σε θεματικές

ατραξιόν Το Λας Βέγκας είναι ίσως το μεγαλύτερο παράδειγμα αυτών των θεματικών

πάρκων και προτείνεται ως πόλη-φαινόμενο Όχι μόνο επειδή για τους Αμερικανούς

και ξένους επισκέπτες είναι η απόλυτη laquoπαιδική χαράraquo αλλά και γιατί οι στατιστικές

του είναι εντυπωσιακότατες στις αρχές του 20ού αιώνα δεν υπήρχε καν Στις αρχές

του 21ου ήταν ήδη το σπίτι ενός εκατομμυρίου ανθρώπων ενώ οι στατιστικές

έδειχναν ότι ο πληθυσμός αυξάνεται με τέτοια ταχύτητα που κάθε μήνα χρειάζεται να

κατασκευαστεί ένα καινούργιο σχολείο

Επιπλέον το Λας Βέγκας είναι ίσως η μοναδική πόλη στον κόσμο που ιεραρχεί

τις ανάγκες των τουριστών - επισκεπτών πολύ ψηλότερα από αυτές των κατοίκων του

Δεν υπάρχουν κρυμμένες γειτονιές που μπορείτε να περπατήσετε για να πιάσετε τον

laquoπαλμόraquo της πόλης Τίποτα δεν έχει laquoαλλοιωθείraquo από τον τουρισμό γιατί το Λας

Βέγκας κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους τουρίστες

22 Βλ Michel Conan Prespectives on Garden Historie σελ164

19

Η προσγείωση στο αεροδρόμιο του Βέγκας μόλις έχει δύσει ο ήλιος

είναι μια εικόνα που μένει για πάντα στη μνήμη του επισκέπτη Τα

αναρίθμητα φώτα δημιουργούν ένα Χολιγουντιανό ονειρεμένο σκηνικό

Σημείο αναφοράς της πόλης είναι η περιοχή του Στριπ Ένας μεγάλος

δρόμος όπου δεξιά και αριστερά είναι χτισμένα τα ξενοδοχεία και τα

εμπορικά κέντρα

Μπορεί να χρειάστηκαν 20 ολόκληρα χρόνια για να κατασκευαστεί η

μεγάλη πυραμίδα της Γκίζας στην Αίγυπτο όμως στο Βέγκας δεν τους

πήρε πάνω από 18 μήνες για να φτιάξουν μια ακριβώς ίδια και μπροστά

της την πολύχρωμη Σφίγγα και να στεγάσουν μέσα το ξενοδοχείο

Luxor Θεωρείται ένα σύγχρονο αρχιτεκτονικό θαύμα για τη

δημιουργία του οποίου συνέβαλαν οι μεγαλύτεροι Αιγυπτιολόγοι Η

πόλη της Βενετίας σε μικρογραφία βρίσκεται στο εσωτερικό του

ξενοδοχείου Venetian που αποτελείται από δύο πύργους Στο πρώτο

όροφο υπάρχει ένα κανάλι με γόνδολες τις οποίες ενοικιάζουν οι

επισκέπτες τους για να κάνουν μια μικρή βόλτα υπό τις ιταλικές

μελωδίες που τραγουδά ο γονδολιέρης Την είσοδο του εντυπωσιακού

ξενοδοχείου Paris κοσμούν μια μικρογραφία του Πύργου του Άιφελ

της Αψίδας του θριάμβου η πρόσοψη του Λούβρου κά23

Ο τρόπος με τον όποιο η αγορά η οικονομία η παγκοσμιοποίηση ο

νεοφιλελευθερισμός και ο ύπερ-καπιταλισμός που απειλούν ή ακόμα και

καταστρέφουν την `αυθεντικότητα` του ιστορικού νοήματος των κήπων και των

πάρκων είναι ένα θέμα προς συζήτηση Αυτός ο τρόπος θέασης των πραγμάτων δεν

λαμβάνεται πολύ υπόψη κατά τη δημιουργία ή αναδημιουργία αυτών των `τόπων` Η

πιθανότητα αυτός ο τρόπος σκέψης για την κατασκευή δημόσιων χώρων να οφείλεται

στην `αγορά` παραλείπεται αυθαίρετα Φαίνεται ότι υπάρχει η απαίτηση για έναν

πολιτιστικό προσδιορισμό του `χώρου` από διάφορους οικονομικούς παράγοντες

Αυτή η απαίτηση οδηγεί συνεχώς στην συνειδητή παραγωγή `θεματικών πάρκωνrsquo

23 httptranskathimerinigr4dcgi_w_articles_taxworld_12_20092006_165039 Κείμενο Ηλέκτρα Σαμοΐλη

20

Τα σύνορα τον σύγχρονων πάρκων

Στα τέλη του 1980 μία μικρή μάχη ξέσπασε στο Tompkins

Square Park ένα μικρό πάρκο στο East Village της Νέας Υόρκης Το

μέρος είχε μετατραπεί σε στέκι για τους άστεγους τους αλκοολικούς

και τους ναρκομανείς Κάποια στιγμή η αστυνομία προσπάθησε να

επανακτήσει τον έλεγχο με το να κλείνει το πάρκο την νύχτα Η μάχη

του Tompkins Square είναι διάσημο παράδειγμα για την μάχη του

νοήματος του δημόσιου χώρου (Smith 1992) Είχε η παρέμβαση της

αστυνομίας ως πρόθεση πραγματικά να πολεμήσει την κατάληψη

αυτών των ομάδων Ή ήθελε να υποβαθμίσει την ίδια την έννοια του

δημόσιου χώρου Ο Smith παρουσιάζει εκείνα τα στοιχεία που

αποδεικνύουν ότι στην πραγματικότητα η προσπάθεια αφορούσε την

`εξημέρωση` της κουλτούρας του πάρκου που ταιριάζει απόλυτα με

την στρατηγική της βελτίωσης της γειτονιάς γύρω από το πάρκο με την

`εισβολή` νέων οικονομικά ευνοημένων group να καταλαμβάνουν

έναν χώρο που παραδοσιακά ανήκε σε οικονομικά ασθενέστερους24

Δηλαδή το ίδιο που συμβαίνει και στην περιοχή του Κεραμεικού στην Αθήνα

όπου τα τελευταία χρόνια υπάρχει έντονο ενδιαφέρον από πολιτικούς μηχανικούς και

κατασκευαστικές εταιρίες για ανέγερση πολυκαταστημάτων εμπορικών κέντρων και

πολυτελών κατοικιών

Σήμερα μπορούμε να προσεγγίσουμε και να αναλύσουμε την

περίπτωση του Tompkins Square με έναν άλλο τρόπο Στο πάρκο δόθηκε

ένας νέος τρόπος διαχείρισης Αυτό που γίνεται αμέσως ορατό είναι το

μεγάλο διαχωριστικό που χωρίζει το πάρκο σε υπό-χώρους (όπως και σε

άλλα πάρκα στο Μανχάταν) Τα πάντα φαίνονται διαφορετικά από την

στιγμή που η αστυνομία προσπάθησε να ελέγξει την κατάσταση

Διαφορετικά groups έχουν βρει το δικό τους κομμάτι σε αυτό το μικρό

πάρκο τις ζεστές μέρες οι άστεγοι καταλαμβάνουν τον μικρό χώρο στα

παγκάκια αυτοί που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα προτιμούν τις 24 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain NAi Publishers 2001 σελ 20

21

περιοχές με την άμμο οι έφηβοι παίζουν μπάσκετ στο κλειστό τερέν του

μπασκετμπολ τα παιδιά παίζουν στον παιδότοπο που περικυκλώνεται

από βαριές σιδερένιες μπάρες και οι αναρχικοί οι μικρές οικογένειες και

οι yappies ξεχωριστά ο καθένας συνυπάρχουν στα τμήματα του πάρκου

που έχουν γκαζόν Κάποιοι πιστεύουν ότι τα διαχωριστικά του πάρκου

είναι η απόδειξη της εγκατάλειψής του ως δημόσιου χώρου (Smith

1992) Αλλά μήπως συμβαίνει το αντίθετο Η αξία της περίπτωσης του

Tompkins Square έγκειται στο ότι λειτούργησε ως παράδειγμα μίας

μάλλον στενοκέφαλης και συντηρητικής προσέγγισης Πολλές `φυλές

των πόλεων` φαίνεται να έχουν καταλάβει τον χώρο του πάρκου

επιδεικνύοντας όλες τις αποχρώσεις του East Village μέσα σε ένα μικρό

πάρκο Τα διαχωριστικά μετατρέπονται σε σύμβολα της τάξης

οριοθετούν χωρίς να απομονώνουν ή να αποκλείουν Το Tompkins

Square Park λειτουργεί σαν μία σκηνή όπου ανά πάσα στιγμή γίνεσαι

το θέαμα και ο θεατής και αυτό σε κάνει λειτουργικό μέλος του

δημόσιου χώρου25

Τα διαχωριστικά σχεδόν από την αρχή του 20ου αιώνα χρησιμοποιούνται στα

πάρκα Μεταφορικά τα αντιλαμβανόμαστε σαν `κορνίζες` αλλά στην

πραγματικότητα λειτουργούν περισσότερο ως σύμβολα οριοθέτησης Τα πάρκα είναι

οι δημόσιοι κήποι των πόλεων και εξορισμού οι κήποι αφορούν κλειστούς χώρους

Επίσης ένα διαχωριστικό ορίζει έναν χώρο Εάν αυτός ο χώρος είναι

προσδιορισμένος ως δημόσιος τότε εμείς καταλαβαίνουμε ότι αυτός ο χώρος είναι

ιδιαίτερος με προσδιορισμένη χρήση που τον ξεχωρίζει από τους άλλους δημόσιους

χώρους και απαιτεί από εμάς την ανάλογη συμπεριφορά σε σχέση με τους ισχύοντες

κανόνες

Αυτή η οπτική επάνω στον προσδιορισμό των δημόσιων χώρων προσφέρει

έναν άλλο τρόπο σκέψης επάνω στις μέχρι τώρα πιο διαδεδομένες αρχές του ντιζάιν

των πάρκων Αυτή η συμβολική σημασία του φράχτη συχνά έρχεται σε αντιπαράθεση

με την αρχή του ρευστού και ανοιχτού ουδέτερου και πολυσυλλεκτικού χώρου που

έχει την αναφορά του στην μοντέρνα `αστικοποίηση` Η αντικατάσταση των πάρκων

με κοινόχρηστους `πράσινους` χώρους θολώνει την ιδέα της προσβασιμότητας και

25 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 21

22

της χρήσης των δημόσιων χώρων Αυτός ο τρόπος σχεδιασμού των δημόσιων χώρων

έχει τις αναφορές του στο μοντέρνο κίνημα Παρόλα αυτά πολλά από τα σύγχρονα

σχέδια για πάρκα και κήπους έχουν ως αναφορά τους τον ρευστό και ανοιχτό χώρο

Η ιδέα του `διαχωριστικού για μεγαλύτερη προσβασιμότητα` παρουσιάζει ένα

εναλλακτικό σχέδιο στρατηγικής για τον σχεδιασμό των δημόσιων χώρων

Ο καλά σχεδιασμένος τρόπος διασύνδεσης και χωρικότητας προωθούν την

δημόσια προσβασιμότητα και ανταλλαγή αλλά κανείς δεν μπορεί να περιμένει μία

καθολική λύση από ένα τέτοιο τρόπο σχεδίασης Τέτοιου τύπου στρατηγικές

σχεδίασης είναι θεμελιώδεις και μπορούν να έχουν μία `υποστηρικτική πολιτική` η

εξασφάλιση της ασφάλειας είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας

Όχι πολύ μακριά από το Tompkins Square Park βρίσκεται η

πόλη Stuyvesant Στην τυπολογία της κατασκευής της βρίσκουμε το

πλάνο σχεδιασμού του Le Corbusier Για πολλούς ανθρώπους αυτός ο

μοντερνιστικός τρόπος σχεδίασης μίας μικρής σε κλίμακα πόλης

καταστρέφει την ποικιλομορφία της Τεράστιες κτιριακές

εγκαταστάσεις ομογενοποιημένες και με περιορισμένες λειτουργίες

εμφανίζονται σε όλη την Ευρώπη και την βόρεια Αμερική μετά τον

δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Τώρα πια είναι γνωστές ως `πολύ-

προβληματικά` projects και αυτό βέβαια αν δεν έχουν ήδη ανατιναχτεί

ή κατεδαφιστεί Παρόλα αυτά όποιος τολμήσει να μπει σε αυτές τις

κτιριακές εγκαταστάσεις μένει έκπληκτος από το `σαν-πάρκο` καλά

διατηρημένο και καλά διαχειριζόμενο χώρο σαν όαση που προσωρινά

κλείνει έξω την χαοτική αστική ζωή Τέτοιου είδους κτιριακές

εγκαταστάσεις μάς δείχνουν ότι η σωστή διαχείριση του δημόσιου

χώρου μπορεί να δημιουργήσει περιβάλλοντα στα οποία κανείς δεν

εξαιρείται αλλά αντίθετα είναι ευπρόσδεκτος26

Η ιδέα της `χρήσης του διαχωριστικού για την διευκόλυνση της κοινής

πρόσβασης` ανεγείρει το πιο γενικό ερώτημα του νοήματος του διαχωριστικού και

των νέων ηλεκτρονικών συστημάτων ασφαλείας Τα περιστρεφόμενα κάγκελα

ασφαλείας στους σταθμούς του μετρό και οι ηλεκτρονικές πύλες ασφαλείας των

αεροδρομίων των καταστημάτων και τώρα σε πολλές βιβλιοθήκες και αρκετά

26 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 23

23

σχολεία κυρίως στην Αμερική είναι πλέον κοινό στοιχείο του αστικού τοπίου (μαζί με

τις ευρέως διαδεδομένες κλειστού κυκλώματος βιντεοκάμερες) εκφράζοντας έτσι ένα

ελεγχόμενο περιβάλλον μέσω της τεχνολογίας Με ευκολία μπαίνουμε στην

διαδικασία να δούμε αυτές τις μεθόδους στον δημόσιο χώρο ως περιοριστικές για την

ελευθερία μας Αλλά πότε και ποιους ενοχλούν αυτοί οι περιορισμοί Οι ηλεκτρονικές

πύλες των αεροδρομίων μάλλον έχουν μία κατευναστική ιδιότητα ο αποκλεισμός της

παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς διατηρεί την πίστη μας για την ασφάλεια της πτήσης

Οι ηλεκτρονικές πύλες των αεροδρομίων δείχνουν ότι αυτές η εταιρίες στις οποίες

στηριζόμαστε κάνουν τα πάντα για να μας εξασφαλίσουν το αίσθημα της ασφάλειας

Σημαντικό στοιχείο είναι το γεγονός ότι οι κάμερες παρακολούθησης με

ανιχνευτές μετάλλων στα αεροδρόμια στα καταστήματα κλπ είναι σε μεγάλο βαθμό

αντικειμενικές Ο αποκλεισμός δεν βασίζεται στα χαρακτηριστικά ή στο ντύσιμο

αλλά στην παρουσία μετάλλου Αυτό που μετράει είναι η κατοχή κάποιου μεταλλικού

αντικειμένου που θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή για το κοινό που συνωστίζεται

στα αεροδρόμια ή για την κλοπή αγαθών από τα καταστήματα

Σε αυτές τις περιπτώσεις η τεχνολογία στην πραγματικότητα είναι ένα συν

για την δημιουργία δημόσιων χώρων Εν μέρει τα διαχωριστικά αναλαμβάνουν την

ευθύνη για τα άτομα με ροπή προς την παραβατικότητα (Latour 1986)27 να πληρώσω

το εισιτήριο του Μετρό Να κλέψω αυτό το βιβλίο Τα συστήματα ασφαλείας όχι

μόνο μας σώζουν από τέτοια ηθικά διλήμματα αλλά μπορούν να κάνουν έναν χώρο

πιο δημόσιο μία βιβλιοθήκη που μπορείς να έχεις πρόσβαση μόνο με πάσο ή κάρτα

μέλους παραμένει ένα αποκλεισμένο μέρος και δεν λειτουργεί ως δημόσιος χώρος

Μία βιβλιοθήκη που μόνο ελέγχει εάν το βιβλίο νομίμως έχει δανειστεί έχει την

δυνατότητα να εξελιχθεί σε δημόσιο χώρο

Η βιβλιοθήκη του Rotterdam είναι ένα παράδειγμα του πώς μπορεί μία

βιβλιοθήκη να αναπτυχθεί σε δημόσιο χώρο Αυτή η βιβλιοθήκη είναι

ανοιχτή σε όλους Υπάρχει έλεγχος μόνο κατά την έξοδο όπου και

χρησιμοποιείται σύστημα ασφαλείας Το κοινό αποτελείται από άτομα

διαφορετικών ομάδων και κάνει μαζικά χρήση της βιβλιοθήκης Αυτή η

ποικιλότητα των ανθρώπων ο καθένας από αυτούς με τον δικό του τρόπο

κάνει χρήση της βιβλιοθήκης στην αίθουσα των περιοδικών μαζεύονται

27 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 23

24

κυρίως άνδρες ξένης εθνικότητας για να διαβάσουν εφημερίδες άλλων

χωρών νεαροί που σερφάρουν στο internet άνθρωποι που παίζουν σκάκι

στα ειδικά τραπέζια για σκάκι φοιτητές που μελετούν στα πιο

απομονωμένα σημεία της βιβλιοθήκης κλπ Και όλα αυτά σε έναν χώρο που

θυμίζει εμπορικό κέντρο28

Ο Δήμος Ζωγράφου

Ο δήμος Ζωγράφου έκτασης 9000 στρεμμάτων και με 75000 περίπου

κατοίκους υπάγεται σήμερα στο γενικότερο πολεοδομικό συγκρότημα των

Αθηνών και εντάσσεται γεωγραφικά στα ανατολικά προάστια της

πρωτεύουσας Λόγω της εγγύτητάς του με το κέντρο παρουσιάζει παρόμοια

χαρακτηριστικά δόμησης Παρά ταύτα είναι περιοχή πλούσια σε πράσινο που

συγκεντρώνεται κυρίως στους πρόποδες του Υμηττού Ο Δήμος απέκτησε

αξία λόγω της οικοδόμησης της Πανεπιστημιούπολης και της

Πολυτεχνειούπολης με αποτέλεσμα να παρουσιάζει υψηλές τιμές στα

ενοικιαζόμενα διαμερίσματα

Η περιοχή παλιά ήταν δασικό και καλλιεργήσιμο έδαφος με πλούσια

βλάστηση καλλιέργειες δάσος και αλσάκια Στα μέσα του 20ού αιώνα με

την πολεοδόμηση της Αθήνας αναπτύχθηκε η περιοχή Τα δάση της περιοχής

κυρίως με πεύκα βρίσκονται στο νότο νοτιοανατολικό και ανατολικό μέρος

Το 1902 ο Ιωάννης Ζωγράφος βουλευτής στο κόμμα του Θεόδωρου

Δηλιγιάννης αγόρασε μια μεγάλη έκταση από τη χήρα Βουρνάζου και στη

συνέχεια τη ρυμοτόμησε σε οικόπεδα τα οποία πουλούσε με δόσεις 112 δρχ

το μήνα Τα πρώτα σπίτια άρχισαν να κτίζονται στα κτήματα του

laquoΖωγράφουraquo το 1919 Δέκα χρόνια μετά αριθμούσαν 100 Από εκείνους τους

πρώτους οικιστές φτιάχτηκε και ο πρώτος ξύλινος ναΐσκος προς τιμή του

Αγίου Θεράποντα που σήμερα είναι ο επιβλητικότερος στη περιοχή Η νότια

πλευρά του Ζωγράφου ήταν το άλλοτε ρέμα του Χουσεΐν μπεη στη βόρεια

28 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 24

25

πλευρά του οποίου είχε κτισθεί το θεραπευτήριο του Συγγρού Αυτό το ρέμα

καλύφθηκε στις αρχές του 1960 επί Βασιλέως Παύλου

Το 1929 η περιοχή Ζωγράφου έγινε κοινότητα με πρώτο πρόεδρο τον

γιο του Ιωάννη Ζωγράφου τον Σωτήριο Ζωγράφο Το 1947 η κοινότητα

Ζωγράφου ανακηρύχθηκε Δήμος στον οποίο περιλαμβάνονταν οι συνοικίες

Γουδή τα Άνω Ιλίσια (πρώην Καπόνια) τα Ιλίσια παρά την κοίτη του

ποταμού Ιλισού που ξεκίναγε από την Αγία Ελεούσα στη σημερινή συνοικία

της Πανεπιστημιούπολης29

Πάρκο στα Ιλίσια

Μια πράσινη γραμμή ακολουθεί την οδό Μιχαλακοπούλου στα Ιλίσια

ξεκινώντας από την οδό Ηριδανού που διακόπτεται από την οδό Αλκάνος για να

σταματήσει στο ύψος της οδού Αιγινήτου Δ

Αυτή η πράσινη γραμμή φαίνεται να δημιουργήθηκε από τη μία για να

καλύψει την ανάγκη της πόλης για πράσινο κι από την άλλη για να λειτουργήσει σαν

δημόσιο πάρκο Αυτό μπορούμε εύκολα να το συμπεράνουμε από την έντονη και

πυκνή βλάστηση που υπάρχει στον χώρο αλλά και από τα παρελκόμενα αντικείμενα

που έχουν τοποθετηθεί προσπαθώντας να δηλώσουν τη χρηστική τους αξία ενώ

βρίσκονται ατάκτως ερριμμένα καθ όλο το μήκος και το πλάτος του πάρκου Τα

περισσότερα από αυτά τα αντικείμενα είναι αδύνατον να χρησιμοποιηθούν μιας και

βρίσκονται στα πιο δυσπρόσιτα και απίθανα σημεία του πάρκου Η προσβασιμότητα

στο μεγαλύτερο μέρος του είναι πολύ δύσκολη ενώ τον χειμώνα γίνεται δυσκολότερη

με την έλλειψη πλακόστρωσης Το πάρκο ξεκινάει σαν μία νησίδα που όσο ανεβαίνει

πλαταίνει για να καταλήξει στο κύριο κομμάτι της που βρίσκεται μεταξύ των δρόμων

Αλκμάνος και Αιγινήτου Αυτό το κομμάτι του πάρκου είναι αρκετά μεγάλο και

εξοπλισμένο με παγκάκια αγάλματα ένα σιντριβάνι και φυσικά πυκνή βλάστηση Η

επισκεψιμότητα του πάρκου είναι σχετικά περιορισμένη με λίγους ανθρώπους

κυρίως αυτούς που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα Το σιντριβάνι του πάρκου είναι

εξάγωνο αρκετά μεγάλο με έναν πίδακα στο κέντρο που φτάνει στην αποκορύφωση

29 httpelwikipediaorgwikiΖωγραφου

26

του τα 6 με 7 μέτρα ύψος ενώ περιστοιχίζεται από ένα δαχτυλίδι με μικρότερους

πίδακες

Τα γλυπτά του πάρκου χωρίζονται σε τρία ήδη 1) Μινιμαλιστικές γλυπτικές

κατασκευές μικρού μεγέθους που βρίσκονται διάσπαρτες κυρίως από την πλευρά της

οδού Αλκμάνος μέσα στα παρτέρια με τα λουλούδια και τα δέντρα (ο εντοπισμός

τους είναι μάλλον μια περιπέτεια λόγω της οργιώδους βλάστησης στην οποία θα

νόμιζε κανείς ότι δεν έχει επέμβει ανθρώπινο χέρι αλλά και των ίδιων τον γλυπτών

που από κατασκευής μοιάζουν περισσότερο με μικρά τσιμεντένια καθίσματα) 2)

Φορμαλιστικά γλυπτά με επαναλαμβανόμενα μοτίβα που μοιάζουν να είναι

κατασκευασμένα στα τέλη της δεκαετίας του lsquo70 με δομή που θυμίζει τοτέμ και

αναγνωρίσιμες παραστάσεις (μια κουκουβάγια φυτικά μοτίβα κλπ) τοποθετημένα κι

αυτά στα παρτέρια που βρίσκονται στην πλευρά της οδού Αλκμάνος με ελάχιστη

προσβασιμότητα και δυσκολία εντοπισμού τους 3) Μπρούτζινη προτομή μικρού

μεγέθους που βρίσκεται περίπου στο μέσο του τρίτου κατά σειρά μέρους του πάρκου

και είναι και αυτή κρυμμένη πίσω από δέντρα και θάμνους Η προτομή που

φιλοτέχνησε ο Louis Alberto Pantoja το 2000 έγινε προς τιμή του Francisco de

Miranda του επαναστάτη της Βενεζουέλας που γεννήθηκε στο Caracas 28 Μαρτίου

του 1750 και πέθανε στις φυλακές του El Arsenal de la Carraca Cadiz 14 Ιουλίου του

1816

Αυτή η προτομή εγείρει αρκετά ερωτήματα σε σχέση με τον τόπο που

βρίσκεται την λειτουργία που παρέχει αλλά και την ιστορία του απεικονιζόμενου

Η προτομή τοποθετήθηκε στο πάρκο το 2001 σε μία προσπάθεια του δήμου

Αθηναίων να γεμίσει όσο το δυνατόν περισσότερους δημόσιους χώρους με αγάλματα

και προτομές ενόψει των ολυμπιακών αγώνων της Αθήνας του 2004

Χαρακτηριστικά είναι τα άρθρα που δημοσιευτήκαν λίγα χρόνια αργότερα

Όσο για τον Δημήτρη Αβραμόπουλο φάνηκε η προτίμησή του

για τις προτομές με αποκορύφωμα τη δημιουργία του laquoΠάρκου

Ελλήνων Λογοτεχνώνraquo μπροστά από το Πνευματικό Κέντρο Πληθώρα

τέτοιων δωρεών αποδέχθηκε άκριτα ο δήμος Αθηναίων εκείνη την

περίοδο Έτσι εξηγείται και η παρουσία του αγάλματος του στρατηγού

Χοσέ Αρτίγας laquoελευθερωτή της Ουρουγουάηςraquo στη

Μιχαλακοπούλου Στα περισσότερα βάθρα υπήρχε και το όνομα του

27

τότε δημάρχου ακόμα και μέσα στο νόμισμα της στήλης της

laquoΔραχμήςraquo 7 - 0802200430

Η απουσία πολιτικής χαρακτήριζε την πολιτική του Δήμου

Αθηναίων για τα έργα τέχνης σε δημόσιους χώρους Οχι μόνο

πρόσφατα αλλά τουλάχιστον τα τελευταία 30 χρόνια Επί δημαρχίας

Αβραμόπουλου μια καλλιτεχνική επιτροπή που τώρα έχει καταργηθεί

δεχόταν τις προτάσεις για δωρεές έργων στην πλειονότητά τους

αμφιβόλου ποιότητας laquoΚάθε σύλλογος έκανε και μια δωρεά

προσπαθώντας με προτομές να τιμήσει τις προσωπικότητες που

συνδέθηκαν με τον τόπο τουraquo συνεχίζει ο Π Λουκάκος

Προς το παρόν ξεχάστε τα αυτά Η αποδοχή των δωρεών έχει

παγώσει και για το λόγο αυτό τους τελευταίους μήνες δεν έχει

τοποθετηθεί ούτε ένα καινούριο υπαίθριο γλυπτό στην Αθήνα -με

εξαίρεση το άγαλμα του Μεγάλου Αλέξανδρου έργο του Γιάννη

Παππά που ενδεχομένως να τοποθετηθεί απέναντι από το Ρεξ Εχουν

όμως παγώσει και οι διαγωνισμοί και οι αναθέσεις laquoΤο νομοθετικό

πλαίσιο απαγορεύει τις αναθέσεις έργων ακόμα και τον μεγαλύτερο

γλύπτη της Ελλάδας να έχουμε μπροστά μας Αναθεση μπορεί να γίνει

μόνο για ποσό έξι χιλιάδων ευρώ έτσι όμως δεν μπορούμε να μιλάμε

για κάποιο γλυπτό με αξιώσειςraquo διευκρινίζει ο Π Λουκάκος (7 -

08022004)31

Για τον μέσο Αθηναίο πολίτη που επισκέπτεται το πάρκο ο Francisco de

Miranda δεν σημαίνει απολύτως τίποτα και θα ήταν παράδοξο να περιμένουμε κάτι

τέτοιο Άρα γιατί επιλέχθηκε αυτός ο επαναστάτης της Βενεζουέλας για να

διακοσμήσει με την προτομή του έναν δημόσιο χώρο της Αθήνας Και εντέλει ποίος

είναι ο Francisco de Miranda

30 Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=3325212 31 Παρής Σπίνου Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=98141564

28

Francisco de Miranda32

Ο Sebastiaacuten Francisco de Miranda y Rodriacuteguez γνωστός περισσότερο ως

Francisco de Miranda συμμετείχε στην επανάσταση της Βενεζουέλας Παρόλο που τα

σχέδια του για την ανεξαρτησία των ισπανόφωνων αποικιών της Αμερικής απέτυχαν

θεωρήθηκε ως ο πρόδρομος του Simoacuten Boliacutevar που κατά τη διάρκεια του αμερικανό-

ισπανικού πολέμου απελευθέρωσε με επιτυχία μεγάλο μέρος της νοτίου Αμερικής Ο

Miranda έζησε μία ταραχώδη ζωή Ως ιδεαλιστής ανέπτυξε ένα πρωτοποριακό σχέδιο

για να ελευθερώσει και να ενοποιήσει την λατινική Αμερική αλλά οι φιλοδοξίες και

επιδιώξεις του για την ανεξαρτησία της νοτίου Αμερικής απέτυχαν το 1812 τον

παρέδωσαν στους εχθρούς του και μετά από τέσσερα χρόνια το 1816 πέθανε σε

ισπανική φυλακή Παρόλα αυτά δεκατέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο του το

μεγαλύτερο μέρος της ισπανόφωνης Αμερικής ήταν ελεύθερο

Ο Miranda γεννήθηκε μέσα σε μία μεγαλοαστική οικογένεια ο πατέρας του

Sebastian de Miranda Ravelo ήταν εύπορος έμπορος με καταγωγή από τις Κανάριες

Νήσους ενώ και η μάνα του Francisca Antonia Rodriacuteguez de Espinoza καταγόταν από

πλούσια οικογένεια της Βενεζουέλας Ο Miranda πήγε στα καλύτερα ιδιωτικά σχολεία

και στα ακριβότερα κολλέγια ενώ κατά την διάρκεια της φοίτησής του δεχόταν

ρατσιστικά πειράγματα για την καταγωγή του Έτσι δεν απολάμβανε τα οφέλη της

υψηλής κοινωνίας μιας και υπήρχε συνεχής αμφισβήτηση από την αριστοκρατία της

εποχής Σαν αποτέλεσμα αυτής της αποδοκιμασίας ο Miranda παρουσίαζε την εικόνα

του φαντασμένου με πομπώδεις αφηγήσεις και μυθεύματα

Γύρω στο 1771 ο Miranda αγόρασε το αξίωμα του καπετάνιου του ισπανικού

στόλου (όχι κάτι ασυνήθιστο για την εποχή) Ενώ υπηρετούσε ως καπετάνιος δίπλα

στον στρατηγό Juan Manuel de Cajigal y Monserrat (1739-1811) απέκτησε

ενδιαφέρον για τον αγώνα υπέρ της ανεξαρτησίας της ισπανόφωνης Αμερικής

Υπό τον Cajigal ο Miranda συμμετείχε στην μάχη της Pensacola το 1781

υπερασπιζόμενος την ισπανική κυριαρχία σε αυτό που ονομάζουμε σήμερα Florida

των ΗΠΑ Αυτή η συμμετοχή του τού χάρισε το αξίωμα του συνταγματάρχη

32 httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

29

Από το 1791 ο Miranda απέκτησε ενεργό ρόλο στην γαλλική επανάσταση Στο

Παρίσι ήταν φίλος με τον Girondiste Jacques Pierre Brissot και τον Jeacuterocircme Peacutetion de

Villeneuve και για σύντομο χρονικό διάστημα υπηρέτησε σαν στρατηγός στον

επαναστατικό στρατό που διοικούνταν από τον Charles Franccedilois Dumouriez Τον

Απρίλιο του 1793 ο Miranda συνελήφθη και κατηγορήθηκε για προδοσία Στη δίκη

όμως ήταν τόσο ήρεμος και πειθήνιος που κρίθηκε αθώος Παρόλα αυτά οι

κατηγορίες του Marat και των συντρόφων του δεν καταλάγιασαν Συνελήφθη ξανά

τον Ιούνιο του 1793 και φυλακίστηκε

Ο Miranda φαίνεται να επιβίωσε από έναν συνδυασμό ευνοϊκής τύχης και

πολιτικών συμφερόντων υπέρ του η επαναστατική κυβέρνηση απλά δεν μπορούσε να

συμφωνήσει για το τι έπρεπε να κάνει με αυτόν Παρέμεινε στις φυλακές του La Force

ακόμα και μετά από την πτώση του Robespierre τον Ιούλιο του 1794 ενώ

απελευθερώθηκε τον Ιανουάριο του επόμενου χρόνου Πεπεισμένος πλέον ότι η τροπή

που είχε πάρει η επανάσταση ήταν λάθος ξεκίνησε να συνωμοτεί με τους

αριστοκράτες εναντίον των επαναστατών και ταυτόχρονα τού έγινε πρόταση από

αυτούς να ηγηθεί του στρατού τους αλλά για άλλη μια φορά συνελήφθη και

εκδιώχθηκε από την χώρα

Η ζωή του ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τον αγώνα για ανεξαρτησία των

ισπανικών αποικιών στην Λατινική Αμερική Ο Miranda οραματιζόταν μία

ανεξάρτητη αυτοκρατορία η οποία να αποτελείται από όλες τις περιοχές που

βρίσκονταν υπό την κατοχή των ισπανών και των πορτογάλων και να απλώνεται από

τον ποταμό του Μισισιπή μέχρι το Cape Horn Αυτή η αυτοκρατορία θα ήταν υπό την

ηγεμονία μίας βασιλευόμενης οικογένειας που θα ονομαζόταν `Inca` προς τιμή του

ένδοξου ινδιάνικου λαού

Με την βοήθεια της μεγάλης Βρετανίας ο Miranda αποπειράθηκε να εισβάλει

στη Βενεζουέλα το 1806 Το ίδιο διάστημα η Βρετανία ήταν σε πόλεμο με την

Ισπανία και σύμμαχος του Ναπολέοντα Το 1793 ο Miranda πήγε στην Ουάσινγκτον

για να συναντήσει τον πρόεδρο Thomas Jefferson Η συνάντηση έγινε αλλά δεν

υπήρξε καμία ανάμιξη στα σχέδια του Miranda Έτσι άρχισε να οργανώνει κρυφά μία

εκστρατεία για την απελευθέρωση της Βενεζουέλας ναυλώνοντας ένα πλοίο που

ονόμασε Leander προς τιμήν του μεγαλύτερού του γιου

30

Στο Jacmel Haiti ο Miranda απέκτησε άλλα δύο πλοία το Bee και το

Bacchus μαζί με το πλήρωμά τους Στις 12 Μαρτίου στο Jacmel ο Miranda

ανάρτησε την πρώτη σημαία της Βενεζουέλας στο Leander την οποία και είχε

σχεδιάσει μόνος του Στις 28 Απριλίου ο μικρός αυτός στόλος κατελήφθη από τα

ισπανικά πολεμικά πλοία στις ακτές της Βενεζουέλας Μόνο το Leander κατάφερε να

αποδράσει Εξήντα άντρες αιχμαλωτίστηκαν και δικάστηκαν και δέκα από αυτούς

στάλθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα Το Leander με το πλήρωμά του

ανασυντάχθηκαν στα βρετανικά νησιά Barbados και Trinidad Στις 3 Αυγούστου η

εκστρατεία έφτασε στο La Vela de Coro καταλαμβάνοντας το φυλάκιο για πρώτη

φορά σηκώθηκε η σημαία της Βενεζουέλας στα χώματα της Πριν ξημερώσει το

επόμενο πρωινό η εκστρατεία κατέλαβε το Coro αλλά δεν δέχτηκε καμία βοήθεια

από τους κατοίκους της πόλης Υπό την απειλή της ήττας οι άνδρες υποχώρησαν

περιμένοντας ενισχύσεις Συνειδητοποιώντας ότι δεν μπορούσε να κρατήσει άλλο την

πόλη ο Miranda διέταξε τον στρατό του να σαλπάρει ενώ όλον τον επόμενο χρόνο

περίμενε στα νησιά της καραϊβικής για ενισχύσεις που δεν έφτασαν ποτέ Κατά την

επιστροφή του στην Βρετανία ο Miranda βρήκε μεγαλύτερη υποστήριξη από την

βρετανική κυβέρνηση Το 1808 συντάχθηκε και στάλθηκε μεγάλη στρατιωτική

δύναμη για να επιτεθεί στην Βενεζουέλα αλλά η εισβολή του Ναπολέοντα στην

Ισπανία ξαφνικά μετέτρεψε τους Ισπανούς σε σύμμαχους της Βρετανίας και έτσι

έληξε άδοξα και αυτή η προσπάθεια

Όταν τελικά η Βενεζουέλα απέκτησε την ανεξαρτησία της στις 19 Απριλίου

του 1810 στάλθηκε αντιπροσωπεία στην Βρετανία για την αναγνώριση του

νεοσύστατου κράτους Αυτή η αντιπροσωπεία έπεισε τον Miranda να γυρίσει στην

πατρίδα του και την ίδια χρονιά εκλέχθηκε ως αντιπρόσωπος του El Pao της επαρχίας

της Βαρκελώνης Στις 5 Ιουνίου του 1811 καθιερώθηκε επίσημα η τρίχρωμη σημαία

που ο Miranda είχε σχεδιάσει

Στα χρόνια που ακολούθησαν η τύχη του Miranda αλλά και του νεοσύστατου

κράτους δεν ήταν ευνοϊκή Ο στρατός των δημοκρατικών απέτυχε να κατακτήσει

περιοχές της Βενεζουέλας που παρέμεναν υπό το βασιλικό καθεστώς Επιπροσθέτως

η Βενεζουέλα χάνει την ισπανική αγορά και το κύριο εξαγόμενο προϊόν της το κακάο

Αυτό σήμανε την οικονομική κρίση που κυρίως έπληξε τις μεσαίες και χαμηλές

τάξεις χάνοντας τον ενθουσιασμό τους για την δημοκρατία Στης 4 Ιουλίου η

31

Βαρκελώνη τάχτηκε υπέρ του βασιλικού καθεστώτος Η γειτονική Cumanaacute

αποκόπηκε από το δημοκρατικό κέντρο και αρνήθηκε να αναγνωρίσει την

δικτατορική κυριαρχία του Miranda ως στρατιωτικού διοικητή Υπό αυτές τις

συνθήκες μία ισπανική φρεγάτα με διοικητή τον Domingo Monteverde κατάφερε

από μία μικρή ομάδα στρατιωτών που διέθετε να δημιουργήσει έναν μεγάλο στρατό

από οικειοθελείς κατοίκους που τον ακολούθησαν ως την Valencia αφήνοντας τον

Miranda να κατέχει μόνο ένα μικρό μέρος της κεντρικής Βενεζουέλας Στα μέσα

Ιουλίου ο Monteverde είχε καταλάβει την Valencia ενώ ο Miranda έβλεπε ότι η

κατάσταση είχε γίνει απελπιστική Άρχισε τις διαπραγματεύσεις με τον Monteverde

για παύση πυρός στις 25 Ιουλίου του 1812 Παρόλο που στη συμφωνία για παύση

πυρός υπήρχε πολιτική αμνηστία ο Miranda προσπάθησε να διαφύγει από το λιμάνι

του La Guaira με βρετανικό πλοίο Ο συνταγματάρχης των επαναστατών Boliacutevar

κατηγόρησε τον Miranda για προδοσία Έτσι ο Miranda συνελήφθη και παραδόθηκε

στον ισπανικό βασιλικό στρατό

Ο Miranda πέθανε σε κελί των φυλακών Cuatro Torres το 1816 ενώ η

υπόθεση του ακόμα εκκρεμούσε Η ταφή του έγινε σε μαζικό τάφο πράγμα που

καθιστούσε αδύνατη την αναγνώρισή του αφήνοντας άδειο τον τάφο του στο εθνικό

πάνθεον της Βενεζουέλας

Οι περιπέτειες του Miranda μας ταξιδεύουν σε έναν κόσμο πέρα από τον χώρο

και τον χρόνο που μπορεί να μας συναρπάσει με τον εξωτισμό του Η προτομή του

είναι μία ανθρώπινη κατασκευή ένας μηχανισμός που μπορεί να παρακινήσει

κάποιους περαστικούς να ασχοληθούν με τις περιπέτειες και τα κατορθώματά του

δημιουργώντας μία άλλη παράλληλη πραγματικότητα

Αλλά και το ίδιο το πάρκο λειτουργεί σαν μία άλλη παράλληλη

πραγματικότητα προσομοιώνοντας ένα `δεδομένο` φυσικό περιβάλλον ενώ στην

πραγματικότητα είναι μία κατασκευή Η αίσθηση ότι περπατάς στη φύση είναι

ψευδής και παρόλο που το συγκεκριμένο πάρκο με την έλλειψη συντήρησης έχει ένα

λόγο παραπάνω να δίνει αυτή την εντύπωση δεν παύει να είναι ένας

κατασκευασμένος κήπος μία μίμηση

Το πρόβλημα σε αυτούς τους χώρους ξεκίνα από την στιγμή που δεν μπορούν να

χρησιμοποιηθούν ως αυτό που προσομοιώνουν μέσα από μία πραγματική βιωμένη

32

εμπειρία Αντίθετα λειτουργούν σαν προβολή που μας αποσωματοποιεί παρέχοντάς

μας την ελάχιστη διάδραση

Σώμα

Από την στιγμή που γεννιόμαστε μέχρι την στιγμή που θα πεθάνουμε έχουμε

το σώμα μας Δεν μπορούμε να υπάρξουμε χωρίς αυτό έχουμε σάρκα που μπορεί να

τραυματιστεί έχουμε κόκαλα που μπορεί να σπάσουν Ότι αντιλαμβανόμαστε από

τον περιβάλλοντα χώρο προέρχεται από τις αισθήσεις μας δια μέσου του σώματος

μας Οι αισθήσεις μας δεν μπορούν να λειτουργήσουν αυτόνομα

Ο Drew Leder στο βιβλίο του Absent Body (1990) μιλάει για το σώμα και πώς

με αυτό αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο

Με έναν σημαντικό τρόπο το ζωντανό σώμα βοηθά στο να

δομηθεί ετούτος ο κόσμος σαν εμπειρία Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε

το νόημα και την φόρμα των πραγμάτων χωρίς την αναφορά των

σωματικών δυνάμεων δια μέσου των οποίων αντιλαμβανόμαστε (οι

αισθήσεις η κίνηση η γλώσσα οι επιθυμίες) Το ζωντανό σώμα δεν είναι

απλά άλλο ένα πράγμα στον κόσμο άλλα ένας τρόπος αυτός ο κόσμος να

υπάρχει33

Ο Drew Leder μιλάει για ένα σώμα που δρα ένα εμπειρικό σώμα Η

κατασκευή τόπων όπως το πάρκο της Μιχαλακοπούλου αφήνουν το σώμα χωρίς

δράση έξω από την εμπειρία του κόσμου Η αλληλεπίδρασή μας μέσω του σώματός

μας με τον κόσμο αφορά την διαδικασία μιας πρακτικής μάθησης του κόσμου Αν

πράγματι συμβαίνει αυτό γιατί κυρίως ο δυτικός κόσμος κατασκευάζει τόπους που

αποκλείουν την σωματοποιημένη εμπειρία όπως υλικής υπόστασης χώρους ή

ψηφιακούς τόπους που διαχωρίζουν και αποκλείουν το φυσικό σώμα

Κατά τη διάρκεια των σταυροφοριών τον 16ο αιώνα το σώμα

θεωρήθηκε αμαρτωλό και ασταθές λόγω της φθαρτότητάς του Έτσι

ξεκίνησε η `αναζήτηση της βεβαιότητα` (Quest for Certainty) σαν την οδό

33 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990 σελ

33

προς στην αλήθεια που είναι καθολική άχρονη και ανεξάρτητη από τις

ιδιοτροπίες του ανθρώπινου σώματος (Toumin 1990 cited in Shilling 2005

7)34

Τον 17ο αιώνα ο Καρτέσιος αναζητούσε αυτή τη βεβαιότητα Όταν ξύπνησε

από έναν εφιάλτη που βίωσε ως πραγματικό αισθάνθηκε ότι οι αισθήσεις του τον

εξαπάτησαν στο όνειρο Έτσι πείστηκε ότι ήταν πολύ λίγα αυτά για τα οποία

μπορούσε να ήταν βέβαιος γιατί τα πάντα ήταν μία θεϊκή απάτη

Είμαι πεπεισμένος ότι δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο ούτε

ουρανός ούτε γη ούτε πνεύμα ούτε σώμα Μήπως αυτό σημαίνει ότι κι

εγώ δεν υπάρχω Όχι εάν έχω πείσει τον εαυτό μου για κάτι (ή έχω

σκεφθεί το οτιδήποτε) τότε σίγουρα υπάρχω Αλλά υπάρχει κάποιος που

εξαπατά και που κατέχει ανώτερη δύναμη και επιδεξιότητα που

εξεπίτηδες και συνεχώς με εξαπατά Σε αυτή την περίπτωση

αναμφισβήτητα υπάρχω εάν με εξαπατά και τον αφήνω να με εξαπατά

όσο μπορεί τότε θα μου δείξει ότι δεν είμαι ένα τίποτα και έτσι θα

νομίζω ότι είμαι κάτι Οπότε αφού σκέφτηκα διεξοδικά το θέμα πρέπει

να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι αυτή η πρόταση είμαι άρα υπάρχω

είναι απαραιτήτως αληθής όταν τίθεται από μένα ή συλλαμβάνεται από

το μυαλό μου35

Στο τελευταίο μισό του 21ου αιώνα η εξέλιξη των ψηφιακών μέσων ανέπτυξε

αυτόν τον δυϊσμό του Καρτέσιου με την εμφάνιση της δυνητικής πραγματικότητας

Τα σώματά μας στον σύγχρονο ψηφιακό κόσμο είναι ακαθόριστα ενώ αναφέρονται

και ως `απόντα` Η ιδέα του απόντος σώματος ταυτίζεται με την θρησκεία και την

φιλοσοφία του δυτικού κόσμου όπου το πνεύμα μπορεί να υπάρξει διαχωρισμένο

από το σώμα Το σώμα μας στον ψηφιακό κόσμο φαίνεται να είναι απαρχαιωμένο και

να χρειάζεται τεχνολογικά ανεπτυγμένες προσθήκες που να το επεκτείνουν Αυτές οι

επεκτάσεις (VR γάντια VR κασκέτες κλπ) γίνονται μέρος της ενσώματης εμπειρίας

μας

34 Drew Leder The Absent Body όπ σελ 35 httpplatostanfordeduentriesdescartes-epistemology chapter4

34

Αυτές οι προσθήκες στο σώμα παραμένουν για τον καρτεσιανό δυϊσμό

αντικείμενα προσκολλημένα στο σώμα που και αυτό είναι αντικείμενο Η εμπειρία

δια μέσου των αντικειμένων ενεργοποιείται με τον νου Το μυαλό επιτυχώς

δραπετεύει από το σώμα και ταξιδεύει στον κόσμο ανεξάρτητα

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη36

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη είναι ένα διήγημα του συγγραφέα και φιλόσοφου

Στανισλάβ Λεμ Το διήγημα μιλάει για έναν βασιλιά και τον υπήκοό του ένα ρομπότ

που τον μεταφέρει σε ψηφιακά όνειρα προσομοιωμένες πραγματικότητες και

όμορφες πριγκίπισσες

Ο πόθος του βασιλιά Φερμουάριου να βρει την όμορφη πριγκίπισσα Ανείπωτη

τον οδήγησε σε μία καλύβα όπου κατοικούσε ένας άνθρωπος με πατριαρχικό

παρουσιαστικό

laquoΓυρεύεις την Ανείπωτη άθλιε κακομοίρη Και όμως ξέρεις πλήρως καλώς

ότι δεν έχει ζήσει καθόλου αυτά τα τελευταία πεντακόσια χρόνια και

επομένως ότι το πάθος σου είναι μάταιο και ασύμφορο Το μόνο που μπορώ

να κάνω για σένα είναι να σου επιτρέψω να τη δεις όχι βέβαια στην σάρκα

άλλα σ` ένα λογικά πληροφοριακό αντίγραφο ένα μοντέλο που είναι

ψηφιακό και όχι φυσικό στοχαστικό και όχι πλαστικό εργοδικό και λίαν

εξησφαλισμένα ερωτικό και όλα αυτά εις το Μαύρο Κιβώτιον που

κατασκεύασα τις ώρες της σχόλης μου με ότι πιο πρόχειρο βρήκα μπροστά

μουraquo

Η υπόσχεση του άνδρα ο βασιλιάς να δει την πριγκίπισσα σε αυτόν τον

προσομοιωμένο κόσμο είναι δελεαστική

laquoΑχ δείξε μου την δείξε μου την αμέσωςraquo φώναξε ο Φερμουάριος

ανατριχιάζοντας ολόκληρος Ο πατριάρχης έκανε laquoναιraquo με το κεφάλι έψαξε

36 Χοφσταντφερ Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993 Στανισλάβ Λεμ κεφ 6 Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ 117

35

στον αρχαίο τόμο για να βρει τις συντεταγμένες της πριγκίπισσας μετέφερε

την ίδια κι ολόκληρο το Μεσαίωνα σε διάτρητα δελτία κατέγραψε το

πρόγραμμα κατέβασε το διακόπτη σήκωσε το καπάκι του Μάυρου

Κιβώτιου

laquoΣκύψε να δειςraquo

Ο βασιλιάς έσκυψε κοίταξε και είδε ναι τον μεσαίωνα τέλεια

προσομοιωμένο εντελώς ψηφιακό και μη γραμμικό και να η Δανδηλία το

Παγοδάσος το παλάτι με τον Ηλιόπυργο το Ορνιθοτροφείο-Που-

Χλιμίντριζε ο Θησαυρός με τα Εκατό Μάτια Και να η ίδια η Ανείπωτη που

περπατούσε αργά στοχαστικά στην προσομοίωση του κήπου της και τα

κυκλώματά της λαμπύριζαν κόκκινα και χρυσαφιά καθώς έκοβε

προσομοιωμένα λουλούδια και υπό τον ήχο προσομοιώσεις τραγουδιών Ο

Φερμουάριος ανίκανος να περιορίσει περισσότερο τις ορμές του πήδηξε στο

Μάυρο Κουτί και ξετρελαμένος όπως ήταν προσπάθησε να μπει στον

κομπιουτερικό εκείνο κόσμο Ο πατριάρχης όμως γρήγορα έσβησε το ρεύμα

έδωσε μία σπρωξιά στον Βασιλιά και τον γκρέμισε στη γη και είπε

laquoΤρελέ Θέλεις να επιχειρήσεις το ακατόρθωτο Γιατί κανένα πλάσμα

φτιαγμένο από ύλη δεν μπορεί να μπει σ` ένα σύστημα που δεν είναι τίποτα

άλλο παρά η ροή και ο στρόβιλος αλφαριθμητικών στοιχείων ασυνεχών

συνδυασμών ακέραιων αριθμών το αφηρημένο υλικό από το οποίο είναι

φτιαγμένα τα ψηφίαraquo

laquoΜα εγώ θέλω θέλωraquo έσκουξε ο Φερμουάριος εκτός εαυτού και χτύπησε

το κεφάλι του στο Μαύρο Κουτί τόσο δυνατά που έκανε αυλάκιά στο

μέταλλο

Η επιθυμία του βασιλιά Φερμουάριου δεν μας είναι και τόσο ξένη οι ψηφιακοί

κόσμοι από την αρχή της δημιουργίας τους μας υποσχέθηκαν έναν κόσμο που μέχρι

τώρα τον βλέπαμε σε άλλα μέσα όπως το σινεμά αλλά μόνο από τις καρέκλες μας

Το ενδεχόμενο να μπορούμε να δράσουμε σε αυτούς τους χώρους εξάπτει την

φαντασία μας για εμπειρίες δίχως φυσικά όρια και φόβους επιβίωσης που αφορούν τη

σωματική μας ακεραιότητα

36

Τι γίνεται όμως με το αντάλλαγμα που πρέπει να καταβάλουμε για να βιώσουμε

αυτούς τους κόσμους

laquoΑν είναι τόσο αναλλοίωτος ο πόθος σου τότε υπάρχει ένας τρόπος με τον

οποίο μπορώ να σε συνδέσω με την πριγκίπισσα Ανείπωτη αλλά πρώτα θα

πρέπει να αποχωριστείς την παρούσα μορφή σου γιατί θα σου πάρω τις

συντεταγμένες σου και θα σε κάνω πρόγραμμα άτομο προς άτομο και θα

τοποθετήσω την προσομοίωσή σου σ` αυτόν τον μεσαιωνικά πλασμένο

κόσμο τον πληροφοριακό και αναπαραστατικό και εκεί θα μείνει

αντέχοντας όσο τα ηλεκτρόνια τρέχουν μέσα σ` αυτά τα σύρματα και πηδούν

από κάθοδο σε άνοδο Εσύ όμως όπως στέκεσαι τώρα μπροστά μου θα

εκμηδενιστείς έτσι ώστε η μόνη σου ύπαρξη θα είναι με τη μορφή δεδομένων

πεδίων και δυναμικών στατιστική ευρετική και απόλυτα ψηφιακήraquo

Εδώ εγείρεται το θέμα της ατομικής ταυτότητας Όταν κάνουμε ταξίδια σε αυτούς

τους κόσμους παραμένουμε οι ίδιοι Το θέμα είναι περίπλοκο γιατί σε αυτόν τον

δυϊσμό του σώματος και νου η ατομική ταυτότητα παύει να ανήκει και στα δύο

ισότιμα

laquoΑυτό είναι πολύ δύσκολο να το πιστέψει κανείςraquo είπε ο Φερμουάριος laquoπώς

θα ξέρω πως δημιούργησες τη δική μου προσομοίωση και όχι κανενός

αλλουνούraquo

Ο πατριάρχης προσπάθησε να δείξει στον μπερδεμένο βασιλιά ότι πράγματι

θα ήταν αυτός και όχι κάποιος άλλος Αλλά και πάλι ο βασιλιάς είχε

αμφιβολίες

laquoΝαι ναι καταλαβαίνωraquo είπε ο βασιλιάς laquoΚαι πάλι όμως είναι μονάχα το

πανομοιότυπο μου και όχι εγώ ο ίδιος αφού εγώ είμαι εδώ και δεν είμαι μέσα

στο Κιβώτιοraquo

laquoΌταν σε δω κλειδομανταλωμένο στην αγκαλιά της αγαπημένης σουraquo του

είπε ο πατριάρχης laquoθα φροντίσω να μην υπάρχεις εις διπλούν ένας εδώ κι

ένας εκεί μέσα στο Κιβώτιο Θα μεταχειριστώ μια μέθοδο παλιά μεν και

37

πρωτόγονη αλάνθαστη όμως γι` αυτό σκύψε λιγάκι αν έχεις την

καλοσύνηhellipraquo

Στην πραγματικότητα εάν συνέβαινε αυτό σε όλους μας και χάναμε την

σωματική μας υπόσταση τότε όλοι η δυτική φιλοσοφία και θρησκεία θα πανηγύριζε

για το κατόρθωμά της Το μιαρό σώμα που τόσο απεχθανόμαστε θα καταστρεφόταν

για πάντα και σύμφωνα με τον δυτικό πολιτισμό το πνεύμα επιτέλους θα

απαλλασσόταν από τα βάρη της ύλης

laquoΠρώτα δείξε μου άλλη μία φορά την Ανείπωτή σουraquo είπε ο βασιλιάς laquoΈτσι

για να σιγουρευτώhellipraquo

Ο σοφός ανασήκωσε το καπάκι του Μαύρου Κιβωτίου και του έδειξε την

Ανείπωτη Ο βασιλιάς την κοίταξε την ξανακοίταξε και τελικά είπε laquoΗ

περιγραφή του αρχαίου βιβλίου είναι πολύ υπερβολική Δεν είναι άσχημη

βέβαια αλλά ούτε κατ` ιδέαν τόσο ωραία όσο έλεγε το χρονικό Λοιπόν τώρα

σ` αφήνω γέρο σοφέhellipraquo

Και πήγε να φύγει

laquoΠου πάς θεότρελεraquo φώναξε ο πατριάρχης σφίγγοντας το σφυρί στα χέρια

του γιατί ο Βασιλιάς είχε φτάσει πια στην πόρτα

laquoΌπου να `ναι αλλά όχι μέσα στο Κιβώτιοraquo είπε ο Φερμουάριος και το

έβαλε στα πόδια

Γιατί ο βασιλιάς δεν έμεινε τελικά στην αγαπημένη του πριγκίπισσα αλλά το

έσκασε φοβισμένος και κατατρεγμένος

Ο Vilem Flusser στο κείμενο του laquoΗ ψηφιακή φαινομενικότηταraquo αναφέρει την

δυσπιστία ως την άμεση αντίδρασή μας απέναντι σε ότι είναι κατασκευασμένο από

τον άνθρωπο για να μιμείται

Εντούτοις στο ερώτημα περί της δυσπιστίας μας απέναντι σ`

αυτούς τους εναλλακτικούς κόσμους υπάρχει και ένα άλλο είδος

απάντησης Αυτή η απάντηση βασίζεται στο γεγονός ότι πρόκειται για

38

κόσμους που εμείς οι ίδιοι έχουμε σχεδιάσει και όχι για κάτι που μας έχει

παρασχεθεί όπως ο περιβάλλον κόσμος Οι εναλλακτικοί κόσμοι δεν είναι

κάτι το δεδομένο [Daten] αλλά κάτι το τεχνητά κατασκευασμένο [Fakten]

Η δυσπιστία μας προκύπτει από το ότι στέκουμε γενικότερα καχύποπτοι

απέναντι στην τέχνη και σε καθετί τεχνητό Η laquoτέχνηraquo είναι ωραία αλλά

μετατρέπεται σε ψεύδος αμέσως μόλις εξεταστεί υπό το φως της έννοιας

της laquoφαινομενικότηταςraquo37

Για τον Vilem Flusser ο πατριάρχης θα ήταν ένας laquoτεχνοκράτηςraquo ένας

laquoλειτουργός των μέσωνraquo και οι κόσμοι που κατασκευάζει σχεδιασμοί-προβολές

[Projekte] της κυρίαρχης ελίτ

Όμως αν ο πατριάρχης στην ιστορία με την Πριγκίπισσα Ανείπωτη ήταν θεός

και το Μαύρο Κιβώτιο δεν ήταν απλά ένα τέχνασμα που κατασκευάζει σχεδιασμούς-

προβολές αλλά μία θεϊκά δεδομένη [Daten] δημιουργία όπως ο παράδεισος τότε θα

δεχόταν ο Φερμουάριος να μετατραπεί σε ψηφία με τίμημα να χάσει την υλική του

υπόσταση και να μετατραπεί κι αυτός σε σχεδιασμό-προβολή

Συμπέρασμα

Η προσαρμογή του περιβάλλοντος στις ανάγκες μας είναι κατ` εξοχήν

μέθοδος που χρησιμοποιούμε για την επιβίωσή μας απέναντι στο μεγάλο μας

αντίπαλο που δεν είναι άλλος από την ίδια τη φύση Η εκτίμηση μας για τη φύση

υπήρξε μόνο δια μέσου της αναπαράστασής της Η προσομοίωση μιας ασφαλούς και

ελεγχόμενης φύσης ταυτίστηκε με την έννοια του κήπου Η βιβλική Εδέμ είναι ο

κήπος που δεν κρύβει τίποτα απειλητικό για τον Αδάμ και την Εύα μιας και όλα είναι

κατασκευασμένα σε απόλυτη αρμονία

Τα χωριά και έπειτα οι πόλεις που κάποτε κατασκευάστηκαν για να

προστατέψουν τον άνθρωπο από την αγριότητα της φύσης τώρα έγιναν και αυτά

χαοτικά και απειλητικά Όσο μεγαλώνουν οι πόλεις τόσο αυξάνονται οι κήποι

37 Vilem Flusser laquo Η ψηφιακή φαινομενικότηταraquo στον τόμο Digitaler Schein Aumlsthetik der elektronischen Medien (Επιμ) Florian Rotzer Suhrkamp Frankfurt am Main 1991 μτφρ Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης σελ 2

39

φτάνοντας στις μέρες μας να χάσουν τον ιδιωτικό τους χαρακτήρα και να

μετατραπούν σε δημόσια πάρκα

Το πάρκο στα Ιλίσια είναι ένα πράσινο ξέφωτο που δεν προσομοιώνει μόνο

μία φύση αλλά και άλλες εμπειρίες όπως την ιστορία του De Miranda διαμέσου της

προτομής του που κοσμεί το πάρκο Αλλά είμαστε εμείς σε θέση να κατανοήσουμε

μνημεία που ενώ παραδοσιακά αφορούν πρόσωπα και ιστορίες της εθνικής μας

συνείδησης παρουσιάζουν και ήρωες εξωτικών χωρών

Είναι τα σώματα μας `κατασκευασμένα` για να μπορούν να αντιδρούν σε

αυτές τις προσομοιωμένες εμπειρίες

Είμαστε σε θέση να βιώσουμε αυτή την πράσινη λωρίδα ως φύση και τις

παράλληλες πραγματικότητες που μας προσφέρει

Φαίνεται σαν να έχουμε χάσει την σωματική και νοητική ικανότητα επιβίωσης

στην φύση θέλουμε να βιώσουμε την εμπειρία της αλλά μόνο με την χρήση ενός

ενδιάμεσου που θα μας παρέχει κάποια ασφάλεια

Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της

κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι

η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με

επίδοξους σπεσιαλίστες της επιβίωσης στην αγρία φύση να επιδιώκουν να μας

δείξουν τρόπους και τεχνικές που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για να

παραμείνουμε ζωντανοί στην απίθανη περίπτωση που βρεθούμε εγκαταλελειμμένοι

και αβοήθητοι στις αντίξοες συνθήκες που μας προσφέρει η φύση (Στο `Man Vs

Wild` προταγονιστή ο Bear Grylls που είναι εξοικειωμένος στις ακραίες καταστάσεις

Σαν ένας από τους νεότερους που έχουν αναρριχηθεί στο Έβερεστ και ένας από τους

λιγοστούς που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς την εξαντλητική εκπαίδευση για

λογαριασμό της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων)38 Έτσι αυτοί οι πρωταγωνιστές

38 httpdscdiscoverycomvideosman-vs-wild-scary-survival-moments

-Παρόμιας θεματικής τηλεοπτικές εκπομπές είναι οι Out of the Wild The Alaska Experiment Life or Death Game Jungle Life or Death Game Lost at Sea Everest Razors Edge κλπ

40

τρέφοντε με σκουλήκια φτιάχνοντας καταφύγια από κλαδιά αψηφώντας χαμηλές ή

υψηλές θερμοκρασίες με το παγκόσμιο τηλεοπτικό κοινό να παρακολουθεί με αγωνία

τις περιπέτειες τους βιώνοντας διαμέσου αυτών την περιπέτεια και την αγωνία αλλά

πάντα μέσα από την ασφάλεια του σαλονιού τους

Η χρήση του `μέσου` για την κυριαρχία απέναντι στην φύση από την αρχή της

ύπαρξής μας και στην συνέχεια για την οργάνωση και την επικοινωνία των κοινωνιών

μας έπαιξε μεγάλο ρόλο στην εικόνα που έχουμε σήμερα για τον κόσμο Αυτοί οι

σπεσιαλίστες της επιβίωσης είναι το `μέσο` για να βιώσουμε την άγρια φύση που

τόσο φοβόμαστε αλλά και που τόσο μας ελκύει

Το πάρκο στα Ιλίσια έχει σαν στόχο να παίξει κι αυτό τον ρόλο του `μέσου`

που θα μας ενώσει με την φύση αλλά δεν τα καταφέρνει ούτε στο ελάχιστο σε σχέση

με αυτά τα show της τηλεόρασης Αυτό φαίνεται από την επισκεψιμότητα του πάρκου

που είναι από ελάχιστη έως μηδενική Μήπως με τη σειρά του το πάρκο όπως και η

άγρια φύση χρειάζεται ένα μέσο που να μας επιτρέπει μία μεγαλύτερη

αλληλεπίδραση άρα μία πιο βιωματική εμπειρία

Παροχέας διάδρασης πάρκων

Ο `παροχέας διάδρασης πάρκων` είναι μία διαδραστική μηχανή που επιτρέπει στον

χρήστη της να βιώσει τις χαρές που μπορεί να του προσφέρει ένα πάρκο και ακόμη

περισσότερα Η ψηφιακή προσομοίωση υψηλού επιπέδου του πάρκου στα Ιλίσια με

όλες τις λεπτομέρειες αλλά και τα στοιχεία που το απαρτίζουν (σιντριβάνι προτομή

όλα τα είδη φυτών κλπ) προσφέρει την απόλυτη εμπειρία μίας βόλτας στο πάρκο

Ταυτόχρονα το μηχανικό του μέρος παρέχει μία ολοκληρωμένη σωματική εμπειρία

με κίνηση όλου του σώματος προς όλες τις κατευθύνσεις για μία βόλτα που θα μείνει

αξέχαστη για σας την οικογένεια αλλά και το κατοικίδιο σας

41

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture

Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection

Washington DC 2002

2 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990

3 Emily Brady Aesthetics of the natural environment Εκδόσεις

Edinburgh Edinburgh University Press 2003

4 Francisco de Miranda

httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

5 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο

Μετάφραση Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος

Δασκαλοθανάσης Εκδόσεις Ποταμός 2005

6 Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance

Gardens

httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

7 Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-

Jacques_Rousseau

8 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain

NAi Publishers 2001

9 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις

Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC

1999

10 Paul Skinner Embodied Interaction Iollie therefore I exist b-DAT

University of Plymouth 2006

11 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία Μετάφραση

Μυλωνάκη Ευγενία Εκδόσεις Εκκρεμές 2003

12 Vilem Flusser Η ψηφιακή φαινομενικότητασυμπεριλαμβάνεται στο

συλλογικό τόμο (Επιμ) Florian Rotzer Digitaler Schein Aumlsthetik

der elektronischen Medien Suhrkamp Frankfurt am Main 1991

Μετάφραση Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης

Βερσαλλίες httpelwikipediaorgwikiβρσαλλίες_(παλάτι)

42

13 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής

Μετάφραση Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998

14 Μισέλ Ουελμπέκ Τα στοιχειώδη σωματίδια Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον

της Εστίας Μετάφραση Αλέξης Εμμανουήλ 2007Χοφσταντφερ

Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και

στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου

Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993

  • Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ34
  • Συμπέρασμα σελ38
  • Συμπέρασμα
  • Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με επίδοξους σπεσιαλίστε
    • Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990
      • Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm
      • Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau
Page 11: Μάκης Κυριακόπουλος διπλωματικη εργασία

11

όπως ποδήλατα μοτοσικλέτες αυτοκίνητα λεωφορεία τρόλεϊ υπόγειοι

σιδηρόδρομοι και ferry boatmiddot δίκτυο διανομής αγαθών που αποτελείται από φορτηγά

τραίνα και πλοίαmiddot δίκτυο επικοινωνίας που περιλαμβάνει τις ταχυδρομικές αποστολές

το ραδιόφωνο την τηλεόραση τις εφημερίδες και τα περιοδικά τα ηλεκτρονικά

δίκτυαmiddot μορφωτικό και πολιτιστικό δίκτυο που περιλαμβάνει σχολεία βιβλιοθήκες

αίθουσες συναυλιών μουσεία και πινακοθήκεςmiddot εμπορικό δίκτυο καταστημάτων και

εμπορικών κέντρωνmiddot συστήματα αποχέτευσης και αποκομιδής των απορριμμάτωνmiddot

διοικητικό δίκτυο από γραφεία και αντιπροσώπους κλπ Η κλίμακα των ανθρώπινων

κατασκευών έχει ξεπεράσει προ πολλού τον ίδιο τον άνθρωπο παίρνοντας μυθικές

διαστάσεις όπως ο Νείλος για τους Αιγύπτιους

Κήπος και Πάρκα

Η έμπνευση για όλους του κήπους του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης ήταν η

Εδέμ της Bίβλου το αρχικό σπίτι του Αδάμ και της Εύας το ιδανικό της Mέσης

Aνατολής για έναν δροσερό και σκιερό `παράδεισο` που αρδεύεται που είναι γόνιμος

και ανθίζει με τις ικανότητες ενός άξιου κηπουρού ανάγοντάς τον ως το ύψιστο

κατόρθωμα ενός πολιτισμού μία τέλεια ένωση φύσης και εκλεπτυσμένης τέχνης

Αλλά η Bιβλική Εδέμ δεν ήταν αποτέλεσμα τέχνης ή τεχνικής Η Εδέμ είχε

δημιουργηθεί από τον Θεό για τον άνθρωπο και όλη η φύση ήταν αρωγός στους

οικουμενικούς πρόγονούς μας που ήταν οι πρώτοι και οι καλύτεροι κηπουροί νερό

φρούτα μόνιμο εύκρατο κλίμα χωρίς ασθένειες ο κήπος της απόλυτης ευτυχίας Η

ευτυχία μαζί με αυτόν τον ουτοπικό κήπο χάθηκαν από την στιγμή που ο Αδάμ με

την Εύα έφαγαν το απαγορευμένο φρούτο από το δέντρο της γνώσης με αποτέλεσμα

τον εξορισμό τους από τον Παράδεισο11

Η βιβλική ιστορία της Εδέμ αντανακλά την δυσαρμονία του ανθρώπου με το

φυσικό περιβάλλον από την ασφάλεια του εσωτερικού της Εδέμ στον εξωτερικό και

άγριο κόσμο Αφενός η ανάγκη του περάσματος από έναν άγριο εξωτερικό κόσμο

στο ασφαλές εσωτερικό ενός κήπου αποτυπώνει την επιθυμία μας για μία αρμονική

συνύπαρξη με το φυσικό περιβάλλον Αφετέρου το άγχος για την καθημερινή

μέριμνα η αναστάτωση και ο κίνδυνος είναι συνθήκες που συχνά κυριαρχούν στην

11 Βλ Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture σελ 50

12

ζωή της πόλης Η προσπάθεια αναβίωσης της φύσης μέσα στην πόλη ως

προσομοίωση της Εδέμ πρωταρχικά βρήκε την έκφραση της στους μοναστηριακούς

κήπους Η δημιουργία κήπων ήταν πρωταρχικός σκοπός για τα περισσότερα

μοναστήρια του Βυζαντίου του 11ου και 12ου αιώνα οι μονάχοι έπρεπε να κόψουν

δέντρα να περιφράξουν κομμάτια της γης να δημιουργήσουν κανάλια για το νερό να

φυτέψουν καρποφόρα δέντρα και λαχανικά ώστε να τους παρέχουν σε σταθερή βάση

τροφή Στο αστικό περιβάλλον οι κήποι και οι αυλές από τα μοναστήρια

δημιουργούσαν πράσινους αίθριους χώρους που προσέφεραν ευχάριστη θέα για τους

μοναχούς αλλά και τους επισκέπτες Αυτοί οι κήποι είχαν σαν σκοπό την δημιουργία

μινιατούρας του παράδεισου επί της γης όπου ο ηγούμενος σαν κηπουρός φροντίζει

τους σπόρους του με νερό-γνώση και ενθαρρύνει την πνευματική ανάπτυξη των

μοναχών12

Πολλές φορές τα μοναστήρια του Βυζαντίου περιγράφονταν μεταφορικά ως

παράδεισοι oπου κατοικούσαν άγιοι Οι μοναχοί και οι μοναχές που ζούσαν σε αυτά

τα μοναστήρια προσπαθούσαν να ζήσουν μία αγγελική ζωή και ήθελαν να

ανακατασκευάσουν έναν παράδεισο φυτεύοντας δέντρα καλλωπιστικά φυτά

κηπευτικά κλπ Η φύση ήταν το χάος το κακό που έπρεπε να οργανωθεί-κλαδευτεί

να ελεγχθεί-ποτιστεί για να καρποφορήσουν τα φυτά και τα δέντρα Η Αγ Δέσποινα

της Περγού μόναζε σε ένα μοναστήρι στην Κωνσταντινούπολη που είχε κτιστεί

επάνω από έναν πρώην κήπο με τριανταφυλλιές Ο αγιογράφος της την περιέγραψε

σαν πνευματική σύζυγο που μάζευε παραμελημένες και βαριές ψυχές τις φρόντιζε με

προσοχή και ασκητισμό και όταν καρποφορούσαν τις προσέφερε στον Χριστό13

Στον Μεσαίωνα οι κήποι δεν είχαν σαφή διαχωρισμό ως προς την χρήση τους

μιας και χρησιμοποιούνταν για ευχαρίστηση αλλά και για την καλλιέργεια διαφόρων

κηπευτικών και καρποφόρων δέντρων Είναι εμφανές ότι κάποια κομμάτια αυτών των

κήπων χρησιμοποιούνταν προς τέρψη των αισθήσεων άλλα και για την αναγκαία

παραγωγή αγαθών Τον 16ο και 17ο αιώνα συγγραφείς όπως ο Hill ο Lawson

Markham και Parkinson έκαναν σαφείς διαχωρισμούς αυτών των δύο λειτουργιών Ο

Landsberg λέει

12 Οπ Antony Littlewood-Henry Maguire σελ 52 13 Οπ Antony Littlewood-Henry Maguire σελ 64

13

Η κουζίνα ή ο λειτουργικός κήπος σε αντίθεση με τον κήπο για

ευχαρίστηση παρέχουν φαγητό και ιαματικά βότανα όπως διασκορπισμένα

φυτά στο πάτωμα για την καταστροφή των εντόμων και άλλους σκοπούς που

αφορούν το νοικοκυριό14

Οι κήποι που η λειτουργία τους αφορούσε μόνο την ευχαρίστηση και την

διασκέδαση (pleasure garden) έκαναν την εμφάνισή τους μετά τον δέκατο τέταρτο

αιώνα

Στους πίνακες της εποχής όπως το Jardins d`amour βλέπουμε έναν άνθρωπο

ακουμπισμένο επάνω σε ένα σιντριβάνι να παίζει λαούτο ενώ μία γυναίκα

τραγουδάει Η σκηνή παγιδεύει κάτι από την μεγαλόπρεπη ατμόσφαιρα ενός

μεσαιωνικού φλερτ

Παρόλη την μεγαλοπρέπεια τέτοιων σκηνών ο μεσαιωνικός κήπος ήταν πάντα

κλειστός εσωτερικός οχυρωμένος σαν μια ολότητα που προσομοιώνει έναν

ολόκληρο κόσμο

Όλα αυτά όμως άλλαξαν στον αναγεννησιακό κήπο που αντανακλούσε την

επιθυμία του ανθρώπου για μία εξημερωμένη φύση Τεράστιες κατασκευές

σμιλεύονταν σε ταράτσες όπου το νερό αναπτυσσόταν σε διαδοχικά σιντριβάνια

λίμνες σπηλιές και ρυάκια ενώ φυτά από τον Νέο Κόσμο εμπλούτιζαν την παλέτα

για την δημιουργία μίας νέας μορφής κήπου με διακοσμητικά κλαδέματα παρτέρια

δεμένα σαν κόμπο κλπ Αυτές οι νεωτεριστικές σκηνές με γραμμική προοπτική

δημιουργήθηκαν με άξονα τον έλεγχο του βλέμματος για μία καδραρισμένη θέα

Η αληθινή ψυχαγωγία σε κήπους εμφανίζεται με την Ελισάβετ Ά όταν ο

μεγάλος κήπος στην καινούρια έπαυλη που είχε ανεγερθεί μετατράπηκε σε πάρκο

διασκέδασης Η ίδια γράφει το 1591 laquoΕλάτε να απολαύσετε τους περίπατους [hellip]

ευχαριστηθείτε με τους πιο εκλεπτυσμένους μουσικούςraquo15

Στην Γαλλία η πιο παλαιά καταγεγραμμένη γιορτή που έγινε σε κήπο ήταν το

1564 μαζί με άλλες δραστηριότητες που τότε λέγονταν `μεγαλοπρεπείς`

(magnificences) στο μεγάλο αναγεννησιακό παλάτι του Fontainebleau Εκεί σε ένα

14 Medieval and Renaissance Gardens Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

15 Βλ The landscape garden in France httpwwwgardenvisitcomhistory_theorygarden_landscape_design_articleseuropelandscape_garden_france

14

από τα κανάλια που είχαν διανοίξει χαρακτηριστικό του νέου τύπου κατασκευής

κήπων σειρήνες ξεπρόβαλαν μπροστά στον νέο βασιλιά Κάρολο ΙΧ σημάδι ειρήνης

που υποσχόταν ότι θα έφερνε μία χώρα πρόσφατα εμπλεκόμενη σε πόλεμο

Τέτοιου είδους γιορτές θα πρέπει να γίνονταν και σε παλαιότερες εποχές μιας

και ο κήπος προσέφερε καταφύγιο ενώ αντιπροσώπευε κάθε ψευδαίσθηση για τον

χριστιανικό παράδεισο αλλά και για την κλασική χρυσή εποχή της αρχαιότητας Ο

κήπος έτεινε προς την `υψηλή` τέχνη αποκαθιστώντας την φυσική τάξη προτού αυτή

ανατραπεί από τον Αδάμ και την Εύα

Βερσαλλίες

Το μεγαλύτερο παράδειγμα αυτού του τύπου κήπων βρίσκεται στις

Βερσαλλίες το πιο λαμπρό παλάτι της Ευρώπης16 Μέχρι το 1660 οι Βερσαλλίες

ήταν ένα απλό μικρό παλάτι που χρησίμευε κυρίως ως καταφύγιο κυνηγιού για την

αγαπημένη ασχολία των βασιλιάδων εκείνης της εποχής Μετά το 1660 ο βασιλιάς

Λουδοβίκος ΙΔ αποφάσισε να προεκτείνει το παλάτι και όχι να κατεδαφίσει το αρχικό

κτίριο με σκοπό οι Βερσαλλίες να γίνουν βασιλικό ανάκτορο το 1661 Μέχρι το 1685

είχε τελειώσει το μεγαλύτερο μέρος των εργασιών και στα τέλη του 18ου αιώνα το

ανάκτορο είχε πάρει την σημερινή του μορφή Η συνολική πρόσοψη που κοιτάει προς

τους κήπους έχει μήκος 570 μέτρα Κατά την διάρκεια των εργασιών εργάζονταν ως

και πάνω από 20000 εργάτες στις Βερσαλλίες κάτι πρωτάκουστο για την εποχή

εκείνη Αλλά και όταν τελείωσαν οι εξωτερικές εργασίες πραγματοποιούνταν

συνεχώς εσωτερικές αλλαγές κυρίως στον 18ο αιώνα όπως αλλαγές δωματίων και

αλλαγές στη διακόσμηση ανάλογα με την μόδα της εποχής

Το ανάκτορο των Βερσαλλιών είναι γνωστό και για τους τεράστιους κήπους

του μαζί με πολλά σιντριβάνια και αγάλματα Είναι ένας από τους μεγαλύτερους

κήπους της Ευρώπης με συνολική έκταση που φτάνει τα 800 εκτάρια Στα

σιντριβάνια και στα αγάλματα είναι αποτυπωμένη η ελληνική μυθολογία όπως και

στο εσωτερικό του ανακτόρου Ο συνολικός κήπος των Βερσαλλιών απλώνεται σε 3

επίπεδα πίσω από το παλάτι και είναι η συνέχιση της αρχιτεκτονικής του παλατιού

Όπως και το ανάκτορο έτσι και οι κήποι έχουν ως σκοπό να τιμήσουν τον βασιλιά και

την χώρα του Τα μεγάλα ποτάμια της Γαλλίας προσωποποιούνταν σε αγάλματα

16 httpelwikipediaorgwikiβερσαλλίες_(παλάτι)

15

Μπροστά από το Μεγάλο Κανάλι ένα τεράστιο κανάλι σε σχήμα σταυρού βρίσκεται

το σιντριβάνι του Απόλλωνα το πιο μεγαλοπρεπές από όλα τα σιντριβάνια των

Βερσαλλιών

Για την κατασκευή του Μεγάλου Καναλιού πέθαναν χιλιάδες εργάτες είτε από

ατυχήματα είτε από ελονοσία Το Μεγάλο Κανάλι από μόνο του είναι 240 στρέμματα

Για την παροχή νερού στα 55 σιντριβάνια χρειαζόταν ένα καλό αρδευτικό σύστημα

Η μηχανή του Μαρλί ήταν ένα τεχνολογικό θαύμα για την εποχή καθώς διοχέτευε τα

νερά του ποταμού Σηκουάνα στους κήπους των Βερσαλλιών Αλλά από την άλλη τα

σιντριβάνια δεν γινόταν να έχουν συνεχώς νερό καθώς οι ποσότητες δεν επαρκούσαν

Στον κήπο βρίσκονταν και δύο άλλα κτίρια το Μεγάλο Τριανόν χτισμένο από

πορσελάνη και το Μικρό Τριανόν Αυτοί οι χώροι πρόσφεραν στην βασιλική

οικογένεια ξεκούραση και χαλάρωση

Κατά την διάρκεια του δέκατου ογδόου αιώνα φαινόταν ότι στην Αγγλία και

στην Γαλλία υπήρχε η ιδέα του `φυσικού` και η επιστροφή σ` αυτό Ήταν `φυσικό` ο

κόσμος να απολαμβάνει τους κανόνες και τους νόμους που εξέδιδε η κυβέρνηση

όπως ήταν `φυσική` η δίψα για γνώση Πίστευαν επίσης ότι ή τέχνη και η

διακόσμηση θα έπρεπε να ήταν πιο `φυσικά` Αυτό που μπήκε πρώτο στην λίστα του

`εκμοντερνισμού` ήταν ο σχεδιασμός των κήπων17

Το 1761 ο Jean-Jacques Rousseau εξέδωσε μία νουβέλα με απίστευτη

απήχηση την Julie ou la Nouvelle Heloise στην οποία κριτίκαρε τους παλαιού τύπου

κήπους της Γαλλίας για την μη φυσικότητα τους και το λανθασμένο γούστο του

μεγαλείου (false taste of grandeur)18

Αυτή η αλλαγή του γούστου από μία επιβεβλημένη διάταξη σε μία άλλη ποιο κοντά

στην φύση θεωρήθηκε ότι θα ξανάφερνε την πραγματική ομορφιά

Ήδη ο ηγεμόνας Puumlckler στο ίδιο πνεύμα αποκάλεσε το πάρκο

που ήταν προορισμένο να έχει τον laquoχαρακτήρα της ελεύθερης φύσης και

του τοπίου της υπαίθρουraquo ένα laquoόλον που αποκλίνει πολύ ουσιαστικάraquo

17 Βλ Michel conan Prespectives on Garden Histories σελ 163 18 Βλ httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau

16

από τον κήπο ενώ το πάρκο είναι μία laquoσυμπτυγμένη εξιδανικευμένη

φύσηraquo ο κήπος παραμένει απλώς laquoμία πιο εκτεταμένη κατοικίαraquo19

Το Γερμανικό πάρκο του 20ου αιώνα

Στης αρχές του 20ου αιώνα ο κήπος και το πάρκο αποτέλεσαν ένα από τα

σημαντικότερα όπλα προπαγάνδας για τους Γερμανούς Ναζί Ένας από τους

αρχιτέκτονες κήπων που ασχολήθηκε με το θέμα ο γερμανός εθνικοσοσιαλιστής

Willy Lange στο βιβλίο του που εκδόθηκε το 1907 Gartengestaltung der Neuzeit

(Σχεδιασμός κήπων σε σύγχρονους καιρούς) παρουσιάζει τον γερμανικό λαό να

συνδέεται γενετικά με το τοπίο και την φύση της χώρας του Κατ` αυτόν ο

σχεδιασμός δημόσιων κήπων είχε θεμελιώδη σημασία για την διατήρηση της

καθαρότητας της φυλής των Γερμανών Σύμφωνα με τον Lange η τέχνη της

κηπουρικής πρέπει να προάγει κριτήρια για την `οικολογία των φυτών` σε σχέση με

το φυσικό τους περιβάλλον

Ο Lange εκτιμούσε τα πάρκα και τους κήπους της Αγγλίας γιατί όπως έλεγε

βρίσκονται σε αρμονία με τα χαρακτηριστικά της γερμανικής φυλής που είχε

απορρίψει προηγούμενους τύπους κήπων μιας και κρίθηκαν ακατάλληλοι για τις

βόρειες φυλές Για τον Lange οι άλλοι κήποι των Ιταλών και των Γάλλων

οφείλονταν σε διαφορετικά φυλετικά χαρακτηριστικά

Η διαφορά μεταξύ του `επίσημου` γαλλικού και `ανεπίσημου` αγγλικού

στυλ κήπων αφορά περισσότερο μία βαθιά διαφορετική κοσμοθεωρία

(weltanschaungen) και αυτό προκύπτει από την διαφορά της ψυχής των δύο

φυλών γιατί στην ψυχή της η κάθε φυλή έχει ριζωμένα όλα τα

συναισθήματα και τις πράξεις της Το στυλ του γαλλικού κήπου αφορά την

έκφραση των νότιο-αλπικών μεσογειακών φυλών ενώ ο αγγλικός κήπος

αναπτύσσεται από το αναβιωμένο αίσθημα της βόρειο-αλπικής φυλήςhellip με

έναν ασυνείδητο τρόπο ο βόρειος άνθρωπος `διαμαρτυρήθηκε` στο Puckler

19 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο μετ Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος Δασκαλοθανάσης εκδόσεις Ποταμός σελ 94

17

(κήπος της Γερμανίας) ενάντια στο μη βόρειο πνεύμα της ζωής στον

κήπο20

Στο δοκίμιο του laquoPuckler und der Muskauer (Τα πάρκα Puckler και Muskau)

1935raquo δύο χρόνια μετά την επικράτηση των εθνικοσοσιαλιστών στην Γερμανία ο

αναγνωρισμένος ιστορικός των κήπων Franz Hallbaum επαινούσε το ενδιαφέρον των

εθνικοσοσιαλιστών για την ιστορία των κήπων λέγοντας ότι

Μέχρι πρότινος ο σχεδιασμός των εξωτερικών χώρων και μαζί με

αυτόν οι μεγάλες ιστορικές δημιουργίες που τον αφορούσαν δεν ήταν

πολύ δημοφιλείς και συγκεκριμένα μεταξύ αρχιτεκτόνων και

αρχιτεκτόνων κήπουhellip ο χώρος του κήπου είχε απορριφθεί ως

ρομαντικός και συναισθηματικός (Gewgaw) που αφορούσε μόνο έναν

άτεχνο νατουραλισμό Πιστεύουμε ότι στις μέρες μας αυτό που συνδέει

όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες σε σχέση με την φυλή το αίμα και το

χώμα θα επανακαθιδρυθούν μαζί με την εκτίμηση που αξίζουν οι κήποι

Στην πραγματικότητα αυτή είναι η `έκφραση της φύσης μας` Γιατί η

ανάπτυξη των κήπων και ο αγώνας ενάντια στον συνηθισμένο `γαλλικού

τύπου` κήπο του 18ο αιώνα αφορούσε την βαθιά έκφραση της φυλής και

της συνδέσεις της με την φύση Ο βόρειος άνθρωπος με το πανθεϊστικό

συναίσθημα στέκεται ενάντια στον μεσογειακό και δυτικό άνθρωπο

Απορρίπτει την υποδούλωση της φύσης το κόψιμο των δέντρων και των

θάμνωνhellip οι αληθινή γερμανική αγάπη για τα δέντρα αναγεννάται ξανά21

Το 1942 ο Mading εξέδωσε το Landespflege και την ίδια χρόνια εκδόθηκε και

το Die Lendschaftsfibel (Το πρωτεύον τοπίο) του Wiepking Και τα δύο βιβλία

αναφέρονται ξανά και ξανά στην ιστορία των κήπων για να συντηρήσουν την ιδέα

της βόρειας φυλής και για την περιβαλλοντική προστασία Ο Mading απορρίπτει όχι

μόνο τους κήπους του μπαρόκ και της αναγέννησης αλλά και το αγγλικό τοπίο σαν

τεχνητό που εξυπηρετεί μόνο αισθητικούς λόγους

20 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC 1999 σελ 165 21 Michel Conan Prespectives on Garden Histories όπ σελ 166

18

Υπήρχαν καιροί που ο σχεδιασμός των κήπων [gartnerische Gestaltung]

και των τοπίων εξυπηρετούσαν καθαρά αισθητικούς λόγουςhellip το τοπίο

συνεχώς επικεντρωνόταν στους κανόνες της μόδας [Wurde bewuΒt um

modischer Regeln willen gezwungen] Στις περισσότερες περιπτώσεις η

οποιαδήποτε χρησιμότητα [Gebrauch] αποκλειόταν Μία τεχνητή

διακόσμηση που δεν είχε σκοπό να δημιουργήσει την εικόνα του φυσικού

τοπίου ούτε καν να έρθει σε αντιπαράθεση με αυτό Οι κήποι και τα πάρκα

ευγενείας της αναγέννησης είναι καλά παραδείγματα αυτής της

νοοτροπίας Είναι αλήθεια ότι στον αγγλικό κήπο η υποδούλωση [Pressung]

της φυσικής ανάπτυξης στην κατασκευαστική φόρμα είναι λιγότερη αλλά

η κατασκευή παραμένει Το ειδυλλιακό του άγριου τοπίου είναι σκόπιμο ndash

και όχι αυθεντικό- και η ιδέα του σχεδιασμού του αφορά το

κατασκευαστικό πλάνο [Bauplan] του κηπουρού [gartnerische]hellip Στην

πραγματικότητα ο αγγλικός κήπος είναι η διακόσμηση της άρχουσας τάξης

[standisch bedingt] 22

Θεματικά Πάρκα

Στις μέρες μας οι δημόσιοι κήποι και τα πάρκα έχουν μετατραπεί σε θεματικές

ατραξιόν Το Λας Βέγκας είναι ίσως το μεγαλύτερο παράδειγμα αυτών των θεματικών

πάρκων και προτείνεται ως πόλη-φαινόμενο Όχι μόνο επειδή για τους Αμερικανούς

και ξένους επισκέπτες είναι η απόλυτη laquoπαιδική χαράraquo αλλά και γιατί οι στατιστικές

του είναι εντυπωσιακότατες στις αρχές του 20ού αιώνα δεν υπήρχε καν Στις αρχές

του 21ου ήταν ήδη το σπίτι ενός εκατομμυρίου ανθρώπων ενώ οι στατιστικές

έδειχναν ότι ο πληθυσμός αυξάνεται με τέτοια ταχύτητα που κάθε μήνα χρειάζεται να

κατασκευαστεί ένα καινούργιο σχολείο

Επιπλέον το Λας Βέγκας είναι ίσως η μοναδική πόλη στον κόσμο που ιεραρχεί

τις ανάγκες των τουριστών - επισκεπτών πολύ ψηλότερα από αυτές των κατοίκων του

Δεν υπάρχουν κρυμμένες γειτονιές που μπορείτε να περπατήσετε για να πιάσετε τον

laquoπαλμόraquo της πόλης Τίποτα δεν έχει laquoαλλοιωθείraquo από τον τουρισμό γιατί το Λας

Βέγκας κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους τουρίστες

22 Βλ Michel Conan Prespectives on Garden Historie σελ164

19

Η προσγείωση στο αεροδρόμιο του Βέγκας μόλις έχει δύσει ο ήλιος

είναι μια εικόνα που μένει για πάντα στη μνήμη του επισκέπτη Τα

αναρίθμητα φώτα δημιουργούν ένα Χολιγουντιανό ονειρεμένο σκηνικό

Σημείο αναφοράς της πόλης είναι η περιοχή του Στριπ Ένας μεγάλος

δρόμος όπου δεξιά και αριστερά είναι χτισμένα τα ξενοδοχεία και τα

εμπορικά κέντρα

Μπορεί να χρειάστηκαν 20 ολόκληρα χρόνια για να κατασκευαστεί η

μεγάλη πυραμίδα της Γκίζας στην Αίγυπτο όμως στο Βέγκας δεν τους

πήρε πάνω από 18 μήνες για να φτιάξουν μια ακριβώς ίδια και μπροστά

της την πολύχρωμη Σφίγγα και να στεγάσουν μέσα το ξενοδοχείο

Luxor Θεωρείται ένα σύγχρονο αρχιτεκτονικό θαύμα για τη

δημιουργία του οποίου συνέβαλαν οι μεγαλύτεροι Αιγυπτιολόγοι Η

πόλη της Βενετίας σε μικρογραφία βρίσκεται στο εσωτερικό του

ξενοδοχείου Venetian που αποτελείται από δύο πύργους Στο πρώτο

όροφο υπάρχει ένα κανάλι με γόνδολες τις οποίες ενοικιάζουν οι

επισκέπτες τους για να κάνουν μια μικρή βόλτα υπό τις ιταλικές

μελωδίες που τραγουδά ο γονδολιέρης Την είσοδο του εντυπωσιακού

ξενοδοχείου Paris κοσμούν μια μικρογραφία του Πύργου του Άιφελ

της Αψίδας του θριάμβου η πρόσοψη του Λούβρου κά23

Ο τρόπος με τον όποιο η αγορά η οικονομία η παγκοσμιοποίηση ο

νεοφιλελευθερισμός και ο ύπερ-καπιταλισμός που απειλούν ή ακόμα και

καταστρέφουν την `αυθεντικότητα` του ιστορικού νοήματος των κήπων και των

πάρκων είναι ένα θέμα προς συζήτηση Αυτός ο τρόπος θέασης των πραγμάτων δεν

λαμβάνεται πολύ υπόψη κατά τη δημιουργία ή αναδημιουργία αυτών των `τόπων` Η

πιθανότητα αυτός ο τρόπος σκέψης για την κατασκευή δημόσιων χώρων να οφείλεται

στην `αγορά` παραλείπεται αυθαίρετα Φαίνεται ότι υπάρχει η απαίτηση για έναν

πολιτιστικό προσδιορισμό του `χώρου` από διάφορους οικονομικούς παράγοντες

Αυτή η απαίτηση οδηγεί συνεχώς στην συνειδητή παραγωγή `θεματικών πάρκωνrsquo

23 httptranskathimerinigr4dcgi_w_articles_taxworld_12_20092006_165039 Κείμενο Ηλέκτρα Σαμοΐλη

20

Τα σύνορα τον σύγχρονων πάρκων

Στα τέλη του 1980 μία μικρή μάχη ξέσπασε στο Tompkins

Square Park ένα μικρό πάρκο στο East Village της Νέας Υόρκης Το

μέρος είχε μετατραπεί σε στέκι για τους άστεγους τους αλκοολικούς

και τους ναρκομανείς Κάποια στιγμή η αστυνομία προσπάθησε να

επανακτήσει τον έλεγχο με το να κλείνει το πάρκο την νύχτα Η μάχη

του Tompkins Square είναι διάσημο παράδειγμα για την μάχη του

νοήματος του δημόσιου χώρου (Smith 1992) Είχε η παρέμβαση της

αστυνομίας ως πρόθεση πραγματικά να πολεμήσει την κατάληψη

αυτών των ομάδων Ή ήθελε να υποβαθμίσει την ίδια την έννοια του

δημόσιου χώρου Ο Smith παρουσιάζει εκείνα τα στοιχεία που

αποδεικνύουν ότι στην πραγματικότητα η προσπάθεια αφορούσε την

`εξημέρωση` της κουλτούρας του πάρκου που ταιριάζει απόλυτα με

την στρατηγική της βελτίωσης της γειτονιάς γύρω από το πάρκο με την

`εισβολή` νέων οικονομικά ευνοημένων group να καταλαμβάνουν

έναν χώρο που παραδοσιακά ανήκε σε οικονομικά ασθενέστερους24

Δηλαδή το ίδιο που συμβαίνει και στην περιοχή του Κεραμεικού στην Αθήνα

όπου τα τελευταία χρόνια υπάρχει έντονο ενδιαφέρον από πολιτικούς μηχανικούς και

κατασκευαστικές εταιρίες για ανέγερση πολυκαταστημάτων εμπορικών κέντρων και

πολυτελών κατοικιών

Σήμερα μπορούμε να προσεγγίσουμε και να αναλύσουμε την

περίπτωση του Tompkins Square με έναν άλλο τρόπο Στο πάρκο δόθηκε

ένας νέος τρόπος διαχείρισης Αυτό που γίνεται αμέσως ορατό είναι το

μεγάλο διαχωριστικό που χωρίζει το πάρκο σε υπό-χώρους (όπως και σε

άλλα πάρκα στο Μανχάταν) Τα πάντα φαίνονται διαφορετικά από την

στιγμή που η αστυνομία προσπάθησε να ελέγξει την κατάσταση

Διαφορετικά groups έχουν βρει το δικό τους κομμάτι σε αυτό το μικρό

πάρκο τις ζεστές μέρες οι άστεγοι καταλαμβάνουν τον μικρό χώρο στα

παγκάκια αυτοί που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα προτιμούν τις 24 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain NAi Publishers 2001 σελ 20

21

περιοχές με την άμμο οι έφηβοι παίζουν μπάσκετ στο κλειστό τερέν του

μπασκετμπολ τα παιδιά παίζουν στον παιδότοπο που περικυκλώνεται

από βαριές σιδερένιες μπάρες και οι αναρχικοί οι μικρές οικογένειες και

οι yappies ξεχωριστά ο καθένας συνυπάρχουν στα τμήματα του πάρκου

που έχουν γκαζόν Κάποιοι πιστεύουν ότι τα διαχωριστικά του πάρκου

είναι η απόδειξη της εγκατάλειψής του ως δημόσιου χώρου (Smith

1992) Αλλά μήπως συμβαίνει το αντίθετο Η αξία της περίπτωσης του

Tompkins Square έγκειται στο ότι λειτούργησε ως παράδειγμα μίας

μάλλον στενοκέφαλης και συντηρητικής προσέγγισης Πολλές `φυλές

των πόλεων` φαίνεται να έχουν καταλάβει τον χώρο του πάρκου

επιδεικνύοντας όλες τις αποχρώσεις του East Village μέσα σε ένα μικρό

πάρκο Τα διαχωριστικά μετατρέπονται σε σύμβολα της τάξης

οριοθετούν χωρίς να απομονώνουν ή να αποκλείουν Το Tompkins

Square Park λειτουργεί σαν μία σκηνή όπου ανά πάσα στιγμή γίνεσαι

το θέαμα και ο θεατής και αυτό σε κάνει λειτουργικό μέλος του

δημόσιου χώρου25

Τα διαχωριστικά σχεδόν από την αρχή του 20ου αιώνα χρησιμοποιούνται στα

πάρκα Μεταφορικά τα αντιλαμβανόμαστε σαν `κορνίζες` αλλά στην

πραγματικότητα λειτουργούν περισσότερο ως σύμβολα οριοθέτησης Τα πάρκα είναι

οι δημόσιοι κήποι των πόλεων και εξορισμού οι κήποι αφορούν κλειστούς χώρους

Επίσης ένα διαχωριστικό ορίζει έναν χώρο Εάν αυτός ο χώρος είναι

προσδιορισμένος ως δημόσιος τότε εμείς καταλαβαίνουμε ότι αυτός ο χώρος είναι

ιδιαίτερος με προσδιορισμένη χρήση που τον ξεχωρίζει από τους άλλους δημόσιους

χώρους και απαιτεί από εμάς την ανάλογη συμπεριφορά σε σχέση με τους ισχύοντες

κανόνες

Αυτή η οπτική επάνω στον προσδιορισμό των δημόσιων χώρων προσφέρει

έναν άλλο τρόπο σκέψης επάνω στις μέχρι τώρα πιο διαδεδομένες αρχές του ντιζάιν

των πάρκων Αυτή η συμβολική σημασία του φράχτη συχνά έρχεται σε αντιπαράθεση

με την αρχή του ρευστού και ανοιχτού ουδέτερου και πολυσυλλεκτικού χώρου που

έχει την αναφορά του στην μοντέρνα `αστικοποίηση` Η αντικατάσταση των πάρκων

με κοινόχρηστους `πράσινους` χώρους θολώνει την ιδέα της προσβασιμότητας και

25 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 21

22

της χρήσης των δημόσιων χώρων Αυτός ο τρόπος σχεδιασμού των δημόσιων χώρων

έχει τις αναφορές του στο μοντέρνο κίνημα Παρόλα αυτά πολλά από τα σύγχρονα

σχέδια για πάρκα και κήπους έχουν ως αναφορά τους τον ρευστό και ανοιχτό χώρο

Η ιδέα του `διαχωριστικού για μεγαλύτερη προσβασιμότητα` παρουσιάζει ένα

εναλλακτικό σχέδιο στρατηγικής για τον σχεδιασμό των δημόσιων χώρων

Ο καλά σχεδιασμένος τρόπος διασύνδεσης και χωρικότητας προωθούν την

δημόσια προσβασιμότητα και ανταλλαγή αλλά κανείς δεν μπορεί να περιμένει μία

καθολική λύση από ένα τέτοιο τρόπο σχεδίασης Τέτοιου τύπου στρατηγικές

σχεδίασης είναι θεμελιώδεις και μπορούν να έχουν μία `υποστηρικτική πολιτική` η

εξασφάλιση της ασφάλειας είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας

Όχι πολύ μακριά από το Tompkins Square Park βρίσκεται η

πόλη Stuyvesant Στην τυπολογία της κατασκευής της βρίσκουμε το

πλάνο σχεδιασμού του Le Corbusier Για πολλούς ανθρώπους αυτός ο

μοντερνιστικός τρόπος σχεδίασης μίας μικρής σε κλίμακα πόλης

καταστρέφει την ποικιλομορφία της Τεράστιες κτιριακές

εγκαταστάσεις ομογενοποιημένες και με περιορισμένες λειτουργίες

εμφανίζονται σε όλη την Ευρώπη και την βόρεια Αμερική μετά τον

δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Τώρα πια είναι γνωστές ως `πολύ-

προβληματικά` projects και αυτό βέβαια αν δεν έχουν ήδη ανατιναχτεί

ή κατεδαφιστεί Παρόλα αυτά όποιος τολμήσει να μπει σε αυτές τις

κτιριακές εγκαταστάσεις μένει έκπληκτος από το `σαν-πάρκο` καλά

διατηρημένο και καλά διαχειριζόμενο χώρο σαν όαση που προσωρινά

κλείνει έξω την χαοτική αστική ζωή Τέτοιου είδους κτιριακές

εγκαταστάσεις μάς δείχνουν ότι η σωστή διαχείριση του δημόσιου

χώρου μπορεί να δημιουργήσει περιβάλλοντα στα οποία κανείς δεν

εξαιρείται αλλά αντίθετα είναι ευπρόσδεκτος26

Η ιδέα της `χρήσης του διαχωριστικού για την διευκόλυνση της κοινής

πρόσβασης` ανεγείρει το πιο γενικό ερώτημα του νοήματος του διαχωριστικού και

των νέων ηλεκτρονικών συστημάτων ασφαλείας Τα περιστρεφόμενα κάγκελα

ασφαλείας στους σταθμούς του μετρό και οι ηλεκτρονικές πύλες ασφαλείας των

αεροδρομίων των καταστημάτων και τώρα σε πολλές βιβλιοθήκες και αρκετά

26 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 23

23

σχολεία κυρίως στην Αμερική είναι πλέον κοινό στοιχείο του αστικού τοπίου (μαζί με

τις ευρέως διαδεδομένες κλειστού κυκλώματος βιντεοκάμερες) εκφράζοντας έτσι ένα

ελεγχόμενο περιβάλλον μέσω της τεχνολογίας Με ευκολία μπαίνουμε στην

διαδικασία να δούμε αυτές τις μεθόδους στον δημόσιο χώρο ως περιοριστικές για την

ελευθερία μας Αλλά πότε και ποιους ενοχλούν αυτοί οι περιορισμοί Οι ηλεκτρονικές

πύλες των αεροδρομίων μάλλον έχουν μία κατευναστική ιδιότητα ο αποκλεισμός της

παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς διατηρεί την πίστη μας για την ασφάλεια της πτήσης

Οι ηλεκτρονικές πύλες των αεροδρομίων δείχνουν ότι αυτές η εταιρίες στις οποίες

στηριζόμαστε κάνουν τα πάντα για να μας εξασφαλίσουν το αίσθημα της ασφάλειας

Σημαντικό στοιχείο είναι το γεγονός ότι οι κάμερες παρακολούθησης με

ανιχνευτές μετάλλων στα αεροδρόμια στα καταστήματα κλπ είναι σε μεγάλο βαθμό

αντικειμενικές Ο αποκλεισμός δεν βασίζεται στα χαρακτηριστικά ή στο ντύσιμο

αλλά στην παρουσία μετάλλου Αυτό που μετράει είναι η κατοχή κάποιου μεταλλικού

αντικειμένου που θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή για το κοινό που συνωστίζεται

στα αεροδρόμια ή για την κλοπή αγαθών από τα καταστήματα

Σε αυτές τις περιπτώσεις η τεχνολογία στην πραγματικότητα είναι ένα συν

για την δημιουργία δημόσιων χώρων Εν μέρει τα διαχωριστικά αναλαμβάνουν την

ευθύνη για τα άτομα με ροπή προς την παραβατικότητα (Latour 1986)27 να πληρώσω

το εισιτήριο του Μετρό Να κλέψω αυτό το βιβλίο Τα συστήματα ασφαλείας όχι

μόνο μας σώζουν από τέτοια ηθικά διλήμματα αλλά μπορούν να κάνουν έναν χώρο

πιο δημόσιο μία βιβλιοθήκη που μπορείς να έχεις πρόσβαση μόνο με πάσο ή κάρτα

μέλους παραμένει ένα αποκλεισμένο μέρος και δεν λειτουργεί ως δημόσιος χώρος

Μία βιβλιοθήκη που μόνο ελέγχει εάν το βιβλίο νομίμως έχει δανειστεί έχει την

δυνατότητα να εξελιχθεί σε δημόσιο χώρο

Η βιβλιοθήκη του Rotterdam είναι ένα παράδειγμα του πώς μπορεί μία

βιβλιοθήκη να αναπτυχθεί σε δημόσιο χώρο Αυτή η βιβλιοθήκη είναι

ανοιχτή σε όλους Υπάρχει έλεγχος μόνο κατά την έξοδο όπου και

χρησιμοποιείται σύστημα ασφαλείας Το κοινό αποτελείται από άτομα

διαφορετικών ομάδων και κάνει μαζικά χρήση της βιβλιοθήκης Αυτή η

ποικιλότητα των ανθρώπων ο καθένας από αυτούς με τον δικό του τρόπο

κάνει χρήση της βιβλιοθήκης στην αίθουσα των περιοδικών μαζεύονται

27 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 23

24

κυρίως άνδρες ξένης εθνικότητας για να διαβάσουν εφημερίδες άλλων

χωρών νεαροί που σερφάρουν στο internet άνθρωποι που παίζουν σκάκι

στα ειδικά τραπέζια για σκάκι φοιτητές που μελετούν στα πιο

απομονωμένα σημεία της βιβλιοθήκης κλπ Και όλα αυτά σε έναν χώρο που

θυμίζει εμπορικό κέντρο28

Ο Δήμος Ζωγράφου

Ο δήμος Ζωγράφου έκτασης 9000 στρεμμάτων και με 75000 περίπου

κατοίκους υπάγεται σήμερα στο γενικότερο πολεοδομικό συγκρότημα των

Αθηνών και εντάσσεται γεωγραφικά στα ανατολικά προάστια της

πρωτεύουσας Λόγω της εγγύτητάς του με το κέντρο παρουσιάζει παρόμοια

χαρακτηριστικά δόμησης Παρά ταύτα είναι περιοχή πλούσια σε πράσινο που

συγκεντρώνεται κυρίως στους πρόποδες του Υμηττού Ο Δήμος απέκτησε

αξία λόγω της οικοδόμησης της Πανεπιστημιούπολης και της

Πολυτεχνειούπολης με αποτέλεσμα να παρουσιάζει υψηλές τιμές στα

ενοικιαζόμενα διαμερίσματα

Η περιοχή παλιά ήταν δασικό και καλλιεργήσιμο έδαφος με πλούσια

βλάστηση καλλιέργειες δάσος και αλσάκια Στα μέσα του 20ού αιώνα με

την πολεοδόμηση της Αθήνας αναπτύχθηκε η περιοχή Τα δάση της περιοχής

κυρίως με πεύκα βρίσκονται στο νότο νοτιοανατολικό και ανατολικό μέρος

Το 1902 ο Ιωάννης Ζωγράφος βουλευτής στο κόμμα του Θεόδωρου

Δηλιγιάννης αγόρασε μια μεγάλη έκταση από τη χήρα Βουρνάζου και στη

συνέχεια τη ρυμοτόμησε σε οικόπεδα τα οποία πουλούσε με δόσεις 112 δρχ

το μήνα Τα πρώτα σπίτια άρχισαν να κτίζονται στα κτήματα του

laquoΖωγράφουraquo το 1919 Δέκα χρόνια μετά αριθμούσαν 100 Από εκείνους τους

πρώτους οικιστές φτιάχτηκε και ο πρώτος ξύλινος ναΐσκος προς τιμή του

Αγίου Θεράποντα που σήμερα είναι ο επιβλητικότερος στη περιοχή Η νότια

πλευρά του Ζωγράφου ήταν το άλλοτε ρέμα του Χουσεΐν μπεη στη βόρεια

28 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 24

25

πλευρά του οποίου είχε κτισθεί το θεραπευτήριο του Συγγρού Αυτό το ρέμα

καλύφθηκε στις αρχές του 1960 επί Βασιλέως Παύλου

Το 1929 η περιοχή Ζωγράφου έγινε κοινότητα με πρώτο πρόεδρο τον

γιο του Ιωάννη Ζωγράφου τον Σωτήριο Ζωγράφο Το 1947 η κοινότητα

Ζωγράφου ανακηρύχθηκε Δήμος στον οποίο περιλαμβάνονταν οι συνοικίες

Γουδή τα Άνω Ιλίσια (πρώην Καπόνια) τα Ιλίσια παρά την κοίτη του

ποταμού Ιλισού που ξεκίναγε από την Αγία Ελεούσα στη σημερινή συνοικία

της Πανεπιστημιούπολης29

Πάρκο στα Ιλίσια

Μια πράσινη γραμμή ακολουθεί την οδό Μιχαλακοπούλου στα Ιλίσια

ξεκινώντας από την οδό Ηριδανού που διακόπτεται από την οδό Αλκάνος για να

σταματήσει στο ύψος της οδού Αιγινήτου Δ

Αυτή η πράσινη γραμμή φαίνεται να δημιουργήθηκε από τη μία για να

καλύψει την ανάγκη της πόλης για πράσινο κι από την άλλη για να λειτουργήσει σαν

δημόσιο πάρκο Αυτό μπορούμε εύκολα να το συμπεράνουμε από την έντονη και

πυκνή βλάστηση που υπάρχει στον χώρο αλλά και από τα παρελκόμενα αντικείμενα

που έχουν τοποθετηθεί προσπαθώντας να δηλώσουν τη χρηστική τους αξία ενώ

βρίσκονται ατάκτως ερριμμένα καθ όλο το μήκος και το πλάτος του πάρκου Τα

περισσότερα από αυτά τα αντικείμενα είναι αδύνατον να χρησιμοποιηθούν μιας και

βρίσκονται στα πιο δυσπρόσιτα και απίθανα σημεία του πάρκου Η προσβασιμότητα

στο μεγαλύτερο μέρος του είναι πολύ δύσκολη ενώ τον χειμώνα γίνεται δυσκολότερη

με την έλλειψη πλακόστρωσης Το πάρκο ξεκινάει σαν μία νησίδα που όσο ανεβαίνει

πλαταίνει για να καταλήξει στο κύριο κομμάτι της που βρίσκεται μεταξύ των δρόμων

Αλκμάνος και Αιγινήτου Αυτό το κομμάτι του πάρκου είναι αρκετά μεγάλο και

εξοπλισμένο με παγκάκια αγάλματα ένα σιντριβάνι και φυσικά πυκνή βλάστηση Η

επισκεψιμότητα του πάρκου είναι σχετικά περιορισμένη με λίγους ανθρώπους

κυρίως αυτούς που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα Το σιντριβάνι του πάρκου είναι

εξάγωνο αρκετά μεγάλο με έναν πίδακα στο κέντρο που φτάνει στην αποκορύφωση

29 httpelwikipediaorgwikiΖωγραφου

26

του τα 6 με 7 μέτρα ύψος ενώ περιστοιχίζεται από ένα δαχτυλίδι με μικρότερους

πίδακες

Τα γλυπτά του πάρκου χωρίζονται σε τρία ήδη 1) Μινιμαλιστικές γλυπτικές

κατασκευές μικρού μεγέθους που βρίσκονται διάσπαρτες κυρίως από την πλευρά της

οδού Αλκμάνος μέσα στα παρτέρια με τα λουλούδια και τα δέντρα (ο εντοπισμός

τους είναι μάλλον μια περιπέτεια λόγω της οργιώδους βλάστησης στην οποία θα

νόμιζε κανείς ότι δεν έχει επέμβει ανθρώπινο χέρι αλλά και των ίδιων τον γλυπτών

που από κατασκευής μοιάζουν περισσότερο με μικρά τσιμεντένια καθίσματα) 2)

Φορμαλιστικά γλυπτά με επαναλαμβανόμενα μοτίβα που μοιάζουν να είναι

κατασκευασμένα στα τέλη της δεκαετίας του lsquo70 με δομή που θυμίζει τοτέμ και

αναγνωρίσιμες παραστάσεις (μια κουκουβάγια φυτικά μοτίβα κλπ) τοποθετημένα κι

αυτά στα παρτέρια που βρίσκονται στην πλευρά της οδού Αλκμάνος με ελάχιστη

προσβασιμότητα και δυσκολία εντοπισμού τους 3) Μπρούτζινη προτομή μικρού

μεγέθους που βρίσκεται περίπου στο μέσο του τρίτου κατά σειρά μέρους του πάρκου

και είναι και αυτή κρυμμένη πίσω από δέντρα και θάμνους Η προτομή που

φιλοτέχνησε ο Louis Alberto Pantoja το 2000 έγινε προς τιμή του Francisco de

Miranda του επαναστάτη της Βενεζουέλας που γεννήθηκε στο Caracas 28 Μαρτίου

του 1750 και πέθανε στις φυλακές του El Arsenal de la Carraca Cadiz 14 Ιουλίου του

1816

Αυτή η προτομή εγείρει αρκετά ερωτήματα σε σχέση με τον τόπο που

βρίσκεται την λειτουργία που παρέχει αλλά και την ιστορία του απεικονιζόμενου

Η προτομή τοποθετήθηκε στο πάρκο το 2001 σε μία προσπάθεια του δήμου

Αθηναίων να γεμίσει όσο το δυνατόν περισσότερους δημόσιους χώρους με αγάλματα

και προτομές ενόψει των ολυμπιακών αγώνων της Αθήνας του 2004

Χαρακτηριστικά είναι τα άρθρα που δημοσιευτήκαν λίγα χρόνια αργότερα

Όσο για τον Δημήτρη Αβραμόπουλο φάνηκε η προτίμησή του

για τις προτομές με αποκορύφωμα τη δημιουργία του laquoΠάρκου

Ελλήνων Λογοτεχνώνraquo μπροστά από το Πνευματικό Κέντρο Πληθώρα

τέτοιων δωρεών αποδέχθηκε άκριτα ο δήμος Αθηναίων εκείνη την

περίοδο Έτσι εξηγείται και η παρουσία του αγάλματος του στρατηγού

Χοσέ Αρτίγας laquoελευθερωτή της Ουρουγουάηςraquo στη

Μιχαλακοπούλου Στα περισσότερα βάθρα υπήρχε και το όνομα του

27

τότε δημάρχου ακόμα και μέσα στο νόμισμα της στήλης της

laquoΔραχμήςraquo 7 - 0802200430

Η απουσία πολιτικής χαρακτήριζε την πολιτική του Δήμου

Αθηναίων για τα έργα τέχνης σε δημόσιους χώρους Οχι μόνο

πρόσφατα αλλά τουλάχιστον τα τελευταία 30 χρόνια Επί δημαρχίας

Αβραμόπουλου μια καλλιτεχνική επιτροπή που τώρα έχει καταργηθεί

δεχόταν τις προτάσεις για δωρεές έργων στην πλειονότητά τους

αμφιβόλου ποιότητας laquoΚάθε σύλλογος έκανε και μια δωρεά

προσπαθώντας με προτομές να τιμήσει τις προσωπικότητες που

συνδέθηκαν με τον τόπο τουraquo συνεχίζει ο Π Λουκάκος

Προς το παρόν ξεχάστε τα αυτά Η αποδοχή των δωρεών έχει

παγώσει και για το λόγο αυτό τους τελευταίους μήνες δεν έχει

τοποθετηθεί ούτε ένα καινούριο υπαίθριο γλυπτό στην Αθήνα -με

εξαίρεση το άγαλμα του Μεγάλου Αλέξανδρου έργο του Γιάννη

Παππά που ενδεχομένως να τοποθετηθεί απέναντι από το Ρεξ Εχουν

όμως παγώσει και οι διαγωνισμοί και οι αναθέσεις laquoΤο νομοθετικό

πλαίσιο απαγορεύει τις αναθέσεις έργων ακόμα και τον μεγαλύτερο

γλύπτη της Ελλάδας να έχουμε μπροστά μας Αναθεση μπορεί να γίνει

μόνο για ποσό έξι χιλιάδων ευρώ έτσι όμως δεν μπορούμε να μιλάμε

για κάποιο γλυπτό με αξιώσειςraquo διευκρινίζει ο Π Λουκάκος (7 -

08022004)31

Για τον μέσο Αθηναίο πολίτη που επισκέπτεται το πάρκο ο Francisco de

Miranda δεν σημαίνει απολύτως τίποτα και θα ήταν παράδοξο να περιμένουμε κάτι

τέτοιο Άρα γιατί επιλέχθηκε αυτός ο επαναστάτης της Βενεζουέλας για να

διακοσμήσει με την προτομή του έναν δημόσιο χώρο της Αθήνας Και εντέλει ποίος

είναι ο Francisco de Miranda

30 Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=3325212 31 Παρής Σπίνου Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=98141564

28

Francisco de Miranda32

Ο Sebastiaacuten Francisco de Miranda y Rodriacuteguez γνωστός περισσότερο ως

Francisco de Miranda συμμετείχε στην επανάσταση της Βενεζουέλας Παρόλο που τα

σχέδια του για την ανεξαρτησία των ισπανόφωνων αποικιών της Αμερικής απέτυχαν

θεωρήθηκε ως ο πρόδρομος του Simoacuten Boliacutevar που κατά τη διάρκεια του αμερικανό-

ισπανικού πολέμου απελευθέρωσε με επιτυχία μεγάλο μέρος της νοτίου Αμερικής Ο

Miranda έζησε μία ταραχώδη ζωή Ως ιδεαλιστής ανέπτυξε ένα πρωτοποριακό σχέδιο

για να ελευθερώσει και να ενοποιήσει την λατινική Αμερική αλλά οι φιλοδοξίες και

επιδιώξεις του για την ανεξαρτησία της νοτίου Αμερικής απέτυχαν το 1812 τον

παρέδωσαν στους εχθρούς του και μετά από τέσσερα χρόνια το 1816 πέθανε σε

ισπανική φυλακή Παρόλα αυτά δεκατέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο του το

μεγαλύτερο μέρος της ισπανόφωνης Αμερικής ήταν ελεύθερο

Ο Miranda γεννήθηκε μέσα σε μία μεγαλοαστική οικογένεια ο πατέρας του

Sebastian de Miranda Ravelo ήταν εύπορος έμπορος με καταγωγή από τις Κανάριες

Νήσους ενώ και η μάνα του Francisca Antonia Rodriacuteguez de Espinoza καταγόταν από

πλούσια οικογένεια της Βενεζουέλας Ο Miranda πήγε στα καλύτερα ιδιωτικά σχολεία

και στα ακριβότερα κολλέγια ενώ κατά την διάρκεια της φοίτησής του δεχόταν

ρατσιστικά πειράγματα για την καταγωγή του Έτσι δεν απολάμβανε τα οφέλη της

υψηλής κοινωνίας μιας και υπήρχε συνεχής αμφισβήτηση από την αριστοκρατία της

εποχής Σαν αποτέλεσμα αυτής της αποδοκιμασίας ο Miranda παρουσίαζε την εικόνα

του φαντασμένου με πομπώδεις αφηγήσεις και μυθεύματα

Γύρω στο 1771 ο Miranda αγόρασε το αξίωμα του καπετάνιου του ισπανικού

στόλου (όχι κάτι ασυνήθιστο για την εποχή) Ενώ υπηρετούσε ως καπετάνιος δίπλα

στον στρατηγό Juan Manuel de Cajigal y Monserrat (1739-1811) απέκτησε

ενδιαφέρον για τον αγώνα υπέρ της ανεξαρτησίας της ισπανόφωνης Αμερικής

Υπό τον Cajigal ο Miranda συμμετείχε στην μάχη της Pensacola το 1781

υπερασπιζόμενος την ισπανική κυριαρχία σε αυτό που ονομάζουμε σήμερα Florida

των ΗΠΑ Αυτή η συμμετοχή του τού χάρισε το αξίωμα του συνταγματάρχη

32 httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

29

Από το 1791 ο Miranda απέκτησε ενεργό ρόλο στην γαλλική επανάσταση Στο

Παρίσι ήταν φίλος με τον Girondiste Jacques Pierre Brissot και τον Jeacuterocircme Peacutetion de

Villeneuve και για σύντομο χρονικό διάστημα υπηρέτησε σαν στρατηγός στον

επαναστατικό στρατό που διοικούνταν από τον Charles Franccedilois Dumouriez Τον

Απρίλιο του 1793 ο Miranda συνελήφθη και κατηγορήθηκε για προδοσία Στη δίκη

όμως ήταν τόσο ήρεμος και πειθήνιος που κρίθηκε αθώος Παρόλα αυτά οι

κατηγορίες του Marat και των συντρόφων του δεν καταλάγιασαν Συνελήφθη ξανά

τον Ιούνιο του 1793 και φυλακίστηκε

Ο Miranda φαίνεται να επιβίωσε από έναν συνδυασμό ευνοϊκής τύχης και

πολιτικών συμφερόντων υπέρ του η επαναστατική κυβέρνηση απλά δεν μπορούσε να

συμφωνήσει για το τι έπρεπε να κάνει με αυτόν Παρέμεινε στις φυλακές του La Force

ακόμα και μετά από την πτώση του Robespierre τον Ιούλιο του 1794 ενώ

απελευθερώθηκε τον Ιανουάριο του επόμενου χρόνου Πεπεισμένος πλέον ότι η τροπή

που είχε πάρει η επανάσταση ήταν λάθος ξεκίνησε να συνωμοτεί με τους

αριστοκράτες εναντίον των επαναστατών και ταυτόχρονα τού έγινε πρόταση από

αυτούς να ηγηθεί του στρατού τους αλλά για άλλη μια φορά συνελήφθη και

εκδιώχθηκε από την χώρα

Η ζωή του ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τον αγώνα για ανεξαρτησία των

ισπανικών αποικιών στην Λατινική Αμερική Ο Miranda οραματιζόταν μία

ανεξάρτητη αυτοκρατορία η οποία να αποτελείται από όλες τις περιοχές που

βρίσκονταν υπό την κατοχή των ισπανών και των πορτογάλων και να απλώνεται από

τον ποταμό του Μισισιπή μέχρι το Cape Horn Αυτή η αυτοκρατορία θα ήταν υπό την

ηγεμονία μίας βασιλευόμενης οικογένειας που θα ονομαζόταν `Inca` προς τιμή του

ένδοξου ινδιάνικου λαού

Με την βοήθεια της μεγάλης Βρετανίας ο Miranda αποπειράθηκε να εισβάλει

στη Βενεζουέλα το 1806 Το ίδιο διάστημα η Βρετανία ήταν σε πόλεμο με την

Ισπανία και σύμμαχος του Ναπολέοντα Το 1793 ο Miranda πήγε στην Ουάσινγκτον

για να συναντήσει τον πρόεδρο Thomas Jefferson Η συνάντηση έγινε αλλά δεν

υπήρξε καμία ανάμιξη στα σχέδια του Miranda Έτσι άρχισε να οργανώνει κρυφά μία

εκστρατεία για την απελευθέρωση της Βενεζουέλας ναυλώνοντας ένα πλοίο που

ονόμασε Leander προς τιμήν του μεγαλύτερού του γιου

30

Στο Jacmel Haiti ο Miranda απέκτησε άλλα δύο πλοία το Bee και το

Bacchus μαζί με το πλήρωμά τους Στις 12 Μαρτίου στο Jacmel ο Miranda

ανάρτησε την πρώτη σημαία της Βενεζουέλας στο Leander την οποία και είχε

σχεδιάσει μόνος του Στις 28 Απριλίου ο μικρός αυτός στόλος κατελήφθη από τα

ισπανικά πολεμικά πλοία στις ακτές της Βενεζουέλας Μόνο το Leander κατάφερε να

αποδράσει Εξήντα άντρες αιχμαλωτίστηκαν και δικάστηκαν και δέκα από αυτούς

στάλθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα Το Leander με το πλήρωμά του

ανασυντάχθηκαν στα βρετανικά νησιά Barbados και Trinidad Στις 3 Αυγούστου η

εκστρατεία έφτασε στο La Vela de Coro καταλαμβάνοντας το φυλάκιο για πρώτη

φορά σηκώθηκε η σημαία της Βενεζουέλας στα χώματα της Πριν ξημερώσει το

επόμενο πρωινό η εκστρατεία κατέλαβε το Coro αλλά δεν δέχτηκε καμία βοήθεια

από τους κατοίκους της πόλης Υπό την απειλή της ήττας οι άνδρες υποχώρησαν

περιμένοντας ενισχύσεις Συνειδητοποιώντας ότι δεν μπορούσε να κρατήσει άλλο την

πόλη ο Miranda διέταξε τον στρατό του να σαλπάρει ενώ όλον τον επόμενο χρόνο

περίμενε στα νησιά της καραϊβικής για ενισχύσεις που δεν έφτασαν ποτέ Κατά την

επιστροφή του στην Βρετανία ο Miranda βρήκε μεγαλύτερη υποστήριξη από την

βρετανική κυβέρνηση Το 1808 συντάχθηκε και στάλθηκε μεγάλη στρατιωτική

δύναμη για να επιτεθεί στην Βενεζουέλα αλλά η εισβολή του Ναπολέοντα στην

Ισπανία ξαφνικά μετέτρεψε τους Ισπανούς σε σύμμαχους της Βρετανίας και έτσι

έληξε άδοξα και αυτή η προσπάθεια

Όταν τελικά η Βενεζουέλα απέκτησε την ανεξαρτησία της στις 19 Απριλίου

του 1810 στάλθηκε αντιπροσωπεία στην Βρετανία για την αναγνώριση του

νεοσύστατου κράτους Αυτή η αντιπροσωπεία έπεισε τον Miranda να γυρίσει στην

πατρίδα του και την ίδια χρονιά εκλέχθηκε ως αντιπρόσωπος του El Pao της επαρχίας

της Βαρκελώνης Στις 5 Ιουνίου του 1811 καθιερώθηκε επίσημα η τρίχρωμη σημαία

που ο Miranda είχε σχεδιάσει

Στα χρόνια που ακολούθησαν η τύχη του Miranda αλλά και του νεοσύστατου

κράτους δεν ήταν ευνοϊκή Ο στρατός των δημοκρατικών απέτυχε να κατακτήσει

περιοχές της Βενεζουέλας που παρέμεναν υπό το βασιλικό καθεστώς Επιπροσθέτως

η Βενεζουέλα χάνει την ισπανική αγορά και το κύριο εξαγόμενο προϊόν της το κακάο

Αυτό σήμανε την οικονομική κρίση που κυρίως έπληξε τις μεσαίες και χαμηλές

τάξεις χάνοντας τον ενθουσιασμό τους για την δημοκρατία Στης 4 Ιουλίου η

31

Βαρκελώνη τάχτηκε υπέρ του βασιλικού καθεστώτος Η γειτονική Cumanaacute

αποκόπηκε από το δημοκρατικό κέντρο και αρνήθηκε να αναγνωρίσει την

δικτατορική κυριαρχία του Miranda ως στρατιωτικού διοικητή Υπό αυτές τις

συνθήκες μία ισπανική φρεγάτα με διοικητή τον Domingo Monteverde κατάφερε

από μία μικρή ομάδα στρατιωτών που διέθετε να δημιουργήσει έναν μεγάλο στρατό

από οικειοθελείς κατοίκους που τον ακολούθησαν ως την Valencia αφήνοντας τον

Miranda να κατέχει μόνο ένα μικρό μέρος της κεντρικής Βενεζουέλας Στα μέσα

Ιουλίου ο Monteverde είχε καταλάβει την Valencia ενώ ο Miranda έβλεπε ότι η

κατάσταση είχε γίνει απελπιστική Άρχισε τις διαπραγματεύσεις με τον Monteverde

για παύση πυρός στις 25 Ιουλίου του 1812 Παρόλο που στη συμφωνία για παύση

πυρός υπήρχε πολιτική αμνηστία ο Miranda προσπάθησε να διαφύγει από το λιμάνι

του La Guaira με βρετανικό πλοίο Ο συνταγματάρχης των επαναστατών Boliacutevar

κατηγόρησε τον Miranda για προδοσία Έτσι ο Miranda συνελήφθη και παραδόθηκε

στον ισπανικό βασιλικό στρατό

Ο Miranda πέθανε σε κελί των φυλακών Cuatro Torres το 1816 ενώ η

υπόθεση του ακόμα εκκρεμούσε Η ταφή του έγινε σε μαζικό τάφο πράγμα που

καθιστούσε αδύνατη την αναγνώρισή του αφήνοντας άδειο τον τάφο του στο εθνικό

πάνθεον της Βενεζουέλας

Οι περιπέτειες του Miranda μας ταξιδεύουν σε έναν κόσμο πέρα από τον χώρο

και τον χρόνο που μπορεί να μας συναρπάσει με τον εξωτισμό του Η προτομή του

είναι μία ανθρώπινη κατασκευή ένας μηχανισμός που μπορεί να παρακινήσει

κάποιους περαστικούς να ασχοληθούν με τις περιπέτειες και τα κατορθώματά του

δημιουργώντας μία άλλη παράλληλη πραγματικότητα

Αλλά και το ίδιο το πάρκο λειτουργεί σαν μία άλλη παράλληλη

πραγματικότητα προσομοιώνοντας ένα `δεδομένο` φυσικό περιβάλλον ενώ στην

πραγματικότητα είναι μία κατασκευή Η αίσθηση ότι περπατάς στη φύση είναι

ψευδής και παρόλο που το συγκεκριμένο πάρκο με την έλλειψη συντήρησης έχει ένα

λόγο παραπάνω να δίνει αυτή την εντύπωση δεν παύει να είναι ένας

κατασκευασμένος κήπος μία μίμηση

Το πρόβλημα σε αυτούς τους χώρους ξεκίνα από την στιγμή που δεν μπορούν να

χρησιμοποιηθούν ως αυτό που προσομοιώνουν μέσα από μία πραγματική βιωμένη

32

εμπειρία Αντίθετα λειτουργούν σαν προβολή που μας αποσωματοποιεί παρέχοντάς

μας την ελάχιστη διάδραση

Σώμα

Από την στιγμή που γεννιόμαστε μέχρι την στιγμή που θα πεθάνουμε έχουμε

το σώμα μας Δεν μπορούμε να υπάρξουμε χωρίς αυτό έχουμε σάρκα που μπορεί να

τραυματιστεί έχουμε κόκαλα που μπορεί να σπάσουν Ότι αντιλαμβανόμαστε από

τον περιβάλλοντα χώρο προέρχεται από τις αισθήσεις μας δια μέσου του σώματος

μας Οι αισθήσεις μας δεν μπορούν να λειτουργήσουν αυτόνομα

Ο Drew Leder στο βιβλίο του Absent Body (1990) μιλάει για το σώμα και πώς

με αυτό αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο

Με έναν σημαντικό τρόπο το ζωντανό σώμα βοηθά στο να

δομηθεί ετούτος ο κόσμος σαν εμπειρία Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε

το νόημα και την φόρμα των πραγμάτων χωρίς την αναφορά των

σωματικών δυνάμεων δια μέσου των οποίων αντιλαμβανόμαστε (οι

αισθήσεις η κίνηση η γλώσσα οι επιθυμίες) Το ζωντανό σώμα δεν είναι

απλά άλλο ένα πράγμα στον κόσμο άλλα ένας τρόπος αυτός ο κόσμος να

υπάρχει33

Ο Drew Leder μιλάει για ένα σώμα που δρα ένα εμπειρικό σώμα Η

κατασκευή τόπων όπως το πάρκο της Μιχαλακοπούλου αφήνουν το σώμα χωρίς

δράση έξω από την εμπειρία του κόσμου Η αλληλεπίδρασή μας μέσω του σώματός

μας με τον κόσμο αφορά την διαδικασία μιας πρακτικής μάθησης του κόσμου Αν

πράγματι συμβαίνει αυτό γιατί κυρίως ο δυτικός κόσμος κατασκευάζει τόπους που

αποκλείουν την σωματοποιημένη εμπειρία όπως υλικής υπόστασης χώρους ή

ψηφιακούς τόπους που διαχωρίζουν και αποκλείουν το φυσικό σώμα

Κατά τη διάρκεια των σταυροφοριών τον 16ο αιώνα το σώμα

θεωρήθηκε αμαρτωλό και ασταθές λόγω της φθαρτότητάς του Έτσι

ξεκίνησε η `αναζήτηση της βεβαιότητα` (Quest for Certainty) σαν την οδό

33 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990 σελ

33

προς στην αλήθεια που είναι καθολική άχρονη και ανεξάρτητη από τις

ιδιοτροπίες του ανθρώπινου σώματος (Toumin 1990 cited in Shilling 2005

7)34

Τον 17ο αιώνα ο Καρτέσιος αναζητούσε αυτή τη βεβαιότητα Όταν ξύπνησε

από έναν εφιάλτη που βίωσε ως πραγματικό αισθάνθηκε ότι οι αισθήσεις του τον

εξαπάτησαν στο όνειρο Έτσι πείστηκε ότι ήταν πολύ λίγα αυτά για τα οποία

μπορούσε να ήταν βέβαιος γιατί τα πάντα ήταν μία θεϊκή απάτη

Είμαι πεπεισμένος ότι δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο ούτε

ουρανός ούτε γη ούτε πνεύμα ούτε σώμα Μήπως αυτό σημαίνει ότι κι

εγώ δεν υπάρχω Όχι εάν έχω πείσει τον εαυτό μου για κάτι (ή έχω

σκεφθεί το οτιδήποτε) τότε σίγουρα υπάρχω Αλλά υπάρχει κάποιος που

εξαπατά και που κατέχει ανώτερη δύναμη και επιδεξιότητα που

εξεπίτηδες και συνεχώς με εξαπατά Σε αυτή την περίπτωση

αναμφισβήτητα υπάρχω εάν με εξαπατά και τον αφήνω να με εξαπατά

όσο μπορεί τότε θα μου δείξει ότι δεν είμαι ένα τίποτα και έτσι θα

νομίζω ότι είμαι κάτι Οπότε αφού σκέφτηκα διεξοδικά το θέμα πρέπει

να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι αυτή η πρόταση είμαι άρα υπάρχω

είναι απαραιτήτως αληθής όταν τίθεται από μένα ή συλλαμβάνεται από

το μυαλό μου35

Στο τελευταίο μισό του 21ου αιώνα η εξέλιξη των ψηφιακών μέσων ανέπτυξε

αυτόν τον δυϊσμό του Καρτέσιου με την εμφάνιση της δυνητικής πραγματικότητας

Τα σώματά μας στον σύγχρονο ψηφιακό κόσμο είναι ακαθόριστα ενώ αναφέρονται

και ως `απόντα` Η ιδέα του απόντος σώματος ταυτίζεται με την θρησκεία και την

φιλοσοφία του δυτικού κόσμου όπου το πνεύμα μπορεί να υπάρξει διαχωρισμένο

από το σώμα Το σώμα μας στον ψηφιακό κόσμο φαίνεται να είναι απαρχαιωμένο και

να χρειάζεται τεχνολογικά ανεπτυγμένες προσθήκες που να το επεκτείνουν Αυτές οι

επεκτάσεις (VR γάντια VR κασκέτες κλπ) γίνονται μέρος της ενσώματης εμπειρίας

μας

34 Drew Leder The Absent Body όπ σελ 35 httpplatostanfordeduentriesdescartes-epistemology chapter4

34

Αυτές οι προσθήκες στο σώμα παραμένουν για τον καρτεσιανό δυϊσμό

αντικείμενα προσκολλημένα στο σώμα που και αυτό είναι αντικείμενο Η εμπειρία

δια μέσου των αντικειμένων ενεργοποιείται με τον νου Το μυαλό επιτυχώς

δραπετεύει από το σώμα και ταξιδεύει στον κόσμο ανεξάρτητα

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη36

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη είναι ένα διήγημα του συγγραφέα και φιλόσοφου

Στανισλάβ Λεμ Το διήγημα μιλάει για έναν βασιλιά και τον υπήκοό του ένα ρομπότ

που τον μεταφέρει σε ψηφιακά όνειρα προσομοιωμένες πραγματικότητες και

όμορφες πριγκίπισσες

Ο πόθος του βασιλιά Φερμουάριου να βρει την όμορφη πριγκίπισσα Ανείπωτη

τον οδήγησε σε μία καλύβα όπου κατοικούσε ένας άνθρωπος με πατριαρχικό

παρουσιαστικό

laquoΓυρεύεις την Ανείπωτη άθλιε κακομοίρη Και όμως ξέρεις πλήρως καλώς

ότι δεν έχει ζήσει καθόλου αυτά τα τελευταία πεντακόσια χρόνια και

επομένως ότι το πάθος σου είναι μάταιο και ασύμφορο Το μόνο που μπορώ

να κάνω για σένα είναι να σου επιτρέψω να τη δεις όχι βέβαια στην σάρκα

άλλα σ` ένα λογικά πληροφοριακό αντίγραφο ένα μοντέλο που είναι

ψηφιακό και όχι φυσικό στοχαστικό και όχι πλαστικό εργοδικό και λίαν

εξησφαλισμένα ερωτικό και όλα αυτά εις το Μαύρο Κιβώτιον που

κατασκεύασα τις ώρες της σχόλης μου με ότι πιο πρόχειρο βρήκα μπροστά

μουraquo

Η υπόσχεση του άνδρα ο βασιλιάς να δει την πριγκίπισσα σε αυτόν τον

προσομοιωμένο κόσμο είναι δελεαστική

laquoΑχ δείξε μου την δείξε μου την αμέσωςraquo φώναξε ο Φερμουάριος

ανατριχιάζοντας ολόκληρος Ο πατριάρχης έκανε laquoναιraquo με το κεφάλι έψαξε

36 Χοφσταντφερ Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993 Στανισλάβ Λεμ κεφ 6 Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ 117

35

στον αρχαίο τόμο για να βρει τις συντεταγμένες της πριγκίπισσας μετέφερε

την ίδια κι ολόκληρο το Μεσαίωνα σε διάτρητα δελτία κατέγραψε το

πρόγραμμα κατέβασε το διακόπτη σήκωσε το καπάκι του Μάυρου

Κιβώτιου

laquoΣκύψε να δειςraquo

Ο βασιλιάς έσκυψε κοίταξε και είδε ναι τον μεσαίωνα τέλεια

προσομοιωμένο εντελώς ψηφιακό και μη γραμμικό και να η Δανδηλία το

Παγοδάσος το παλάτι με τον Ηλιόπυργο το Ορνιθοτροφείο-Που-

Χλιμίντριζε ο Θησαυρός με τα Εκατό Μάτια Και να η ίδια η Ανείπωτη που

περπατούσε αργά στοχαστικά στην προσομοίωση του κήπου της και τα

κυκλώματά της λαμπύριζαν κόκκινα και χρυσαφιά καθώς έκοβε

προσομοιωμένα λουλούδια και υπό τον ήχο προσομοιώσεις τραγουδιών Ο

Φερμουάριος ανίκανος να περιορίσει περισσότερο τις ορμές του πήδηξε στο

Μάυρο Κουτί και ξετρελαμένος όπως ήταν προσπάθησε να μπει στον

κομπιουτερικό εκείνο κόσμο Ο πατριάρχης όμως γρήγορα έσβησε το ρεύμα

έδωσε μία σπρωξιά στον Βασιλιά και τον γκρέμισε στη γη και είπε

laquoΤρελέ Θέλεις να επιχειρήσεις το ακατόρθωτο Γιατί κανένα πλάσμα

φτιαγμένο από ύλη δεν μπορεί να μπει σ` ένα σύστημα που δεν είναι τίποτα

άλλο παρά η ροή και ο στρόβιλος αλφαριθμητικών στοιχείων ασυνεχών

συνδυασμών ακέραιων αριθμών το αφηρημένο υλικό από το οποίο είναι

φτιαγμένα τα ψηφίαraquo

laquoΜα εγώ θέλω θέλωraquo έσκουξε ο Φερμουάριος εκτός εαυτού και χτύπησε

το κεφάλι του στο Μαύρο Κουτί τόσο δυνατά που έκανε αυλάκιά στο

μέταλλο

Η επιθυμία του βασιλιά Φερμουάριου δεν μας είναι και τόσο ξένη οι ψηφιακοί

κόσμοι από την αρχή της δημιουργίας τους μας υποσχέθηκαν έναν κόσμο που μέχρι

τώρα τον βλέπαμε σε άλλα μέσα όπως το σινεμά αλλά μόνο από τις καρέκλες μας

Το ενδεχόμενο να μπορούμε να δράσουμε σε αυτούς τους χώρους εξάπτει την

φαντασία μας για εμπειρίες δίχως φυσικά όρια και φόβους επιβίωσης που αφορούν τη

σωματική μας ακεραιότητα

36

Τι γίνεται όμως με το αντάλλαγμα που πρέπει να καταβάλουμε για να βιώσουμε

αυτούς τους κόσμους

laquoΑν είναι τόσο αναλλοίωτος ο πόθος σου τότε υπάρχει ένας τρόπος με τον

οποίο μπορώ να σε συνδέσω με την πριγκίπισσα Ανείπωτη αλλά πρώτα θα

πρέπει να αποχωριστείς την παρούσα μορφή σου γιατί θα σου πάρω τις

συντεταγμένες σου και θα σε κάνω πρόγραμμα άτομο προς άτομο και θα

τοποθετήσω την προσομοίωσή σου σ` αυτόν τον μεσαιωνικά πλασμένο

κόσμο τον πληροφοριακό και αναπαραστατικό και εκεί θα μείνει

αντέχοντας όσο τα ηλεκτρόνια τρέχουν μέσα σ` αυτά τα σύρματα και πηδούν

από κάθοδο σε άνοδο Εσύ όμως όπως στέκεσαι τώρα μπροστά μου θα

εκμηδενιστείς έτσι ώστε η μόνη σου ύπαρξη θα είναι με τη μορφή δεδομένων

πεδίων και δυναμικών στατιστική ευρετική και απόλυτα ψηφιακήraquo

Εδώ εγείρεται το θέμα της ατομικής ταυτότητας Όταν κάνουμε ταξίδια σε αυτούς

τους κόσμους παραμένουμε οι ίδιοι Το θέμα είναι περίπλοκο γιατί σε αυτόν τον

δυϊσμό του σώματος και νου η ατομική ταυτότητα παύει να ανήκει και στα δύο

ισότιμα

laquoΑυτό είναι πολύ δύσκολο να το πιστέψει κανείςraquo είπε ο Φερμουάριος laquoπώς

θα ξέρω πως δημιούργησες τη δική μου προσομοίωση και όχι κανενός

αλλουνούraquo

Ο πατριάρχης προσπάθησε να δείξει στον μπερδεμένο βασιλιά ότι πράγματι

θα ήταν αυτός και όχι κάποιος άλλος Αλλά και πάλι ο βασιλιάς είχε

αμφιβολίες

laquoΝαι ναι καταλαβαίνωraquo είπε ο βασιλιάς laquoΚαι πάλι όμως είναι μονάχα το

πανομοιότυπο μου και όχι εγώ ο ίδιος αφού εγώ είμαι εδώ και δεν είμαι μέσα

στο Κιβώτιοraquo

laquoΌταν σε δω κλειδομανταλωμένο στην αγκαλιά της αγαπημένης σουraquo του

είπε ο πατριάρχης laquoθα φροντίσω να μην υπάρχεις εις διπλούν ένας εδώ κι

ένας εκεί μέσα στο Κιβώτιο Θα μεταχειριστώ μια μέθοδο παλιά μεν και

37

πρωτόγονη αλάνθαστη όμως γι` αυτό σκύψε λιγάκι αν έχεις την

καλοσύνηhellipraquo

Στην πραγματικότητα εάν συνέβαινε αυτό σε όλους μας και χάναμε την

σωματική μας υπόσταση τότε όλοι η δυτική φιλοσοφία και θρησκεία θα πανηγύριζε

για το κατόρθωμά της Το μιαρό σώμα που τόσο απεχθανόμαστε θα καταστρεφόταν

για πάντα και σύμφωνα με τον δυτικό πολιτισμό το πνεύμα επιτέλους θα

απαλλασσόταν από τα βάρη της ύλης

laquoΠρώτα δείξε μου άλλη μία φορά την Ανείπωτή σουraquo είπε ο βασιλιάς laquoΈτσι

για να σιγουρευτώhellipraquo

Ο σοφός ανασήκωσε το καπάκι του Μαύρου Κιβωτίου και του έδειξε την

Ανείπωτη Ο βασιλιάς την κοίταξε την ξανακοίταξε και τελικά είπε laquoΗ

περιγραφή του αρχαίου βιβλίου είναι πολύ υπερβολική Δεν είναι άσχημη

βέβαια αλλά ούτε κατ` ιδέαν τόσο ωραία όσο έλεγε το χρονικό Λοιπόν τώρα

σ` αφήνω γέρο σοφέhellipraquo

Και πήγε να φύγει

laquoΠου πάς θεότρελεraquo φώναξε ο πατριάρχης σφίγγοντας το σφυρί στα χέρια

του γιατί ο Βασιλιάς είχε φτάσει πια στην πόρτα

laquoΌπου να `ναι αλλά όχι μέσα στο Κιβώτιοraquo είπε ο Φερμουάριος και το

έβαλε στα πόδια

Γιατί ο βασιλιάς δεν έμεινε τελικά στην αγαπημένη του πριγκίπισσα αλλά το

έσκασε φοβισμένος και κατατρεγμένος

Ο Vilem Flusser στο κείμενο του laquoΗ ψηφιακή φαινομενικότηταraquo αναφέρει την

δυσπιστία ως την άμεση αντίδρασή μας απέναντι σε ότι είναι κατασκευασμένο από

τον άνθρωπο για να μιμείται

Εντούτοις στο ερώτημα περί της δυσπιστίας μας απέναντι σ`

αυτούς τους εναλλακτικούς κόσμους υπάρχει και ένα άλλο είδος

απάντησης Αυτή η απάντηση βασίζεται στο γεγονός ότι πρόκειται για

38

κόσμους που εμείς οι ίδιοι έχουμε σχεδιάσει και όχι για κάτι που μας έχει

παρασχεθεί όπως ο περιβάλλον κόσμος Οι εναλλακτικοί κόσμοι δεν είναι

κάτι το δεδομένο [Daten] αλλά κάτι το τεχνητά κατασκευασμένο [Fakten]

Η δυσπιστία μας προκύπτει από το ότι στέκουμε γενικότερα καχύποπτοι

απέναντι στην τέχνη και σε καθετί τεχνητό Η laquoτέχνηraquo είναι ωραία αλλά

μετατρέπεται σε ψεύδος αμέσως μόλις εξεταστεί υπό το φως της έννοιας

της laquoφαινομενικότηταςraquo37

Για τον Vilem Flusser ο πατριάρχης θα ήταν ένας laquoτεχνοκράτηςraquo ένας

laquoλειτουργός των μέσωνraquo και οι κόσμοι που κατασκευάζει σχεδιασμοί-προβολές

[Projekte] της κυρίαρχης ελίτ

Όμως αν ο πατριάρχης στην ιστορία με την Πριγκίπισσα Ανείπωτη ήταν θεός

και το Μαύρο Κιβώτιο δεν ήταν απλά ένα τέχνασμα που κατασκευάζει σχεδιασμούς-

προβολές αλλά μία θεϊκά δεδομένη [Daten] δημιουργία όπως ο παράδεισος τότε θα

δεχόταν ο Φερμουάριος να μετατραπεί σε ψηφία με τίμημα να χάσει την υλική του

υπόσταση και να μετατραπεί κι αυτός σε σχεδιασμό-προβολή

Συμπέρασμα

Η προσαρμογή του περιβάλλοντος στις ανάγκες μας είναι κατ` εξοχήν

μέθοδος που χρησιμοποιούμε για την επιβίωσή μας απέναντι στο μεγάλο μας

αντίπαλο που δεν είναι άλλος από την ίδια τη φύση Η εκτίμηση μας για τη φύση

υπήρξε μόνο δια μέσου της αναπαράστασής της Η προσομοίωση μιας ασφαλούς και

ελεγχόμενης φύσης ταυτίστηκε με την έννοια του κήπου Η βιβλική Εδέμ είναι ο

κήπος που δεν κρύβει τίποτα απειλητικό για τον Αδάμ και την Εύα μιας και όλα είναι

κατασκευασμένα σε απόλυτη αρμονία

Τα χωριά και έπειτα οι πόλεις που κάποτε κατασκευάστηκαν για να

προστατέψουν τον άνθρωπο από την αγριότητα της φύσης τώρα έγιναν και αυτά

χαοτικά και απειλητικά Όσο μεγαλώνουν οι πόλεις τόσο αυξάνονται οι κήποι

37 Vilem Flusser laquo Η ψηφιακή φαινομενικότηταraquo στον τόμο Digitaler Schein Aumlsthetik der elektronischen Medien (Επιμ) Florian Rotzer Suhrkamp Frankfurt am Main 1991 μτφρ Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης σελ 2

39

φτάνοντας στις μέρες μας να χάσουν τον ιδιωτικό τους χαρακτήρα και να

μετατραπούν σε δημόσια πάρκα

Το πάρκο στα Ιλίσια είναι ένα πράσινο ξέφωτο που δεν προσομοιώνει μόνο

μία φύση αλλά και άλλες εμπειρίες όπως την ιστορία του De Miranda διαμέσου της

προτομής του που κοσμεί το πάρκο Αλλά είμαστε εμείς σε θέση να κατανοήσουμε

μνημεία που ενώ παραδοσιακά αφορούν πρόσωπα και ιστορίες της εθνικής μας

συνείδησης παρουσιάζουν και ήρωες εξωτικών χωρών

Είναι τα σώματα μας `κατασκευασμένα` για να μπορούν να αντιδρούν σε

αυτές τις προσομοιωμένες εμπειρίες

Είμαστε σε θέση να βιώσουμε αυτή την πράσινη λωρίδα ως φύση και τις

παράλληλες πραγματικότητες που μας προσφέρει

Φαίνεται σαν να έχουμε χάσει την σωματική και νοητική ικανότητα επιβίωσης

στην φύση θέλουμε να βιώσουμε την εμπειρία της αλλά μόνο με την χρήση ενός

ενδιάμεσου που θα μας παρέχει κάποια ασφάλεια

Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της

κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι

η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με

επίδοξους σπεσιαλίστες της επιβίωσης στην αγρία φύση να επιδιώκουν να μας

δείξουν τρόπους και τεχνικές που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για να

παραμείνουμε ζωντανοί στην απίθανη περίπτωση που βρεθούμε εγκαταλελειμμένοι

και αβοήθητοι στις αντίξοες συνθήκες που μας προσφέρει η φύση (Στο `Man Vs

Wild` προταγονιστή ο Bear Grylls που είναι εξοικειωμένος στις ακραίες καταστάσεις

Σαν ένας από τους νεότερους που έχουν αναρριχηθεί στο Έβερεστ και ένας από τους

λιγοστούς που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς την εξαντλητική εκπαίδευση για

λογαριασμό της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων)38 Έτσι αυτοί οι πρωταγωνιστές

38 httpdscdiscoverycomvideosman-vs-wild-scary-survival-moments

-Παρόμιας θεματικής τηλεοπτικές εκπομπές είναι οι Out of the Wild The Alaska Experiment Life or Death Game Jungle Life or Death Game Lost at Sea Everest Razors Edge κλπ

40

τρέφοντε με σκουλήκια φτιάχνοντας καταφύγια από κλαδιά αψηφώντας χαμηλές ή

υψηλές θερμοκρασίες με το παγκόσμιο τηλεοπτικό κοινό να παρακολουθεί με αγωνία

τις περιπέτειες τους βιώνοντας διαμέσου αυτών την περιπέτεια και την αγωνία αλλά

πάντα μέσα από την ασφάλεια του σαλονιού τους

Η χρήση του `μέσου` για την κυριαρχία απέναντι στην φύση από την αρχή της

ύπαρξής μας και στην συνέχεια για την οργάνωση και την επικοινωνία των κοινωνιών

μας έπαιξε μεγάλο ρόλο στην εικόνα που έχουμε σήμερα για τον κόσμο Αυτοί οι

σπεσιαλίστες της επιβίωσης είναι το `μέσο` για να βιώσουμε την άγρια φύση που

τόσο φοβόμαστε αλλά και που τόσο μας ελκύει

Το πάρκο στα Ιλίσια έχει σαν στόχο να παίξει κι αυτό τον ρόλο του `μέσου`

που θα μας ενώσει με την φύση αλλά δεν τα καταφέρνει ούτε στο ελάχιστο σε σχέση

με αυτά τα show της τηλεόρασης Αυτό φαίνεται από την επισκεψιμότητα του πάρκου

που είναι από ελάχιστη έως μηδενική Μήπως με τη σειρά του το πάρκο όπως και η

άγρια φύση χρειάζεται ένα μέσο που να μας επιτρέπει μία μεγαλύτερη

αλληλεπίδραση άρα μία πιο βιωματική εμπειρία

Παροχέας διάδρασης πάρκων

Ο `παροχέας διάδρασης πάρκων` είναι μία διαδραστική μηχανή που επιτρέπει στον

χρήστη της να βιώσει τις χαρές που μπορεί να του προσφέρει ένα πάρκο και ακόμη

περισσότερα Η ψηφιακή προσομοίωση υψηλού επιπέδου του πάρκου στα Ιλίσια με

όλες τις λεπτομέρειες αλλά και τα στοιχεία που το απαρτίζουν (σιντριβάνι προτομή

όλα τα είδη φυτών κλπ) προσφέρει την απόλυτη εμπειρία μίας βόλτας στο πάρκο

Ταυτόχρονα το μηχανικό του μέρος παρέχει μία ολοκληρωμένη σωματική εμπειρία

με κίνηση όλου του σώματος προς όλες τις κατευθύνσεις για μία βόλτα που θα μείνει

αξέχαστη για σας την οικογένεια αλλά και το κατοικίδιο σας

41

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture

Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection

Washington DC 2002

2 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990

3 Emily Brady Aesthetics of the natural environment Εκδόσεις

Edinburgh Edinburgh University Press 2003

4 Francisco de Miranda

httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

5 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο

Μετάφραση Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος

Δασκαλοθανάσης Εκδόσεις Ποταμός 2005

6 Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance

Gardens

httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

7 Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-

Jacques_Rousseau

8 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain

NAi Publishers 2001

9 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις

Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC

1999

10 Paul Skinner Embodied Interaction Iollie therefore I exist b-DAT

University of Plymouth 2006

11 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία Μετάφραση

Μυλωνάκη Ευγενία Εκδόσεις Εκκρεμές 2003

12 Vilem Flusser Η ψηφιακή φαινομενικότητασυμπεριλαμβάνεται στο

συλλογικό τόμο (Επιμ) Florian Rotzer Digitaler Schein Aumlsthetik

der elektronischen Medien Suhrkamp Frankfurt am Main 1991

Μετάφραση Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης

Βερσαλλίες httpelwikipediaorgwikiβρσαλλίες_(παλάτι)

42

13 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής

Μετάφραση Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998

14 Μισέλ Ουελμπέκ Τα στοιχειώδη σωματίδια Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον

της Εστίας Μετάφραση Αλέξης Εμμανουήλ 2007Χοφσταντφερ

Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και

στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου

Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993

  • Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ34
  • Συμπέρασμα σελ38
  • Συμπέρασμα
  • Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με επίδοξους σπεσιαλίστε
    • Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990
      • Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm
      • Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau
Page 12: Μάκης Κυριακόπουλος διπλωματικη εργασία

12

ζωή της πόλης Η προσπάθεια αναβίωσης της φύσης μέσα στην πόλη ως

προσομοίωση της Εδέμ πρωταρχικά βρήκε την έκφραση της στους μοναστηριακούς

κήπους Η δημιουργία κήπων ήταν πρωταρχικός σκοπός για τα περισσότερα

μοναστήρια του Βυζαντίου του 11ου και 12ου αιώνα οι μονάχοι έπρεπε να κόψουν

δέντρα να περιφράξουν κομμάτια της γης να δημιουργήσουν κανάλια για το νερό να

φυτέψουν καρποφόρα δέντρα και λαχανικά ώστε να τους παρέχουν σε σταθερή βάση

τροφή Στο αστικό περιβάλλον οι κήποι και οι αυλές από τα μοναστήρια

δημιουργούσαν πράσινους αίθριους χώρους που προσέφεραν ευχάριστη θέα για τους

μοναχούς αλλά και τους επισκέπτες Αυτοί οι κήποι είχαν σαν σκοπό την δημιουργία

μινιατούρας του παράδεισου επί της γης όπου ο ηγούμενος σαν κηπουρός φροντίζει

τους σπόρους του με νερό-γνώση και ενθαρρύνει την πνευματική ανάπτυξη των

μοναχών12

Πολλές φορές τα μοναστήρια του Βυζαντίου περιγράφονταν μεταφορικά ως

παράδεισοι oπου κατοικούσαν άγιοι Οι μοναχοί και οι μοναχές που ζούσαν σε αυτά

τα μοναστήρια προσπαθούσαν να ζήσουν μία αγγελική ζωή και ήθελαν να

ανακατασκευάσουν έναν παράδεισο φυτεύοντας δέντρα καλλωπιστικά φυτά

κηπευτικά κλπ Η φύση ήταν το χάος το κακό που έπρεπε να οργανωθεί-κλαδευτεί

να ελεγχθεί-ποτιστεί για να καρποφορήσουν τα φυτά και τα δέντρα Η Αγ Δέσποινα

της Περγού μόναζε σε ένα μοναστήρι στην Κωνσταντινούπολη που είχε κτιστεί

επάνω από έναν πρώην κήπο με τριανταφυλλιές Ο αγιογράφος της την περιέγραψε

σαν πνευματική σύζυγο που μάζευε παραμελημένες και βαριές ψυχές τις φρόντιζε με

προσοχή και ασκητισμό και όταν καρποφορούσαν τις προσέφερε στον Χριστό13

Στον Μεσαίωνα οι κήποι δεν είχαν σαφή διαχωρισμό ως προς την χρήση τους

μιας και χρησιμοποιούνταν για ευχαρίστηση αλλά και για την καλλιέργεια διαφόρων

κηπευτικών και καρποφόρων δέντρων Είναι εμφανές ότι κάποια κομμάτια αυτών των

κήπων χρησιμοποιούνταν προς τέρψη των αισθήσεων άλλα και για την αναγκαία

παραγωγή αγαθών Τον 16ο και 17ο αιώνα συγγραφείς όπως ο Hill ο Lawson

Markham και Parkinson έκαναν σαφείς διαχωρισμούς αυτών των δύο λειτουργιών Ο

Landsberg λέει

12 Οπ Antony Littlewood-Henry Maguire σελ 52 13 Οπ Antony Littlewood-Henry Maguire σελ 64

13

Η κουζίνα ή ο λειτουργικός κήπος σε αντίθεση με τον κήπο για

ευχαρίστηση παρέχουν φαγητό και ιαματικά βότανα όπως διασκορπισμένα

φυτά στο πάτωμα για την καταστροφή των εντόμων και άλλους σκοπούς που

αφορούν το νοικοκυριό14

Οι κήποι που η λειτουργία τους αφορούσε μόνο την ευχαρίστηση και την

διασκέδαση (pleasure garden) έκαναν την εμφάνισή τους μετά τον δέκατο τέταρτο

αιώνα

Στους πίνακες της εποχής όπως το Jardins d`amour βλέπουμε έναν άνθρωπο

ακουμπισμένο επάνω σε ένα σιντριβάνι να παίζει λαούτο ενώ μία γυναίκα

τραγουδάει Η σκηνή παγιδεύει κάτι από την μεγαλόπρεπη ατμόσφαιρα ενός

μεσαιωνικού φλερτ

Παρόλη την μεγαλοπρέπεια τέτοιων σκηνών ο μεσαιωνικός κήπος ήταν πάντα

κλειστός εσωτερικός οχυρωμένος σαν μια ολότητα που προσομοιώνει έναν

ολόκληρο κόσμο

Όλα αυτά όμως άλλαξαν στον αναγεννησιακό κήπο που αντανακλούσε την

επιθυμία του ανθρώπου για μία εξημερωμένη φύση Τεράστιες κατασκευές

σμιλεύονταν σε ταράτσες όπου το νερό αναπτυσσόταν σε διαδοχικά σιντριβάνια

λίμνες σπηλιές και ρυάκια ενώ φυτά από τον Νέο Κόσμο εμπλούτιζαν την παλέτα

για την δημιουργία μίας νέας μορφής κήπου με διακοσμητικά κλαδέματα παρτέρια

δεμένα σαν κόμπο κλπ Αυτές οι νεωτεριστικές σκηνές με γραμμική προοπτική

δημιουργήθηκαν με άξονα τον έλεγχο του βλέμματος για μία καδραρισμένη θέα

Η αληθινή ψυχαγωγία σε κήπους εμφανίζεται με την Ελισάβετ Ά όταν ο

μεγάλος κήπος στην καινούρια έπαυλη που είχε ανεγερθεί μετατράπηκε σε πάρκο

διασκέδασης Η ίδια γράφει το 1591 laquoΕλάτε να απολαύσετε τους περίπατους [hellip]

ευχαριστηθείτε με τους πιο εκλεπτυσμένους μουσικούςraquo15

Στην Γαλλία η πιο παλαιά καταγεγραμμένη γιορτή που έγινε σε κήπο ήταν το

1564 μαζί με άλλες δραστηριότητες που τότε λέγονταν `μεγαλοπρεπείς`

(magnificences) στο μεγάλο αναγεννησιακό παλάτι του Fontainebleau Εκεί σε ένα

14 Medieval and Renaissance Gardens Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

15 Βλ The landscape garden in France httpwwwgardenvisitcomhistory_theorygarden_landscape_design_articleseuropelandscape_garden_france

14

από τα κανάλια που είχαν διανοίξει χαρακτηριστικό του νέου τύπου κατασκευής

κήπων σειρήνες ξεπρόβαλαν μπροστά στον νέο βασιλιά Κάρολο ΙΧ σημάδι ειρήνης

που υποσχόταν ότι θα έφερνε μία χώρα πρόσφατα εμπλεκόμενη σε πόλεμο

Τέτοιου είδους γιορτές θα πρέπει να γίνονταν και σε παλαιότερες εποχές μιας

και ο κήπος προσέφερε καταφύγιο ενώ αντιπροσώπευε κάθε ψευδαίσθηση για τον

χριστιανικό παράδεισο αλλά και για την κλασική χρυσή εποχή της αρχαιότητας Ο

κήπος έτεινε προς την `υψηλή` τέχνη αποκαθιστώντας την φυσική τάξη προτού αυτή

ανατραπεί από τον Αδάμ και την Εύα

Βερσαλλίες

Το μεγαλύτερο παράδειγμα αυτού του τύπου κήπων βρίσκεται στις

Βερσαλλίες το πιο λαμπρό παλάτι της Ευρώπης16 Μέχρι το 1660 οι Βερσαλλίες

ήταν ένα απλό μικρό παλάτι που χρησίμευε κυρίως ως καταφύγιο κυνηγιού για την

αγαπημένη ασχολία των βασιλιάδων εκείνης της εποχής Μετά το 1660 ο βασιλιάς

Λουδοβίκος ΙΔ αποφάσισε να προεκτείνει το παλάτι και όχι να κατεδαφίσει το αρχικό

κτίριο με σκοπό οι Βερσαλλίες να γίνουν βασιλικό ανάκτορο το 1661 Μέχρι το 1685

είχε τελειώσει το μεγαλύτερο μέρος των εργασιών και στα τέλη του 18ου αιώνα το

ανάκτορο είχε πάρει την σημερινή του μορφή Η συνολική πρόσοψη που κοιτάει προς

τους κήπους έχει μήκος 570 μέτρα Κατά την διάρκεια των εργασιών εργάζονταν ως

και πάνω από 20000 εργάτες στις Βερσαλλίες κάτι πρωτάκουστο για την εποχή

εκείνη Αλλά και όταν τελείωσαν οι εξωτερικές εργασίες πραγματοποιούνταν

συνεχώς εσωτερικές αλλαγές κυρίως στον 18ο αιώνα όπως αλλαγές δωματίων και

αλλαγές στη διακόσμηση ανάλογα με την μόδα της εποχής

Το ανάκτορο των Βερσαλλιών είναι γνωστό και για τους τεράστιους κήπους

του μαζί με πολλά σιντριβάνια και αγάλματα Είναι ένας από τους μεγαλύτερους

κήπους της Ευρώπης με συνολική έκταση που φτάνει τα 800 εκτάρια Στα

σιντριβάνια και στα αγάλματα είναι αποτυπωμένη η ελληνική μυθολογία όπως και

στο εσωτερικό του ανακτόρου Ο συνολικός κήπος των Βερσαλλιών απλώνεται σε 3

επίπεδα πίσω από το παλάτι και είναι η συνέχιση της αρχιτεκτονικής του παλατιού

Όπως και το ανάκτορο έτσι και οι κήποι έχουν ως σκοπό να τιμήσουν τον βασιλιά και

την χώρα του Τα μεγάλα ποτάμια της Γαλλίας προσωποποιούνταν σε αγάλματα

16 httpelwikipediaorgwikiβερσαλλίες_(παλάτι)

15

Μπροστά από το Μεγάλο Κανάλι ένα τεράστιο κανάλι σε σχήμα σταυρού βρίσκεται

το σιντριβάνι του Απόλλωνα το πιο μεγαλοπρεπές από όλα τα σιντριβάνια των

Βερσαλλιών

Για την κατασκευή του Μεγάλου Καναλιού πέθαναν χιλιάδες εργάτες είτε από

ατυχήματα είτε από ελονοσία Το Μεγάλο Κανάλι από μόνο του είναι 240 στρέμματα

Για την παροχή νερού στα 55 σιντριβάνια χρειαζόταν ένα καλό αρδευτικό σύστημα

Η μηχανή του Μαρλί ήταν ένα τεχνολογικό θαύμα για την εποχή καθώς διοχέτευε τα

νερά του ποταμού Σηκουάνα στους κήπους των Βερσαλλιών Αλλά από την άλλη τα

σιντριβάνια δεν γινόταν να έχουν συνεχώς νερό καθώς οι ποσότητες δεν επαρκούσαν

Στον κήπο βρίσκονταν και δύο άλλα κτίρια το Μεγάλο Τριανόν χτισμένο από

πορσελάνη και το Μικρό Τριανόν Αυτοί οι χώροι πρόσφεραν στην βασιλική

οικογένεια ξεκούραση και χαλάρωση

Κατά την διάρκεια του δέκατου ογδόου αιώνα φαινόταν ότι στην Αγγλία και

στην Γαλλία υπήρχε η ιδέα του `φυσικού` και η επιστροφή σ` αυτό Ήταν `φυσικό` ο

κόσμος να απολαμβάνει τους κανόνες και τους νόμους που εξέδιδε η κυβέρνηση

όπως ήταν `φυσική` η δίψα για γνώση Πίστευαν επίσης ότι ή τέχνη και η

διακόσμηση θα έπρεπε να ήταν πιο `φυσικά` Αυτό που μπήκε πρώτο στην λίστα του

`εκμοντερνισμού` ήταν ο σχεδιασμός των κήπων17

Το 1761 ο Jean-Jacques Rousseau εξέδωσε μία νουβέλα με απίστευτη

απήχηση την Julie ou la Nouvelle Heloise στην οποία κριτίκαρε τους παλαιού τύπου

κήπους της Γαλλίας για την μη φυσικότητα τους και το λανθασμένο γούστο του

μεγαλείου (false taste of grandeur)18

Αυτή η αλλαγή του γούστου από μία επιβεβλημένη διάταξη σε μία άλλη ποιο κοντά

στην φύση θεωρήθηκε ότι θα ξανάφερνε την πραγματική ομορφιά

Ήδη ο ηγεμόνας Puumlckler στο ίδιο πνεύμα αποκάλεσε το πάρκο

που ήταν προορισμένο να έχει τον laquoχαρακτήρα της ελεύθερης φύσης και

του τοπίου της υπαίθρουraquo ένα laquoόλον που αποκλίνει πολύ ουσιαστικάraquo

17 Βλ Michel conan Prespectives on Garden Histories σελ 163 18 Βλ httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau

16

από τον κήπο ενώ το πάρκο είναι μία laquoσυμπτυγμένη εξιδανικευμένη

φύσηraquo ο κήπος παραμένει απλώς laquoμία πιο εκτεταμένη κατοικίαraquo19

Το Γερμανικό πάρκο του 20ου αιώνα

Στης αρχές του 20ου αιώνα ο κήπος και το πάρκο αποτέλεσαν ένα από τα

σημαντικότερα όπλα προπαγάνδας για τους Γερμανούς Ναζί Ένας από τους

αρχιτέκτονες κήπων που ασχολήθηκε με το θέμα ο γερμανός εθνικοσοσιαλιστής

Willy Lange στο βιβλίο του που εκδόθηκε το 1907 Gartengestaltung der Neuzeit

(Σχεδιασμός κήπων σε σύγχρονους καιρούς) παρουσιάζει τον γερμανικό λαό να

συνδέεται γενετικά με το τοπίο και την φύση της χώρας του Κατ` αυτόν ο

σχεδιασμός δημόσιων κήπων είχε θεμελιώδη σημασία για την διατήρηση της

καθαρότητας της φυλής των Γερμανών Σύμφωνα με τον Lange η τέχνη της

κηπουρικής πρέπει να προάγει κριτήρια για την `οικολογία των φυτών` σε σχέση με

το φυσικό τους περιβάλλον

Ο Lange εκτιμούσε τα πάρκα και τους κήπους της Αγγλίας γιατί όπως έλεγε

βρίσκονται σε αρμονία με τα χαρακτηριστικά της γερμανικής φυλής που είχε

απορρίψει προηγούμενους τύπους κήπων μιας και κρίθηκαν ακατάλληλοι για τις

βόρειες φυλές Για τον Lange οι άλλοι κήποι των Ιταλών και των Γάλλων

οφείλονταν σε διαφορετικά φυλετικά χαρακτηριστικά

Η διαφορά μεταξύ του `επίσημου` γαλλικού και `ανεπίσημου` αγγλικού

στυλ κήπων αφορά περισσότερο μία βαθιά διαφορετική κοσμοθεωρία

(weltanschaungen) και αυτό προκύπτει από την διαφορά της ψυχής των δύο

φυλών γιατί στην ψυχή της η κάθε φυλή έχει ριζωμένα όλα τα

συναισθήματα και τις πράξεις της Το στυλ του γαλλικού κήπου αφορά την

έκφραση των νότιο-αλπικών μεσογειακών φυλών ενώ ο αγγλικός κήπος

αναπτύσσεται από το αναβιωμένο αίσθημα της βόρειο-αλπικής φυλήςhellip με

έναν ασυνείδητο τρόπο ο βόρειος άνθρωπος `διαμαρτυρήθηκε` στο Puckler

19 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο μετ Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος Δασκαλοθανάσης εκδόσεις Ποταμός σελ 94

17

(κήπος της Γερμανίας) ενάντια στο μη βόρειο πνεύμα της ζωής στον

κήπο20

Στο δοκίμιο του laquoPuckler und der Muskauer (Τα πάρκα Puckler και Muskau)

1935raquo δύο χρόνια μετά την επικράτηση των εθνικοσοσιαλιστών στην Γερμανία ο

αναγνωρισμένος ιστορικός των κήπων Franz Hallbaum επαινούσε το ενδιαφέρον των

εθνικοσοσιαλιστών για την ιστορία των κήπων λέγοντας ότι

Μέχρι πρότινος ο σχεδιασμός των εξωτερικών χώρων και μαζί με

αυτόν οι μεγάλες ιστορικές δημιουργίες που τον αφορούσαν δεν ήταν

πολύ δημοφιλείς και συγκεκριμένα μεταξύ αρχιτεκτόνων και

αρχιτεκτόνων κήπουhellip ο χώρος του κήπου είχε απορριφθεί ως

ρομαντικός και συναισθηματικός (Gewgaw) που αφορούσε μόνο έναν

άτεχνο νατουραλισμό Πιστεύουμε ότι στις μέρες μας αυτό που συνδέει

όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες σε σχέση με την φυλή το αίμα και το

χώμα θα επανακαθιδρυθούν μαζί με την εκτίμηση που αξίζουν οι κήποι

Στην πραγματικότητα αυτή είναι η `έκφραση της φύσης μας` Γιατί η

ανάπτυξη των κήπων και ο αγώνας ενάντια στον συνηθισμένο `γαλλικού

τύπου` κήπο του 18ο αιώνα αφορούσε την βαθιά έκφραση της φυλής και

της συνδέσεις της με την φύση Ο βόρειος άνθρωπος με το πανθεϊστικό

συναίσθημα στέκεται ενάντια στον μεσογειακό και δυτικό άνθρωπο

Απορρίπτει την υποδούλωση της φύσης το κόψιμο των δέντρων και των

θάμνωνhellip οι αληθινή γερμανική αγάπη για τα δέντρα αναγεννάται ξανά21

Το 1942 ο Mading εξέδωσε το Landespflege και την ίδια χρόνια εκδόθηκε και

το Die Lendschaftsfibel (Το πρωτεύον τοπίο) του Wiepking Και τα δύο βιβλία

αναφέρονται ξανά και ξανά στην ιστορία των κήπων για να συντηρήσουν την ιδέα

της βόρειας φυλής και για την περιβαλλοντική προστασία Ο Mading απορρίπτει όχι

μόνο τους κήπους του μπαρόκ και της αναγέννησης αλλά και το αγγλικό τοπίο σαν

τεχνητό που εξυπηρετεί μόνο αισθητικούς λόγους

20 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC 1999 σελ 165 21 Michel Conan Prespectives on Garden Histories όπ σελ 166

18

Υπήρχαν καιροί που ο σχεδιασμός των κήπων [gartnerische Gestaltung]

και των τοπίων εξυπηρετούσαν καθαρά αισθητικούς λόγουςhellip το τοπίο

συνεχώς επικεντρωνόταν στους κανόνες της μόδας [Wurde bewuΒt um

modischer Regeln willen gezwungen] Στις περισσότερες περιπτώσεις η

οποιαδήποτε χρησιμότητα [Gebrauch] αποκλειόταν Μία τεχνητή

διακόσμηση που δεν είχε σκοπό να δημιουργήσει την εικόνα του φυσικού

τοπίου ούτε καν να έρθει σε αντιπαράθεση με αυτό Οι κήποι και τα πάρκα

ευγενείας της αναγέννησης είναι καλά παραδείγματα αυτής της

νοοτροπίας Είναι αλήθεια ότι στον αγγλικό κήπο η υποδούλωση [Pressung]

της φυσικής ανάπτυξης στην κατασκευαστική φόρμα είναι λιγότερη αλλά

η κατασκευή παραμένει Το ειδυλλιακό του άγριου τοπίου είναι σκόπιμο ndash

και όχι αυθεντικό- και η ιδέα του σχεδιασμού του αφορά το

κατασκευαστικό πλάνο [Bauplan] του κηπουρού [gartnerische]hellip Στην

πραγματικότητα ο αγγλικός κήπος είναι η διακόσμηση της άρχουσας τάξης

[standisch bedingt] 22

Θεματικά Πάρκα

Στις μέρες μας οι δημόσιοι κήποι και τα πάρκα έχουν μετατραπεί σε θεματικές

ατραξιόν Το Λας Βέγκας είναι ίσως το μεγαλύτερο παράδειγμα αυτών των θεματικών

πάρκων και προτείνεται ως πόλη-φαινόμενο Όχι μόνο επειδή για τους Αμερικανούς

και ξένους επισκέπτες είναι η απόλυτη laquoπαιδική χαράraquo αλλά και γιατί οι στατιστικές

του είναι εντυπωσιακότατες στις αρχές του 20ού αιώνα δεν υπήρχε καν Στις αρχές

του 21ου ήταν ήδη το σπίτι ενός εκατομμυρίου ανθρώπων ενώ οι στατιστικές

έδειχναν ότι ο πληθυσμός αυξάνεται με τέτοια ταχύτητα που κάθε μήνα χρειάζεται να

κατασκευαστεί ένα καινούργιο σχολείο

Επιπλέον το Λας Βέγκας είναι ίσως η μοναδική πόλη στον κόσμο που ιεραρχεί

τις ανάγκες των τουριστών - επισκεπτών πολύ ψηλότερα από αυτές των κατοίκων του

Δεν υπάρχουν κρυμμένες γειτονιές που μπορείτε να περπατήσετε για να πιάσετε τον

laquoπαλμόraquo της πόλης Τίποτα δεν έχει laquoαλλοιωθείraquo από τον τουρισμό γιατί το Λας

Βέγκας κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους τουρίστες

22 Βλ Michel Conan Prespectives on Garden Historie σελ164

19

Η προσγείωση στο αεροδρόμιο του Βέγκας μόλις έχει δύσει ο ήλιος

είναι μια εικόνα που μένει για πάντα στη μνήμη του επισκέπτη Τα

αναρίθμητα φώτα δημιουργούν ένα Χολιγουντιανό ονειρεμένο σκηνικό

Σημείο αναφοράς της πόλης είναι η περιοχή του Στριπ Ένας μεγάλος

δρόμος όπου δεξιά και αριστερά είναι χτισμένα τα ξενοδοχεία και τα

εμπορικά κέντρα

Μπορεί να χρειάστηκαν 20 ολόκληρα χρόνια για να κατασκευαστεί η

μεγάλη πυραμίδα της Γκίζας στην Αίγυπτο όμως στο Βέγκας δεν τους

πήρε πάνω από 18 μήνες για να φτιάξουν μια ακριβώς ίδια και μπροστά

της την πολύχρωμη Σφίγγα και να στεγάσουν μέσα το ξενοδοχείο

Luxor Θεωρείται ένα σύγχρονο αρχιτεκτονικό θαύμα για τη

δημιουργία του οποίου συνέβαλαν οι μεγαλύτεροι Αιγυπτιολόγοι Η

πόλη της Βενετίας σε μικρογραφία βρίσκεται στο εσωτερικό του

ξενοδοχείου Venetian που αποτελείται από δύο πύργους Στο πρώτο

όροφο υπάρχει ένα κανάλι με γόνδολες τις οποίες ενοικιάζουν οι

επισκέπτες τους για να κάνουν μια μικρή βόλτα υπό τις ιταλικές

μελωδίες που τραγουδά ο γονδολιέρης Την είσοδο του εντυπωσιακού

ξενοδοχείου Paris κοσμούν μια μικρογραφία του Πύργου του Άιφελ

της Αψίδας του θριάμβου η πρόσοψη του Λούβρου κά23

Ο τρόπος με τον όποιο η αγορά η οικονομία η παγκοσμιοποίηση ο

νεοφιλελευθερισμός και ο ύπερ-καπιταλισμός που απειλούν ή ακόμα και

καταστρέφουν την `αυθεντικότητα` του ιστορικού νοήματος των κήπων και των

πάρκων είναι ένα θέμα προς συζήτηση Αυτός ο τρόπος θέασης των πραγμάτων δεν

λαμβάνεται πολύ υπόψη κατά τη δημιουργία ή αναδημιουργία αυτών των `τόπων` Η

πιθανότητα αυτός ο τρόπος σκέψης για την κατασκευή δημόσιων χώρων να οφείλεται

στην `αγορά` παραλείπεται αυθαίρετα Φαίνεται ότι υπάρχει η απαίτηση για έναν

πολιτιστικό προσδιορισμό του `χώρου` από διάφορους οικονομικούς παράγοντες

Αυτή η απαίτηση οδηγεί συνεχώς στην συνειδητή παραγωγή `θεματικών πάρκωνrsquo

23 httptranskathimerinigr4dcgi_w_articles_taxworld_12_20092006_165039 Κείμενο Ηλέκτρα Σαμοΐλη

20

Τα σύνορα τον σύγχρονων πάρκων

Στα τέλη του 1980 μία μικρή μάχη ξέσπασε στο Tompkins

Square Park ένα μικρό πάρκο στο East Village της Νέας Υόρκης Το

μέρος είχε μετατραπεί σε στέκι για τους άστεγους τους αλκοολικούς

και τους ναρκομανείς Κάποια στιγμή η αστυνομία προσπάθησε να

επανακτήσει τον έλεγχο με το να κλείνει το πάρκο την νύχτα Η μάχη

του Tompkins Square είναι διάσημο παράδειγμα για την μάχη του

νοήματος του δημόσιου χώρου (Smith 1992) Είχε η παρέμβαση της

αστυνομίας ως πρόθεση πραγματικά να πολεμήσει την κατάληψη

αυτών των ομάδων Ή ήθελε να υποβαθμίσει την ίδια την έννοια του

δημόσιου χώρου Ο Smith παρουσιάζει εκείνα τα στοιχεία που

αποδεικνύουν ότι στην πραγματικότητα η προσπάθεια αφορούσε την

`εξημέρωση` της κουλτούρας του πάρκου που ταιριάζει απόλυτα με

την στρατηγική της βελτίωσης της γειτονιάς γύρω από το πάρκο με την

`εισβολή` νέων οικονομικά ευνοημένων group να καταλαμβάνουν

έναν χώρο που παραδοσιακά ανήκε σε οικονομικά ασθενέστερους24

Δηλαδή το ίδιο που συμβαίνει και στην περιοχή του Κεραμεικού στην Αθήνα

όπου τα τελευταία χρόνια υπάρχει έντονο ενδιαφέρον από πολιτικούς μηχανικούς και

κατασκευαστικές εταιρίες για ανέγερση πολυκαταστημάτων εμπορικών κέντρων και

πολυτελών κατοικιών

Σήμερα μπορούμε να προσεγγίσουμε και να αναλύσουμε την

περίπτωση του Tompkins Square με έναν άλλο τρόπο Στο πάρκο δόθηκε

ένας νέος τρόπος διαχείρισης Αυτό που γίνεται αμέσως ορατό είναι το

μεγάλο διαχωριστικό που χωρίζει το πάρκο σε υπό-χώρους (όπως και σε

άλλα πάρκα στο Μανχάταν) Τα πάντα φαίνονται διαφορετικά από την

στιγμή που η αστυνομία προσπάθησε να ελέγξει την κατάσταση

Διαφορετικά groups έχουν βρει το δικό τους κομμάτι σε αυτό το μικρό

πάρκο τις ζεστές μέρες οι άστεγοι καταλαμβάνουν τον μικρό χώρο στα

παγκάκια αυτοί που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα προτιμούν τις 24 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain NAi Publishers 2001 σελ 20

21

περιοχές με την άμμο οι έφηβοι παίζουν μπάσκετ στο κλειστό τερέν του

μπασκετμπολ τα παιδιά παίζουν στον παιδότοπο που περικυκλώνεται

από βαριές σιδερένιες μπάρες και οι αναρχικοί οι μικρές οικογένειες και

οι yappies ξεχωριστά ο καθένας συνυπάρχουν στα τμήματα του πάρκου

που έχουν γκαζόν Κάποιοι πιστεύουν ότι τα διαχωριστικά του πάρκου

είναι η απόδειξη της εγκατάλειψής του ως δημόσιου χώρου (Smith

1992) Αλλά μήπως συμβαίνει το αντίθετο Η αξία της περίπτωσης του

Tompkins Square έγκειται στο ότι λειτούργησε ως παράδειγμα μίας

μάλλον στενοκέφαλης και συντηρητικής προσέγγισης Πολλές `φυλές

των πόλεων` φαίνεται να έχουν καταλάβει τον χώρο του πάρκου

επιδεικνύοντας όλες τις αποχρώσεις του East Village μέσα σε ένα μικρό

πάρκο Τα διαχωριστικά μετατρέπονται σε σύμβολα της τάξης

οριοθετούν χωρίς να απομονώνουν ή να αποκλείουν Το Tompkins

Square Park λειτουργεί σαν μία σκηνή όπου ανά πάσα στιγμή γίνεσαι

το θέαμα και ο θεατής και αυτό σε κάνει λειτουργικό μέλος του

δημόσιου χώρου25

Τα διαχωριστικά σχεδόν από την αρχή του 20ου αιώνα χρησιμοποιούνται στα

πάρκα Μεταφορικά τα αντιλαμβανόμαστε σαν `κορνίζες` αλλά στην

πραγματικότητα λειτουργούν περισσότερο ως σύμβολα οριοθέτησης Τα πάρκα είναι

οι δημόσιοι κήποι των πόλεων και εξορισμού οι κήποι αφορούν κλειστούς χώρους

Επίσης ένα διαχωριστικό ορίζει έναν χώρο Εάν αυτός ο χώρος είναι

προσδιορισμένος ως δημόσιος τότε εμείς καταλαβαίνουμε ότι αυτός ο χώρος είναι

ιδιαίτερος με προσδιορισμένη χρήση που τον ξεχωρίζει από τους άλλους δημόσιους

χώρους και απαιτεί από εμάς την ανάλογη συμπεριφορά σε σχέση με τους ισχύοντες

κανόνες

Αυτή η οπτική επάνω στον προσδιορισμό των δημόσιων χώρων προσφέρει

έναν άλλο τρόπο σκέψης επάνω στις μέχρι τώρα πιο διαδεδομένες αρχές του ντιζάιν

των πάρκων Αυτή η συμβολική σημασία του φράχτη συχνά έρχεται σε αντιπαράθεση

με την αρχή του ρευστού και ανοιχτού ουδέτερου και πολυσυλλεκτικού χώρου που

έχει την αναφορά του στην μοντέρνα `αστικοποίηση` Η αντικατάσταση των πάρκων

με κοινόχρηστους `πράσινους` χώρους θολώνει την ιδέα της προσβασιμότητας και

25 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 21

22

της χρήσης των δημόσιων χώρων Αυτός ο τρόπος σχεδιασμού των δημόσιων χώρων

έχει τις αναφορές του στο μοντέρνο κίνημα Παρόλα αυτά πολλά από τα σύγχρονα

σχέδια για πάρκα και κήπους έχουν ως αναφορά τους τον ρευστό και ανοιχτό χώρο

Η ιδέα του `διαχωριστικού για μεγαλύτερη προσβασιμότητα` παρουσιάζει ένα

εναλλακτικό σχέδιο στρατηγικής για τον σχεδιασμό των δημόσιων χώρων

Ο καλά σχεδιασμένος τρόπος διασύνδεσης και χωρικότητας προωθούν την

δημόσια προσβασιμότητα και ανταλλαγή αλλά κανείς δεν μπορεί να περιμένει μία

καθολική λύση από ένα τέτοιο τρόπο σχεδίασης Τέτοιου τύπου στρατηγικές

σχεδίασης είναι θεμελιώδεις και μπορούν να έχουν μία `υποστηρικτική πολιτική` η

εξασφάλιση της ασφάλειας είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας

Όχι πολύ μακριά από το Tompkins Square Park βρίσκεται η

πόλη Stuyvesant Στην τυπολογία της κατασκευής της βρίσκουμε το

πλάνο σχεδιασμού του Le Corbusier Για πολλούς ανθρώπους αυτός ο

μοντερνιστικός τρόπος σχεδίασης μίας μικρής σε κλίμακα πόλης

καταστρέφει την ποικιλομορφία της Τεράστιες κτιριακές

εγκαταστάσεις ομογενοποιημένες και με περιορισμένες λειτουργίες

εμφανίζονται σε όλη την Ευρώπη και την βόρεια Αμερική μετά τον

δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Τώρα πια είναι γνωστές ως `πολύ-

προβληματικά` projects και αυτό βέβαια αν δεν έχουν ήδη ανατιναχτεί

ή κατεδαφιστεί Παρόλα αυτά όποιος τολμήσει να μπει σε αυτές τις

κτιριακές εγκαταστάσεις μένει έκπληκτος από το `σαν-πάρκο` καλά

διατηρημένο και καλά διαχειριζόμενο χώρο σαν όαση που προσωρινά

κλείνει έξω την χαοτική αστική ζωή Τέτοιου είδους κτιριακές

εγκαταστάσεις μάς δείχνουν ότι η σωστή διαχείριση του δημόσιου

χώρου μπορεί να δημιουργήσει περιβάλλοντα στα οποία κανείς δεν

εξαιρείται αλλά αντίθετα είναι ευπρόσδεκτος26

Η ιδέα της `χρήσης του διαχωριστικού για την διευκόλυνση της κοινής

πρόσβασης` ανεγείρει το πιο γενικό ερώτημα του νοήματος του διαχωριστικού και

των νέων ηλεκτρονικών συστημάτων ασφαλείας Τα περιστρεφόμενα κάγκελα

ασφαλείας στους σταθμούς του μετρό και οι ηλεκτρονικές πύλες ασφαλείας των

αεροδρομίων των καταστημάτων και τώρα σε πολλές βιβλιοθήκες και αρκετά

26 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 23

23

σχολεία κυρίως στην Αμερική είναι πλέον κοινό στοιχείο του αστικού τοπίου (μαζί με

τις ευρέως διαδεδομένες κλειστού κυκλώματος βιντεοκάμερες) εκφράζοντας έτσι ένα

ελεγχόμενο περιβάλλον μέσω της τεχνολογίας Με ευκολία μπαίνουμε στην

διαδικασία να δούμε αυτές τις μεθόδους στον δημόσιο χώρο ως περιοριστικές για την

ελευθερία μας Αλλά πότε και ποιους ενοχλούν αυτοί οι περιορισμοί Οι ηλεκτρονικές

πύλες των αεροδρομίων μάλλον έχουν μία κατευναστική ιδιότητα ο αποκλεισμός της

παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς διατηρεί την πίστη μας για την ασφάλεια της πτήσης

Οι ηλεκτρονικές πύλες των αεροδρομίων δείχνουν ότι αυτές η εταιρίες στις οποίες

στηριζόμαστε κάνουν τα πάντα για να μας εξασφαλίσουν το αίσθημα της ασφάλειας

Σημαντικό στοιχείο είναι το γεγονός ότι οι κάμερες παρακολούθησης με

ανιχνευτές μετάλλων στα αεροδρόμια στα καταστήματα κλπ είναι σε μεγάλο βαθμό

αντικειμενικές Ο αποκλεισμός δεν βασίζεται στα χαρακτηριστικά ή στο ντύσιμο

αλλά στην παρουσία μετάλλου Αυτό που μετράει είναι η κατοχή κάποιου μεταλλικού

αντικειμένου που θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή για το κοινό που συνωστίζεται

στα αεροδρόμια ή για την κλοπή αγαθών από τα καταστήματα

Σε αυτές τις περιπτώσεις η τεχνολογία στην πραγματικότητα είναι ένα συν

για την δημιουργία δημόσιων χώρων Εν μέρει τα διαχωριστικά αναλαμβάνουν την

ευθύνη για τα άτομα με ροπή προς την παραβατικότητα (Latour 1986)27 να πληρώσω

το εισιτήριο του Μετρό Να κλέψω αυτό το βιβλίο Τα συστήματα ασφαλείας όχι

μόνο μας σώζουν από τέτοια ηθικά διλήμματα αλλά μπορούν να κάνουν έναν χώρο

πιο δημόσιο μία βιβλιοθήκη που μπορείς να έχεις πρόσβαση μόνο με πάσο ή κάρτα

μέλους παραμένει ένα αποκλεισμένο μέρος και δεν λειτουργεί ως δημόσιος χώρος

Μία βιβλιοθήκη που μόνο ελέγχει εάν το βιβλίο νομίμως έχει δανειστεί έχει την

δυνατότητα να εξελιχθεί σε δημόσιο χώρο

Η βιβλιοθήκη του Rotterdam είναι ένα παράδειγμα του πώς μπορεί μία

βιβλιοθήκη να αναπτυχθεί σε δημόσιο χώρο Αυτή η βιβλιοθήκη είναι

ανοιχτή σε όλους Υπάρχει έλεγχος μόνο κατά την έξοδο όπου και

χρησιμοποιείται σύστημα ασφαλείας Το κοινό αποτελείται από άτομα

διαφορετικών ομάδων και κάνει μαζικά χρήση της βιβλιοθήκης Αυτή η

ποικιλότητα των ανθρώπων ο καθένας από αυτούς με τον δικό του τρόπο

κάνει χρήση της βιβλιοθήκης στην αίθουσα των περιοδικών μαζεύονται

27 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 23

24

κυρίως άνδρες ξένης εθνικότητας για να διαβάσουν εφημερίδες άλλων

χωρών νεαροί που σερφάρουν στο internet άνθρωποι που παίζουν σκάκι

στα ειδικά τραπέζια για σκάκι φοιτητές που μελετούν στα πιο

απομονωμένα σημεία της βιβλιοθήκης κλπ Και όλα αυτά σε έναν χώρο που

θυμίζει εμπορικό κέντρο28

Ο Δήμος Ζωγράφου

Ο δήμος Ζωγράφου έκτασης 9000 στρεμμάτων και με 75000 περίπου

κατοίκους υπάγεται σήμερα στο γενικότερο πολεοδομικό συγκρότημα των

Αθηνών και εντάσσεται γεωγραφικά στα ανατολικά προάστια της

πρωτεύουσας Λόγω της εγγύτητάς του με το κέντρο παρουσιάζει παρόμοια

χαρακτηριστικά δόμησης Παρά ταύτα είναι περιοχή πλούσια σε πράσινο που

συγκεντρώνεται κυρίως στους πρόποδες του Υμηττού Ο Δήμος απέκτησε

αξία λόγω της οικοδόμησης της Πανεπιστημιούπολης και της

Πολυτεχνειούπολης με αποτέλεσμα να παρουσιάζει υψηλές τιμές στα

ενοικιαζόμενα διαμερίσματα

Η περιοχή παλιά ήταν δασικό και καλλιεργήσιμο έδαφος με πλούσια

βλάστηση καλλιέργειες δάσος και αλσάκια Στα μέσα του 20ού αιώνα με

την πολεοδόμηση της Αθήνας αναπτύχθηκε η περιοχή Τα δάση της περιοχής

κυρίως με πεύκα βρίσκονται στο νότο νοτιοανατολικό και ανατολικό μέρος

Το 1902 ο Ιωάννης Ζωγράφος βουλευτής στο κόμμα του Θεόδωρου

Δηλιγιάννης αγόρασε μια μεγάλη έκταση από τη χήρα Βουρνάζου και στη

συνέχεια τη ρυμοτόμησε σε οικόπεδα τα οποία πουλούσε με δόσεις 112 δρχ

το μήνα Τα πρώτα σπίτια άρχισαν να κτίζονται στα κτήματα του

laquoΖωγράφουraquo το 1919 Δέκα χρόνια μετά αριθμούσαν 100 Από εκείνους τους

πρώτους οικιστές φτιάχτηκε και ο πρώτος ξύλινος ναΐσκος προς τιμή του

Αγίου Θεράποντα που σήμερα είναι ο επιβλητικότερος στη περιοχή Η νότια

πλευρά του Ζωγράφου ήταν το άλλοτε ρέμα του Χουσεΐν μπεη στη βόρεια

28 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 24

25

πλευρά του οποίου είχε κτισθεί το θεραπευτήριο του Συγγρού Αυτό το ρέμα

καλύφθηκε στις αρχές του 1960 επί Βασιλέως Παύλου

Το 1929 η περιοχή Ζωγράφου έγινε κοινότητα με πρώτο πρόεδρο τον

γιο του Ιωάννη Ζωγράφου τον Σωτήριο Ζωγράφο Το 1947 η κοινότητα

Ζωγράφου ανακηρύχθηκε Δήμος στον οποίο περιλαμβάνονταν οι συνοικίες

Γουδή τα Άνω Ιλίσια (πρώην Καπόνια) τα Ιλίσια παρά την κοίτη του

ποταμού Ιλισού που ξεκίναγε από την Αγία Ελεούσα στη σημερινή συνοικία

της Πανεπιστημιούπολης29

Πάρκο στα Ιλίσια

Μια πράσινη γραμμή ακολουθεί την οδό Μιχαλακοπούλου στα Ιλίσια

ξεκινώντας από την οδό Ηριδανού που διακόπτεται από την οδό Αλκάνος για να

σταματήσει στο ύψος της οδού Αιγινήτου Δ

Αυτή η πράσινη γραμμή φαίνεται να δημιουργήθηκε από τη μία για να

καλύψει την ανάγκη της πόλης για πράσινο κι από την άλλη για να λειτουργήσει σαν

δημόσιο πάρκο Αυτό μπορούμε εύκολα να το συμπεράνουμε από την έντονη και

πυκνή βλάστηση που υπάρχει στον χώρο αλλά και από τα παρελκόμενα αντικείμενα

που έχουν τοποθετηθεί προσπαθώντας να δηλώσουν τη χρηστική τους αξία ενώ

βρίσκονται ατάκτως ερριμμένα καθ όλο το μήκος και το πλάτος του πάρκου Τα

περισσότερα από αυτά τα αντικείμενα είναι αδύνατον να χρησιμοποιηθούν μιας και

βρίσκονται στα πιο δυσπρόσιτα και απίθανα σημεία του πάρκου Η προσβασιμότητα

στο μεγαλύτερο μέρος του είναι πολύ δύσκολη ενώ τον χειμώνα γίνεται δυσκολότερη

με την έλλειψη πλακόστρωσης Το πάρκο ξεκινάει σαν μία νησίδα που όσο ανεβαίνει

πλαταίνει για να καταλήξει στο κύριο κομμάτι της που βρίσκεται μεταξύ των δρόμων

Αλκμάνος και Αιγινήτου Αυτό το κομμάτι του πάρκου είναι αρκετά μεγάλο και

εξοπλισμένο με παγκάκια αγάλματα ένα σιντριβάνι και φυσικά πυκνή βλάστηση Η

επισκεψιμότητα του πάρκου είναι σχετικά περιορισμένη με λίγους ανθρώπους

κυρίως αυτούς που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα Το σιντριβάνι του πάρκου είναι

εξάγωνο αρκετά μεγάλο με έναν πίδακα στο κέντρο που φτάνει στην αποκορύφωση

29 httpelwikipediaorgwikiΖωγραφου

26

του τα 6 με 7 μέτρα ύψος ενώ περιστοιχίζεται από ένα δαχτυλίδι με μικρότερους

πίδακες

Τα γλυπτά του πάρκου χωρίζονται σε τρία ήδη 1) Μινιμαλιστικές γλυπτικές

κατασκευές μικρού μεγέθους που βρίσκονται διάσπαρτες κυρίως από την πλευρά της

οδού Αλκμάνος μέσα στα παρτέρια με τα λουλούδια και τα δέντρα (ο εντοπισμός

τους είναι μάλλον μια περιπέτεια λόγω της οργιώδους βλάστησης στην οποία θα

νόμιζε κανείς ότι δεν έχει επέμβει ανθρώπινο χέρι αλλά και των ίδιων τον γλυπτών

που από κατασκευής μοιάζουν περισσότερο με μικρά τσιμεντένια καθίσματα) 2)

Φορμαλιστικά γλυπτά με επαναλαμβανόμενα μοτίβα που μοιάζουν να είναι

κατασκευασμένα στα τέλη της δεκαετίας του lsquo70 με δομή που θυμίζει τοτέμ και

αναγνωρίσιμες παραστάσεις (μια κουκουβάγια φυτικά μοτίβα κλπ) τοποθετημένα κι

αυτά στα παρτέρια που βρίσκονται στην πλευρά της οδού Αλκμάνος με ελάχιστη

προσβασιμότητα και δυσκολία εντοπισμού τους 3) Μπρούτζινη προτομή μικρού

μεγέθους που βρίσκεται περίπου στο μέσο του τρίτου κατά σειρά μέρους του πάρκου

και είναι και αυτή κρυμμένη πίσω από δέντρα και θάμνους Η προτομή που

φιλοτέχνησε ο Louis Alberto Pantoja το 2000 έγινε προς τιμή του Francisco de

Miranda του επαναστάτη της Βενεζουέλας που γεννήθηκε στο Caracas 28 Μαρτίου

του 1750 και πέθανε στις φυλακές του El Arsenal de la Carraca Cadiz 14 Ιουλίου του

1816

Αυτή η προτομή εγείρει αρκετά ερωτήματα σε σχέση με τον τόπο που

βρίσκεται την λειτουργία που παρέχει αλλά και την ιστορία του απεικονιζόμενου

Η προτομή τοποθετήθηκε στο πάρκο το 2001 σε μία προσπάθεια του δήμου

Αθηναίων να γεμίσει όσο το δυνατόν περισσότερους δημόσιους χώρους με αγάλματα

και προτομές ενόψει των ολυμπιακών αγώνων της Αθήνας του 2004

Χαρακτηριστικά είναι τα άρθρα που δημοσιευτήκαν λίγα χρόνια αργότερα

Όσο για τον Δημήτρη Αβραμόπουλο φάνηκε η προτίμησή του

για τις προτομές με αποκορύφωμα τη δημιουργία του laquoΠάρκου

Ελλήνων Λογοτεχνώνraquo μπροστά από το Πνευματικό Κέντρο Πληθώρα

τέτοιων δωρεών αποδέχθηκε άκριτα ο δήμος Αθηναίων εκείνη την

περίοδο Έτσι εξηγείται και η παρουσία του αγάλματος του στρατηγού

Χοσέ Αρτίγας laquoελευθερωτή της Ουρουγουάηςraquo στη

Μιχαλακοπούλου Στα περισσότερα βάθρα υπήρχε και το όνομα του

27

τότε δημάρχου ακόμα και μέσα στο νόμισμα της στήλης της

laquoΔραχμήςraquo 7 - 0802200430

Η απουσία πολιτικής χαρακτήριζε την πολιτική του Δήμου

Αθηναίων για τα έργα τέχνης σε δημόσιους χώρους Οχι μόνο

πρόσφατα αλλά τουλάχιστον τα τελευταία 30 χρόνια Επί δημαρχίας

Αβραμόπουλου μια καλλιτεχνική επιτροπή που τώρα έχει καταργηθεί

δεχόταν τις προτάσεις για δωρεές έργων στην πλειονότητά τους

αμφιβόλου ποιότητας laquoΚάθε σύλλογος έκανε και μια δωρεά

προσπαθώντας με προτομές να τιμήσει τις προσωπικότητες που

συνδέθηκαν με τον τόπο τουraquo συνεχίζει ο Π Λουκάκος

Προς το παρόν ξεχάστε τα αυτά Η αποδοχή των δωρεών έχει

παγώσει και για το λόγο αυτό τους τελευταίους μήνες δεν έχει

τοποθετηθεί ούτε ένα καινούριο υπαίθριο γλυπτό στην Αθήνα -με

εξαίρεση το άγαλμα του Μεγάλου Αλέξανδρου έργο του Γιάννη

Παππά που ενδεχομένως να τοποθετηθεί απέναντι από το Ρεξ Εχουν

όμως παγώσει και οι διαγωνισμοί και οι αναθέσεις laquoΤο νομοθετικό

πλαίσιο απαγορεύει τις αναθέσεις έργων ακόμα και τον μεγαλύτερο

γλύπτη της Ελλάδας να έχουμε μπροστά μας Αναθεση μπορεί να γίνει

μόνο για ποσό έξι χιλιάδων ευρώ έτσι όμως δεν μπορούμε να μιλάμε

για κάποιο γλυπτό με αξιώσειςraquo διευκρινίζει ο Π Λουκάκος (7 -

08022004)31

Για τον μέσο Αθηναίο πολίτη που επισκέπτεται το πάρκο ο Francisco de

Miranda δεν σημαίνει απολύτως τίποτα και θα ήταν παράδοξο να περιμένουμε κάτι

τέτοιο Άρα γιατί επιλέχθηκε αυτός ο επαναστάτης της Βενεζουέλας για να

διακοσμήσει με την προτομή του έναν δημόσιο χώρο της Αθήνας Και εντέλει ποίος

είναι ο Francisco de Miranda

30 Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=3325212 31 Παρής Σπίνου Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=98141564

28

Francisco de Miranda32

Ο Sebastiaacuten Francisco de Miranda y Rodriacuteguez γνωστός περισσότερο ως

Francisco de Miranda συμμετείχε στην επανάσταση της Βενεζουέλας Παρόλο που τα

σχέδια του για την ανεξαρτησία των ισπανόφωνων αποικιών της Αμερικής απέτυχαν

θεωρήθηκε ως ο πρόδρομος του Simoacuten Boliacutevar που κατά τη διάρκεια του αμερικανό-

ισπανικού πολέμου απελευθέρωσε με επιτυχία μεγάλο μέρος της νοτίου Αμερικής Ο

Miranda έζησε μία ταραχώδη ζωή Ως ιδεαλιστής ανέπτυξε ένα πρωτοποριακό σχέδιο

για να ελευθερώσει και να ενοποιήσει την λατινική Αμερική αλλά οι φιλοδοξίες και

επιδιώξεις του για την ανεξαρτησία της νοτίου Αμερικής απέτυχαν το 1812 τον

παρέδωσαν στους εχθρούς του και μετά από τέσσερα χρόνια το 1816 πέθανε σε

ισπανική φυλακή Παρόλα αυτά δεκατέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο του το

μεγαλύτερο μέρος της ισπανόφωνης Αμερικής ήταν ελεύθερο

Ο Miranda γεννήθηκε μέσα σε μία μεγαλοαστική οικογένεια ο πατέρας του

Sebastian de Miranda Ravelo ήταν εύπορος έμπορος με καταγωγή από τις Κανάριες

Νήσους ενώ και η μάνα του Francisca Antonia Rodriacuteguez de Espinoza καταγόταν από

πλούσια οικογένεια της Βενεζουέλας Ο Miranda πήγε στα καλύτερα ιδιωτικά σχολεία

και στα ακριβότερα κολλέγια ενώ κατά την διάρκεια της φοίτησής του δεχόταν

ρατσιστικά πειράγματα για την καταγωγή του Έτσι δεν απολάμβανε τα οφέλη της

υψηλής κοινωνίας μιας και υπήρχε συνεχής αμφισβήτηση από την αριστοκρατία της

εποχής Σαν αποτέλεσμα αυτής της αποδοκιμασίας ο Miranda παρουσίαζε την εικόνα

του φαντασμένου με πομπώδεις αφηγήσεις και μυθεύματα

Γύρω στο 1771 ο Miranda αγόρασε το αξίωμα του καπετάνιου του ισπανικού

στόλου (όχι κάτι ασυνήθιστο για την εποχή) Ενώ υπηρετούσε ως καπετάνιος δίπλα

στον στρατηγό Juan Manuel de Cajigal y Monserrat (1739-1811) απέκτησε

ενδιαφέρον για τον αγώνα υπέρ της ανεξαρτησίας της ισπανόφωνης Αμερικής

Υπό τον Cajigal ο Miranda συμμετείχε στην μάχη της Pensacola το 1781

υπερασπιζόμενος την ισπανική κυριαρχία σε αυτό που ονομάζουμε σήμερα Florida

των ΗΠΑ Αυτή η συμμετοχή του τού χάρισε το αξίωμα του συνταγματάρχη

32 httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

29

Από το 1791 ο Miranda απέκτησε ενεργό ρόλο στην γαλλική επανάσταση Στο

Παρίσι ήταν φίλος με τον Girondiste Jacques Pierre Brissot και τον Jeacuterocircme Peacutetion de

Villeneuve και για σύντομο χρονικό διάστημα υπηρέτησε σαν στρατηγός στον

επαναστατικό στρατό που διοικούνταν από τον Charles Franccedilois Dumouriez Τον

Απρίλιο του 1793 ο Miranda συνελήφθη και κατηγορήθηκε για προδοσία Στη δίκη

όμως ήταν τόσο ήρεμος και πειθήνιος που κρίθηκε αθώος Παρόλα αυτά οι

κατηγορίες του Marat και των συντρόφων του δεν καταλάγιασαν Συνελήφθη ξανά

τον Ιούνιο του 1793 και φυλακίστηκε

Ο Miranda φαίνεται να επιβίωσε από έναν συνδυασμό ευνοϊκής τύχης και

πολιτικών συμφερόντων υπέρ του η επαναστατική κυβέρνηση απλά δεν μπορούσε να

συμφωνήσει για το τι έπρεπε να κάνει με αυτόν Παρέμεινε στις φυλακές του La Force

ακόμα και μετά από την πτώση του Robespierre τον Ιούλιο του 1794 ενώ

απελευθερώθηκε τον Ιανουάριο του επόμενου χρόνου Πεπεισμένος πλέον ότι η τροπή

που είχε πάρει η επανάσταση ήταν λάθος ξεκίνησε να συνωμοτεί με τους

αριστοκράτες εναντίον των επαναστατών και ταυτόχρονα τού έγινε πρόταση από

αυτούς να ηγηθεί του στρατού τους αλλά για άλλη μια φορά συνελήφθη και

εκδιώχθηκε από την χώρα

Η ζωή του ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τον αγώνα για ανεξαρτησία των

ισπανικών αποικιών στην Λατινική Αμερική Ο Miranda οραματιζόταν μία

ανεξάρτητη αυτοκρατορία η οποία να αποτελείται από όλες τις περιοχές που

βρίσκονταν υπό την κατοχή των ισπανών και των πορτογάλων και να απλώνεται από

τον ποταμό του Μισισιπή μέχρι το Cape Horn Αυτή η αυτοκρατορία θα ήταν υπό την

ηγεμονία μίας βασιλευόμενης οικογένειας που θα ονομαζόταν `Inca` προς τιμή του

ένδοξου ινδιάνικου λαού

Με την βοήθεια της μεγάλης Βρετανίας ο Miranda αποπειράθηκε να εισβάλει

στη Βενεζουέλα το 1806 Το ίδιο διάστημα η Βρετανία ήταν σε πόλεμο με την

Ισπανία και σύμμαχος του Ναπολέοντα Το 1793 ο Miranda πήγε στην Ουάσινγκτον

για να συναντήσει τον πρόεδρο Thomas Jefferson Η συνάντηση έγινε αλλά δεν

υπήρξε καμία ανάμιξη στα σχέδια του Miranda Έτσι άρχισε να οργανώνει κρυφά μία

εκστρατεία για την απελευθέρωση της Βενεζουέλας ναυλώνοντας ένα πλοίο που

ονόμασε Leander προς τιμήν του μεγαλύτερού του γιου

30

Στο Jacmel Haiti ο Miranda απέκτησε άλλα δύο πλοία το Bee και το

Bacchus μαζί με το πλήρωμά τους Στις 12 Μαρτίου στο Jacmel ο Miranda

ανάρτησε την πρώτη σημαία της Βενεζουέλας στο Leander την οποία και είχε

σχεδιάσει μόνος του Στις 28 Απριλίου ο μικρός αυτός στόλος κατελήφθη από τα

ισπανικά πολεμικά πλοία στις ακτές της Βενεζουέλας Μόνο το Leander κατάφερε να

αποδράσει Εξήντα άντρες αιχμαλωτίστηκαν και δικάστηκαν και δέκα από αυτούς

στάλθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα Το Leander με το πλήρωμά του

ανασυντάχθηκαν στα βρετανικά νησιά Barbados και Trinidad Στις 3 Αυγούστου η

εκστρατεία έφτασε στο La Vela de Coro καταλαμβάνοντας το φυλάκιο για πρώτη

φορά σηκώθηκε η σημαία της Βενεζουέλας στα χώματα της Πριν ξημερώσει το

επόμενο πρωινό η εκστρατεία κατέλαβε το Coro αλλά δεν δέχτηκε καμία βοήθεια

από τους κατοίκους της πόλης Υπό την απειλή της ήττας οι άνδρες υποχώρησαν

περιμένοντας ενισχύσεις Συνειδητοποιώντας ότι δεν μπορούσε να κρατήσει άλλο την

πόλη ο Miranda διέταξε τον στρατό του να σαλπάρει ενώ όλον τον επόμενο χρόνο

περίμενε στα νησιά της καραϊβικής για ενισχύσεις που δεν έφτασαν ποτέ Κατά την

επιστροφή του στην Βρετανία ο Miranda βρήκε μεγαλύτερη υποστήριξη από την

βρετανική κυβέρνηση Το 1808 συντάχθηκε και στάλθηκε μεγάλη στρατιωτική

δύναμη για να επιτεθεί στην Βενεζουέλα αλλά η εισβολή του Ναπολέοντα στην

Ισπανία ξαφνικά μετέτρεψε τους Ισπανούς σε σύμμαχους της Βρετανίας και έτσι

έληξε άδοξα και αυτή η προσπάθεια

Όταν τελικά η Βενεζουέλα απέκτησε την ανεξαρτησία της στις 19 Απριλίου

του 1810 στάλθηκε αντιπροσωπεία στην Βρετανία για την αναγνώριση του

νεοσύστατου κράτους Αυτή η αντιπροσωπεία έπεισε τον Miranda να γυρίσει στην

πατρίδα του και την ίδια χρονιά εκλέχθηκε ως αντιπρόσωπος του El Pao της επαρχίας

της Βαρκελώνης Στις 5 Ιουνίου του 1811 καθιερώθηκε επίσημα η τρίχρωμη σημαία

που ο Miranda είχε σχεδιάσει

Στα χρόνια που ακολούθησαν η τύχη του Miranda αλλά και του νεοσύστατου

κράτους δεν ήταν ευνοϊκή Ο στρατός των δημοκρατικών απέτυχε να κατακτήσει

περιοχές της Βενεζουέλας που παρέμεναν υπό το βασιλικό καθεστώς Επιπροσθέτως

η Βενεζουέλα χάνει την ισπανική αγορά και το κύριο εξαγόμενο προϊόν της το κακάο

Αυτό σήμανε την οικονομική κρίση που κυρίως έπληξε τις μεσαίες και χαμηλές

τάξεις χάνοντας τον ενθουσιασμό τους για την δημοκρατία Στης 4 Ιουλίου η

31

Βαρκελώνη τάχτηκε υπέρ του βασιλικού καθεστώτος Η γειτονική Cumanaacute

αποκόπηκε από το δημοκρατικό κέντρο και αρνήθηκε να αναγνωρίσει την

δικτατορική κυριαρχία του Miranda ως στρατιωτικού διοικητή Υπό αυτές τις

συνθήκες μία ισπανική φρεγάτα με διοικητή τον Domingo Monteverde κατάφερε

από μία μικρή ομάδα στρατιωτών που διέθετε να δημιουργήσει έναν μεγάλο στρατό

από οικειοθελείς κατοίκους που τον ακολούθησαν ως την Valencia αφήνοντας τον

Miranda να κατέχει μόνο ένα μικρό μέρος της κεντρικής Βενεζουέλας Στα μέσα

Ιουλίου ο Monteverde είχε καταλάβει την Valencia ενώ ο Miranda έβλεπε ότι η

κατάσταση είχε γίνει απελπιστική Άρχισε τις διαπραγματεύσεις με τον Monteverde

για παύση πυρός στις 25 Ιουλίου του 1812 Παρόλο που στη συμφωνία για παύση

πυρός υπήρχε πολιτική αμνηστία ο Miranda προσπάθησε να διαφύγει από το λιμάνι

του La Guaira με βρετανικό πλοίο Ο συνταγματάρχης των επαναστατών Boliacutevar

κατηγόρησε τον Miranda για προδοσία Έτσι ο Miranda συνελήφθη και παραδόθηκε

στον ισπανικό βασιλικό στρατό

Ο Miranda πέθανε σε κελί των φυλακών Cuatro Torres το 1816 ενώ η

υπόθεση του ακόμα εκκρεμούσε Η ταφή του έγινε σε μαζικό τάφο πράγμα που

καθιστούσε αδύνατη την αναγνώρισή του αφήνοντας άδειο τον τάφο του στο εθνικό

πάνθεον της Βενεζουέλας

Οι περιπέτειες του Miranda μας ταξιδεύουν σε έναν κόσμο πέρα από τον χώρο

και τον χρόνο που μπορεί να μας συναρπάσει με τον εξωτισμό του Η προτομή του

είναι μία ανθρώπινη κατασκευή ένας μηχανισμός που μπορεί να παρακινήσει

κάποιους περαστικούς να ασχοληθούν με τις περιπέτειες και τα κατορθώματά του

δημιουργώντας μία άλλη παράλληλη πραγματικότητα

Αλλά και το ίδιο το πάρκο λειτουργεί σαν μία άλλη παράλληλη

πραγματικότητα προσομοιώνοντας ένα `δεδομένο` φυσικό περιβάλλον ενώ στην

πραγματικότητα είναι μία κατασκευή Η αίσθηση ότι περπατάς στη φύση είναι

ψευδής και παρόλο που το συγκεκριμένο πάρκο με την έλλειψη συντήρησης έχει ένα

λόγο παραπάνω να δίνει αυτή την εντύπωση δεν παύει να είναι ένας

κατασκευασμένος κήπος μία μίμηση

Το πρόβλημα σε αυτούς τους χώρους ξεκίνα από την στιγμή που δεν μπορούν να

χρησιμοποιηθούν ως αυτό που προσομοιώνουν μέσα από μία πραγματική βιωμένη

32

εμπειρία Αντίθετα λειτουργούν σαν προβολή που μας αποσωματοποιεί παρέχοντάς

μας την ελάχιστη διάδραση

Σώμα

Από την στιγμή που γεννιόμαστε μέχρι την στιγμή που θα πεθάνουμε έχουμε

το σώμα μας Δεν μπορούμε να υπάρξουμε χωρίς αυτό έχουμε σάρκα που μπορεί να

τραυματιστεί έχουμε κόκαλα που μπορεί να σπάσουν Ότι αντιλαμβανόμαστε από

τον περιβάλλοντα χώρο προέρχεται από τις αισθήσεις μας δια μέσου του σώματος

μας Οι αισθήσεις μας δεν μπορούν να λειτουργήσουν αυτόνομα

Ο Drew Leder στο βιβλίο του Absent Body (1990) μιλάει για το σώμα και πώς

με αυτό αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο

Με έναν σημαντικό τρόπο το ζωντανό σώμα βοηθά στο να

δομηθεί ετούτος ο κόσμος σαν εμπειρία Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε

το νόημα και την φόρμα των πραγμάτων χωρίς την αναφορά των

σωματικών δυνάμεων δια μέσου των οποίων αντιλαμβανόμαστε (οι

αισθήσεις η κίνηση η γλώσσα οι επιθυμίες) Το ζωντανό σώμα δεν είναι

απλά άλλο ένα πράγμα στον κόσμο άλλα ένας τρόπος αυτός ο κόσμος να

υπάρχει33

Ο Drew Leder μιλάει για ένα σώμα που δρα ένα εμπειρικό σώμα Η

κατασκευή τόπων όπως το πάρκο της Μιχαλακοπούλου αφήνουν το σώμα χωρίς

δράση έξω από την εμπειρία του κόσμου Η αλληλεπίδρασή μας μέσω του σώματός

μας με τον κόσμο αφορά την διαδικασία μιας πρακτικής μάθησης του κόσμου Αν

πράγματι συμβαίνει αυτό γιατί κυρίως ο δυτικός κόσμος κατασκευάζει τόπους που

αποκλείουν την σωματοποιημένη εμπειρία όπως υλικής υπόστασης χώρους ή

ψηφιακούς τόπους που διαχωρίζουν και αποκλείουν το φυσικό σώμα

Κατά τη διάρκεια των σταυροφοριών τον 16ο αιώνα το σώμα

θεωρήθηκε αμαρτωλό και ασταθές λόγω της φθαρτότητάς του Έτσι

ξεκίνησε η `αναζήτηση της βεβαιότητα` (Quest for Certainty) σαν την οδό

33 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990 σελ

33

προς στην αλήθεια που είναι καθολική άχρονη και ανεξάρτητη από τις

ιδιοτροπίες του ανθρώπινου σώματος (Toumin 1990 cited in Shilling 2005

7)34

Τον 17ο αιώνα ο Καρτέσιος αναζητούσε αυτή τη βεβαιότητα Όταν ξύπνησε

από έναν εφιάλτη που βίωσε ως πραγματικό αισθάνθηκε ότι οι αισθήσεις του τον

εξαπάτησαν στο όνειρο Έτσι πείστηκε ότι ήταν πολύ λίγα αυτά για τα οποία

μπορούσε να ήταν βέβαιος γιατί τα πάντα ήταν μία θεϊκή απάτη

Είμαι πεπεισμένος ότι δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο ούτε

ουρανός ούτε γη ούτε πνεύμα ούτε σώμα Μήπως αυτό σημαίνει ότι κι

εγώ δεν υπάρχω Όχι εάν έχω πείσει τον εαυτό μου για κάτι (ή έχω

σκεφθεί το οτιδήποτε) τότε σίγουρα υπάρχω Αλλά υπάρχει κάποιος που

εξαπατά και που κατέχει ανώτερη δύναμη και επιδεξιότητα που

εξεπίτηδες και συνεχώς με εξαπατά Σε αυτή την περίπτωση

αναμφισβήτητα υπάρχω εάν με εξαπατά και τον αφήνω να με εξαπατά

όσο μπορεί τότε θα μου δείξει ότι δεν είμαι ένα τίποτα και έτσι θα

νομίζω ότι είμαι κάτι Οπότε αφού σκέφτηκα διεξοδικά το θέμα πρέπει

να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι αυτή η πρόταση είμαι άρα υπάρχω

είναι απαραιτήτως αληθής όταν τίθεται από μένα ή συλλαμβάνεται από

το μυαλό μου35

Στο τελευταίο μισό του 21ου αιώνα η εξέλιξη των ψηφιακών μέσων ανέπτυξε

αυτόν τον δυϊσμό του Καρτέσιου με την εμφάνιση της δυνητικής πραγματικότητας

Τα σώματά μας στον σύγχρονο ψηφιακό κόσμο είναι ακαθόριστα ενώ αναφέρονται

και ως `απόντα` Η ιδέα του απόντος σώματος ταυτίζεται με την θρησκεία και την

φιλοσοφία του δυτικού κόσμου όπου το πνεύμα μπορεί να υπάρξει διαχωρισμένο

από το σώμα Το σώμα μας στον ψηφιακό κόσμο φαίνεται να είναι απαρχαιωμένο και

να χρειάζεται τεχνολογικά ανεπτυγμένες προσθήκες που να το επεκτείνουν Αυτές οι

επεκτάσεις (VR γάντια VR κασκέτες κλπ) γίνονται μέρος της ενσώματης εμπειρίας

μας

34 Drew Leder The Absent Body όπ σελ 35 httpplatostanfordeduentriesdescartes-epistemology chapter4

34

Αυτές οι προσθήκες στο σώμα παραμένουν για τον καρτεσιανό δυϊσμό

αντικείμενα προσκολλημένα στο σώμα που και αυτό είναι αντικείμενο Η εμπειρία

δια μέσου των αντικειμένων ενεργοποιείται με τον νου Το μυαλό επιτυχώς

δραπετεύει από το σώμα και ταξιδεύει στον κόσμο ανεξάρτητα

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη36

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη είναι ένα διήγημα του συγγραφέα και φιλόσοφου

Στανισλάβ Λεμ Το διήγημα μιλάει για έναν βασιλιά και τον υπήκοό του ένα ρομπότ

που τον μεταφέρει σε ψηφιακά όνειρα προσομοιωμένες πραγματικότητες και

όμορφες πριγκίπισσες

Ο πόθος του βασιλιά Φερμουάριου να βρει την όμορφη πριγκίπισσα Ανείπωτη

τον οδήγησε σε μία καλύβα όπου κατοικούσε ένας άνθρωπος με πατριαρχικό

παρουσιαστικό

laquoΓυρεύεις την Ανείπωτη άθλιε κακομοίρη Και όμως ξέρεις πλήρως καλώς

ότι δεν έχει ζήσει καθόλου αυτά τα τελευταία πεντακόσια χρόνια και

επομένως ότι το πάθος σου είναι μάταιο και ασύμφορο Το μόνο που μπορώ

να κάνω για σένα είναι να σου επιτρέψω να τη δεις όχι βέβαια στην σάρκα

άλλα σ` ένα λογικά πληροφοριακό αντίγραφο ένα μοντέλο που είναι

ψηφιακό και όχι φυσικό στοχαστικό και όχι πλαστικό εργοδικό και λίαν

εξησφαλισμένα ερωτικό και όλα αυτά εις το Μαύρο Κιβώτιον που

κατασκεύασα τις ώρες της σχόλης μου με ότι πιο πρόχειρο βρήκα μπροστά

μουraquo

Η υπόσχεση του άνδρα ο βασιλιάς να δει την πριγκίπισσα σε αυτόν τον

προσομοιωμένο κόσμο είναι δελεαστική

laquoΑχ δείξε μου την δείξε μου την αμέσωςraquo φώναξε ο Φερμουάριος

ανατριχιάζοντας ολόκληρος Ο πατριάρχης έκανε laquoναιraquo με το κεφάλι έψαξε

36 Χοφσταντφερ Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993 Στανισλάβ Λεμ κεφ 6 Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ 117

35

στον αρχαίο τόμο για να βρει τις συντεταγμένες της πριγκίπισσας μετέφερε

την ίδια κι ολόκληρο το Μεσαίωνα σε διάτρητα δελτία κατέγραψε το

πρόγραμμα κατέβασε το διακόπτη σήκωσε το καπάκι του Μάυρου

Κιβώτιου

laquoΣκύψε να δειςraquo

Ο βασιλιάς έσκυψε κοίταξε και είδε ναι τον μεσαίωνα τέλεια

προσομοιωμένο εντελώς ψηφιακό και μη γραμμικό και να η Δανδηλία το

Παγοδάσος το παλάτι με τον Ηλιόπυργο το Ορνιθοτροφείο-Που-

Χλιμίντριζε ο Θησαυρός με τα Εκατό Μάτια Και να η ίδια η Ανείπωτη που

περπατούσε αργά στοχαστικά στην προσομοίωση του κήπου της και τα

κυκλώματά της λαμπύριζαν κόκκινα και χρυσαφιά καθώς έκοβε

προσομοιωμένα λουλούδια και υπό τον ήχο προσομοιώσεις τραγουδιών Ο

Φερμουάριος ανίκανος να περιορίσει περισσότερο τις ορμές του πήδηξε στο

Μάυρο Κουτί και ξετρελαμένος όπως ήταν προσπάθησε να μπει στον

κομπιουτερικό εκείνο κόσμο Ο πατριάρχης όμως γρήγορα έσβησε το ρεύμα

έδωσε μία σπρωξιά στον Βασιλιά και τον γκρέμισε στη γη και είπε

laquoΤρελέ Θέλεις να επιχειρήσεις το ακατόρθωτο Γιατί κανένα πλάσμα

φτιαγμένο από ύλη δεν μπορεί να μπει σ` ένα σύστημα που δεν είναι τίποτα

άλλο παρά η ροή και ο στρόβιλος αλφαριθμητικών στοιχείων ασυνεχών

συνδυασμών ακέραιων αριθμών το αφηρημένο υλικό από το οποίο είναι

φτιαγμένα τα ψηφίαraquo

laquoΜα εγώ θέλω θέλωraquo έσκουξε ο Φερμουάριος εκτός εαυτού και χτύπησε

το κεφάλι του στο Μαύρο Κουτί τόσο δυνατά που έκανε αυλάκιά στο

μέταλλο

Η επιθυμία του βασιλιά Φερμουάριου δεν μας είναι και τόσο ξένη οι ψηφιακοί

κόσμοι από την αρχή της δημιουργίας τους μας υποσχέθηκαν έναν κόσμο που μέχρι

τώρα τον βλέπαμε σε άλλα μέσα όπως το σινεμά αλλά μόνο από τις καρέκλες μας

Το ενδεχόμενο να μπορούμε να δράσουμε σε αυτούς τους χώρους εξάπτει την

φαντασία μας για εμπειρίες δίχως φυσικά όρια και φόβους επιβίωσης που αφορούν τη

σωματική μας ακεραιότητα

36

Τι γίνεται όμως με το αντάλλαγμα που πρέπει να καταβάλουμε για να βιώσουμε

αυτούς τους κόσμους

laquoΑν είναι τόσο αναλλοίωτος ο πόθος σου τότε υπάρχει ένας τρόπος με τον

οποίο μπορώ να σε συνδέσω με την πριγκίπισσα Ανείπωτη αλλά πρώτα θα

πρέπει να αποχωριστείς την παρούσα μορφή σου γιατί θα σου πάρω τις

συντεταγμένες σου και θα σε κάνω πρόγραμμα άτομο προς άτομο και θα

τοποθετήσω την προσομοίωσή σου σ` αυτόν τον μεσαιωνικά πλασμένο

κόσμο τον πληροφοριακό και αναπαραστατικό και εκεί θα μείνει

αντέχοντας όσο τα ηλεκτρόνια τρέχουν μέσα σ` αυτά τα σύρματα και πηδούν

από κάθοδο σε άνοδο Εσύ όμως όπως στέκεσαι τώρα μπροστά μου θα

εκμηδενιστείς έτσι ώστε η μόνη σου ύπαρξη θα είναι με τη μορφή δεδομένων

πεδίων και δυναμικών στατιστική ευρετική και απόλυτα ψηφιακήraquo

Εδώ εγείρεται το θέμα της ατομικής ταυτότητας Όταν κάνουμε ταξίδια σε αυτούς

τους κόσμους παραμένουμε οι ίδιοι Το θέμα είναι περίπλοκο γιατί σε αυτόν τον

δυϊσμό του σώματος και νου η ατομική ταυτότητα παύει να ανήκει και στα δύο

ισότιμα

laquoΑυτό είναι πολύ δύσκολο να το πιστέψει κανείςraquo είπε ο Φερμουάριος laquoπώς

θα ξέρω πως δημιούργησες τη δική μου προσομοίωση και όχι κανενός

αλλουνούraquo

Ο πατριάρχης προσπάθησε να δείξει στον μπερδεμένο βασιλιά ότι πράγματι

θα ήταν αυτός και όχι κάποιος άλλος Αλλά και πάλι ο βασιλιάς είχε

αμφιβολίες

laquoΝαι ναι καταλαβαίνωraquo είπε ο βασιλιάς laquoΚαι πάλι όμως είναι μονάχα το

πανομοιότυπο μου και όχι εγώ ο ίδιος αφού εγώ είμαι εδώ και δεν είμαι μέσα

στο Κιβώτιοraquo

laquoΌταν σε δω κλειδομανταλωμένο στην αγκαλιά της αγαπημένης σουraquo του

είπε ο πατριάρχης laquoθα φροντίσω να μην υπάρχεις εις διπλούν ένας εδώ κι

ένας εκεί μέσα στο Κιβώτιο Θα μεταχειριστώ μια μέθοδο παλιά μεν και

37

πρωτόγονη αλάνθαστη όμως γι` αυτό σκύψε λιγάκι αν έχεις την

καλοσύνηhellipraquo

Στην πραγματικότητα εάν συνέβαινε αυτό σε όλους μας και χάναμε την

σωματική μας υπόσταση τότε όλοι η δυτική φιλοσοφία και θρησκεία θα πανηγύριζε

για το κατόρθωμά της Το μιαρό σώμα που τόσο απεχθανόμαστε θα καταστρεφόταν

για πάντα και σύμφωνα με τον δυτικό πολιτισμό το πνεύμα επιτέλους θα

απαλλασσόταν από τα βάρη της ύλης

laquoΠρώτα δείξε μου άλλη μία φορά την Ανείπωτή σουraquo είπε ο βασιλιάς laquoΈτσι

για να σιγουρευτώhellipraquo

Ο σοφός ανασήκωσε το καπάκι του Μαύρου Κιβωτίου και του έδειξε την

Ανείπωτη Ο βασιλιάς την κοίταξε την ξανακοίταξε και τελικά είπε laquoΗ

περιγραφή του αρχαίου βιβλίου είναι πολύ υπερβολική Δεν είναι άσχημη

βέβαια αλλά ούτε κατ` ιδέαν τόσο ωραία όσο έλεγε το χρονικό Λοιπόν τώρα

σ` αφήνω γέρο σοφέhellipraquo

Και πήγε να φύγει

laquoΠου πάς θεότρελεraquo φώναξε ο πατριάρχης σφίγγοντας το σφυρί στα χέρια

του γιατί ο Βασιλιάς είχε φτάσει πια στην πόρτα

laquoΌπου να `ναι αλλά όχι μέσα στο Κιβώτιοraquo είπε ο Φερμουάριος και το

έβαλε στα πόδια

Γιατί ο βασιλιάς δεν έμεινε τελικά στην αγαπημένη του πριγκίπισσα αλλά το

έσκασε φοβισμένος και κατατρεγμένος

Ο Vilem Flusser στο κείμενο του laquoΗ ψηφιακή φαινομενικότηταraquo αναφέρει την

δυσπιστία ως την άμεση αντίδρασή μας απέναντι σε ότι είναι κατασκευασμένο από

τον άνθρωπο για να μιμείται

Εντούτοις στο ερώτημα περί της δυσπιστίας μας απέναντι σ`

αυτούς τους εναλλακτικούς κόσμους υπάρχει και ένα άλλο είδος

απάντησης Αυτή η απάντηση βασίζεται στο γεγονός ότι πρόκειται για

38

κόσμους που εμείς οι ίδιοι έχουμε σχεδιάσει και όχι για κάτι που μας έχει

παρασχεθεί όπως ο περιβάλλον κόσμος Οι εναλλακτικοί κόσμοι δεν είναι

κάτι το δεδομένο [Daten] αλλά κάτι το τεχνητά κατασκευασμένο [Fakten]

Η δυσπιστία μας προκύπτει από το ότι στέκουμε γενικότερα καχύποπτοι

απέναντι στην τέχνη και σε καθετί τεχνητό Η laquoτέχνηraquo είναι ωραία αλλά

μετατρέπεται σε ψεύδος αμέσως μόλις εξεταστεί υπό το φως της έννοιας

της laquoφαινομενικότηταςraquo37

Για τον Vilem Flusser ο πατριάρχης θα ήταν ένας laquoτεχνοκράτηςraquo ένας

laquoλειτουργός των μέσωνraquo και οι κόσμοι που κατασκευάζει σχεδιασμοί-προβολές

[Projekte] της κυρίαρχης ελίτ

Όμως αν ο πατριάρχης στην ιστορία με την Πριγκίπισσα Ανείπωτη ήταν θεός

και το Μαύρο Κιβώτιο δεν ήταν απλά ένα τέχνασμα που κατασκευάζει σχεδιασμούς-

προβολές αλλά μία θεϊκά δεδομένη [Daten] δημιουργία όπως ο παράδεισος τότε θα

δεχόταν ο Φερμουάριος να μετατραπεί σε ψηφία με τίμημα να χάσει την υλική του

υπόσταση και να μετατραπεί κι αυτός σε σχεδιασμό-προβολή

Συμπέρασμα

Η προσαρμογή του περιβάλλοντος στις ανάγκες μας είναι κατ` εξοχήν

μέθοδος που χρησιμοποιούμε για την επιβίωσή μας απέναντι στο μεγάλο μας

αντίπαλο που δεν είναι άλλος από την ίδια τη φύση Η εκτίμηση μας για τη φύση

υπήρξε μόνο δια μέσου της αναπαράστασής της Η προσομοίωση μιας ασφαλούς και

ελεγχόμενης φύσης ταυτίστηκε με την έννοια του κήπου Η βιβλική Εδέμ είναι ο

κήπος που δεν κρύβει τίποτα απειλητικό για τον Αδάμ και την Εύα μιας και όλα είναι

κατασκευασμένα σε απόλυτη αρμονία

Τα χωριά και έπειτα οι πόλεις που κάποτε κατασκευάστηκαν για να

προστατέψουν τον άνθρωπο από την αγριότητα της φύσης τώρα έγιναν και αυτά

χαοτικά και απειλητικά Όσο μεγαλώνουν οι πόλεις τόσο αυξάνονται οι κήποι

37 Vilem Flusser laquo Η ψηφιακή φαινομενικότηταraquo στον τόμο Digitaler Schein Aumlsthetik der elektronischen Medien (Επιμ) Florian Rotzer Suhrkamp Frankfurt am Main 1991 μτφρ Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης σελ 2

39

φτάνοντας στις μέρες μας να χάσουν τον ιδιωτικό τους χαρακτήρα και να

μετατραπούν σε δημόσια πάρκα

Το πάρκο στα Ιλίσια είναι ένα πράσινο ξέφωτο που δεν προσομοιώνει μόνο

μία φύση αλλά και άλλες εμπειρίες όπως την ιστορία του De Miranda διαμέσου της

προτομής του που κοσμεί το πάρκο Αλλά είμαστε εμείς σε θέση να κατανοήσουμε

μνημεία που ενώ παραδοσιακά αφορούν πρόσωπα και ιστορίες της εθνικής μας

συνείδησης παρουσιάζουν και ήρωες εξωτικών χωρών

Είναι τα σώματα μας `κατασκευασμένα` για να μπορούν να αντιδρούν σε

αυτές τις προσομοιωμένες εμπειρίες

Είμαστε σε θέση να βιώσουμε αυτή την πράσινη λωρίδα ως φύση και τις

παράλληλες πραγματικότητες που μας προσφέρει

Φαίνεται σαν να έχουμε χάσει την σωματική και νοητική ικανότητα επιβίωσης

στην φύση θέλουμε να βιώσουμε την εμπειρία της αλλά μόνο με την χρήση ενός

ενδιάμεσου που θα μας παρέχει κάποια ασφάλεια

Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της

κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι

η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με

επίδοξους σπεσιαλίστες της επιβίωσης στην αγρία φύση να επιδιώκουν να μας

δείξουν τρόπους και τεχνικές που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για να

παραμείνουμε ζωντανοί στην απίθανη περίπτωση που βρεθούμε εγκαταλελειμμένοι

και αβοήθητοι στις αντίξοες συνθήκες που μας προσφέρει η φύση (Στο `Man Vs

Wild` προταγονιστή ο Bear Grylls που είναι εξοικειωμένος στις ακραίες καταστάσεις

Σαν ένας από τους νεότερους που έχουν αναρριχηθεί στο Έβερεστ και ένας από τους

λιγοστούς που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς την εξαντλητική εκπαίδευση για

λογαριασμό της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων)38 Έτσι αυτοί οι πρωταγωνιστές

38 httpdscdiscoverycomvideosman-vs-wild-scary-survival-moments

-Παρόμιας θεματικής τηλεοπτικές εκπομπές είναι οι Out of the Wild The Alaska Experiment Life or Death Game Jungle Life or Death Game Lost at Sea Everest Razors Edge κλπ

40

τρέφοντε με σκουλήκια φτιάχνοντας καταφύγια από κλαδιά αψηφώντας χαμηλές ή

υψηλές θερμοκρασίες με το παγκόσμιο τηλεοπτικό κοινό να παρακολουθεί με αγωνία

τις περιπέτειες τους βιώνοντας διαμέσου αυτών την περιπέτεια και την αγωνία αλλά

πάντα μέσα από την ασφάλεια του σαλονιού τους

Η χρήση του `μέσου` για την κυριαρχία απέναντι στην φύση από την αρχή της

ύπαρξής μας και στην συνέχεια για την οργάνωση και την επικοινωνία των κοινωνιών

μας έπαιξε μεγάλο ρόλο στην εικόνα που έχουμε σήμερα για τον κόσμο Αυτοί οι

σπεσιαλίστες της επιβίωσης είναι το `μέσο` για να βιώσουμε την άγρια φύση που

τόσο φοβόμαστε αλλά και που τόσο μας ελκύει

Το πάρκο στα Ιλίσια έχει σαν στόχο να παίξει κι αυτό τον ρόλο του `μέσου`

που θα μας ενώσει με την φύση αλλά δεν τα καταφέρνει ούτε στο ελάχιστο σε σχέση

με αυτά τα show της τηλεόρασης Αυτό φαίνεται από την επισκεψιμότητα του πάρκου

που είναι από ελάχιστη έως μηδενική Μήπως με τη σειρά του το πάρκο όπως και η

άγρια φύση χρειάζεται ένα μέσο που να μας επιτρέπει μία μεγαλύτερη

αλληλεπίδραση άρα μία πιο βιωματική εμπειρία

Παροχέας διάδρασης πάρκων

Ο `παροχέας διάδρασης πάρκων` είναι μία διαδραστική μηχανή που επιτρέπει στον

χρήστη της να βιώσει τις χαρές που μπορεί να του προσφέρει ένα πάρκο και ακόμη

περισσότερα Η ψηφιακή προσομοίωση υψηλού επιπέδου του πάρκου στα Ιλίσια με

όλες τις λεπτομέρειες αλλά και τα στοιχεία που το απαρτίζουν (σιντριβάνι προτομή

όλα τα είδη φυτών κλπ) προσφέρει την απόλυτη εμπειρία μίας βόλτας στο πάρκο

Ταυτόχρονα το μηχανικό του μέρος παρέχει μία ολοκληρωμένη σωματική εμπειρία

με κίνηση όλου του σώματος προς όλες τις κατευθύνσεις για μία βόλτα που θα μείνει

αξέχαστη για σας την οικογένεια αλλά και το κατοικίδιο σας

41

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture

Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection

Washington DC 2002

2 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990

3 Emily Brady Aesthetics of the natural environment Εκδόσεις

Edinburgh Edinburgh University Press 2003

4 Francisco de Miranda

httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

5 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο

Μετάφραση Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος

Δασκαλοθανάσης Εκδόσεις Ποταμός 2005

6 Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance

Gardens

httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

7 Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-

Jacques_Rousseau

8 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain

NAi Publishers 2001

9 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις

Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC

1999

10 Paul Skinner Embodied Interaction Iollie therefore I exist b-DAT

University of Plymouth 2006

11 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία Μετάφραση

Μυλωνάκη Ευγενία Εκδόσεις Εκκρεμές 2003

12 Vilem Flusser Η ψηφιακή φαινομενικότητασυμπεριλαμβάνεται στο

συλλογικό τόμο (Επιμ) Florian Rotzer Digitaler Schein Aumlsthetik

der elektronischen Medien Suhrkamp Frankfurt am Main 1991

Μετάφραση Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης

Βερσαλλίες httpelwikipediaorgwikiβρσαλλίες_(παλάτι)

42

13 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής

Μετάφραση Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998

14 Μισέλ Ουελμπέκ Τα στοιχειώδη σωματίδια Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον

της Εστίας Μετάφραση Αλέξης Εμμανουήλ 2007Χοφσταντφερ

Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και

στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου

Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993

  • Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ34
  • Συμπέρασμα σελ38
  • Συμπέρασμα
  • Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με επίδοξους σπεσιαλίστε
    • Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990
      • Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm
      • Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau
Page 13: Μάκης Κυριακόπουλος διπλωματικη εργασία

13

Η κουζίνα ή ο λειτουργικός κήπος σε αντίθεση με τον κήπο για

ευχαρίστηση παρέχουν φαγητό και ιαματικά βότανα όπως διασκορπισμένα

φυτά στο πάτωμα για την καταστροφή των εντόμων και άλλους σκοπούς που

αφορούν το νοικοκυριό14

Οι κήποι που η λειτουργία τους αφορούσε μόνο την ευχαρίστηση και την

διασκέδαση (pleasure garden) έκαναν την εμφάνισή τους μετά τον δέκατο τέταρτο

αιώνα

Στους πίνακες της εποχής όπως το Jardins d`amour βλέπουμε έναν άνθρωπο

ακουμπισμένο επάνω σε ένα σιντριβάνι να παίζει λαούτο ενώ μία γυναίκα

τραγουδάει Η σκηνή παγιδεύει κάτι από την μεγαλόπρεπη ατμόσφαιρα ενός

μεσαιωνικού φλερτ

Παρόλη την μεγαλοπρέπεια τέτοιων σκηνών ο μεσαιωνικός κήπος ήταν πάντα

κλειστός εσωτερικός οχυρωμένος σαν μια ολότητα που προσομοιώνει έναν

ολόκληρο κόσμο

Όλα αυτά όμως άλλαξαν στον αναγεννησιακό κήπο που αντανακλούσε την

επιθυμία του ανθρώπου για μία εξημερωμένη φύση Τεράστιες κατασκευές

σμιλεύονταν σε ταράτσες όπου το νερό αναπτυσσόταν σε διαδοχικά σιντριβάνια

λίμνες σπηλιές και ρυάκια ενώ φυτά από τον Νέο Κόσμο εμπλούτιζαν την παλέτα

για την δημιουργία μίας νέας μορφής κήπου με διακοσμητικά κλαδέματα παρτέρια

δεμένα σαν κόμπο κλπ Αυτές οι νεωτεριστικές σκηνές με γραμμική προοπτική

δημιουργήθηκαν με άξονα τον έλεγχο του βλέμματος για μία καδραρισμένη θέα

Η αληθινή ψυχαγωγία σε κήπους εμφανίζεται με την Ελισάβετ Ά όταν ο

μεγάλος κήπος στην καινούρια έπαυλη που είχε ανεγερθεί μετατράπηκε σε πάρκο

διασκέδασης Η ίδια γράφει το 1591 laquoΕλάτε να απολαύσετε τους περίπατους [hellip]

ευχαριστηθείτε με τους πιο εκλεπτυσμένους μουσικούςraquo15

Στην Γαλλία η πιο παλαιά καταγεγραμμένη γιορτή που έγινε σε κήπο ήταν το

1564 μαζί με άλλες δραστηριότητες που τότε λέγονταν `μεγαλοπρεπείς`

(magnificences) στο μεγάλο αναγεννησιακό παλάτι του Fontainebleau Εκεί σε ένα

14 Medieval and Renaissance Gardens Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

15 Βλ The landscape garden in France httpwwwgardenvisitcomhistory_theorygarden_landscape_design_articleseuropelandscape_garden_france

14

από τα κανάλια που είχαν διανοίξει χαρακτηριστικό του νέου τύπου κατασκευής

κήπων σειρήνες ξεπρόβαλαν μπροστά στον νέο βασιλιά Κάρολο ΙΧ σημάδι ειρήνης

που υποσχόταν ότι θα έφερνε μία χώρα πρόσφατα εμπλεκόμενη σε πόλεμο

Τέτοιου είδους γιορτές θα πρέπει να γίνονταν και σε παλαιότερες εποχές μιας

και ο κήπος προσέφερε καταφύγιο ενώ αντιπροσώπευε κάθε ψευδαίσθηση για τον

χριστιανικό παράδεισο αλλά και για την κλασική χρυσή εποχή της αρχαιότητας Ο

κήπος έτεινε προς την `υψηλή` τέχνη αποκαθιστώντας την φυσική τάξη προτού αυτή

ανατραπεί από τον Αδάμ και την Εύα

Βερσαλλίες

Το μεγαλύτερο παράδειγμα αυτού του τύπου κήπων βρίσκεται στις

Βερσαλλίες το πιο λαμπρό παλάτι της Ευρώπης16 Μέχρι το 1660 οι Βερσαλλίες

ήταν ένα απλό μικρό παλάτι που χρησίμευε κυρίως ως καταφύγιο κυνηγιού για την

αγαπημένη ασχολία των βασιλιάδων εκείνης της εποχής Μετά το 1660 ο βασιλιάς

Λουδοβίκος ΙΔ αποφάσισε να προεκτείνει το παλάτι και όχι να κατεδαφίσει το αρχικό

κτίριο με σκοπό οι Βερσαλλίες να γίνουν βασιλικό ανάκτορο το 1661 Μέχρι το 1685

είχε τελειώσει το μεγαλύτερο μέρος των εργασιών και στα τέλη του 18ου αιώνα το

ανάκτορο είχε πάρει την σημερινή του μορφή Η συνολική πρόσοψη που κοιτάει προς

τους κήπους έχει μήκος 570 μέτρα Κατά την διάρκεια των εργασιών εργάζονταν ως

και πάνω από 20000 εργάτες στις Βερσαλλίες κάτι πρωτάκουστο για την εποχή

εκείνη Αλλά και όταν τελείωσαν οι εξωτερικές εργασίες πραγματοποιούνταν

συνεχώς εσωτερικές αλλαγές κυρίως στον 18ο αιώνα όπως αλλαγές δωματίων και

αλλαγές στη διακόσμηση ανάλογα με την μόδα της εποχής

Το ανάκτορο των Βερσαλλιών είναι γνωστό και για τους τεράστιους κήπους

του μαζί με πολλά σιντριβάνια και αγάλματα Είναι ένας από τους μεγαλύτερους

κήπους της Ευρώπης με συνολική έκταση που φτάνει τα 800 εκτάρια Στα

σιντριβάνια και στα αγάλματα είναι αποτυπωμένη η ελληνική μυθολογία όπως και

στο εσωτερικό του ανακτόρου Ο συνολικός κήπος των Βερσαλλιών απλώνεται σε 3

επίπεδα πίσω από το παλάτι και είναι η συνέχιση της αρχιτεκτονικής του παλατιού

Όπως και το ανάκτορο έτσι και οι κήποι έχουν ως σκοπό να τιμήσουν τον βασιλιά και

την χώρα του Τα μεγάλα ποτάμια της Γαλλίας προσωποποιούνταν σε αγάλματα

16 httpelwikipediaorgwikiβερσαλλίες_(παλάτι)

15

Μπροστά από το Μεγάλο Κανάλι ένα τεράστιο κανάλι σε σχήμα σταυρού βρίσκεται

το σιντριβάνι του Απόλλωνα το πιο μεγαλοπρεπές από όλα τα σιντριβάνια των

Βερσαλλιών

Για την κατασκευή του Μεγάλου Καναλιού πέθαναν χιλιάδες εργάτες είτε από

ατυχήματα είτε από ελονοσία Το Μεγάλο Κανάλι από μόνο του είναι 240 στρέμματα

Για την παροχή νερού στα 55 σιντριβάνια χρειαζόταν ένα καλό αρδευτικό σύστημα

Η μηχανή του Μαρλί ήταν ένα τεχνολογικό θαύμα για την εποχή καθώς διοχέτευε τα

νερά του ποταμού Σηκουάνα στους κήπους των Βερσαλλιών Αλλά από την άλλη τα

σιντριβάνια δεν γινόταν να έχουν συνεχώς νερό καθώς οι ποσότητες δεν επαρκούσαν

Στον κήπο βρίσκονταν και δύο άλλα κτίρια το Μεγάλο Τριανόν χτισμένο από

πορσελάνη και το Μικρό Τριανόν Αυτοί οι χώροι πρόσφεραν στην βασιλική

οικογένεια ξεκούραση και χαλάρωση

Κατά την διάρκεια του δέκατου ογδόου αιώνα φαινόταν ότι στην Αγγλία και

στην Γαλλία υπήρχε η ιδέα του `φυσικού` και η επιστροφή σ` αυτό Ήταν `φυσικό` ο

κόσμος να απολαμβάνει τους κανόνες και τους νόμους που εξέδιδε η κυβέρνηση

όπως ήταν `φυσική` η δίψα για γνώση Πίστευαν επίσης ότι ή τέχνη και η

διακόσμηση θα έπρεπε να ήταν πιο `φυσικά` Αυτό που μπήκε πρώτο στην λίστα του

`εκμοντερνισμού` ήταν ο σχεδιασμός των κήπων17

Το 1761 ο Jean-Jacques Rousseau εξέδωσε μία νουβέλα με απίστευτη

απήχηση την Julie ou la Nouvelle Heloise στην οποία κριτίκαρε τους παλαιού τύπου

κήπους της Γαλλίας για την μη φυσικότητα τους και το λανθασμένο γούστο του

μεγαλείου (false taste of grandeur)18

Αυτή η αλλαγή του γούστου από μία επιβεβλημένη διάταξη σε μία άλλη ποιο κοντά

στην φύση θεωρήθηκε ότι θα ξανάφερνε την πραγματική ομορφιά

Ήδη ο ηγεμόνας Puumlckler στο ίδιο πνεύμα αποκάλεσε το πάρκο

που ήταν προορισμένο να έχει τον laquoχαρακτήρα της ελεύθερης φύσης και

του τοπίου της υπαίθρουraquo ένα laquoόλον που αποκλίνει πολύ ουσιαστικάraquo

17 Βλ Michel conan Prespectives on Garden Histories σελ 163 18 Βλ httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau

16

από τον κήπο ενώ το πάρκο είναι μία laquoσυμπτυγμένη εξιδανικευμένη

φύσηraquo ο κήπος παραμένει απλώς laquoμία πιο εκτεταμένη κατοικίαraquo19

Το Γερμανικό πάρκο του 20ου αιώνα

Στης αρχές του 20ου αιώνα ο κήπος και το πάρκο αποτέλεσαν ένα από τα

σημαντικότερα όπλα προπαγάνδας για τους Γερμανούς Ναζί Ένας από τους

αρχιτέκτονες κήπων που ασχολήθηκε με το θέμα ο γερμανός εθνικοσοσιαλιστής

Willy Lange στο βιβλίο του που εκδόθηκε το 1907 Gartengestaltung der Neuzeit

(Σχεδιασμός κήπων σε σύγχρονους καιρούς) παρουσιάζει τον γερμανικό λαό να

συνδέεται γενετικά με το τοπίο και την φύση της χώρας του Κατ` αυτόν ο

σχεδιασμός δημόσιων κήπων είχε θεμελιώδη σημασία για την διατήρηση της

καθαρότητας της φυλής των Γερμανών Σύμφωνα με τον Lange η τέχνη της

κηπουρικής πρέπει να προάγει κριτήρια για την `οικολογία των φυτών` σε σχέση με

το φυσικό τους περιβάλλον

Ο Lange εκτιμούσε τα πάρκα και τους κήπους της Αγγλίας γιατί όπως έλεγε

βρίσκονται σε αρμονία με τα χαρακτηριστικά της γερμανικής φυλής που είχε

απορρίψει προηγούμενους τύπους κήπων μιας και κρίθηκαν ακατάλληλοι για τις

βόρειες φυλές Για τον Lange οι άλλοι κήποι των Ιταλών και των Γάλλων

οφείλονταν σε διαφορετικά φυλετικά χαρακτηριστικά

Η διαφορά μεταξύ του `επίσημου` γαλλικού και `ανεπίσημου` αγγλικού

στυλ κήπων αφορά περισσότερο μία βαθιά διαφορετική κοσμοθεωρία

(weltanschaungen) και αυτό προκύπτει από την διαφορά της ψυχής των δύο

φυλών γιατί στην ψυχή της η κάθε φυλή έχει ριζωμένα όλα τα

συναισθήματα και τις πράξεις της Το στυλ του γαλλικού κήπου αφορά την

έκφραση των νότιο-αλπικών μεσογειακών φυλών ενώ ο αγγλικός κήπος

αναπτύσσεται από το αναβιωμένο αίσθημα της βόρειο-αλπικής φυλήςhellip με

έναν ασυνείδητο τρόπο ο βόρειος άνθρωπος `διαμαρτυρήθηκε` στο Puckler

19 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο μετ Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος Δασκαλοθανάσης εκδόσεις Ποταμός σελ 94

17

(κήπος της Γερμανίας) ενάντια στο μη βόρειο πνεύμα της ζωής στον

κήπο20

Στο δοκίμιο του laquoPuckler und der Muskauer (Τα πάρκα Puckler και Muskau)

1935raquo δύο χρόνια μετά την επικράτηση των εθνικοσοσιαλιστών στην Γερμανία ο

αναγνωρισμένος ιστορικός των κήπων Franz Hallbaum επαινούσε το ενδιαφέρον των

εθνικοσοσιαλιστών για την ιστορία των κήπων λέγοντας ότι

Μέχρι πρότινος ο σχεδιασμός των εξωτερικών χώρων και μαζί με

αυτόν οι μεγάλες ιστορικές δημιουργίες που τον αφορούσαν δεν ήταν

πολύ δημοφιλείς και συγκεκριμένα μεταξύ αρχιτεκτόνων και

αρχιτεκτόνων κήπουhellip ο χώρος του κήπου είχε απορριφθεί ως

ρομαντικός και συναισθηματικός (Gewgaw) που αφορούσε μόνο έναν

άτεχνο νατουραλισμό Πιστεύουμε ότι στις μέρες μας αυτό που συνδέει

όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες σε σχέση με την φυλή το αίμα και το

χώμα θα επανακαθιδρυθούν μαζί με την εκτίμηση που αξίζουν οι κήποι

Στην πραγματικότητα αυτή είναι η `έκφραση της φύσης μας` Γιατί η

ανάπτυξη των κήπων και ο αγώνας ενάντια στον συνηθισμένο `γαλλικού

τύπου` κήπο του 18ο αιώνα αφορούσε την βαθιά έκφραση της φυλής και

της συνδέσεις της με την φύση Ο βόρειος άνθρωπος με το πανθεϊστικό

συναίσθημα στέκεται ενάντια στον μεσογειακό και δυτικό άνθρωπο

Απορρίπτει την υποδούλωση της φύσης το κόψιμο των δέντρων και των

θάμνωνhellip οι αληθινή γερμανική αγάπη για τα δέντρα αναγεννάται ξανά21

Το 1942 ο Mading εξέδωσε το Landespflege και την ίδια χρόνια εκδόθηκε και

το Die Lendschaftsfibel (Το πρωτεύον τοπίο) του Wiepking Και τα δύο βιβλία

αναφέρονται ξανά και ξανά στην ιστορία των κήπων για να συντηρήσουν την ιδέα

της βόρειας φυλής και για την περιβαλλοντική προστασία Ο Mading απορρίπτει όχι

μόνο τους κήπους του μπαρόκ και της αναγέννησης αλλά και το αγγλικό τοπίο σαν

τεχνητό που εξυπηρετεί μόνο αισθητικούς λόγους

20 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC 1999 σελ 165 21 Michel Conan Prespectives on Garden Histories όπ σελ 166

18

Υπήρχαν καιροί που ο σχεδιασμός των κήπων [gartnerische Gestaltung]

και των τοπίων εξυπηρετούσαν καθαρά αισθητικούς λόγουςhellip το τοπίο

συνεχώς επικεντρωνόταν στους κανόνες της μόδας [Wurde bewuΒt um

modischer Regeln willen gezwungen] Στις περισσότερες περιπτώσεις η

οποιαδήποτε χρησιμότητα [Gebrauch] αποκλειόταν Μία τεχνητή

διακόσμηση που δεν είχε σκοπό να δημιουργήσει την εικόνα του φυσικού

τοπίου ούτε καν να έρθει σε αντιπαράθεση με αυτό Οι κήποι και τα πάρκα

ευγενείας της αναγέννησης είναι καλά παραδείγματα αυτής της

νοοτροπίας Είναι αλήθεια ότι στον αγγλικό κήπο η υποδούλωση [Pressung]

της φυσικής ανάπτυξης στην κατασκευαστική φόρμα είναι λιγότερη αλλά

η κατασκευή παραμένει Το ειδυλλιακό του άγριου τοπίου είναι σκόπιμο ndash

και όχι αυθεντικό- και η ιδέα του σχεδιασμού του αφορά το

κατασκευαστικό πλάνο [Bauplan] του κηπουρού [gartnerische]hellip Στην

πραγματικότητα ο αγγλικός κήπος είναι η διακόσμηση της άρχουσας τάξης

[standisch bedingt] 22

Θεματικά Πάρκα

Στις μέρες μας οι δημόσιοι κήποι και τα πάρκα έχουν μετατραπεί σε θεματικές

ατραξιόν Το Λας Βέγκας είναι ίσως το μεγαλύτερο παράδειγμα αυτών των θεματικών

πάρκων και προτείνεται ως πόλη-φαινόμενο Όχι μόνο επειδή για τους Αμερικανούς

και ξένους επισκέπτες είναι η απόλυτη laquoπαιδική χαράraquo αλλά και γιατί οι στατιστικές

του είναι εντυπωσιακότατες στις αρχές του 20ού αιώνα δεν υπήρχε καν Στις αρχές

του 21ου ήταν ήδη το σπίτι ενός εκατομμυρίου ανθρώπων ενώ οι στατιστικές

έδειχναν ότι ο πληθυσμός αυξάνεται με τέτοια ταχύτητα που κάθε μήνα χρειάζεται να

κατασκευαστεί ένα καινούργιο σχολείο

Επιπλέον το Λας Βέγκας είναι ίσως η μοναδική πόλη στον κόσμο που ιεραρχεί

τις ανάγκες των τουριστών - επισκεπτών πολύ ψηλότερα από αυτές των κατοίκων του

Δεν υπάρχουν κρυμμένες γειτονιές που μπορείτε να περπατήσετε για να πιάσετε τον

laquoπαλμόraquo της πόλης Τίποτα δεν έχει laquoαλλοιωθείraquo από τον τουρισμό γιατί το Λας

Βέγκας κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους τουρίστες

22 Βλ Michel Conan Prespectives on Garden Historie σελ164

19

Η προσγείωση στο αεροδρόμιο του Βέγκας μόλις έχει δύσει ο ήλιος

είναι μια εικόνα που μένει για πάντα στη μνήμη του επισκέπτη Τα

αναρίθμητα φώτα δημιουργούν ένα Χολιγουντιανό ονειρεμένο σκηνικό

Σημείο αναφοράς της πόλης είναι η περιοχή του Στριπ Ένας μεγάλος

δρόμος όπου δεξιά και αριστερά είναι χτισμένα τα ξενοδοχεία και τα

εμπορικά κέντρα

Μπορεί να χρειάστηκαν 20 ολόκληρα χρόνια για να κατασκευαστεί η

μεγάλη πυραμίδα της Γκίζας στην Αίγυπτο όμως στο Βέγκας δεν τους

πήρε πάνω από 18 μήνες για να φτιάξουν μια ακριβώς ίδια και μπροστά

της την πολύχρωμη Σφίγγα και να στεγάσουν μέσα το ξενοδοχείο

Luxor Θεωρείται ένα σύγχρονο αρχιτεκτονικό θαύμα για τη

δημιουργία του οποίου συνέβαλαν οι μεγαλύτεροι Αιγυπτιολόγοι Η

πόλη της Βενετίας σε μικρογραφία βρίσκεται στο εσωτερικό του

ξενοδοχείου Venetian που αποτελείται από δύο πύργους Στο πρώτο

όροφο υπάρχει ένα κανάλι με γόνδολες τις οποίες ενοικιάζουν οι

επισκέπτες τους για να κάνουν μια μικρή βόλτα υπό τις ιταλικές

μελωδίες που τραγουδά ο γονδολιέρης Την είσοδο του εντυπωσιακού

ξενοδοχείου Paris κοσμούν μια μικρογραφία του Πύργου του Άιφελ

της Αψίδας του θριάμβου η πρόσοψη του Λούβρου κά23

Ο τρόπος με τον όποιο η αγορά η οικονομία η παγκοσμιοποίηση ο

νεοφιλελευθερισμός και ο ύπερ-καπιταλισμός που απειλούν ή ακόμα και

καταστρέφουν την `αυθεντικότητα` του ιστορικού νοήματος των κήπων και των

πάρκων είναι ένα θέμα προς συζήτηση Αυτός ο τρόπος θέασης των πραγμάτων δεν

λαμβάνεται πολύ υπόψη κατά τη δημιουργία ή αναδημιουργία αυτών των `τόπων` Η

πιθανότητα αυτός ο τρόπος σκέψης για την κατασκευή δημόσιων χώρων να οφείλεται

στην `αγορά` παραλείπεται αυθαίρετα Φαίνεται ότι υπάρχει η απαίτηση για έναν

πολιτιστικό προσδιορισμό του `χώρου` από διάφορους οικονομικούς παράγοντες

Αυτή η απαίτηση οδηγεί συνεχώς στην συνειδητή παραγωγή `θεματικών πάρκωνrsquo

23 httptranskathimerinigr4dcgi_w_articles_taxworld_12_20092006_165039 Κείμενο Ηλέκτρα Σαμοΐλη

20

Τα σύνορα τον σύγχρονων πάρκων

Στα τέλη του 1980 μία μικρή μάχη ξέσπασε στο Tompkins

Square Park ένα μικρό πάρκο στο East Village της Νέας Υόρκης Το

μέρος είχε μετατραπεί σε στέκι για τους άστεγους τους αλκοολικούς

και τους ναρκομανείς Κάποια στιγμή η αστυνομία προσπάθησε να

επανακτήσει τον έλεγχο με το να κλείνει το πάρκο την νύχτα Η μάχη

του Tompkins Square είναι διάσημο παράδειγμα για την μάχη του

νοήματος του δημόσιου χώρου (Smith 1992) Είχε η παρέμβαση της

αστυνομίας ως πρόθεση πραγματικά να πολεμήσει την κατάληψη

αυτών των ομάδων Ή ήθελε να υποβαθμίσει την ίδια την έννοια του

δημόσιου χώρου Ο Smith παρουσιάζει εκείνα τα στοιχεία που

αποδεικνύουν ότι στην πραγματικότητα η προσπάθεια αφορούσε την

`εξημέρωση` της κουλτούρας του πάρκου που ταιριάζει απόλυτα με

την στρατηγική της βελτίωσης της γειτονιάς γύρω από το πάρκο με την

`εισβολή` νέων οικονομικά ευνοημένων group να καταλαμβάνουν

έναν χώρο που παραδοσιακά ανήκε σε οικονομικά ασθενέστερους24

Δηλαδή το ίδιο που συμβαίνει και στην περιοχή του Κεραμεικού στην Αθήνα

όπου τα τελευταία χρόνια υπάρχει έντονο ενδιαφέρον από πολιτικούς μηχανικούς και

κατασκευαστικές εταιρίες για ανέγερση πολυκαταστημάτων εμπορικών κέντρων και

πολυτελών κατοικιών

Σήμερα μπορούμε να προσεγγίσουμε και να αναλύσουμε την

περίπτωση του Tompkins Square με έναν άλλο τρόπο Στο πάρκο δόθηκε

ένας νέος τρόπος διαχείρισης Αυτό που γίνεται αμέσως ορατό είναι το

μεγάλο διαχωριστικό που χωρίζει το πάρκο σε υπό-χώρους (όπως και σε

άλλα πάρκα στο Μανχάταν) Τα πάντα φαίνονται διαφορετικά από την

στιγμή που η αστυνομία προσπάθησε να ελέγξει την κατάσταση

Διαφορετικά groups έχουν βρει το δικό τους κομμάτι σε αυτό το μικρό

πάρκο τις ζεστές μέρες οι άστεγοι καταλαμβάνουν τον μικρό χώρο στα

παγκάκια αυτοί που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα προτιμούν τις 24 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain NAi Publishers 2001 σελ 20

21

περιοχές με την άμμο οι έφηβοι παίζουν μπάσκετ στο κλειστό τερέν του

μπασκετμπολ τα παιδιά παίζουν στον παιδότοπο που περικυκλώνεται

από βαριές σιδερένιες μπάρες και οι αναρχικοί οι μικρές οικογένειες και

οι yappies ξεχωριστά ο καθένας συνυπάρχουν στα τμήματα του πάρκου

που έχουν γκαζόν Κάποιοι πιστεύουν ότι τα διαχωριστικά του πάρκου

είναι η απόδειξη της εγκατάλειψής του ως δημόσιου χώρου (Smith

1992) Αλλά μήπως συμβαίνει το αντίθετο Η αξία της περίπτωσης του

Tompkins Square έγκειται στο ότι λειτούργησε ως παράδειγμα μίας

μάλλον στενοκέφαλης και συντηρητικής προσέγγισης Πολλές `φυλές

των πόλεων` φαίνεται να έχουν καταλάβει τον χώρο του πάρκου

επιδεικνύοντας όλες τις αποχρώσεις του East Village μέσα σε ένα μικρό

πάρκο Τα διαχωριστικά μετατρέπονται σε σύμβολα της τάξης

οριοθετούν χωρίς να απομονώνουν ή να αποκλείουν Το Tompkins

Square Park λειτουργεί σαν μία σκηνή όπου ανά πάσα στιγμή γίνεσαι

το θέαμα και ο θεατής και αυτό σε κάνει λειτουργικό μέλος του

δημόσιου χώρου25

Τα διαχωριστικά σχεδόν από την αρχή του 20ου αιώνα χρησιμοποιούνται στα

πάρκα Μεταφορικά τα αντιλαμβανόμαστε σαν `κορνίζες` αλλά στην

πραγματικότητα λειτουργούν περισσότερο ως σύμβολα οριοθέτησης Τα πάρκα είναι

οι δημόσιοι κήποι των πόλεων και εξορισμού οι κήποι αφορούν κλειστούς χώρους

Επίσης ένα διαχωριστικό ορίζει έναν χώρο Εάν αυτός ο χώρος είναι

προσδιορισμένος ως δημόσιος τότε εμείς καταλαβαίνουμε ότι αυτός ο χώρος είναι

ιδιαίτερος με προσδιορισμένη χρήση που τον ξεχωρίζει από τους άλλους δημόσιους

χώρους και απαιτεί από εμάς την ανάλογη συμπεριφορά σε σχέση με τους ισχύοντες

κανόνες

Αυτή η οπτική επάνω στον προσδιορισμό των δημόσιων χώρων προσφέρει

έναν άλλο τρόπο σκέψης επάνω στις μέχρι τώρα πιο διαδεδομένες αρχές του ντιζάιν

των πάρκων Αυτή η συμβολική σημασία του φράχτη συχνά έρχεται σε αντιπαράθεση

με την αρχή του ρευστού και ανοιχτού ουδέτερου και πολυσυλλεκτικού χώρου που

έχει την αναφορά του στην μοντέρνα `αστικοποίηση` Η αντικατάσταση των πάρκων

με κοινόχρηστους `πράσινους` χώρους θολώνει την ιδέα της προσβασιμότητας και

25 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 21

22

της χρήσης των δημόσιων χώρων Αυτός ο τρόπος σχεδιασμού των δημόσιων χώρων

έχει τις αναφορές του στο μοντέρνο κίνημα Παρόλα αυτά πολλά από τα σύγχρονα

σχέδια για πάρκα και κήπους έχουν ως αναφορά τους τον ρευστό και ανοιχτό χώρο

Η ιδέα του `διαχωριστικού για μεγαλύτερη προσβασιμότητα` παρουσιάζει ένα

εναλλακτικό σχέδιο στρατηγικής για τον σχεδιασμό των δημόσιων χώρων

Ο καλά σχεδιασμένος τρόπος διασύνδεσης και χωρικότητας προωθούν την

δημόσια προσβασιμότητα και ανταλλαγή αλλά κανείς δεν μπορεί να περιμένει μία

καθολική λύση από ένα τέτοιο τρόπο σχεδίασης Τέτοιου τύπου στρατηγικές

σχεδίασης είναι θεμελιώδεις και μπορούν να έχουν μία `υποστηρικτική πολιτική` η

εξασφάλιση της ασφάλειας είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας

Όχι πολύ μακριά από το Tompkins Square Park βρίσκεται η

πόλη Stuyvesant Στην τυπολογία της κατασκευής της βρίσκουμε το

πλάνο σχεδιασμού του Le Corbusier Για πολλούς ανθρώπους αυτός ο

μοντερνιστικός τρόπος σχεδίασης μίας μικρής σε κλίμακα πόλης

καταστρέφει την ποικιλομορφία της Τεράστιες κτιριακές

εγκαταστάσεις ομογενοποιημένες και με περιορισμένες λειτουργίες

εμφανίζονται σε όλη την Ευρώπη και την βόρεια Αμερική μετά τον

δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Τώρα πια είναι γνωστές ως `πολύ-

προβληματικά` projects και αυτό βέβαια αν δεν έχουν ήδη ανατιναχτεί

ή κατεδαφιστεί Παρόλα αυτά όποιος τολμήσει να μπει σε αυτές τις

κτιριακές εγκαταστάσεις μένει έκπληκτος από το `σαν-πάρκο` καλά

διατηρημένο και καλά διαχειριζόμενο χώρο σαν όαση που προσωρινά

κλείνει έξω την χαοτική αστική ζωή Τέτοιου είδους κτιριακές

εγκαταστάσεις μάς δείχνουν ότι η σωστή διαχείριση του δημόσιου

χώρου μπορεί να δημιουργήσει περιβάλλοντα στα οποία κανείς δεν

εξαιρείται αλλά αντίθετα είναι ευπρόσδεκτος26

Η ιδέα της `χρήσης του διαχωριστικού για την διευκόλυνση της κοινής

πρόσβασης` ανεγείρει το πιο γενικό ερώτημα του νοήματος του διαχωριστικού και

των νέων ηλεκτρονικών συστημάτων ασφαλείας Τα περιστρεφόμενα κάγκελα

ασφαλείας στους σταθμούς του μετρό και οι ηλεκτρονικές πύλες ασφαλείας των

αεροδρομίων των καταστημάτων και τώρα σε πολλές βιβλιοθήκες και αρκετά

26 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 23

23

σχολεία κυρίως στην Αμερική είναι πλέον κοινό στοιχείο του αστικού τοπίου (μαζί με

τις ευρέως διαδεδομένες κλειστού κυκλώματος βιντεοκάμερες) εκφράζοντας έτσι ένα

ελεγχόμενο περιβάλλον μέσω της τεχνολογίας Με ευκολία μπαίνουμε στην

διαδικασία να δούμε αυτές τις μεθόδους στον δημόσιο χώρο ως περιοριστικές για την

ελευθερία μας Αλλά πότε και ποιους ενοχλούν αυτοί οι περιορισμοί Οι ηλεκτρονικές

πύλες των αεροδρομίων μάλλον έχουν μία κατευναστική ιδιότητα ο αποκλεισμός της

παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς διατηρεί την πίστη μας για την ασφάλεια της πτήσης

Οι ηλεκτρονικές πύλες των αεροδρομίων δείχνουν ότι αυτές η εταιρίες στις οποίες

στηριζόμαστε κάνουν τα πάντα για να μας εξασφαλίσουν το αίσθημα της ασφάλειας

Σημαντικό στοιχείο είναι το γεγονός ότι οι κάμερες παρακολούθησης με

ανιχνευτές μετάλλων στα αεροδρόμια στα καταστήματα κλπ είναι σε μεγάλο βαθμό

αντικειμενικές Ο αποκλεισμός δεν βασίζεται στα χαρακτηριστικά ή στο ντύσιμο

αλλά στην παρουσία μετάλλου Αυτό που μετράει είναι η κατοχή κάποιου μεταλλικού

αντικειμένου που θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή για το κοινό που συνωστίζεται

στα αεροδρόμια ή για την κλοπή αγαθών από τα καταστήματα

Σε αυτές τις περιπτώσεις η τεχνολογία στην πραγματικότητα είναι ένα συν

για την δημιουργία δημόσιων χώρων Εν μέρει τα διαχωριστικά αναλαμβάνουν την

ευθύνη για τα άτομα με ροπή προς την παραβατικότητα (Latour 1986)27 να πληρώσω

το εισιτήριο του Μετρό Να κλέψω αυτό το βιβλίο Τα συστήματα ασφαλείας όχι

μόνο μας σώζουν από τέτοια ηθικά διλήμματα αλλά μπορούν να κάνουν έναν χώρο

πιο δημόσιο μία βιβλιοθήκη που μπορείς να έχεις πρόσβαση μόνο με πάσο ή κάρτα

μέλους παραμένει ένα αποκλεισμένο μέρος και δεν λειτουργεί ως δημόσιος χώρος

Μία βιβλιοθήκη που μόνο ελέγχει εάν το βιβλίο νομίμως έχει δανειστεί έχει την

δυνατότητα να εξελιχθεί σε δημόσιο χώρο

Η βιβλιοθήκη του Rotterdam είναι ένα παράδειγμα του πώς μπορεί μία

βιβλιοθήκη να αναπτυχθεί σε δημόσιο χώρο Αυτή η βιβλιοθήκη είναι

ανοιχτή σε όλους Υπάρχει έλεγχος μόνο κατά την έξοδο όπου και

χρησιμοποιείται σύστημα ασφαλείας Το κοινό αποτελείται από άτομα

διαφορετικών ομάδων και κάνει μαζικά χρήση της βιβλιοθήκης Αυτή η

ποικιλότητα των ανθρώπων ο καθένας από αυτούς με τον δικό του τρόπο

κάνει χρήση της βιβλιοθήκης στην αίθουσα των περιοδικών μαζεύονται

27 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 23

24

κυρίως άνδρες ξένης εθνικότητας για να διαβάσουν εφημερίδες άλλων

χωρών νεαροί που σερφάρουν στο internet άνθρωποι που παίζουν σκάκι

στα ειδικά τραπέζια για σκάκι φοιτητές που μελετούν στα πιο

απομονωμένα σημεία της βιβλιοθήκης κλπ Και όλα αυτά σε έναν χώρο που

θυμίζει εμπορικό κέντρο28

Ο Δήμος Ζωγράφου

Ο δήμος Ζωγράφου έκτασης 9000 στρεμμάτων και με 75000 περίπου

κατοίκους υπάγεται σήμερα στο γενικότερο πολεοδομικό συγκρότημα των

Αθηνών και εντάσσεται γεωγραφικά στα ανατολικά προάστια της

πρωτεύουσας Λόγω της εγγύτητάς του με το κέντρο παρουσιάζει παρόμοια

χαρακτηριστικά δόμησης Παρά ταύτα είναι περιοχή πλούσια σε πράσινο που

συγκεντρώνεται κυρίως στους πρόποδες του Υμηττού Ο Δήμος απέκτησε

αξία λόγω της οικοδόμησης της Πανεπιστημιούπολης και της

Πολυτεχνειούπολης με αποτέλεσμα να παρουσιάζει υψηλές τιμές στα

ενοικιαζόμενα διαμερίσματα

Η περιοχή παλιά ήταν δασικό και καλλιεργήσιμο έδαφος με πλούσια

βλάστηση καλλιέργειες δάσος και αλσάκια Στα μέσα του 20ού αιώνα με

την πολεοδόμηση της Αθήνας αναπτύχθηκε η περιοχή Τα δάση της περιοχής

κυρίως με πεύκα βρίσκονται στο νότο νοτιοανατολικό και ανατολικό μέρος

Το 1902 ο Ιωάννης Ζωγράφος βουλευτής στο κόμμα του Θεόδωρου

Δηλιγιάννης αγόρασε μια μεγάλη έκταση από τη χήρα Βουρνάζου και στη

συνέχεια τη ρυμοτόμησε σε οικόπεδα τα οποία πουλούσε με δόσεις 112 δρχ

το μήνα Τα πρώτα σπίτια άρχισαν να κτίζονται στα κτήματα του

laquoΖωγράφουraquo το 1919 Δέκα χρόνια μετά αριθμούσαν 100 Από εκείνους τους

πρώτους οικιστές φτιάχτηκε και ο πρώτος ξύλινος ναΐσκος προς τιμή του

Αγίου Θεράποντα που σήμερα είναι ο επιβλητικότερος στη περιοχή Η νότια

πλευρά του Ζωγράφου ήταν το άλλοτε ρέμα του Χουσεΐν μπεη στη βόρεια

28 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 24

25

πλευρά του οποίου είχε κτισθεί το θεραπευτήριο του Συγγρού Αυτό το ρέμα

καλύφθηκε στις αρχές του 1960 επί Βασιλέως Παύλου

Το 1929 η περιοχή Ζωγράφου έγινε κοινότητα με πρώτο πρόεδρο τον

γιο του Ιωάννη Ζωγράφου τον Σωτήριο Ζωγράφο Το 1947 η κοινότητα

Ζωγράφου ανακηρύχθηκε Δήμος στον οποίο περιλαμβάνονταν οι συνοικίες

Γουδή τα Άνω Ιλίσια (πρώην Καπόνια) τα Ιλίσια παρά την κοίτη του

ποταμού Ιλισού που ξεκίναγε από την Αγία Ελεούσα στη σημερινή συνοικία

της Πανεπιστημιούπολης29

Πάρκο στα Ιλίσια

Μια πράσινη γραμμή ακολουθεί την οδό Μιχαλακοπούλου στα Ιλίσια

ξεκινώντας από την οδό Ηριδανού που διακόπτεται από την οδό Αλκάνος για να

σταματήσει στο ύψος της οδού Αιγινήτου Δ

Αυτή η πράσινη γραμμή φαίνεται να δημιουργήθηκε από τη μία για να

καλύψει την ανάγκη της πόλης για πράσινο κι από την άλλη για να λειτουργήσει σαν

δημόσιο πάρκο Αυτό μπορούμε εύκολα να το συμπεράνουμε από την έντονη και

πυκνή βλάστηση που υπάρχει στον χώρο αλλά και από τα παρελκόμενα αντικείμενα

που έχουν τοποθετηθεί προσπαθώντας να δηλώσουν τη χρηστική τους αξία ενώ

βρίσκονται ατάκτως ερριμμένα καθ όλο το μήκος και το πλάτος του πάρκου Τα

περισσότερα από αυτά τα αντικείμενα είναι αδύνατον να χρησιμοποιηθούν μιας και

βρίσκονται στα πιο δυσπρόσιτα και απίθανα σημεία του πάρκου Η προσβασιμότητα

στο μεγαλύτερο μέρος του είναι πολύ δύσκολη ενώ τον χειμώνα γίνεται δυσκολότερη

με την έλλειψη πλακόστρωσης Το πάρκο ξεκινάει σαν μία νησίδα που όσο ανεβαίνει

πλαταίνει για να καταλήξει στο κύριο κομμάτι της που βρίσκεται μεταξύ των δρόμων

Αλκμάνος και Αιγινήτου Αυτό το κομμάτι του πάρκου είναι αρκετά μεγάλο και

εξοπλισμένο με παγκάκια αγάλματα ένα σιντριβάνι και φυσικά πυκνή βλάστηση Η

επισκεψιμότητα του πάρκου είναι σχετικά περιορισμένη με λίγους ανθρώπους

κυρίως αυτούς που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα Το σιντριβάνι του πάρκου είναι

εξάγωνο αρκετά μεγάλο με έναν πίδακα στο κέντρο που φτάνει στην αποκορύφωση

29 httpelwikipediaorgwikiΖωγραφου

26

του τα 6 με 7 μέτρα ύψος ενώ περιστοιχίζεται από ένα δαχτυλίδι με μικρότερους

πίδακες

Τα γλυπτά του πάρκου χωρίζονται σε τρία ήδη 1) Μινιμαλιστικές γλυπτικές

κατασκευές μικρού μεγέθους που βρίσκονται διάσπαρτες κυρίως από την πλευρά της

οδού Αλκμάνος μέσα στα παρτέρια με τα λουλούδια και τα δέντρα (ο εντοπισμός

τους είναι μάλλον μια περιπέτεια λόγω της οργιώδους βλάστησης στην οποία θα

νόμιζε κανείς ότι δεν έχει επέμβει ανθρώπινο χέρι αλλά και των ίδιων τον γλυπτών

που από κατασκευής μοιάζουν περισσότερο με μικρά τσιμεντένια καθίσματα) 2)

Φορμαλιστικά γλυπτά με επαναλαμβανόμενα μοτίβα που μοιάζουν να είναι

κατασκευασμένα στα τέλη της δεκαετίας του lsquo70 με δομή που θυμίζει τοτέμ και

αναγνωρίσιμες παραστάσεις (μια κουκουβάγια φυτικά μοτίβα κλπ) τοποθετημένα κι

αυτά στα παρτέρια που βρίσκονται στην πλευρά της οδού Αλκμάνος με ελάχιστη

προσβασιμότητα και δυσκολία εντοπισμού τους 3) Μπρούτζινη προτομή μικρού

μεγέθους που βρίσκεται περίπου στο μέσο του τρίτου κατά σειρά μέρους του πάρκου

και είναι και αυτή κρυμμένη πίσω από δέντρα και θάμνους Η προτομή που

φιλοτέχνησε ο Louis Alberto Pantoja το 2000 έγινε προς τιμή του Francisco de

Miranda του επαναστάτη της Βενεζουέλας που γεννήθηκε στο Caracas 28 Μαρτίου

του 1750 και πέθανε στις φυλακές του El Arsenal de la Carraca Cadiz 14 Ιουλίου του

1816

Αυτή η προτομή εγείρει αρκετά ερωτήματα σε σχέση με τον τόπο που

βρίσκεται την λειτουργία που παρέχει αλλά και την ιστορία του απεικονιζόμενου

Η προτομή τοποθετήθηκε στο πάρκο το 2001 σε μία προσπάθεια του δήμου

Αθηναίων να γεμίσει όσο το δυνατόν περισσότερους δημόσιους χώρους με αγάλματα

και προτομές ενόψει των ολυμπιακών αγώνων της Αθήνας του 2004

Χαρακτηριστικά είναι τα άρθρα που δημοσιευτήκαν λίγα χρόνια αργότερα

Όσο για τον Δημήτρη Αβραμόπουλο φάνηκε η προτίμησή του

για τις προτομές με αποκορύφωμα τη δημιουργία του laquoΠάρκου

Ελλήνων Λογοτεχνώνraquo μπροστά από το Πνευματικό Κέντρο Πληθώρα

τέτοιων δωρεών αποδέχθηκε άκριτα ο δήμος Αθηναίων εκείνη την

περίοδο Έτσι εξηγείται και η παρουσία του αγάλματος του στρατηγού

Χοσέ Αρτίγας laquoελευθερωτή της Ουρουγουάηςraquo στη

Μιχαλακοπούλου Στα περισσότερα βάθρα υπήρχε και το όνομα του

27

τότε δημάρχου ακόμα και μέσα στο νόμισμα της στήλης της

laquoΔραχμήςraquo 7 - 0802200430

Η απουσία πολιτικής χαρακτήριζε την πολιτική του Δήμου

Αθηναίων για τα έργα τέχνης σε δημόσιους χώρους Οχι μόνο

πρόσφατα αλλά τουλάχιστον τα τελευταία 30 χρόνια Επί δημαρχίας

Αβραμόπουλου μια καλλιτεχνική επιτροπή που τώρα έχει καταργηθεί

δεχόταν τις προτάσεις για δωρεές έργων στην πλειονότητά τους

αμφιβόλου ποιότητας laquoΚάθε σύλλογος έκανε και μια δωρεά

προσπαθώντας με προτομές να τιμήσει τις προσωπικότητες που

συνδέθηκαν με τον τόπο τουraquo συνεχίζει ο Π Λουκάκος

Προς το παρόν ξεχάστε τα αυτά Η αποδοχή των δωρεών έχει

παγώσει και για το λόγο αυτό τους τελευταίους μήνες δεν έχει

τοποθετηθεί ούτε ένα καινούριο υπαίθριο γλυπτό στην Αθήνα -με

εξαίρεση το άγαλμα του Μεγάλου Αλέξανδρου έργο του Γιάννη

Παππά που ενδεχομένως να τοποθετηθεί απέναντι από το Ρεξ Εχουν

όμως παγώσει και οι διαγωνισμοί και οι αναθέσεις laquoΤο νομοθετικό

πλαίσιο απαγορεύει τις αναθέσεις έργων ακόμα και τον μεγαλύτερο

γλύπτη της Ελλάδας να έχουμε μπροστά μας Αναθεση μπορεί να γίνει

μόνο για ποσό έξι χιλιάδων ευρώ έτσι όμως δεν μπορούμε να μιλάμε

για κάποιο γλυπτό με αξιώσειςraquo διευκρινίζει ο Π Λουκάκος (7 -

08022004)31

Για τον μέσο Αθηναίο πολίτη που επισκέπτεται το πάρκο ο Francisco de

Miranda δεν σημαίνει απολύτως τίποτα και θα ήταν παράδοξο να περιμένουμε κάτι

τέτοιο Άρα γιατί επιλέχθηκε αυτός ο επαναστάτης της Βενεζουέλας για να

διακοσμήσει με την προτομή του έναν δημόσιο χώρο της Αθήνας Και εντέλει ποίος

είναι ο Francisco de Miranda

30 Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=3325212 31 Παρής Σπίνου Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=98141564

28

Francisco de Miranda32

Ο Sebastiaacuten Francisco de Miranda y Rodriacuteguez γνωστός περισσότερο ως

Francisco de Miranda συμμετείχε στην επανάσταση της Βενεζουέλας Παρόλο που τα

σχέδια του για την ανεξαρτησία των ισπανόφωνων αποικιών της Αμερικής απέτυχαν

θεωρήθηκε ως ο πρόδρομος του Simoacuten Boliacutevar που κατά τη διάρκεια του αμερικανό-

ισπανικού πολέμου απελευθέρωσε με επιτυχία μεγάλο μέρος της νοτίου Αμερικής Ο

Miranda έζησε μία ταραχώδη ζωή Ως ιδεαλιστής ανέπτυξε ένα πρωτοποριακό σχέδιο

για να ελευθερώσει και να ενοποιήσει την λατινική Αμερική αλλά οι φιλοδοξίες και

επιδιώξεις του για την ανεξαρτησία της νοτίου Αμερικής απέτυχαν το 1812 τον

παρέδωσαν στους εχθρούς του και μετά από τέσσερα χρόνια το 1816 πέθανε σε

ισπανική φυλακή Παρόλα αυτά δεκατέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο του το

μεγαλύτερο μέρος της ισπανόφωνης Αμερικής ήταν ελεύθερο

Ο Miranda γεννήθηκε μέσα σε μία μεγαλοαστική οικογένεια ο πατέρας του

Sebastian de Miranda Ravelo ήταν εύπορος έμπορος με καταγωγή από τις Κανάριες

Νήσους ενώ και η μάνα του Francisca Antonia Rodriacuteguez de Espinoza καταγόταν από

πλούσια οικογένεια της Βενεζουέλας Ο Miranda πήγε στα καλύτερα ιδιωτικά σχολεία

και στα ακριβότερα κολλέγια ενώ κατά την διάρκεια της φοίτησής του δεχόταν

ρατσιστικά πειράγματα για την καταγωγή του Έτσι δεν απολάμβανε τα οφέλη της

υψηλής κοινωνίας μιας και υπήρχε συνεχής αμφισβήτηση από την αριστοκρατία της

εποχής Σαν αποτέλεσμα αυτής της αποδοκιμασίας ο Miranda παρουσίαζε την εικόνα

του φαντασμένου με πομπώδεις αφηγήσεις και μυθεύματα

Γύρω στο 1771 ο Miranda αγόρασε το αξίωμα του καπετάνιου του ισπανικού

στόλου (όχι κάτι ασυνήθιστο για την εποχή) Ενώ υπηρετούσε ως καπετάνιος δίπλα

στον στρατηγό Juan Manuel de Cajigal y Monserrat (1739-1811) απέκτησε

ενδιαφέρον για τον αγώνα υπέρ της ανεξαρτησίας της ισπανόφωνης Αμερικής

Υπό τον Cajigal ο Miranda συμμετείχε στην μάχη της Pensacola το 1781

υπερασπιζόμενος την ισπανική κυριαρχία σε αυτό που ονομάζουμε σήμερα Florida

των ΗΠΑ Αυτή η συμμετοχή του τού χάρισε το αξίωμα του συνταγματάρχη

32 httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

29

Από το 1791 ο Miranda απέκτησε ενεργό ρόλο στην γαλλική επανάσταση Στο

Παρίσι ήταν φίλος με τον Girondiste Jacques Pierre Brissot και τον Jeacuterocircme Peacutetion de

Villeneuve και για σύντομο χρονικό διάστημα υπηρέτησε σαν στρατηγός στον

επαναστατικό στρατό που διοικούνταν από τον Charles Franccedilois Dumouriez Τον

Απρίλιο του 1793 ο Miranda συνελήφθη και κατηγορήθηκε για προδοσία Στη δίκη

όμως ήταν τόσο ήρεμος και πειθήνιος που κρίθηκε αθώος Παρόλα αυτά οι

κατηγορίες του Marat και των συντρόφων του δεν καταλάγιασαν Συνελήφθη ξανά

τον Ιούνιο του 1793 και φυλακίστηκε

Ο Miranda φαίνεται να επιβίωσε από έναν συνδυασμό ευνοϊκής τύχης και

πολιτικών συμφερόντων υπέρ του η επαναστατική κυβέρνηση απλά δεν μπορούσε να

συμφωνήσει για το τι έπρεπε να κάνει με αυτόν Παρέμεινε στις φυλακές του La Force

ακόμα και μετά από την πτώση του Robespierre τον Ιούλιο του 1794 ενώ

απελευθερώθηκε τον Ιανουάριο του επόμενου χρόνου Πεπεισμένος πλέον ότι η τροπή

που είχε πάρει η επανάσταση ήταν λάθος ξεκίνησε να συνωμοτεί με τους

αριστοκράτες εναντίον των επαναστατών και ταυτόχρονα τού έγινε πρόταση από

αυτούς να ηγηθεί του στρατού τους αλλά για άλλη μια φορά συνελήφθη και

εκδιώχθηκε από την χώρα

Η ζωή του ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τον αγώνα για ανεξαρτησία των

ισπανικών αποικιών στην Λατινική Αμερική Ο Miranda οραματιζόταν μία

ανεξάρτητη αυτοκρατορία η οποία να αποτελείται από όλες τις περιοχές που

βρίσκονταν υπό την κατοχή των ισπανών και των πορτογάλων και να απλώνεται από

τον ποταμό του Μισισιπή μέχρι το Cape Horn Αυτή η αυτοκρατορία θα ήταν υπό την

ηγεμονία μίας βασιλευόμενης οικογένειας που θα ονομαζόταν `Inca` προς τιμή του

ένδοξου ινδιάνικου λαού

Με την βοήθεια της μεγάλης Βρετανίας ο Miranda αποπειράθηκε να εισβάλει

στη Βενεζουέλα το 1806 Το ίδιο διάστημα η Βρετανία ήταν σε πόλεμο με την

Ισπανία και σύμμαχος του Ναπολέοντα Το 1793 ο Miranda πήγε στην Ουάσινγκτον

για να συναντήσει τον πρόεδρο Thomas Jefferson Η συνάντηση έγινε αλλά δεν

υπήρξε καμία ανάμιξη στα σχέδια του Miranda Έτσι άρχισε να οργανώνει κρυφά μία

εκστρατεία για την απελευθέρωση της Βενεζουέλας ναυλώνοντας ένα πλοίο που

ονόμασε Leander προς τιμήν του μεγαλύτερού του γιου

30

Στο Jacmel Haiti ο Miranda απέκτησε άλλα δύο πλοία το Bee και το

Bacchus μαζί με το πλήρωμά τους Στις 12 Μαρτίου στο Jacmel ο Miranda

ανάρτησε την πρώτη σημαία της Βενεζουέλας στο Leander την οποία και είχε

σχεδιάσει μόνος του Στις 28 Απριλίου ο μικρός αυτός στόλος κατελήφθη από τα

ισπανικά πολεμικά πλοία στις ακτές της Βενεζουέλας Μόνο το Leander κατάφερε να

αποδράσει Εξήντα άντρες αιχμαλωτίστηκαν και δικάστηκαν και δέκα από αυτούς

στάλθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα Το Leander με το πλήρωμά του

ανασυντάχθηκαν στα βρετανικά νησιά Barbados και Trinidad Στις 3 Αυγούστου η

εκστρατεία έφτασε στο La Vela de Coro καταλαμβάνοντας το φυλάκιο για πρώτη

φορά σηκώθηκε η σημαία της Βενεζουέλας στα χώματα της Πριν ξημερώσει το

επόμενο πρωινό η εκστρατεία κατέλαβε το Coro αλλά δεν δέχτηκε καμία βοήθεια

από τους κατοίκους της πόλης Υπό την απειλή της ήττας οι άνδρες υποχώρησαν

περιμένοντας ενισχύσεις Συνειδητοποιώντας ότι δεν μπορούσε να κρατήσει άλλο την

πόλη ο Miranda διέταξε τον στρατό του να σαλπάρει ενώ όλον τον επόμενο χρόνο

περίμενε στα νησιά της καραϊβικής για ενισχύσεις που δεν έφτασαν ποτέ Κατά την

επιστροφή του στην Βρετανία ο Miranda βρήκε μεγαλύτερη υποστήριξη από την

βρετανική κυβέρνηση Το 1808 συντάχθηκε και στάλθηκε μεγάλη στρατιωτική

δύναμη για να επιτεθεί στην Βενεζουέλα αλλά η εισβολή του Ναπολέοντα στην

Ισπανία ξαφνικά μετέτρεψε τους Ισπανούς σε σύμμαχους της Βρετανίας και έτσι

έληξε άδοξα και αυτή η προσπάθεια

Όταν τελικά η Βενεζουέλα απέκτησε την ανεξαρτησία της στις 19 Απριλίου

του 1810 στάλθηκε αντιπροσωπεία στην Βρετανία για την αναγνώριση του

νεοσύστατου κράτους Αυτή η αντιπροσωπεία έπεισε τον Miranda να γυρίσει στην

πατρίδα του και την ίδια χρονιά εκλέχθηκε ως αντιπρόσωπος του El Pao της επαρχίας

της Βαρκελώνης Στις 5 Ιουνίου του 1811 καθιερώθηκε επίσημα η τρίχρωμη σημαία

που ο Miranda είχε σχεδιάσει

Στα χρόνια που ακολούθησαν η τύχη του Miranda αλλά και του νεοσύστατου

κράτους δεν ήταν ευνοϊκή Ο στρατός των δημοκρατικών απέτυχε να κατακτήσει

περιοχές της Βενεζουέλας που παρέμεναν υπό το βασιλικό καθεστώς Επιπροσθέτως

η Βενεζουέλα χάνει την ισπανική αγορά και το κύριο εξαγόμενο προϊόν της το κακάο

Αυτό σήμανε την οικονομική κρίση που κυρίως έπληξε τις μεσαίες και χαμηλές

τάξεις χάνοντας τον ενθουσιασμό τους για την δημοκρατία Στης 4 Ιουλίου η

31

Βαρκελώνη τάχτηκε υπέρ του βασιλικού καθεστώτος Η γειτονική Cumanaacute

αποκόπηκε από το δημοκρατικό κέντρο και αρνήθηκε να αναγνωρίσει την

δικτατορική κυριαρχία του Miranda ως στρατιωτικού διοικητή Υπό αυτές τις

συνθήκες μία ισπανική φρεγάτα με διοικητή τον Domingo Monteverde κατάφερε

από μία μικρή ομάδα στρατιωτών που διέθετε να δημιουργήσει έναν μεγάλο στρατό

από οικειοθελείς κατοίκους που τον ακολούθησαν ως την Valencia αφήνοντας τον

Miranda να κατέχει μόνο ένα μικρό μέρος της κεντρικής Βενεζουέλας Στα μέσα

Ιουλίου ο Monteverde είχε καταλάβει την Valencia ενώ ο Miranda έβλεπε ότι η

κατάσταση είχε γίνει απελπιστική Άρχισε τις διαπραγματεύσεις με τον Monteverde

για παύση πυρός στις 25 Ιουλίου του 1812 Παρόλο που στη συμφωνία για παύση

πυρός υπήρχε πολιτική αμνηστία ο Miranda προσπάθησε να διαφύγει από το λιμάνι

του La Guaira με βρετανικό πλοίο Ο συνταγματάρχης των επαναστατών Boliacutevar

κατηγόρησε τον Miranda για προδοσία Έτσι ο Miranda συνελήφθη και παραδόθηκε

στον ισπανικό βασιλικό στρατό

Ο Miranda πέθανε σε κελί των φυλακών Cuatro Torres το 1816 ενώ η

υπόθεση του ακόμα εκκρεμούσε Η ταφή του έγινε σε μαζικό τάφο πράγμα που

καθιστούσε αδύνατη την αναγνώρισή του αφήνοντας άδειο τον τάφο του στο εθνικό

πάνθεον της Βενεζουέλας

Οι περιπέτειες του Miranda μας ταξιδεύουν σε έναν κόσμο πέρα από τον χώρο

και τον χρόνο που μπορεί να μας συναρπάσει με τον εξωτισμό του Η προτομή του

είναι μία ανθρώπινη κατασκευή ένας μηχανισμός που μπορεί να παρακινήσει

κάποιους περαστικούς να ασχοληθούν με τις περιπέτειες και τα κατορθώματά του

δημιουργώντας μία άλλη παράλληλη πραγματικότητα

Αλλά και το ίδιο το πάρκο λειτουργεί σαν μία άλλη παράλληλη

πραγματικότητα προσομοιώνοντας ένα `δεδομένο` φυσικό περιβάλλον ενώ στην

πραγματικότητα είναι μία κατασκευή Η αίσθηση ότι περπατάς στη φύση είναι

ψευδής και παρόλο που το συγκεκριμένο πάρκο με την έλλειψη συντήρησης έχει ένα

λόγο παραπάνω να δίνει αυτή την εντύπωση δεν παύει να είναι ένας

κατασκευασμένος κήπος μία μίμηση

Το πρόβλημα σε αυτούς τους χώρους ξεκίνα από την στιγμή που δεν μπορούν να

χρησιμοποιηθούν ως αυτό που προσομοιώνουν μέσα από μία πραγματική βιωμένη

32

εμπειρία Αντίθετα λειτουργούν σαν προβολή που μας αποσωματοποιεί παρέχοντάς

μας την ελάχιστη διάδραση

Σώμα

Από την στιγμή που γεννιόμαστε μέχρι την στιγμή που θα πεθάνουμε έχουμε

το σώμα μας Δεν μπορούμε να υπάρξουμε χωρίς αυτό έχουμε σάρκα που μπορεί να

τραυματιστεί έχουμε κόκαλα που μπορεί να σπάσουν Ότι αντιλαμβανόμαστε από

τον περιβάλλοντα χώρο προέρχεται από τις αισθήσεις μας δια μέσου του σώματος

μας Οι αισθήσεις μας δεν μπορούν να λειτουργήσουν αυτόνομα

Ο Drew Leder στο βιβλίο του Absent Body (1990) μιλάει για το σώμα και πώς

με αυτό αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο

Με έναν σημαντικό τρόπο το ζωντανό σώμα βοηθά στο να

δομηθεί ετούτος ο κόσμος σαν εμπειρία Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε

το νόημα και την φόρμα των πραγμάτων χωρίς την αναφορά των

σωματικών δυνάμεων δια μέσου των οποίων αντιλαμβανόμαστε (οι

αισθήσεις η κίνηση η γλώσσα οι επιθυμίες) Το ζωντανό σώμα δεν είναι

απλά άλλο ένα πράγμα στον κόσμο άλλα ένας τρόπος αυτός ο κόσμος να

υπάρχει33

Ο Drew Leder μιλάει για ένα σώμα που δρα ένα εμπειρικό σώμα Η

κατασκευή τόπων όπως το πάρκο της Μιχαλακοπούλου αφήνουν το σώμα χωρίς

δράση έξω από την εμπειρία του κόσμου Η αλληλεπίδρασή μας μέσω του σώματός

μας με τον κόσμο αφορά την διαδικασία μιας πρακτικής μάθησης του κόσμου Αν

πράγματι συμβαίνει αυτό γιατί κυρίως ο δυτικός κόσμος κατασκευάζει τόπους που

αποκλείουν την σωματοποιημένη εμπειρία όπως υλικής υπόστασης χώρους ή

ψηφιακούς τόπους που διαχωρίζουν και αποκλείουν το φυσικό σώμα

Κατά τη διάρκεια των σταυροφοριών τον 16ο αιώνα το σώμα

θεωρήθηκε αμαρτωλό και ασταθές λόγω της φθαρτότητάς του Έτσι

ξεκίνησε η `αναζήτηση της βεβαιότητα` (Quest for Certainty) σαν την οδό

33 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990 σελ

33

προς στην αλήθεια που είναι καθολική άχρονη και ανεξάρτητη από τις

ιδιοτροπίες του ανθρώπινου σώματος (Toumin 1990 cited in Shilling 2005

7)34

Τον 17ο αιώνα ο Καρτέσιος αναζητούσε αυτή τη βεβαιότητα Όταν ξύπνησε

από έναν εφιάλτη που βίωσε ως πραγματικό αισθάνθηκε ότι οι αισθήσεις του τον

εξαπάτησαν στο όνειρο Έτσι πείστηκε ότι ήταν πολύ λίγα αυτά για τα οποία

μπορούσε να ήταν βέβαιος γιατί τα πάντα ήταν μία θεϊκή απάτη

Είμαι πεπεισμένος ότι δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο ούτε

ουρανός ούτε γη ούτε πνεύμα ούτε σώμα Μήπως αυτό σημαίνει ότι κι

εγώ δεν υπάρχω Όχι εάν έχω πείσει τον εαυτό μου για κάτι (ή έχω

σκεφθεί το οτιδήποτε) τότε σίγουρα υπάρχω Αλλά υπάρχει κάποιος που

εξαπατά και που κατέχει ανώτερη δύναμη και επιδεξιότητα που

εξεπίτηδες και συνεχώς με εξαπατά Σε αυτή την περίπτωση

αναμφισβήτητα υπάρχω εάν με εξαπατά και τον αφήνω να με εξαπατά

όσο μπορεί τότε θα μου δείξει ότι δεν είμαι ένα τίποτα και έτσι θα

νομίζω ότι είμαι κάτι Οπότε αφού σκέφτηκα διεξοδικά το θέμα πρέπει

να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι αυτή η πρόταση είμαι άρα υπάρχω

είναι απαραιτήτως αληθής όταν τίθεται από μένα ή συλλαμβάνεται από

το μυαλό μου35

Στο τελευταίο μισό του 21ου αιώνα η εξέλιξη των ψηφιακών μέσων ανέπτυξε

αυτόν τον δυϊσμό του Καρτέσιου με την εμφάνιση της δυνητικής πραγματικότητας

Τα σώματά μας στον σύγχρονο ψηφιακό κόσμο είναι ακαθόριστα ενώ αναφέρονται

και ως `απόντα` Η ιδέα του απόντος σώματος ταυτίζεται με την θρησκεία και την

φιλοσοφία του δυτικού κόσμου όπου το πνεύμα μπορεί να υπάρξει διαχωρισμένο

από το σώμα Το σώμα μας στον ψηφιακό κόσμο φαίνεται να είναι απαρχαιωμένο και

να χρειάζεται τεχνολογικά ανεπτυγμένες προσθήκες που να το επεκτείνουν Αυτές οι

επεκτάσεις (VR γάντια VR κασκέτες κλπ) γίνονται μέρος της ενσώματης εμπειρίας

μας

34 Drew Leder The Absent Body όπ σελ 35 httpplatostanfordeduentriesdescartes-epistemology chapter4

34

Αυτές οι προσθήκες στο σώμα παραμένουν για τον καρτεσιανό δυϊσμό

αντικείμενα προσκολλημένα στο σώμα που και αυτό είναι αντικείμενο Η εμπειρία

δια μέσου των αντικειμένων ενεργοποιείται με τον νου Το μυαλό επιτυχώς

δραπετεύει από το σώμα και ταξιδεύει στον κόσμο ανεξάρτητα

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη36

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη είναι ένα διήγημα του συγγραφέα και φιλόσοφου

Στανισλάβ Λεμ Το διήγημα μιλάει για έναν βασιλιά και τον υπήκοό του ένα ρομπότ

που τον μεταφέρει σε ψηφιακά όνειρα προσομοιωμένες πραγματικότητες και

όμορφες πριγκίπισσες

Ο πόθος του βασιλιά Φερμουάριου να βρει την όμορφη πριγκίπισσα Ανείπωτη

τον οδήγησε σε μία καλύβα όπου κατοικούσε ένας άνθρωπος με πατριαρχικό

παρουσιαστικό

laquoΓυρεύεις την Ανείπωτη άθλιε κακομοίρη Και όμως ξέρεις πλήρως καλώς

ότι δεν έχει ζήσει καθόλου αυτά τα τελευταία πεντακόσια χρόνια και

επομένως ότι το πάθος σου είναι μάταιο και ασύμφορο Το μόνο που μπορώ

να κάνω για σένα είναι να σου επιτρέψω να τη δεις όχι βέβαια στην σάρκα

άλλα σ` ένα λογικά πληροφοριακό αντίγραφο ένα μοντέλο που είναι

ψηφιακό και όχι φυσικό στοχαστικό και όχι πλαστικό εργοδικό και λίαν

εξησφαλισμένα ερωτικό και όλα αυτά εις το Μαύρο Κιβώτιον που

κατασκεύασα τις ώρες της σχόλης μου με ότι πιο πρόχειρο βρήκα μπροστά

μουraquo

Η υπόσχεση του άνδρα ο βασιλιάς να δει την πριγκίπισσα σε αυτόν τον

προσομοιωμένο κόσμο είναι δελεαστική

laquoΑχ δείξε μου την δείξε μου την αμέσωςraquo φώναξε ο Φερμουάριος

ανατριχιάζοντας ολόκληρος Ο πατριάρχης έκανε laquoναιraquo με το κεφάλι έψαξε

36 Χοφσταντφερ Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993 Στανισλάβ Λεμ κεφ 6 Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ 117

35

στον αρχαίο τόμο για να βρει τις συντεταγμένες της πριγκίπισσας μετέφερε

την ίδια κι ολόκληρο το Μεσαίωνα σε διάτρητα δελτία κατέγραψε το

πρόγραμμα κατέβασε το διακόπτη σήκωσε το καπάκι του Μάυρου

Κιβώτιου

laquoΣκύψε να δειςraquo

Ο βασιλιάς έσκυψε κοίταξε και είδε ναι τον μεσαίωνα τέλεια

προσομοιωμένο εντελώς ψηφιακό και μη γραμμικό και να η Δανδηλία το

Παγοδάσος το παλάτι με τον Ηλιόπυργο το Ορνιθοτροφείο-Που-

Χλιμίντριζε ο Θησαυρός με τα Εκατό Μάτια Και να η ίδια η Ανείπωτη που

περπατούσε αργά στοχαστικά στην προσομοίωση του κήπου της και τα

κυκλώματά της λαμπύριζαν κόκκινα και χρυσαφιά καθώς έκοβε

προσομοιωμένα λουλούδια και υπό τον ήχο προσομοιώσεις τραγουδιών Ο

Φερμουάριος ανίκανος να περιορίσει περισσότερο τις ορμές του πήδηξε στο

Μάυρο Κουτί και ξετρελαμένος όπως ήταν προσπάθησε να μπει στον

κομπιουτερικό εκείνο κόσμο Ο πατριάρχης όμως γρήγορα έσβησε το ρεύμα

έδωσε μία σπρωξιά στον Βασιλιά και τον γκρέμισε στη γη και είπε

laquoΤρελέ Θέλεις να επιχειρήσεις το ακατόρθωτο Γιατί κανένα πλάσμα

φτιαγμένο από ύλη δεν μπορεί να μπει σ` ένα σύστημα που δεν είναι τίποτα

άλλο παρά η ροή και ο στρόβιλος αλφαριθμητικών στοιχείων ασυνεχών

συνδυασμών ακέραιων αριθμών το αφηρημένο υλικό από το οποίο είναι

φτιαγμένα τα ψηφίαraquo

laquoΜα εγώ θέλω θέλωraquo έσκουξε ο Φερμουάριος εκτός εαυτού και χτύπησε

το κεφάλι του στο Μαύρο Κουτί τόσο δυνατά που έκανε αυλάκιά στο

μέταλλο

Η επιθυμία του βασιλιά Φερμουάριου δεν μας είναι και τόσο ξένη οι ψηφιακοί

κόσμοι από την αρχή της δημιουργίας τους μας υποσχέθηκαν έναν κόσμο που μέχρι

τώρα τον βλέπαμε σε άλλα μέσα όπως το σινεμά αλλά μόνο από τις καρέκλες μας

Το ενδεχόμενο να μπορούμε να δράσουμε σε αυτούς τους χώρους εξάπτει την

φαντασία μας για εμπειρίες δίχως φυσικά όρια και φόβους επιβίωσης που αφορούν τη

σωματική μας ακεραιότητα

36

Τι γίνεται όμως με το αντάλλαγμα που πρέπει να καταβάλουμε για να βιώσουμε

αυτούς τους κόσμους

laquoΑν είναι τόσο αναλλοίωτος ο πόθος σου τότε υπάρχει ένας τρόπος με τον

οποίο μπορώ να σε συνδέσω με την πριγκίπισσα Ανείπωτη αλλά πρώτα θα

πρέπει να αποχωριστείς την παρούσα μορφή σου γιατί θα σου πάρω τις

συντεταγμένες σου και θα σε κάνω πρόγραμμα άτομο προς άτομο και θα

τοποθετήσω την προσομοίωσή σου σ` αυτόν τον μεσαιωνικά πλασμένο

κόσμο τον πληροφοριακό και αναπαραστατικό και εκεί θα μείνει

αντέχοντας όσο τα ηλεκτρόνια τρέχουν μέσα σ` αυτά τα σύρματα και πηδούν

από κάθοδο σε άνοδο Εσύ όμως όπως στέκεσαι τώρα μπροστά μου θα

εκμηδενιστείς έτσι ώστε η μόνη σου ύπαρξη θα είναι με τη μορφή δεδομένων

πεδίων και δυναμικών στατιστική ευρετική και απόλυτα ψηφιακήraquo

Εδώ εγείρεται το θέμα της ατομικής ταυτότητας Όταν κάνουμε ταξίδια σε αυτούς

τους κόσμους παραμένουμε οι ίδιοι Το θέμα είναι περίπλοκο γιατί σε αυτόν τον

δυϊσμό του σώματος και νου η ατομική ταυτότητα παύει να ανήκει και στα δύο

ισότιμα

laquoΑυτό είναι πολύ δύσκολο να το πιστέψει κανείςraquo είπε ο Φερμουάριος laquoπώς

θα ξέρω πως δημιούργησες τη δική μου προσομοίωση και όχι κανενός

αλλουνούraquo

Ο πατριάρχης προσπάθησε να δείξει στον μπερδεμένο βασιλιά ότι πράγματι

θα ήταν αυτός και όχι κάποιος άλλος Αλλά και πάλι ο βασιλιάς είχε

αμφιβολίες

laquoΝαι ναι καταλαβαίνωraquo είπε ο βασιλιάς laquoΚαι πάλι όμως είναι μονάχα το

πανομοιότυπο μου και όχι εγώ ο ίδιος αφού εγώ είμαι εδώ και δεν είμαι μέσα

στο Κιβώτιοraquo

laquoΌταν σε δω κλειδομανταλωμένο στην αγκαλιά της αγαπημένης σουraquo του

είπε ο πατριάρχης laquoθα φροντίσω να μην υπάρχεις εις διπλούν ένας εδώ κι

ένας εκεί μέσα στο Κιβώτιο Θα μεταχειριστώ μια μέθοδο παλιά μεν και

37

πρωτόγονη αλάνθαστη όμως γι` αυτό σκύψε λιγάκι αν έχεις την

καλοσύνηhellipraquo

Στην πραγματικότητα εάν συνέβαινε αυτό σε όλους μας και χάναμε την

σωματική μας υπόσταση τότε όλοι η δυτική φιλοσοφία και θρησκεία θα πανηγύριζε

για το κατόρθωμά της Το μιαρό σώμα που τόσο απεχθανόμαστε θα καταστρεφόταν

για πάντα και σύμφωνα με τον δυτικό πολιτισμό το πνεύμα επιτέλους θα

απαλλασσόταν από τα βάρη της ύλης

laquoΠρώτα δείξε μου άλλη μία φορά την Ανείπωτή σουraquo είπε ο βασιλιάς laquoΈτσι

για να σιγουρευτώhellipraquo

Ο σοφός ανασήκωσε το καπάκι του Μαύρου Κιβωτίου και του έδειξε την

Ανείπωτη Ο βασιλιάς την κοίταξε την ξανακοίταξε και τελικά είπε laquoΗ

περιγραφή του αρχαίου βιβλίου είναι πολύ υπερβολική Δεν είναι άσχημη

βέβαια αλλά ούτε κατ` ιδέαν τόσο ωραία όσο έλεγε το χρονικό Λοιπόν τώρα

σ` αφήνω γέρο σοφέhellipraquo

Και πήγε να φύγει

laquoΠου πάς θεότρελεraquo φώναξε ο πατριάρχης σφίγγοντας το σφυρί στα χέρια

του γιατί ο Βασιλιάς είχε φτάσει πια στην πόρτα

laquoΌπου να `ναι αλλά όχι μέσα στο Κιβώτιοraquo είπε ο Φερμουάριος και το

έβαλε στα πόδια

Γιατί ο βασιλιάς δεν έμεινε τελικά στην αγαπημένη του πριγκίπισσα αλλά το

έσκασε φοβισμένος και κατατρεγμένος

Ο Vilem Flusser στο κείμενο του laquoΗ ψηφιακή φαινομενικότηταraquo αναφέρει την

δυσπιστία ως την άμεση αντίδρασή μας απέναντι σε ότι είναι κατασκευασμένο από

τον άνθρωπο για να μιμείται

Εντούτοις στο ερώτημα περί της δυσπιστίας μας απέναντι σ`

αυτούς τους εναλλακτικούς κόσμους υπάρχει και ένα άλλο είδος

απάντησης Αυτή η απάντηση βασίζεται στο γεγονός ότι πρόκειται για

38

κόσμους που εμείς οι ίδιοι έχουμε σχεδιάσει και όχι για κάτι που μας έχει

παρασχεθεί όπως ο περιβάλλον κόσμος Οι εναλλακτικοί κόσμοι δεν είναι

κάτι το δεδομένο [Daten] αλλά κάτι το τεχνητά κατασκευασμένο [Fakten]

Η δυσπιστία μας προκύπτει από το ότι στέκουμε γενικότερα καχύποπτοι

απέναντι στην τέχνη και σε καθετί τεχνητό Η laquoτέχνηraquo είναι ωραία αλλά

μετατρέπεται σε ψεύδος αμέσως μόλις εξεταστεί υπό το φως της έννοιας

της laquoφαινομενικότηταςraquo37

Για τον Vilem Flusser ο πατριάρχης θα ήταν ένας laquoτεχνοκράτηςraquo ένας

laquoλειτουργός των μέσωνraquo και οι κόσμοι που κατασκευάζει σχεδιασμοί-προβολές

[Projekte] της κυρίαρχης ελίτ

Όμως αν ο πατριάρχης στην ιστορία με την Πριγκίπισσα Ανείπωτη ήταν θεός

και το Μαύρο Κιβώτιο δεν ήταν απλά ένα τέχνασμα που κατασκευάζει σχεδιασμούς-

προβολές αλλά μία θεϊκά δεδομένη [Daten] δημιουργία όπως ο παράδεισος τότε θα

δεχόταν ο Φερμουάριος να μετατραπεί σε ψηφία με τίμημα να χάσει την υλική του

υπόσταση και να μετατραπεί κι αυτός σε σχεδιασμό-προβολή

Συμπέρασμα

Η προσαρμογή του περιβάλλοντος στις ανάγκες μας είναι κατ` εξοχήν

μέθοδος που χρησιμοποιούμε για την επιβίωσή μας απέναντι στο μεγάλο μας

αντίπαλο που δεν είναι άλλος από την ίδια τη φύση Η εκτίμηση μας για τη φύση

υπήρξε μόνο δια μέσου της αναπαράστασής της Η προσομοίωση μιας ασφαλούς και

ελεγχόμενης φύσης ταυτίστηκε με την έννοια του κήπου Η βιβλική Εδέμ είναι ο

κήπος που δεν κρύβει τίποτα απειλητικό για τον Αδάμ και την Εύα μιας και όλα είναι

κατασκευασμένα σε απόλυτη αρμονία

Τα χωριά και έπειτα οι πόλεις που κάποτε κατασκευάστηκαν για να

προστατέψουν τον άνθρωπο από την αγριότητα της φύσης τώρα έγιναν και αυτά

χαοτικά και απειλητικά Όσο μεγαλώνουν οι πόλεις τόσο αυξάνονται οι κήποι

37 Vilem Flusser laquo Η ψηφιακή φαινομενικότηταraquo στον τόμο Digitaler Schein Aumlsthetik der elektronischen Medien (Επιμ) Florian Rotzer Suhrkamp Frankfurt am Main 1991 μτφρ Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης σελ 2

39

φτάνοντας στις μέρες μας να χάσουν τον ιδιωτικό τους χαρακτήρα και να

μετατραπούν σε δημόσια πάρκα

Το πάρκο στα Ιλίσια είναι ένα πράσινο ξέφωτο που δεν προσομοιώνει μόνο

μία φύση αλλά και άλλες εμπειρίες όπως την ιστορία του De Miranda διαμέσου της

προτομής του που κοσμεί το πάρκο Αλλά είμαστε εμείς σε θέση να κατανοήσουμε

μνημεία που ενώ παραδοσιακά αφορούν πρόσωπα και ιστορίες της εθνικής μας

συνείδησης παρουσιάζουν και ήρωες εξωτικών χωρών

Είναι τα σώματα μας `κατασκευασμένα` για να μπορούν να αντιδρούν σε

αυτές τις προσομοιωμένες εμπειρίες

Είμαστε σε θέση να βιώσουμε αυτή την πράσινη λωρίδα ως φύση και τις

παράλληλες πραγματικότητες που μας προσφέρει

Φαίνεται σαν να έχουμε χάσει την σωματική και νοητική ικανότητα επιβίωσης

στην φύση θέλουμε να βιώσουμε την εμπειρία της αλλά μόνο με την χρήση ενός

ενδιάμεσου που θα μας παρέχει κάποια ασφάλεια

Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της

κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι

η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με

επίδοξους σπεσιαλίστες της επιβίωσης στην αγρία φύση να επιδιώκουν να μας

δείξουν τρόπους και τεχνικές που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για να

παραμείνουμε ζωντανοί στην απίθανη περίπτωση που βρεθούμε εγκαταλελειμμένοι

και αβοήθητοι στις αντίξοες συνθήκες που μας προσφέρει η φύση (Στο `Man Vs

Wild` προταγονιστή ο Bear Grylls που είναι εξοικειωμένος στις ακραίες καταστάσεις

Σαν ένας από τους νεότερους που έχουν αναρριχηθεί στο Έβερεστ και ένας από τους

λιγοστούς που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς την εξαντλητική εκπαίδευση για

λογαριασμό της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων)38 Έτσι αυτοί οι πρωταγωνιστές

38 httpdscdiscoverycomvideosman-vs-wild-scary-survival-moments

-Παρόμιας θεματικής τηλεοπτικές εκπομπές είναι οι Out of the Wild The Alaska Experiment Life or Death Game Jungle Life or Death Game Lost at Sea Everest Razors Edge κλπ

40

τρέφοντε με σκουλήκια φτιάχνοντας καταφύγια από κλαδιά αψηφώντας χαμηλές ή

υψηλές θερμοκρασίες με το παγκόσμιο τηλεοπτικό κοινό να παρακολουθεί με αγωνία

τις περιπέτειες τους βιώνοντας διαμέσου αυτών την περιπέτεια και την αγωνία αλλά

πάντα μέσα από την ασφάλεια του σαλονιού τους

Η χρήση του `μέσου` για την κυριαρχία απέναντι στην φύση από την αρχή της

ύπαρξής μας και στην συνέχεια για την οργάνωση και την επικοινωνία των κοινωνιών

μας έπαιξε μεγάλο ρόλο στην εικόνα που έχουμε σήμερα για τον κόσμο Αυτοί οι

σπεσιαλίστες της επιβίωσης είναι το `μέσο` για να βιώσουμε την άγρια φύση που

τόσο φοβόμαστε αλλά και που τόσο μας ελκύει

Το πάρκο στα Ιλίσια έχει σαν στόχο να παίξει κι αυτό τον ρόλο του `μέσου`

που θα μας ενώσει με την φύση αλλά δεν τα καταφέρνει ούτε στο ελάχιστο σε σχέση

με αυτά τα show της τηλεόρασης Αυτό φαίνεται από την επισκεψιμότητα του πάρκου

που είναι από ελάχιστη έως μηδενική Μήπως με τη σειρά του το πάρκο όπως και η

άγρια φύση χρειάζεται ένα μέσο που να μας επιτρέπει μία μεγαλύτερη

αλληλεπίδραση άρα μία πιο βιωματική εμπειρία

Παροχέας διάδρασης πάρκων

Ο `παροχέας διάδρασης πάρκων` είναι μία διαδραστική μηχανή που επιτρέπει στον

χρήστη της να βιώσει τις χαρές που μπορεί να του προσφέρει ένα πάρκο και ακόμη

περισσότερα Η ψηφιακή προσομοίωση υψηλού επιπέδου του πάρκου στα Ιλίσια με

όλες τις λεπτομέρειες αλλά και τα στοιχεία που το απαρτίζουν (σιντριβάνι προτομή

όλα τα είδη φυτών κλπ) προσφέρει την απόλυτη εμπειρία μίας βόλτας στο πάρκο

Ταυτόχρονα το μηχανικό του μέρος παρέχει μία ολοκληρωμένη σωματική εμπειρία

με κίνηση όλου του σώματος προς όλες τις κατευθύνσεις για μία βόλτα που θα μείνει

αξέχαστη για σας την οικογένεια αλλά και το κατοικίδιο σας

41

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture

Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection

Washington DC 2002

2 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990

3 Emily Brady Aesthetics of the natural environment Εκδόσεις

Edinburgh Edinburgh University Press 2003

4 Francisco de Miranda

httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

5 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο

Μετάφραση Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος

Δασκαλοθανάσης Εκδόσεις Ποταμός 2005

6 Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance

Gardens

httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

7 Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-

Jacques_Rousseau

8 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain

NAi Publishers 2001

9 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις

Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC

1999

10 Paul Skinner Embodied Interaction Iollie therefore I exist b-DAT

University of Plymouth 2006

11 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία Μετάφραση

Μυλωνάκη Ευγενία Εκδόσεις Εκκρεμές 2003

12 Vilem Flusser Η ψηφιακή φαινομενικότητασυμπεριλαμβάνεται στο

συλλογικό τόμο (Επιμ) Florian Rotzer Digitaler Schein Aumlsthetik

der elektronischen Medien Suhrkamp Frankfurt am Main 1991

Μετάφραση Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης

Βερσαλλίες httpelwikipediaorgwikiβρσαλλίες_(παλάτι)

42

13 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής

Μετάφραση Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998

14 Μισέλ Ουελμπέκ Τα στοιχειώδη σωματίδια Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον

της Εστίας Μετάφραση Αλέξης Εμμανουήλ 2007Χοφσταντφερ

Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και

στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου

Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993

  • Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ34
  • Συμπέρασμα σελ38
  • Συμπέρασμα
  • Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με επίδοξους σπεσιαλίστε
    • Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990
      • Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm
      • Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau
Page 14: Μάκης Κυριακόπουλος διπλωματικη εργασία

14

από τα κανάλια που είχαν διανοίξει χαρακτηριστικό του νέου τύπου κατασκευής

κήπων σειρήνες ξεπρόβαλαν μπροστά στον νέο βασιλιά Κάρολο ΙΧ σημάδι ειρήνης

που υποσχόταν ότι θα έφερνε μία χώρα πρόσφατα εμπλεκόμενη σε πόλεμο

Τέτοιου είδους γιορτές θα πρέπει να γίνονταν και σε παλαιότερες εποχές μιας

και ο κήπος προσέφερε καταφύγιο ενώ αντιπροσώπευε κάθε ψευδαίσθηση για τον

χριστιανικό παράδεισο αλλά και για την κλασική χρυσή εποχή της αρχαιότητας Ο

κήπος έτεινε προς την `υψηλή` τέχνη αποκαθιστώντας την φυσική τάξη προτού αυτή

ανατραπεί από τον Αδάμ και την Εύα

Βερσαλλίες

Το μεγαλύτερο παράδειγμα αυτού του τύπου κήπων βρίσκεται στις

Βερσαλλίες το πιο λαμπρό παλάτι της Ευρώπης16 Μέχρι το 1660 οι Βερσαλλίες

ήταν ένα απλό μικρό παλάτι που χρησίμευε κυρίως ως καταφύγιο κυνηγιού για την

αγαπημένη ασχολία των βασιλιάδων εκείνης της εποχής Μετά το 1660 ο βασιλιάς

Λουδοβίκος ΙΔ αποφάσισε να προεκτείνει το παλάτι και όχι να κατεδαφίσει το αρχικό

κτίριο με σκοπό οι Βερσαλλίες να γίνουν βασιλικό ανάκτορο το 1661 Μέχρι το 1685

είχε τελειώσει το μεγαλύτερο μέρος των εργασιών και στα τέλη του 18ου αιώνα το

ανάκτορο είχε πάρει την σημερινή του μορφή Η συνολική πρόσοψη που κοιτάει προς

τους κήπους έχει μήκος 570 μέτρα Κατά την διάρκεια των εργασιών εργάζονταν ως

και πάνω από 20000 εργάτες στις Βερσαλλίες κάτι πρωτάκουστο για την εποχή

εκείνη Αλλά και όταν τελείωσαν οι εξωτερικές εργασίες πραγματοποιούνταν

συνεχώς εσωτερικές αλλαγές κυρίως στον 18ο αιώνα όπως αλλαγές δωματίων και

αλλαγές στη διακόσμηση ανάλογα με την μόδα της εποχής

Το ανάκτορο των Βερσαλλιών είναι γνωστό και για τους τεράστιους κήπους

του μαζί με πολλά σιντριβάνια και αγάλματα Είναι ένας από τους μεγαλύτερους

κήπους της Ευρώπης με συνολική έκταση που φτάνει τα 800 εκτάρια Στα

σιντριβάνια και στα αγάλματα είναι αποτυπωμένη η ελληνική μυθολογία όπως και

στο εσωτερικό του ανακτόρου Ο συνολικός κήπος των Βερσαλλιών απλώνεται σε 3

επίπεδα πίσω από το παλάτι και είναι η συνέχιση της αρχιτεκτονικής του παλατιού

Όπως και το ανάκτορο έτσι και οι κήποι έχουν ως σκοπό να τιμήσουν τον βασιλιά και

την χώρα του Τα μεγάλα ποτάμια της Γαλλίας προσωποποιούνταν σε αγάλματα

16 httpelwikipediaorgwikiβερσαλλίες_(παλάτι)

15

Μπροστά από το Μεγάλο Κανάλι ένα τεράστιο κανάλι σε σχήμα σταυρού βρίσκεται

το σιντριβάνι του Απόλλωνα το πιο μεγαλοπρεπές από όλα τα σιντριβάνια των

Βερσαλλιών

Για την κατασκευή του Μεγάλου Καναλιού πέθαναν χιλιάδες εργάτες είτε από

ατυχήματα είτε από ελονοσία Το Μεγάλο Κανάλι από μόνο του είναι 240 στρέμματα

Για την παροχή νερού στα 55 σιντριβάνια χρειαζόταν ένα καλό αρδευτικό σύστημα

Η μηχανή του Μαρλί ήταν ένα τεχνολογικό θαύμα για την εποχή καθώς διοχέτευε τα

νερά του ποταμού Σηκουάνα στους κήπους των Βερσαλλιών Αλλά από την άλλη τα

σιντριβάνια δεν γινόταν να έχουν συνεχώς νερό καθώς οι ποσότητες δεν επαρκούσαν

Στον κήπο βρίσκονταν και δύο άλλα κτίρια το Μεγάλο Τριανόν χτισμένο από

πορσελάνη και το Μικρό Τριανόν Αυτοί οι χώροι πρόσφεραν στην βασιλική

οικογένεια ξεκούραση και χαλάρωση

Κατά την διάρκεια του δέκατου ογδόου αιώνα φαινόταν ότι στην Αγγλία και

στην Γαλλία υπήρχε η ιδέα του `φυσικού` και η επιστροφή σ` αυτό Ήταν `φυσικό` ο

κόσμος να απολαμβάνει τους κανόνες και τους νόμους που εξέδιδε η κυβέρνηση

όπως ήταν `φυσική` η δίψα για γνώση Πίστευαν επίσης ότι ή τέχνη και η

διακόσμηση θα έπρεπε να ήταν πιο `φυσικά` Αυτό που μπήκε πρώτο στην λίστα του

`εκμοντερνισμού` ήταν ο σχεδιασμός των κήπων17

Το 1761 ο Jean-Jacques Rousseau εξέδωσε μία νουβέλα με απίστευτη

απήχηση την Julie ou la Nouvelle Heloise στην οποία κριτίκαρε τους παλαιού τύπου

κήπους της Γαλλίας για την μη φυσικότητα τους και το λανθασμένο γούστο του

μεγαλείου (false taste of grandeur)18

Αυτή η αλλαγή του γούστου από μία επιβεβλημένη διάταξη σε μία άλλη ποιο κοντά

στην φύση θεωρήθηκε ότι θα ξανάφερνε την πραγματική ομορφιά

Ήδη ο ηγεμόνας Puumlckler στο ίδιο πνεύμα αποκάλεσε το πάρκο

που ήταν προορισμένο να έχει τον laquoχαρακτήρα της ελεύθερης φύσης και

του τοπίου της υπαίθρουraquo ένα laquoόλον που αποκλίνει πολύ ουσιαστικάraquo

17 Βλ Michel conan Prespectives on Garden Histories σελ 163 18 Βλ httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau

16

από τον κήπο ενώ το πάρκο είναι μία laquoσυμπτυγμένη εξιδανικευμένη

φύσηraquo ο κήπος παραμένει απλώς laquoμία πιο εκτεταμένη κατοικίαraquo19

Το Γερμανικό πάρκο του 20ου αιώνα

Στης αρχές του 20ου αιώνα ο κήπος και το πάρκο αποτέλεσαν ένα από τα

σημαντικότερα όπλα προπαγάνδας για τους Γερμανούς Ναζί Ένας από τους

αρχιτέκτονες κήπων που ασχολήθηκε με το θέμα ο γερμανός εθνικοσοσιαλιστής

Willy Lange στο βιβλίο του που εκδόθηκε το 1907 Gartengestaltung der Neuzeit

(Σχεδιασμός κήπων σε σύγχρονους καιρούς) παρουσιάζει τον γερμανικό λαό να

συνδέεται γενετικά με το τοπίο και την φύση της χώρας του Κατ` αυτόν ο

σχεδιασμός δημόσιων κήπων είχε θεμελιώδη σημασία για την διατήρηση της

καθαρότητας της φυλής των Γερμανών Σύμφωνα με τον Lange η τέχνη της

κηπουρικής πρέπει να προάγει κριτήρια για την `οικολογία των φυτών` σε σχέση με

το φυσικό τους περιβάλλον

Ο Lange εκτιμούσε τα πάρκα και τους κήπους της Αγγλίας γιατί όπως έλεγε

βρίσκονται σε αρμονία με τα χαρακτηριστικά της γερμανικής φυλής που είχε

απορρίψει προηγούμενους τύπους κήπων μιας και κρίθηκαν ακατάλληλοι για τις

βόρειες φυλές Για τον Lange οι άλλοι κήποι των Ιταλών και των Γάλλων

οφείλονταν σε διαφορετικά φυλετικά χαρακτηριστικά

Η διαφορά μεταξύ του `επίσημου` γαλλικού και `ανεπίσημου` αγγλικού

στυλ κήπων αφορά περισσότερο μία βαθιά διαφορετική κοσμοθεωρία

(weltanschaungen) και αυτό προκύπτει από την διαφορά της ψυχής των δύο

φυλών γιατί στην ψυχή της η κάθε φυλή έχει ριζωμένα όλα τα

συναισθήματα και τις πράξεις της Το στυλ του γαλλικού κήπου αφορά την

έκφραση των νότιο-αλπικών μεσογειακών φυλών ενώ ο αγγλικός κήπος

αναπτύσσεται από το αναβιωμένο αίσθημα της βόρειο-αλπικής φυλήςhellip με

έναν ασυνείδητο τρόπο ο βόρειος άνθρωπος `διαμαρτυρήθηκε` στο Puckler

19 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο μετ Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος Δασκαλοθανάσης εκδόσεις Ποταμός σελ 94

17

(κήπος της Γερμανίας) ενάντια στο μη βόρειο πνεύμα της ζωής στον

κήπο20

Στο δοκίμιο του laquoPuckler und der Muskauer (Τα πάρκα Puckler και Muskau)

1935raquo δύο χρόνια μετά την επικράτηση των εθνικοσοσιαλιστών στην Γερμανία ο

αναγνωρισμένος ιστορικός των κήπων Franz Hallbaum επαινούσε το ενδιαφέρον των

εθνικοσοσιαλιστών για την ιστορία των κήπων λέγοντας ότι

Μέχρι πρότινος ο σχεδιασμός των εξωτερικών χώρων και μαζί με

αυτόν οι μεγάλες ιστορικές δημιουργίες που τον αφορούσαν δεν ήταν

πολύ δημοφιλείς και συγκεκριμένα μεταξύ αρχιτεκτόνων και

αρχιτεκτόνων κήπουhellip ο χώρος του κήπου είχε απορριφθεί ως

ρομαντικός και συναισθηματικός (Gewgaw) που αφορούσε μόνο έναν

άτεχνο νατουραλισμό Πιστεύουμε ότι στις μέρες μας αυτό που συνδέει

όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες σε σχέση με την φυλή το αίμα και το

χώμα θα επανακαθιδρυθούν μαζί με την εκτίμηση που αξίζουν οι κήποι

Στην πραγματικότητα αυτή είναι η `έκφραση της φύσης μας` Γιατί η

ανάπτυξη των κήπων και ο αγώνας ενάντια στον συνηθισμένο `γαλλικού

τύπου` κήπο του 18ο αιώνα αφορούσε την βαθιά έκφραση της φυλής και

της συνδέσεις της με την φύση Ο βόρειος άνθρωπος με το πανθεϊστικό

συναίσθημα στέκεται ενάντια στον μεσογειακό και δυτικό άνθρωπο

Απορρίπτει την υποδούλωση της φύσης το κόψιμο των δέντρων και των

θάμνωνhellip οι αληθινή γερμανική αγάπη για τα δέντρα αναγεννάται ξανά21

Το 1942 ο Mading εξέδωσε το Landespflege και την ίδια χρόνια εκδόθηκε και

το Die Lendschaftsfibel (Το πρωτεύον τοπίο) του Wiepking Και τα δύο βιβλία

αναφέρονται ξανά και ξανά στην ιστορία των κήπων για να συντηρήσουν την ιδέα

της βόρειας φυλής και για την περιβαλλοντική προστασία Ο Mading απορρίπτει όχι

μόνο τους κήπους του μπαρόκ και της αναγέννησης αλλά και το αγγλικό τοπίο σαν

τεχνητό που εξυπηρετεί μόνο αισθητικούς λόγους

20 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC 1999 σελ 165 21 Michel Conan Prespectives on Garden Histories όπ σελ 166

18

Υπήρχαν καιροί που ο σχεδιασμός των κήπων [gartnerische Gestaltung]

και των τοπίων εξυπηρετούσαν καθαρά αισθητικούς λόγουςhellip το τοπίο

συνεχώς επικεντρωνόταν στους κανόνες της μόδας [Wurde bewuΒt um

modischer Regeln willen gezwungen] Στις περισσότερες περιπτώσεις η

οποιαδήποτε χρησιμότητα [Gebrauch] αποκλειόταν Μία τεχνητή

διακόσμηση που δεν είχε σκοπό να δημιουργήσει την εικόνα του φυσικού

τοπίου ούτε καν να έρθει σε αντιπαράθεση με αυτό Οι κήποι και τα πάρκα

ευγενείας της αναγέννησης είναι καλά παραδείγματα αυτής της

νοοτροπίας Είναι αλήθεια ότι στον αγγλικό κήπο η υποδούλωση [Pressung]

της φυσικής ανάπτυξης στην κατασκευαστική φόρμα είναι λιγότερη αλλά

η κατασκευή παραμένει Το ειδυλλιακό του άγριου τοπίου είναι σκόπιμο ndash

και όχι αυθεντικό- και η ιδέα του σχεδιασμού του αφορά το

κατασκευαστικό πλάνο [Bauplan] του κηπουρού [gartnerische]hellip Στην

πραγματικότητα ο αγγλικός κήπος είναι η διακόσμηση της άρχουσας τάξης

[standisch bedingt] 22

Θεματικά Πάρκα

Στις μέρες μας οι δημόσιοι κήποι και τα πάρκα έχουν μετατραπεί σε θεματικές

ατραξιόν Το Λας Βέγκας είναι ίσως το μεγαλύτερο παράδειγμα αυτών των θεματικών

πάρκων και προτείνεται ως πόλη-φαινόμενο Όχι μόνο επειδή για τους Αμερικανούς

και ξένους επισκέπτες είναι η απόλυτη laquoπαιδική χαράraquo αλλά και γιατί οι στατιστικές

του είναι εντυπωσιακότατες στις αρχές του 20ού αιώνα δεν υπήρχε καν Στις αρχές

του 21ου ήταν ήδη το σπίτι ενός εκατομμυρίου ανθρώπων ενώ οι στατιστικές

έδειχναν ότι ο πληθυσμός αυξάνεται με τέτοια ταχύτητα που κάθε μήνα χρειάζεται να

κατασκευαστεί ένα καινούργιο σχολείο

Επιπλέον το Λας Βέγκας είναι ίσως η μοναδική πόλη στον κόσμο που ιεραρχεί

τις ανάγκες των τουριστών - επισκεπτών πολύ ψηλότερα από αυτές των κατοίκων του

Δεν υπάρχουν κρυμμένες γειτονιές που μπορείτε να περπατήσετε για να πιάσετε τον

laquoπαλμόraquo της πόλης Τίποτα δεν έχει laquoαλλοιωθείraquo από τον τουρισμό γιατί το Λας

Βέγκας κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους τουρίστες

22 Βλ Michel Conan Prespectives on Garden Historie σελ164

19

Η προσγείωση στο αεροδρόμιο του Βέγκας μόλις έχει δύσει ο ήλιος

είναι μια εικόνα που μένει για πάντα στη μνήμη του επισκέπτη Τα

αναρίθμητα φώτα δημιουργούν ένα Χολιγουντιανό ονειρεμένο σκηνικό

Σημείο αναφοράς της πόλης είναι η περιοχή του Στριπ Ένας μεγάλος

δρόμος όπου δεξιά και αριστερά είναι χτισμένα τα ξενοδοχεία και τα

εμπορικά κέντρα

Μπορεί να χρειάστηκαν 20 ολόκληρα χρόνια για να κατασκευαστεί η

μεγάλη πυραμίδα της Γκίζας στην Αίγυπτο όμως στο Βέγκας δεν τους

πήρε πάνω από 18 μήνες για να φτιάξουν μια ακριβώς ίδια και μπροστά

της την πολύχρωμη Σφίγγα και να στεγάσουν μέσα το ξενοδοχείο

Luxor Θεωρείται ένα σύγχρονο αρχιτεκτονικό θαύμα για τη

δημιουργία του οποίου συνέβαλαν οι μεγαλύτεροι Αιγυπτιολόγοι Η

πόλη της Βενετίας σε μικρογραφία βρίσκεται στο εσωτερικό του

ξενοδοχείου Venetian που αποτελείται από δύο πύργους Στο πρώτο

όροφο υπάρχει ένα κανάλι με γόνδολες τις οποίες ενοικιάζουν οι

επισκέπτες τους για να κάνουν μια μικρή βόλτα υπό τις ιταλικές

μελωδίες που τραγουδά ο γονδολιέρης Την είσοδο του εντυπωσιακού

ξενοδοχείου Paris κοσμούν μια μικρογραφία του Πύργου του Άιφελ

της Αψίδας του θριάμβου η πρόσοψη του Λούβρου κά23

Ο τρόπος με τον όποιο η αγορά η οικονομία η παγκοσμιοποίηση ο

νεοφιλελευθερισμός και ο ύπερ-καπιταλισμός που απειλούν ή ακόμα και

καταστρέφουν την `αυθεντικότητα` του ιστορικού νοήματος των κήπων και των

πάρκων είναι ένα θέμα προς συζήτηση Αυτός ο τρόπος θέασης των πραγμάτων δεν

λαμβάνεται πολύ υπόψη κατά τη δημιουργία ή αναδημιουργία αυτών των `τόπων` Η

πιθανότητα αυτός ο τρόπος σκέψης για την κατασκευή δημόσιων χώρων να οφείλεται

στην `αγορά` παραλείπεται αυθαίρετα Φαίνεται ότι υπάρχει η απαίτηση για έναν

πολιτιστικό προσδιορισμό του `χώρου` από διάφορους οικονομικούς παράγοντες

Αυτή η απαίτηση οδηγεί συνεχώς στην συνειδητή παραγωγή `θεματικών πάρκωνrsquo

23 httptranskathimerinigr4dcgi_w_articles_taxworld_12_20092006_165039 Κείμενο Ηλέκτρα Σαμοΐλη

20

Τα σύνορα τον σύγχρονων πάρκων

Στα τέλη του 1980 μία μικρή μάχη ξέσπασε στο Tompkins

Square Park ένα μικρό πάρκο στο East Village της Νέας Υόρκης Το

μέρος είχε μετατραπεί σε στέκι για τους άστεγους τους αλκοολικούς

και τους ναρκομανείς Κάποια στιγμή η αστυνομία προσπάθησε να

επανακτήσει τον έλεγχο με το να κλείνει το πάρκο την νύχτα Η μάχη

του Tompkins Square είναι διάσημο παράδειγμα για την μάχη του

νοήματος του δημόσιου χώρου (Smith 1992) Είχε η παρέμβαση της

αστυνομίας ως πρόθεση πραγματικά να πολεμήσει την κατάληψη

αυτών των ομάδων Ή ήθελε να υποβαθμίσει την ίδια την έννοια του

δημόσιου χώρου Ο Smith παρουσιάζει εκείνα τα στοιχεία που

αποδεικνύουν ότι στην πραγματικότητα η προσπάθεια αφορούσε την

`εξημέρωση` της κουλτούρας του πάρκου που ταιριάζει απόλυτα με

την στρατηγική της βελτίωσης της γειτονιάς γύρω από το πάρκο με την

`εισβολή` νέων οικονομικά ευνοημένων group να καταλαμβάνουν

έναν χώρο που παραδοσιακά ανήκε σε οικονομικά ασθενέστερους24

Δηλαδή το ίδιο που συμβαίνει και στην περιοχή του Κεραμεικού στην Αθήνα

όπου τα τελευταία χρόνια υπάρχει έντονο ενδιαφέρον από πολιτικούς μηχανικούς και

κατασκευαστικές εταιρίες για ανέγερση πολυκαταστημάτων εμπορικών κέντρων και

πολυτελών κατοικιών

Σήμερα μπορούμε να προσεγγίσουμε και να αναλύσουμε την

περίπτωση του Tompkins Square με έναν άλλο τρόπο Στο πάρκο δόθηκε

ένας νέος τρόπος διαχείρισης Αυτό που γίνεται αμέσως ορατό είναι το

μεγάλο διαχωριστικό που χωρίζει το πάρκο σε υπό-χώρους (όπως και σε

άλλα πάρκα στο Μανχάταν) Τα πάντα φαίνονται διαφορετικά από την

στιγμή που η αστυνομία προσπάθησε να ελέγξει την κατάσταση

Διαφορετικά groups έχουν βρει το δικό τους κομμάτι σε αυτό το μικρό

πάρκο τις ζεστές μέρες οι άστεγοι καταλαμβάνουν τον μικρό χώρο στα

παγκάκια αυτοί που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα προτιμούν τις 24 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain NAi Publishers 2001 σελ 20

21

περιοχές με την άμμο οι έφηβοι παίζουν μπάσκετ στο κλειστό τερέν του

μπασκετμπολ τα παιδιά παίζουν στον παιδότοπο που περικυκλώνεται

από βαριές σιδερένιες μπάρες και οι αναρχικοί οι μικρές οικογένειες και

οι yappies ξεχωριστά ο καθένας συνυπάρχουν στα τμήματα του πάρκου

που έχουν γκαζόν Κάποιοι πιστεύουν ότι τα διαχωριστικά του πάρκου

είναι η απόδειξη της εγκατάλειψής του ως δημόσιου χώρου (Smith

1992) Αλλά μήπως συμβαίνει το αντίθετο Η αξία της περίπτωσης του

Tompkins Square έγκειται στο ότι λειτούργησε ως παράδειγμα μίας

μάλλον στενοκέφαλης και συντηρητικής προσέγγισης Πολλές `φυλές

των πόλεων` φαίνεται να έχουν καταλάβει τον χώρο του πάρκου

επιδεικνύοντας όλες τις αποχρώσεις του East Village μέσα σε ένα μικρό

πάρκο Τα διαχωριστικά μετατρέπονται σε σύμβολα της τάξης

οριοθετούν χωρίς να απομονώνουν ή να αποκλείουν Το Tompkins

Square Park λειτουργεί σαν μία σκηνή όπου ανά πάσα στιγμή γίνεσαι

το θέαμα και ο θεατής και αυτό σε κάνει λειτουργικό μέλος του

δημόσιου χώρου25

Τα διαχωριστικά σχεδόν από την αρχή του 20ου αιώνα χρησιμοποιούνται στα

πάρκα Μεταφορικά τα αντιλαμβανόμαστε σαν `κορνίζες` αλλά στην

πραγματικότητα λειτουργούν περισσότερο ως σύμβολα οριοθέτησης Τα πάρκα είναι

οι δημόσιοι κήποι των πόλεων και εξορισμού οι κήποι αφορούν κλειστούς χώρους

Επίσης ένα διαχωριστικό ορίζει έναν χώρο Εάν αυτός ο χώρος είναι

προσδιορισμένος ως δημόσιος τότε εμείς καταλαβαίνουμε ότι αυτός ο χώρος είναι

ιδιαίτερος με προσδιορισμένη χρήση που τον ξεχωρίζει από τους άλλους δημόσιους

χώρους και απαιτεί από εμάς την ανάλογη συμπεριφορά σε σχέση με τους ισχύοντες

κανόνες

Αυτή η οπτική επάνω στον προσδιορισμό των δημόσιων χώρων προσφέρει

έναν άλλο τρόπο σκέψης επάνω στις μέχρι τώρα πιο διαδεδομένες αρχές του ντιζάιν

των πάρκων Αυτή η συμβολική σημασία του φράχτη συχνά έρχεται σε αντιπαράθεση

με την αρχή του ρευστού και ανοιχτού ουδέτερου και πολυσυλλεκτικού χώρου που

έχει την αναφορά του στην μοντέρνα `αστικοποίηση` Η αντικατάσταση των πάρκων

με κοινόχρηστους `πράσινους` χώρους θολώνει την ιδέα της προσβασιμότητας και

25 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 21

22

της χρήσης των δημόσιων χώρων Αυτός ο τρόπος σχεδιασμού των δημόσιων χώρων

έχει τις αναφορές του στο μοντέρνο κίνημα Παρόλα αυτά πολλά από τα σύγχρονα

σχέδια για πάρκα και κήπους έχουν ως αναφορά τους τον ρευστό και ανοιχτό χώρο

Η ιδέα του `διαχωριστικού για μεγαλύτερη προσβασιμότητα` παρουσιάζει ένα

εναλλακτικό σχέδιο στρατηγικής για τον σχεδιασμό των δημόσιων χώρων

Ο καλά σχεδιασμένος τρόπος διασύνδεσης και χωρικότητας προωθούν την

δημόσια προσβασιμότητα και ανταλλαγή αλλά κανείς δεν μπορεί να περιμένει μία

καθολική λύση από ένα τέτοιο τρόπο σχεδίασης Τέτοιου τύπου στρατηγικές

σχεδίασης είναι θεμελιώδεις και μπορούν να έχουν μία `υποστηρικτική πολιτική` η

εξασφάλιση της ασφάλειας είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας

Όχι πολύ μακριά από το Tompkins Square Park βρίσκεται η

πόλη Stuyvesant Στην τυπολογία της κατασκευής της βρίσκουμε το

πλάνο σχεδιασμού του Le Corbusier Για πολλούς ανθρώπους αυτός ο

μοντερνιστικός τρόπος σχεδίασης μίας μικρής σε κλίμακα πόλης

καταστρέφει την ποικιλομορφία της Τεράστιες κτιριακές

εγκαταστάσεις ομογενοποιημένες και με περιορισμένες λειτουργίες

εμφανίζονται σε όλη την Ευρώπη και την βόρεια Αμερική μετά τον

δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Τώρα πια είναι γνωστές ως `πολύ-

προβληματικά` projects και αυτό βέβαια αν δεν έχουν ήδη ανατιναχτεί

ή κατεδαφιστεί Παρόλα αυτά όποιος τολμήσει να μπει σε αυτές τις

κτιριακές εγκαταστάσεις μένει έκπληκτος από το `σαν-πάρκο` καλά

διατηρημένο και καλά διαχειριζόμενο χώρο σαν όαση που προσωρινά

κλείνει έξω την χαοτική αστική ζωή Τέτοιου είδους κτιριακές

εγκαταστάσεις μάς δείχνουν ότι η σωστή διαχείριση του δημόσιου

χώρου μπορεί να δημιουργήσει περιβάλλοντα στα οποία κανείς δεν

εξαιρείται αλλά αντίθετα είναι ευπρόσδεκτος26

Η ιδέα της `χρήσης του διαχωριστικού για την διευκόλυνση της κοινής

πρόσβασης` ανεγείρει το πιο γενικό ερώτημα του νοήματος του διαχωριστικού και

των νέων ηλεκτρονικών συστημάτων ασφαλείας Τα περιστρεφόμενα κάγκελα

ασφαλείας στους σταθμούς του μετρό και οι ηλεκτρονικές πύλες ασφαλείας των

αεροδρομίων των καταστημάτων και τώρα σε πολλές βιβλιοθήκες και αρκετά

26 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 23

23

σχολεία κυρίως στην Αμερική είναι πλέον κοινό στοιχείο του αστικού τοπίου (μαζί με

τις ευρέως διαδεδομένες κλειστού κυκλώματος βιντεοκάμερες) εκφράζοντας έτσι ένα

ελεγχόμενο περιβάλλον μέσω της τεχνολογίας Με ευκολία μπαίνουμε στην

διαδικασία να δούμε αυτές τις μεθόδους στον δημόσιο χώρο ως περιοριστικές για την

ελευθερία μας Αλλά πότε και ποιους ενοχλούν αυτοί οι περιορισμοί Οι ηλεκτρονικές

πύλες των αεροδρομίων μάλλον έχουν μία κατευναστική ιδιότητα ο αποκλεισμός της

παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς διατηρεί την πίστη μας για την ασφάλεια της πτήσης

Οι ηλεκτρονικές πύλες των αεροδρομίων δείχνουν ότι αυτές η εταιρίες στις οποίες

στηριζόμαστε κάνουν τα πάντα για να μας εξασφαλίσουν το αίσθημα της ασφάλειας

Σημαντικό στοιχείο είναι το γεγονός ότι οι κάμερες παρακολούθησης με

ανιχνευτές μετάλλων στα αεροδρόμια στα καταστήματα κλπ είναι σε μεγάλο βαθμό

αντικειμενικές Ο αποκλεισμός δεν βασίζεται στα χαρακτηριστικά ή στο ντύσιμο

αλλά στην παρουσία μετάλλου Αυτό που μετράει είναι η κατοχή κάποιου μεταλλικού

αντικειμένου που θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή για το κοινό που συνωστίζεται

στα αεροδρόμια ή για την κλοπή αγαθών από τα καταστήματα

Σε αυτές τις περιπτώσεις η τεχνολογία στην πραγματικότητα είναι ένα συν

για την δημιουργία δημόσιων χώρων Εν μέρει τα διαχωριστικά αναλαμβάνουν την

ευθύνη για τα άτομα με ροπή προς την παραβατικότητα (Latour 1986)27 να πληρώσω

το εισιτήριο του Μετρό Να κλέψω αυτό το βιβλίο Τα συστήματα ασφαλείας όχι

μόνο μας σώζουν από τέτοια ηθικά διλήμματα αλλά μπορούν να κάνουν έναν χώρο

πιο δημόσιο μία βιβλιοθήκη που μπορείς να έχεις πρόσβαση μόνο με πάσο ή κάρτα

μέλους παραμένει ένα αποκλεισμένο μέρος και δεν λειτουργεί ως δημόσιος χώρος

Μία βιβλιοθήκη που μόνο ελέγχει εάν το βιβλίο νομίμως έχει δανειστεί έχει την

δυνατότητα να εξελιχθεί σε δημόσιο χώρο

Η βιβλιοθήκη του Rotterdam είναι ένα παράδειγμα του πώς μπορεί μία

βιβλιοθήκη να αναπτυχθεί σε δημόσιο χώρο Αυτή η βιβλιοθήκη είναι

ανοιχτή σε όλους Υπάρχει έλεγχος μόνο κατά την έξοδο όπου και

χρησιμοποιείται σύστημα ασφαλείας Το κοινό αποτελείται από άτομα

διαφορετικών ομάδων και κάνει μαζικά χρήση της βιβλιοθήκης Αυτή η

ποικιλότητα των ανθρώπων ο καθένας από αυτούς με τον δικό του τρόπο

κάνει χρήση της βιβλιοθήκης στην αίθουσα των περιοδικών μαζεύονται

27 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 23

24

κυρίως άνδρες ξένης εθνικότητας για να διαβάσουν εφημερίδες άλλων

χωρών νεαροί που σερφάρουν στο internet άνθρωποι που παίζουν σκάκι

στα ειδικά τραπέζια για σκάκι φοιτητές που μελετούν στα πιο

απομονωμένα σημεία της βιβλιοθήκης κλπ Και όλα αυτά σε έναν χώρο που

θυμίζει εμπορικό κέντρο28

Ο Δήμος Ζωγράφου

Ο δήμος Ζωγράφου έκτασης 9000 στρεμμάτων και με 75000 περίπου

κατοίκους υπάγεται σήμερα στο γενικότερο πολεοδομικό συγκρότημα των

Αθηνών και εντάσσεται γεωγραφικά στα ανατολικά προάστια της

πρωτεύουσας Λόγω της εγγύτητάς του με το κέντρο παρουσιάζει παρόμοια

χαρακτηριστικά δόμησης Παρά ταύτα είναι περιοχή πλούσια σε πράσινο που

συγκεντρώνεται κυρίως στους πρόποδες του Υμηττού Ο Δήμος απέκτησε

αξία λόγω της οικοδόμησης της Πανεπιστημιούπολης και της

Πολυτεχνειούπολης με αποτέλεσμα να παρουσιάζει υψηλές τιμές στα

ενοικιαζόμενα διαμερίσματα

Η περιοχή παλιά ήταν δασικό και καλλιεργήσιμο έδαφος με πλούσια

βλάστηση καλλιέργειες δάσος και αλσάκια Στα μέσα του 20ού αιώνα με

την πολεοδόμηση της Αθήνας αναπτύχθηκε η περιοχή Τα δάση της περιοχής

κυρίως με πεύκα βρίσκονται στο νότο νοτιοανατολικό και ανατολικό μέρος

Το 1902 ο Ιωάννης Ζωγράφος βουλευτής στο κόμμα του Θεόδωρου

Δηλιγιάννης αγόρασε μια μεγάλη έκταση από τη χήρα Βουρνάζου και στη

συνέχεια τη ρυμοτόμησε σε οικόπεδα τα οποία πουλούσε με δόσεις 112 δρχ

το μήνα Τα πρώτα σπίτια άρχισαν να κτίζονται στα κτήματα του

laquoΖωγράφουraquo το 1919 Δέκα χρόνια μετά αριθμούσαν 100 Από εκείνους τους

πρώτους οικιστές φτιάχτηκε και ο πρώτος ξύλινος ναΐσκος προς τιμή του

Αγίου Θεράποντα που σήμερα είναι ο επιβλητικότερος στη περιοχή Η νότια

πλευρά του Ζωγράφου ήταν το άλλοτε ρέμα του Χουσεΐν μπεη στη βόρεια

28 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 24

25

πλευρά του οποίου είχε κτισθεί το θεραπευτήριο του Συγγρού Αυτό το ρέμα

καλύφθηκε στις αρχές του 1960 επί Βασιλέως Παύλου

Το 1929 η περιοχή Ζωγράφου έγινε κοινότητα με πρώτο πρόεδρο τον

γιο του Ιωάννη Ζωγράφου τον Σωτήριο Ζωγράφο Το 1947 η κοινότητα

Ζωγράφου ανακηρύχθηκε Δήμος στον οποίο περιλαμβάνονταν οι συνοικίες

Γουδή τα Άνω Ιλίσια (πρώην Καπόνια) τα Ιλίσια παρά την κοίτη του

ποταμού Ιλισού που ξεκίναγε από την Αγία Ελεούσα στη σημερινή συνοικία

της Πανεπιστημιούπολης29

Πάρκο στα Ιλίσια

Μια πράσινη γραμμή ακολουθεί την οδό Μιχαλακοπούλου στα Ιλίσια

ξεκινώντας από την οδό Ηριδανού που διακόπτεται από την οδό Αλκάνος για να

σταματήσει στο ύψος της οδού Αιγινήτου Δ

Αυτή η πράσινη γραμμή φαίνεται να δημιουργήθηκε από τη μία για να

καλύψει την ανάγκη της πόλης για πράσινο κι από την άλλη για να λειτουργήσει σαν

δημόσιο πάρκο Αυτό μπορούμε εύκολα να το συμπεράνουμε από την έντονη και

πυκνή βλάστηση που υπάρχει στον χώρο αλλά και από τα παρελκόμενα αντικείμενα

που έχουν τοποθετηθεί προσπαθώντας να δηλώσουν τη χρηστική τους αξία ενώ

βρίσκονται ατάκτως ερριμμένα καθ όλο το μήκος και το πλάτος του πάρκου Τα

περισσότερα από αυτά τα αντικείμενα είναι αδύνατον να χρησιμοποιηθούν μιας και

βρίσκονται στα πιο δυσπρόσιτα και απίθανα σημεία του πάρκου Η προσβασιμότητα

στο μεγαλύτερο μέρος του είναι πολύ δύσκολη ενώ τον χειμώνα γίνεται δυσκολότερη

με την έλλειψη πλακόστρωσης Το πάρκο ξεκινάει σαν μία νησίδα που όσο ανεβαίνει

πλαταίνει για να καταλήξει στο κύριο κομμάτι της που βρίσκεται μεταξύ των δρόμων

Αλκμάνος και Αιγινήτου Αυτό το κομμάτι του πάρκου είναι αρκετά μεγάλο και

εξοπλισμένο με παγκάκια αγάλματα ένα σιντριβάνι και φυσικά πυκνή βλάστηση Η

επισκεψιμότητα του πάρκου είναι σχετικά περιορισμένη με λίγους ανθρώπους

κυρίως αυτούς που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα Το σιντριβάνι του πάρκου είναι

εξάγωνο αρκετά μεγάλο με έναν πίδακα στο κέντρο που φτάνει στην αποκορύφωση

29 httpelwikipediaorgwikiΖωγραφου

26

του τα 6 με 7 μέτρα ύψος ενώ περιστοιχίζεται από ένα δαχτυλίδι με μικρότερους

πίδακες

Τα γλυπτά του πάρκου χωρίζονται σε τρία ήδη 1) Μινιμαλιστικές γλυπτικές

κατασκευές μικρού μεγέθους που βρίσκονται διάσπαρτες κυρίως από την πλευρά της

οδού Αλκμάνος μέσα στα παρτέρια με τα λουλούδια και τα δέντρα (ο εντοπισμός

τους είναι μάλλον μια περιπέτεια λόγω της οργιώδους βλάστησης στην οποία θα

νόμιζε κανείς ότι δεν έχει επέμβει ανθρώπινο χέρι αλλά και των ίδιων τον γλυπτών

που από κατασκευής μοιάζουν περισσότερο με μικρά τσιμεντένια καθίσματα) 2)

Φορμαλιστικά γλυπτά με επαναλαμβανόμενα μοτίβα που μοιάζουν να είναι

κατασκευασμένα στα τέλη της δεκαετίας του lsquo70 με δομή που θυμίζει τοτέμ και

αναγνωρίσιμες παραστάσεις (μια κουκουβάγια φυτικά μοτίβα κλπ) τοποθετημένα κι

αυτά στα παρτέρια που βρίσκονται στην πλευρά της οδού Αλκμάνος με ελάχιστη

προσβασιμότητα και δυσκολία εντοπισμού τους 3) Μπρούτζινη προτομή μικρού

μεγέθους που βρίσκεται περίπου στο μέσο του τρίτου κατά σειρά μέρους του πάρκου

και είναι και αυτή κρυμμένη πίσω από δέντρα και θάμνους Η προτομή που

φιλοτέχνησε ο Louis Alberto Pantoja το 2000 έγινε προς τιμή του Francisco de

Miranda του επαναστάτη της Βενεζουέλας που γεννήθηκε στο Caracas 28 Μαρτίου

του 1750 και πέθανε στις φυλακές του El Arsenal de la Carraca Cadiz 14 Ιουλίου του

1816

Αυτή η προτομή εγείρει αρκετά ερωτήματα σε σχέση με τον τόπο που

βρίσκεται την λειτουργία που παρέχει αλλά και την ιστορία του απεικονιζόμενου

Η προτομή τοποθετήθηκε στο πάρκο το 2001 σε μία προσπάθεια του δήμου

Αθηναίων να γεμίσει όσο το δυνατόν περισσότερους δημόσιους χώρους με αγάλματα

και προτομές ενόψει των ολυμπιακών αγώνων της Αθήνας του 2004

Χαρακτηριστικά είναι τα άρθρα που δημοσιευτήκαν λίγα χρόνια αργότερα

Όσο για τον Δημήτρη Αβραμόπουλο φάνηκε η προτίμησή του

για τις προτομές με αποκορύφωμα τη δημιουργία του laquoΠάρκου

Ελλήνων Λογοτεχνώνraquo μπροστά από το Πνευματικό Κέντρο Πληθώρα

τέτοιων δωρεών αποδέχθηκε άκριτα ο δήμος Αθηναίων εκείνη την

περίοδο Έτσι εξηγείται και η παρουσία του αγάλματος του στρατηγού

Χοσέ Αρτίγας laquoελευθερωτή της Ουρουγουάηςraquo στη

Μιχαλακοπούλου Στα περισσότερα βάθρα υπήρχε και το όνομα του

27

τότε δημάρχου ακόμα και μέσα στο νόμισμα της στήλης της

laquoΔραχμήςraquo 7 - 0802200430

Η απουσία πολιτικής χαρακτήριζε την πολιτική του Δήμου

Αθηναίων για τα έργα τέχνης σε δημόσιους χώρους Οχι μόνο

πρόσφατα αλλά τουλάχιστον τα τελευταία 30 χρόνια Επί δημαρχίας

Αβραμόπουλου μια καλλιτεχνική επιτροπή που τώρα έχει καταργηθεί

δεχόταν τις προτάσεις για δωρεές έργων στην πλειονότητά τους

αμφιβόλου ποιότητας laquoΚάθε σύλλογος έκανε και μια δωρεά

προσπαθώντας με προτομές να τιμήσει τις προσωπικότητες που

συνδέθηκαν με τον τόπο τουraquo συνεχίζει ο Π Λουκάκος

Προς το παρόν ξεχάστε τα αυτά Η αποδοχή των δωρεών έχει

παγώσει και για το λόγο αυτό τους τελευταίους μήνες δεν έχει

τοποθετηθεί ούτε ένα καινούριο υπαίθριο γλυπτό στην Αθήνα -με

εξαίρεση το άγαλμα του Μεγάλου Αλέξανδρου έργο του Γιάννη

Παππά που ενδεχομένως να τοποθετηθεί απέναντι από το Ρεξ Εχουν

όμως παγώσει και οι διαγωνισμοί και οι αναθέσεις laquoΤο νομοθετικό

πλαίσιο απαγορεύει τις αναθέσεις έργων ακόμα και τον μεγαλύτερο

γλύπτη της Ελλάδας να έχουμε μπροστά μας Αναθεση μπορεί να γίνει

μόνο για ποσό έξι χιλιάδων ευρώ έτσι όμως δεν μπορούμε να μιλάμε

για κάποιο γλυπτό με αξιώσειςraquo διευκρινίζει ο Π Λουκάκος (7 -

08022004)31

Για τον μέσο Αθηναίο πολίτη που επισκέπτεται το πάρκο ο Francisco de

Miranda δεν σημαίνει απολύτως τίποτα και θα ήταν παράδοξο να περιμένουμε κάτι

τέτοιο Άρα γιατί επιλέχθηκε αυτός ο επαναστάτης της Βενεζουέλας για να

διακοσμήσει με την προτομή του έναν δημόσιο χώρο της Αθήνας Και εντέλει ποίος

είναι ο Francisco de Miranda

30 Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=3325212 31 Παρής Σπίνου Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=98141564

28

Francisco de Miranda32

Ο Sebastiaacuten Francisco de Miranda y Rodriacuteguez γνωστός περισσότερο ως

Francisco de Miranda συμμετείχε στην επανάσταση της Βενεζουέλας Παρόλο που τα

σχέδια του για την ανεξαρτησία των ισπανόφωνων αποικιών της Αμερικής απέτυχαν

θεωρήθηκε ως ο πρόδρομος του Simoacuten Boliacutevar που κατά τη διάρκεια του αμερικανό-

ισπανικού πολέμου απελευθέρωσε με επιτυχία μεγάλο μέρος της νοτίου Αμερικής Ο

Miranda έζησε μία ταραχώδη ζωή Ως ιδεαλιστής ανέπτυξε ένα πρωτοποριακό σχέδιο

για να ελευθερώσει και να ενοποιήσει την λατινική Αμερική αλλά οι φιλοδοξίες και

επιδιώξεις του για την ανεξαρτησία της νοτίου Αμερικής απέτυχαν το 1812 τον

παρέδωσαν στους εχθρούς του και μετά από τέσσερα χρόνια το 1816 πέθανε σε

ισπανική φυλακή Παρόλα αυτά δεκατέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο του το

μεγαλύτερο μέρος της ισπανόφωνης Αμερικής ήταν ελεύθερο

Ο Miranda γεννήθηκε μέσα σε μία μεγαλοαστική οικογένεια ο πατέρας του

Sebastian de Miranda Ravelo ήταν εύπορος έμπορος με καταγωγή από τις Κανάριες

Νήσους ενώ και η μάνα του Francisca Antonia Rodriacuteguez de Espinoza καταγόταν από

πλούσια οικογένεια της Βενεζουέλας Ο Miranda πήγε στα καλύτερα ιδιωτικά σχολεία

και στα ακριβότερα κολλέγια ενώ κατά την διάρκεια της φοίτησής του δεχόταν

ρατσιστικά πειράγματα για την καταγωγή του Έτσι δεν απολάμβανε τα οφέλη της

υψηλής κοινωνίας μιας και υπήρχε συνεχής αμφισβήτηση από την αριστοκρατία της

εποχής Σαν αποτέλεσμα αυτής της αποδοκιμασίας ο Miranda παρουσίαζε την εικόνα

του φαντασμένου με πομπώδεις αφηγήσεις και μυθεύματα

Γύρω στο 1771 ο Miranda αγόρασε το αξίωμα του καπετάνιου του ισπανικού

στόλου (όχι κάτι ασυνήθιστο για την εποχή) Ενώ υπηρετούσε ως καπετάνιος δίπλα

στον στρατηγό Juan Manuel de Cajigal y Monserrat (1739-1811) απέκτησε

ενδιαφέρον για τον αγώνα υπέρ της ανεξαρτησίας της ισπανόφωνης Αμερικής

Υπό τον Cajigal ο Miranda συμμετείχε στην μάχη της Pensacola το 1781

υπερασπιζόμενος την ισπανική κυριαρχία σε αυτό που ονομάζουμε σήμερα Florida

των ΗΠΑ Αυτή η συμμετοχή του τού χάρισε το αξίωμα του συνταγματάρχη

32 httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

29

Από το 1791 ο Miranda απέκτησε ενεργό ρόλο στην γαλλική επανάσταση Στο

Παρίσι ήταν φίλος με τον Girondiste Jacques Pierre Brissot και τον Jeacuterocircme Peacutetion de

Villeneuve και για σύντομο χρονικό διάστημα υπηρέτησε σαν στρατηγός στον

επαναστατικό στρατό που διοικούνταν από τον Charles Franccedilois Dumouriez Τον

Απρίλιο του 1793 ο Miranda συνελήφθη και κατηγορήθηκε για προδοσία Στη δίκη

όμως ήταν τόσο ήρεμος και πειθήνιος που κρίθηκε αθώος Παρόλα αυτά οι

κατηγορίες του Marat και των συντρόφων του δεν καταλάγιασαν Συνελήφθη ξανά

τον Ιούνιο του 1793 και φυλακίστηκε

Ο Miranda φαίνεται να επιβίωσε από έναν συνδυασμό ευνοϊκής τύχης και

πολιτικών συμφερόντων υπέρ του η επαναστατική κυβέρνηση απλά δεν μπορούσε να

συμφωνήσει για το τι έπρεπε να κάνει με αυτόν Παρέμεινε στις φυλακές του La Force

ακόμα και μετά από την πτώση του Robespierre τον Ιούλιο του 1794 ενώ

απελευθερώθηκε τον Ιανουάριο του επόμενου χρόνου Πεπεισμένος πλέον ότι η τροπή

που είχε πάρει η επανάσταση ήταν λάθος ξεκίνησε να συνωμοτεί με τους

αριστοκράτες εναντίον των επαναστατών και ταυτόχρονα τού έγινε πρόταση από

αυτούς να ηγηθεί του στρατού τους αλλά για άλλη μια φορά συνελήφθη και

εκδιώχθηκε από την χώρα

Η ζωή του ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τον αγώνα για ανεξαρτησία των

ισπανικών αποικιών στην Λατινική Αμερική Ο Miranda οραματιζόταν μία

ανεξάρτητη αυτοκρατορία η οποία να αποτελείται από όλες τις περιοχές που

βρίσκονταν υπό την κατοχή των ισπανών και των πορτογάλων και να απλώνεται από

τον ποταμό του Μισισιπή μέχρι το Cape Horn Αυτή η αυτοκρατορία θα ήταν υπό την

ηγεμονία μίας βασιλευόμενης οικογένειας που θα ονομαζόταν `Inca` προς τιμή του

ένδοξου ινδιάνικου λαού

Με την βοήθεια της μεγάλης Βρετανίας ο Miranda αποπειράθηκε να εισβάλει

στη Βενεζουέλα το 1806 Το ίδιο διάστημα η Βρετανία ήταν σε πόλεμο με την

Ισπανία και σύμμαχος του Ναπολέοντα Το 1793 ο Miranda πήγε στην Ουάσινγκτον

για να συναντήσει τον πρόεδρο Thomas Jefferson Η συνάντηση έγινε αλλά δεν

υπήρξε καμία ανάμιξη στα σχέδια του Miranda Έτσι άρχισε να οργανώνει κρυφά μία

εκστρατεία για την απελευθέρωση της Βενεζουέλας ναυλώνοντας ένα πλοίο που

ονόμασε Leander προς τιμήν του μεγαλύτερού του γιου

30

Στο Jacmel Haiti ο Miranda απέκτησε άλλα δύο πλοία το Bee και το

Bacchus μαζί με το πλήρωμά τους Στις 12 Μαρτίου στο Jacmel ο Miranda

ανάρτησε την πρώτη σημαία της Βενεζουέλας στο Leander την οποία και είχε

σχεδιάσει μόνος του Στις 28 Απριλίου ο μικρός αυτός στόλος κατελήφθη από τα

ισπανικά πολεμικά πλοία στις ακτές της Βενεζουέλας Μόνο το Leander κατάφερε να

αποδράσει Εξήντα άντρες αιχμαλωτίστηκαν και δικάστηκαν και δέκα από αυτούς

στάλθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα Το Leander με το πλήρωμά του

ανασυντάχθηκαν στα βρετανικά νησιά Barbados και Trinidad Στις 3 Αυγούστου η

εκστρατεία έφτασε στο La Vela de Coro καταλαμβάνοντας το φυλάκιο για πρώτη

φορά σηκώθηκε η σημαία της Βενεζουέλας στα χώματα της Πριν ξημερώσει το

επόμενο πρωινό η εκστρατεία κατέλαβε το Coro αλλά δεν δέχτηκε καμία βοήθεια

από τους κατοίκους της πόλης Υπό την απειλή της ήττας οι άνδρες υποχώρησαν

περιμένοντας ενισχύσεις Συνειδητοποιώντας ότι δεν μπορούσε να κρατήσει άλλο την

πόλη ο Miranda διέταξε τον στρατό του να σαλπάρει ενώ όλον τον επόμενο χρόνο

περίμενε στα νησιά της καραϊβικής για ενισχύσεις που δεν έφτασαν ποτέ Κατά την

επιστροφή του στην Βρετανία ο Miranda βρήκε μεγαλύτερη υποστήριξη από την

βρετανική κυβέρνηση Το 1808 συντάχθηκε και στάλθηκε μεγάλη στρατιωτική

δύναμη για να επιτεθεί στην Βενεζουέλα αλλά η εισβολή του Ναπολέοντα στην

Ισπανία ξαφνικά μετέτρεψε τους Ισπανούς σε σύμμαχους της Βρετανίας και έτσι

έληξε άδοξα και αυτή η προσπάθεια

Όταν τελικά η Βενεζουέλα απέκτησε την ανεξαρτησία της στις 19 Απριλίου

του 1810 στάλθηκε αντιπροσωπεία στην Βρετανία για την αναγνώριση του

νεοσύστατου κράτους Αυτή η αντιπροσωπεία έπεισε τον Miranda να γυρίσει στην

πατρίδα του και την ίδια χρονιά εκλέχθηκε ως αντιπρόσωπος του El Pao της επαρχίας

της Βαρκελώνης Στις 5 Ιουνίου του 1811 καθιερώθηκε επίσημα η τρίχρωμη σημαία

που ο Miranda είχε σχεδιάσει

Στα χρόνια που ακολούθησαν η τύχη του Miranda αλλά και του νεοσύστατου

κράτους δεν ήταν ευνοϊκή Ο στρατός των δημοκρατικών απέτυχε να κατακτήσει

περιοχές της Βενεζουέλας που παρέμεναν υπό το βασιλικό καθεστώς Επιπροσθέτως

η Βενεζουέλα χάνει την ισπανική αγορά και το κύριο εξαγόμενο προϊόν της το κακάο

Αυτό σήμανε την οικονομική κρίση που κυρίως έπληξε τις μεσαίες και χαμηλές

τάξεις χάνοντας τον ενθουσιασμό τους για την δημοκρατία Στης 4 Ιουλίου η

31

Βαρκελώνη τάχτηκε υπέρ του βασιλικού καθεστώτος Η γειτονική Cumanaacute

αποκόπηκε από το δημοκρατικό κέντρο και αρνήθηκε να αναγνωρίσει την

δικτατορική κυριαρχία του Miranda ως στρατιωτικού διοικητή Υπό αυτές τις

συνθήκες μία ισπανική φρεγάτα με διοικητή τον Domingo Monteverde κατάφερε

από μία μικρή ομάδα στρατιωτών που διέθετε να δημιουργήσει έναν μεγάλο στρατό

από οικειοθελείς κατοίκους που τον ακολούθησαν ως την Valencia αφήνοντας τον

Miranda να κατέχει μόνο ένα μικρό μέρος της κεντρικής Βενεζουέλας Στα μέσα

Ιουλίου ο Monteverde είχε καταλάβει την Valencia ενώ ο Miranda έβλεπε ότι η

κατάσταση είχε γίνει απελπιστική Άρχισε τις διαπραγματεύσεις με τον Monteverde

για παύση πυρός στις 25 Ιουλίου του 1812 Παρόλο που στη συμφωνία για παύση

πυρός υπήρχε πολιτική αμνηστία ο Miranda προσπάθησε να διαφύγει από το λιμάνι

του La Guaira με βρετανικό πλοίο Ο συνταγματάρχης των επαναστατών Boliacutevar

κατηγόρησε τον Miranda για προδοσία Έτσι ο Miranda συνελήφθη και παραδόθηκε

στον ισπανικό βασιλικό στρατό

Ο Miranda πέθανε σε κελί των φυλακών Cuatro Torres το 1816 ενώ η

υπόθεση του ακόμα εκκρεμούσε Η ταφή του έγινε σε μαζικό τάφο πράγμα που

καθιστούσε αδύνατη την αναγνώρισή του αφήνοντας άδειο τον τάφο του στο εθνικό

πάνθεον της Βενεζουέλας

Οι περιπέτειες του Miranda μας ταξιδεύουν σε έναν κόσμο πέρα από τον χώρο

και τον χρόνο που μπορεί να μας συναρπάσει με τον εξωτισμό του Η προτομή του

είναι μία ανθρώπινη κατασκευή ένας μηχανισμός που μπορεί να παρακινήσει

κάποιους περαστικούς να ασχοληθούν με τις περιπέτειες και τα κατορθώματά του

δημιουργώντας μία άλλη παράλληλη πραγματικότητα

Αλλά και το ίδιο το πάρκο λειτουργεί σαν μία άλλη παράλληλη

πραγματικότητα προσομοιώνοντας ένα `δεδομένο` φυσικό περιβάλλον ενώ στην

πραγματικότητα είναι μία κατασκευή Η αίσθηση ότι περπατάς στη φύση είναι

ψευδής και παρόλο που το συγκεκριμένο πάρκο με την έλλειψη συντήρησης έχει ένα

λόγο παραπάνω να δίνει αυτή την εντύπωση δεν παύει να είναι ένας

κατασκευασμένος κήπος μία μίμηση

Το πρόβλημα σε αυτούς τους χώρους ξεκίνα από την στιγμή που δεν μπορούν να

χρησιμοποιηθούν ως αυτό που προσομοιώνουν μέσα από μία πραγματική βιωμένη

32

εμπειρία Αντίθετα λειτουργούν σαν προβολή που μας αποσωματοποιεί παρέχοντάς

μας την ελάχιστη διάδραση

Σώμα

Από την στιγμή που γεννιόμαστε μέχρι την στιγμή που θα πεθάνουμε έχουμε

το σώμα μας Δεν μπορούμε να υπάρξουμε χωρίς αυτό έχουμε σάρκα που μπορεί να

τραυματιστεί έχουμε κόκαλα που μπορεί να σπάσουν Ότι αντιλαμβανόμαστε από

τον περιβάλλοντα χώρο προέρχεται από τις αισθήσεις μας δια μέσου του σώματος

μας Οι αισθήσεις μας δεν μπορούν να λειτουργήσουν αυτόνομα

Ο Drew Leder στο βιβλίο του Absent Body (1990) μιλάει για το σώμα και πώς

με αυτό αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο

Με έναν σημαντικό τρόπο το ζωντανό σώμα βοηθά στο να

δομηθεί ετούτος ο κόσμος σαν εμπειρία Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε

το νόημα και την φόρμα των πραγμάτων χωρίς την αναφορά των

σωματικών δυνάμεων δια μέσου των οποίων αντιλαμβανόμαστε (οι

αισθήσεις η κίνηση η γλώσσα οι επιθυμίες) Το ζωντανό σώμα δεν είναι

απλά άλλο ένα πράγμα στον κόσμο άλλα ένας τρόπος αυτός ο κόσμος να

υπάρχει33

Ο Drew Leder μιλάει για ένα σώμα που δρα ένα εμπειρικό σώμα Η

κατασκευή τόπων όπως το πάρκο της Μιχαλακοπούλου αφήνουν το σώμα χωρίς

δράση έξω από την εμπειρία του κόσμου Η αλληλεπίδρασή μας μέσω του σώματός

μας με τον κόσμο αφορά την διαδικασία μιας πρακτικής μάθησης του κόσμου Αν

πράγματι συμβαίνει αυτό γιατί κυρίως ο δυτικός κόσμος κατασκευάζει τόπους που

αποκλείουν την σωματοποιημένη εμπειρία όπως υλικής υπόστασης χώρους ή

ψηφιακούς τόπους που διαχωρίζουν και αποκλείουν το φυσικό σώμα

Κατά τη διάρκεια των σταυροφοριών τον 16ο αιώνα το σώμα

θεωρήθηκε αμαρτωλό και ασταθές λόγω της φθαρτότητάς του Έτσι

ξεκίνησε η `αναζήτηση της βεβαιότητα` (Quest for Certainty) σαν την οδό

33 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990 σελ

33

προς στην αλήθεια που είναι καθολική άχρονη και ανεξάρτητη από τις

ιδιοτροπίες του ανθρώπινου σώματος (Toumin 1990 cited in Shilling 2005

7)34

Τον 17ο αιώνα ο Καρτέσιος αναζητούσε αυτή τη βεβαιότητα Όταν ξύπνησε

από έναν εφιάλτη που βίωσε ως πραγματικό αισθάνθηκε ότι οι αισθήσεις του τον

εξαπάτησαν στο όνειρο Έτσι πείστηκε ότι ήταν πολύ λίγα αυτά για τα οποία

μπορούσε να ήταν βέβαιος γιατί τα πάντα ήταν μία θεϊκή απάτη

Είμαι πεπεισμένος ότι δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο ούτε

ουρανός ούτε γη ούτε πνεύμα ούτε σώμα Μήπως αυτό σημαίνει ότι κι

εγώ δεν υπάρχω Όχι εάν έχω πείσει τον εαυτό μου για κάτι (ή έχω

σκεφθεί το οτιδήποτε) τότε σίγουρα υπάρχω Αλλά υπάρχει κάποιος που

εξαπατά και που κατέχει ανώτερη δύναμη και επιδεξιότητα που

εξεπίτηδες και συνεχώς με εξαπατά Σε αυτή την περίπτωση

αναμφισβήτητα υπάρχω εάν με εξαπατά και τον αφήνω να με εξαπατά

όσο μπορεί τότε θα μου δείξει ότι δεν είμαι ένα τίποτα και έτσι θα

νομίζω ότι είμαι κάτι Οπότε αφού σκέφτηκα διεξοδικά το θέμα πρέπει

να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι αυτή η πρόταση είμαι άρα υπάρχω

είναι απαραιτήτως αληθής όταν τίθεται από μένα ή συλλαμβάνεται από

το μυαλό μου35

Στο τελευταίο μισό του 21ου αιώνα η εξέλιξη των ψηφιακών μέσων ανέπτυξε

αυτόν τον δυϊσμό του Καρτέσιου με την εμφάνιση της δυνητικής πραγματικότητας

Τα σώματά μας στον σύγχρονο ψηφιακό κόσμο είναι ακαθόριστα ενώ αναφέρονται

και ως `απόντα` Η ιδέα του απόντος σώματος ταυτίζεται με την θρησκεία και την

φιλοσοφία του δυτικού κόσμου όπου το πνεύμα μπορεί να υπάρξει διαχωρισμένο

από το σώμα Το σώμα μας στον ψηφιακό κόσμο φαίνεται να είναι απαρχαιωμένο και

να χρειάζεται τεχνολογικά ανεπτυγμένες προσθήκες που να το επεκτείνουν Αυτές οι

επεκτάσεις (VR γάντια VR κασκέτες κλπ) γίνονται μέρος της ενσώματης εμπειρίας

μας

34 Drew Leder The Absent Body όπ σελ 35 httpplatostanfordeduentriesdescartes-epistemology chapter4

34

Αυτές οι προσθήκες στο σώμα παραμένουν για τον καρτεσιανό δυϊσμό

αντικείμενα προσκολλημένα στο σώμα που και αυτό είναι αντικείμενο Η εμπειρία

δια μέσου των αντικειμένων ενεργοποιείται με τον νου Το μυαλό επιτυχώς

δραπετεύει από το σώμα και ταξιδεύει στον κόσμο ανεξάρτητα

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη36

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη είναι ένα διήγημα του συγγραφέα και φιλόσοφου

Στανισλάβ Λεμ Το διήγημα μιλάει για έναν βασιλιά και τον υπήκοό του ένα ρομπότ

που τον μεταφέρει σε ψηφιακά όνειρα προσομοιωμένες πραγματικότητες και

όμορφες πριγκίπισσες

Ο πόθος του βασιλιά Φερμουάριου να βρει την όμορφη πριγκίπισσα Ανείπωτη

τον οδήγησε σε μία καλύβα όπου κατοικούσε ένας άνθρωπος με πατριαρχικό

παρουσιαστικό

laquoΓυρεύεις την Ανείπωτη άθλιε κακομοίρη Και όμως ξέρεις πλήρως καλώς

ότι δεν έχει ζήσει καθόλου αυτά τα τελευταία πεντακόσια χρόνια και

επομένως ότι το πάθος σου είναι μάταιο και ασύμφορο Το μόνο που μπορώ

να κάνω για σένα είναι να σου επιτρέψω να τη δεις όχι βέβαια στην σάρκα

άλλα σ` ένα λογικά πληροφοριακό αντίγραφο ένα μοντέλο που είναι

ψηφιακό και όχι φυσικό στοχαστικό και όχι πλαστικό εργοδικό και λίαν

εξησφαλισμένα ερωτικό και όλα αυτά εις το Μαύρο Κιβώτιον που

κατασκεύασα τις ώρες της σχόλης μου με ότι πιο πρόχειρο βρήκα μπροστά

μουraquo

Η υπόσχεση του άνδρα ο βασιλιάς να δει την πριγκίπισσα σε αυτόν τον

προσομοιωμένο κόσμο είναι δελεαστική

laquoΑχ δείξε μου την δείξε μου την αμέσωςraquo φώναξε ο Φερμουάριος

ανατριχιάζοντας ολόκληρος Ο πατριάρχης έκανε laquoναιraquo με το κεφάλι έψαξε

36 Χοφσταντφερ Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993 Στανισλάβ Λεμ κεφ 6 Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ 117

35

στον αρχαίο τόμο για να βρει τις συντεταγμένες της πριγκίπισσας μετέφερε

την ίδια κι ολόκληρο το Μεσαίωνα σε διάτρητα δελτία κατέγραψε το

πρόγραμμα κατέβασε το διακόπτη σήκωσε το καπάκι του Μάυρου

Κιβώτιου

laquoΣκύψε να δειςraquo

Ο βασιλιάς έσκυψε κοίταξε και είδε ναι τον μεσαίωνα τέλεια

προσομοιωμένο εντελώς ψηφιακό και μη γραμμικό και να η Δανδηλία το

Παγοδάσος το παλάτι με τον Ηλιόπυργο το Ορνιθοτροφείο-Που-

Χλιμίντριζε ο Θησαυρός με τα Εκατό Μάτια Και να η ίδια η Ανείπωτη που

περπατούσε αργά στοχαστικά στην προσομοίωση του κήπου της και τα

κυκλώματά της λαμπύριζαν κόκκινα και χρυσαφιά καθώς έκοβε

προσομοιωμένα λουλούδια και υπό τον ήχο προσομοιώσεις τραγουδιών Ο

Φερμουάριος ανίκανος να περιορίσει περισσότερο τις ορμές του πήδηξε στο

Μάυρο Κουτί και ξετρελαμένος όπως ήταν προσπάθησε να μπει στον

κομπιουτερικό εκείνο κόσμο Ο πατριάρχης όμως γρήγορα έσβησε το ρεύμα

έδωσε μία σπρωξιά στον Βασιλιά και τον γκρέμισε στη γη και είπε

laquoΤρελέ Θέλεις να επιχειρήσεις το ακατόρθωτο Γιατί κανένα πλάσμα

φτιαγμένο από ύλη δεν μπορεί να μπει σ` ένα σύστημα που δεν είναι τίποτα

άλλο παρά η ροή και ο στρόβιλος αλφαριθμητικών στοιχείων ασυνεχών

συνδυασμών ακέραιων αριθμών το αφηρημένο υλικό από το οποίο είναι

φτιαγμένα τα ψηφίαraquo

laquoΜα εγώ θέλω θέλωraquo έσκουξε ο Φερμουάριος εκτός εαυτού και χτύπησε

το κεφάλι του στο Μαύρο Κουτί τόσο δυνατά που έκανε αυλάκιά στο

μέταλλο

Η επιθυμία του βασιλιά Φερμουάριου δεν μας είναι και τόσο ξένη οι ψηφιακοί

κόσμοι από την αρχή της δημιουργίας τους μας υποσχέθηκαν έναν κόσμο που μέχρι

τώρα τον βλέπαμε σε άλλα μέσα όπως το σινεμά αλλά μόνο από τις καρέκλες μας

Το ενδεχόμενο να μπορούμε να δράσουμε σε αυτούς τους χώρους εξάπτει την

φαντασία μας για εμπειρίες δίχως φυσικά όρια και φόβους επιβίωσης που αφορούν τη

σωματική μας ακεραιότητα

36

Τι γίνεται όμως με το αντάλλαγμα που πρέπει να καταβάλουμε για να βιώσουμε

αυτούς τους κόσμους

laquoΑν είναι τόσο αναλλοίωτος ο πόθος σου τότε υπάρχει ένας τρόπος με τον

οποίο μπορώ να σε συνδέσω με την πριγκίπισσα Ανείπωτη αλλά πρώτα θα

πρέπει να αποχωριστείς την παρούσα μορφή σου γιατί θα σου πάρω τις

συντεταγμένες σου και θα σε κάνω πρόγραμμα άτομο προς άτομο και θα

τοποθετήσω την προσομοίωσή σου σ` αυτόν τον μεσαιωνικά πλασμένο

κόσμο τον πληροφοριακό και αναπαραστατικό και εκεί θα μείνει

αντέχοντας όσο τα ηλεκτρόνια τρέχουν μέσα σ` αυτά τα σύρματα και πηδούν

από κάθοδο σε άνοδο Εσύ όμως όπως στέκεσαι τώρα μπροστά μου θα

εκμηδενιστείς έτσι ώστε η μόνη σου ύπαρξη θα είναι με τη μορφή δεδομένων

πεδίων και δυναμικών στατιστική ευρετική και απόλυτα ψηφιακήraquo

Εδώ εγείρεται το θέμα της ατομικής ταυτότητας Όταν κάνουμε ταξίδια σε αυτούς

τους κόσμους παραμένουμε οι ίδιοι Το θέμα είναι περίπλοκο γιατί σε αυτόν τον

δυϊσμό του σώματος και νου η ατομική ταυτότητα παύει να ανήκει και στα δύο

ισότιμα

laquoΑυτό είναι πολύ δύσκολο να το πιστέψει κανείςraquo είπε ο Φερμουάριος laquoπώς

θα ξέρω πως δημιούργησες τη δική μου προσομοίωση και όχι κανενός

αλλουνούraquo

Ο πατριάρχης προσπάθησε να δείξει στον μπερδεμένο βασιλιά ότι πράγματι

θα ήταν αυτός και όχι κάποιος άλλος Αλλά και πάλι ο βασιλιάς είχε

αμφιβολίες

laquoΝαι ναι καταλαβαίνωraquo είπε ο βασιλιάς laquoΚαι πάλι όμως είναι μονάχα το

πανομοιότυπο μου και όχι εγώ ο ίδιος αφού εγώ είμαι εδώ και δεν είμαι μέσα

στο Κιβώτιοraquo

laquoΌταν σε δω κλειδομανταλωμένο στην αγκαλιά της αγαπημένης σουraquo του

είπε ο πατριάρχης laquoθα φροντίσω να μην υπάρχεις εις διπλούν ένας εδώ κι

ένας εκεί μέσα στο Κιβώτιο Θα μεταχειριστώ μια μέθοδο παλιά μεν και

37

πρωτόγονη αλάνθαστη όμως γι` αυτό σκύψε λιγάκι αν έχεις την

καλοσύνηhellipraquo

Στην πραγματικότητα εάν συνέβαινε αυτό σε όλους μας και χάναμε την

σωματική μας υπόσταση τότε όλοι η δυτική φιλοσοφία και θρησκεία θα πανηγύριζε

για το κατόρθωμά της Το μιαρό σώμα που τόσο απεχθανόμαστε θα καταστρεφόταν

για πάντα και σύμφωνα με τον δυτικό πολιτισμό το πνεύμα επιτέλους θα

απαλλασσόταν από τα βάρη της ύλης

laquoΠρώτα δείξε μου άλλη μία φορά την Ανείπωτή σουraquo είπε ο βασιλιάς laquoΈτσι

για να σιγουρευτώhellipraquo

Ο σοφός ανασήκωσε το καπάκι του Μαύρου Κιβωτίου και του έδειξε την

Ανείπωτη Ο βασιλιάς την κοίταξε την ξανακοίταξε και τελικά είπε laquoΗ

περιγραφή του αρχαίου βιβλίου είναι πολύ υπερβολική Δεν είναι άσχημη

βέβαια αλλά ούτε κατ` ιδέαν τόσο ωραία όσο έλεγε το χρονικό Λοιπόν τώρα

σ` αφήνω γέρο σοφέhellipraquo

Και πήγε να φύγει

laquoΠου πάς θεότρελεraquo φώναξε ο πατριάρχης σφίγγοντας το σφυρί στα χέρια

του γιατί ο Βασιλιάς είχε φτάσει πια στην πόρτα

laquoΌπου να `ναι αλλά όχι μέσα στο Κιβώτιοraquo είπε ο Φερμουάριος και το

έβαλε στα πόδια

Γιατί ο βασιλιάς δεν έμεινε τελικά στην αγαπημένη του πριγκίπισσα αλλά το

έσκασε φοβισμένος και κατατρεγμένος

Ο Vilem Flusser στο κείμενο του laquoΗ ψηφιακή φαινομενικότηταraquo αναφέρει την

δυσπιστία ως την άμεση αντίδρασή μας απέναντι σε ότι είναι κατασκευασμένο από

τον άνθρωπο για να μιμείται

Εντούτοις στο ερώτημα περί της δυσπιστίας μας απέναντι σ`

αυτούς τους εναλλακτικούς κόσμους υπάρχει και ένα άλλο είδος

απάντησης Αυτή η απάντηση βασίζεται στο γεγονός ότι πρόκειται για

38

κόσμους που εμείς οι ίδιοι έχουμε σχεδιάσει και όχι για κάτι που μας έχει

παρασχεθεί όπως ο περιβάλλον κόσμος Οι εναλλακτικοί κόσμοι δεν είναι

κάτι το δεδομένο [Daten] αλλά κάτι το τεχνητά κατασκευασμένο [Fakten]

Η δυσπιστία μας προκύπτει από το ότι στέκουμε γενικότερα καχύποπτοι

απέναντι στην τέχνη και σε καθετί τεχνητό Η laquoτέχνηraquo είναι ωραία αλλά

μετατρέπεται σε ψεύδος αμέσως μόλις εξεταστεί υπό το φως της έννοιας

της laquoφαινομενικότηταςraquo37

Για τον Vilem Flusser ο πατριάρχης θα ήταν ένας laquoτεχνοκράτηςraquo ένας

laquoλειτουργός των μέσωνraquo και οι κόσμοι που κατασκευάζει σχεδιασμοί-προβολές

[Projekte] της κυρίαρχης ελίτ

Όμως αν ο πατριάρχης στην ιστορία με την Πριγκίπισσα Ανείπωτη ήταν θεός

και το Μαύρο Κιβώτιο δεν ήταν απλά ένα τέχνασμα που κατασκευάζει σχεδιασμούς-

προβολές αλλά μία θεϊκά δεδομένη [Daten] δημιουργία όπως ο παράδεισος τότε θα

δεχόταν ο Φερμουάριος να μετατραπεί σε ψηφία με τίμημα να χάσει την υλική του

υπόσταση και να μετατραπεί κι αυτός σε σχεδιασμό-προβολή

Συμπέρασμα

Η προσαρμογή του περιβάλλοντος στις ανάγκες μας είναι κατ` εξοχήν

μέθοδος που χρησιμοποιούμε για την επιβίωσή μας απέναντι στο μεγάλο μας

αντίπαλο που δεν είναι άλλος από την ίδια τη φύση Η εκτίμηση μας για τη φύση

υπήρξε μόνο δια μέσου της αναπαράστασής της Η προσομοίωση μιας ασφαλούς και

ελεγχόμενης φύσης ταυτίστηκε με την έννοια του κήπου Η βιβλική Εδέμ είναι ο

κήπος που δεν κρύβει τίποτα απειλητικό για τον Αδάμ και την Εύα μιας και όλα είναι

κατασκευασμένα σε απόλυτη αρμονία

Τα χωριά και έπειτα οι πόλεις που κάποτε κατασκευάστηκαν για να

προστατέψουν τον άνθρωπο από την αγριότητα της φύσης τώρα έγιναν και αυτά

χαοτικά και απειλητικά Όσο μεγαλώνουν οι πόλεις τόσο αυξάνονται οι κήποι

37 Vilem Flusser laquo Η ψηφιακή φαινομενικότηταraquo στον τόμο Digitaler Schein Aumlsthetik der elektronischen Medien (Επιμ) Florian Rotzer Suhrkamp Frankfurt am Main 1991 μτφρ Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης σελ 2

39

φτάνοντας στις μέρες μας να χάσουν τον ιδιωτικό τους χαρακτήρα και να

μετατραπούν σε δημόσια πάρκα

Το πάρκο στα Ιλίσια είναι ένα πράσινο ξέφωτο που δεν προσομοιώνει μόνο

μία φύση αλλά και άλλες εμπειρίες όπως την ιστορία του De Miranda διαμέσου της

προτομής του που κοσμεί το πάρκο Αλλά είμαστε εμείς σε θέση να κατανοήσουμε

μνημεία που ενώ παραδοσιακά αφορούν πρόσωπα και ιστορίες της εθνικής μας

συνείδησης παρουσιάζουν και ήρωες εξωτικών χωρών

Είναι τα σώματα μας `κατασκευασμένα` για να μπορούν να αντιδρούν σε

αυτές τις προσομοιωμένες εμπειρίες

Είμαστε σε θέση να βιώσουμε αυτή την πράσινη λωρίδα ως φύση και τις

παράλληλες πραγματικότητες που μας προσφέρει

Φαίνεται σαν να έχουμε χάσει την σωματική και νοητική ικανότητα επιβίωσης

στην φύση θέλουμε να βιώσουμε την εμπειρία της αλλά μόνο με την χρήση ενός

ενδιάμεσου που θα μας παρέχει κάποια ασφάλεια

Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της

κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι

η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με

επίδοξους σπεσιαλίστες της επιβίωσης στην αγρία φύση να επιδιώκουν να μας

δείξουν τρόπους και τεχνικές που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για να

παραμείνουμε ζωντανοί στην απίθανη περίπτωση που βρεθούμε εγκαταλελειμμένοι

και αβοήθητοι στις αντίξοες συνθήκες που μας προσφέρει η φύση (Στο `Man Vs

Wild` προταγονιστή ο Bear Grylls που είναι εξοικειωμένος στις ακραίες καταστάσεις

Σαν ένας από τους νεότερους που έχουν αναρριχηθεί στο Έβερεστ και ένας από τους

λιγοστούς που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς την εξαντλητική εκπαίδευση για

λογαριασμό της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων)38 Έτσι αυτοί οι πρωταγωνιστές

38 httpdscdiscoverycomvideosman-vs-wild-scary-survival-moments

-Παρόμιας θεματικής τηλεοπτικές εκπομπές είναι οι Out of the Wild The Alaska Experiment Life or Death Game Jungle Life or Death Game Lost at Sea Everest Razors Edge κλπ

40

τρέφοντε με σκουλήκια φτιάχνοντας καταφύγια από κλαδιά αψηφώντας χαμηλές ή

υψηλές θερμοκρασίες με το παγκόσμιο τηλεοπτικό κοινό να παρακολουθεί με αγωνία

τις περιπέτειες τους βιώνοντας διαμέσου αυτών την περιπέτεια και την αγωνία αλλά

πάντα μέσα από την ασφάλεια του σαλονιού τους

Η χρήση του `μέσου` για την κυριαρχία απέναντι στην φύση από την αρχή της

ύπαρξής μας και στην συνέχεια για την οργάνωση και την επικοινωνία των κοινωνιών

μας έπαιξε μεγάλο ρόλο στην εικόνα που έχουμε σήμερα για τον κόσμο Αυτοί οι

σπεσιαλίστες της επιβίωσης είναι το `μέσο` για να βιώσουμε την άγρια φύση που

τόσο φοβόμαστε αλλά και που τόσο μας ελκύει

Το πάρκο στα Ιλίσια έχει σαν στόχο να παίξει κι αυτό τον ρόλο του `μέσου`

που θα μας ενώσει με την φύση αλλά δεν τα καταφέρνει ούτε στο ελάχιστο σε σχέση

με αυτά τα show της τηλεόρασης Αυτό φαίνεται από την επισκεψιμότητα του πάρκου

που είναι από ελάχιστη έως μηδενική Μήπως με τη σειρά του το πάρκο όπως και η

άγρια φύση χρειάζεται ένα μέσο που να μας επιτρέπει μία μεγαλύτερη

αλληλεπίδραση άρα μία πιο βιωματική εμπειρία

Παροχέας διάδρασης πάρκων

Ο `παροχέας διάδρασης πάρκων` είναι μία διαδραστική μηχανή που επιτρέπει στον

χρήστη της να βιώσει τις χαρές που μπορεί να του προσφέρει ένα πάρκο και ακόμη

περισσότερα Η ψηφιακή προσομοίωση υψηλού επιπέδου του πάρκου στα Ιλίσια με

όλες τις λεπτομέρειες αλλά και τα στοιχεία που το απαρτίζουν (σιντριβάνι προτομή

όλα τα είδη φυτών κλπ) προσφέρει την απόλυτη εμπειρία μίας βόλτας στο πάρκο

Ταυτόχρονα το μηχανικό του μέρος παρέχει μία ολοκληρωμένη σωματική εμπειρία

με κίνηση όλου του σώματος προς όλες τις κατευθύνσεις για μία βόλτα που θα μείνει

αξέχαστη για σας την οικογένεια αλλά και το κατοικίδιο σας

41

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture

Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection

Washington DC 2002

2 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990

3 Emily Brady Aesthetics of the natural environment Εκδόσεις

Edinburgh Edinburgh University Press 2003

4 Francisco de Miranda

httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

5 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο

Μετάφραση Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος

Δασκαλοθανάσης Εκδόσεις Ποταμός 2005

6 Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance

Gardens

httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

7 Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-

Jacques_Rousseau

8 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain

NAi Publishers 2001

9 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις

Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC

1999

10 Paul Skinner Embodied Interaction Iollie therefore I exist b-DAT

University of Plymouth 2006

11 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία Μετάφραση

Μυλωνάκη Ευγενία Εκδόσεις Εκκρεμές 2003

12 Vilem Flusser Η ψηφιακή φαινομενικότητασυμπεριλαμβάνεται στο

συλλογικό τόμο (Επιμ) Florian Rotzer Digitaler Schein Aumlsthetik

der elektronischen Medien Suhrkamp Frankfurt am Main 1991

Μετάφραση Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης

Βερσαλλίες httpelwikipediaorgwikiβρσαλλίες_(παλάτι)

42

13 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής

Μετάφραση Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998

14 Μισέλ Ουελμπέκ Τα στοιχειώδη σωματίδια Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον

της Εστίας Μετάφραση Αλέξης Εμμανουήλ 2007Χοφσταντφερ

Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και

στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου

Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993

  • Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ34
  • Συμπέρασμα σελ38
  • Συμπέρασμα
  • Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με επίδοξους σπεσιαλίστε
    • Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990
      • Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm
      • Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau
Page 15: Μάκης Κυριακόπουλος διπλωματικη εργασία

15

Μπροστά από το Μεγάλο Κανάλι ένα τεράστιο κανάλι σε σχήμα σταυρού βρίσκεται

το σιντριβάνι του Απόλλωνα το πιο μεγαλοπρεπές από όλα τα σιντριβάνια των

Βερσαλλιών

Για την κατασκευή του Μεγάλου Καναλιού πέθαναν χιλιάδες εργάτες είτε από

ατυχήματα είτε από ελονοσία Το Μεγάλο Κανάλι από μόνο του είναι 240 στρέμματα

Για την παροχή νερού στα 55 σιντριβάνια χρειαζόταν ένα καλό αρδευτικό σύστημα

Η μηχανή του Μαρλί ήταν ένα τεχνολογικό θαύμα για την εποχή καθώς διοχέτευε τα

νερά του ποταμού Σηκουάνα στους κήπους των Βερσαλλιών Αλλά από την άλλη τα

σιντριβάνια δεν γινόταν να έχουν συνεχώς νερό καθώς οι ποσότητες δεν επαρκούσαν

Στον κήπο βρίσκονταν και δύο άλλα κτίρια το Μεγάλο Τριανόν χτισμένο από

πορσελάνη και το Μικρό Τριανόν Αυτοί οι χώροι πρόσφεραν στην βασιλική

οικογένεια ξεκούραση και χαλάρωση

Κατά την διάρκεια του δέκατου ογδόου αιώνα φαινόταν ότι στην Αγγλία και

στην Γαλλία υπήρχε η ιδέα του `φυσικού` και η επιστροφή σ` αυτό Ήταν `φυσικό` ο

κόσμος να απολαμβάνει τους κανόνες και τους νόμους που εξέδιδε η κυβέρνηση

όπως ήταν `φυσική` η δίψα για γνώση Πίστευαν επίσης ότι ή τέχνη και η

διακόσμηση θα έπρεπε να ήταν πιο `φυσικά` Αυτό που μπήκε πρώτο στην λίστα του

`εκμοντερνισμού` ήταν ο σχεδιασμός των κήπων17

Το 1761 ο Jean-Jacques Rousseau εξέδωσε μία νουβέλα με απίστευτη

απήχηση την Julie ou la Nouvelle Heloise στην οποία κριτίκαρε τους παλαιού τύπου

κήπους της Γαλλίας για την μη φυσικότητα τους και το λανθασμένο γούστο του

μεγαλείου (false taste of grandeur)18

Αυτή η αλλαγή του γούστου από μία επιβεβλημένη διάταξη σε μία άλλη ποιο κοντά

στην φύση θεωρήθηκε ότι θα ξανάφερνε την πραγματική ομορφιά

Ήδη ο ηγεμόνας Puumlckler στο ίδιο πνεύμα αποκάλεσε το πάρκο

που ήταν προορισμένο να έχει τον laquoχαρακτήρα της ελεύθερης φύσης και

του τοπίου της υπαίθρουraquo ένα laquoόλον που αποκλίνει πολύ ουσιαστικάraquo

17 Βλ Michel conan Prespectives on Garden Histories σελ 163 18 Βλ httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau

16

από τον κήπο ενώ το πάρκο είναι μία laquoσυμπτυγμένη εξιδανικευμένη

φύσηraquo ο κήπος παραμένει απλώς laquoμία πιο εκτεταμένη κατοικίαraquo19

Το Γερμανικό πάρκο του 20ου αιώνα

Στης αρχές του 20ου αιώνα ο κήπος και το πάρκο αποτέλεσαν ένα από τα

σημαντικότερα όπλα προπαγάνδας για τους Γερμανούς Ναζί Ένας από τους

αρχιτέκτονες κήπων που ασχολήθηκε με το θέμα ο γερμανός εθνικοσοσιαλιστής

Willy Lange στο βιβλίο του που εκδόθηκε το 1907 Gartengestaltung der Neuzeit

(Σχεδιασμός κήπων σε σύγχρονους καιρούς) παρουσιάζει τον γερμανικό λαό να

συνδέεται γενετικά με το τοπίο και την φύση της χώρας του Κατ` αυτόν ο

σχεδιασμός δημόσιων κήπων είχε θεμελιώδη σημασία για την διατήρηση της

καθαρότητας της φυλής των Γερμανών Σύμφωνα με τον Lange η τέχνη της

κηπουρικής πρέπει να προάγει κριτήρια για την `οικολογία των φυτών` σε σχέση με

το φυσικό τους περιβάλλον

Ο Lange εκτιμούσε τα πάρκα και τους κήπους της Αγγλίας γιατί όπως έλεγε

βρίσκονται σε αρμονία με τα χαρακτηριστικά της γερμανικής φυλής που είχε

απορρίψει προηγούμενους τύπους κήπων μιας και κρίθηκαν ακατάλληλοι για τις

βόρειες φυλές Για τον Lange οι άλλοι κήποι των Ιταλών και των Γάλλων

οφείλονταν σε διαφορετικά φυλετικά χαρακτηριστικά

Η διαφορά μεταξύ του `επίσημου` γαλλικού και `ανεπίσημου` αγγλικού

στυλ κήπων αφορά περισσότερο μία βαθιά διαφορετική κοσμοθεωρία

(weltanschaungen) και αυτό προκύπτει από την διαφορά της ψυχής των δύο

φυλών γιατί στην ψυχή της η κάθε φυλή έχει ριζωμένα όλα τα

συναισθήματα και τις πράξεις της Το στυλ του γαλλικού κήπου αφορά την

έκφραση των νότιο-αλπικών μεσογειακών φυλών ενώ ο αγγλικός κήπος

αναπτύσσεται από το αναβιωμένο αίσθημα της βόρειο-αλπικής φυλήςhellip με

έναν ασυνείδητο τρόπο ο βόρειος άνθρωπος `διαμαρτυρήθηκε` στο Puckler

19 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο μετ Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος Δασκαλοθανάσης εκδόσεις Ποταμός σελ 94

17

(κήπος της Γερμανίας) ενάντια στο μη βόρειο πνεύμα της ζωής στον

κήπο20

Στο δοκίμιο του laquoPuckler und der Muskauer (Τα πάρκα Puckler και Muskau)

1935raquo δύο χρόνια μετά την επικράτηση των εθνικοσοσιαλιστών στην Γερμανία ο

αναγνωρισμένος ιστορικός των κήπων Franz Hallbaum επαινούσε το ενδιαφέρον των

εθνικοσοσιαλιστών για την ιστορία των κήπων λέγοντας ότι

Μέχρι πρότινος ο σχεδιασμός των εξωτερικών χώρων και μαζί με

αυτόν οι μεγάλες ιστορικές δημιουργίες που τον αφορούσαν δεν ήταν

πολύ δημοφιλείς και συγκεκριμένα μεταξύ αρχιτεκτόνων και

αρχιτεκτόνων κήπουhellip ο χώρος του κήπου είχε απορριφθεί ως

ρομαντικός και συναισθηματικός (Gewgaw) που αφορούσε μόνο έναν

άτεχνο νατουραλισμό Πιστεύουμε ότι στις μέρες μας αυτό που συνδέει

όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες σε σχέση με την φυλή το αίμα και το

χώμα θα επανακαθιδρυθούν μαζί με την εκτίμηση που αξίζουν οι κήποι

Στην πραγματικότητα αυτή είναι η `έκφραση της φύσης μας` Γιατί η

ανάπτυξη των κήπων και ο αγώνας ενάντια στον συνηθισμένο `γαλλικού

τύπου` κήπο του 18ο αιώνα αφορούσε την βαθιά έκφραση της φυλής και

της συνδέσεις της με την φύση Ο βόρειος άνθρωπος με το πανθεϊστικό

συναίσθημα στέκεται ενάντια στον μεσογειακό και δυτικό άνθρωπο

Απορρίπτει την υποδούλωση της φύσης το κόψιμο των δέντρων και των

θάμνωνhellip οι αληθινή γερμανική αγάπη για τα δέντρα αναγεννάται ξανά21

Το 1942 ο Mading εξέδωσε το Landespflege και την ίδια χρόνια εκδόθηκε και

το Die Lendschaftsfibel (Το πρωτεύον τοπίο) του Wiepking Και τα δύο βιβλία

αναφέρονται ξανά και ξανά στην ιστορία των κήπων για να συντηρήσουν την ιδέα

της βόρειας φυλής και για την περιβαλλοντική προστασία Ο Mading απορρίπτει όχι

μόνο τους κήπους του μπαρόκ και της αναγέννησης αλλά και το αγγλικό τοπίο σαν

τεχνητό που εξυπηρετεί μόνο αισθητικούς λόγους

20 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC 1999 σελ 165 21 Michel Conan Prespectives on Garden Histories όπ σελ 166

18

Υπήρχαν καιροί που ο σχεδιασμός των κήπων [gartnerische Gestaltung]

και των τοπίων εξυπηρετούσαν καθαρά αισθητικούς λόγουςhellip το τοπίο

συνεχώς επικεντρωνόταν στους κανόνες της μόδας [Wurde bewuΒt um

modischer Regeln willen gezwungen] Στις περισσότερες περιπτώσεις η

οποιαδήποτε χρησιμότητα [Gebrauch] αποκλειόταν Μία τεχνητή

διακόσμηση που δεν είχε σκοπό να δημιουργήσει την εικόνα του φυσικού

τοπίου ούτε καν να έρθει σε αντιπαράθεση με αυτό Οι κήποι και τα πάρκα

ευγενείας της αναγέννησης είναι καλά παραδείγματα αυτής της

νοοτροπίας Είναι αλήθεια ότι στον αγγλικό κήπο η υποδούλωση [Pressung]

της φυσικής ανάπτυξης στην κατασκευαστική φόρμα είναι λιγότερη αλλά

η κατασκευή παραμένει Το ειδυλλιακό του άγριου τοπίου είναι σκόπιμο ndash

και όχι αυθεντικό- και η ιδέα του σχεδιασμού του αφορά το

κατασκευαστικό πλάνο [Bauplan] του κηπουρού [gartnerische]hellip Στην

πραγματικότητα ο αγγλικός κήπος είναι η διακόσμηση της άρχουσας τάξης

[standisch bedingt] 22

Θεματικά Πάρκα

Στις μέρες μας οι δημόσιοι κήποι και τα πάρκα έχουν μετατραπεί σε θεματικές

ατραξιόν Το Λας Βέγκας είναι ίσως το μεγαλύτερο παράδειγμα αυτών των θεματικών

πάρκων και προτείνεται ως πόλη-φαινόμενο Όχι μόνο επειδή για τους Αμερικανούς

και ξένους επισκέπτες είναι η απόλυτη laquoπαιδική χαράraquo αλλά και γιατί οι στατιστικές

του είναι εντυπωσιακότατες στις αρχές του 20ού αιώνα δεν υπήρχε καν Στις αρχές

του 21ου ήταν ήδη το σπίτι ενός εκατομμυρίου ανθρώπων ενώ οι στατιστικές

έδειχναν ότι ο πληθυσμός αυξάνεται με τέτοια ταχύτητα που κάθε μήνα χρειάζεται να

κατασκευαστεί ένα καινούργιο σχολείο

Επιπλέον το Λας Βέγκας είναι ίσως η μοναδική πόλη στον κόσμο που ιεραρχεί

τις ανάγκες των τουριστών - επισκεπτών πολύ ψηλότερα από αυτές των κατοίκων του

Δεν υπάρχουν κρυμμένες γειτονιές που μπορείτε να περπατήσετε για να πιάσετε τον

laquoπαλμόraquo της πόλης Τίποτα δεν έχει laquoαλλοιωθείraquo από τον τουρισμό γιατί το Λας

Βέγκας κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους τουρίστες

22 Βλ Michel Conan Prespectives on Garden Historie σελ164

19

Η προσγείωση στο αεροδρόμιο του Βέγκας μόλις έχει δύσει ο ήλιος

είναι μια εικόνα που μένει για πάντα στη μνήμη του επισκέπτη Τα

αναρίθμητα φώτα δημιουργούν ένα Χολιγουντιανό ονειρεμένο σκηνικό

Σημείο αναφοράς της πόλης είναι η περιοχή του Στριπ Ένας μεγάλος

δρόμος όπου δεξιά και αριστερά είναι χτισμένα τα ξενοδοχεία και τα

εμπορικά κέντρα

Μπορεί να χρειάστηκαν 20 ολόκληρα χρόνια για να κατασκευαστεί η

μεγάλη πυραμίδα της Γκίζας στην Αίγυπτο όμως στο Βέγκας δεν τους

πήρε πάνω από 18 μήνες για να φτιάξουν μια ακριβώς ίδια και μπροστά

της την πολύχρωμη Σφίγγα και να στεγάσουν μέσα το ξενοδοχείο

Luxor Θεωρείται ένα σύγχρονο αρχιτεκτονικό θαύμα για τη

δημιουργία του οποίου συνέβαλαν οι μεγαλύτεροι Αιγυπτιολόγοι Η

πόλη της Βενετίας σε μικρογραφία βρίσκεται στο εσωτερικό του

ξενοδοχείου Venetian που αποτελείται από δύο πύργους Στο πρώτο

όροφο υπάρχει ένα κανάλι με γόνδολες τις οποίες ενοικιάζουν οι

επισκέπτες τους για να κάνουν μια μικρή βόλτα υπό τις ιταλικές

μελωδίες που τραγουδά ο γονδολιέρης Την είσοδο του εντυπωσιακού

ξενοδοχείου Paris κοσμούν μια μικρογραφία του Πύργου του Άιφελ

της Αψίδας του θριάμβου η πρόσοψη του Λούβρου κά23

Ο τρόπος με τον όποιο η αγορά η οικονομία η παγκοσμιοποίηση ο

νεοφιλελευθερισμός και ο ύπερ-καπιταλισμός που απειλούν ή ακόμα και

καταστρέφουν την `αυθεντικότητα` του ιστορικού νοήματος των κήπων και των

πάρκων είναι ένα θέμα προς συζήτηση Αυτός ο τρόπος θέασης των πραγμάτων δεν

λαμβάνεται πολύ υπόψη κατά τη δημιουργία ή αναδημιουργία αυτών των `τόπων` Η

πιθανότητα αυτός ο τρόπος σκέψης για την κατασκευή δημόσιων χώρων να οφείλεται

στην `αγορά` παραλείπεται αυθαίρετα Φαίνεται ότι υπάρχει η απαίτηση για έναν

πολιτιστικό προσδιορισμό του `χώρου` από διάφορους οικονομικούς παράγοντες

Αυτή η απαίτηση οδηγεί συνεχώς στην συνειδητή παραγωγή `θεματικών πάρκωνrsquo

23 httptranskathimerinigr4dcgi_w_articles_taxworld_12_20092006_165039 Κείμενο Ηλέκτρα Σαμοΐλη

20

Τα σύνορα τον σύγχρονων πάρκων

Στα τέλη του 1980 μία μικρή μάχη ξέσπασε στο Tompkins

Square Park ένα μικρό πάρκο στο East Village της Νέας Υόρκης Το

μέρος είχε μετατραπεί σε στέκι για τους άστεγους τους αλκοολικούς

και τους ναρκομανείς Κάποια στιγμή η αστυνομία προσπάθησε να

επανακτήσει τον έλεγχο με το να κλείνει το πάρκο την νύχτα Η μάχη

του Tompkins Square είναι διάσημο παράδειγμα για την μάχη του

νοήματος του δημόσιου χώρου (Smith 1992) Είχε η παρέμβαση της

αστυνομίας ως πρόθεση πραγματικά να πολεμήσει την κατάληψη

αυτών των ομάδων Ή ήθελε να υποβαθμίσει την ίδια την έννοια του

δημόσιου χώρου Ο Smith παρουσιάζει εκείνα τα στοιχεία που

αποδεικνύουν ότι στην πραγματικότητα η προσπάθεια αφορούσε την

`εξημέρωση` της κουλτούρας του πάρκου που ταιριάζει απόλυτα με

την στρατηγική της βελτίωσης της γειτονιάς γύρω από το πάρκο με την

`εισβολή` νέων οικονομικά ευνοημένων group να καταλαμβάνουν

έναν χώρο που παραδοσιακά ανήκε σε οικονομικά ασθενέστερους24

Δηλαδή το ίδιο που συμβαίνει και στην περιοχή του Κεραμεικού στην Αθήνα

όπου τα τελευταία χρόνια υπάρχει έντονο ενδιαφέρον από πολιτικούς μηχανικούς και

κατασκευαστικές εταιρίες για ανέγερση πολυκαταστημάτων εμπορικών κέντρων και

πολυτελών κατοικιών

Σήμερα μπορούμε να προσεγγίσουμε και να αναλύσουμε την

περίπτωση του Tompkins Square με έναν άλλο τρόπο Στο πάρκο δόθηκε

ένας νέος τρόπος διαχείρισης Αυτό που γίνεται αμέσως ορατό είναι το

μεγάλο διαχωριστικό που χωρίζει το πάρκο σε υπό-χώρους (όπως και σε

άλλα πάρκα στο Μανχάταν) Τα πάντα φαίνονται διαφορετικά από την

στιγμή που η αστυνομία προσπάθησε να ελέγξει την κατάσταση

Διαφορετικά groups έχουν βρει το δικό τους κομμάτι σε αυτό το μικρό

πάρκο τις ζεστές μέρες οι άστεγοι καταλαμβάνουν τον μικρό χώρο στα

παγκάκια αυτοί που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα προτιμούν τις 24 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain NAi Publishers 2001 σελ 20

21

περιοχές με την άμμο οι έφηβοι παίζουν μπάσκετ στο κλειστό τερέν του

μπασκετμπολ τα παιδιά παίζουν στον παιδότοπο που περικυκλώνεται

από βαριές σιδερένιες μπάρες και οι αναρχικοί οι μικρές οικογένειες και

οι yappies ξεχωριστά ο καθένας συνυπάρχουν στα τμήματα του πάρκου

που έχουν γκαζόν Κάποιοι πιστεύουν ότι τα διαχωριστικά του πάρκου

είναι η απόδειξη της εγκατάλειψής του ως δημόσιου χώρου (Smith

1992) Αλλά μήπως συμβαίνει το αντίθετο Η αξία της περίπτωσης του

Tompkins Square έγκειται στο ότι λειτούργησε ως παράδειγμα μίας

μάλλον στενοκέφαλης και συντηρητικής προσέγγισης Πολλές `φυλές

των πόλεων` φαίνεται να έχουν καταλάβει τον χώρο του πάρκου

επιδεικνύοντας όλες τις αποχρώσεις του East Village μέσα σε ένα μικρό

πάρκο Τα διαχωριστικά μετατρέπονται σε σύμβολα της τάξης

οριοθετούν χωρίς να απομονώνουν ή να αποκλείουν Το Tompkins

Square Park λειτουργεί σαν μία σκηνή όπου ανά πάσα στιγμή γίνεσαι

το θέαμα και ο θεατής και αυτό σε κάνει λειτουργικό μέλος του

δημόσιου χώρου25

Τα διαχωριστικά σχεδόν από την αρχή του 20ου αιώνα χρησιμοποιούνται στα

πάρκα Μεταφορικά τα αντιλαμβανόμαστε σαν `κορνίζες` αλλά στην

πραγματικότητα λειτουργούν περισσότερο ως σύμβολα οριοθέτησης Τα πάρκα είναι

οι δημόσιοι κήποι των πόλεων και εξορισμού οι κήποι αφορούν κλειστούς χώρους

Επίσης ένα διαχωριστικό ορίζει έναν χώρο Εάν αυτός ο χώρος είναι

προσδιορισμένος ως δημόσιος τότε εμείς καταλαβαίνουμε ότι αυτός ο χώρος είναι

ιδιαίτερος με προσδιορισμένη χρήση που τον ξεχωρίζει από τους άλλους δημόσιους

χώρους και απαιτεί από εμάς την ανάλογη συμπεριφορά σε σχέση με τους ισχύοντες

κανόνες

Αυτή η οπτική επάνω στον προσδιορισμό των δημόσιων χώρων προσφέρει

έναν άλλο τρόπο σκέψης επάνω στις μέχρι τώρα πιο διαδεδομένες αρχές του ντιζάιν

των πάρκων Αυτή η συμβολική σημασία του φράχτη συχνά έρχεται σε αντιπαράθεση

με την αρχή του ρευστού και ανοιχτού ουδέτερου και πολυσυλλεκτικού χώρου που

έχει την αναφορά του στην μοντέρνα `αστικοποίηση` Η αντικατάσταση των πάρκων

με κοινόχρηστους `πράσινους` χώρους θολώνει την ιδέα της προσβασιμότητας και

25 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 21

22

της χρήσης των δημόσιων χώρων Αυτός ο τρόπος σχεδιασμού των δημόσιων χώρων

έχει τις αναφορές του στο μοντέρνο κίνημα Παρόλα αυτά πολλά από τα σύγχρονα

σχέδια για πάρκα και κήπους έχουν ως αναφορά τους τον ρευστό και ανοιχτό χώρο

Η ιδέα του `διαχωριστικού για μεγαλύτερη προσβασιμότητα` παρουσιάζει ένα

εναλλακτικό σχέδιο στρατηγικής για τον σχεδιασμό των δημόσιων χώρων

Ο καλά σχεδιασμένος τρόπος διασύνδεσης και χωρικότητας προωθούν την

δημόσια προσβασιμότητα και ανταλλαγή αλλά κανείς δεν μπορεί να περιμένει μία

καθολική λύση από ένα τέτοιο τρόπο σχεδίασης Τέτοιου τύπου στρατηγικές

σχεδίασης είναι θεμελιώδεις και μπορούν να έχουν μία `υποστηρικτική πολιτική` η

εξασφάλιση της ασφάλειας είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας

Όχι πολύ μακριά από το Tompkins Square Park βρίσκεται η

πόλη Stuyvesant Στην τυπολογία της κατασκευής της βρίσκουμε το

πλάνο σχεδιασμού του Le Corbusier Για πολλούς ανθρώπους αυτός ο

μοντερνιστικός τρόπος σχεδίασης μίας μικρής σε κλίμακα πόλης

καταστρέφει την ποικιλομορφία της Τεράστιες κτιριακές

εγκαταστάσεις ομογενοποιημένες και με περιορισμένες λειτουργίες

εμφανίζονται σε όλη την Ευρώπη και την βόρεια Αμερική μετά τον

δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Τώρα πια είναι γνωστές ως `πολύ-

προβληματικά` projects και αυτό βέβαια αν δεν έχουν ήδη ανατιναχτεί

ή κατεδαφιστεί Παρόλα αυτά όποιος τολμήσει να μπει σε αυτές τις

κτιριακές εγκαταστάσεις μένει έκπληκτος από το `σαν-πάρκο` καλά

διατηρημένο και καλά διαχειριζόμενο χώρο σαν όαση που προσωρινά

κλείνει έξω την χαοτική αστική ζωή Τέτοιου είδους κτιριακές

εγκαταστάσεις μάς δείχνουν ότι η σωστή διαχείριση του δημόσιου

χώρου μπορεί να δημιουργήσει περιβάλλοντα στα οποία κανείς δεν

εξαιρείται αλλά αντίθετα είναι ευπρόσδεκτος26

Η ιδέα της `χρήσης του διαχωριστικού για την διευκόλυνση της κοινής

πρόσβασης` ανεγείρει το πιο γενικό ερώτημα του νοήματος του διαχωριστικού και

των νέων ηλεκτρονικών συστημάτων ασφαλείας Τα περιστρεφόμενα κάγκελα

ασφαλείας στους σταθμούς του μετρό και οι ηλεκτρονικές πύλες ασφαλείας των

αεροδρομίων των καταστημάτων και τώρα σε πολλές βιβλιοθήκες και αρκετά

26 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 23

23

σχολεία κυρίως στην Αμερική είναι πλέον κοινό στοιχείο του αστικού τοπίου (μαζί με

τις ευρέως διαδεδομένες κλειστού κυκλώματος βιντεοκάμερες) εκφράζοντας έτσι ένα

ελεγχόμενο περιβάλλον μέσω της τεχνολογίας Με ευκολία μπαίνουμε στην

διαδικασία να δούμε αυτές τις μεθόδους στον δημόσιο χώρο ως περιοριστικές για την

ελευθερία μας Αλλά πότε και ποιους ενοχλούν αυτοί οι περιορισμοί Οι ηλεκτρονικές

πύλες των αεροδρομίων μάλλον έχουν μία κατευναστική ιδιότητα ο αποκλεισμός της

παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς διατηρεί την πίστη μας για την ασφάλεια της πτήσης

Οι ηλεκτρονικές πύλες των αεροδρομίων δείχνουν ότι αυτές η εταιρίες στις οποίες

στηριζόμαστε κάνουν τα πάντα για να μας εξασφαλίσουν το αίσθημα της ασφάλειας

Σημαντικό στοιχείο είναι το γεγονός ότι οι κάμερες παρακολούθησης με

ανιχνευτές μετάλλων στα αεροδρόμια στα καταστήματα κλπ είναι σε μεγάλο βαθμό

αντικειμενικές Ο αποκλεισμός δεν βασίζεται στα χαρακτηριστικά ή στο ντύσιμο

αλλά στην παρουσία μετάλλου Αυτό που μετράει είναι η κατοχή κάποιου μεταλλικού

αντικειμένου που θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή για το κοινό που συνωστίζεται

στα αεροδρόμια ή για την κλοπή αγαθών από τα καταστήματα

Σε αυτές τις περιπτώσεις η τεχνολογία στην πραγματικότητα είναι ένα συν

για την δημιουργία δημόσιων χώρων Εν μέρει τα διαχωριστικά αναλαμβάνουν την

ευθύνη για τα άτομα με ροπή προς την παραβατικότητα (Latour 1986)27 να πληρώσω

το εισιτήριο του Μετρό Να κλέψω αυτό το βιβλίο Τα συστήματα ασφαλείας όχι

μόνο μας σώζουν από τέτοια ηθικά διλήμματα αλλά μπορούν να κάνουν έναν χώρο

πιο δημόσιο μία βιβλιοθήκη που μπορείς να έχεις πρόσβαση μόνο με πάσο ή κάρτα

μέλους παραμένει ένα αποκλεισμένο μέρος και δεν λειτουργεί ως δημόσιος χώρος

Μία βιβλιοθήκη που μόνο ελέγχει εάν το βιβλίο νομίμως έχει δανειστεί έχει την

δυνατότητα να εξελιχθεί σε δημόσιο χώρο

Η βιβλιοθήκη του Rotterdam είναι ένα παράδειγμα του πώς μπορεί μία

βιβλιοθήκη να αναπτυχθεί σε δημόσιο χώρο Αυτή η βιβλιοθήκη είναι

ανοιχτή σε όλους Υπάρχει έλεγχος μόνο κατά την έξοδο όπου και

χρησιμοποιείται σύστημα ασφαλείας Το κοινό αποτελείται από άτομα

διαφορετικών ομάδων και κάνει μαζικά χρήση της βιβλιοθήκης Αυτή η

ποικιλότητα των ανθρώπων ο καθένας από αυτούς με τον δικό του τρόπο

κάνει χρήση της βιβλιοθήκης στην αίθουσα των περιοδικών μαζεύονται

27 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 23

24

κυρίως άνδρες ξένης εθνικότητας για να διαβάσουν εφημερίδες άλλων

χωρών νεαροί που σερφάρουν στο internet άνθρωποι που παίζουν σκάκι

στα ειδικά τραπέζια για σκάκι φοιτητές που μελετούν στα πιο

απομονωμένα σημεία της βιβλιοθήκης κλπ Και όλα αυτά σε έναν χώρο που

θυμίζει εμπορικό κέντρο28

Ο Δήμος Ζωγράφου

Ο δήμος Ζωγράφου έκτασης 9000 στρεμμάτων και με 75000 περίπου

κατοίκους υπάγεται σήμερα στο γενικότερο πολεοδομικό συγκρότημα των

Αθηνών και εντάσσεται γεωγραφικά στα ανατολικά προάστια της

πρωτεύουσας Λόγω της εγγύτητάς του με το κέντρο παρουσιάζει παρόμοια

χαρακτηριστικά δόμησης Παρά ταύτα είναι περιοχή πλούσια σε πράσινο που

συγκεντρώνεται κυρίως στους πρόποδες του Υμηττού Ο Δήμος απέκτησε

αξία λόγω της οικοδόμησης της Πανεπιστημιούπολης και της

Πολυτεχνειούπολης με αποτέλεσμα να παρουσιάζει υψηλές τιμές στα

ενοικιαζόμενα διαμερίσματα

Η περιοχή παλιά ήταν δασικό και καλλιεργήσιμο έδαφος με πλούσια

βλάστηση καλλιέργειες δάσος και αλσάκια Στα μέσα του 20ού αιώνα με

την πολεοδόμηση της Αθήνας αναπτύχθηκε η περιοχή Τα δάση της περιοχής

κυρίως με πεύκα βρίσκονται στο νότο νοτιοανατολικό και ανατολικό μέρος

Το 1902 ο Ιωάννης Ζωγράφος βουλευτής στο κόμμα του Θεόδωρου

Δηλιγιάννης αγόρασε μια μεγάλη έκταση από τη χήρα Βουρνάζου και στη

συνέχεια τη ρυμοτόμησε σε οικόπεδα τα οποία πουλούσε με δόσεις 112 δρχ

το μήνα Τα πρώτα σπίτια άρχισαν να κτίζονται στα κτήματα του

laquoΖωγράφουraquo το 1919 Δέκα χρόνια μετά αριθμούσαν 100 Από εκείνους τους

πρώτους οικιστές φτιάχτηκε και ο πρώτος ξύλινος ναΐσκος προς τιμή του

Αγίου Θεράποντα που σήμερα είναι ο επιβλητικότερος στη περιοχή Η νότια

πλευρά του Ζωγράφου ήταν το άλλοτε ρέμα του Χουσεΐν μπεη στη βόρεια

28 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 24

25

πλευρά του οποίου είχε κτισθεί το θεραπευτήριο του Συγγρού Αυτό το ρέμα

καλύφθηκε στις αρχές του 1960 επί Βασιλέως Παύλου

Το 1929 η περιοχή Ζωγράφου έγινε κοινότητα με πρώτο πρόεδρο τον

γιο του Ιωάννη Ζωγράφου τον Σωτήριο Ζωγράφο Το 1947 η κοινότητα

Ζωγράφου ανακηρύχθηκε Δήμος στον οποίο περιλαμβάνονταν οι συνοικίες

Γουδή τα Άνω Ιλίσια (πρώην Καπόνια) τα Ιλίσια παρά την κοίτη του

ποταμού Ιλισού που ξεκίναγε από την Αγία Ελεούσα στη σημερινή συνοικία

της Πανεπιστημιούπολης29

Πάρκο στα Ιλίσια

Μια πράσινη γραμμή ακολουθεί την οδό Μιχαλακοπούλου στα Ιλίσια

ξεκινώντας από την οδό Ηριδανού που διακόπτεται από την οδό Αλκάνος για να

σταματήσει στο ύψος της οδού Αιγινήτου Δ

Αυτή η πράσινη γραμμή φαίνεται να δημιουργήθηκε από τη μία για να

καλύψει την ανάγκη της πόλης για πράσινο κι από την άλλη για να λειτουργήσει σαν

δημόσιο πάρκο Αυτό μπορούμε εύκολα να το συμπεράνουμε από την έντονη και

πυκνή βλάστηση που υπάρχει στον χώρο αλλά και από τα παρελκόμενα αντικείμενα

που έχουν τοποθετηθεί προσπαθώντας να δηλώσουν τη χρηστική τους αξία ενώ

βρίσκονται ατάκτως ερριμμένα καθ όλο το μήκος και το πλάτος του πάρκου Τα

περισσότερα από αυτά τα αντικείμενα είναι αδύνατον να χρησιμοποιηθούν μιας και

βρίσκονται στα πιο δυσπρόσιτα και απίθανα σημεία του πάρκου Η προσβασιμότητα

στο μεγαλύτερο μέρος του είναι πολύ δύσκολη ενώ τον χειμώνα γίνεται δυσκολότερη

με την έλλειψη πλακόστρωσης Το πάρκο ξεκινάει σαν μία νησίδα που όσο ανεβαίνει

πλαταίνει για να καταλήξει στο κύριο κομμάτι της που βρίσκεται μεταξύ των δρόμων

Αλκμάνος και Αιγινήτου Αυτό το κομμάτι του πάρκου είναι αρκετά μεγάλο και

εξοπλισμένο με παγκάκια αγάλματα ένα σιντριβάνι και φυσικά πυκνή βλάστηση Η

επισκεψιμότητα του πάρκου είναι σχετικά περιορισμένη με λίγους ανθρώπους

κυρίως αυτούς που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα Το σιντριβάνι του πάρκου είναι

εξάγωνο αρκετά μεγάλο με έναν πίδακα στο κέντρο που φτάνει στην αποκορύφωση

29 httpelwikipediaorgwikiΖωγραφου

26

του τα 6 με 7 μέτρα ύψος ενώ περιστοιχίζεται από ένα δαχτυλίδι με μικρότερους

πίδακες

Τα γλυπτά του πάρκου χωρίζονται σε τρία ήδη 1) Μινιμαλιστικές γλυπτικές

κατασκευές μικρού μεγέθους που βρίσκονται διάσπαρτες κυρίως από την πλευρά της

οδού Αλκμάνος μέσα στα παρτέρια με τα λουλούδια και τα δέντρα (ο εντοπισμός

τους είναι μάλλον μια περιπέτεια λόγω της οργιώδους βλάστησης στην οποία θα

νόμιζε κανείς ότι δεν έχει επέμβει ανθρώπινο χέρι αλλά και των ίδιων τον γλυπτών

που από κατασκευής μοιάζουν περισσότερο με μικρά τσιμεντένια καθίσματα) 2)

Φορμαλιστικά γλυπτά με επαναλαμβανόμενα μοτίβα που μοιάζουν να είναι

κατασκευασμένα στα τέλη της δεκαετίας του lsquo70 με δομή που θυμίζει τοτέμ και

αναγνωρίσιμες παραστάσεις (μια κουκουβάγια φυτικά μοτίβα κλπ) τοποθετημένα κι

αυτά στα παρτέρια που βρίσκονται στην πλευρά της οδού Αλκμάνος με ελάχιστη

προσβασιμότητα και δυσκολία εντοπισμού τους 3) Μπρούτζινη προτομή μικρού

μεγέθους που βρίσκεται περίπου στο μέσο του τρίτου κατά σειρά μέρους του πάρκου

και είναι και αυτή κρυμμένη πίσω από δέντρα και θάμνους Η προτομή που

φιλοτέχνησε ο Louis Alberto Pantoja το 2000 έγινε προς τιμή του Francisco de

Miranda του επαναστάτη της Βενεζουέλας που γεννήθηκε στο Caracas 28 Μαρτίου

του 1750 και πέθανε στις φυλακές του El Arsenal de la Carraca Cadiz 14 Ιουλίου του

1816

Αυτή η προτομή εγείρει αρκετά ερωτήματα σε σχέση με τον τόπο που

βρίσκεται την λειτουργία που παρέχει αλλά και την ιστορία του απεικονιζόμενου

Η προτομή τοποθετήθηκε στο πάρκο το 2001 σε μία προσπάθεια του δήμου

Αθηναίων να γεμίσει όσο το δυνατόν περισσότερους δημόσιους χώρους με αγάλματα

και προτομές ενόψει των ολυμπιακών αγώνων της Αθήνας του 2004

Χαρακτηριστικά είναι τα άρθρα που δημοσιευτήκαν λίγα χρόνια αργότερα

Όσο για τον Δημήτρη Αβραμόπουλο φάνηκε η προτίμησή του

για τις προτομές με αποκορύφωμα τη δημιουργία του laquoΠάρκου

Ελλήνων Λογοτεχνώνraquo μπροστά από το Πνευματικό Κέντρο Πληθώρα

τέτοιων δωρεών αποδέχθηκε άκριτα ο δήμος Αθηναίων εκείνη την

περίοδο Έτσι εξηγείται και η παρουσία του αγάλματος του στρατηγού

Χοσέ Αρτίγας laquoελευθερωτή της Ουρουγουάηςraquo στη

Μιχαλακοπούλου Στα περισσότερα βάθρα υπήρχε και το όνομα του

27

τότε δημάρχου ακόμα και μέσα στο νόμισμα της στήλης της

laquoΔραχμήςraquo 7 - 0802200430

Η απουσία πολιτικής χαρακτήριζε την πολιτική του Δήμου

Αθηναίων για τα έργα τέχνης σε δημόσιους χώρους Οχι μόνο

πρόσφατα αλλά τουλάχιστον τα τελευταία 30 χρόνια Επί δημαρχίας

Αβραμόπουλου μια καλλιτεχνική επιτροπή που τώρα έχει καταργηθεί

δεχόταν τις προτάσεις για δωρεές έργων στην πλειονότητά τους

αμφιβόλου ποιότητας laquoΚάθε σύλλογος έκανε και μια δωρεά

προσπαθώντας με προτομές να τιμήσει τις προσωπικότητες που

συνδέθηκαν με τον τόπο τουraquo συνεχίζει ο Π Λουκάκος

Προς το παρόν ξεχάστε τα αυτά Η αποδοχή των δωρεών έχει

παγώσει και για το λόγο αυτό τους τελευταίους μήνες δεν έχει

τοποθετηθεί ούτε ένα καινούριο υπαίθριο γλυπτό στην Αθήνα -με

εξαίρεση το άγαλμα του Μεγάλου Αλέξανδρου έργο του Γιάννη

Παππά που ενδεχομένως να τοποθετηθεί απέναντι από το Ρεξ Εχουν

όμως παγώσει και οι διαγωνισμοί και οι αναθέσεις laquoΤο νομοθετικό

πλαίσιο απαγορεύει τις αναθέσεις έργων ακόμα και τον μεγαλύτερο

γλύπτη της Ελλάδας να έχουμε μπροστά μας Αναθεση μπορεί να γίνει

μόνο για ποσό έξι χιλιάδων ευρώ έτσι όμως δεν μπορούμε να μιλάμε

για κάποιο γλυπτό με αξιώσειςraquo διευκρινίζει ο Π Λουκάκος (7 -

08022004)31

Για τον μέσο Αθηναίο πολίτη που επισκέπτεται το πάρκο ο Francisco de

Miranda δεν σημαίνει απολύτως τίποτα και θα ήταν παράδοξο να περιμένουμε κάτι

τέτοιο Άρα γιατί επιλέχθηκε αυτός ο επαναστάτης της Βενεζουέλας για να

διακοσμήσει με την προτομή του έναν δημόσιο χώρο της Αθήνας Και εντέλει ποίος

είναι ο Francisco de Miranda

30 Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=3325212 31 Παρής Σπίνου Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=98141564

28

Francisco de Miranda32

Ο Sebastiaacuten Francisco de Miranda y Rodriacuteguez γνωστός περισσότερο ως

Francisco de Miranda συμμετείχε στην επανάσταση της Βενεζουέλας Παρόλο που τα

σχέδια του για την ανεξαρτησία των ισπανόφωνων αποικιών της Αμερικής απέτυχαν

θεωρήθηκε ως ο πρόδρομος του Simoacuten Boliacutevar που κατά τη διάρκεια του αμερικανό-

ισπανικού πολέμου απελευθέρωσε με επιτυχία μεγάλο μέρος της νοτίου Αμερικής Ο

Miranda έζησε μία ταραχώδη ζωή Ως ιδεαλιστής ανέπτυξε ένα πρωτοποριακό σχέδιο

για να ελευθερώσει και να ενοποιήσει την λατινική Αμερική αλλά οι φιλοδοξίες και

επιδιώξεις του για την ανεξαρτησία της νοτίου Αμερικής απέτυχαν το 1812 τον

παρέδωσαν στους εχθρούς του και μετά από τέσσερα χρόνια το 1816 πέθανε σε

ισπανική φυλακή Παρόλα αυτά δεκατέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο του το

μεγαλύτερο μέρος της ισπανόφωνης Αμερικής ήταν ελεύθερο

Ο Miranda γεννήθηκε μέσα σε μία μεγαλοαστική οικογένεια ο πατέρας του

Sebastian de Miranda Ravelo ήταν εύπορος έμπορος με καταγωγή από τις Κανάριες

Νήσους ενώ και η μάνα του Francisca Antonia Rodriacuteguez de Espinoza καταγόταν από

πλούσια οικογένεια της Βενεζουέλας Ο Miranda πήγε στα καλύτερα ιδιωτικά σχολεία

και στα ακριβότερα κολλέγια ενώ κατά την διάρκεια της φοίτησής του δεχόταν

ρατσιστικά πειράγματα για την καταγωγή του Έτσι δεν απολάμβανε τα οφέλη της

υψηλής κοινωνίας μιας και υπήρχε συνεχής αμφισβήτηση από την αριστοκρατία της

εποχής Σαν αποτέλεσμα αυτής της αποδοκιμασίας ο Miranda παρουσίαζε την εικόνα

του φαντασμένου με πομπώδεις αφηγήσεις και μυθεύματα

Γύρω στο 1771 ο Miranda αγόρασε το αξίωμα του καπετάνιου του ισπανικού

στόλου (όχι κάτι ασυνήθιστο για την εποχή) Ενώ υπηρετούσε ως καπετάνιος δίπλα

στον στρατηγό Juan Manuel de Cajigal y Monserrat (1739-1811) απέκτησε

ενδιαφέρον για τον αγώνα υπέρ της ανεξαρτησίας της ισπανόφωνης Αμερικής

Υπό τον Cajigal ο Miranda συμμετείχε στην μάχη της Pensacola το 1781

υπερασπιζόμενος την ισπανική κυριαρχία σε αυτό που ονομάζουμε σήμερα Florida

των ΗΠΑ Αυτή η συμμετοχή του τού χάρισε το αξίωμα του συνταγματάρχη

32 httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

29

Από το 1791 ο Miranda απέκτησε ενεργό ρόλο στην γαλλική επανάσταση Στο

Παρίσι ήταν φίλος με τον Girondiste Jacques Pierre Brissot και τον Jeacuterocircme Peacutetion de

Villeneuve και για σύντομο χρονικό διάστημα υπηρέτησε σαν στρατηγός στον

επαναστατικό στρατό που διοικούνταν από τον Charles Franccedilois Dumouriez Τον

Απρίλιο του 1793 ο Miranda συνελήφθη και κατηγορήθηκε για προδοσία Στη δίκη

όμως ήταν τόσο ήρεμος και πειθήνιος που κρίθηκε αθώος Παρόλα αυτά οι

κατηγορίες του Marat και των συντρόφων του δεν καταλάγιασαν Συνελήφθη ξανά

τον Ιούνιο του 1793 και φυλακίστηκε

Ο Miranda φαίνεται να επιβίωσε από έναν συνδυασμό ευνοϊκής τύχης και

πολιτικών συμφερόντων υπέρ του η επαναστατική κυβέρνηση απλά δεν μπορούσε να

συμφωνήσει για το τι έπρεπε να κάνει με αυτόν Παρέμεινε στις φυλακές του La Force

ακόμα και μετά από την πτώση του Robespierre τον Ιούλιο του 1794 ενώ

απελευθερώθηκε τον Ιανουάριο του επόμενου χρόνου Πεπεισμένος πλέον ότι η τροπή

που είχε πάρει η επανάσταση ήταν λάθος ξεκίνησε να συνωμοτεί με τους

αριστοκράτες εναντίον των επαναστατών και ταυτόχρονα τού έγινε πρόταση από

αυτούς να ηγηθεί του στρατού τους αλλά για άλλη μια φορά συνελήφθη και

εκδιώχθηκε από την χώρα

Η ζωή του ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τον αγώνα για ανεξαρτησία των

ισπανικών αποικιών στην Λατινική Αμερική Ο Miranda οραματιζόταν μία

ανεξάρτητη αυτοκρατορία η οποία να αποτελείται από όλες τις περιοχές που

βρίσκονταν υπό την κατοχή των ισπανών και των πορτογάλων και να απλώνεται από

τον ποταμό του Μισισιπή μέχρι το Cape Horn Αυτή η αυτοκρατορία θα ήταν υπό την

ηγεμονία μίας βασιλευόμενης οικογένειας που θα ονομαζόταν `Inca` προς τιμή του

ένδοξου ινδιάνικου λαού

Με την βοήθεια της μεγάλης Βρετανίας ο Miranda αποπειράθηκε να εισβάλει

στη Βενεζουέλα το 1806 Το ίδιο διάστημα η Βρετανία ήταν σε πόλεμο με την

Ισπανία και σύμμαχος του Ναπολέοντα Το 1793 ο Miranda πήγε στην Ουάσινγκτον

για να συναντήσει τον πρόεδρο Thomas Jefferson Η συνάντηση έγινε αλλά δεν

υπήρξε καμία ανάμιξη στα σχέδια του Miranda Έτσι άρχισε να οργανώνει κρυφά μία

εκστρατεία για την απελευθέρωση της Βενεζουέλας ναυλώνοντας ένα πλοίο που

ονόμασε Leander προς τιμήν του μεγαλύτερού του γιου

30

Στο Jacmel Haiti ο Miranda απέκτησε άλλα δύο πλοία το Bee και το

Bacchus μαζί με το πλήρωμά τους Στις 12 Μαρτίου στο Jacmel ο Miranda

ανάρτησε την πρώτη σημαία της Βενεζουέλας στο Leander την οποία και είχε

σχεδιάσει μόνος του Στις 28 Απριλίου ο μικρός αυτός στόλος κατελήφθη από τα

ισπανικά πολεμικά πλοία στις ακτές της Βενεζουέλας Μόνο το Leander κατάφερε να

αποδράσει Εξήντα άντρες αιχμαλωτίστηκαν και δικάστηκαν και δέκα από αυτούς

στάλθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα Το Leander με το πλήρωμά του

ανασυντάχθηκαν στα βρετανικά νησιά Barbados και Trinidad Στις 3 Αυγούστου η

εκστρατεία έφτασε στο La Vela de Coro καταλαμβάνοντας το φυλάκιο για πρώτη

φορά σηκώθηκε η σημαία της Βενεζουέλας στα χώματα της Πριν ξημερώσει το

επόμενο πρωινό η εκστρατεία κατέλαβε το Coro αλλά δεν δέχτηκε καμία βοήθεια

από τους κατοίκους της πόλης Υπό την απειλή της ήττας οι άνδρες υποχώρησαν

περιμένοντας ενισχύσεις Συνειδητοποιώντας ότι δεν μπορούσε να κρατήσει άλλο την

πόλη ο Miranda διέταξε τον στρατό του να σαλπάρει ενώ όλον τον επόμενο χρόνο

περίμενε στα νησιά της καραϊβικής για ενισχύσεις που δεν έφτασαν ποτέ Κατά την

επιστροφή του στην Βρετανία ο Miranda βρήκε μεγαλύτερη υποστήριξη από την

βρετανική κυβέρνηση Το 1808 συντάχθηκε και στάλθηκε μεγάλη στρατιωτική

δύναμη για να επιτεθεί στην Βενεζουέλα αλλά η εισβολή του Ναπολέοντα στην

Ισπανία ξαφνικά μετέτρεψε τους Ισπανούς σε σύμμαχους της Βρετανίας και έτσι

έληξε άδοξα και αυτή η προσπάθεια

Όταν τελικά η Βενεζουέλα απέκτησε την ανεξαρτησία της στις 19 Απριλίου

του 1810 στάλθηκε αντιπροσωπεία στην Βρετανία για την αναγνώριση του

νεοσύστατου κράτους Αυτή η αντιπροσωπεία έπεισε τον Miranda να γυρίσει στην

πατρίδα του και την ίδια χρονιά εκλέχθηκε ως αντιπρόσωπος του El Pao της επαρχίας

της Βαρκελώνης Στις 5 Ιουνίου του 1811 καθιερώθηκε επίσημα η τρίχρωμη σημαία

που ο Miranda είχε σχεδιάσει

Στα χρόνια που ακολούθησαν η τύχη του Miranda αλλά και του νεοσύστατου

κράτους δεν ήταν ευνοϊκή Ο στρατός των δημοκρατικών απέτυχε να κατακτήσει

περιοχές της Βενεζουέλας που παρέμεναν υπό το βασιλικό καθεστώς Επιπροσθέτως

η Βενεζουέλα χάνει την ισπανική αγορά και το κύριο εξαγόμενο προϊόν της το κακάο

Αυτό σήμανε την οικονομική κρίση που κυρίως έπληξε τις μεσαίες και χαμηλές

τάξεις χάνοντας τον ενθουσιασμό τους για την δημοκρατία Στης 4 Ιουλίου η

31

Βαρκελώνη τάχτηκε υπέρ του βασιλικού καθεστώτος Η γειτονική Cumanaacute

αποκόπηκε από το δημοκρατικό κέντρο και αρνήθηκε να αναγνωρίσει την

δικτατορική κυριαρχία του Miranda ως στρατιωτικού διοικητή Υπό αυτές τις

συνθήκες μία ισπανική φρεγάτα με διοικητή τον Domingo Monteverde κατάφερε

από μία μικρή ομάδα στρατιωτών που διέθετε να δημιουργήσει έναν μεγάλο στρατό

από οικειοθελείς κατοίκους που τον ακολούθησαν ως την Valencia αφήνοντας τον

Miranda να κατέχει μόνο ένα μικρό μέρος της κεντρικής Βενεζουέλας Στα μέσα

Ιουλίου ο Monteverde είχε καταλάβει την Valencia ενώ ο Miranda έβλεπε ότι η

κατάσταση είχε γίνει απελπιστική Άρχισε τις διαπραγματεύσεις με τον Monteverde

για παύση πυρός στις 25 Ιουλίου του 1812 Παρόλο που στη συμφωνία για παύση

πυρός υπήρχε πολιτική αμνηστία ο Miranda προσπάθησε να διαφύγει από το λιμάνι

του La Guaira με βρετανικό πλοίο Ο συνταγματάρχης των επαναστατών Boliacutevar

κατηγόρησε τον Miranda για προδοσία Έτσι ο Miranda συνελήφθη και παραδόθηκε

στον ισπανικό βασιλικό στρατό

Ο Miranda πέθανε σε κελί των φυλακών Cuatro Torres το 1816 ενώ η

υπόθεση του ακόμα εκκρεμούσε Η ταφή του έγινε σε μαζικό τάφο πράγμα που

καθιστούσε αδύνατη την αναγνώρισή του αφήνοντας άδειο τον τάφο του στο εθνικό

πάνθεον της Βενεζουέλας

Οι περιπέτειες του Miranda μας ταξιδεύουν σε έναν κόσμο πέρα από τον χώρο

και τον χρόνο που μπορεί να μας συναρπάσει με τον εξωτισμό του Η προτομή του

είναι μία ανθρώπινη κατασκευή ένας μηχανισμός που μπορεί να παρακινήσει

κάποιους περαστικούς να ασχοληθούν με τις περιπέτειες και τα κατορθώματά του

δημιουργώντας μία άλλη παράλληλη πραγματικότητα

Αλλά και το ίδιο το πάρκο λειτουργεί σαν μία άλλη παράλληλη

πραγματικότητα προσομοιώνοντας ένα `δεδομένο` φυσικό περιβάλλον ενώ στην

πραγματικότητα είναι μία κατασκευή Η αίσθηση ότι περπατάς στη φύση είναι

ψευδής και παρόλο που το συγκεκριμένο πάρκο με την έλλειψη συντήρησης έχει ένα

λόγο παραπάνω να δίνει αυτή την εντύπωση δεν παύει να είναι ένας

κατασκευασμένος κήπος μία μίμηση

Το πρόβλημα σε αυτούς τους χώρους ξεκίνα από την στιγμή που δεν μπορούν να

χρησιμοποιηθούν ως αυτό που προσομοιώνουν μέσα από μία πραγματική βιωμένη

32

εμπειρία Αντίθετα λειτουργούν σαν προβολή που μας αποσωματοποιεί παρέχοντάς

μας την ελάχιστη διάδραση

Σώμα

Από την στιγμή που γεννιόμαστε μέχρι την στιγμή που θα πεθάνουμε έχουμε

το σώμα μας Δεν μπορούμε να υπάρξουμε χωρίς αυτό έχουμε σάρκα που μπορεί να

τραυματιστεί έχουμε κόκαλα που μπορεί να σπάσουν Ότι αντιλαμβανόμαστε από

τον περιβάλλοντα χώρο προέρχεται από τις αισθήσεις μας δια μέσου του σώματος

μας Οι αισθήσεις μας δεν μπορούν να λειτουργήσουν αυτόνομα

Ο Drew Leder στο βιβλίο του Absent Body (1990) μιλάει για το σώμα και πώς

με αυτό αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο

Με έναν σημαντικό τρόπο το ζωντανό σώμα βοηθά στο να

δομηθεί ετούτος ο κόσμος σαν εμπειρία Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε

το νόημα και την φόρμα των πραγμάτων χωρίς την αναφορά των

σωματικών δυνάμεων δια μέσου των οποίων αντιλαμβανόμαστε (οι

αισθήσεις η κίνηση η γλώσσα οι επιθυμίες) Το ζωντανό σώμα δεν είναι

απλά άλλο ένα πράγμα στον κόσμο άλλα ένας τρόπος αυτός ο κόσμος να

υπάρχει33

Ο Drew Leder μιλάει για ένα σώμα που δρα ένα εμπειρικό σώμα Η

κατασκευή τόπων όπως το πάρκο της Μιχαλακοπούλου αφήνουν το σώμα χωρίς

δράση έξω από την εμπειρία του κόσμου Η αλληλεπίδρασή μας μέσω του σώματός

μας με τον κόσμο αφορά την διαδικασία μιας πρακτικής μάθησης του κόσμου Αν

πράγματι συμβαίνει αυτό γιατί κυρίως ο δυτικός κόσμος κατασκευάζει τόπους που

αποκλείουν την σωματοποιημένη εμπειρία όπως υλικής υπόστασης χώρους ή

ψηφιακούς τόπους που διαχωρίζουν και αποκλείουν το φυσικό σώμα

Κατά τη διάρκεια των σταυροφοριών τον 16ο αιώνα το σώμα

θεωρήθηκε αμαρτωλό και ασταθές λόγω της φθαρτότητάς του Έτσι

ξεκίνησε η `αναζήτηση της βεβαιότητα` (Quest for Certainty) σαν την οδό

33 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990 σελ

33

προς στην αλήθεια που είναι καθολική άχρονη και ανεξάρτητη από τις

ιδιοτροπίες του ανθρώπινου σώματος (Toumin 1990 cited in Shilling 2005

7)34

Τον 17ο αιώνα ο Καρτέσιος αναζητούσε αυτή τη βεβαιότητα Όταν ξύπνησε

από έναν εφιάλτη που βίωσε ως πραγματικό αισθάνθηκε ότι οι αισθήσεις του τον

εξαπάτησαν στο όνειρο Έτσι πείστηκε ότι ήταν πολύ λίγα αυτά για τα οποία

μπορούσε να ήταν βέβαιος γιατί τα πάντα ήταν μία θεϊκή απάτη

Είμαι πεπεισμένος ότι δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο ούτε

ουρανός ούτε γη ούτε πνεύμα ούτε σώμα Μήπως αυτό σημαίνει ότι κι

εγώ δεν υπάρχω Όχι εάν έχω πείσει τον εαυτό μου για κάτι (ή έχω

σκεφθεί το οτιδήποτε) τότε σίγουρα υπάρχω Αλλά υπάρχει κάποιος που

εξαπατά και που κατέχει ανώτερη δύναμη και επιδεξιότητα που

εξεπίτηδες και συνεχώς με εξαπατά Σε αυτή την περίπτωση

αναμφισβήτητα υπάρχω εάν με εξαπατά και τον αφήνω να με εξαπατά

όσο μπορεί τότε θα μου δείξει ότι δεν είμαι ένα τίποτα και έτσι θα

νομίζω ότι είμαι κάτι Οπότε αφού σκέφτηκα διεξοδικά το θέμα πρέπει

να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι αυτή η πρόταση είμαι άρα υπάρχω

είναι απαραιτήτως αληθής όταν τίθεται από μένα ή συλλαμβάνεται από

το μυαλό μου35

Στο τελευταίο μισό του 21ου αιώνα η εξέλιξη των ψηφιακών μέσων ανέπτυξε

αυτόν τον δυϊσμό του Καρτέσιου με την εμφάνιση της δυνητικής πραγματικότητας

Τα σώματά μας στον σύγχρονο ψηφιακό κόσμο είναι ακαθόριστα ενώ αναφέρονται

και ως `απόντα` Η ιδέα του απόντος σώματος ταυτίζεται με την θρησκεία και την

φιλοσοφία του δυτικού κόσμου όπου το πνεύμα μπορεί να υπάρξει διαχωρισμένο

από το σώμα Το σώμα μας στον ψηφιακό κόσμο φαίνεται να είναι απαρχαιωμένο και

να χρειάζεται τεχνολογικά ανεπτυγμένες προσθήκες που να το επεκτείνουν Αυτές οι

επεκτάσεις (VR γάντια VR κασκέτες κλπ) γίνονται μέρος της ενσώματης εμπειρίας

μας

34 Drew Leder The Absent Body όπ σελ 35 httpplatostanfordeduentriesdescartes-epistemology chapter4

34

Αυτές οι προσθήκες στο σώμα παραμένουν για τον καρτεσιανό δυϊσμό

αντικείμενα προσκολλημένα στο σώμα που και αυτό είναι αντικείμενο Η εμπειρία

δια μέσου των αντικειμένων ενεργοποιείται με τον νου Το μυαλό επιτυχώς

δραπετεύει από το σώμα και ταξιδεύει στον κόσμο ανεξάρτητα

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη36

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη είναι ένα διήγημα του συγγραφέα και φιλόσοφου

Στανισλάβ Λεμ Το διήγημα μιλάει για έναν βασιλιά και τον υπήκοό του ένα ρομπότ

που τον μεταφέρει σε ψηφιακά όνειρα προσομοιωμένες πραγματικότητες και

όμορφες πριγκίπισσες

Ο πόθος του βασιλιά Φερμουάριου να βρει την όμορφη πριγκίπισσα Ανείπωτη

τον οδήγησε σε μία καλύβα όπου κατοικούσε ένας άνθρωπος με πατριαρχικό

παρουσιαστικό

laquoΓυρεύεις την Ανείπωτη άθλιε κακομοίρη Και όμως ξέρεις πλήρως καλώς

ότι δεν έχει ζήσει καθόλου αυτά τα τελευταία πεντακόσια χρόνια και

επομένως ότι το πάθος σου είναι μάταιο και ασύμφορο Το μόνο που μπορώ

να κάνω για σένα είναι να σου επιτρέψω να τη δεις όχι βέβαια στην σάρκα

άλλα σ` ένα λογικά πληροφοριακό αντίγραφο ένα μοντέλο που είναι

ψηφιακό και όχι φυσικό στοχαστικό και όχι πλαστικό εργοδικό και λίαν

εξησφαλισμένα ερωτικό και όλα αυτά εις το Μαύρο Κιβώτιον που

κατασκεύασα τις ώρες της σχόλης μου με ότι πιο πρόχειρο βρήκα μπροστά

μουraquo

Η υπόσχεση του άνδρα ο βασιλιάς να δει την πριγκίπισσα σε αυτόν τον

προσομοιωμένο κόσμο είναι δελεαστική

laquoΑχ δείξε μου την δείξε μου την αμέσωςraquo φώναξε ο Φερμουάριος

ανατριχιάζοντας ολόκληρος Ο πατριάρχης έκανε laquoναιraquo με το κεφάλι έψαξε

36 Χοφσταντφερ Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993 Στανισλάβ Λεμ κεφ 6 Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ 117

35

στον αρχαίο τόμο για να βρει τις συντεταγμένες της πριγκίπισσας μετέφερε

την ίδια κι ολόκληρο το Μεσαίωνα σε διάτρητα δελτία κατέγραψε το

πρόγραμμα κατέβασε το διακόπτη σήκωσε το καπάκι του Μάυρου

Κιβώτιου

laquoΣκύψε να δειςraquo

Ο βασιλιάς έσκυψε κοίταξε και είδε ναι τον μεσαίωνα τέλεια

προσομοιωμένο εντελώς ψηφιακό και μη γραμμικό και να η Δανδηλία το

Παγοδάσος το παλάτι με τον Ηλιόπυργο το Ορνιθοτροφείο-Που-

Χλιμίντριζε ο Θησαυρός με τα Εκατό Μάτια Και να η ίδια η Ανείπωτη που

περπατούσε αργά στοχαστικά στην προσομοίωση του κήπου της και τα

κυκλώματά της λαμπύριζαν κόκκινα και χρυσαφιά καθώς έκοβε

προσομοιωμένα λουλούδια και υπό τον ήχο προσομοιώσεις τραγουδιών Ο

Φερμουάριος ανίκανος να περιορίσει περισσότερο τις ορμές του πήδηξε στο

Μάυρο Κουτί και ξετρελαμένος όπως ήταν προσπάθησε να μπει στον

κομπιουτερικό εκείνο κόσμο Ο πατριάρχης όμως γρήγορα έσβησε το ρεύμα

έδωσε μία σπρωξιά στον Βασιλιά και τον γκρέμισε στη γη και είπε

laquoΤρελέ Θέλεις να επιχειρήσεις το ακατόρθωτο Γιατί κανένα πλάσμα

φτιαγμένο από ύλη δεν μπορεί να μπει σ` ένα σύστημα που δεν είναι τίποτα

άλλο παρά η ροή και ο στρόβιλος αλφαριθμητικών στοιχείων ασυνεχών

συνδυασμών ακέραιων αριθμών το αφηρημένο υλικό από το οποίο είναι

φτιαγμένα τα ψηφίαraquo

laquoΜα εγώ θέλω θέλωraquo έσκουξε ο Φερμουάριος εκτός εαυτού και χτύπησε

το κεφάλι του στο Μαύρο Κουτί τόσο δυνατά που έκανε αυλάκιά στο

μέταλλο

Η επιθυμία του βασιλιά Φερμουάριου δεν μας είναι και τόσο ξένη οι ψηφιακοί

κόσμοι από την αρχή της δημιουργίας τους μας υποσχέθηκαν έναν κόσμο που μέχρι

τώρα τον βλέπαμε σε άλλα μέσα όπως το σινεμά αλλά μόνο από τις καρέκλες μας

Το ενδεχόμενο να μπορούμε να δράσουμε σε αυτούς τους χώρους εξάπτει την

φαντασία μας για εμπειρίες δίχως φυσικά όρια και φόβους επιβίωσης που αφορούν τη

σωματική μας ακεραιότητα

36

Τι γίνεται όμως με το αντάλλαγμα που πρέπει να καταβάλουμε για να βιώσουμε

αυτούς τους κόσμους

laquoΑν είναι τόσο αναλλοίωτος ο πόθος σου τότε υπάρχει ένας τρόπος με τον

οποίο μπορώ να σε συνδέσω με την πριγκίπισσα Ανείπωτη αλλά πρώτα θα

πρέπει να αποχωριστείς την παρούσα μορφή σου γιατί θα σου πάρω τις

συντεταγμένες σου και θα σε κάνω πρόγραμμα άτομο προς άτομο και θα

τοποθετήσω την προσομοίωσή σου σ` αυτόν τον μεσαιωνικά πλασμένο

κόσμο τον πληροφοριακό και αναπαραστατικό και εκεί θα μείνει

αντέχοντας όσο τα ηλεκτρόνια τρέχουν μέσα σ` αυτά τα σύρματα και πηδούν

από κάθοδο σε άνοδο Εσύ όμως όπως στέκεσαι τώρα μπροστά μου θα

εκμηδενιστείς έτσι ώστε η μόνη σου ύπαρξη θα είναι με τη μορφή δεδομένων

πεδίων και δυναμικών στατιστική ευρετική και απόλυτα ψηφιακήraquo

Εδώ εγείρεται το θέμα της ατομικής ταυτότητας Όταν κάνουμε ταξίδια σε αυτούς

τους κόσμους παραμένουμε οι ίδιοι Το θέμα είναι περίπλοκο γιατί σε αυτόν τον

δυϊσμό του σώματος και νου η ατομική ταυτότητα παύει να ανήκει και στα δύο

ισότιμα

laquoΑυτό είναι πολύ δύσκολο να το πιστέψει κανείςraquo είπε ο Φερμουάριος laquoπώς

θα ξέρω πως δημιούργησες τη δική μου προσομοίωση και όχι κανενός

αλλουνούraquo

Ο πατριάρχης προσπάθησε να δείξει στον μπερδεμένο βασιλιά ότι πράγματι

θα ήταν αυτός και όχι κάποιος άλλος Αλλά και πάλι ο βασιλιάς είχε

αμφιβολίες

laquoΝαι ναι καταλαβαίνωraquo είπε ο βασιλιάς laquoΚαι πάλι όμως είναι μονάχα το

πανομοιότυπο μου και όχι εγώ ο ίδιος αφού εγώ είμαι εδώ και δεν είμαι μέσα

στο Κιβώτιοraquo

laquoΌταν σε δω κλειδομανταλωμένο στην αγκαλιά της αγαπημένης σουraquo του

είπε ο πατριάρχης laquoθα φροντίσω να μην υπάρχεις εις διπλούν ένας εδώ κι

ένας εκεί μέσα στο Κιβώτιο Θα μεταχειριστώ μια μέθοδο παλιά μεν και

37

πρωτόγονη αλάνθαστη όμως γι` αυτό σκύψε λιγάκι αν έχεις την

καλοσύνηhellipraquo

Στην πραγματικότητα εάν συνέβαινε αυτό σε όλους μας και χάναμε την

σωματική μας υπόσταση τότε όλοι η δυτική φιλοσοφία και θρησκεία θα πανηγύριζε

για το κατόρθωμά της Το μιαρό σώμα που τόσο απεχθανόμαστε θα καταστρεφόταν

για πάντα και σύμφωνα με τον δυτικό πολιτισμό το πνεύμα επιτέλους θα

απαλλασσόταν από τα βάρη της ύλης

laquoΠρώτα δείξε μου άλλη μία φορά την Ανείπωτή σουraquo είπε ο βασιλιάς laquoΈτσι

για να σιγουρευτώhellipraquo

Ο σοφός ανασήκωσε το καπάκι του Μαύρου Κιβωτίου και του έδειξε την

Ανείπωτη Ο βασιλιάς την κοίταξε την ξανακοίταξε και τελικά είπε laquoΗ

περιγραφή του αρχαίου βιβλίου είναι πολύ υπερβολική Δεν είναι άσχημη

βέβαια αλλά ούτε κατ` ιδέαν τόσο ωραία όσο έλεγε το χρονικό Λοιπόν τώρα

σ` αφήνω γέρο σοφέhellipraquo

Και πήγε να φύγει

laquoΠου πάς θεότρελεraquo φώναξε ο πατριάρχης σφίγγοντας το σφυρί στα χέρια

του γιατί ο Βασιλιάς είχε φτάσει πια στην πόρτα

laquoΌπου να `ναι αλλά όχι μέσα στο Κιβώτιοraquo είπε ο Φερμουάριος και το

έβαλε στα πόδια

Γιατί ο βασιλιάς δεν έμεινε τελικά στην αγαπημένη του πριγκίπισσα αλλά το

έσκασε φοβισμένος και κατατρεγμένος

Ο Vilem Flusser στο κείμενο του laquoΗ ψηφιακή φαινομενικότηταraquo αναφέρει την

δυσπιστία ως την άμεση αντίδρασή μας απέναντι σε ότι είναι κατασκευασμένο από

τον άνθρωπο για να μιμείται

Εντούτοις στο ερώτημα περί της δυσπιστίας μας απέναντι σ`

αυτούς τους εναλλακτικούς κόσμους υπάρχει και ένα άλλο είδος

απάντησης Αυτή η απάντηση βασίζεται στο γεγονός ότι πρόκειται για

38

κόσμους που εμείς οι ίδιοι έχουμε σχεδιάσει και όχι για κάτι που μας έχει

παρασχεθεί όπως ο περιβάλλον κόσμος Οι εναλλακτικοί κόσμοι δεν είναι

κάτι το δεδομένο [Daten] αλλά κάτι το τεχνητά κατασκευασμένο [Fakten]

Η δυσπιστία μας προκύπτει από το ότι στέκουμε γενικότερα καχύποπτοι

απέναντι στην τέχνη και σε καθετί τεχνητό Η laquoτέχνηraquo είναι ωραία αλλά

μετατρέπεται σε ψεύδος αμέσως μόλις εξεταστεί υπό το φως της έννοιας

της laquoφαινομενικότηταςraquo37

Για τον Vilem Flusser ο πατριάρχης θα ήταν ένας laquoτεχνοκράτηςraquo ένας

laquoλειτουργός των μέσωνraquo και οι κόσμοι που κατασκευάζει σχεδιασμοί-προβολές

[Projekte] της κυρίαρχης ελίτ

Όμως αν ο πατριάρχης στην ιστορία με την Πριγκίπισσα Ανείπωτη ήταν θεός

και το Μαύρο Κιβώτιο δεν ήταν απλά ένα τέχνασμα που κατασκευάζει σχεδιασμούς-

προβολές αλλά μία θεϊκά δεδομένη [Daten] δημιουργία όπως ο παράδεισος τότε θα

δεχόταν ο Φερμουάριος να μετατραπεί σε ψηφία με τίμημα να χάσει την υλική του

υπόσταση και να μετατραπεί κι αυτός σε σχεδιασμό-προβολή

Συμπέρασμα

Η προσαρμογή του περιβάλλοντος στις ανάγκες μας είναι κατ` εξοχήν

μέθοδος που χρησιμοποιούμε για την επιβίωσή μας απέναντι στο μεγάλο μας

αντίπαλο που δεν είναι άλλος από την ίδια τη φύση Η εκτίμηση μας για τη φύση

υπήρξε μόνο δια μέσου της αναπαράστασής της Η προσομοίωση μιας ασφαλούς και

ελεγχόμενης φύσης ταυτίστηκε με την έννοια του κήπου Η βιβλική Εδέμ είναι ο

κήπος που δεν κρύβει τίποτα απειλητικό για τον Αδάμ και την Εύα μιας και όλα είναι

κατασκευασμένα σε απόλυτη αρμονία

Τα χωριά και έπειτα οι πόλεις που κάποτε κατασκευάστηκαν για να

προστατέψουν τον άνθρωπο από την αγριότητα της φύσης τώρα έγιναν και αυτά

χαοτικά και απειλητικά Όσο μεγαλώνουν οι πόλεις τόσο αυξάνονται οι κήποι

37 Vilem Flusser laquo Η ψηφιακή φαινομενικότηταraquo στον τόμο Digitaler Schein Aumlsthetik der elektronischen Medien (Επιμ) Florian Rotzer Suhrkamp Frankfurt am Main 1991 μτφρ Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης σελ 2

39

φτάνοντας στις μέρες μας να χάσουν τον ιδιωτικό τους χαρακτήρα και να

μετατραπούν σε δημόσια πάρκα

Το πάρκο στα Ιλίσια είναι ένα πράσινο ξέφωτο που δεν προσομοιώνει μόνο

μία φύση αλλά και άλλες εμπειρίες όπως την ιστορία του De Miranda διαμέσου της

προτομής του που κοσμεί το πάρκο Αλλά είμαστε εμείς σε θέση να κατανοήσουμε

μνημεία που ενώ παραδοσιακά αφορούν πρόσωπα και ιστορίες της εθνικής μας

συνείδησης παρουσιάζουν και ήρωες εξωτικών χωρών

Είναι τα σώματα μας `κατασκευασμένα` για να μπορούν να αντιδρούν σε

αυτές τις προσομοιωμένες εμπειρίες

Είμαστε σε θέση να βιώσουμε αυτή την πράσινη λωρίδα ως φύση και τις

παράλληλες πραγματικότητες που μας προσφέρει

Φαίνεται σαν να έχουμε χάσει την σωματική και νοητική ικανότητα επιβίωσης

στην φύση θέλουμε να βιώσουμε την εμπειρία της αλλά μόνο με την χρήση ενός

ενδιάμεσου που θα μας παρέχει κάποια ασφάλεια

Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της

κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι

η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με

επίδοξους σπεσιαλίστες της επιβίωσης στην αγρία φύση να επιδιώκουν να μας

δείξουν τρόπους και τεχνικές που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για να

παραμείνουμε ζωντανοί στην απίθανη περίπτωση που βρεθούμε εγκαταλελειμμένοι

και αβοήθητοι στις αντίξοες συνθήκες που μας προσφέρει η φύση (Στο `Man Vs

Wild` προταγονιστή ο Bear Grylls που είναι εξοικειωμένος στις ακραίες καταστάσεις

Σαν ένας από τους νεότερους που έχουν αναρριχηθεί στο Έβερεστ και ένας από τους

λιγοστούς που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς την εξαντλητική εκπαίδευση για

λογαριασμό της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων)38 Έτσι αυτοί οι πρωταγωνιστές

38 httpdscdiscoverycomvideosman-vs-wild-scary-survival-moments

-Παρόμιας θεματικής τηλεοπτικές εκπομπές είναι οι Out of the Wild The Alaska Experiment Life or Death Game Jungle Life or Death Game Lost at Sea Everest Razors Edge κλπ

40

τρέφοντε με σκουλήκια φτιάχνοντας καταφύγια από κλαδιά αψηφώντας χαμηλές ή

υψηλές θερμοκρασίες με το παγκόσμιο τηλεοπτικό κοινό να παρακολουθεί με αγωνία

τις περιπέτειες τους βιώνοντας διαμέσου αυτών την περιπέτεια και την αγωνία αλλά

πάντα μέσα από την ασφάλεια του σαλονιού τους

Η χρήση του `μέσου` για την κυριαρχία απέναντι στην φύση από την αρχή της

ύπαρξής μας και στην συνέχεια για την οργάνωση και την επικοινωνία των κοινωνιών

μας έπαιξε μεγάλο ρόλο στην εικόνα που έχουμε σήμερα για τον κόσμο Αυτοί οι

σπεσιαλίστες της επιβίωσης είναι το `μέσο` για να βιώσουμε την άγρια φύση που

τόσο φοβόμαστε αλλά και που τόσο μας ελκύει

Το πάρκο στα Ιλίσια έχει σαν στόχο να παίξει κι αυτό τον ρόλο του `μέσου`

που θα μας ενώσει με την φύση αλλά δεν τα καταφέρνει ούτε στο ελάχιστο σε σχέση

με αυτά τα show της τηλεόρασης Αυτό φαίνεται από την επισκεψιμότητα του πάρκου

που είναι από ελάχιστη έως μηδενική Μήπως με τη σειρά του το πάρκο όπως και η

άγρια φύση χρειάζεται ένα μέσο που να μας επιτρέπει μία μεγαλύτερη

αλληλεπίδραση άρα μία πιο βιωματική εμπειρία

Παροχέας διάδρασης πάρκων

Ο `παροχέας διάδρασης πάρκων` είναι μία διαδραστική μηχανή που επιτρέπει στον

χρήστη της να βιώσει τις χαρές που μπορεί να του προσφέρει ένα πάρκο και ακόμη

περισσότερα Η ψηφιακή προσομοίωση υψηλού επιπέδου του πάρκου στα Ιλίσια με

όλες τις λεπτομέρειες αλλά και τα στοιχεία που το απαρτίζουν (σιντριβάνι προτομή

όλα τα είδη φυτών κλπ) προσφέρει την απόλυτη εμπειρία μίας βόλτας στο πάρκο

Ταυτόχρονα το μηχανικό του μέρος παρέχει μία ολοκληρωμένη σωματική εμπειρία

με κίνηση όλου του σώματος προς όλες τις κατευθύνσεις για μία βόλτα που θα μείνει

αξέχαστη για σας την οικογένεια αλλά και το κατοικίδιο σας

41

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture

Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection

Washington DC 2002

2 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990

3 Emily Brady Aesthetics of the natural environment Εκδόσεις

Edinburgh Edinburgh University Press 2003

4 Francisco de Miranda

httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

5 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο

Μετάφραση Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος

Δασκαλοθανάσης Εκδόσεις Ποταμός 2005

6 Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance

Gardens

httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

7 Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-

Jacques_Rousseau

8 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain

NAi Publishers 2001

9 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις

Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC

1999

10 Paul Skinner Embodied Interaction Iollie therefore I exist b-DAT

University of Plymouth 2006

11 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία Μετάφραση

Μυλωνάκη Ευγενία Εκδόσεις Εκκρεμές 2003

12 Vilem Flusser Η ψηφιακή φαινομενικότητασυμπεριλαμβάνεται στο

συλλογικό τόμο (Επιμ) Florian Rotzer Digitaler Schein Aumlsthetik

der elektronischen Medien Suhrkamp Frankfurt am Main 1991

Μετάφραση Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης

Βερσαλλίες httpelwikipediaorgwikiβρσαλλίες_(παλάτι)

42

13 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής

Μετάφραση Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998

14 Μισέλ Ουελμπέκ Τα στοιχειώδη σωματίδια Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον

της Εστίας Μετάφραση Αλέξης Εμμανουήλ 2007Χοφσταντφερ

Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και

στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου

Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993

  • Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ34
  • Συμπέρασμα σελ38
  • Συμπέρασμα
  • Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με επίδοξους σπεσιαλίστε
    • Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990
      • Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm
      • Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau
Page 16: Μάκης Κυριακόπουλος διπλωματικη εργασία

16

από τον κήπο ενώ το πάρκο είναι μία laquoσυμπτυγμένη εξιδανικευμένη

φύσηraquo ο κήπος παραμένει απλώς laquoμία πιο εκτεταμένη κατοικίαraquo19

Το Γερμανικό πάρκο του 20ου αιώνα

Στης αρχές του 20ου αιώνα ο κήπος και το πάρκο αποτέλεσαν ένα από τα

σημαντικότερα όπλα προπαγάνδας για τους Γερμανούς Ναζί Ένας από τους

αρχιτέκτονες κήπων που ασχολήθηκε με το θέμα ο γερμανός εθνικοσοσιαλιστής

Willy Lange στο βιβλίο του που εκδόθηκε το 1907 Gartengestaltung der Neuzeit

(Σχεδιασμός κήπων σε σύγχρονους καιρούς) παρουσιάζει τον γερμανικό λαό να

συνδέεται γενετικά με το τοπίο και την φύση της χώρας του Κατ` αυτόν ο

σχεδιασμός δημόσιων κήπων είχε θεμελιώδη σημασία για την διατήρηση της

καθαρότητας της φυλής των Γερμανών Σύμφωνα με τον Lange η τέχνη της

κηπουρικής πρέπει να προάγει κριτήρια για την `οικολογία των φυτών` σε σχέση με

το φυσικό τους περιβάλλον

Ο Lange εκτιμούσε τα πάρκα και τους κήπους της Αγγλίας γιατί όπως έλεγε

βρίσκονται σε αρμονία με τα χαρακτηριστικά της γερμανικής φυλής που είχε

απορρίψει προηγούμενους τύπους κήπων μιας και κρίθηκαν ακατάλληλοι για τις

βόρειες φυλές Για τον Lange οι άλλοι κήποι των Ιταλών και των Γάλλων

οφείλονταν σε διαφορετικά φυλετικά χαρακτηριστικά

Η διαφορά μεταξύ του `επίσημου` γαλλικού και `ανεπίσημου` αγγλικού

στυλ κήπων αφορά περισσότερο μία βαθιά διαφορετική κοσμοθεωρία

(weltanschaungen) και αυτό προκύπτει από την διαφορά της ψυχής των δύο

φυλών γιατί στην ψυχή της η κάθε φυλή έχει ριζωμένα όλα τα

συναισθήματα και τις πράξεις της Το στυλ του γαλλικού κήπου αφορά την

έκφραση των νότιο-αλπικών μεσογειακών φυλών ενώ ο αγγλικός κήπος

αναπτύσσεται από το αναβιωμένο αίσθημα της βόρειο-αλπικής φυλήςhellip με

έναν ασυνείδητο τρόπο ο βόρειος άνθρωπος `διαμαρτυρήθηκε` στο Puckler

19 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο μετ Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος Δασκαλοθανάσης εκδόσεις Ποταμός σελ 94

17

(κήπος της Γερμανίας) ενάντια στο μη βόρειο πνεύμα της ζωής στον

κήπο20

Στο δοκίμιο του laquoPuckler und der Muskauer (Τα πάρκα Puckler και Muskau)

1935raquo δύο χρόνια μετά την επικράτηση των εθνικοσοσιαλιστών στην Γερμανία ο

αναγνωρισμένος ιστορικός των κήπων Franz Hallbaum επαινούσε το ενδιαφέρον των

εθνικοσοσιαλιστών για την ιστορία των κήπων λέγοντας ότι

Μέχρι πρότινος ο σχεδιασμός των εξωτερικών χώρων και μαζί με

αυτόν οι μεγάλες ιστορικές δημιουργίες που τον αφορούσαν δεν ήταν

πολύ δημοφιλείς και συγκεκριμένα μεταξύ αρχιτεκτόνων και

αρχιτεκτόνων κήπουhellip ο χώρος του κήπου είχε απορριφθεί ως

ρομαντικός και συναισθηματικός (Gewgaw) που αφορούσε μόνο έναν

άτεχνο νατουραλισμό Πιστεύουμε ότι στις μέρες μας αυτό που συνδέει

όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες σε σχέση με την φυλή το αίμα και το

χώμα θα επανακαθιδρυθούν μαζί με την εκτίμηση που αξίζουν οι κήποι

Στην πραγματικότητα αυτή είναι η `έκφραση της φύσης μας` Γιατί η

ανάπτυξη των κήπων και ο αγώνας ενάντια στον συνηθισμένο `γαλλικού

τύπου` κήπο του 18ο αιώνα αφορούσε την βαθιά έκφραση της φυλής και

της συνδέσεις της με την φύση Ο βόρειος άνθρωπος με το πανθεϊστικό

συναίσθημα στέκεται ενάντια στον μεσογειακό και δυτικό άνθρωπο

Απορρίπτει την υποδούλωση της φύσης το κόψιμο των δέντρων και των

θάμνωνhellip οι αληθινή γερμανική αγάπη για τα δέντρα αναγεννάται ξανά21

Το 1942 ο Mading εξέδωσε το Landespflege και την ίδια χρόνια εκδόθηκε και

το Die Lendschaftsfibel (Το πρωτεύον τοπίο) του Wiepking Και τα δύο βιβλία

αναφέρονται ξανά και ξανά στην ιστορία των κήπων για να συντηρήσουν την ιδέα

της βόρειας φυλής και για την περιβαλλοντική προστασία Ο Mading απορρίπτει όχι

μόνο τους κήπους του μπαρόκ και της αναγέννησης αλλά και το αγγλικό τοπίο σαν

τεχνητό που εξυπηρετεί μόνο αισθητικούς λόγους

20 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC 1999 σελ 165 21 Michel Conan Prespectives on Garden Histories όπ σελ 166

18

Υπήρχαν καιροί που ο σχεδιασμός των κήπων [gartnerische Gestaltung]

και των τοπίων εξυπηρετούσαν καθαρά αισθητικούς λόγουςhellip το τοπίο

συνεχώς επικεντρωνόταν στους κανόνες της μόδας [Wurde bewuΒt um

modischer Regeln willen gezwungen] Στις περισσότερες περιπτώσεις η

οποιαδήποτε χρησιμότητα [Gebrauch] αποκλειόταν Μία τεχνητή

διακόσμηση που δεν είχε σκοπό να δημιουργήσει την εικόνα του φυσικού

τοπίου ούτε καν να έρθει σε αντιπαράθεση με αυτό Οι κήποι και τα πάρκα

ευγενείας της αναγέννησης είναι καλά παραδείγματα αυτής της

νοοτροπίας Είναι αλήθεια ότι στον αγγλικό κήπο η υποδούλωση [Pressung]

της φυσικής ανάπτυξης στην κατασκευαστική φόρμα είναι λιγότερη αλλά

η κατασκευή παραμένει Το ειδυλλιακό του άγριου τοπίου είναι σκόπιμο ndash

και όχι αυθεντικό- και η ιδέα του σχεδιασμού του αφορά το

κατασκευαστικό πλάνο [Bauplan] του κηπουρού [gartnerische]hellip Στην

πραγματικότητα ο αγγλικός κήπος είναι η διακόσμηση της άρχουσας τάξης

[standisch bedingt] 22

Θεματικά Πάρκα

Στις μέρες μας οι δημόσιοι κήποι και τα πάρκα έχουν μετατραπεί σε θεματικές

ατραξιόν Το Λας Βέγκας είναι ίσως το μεγαλύτερο παράδειγμα αυτών των θεματικών

πάρκων και προτείνεται ως πόλη-φαινόμενο Όχι μόνο επειδή για τους Αμερικανούς

και ξένους επισκέπτες είναι η απόλυτη laquoπαιδική χαράraquo αλλά και γιατί οι στατιστικές

του είναι εντυπωσιακότατες στις αρχές του 20ού αιώνα δεν υπήρχε καν Στις αρχές

του 21ου ήταν ήδη το σπίτι ενός εκατομμυρίου ανθρώπων ενώ οι στατιστικές

έδειχναν ότι ο πληθυσμός αυξάνεται με τέτοια ταχύτητα που κάθε μήνα χρειάζεται να

κατασκευαστεί ένα καινούργιο σχολείο

Επιπλέον το Λας Βέγκας είναι ίσως η μοναδική πόλη στον κόσμο που ιεραρχεί

τις ανάγκες των τουριστών - επισκεπτών πολύ ψηλότερα από αυτές των κατοίκων του

Δεν υπάρχουν κρυμμένες γειτονιές που μπορείτε να περπατήσετε για να πιάσετε τον

laquoπαλμόraquo της πόλης Τίποτα δεν έχει laquoαλλοιωθείraquo από τον τουρισμό γιατί το Λας

Βέγκας κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους τουρίστες

22 Βλ Michel Conan Prespectives on Garden Historie σελ164

19

Η προσγείωση στο αεροδρόμιο του Βέγκας μόλις έχει δύσει ο ήλιος

είναι μια εικόνα που μένει για πάντα στη μνήμη του επισκέπτη Τα

αναρίθμητα φώτα δημιουργούν ένα Χολιγουντιανό ονειρεμένο σκηνικό

Σημείο αναφοράς της πόλης είναι η περιοχή του Στριπ Ένας μεγάλος

δρόμος όπου δεξιά και αριστερά είναι χτισμένα τα ξενοδοχεία και τα

εμπορικά κέντρα

Μπορεί να χρειάστηκαν 20 ολόκληρα χρόνια για να κατασκευαστεί η

μεγάλη πυραμίδα της Γκίζας στην Αίγυπτο όμως στο Βέγκας δεν τους

πήρε πάνω από 18 μήνες για να φτιάξουν μια ακριβώς ίδια και μπροστά

της την πολύχρωμη Σφίγγα και να στεγάσουν μέσα το ξενοδοχείο

Luxor Θεωρείται ένα σύγχρονο αρχιτεκτονικό θαύμα για τη

δημιουργία του οποίου συνέβαλαν οι μεγαλύτεροι Αιγυπτιολόγοι Η

πόλη της Βενετίας σε μικρογραφία βρίσκεται στο εσωτερικό του

ξενοδοχείου Venetian που αποτελείται από δύο πύργους Στο πρώτο

όροφο υπάρχει ένα κανάλι με γόνδολες τις οποίες ενοικιάζουν οι

επισκέπτες τους για να κάνουν μια μικρή βόλτα υπό τις ιταλικές

μελωδίες που τραγουδά ο γονδολιέρης Την είσοδο του εντυπωσιακού

ξενοδοχείου Paris κοσμούν μια μικρογραφία του Πύργου του Άιφελ

της Αψίδας του θριάμβου η πρόσοψη του Λούβρου κά23

Ο τρόπος με τον όποιο η αγορά η οικονομία η παγκοσμιοποίηση ο

νεοφιλελευθερισμός και ο ύπερ-καπιταλισμός που απειλούν ή ακόμα και

καταστρέφουν την `αυθεντικότητα` του ιστορικού νοήματος των κήπων και των

πάρκων είναι ένα θέμα προς συζήτηση Αυτός ο τρόπος θέασης των πραγμάτων δεν

λαμβάνεται πολύ υπόψη κατά τη δημιουργία ή αναδημιουργία αυτών των `τόπων` Η

πιθανότητα αυτός ο τρόπος σκέψης για την κατασκευή δημόσιων χώρων να οφείλεται

στην `αγορά` παραλείπεται αυθαίρετα Φαίνεται ότι υπάρχει η απαίτηση για έναν

πολιτιστικό προσδιορισμό του `χώρου` από διάφορους οικονομικούς παράγοντες

Αυτή η απαίτηση οδηγεί συνεχώς στην συνειδητή παραγωγή `θεματικών πάρκωνrsquo

23 httptranskathimerinigr4dcgi_w_articles_taxworld_12_20092006_165039 Κείμενο Ηλέκτρα Σαμοΐλη

20

Τα σύνορα τον σύγχρονων πάρκων

Στα τέλη του 1980 μία μικρή μάχη ξέσπασε στο Tompkins

Square Park ένα μικρό πάρκο στο East Village της Νέας Υόρκης Το

μέρος είχε μετατραπεί σε στέκι για τους άστεγους τους αλκοολικούς

και τους ναρκομανείς Κάποια στιγμή η αστυνομία προσπάθησε να

επανακτήσει τον έλεγχο με το να κλείνει το πάρκο την νύχτα Η μάχη

του Tompkins Square είναι διάσημο παράδειγμα για την μάχη του

νοήματος του δημόσιου χώρου (Smith 1992) Είχε η παρέμβαση της

αστυνομίας ως πρόθεση πραγματικά να πολεμήσει την κατάληψη

αυτών των ομάδων Ή ήθελε να υποβαθμίσει την ίδια την έννοια του

δημόσιου χώρου Ο Smith παρουσιάζει εκείνα τα στοιχεία που

αποδεικνύουν ότι στην πραγματικότητα η προσπάθεια αφορούσε την

`εξημέρωση` της κουλτούρας του πάρκου που ταιριάζει απόλυτα με

την στρατηγική της βελτίωσης της γειτονιάς γύρω από το πάρκο με την

`εισβολή` νέων οικονομικά ευνοημένων group να καταλαμβάνουν

έναν χώρο που παραδοσιακά ανήκε σε οικονομικά ασθενέστερους24

Δηλαδή το ίδιο που συμβαίνει και στην περιοχή του Κεραμεικού στην Αθήνα

όπου τα τελευταία χρόνια υπάρχει έντονο ενδιαφέρον από πολιτικούς μηχανικούς και

κατασκευαστικές εταιρίες για ανέγερση πολυκαταστημάτων εμπορικών κέντρων και

πολυτελών κατοικιών

Σήμερα μπορούμε να προσεγγίσουμε και να αναλύσουμε την

περίπτωση του Tompkins Square με έναν άλλο τρόπο Στο πάρκο δόθηκε

ένας νέος τρόπος διαχείρισης Αυτό που γίνεται αμέσως ορατό είναι το

μεγάλο διαχωριστικό που χωρίζει το πάρκο σε υπό-χώρους (όπως και σε

άλλα πάρκα στο Μανχάταν) Τα πάντα φαίνονται διαφορετικά από την

στιγμή που η αστυνομία προσπάθησε να ελέγξει την κατάσταση

Διαφορετικά groups έχουν βρει το δικό τους κομμάτι σε αυτό το μικρό

πάρκο τις ζεστές μέρες οι άστεγοι καταλαμβάνουν τον μικρό χώρο στα

παγκάκια αυτοί που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα προτιμούν τις 24 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain NAi Publishers 2001 σελ 20

21

περιοχές με την άμμο οι έφηβοι παίζουν μπάσκετ στο κλειστό τερέν του

μπασκετμπολ τα παιδιά παίζουν στον παιδότοπο που περικυκλώνεται

από βαριές σιδερένιες μπάρες και οι αναρχικοί οι μικρές οικογένειες και

οι yappies ξεχωριστά ο καθένας συνυπάρχουν στα τμήματα του πάρκου

που έχουν γκαζόν Κάποιοι πιστεύουν ότι τα διαχωριστικά του πάρκου

είναι η απόδειξη της εγκατάλειψής του ως δημόσιου χώρου (Smith

1992) Αλλά μήπως συμβαίνει το αντίθετο Η αξία της περίπτωσης του

Tompkins Square έγκειται στο ότι λειτούργησε ως παράδειγμα μίας

μάλλον στενοκέφαλης και συντηρητικής προσέγγισης Πολλές `φυλές

των πόλεων` φαίνεται να έχουν καταλάβει τον χώρο του πάρκου

επιδεικνύοντας όλες τις αποχρώσεις του East Village μέσα σε ένα μικρό

πάρκο Τα διαχωριστικά μετατρέπονται σε σύμβολα της τάξης

οριοθετούν χωρίς να απομονώνουν ή να αποκλείουν Το Tompkins

Square Park λειτουργεί σαν μία σκηνή όπου ανά πάσα στιγμή γίνεσαι

το θέαμα και ο θεατής και αυτό σε κάνει λειτουργικό μέλος του

δημόσιου χώρου25

Τα διαχωριστικά σχεδόν από την αρχή του 20ου αιώνα χρησιμοποιούνται στα

πάρκα Μεταφορικά τα αντιλαμβανόμαστε σαν `κορνίζες` αλλά στην

πραγματικότητα λειτουργούν περισσότερο ως σύμβολα οριοθέτησης Τα πάρκα είναι

οι δημόσιοι κήποι των πόλεων και εξορισμού οι κήποι αφορούν κλειστούς χώρους

Επίσης ένα διαχωριστικό ορίζει έναν χώρο Εάν αυτός ο χώρος είναι

προσδιορισμένος ως δημόσιος τότε εμείς καταλαβαίνουμε ότι αυτός ο χώρος είναι

ιδιαίτερος με προσδιορισμένη χρήση που τον ξεχωρίζει από τους άλλους δημόσιους

χώρους και απαιτεί από εμάς την ανάλογη συμπεριφορά σε σχέση με τους ισχύοντες

κανόνες

Αυτή η οπτική επάνω στον προσδιορισμό των δημόσιων χώρων προσφέρει

έναν άλλο τρόπο σκέψης επάνω στις μέχρι τώρα πιο διαδεδομένες αρχές του ντιζάιν

των πάρκων Αυτή η συμβολική σημασία του φράχτη συχνά έρχεται σε αντιπαράθεση

με την αρχή του ρευστού και ανοιχτού ουδέτερου και πολυσυλλεκτικού χώρου που

έχει την αναφορά του στην μοντέρνα `αστικοποίηση` Η αντικατάσταση των πάρκων

με κοινόχρηστους `πράσινους` χώρους θολώνει την ιδέα της προσβασιμότητας και

25 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 21

22

της χρήσης των δημόσιων χώρων Αυτός ο τρόπος σχεδιασμού των δημόσιων χώρων

έχει τις αναφορές του στο μοντέρνο κίνημα Παρόλα αυτά πολλά από τα σύγχρονα

σχέδια για πάρκα και κήπους έχουν ως αναφορά τους τον ρευστό και ανοιχτό χώρο

Η ιδέα του `διαχωριστικού για μεγαλύτερη προσβασιμότητα` παρουσιάζει ένα

εναλλακτικό σχέδιο στρατηγικής για τον σχεδιασμό των δημόσιων χώρων

Ο καλά σχεδιασμένος τρόπος διασύνδεσης και χωρικότητας προωθούν την

δημόσια προσβασιμότητα και ανταλλαγή αλλά κανείς δεν μπορεί να περιμένει μία

καθολική λύση από ένα τέτοιο τρόπο σχεδίασης Τέτοιου τύπου στρατηγικές

σχεδίασης είναι θεμελιώδεις και μπορούν να έχουν μία `υποστηρικτική πολιτική` η

εξασφάλιση της ασφάλειας είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας

Όχι πολύ μακριά από το Tompkins Square Park βρίσκεται η

πόλη Stuyvesant Στην τυπολογία της κατασκευής της βρίσκουμε το

πλάνο σχεδιασμού του Le Corbusier Για πολλούς ανθρώπους αυτός ο

μοντερνιστικός τρόπος σχεδίασης μίας μικρής σε κλίμακα πόλης

καταστρέφει την ποικιλομορφία της Τεράστιες κτιριακές

εγκαταστάσεις ομογενοποιημένες και με περιορισμένες λειτουργίες

εμφανίζονται σε όλη την Ευρώπη και την βόρεια Αμερική μετά τον

δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Τώρα πια είναι γνωστές ως `πολύ-

προβληματικά` projects και αυτό βέβαια αν δεν έχουν ήδη ανατιναχτεί

ή κατεδαφιστεί Παρόλα αυτά όποιος τολμήσει να μπει σε αυτές τις

κτιριακές εγκαταστάσεις μένει έκπληκτος από το `σαν-πάρκο` καλά

διατηρημένο και καλά διαχειριζόμενο χώρο σαν όαση που προσωρινά

κλείνει έξω την χαοτική αστική ζωή Τέτοιου είδους κτιριακές

εγκαταστάσεις μάς δείχνουν ότι η σωστή διαχείριση του δημόσιου

χώρου μπορεί να δημιουργήσει περιβάλλοντα στα οποία κανείς δεν

εξαιρείται αλλά αντίθετα είναι ευπρόσδεκτος26

Η ιδέα της `χρήσης του διαχωριστικού για την διευκόλυνση της κοινής

πρόσβασης` ανεγείρει το πιο γενικό ερώτημα του νοήματος του διαχωριστικού και

των νέων ηλεκτρονικών συστημάτων ασφαλείας Τα περιστρεφόμενα κάγκελα

ασφαλείας στους σταθμούς του μετρό και οι ηλεκτρονικές πύλες ασφαλείας των

αεροδρομίων των καταστημάτων και τώρα σε πολλές βιβλιοθήκες και αρκετά

26 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 23

23

σχολεία κυρίως στην Αμερική είναι πλέον κοινό στοιχείο του αστικού τοπίου (μαζί με

τις ευρέως διαδεδομένες κλειστού κυκλώματος βιντεοκάμερες) εκφράζοντας έτσι ένα

ελεγχόμενο περιβάλλον μέσω της τεχνολογίας Με ευκολία μπαίνουμε στην

διαδικασία να δούμε αυτές τις μεθόδους στον δημόσιο χώρο ως περιοριστικές για την

ελευθερία μας Αλλά πότε και ποιους ενοχλούν αυτοί οι περιορισμοί Οι ηλεκτρονικές

πύλες των αεροδρομίων μάλλον έχουν μία κατευναστική ιδιότητα ο αποκλεισμός της

παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς διατηρεί την πίστη μας για την ασφάλεια της πτήσης

Οι ηλεκτρονικές πύλες των αεροδρομίων δείχνουν ότι αυτές η εταιρίες στις οποίες

στηριζόμαστε κάνουν τα πάντα για να μας εξασφαλίσουν το αίσθημα της ασφάλειας

Σημαντικό στοιχείο είναι το γεγονός ότι οι κάμερες παρακολούθησης με

ανιχνευτές μετάλλων στα αεροδρόμια στα καταστήματα κλπ είναι σε μεγάλο βαθμό

αντικειμενικές Ο αποκλεισμός δεν βασίζεται στα χαρακτηριστικά ή στο ντύσιμο

αλλά στην παρουσία μετάλλου Αυτό που μετράει είναι η κατοχή κάποιου μεταλλικού

αντικειμένου που θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή για το κοινό που συνωστίζεται

στα αεροδρόμια ή για την κλοπή αγαθών από τα καταστήματα

Σε αυτές τις περιπτώσεις η τεχνολογία στην πραγματικότητα είναι ένα συν

για την δημιουργία δημόσιων χώρων Εν μέρει τα διαχωριστικά αναλαμβάνουν την

ευθύνη για τα άτομα με ροπή προς την παραβατικότητα (Latour 1986)27 να πληρώσω

το εισιτήριο του Μετρό Να κλέψω αυτό το βιβλίο Τα συστήματα ασφαλείας όχι

μόνο μας σώζουν από τέτοια ηθικά διλήμματα αλλά μπορούν να κάνουν έναν χώρο

πιο δημόσιο μία βιβλιοθήκη που μπορείς να έχεις πρόσβαση μόνο με πάσο ή κάρτα

μέλους παραμένει ένα αποκλεισμένο μέρος και δεν λειτουργεί ως δημόσιος χώρος

Μία βιβλιοθήκη που μόνο ελέγχει εάν το βιβλίο νομίμως έχει δανειστεί έχει την

δυνατότητα να εξελιχθεί σε δημόσιο χώρο

Η βιβλιοθήκη του Rotterdam είναι ένα παράδειγμα του πώς μπορεί μία

βιβλιοθήκη να αναπτυχθεί σε δημόσιο χώρο Αυτή η βιβλιοθήκη είναι

ανοιχτή σε όλους Υπάρχει έλεγχος μόνο κατά την έξοδο όπου και

χρησιμοποιείται σύστημα ασφαλείας Το κοινό αποτελείται από άτομα

διαφορετικών ομάδων και κάνει μαζικά χρήση της βιβλιοθήκης Αυτή η

ποικιλότητα των ανθρώπων ο καθένας από αυτούς με τον δικό του τρόπο

κάνει χρήση της βιβλιοθήκης στην αίθουσα των περιοδικών μαζεύονται

27 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 23

24

κυρίως άνδρες ξένης εθνικότητας για να διαβάσουν εφημερίδες άλλων

χωρών νεαροί που σερφάρουν στο internet άνθρωποι που παίζουν σκάκι

στα ειδικά τραπέζια για σκάκι φοιτητές που μελετούν στα πιο

απομονωμένα σημεία της βιβλιοθήκης κλπ Και όλα αυτά σε έναν χώρο που

θυμίζει εμπορικό κέντρο28

Ο Δήμος Ζωγράφου

Ο δήμος Ζωγράφου έκτασης 9000 στρεμμάτων και με 75000 περίπου

κατοίκους υπάγεται σήμερα στο γενικότερο πολεοδομικό συγκρότημα των

Αθηνών και εντάσσεται γεωγραφικά στα ανατολικά προάστια της

πρωτεύουσας Λόγω της εγγύτητάς του με το κέντρο παρουσιάζει παρόμοια

χαρακτηριστικά δόμησης Παρά ταύτα είναι περιοχή πλούσια σε πράσινο που

συγκεντρώνεται κυρίως στους πρόποδες του Υμηττού Ο Δήμος απέκτησε

αξία λόγω της οικοδόμησης της Πανεπιστημιούπολης και της

Πολυτεχνειούπολης με αποτέλεσμα να παρουσιάζει υψηλές τιμές στα

ενοικιαζόμενα διαμερίσματα

Η περιοχή παλιά ήταν δασικό και καλλιεργήσιμο έδαφος με πλούσια

βλάστηση καλλιέργειες δάσος και αλσάκια Στα μέσα του 20ού αιώνα με

την πολεοδόμηση της Αθήνας αναπτύχθηκε η περιοχή Τα δάση της περιοχής

κυρίως με πεύκα βρίσκονται στο νότο νοτιοανατολικό και ανατολικό μέρος

Το 1902 ο Ιωάννης Ζωγράφος βουλευτής στο κόμμα του Θεόδωρου

Δηλιγιάννης αγόρασε μια μεγάλη έκταση από τη χήρα Βουρνάζου και στη

συνέχεια τη ρυμοτόμησε σε οικόπεδα τα οποία πουλούσε με δόσεις 112 δρχ

το μήνα Τα πρώτα σπίτια άρχισαν να κτίζονται στα κτήματα του

laquoΖωγράφουraquo το 1919 Δέκα χρόνια μετά αριθμούσαν 100 Από εκείνους τους

πρώτους οικιστές φτιάχτηκε και ο πρώτος ξύλινος ναΐσκος προς τιμή του

Αγίου Θεράποντα που σήμερα είναι ο επιβλητικότερος στη περιοχή Η νότια

πλευρά του Ζωγράφου ήταν το άλλοτε ρέμα του Χουσεΐν μπεη στη βόρεια

28 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 24

25

πλευρά του οποίου είχε κτισθεί το θεραπευτήριο του Συγγρού Αυτό το ρέμα

καλύφθηκε στις αρχές του 1960 επί Βασιλέως Παύλου

Το 1929 η περιοχή Ζωγράφου έγινε κοινότητα με πρώτο πρόεδρο τον

γιο του Ιωάννη Ζωγράφου τον Σωτήριο Ζωγράφο Το 1947 η κοινότητα

Ζωγράφου ανακηρύχθηκε Δήμος στον οποίο περιλαμβάνονταν οι συνοικίες

Γουδή τα Άνω Ιλίσια (πρώην Καπόνια) τα Ιλίσια παρά την κοίτη του

ποταμού Ιλισού που ξεκίναγε από την Αγία Ελεούσα στη σημερινή συνοικία

της Πανεπιστημιούπολης29

Πάρκο στα Ιλίσια

Μια πράσινη γραμμή ακολουθεί την οδό Μιχαλακοπούλου στα Ιλίσια

ξεκινώντας από την οδό Ηριδανού που διακόπτεται από την οδό Αλκάνος για να

σταματήσει στο ύψος της οδού Αιγινήτου Δ

Αυτή η πράσινη γραμμή φαίνεται να δημιουργήθηκε από τη μία για να

καλύψει την ανάγκη της πόλης για πράσινο κι από την άλλη για να λειτουργήσει σαν

δημόσιο πάρκο Αυτό μπορούμε εύκολα να το συμπεράνουμε από την έντονη και

πυκνή βλάστηση που υπάρχει στον χώρο αλλά και από τα παρελκόμενα αντικείμενα

που έχουν τοποθετηθεί προσπαθώντας να δηλώσουν τη χρηστική τους αξία ενώ

βρίσκονται ατάκτως ερριμμένα καθ όλο το μήκος και το πλάτος του πάρκου Τα

περισσότερα από αυτά τα αντικείμενα είναι αδύνατον να χρησιμοποιηθούν μιας και

βρίσκονται στα πιο δυσπρόσιτα και απίθανα σημεία του πάρκου Η προσβασιμότητα

στο μεγαλύτερο μέρος του είναι πολύ δύσκολη ενώ τον χειμώνα γίνεται δυσκολότερη

με την έλλειψη πλακόστρωσης Το πάρκο ξεκινάει σαν μία νησίδα που όσο ανεβαίνει

πλαταίνει για να καταλήξει στο κύριο κομμάτι της που βρίσκεται μεταξύ των δρόμων

Αλκμάνος και Αιγινήτου Αυτό το κομμάτι του πάρκου είναι αρκετά μεγάλο και

εξοπλισμένο με παγκάκια αγάλματα ένα σιντριβάνι και φυσικά πυκνή βλάστηση Η

επισκεψιμότητα του πάρκου είναι σχετικά περιορισμένη με λίγους ανθρώπους

κυρίως αυτούς που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα Το σιντριβάνι του πάρκου είναι

εξάγωνο αρκετά μεγάλο με έναν πίδακα στο κέντρο που φτάνει στην αποκορύφωση

29 httpelwikipediaorgwikiΖωγραφου

26

του τα 6 με 7 μέτρα ύψος ενώ περιστοιχίζεται από ένα δαχτυλίδι με μικρότερους

πίδακες

Τα γλυπτά του πάρκου χωρίζονται σε τρία ήδη 1) Μινιμαλιστικές γλυπτικές

κατασκευές μικρού μεγέθους που βρίσκονται διάσπαρτες κυρίως από την πλευρά της

οδού Αλκμάνος μέσα στα παρτέρια με τα λουλούδια και τα δέντρα (ο εντοπισμός

τους είναι μάλλον μια περιπέτεια λόγω της οργιώδους βλάστησης στην οποία θα

νόμιζε κανείς ότι δεν έχει επέμβει ανθρώπινο χέρι αλλά και των ίδιων τον γλυπτών

που από κατασκευής μοιάζουν περισσότερο με μικρά τσιμεντένια καθίσματα) 2)

Φορμαλιστικά γλυπτά με επαναλαμβανόμενα μοτίβα που μοιάζουν να είναι

κατασκευασμένα στα τέλη της δεκαετίας του lsquo70 με δομή που θυμίζει τοτέμ και

αναγνωρίσιμες παραστάσεις (μια κουκουβάγια φυτικά μοτίβα κλπ) τοποθετημένα κι

αυτά στα παρτέρια που βρίσκονται στην πλευρά της οδού Αλκμάνος με ελάχιστη

προσβασιμότητα και δυσκολία εντοπισμού τους 3) Μπρούτζινη προτομή μικρού

μεγέθους που βρίσκεται περίπου στο μέσο του τρίτου κατά σειρά μέρους του πάρκου

και είναι και αυτή κρυμμένη πίσω από δέντρα και θάμνους Η προτομή που

φιλοτέχνησε ο Louis Alberto Pantoja το 2000 έγινε προς τιμή του Francisco de

Miranda του επαναστάτη της Βενεζουέλας που γεννήθηκε στο Caracas 28 Μαρτίου

του 1750 και πέθανε στις φυλακές του El Arsenal de la Carraca Cadiz 14 Ιουλίου του

1816

Αυτή η προτομή εγείρει αρκετά ερωτήματα σε σχέση με τον τόπο που

βρίσκεται την λειτουργία που παρέχει αλλά και την ιστορία του απεικονιζόμενου

Η προτομή τοποθετήθηκε στο πάρκο το 2001 σε μία προσπάθεια του δήμου

Αθηναίων να γεμίσει όσο το δυνατόν περισσότερους δημόσιους χώρους με αγάλματα

και προτομές ενόψει των ολυμπιακών αγώνων της Αθήνας του 2004

Χαρακτηριστικά είναι τα άρθρα που δημοσιευτήκαν λίγα χρόνια αργότερα

Όσο για τον Δημήτρη Αβραμόπουλο φάνηκε η προτίμησή του

για τις προτομές με αποκορύφωμα τη δημιουργία του laquoΠάρκου

Ελλήνων Λογοτεχνώνraquo μπροστά από το Πνευματικό Κέντρο Πληθώρα

τέτοιων δωρεών αποδέχθηκε άκριτα ο δήμος Αθηναίων εκείνη την

περίοδο Έτσι εξηγείται και η παρουσία του αγάλματος του στρατηγού

Χοσέ Αρτίγας laquoελευθερωτή της Ουρουγουάηςraquo στη

Μιχαλακοπούλου Στα περισσότερα βάθρα υπήρχε και το όνομα του

27

τότε δημάρχου ακόμα και μέσα στο νόμισμα της στήλης της

laquoΔραχμήςraquo 7 - 0802200430

Η απουσία πολιτικής χαρακτήριζε την πολιτική του Δήμου

Αθηναίων για τα έργα τέχνης σε δημόσιους χώρους Οχι μόνο

πρόσφατα αλλά τουλάχιστον τα τελευταία 30 χρόνια Επί δημαρχίας

Αβραμόπουλου μια καλλιτεχνική επιτροπή που τώρα έχει καταργηθεί

δεχόταν τις προτάσεις για δωρεές έργων στην πλειονότητά τους

αμφιβόλου ποιότητας laquoΚάθε σύλλογος έκανε και μια δωρεά

προσπαθώντας με προτομές να τιμήσει τις προσωπικότητες που

συνδέθηκαν με τον τόπο τουraquo συνεχίζει ο Π Λουκάκος

Προς το παρόν ξεχάστε τα αυτά Η αποδοχή των δωρεών έχει

παγώσει και για το λόγο αυτό τους τελευταίους μήνες δεν έχει

τοποθετηθεί ούτε ένα καινούριο υπαίθριο γλυπτό στην Αθήνα -με

εξαίρεση το άγαλμα του Μεγάλου Αλέξανδρου έργο του Γιάννη

Παππά που ενδεχομένως να τοποθετηθεί απέναντι από το Ρεξ Εχουν

όμως παγώσει και οι διαγωνισμοί και οι αναθέσεις laquoΤο νομοθετικό

πλαίσιο απαγορεύει τις αναθέσεις έργων ακόμα και τον μεγαλύτερο

γλύπτη της Ελλάδας να έχουμε μπροστά μας Αναθεση μπορεί να γίνει

μόνο για ποσό έξι χιλιάδων ευρώ έτσι όμως δεν μπορούμε να μιλάμε

για κάποιο γλυπτό με αξιώσειςraquo διευκρινίζει ο Π Λουκάκος (7 -

08022004)31

Για τον μέσο Αθηναίο πολίτη που επισκέπτεται το πάρκο ο Francisco de

Miranda δεν σημαίνει απολύτως τίποτα και θα ήταν παράδοξο να περιμένουμε κάτι

τέτοιο Άρα γιατί επιλέχθηκε αυτός ο επαναστάτης της Βενεζουέλας για να

διακοσμήσει με την προτομή του έναν δημόσιο χώρο της Αθήνας Και εντέλει ποίος

είναι ο Francisco de Miranda

30 Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=3325212 31 Παρής Σπίνου Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=98141564

28

Francisco de Miranda32

Ο Sebastiaacuten Francisco de Miranda y Rodriacuteguez γνωστός περισσότερο ως

Francisco de Miranda συμμετείχε στην επανάσταση της Βενεζουέλας Παρόλο που τα

σχέδια του για την ανεξαρτησία των ισπανόφωνων αποικιών της Αμερικής απέτυχαν

θεωρήθηκε ως ο πρόδρομος του Simoacuten Boliacutevar που κατά τη διάρκεια του αμερικανό-

ισπανικού πολέμου απελευθέρωσε με επιτυχία μεγάλο μέρος της νοτίου Αμερικής Ο

Miranda έζησε μία ταραχώδη ζωή Ως ιδεαλιστής ανέπτυξε ένα πρωτοποριακό σχέδιο

για να ελευθερώσει και να ενοποιήσει την λατινική Αμερική αλλά οι φιλοδοξίες και

επιδιώξεις του για την ανεξαρτησία της νοτίου Αμερικής απέτυχαν το 1812 τον

παρέδωσαν στους εχθρούς του και μετά από τέσσερα χρόνια το 1816 πέθανε σε

ισπανική φυλακή Παρόλα αυτά δεκατέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο του το

μεγαλύτερο μέρος της ισπανόφωνης Αμερικής ήταν ελεύθερο

Ο Miranda γεννήθηκε μέσα σε μία μεγαλοαστική οικογένεια ο πατέρας του

Sebastian de Miranda Ravelo ήταν εύπορος έμπορος με καταγωγή από τις Κανάριες

Νήσους ενώ και η μάνα του Francisca Antonia Rodriacuteguez de Espinoza καταγόταν από

πλούσια οικογένεια της Βενεζουέλας Ο Miranda πήγε στα καλύτερα ιδιωτικά σχολεία

και στα ακριβότερα κολλέγια ενώ κατά την διάρκεια της φοίτησής του δεχόταν

ρατσιστικά πειράγματα για την καταγωγή του Έτσι δεν απολάμβανε τα οφέλη της

υψηλής κοινωνίας μιας και υπήρχε συνεχής αμφισβήτηση από την αριστοκρατία της

εποχής Σαν αποτέλεσμα αυτής της αποδοκιμασίας ο Miranda παρουσίαζε την εικόνα

του φαντασμένου με πομπώδεις αφηγήσεις και μυθεύματα

Γύρω στο 1771 ο Miranda αγόρασε το αξίωμα του καπετάνιου του ισπανικού

στόλου (όχι κάτι ασυνήθιστο για την εποχή) Ενώ υπηρετούσε ως καπετάνιος δίπλα

στον στρατηγό Juan Manuel de Cajigal y Monserrat (1739-1811) απέκτησε

ενδιαφέρον για τον αγώνα υπέρ της ανεξαρτησίας της ισπανόφωνης Αμερικής

Υπό τον Cajigal ο Miranda συμμετείχε στην μάχη της Pensacola το 1781

υπερασπιζόμενος την ισπανική κυριαρχία σε αυτό που ονομάζουμε σήμερα Florida

των ΗΠΑ Αυτή η συμμετοχή του τού χάρισε το αξίωμα του συνταγματάρχη

32 httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

29

Από το 1791 ο Miranda απέκτησε ενεργό ρόλο στην γαλλική επανάσταση Στο

Παρίσι ήταν φίλος με τον Girondiste Jacques Pierre Brissot και τον Jeacuterocircme Peacutetion de

Villeneuve και για σύντομο χρονικό διάστημα υπηρέτησε σαν στρατηγός στον

επαναστατικό στρατό που διοικούνταν από τον Charles Franccedilois Dumouriez Τον

Απρίλιο του 1793 ο Miranda συνελήφθη και κατηγορήθηκε για προδοσία Στη δίκη

όμως ήταν τόσο ήρεμος και πειθήνιος που κρίθηκε αθώος Παρόλα αυτά οι

κατηγορίες του Marat και των συντρόφων του δεν καταλάγιασαν Συνελήφθη ξανά

τον Ιούνιο του 1793 και φυλακίστηκε

Ο Miranda φαίνεται να επιβίωσε από έναν συνδυασμό ευνοϊκής τύχης και

πολιτικών συμφερόντων υπέρ του η επαναστατική κυβέρνηση απλά δεν μπορούσε να

συμφωνήσει για το τι έπρεπε να κάνει με αυτόν Παρέμεινε στις φυλακές του La Force

ακόμα και μετά από την πτώση του Robespierre τον Ιούλιο του 1794 ενώ

απελευθερώθηκε τον Ιανουάριο του επόμενου χρόνου Πεπεισμένος πλέον ότι η τροπή

που είχε πάρει η επανάσταση ήταν λάθος ξεκίνησε να συνωμοτεί με τους

αριστοκράτες εναντίον των επαναστατών και ταυτόχρονα τού έγινε πρόταση από

αυτούς να ηγηθεί του στρατού τους αλλά για άλλη μια φορά συνελήφθη και

εκδιώχθηκε από την χώρα

Η ζωή του ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τον αγώνα για ανεξαρτησία των

ισπανικών αποικιών στην Λατινική Αμερική Ο Miranda οραματιζόταν μία

ανεξάρτητη αυτοκρατορία η οποία να αποτελείται από όλες τις περιοχές που

βρίσκονταν υπό την κατοχή των ισπανών και των πορτογάλων και να απλώνεται από

τον ποταμό του Μισισιπή μέχρι το Cape Horn Αυτή η αυτοκρατορία θα ήταν υπό την

ηγεμονία μίας βασιλευόμενης οικογένειας που θα ονομαζόταν `Inca` προς τιμή του

ένδοξου ινδιάνικου λαού

Με την βοήθεια της μεγάλης Βρετανίας ο Miranda αποπειράθηκε να εισβάλει

στη Βενεζουέλα το 1806 Το ίδιο διάστημα η Βρετανία ήταν σε πόλεμο με την

Ισπανία και σύμμαχος του Ναπολέοντα Το 1793 ο Miranda πήγε στην Ουάσινγκτον

για να συναντήσει τον πρόεδρο Thomas Jefferson Η συνάντηση έγινε αλλά δεν

υπήρξε καμία ανάμιξη στα σχέδια του Miranda Έτσι άρχισε να οργανώνει κρυφά μία

εκστρατεία για την απελευθέρωση της Βενεζουέλας ναυλώνοντας ένα πλοίο που

ονόμασε Leander προς τιμήν του μεγαλύτερού του γιου

30

Στο Jacmel Haiti ο Miranda απέκτησε άλλα δύο πλοία το Bee και το

Bacchus μαζί με το πλήρωμά τους Στις 12 Μαρτίου στο Jacmel ο Miranda

ανάρτησε την πρώτη σημαία της Βενεζουέλας στο Leander την οποία και είχε

σχεδιάσει μόνος του Στις 28 Απριλίου ο μικρός αυτός στόλος κατελήφθη από τα

ισπανικά πολεμικά πλοία στις ακτές της Βενεζουέλας Μόνο το Leander κατάφερε να

αποδράσει Εξήντα άντρες αιχμαλωτίστηκαν και δικάστηκαν και δέκα από αυτούς

στάλθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα Το Leander με το πλήρωμά του

ανασυντάχθηκαν στα βρετανικά νησιά Barbados και Trinidad Στις 3 Αυγούστου η

εκστρατεία έφτασε στο La Vela de Coro καταλαμβάνοντας το φυλάκιο για πρώτη

φορά σηκώθηκε η σημαία της Βενεζουέλας στα χώματα της Πριν ξημερώσει το

επόμενο πρωινό η εκστρατεία κατέλαβε το Coro αλλά δεν δέχτηκε καμία βοήθεια

από τους κατοίκους της πόλης Υπό την απειλή της ήττας οι άνδρες υποχώρησαν

περιμένοντας ενισχύσεις Συνειδητοποιώντας ότι δεν μπορούσε να κρατήσει άλλο την

πόλη ο Miranda διέταξε τον στρατό του να σαλπάρει ενώ όλον τον επόμενο χρόνο

περίμενε στα νησιά της καραϊβικής για ενισχύσεις που δεν έφτασαν ποτέ Κατά την

επιστροφή του στην Βρετανία ο Miranda βρήκε μεγαλύτερη υποστήριξη από την

βρετανική κυβέρνηση Το 1808 συντάχθηκε και στάλθηκε μεγάλη στρατιωτική

δύναμη για να επιτεθεί στην Βενεζουέλα αλλά η εισβολή του Ναπολέοντα στην

Ισπανία ξαφνικά μετέτρεψε τους Ισπανούς σε σύμμαχους της Βρετανίας και έτσι

έληξε άδοξα και αυτή η προσπάθεια

Όταν τελικά η Βενεζουέλα απέκτησε την ανεξαρτησία της στις 19 Απριλίου

του 1810 στάλθηκε αντιπροσωπεία στην Βρετανία για την αναγνώριση του

νεοσύστατου κράτους Αυτή η αντιπροσωπεία έπεισε τον Miranda να γυρίσει στην

πατρίδα του και την ίδια χρονιά εκλέχθηκε ως αντιπρόσωπος του El Pao της επαρχίας

της Βαρκελώνης Στις 5 Ιουνίου του 1811 καθιερώθηκε επίσημα η τρίχρωμη σημαία

που ο Miranda είχε σχεδιάσει

Στα χρόνια που ακολούθησαν η τύχη του Miranda αλλά και του νεοσύστατου

κράτους δεν ήταν ευνοϊκή Ο στρατός των δημοκρατικών απέτυχε να κατακτήσει

περιοχές της Βενεζουέλας που παρέμεναν υπό το βασιλικό καθεστώς Επιπροσθέτως

η Βενεζουέλα χάνει την ισπανική αγορά και το κύριο εξαγόμενο προϊόν της το κακάο

Αυτό σήμανε την οικονομική κρίση που κυρίως έπληξε τις μεσαίες και χαμηλές

τάξεις χάνοντας τον ενθουσιασμό τους για την δημοκρατία Στης 4 Ιουλίου η

31

Βαρκελώνη τάχτηκε υπέρ του βασιλικού καθεστώτος Η γειτονική Cumanaacute

αποκόπηκε από το δημοκρατικό κέντρο και αρνήθηκε να αναγνωρίσει την

δικτατορική κυριαρχία του Miranda ως στρατιωτικού διοικητή Υπό αυτές τις

συνθήκες μία ισπανική φρεγάτα με διοικητή τον Domingo Monteverde κατάφερε

από μία μικρή ομάδα στρατιωτών που διέθετε να δημιουργήσει έναν μεγάλο στρατό

από οικειοθελείς κατοίκους που τον ακολούθησαν ως την Valencia αφήνοντας τον

Miranda να κατέχει μόνο ένα μικρό μέρος της κεντρικής Βενεζουέλας Στα μέσα

Ιουλίου ο Monteverde είχε καταλάβει την Valencia ενώ ο Miranda έβλεπε ότι η

κατάσταση είχε γίνει απελπιστική Άρχισε τις διαπραγματεύσεις με τον Monteverde

για παύση πυρός στις 25 Ιουλίου του 1812 Παρόλο που στη συμφωνία για παύση

πυρός υπήρχε πολιτική αμνηστία ο Miranda προσπάθησε να διαφύγει από το λιμάνι

του La Guaira με βρετανικό πλοίο Ο συνταγματάρχης των επαναστατών Boliacutevar

κατηγόρησε τον Miranda για προδοσία Έτσι ο Miranda συνελήφθη και παραδόθηκε

στον ισπανικό βασιλικό στρατό

Ο Miranda πέθανε σε κελί των φυλακών Cuatro Torres το 1816 ενώ η

υπόθεση του ακόμα εκκρεμούσε Η ταφή του έγινε σε μαζικό τάφο πράγμα που

καθιστούσε αδύνατη την αναγνώρισή του αφήνοντας άδειο τον τάφο του στο εθνικό

πάνθεον της Βενεζουέλας

Οι περιπέτειες του Miranda μας ταξιδεύουν σε έναν κόσμο πέρα από τον χώρο

και τον χρόνο που μπορεί να μας συναρπάσει με τον εξωτισμό του Η προτομή του

είναι μία ανθρώπινη κατασκευή ένας μηχανισμός που μπορεί να παρακινήσει

κάποιους περαστικούς να ασχοληθούν με τις περιπέτειες και τα κατορθώματά του

δημιουργώντας μία άλλη παράλληλη πραγματικότητα

Αλλά και το ίδιο το πάρκο λειτουργεί σαν μία άλλη παράλληλη

πραγματικότητα προσομοιώνοντας ένα `δεδομένο` φυσικό περιβάλλον ενώ στην

πραγματικότητα είναι μία κατασκευή Η αίσθηση ότι περπατάς στη φύση είναι

ψευδής και παρόλο που το συγκεκριμένο πάρκο με την έλλειψη συντήρησης έχει ένα

λόγο παραπάνω να δίνει αυτή την εντύπωση δεν παύει να είναι ένας

κατασκευασμένος κήπος μία μίμηση

Το πρόβλημα σε αυτούς τους χώρους ξεκίνα από την στιγμή που δεν μπορούν να

χρησιμοποιηθούν ως αυτό που προσομοιώνουν μέσα από μία πραγματική βιωμένη

32

εμπειρία Αντίθετα λειτουργούν σαν προβολή που μας αποσωματοποιεί παρέχοντάς

μας την ελάχιστη διάδραση

Σώμα

Από την στιγμή που γεννιόμαστε μέχρι την στιγμή που θα πεθάνουμε έχουμε

το σώμα μας Δεν μπορούμε να υπάρξουμε χωρίς αυτό έχουμε σάρκα που μπορεί να

τραυματιστεί έχουμε κόκαλα που μπορεί να σπάσουν Ότι αντιλαμβανόμαστε από

τον περιβάλλοντα χώρο προέρχεται από τις αισθήσεις μας δια μέσου του σώματος

μας Οι αισθήσεις μας δεν μπορούν να λειτουργήσουν αυτόνομα

Ο Drew Leder στο βιβλίο του Absent Body (1990) μιλάει για το σώμα και πώς

με αυτό αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο

Με έναν σημαντικό τρόπο το ζωντανό σώμα βοηθά στο να

δομηθεί ετούτος ο κόσμος σαν εμπειρία Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε

το νόημα και την φόρμα των πραγμάτων χωρίς την αναφορά των

σωματικών δυνάμεων δια μέσου των οποίων αντιλαμβανόμαστε (οι

αισθήσεις η κίνηση η γλώσσα οι επιθυμίες) Το ζωντανό σώμα δεν είναι

απλά άλλο ένα πράγμα στον κόσμο άλλα ένας τρόπος αυτός ο κόσμος να

υπάρχει33

Ο Drew Leder μιλάει για ένα σώμα που δρα ένα εμπειρικό σώμα Η

κατασκευή τόπων όπως το πάρκο της Μιχαλακοπούλου αφήνουν το σώμα χωρίς

δράση έξω από την εμπειρία του κόσμου Η αλληλεπίδρασή μας μέσω του σώματός

μας με τον κόσμο αφορά την διαδικασία μιας πρακτικής μάθησης του κόσμου Αν

πράγματι συμβαίνει αυτό γιατί κυρίως ο δυτικός κόσμος κατασκευάζει τόπους που

αποκλείουν την σωματοποιημένη εμπειρία όπως υλικής υπόστασης χώρους ή

ψηφιακούς τόπους που διαχωρίζουν και αποκλείουν το φυσικό σώμα

Κατά τη διάρκεια των σταυροφοριών τον 16ο αιώνα το σώμα

θεωρήθηκε αμαρτωλό και ασταθές λόγω της φθαρτότητάς του Έτσι

ξεκίνησε η `αναζήτηση της βεβαιότητα` (Quest for Certainty) σαν την οδό

33 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990 σελ

33

προς στην αλήθεια που είναι καθολική άχρονη και ανεξάρτητη από τις

ιδιοτροπίες του ανθρώπινου σώματος (Toumin 1990 cited in Shilling 2005

7)34

Τον 17ο αιώνα ο Καρτέσιος αναζητούσε αυτή τη βεβαιότητα Όταν ξύπνησε

από έναν εφιάλτη που βίωσε ως πραγματικό αισθάνθηκε ότι οι αισθήσεις του τον

εξαπάτησαν στο όνειρο Έτσι πείστηκε ότι ήταν πολύ λίγα αυτά για τα οποία

μπορούσε να ήταν βέβαιος γιατί τα πάντα ήταν μία θεϊκή απάτη

Είμαι πεπεισμένος ότι δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο ούτε

ουρανός ούτε γη ούτε πνεύμα ούτε σώμα Μήπως αυτό σημαίνει ότι κι

εγώ δεν υπάρχω Όχι εάν έχω πείσει τον εαυτό μου για κάτι (ή έχω

σκεφθεί το οτιδήποτε) τότε σίγουρα υπάρχω Αλλά υπάρχει κάποιος που

εξαπατά και που κατέχει ανώτερη δύναμη και επιδεξιότητα που

εξεπίτηδες και συνεχώς με εξαπατά Σε αυτή την περίπτωση

αναμφισβήτητα υπάρχω εάν με εξαπατά και τον αφήνω να με εξαπατά

όσο μπορεί τότε θα μου δείξει ότι δεν είμαι ένα τίποτα και έτσι θα

νομίζω ότι είμαι κάτι Οπότε αφού σκέφτηκα διεξοδικά το θέμα πρέπει

να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι αυτή η πρόταση είμαι άρα υπάρχω

είναι απαραιτήτως αληθής όταν τίθεται από μένα ή συλλαμβάνεται από

το μυαλό μου35

Στο τελευταίο μισό του 21ου αιώνα η εξέλιξη των ψηφιακών μέσων ανέπτυξε

αυτόν τον δυϊσμό του Καρτέσιου με την εμφάνιση της δυνητικής πραγματικότητας

Τα σώματά μας στον σύγχρονο ψηφιακό κόσμο είναι ακαθόριστα ενώ αναφέρονται

και ως `απόντα` Η ιδέα του απόντος σώματος ταυτίζεται με την θρησκεία και την

φιλοσοφία του δυτικού κόσμου όπου το πνεύμα μπορεί να υπάρξει διαχωρισμένο

από το σώμα Το σώμα μας στον ψηφιακό κόσμο φαίνεται να είναι απαρχαιωμένο και

να χρειάζεται τεχνολογικά ανεπτυγμένες προσθήκες που να το επεκτείνουν Αυτές οι

επεκτάσεις (VR γάντια VR κασκέτες κλπ) γίνονται μέρος της ενσώματης εμπειρίας

μας

34 Drew Leder The Absent Body όπ σελ 35 httpplatostanfordeduentriesdescartes-epistemology chapter4

34

Αυτές οι προσθήκες στο σώμα παραμένουν για τον καρτεσιανό δυϊσμό

αντικείμενα προσκολλημένα στο σώμα που και αυτό είναι αντικείμενο Η εμπειρία

δια μέσου των αντικειμένων ενεργοποιείται με τον νου Το μυαλό επιτυχώς

δραπετεύει από το σώμα και ταξιδεύει στον κόσμο ανεξάρτητα

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη36

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη είναι ένα διήγημα του συγγραφέα και φιλόσοφου

Στανισλάβ Λεμ Το διήγημα μιλάει για έναν βασιλιά και τον υπήκοό του ένα ρομπότ

που τον μεταφέρει σε ψηφιακά όνειρα προσομοιωμένες πραγματικότητες και

όμορφες πριγκίπισσες

Ο πόθος του βασιλιά Φερμουάριου να βρει την όμορφη πριγκίπισσα Ανείπωτη

τον οδήγησε σε μία καλύβα όπου κατοικούσε ένας άνθρωπος με πατριαρχικό

παρουσιαστικό

laquoΓυρεύεις την Ανείπωτη άθλιε κακομοίρη Και όμως ξέρεις πλήρως καλώς

ότι δεν έχει ζήσει καθόλου αυτά τα τελευταία πεντακόσια χρόνια και

επομένως ότι το πάθος σου είναι μάταιο και ασύμφορο Το μόνο που μπορώ

να κάνω για σένα είναι να σου επιτρέψω να τη δεις όχι βέβαια στην σάρκα

άλλα σ` ένα λογικά πληροφοριακό αντίγραφο ένα μοντέλο που είναι

ψηφιακό και όχι φυσικό στοχαστικό και όχι πλαστικό εργοδικό και λίαν

εξησφαλισμένα ερωτικό και όλα αυτά εις το Μαύρο Κιβώτιον που

κατασκεύασα τις ώρες της σχόλης μου με ότι πιο πρόχειρο βρήκα μπροστά

μουraquo

Η υπόσχεση του άνδρα ο βασιλιάς να δει την πριγκίπισσα σε αυτόν τον

προσομοιωμένο κόσμο είναι δελεαστική

laquoΑχ δείξε μου την δείξε μου την αμέσωςraquo φώναξε ο Φερμουάριος

ανατριχιάζοντας ολόκληρος Ο πατριάρχης έκανε laquoναιraquo με το κεφάλι έψαξε

36 Χοφσταντφερ Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993 Στανισλάβ Λεμ κεφ 6 Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ 117

35

στον αρχαίο τόμο για να βρει τις συντεταγμένες της πριγκίπισσας μετέφερε

την ίδια κι ολόκληρο το Μεσαίωνα σε διάτρητα δελτία κατέγραψε το

πρόγραμμα κατέβασε το διακόπτη σήκωσε το καπάκι του Μάυρου

Κιβώτιου

laquoΣκύψε να δειςraquo

Ο βασιλιάς έσκυψε κοίταξε και είδε ναι τον μεσαίωνα τέλεια

προσομοιωμένο εντελώς ψηφιακό και μη γραμμικό και να η Δανδηλία το

Παγοδάσος το παλάτι με τον Ηλιόπυργο το Ορνιθοτροφείο-Που-

Χλιμίντριζε ο Θησαυρός με τα Εκατό Μάτια Και να η ίδια η Ανείπωτη που

περπατούσε αργά στοχαστικά στην προσομοίωση του κήπου της και τα

κυκλώματά της λαμπύριζαν κόκκινα και χρυσαφιά καθώς έκοβε

προσομοιωμένα λουλούδια και υπό τον ήχο προσομοιώσεις τραγουδιών Ο

Φερμουάριος ανίκανος να περιορίσει περισσότερο τις ορμές του πήδηξε στο

Μάυρο Κουτί και ξετρελαμένος όπως ήταν προσπάθησε να μπει στον

κομπιουτερικό εκείνο κόσμο Ο πατριάρχης όμως γρήγορα έσβησε το ρεύμα

έδωσε μία σπρωξιά στον Βασιλιά και τον γκρέμισε στη γη και είπε

laquoΤρελέ Θέλεις να επιχειρήσεις το ακατόρθωτο Γιατί κανένα πλάσμα

φτιαγμένο από ύλη δεν μπορεί να μπει σ` ένα σύστημα που δεν είναι τίποτα

άλλο παρά η ροή και ο στρόβιλος αλφαριθμητικών στοιχείων ασυνεχών

συνδυασμών ακέραιων αριθμών το αφηρημένο υλικό από το οποίο είναι

φτιαγμένα τα ψηφίαraquo

laquoΜα εγώ θέλω θέλωraquo έσκουξε ο Φερμουάριος εκτός εαυτού και χτύπησε

το κεφάλι του στο Μαύρο Κουτί τόσο δυνατά που έκανε αυλάκιά στο

μέταλλο

Η επιθυμία του βασιλιά Φερμουάριου δεν μας είναι και τόσο ξένη οι ψηφιακοί

κόσμοι από την αρχή της δημιουργίας τους μας υποσχέθηκαν έναν κόσμο που μέχρι

τώρα τον βλέπαμε σε άλλα μέσα όπως το σινεμά αλλά μόνο από τις καρέκλες μας

Το ενδεχόμενο να μπορούμε να δράσουμε σε αυτούς τους χώρους εξάπτει την

φαντασία μας για εμπειρίες δίχως φυσικά όρια και φόβους επιβίωσης που αφορούν τη

σωματική μας ακεραιότητα

36

Τι γίνεται όμως με το αντάλλαγμα που πρέπει να καταβάλουμε για να βιώσουμε

αυτούς τους κόσμους

laquoΑν είναι τόσο αναλλοίωτος ο πόθος σου τότε υπάρχει ένας τρόπος με τον

οποίο μπορώ να σε συνδέσω με την πριγκίπισσα Ανείπωτη αλλά πρώτα θα

πρέπει να αποχωριστείς την παρούσα μορφή σου γιατί θα σου πάρω τις

συντεταγμένες σου και θα σε κάνω πρόγραμμα άτομο προς άτομο και θα

τοποθετήσω την προσομοίωσή σου σ` αυτόν τον μεσαιωνικά πλασμένο

κόσμο τον πληροφοριακό και αναπαραστατικό και εκεί θα μείνει

αντέχοντας όσο τα ηλεκτρόνια τρέχουν μέσα σ` αυτά τα σύρματα και πηδούν

από κάθοδο σε άνοδο Εσύ όμως όπως στέκεσαι τώρα μπροστά μου θα

εκμηδενιστείς έτσι ώστε η μόνη σου ύπαρξη θα είναι με τη μορφή δεδομένων

πεδίων και δυναμικών στατιστική ευρετική και απόλυτα ψηφιακήraquo

Εδώ εγείρεται το θέμα της ατομικής ταυτότητας Όταν κάνουμε ταξίδια σε αυτούς

τους κόσμους παραμένουμε οι ίδιοι Το θέμα είναι περίπλοκο γιατί σε αυτόν τον

δυϊσμό του σώματος και νου η ατομική ταυτότητα παύει να ανήκει και στα δύο

ισότιμα

laquoΑυτό είναι πολύ δύσκολο να το πιστέψει κανείςraquo είπε ο Φερμουάριος laquoπώς

θα ξέρω πως δημιούργησες τη δική μου προσομοίωση και όχι κανενός

αλλουνούraquo

Ο πατριάρχης προσπάθησε να δείξει στον μπερδεμένο βασιλιά ότι πράγματι

θα ήταν αυτός και όχι κάποιος άλλος Αλλά και πάλι ο βασιλιάς είχε

αμφιβολίες

laquoΝαι ναι καταλαβαίνωraquo είπε ο βασιλιάς laquoΚαι πάλι όμως είναι μονάχα το

πανομοιότυπο μου και όχι εγώ ο ίδιος αφού εγώ είμαι εδώ και δεν είμαι μέσα

στο Κιβώτιοraquo

laquoΌταν σε δω κλειδομανταλωμένο στην αγκαλιά της αγαπημένης σουraquo του

είπε ο πατριάρχης laquoθα φροντίσω να μην υπάρχεις εις διπλούν ένας εδώ κι

ένας εκεί μέσα στο Κιβώτιο Θα μεταχειριστώ μια μέθοδο παλιά μεν και

37

πρωτόγονη αλάνθαστη όμως γι` αυτό σκύψε λιγάκι αν έχεις την

καλοσύνηhellipraquo

Στην πραγματικότητα εάν συνέβαινε αυτό σε όλους μας και χάναμε την

σωματική μας υπόσταση τότε όλοι η δυτική φιλοσοφία και θρησκεία θα πανηγύριζε

για το κατόρθωμά της Το μιαρό σώμα που τόσο απεχθανόμαστε θα καταστρεφόταν

για πάντα και σύμφωνα με τον δυτικό πολιτισμό το πνεύμα επιτέλους θα

απαλλασσόταν από τα βάρη της ύλης

laquoΠρώτα δείξε μου άλλη μία φορά την Ανείπωτή σουraquo είπε ο βασιλιάς laquoΈτσι

για να σιγουρευτώhellipraquo

Ο σοφός ανασήκωσε το καπάκι του Μαύρου Κιβωτίου και του έδειξε την

Ανείπωτη Ο βασιλιάς την κοίταξε την ξανακοίταξε και τελικά είπε laquoΗ

περιγραφή του αρχαίου βιβλίου είναι πολύ υπερβολική Δεν είναι άσχημη

βέβαια αλλά ούτε κατ` ιδέαν τόσο ωραία όσο έλεγε το χρονικό Λοιπόν τώρα

σ` αφήνω γέρο σοφέhellipraquo

Και πήγε να φύγει

laquoΠου πάς θεότρελεraquo φώναξε ο πατριάρχης σφίγγοντας το σφυρί στα χέρια

του γιατί ο Βασιλιάς είχε φτάσει πια στην πόρτα

laquoΌπου να `ναι αλλά όχι μέσα στο Κιβώτιοraquo είπε ο Φερμουάριος και το

έβαλε στα πόδια

Γιατί ο βασιλιάς δεν έμεινε τελικά στην αγαπημένη του πριγκίπισσα αλλά το

έσκασε φοβισμένος και κατατρεγμένος

Ο Vilem Flusser στο κείμενο του laquoΗ ψηφιακή φαινομενικότηταraquo αναφέρει την

δυσπιστία ως την άμεση αντίδρασή μας απέναντι σε ότι είναι κατασκευασμένο από

τον άνθρωπο για να μιμείται

Εντούτοις στο ερώτημα περί της δυσπιστίας μας απέναντι σ`

αυτούς τους εναλλακτικούς κόσμους υπάρχει και ένα άλλο είδος

απάντησης Αυτή η απάντηση βασίζεται στο γεγονός ότι πρόκειται για

38

κόσμους που εμείς οι ίδιοι έχουμε σχεδιάσει και όχι για κάτι που μας έχει

παρασχεθεί όπως ο περιβάλλον κόσμος Οι εναλλακτικοί κόσμοι δεν είναι

κάτι το δεδομένο [Daten] αλλά κάτι το τεχνητά κατασκευασμένο [Fakten]

Η δυσπιστία μας προκύπτει από το ότι στέκουμε γενικότερα καχύποπτοι

απέναντι στην τέχνη και σε καθετί τεχνητό Η laquoτέχνηraquo είναι ωραία αλλά

μετατρέπεται σε ψεύδος αμέσως μόλις εξεταστεί υπό το φως της έννοιας

της laquoφαινομενικότηταςraquo37

Για τον Vilem Flusser ο πατριάρχης θα ήταν ένας laquoτεχνοκράτηςraquo ένας

laquoλειτουργός των μέσωνraquo και οι κόσμοι που κατασκευάζει σχεδιασμοί-προβολές

[Projekte] της κυρίαρχης ελίτ

Όμως αν ο πατριάρχης στην ιστορία με την Πριγκίπισσα Ανείπωτη ήταν θεός

και το Μαύρο Κιβώτιο δεν ήταν απλά ένα τέχνασμα που κατασκευάζει σχεδιασμούς-

προβολές αλλά μία θεϊκά δεδομένη [Daten] δημιουργία όπως ο παράδεισος τότε θα

δεχόταν ο Φερμουάριος να μετατραπεί σε ψηφία με τίμημα να χάσει την υλική του

υπόσταση και να μετατραπεί κι αυτός σε σχεδιασμό-προβολή

Συμπέρασμα

Η προσαρμογή του περιβάλλοντος στις ανάγκες μας είναι κατ` εξοχήν

μέθοδος που χρησιμοποιούμε για την επιβίωσή μας απέναντι στο μεγάλο μας

αντίπαλο που δεν είναι άλλος από την ίδια τη φύση Η εκτίμηση μας για τη φύση

υπήρξε μόνο δια μέσου της αναπαράστασής της Η προσομοίωση μιας ασφαλούς και

ελεγχόμενης φύσης ταυτίστηκε με την έννοια του κήπου Η βιβλική Εδέμ είναι ο

κήπος που δεν κρύβει τίποτα απειλητικό για τον Αδάμ και την Εύα μιας και όλα είναι

κατασκευασμένα σε απόλυτη αρμονία

Τα χωριά και έπειτα οι πόλεις που κάποτε κατασκευάστηκαν για να

προστατέψουν τον άνθρωπο από την αγριότητα της φύσης τώρα έγιναν και αυτά

χαοτικά και απειλητικά Όσο μεγαλώνουν οι πόλεις τόσο αυξάνονται οι κήποι

37 Vilem Flusser laquo Η ψηφιακή φαινομενικότηταraquo στον τόμο Digitaler Schein Aumlsthetik der elektronischen Medien (Επιμ) Florian Rotzer Suhrkamp Frankfurt am Main 1991 μτφρ Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης σελ 2

39

φτάνοντας στις μέρες μας να χάσουν τον ιδιωτικό τους χαρακτήρα και να

μετατραπούν σε δημόσια πάρκα

Το πάρκο στα Ιλίσια είναι ένα πράσινο ξέφωτο που δεν προσομοιώνει μόνο

μία φύση αλλά και άλλες εμπειρίες όπως την ιστορία του De Miranda διαμέσου της

προτομής του που κοσμεί το πάρκο Αλλά είμαστε εμείς σε θέση να κατανοήσουμε

μνημεία που ενώ παραδοσιακά αφορούν πρόσωπα και ιστορίες της εθνικής μας

συνείδησης παρουσιάζουν και ήρωες εξωτικών χωρών

Είναι τα σώματα μας `κατασκευασμένα` για να μπορούν να αντιδρούν σε

αυτές τις προσομοιωμένες εμπειρίες

Είμαστε σε θέση να βιώσουμε αυτή την πράσινη λωρίδα ως φύση και τις

παράλληλες πραγματικότητες που μας προσφέρει

Φαίνεται σαν να έχουμε χάσει την σωματική και νοητική ικανότητα επιβίωσης

στην φύση θέλουμε να βιώσουμε την εμπειρία της αλλά μόνο με την χρήση ενός

ενδιάμεσου που θα μας παρέχει κάποια ασφάλεια

Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της

κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι

η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με

επίδοξους σπεσιαλίστες της επιβίωσης στην αγρία φύση να επιδιώκουν να μας

δείξουν τρόπους και τεχνικές που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για να

παραμείνουμε ζωντανοί στην απίθανη περίπτωση που βρεθούμε εγκαταλελειμμένοι

και αβοήθητοι στις αντίξοες συνθήκες που μας προσφέρει η φύση (Στο `Man Vs

Wild` προταγονιστή ο Bear Grylls που είναι εξοικειωμένος στις ακραίες καταστάσεις

Σαν ένας από τους νεότερους που έχουν αναρριχηθεί στο Έβερεστ και ένας από τους

λιγοστούς που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς την εξαντλητική εκπαίδευση για

λογαριασμό της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων)38 Έτσι αυτοί οι πρωταγωνιστές

38 httpdscdiscoverycomvideosman-vs-wild-scary-survival-moments

-Παρόμιας θεματικής τηλεοπτικές εκπομπές είναι οι Out of the Wild The Alaska Experiment Life or Death Game Jungle Life or Death Game Lost at Sea Everest Razors Edge κλπ

40

τρέφοντε με σκουλήκια φτιάχνοντας καταφύγια από κλαδιά αψηφώντας χαμηλές ή

υψηλές θερμοκρασίες με το παγκόσμιο τηλεοπτικό κοινό να παρακολουθεί με αγωνία

τις περιπέτειες τους βιώνοντας διαμέσου αυτών την περιπέτεια και την αγωνία αλλά

πάντα μέσα από την ασφάλεια του σαλονιού τους

Η χρήση του `μέσου` για την κυριαρχία απέναντι στην φύση από την αρχή της

ύπαρξής μας και στην συνέχεια για την οργάνωση και την επικοινωνία των κοινωνιών

μας έπαιξε μεγάλο ρόλο στην εικόνα που έχουμε σήμερα για τον κόσμο Αυτοί οι

σπεσιαλίστες της επιβίωσης είναι το `μέσο` για να βιώσουμε την άγρια φύση που

τόσο φοβόμαστε αλλά και που τόσο μας ελκύει

Το πάρκο στα Ιλίσια έχει σαν στόχο να παίξει κι αυτό τον ρόλο του `μέσου`

που θα μας ενώσει με την φύση αλλά δεν τα καταφέρνει ούτε στο ελάχιστο σε σχέση

με αυτά τα show της τηλεόρασης Αυτό φαίνεται από την επισκεψιμότητα του πάρκου

που είναι από ελάχιστη έως μηδενική Μήπως με τη σειρά του το πάρκο όπως και η

άγρια φύση χρειάζεται ένα μέσο που να μας επιτρέπει μία μεγαλύτερη

αλληλεπίδραση άρα μία πιο βιωματική εμπειρία

Παροχέας διάδρασης πάρκων

Ο `παροχέας διάδρασης πάρκων` είναι μία διαδραστική μηχανή που επιτρέπει στον

χρήστη της να βιώσει τις χαρές που μπορεί να του προσφέρει ένα πάρκο και ακόμη

περισσότερα Η ψηφιακή προσομοίωση υψηλού επιπέδου του πάρκου στα Ιλίσια με

όλες τις λεπτομέρειες αλλά και τα στοιχεία που το απαρτίζουν (σιντριβάνι προτομή

όλα τα είδη φυτών κλπ) προσφέρει την απόλυτη εμπειρία μίας βόλτας στο πάρκο

Ταυτόχρονα το μηχανικό του μέρος παρέχει μία ολοκληρωμένη σωματική εμπειρία

με κίνηση όλου του σώματος προς όλες τις κατευθύνσεις για μία βόλτα που θα μείνει

αξέχαστη για σας την οικογένεια αλλά και το κατοικίδιο σας

41

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture

Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection

Washington DC 2002

2 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990

3 Emily Brady Aesthetics of the natural environment Εκδόσεις

Edinburgh Edinburgh University Press 2003

4 Francisco de Miranda

httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

5 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο

Μετάφραση Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος

Δασκαλοθανάσης Εκδόσεις Ποταμός 2005

6 Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance

Gardens

httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

7 Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-

Jacques_Rousseau

8 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain

NAi Publishers 2001

9 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις

Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC

1999

10 Paul Skinner Embodied Interaction Iollie therefore I exist b-DAT

University of Plymouth 2006

11 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία Μετάφραση

Μυλωνάκη Ευγενία Εκδόσεις Εκκρεμές 2003

12 Vilem Flusser Η ψηφιακή φαινομενικότητασυμπεριλαμβάνεται στο

συλλογικό τόμο (Επιμ) Florian Rotzer Digitaler Schein Aumlsthetik

der elektronischen Medien Suhrkamp Frankfurt am Main 1991

Μετάφραση Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης

Βερσαλλίες httpelwikipediaorgwikiβρσαλλίες_(παλάτι)

42

13 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής

Μετάφραση Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998

14 Μισέλ Ουελμπέκ Τα στοιχειώδη σωματίδια Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον

της Εστίας Μετάφραση Αλέξης Εμμανουήλ 2007Χοφσταντφερ

Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και

στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου

Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993

  • Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ34
  • Συμπέρασμα σελ38
  • Συμπέρασμα
  • Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με επίδοξους σπεσιαλίστε
    • Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990
      • Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm
      • Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau
Page 17: Μάκης Κυριακόπουλος διπλωματικη εργασία

17

(κήπος της Γερμανίας) ενάντια στο μη βόρειο πνεύμα της ζωής στον

κήπο20

Στο δοκίμιο του laquoPuckler und der Muskauer (Τα πάρκα Puckler και Muskau)

1935raquo δύο χρόνια μετά την επικράτηση των εθνικοσοσιαλιστών στην Γερμανία ο

αναγνωρισμένος ιστορικός των κήπων Franz Hallbaum επαινούσε το ενδιαφέρον των

εθνικοσοσιαλιστών για την ιστορία των κήπων λέγοντας ότι

Μέχρι πρότινος ο σχεδιασμός των εξωτερικών χώρων και μαζί με

αυτόν οι μεγάλες ιστορικές δημιουργίες που τον αφορούσαν δεν ήταν

πολύ δημοφιλείς και συγκεκριμένα μεταξύ αρχιτεκτόνων και

αρχιτεκτόνων κήπουhellip ο χώρος του κήπου είχε απορριφθεί ως

ρομαντικός και συναισθηματικός (Gewgaw) που αφορούσε μόνο έναν

άτεχνο νατουραλισμό Πιστεύουμε ότι στις μέρες μας αυτό που συνδέει

όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες σε σχέση με την φυλή το αίμα και το

χώμα θα επανακαθιδρυθούν μαζί με την εκτίμηση που αξίζουν οι κήποι

Στην πραγματικότητα αυτή είναι η `έκφραση της φύσης μας` Γιατί η

ανάπτυξη των κήπων και ο αγώνας ενάντια στον συνηθισμένο `γαλλικού

τύπου` κήπο του 18ο αιώνα αφορούσε την βαθιά έκφραση της φυλής και

της συνδέσεις της με την φύση Ο βόρειος άνθρωπος με το πανθεϊστικό

συναίσθημα στέκεται ενάντια στον μεσογειακό και δυτικό άνθρωπο

Απορρίπτει την υποδούλωση της φύσης το κόψιμο των δέντρων και των

θάμνωνhellip οι αληθινή γερμανική αγάπη για τα δέντρα αναγεννάται ξανά21

Το 1942 ο Mading εξέδωσε το Landespflege και την ίδια χρόνια εκδόθηκε και

το Die Lendschaftsfibel (Το πρωτεύον τοπίο) του Wiepking Και τα δύο βιβλία

αναφέρονται ξανά και ξανά στην ιστορία των κήπων για να συντηρήσουν την ιδέα

της βόρειας φυλής και για την περιβαλλοντική προστασία Ο Mading απορρίπτει όχι

μόνο τους κήπους του μπαρόκ και της αναγέννησης αλλά και το αγγλικό τοπίο σαν

τεχνητό που εξυπηρετεί μόνο αισθητικούς λόγους

20 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC 1999 σελ 165 21 Michel Conan Prespectives on Garden Histories όπ σελ 166

18

Υπήρχαν καιροί που ο σχεδιασμός των κήπων [gartnerische Gestaltung]

και των τοπίων εξυπηρετούσαν καθαρά αισθητικούς λόγουςhellip το τοπίο

συνεχώς επικεντρωνόταν στους κανόνες της μόδας [Wurde bewuΒt um

modischer Regeln willen gezwungen] Στις περισσότερες περιπτώσεις η

οποιαδήποτε χρησιμότητα [Gebrauch] αποκλειόταν Μία τεχνητή

διακόσμηση που δεν είχε σκοπό να δημιουργήσει την εικόνα του φυσικού

τοπίου ούτε καν να έρθει σε αντιπαράθεση με αυτό Οι κήποι και τα πάρκα

ευγενείας της αναγέννησης είναι καλά παραδείγματα αυτής της

νοοτροπίας Είναι αλήθεια ότι στον αγγλικό κήπο η υποδούλωση [Pressung]

της φυσικής ανάπτυξης στην κατασκευαστική φόρμα είναι λιγότερη αλλά

η κατασκευή παραμένει Το ειδυλλιακό του άγριου τοπίου είναι σκόπιμο ndash

και όχι αυθεντικό- και η ιδέα του σχεδιασμού του αφορά το

κατασκευαστικό πλάνο [Bauplan] του κηπουρού [gartnerische]hellip Στην

πραγματικότητα ο αγγλικός κήπος είναι η διακόσμηση της άρχουσας τάξης

[standisch bedingt] 22

Θεματικά Πάρκα

Στις μέρες μας οι δημόσιοι κήποι και τα πάρκα έχουν μετατραπεί σε θεματικές

ατραξιόν Το Λας Βέγκας είναι ίσως το μεγαλύτερο παράδειγμα αυτών των θεματικών

πάρκων και προτείνεται ως πόλη-φαινόμενο Όχι μόνο επειδή για τους Αμερικανούς

και ξένους επισκέπτες είναι η απόλυτη laquoπαιδική χαράraquo αλλά και γιατί οι στατιστικές

του είναι εντυπωσιακότατες στις αρχές του 20ού αιώνα δεν υπήρχε καν Στις αρχές

του 21ου ήταν ήδη το σπίτι ενός εκατομμυρίου ανθρώπων ενώ οι στατιστικές

έδειχναν ότι ο πληθυσμός αυξάνεται με τέτοια ταχύτητα που κάθε μήνα χρειάζεται να

κατασκευαστεί ένα καινούργιο σχολείο

Επιπλέον το Λας Βέγκας είναι ίσως η μοναδική πόλη στον κόσμο που ιεραρχεί

τις ανάγκες των τουριστών - επισκεπτών πολύ ψηλότερα από αυτές των κατοίκων του

Δεν υπάρχουν κρυμμένες γειτονιές που μπορείτε να περπατήσετε για να πιάσετε τον

laquoπαλμόraquo της πόλης Τίποτα δεν έχει laquoαλλοιωθείraquo από τον τουρισμό γιατί το Λας

Βέγκας κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους τουρίστες

22 Βλ Michel Conan Prespectives on Garden Historie σελ164

19

Η προσγείωση στο αεροδρόμιο του Βέγκας μόλις έχει δύσει ο ήλιος

είναι μια εικόνα που μένει για πάντα στη μνήμη του επισκέπτη Τα

αναρίθμητα φώτα δημιουργούν ένα Χολιγουντιανό ονειρεμένο σκηνικό

Σημείο αναφοράς της πόλης είναι η περιοχή του Στριπ Ένας μεγάλος

δρόμος όπου δεξιά και αριστερά είναι χτισμένα τα ξενοδοχεία και τα

εμπορικά κέντρα

Μπορεί να χρειάστηκαν 20 ολόκληρα χρόνια για να κατασκευαστεί η

μεγάλη πυραμίδα της Γκίζας στην Αίγυπτο όμως στο Βέγκας δεν τους

πήρε πάνω από 18 μήνες για να φτιάξουν μια ακριβώς ίδια και μπροστά

της την πολύχρωμη Σφίγγα και να στεγάσουν μέσα το ξενοδοχείο

Luxor Θεωρείται ένα σύγχρονο αρχιτεκτονικό θαύμα για τη

δημιουργία του οποίου συνέβαλαν οι μεγαλύτεροι Αιγυπτιολόγοι Η

πόλη της Βενετίας σε μικρογραφία βρίσκεται στο εσωτερικό του

ξενοδοχείου Venetian που αποτελείται από δύο πύργους Στο πρώτο

όροφο υπάρχει ένα κανάλι με γόνδολες τις οποίες ενοικιάζουν οι

επισκέπτες τους για να κάνουν μια μικρή βόλτα υπό τις ιταλικές

μελωδίες που τραγουδά ο γονδολιέρης Την είσοδο του εντυπωσιακού

ξενοδοχείου Paris κοσμούν μια μικρογραφία του Πύργου του Άιφελ

της Αψίδας του θριάμβου η πρόσοψη του Λούβρου κά23

Ο τρόπος με τον όποιο η αγορά η οικονομία η παγκοσμιοποίηση ο

νεοφιλελευθερισμός και ο ύπερ-καπιταλισμός που απειλούν ή ακόμα και

καταστρέφουν την `αυθεντικότητα` του ιστορικού νοήματος των κήπων και των

πάρκων είναι ένα θέμα προς συζήτηση Αυτός ο τρόπος θέασης των πραγμάτων δεν

λαμβάνεται πολύ υπόψη κατά τη δημιουργία ή αναδημιουργία αυτών των `τόπων` Η

πιθανότητα αυτός ο τρόπος σκέψης για την κατασκευή δημόσιων χώρων να οφείλεται

στην `αγορά` παραλείπεται αυθαίρετα Φαίνεται ότι υπάρχει η απαίτηση για έναν

πολιτιστικό προσδιορισμό του `χώρου` από διάφορους οικονομικούς παράγοντες

Αυτή η απαίτηση οδηγεί συνεχώς στην συνειδητή παραγωγή `θεματικών πάρκωνrsquo

23 httptranskathimerinigr4dcgi_w_articles_taxworld_12_20092006_165039 Κείμενο Ηλέκτρα Σαμοΐλη

20

Τα σύνορα τον σύγχρονων πάρκων

Στα τέλη του 1980 μία μικρή μάχη ξέσπασε στο Tompkins

Square Park ένα μικρό πάρκο στο East Village της Νέας Υόρκης Το

μέρος είχε μετατραπεί σε στέκι για τους άστεγους τους αλκοολικούς

και τους ναρκομανείς Κάποια στιγμή η αστυνομία προσπάθησε να

επανακτήσει τον έλεγχο με το να κλείνει το πάρκο την νύχτα Η μάχη

του Tompkins Square είναι διάσημο παράδειγμα για την μάχη του

νοήματος του δημόσιου χώρου (Smith 1992) Είχε η παρέμβαση της

αστυνομίας ως πρόθεση πραγματικά να πολεμήσει την κατάληψη

αυτών των ομάδων Ή ήθελε να υποβαθμίσει την ίδια την έννοια του

δημόσιου χώρου Ο Smith παρουσιάζει εκείνα τα στοιχεία που

αποδεικνύουν ότι στην πραγματικότητα η προσπάθεια αφορούσε την

`εξημέρωση` της κουλτούρας του πάρκου που ταιριάζει απόλυτα με

την στρατηγική της βελτίωσης της γειτονιάς γύρω από το πάρκο με την

`εισβολή` νέων οικονομικά ευνοημένων group να καταλαμβάνουν

έναν χώρο που παραδοσιακά ανήκε σε οικονομικά ασθενέστερους24

Δηλαδή το ίδιο που συμβαίνει και στην περιοχή του Κεραμεικού στην Αθήνα

όπου τα τελευταία χρόνια υπάρχει έντονο ενδιαφέρον από πολιτικούς μηχανικούς και

κατασκευαστικές εταιρίες για ανέγερση πολυκαταστημάτων εμπορικών κέντρων και

πολυτελών κατοικιών

Σήμερα μπορούμε να προσεγγίσουμε και να αναλύσουμε την

περίπτωση του Tompkins Square με έναν άλλο τρόπο Στο πάρκο δόθηκε

ένας νέος τρόπος διαχείρισης Αυτό που γίνεται αμέσως ορατό είναι το

μεγάλο διαχωριστικό που χωρίζει το πάρκο σε υπό-χώρους (όπως και σε

άλλα πάρκα στο Μανχάταν) Τα πάντα φαίνονται διαφορετικά από την

στιγμή που η αστυνομία προσπάθησε να ελέγξει την κατάσταση

Διαφορετικά groups έχουν βρει το δικό τους κομμάτι σε αυτό το μικρό

πάρκο τις ζεστές μέρες οι άστεγοι καταλαμβάνουν τον μικρό χώρο στα

παγκάκια αυτοί που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα προτιμούν τις 24 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain NAi Publishers 2001 σελ 20

21

περιοχές με την άμμο οι έφηβοι παίζουν μπάσκετ στο κλειστό τερέν του

μπασκετμπολ τα παιδιά παίζουν στον παιδότοπο που περικυκλώνεται

από βαριές σιδερένιες μπάρες και οι αναρχικοί οι μικρές οικογένειες και

οι yappies ξεχωριστά ο καθένας συνυπάρχουν στα τμήματα του πάρκου

που έχουν γκαζόν Κάποιοι πιστεύουν ότι τα διαχωριστικά του πάρκου

είναι η απόδειξη της εγκατάλειψής του ως δημόσιου χώρου (Smith

1992) Αλλά μήπως συμβαίνει το αντίθετο Η αξία της περίπτωσης του

Tompkins Square έγκειται στο ότι λειτούργησε ως παράδειγμα μίας

μάλλον στενοκέφαλης και συντηρητικής προσέγγισης Πολλές `φυλές

των πόλεων` φαίνεται να έχουν καταλάβει τον χώρο του πάρκου

επιδεικνύοντας όλες τις αποχρώσεις του East Village μέσα σε ένα μικρό

πάρκο Τα διαχωριστικά μετατρέπονται σε σύμβολα της τάξης

οριοθετούν χωρίς να απομονώνουν ή να αποκλείουν Το Tompkins

Square Park λειτουργεί σαν μία σκηνή όπου ανά πάσα στιγμή γίνεσαι

το θέαμα και ο θεατής και αυτό σε κάνει λειτουργικό μέλος του

δημόσιου χώρου25

Τα διαχωριστικά σχεδόν από την αρχή του 20ου αιώνα χρησιμοποιούνται στα

πάρκα Μεταφορικά τα αντιλαμβανόμαστε σαν `κορνίζες` αλλά στην

πραγματικότητα λειτουργούν περισσότερο ως σύμβολα οριοθέτησης Τα πάρκα είναι

οι δημόσιοι κήποι των πόλεων και εξορισμού οι κήποι αφορούν κλειστούς χώρους

Επίσης ένα διαχωριστικό ορίζει έναν χώρο Εάν αυτός ο χώρος είναι

προσδιορισμένος ως δημόσιος τότε εμείς καταλαβαίνουμε ότι αυτός ο χώρος είναι

ιδιαίτερος με προσδιορισμένη χρήση που τον ξεχωρίζει από τους άλλους δημόσιους

χώρους και απαιτεί από εμάς την ανάλογη συμπεριφορά σε σχέση με τους ισχύοντες

κανόνες

Αυτή η οπτική επάνω στον προσδιορισμό των δημόσιων χώρων προσφέρει

έναν άλλο τρόπο σκέψης επάνω στις μέχρι τώρα πιο διαδεδομένες αρχές του ντιζάιν

των πάρκων Αυτή η συμβολική σημασία του φράχτη συχνά έρχεται σε αντιπαράθεση

με την αρχή του ρευστού και ανοιχτού ουδέτερου και πολυσυλλεκτικού χώρου που

έχει την αναφορά του στην μοντέρνα `αστικοποίηση` Η αντικατάσταση των πάρκων

με κοινόχρηστους `πράσινους` χώρους θολώνει την ιδέα της προσβασιμότητας και

25 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 21

22

της χρήσης των δημόσιων χώρων Αυτός ο τρόπος σχεδιασμού των δημόσιων χώρων

έχει τις αναφορές του στο μοντέρνο κίνημα Παρόλα αυτά πολλά από τα σύγχρονα

σχέδια για πάρκα και κήπους έχουν ως αναφορά τους τον ρευστό και ανοιχτό χώρο

Η ιδέα του `διαχωριστικού για μεγαλύτερη προσβασιμότητα` παρουσιάζει ένα

εναλλακτικό σχέδιο στρατηγικής για τον σχεδιασμό των δημόσιων χώρων

Ο καλά σχεδιασμένος τρόπος διασύνδεσης και χωρικότητας προωθούν την

δημόσια προσβασιμότητα και ανταλλαγή αλλά κανείς δεν μπορεί να περιμένει μία

καθολική λύση από ένα τέτοιο τρόπο σχεδίασης Τέτοιου τύπου στρατηγικές

σχεδίασης είναι θεμελιώδεις και μπορούν να έχουν μία `υποστηρικτική πολιτική` η

εξασφάλιση της ασφάλειας είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας

Όχι πολύ μακριά από το Tompkins Square Park βρίσκεται η

πόλη Stuyvesant Στην τυπολογία της κατασκευής της βρίσκουμε το

πλάνο σχεδιασμού του Le Corbusier Για πολλούς ανθρώπους αυτός ο

μοντερνιστικός τρόπος σχεδίασης μίας μικρής σε κλίμακα πόλης

καταστρέφει την ποικιλομορφία της Τεράστιες κτιριακές

εγκαταστάσεις ομογενοποιημένες και με περιορισμένες λειτουργίες

εμφανίζονται σε όλη την Ευρώπη και την βόρεια Αμερική μετά τον

δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Τώρα πια είναι γνωστές ως `πολύ-

προβληματικά` projects και αυτό βέβαια αν δεν έχουν ήδη ανατιναχτεί

ή κατεδαφιστεί Παρόλα αυτά όποιος τολμήσει να μπει σε αυτές τις

κτιριακές εγκαταστάσεις μένει έκπληκτος από το `σαν-πάρκο` καλά

διατηρημένο και καλά διαχειριζόμενο χώρο σαν όαση που προσωρινά

κλείνει έξω την χαοτική αστική ζωή Τέτοιου είδους κτιριακές

εγκαταστάσεις μάς δείχνουν ότι η σωστή διαχείριση του δημόσιου

χώρου μπορεί να δημιουργήσει περιβάλλοντα στα οποία κανείς δεν

εξαιρείται αλλά αντίθετα είναι ευπρόσδεκτος26

Η ιδέα της `χρήσης του διαχωριστικού για την διευκόλυνση της κοινής

πρόσβασης` ανεγείρει το πιο γενικό ερώτημα του νοήματος του διαχωριστικού και

των νέων ηλεκτρονικών συστημάτων ασφαλείας Τα περιστρεφόμενα κάγκελα

ασφαλείας στους σταθμούς του μετρό και οι ηλεκτρονικές πύλες ασφαλείας των

αεροδρομίων των καταστημάτων και τώρα σε πολλές βιβλιοθήκες και αρκετά

26 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 23

23

σχολεία κυρίως στην Αμερική είναι πλέον κοινό στοιχείο του αστικού τοπίου (μαζί με

τις ευρέως διαδεδομένες κλειστού κυκλώματος βιντεοκάμερες) εκφράζοντας έτσι ένα

ελεγχόμενο περιβάλλον μέσω της τεχνολογίας Με ευκολία μπαίνουμε στην

διαδικασία να δούμε αυτές τις μεθόδους στον δημόσιο χώρο ως περιοριστικές για την

ελευθερία μας Αλλά πότε και ποιους ενοχλούν αυτοί οι περιορισμοί Οι ηλεκτρονικές

πύλες των αεροδρομίων μάλλον έχουν μία κατευναστική ιδιότητα ο αποκλεισμός της

παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς διατηρεί την πίστη μας για την ασφάλεια της πτήσης

Οι ηλεκτρονικές πύλες των αεροδρομίων δείχνουν ότι αυτές η εταιρίες στις οποίες

στηριζόμαστε κάνουν τα πάντα για να μας εξασφαλίσουν το αίσθημα της ασφάλειας

Σημαντικό στοιχείο είναι το γεγονός ότι οι κάμερες παρακολούθησης με

ανιχνευτές μετάλλων στα αεροδρόμια στα καταστήματα κλπ είναι σε μεγάλο βαθμό

αντικειμενικές Ο αποκλεισμός δεν βασίζεται στα χαρακτηριστικά ή στο ντύσιμο

αλλά στην παρουσία μετάλλου Αυτό που μετράει είναι η κατοχή κάποιου μεταλλικού

αντικειμένου που θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή για το κοινό που συνωστίζεται

στα αεροδρόμια ή για την κλοπή αγαθών από τα καταστήματα

Σε αυτές τις περιπτώσεις η τεχνολογία στην πραγματικότητα είναι ένα συν

για την δημιουργία δημόσιων χώρων Εν μέρει τα διαχωριστικά αναλαμβάνουν την

ευθύνη για τα άτομα με ροπή προς την παραβατικότητα (Latour 1986)27 να πληρώσω

το εισιτήριο του Μετρό Να κλέψω αυτό το βιβλίο Τα συστήματα ασφαλείας όχι

μόνο μας σώζουν από τέτοια ηθικά διλήμματα αλλά μπορούν να κάνουν έναν χώρο

πιο δημόσιο μία βιβλιοθήκη που μπορείς να έχεις πρόσβαση μόνο με πάσο ή κάρτα

μέλους παραμένει ένα αποκλεισμένο μέρος και δεν λειτουργεί ως δημόσιος χώρος

Μία βιβλιοθήκη που μόνο ελέγχει εάν το βιβλίο νομίμως έχει δανειστεί έχει την

δυνατότητα να εξελιχθεί σε δημόσιο χώρο

Η βιβλιοθήκη του Rotterdam είναι ένα παράδειγμα του πώς μπορεί μία

βιβλιοθήκη να αναπτυχθεί σε δημόσιο χώρο Αυτή η βιβλιοθήκη είναι

ανοιχτή σε όλους Υπάρχει έλεγχος μόνο κατά την έξοδο όπου και

χρησιμοποιείται σύστημα ασφαλείας Το κοινό αποτελείται από άτομα

διαφορετικών ομάδων και κάνει μαζικά χρήση της βιβλιοθήκης Αυτή η

ποικιλότητα των ανθρώπων ο καθένας από αυτούς με τον δικό του τρόπο

κάνει χρήση της βιβλιοθήκης στην αίθουσα των περιοδικών μαζεύονται

27 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 23

24

κυρίως άνδρες ξένης εθνικότητας για να διαβάσουν εφημερίδες άλλων

χωρών νεαροί που σερφάρουν στο internet άνθρωποι που παίζουν σκάκι

στα ειδικά τραπέζια για σκάκι φοιτητές που μελετούν στα πιο

απομονωμένα σημεία της βιβλιοθήκης κλπ Και όλα αυτά σε έναν χώρο που

θυμίζει εμπορικό κέντρο28

Ο Δήμος Ζωγράφου

Ο δήμος Ζωγράφου έκτασης 9000 στρεμμάτων και με 75000 περίπου

κατοίκους υπάγεται σήμερα στο γενικότερο πολεοδομικό συγκρότημα των

Αθηνών και εντάσσεται γεωγραφικά στα ανατολικά προάστια της

πρωτεύουσας Λόγω της εγγύτητάς του με το κέντρο παρουσιάζει παρόμοια

χαρακτηριστικά δόμησης Παρά ταύτα είναι περιοχή πλούσια σε πράσινο που

συγκεντρώνεται κυρίως στους πρόποδες του Υμηττού Ο Δήμος απέκτησε

αξία λόγω της οικοδόμησης της Πανεπιστημιούπολης και της

Πολυτεχνειούπολης με αποτέλεσμα να παρουσιάζει υψηλές τιμές στα

ενοικιαζόμενα διαμερίσματα

Η περιοχή παλιά ήταν δασικό και καλλιεργήσιμο έδαφος με πλούσια

βλάστηση καλλιέργειες δάσος και αλσάκια Στα μέσα του 20ού αιώνα με

την πολεοδόμηση της Αθήνας αναπτύχθηκε η περιοχή Τα δάση της περιοχής

κυρίως με πεύκα βρίσκονται στο νότο νοτιοανατολικό και ανατολικό μέρος

Το 1902 ο Ιωάννης Ζωγράφος βουλευτής στο κόμμα του Θεόδωρου

Δηλιγιάννης αγόρασε μια μεγάλη έκταση από τη χήρα Βουρνάζου και στη

συνέχεια τη ρυμοτόμησε σε οικόπεδα τα οποία πουλούσε με δόσεις 112 δρχ

το μήνα Τα πρώτα σπίτια άρχισαν να κτίζονται στα κτήματα του

laquoΖωγράφουraquo το 1919 Δέκα χρόνια μετά αριθμούσαν 100 Από εκείνους τους

πρώτους οικιστές φτιάχτηκε και ο πρώτος ξύλινος ναΐσκος προς τιμή του

Αγίου Θεράποντα που σήμερα είναι ο επιβλητικότερος στη περιοχή Η νότια

πλευρά του Ζωγράφου ήταν το άλλοτε ρέμα του Χουσεΐν μπεη στη βόρεια

28 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 24

25

πλευρά του οποίου είχε κτισθεί το θεραπευτήριο του Συγγρού Αυτό το ρέμα

καλύφθηκε στις αρχές του 1960 επί Βασιλέως Παύλου

Το 1929 η περιοχή Ζωγράφου έγινε κοινότητα με πρώτο πρόεδρο τον

γιο του Ιωάννη Ζωγράφου τον Σωτήριο Ζωγράφο Το 1947 η κοινότητα

Ζωγράφου ανακηρύχθηκε Δήμος στον οποίο περιλαμβάνονταν οι συνοικίες

Γουδή τα Άνω Ιλίσια (πρώην Καπόνια) τα Ιλίσια παρά την κοίτη του

ποταμού Ιλισού που ξεκίναγε από την Αγία Ελεούσα στη σημερινή συνοικία

της Πανεπιστημιούπολης29

Πάρκο στα Ιλίσια

Μια πράσινη γραμμή ακολουθεί την οδό Μιχαλακοπούλου στα Ιλίσια

ξεκινώντας από την οδό Ηριδανού που διακόπτεται από την οδό Αλκάνος για να

σταματήσει στο ύψος της οδού Αιγινήτου Δ

Αυτή η πράσινη γραμμή φαίνεται να δημιουργήθηκε από τη μία για να

καλύψει την ανάγκη της πόλης για πράσινο κι από την άλλη για να λειτουργήσει σαν

δημόσιο πάρκο Αυτό μπορούμε εύκολα να το συμπεράνουμε από την έντονη και

πυκνή βλάστηση που υπάρχει στον χώρο αλλά και από τα παρελκόμενα αντικείμενα

που έχουν τοποθετηθεί προσπαθώντας να δηλώσουν τη χρηστική τους αξία ενώ

βρίσκονται ατάκτως ερριμμένα καθ όλο το μήκος και το πλάτος του πάρκου Τα

περισσότερα από αυτά τα αντικείμενα είναι αδύνατον να χρησιμοποιηθούν μιας και

βρίσκονται στα πιο δυσπρόσιτα και απίθανα σημεία του πάρκου Η προσβασιμότητα

στο μεγαλύτερο μέρος του είναι πολύ δύσκολη ενώ τον χειμώνα γίνεται δυσκολότερη

με την έλλειψη πλακόστρωσης Το πάρκο ξεκινάει σαν μία νησίδα που όσο ανεβαίνει

πλαταίνει για να καταλήξει στο κύριο κομμάτι της που βρίσκεται μεταξύ των δρόμων

Αλκμάνος και Αιγινήτου Αυτό το κομμάτι του πάρκου είναι αρκετά μεγάλο και

εξοπλισμένο με παγκάκια αγάλματα ένα σιντριβάνι και φυσικά πυκνή βλάστηση Η

επισκεψιμότητα του πάρκου είναι σχετικά περιορισμένη με λίγους ανθρώπους

κυρίως αυτούς που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα Το σιντριβάνι του πάρκου είναι

εξάγωνο αρκετά μεγάλο με έναν πίδακα στο κέντρο που φτάνει στην αποκορύφωση

29 httpelwikipediaorgwikiΖωγραφου

26

του τα 6 με 7 μέτρα ύψος ενώ περιστοιχίζεται από ένα δαχτυλίδι με μικρότερους

πίδακες

Τα γλυπτά του πάρκου χωρίζονται σε τρία ήδη 1) Μινιμαλιστικές γλυπτικές

κατασκευές μικρού μεγέθους που βρίσκονται διάσπαρτες κυρίως από την πλευρά της

οδού Αλκμάνος μέσα στα παρτέρια με τα λουλούδια και τα δέντρα (ο εντοπισμός

τους είναι μάλλον μια περιπέτεια λόγω της οργιώδους βλάστησης στην οποία θα

νόμιζε κανείς ότι δεν έχει επέμβει ανθρώπινο χέρι αλλά και των ίδιων τον γλυπτών

που από κατασκευής μοιάζουν περισσότερο με μικρά τσιμεντένια καθίσματα) 2)

Φορμαλιστικά γλυπτά με επαναλαμβανόμενα μοτίβα που μοιάζουν να είναι

κατασκευασμένα στα τέλη της δεκαετίας του lsquo70 με δομή που θυμίζει τοτέμ και

αναγνωρίσιμες παραστάσεις (μια κουκουβάγια φυτικά μοτίβα κλπ) τοποθετημένα κι

αυτά στα παρτέρια που βρίσκονται στην πλευρά της οδού Αλκμάνος με ελάχιστη

προσβασιμότητα και δυσκολία εντοπισμού τους 3) Μπρούτζινη προτομή μικρού

μεγέθους που βρίσκεται περίπου στο μέσο του τρίτου κατά σειρά μέρους του πάρκου

και είναι και αυτή κρυμμένη πίσω από δέντρα και θάμνους Η προτομή που

φιλοτέχνησε ο Louis Alberto Pantoja το 2000 έγινε προς τιμή του Francisco de

Miranda του επαναστάτη της Βενεζουέλας που γεννήθηκε στο Caracas 28 Μαρτίου

του 1750 και πέθανε στις φυλακές του El Arsenal de la Carraca Cadiz 14 Ιουλίου του

1816

Αυτή η προτομή εγείρει αρκετά ερωτήματα σε σχέση με τον τόπο που

βρίσκεται την λειτουργία που παρέχει αλλά και την ιστορία του απεικονιζόμενου

Η προτομή τοποθετήθηκε στο πάρκο το 2001 σε μία προσπάθεια του δήμου

Αθηναίων να γεμίσει όσο το δυνατόν περισσότερους δημόσιους χώρους με αγάλματα

και προτομές ενόψει των ολυμπιακών αγώνων της Αθήνας του 2004

Χαρακτηριστικά είναι τα άρθρα που δημοσιευτήκαν λίγα χρόνια αργότερα

Όσο για τον Δημήτρη Αβραμόπουλο φάνηκε η προτίμησή του

για τις προτομές με αποκορύφωμα τη δημιουργία του laquoΠάρκου

Ελλήνων Λογοτεχνώνraquo μπροστά από το Πνευματικό Κέντρο Πληθώρα

τέτοιων δωρεών αποδέχθηκε άκριτα ο δήμος Αθηναίων εκείνη την

περίοδο Έτσι εξηγείται και η παρουσία του αγάλματος του στρατηγού

Χοσέ Αρτίγας laquoελευθερωτή της Ουρουγουάηςraquo στη

Μιχαλακοπούλου Στα περισσότερα βάθρα υπήρχε και το όνομα του

27

τότε δημάρχου ακόμα και μέσα στο νόμισμα της στήλης της

laquoΔραχμήςraquo 7 - 0802200430

Η απουσία πολιτικής χαρακτήριζε την πολιτική του Δήμου

Αθηναίων για τα έργα τέχνης σε δημόσιους χώρους Οχι μόνο

πρόσφατα αλλά τουλάχιστον τα τελευταία 30 χρόνια Επί δημαρχίας

Αβραμόπουλου μια καλλιτεχνική επιτροπή που τώρα έχει καταργηθεί

δεχόταν τις προτάσεις για δωρεές έργων στην πλειονότητά τους

αμφιβόλου ποιότητας laquoΚάθε σύλλογος έκανε και μια δωρεά

προσπαθώντας με προτομές να τιμήσει τις προσωπικότητες που

συνδέθηκαν με τον τόπο τουraquo συνεχίζει ο Π Λουκάκος

Προς το παρόν ξεχάστε τα αυτά Η αποδοχή των δωρεών έχει

παγώσει και για το λόγο αυτό τους τελευταίους μήνες δεν έχει

τοποθετηθεί ούτε ένα καινούριο υπαίθριο γλυπτό στην Αθήνα -με

εξαίρεση το άγαλμα του Μεγάλου Αλέξανδρου έργο του Γιάννη

Παππά που ενδεχομένως να τοποθετηθεί απέναντι από το Ρεξ Εχουν

όμως παγώσει και οι διαγωνισμοί και οι αναθέσεις laquoΤο νομοθετικό

πλαίσιο απαγορεύει τις αναθέσεις έργων ακόμα και τον μεγαλύτερο

γλύπτη της Ελλάδας να έχουμε μπροστά μας Αναθεση μπορεί να γίνει

μόνο για ποσό έξι χιλιάδων ευρώ έτσι όμως δεν μπορούμε να μιλάμε

για κάποιο γλυπτό με αξιώσειςraquo διευκρινίζει ο Π Λουκάκος (7 -

08022004)31

Για τον μέσο Αθηναίο πολίτη που επισκέπτεται το πάρκο ο Francisco de

Miranda δεν σημαίνει απολύτως τίποτα και θα ήταν παράδοξο να περιμένουμε κάτι

τέτοιο Άρα γιατί επιλέχθηκε αυτός ο επαναστάτης της Βενεζουέλας για να

διακοσμήσει με την προτομή του έναν δημόσιο χώρο της Αθήνας Και εντέλει ποίος

είναι ο Francisco de Miranda

30 Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=3325212 31 Παρής Σπίνου Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=98141564

28

Francisco de Miranda32

Ο Sebastiaacuten Francisco de Miranda y Rodriacuteguez γνωστός περισσότερο ως

Francisco de Miranda συμμετείχε στην επανάσταση της Βενεζουέλας Παρόλο που τα

σχέδια του για την ανεξαρτησία των ισπανόφωνων αποικιών της Αμερικής απέτυχαν

θεωρήθηκε ως ο πρόδρομος του Simoacuten Boliacutevar που κατά τη διάρκεια του αμερικανό-

ισπανικού πολέμου απελευθέρωσε με επιτυχία μεγάλο μέρος της νοτίου Αμερικής Ο

Miranda έζησε μία ταραχώδη ζωή Ως ιδεαλιστής ανέπτυξε ένα πρωτοποριακό σχέδιο

για να ελευθερώσει και να ενοποιήσει την λατινική Αμερική αλλά οι φιλοδοξίες και

επιδιώξεις του για την ανεξαρτησία της νοτίου Αμερικής απέτυχαν το 1812 τον

παρέδωσαν στους εχθρούς του και μετά από τέσσερα χρόνια το 1816 πέθανε σε

ισπανική φυλακή Παρόλα αυτά δεκατέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο του το

μεγαλύτερο μέρος της ισπανόφωνης Αμερικής ήταν ελεύθερο

Ο Miranda γεννήθηκε μέσα σε μία μεγαλοαστική οικογένεια ο πατέρας του

Sebastian de Miranda Ravelo ήταν εύπορος έμπορος με καταγωγή από τις Κανάριες

Νήσους ενώ και η μάνα του Francisca Antonia Rodriacuteguez de Espinoza καταγόταν από

πλούσια οικογένεια της Βενεζουέλας Ο Miranda πήγε στα καλύτερα ιδιωτικά σχολεία

και στα ακριβότερα κολλέγια ενώ κατά την διάρκεια της φοίτησής του δεχόταν

ρατσιστικά πειράγματα για την καταγωγή του Έτσι δεν απολάμβανε τα οφέλη της

υψηλής κοινωνίας μιας και υπήρχε συνεχής αμφισβήτηση από την αριστοκρατία της

εποχής Σαν αποτέλεσμα αυτής της αποδοκιμασίας ο Miranda παρουσίαζε την εικόνα

του φαντασμένου με πομπώδεις αφηγήσεις και μυθεύματα

Γύρω στο 1771 ο Miranda αγόρασε το αξίωμα του καπετάνιου του ισπανικού

στόλου (όχι κάτι ασυνήθιστο για την εποχή) Ενώ υπηρετούσε ως καπετάνιος δίπλα

στον στρατηγό Juan Manuel de Cajigal y Monserrat (1739-1811) απέκτησε

ενδιαφέρον για τον αγώνα υπέρ της ανεξαρτησίας της ισπανόφωνης Αμερικής

Υπό τον Cajigal ο Miranda συμμετείχε στην μάχη της Pensacola το 1781

υπερασπιζόμενος την ισπανική κυριαρχία σε αυτό που ονομάζουμε σήμερα Florida

των ΗΠΑ Αυτή η συμμετοχή του τού χάρισε το αξίωμα του συνταγματάρχη

32 httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

29

Από το 1791 ο Miranda απέκτησε ενεργό ρόλο στην γαλλική επανάσταση Στο

Παρίσι ήταν φίλος με τον Girondiste Jacques Pierre Brissot και τον Jeacuterocircme Peacutetion de

Villeneuve και για σύντομο χρονικό διάστημα υπηρέτησε σαν στρατηγός στον

επαναστατικό στρατό που διοικούνταν από τον Charles Franccedilois Dumouriez Τον

Απρίλιο του 1793 ο Miranda συνελήφθη και κατηγορήθηκε για προδοσία Στη δίκη

όμως ήταν τόσο ήρεμος και πειθήνιος που κρίθηκε αθώος Παρόλα αυτά οι

κατηγορίες του Marat και των συντρόφων του δεν καταλάγιασαν Συνελήφθη ξανά

τον Ιούνιο του 1793 και φυλακίστηκε

Ο Miranda φαίνεται να επιβίωσε από έναν συνδυασμό ευνοϊκής τύχης και

πολιτικών συμφερόντων υπέρ του η επαναστατική κυβέρνηση απλά δεν μπορούσε να

συμφωνήσει για το τι έπρεπε να κάνει με αυτόν Παρέμεινε στις φυλακές του La Force

ακόμα και μετά από την πτώση του Robespierre τον Ιούλιο του 1794 ενώ

απελευθερώθηκε τον Ιανουάριο του επόμενου χρόνου Πεπεισμένος πλέον ότι η τροπή

που είχε πάρει η επανάσταση ήταν λάθος ξεκίνησε να συνωμοτεί με τους

αριστοκράτες εναντίον των επαναστατών και ταυτόχρονα τού έγινε πρόταση από

αυτούς να ηγηθεί του στρατού τους αλλά για άλλη μια φορά συνελήφθη και

εκδιώχθηκε από την χώρα

Η ζωή του ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τον αγώνα για ανεξαρτησία των

ισπανικών αποικιών στην Λατινική Αμερική Ο Miranda οραματιζόταν μία

ανεξάρτητη αυτοκρατορία η οποία να αποτελείται από όλες τις περιοχές που

βρίσκονταν υπό την κατοχή των ισπανών και των πορτογάλων και να απλώνεται από

τον ποταμό του Μισισιπή μέχρι το Cape Horn Αυτή η αυτοκρατορία θα ήταν υπό την

ηγεμονία μίας βασιλευόμενης οικογένειας που θα ονομαζόταν `Inca` προς τιμή του

ένδοξου ινδιάνικου λαού

Με την βοήθεια της μεγάλης Βρετανίας ο Miranda αποπειράθηκε να εισβάλει

στη Βενεζουέλα το 1806 Το ίδιο διάστημα η Βρετανία ήταν σε πόλεμο με την

Ισπανία και σύμμαχος του Ναπολέοντα Το 1793 ο Miranda πήγε στην Ουάσινγκτον

για να συναντήσει τον πρόεδρο Thomas Jefferson Η συνάντηση έγινε αλλά δεν

υπήρξε καμία ανάμιξη στα σχέδια του Miranda Έτσι άρχισε να οργανώνει κρυφά μία

εκστρατεία για την απελευθέρωση της Βενεζουέλας ναυλώνοντας ένα πλοίο που

ονόμασε Leander προς τιμήν του μεγαλύτερού του γιου

30

Στο Jacmel Haiti ο Miranda απέκτησε άλλα δύο πλοία το Bee και το

Bacchus μαζί με το πλήρωμά τους Στις 12 Μαρτίου στο Jacmel ο Miranda

ανάρτησε την πρώτη σημαία της Βενεζουέλας στο Leander την οποία και είχε

σχεδιάσει μόνος του Στις 28 Απριλίου ο μικρός αυτός στόλος κατελήφθη από τα

ισπανικά πολεμικά πλοία στις ακτές της Βενεζουέλας Μόνο το Leander κατάφερε να

αποδράσει Εξήντα άντρες αιχμαλωτίστηκαν και δικάστηκαν και δέκα από αυτούς

στάλθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα Το Leander με το πλήρωμά του

ανασυντάχθηκαν στα βρετανικά νησιά Barbados και Trinidad Στις 3 Αυγούστου η

εκστρατεία έφτασε στο La Vela de Coro καταλαμβάνοντας το φυλάκιο για πρώτη

φορά σηκώθηκε η σημαία της Βενεζουέλας στα χώματα της Πριν ξημερώσει το

επόμενο πρωινό η εκστρατεία κατέλαβε το Coro αλλά δεν δέχτηκε καμία βοήθεια

από τους κατοίκους της πόλης Υπό την απειλή της ήττας οι άνδρες υποχώρησαν

περιμένοντας ενισχύσεις Συνειδητοποιώντας ότι δεν μπορούσε να κρατήσει άλλο την

πόλη ο Miranda διέταξε τον στρατό του να σαλπάρει ενώ όλον τον επόμενο χρόνο

περίμενε στα νησιά της καραϊβικής για ενισχύσεις που δεν έφτασαν ποτέ Κατά την

επιστροφή του στην Βρετανία ο Miranda βρήκε μεγαλύτερη υποστήριξη από την

βρετανική κυβέρνηση Το 1808 συντάχθηκε και στάλθηκε μεγάλη στρατιωτική

δύναμη για να επιτεθεί στην Βενεζουέλα αλλά η εισβολή του Ναπολέοντα στην

Ισπανία ξαφνικά μετέτρεψε τους Ισπανούς σε σύμμαχους της Βρετανίας και έτσι

έληξε άδοξα και αυτή η προσπάθεια

Όταν τελικά η Βενεζουέλα απέκτησε την ανεξαρτησία της στις 19 Απριλίου

του 1810 στάλθηκε αντιπροσωπεία στην Βρετανία για την αναγνώριση του

νεοσύστατου κράτους Αυτή η αντιπροσωπεία έπεισε τον Miranda να γυρίσει στην

πατρίδα του και την ίδια χρονιά εκλέχθηκε ως αντιπρόσωπος του El Pao της επαρχίας

της Βαρκελώνης Στις 5 Ιουνίου του 1811 καθιερώθηκε επίσημα η τρίχρωμη σημαία

που ο Miranda είχε σχεδιάσει

Στα χρόνια που ακολούθησαν η τύχη του Miranda αλλά και του νεοσύστατου

κράτους δεν ήταν ευνοϊκή Ο στρατός των δημοκρατικών απέτυχε να κατακτήσει

περιοχές της Βενεζουέλας που παρέμεναν υπό το βασιλικό καθεστώς Επιπροσθέτως

η Βενεζουέλα χάνει την ισπανική αγορά και το κύριο εξαγόμενο προϊόν της το κακάο

Αυτό σήμανε την οικονομική κρίση που κυρίως έπληξε τις μεσαίες και χαμηλές

τάξεις χάνοντας τον ενθουσιασμό τους για την δημοκρατία Στης 4 Ιουλίου η

31

Βαρκελώνη τάχτηκε υπέρ του βασιλικού καθεστώτος Η γειτονική Cumanaacute

αποκόπηκε από το δημοκρατικό κέντρο και αρνήθηκε να αναγνωρίσει την

δικτατορική κυριαρχία του Miranda ως στρατιωτικού διοικητή Υπό αυτές τις

συνθήκες μία ισπανική φρεγάτα με διοικητή τον Domingo Monteverde κατάφερε

από μία μικρή ομάδα στρατιωτών που διέθετε να δημιουργήσει έναν μεγάλο στρατό

από οικειοθελείς κατοίκους που τον ακολούθησαν ως την Valencia αφήνοντας τον

Miranda να κατέχει μόνο ένα μικρό μέρος της κεντρικής Βενεζουέλας Στα μέσα

Ιουλίου ο Monteverde είχε καταλάβει την Valencia ενώ ο Miranda έβλεπε ότι η

κατάσταση είχε γίνει απελπιστική Άρχισε τις διαπραγματεύσεις με τον Monteverde

για παύση πυρός στις 25 Ιουλίου του 1812 Παρόλο που στη συμφωνία για παύση

πυρός υπήρχε πολιτική αμνηστία ο Miranda προσπάθησε να διαφύγει από το λιμάνι

του La Guaira με βρετανικό πλοίο Ο συνταγματάρχης των επαναστατών Boliacutevar

κατηγόρησε τον Miranda για προδοσία Έτσι ο Miranda συνελήφθη και παραδόθηκε

στον ισπανικό βασιλικό στρατό

Ο Miranda πέθανε σε κελί των φυλακών Cuatro Torres το 1816 ενώ η

υπόθεση του ακόμα εκκρεμούσε Η ταφή του έγινε σε μαζικό τάφο πράγμα που

καθιστούσε αδύνατη την αναγνώρισή του αφήνοντας άδειο τον τάφο του στο εθνικό

πάνθεον της Βενεζουέλας

Οι περιπέτειες του Miranda μας ταξιδεύουν σε έναν κόσμο πέρα από τον χώρο

και τον χρόνο που μπορεί να μας συναρπάσει με τον εξωτισμό του Η προτομή του

είναι μία ανθρώπινη κατασκευή ένας μηχανισμός που μπορεί να παρακινήσει

κάποιους περαστικούς να ασχοληθούν με τις περιπέτειες και τα κατορθώματά του

δημιουργώντας μία άλλη παράλληλη πραγματικότητα

Αλλά και το ίδιο το πάρκο λειτουργεί σαν μία άλλη παράλληλη

πραγματικότητα προσομοιώνοντας ένα `δεδομένο` φυσικό περιβάλλον ενώ στην

πραγματικότητα είναι μία κατασκευή Η αίσθηση ότι περπατάς στη φύση είναι

ψευδής και παρόλο που το συγκεκριμένο πάρκο με την έλλειψη συντήρησης έχει ένα

λόγο παραπάνω να δίνει αυτή την εντύπωση δεν παύει να είναι ένας

κατασκευασμένος κήπος μία μίμηση

Το πρόβλημα σε αυτούς τους χώρους ξεκίνα από την στιγμή που δεν μπορούν να

χρησιμοποιηθούν ως αυτό που προσομοιώνουν μέσα από μία πραγματική βιωμένη

32

εμπειρία Αντίθετα λειτουργούν σαν προβολή που μας αποσωματοποιεί παρέχοντάς

μας την ελάχιστη διάδραση

Σώμα

Από την στιγμή που γεννιόμαστε μέχρι την στιγμή που θα πεθάνουμε έχουμε

το σώμα μας Δεν μπορούμε να υπάρξουμε χωρίς αυτό έχουμε σάρκα που μπορεί να

τραυματιστεί έχουμε κόκαλα που μπορεί να σπάσουν Ότι αντιλαμβανόμαστε από

τον περιβάλλοντα χώρο προέρχεται από τις αισθήσεις μας δια μέσου του σώματος

μας Οι αισθήσεις μας δεν μπορούν να λειτουργήσουν αυτόνομα

Ο Drew Leder στο βιβλίο του Absent Body (1990) μιλάει για το σώμα και πώς

με αυτό αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο

Με έναν σημαντικό τρόπο το ζωντανό σώμα βοηθά στο να

δομηθεί ετούτος ο κόσμος σαν εμπειρία Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε

το νόημα και την φόρμα των πραγμάτων χωρίς την αναφορά των

σωματικών δυνάμεων δια μέσου των οποίων αντιλαμβανόμαστε (οι

αισθήσεις η κίνηση η γλώσσα οι επιθυμίες) Το ζωντανό σώμα δεν είναι

απλά άλλο ένα πράγμα στον κόσμο άλλα ένας τρόπος αυτός ο κόσμος να

υπάρχει33

Ο Drew Leder μιλάει για ένα σώμα που δρα ένα εμπειρικό σώμα Η

κατασκευή τόπων όπως το πάρκο της Μιχαλακοπούλου αφήνουν το σώμα χωρίς

δράση έξω από την εμπειρία του κόσμου Η αλληλεπίδρασή μας μέσω του σώματός

μας με τον κόσμο αφορά την διαδικασία μιας πρακτικής μάθησης του κόσμου Αν

πράγματι συμβαίνει αυτό γιατί κυρίως ο δυτικός κόσμος κατασκευάζει τόπους που

αποκλείουν την σωματοποιημένη εμπειρία όπως υλικής υπόστασης χώρους ή

ψηφιακούς τόπους που διαχωρίζουν και αποκλείουν το φυσικό σώμα

Κατά τη διάρκεια των σταυροφοριών τον 16ο αιώνα το σώμα

θεωρήθηκε αμαρτωλό και ασταθές λόγω της φθαρτότητάς του Έτσι

ξεκίνησε η `αναζήτηση της βεβαιότητα` (Quest for Certainty) σαν την οδό

33 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990 σελ

33

προς στην αλήθεια που είναι καθολική άχρονη και ανεξάρτητη από τις

ιδιοτροπίες του ανθρώπινου σώματος (Toumin 1990 cited in Shilling 2005

7)34

Τον 17ο αιώνα ο Καρτέσιος αναζητούσε αυτή τη βεβαιότητα Όταν ξύπνησε

από έναν εφιάλτη που βίωσε ως πραγματικό αισθάνθηκε ότι οι αισθήσεις του τον

εξαπάτησαν στο όνειρο Έτσι πείστηκε ότι ήταν πολύ λίγα αυτά για τα οποία

μπορούσε να ήταν βέβαιος γιατί τα πάντα ήταν μία θεϊκή απάτη

Είμαι πεπεισμένος ότι δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο ούτε

ουρανός ούτε γη ούτε πνεύμα ούτε σώμα Μήπως αυτό σημαίνει ότι κι

εγώ δεν υπάρχω Όχι εάν έχω πείσει τον εαυτό μου για κάτι (ή έχω

σκεφθεί το οτιδήποτε) τότε σίγουρα υπάρχω Αλλά υπάρχει κάποιος που

εξαπατά και που κατέχει ανώτερη δύναμη και επιδεξιότητα που

εξεπίτηδες και συνεχώς με εξαπατά Σε αυτή την περίπτωση

αναμφισβήτητα υπάρχω εάν με εξαπατά και τον αφήνω να με εξαπατά

όσο μπορεί τότε θα μου δείξει ότι δεν είμαι ένα τίποτα και έτσι θα

νομίζω ότι είμαι κάτι Οπότε αφού σκέφτηκα διεξοδικά το θέμα πρέπει

να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι αυτή η πρόταση είμαι άρα υπάρχω

είναι απαραιτήτως αληθής όταν τίθεται από μένα ή συλλαμβάνεται από

το μυαλό μου35

Στο τελευταίο μισό του 21ου αιώνα η εξέλιξη των ψηφιακών μέσων ανέπτυξε

αυτόν τον δυϊσμό του Καρτέσιου με την εμφάνιση της δυνητικής πραγματικότητας

Τα σώματά μας στον σύγχρονο ψηφιακό κόσμο είναι ακαθόριστα ενώ αναφέρονται

και ως `απόντα` Η ιδέα του απόντος σώματος ταυτίζεται με την θρησκεία και την

φιλοσοφία του δυτικού κόσμου όπου το πνεύμα μπορεί να υπάρξει διαχωρισμένο

από το σώμα Το σώμα μας στον ψηφιακό κόσμο φαίνεται να είναι απαρχαιωμένο και

να χρειάζεται τεχνολογικά ανεπτυγμένες προσθήκες που να το επεκτείνουν Αυτές οι

επεκτάσεις (VR γάντια VR κασκέτες κλπ) γίνονται μέρος της ενσώματης εμπειρίας

μας

34 Drew Leder The Absent Body όπ σελ 35 httpplatostanfordeduentriesdescartes-epistemology chapter4

34

Αυτές οι προσθήκες στο σώμα παραμένουν για τον καρτεσιανό δυϊσμό

αντικείμενα προσκολλημένα στο σώμα που και αυτό είναι αντικείμενο Η εμπειρία

δια μέσου των αντικειμένων ενεργοποιείται με τον νου Το μυαλό επιτυχώς

δραπετεύει από το σώμα και ταξιδεύει στον κόσμο ανεξάρτητα

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη36

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη είναι ένα διήγημα του συγγραφέα και φιλόσοφου

Στανισλάβ Λεμ Το διήγημα μιλάει για έναν βασιλιά και τον υπήκοό του ένα ρομπότ

που τον μεταφέρει σε ψηφιακά όνειρα προσομοιωμένες πραγματικότητες και

όμορφες πριγκίπισσες

Ο πόθος του βασιλιά Φερμουάριου να βρει την όμορφη πριγκίπισσα Ανείπωτη

τον οδήγησε σε μία καλύβα όπου κατοικούσε ένας άνθρωπος με πατριαρχικό

παρουσιαστικό

laquoΓυρεύεις την Ανείπωτη άθλιε κακομοίρη Και όμως ξέρεις πλήρως καλώς

ότι δεν έχει ζήσει καθόλου αυτά τα τελευταία πεντακόσια χρόνια και

επομένως ότι το πάθος σου είναι μάταιο και ασύμφορο Το μόνο που μπορώ

να κάνω για σένα είναι να σου επιτρέψω να τη δεις όχι βέβαια στην σάρκα

άλλα σ` ένα λογικά πληροφοριακό αντίγραφο ένα μοντέλο που είναι

ψηφιακό και όχι φυσικό στοχαστικό και όχι πλαστικό εργοδικό και λίαν

εξησφαλισμένα ερωτικό και όλα αυτά εις το Μαύρο Κιβώτιον που

κατασκεύασα τις ώρες της σχόλης μου με ότι πιο πρόχειρο βρήκα μπροστά

μουraquo

Η υπόσχεση του άνδρα ο βασιλιάς να δει την πριγκίπισσα σε αυτόν τον

προσομοιωμένο κόσμο είναι δελεαστική

laquoΑχ δείξε μου την δείξε μου την αμέσωςraquo φώναξε ο Φερμουάριος

ανατριχιάζοντας ολόκληρος Ο πατριάρχης έκανε laquoναιraquo με το κεφάλι έψαξε

36 Χοφσταντφερ Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993 Στανισλάβ Λεμ κεφ 6 Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ 117

35

στον αρχαίο τόμο για να βρει τις συντεταγμένες της πριγκίπισσας μετέφερε

την ίδια κι ολόκληρο το Μεσαίωνα σε διάτρητα δελτία κατέγραψε το

πρόγραμμα κατέβασε το διακόπτη σήκωσε το καπάκι του Μάυρου

Κιβώτιου

laquoΣκύψε να δειςraquo

Ο βασιλιάς έσκυψε κοίταξε και είδε ναι τον μεσαίωνα τέλεια

προσομοιωμένο εντελώς ψηφιακό και μη γραμμικό και να η Δανδηλία το

Παγοδάσος το παλάτι με τον Ηλιόπυργο το Ορνιθοτροφείο-Που-

Χλιμίντριζε ο Θησαυρός με τα Εκατό Μάτια Και να η ίδια η Ανείπωτη που

περπατούσε αργά στοχαστικά στην προσομοίωση του κήπου της και τα

κυκλώματά της λαμπύριζαν κόκκινα και χρυσαφιά καθώς έκοβε

προσομοιωμένα λουλούδια και υπό τον ήχο προσομοιώσεις τραγουδιών Ο

Φερμουάριος ανίκανος να περιορίσει περισσότερο τις ορμές του πήδηξε στο

Μάυρο Κουτί και ξετρελαμένος όπως ήταν προσπάθησε να μπει στον

κομπιουτερικό εκείνο κόσμο Ο πατριάρχης όμως γρήγορα έσβησε το ρεύμα

έδωσε μία σπρωξιά στον Βασιλιά και τον γκρέμισε στη γη και είπε

laquoΤρελέ Θέλεις να επιχειρήσεις το ακατόρθωτο Γιατί κανένα πλάσμα

φτιαγμένο από ύλη δεν μπορεί να μπει σ` ένα σύστημα που δεν είναι τίποτα

άλλο παρά η ροή και ο στρόβιλος αλφαριθμητικών στοιχείων ασυνεχών

συνδυασμών ακέραιων αριθμών το αφηρημένο υλικό από το οποίο είναι

φτιαγμένα τα ψηφίαraquo

laquoΜα εγώ θέλω θέλωraquo έσκουξε ο Φερμουάριος εκτός εαυτού και χτύπησε

το κεφάλι του στο Μαύρο Κουτί τόσο δυνατά που έκανε αυλάκιά στο

μέταλλο

Η επιθυμία του βασιλιά Φερμουάριου δεν μας είναι και τόσο ξένη οι ψηφιακοί

κόσμοι από την αρχή της δημιουργίας τους μας υποσχέθηκαν έναν κόσμο που μέχρι

τώρα τον βλέπαμε σε άλλα μέσα όπως το σινεμά αλλά μόνο από τις καρέκλες μας

Το ενδεχόμενο να μπορούμε να δράσουμε σε αυτούς τους χώρους εξάπτει την

φαντασία μας για εμπειρίες δίχως φυσικά όρια και φόβους επιβίωσης που αφορούν τη

σωματική μας ακεραιότητα

36

Τι γίνεται όμως με το αντάλλαγμα που πρέπει να καταβάλουμε για να βιώσουμε

αυτούς τους κόσμους

laquoΑν είναι τόσο αναλλοίωτος ο πόθος σου τότε υπάρχει ένας τρόπος με τον

οποίο μπορώ να σε συνδέσω με την πριγκίπισσα Ανείπωτη αλλά πρώτα θα

πρέπει να αποχωριστείς την παρούσα μορφή σου γιατί θα σου πάρω τις

συντεταγμένες σου και θα σε κάνω πρόγραμμα άτομο προς άτομο και θα

τοποθετήσω την προσομοίωσή σου σ` αυτόν τον μεσαιωνικά πλασμένο

κόσμο τον πληροφοριακό και αναπαραστατικό και εκεί θα μείνει

αντέχοντας όσο τα ηλεκτρόνια τρέχουν μέσα σ` αυτά τα σύρματα και πηδούν

από κάθοδο σε άνοδο Εσύ όμως όπως στέκεσαι τώρα μπροστά μου θα

εκμηδενιστείς έτσι ώστε η μόνη σου ύπαρξη θα είναι με τη μορφή δεδομένων

πεδίων και δυναμικών στατιστική ευρετική και απόλυτα ψηφιακήraquo

Εδώ εγείρεται το θέμα της ατομικής ταυτότητας Όταν κάνουμε ταξίδια σε αυτούς

τους κόσμους παραμένουμε οι ίδιοι Το θέμα είναι περίπλοκο γιατί σε αυτόν τον

δυϊσμό του σώματος και νου η ατομική ταυτότητα παύει να ανήκει και στα δύο

ισότιμα

laquoΑυτό είναι πολύ δύσκολο να το πιστέψει κανείςraquo είπε ο Φερμουάριος laquoπώς

θα ξέρω πως δημιούργησες τη δική μου προσομοίωση και όχι κανενός

αλλουνούraquo

Ο πατριάρχης προσπάθησε να δείξει στον μπερδεμένο βασιλιά ότι πράγματι

θα ήταν αυτός και όχι κάποιος άλλος Αλλά και πάλι ο βασιλιάς είχε

αμφιβολίες

laquoΝαι ναι καταλαβαίνωraquo είπε ο βασιλιάς laquoΚαι πάλι όμως είναι μονάχα το

πανομοιότυπο μου και όχι εγώ ο ίδιος αφού εγώ είμαι εδώ και δεν είμαι μέσα

στο Κιβώτιοraquo

laquoΌταν σε δω κλειδομανταλωμένο στην αγκαλιά της αγαπημένης σουraquo του

είπε ο πατριάρχης laquoθα φροντίσω να μην υπάρχεις εις διπλούν ένας εδώ κι

ένας εκεί μέσα στο Κιβώτιο Θα μεταχειριστώ μια μέθοδο παλιά μεν και

37

πρωτόγονη αλάνθαστη όμως γι` αυτό σκύψε λιγάκι αν έχεις την

καλοσύνηhellipraquo

Στην πραγματικότητα εάν συνέβαινε αυτό σε όλους μας και χάναμε την

σωματική μας υπόσταση τότε όλοι η δυτική φιλοσοφία και θρησκεία θα πανηγύριζε

για το κατόρθωμά της Το μιαρό σώμα που τόσο απεχθανόμαστε θα καταστρεφόταν

για πάντα και σύμφωνα με τον δυτικό πολιτισμό το πνεύμα επιτέλους θα

απαλλασσόταν από τα βάρη της ύλης

laquoΠρώτα δείξε μου άλλη μία φορά την Ανείπωτή σουraquo είπε ο βασιλιάς laquoΈτσι

για να σιγουρευτώhellipraquo

Ο σοφός ανασήκωσε το καπάκι του Μαύρου Κιβωτίου και του έδειξε την

Ανείπωτη Ο βασιλιάς την κοίταξε την ξανακοίταξε και τελικά είπε laquoΗ

περιγραφή του αρχαίου βιβλίου είναι πολύ υπερβολική Δεν είναι άσχημη

βέβαια αλλά ούτε κατ` ιδέαν τόσο ωραία όσο έλεγε το χρονικό Λοιπόν τώρα

σ` αφήνω γέρο σοφέhellipraquo

Και πήγε να φύγει

laquoΠου πάς θεότρελεraquo φώναξε ο πατριάρχης σφίγγοντας το σφυρί στα χέρια

του γιατί ο Βασιλιάς είχε φτάσει πια στην πόρτα

laquoΌπου να `ναι αλλά όχι μέσα στο Κιβώτιοraquo είπε ο Φερμουάριος και το

έβαλε στα πόδια

Γιατί ο βασιλιάς δεν έμεινε τελικά στην αγαπημένη του πριγκίπισσα αλλά το

έσκασε φοβισμένος και κατατρεγμένος

Ο Vilem Flusser στο κείμενο του laquoΗ ψηφιακή φαινομενικότηταraquo αναφέρει την

δυσπιστία ως την άμεση αντίδρασή μας απέναντι σε ότι είναι κατασκευασμένο από

τον άνθρωπο για να μιμείται

Εντούτοις στο ερώτημα περί της δυσπιστίας μας απέναντι σ`

αυτούς τους εναλλακτικούς κόσμους υπάρχει και ένα άλλο είδος

απάντησης Αυτή η απάντηση βασίζεται στο γεγονός ότι πρόκειται για

38

κόσμους που εμείς οι ίδιοι έχουμε σχεδιάσει και όχι για κάτι που μας έχει

παρασχεθεί όπως ο περιβάλλον κόσμος Οι εναλλακτικοί κόσμοι δεν είναι

κάτι το δεδομένο [Daten] αλλά κάτι το τεχνητά κατασκευασμένο [Fakten]

Η δυσπιστία μας προκύπτει από το ότι στέκουμε γενικότερα καχύποπτοι

απέναντι στην τέχνη και σε καθετί τεχνητό Η laquoτέχνηraquo είναι ωραία αλλά

μετατρέπεται σε ψεύδος αμέσως μόλις εξεταστεί υπό το φως της έννοιας

της laquoφαινομενικότηταςraquo37

Για τον Vilem Flusser ο πατριάρχης θα ήταν ένας laquoτεχνοκράτηςraquo ένας

laquoλειτουργός των μέσωνraquo και οι κόσμοι που κατασκευάζει σχεδιασμοί-προβολές

[Projekte] της κυρίαρχης ελίτ

Όμως αν ο πατριάρχης στην ιστορία με την Πριγκίπισσα Ανείπωτη ήταν θεός

και το Μαύρο Κιβώτιο δεν ήταν απλά ένα τέχνασμα που κατασκευάζει σχεδιασμούς-

προβολές αλλά μία θεϊκά δεδομένη [Daten] δημιουργία όπως ο παράδεισος τότε θα

δεχόταν ο Φερμουάριος να μετατραπεί σε ψηφία με τίμημα να χάσει την υλική του

υπόσταση και να μετατραπεί κι αυτός σε σχεδιασμό-προβολή

Συμπέρασμα

Η προσαρμογή του περιβάλλοντος στις ανάγκες μας είναι κατ` εξοχήν

μέθοδος που χρησιμοποιούμε για την επιβίωσή μας απέναντι στο μεγάλο μας

αντίπαλο που δεν είναι άλλος από την ίδια τη φύση Η εκτίμηση μας για τη φύση

υπήρξε μόνο δια μέσου της αναπαράστασής της Η προσομοίωση μιας ασφαλούς και

ελεγχόμενης φύσης ταυτίστηκε με την έννοια του κήπου Η βιβλική Εδέμ είναι ο

κήπος που δεν κρύβει τίποτα απειλητικό για τον Αδάμ και την Εύα μιας και όλα είναι

κατασκευασμένα σε απόλυτη αρμονία

Τα χωριά και έπειτα οι πόλεις που κάποτε κατασκευάστηκαν για να

προστατέψουν τον άνθρωπο από την αγριότητα της φύσης τώρα έγιναν και αυτά

χαοτικά και απειλητικά Όσο μεγαλώνουν οι πόλεις τόσο αυξάνονται οι κήποι

37 Vilem Flusser laquo Η ψηφιακή φαινομενικότηταraquo στον τόμο Digitaler Schein Aumlsthetik der elektronischen Medien (Επιμ) Florian Rotzer Suhrkamp Frankfurt am Main 1991 μτφρ Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης σελ 2

39

φτάνοντας στις μέρες μας να χάσουν τον ιδιωτικό τους χαρακτήρα και να

μετατραπούν σε δημόσια πάρκα

Το πάρκο στα Ιλίσια είναι ένα πράσινο ξέφωτο που δεν προσομοιώνει μόνο

μία φύση αλλά και άλλες εμπειρίες όπως την ιστορία του De Miranda διαμέσου της

προτομής του που κοσμεί το πάρκο Αλλά είμαστε εμείς σε θέση να κατανοήσουμε

μνημεία που ενώ παραδοσιακά αφορούν πρόσωπα και ιστορίες της εθνικής μας

συνείδησης παρουσιάζουν και ήρωες εξωτικών χωρών

Είναι τα σώματα μας `κατασκευασμένα` για να μπορούν να αντιδρούν σε

αυτές τις προσομοιωμένες εμπειρίες

Είμαστε σε θέση να βιώσουμε αυτή την πράσινη λωρίδα ως φύση και τις

παράλληλες πραγματικότητες που μας προσφέρει

Φαίνεται σαν να έχουμε χάσει την σωματική και νοητική ικανότητα επιβίωσης

στην φύση θέλουμε να βιώσουμε την εμπειρία της αλλά μόνο με την χρήση ενός

ενδιάμεσου που θα μας παρέχει κάποια ασφάλεια

Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της

κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι

η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με

επίδοξους σπεσιαλίστες της επιβίωσης στην αγρία φύση να επιδιώκουν να μας

δείξουν τρόπους και τεχνικές που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για να

παραμείνουμε ζωντανοί στην απίθανη περίπτωση που βρεθούμε εγκαταλελειμμένοι

και αβοήθητοι στις αντίξοες συνθήκες που μας προσφέρει η φύση (Στο `Man Vs

Wild` προταγονιστή ο Bear Grylls που είναι εξοικειωμένος στις ακραίες καταστάσεις

Σαν ένας από τους νεότερους που έχουν αναρριχηθεί στο Έβερεστ και ένας από τους

λιγοστούς που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς την εξαντλητική εκπαίδευση για

λογαριασμό της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων)38 Έτσι αυτοί οι πρωταγωνιστές

38 httpdscdiscoverycomvideosman-vs-wild-scary-survival-moments

-Παρόμιας θεματικής τηλεοπτικές εκπομπές είναι οι Out of the Wild The Alaska Experiment Life or Death Game Jungle Life or Death Game Lost at Sea Everest Razors Edge κλπ

40

τρέφοντε με σκουλήκια φτιάχνοντας καταφύγια από κλαδιά αψηφώντας χαμηλές ή

υψηλές θερμοκρασίες με το παγκόσμιο τηλεοπτικό κοινό να παρακολουθεί με αγωνία

τις περιπέτειες τους βιώνοντας διαμέσου αυτών την περιπέτεια και την αγωνία αλλά

πάντα μέσα από την ασφάλεια του σαλονιού τους

Η χρήση του `μέσου` για την κυριαρχία απέναντι στην φύση από την αρχή της

ύπαρξής μας και στην συνέχεια για την οργάνωση και την επικοινωνία των κοινωνιών

μας έπαιξε μεγάλο ρόλο στην εικόνα που έχουμε σήμερα για τον κόσμο Αυτοί οι

σπεσιαλίστες της επιβίωσης είναι το `μέσο` για να βιώσουμε την άγρια φύση που

τόσο φοβόμαστε αλλά και που τόσο μας ελκύει

Το πάρκο στα Ιλίσια έχει σαν στόχο να παίξει κι αυτό τον ρόλο του `μέσου`

που θα μας ενώσει με την φύση αλλά δεν τα καταφέρνει ούτε στο ελάχιστο σε σχέση

με αυτά τα show της τηλεόρασης Αυτό φαίνεται από την επισκεψιμότητα του πάρκου

που είναι από ελάχιστη έως μηδενική Μήπως με τη σειρά του το πάρκο όπως και η

άγρια φύση χρειάζεται ένα μέσο που να μας επιτρέπει μία μεγαλύτερη

αλληλεπίδραση άρα μία πιο βιωματική εμπειρία

Παροχέας διάδρασης πάρκων

Ο `παροχέας διάδρασης πάρκων` είναι μία διαδραστική μηχανή που επιτρέπει στον

χρήστη της να βιώσει τις χαρές που μπορεί να του προσφέρει ένα πάρκο και ακόμη

περισσότερα Η ψηφιακή προσομοίωση υψηλού επιπέδου του πάρκου στα Ιλίσια με

όλες τις λεπτομέρειες αλλά και τα στοιχεία που το απαρτίζουν (σιντριβάνι προτομή

όλα τα είδη φυτών κλπ) προσφέρει την απόλυτη εμπειρία μίας βόλτας στο πάρκο

Ταυτόχρονα το μηχανικό του μέρος παρέχει μία ολοκληρωμένη σωματική εμπειρία

με κίνηση όλου του σώματος προς όλες τις κατευθύνσεις για μία βόλτα που θα μείνει

αξέχαστη για σας την οικογένεια αλλά και το κατοικίδιο σας

41

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture

Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection

Washington DC 2002

2 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990

3 Emily Brady Aesthetics of the natural environment Εκδόσεις

Edinburgh Edinburgh University Press 2003

4 Francisco de Miranda

httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

5 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο

Μετάφραση Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος

Δασκαλοθανάσης Εκδόσεις Ποταμός 2005

6 Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance

Gardens

httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

7 Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-

Jacques_Rousseau

8 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain

NAi Publishers 2001

9 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις

Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC

1999

10 Paul Skinner Embodied Interaction Iollie therefore I exist b-DAT

University of Plymouth 2006

11 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία Μετάφραση

Μυλωνάκη Ευγενία Εκδόσεις Εκκρεμές 2003

12 Vilem Flusser Η ψηφιακή φαινομενικότητασυμπεριλαμβάνεται στο

συλλογικό τόμο (Επιμ) Florian Rotzer Digitaler Schein Aumlsthetik

der elektronischen Medien Suhrkamp Frankfurt am Main 1991

Μετάφραση Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης

Βερσαλλίες httpelwikipediaorgwikiβρσαλλίες_(παλάτι)

42

13 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής

Μετάφραση Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998

14 Μισέλ Ουελμπέκ Τα στοιχειώδη σωματίδια Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον

της Εστίας Μετάφραση Αλέξης Εμμανουήλ 2007Χοφσταντφερ

Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και

στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου

Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993

  • Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ34
  • Συμπέρασμα σελ38
  • Συμπέρασμα
  • Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με επίδοξους σπεσιαλίστε
    • Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990
      • Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm
      • Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau
Page 18: Μάκης Κυριακόπουλος διπλωματικη εργασία

18

Υπήρχαν καιροί που ο σχεδιασμός των κήπων [gartnerische Gestaltung]

και των τοπίων εξυπηρετούσαν καθαρά αισθητικούς λόγουςhellip το τοπίο

συνεχώς επικεντρωνόταν στους κανόνες της μόδας [Wurde bewuΒt um

modischer Regeln willen gezwungen] Στις περισσότερες περιπτώσεις η

οποιαδήποτε χρησιμότητα [Gebrauch] αποκλειόταν Μία τεχνητή

διακόσμηση που δεν είχε σκοπό να δημιουργήσει την εικόνα του φυσικού

τοπίου ούτε καν να έρθει σε αντιπαράθεση με αυτό Οι κήποι και τα πάρκα

ευγενείας της αναγέννησης είναι καλά παραδείγματα αυτής της

νοοτροπίας Είναι αλήθεια ότι στον αγγλικό κήπο η υποδούλωση [Pressung]

της φυσικής ανάπτυξης στην κατασκευαστική φόρμα είναι λιγότερη αλλά

η κατασκευή παραμένει Το ειδυλλιακό του άγριου τοπίου είναι σκόπιμο ndash

και όχι αυθεντικό- και η ιδέα του σχεδιασμού του αφορά το

κατασκευαστικό πλάνο [Bauplan] του κηπουρού [gartnerische]hellip Στην

πραγματικότητα ο αγγλικός κήπος είναι η διακόσμηση της άρχουσας τάξης

[standisch bedingt] 22

Θεματικά Πάρκα

Στις μέρες μας οι δημόσιοι κήποι και τα πάρκα έχουν μετατραπεί σε θεματικές

ατραξιόν Το Λας Βέγκας είναι ίσως το μεγαλύτερο παράδειγμα αυτών των θεματικών

πάρκων και προτείνεται ως πόλη-φαινόμενο Όχι μόνο επειδή για τους Αμερικανούς

και ξένους επισκέπτες είναι η απόλυτη laquoπαιδική χαράraquo αλλά και γιατί οι στατιστικές

του είναι εντυπωσιακότατες στις αρχές του 20ού αιώνα δεν υπήρχε καν Στις αρχές

του 21ου ήταν ήδη το σπίτι ενός εκατομμυρίου ανθρώπων ενώ οι στατιστικές

έδειχναν ότι ο πληθυσμός αυξάνεται με τέτοια ταχύτητα που κάθε μήνα χρειάζεται να

κατασκευαστεί ένα καινούργιο σχολείο

Επιπλέον το Λας Βέγκας είναι ίσως η μοναδική πόλη στον κόσμο που ιεραρχεί

τις ανάγκες των τουριστών - επισκεπτών πολύ ψηλότερα από αυτές των κατοίκων του

Δεν υπάρχουν κρυμμένες γειτονιές που μπορείτε να περπατήσετε για να πιάσετε τον

laquoπαλμόraquo της πόλης Τίποτα δεν έχει laquoαλλοιωθείraquo από τον τουρισμό γιατί το Λας

Βέγκας κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους τουρίστες

22 Βλ Michel Conan Prespectives on Garden Historie σελ164

19

Η προσγείωση στο αεροδρόμιο του Βέγκας μόλις έχει δύσει ο ήλιος

είναι μια εικόνα που μένει για πάντα στη μνήμη του επισκέπτη Τα

αναρίθμητα φώτα δημιουργούν ένα Χολιγουντιανό ονειρεμένο σκηνικό

Σημείο αναφοράς της πόλης είναι η περιοχή του Στριπ Ένας μεγάλος

δρόμος όπου δεξιά και αριστερά είναι χτισμένα τα ξενοδοχεία και τα

εμπορικά κέντρα

Μπορεί να χρειάστηκαν 20 ολόκληρα χρόνια για να κατασκευαστεί η

μεγάλη πυραμίδα της Γκίζας στην Αίγυπτο όμως στο Βέγκας δεν τους

πήρε πάνω από 18 μήνες για να φτιάξουν μια ακριβώς ίδια και μπροστά

της την πολύχρωμη Σφίγγα και να στεγάσουν μέσα το ξενοδοχείο

Luxor Θεωρείται ένα σύγχρονο αρχιτεκτονικό θαύμα για τη

δημιουργία του οποίου συνέβαλαν οι μεγαλύτεροι Αιγυπτιολόγοι Η

πόλη της Βενετίας σε μικρογραφία βρίσκεται στο εσωτερικό του

ξενοδοχείου Venetian που αποτελείται από δύο πύργους Στο πρώτο

όροφο υπάρχει ένα κανάλι με γόνδολες τις οποίες ενοικιάζουν οι

επισκέπτες τους για να κάνουν μια μικρή βόλτα υπό τις ιταλικές

μελωδίες που τραγουδά ο γονδολιέρης Την είσοδο του εντυπωσιακού

ξενοδοχείου Paris κοσμούν μια μικρογραφία του Πύργου του Άιφελ

της Αψίδας του θριάμβου η πρόσοψη του Λούβρου κά23

Ο τρόπος με τον όποιο η αγορά η οικονομία η παγκοσμιοποίηση ο

νεοφιλελευθερισμός και ο ύπερ-καπιταλισμός που απειλούν ή ακόμα και

καταστρέφουν την `αυθεντικότητα` του ιστορικού νοήματος των κήπων και των

πάρκων είναι ένα θέμα προς συζήτηση Αυτός ο τρόπος θέασης των πραγμάτων δεν

λαμβάνεται πολύ υπόψη κατά τη δημιουργία ή αναδημιουργία αυτών των `τόπων` Η

πιθανότητα αυτός ο τρόπος σκέψης για την κατασκευή δημόσιων χώρων να οφείλεται

στην `αγορά` παραλείπεται αυθαίρετα Φαίνεται ότι υπάρχει η απαίτηση για έναν

πολιτιστικό προσδιορισμό του `χώρου` από διάφορους οικονομικούς παράγοντες

Αυτή η απαίτηση οδηγεί συνεχώς στην συνειδητή παραγωγή `θεματικών πάρκωνrsquo

23 httptranskathimerinigr4dcgi_w_articles_taxworld_12_20092006_165039 Κείμενο Ηλέκτρα Σαμοΐλη

20

Τα σύνορα τον σύγχρονων πάρκων

Στα τέλη του 1980 μία μικρή μάχη ξέσπασε στο Tompkins

Square Park ένα μικρό πάρκο στο East Village της Νέας Υόρκης Το

μέρος είχε μετατραπεί σε στέκι για τους άστεγους τους αλκοολικούς

και τους ναρκομανείς Κάποια στιγμή η αστυνομία προσπάθησε να

επανακτήσει τον έλεγχο με το να κλείνει το πάρκο την νύχτα Η μάχη

του Tompkins Square είναι διάσημο παράδειγμα για την μάχη του

νοήματος του δημόσιου χώρου (Smith 1992) Είχε η παρέμβαση της

αστυνομίας ως πρόθεση πραγματικά να πολεμήσει την κατάληψη

αυτών των ομάδων Ή ήθελε να υποβαθμίσει την ίδια την έννοια του

δημόσιου χώρου Ο Smith παρουσιάζει εκείνα τα στοιχεία που

αποδεικνύουν ότι στην πραγματικότητα η προσπάθεια αφορούσε την

`εξημέρωση` της κουλτούρας του πάρκου που ταιριάζει απόλυτα με

την στρατηγική της βελτίωσης της γειτονιάς γύρω από το πάρκο με την

`εισβολή` νέων οικονομικά ευνοημένων group να καταλαμβάνουν

έναν χώρο που παραδοσιακά ανήκε σε οικονομικά ασθενέστερους24

Δηλαδή το ίδιο που συμβαίνει και στην περιοχή του Κεραμεικού στην Αθήνα

όπου τα τελευταία χρόνια υπάρχει έντονο ενδιαφέρον από πολιτικούς μηχανικούς και

κατασκευαστικές εταιρίες για ανέγερση πολυκαταστημάτων εμπορικών κέντρων και

πολυτελών κατοικιών

Σήμερα μπορούμε να προσεγγίσουμε και να αναλύσουμε την

περίπτωση του Tompkins Square με έναν άλλο τρόπο Στο πάρκο δόθηκε

ένας νέος τρόπος διαχείρισης Αυτό που γίνεται αμέσως ορατό είναι το

μεγάλο διαχωριστικό που χωρίζει το πάρκο σε υπό-χώρους (όπως και σε

άλλα πάρκα στο Μανχάταν) Τα πάντα φαίνονται διαφορετικά από την

στιγμή που η αστυνομία προσπάθησε να ελέγξει την κατάσταση

Διαφορετικά groups έχουν βρει το δικό τους κομμάτι σε αυτό το μικρό

πάρκο τις ζεστές μέρες οι άστεγοι καταλαμβάνουν τον μικρό χώρο στα

παγκάκια αυτοί που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα προτιμούν τις 24 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain NAi Publishers 2001 σελ 20

21

περιοχές με την άμμο οι έφηβοι παίζουν μπάσκετ στο κλειστό τερέν του

μπασκετμπολ τα παιδιά παίζουν στον παιδότοπο που περικυκλώνεται

από βαριές σιδερένιες μπάρες και οι αναρχικοί οι μικρές οικογένειες και

οι yappies ξεχωριστά ο καθένας συνυπάρχουν στα τμήματα του πάρκου

που έχουν γκαζόν Κάποιοι πιστεύουν ότι τα διαχωριστικά του πάρκου

είναι η απόδειξη της εγκατάλειψής του ως δημόσιου χώρου (Smith

1992) Αλλά μήπως συμβαίνει το αντίθετο Η αξία της περίπτωσης του

Tompkins Square έγκειται στο ότι λειτούργησε ως παράδειγμα μίας

μάλλον στενοκέφαλης και συντηρητικής προσέγγισης Πολλές `φυλές

των πόλεων` φαίνεται να έχουν καταλάβει τον χώρο του πάρκου

επιδεικνύοντας όλες τις αποχρώσεις του East Village μέσα σε ένα μικρό

πάρκο Τα διαχωριστικά μετατρέπονται σε σύμβολα της τάξης

οριοθετούν χωρίς να απομονώνουν ή να αποκλείουν Το Tompkins

Square Park λειτουργεί σαν μία σκηνή όπου ανά πάσα στιγμή γίνεσαι

το θέαμα και ο θεατής και αυτό σε κάνει λειτουργικό μέλος του

δημόσιου χώρου25

Τα διαχωριστικά σχεδόν από την αρχή του 20ου αιώνα χρησιμοποιούνται στα

πάρκα Μεταφορικά τα αντιλαμβανόμαστε σαν `κορνίζες` αλλά στην

πραγματικότητα λειτουργούν περισσότερο ως σύμβολα οριοθέτησης Τα πάρκα είναι

οι δημόσιοι κήποι των πόλεων και εξορισμού οι κήποι αφορούν κλειστούς χώρους

Επίσης ένα διαχωριστικό ορίζει έναν χώρο Εάν αυτός ο χώρος είναι

προσδιορισμένος ως δημόσιος τότε εμείς καταλαβαίνουμε ότι αυτός ο χώρος είναι

ιδιαίτερος με προσδιορισμένη χρήση που τον ξεχωρίζει από τους άλλους δημόσιους

χώρους και απαιτεί από εμάς την ανάλογη συμπεριφορά σε σχέση με τους ισχύοντες

κανόνες

Αυτή η οπτική επάνω στον προσδιορισμό των δημόσιων χώρων προσφέρει

έναν άλλο τρόπο σκέψης επάνω στις μέχρι τώρα πιο διαδεδομένες αρχές του ντιζάιν

των πάρκων Αυτή η συμβολική σημασία του φράχτη συχνά έρχεται σε αντιπαράθεση

με την αρχή του ρευστού και ανοιχτού ουδέτερου και πολυσυλλεκτικού χώρου που

έχει την αναφορά του στην μοντέρνα `αστικοποίηση` Η αντικατάσταση των πάρκων

με κοινόχρηστους `πράσινους` χώρους θολώνει την ιδέα της προσβασιμότητας και

25 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 21

22

της χρήσης των δημόσιων χώρων Αυτός ο τρόπος σχεδιασμού των δημόσιων χώρων

έχει τις αναφορές του στο μοντέρνο κίνημα Παρόλα αυτά πολλά από τα σύγχρονα

σχέδια για πάρκα και κήπους έχουν ως αναφορά τους τον ρευστό και ανοιχτό χώρο

Η ιδέα του `διαχωριστικού για μεγαλύτερη προσβασιμότητα` παρουσιάζει ένα

εναλλακτικό σχέδιο στρατηγικής για τον σχεδιασμό των δημόσιων χώρων

Ο καλά σχεδιασμένος τρόπος διασύνδεσης και χωρικότητας προωθούν την

δημόσια προσβασιμότητα και ανταλλαγή αλλά κανείς δεν μπορεί να περιμένει μία

καθολική λύση από ένα τέτοιο τρόπο σχεδίασης Τέτοιου τύπου στρατηγικές

σχεδίασης είναι θεμελιώδεις και μπορούν να έχουν μία `υποστηρικτική πολιτική` η

εξασφάλιση της ασφάλειας είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας

Όχι πολύ μακριά από το Tompkins Square Park βρίσκεται η

πόλη Stuyvesant Στην τυπολογία της κατασκευής της βρίσκουμε το

πλάνο σχεδιασμού του Le Corbusier Για πολλούς ανθρώπους αυτός ο

μοντερνιστικός τρόπος σχεδίασης μίας μικρής σε κλίμακα πόλης

καταστρέφει την ποικιλομορφία της Τεράστιες κτιριακές

εγκαταστάσεις ομογενοποιημένες και με περιορισμένες λειτουργίες

εμφανίζονται σε όλη την Ευρώπη και την βόρεια Αμερική μετά τον

δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Τώρα πια είναι γνωστές ως `πολύ-

προβληματικά` projects και αυτό βέβαια αν δεν έχουν ήδη ανατιναχτεί

ή κατεδαφιστεί Παρόλα αυτά όποιος τολμήσει να μπει σε αυτές τις

κτιριακές εγκαταστάσεις μένει έκπληκτος από το `σαν-πάρκο` καλά

διατηρημένο και καλά διαχειριζόμενο χώρο σαν όαση που προσωρινά

κλείνει έξω την χαοτική αστική ζωή Τέτοιου είδους κτιριακές

εγκαταστάσεις μάς δείχνουν ότι η σωστή διαχείριση του δημόσιου

χώρου μπορεί να δημιουργήσει περιβάλλοντα στα οποία κανείς δεν

εξαιρείται αλλά αντίθετα είναι ευπρόσδεκτος26

Η ιδέα της `χρήσης του διαχωριστικού για την διευκόλυνση της κοινής

πρόσβασης` ανεγείρει το πιο γενικό ερώτημα του νοήματος του διαχωριστικού και

των νέων ηλεκτρονικών συστημάτων ασφαλείας Τα περιστρεφόμενα κάγκελα

ασφαλείας στους σταθμούς του μετρό και οι ηλεκτρονικές πύλες ασφαλείας των

αεροδρομίων των καταστημάτων και τώρα σε πολλές βιβλιοθήκες και αρκετά

26 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 23

23

σχολεία κυρίως στην Αμερική είναι πλέον κοινό στοιχείο του αστικού τοπίου (μαζί με

τις ευρέως διαδεδομένες κλειστού κυκλώματος βιντεοκάμερες) εκφράζοντας έτσι ένα

ελεγχόμενο περιβάλλον μέσω της τεχνολογίας Με ευκολία μπαίνουμε στην

διαδικασία να δούμε αυτές τις μεθόδους στον δημόσιο χώρο ως περιοριστικές για την

ελευθερία μας Αλλά πότε και ποιους ενοχλούν αυτοί οι περιορισμοί Οι ηλεκτρονικές

πύλες των αεροδρομίων μάλλον έχουν μία κατευναστική ιδιότητα ο αποκλεισμός της

παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς διατηρεί την πίστη μας για την ασφάλεια της πτήσης

Οι ηλεκτρονικές πύλες των αεροδρομίων δείχνουν ότι αυτές η εταιρίες στις οποίες

στηριζόμαστε κάνουν τα πάντα για να μας εξασφαλίσουν το αίσθημα της ασφάλειας

Σημαντικό στοιχείο είναι το γεγονός ότι οι κάμερες παρακολούθησης με

ανιχνευτές μετάλλων στα αεροδρόμια στα καταστήματα κλπ είναι σε μεγάλο βαθμό

αντικειμενικές Ο αποκλεισμός δεν βασίζεται στα χαρακτηριστικά ή στο ντύσιμο

αλλά στην παρουσία μετάλλου Αυτό που μετράει είναι η κατοχή κάποιου μεταλλικού

αντικειμένου που θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή για το κοινό που συνωστίζεται

στα αεροδρόμια ή για την κλοπή αγαθών από τα καταστήματα

Σε αυτές τις περιπτώσεις η τεχνολογία στην πραγματικότητα είναι ένα συν

για την δημιουργία δημόσιων χώρων Εν μέρει τα διαχωριστικά αναλαμβάνουν την

ευθύνη για τα άτομα με ροπή προς την παραβατικότητα (Latour 1986)27 να πληρώσω

το εισιτήριο του Μετρό Να κλέψω αυτό το βιβλίο Τα συστήματα ασφαλείας όχι

μόνο μας σώζουν από τέτοια ηθικά διλήμματα αλλά μπορούν να κάνουν έναν χώρο

πιο δημόσιο μία βιβλιοθήκη που μπορείς να έχεις πρόσβαση μόνο με πάσο ή κάρτα

μέλους παραμένει ένα αποκλεισμένο μέρος και δεν λειτουργεί ως δημόσιος χώρος

Μία βιβλιοθήκη που μόνο ελέγχει εάν το βιβλίο νομίμως έχει δανειστεί έχει την

δυνατότητα να εξελιχθεί σε δημόσιο χώρο

Η βιβλιοθήκη του Rotterdam είναι ένα παράδειγμα του πώς μπορεί μία

βιβλιοθήκη να αναπτυχθεί σε δημόσιο χώρο Αυτή η βιβλιοθήκη είναι

ανοιχτή σε όλους Υπάρχει έλεγχος μόνο κατά την έξοδο όπου και

χρησιμοποιείται σύστημα ασφαλείας Το κοινό αποτελείται από άτομα

διαφορετικών ομάδων και κάνει μαζικά χρήση της βιβλιοθήκης Αυτή η

ποικιλότητα των ανθρώπων ο καθένας από αυτούς με τον δικό του τρόπο

κάνει χρήση της βιβλιοθήκης στην αίθουσα των περιοδικών μαζεύονται

27 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 23

24

κυρίως άνδρες ξένης εθνικότητας για να διαβάσουν εφημερίδες άλλων

χωρών νεαροί που σερφάρουν στο internet άνθρωποι που παίζουν σκάκι

στα ειδικά τραπέζια για σκάκι φοιτητές που μελετούν στα πιο

απομονωμένα σημεία της βιβλιοθήκης κλπ Και όλα αυτά σε έναν χώρο που

θυμίζει εμπορικό κέντρο28

Ο Δήμος Ζωγράφου

Ο δήμος Ζωγράφου έκτασης 9000 στρεμμάτων και με 75000 περίπου

κατοίκους υπάγεται σήμερα στο γενικότερο πολεοδομικό συγκρότημα των

Αθηνών και εντάσσεται γεωγραφικά στα ανατολικά προάστια της

πρωτεύουσας Λόγω της εγγύτητάς του με το κέντρο παρουσιάζει παρόμοια

χαρακτηριστικά δόμησης Παρά ταύτα είναι περιοχή πλούσια σε πράσινο που

συγκεντρώνεται κυρίως στους πρόποδες του Υμηττού Ο Δήμος απέκτησε

αξία λόγω της οικοδόμησης της Πανεπιστημιούπολης και της

Πολυτεχνειούπολης με αποτέλεσμα να παρουσιάζει υψηλές τιμές στα

ενοικιαζόμενα διαμερίσματα

Η περιοχή παλιά ήταν δασικό και καλλιεργήσιμο έδαφος με πλούσια

βλάστηση καλλιέργειες δάσος και αλσάκια Στα μέσα του 20ού αιώνα με

την πολεοδόμηση της Αθήνας αναπτύχθηκε η περιοχή Τα δάση της περιοχής

κυρίως με πεύκα βρίσκονται στο νότο νοτιοανατολικό και ανατολικό μέρος

Το 1902 ο Ιωάννης Ζωγράφος βουλευτής στο κόμμα του Θεόδωρου

Δηλιγιάννης αγόρασε μια μεγάλη έκταση από τη χήρα Βουρνάζου και στη

συνέχεια τη ρυμοτόμησε σε οικόπεδα τα οποία πουλούσε με δόσεις 112 δρχ

το μήνα Τα πρώτα σπίτια άρχισαν να κτίζονται στα κτήματα του

laquoΖωγράφουraquo το 1919 Δέκα χρόνια μετά αριθμούσαν 100 Από εκείνους τους

πρώτους οικιστές φτιάχτηκε και ο πρώτος ξύλινος ναΐσκος προς τιμή του

Αγίου Θεράποντα που σήμερα είναι ο επιβλητικότερος στη περιοχή Η νότια

πλευρά του Ζωγράφου ήταν το άλλοτε ρέμα του Χουσεΐν μπεη στη βόρεια

28 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 24

25

πλευρά του οποίου είχε κτισθεί το θεραπευτήριο του Συγγρού Αυτό το ρέμα

καλύφθηκε στις αρχές του 1960 επί Βασιλέως Παύλου

Το 1929 η περιοχή Ζωγράφου έγινε κοινότητα με πρώτο πρόεδρο τον

γιο του Ιωάννη Ζωγράφου τον Σωτήριο Ζωγράφο Το 1947 η κοινότητα

Ζωγράφου ανακηρύχθηκε Δήμος στον οποίο περιλαμβάνονταν οι συνοικίες

Γουδή τα Άνω Ιλίσια (πρώην Καπόνια) τα Ιλίσια παρά την κοίτη του

ποταμού Ιλισού που ξεκίναγε από την Αγία Ελεούσα στη σημερινή συνοικία

της Πανεπιστημιούπολης29

Πάρκο στα Ιλίσια

Μια πράσινη γραμμή ακολουθεί την οδό Μιχαλακοπούλου στα Ιλίσια

ξεκινώντας από την οδό Ηριδανού που διακόπτεται από την οδό Αλκάνος για να

σταματήσει στο ύψος της οδού Αιγινήτου Δ

Αυτή η πράσινη γραμμή φαίνεται να δημιουργήθηκε από τη μία για να

καλύψει την ανάγκη της πόλης για πράσινο κι από την άλλη για να λειτουργήσει σαν

δημόσιο πάρκο Αυτό μπορούμε εύκολα να το συμπεράνουμε από την έντονη και

πυκνή βλάστηση που υπάρχει στον χώρο αλλά και από τα παρελκόμενα αντικείμενα

που έχουν τοποθετηθεί προσπαθώντας να δηλώσουν τη χρηστική τους αξία ενώ

βρίσκονται ατάκτως ερριμμένα καθ όλο το μήκος και το πλάτος του πάρκου Τα

περισσότερα από αυτά τα αντικείμενα είναι αδύνατον να χρησιμοποιηθούν μιας και

βρίσκονται στα πιο δυσπρόσιτα και απίθανα σημεία του πάρκου Η προσβασιμότητα

στο μεγαλύτερο μέρος του είναι πολύ δύσκολη ενώ τον χειμώνα γίνεται δυσκολότερη

με την έλλειψη πλακόστρωσης Το πάρκο ξεκινάει σαν μία νησίδα που όσο ανεβαίνει

πλαταίνει για να καταλήξει στο κύριο κομμάτι της που βρίσκεται μεταξύ των δρόμων

Αλκμάνος και Αιγινήτου Αυτό το κομμάτι του πάρκου είναι αρκετά μεγάλο και

εξοπλισμένο με παγκάκια αγάλματα ένα σιντριβάνι και φυσικά πυκνή βλάστηση Η

επισκεψιμότητα του πάρκου είναι σχετικά περιορισμένη με λίγους ανθρώπους

κυρίως αυτούς που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα Το σιντριβάνι του πάρκου είναι

εξάγωνο αρκετά μεγάλο με έναν πίδακα στο κέντρο που φτάνει στην αποκορύφωση

29 httpelwikipediaorgwikiΖωγραφου

26

του τα 6 με 7 μέτρα ύψος ενώ περιστοιχίζεται από ένα δαχτυλίδι με μικρότερους

πίδακες

Τα γλυπτά του πάρκου χωρίζονται σε τρία ήδη 1) Μινιμαλιστικές γλυπτικές

κατασκευές μικρού μεγέθους που βρίσκονται διάσπαρτες κυρίως από την πλευρά της

οδού Αλκμάνος μέσα στα παρτέρια με τα λουλούδια και τα δέντρα (ο εντοπισμός

τους είναι μάλλον μια περιπέτεια λόγω της οργιώδους βλάστησης στην οποία θα

νόμιζε κανείς ότι δεν έχει επέμβει ανθρώπινο χέρι αλλά και των ίδιων τον γλυπτών

που από κατασκευής μοιάζουν περισσότερο με μικρά τσιμεντένια καθίσματα) 2)

Φορμαλιστικά γλυπτά με επαναλαμβανόμενα μοτίβα που μοιάζουν να είναι

κατασκευασμένα στα τέλη της δεκαετίας του lsquo70 με δομή που θυμίζει τοτέμ και

αναγνωρίσιμες παραστάσεις (μια κουκουβάγια φυτικά μοτίβα κλπ) τοποθετημένα κι

αυτά στα παρτέρια που βρίσκονται στην πλευρά της οδού Αλκμάνος με ελάχιστη

προσβασιμότητα και δυσκολία εντοπισμού τους 3) Μπρούτζινη προτομή μικρού

μεγέθους που βρίσκεται περίπου στο μέσο του τρίτου κατά σειρά μέρους του πάρκου

και είναι και αυτή κρυμμένη πίσω από δέντρα και θάμνους Η προτομή που

φιλοτέχνησε ο Louis Alberto Pantoja το 2000 έγινε προς τιμή του Francisco de

Miranda του επαναστάτη της Βενεζουέλας που γεννήθηκε στο Caracas 28 Μαρτίου

του 1750 και πέθανε στις φυλακές του El Arsenal de la Carraca Cadiz 14 Ιουλίου του

1816

Αυτή η προτομή εγείρει αρκετά ερωτήματα σε σχέση με τον τόπο που

βρίσκεται την λειτουργία που παρέχει αλλά και την ιστορία του απεικονιζόμενου

Η προτομή τοποθετήθηκε στο πάρκο το 2001 σε μία προσπάθεια του δήμου

Αθηναίων να γεμίσει όσο το δυνατόν περισσότερους δημόσιους χώρους με αγάλματα

και προτομές ενόψει των ολυμπιακών αγώνων της Αθήνας του 2004

Χαρακτηριστικά είναι τα άρθρα που δημοσιευτήκαν λίγα χρόνια αργότερα

Όσο για τον Δημήτρη Αβραμόπουλο φάνηκε η προτίμησή του

για τις προτομές με αποκορύφωμα τη δημιουργία του laquoΠάρκου

Ελλήνων Λογοτεχνώνraquo μπροστά από το Πνευματικό Κέντρο Πληθώρα

τέτοιων δωρεών αποδέχθηκε άκριτα ο δήμος Αθηναίων εκείνη την

περίοδο Έτσι εξηγείται και η παρουσία του αγάλματος του στρατηγού

Χοσέ Αρτίγας laquoελευθερωτή της Ουρουγουάηςraquo στη

Μιχαλακοπούλου Στα περισσότερα βάθρα υπήρχε και το όνομα του

27

τότε δημάρχου ακόμα και μέσα στο νόμισμα της στήλης της

laquoΔραχμήςraquo 7 - 0802200430

Η απουσία πολιτικής χαρακτήριζε την πολιτική του Δήμου

Αθηναίων για τα έργα τέχνης σε δημόσιους χώρους Οχι μόνο

πρόσφατα αλλά τουλάχιστον τα τελευταία 30 χρόνια Επί δημαρχίας

Αβραμόπουλου μια καλλιτεχνική επιτροπή που τώρα έχει καταργηθεί

δεχόταν τις προτάσεις για δωρεές έργων στην πλειονότητά τους

αμφιβόλου ποιότητας laquoΚάθε σύλλογος έκανε και μια δωρεά

προσπαθώντας με προτομές να τιμήσει τις προσωπικότητες που

συνδέθηκαν με τον τόπο τουraquo συνεχίζει ο Π Λουκάκος

Προς το παρόν ξεχάστε τα αυτά Η αποδοχή των δωρεών έχει

παγώσει και για το λόγο αυτό τους τελευταίους μήνες δεν έχει

τοποθετηθεί ούτε ένα καινούριο υπαίθριο γλυπτό στην Αθήνα -με

εξαίρεση το άγαλμα του Μεγάλου Αλέξανδρου έργο του Γιάννη

Παππά που ενδεχομένως να τοποθετηθεί απέναντι από το Ρεξ Εχουν

όμως παγώσει και οι διαγωνισμοί και οι αναθέσεις laquoΤο νομοθετικό

πλαίσιο απαγορεύει τις αναθέσεις έργων ακόμα και τον μεγαλύτερο

γλύπτη της Ελλάδας να έχουμε μπροστά μας Αναθεση μπορεί να γίνει

μόνο για ποσό έξι χιλιάδων ευρώ έτσι όμως δεν μπορούμε να μιλάμε

για κάποιο γλυπτό με αξιώσειςraquo διευκρινίζει ο Π Λουκάκος (7 -

08022004)31

Για τον μέσο Αθηναίο πολίτη που επισκέπτεται το πάρκο ο Francisco de

Miranda δεν σημαίνει απολύτως τίποτα και θα ήταν παράδοξο να περιμένουμε κάτι

τέτοιο Άρα γιατί επιλέχθηκε αυτός ο επαναστάτης της Βενεζουέλας για να

διακοσμήσει με την προτομή του έναν δημόσιο χώρο της Αθήνας Και εντέλει ποίος

είναι ο Francisco de Miranda

30 Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=3325212 31 Παρής Σπίνου Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=98141564

28

Francisco de Miranda32

Ο Sebastiaacuten Francisco de Miranda y Rodriacuteguez γνωστός περισσότερο ως

Francisco de Miranda συμμετείχε στην επανάσταση της Βενεζουέλας Παρόλο που τα

σχέδια του για την ανεξαρτησία των ισπανόφωνων αποικιών της Αμερικής απέτυχαν

θεωρήθηκε ως ο πρόδρομος του Simoacuten Boliacutevar που κατά τη διάρκεια του αμερικανό-

ισπανικού πολέμου απελευθέρωσε με επιτυχία μεγάλο μέρος της νοτίου Αμερικής Ο

Miranda έζησε μία ταραχώδη ζωή Ως ιδεαλιστής ανέπτυξε ένα πρωτοποριακό σχέδιο

για να ελευθερώσει και να ενοποιήσει την λατινική Αμερική αλλά οι φιλοδοξίες και

επιδιώξεις του για την ανεξαρτησία της νοτίου Αμερικής απέτυχαν το 1812 τον

παρέδωσαν στους εχθρούς του και μετά από τέσσερα χρόνια το 1816 πέθανε σε

ισπανική φυλακή Παρόλα αυτά δεκατέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο του το

μεγαλύτερο μέρος της ισπανόφωνης Αμερικής ήταν ελεύθερο

Ο Miranda γεννήθηκε μέσα σε μία μεγαλοαστική οικογένεια ο πατέρας του

Sebastian de Miranda Ravelo ήταν εύπορος έμπορος με καταγωγή από τις Κανάριες

Νήσους ενώ και η μάνα του Francisca Antonia Rodriacuteguez de Espinoza καταγόταν από

πλούσια οικογένεια της Βενεζουέλας Ο Miranda πήγε στα καλύτερα ιδιωτικά σχολεία

και στα ακριβότερα κολλέγια ενώ κατά την διάρκεια της φοίτησής του δεχόταν

ρατσιστικά πειράγματα για την καταγωγή του Έτσι δεν απολάμβανε τα οφέλη της

υψηλής κοινωνίας μιας και υπήρχε συνεχής αμφισβήτηση από την αριστοκρατία της

εποχής Σαν αποτέλεσμα αυτής της αποδοκιμασίας ο Miranda παρουσίαζε την εικόνα

του φαντασμένου με πομπώδεις αφηγήσεις και μυθεύματα

Γύρω στο 1771 ο Miranda αγόρασε το αξίωμα του καπετάνιου του ισπανικού

στόλου (όχι κάτι ασυνήθιστο για την εποχή) Ενώ υπηρετούσε ως καπετάνιος δίπλα

στον στρατηγό Juan Manuel de Cajigal y Monserrat (1739-1811) απέκτησε

ενδιαφέρον για τον αγώνα υπέρ της ανεξαρτησίας της ισπανόφωνης Αμερικής

Υπό τον Cajigal ο Miranda συμμετείχε στην μάχη της Pensacola το 1781

υπερασπιζόμενος την ισπανική κυριαρχία σε αυτό που ονομάζουμε σήμερα Florida

των ΗΠΑ Αυτή η συμμετοχή του τού χάρισε το αξίωμα του συνταγματάρχη

32 httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

29

Από το 1791 ο Miranda απέκτησε ενεργό ρόλο στην γαλλική επανάσταση Στο

Παρίσι ήταν φίλος με τον Girondiste Jacques Pierre Brissot και τον Jeacuterocircme Peacutetion de

Villeneuve και για σύντομο χρονικό διάστημα υπηρέτησε σαν στρατηγός στον

επαναστατικό στρατό που διοικούνταν από τον Charles Franccedilois Dumouriez Τον

Απρίλιο του 1793 ο Miranda συνελήφθη και κατηγορήθηκε για προδοσία Στη δίκη

όμως ήταν τόσο ήρεμος και πειθήνιος που κρίθηκε αθώος Παρόλα αυτά οι

κατηγορίες του Marat και των συντρόφων του δεν καταλάγιασαν Συνελήφθη ξανά

τον Ιούνιο του 1793 και φυλακίστηκε

Ο Miranda φαίνεται να επιβίωσε από έναν συνδυασμό ευνοϊκής τύχης και

πολιτικών συμφερόντων υπέρ του η επαναστατική κυβέρνηση απλά δεν μπορούσε να

συμφωνήσει για το τι έπρεπε να κάνει με αυτόν Παρέμεινε στις φυλακές του La Force

ακόμα και μετά από την πτώση του Robespierre τον Ιούλιο του 1794 ενώ

απελευθερώθηκε τον Ιανουάριο του επόμενου χρόνου Πεπεισμένος πλέον ότι η τροπή

που είχε πάρει η επανάσταση ήταν λάθος ξεκίνησε να συνωμοτεί με τους

αριστοκράτες εναντίον των επαναστατών και ταυτόχρονα τού έγινε πρόταση από

αυτούς να ηγηθεί του στρατού τους αλλά για άλλη μια φορά συνελήφθη και

εκδιώχθηκε από την χώρα

Η ζωή του ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τον αγώνα για ανεξαρτησία των

ισπανικών αποικιών στην Λατινική Αμερική Ο Miranda οραματιζόταν μία

ανεξάρτητη αυτοκρατορία η οποία να αποτελείται από όλες τις περιοχές που

βρίσκονταν υπό την κατοχή των ισπανών και των πορτογάλων και να απλώνεται από

τον ποταμό του Μισισιπή μέχρι το Cape Horn Αυτή η αυτοκρατορία θα ήταν υπό την

ηγεμονία μίας βασιλευόμενης οικογένειας που θα ονομαζόταν `Inca` προς τιμή του

ένδοξου ινδιάνικου λαού

Με την βοήθεια της μεγάλης Βρετανίας ο Miranda αποπειράθηκε να εισβάλει

στη Βενεζουέλα το 1806 Το ίδιο διάστημα η Βρετανία ήταν σε πόλεμο με την

Ισπανία και σύμμαχος του Ναπολέοντα Το 1793 ο Miranda πήγε στην Ουάσινγκτον

για να συναντήσει τον πρόεδρο Thomas Jefferson Η συνάντηση έγινε αλλά δεν

υπήρξε καμία ανάμιξη στα σχέδια του Miranda Έτσι άρχισε να οργανώνει κρυφά μία

εκστρατεία για την απελευθέρωση της Βενεζουέλας ναυλώνοντας ένα πλοίο που

ονόμασε Leander προς τιμήν του μεγαλύτερού του γιου

30

Στο Jacmel Haiti ο Miranda απέκτησε άλλα δύο πλοία το Bee και το

Bacchus μαζί με το πλήρωμά τους Στις 12 Μαρτίου στο Jacmel ο Miranda

ανάρτησε την πρώτη σημαία της Βενεζουέλας στο Leander την οποία και είχε

σχεδιάσει μόνος του Στις 28 Απριλίου ο μικρός αυτός στόλος κατελήφθη από τα

ισπανικά πολεμικά πλοία στις ακτές της Βενεζουέλας Μόνο το Leander κατάφερε να

αποδράσει Εξήντα άντρες αιχμαλωτίστηκαν και δικάστηκαν και δέκα από αυτούς

στάλθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα Το Leander με το πλήρωμά του

ανασυντάχθηκαν στα βρετανικά νησιά Barbados και Trinidad Στις 3 Αυγούστου η

εκστρατεία έφτασε στο La Vela de Coro καταλαμβάνοντας το φυλάκιο για πρώτη

φορά σηκώθηκε η σημαία της Βενεζουέλας στα χώματα της Πριν ξημερώσει το

επόμενο πρωινό η εκστρατεία κατέλαβε το Coro αλλά δεν δέχτηκε καμία βοήθεια

από τους κατοίκους της πόλης Υπό την απειλή της ήττας οι άνδρες υποχώρησαν

περιμένοντας ενισχύσεις Συνειδητοποιώντας ότι δεν μπορούσε να κρατήσει άλλο την

πόλη ο Miranda διέταξε τον στρατό του να σαλπάρει ενώ όλον τον επόμενο χρόνο

περίμενε στα νησιά της καραϊβικής για ενισχύσεις που δεν έφτασαν ποτέ Κατά την

επιστροφή του στην Βρετανία ο Miranda βρήκε μεγαλύτερη υποστήριξη από την

βρετανική κυβέρνηση Το 1808 συντάχθηκε και στάλθηκε μεγάλη στρατιωτική

δύναμη για να επιτεθεί στην Βενεζουέλα αλλά η εισβολή του Ναπολέοντα στην

Ισπανία ξαφνικά μετέτρεψε τους Ισπανούς σε σύμμαχους της Βρετανίας και έτσι

έληξε άδοξα και αυτή η προσπάθεια

Όταν τελικά η Βενεζουέλα απέκτησε την ανεξαρτησία της στις 19 Απριλίου

του 1810 στάλθηκε αντιπροσωπεία στην Βρετανία για την αναγνώριση του

νεοσύστατου κράτους Αυτή η αντιπροσωπεία έπεισε τον Miranda να γυρίσει στην

πατρίδα του και την ίδια χρονιά εκλέχθηκε ως αντιπρόσωπος του El Pao της επαρχίας

της Βαρκελώνης Στις 5 Ιουνίου του 1811 καθιερώθηκε επίσημα η τρίχρωμη σημαία

που ο Miranda είχε σχεδιάσει

Στα χρόνια που ακολούθησαν η τύχη του Miranda αλλά και του νεοσύστατου

κράτους δεν ήταν ευνοϊκή Ο στρατός των δημοκρατικών απέτυχε να κατακτήσει

περιοχές της Βενεζουέλας που παρέμεναν υπό το βασιλικό καθεστώς Επιπροσθέτως

η Βενεζουέλα χάνει την ισπανική αγορά και το κύριο εξαγόμενο προϊόν της το κακάο

Αυτό σήμανε την οικονομική κρίση που κυρίως έπληξε τις μεσαίες και χαμηλές

τάξεις χάνοντας τον ενθουσιασμό τους για την δημοκρατία Στης 4 Ιουλίου η

31

Βαρκελώνη τάχτηκε υπέρ του βασιλικού καθεστώτος Η γειτονική Cumanaacute

αποκόπηκε από το δημοκρατικό κέντρο και αρνήθηκε να αναγνωρίσει την

δικτατορική κυριαρχία του Miranda ως στρατιωτικού διοικητή Υπό αυτές τις

συνθήκες μία ισπανική φρεγάτα με διοικητή τον Domingo Monteverde κατάφερε

από μία μικρή ομάδα στρατιωτών που διέθετε να δημιουργήσει έναν μεγάλο στρατό

από οικειοθελείς κατοίκους που τον ακολούθησαν ως την Valencia αφήνοντας τον

Miranda να κατέχει μόνο ένα μικρό μέρος της κεντρικής Βενεζουέλας Στα μέσα

Ιουλίου ο Monteverde είχε καταλάβει την Valencia ενώ ο Miranda έβλεπε ότι η

κατάσταση είχε γίνει απελπιστική Άρχισε τις διαπραγματεύσεις με τον Monteverde

για παύση πυρός στις 25 Ιουλίου του 1812 Παρόλο που στη συμφωνία για παύση

πυρός υπήρχε πολιτική αμνηστία ο Miranda προσπάθησε να διαφύγει από το λιμάνι

του La Guaira με βρετανικό πλοίο Ο συνταγματάρχης των επαναστατών Boliacutevar

κατηγόρησε τον Miranda για προδοσία Έτσι ο Miranda συνελήφθη και παραδόθηκε

στον ισπανικό βασιλικό στρατό

Ο Miranda πέθανε σε κελί των φυλακών Cuatro Torres το 1816 ενώ η

υπόθεση του ακόμα εκκρεμούσε Η ταφή του έγινε σε μαζικό τάφο πράγμα που

καθιστούσε αδύνατη την αναγνώρισή του αφήνοντας άδειο τον τάφο του στο εθνικό

πάνθεον της Βενεζουέλας

Οι περιπέτειες του Miranda μας ταξιδεύουν σε έναν κόσμο πέρα από τον χώρο

και τον χρόνο που μπορεί να μας συναρπάσει με τον εξωτισμό του Η προτομή του

είναι μία ανθρώπινη κατασκευή ένας μηχανισμός που μπορεί να παρακινήσει

κάποιους περαστικούς να ασχοληθούν με τις περιπέτειες και τα κατορθώματά του

δημιουργώντας μία άλλη παράλληλη πραγματικότητα

Αλλά και το ίδιο το πάρκο λειτουργεί σαν μία άλλη παράλληλη

πραγματικότητα προσομοιώνοντας ένα `δεδομένο` φυσικό περιβάλλον ενώ στην

πραγματικότητα είναι μία κατασκευή Η αίσθηση ότι περπατάς στη φύση είναι

ψευδής και παρόλο που το συγκεκριμένο πάρκο με την έλλειψη συντήρησης έχει ένα

λόγο παραπάνω να δίνει αυτή την εντύπωση δεν παύει να είναι ένας

κατασκευασμένος κήπος μία μίμηση

Το πρόβλημα σε αυτούς τους χώρους ξεκίνα από την στιγμή που δεν μπορούν να

χρησιμοποιηθούν ως αυτό που προσομοιώνουν μέσα από μία πραγματική βιωμένη

32

εμπειρία Αντίθετα λειτουργούν σαν προβολή που μας αποσωματοποιεί παρέχοντάς

μας την ελάχιστη διάδραση

Σώμα

Από την στιγμή που γεννιόμαστε μέχρι την στιγμή που θα πεθάνουμε έχουμε

το σώμα μας Δεν μπορούμε να υπάρξουμε χωρίς αυτό έχουμε σάρκα που μπορεί να

τραυματιστεί έχουμε κόκαλα που μπορεί να σπάσουν Ότι αντιλαμβανόμαστε από

τον περιβάλλοντα χώρο προέρχεται από τις αισθήσεις μας δια μέσου του σώματος

μας Οι αισθήσεις μας δεν μπορούν να λειτουργήσουν αυτόνομα

Ο Drew Leder στο βιβλίο του Absent Body (1990) μιλάει για το σώμα και πώς

με αυτό αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο

Με έναν σημαντικό τρόπο το ζωντανό σώμα βοηθά στο να

δομηθεί ετούτος ο κόσμος σαν εμπειρία Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε

το νόημα και την φόρμα των πραγμάτων χωρίς την αναφορά των

σωματικών δυνάμεων δια μέσου των οποίων αντιλαμβανόμαστε (οι

αισθήσεις η κίνηση η γλώσσα οι επιθυμίες) Το ζωντανό σώμα δεν είναι

απλά άλλο ένα πράγμα στον κόσμο άλλα ένας τρόπος αυτός ο κόσμος να

υπάρχει33

Ο Drew Leder μιλάει για ένα σώμα που δρα ένα εμπειρικό σώμα Η

κατασκευή τόπων όπως το πάρκο της Μιχαλακοπούλου αφήνουν το σώμα χωρίς

δράση έξω από την εμπειρία του κόσμου Η αλληλεπίδρασή μας μέσω του σώματός

μας με τον κόσμο αφορά την διαδικασία μιας πρακτικής μάθησης του κόσμου Αν

πράγματι συμβαίνει αυτό γιατί κυρίως ο δυτικός κόσμος κατασκευάζει τόπους που

αποκλείουν την σωματοποιημένη εμπειρία όπως υλικής υπόστασης χώρους ή

ψηφιακούς τόπους που διαχωρίζουν και αποκλείουν το φυσικό σώμα

Κατά τη διάρκεια των σταυροφοριών τον 16ο αιώνα το σώμα

θεωρήθηκε αμαρτωλό και ασταθές λόγω της φθαρτότητάς του Έτσι

ξεκίνησε η `αναζήτηση της βεβαιότητα` (Quest for Certainty) σαν την οδό

33 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990 σελ

33

προς στην αλήθεια που είναι καθολική άχρονη και ανεξάρτητη από τις

ιδιοτροπίες του ανθρώπινου σώματος (Toumin 1990 cited in Shilling 2005

7)34

Τον 17ο αιώνα ο Καρτέσιος αναζητούσε αυτή τη βεβαιότητα Όταν ξύπνησε

από έναν εφιάλτη που βίωσε ως πραγματικό αισθάνθηκε ότι οι αισθήσεις του τον

εξαπάτησαν στο όνειρο Έτσι πείστηκε ότι ήταν πολύ λίγα αυτά για τα οποία

μπορούσε να ήταν βέβαιος γιατί τα πάντα ήταν μία θεϊκή απάτη

Είμαι πεπεισμένος ότι δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο ούτε

ουρανός ούτε γη ούτε πνεύμα ούτε σώμα Μήπως αυτό σημαίνει ότι κι

εγώ δεν υπάρχω Όχι εάν έχω πείσει τον εαυτό μου για κάτι (ή έχω

σκεφθεί το οτιδήποτε) τότε σίγουρα υπάρχω Αλλά υπάρχει κάποιος που

εξαπατά και που κατέχει ανώτερη δύναμη και επιδεξιότητα που

εξεπίτηδες και συνεχώς με εξαπατά Σε αυτή την περίπτωση

αναμφισβήτητα υπάρχω εάν με εξαπατά και τον αφήνω να με εξαπατά

όσο μπορεί τότε θα μου δείξει ότι δεν είμαι ένα τίποτα και έτσι θα

νομίζω ότι είμαι κάτι Οπότε αφού σκέφτηκα διεξοδικά το θέμα πρέπει

να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι αυτή η πρόταση είμαι άρα υπάρχω

είναι απαραιτήτως αληθής όταν τίθεται από μένα ή συλλαμβάνεται από

το μυαλό μου35

Στο τελευταίο μισό του 21ου αιώνα η εξέλιξη των ψηφιακών μέσων ανέπτυξε

αυτόν τον δυϊσμό του Καρτέσιου με την εμφάνιση της δυνητικής πραγματικότητας

Τα σώματά μας στον σύγχρονο ψηφιακό κόσμο είναι ακαθόριστα ενώ αναφέρονται

και ως `απόντα` Η ιδέα του απόντος σώματος ταυτίζεται με την θρησκεία και την

φιλοσοφία του δυτικού κόσμου όπου το πνεύμα μπορεί να υπάρξει διαχωρισμένο

από το σώμα Το σώμα μας στον ψηφιακό κόσμο φαίνεται να είναι απαρχαιωμένο και

να χρειάζεται τεχνολογικά ανεπτυγμένες προσθήκες που να το επεκτείνουν Αυτές οι

επεκτάσεις (VR γάντια VR κασκέτες κλπ) γίνονται μέρος της ενσώματης εμπειρίας

μας

34 Drew Leder The Absent Body όπ σελ 35 httpplatostanfordeduentriesdescartes-epistemology chapter4

34

Αυτές οι προσθήκες στο σώμα παραμένουν για τον καρτεσιανό δυϊσμό

αντικείμενα προσκολλημένα στο σώμα που και αυτό είναι αντικείμενο Η εμπειρία

δια μέσου των αντικειμένων ενεργοποιείται με τον νου Το μυαλό επιτυχώς

δραπετεύει από το σώμα και ταξιδεύει στον κόσμο ανεξάρτητα

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη36

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη είναι ένα διήγημα του συγγραφέα και φιλόσοφου

Στανισλάβ Λεμ Το διήγημα μιλάει για έναν βασιλιά και τον υπήκοό του ένα ρομπότ

που τον μεταφέρει σε ψηφιακά όνειρα προσομοιωμένες πραγματικότητες και

όμορφες πριγκίπισσες

Ο πόθος του βασιλιά Φερμουάριου να βρει την όμορφη πριγκίπισσα Ανείπωτη

τον οδήγησε σε μία καλύβα όπου κατοικούσε ένας άνθρωπος με πατριαρχικό

παρουσιαστικό

laquoΓυρεύεις την Ανείπωτη άθλιε κακομοίρη Και όμως ξέρεις πλήρως καλώς

ότι δεν έχει ζήσει καθόλου αυτά τα τελευταία πεντακόσια χρόνια και

επομένως ότι το πάθος σου είναι μάταιο και ασύμφορο Το μόνο που μπορώ

να κάνω για σένα είναι να σου επιτρέψω να τη δεις όχι βέβαια στην σάρκα

άλλα σ` ένα λογικά πληροφοριακό αντίγραφο ένα μοντέλο που είναι

ψηφιακό και όχι φυσικό στοχαστικό και όχι πλαστικό εργοδικό και λίαν

εξησφαλισμένα ερωτικό και όλα αυτά εις το Μαύρο Κιβώτιον που

κατασκεύασα τις ώρες της σχόλης μου με ότι πιο πρόχειρο βρήκα μπροστά

μουraquo

Η υπόσχεση του άνδρα ο βασιλιάς να δει την πριγκίπισσα σε αυτόν τον

προσομοιωμένο κόσμο είναι δελεαστική

laquoΑχ δείξε μου την δείξε μου την αμέσωςraquo φώναξε ο Φερμουάριος

ανατριχιάζοντας ολόκληρος Ο πατριάρχης έκανε laquoναιraquo με το κεφάλι έψαξε

36 Χοφσταντφερ Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993 Στανισλάβ Λεμ κεφ 6 Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ 117

35

στον αρχαίο τόμο για να βρει τις συντεταγμένες της πριγκίπισσας μετέφερε

την ίδια κι ολόκληρο το Μεσαίωνα σε διάτρητα δελτία κατέγραψε το

πρόγραμμα κατέβασε το διακόπτη σήκωσε το καπάκι του Μάυρου

Κιβώτιου

laquoΣκύψε να δειςraquo

Ο βασιλιάς έσκυψε κοίταξε και είδε ναι τον μεσαίωνα τέλεια

προσομοιωμένο εντελώς ψηφιακό και μη γραμμικό και να η Δανδηλία το

Παγοδάσος το παλάτι με τον Ηλιόπυργο το Ορνιθοτροφείο-Που-

Χλιμίντριζε ο Θησαυρός με τα Εκατό Μάτια Και να η ίδια η Ανείπωτη που

περπατούσε αργά στοχαστικά στην προσομοίωση του κήπου της και τα

κυκλώματά της λαμπύριζαν κόκκινα και χρυσαφιά καθώς έκοβε

προσομοιωμένα λουλούδια και υπό τον ήχο προσομοιώσεις τραγουδιών Ο

Φερμουάριος ανίκανος να περιορίσει περισσότερο τις ορμές του πήδηξε στο

Μάυρο Κουτί και ξετρελαμένος όπως ήταν προσπάθησε να μπει στον

κομπιουτερικό εκείνο κόσμο Ο πατριάρχης όμως γρήγορα έσβησε το ρεύμα

έδωσε μία σπρωξιά στον Βασιλιά και τον γκρέμισε στη γη και είπε

laquoΤρελέ Θέλεις να επιχειρήσεις το ακατόρθωτο Γιατί κανένα πλάσμα

φτιαγμένο από ύλη δεν μπορεί να μπει σ` ένα σύστημα που δεν είναι τίποτα

άλλο παρά η ροή και ο στρόβιλος αλφαριθμητικών στοιχείων ασυνεχών

συνδυασμών ακέραιων αριθμών το αφηρημένο υλικό από το οποίο είναι

φτιαγμένα τα ψηφίαraquo

laquoΜα εγώ θέλω θέλωraquo έσκουξε ο Φερμουάριος εκτός εαυτού και χτύπησε

το κεφάλι του στο Μαύρο Κουτί τόσο δυνατά που έκανε αυλάκιά στο

μέταλλο

Η επιθυμία του βασιλιά Φερμουάριου δεν μας είναι και τόσο ξένη οι ψηφιακοί

κόσμοι από την αρχή της δημιουργίας τους μας υποσχέθηκαν έναν κόσμο που μέχρι

τώρα τον βλέπαμε σε άλλα μέσα όπως το σινεμά αλλά μόνο από τις καρέκλες μας

Το ενδεχόμενο να μπορούμε να δράσουμε σε αυτούς τους χώρους εξάπτει την

φαντασία μας για εμπειρίες δίχως φυσικά όρια και φόβους επιβίωσης που αφορούν τη

σωματική μας ακεραιότητα

36

Τι γίνεται όμως με το αντάλλαγμα που πρέπει να καταβάλουμε για να βιώσουμε

αυτούς τους κόσμους

laquoΑν είναι τόσο αναλλοίωτος ο πόθος σου τότε υπάρχει ένας τρόπος με τον

οποίο μπορώ να σε συνδέσω με την πριγκίπισσα Ανείπωτη αλλά πρώτα θα

πρέπει να αποχωριστείς την παρούσα μορφή σου γιατί θα σου πάρω τις

συντεταγμένες σου και θα σε κάνω πρόγραμμα άτομο προς άτομο και θα

τοποθετήσω την προσομοίωσή σου σ` αυτόν τον μεσαιωνικά πλασμένο

κόσμο τον πληροφοριακό και αναπαραστατικό και εκεί θα μείνει

αντέχοντας όσο τα ηλεκτρόνια τρέχουν μέσα σ` αυτά τα σύρματα και πηδούν

από κάθοδο σε άνοδο Εσύ όμως όπως στέκεσαι τώρα μπροστά μου θα

εκμηδενιστείς έτσι ώστε η μόνη σου ύπαρξη θα είναι με τη μορφή δεδομένων

πεδίων και δυναμικών στατιστική ευρετική και απόλυτα ψηφιακήraquo

Εδώ εγείρεται το θέμα της ατομικής ταυτότητας Όταν κάνουμε ταξίδια σε αυτούς

τους κόσμους παραμένουμε οι ίδιοι Το θέμα είναι περίπλοκο γιατί σε αυτόν τον

δυϊσμό του σώματος και νου η ατομική ταυτότητα παύει να ανήκει και στα δύο

ισότιμα

laquoΑυτό είναι πολύ δύσκολο να το πιστέψει κανείςraquo είπε ο Φερμουάριος laquoπώς

θα ξέρω πως δημιούργησες τη δική μου προσομοίωση και όχι κανενός

αλλουνούraquo

Ο πατριάρχης προσπάθησε να δείξει στον μπερδεμένο βασιλιά ότι πράγματι

θα ήταν αυτός και όχι κάποιος άλλος Αλλά και πάλι ο βασιλιάς είχε

αμφιβολίες

laquoΝαι ναι καταλαβαίνωraquo είπε ο βασιλιάς laquoΚαι πάλι όμως είναι μονάχα το

πανομοιότυπο μου και όχι εγώ ο ίδιος αφού εγώ είμαι εδώ και δεν είμαι μέσα

στο Κιβώτιοraquo

laquoΌταν σε δω κλειδομανταλωμένο στην αγκαλιά της αγαπημένης σουraquo του

είπε ο πατριάρχης laquoθα φροντίσω να μην υπάρχεις εις διπλούν ένας εδώ κι

ένας εκεί μέσα στο Κιβώτιο Θα μεταχειριστώ μια μέθοδο παλιά μεν και

37

πρωτόγονη αλάνθαστη όμως γι` αυτό σκύψε λιγάκι αν έχεις την

καλοσύνηhellipraquo

Στην πραγματικότητα εάν συνέβαινε αυτό σε όλους μας και χάναμε την

σωματική μας υπόσταση τότε όλοι η δυτική φιλοσοφία και θρησκεία θα πανηγύριζε

για το κατόρθωμά της Το μιαρό σώμα που τόσο απεχθανόμαστε θα καταστρεφόταν

για πάντα και σύμφωνα με τον δυτικό πολιτισμό το πνεύμα επιτέλους θα

απαλλασσόταν από τα βάρη της ύλης

laquoΠρώτα δείξε μου άλλη μία φορά την Ανείπωτή σουraquo είπε ο βασιλιάς laquoΈτσι

για να σιγουρευτώhellipraquo

Ο σοφός ανασήκωσε το καπάκι του Μαύρου Κιβωτίου και του έδειξε την

Ανείπωτη Ο βασιλιάς την κοίταξε την ξανακοίταξε και τελικά είπε laquoΗ

περιγραφή του αρχαίου βιβλίου είναι πολύ υπερβολική Δεν είναι άσχημη

βέβαια αλλά ούτε κατ` ιδέαν τόσο ωραία όσο έλεγε το χρονικό Λοιπόν τώρα

σ` αφήνω γέρο σοφέhellipraquo

Και πήγε να φύγει

laquoΠου πάς θεότρελεraquo φώναξε ο πατριάρχης σφίγγοντας το σφυρί στα χέρια

του γιατί ο Βασιλιάς είχε φτάσει πια στην πόρτα

laquoΌπου να `ναι αλλά όχι μέσα στο Κιβώτιοraquo είπε ο Φερμουάριος και το

έβαλε στα πόδια

Γιατί ο βασιλιάς δεν έμεινε τελικά στην αγαπημένη του πριγκίπισσα αλλά το

έσκασε φοβισμένος και κατατρεγμένος

Ο Vilem Flusser στο κείμενο του laquoΗ ψηφιακή φαινομενικότηταraquo αναφέρει την

δυσπιστία ως την άμεση αντίδρασή μας απέναντι σε ότι είναι κατασκευασμένο από

τον άνθρωπο για να μιμείται

Εντούτοις στο ερώτημα περί της δυσπιστίας μας απέναντι σ`

αυτούς τους εναλλακτικούς κόσμους υπάρχει και ένα άλλο είδος

απάντησης Αυτή η απάντηση βασίζεται στο γεγονός ότι πρόκειται για

38

κόσμους που εμείς οι ίδιοι έχουμε σχεδιάσει και όχι για κάτι που μας έχει

παρασχεθεί όπως ο περιβάλλον κόσμος Οι εναλλακτικοί κόσμοι δεν είναι

κάτι το δεδομένο [Daten] αλλά κάτι το τεχνητά κατασκευασμένο [Fakten]

Η δυσπιστία μας προκύπτει από το ότι στέκουμε γενικότερα καχύποπτοι

απέναντι στην τέχνη και σε καθετί τεχνητό Η laquoτέχνηraquo είναι ωραία αλλά

μετατρέπεται σε ψεύδος αμέσως μόλις εξεταστεί υπό το φως της έννοιας

της laquoφαινομενικότηταςraquo37

Για τον Vilem Flusser ο πατριάρχης θα ήταν ένας laquoτεχνοκράτηςraquo ένας

laquoλειτουργός των μέσωνraquo και οι κόσμοι που κατασκευάζει σχεδιασμοί-προβολές

[Projekte] της κυρίαρχης ελίτ

Όμως αν ο πατριάρχης στην ιστορία με την Πριγκίπισσα Ανείπωτη ήταν θεός

και το Μαύρο Κιβώτιο δεν ήταν απλά ένα τέχνασμα που κατασκευάζει σχεδιασμούς-

προβολές αλλά μία θεϊκά δεδομένη [Daten] δημιουργία όπως ο παράδεισος τότε θα

δεχόταν ο Φερμουάριος να μετατραπεί σε ψηφία με τίμημα να χάσει την υλική του

υπόσταση και να μετατραπεί κι αυτός σε σχεδιασμό-προβολή

Συμπέρασμα

Η προσαρμογή του περιβάλλοντος στις ανάγκες μας είναι κατ` εξοχήν

μέθοδος που χρησιμοποιούμε για την επιβίωσή μας απέναντι στο μεγάλο μας

αντίπαλο που δεν είναι άλλος από την ίδια τη φύση Η εκτίμηση μας για τη φύση

υπήρξε μόνο δια μέσου της αναπαράστασής της Η προσομοίωση μιας ασφαλούς και

ελεγχόμενης φύσης ταυτίστηκε με την έννοια του κήπου Η βιβλική Εδέμ είναι ο

κήπος που δεν κρύβει τίποτα απειλητικό για τον Αδάμ και την Εύα μιας και όλα είναι

κατασκευασμένα σε απόλυτη αρμονία

Τα χωριά και έπειτα οι πόλεις που κάποτε κατασκευάστηκαν για να

προστατέψουν τον άνθρωπο από την αγριότητα της φύσης τώρα έγιναν και αυτά

χαοτικά και απειλητικά Όσο μεγαλώνουν οι πόλεις τόσο αυξάνονται οι κήποι

37 Vilem Flusser laquo Η ψηφιακή φαινομενικότηταraquo στον τόμο Digitaler Schein Aumlsthetik der elektronischen Medien (Επιμ) Florian Rotzer Suhrkamp Frankfurt am Main 1991 μτφρ Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης σελ 2

39

φτάνοντας στις μέρες μας να χάσουν τον ιδιωτικό τους χαρακτήρα και να

μετατραπούν σε δημόσια πάρκα

Το πάρκο στα Ιλίσια είναι ένα πράσινο ξέφωτο που δεν προσομοιώνει μόνο

μία φύση αλλά και άλλες εμπειρίες όπως την ιστορία του De Miranda διαμέσου της

προτομής του που κοσμεί το πάρκο Αλλά είμαστε εμείς σε θέση να κατανοήσουμε

μνημεία που ενώ παραδοσιακά αφορούν πρόσωπα και ιστορίες της εθνικής μας

συνείδησης παρουσιάζουν και ήρωες εξωτικών χωρών

Είναι τα σώματα μας `κατασκευασμένα` για να μπορούν να αντιδρούν σε

αυτές τις προσομοιωμένες εμπειρίες

Είμαστε σε θέση να βιώσουμε αυτή την πράσινη λωρίδα ως φύση και τις

παράλληλες πραγματικότητες που μας προσφέρει

Φαίνεται σαν να έχουμε χάσει την σωματική και νοητική ικανότητα επιβίωσης

στην φύση θέλουμε να βιώσουμε την εμπειρία της αλλά μόνο με την χρήση ενός

ενδιάμεσου που θα μας παρέχει κάποια ασφάλεια

Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της

κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι

η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με

επίδοξους σπεσιαλίστες της επιβίωσης στην αγρία φύση να επιδιώκουν να μας

δείξουν τρόπους και τεχνικές που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για να

παραμείνουμε ζωντανοί στην απίθανη περίπτωση που βρεθούμε εγκαταλελειμμένοι

και αβοήθητοι στις αντίξοες συνθήκες που μας προσφέρει η φύση (Στο `Man Vs

Wild` προταγονιστή ο Bear Grylls που είναι εξοικειωμένος στις ακραίες καταστάσεις

Σαν ένας από τους νεότερους που έχουν αναρριχηθεί στο Έβερεστ και ένας από τους

λιγοστούς που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς την εξαντλητική εκπαίδευση για

λογαριασμό της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων)38 Έτσι αυτοί οι πρωταγωνιστές

38 httpdscdiscoverycomvideosman-vs-wild-scary-survival-moments

-Παρόμιας θεματικής τηλεοπτικές εκπομπές είναι οι Out of the Wild The Alaska Experiment Life or Death Game Jungle Life or Death Game Lost at Sea Everest Razors Edge κλπ

40

τρέφοντε με σκουλήκια φτιάχνοντας καταφύγια από κλαδιά αψηφώντας χαμηλές ή

υψηλές θερμοκρασίες με το παγκόσμιο τηλεοπτικό κοινό να παρακολουθεί με αγωνία

τις περιπέτειες τους βιώνοντας διαμέσου αυτών την περιπέτεια και την αγωνία αλλά

πάντα μέσα από την ασφάλεια του σαλονιού τους

Η χρήση του `μέσου` για την κυριαρχία απέναντι στην φύση από την αρχή της

ύπαρξής μας και στην συνέχεια για την οργάνωση και την επικοινωνία των κοινωνιών

μας έπαιξε μεγάλο ρόλο στην εικόνα που έχουμε σήμερα για τον κόσμο Αυτοί οι

σπεσιαλίστες της επιβίωσης είναι το `μέσο` για να βιώσουμε την άγρια φύση που

τόσο φοβόμαστε αλλά και που τόσο μας ελκύει

Το πάρκο στα Ιλίσια έχει σαν στόχο να παίξει κι αυτό τον ρόλο του `μέσου`

που θα μας ενώσει με την φύση αλλά δεν τα καταφέρνει ούτε στο ελάχιστο σε σχέση

με αυτά τα show της τηλεόρασης Αυτό φαίνεται από την επισκεψιμότητα του πάρκου

που είναι από ελάχιστη έως μηδενική Μήπως με τη σειρά του το πάρκο όπως και η

άγρια φύση χρειάζεται ένα μέσο που να μας επιτρέπει μία μεγαλύτερη

αλληλεπίδραση άρα μία πιο βιωματική εμπειρία

Παροχέας διάδρασης πάρκων

Ο `παροχέας διάδρασης πάρκων` είναι μία διαδραστική μηχανή που επιτρέπει στον

χρήστη της να βιώσει τις χαρές που μπορεί να του προσφέρει ένα πάρκο και ακόμη

περισσότερα Η ψηφιακή προσομοίωση υψηλού επιπέδου του πάρκου στα Ιλίσια με

όλες τις λεπτομέρειες αλλά και τα στοιχεία που το απαρτίζουν (σιντριβάνι προτομή

όλα τα είδη φυτών κλπ) προσφέρει την απόλυτη εμπειρία μίας βόλτας στο πάρκο

Ταυτόχρονα το μηχανικό του μέρος παρέχει μία ολοκληρωμένη σωματική εμπειρία

με κίνηση όλου του σώματος προς όλες τις κατευθύνσεις για μία βόλτα που θα μείνει

αξέχαστη για σας την οικογένεια αλλά και το κατοικίδιο σας

41

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture

Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection

Washington DC 2002

2 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990

3 Emily Brady Aesthetics of the natural environment Εκδόσεις

Edinburgh Edinburgh University Press 2003

4 Francisco de Miranda

httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

5 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο

Μετάφραση Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος

Δασκαλοθανάσης Εκδόσεις Ποταμός 2005

6 Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance

Gardens

httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

7 Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-

Jacques_Rousseau

8 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain

NAi Publishers 2001

9 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις

Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC

1999

10 Paul Skinner Embodied Interaction Iollie therefore I exist b-DAT

University of Plymouth 2006

11 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία Μετάφραση

Μυλωνάκη Ευγενία Εκδόσεις Εκκρεμές 2003

12 Vilem Flusser Η ψηφιακή φαινομενικότητασυμπεριλαμβάνεται στο

συλλογικό τόμο (Επιμ) Florian Rotzer Digitaler Schein Aumlsthetik

der elektronischen Medien Suhrkamp Frankfurt am Main 1991

Μετάφραση Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης

Βερσαλλίες httpelwikipediaorgwikiβρσαλλίες_(παλάτι)

42

13 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής

Μετάφραση Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998

14 Μισέλ Ουελμπέκ Τα στοιχειώδη σωματίδια Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον

της Εστίας Μετάφραση Αλέξης Εμμανουήλ 2007Χοφσταντφερ

Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και

στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου

Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993

  • Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ34
  • Συμπέρασμα σελ38
  • Συμπέρασμα
  • Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με επίδοξους σπεσιαλίστε
    • Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990
      • Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm
      • Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau
Page 19: Μάκης Κυριακόπουλος διπλωματικη εργασία

19

Η προσγείωση στο αεροδρόμιο του Βέγκας μόλις έχει δύσει ο ήλιος

είναι μια εικόνα που μένει για πάντα στη μνήμη του επισκέπτη Τα

αναρίθμητα φώτα δημιουργούν ένα Χολιγουντιανό ονειρεμένο σκηνικό

Σημείο αναφοράς της πόλης είναι η περιοχή του Στριπ Ένας μεγάλος

δρόμος όπου δεξιά και αριστερά είναι χτισμένα τα ξενοδοχεία και τα

εμπορικά κέντρα

Μπορεί να χρειάστηκαν 20 ολόκληρα χρόνια για να κατασκευαστεί η

μεγάλη πυραμίδα της Γκίζας στην Αίγυπτο όμως στο Βέγκας δεν τους

πήρε πάνω από 18 μήνες για να φτιάξουν μια ακριβώς ίδια και μπροστά

της την πολύχρωμη Σφίγγα και να στεγάσουν μέσα το ξενοδοχείο

Luxor Θεωρείται ένα σύγχρονο αρχιτεκτονικό θαύμα για τη

δημιουργία του οποίου συνέβαλαν οι μεγαλύτεροι Αιγυπτιολόγοι Η

πόλη της Βενετίας σε μικρογραφία βρίσκεται στο εσωτερικό του

ξενοδοχείου Venetian που αποτελείται από δύο πύργους Στο πρώτο

όροφο υπάρχει ένα κανάλι με γόνδολες τις οποίες ενοικιάζουν οι

επισκέπτες τους για να κάνουν μια μικρή βόλτα υπό τις ιταλικές

μελωδίες που τραγουδά ο γονδολιέρης Την είσοδο του εντυπωσιακού

ξενοδοχείου Paris κοσμούν μια μικρογραφία του Πύργου του Άιφελ

της Αψίδας του θριάμβου η πρόσοψη του Λούβρου κά23

Ο τρόπος με τον όποιο η αγορά η οικονομία η παγκοσμιοποίηση ο

νεοφιλελευθερισμός και ο ύπερ-καπιταλισμός που απειλούν ή ακόμα και

καταστρέφουν την `αυθεντικότητα` του ιστορικού νοήματος των κήπων και των

πάρκων είναι ένα θέμα προς συζήτηση Αυτός ο τρόπος θέασης των πραγμάτων δεν

λαμβάνεται πολύ υπόψη κατά τη δημιουργία ή αναδημιουργία αυτών των `τόπων` Η

πιθανότητα αυτός ο τρόπος σκέψης για την κατασκευή δημόσιων χώρων να οφείλεται

στην `αγορά` παραλείπεται αυθαίρετα Φαίνεται ότι υπάρχει η απαίτηση για έναν

πολιτιστικό προσδιορισμό του `χώρου` από διάφορους οικονομικούς παράγοντες

Αυτή η απαίτηση οδηγεί συνεχώς στην συνειδητή παραγωγή `θεματικών πάρκωνrsquo

23 httptranskathimerinigr4dcgi_w_articles_taxworld_12_20092006_165039 Κείμενο Ηλέκτρα Σαμοΐλη

20

Τα σύνορα τον σύγχρονων πάρκων

Στα τέλη του 1980 μία μικρή μάχη ξέσπασε στο Tompkins

Square Park ένα μικρό πάρκο στο East Village της Νέας Υόρκης Το

μέρος είχε μετατραπεί σε στέκι για τους άστεγους τους αλκοολικούς

και τους ναρκομανείς Κάποια στιγμή η αστυνομία προσπάθησε να

επανακτήσει τον έλεγχο με το να κλείνει το πάρκο την νύχτα Η μάχη

του Tompkins Square είναι διάσημο παράδειγμα για την μάχη του

νοήματος του δημόσιου χώρου (Smith 1992) Είχε η παρέμβαση της

αστυνομίας ως πρόθεση πραγματικά να πολεμήσει την κατάληψη

αυτών των ομάδων Ή ήθελε να υποβαθμίσει την ίδια την έννοια του

δημόσιου χώρου Ο Smith παρουσιάζει εκείνα τα στοιχεία που

αποδεικνύουν ότι στην πραγματικότητα η προσπάθεια αφορούσε την

`εξημέρωση` της κουλτούρας του πάρκου που ταιριάζει απόλυτα με

την στρατηγική της βελτίωσης της γειτονιάς γύρω από το πάρκο με την

`εισβολή` νέων οικονομικά ευνοημένων group να καταλαμβάνουν

έναν χώρο που παραδοσιακά ανήκε σε οικονομικά ασθενέστερους24

Δηλαδή το ίδιο που συμβαίνει και στην περιοχή του Κεραμεικού στην Αθήνα

όπου τα τελευταία χρόνια υπάρχει έντονο ενδιαφέρον από πολιτικούς μηχανικούς και

κατασκευαστικές εταιρίες για ανέγερση πολυκαταστημάτων εμπορικών κέντρων και

πολυτελών κατοικιών

Σήμερα μπορούμε να προσεγγίσουμε και να αναλύσουμε την

περίπτωση του Tompkins Square με έναν άλλο τρόπο Στο πάρκο δόθηκε

ένας νέος τρόπος διαχείρισης Αυτό που γίνεται αμέσως ορατό είναι το

μεγάλο διαχωριστικό που χωρίζει το πάρκο σε υπό-χώρους (όπως και σε

άλλα πάρκα στο Μανχάταν) Τα πάντα φαίνονται διαφορετικά από την

στιγμή που η αστυνομία προσπάθησε να ελέγξει την κατάσταση

Διαφορετικά groups έχουν βρει το δικό τους κομμάτι σε αυτό το μικρό

πάρκο τις ζεστές μέρες οι άστεγοι καταλαμβάνουν τον μικρό χώρο στα

παγκάκια αυτοί που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα προτιμούν τις 24 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain NAi Publishers 2001 σελ 20

21

περιοχές με την άμμο οι έφηβοι παίζουν μπάσκετ στο κλειστό τερέν του

μπασκετμπολ τα παιδιά παίζουν στον παιδότοπο που περικυκλώνεται

από βαριές σιδερένιες μπάρες και οι αναρχικοί οι μικρές οικογένειες και

οι yappies ξεχωριστά ο καθένας συνυπάρχουν στα τμήματα του πάρκου

που έχουν γκαζόν Κάποιοι πιστεύουν ότι τα διαχωριστικά του πάρκου

είναι η απόδειξη της εγκατάλειψής του ως δημόσιου χώρου (Smith

1992) Αλλά μήπως συμβαίνει το αντίθετο Η αξία της περίπτωσης του

Tompkins Square έγκειται στο ότι λειτούργησε ως παράδειγμα μίας

μάλλον στενοκέφαλης και συντηρητικής προσέγγισης Πολλές `φυλές

των πόλεων` φαίνεται να έχουν καταλάβει τον χώρο του πάρκου

επιδεικνύοντας όλες τις αποχρώσεις του East Village μέσα σε ένα μικρό

πάρκο Τα διαχωριστικά μετατρέπονται σε σύμβολα της τάξης

οριοθετούν χωρίς να απομονώνουν ή να αποκλείουν Το Tompkins

Square Park λειτουργεί σαν μία σκηνή όπου ανά πάσα στιγμή γίνεσαι

το θέαμα και ο θεατής και αυτό σε κάνει λειτουργικό μέλος του

δημόσιου χώρου25

Τα διαχωριστικά σχεδόν από την αρχή του 20ου αιώνα χρησιμοποιούνται στα

πάρκα Μεταφορικά τα αντιλαμβανόμαστε σαν `κορνίζες` αλλά στην

πραγματικότητα λειτουργούν περισσότερο ως σύμβολα οριοθέτησης Τα πάρκα είναι

οι δημόσιοι κήποι των πόλεων και εξορισμού οι κήποι αφορούν κλειστούς χώρους

Επίσης ένα διαχωριστικό ορίζει έναν χώρο Εάν αυτός ο χώρος είναι

προσδιορισμένος ως δημόσιος τότε εμείς καταλαβαίνουμε ότι αυτός ο χώρος είναι

ιδιαίτερος με προσδιορισμένη χρήση που τον ξεχωρίζει από τους άλλους δημόσιους

χώρους και απαιτεί από εμάς την ανάλογη συμπεριφορά σε σχέση με τους ισχύοντες

κανόνες

Αυτή η οπτική επάνω στον προσδιορισμό των δημόσιων χώρων προσφέρει

έναν άλλο τρόπο σκέψης επάνω στις μέχρι τώρα πιο διαδεδομένες αρχές του ντιζάιν

των πάρκων Αυτή η συμβολική σημασία του φράχτη συχνά έρχεται σε αντιπαράθεση

με την αρχή του ρευστού και ανοιχτού ουδέτερου και πολυσυλλεκτικού χώρου που

έχει την αναφορά του στην μοντέρνα `αστικοποίηση` Η αντικατάσταση των πάρκων

με κοινόχρηστους `πράσινους` χώρους θολώνει την ιδέα της προσβασιμότητας και

25 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 21

22

της χρήσης των δημόσιων χώρων Αυτός ο τρόπος σχεδιασμού των δημόσιων χώρων

έχει τις αναφορές του στο μοντέρνο κίνημα Παρόλα αυτά πολλά από τα σύγχρονα

σχέδια για πάρκα και κήπους έχουν ως αναφορά τους τον ρευστό και ανοιχτό χώρο

Η ιδέα του `διαχωριστικού για μεγαλύτερη προσβασιμότητα` παρουσιάζει ένα

εναλλακτικό σχέδιο στρατηγικής για τον σχεδιασμό των δημόσιων χώρων

Ο καλά σχεδιασμένος τρόπος διασύνδεσης και χωρικότητας προωθούν την

δημόσια προσβασιμότητα και ανταλλαγή αλλά κανείς δεν μπορεί να περιμένει μία

καθολική λύση από ένα τέτοιο τρόπο σχεδίασης Τέτοιου τύπου στρατηγικές

σχεδίασης είναι θεμελιώδεις και μπορούν να έχουν μία `υποστηρικτική πολιτική` η

εξασφάλιση της ασφάλειας είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας

Όχι πολύ μακριά από το Tompkins Square Park βρίσκεται η

πόλη Stuyvesant Στην τυπολογία της κατασκευής της βρίσκουμε το

πλάνο σχεδιασμού του Le Corbusier Για πολλούς ανθρώπους αυτός ο

μοντερνιστικός τρόπος σχεδίασης μίας μικρής σε κλίμακα πόλης

καταστρέφει την ποικιλομορφία της Τεράστιες κτιριακές

εγκαταστάσεις ομογενοποιημένες και με περιορισμένες λειτουργίες

εμφανίζονται σε όλη την Ευρώπη και την βόρεια Αμερική μετά τον

δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Τώρα πια είναι γνωστές ως `πολύ-

προβληματικά` projects και αυτό βέβαια αν δεν έχουν ήδη ανατιναχτεί

ή κατεδαφιστεί Παρόλα αυτά όποιος τολμήσει να μπει σε αυτές τις

κτιριακές εγκαταστάσεις μένει έκπληκτος από το `σαν-πάρκο` καλά

διατηρημένο και καλά διαχειριζόμενο χώρο σαν όαση που προσωρινά

κλείνει έξω την χαοτική αστική ζωή Τέτοιου είδους κτιριακές

εγκαταστάσεις μάς δείχνουν ότι η σωστή διαχείριση του δημόσιου

χώρου μπορεί να δημιουργήσει περιβάλλοντα στα οποία κανείς δεν

εξαιρείται αλλά αντίθετα είναι ευπρόσδεκτος26

Η ιδέα της `χρήσης του διαχωριστικού για την διευκόλυνση της κοινής

πρόσβασης` ανεγείρει το πιο γενικό ερώτημα του νοήματος του διαχωριστικού και

των νέων ηλεκτρονικών συστημάτων ασφαλείας Τα περιστρεφόμενα κάγκελα

ασφαλείας στους σταθμούς του μετρό και οι ηλεκτρονικές πύλες ασφαλείας των

αεροδρομίων των καταστημάτων και τώρα σε πολλές βιβλιοθήκες και αρκετά

26 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 23

23

σχολεία κυρίως στην Αμερική είναι πλέον κοινό στοιχείο του αστικού τοπίου (μαζί με

τις ευρέως διαδεδομένες κλειστού κυκλώματος βιντεοκάμερες) εκφράζοντας έτσι ένα

ελεγχόμενο περιβάλλον μέσω της τεχνολογίας Με ευκολία μπαίνουμε στην

διαδικασία να δούμε αυτές τις μεθόδους στον δημόσιο χώρο ως περιοριστικές για την

ελευθερία μας Αλλά πότε και ποιους ενοχλούν αυτοί οι περιορισμοί Οι ηλεκτρονικές

πύλες των αεροδρομίων μάλλον έχουν μία κατευναστική ιδιότητα ο αποκλεισμός της

παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς διατηρεί την πίστη μας για την ασφάλεια της πτήσης

Οι ηλεκτρονικές πύλες των αεροδρομίων δείχνουν ότι αυτές η εταιρίες στις οποίες

στηριζόμαστε κάνουν τα πάντα για να μας εξασφαλίσουν το αίσθημα της ασφάλειας

Σημαντικό στοιχείο είναι το γεγονός ότι οι κάμερες παρακολούθησης με

ανιχνευτές μετάλλων στα αεροδρόμια στα καταστήματα κλπ είναι σε μεγάλο βαθμό

αντικειμενικές Ο αποκλεισμός δεν βασίζεται στα χαρακτηριστικά ή στο ντύσιμο

αλλά στην παρουσία μετάλλου Αυτό που μετράει είναι η κατοχή κάποιου μεταλλικού

αντικειμένου που θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή για το κοινό που συνωστίζεται

στα αεροδρόμια ή για την κλοπή αγαθών από τα καταστήματα

Σε αυτές τις περιπτώσεις η τεχνολογία στην πραγματικότητα είναι ένα συν

για την δημιουργία δημόσιων χώρων Εν μέρει τα διαχωριστικά αναλαμβάνουν την

ευθύνη για τα άτομα με ροπή προς την παραβατικότητα (Latour 1986)27 να πληρώσω

το εισιτήριο του Μετρό Να κλέψω αυτό το βιβλίο Τα συστήματα ασφαλείας όχι

μόνο μας σώζουν από τέτοια ηθικά διλήμματα αλλά μπορούν να κάνουν έναν χώρο

πιο δημόσιο μία βιβλιοθήκη που μπορείς να έχεις πρόσβαση μόνο με πάσο ή κάρτα

μέλους παραμένει ένα αποκλεισμένο μέρος και δεν λειτουργεί ως δημόσιος χώρος

Μία βιβλιοθήκη που μόνο ελέγχει εάν το βιβλίο νομίμως έχει δανειστεί έχει την

δυνατότητα να εξελιχθεί σε δημόσιο χώρο

Η βιβλιοθήκη του Rotterdam είναι ένα παράδειγμα του πώς μπορεί μία

βιβλιοθήκη να αναπτυχθεί σε δημόσιο χώρο Αυτή η βιβλιοθήκη είναι

ανοιχτή σε όλους Υπάρχει έλεγχος μόνο κατά την έξοδο όπου και

χρησιμοποιείται σύστημα ασφαλείας Το κοινό αποτελείται από άτομα

διαφορετικών ομάδων και κάνει μαζικά χρήση της βιβλιοθήκης Αυτή η

ποικιλότητα των ανθρώπων ο καθένας από αυτούς με τον δικό του τρόπο

κάνει χρήση της βιβλιοθήκης στην αίθουσα των περιοδικών μαζεύονται

27 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 23

24

κυρίως άνδρες ξένης εθνικότητας για να διαβάσουν εφημερίδες άλλων

χωρών νεαροί που σερφάρουν στο internet άνθρωποι που παίζουν σκάκι

στα ειδικά τραπέζια για σκάκι φοιτητές που μελετούν στα πιο

απομονωμένα σημεία της βιβλιοθήκης κλπ Και όλα αυτά σε έναν χώρο που

θυμίζει εμπορικό κέντρο28

Ο Δήμος Ζωγράφου

Ο δήμος Ζωγράφου έκτασης 9000 στρεμμάτων και με 75000 περίπου

κατοίκους υπάγεται σήμερα στο γενικότερο πολεοδομικό συγκρότημα των

Αθηνών και εντάσσεται γεωγραφικά στα ανατολικά προάστια της

πρωτεύουσας Λόγω της εγγύτητάς του με το κέντρο παρουσιάζει παρόμοια

χαρακτηριστικά δόμησης Παρά ταύτα είναι περιοχή πλούσια σε πράσινο που

συγκεντρώνεται κυρίως στους πρόποδες του Υμηττού Ο Δήμος απέκτησε

αξία λόγω της οικοδόμησης της Πανεπιστημιούπολης και της

Πολυτεχνειούπολης με αποτέλεσμα να παρουσιάζει υψηλές τιμές στα

ενοικιαζόμενα διαμερίσματα

Η περιοχή παλιά ήταν δασικό και καλλιεργήσιμο έδαφος με πλούσια

βλάστηση καλλιέργειες δάσος και αλσάκια Στα μέσα του 20ού αιώνα με

την πολεοδόμηση της Αθήνας αναπτύχθηκε η περιοχή Τα δάση της περιοχής

κυρίως με πεύκα βρίσκονται στο νότο νοτιοανατολικό και ανατολικό μέρος

Το 1902 ο Ιωάννης Ζωγράφος βουλευτής στο κόμμα του Θεόδωρου

Δηλιγιάννης αγόρασε μια μεγάλη έκταση από τη χήρα Βουρνάζου και στη

συνέχεια τη ρυμοτόμησε σε οικόπεδα τα οποία πουλούσε με δόσεις 112 δρχ

το μήνα Τα πρώτα σπίτια άρχισαν να κτίζονται στα κτήματα του

laquoΖωγράφουraquo το 1919 Δέκα χρόνια μετά αριθμούσαν 100 Από εκείνους τους

πρώτους οικιστές φτιάχτηκε και ο πρώτος ξύλινος ναΐσκος προς τιμή του

Αγίου Θεράποντα που σήμερα είναι ο επιβλητικότερος στη περιοχή Η νότια

πλευρά του Ζωγράφου ήταν το άλλοτε ρέμα του Χουσεΐν μπεη στη βόρεια

28 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 24

25

πλευρά του οποίου είχε κτισθεί το θεραπευτήριο του Συγγρού Αυτό το ρέμα

καλύφθηκε στις αρχές του 1960 επί Βασιλέως Παύλου

Το 1929 η περιοχή Ζωγράφου έγινε κοινότητα με πρώτο πρόεδρο τον

γιο του Ιωάννη Ζωγράφου τον Σωτήριο Ζωγράφο Το 1947 η κοινότητα

Ζωγράφου ανακηρύχθηκε Δήμος στον οποίο περιλαμβάνονταν οι συνοικίες

Γουδή τα Άνω Ιλίσια (πρώην Καπόνια) τα Ιλίσια παρά την κοίτη του

ποταμού Ιλισού που ξεκίναγε από την Αγία Ελεούσα στη σημερινή συνοικία

της Πανεπιστημιούπολης29

Πάρκο στα Ιλίσια

Μια πράσινη γραμμή ακολουθεί την οδό Μιχαλακοπούλου στα Ιλίσια

ξεκινώντας από την οδό Ηριδανού που διακόπτεται από την οδό Αλκάνος για να

σταματήσει στο ύψος της οδού Αιγινήτου Δ

Αυτή η πράσινη γραμμή φαίνεται να δημιουργήθηκε από τη μία για να

καλύψει την ανάγκη της πόλης για πράσινο κι από την άλλη για να λειτουργήσει σαν

δημόσιο πάρκο Αυτό μπορούμε εύκολα να το συμπεράνουμε από την έντονη και

πυκνή βλάστηση που υπάρχει στον χώρο αλλά και από τα παρελκόμενα αντικείμενα

που έχουν τοποθετηθεί προσπαθώντας να δηλώσουν τη χρηστική τους αξία ενώ

βρίσκονται ατάκτως ερριμμένα καθ όλο το μήκος και το πλάτος του πάρκου Τα

περισσότερα από αυτά τα αντικείμενα είναι αδύνατον να χρησιμοποιηθούν μιας και

βρίσκονται στα πιο δυσπρόσιτα και απίθανα σημεία του πάρκου Η προσβασιμότητα

στο μεγαλύτερο μέρος του είναι πολύ δύσκολη ενώ τον χειμώνα γίνεται δυσκολότερη

με την έλλειψη πλακόστρωσης Το πάρκο ξεκινάει σαν μία νησίδα που όσο ανεβαίνει

πλαταίνει για να καταλήξει στο κύριο κομμάτι της που βρίσκεται μεταξύ των δρόμων

Αλκμάνος και Αιγινήτου Αυτό το κομμάτι του πάρκου είναι αρκετά μεγάλο και

εξοπλισμένο με παγκάκια αγάλματα ένα σιντριβάνι και φυσικά πυκνή βλάστηση Η

επισκεψιμότητα του πάρκου είναι σχετικά περιορισμένη με λίγους ανθρώπους

κυρίως αυτούς που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα Το σιντριβάνι του πάρκου είναι

εξάγωνο αρκετά μεγάλο με έναν πίδακα στο κέντρο που φτάνει στην αποκορύφωση

29 httpelwikipediaorgwikiΖωγραφου

26

του τα 6 με 7 μέτρα ύψος ενώ περιστοιχίζεται από ένα δαχτυλίδι με μικρότερους

πίδακες

Τα γλυπτά του πάρκου χωρίζονται σε τρία ήδη 1) Μινιμαλιστικές γλυπτικές

κατασκευές μικρού μεγέθους που βρίσκονται διάσπαρτες κυρίως από την πλευρά της

οδού Αλκμάνος μέσα στα παρτέρια με τα λουλούδια και τα δέντρα (ο εντοπισμός

τους είναι μάλλον μια περιπέτεια λόγω της οργιώδους βλάστησης στην οποία θα

νόμιζε κανείς ότι δεν έχει επέμβει ανθρώπινο χέρι αλλά και των ίδιων τον γλυπτών

που από κατασκευής μοιάζουν περισσότερο με μικρά τσιμεντένια καθίσματα) 2)

Φορμαλιστικά γλυπτά με επαναλαμβανόμενα μοτίβα που μοιάζουν να είναι

κατασκευασμένα στα τέλη της δεκαετίας του lsquo70 με δομή που θυμίζει τοτέμ και

αναγνωρίσιμες παραστάσεις (μια κουκουβάγια φυτικά μοτίβα κλπ) τοποθετημένα κι

αυτά στα παρτέρια που βρίσκονται στην πλευρά της οδού Αλκμάνος με ελάχιστη

προσβασιμότητα και δυσκολία εντοπισμού τους 3) Μπρούτζινη προτομή μικρού

μεγέθους που βρίσκεται περίπου στο μέσο του τρίτου κατά σειρά μέρους του πάρκου

και είναι και αυτή κρυμμένη πίσω από δέντρα και θάμνους Η προτομή που

φιλοτέχνησε ο Louis Alberto Pantoja το 2000 έγινε προς τιμή του Francisco de

Miranda του επαναστάτη της Βενεζουέλας που γεννήθηκε στο Caracas 28 Μαρτίου

του 1750 και πέθανε στις φυλακές του El Arsenal de la Carraca Cadiz 14 Ιουλίου του

1816

Αυτή η προτομή εγείρει αρκετά ερωτήματα σε σχέση με τον τόπο που

βρίσκεται την λειτουργία που παρέχει αλλά και την ιστορία του απεικονιζόμενου

Η προτομή τοποθετήθηκε στο πάρκο το 2001 σε μία προσπάθεια του δήμου

Αθηναίων να γεμίσει όσο το δυνατόν περισσότερους δημόσιους χώρους με αγάλματα

και προτομές ενόψει των ολυμπιακών αγώνων της Αθήνας του 2004

Χαρακτηριστικά είναι τα άρθρα που δημοσιευτήκαν λίγα χρόνια αργότερα

Όσο για τον Δημήτρη Αβραμόπουλο φάνηκε η προτίμησή του

για τις προτομές με αποκορύφωμα τη δημιουργία του laquoΠάρκου

Ελλήνων Λογοτεχνώνraquo μπροστά από το Πνευματικό Κέντρο Πληθώρα

τέτοιων δωρεών αποδέχθηκε άκριτα ο δήμος Αθηναίων εκείνη την

περίοδο Έτσι εξηγείται και η παρουσία του αγάλματος του στρατηγού

Χοσέ Αρτίγας laquoελευθερωτή της Ουρουγουάηςraquo στη

Μιχαλακοπούλου Στα περισσότερα βάθρα υπήρχε και το όνομα του

27

τότε δημάρχου ακόμα και μέσα στο νόμισμα της στήλης της

laquoΔραχμήςraquo 7 - 0802200430

Η απουσία πολιτικής χαρακτήριζε την πολιτική του Δήμου

Αθηναίων για τα έργα τέχνης σε δημόσιους χώρους Οχι μόνο

πρόσφατα αλλά τουλάχιστον τα τελευταία 30 χρόνια Επί δημαρχίας

Αβραμόπουλου μια καλλιτεχνική επιτροπή που τώρα έχει καταργηθεί

δεχόταν τις προτάσεις για δωρεές έργων στην πλειονότητά τους

αμφιβόλου ποιότητας laquoΚάθε σύλλογος έκανε και μια δωρεά

προσπαθώντας με προτομές να τιμήσει τις προσωπικότητες που

συνδέθηκαν με τον τόπο τουraquo συνεχίζει ο Π Λουκάκος

Προς το παρόν ξεχάστε τα αυτά Η αποδοχή των δωρεών έχει

παγώσει και για το λόγο αυτό τους τελευταίους μήνες δεν έχει

τοποθετηθεί ούτε ένα καινούριο υπαίθριο γλυπτό στην Αθήνα -με

εξαίρεση το άγαλμα του Μεγάλου Αλέξανδρου έργο του Γιάννη

Παππά που ενδεχομένως να τοποθετηθεί απέναντι από το Ρεξ Εχουν

όμως παγώσει και οι διαγωνισμοί και οι αναθέσεις laquoΤο νομοθετικό

πλαίσιο απαγορεύει τις αναθέσεις έργων ακόμα και τον μεγαλύτερο

γλύπτη της Ελλάδας να έχουμε μπροστά μας Αναθεση μπορεί να γίνει

μόνο για ποσό έξι χιλιάδων ευρώ έτσι όμως δεν μπορούμε να μιλάμε

για κάποιο γλυπτό με αξιώσειςraquo διευκρινίζει ο Π Λουκάκος (7 -

08022004)31

Για τον μέσο Αθηναίο πολίτη που επισκέπτεται το πάρκο ο Francisco de

Miranda δεν σημαίνει απολύτως τίποτα και θα ήταν παράδοξο να περιμένουμε κάτι

τέτοιο Άρα γιατί επιλέχθηκε αυτός ο επαναστάτης της Βενεζουέλας για να

διακοσμήσει με την προτομή του έναν δημόσιο χώρο της Αθήνας Και εντέλει ποίος

είναι ο Francisco de Miranda

30 Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=3325212 31 Παρής Σπίνου Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=98141564

28

Francisco de Miranda32

Ο Sebastiaacuten Francisco de Miranda y Rodriacuteguez γνωστός περισσότερο ως

Francisco de Miranda συμμετείχε στην επανάσταση της Βενεζουέλας Παρόλο που τα

σχέδια του για την ανεξαρτησία των ισπανόφωνων αποικιών της Αμερικής απέτυχαν

θεωρήθηκε ως ο πρόδρομος του Simoacuten Boliacutevar που κατά τη διάρκεια του αμερικανό-

ισπανικού πολέμου απελευθέρωσε με επιτυχία μεγάλο μέρος της νοτίου Αμερικής Ο

Miranda έζησε μία ταραχώδη ζωή Ως ιδεαλιστής ανέπτυξε ένα πρωτοποριακό σχέδιο

για να ελευθερώσει και να ενοποιήσει την λατινική Αμερική αλλά οι φιλοδοξίες και

επιδιώξεις του για την ανεξαρτησία της νοτίου Αμερικής απέτυχαν το 1812 τον

παρέδωσαν στους εχθρούς του και μετά από τέσσερα χρόνια το 1816 πέθανε σε

ισπανική φυλακή Παρόλα αυτά δεκατέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο του το

μεγαλύτερο μέρος της ισπανόφωνης Αμερικής ήταν ελεύθερο

Ο Miranda γεννήθηκε μέσα σε μία μεγαλοαστική οικογένεια ο πατέρας του

Sebastian de Miranda Ravelo ήταν εύπορος έμπορος με καταγωγή από τις Κανάριες

Νήσους ενώ και η μάνα του Francisca Antonia Rodriacuteguez de Espinoza καταγόταν από

πλούσια οικογένεια της Βενεζουέλας Ο Miranda πήγε στα καλύτερα ιδιωτικά σχολεία

και στα ακριβότερα κολλέγια ενώ κατά την διάρκεια της φοίτησής του δεχόταν

ρατσιστικά πειράγματα για την καταγωγή του Έτσι δεν απολάμβανε τα οφέλη της

υψηλής κοινωνίας μιας και υπήρχε συνεχής αμφισβήτηση από την αριστοκρατία της

εποχής Σαν αποτέλεσμα αυτής της αποδοκιμασίας ο Miranda παρουσίαζε την εικόνα

του φαντασμένου με πομπώδεις αφηγήσεις και μυθεύματα

Γύρω στο 1771 ο Miranda αγόρασε το αξίωμα του καπετάνιου του ισπανικού

στόλου (όχι κάτι ασυνήθιστο για την εποχή) Ενώ υπηρετούσε ως καπετάνιος δίπλα

στον στρατηγό Juan Manuel de Cajigal y Monserrat (1739-1811) απέκτησε

ενδιαφέρον για τον αγώνα υπέρ της ανεξαρτησίας της ισπανόφωνης Αμερικής

Υπό τον Cajigal ο Miranda συμμετείχε στην μάχη της Pensacola το 1781

υπερασπιζόμενος την ισπανική κυριαρχία σε αυτό που ονομάζουμε σήμερα Florida

των ΗΠΑ Αυτή η συμμετοχή του τού χάρισε το αξίωμα του συνταγματάρχη

32 httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

29

Από το 1791 ο Miranda απέκτησε ενεργό ρόλο στην γαλλική επανάσταση Στο

Παρίσι ήταν φίλος με τον Girondiste Jacques Pierre Brissot και τον Jeacuterocircme Peacutetion de

Villeneuve και για σύντομο χρονικό διάστημα υπηρέτησε σαν στρατηγός στον

επαναστατικό στρατό που διοικούνταν από τον Charles Franccedilois Dumouriez Τον

Απρίλιο του 1793 ο Miranda συνελήφθη και κατηγορήθηκε για προδοσία Στη δίκη

όμως ήταν τόσο ήρεμος και πειθήνιος που κρίθηκε αθώος Παρόλα αυτά οι

κατηγορίες του Marat και των συντρόφων του δεν καταλάγιασαν Συνελήφθη ξανά

τον Ιούνιο του 1793 και φυλακίστηκε

Ο Miranda φαίνεται να επιβίωσε από έναν συνδυασμό ευνοϊκής τύχης και

πολιτικών συμφερόντων υπέρ του η επαναστατική κυβέρνηση απλά δεν μπορούσε να

συμφωνήσει για το τι έπρεπε να κάνει με αυτόν Παρέμεινε στις φυλακές του La Force

ακόμα και μετά από την πτώση του Robespierre τον Ιούλιο του 1794 ενώ

απελευθερώθηκε τον Ιανουάριο του επόμενου χρόνου Πεπεισμένος πλέον ότι η τροπή

που είχε πάρει η επανάσταση ήταν λάθος ξεκίνησε να συνωμοτεί με τους

αριστοκράτες εναντίον των επαναστατών και ταυτόχρονα τού έγινε πρόταση από

αυτούς να ηγηθεί του στρατού τους αλλά για άλλη μια φορά συνελήφθη και

εκδιώχθηκε από την χώρα

Η ζωή του ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τον αγώνα για ανεξαρτησία των

ισπανικών αποικιών στην Λατινική Αμερική Ο Miranda οραματιζόταν μία

ανεξάρτητη αυτοκρατορία η οποία να αποτελείται από όλες τις περιοχές που

βρίσκονταν υπό την κατοχή των ισπανών και των πορτογάλων και να απλώνεται από

τον ποταμό του Μισισιπή μέχρι το Cape Horn Αυτή η αυτοκρατορία θα ήταν υπό την

ηγεμονία μίας βασιλευόμενης οικογένειας που θα ονομαζόταν `Inca` προς τιμή του

ένδοξου ινδιάνικου λαού

Με την βοήθεια της μεγάλης Βρετανίας ο Miranda αποπειράθηκε να εισβάλει

στη Βενεζουέλα το 1806 Το ίδιο διάστημα η Βρετανία ήταν σε πόλεμο με την

Ισπανία και σύμμαχος του Ναπολέοντα Το 1793 ο Miranda πήγε στην Ουάσινγκτον

για να συναντήσει τον πρόεδρο Thomas Jefferson Η συνάντηση έγινε αλλά δεν

υπήρξε καμία ανάμιξη στα σχέδια του Miranda Έτσι άρχισε να οργανώνει κρυφά μία

εκστρατεία για την απελευθέρωση της Βενεζουέλας ναυλώνοντας ένα πλοίο που

ονόμασε Leander προς τιμήν του μεγαλύτερού του γιου

30

Στο Jacmel Haiti ο Miranda απέκτησε άλλα δύο πλοία το Bee και το

Bacchus μαζί με το πλήρωμά τους Στις 12 Μαρτίου στο Jacmel ο Miranda

ανάρτησε την πρώτη σημαία της Βενεζουέλας στο Leander την οποία και είχε

σχεδιάσει μόνος του Στις 28 Απριλίου ο μικρός αυτός στόλος κατελήφθη από τα

ισπανικά πολεμικά πλοία στις ακτές της Βενεζουέλας Μόνο το Leander κατάφερε να

αποδράσει Εξήντα άντρες αιχμαλωτίστηκαν και δικάστηκαν και δέκα από αυτούς

στάλθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα Το Leander με το πλήρωμά του

ανασυντάχθηκαν στα βρετανικά νησιά Barbados και Trinidad Στις 3 Αυγούστου η

εκστρατεία έφτασε στο La Vela de Coro καταλαμβάνοντας το φυλάκιο για πρώτη

φορά σηκώθηκε η σημαία της Βενεζουέλας στα χώματα της Πριν ξημερώσει το

επόμενο πρωινό η εκστρατεία κατέλαβε το Coro αλλά δεν δέχτηκε καμία βοήθεια

από τους κατοίκους της πόλης Υπό την απειλή της ήττας οι άνδρες υποχώρησαν

περιμένοντας ενισχύσεις Συνειδητοποιώντας ότι δεν μπορούσε να κρατήσει άλλο την

πόλη ο Miranda διέταξε τον στρατό του να σαλπάρει ενώ όλον τον επόμενο χρόνο

περίμενε στα νησιά της καραϊβικής για ενισχύσεις που δεν έφτασαν ποτέ Κατά την

επιστροφή του στην Βρετανία ο Miranda βρήκε μεγαλύτερη υποστήριξη από την

βρετανική κυβέρνηση Το 1808 συντάχθηκε και στάλθηκε μεγάλη στρατιωτική

δύναμη για να επιτεθεί στην Βενεζουέλα αλλά η εισβολή του Ναπολέοντα στην

Ισπανία ξαφνικά μετέτρεψε τους Ισπανούς σε σύμμαχους της Βρετανίας και έτσι

έληξε άδοξα και αυτή η προσπάθεια

Όταν τελικά η Βενεζουέλα απέκτησε την ανεξαρτησία της στις 19 Απριλίου

του 1810 στάλθηκε αντιπροσωπεία στην Βρετανία για την αναγνώριση του

νεοσύστατου κράτους Αυτή η αντιπροσωπεία έπεισε τον Miranda να γυρίσει στην

πατρίδα του και την ίδια χρονιά εκλέχθηκε ως αντιπρόσωπος του El Pao της επαρχίας

της Βαρκελώνης Στις 5 Ιουνίου του 1811 καθιερώθηκε επίσημα η τρίχρωμη σημαία

που ο Miranda είχε σχεδιάσει

Στα χρόνια που ακολούθησαν η τύχη του Miranda αλλά και του νεοσύστατου

κράτους δεν ήταν ευνοϊκή Ο στρατός των δημοκρατικών απέτυχε να κατακτήσει

περιοχές της Βενεζουέλας που παρέμεναν υπό το βασιλικό καθεστώς Επιπροσθέτως

η Βενεζουέλα χάνει την ισπανική αγορά και το κύριο εξαγόμενο προϊόν της το κακάο

Αυτό σήμανε την οικονομική κρίση που κυρίως έπληξε τις μεσαίες και χαμηλές

τάξεις χάνοντας τον ενθουσιασμό τους για την δημοκρατία Στης 4 Ιουλίου η

31

Βαρκελώνη τάχτηκε υπέρ του βασιλικού καθεστώτος Η γειτονική Cumanaacute

αποκόπηκε από το δημοκρατικό κέντρο και αρνήθηκε να αναγνωρίσει την

δικτατορική κυριαρχία του Miranda ως στρατιωτικού διοικητή Υπό αυτές τις

συνθήκες μία ισπανική φρεγάτα με διοικητή τον Domingo Monteverde κατάφερε

από μία μικρή ομάδα στρατιωτών που διέθετε να δημιουργήσει έναν μεγάλο στρατό

από οικειοθελείς κατοίκους που τον ακολούθησαν ως την Valencia αφήνοντας τον

Miranda να κατέχει μόνο ένα μικρό μέρος της κεντρικής Βενεζουέλας Στα μέσα

Ιουλίου ο Monteverde είχε καταλάβει την Valencia ενώ ο Miranda έβλεπε ότι η

κατάσταση είχε γίνει απελπιστική Άρχισε τις διαπραγματεύσεις με τον Monteverde

για παύση πυρός στις 25 Ιουλίου του 1812 Παρόλο που στη συμφωνία για παύση

πυρός υπήρχε πολιτική αμνηστία ο Miranda προσπάθησε να διαφύγει από το λιμάνι

του La Guaira με βρετανικό πλοίο Ο συνταγματάρχης των επαναστατών Boliacutevar

κατηγόρησε τον Miranda για προδοσία Έτσι ο Miranda συνελήφθη και παραδόθηκε

στον ισπανικό βασιλικό στρατό

Ο Miranda πέθανε σε κελί των φυλακών Cuatro Torres το 1816 ενώ η

υπόθεση του ακόμα εκκρεμούσε Η ταφή του έγινε σε μαζικό τάφο πράγμα που

καθιστούσε αδύνατη την αναγνώρισή του αφήνοντας άδειο τον τάφο του στο εθνικό

πάνθεον της Βενεζουέλας

Οι περιπέτειες του Miranda μας ταξιδεύουν σε έναν κόσμο πέρα από τον χώρο

και τον χρόνο που μπορεί να μας συναρπάσει με τον εξωτισμό του Η προτομή του

είναι μία ανθρώπινη κατασκευή ένας μηχανισμός που μπορεί να παρακινήσει

κάποιους περαστικούς να ασχοληθούν με τις περιπέτειες και τα κατορθώματά του

δημιουργώντας μία άλλη παράλληλη πραγματικότητα

Αλλά και το ίδιο το πάρκο λειτουργεί σαν μία άλλη παράλληλη

πραγματικότητα προσομοιώνοντας ένα `δεδομένο` φυσικό περιβάλλον ενώ στην

πραγματικότητα είναι μία κατασκευή Η αίσθηση ότι περπατάς στη φύση είναι

ψευδής και παρόλο που το συγκεκριμένο πάρκο με την έλλειψη συντήρησης έχει ένα

λόγο παραπάνω να δίνει αυτή την εντύπωση δεν παύει να είναι ένας

κατασκευασμένος κήπος μία μίμηση

Το πρόβλημα σε αυτούς τους χώρους ξεκίνα από την στιγμή που δεν μπορούν να

χρησιμοποιηθούν ως αυτό που προσομοιώνουν μέσα από μία πραγματική βιωμένη

32

εμπειρία Αντίθετα λειτουργούν σαν προβολή που μας αποσωματοποιεί παρέχοντάς

μας την ελάχιστη διάδραση

Σώμα

Από την στιγμή που γεννιόμαστε μέχρι την στιγμή που θα πεθάνουμε έχουμε

το σώμα μας Δεν μπορούμε να υπάρξουμε χωρίς αυτό έχουμε σάρκα που μπορεί να

τραυματιστεί έχουμε κόκαλα που μπορεί να σπάσουν Ότι αντιλαμβανόμαστε από

τον περιβάλλοντα χώρο προέρχεται από τις αισθήσεις μας δια μέσου του σώματος

μας Οι αισθήσεις μας δεν μπορούν να λειτουργήσουν αυτόνομα

Ο Drew Leder στο βιβλίο του Absent Body (1990) μιλάει για το σώμα και πώς

με αυτό αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο

Με έναν σημαντικό τρόπο το ζωντανό σώμα βοηθά στο να

δομηθεί ετούτος ο κόσμος σαν εμπειρία Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε

το νόημα και την φόρμα των πραγμάτων χωρίς την αναφορά των

σωματικών δυνάμεων δια μέσου των οποίων αντιλαμβανόμαστε (οι

αισθήσεις η κίνηση η γλώσσα οι επιθυμίες) Το ζωντανό σώμα δεν είναι

απλά άλλο ένα πράγμα στον κόσμο άλλα ένας τρόπος αυτός ο κόσμος να

υπάρχει33

Ο Drew Leder μιλάει για ένα σώμα που δρα ένα εμπειρικό σώμα Η

κατασκευή τόπων όπως το πάρκο της Μιχαλακοπούλου αφήνουν το σώμα χωρίς

δράση έξω από την εμπειρία του κόσμου Η αλληλεπίδρασή μας μέσω του σώματός

μας με τον κόσμο αφορά την διαδικασία μιας πρακτικής μάθησης του κόσμου Αν

πράγματι συμβαίνει αυτό γιατί κυρίως ο δυτικός κόσμος κατασκευάζει τόπους που

αποκλείουν την σωματοποιημένη εμπειρία όπως υλικής υπόστασης χώρους ή

ψηφιακούς τόπους που διαχωρίζουν και αποκλείουν το φυσικό σώμα

Κατά τη διάρκεια των σταυροφοριών τον 16ο αιώνα το σώμα

θεωρήθηκε αμαρτωλό και ασταθές λόγω της φθαρτότητάς του Έτσι

ξεκίνησε η `αναζήτηση της βεβαιότητα` (Quest for Certainty) σαν την οδό

33 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990 σελ

33

προς στην αλήθεια που είναι καθολική άχρονη και ανεξάρτητη από τις

ιδιοτροπίες του ανθρώπινου σώματος (Toumin 1990 cited in Shilling 2005

7)34

Τον 17ο αιώνα ο Καρτέσιος αναζητούσε αυτή τη βεβαιότητα Όταν ξύπνησε

από έναν εφιάλτη που βίωσε ως πραγματικό αισθάνθηκε ότι οι αισθήσεις του τον

εξαπάτησαν στο όνειρο Έτσι πείστηκε ότι ήταν πολύ λίγα αυτά για τα οποία

μπορούσε να ήταν βέβαιος γιατί τα πάντα ήταν μία θεϊκή απάτη

Είμαι πεπεισμένος ότι δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο ούτε

ουρανός ούτε γη ούτε πνεύμα ούτε σώμα Μήπως αυτό σημαίνει ότι κι

εγώ δεν υπάρχω Όχι εάν έχω πείσει τον εαυτό μου για κάτι (ή έχω

σκεφθεί το οτιδήποτε) τότε σίγουρα υπάρχω Αλλά υπάρχει κάποιος που

εξαπατά και που κατέχει ανώτερη δύναμη και επιδεξιότητα που

εξεπίτηδες και συνεχώς με εξαπατά Σε αυτή την περίπτωση

αναμφισβήτητα υπάρχω εάν με εξαπατά και τον αφήνω να με εξαπατά

όσο μπορεί τότε θα μου δείξει ότι δεν είμαι ένα τίποτα και έτσι θα

νομίζω ότι είμαι κάτι Οπότε αφού σκέφτηκα διεξοδικά το θέμα πρέπει

να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι αυτή η πρόταση είμαι άρα υπάρχω

είναι απαραιτήτως αληθής όταν τίθεται από μένα ή συλλαμβάνεται από

το μυαλό μου35

Στο τελευταίο μισό του 21ου αιώνα η εξέλιξη των ψηφιακών μέσων ανέπτυξε

αυτόν τον δυϊσμό του Καρτέσιου με την εμφάνιση της δυνητικής πραγματικότητας

Τα σώματά μας στον σύγχρονο ψηφιακό κόσμο είναι ακαθόριστα ενώ αναφέρονται

και ως `απόντα` Η ιδέα του απόντος σώματος ταυτίζεται με την θρησκεία και την

φιλοσοφία του δυτικού κόσμου όπου το πνεύμα μπορεί να υπάρξει διαχωρισμένο

από το σώμα Το σώμα μας στον ψηφιακό κόσμο φαίνεται να είναι απαρχαιωμένο και

να χρειάζεται τεχνολογικά ανεπτυγμένες προσθήκες που να το επεκτείνουν Αυτές οι

επεκτάσεις (VR γάντια VR κασκέτες κλπ) γίνονται μέρος της ενσώματης εμπειρίας

μας

34 Drew Leder The Absent Body όπ σελ 35 httpplatostanfordeduentriesdescartes-epistemology chapter4

34

Αυτές οι προσθήκες στο σώμα παραμένουν για τον καρτεσιανό δυϊσμό

αντικείμενα προσκολλημένα στο σώμα που και αυτό είναι αντικείμενο Η εμπειρία

δια μέσου των αντικειμένων ενεργοποιείται με τον νου Το μυαλό επιτυχώς

δραπετεύει από το σώμα και ταξιδεύει στον κόσμο ανεξάρτητα

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη36

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη είναι ένα διήγημα του συγγραφέα και φιλόσοφου

Στανισλάβ Λεμ Το διήγημα μιλάει για έναν βασιλιά και τον υπήκοό του ένα ρομπότ

που τον μεταφέρει σε ψηφιακά όνειρα προσομοιωμένες πραγματικότητες και

όμορφες πριγκίπισσες

Ο πόθος του βασιλιά Φερμουάριου να βρει την όμορφη πριγκίπισσα Ανείπωτη

τον οδήγησε σε μία καλύβα όπου κατοικούσε ένας άνθρωπος με πατριαρχικό

παρουσιαστικό

laquoΓυρεύεις την Ανείπωτη άθλιε κακομοίρη Και όμως ξέρεις πλήρως καλώς

ότι δεν έχει ζήσει καθόλου αυτά τα τελευταία πεντακόσια χρόνια και

επομένως ότι το πάθος σου είναι μάταιο και ασύμφορο Το μόνο που μπορώ

να κάνω για σένα είναι να σου επιτρέψω να τη δεις όχι βέβαια στην σάρκα

άλλα σ` ένα λογικά πληροφοριακό αντίγραφο ένα μοντέλο που είναι

ψηφιακό και όχι φυσικό στοχαστικό και όχι πλαστικό εργοδικό και λίαν

εξησφαλισμένα ερωτικό και όλα αυτά εις το Μαύρο Κιβώτιον που

κατασκεύασα τις ώρες της σχόλης μου με ότι πιο πρόχειρο βρήκα μπροστά

μουraquo

Η υπόσχεση του άνδρα ο βασιλιάς να δει την πριγκίπισσα σε αυτόν τον

προσομοιωμένο κόσμο είναι δελεαστική

laquoΑχ δείξε μου την δείξε μου την αμέσωςraquo φώναξε ο Φερμουάριος

ανατριχιάζοντας ολόκληρος Ο πατριάρχης έκανε laquoναιraquo με το κεφάλι έψαξε

36 Χοφσταντφερ Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993 Στανισλάβ Λεμ κεφ 6 Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ 117

35

στον αρχαίο τόμο για να βρει τις συντεταγμένες της πριγκίπισσας μετέφερε

την ίδια κι ολόκληρο το Μεσαίωνα σε διάτρητα δελτία κατέγραψε το

πρόγραμμα κατέβασε το διακόπτη σήκωσε το καπάκι του Μάυρου

Κιβώτιου

laquoΣκύψε να δειςraquo

Ο βασιλιάς έσκυψε κοίταξε και είδε ναι τον μεσαίωνα τέλεια

προσομοιωμένο εντελώς ψηφιακό και μη γραμμικό και να η Δανδηλία το

Παγοδάσος το παλάτι με τον Ηλιόπυργο το Ορνιθοτροφείο-Που-

Χλιμίντριζε ο Θησαυρός με τα Εκατό Μάτια Και να η ίδια η Ανείπωτη που

περπατούσε αργά στοχαστικά στην προσομοίωση του κήπου της και τα

κυκλώματά της λαμπύριζαν κόκκινα και χρυσαφιά καθώς έκοβε

προσομοιωμένα λουλούδια και υπό τον ήχο προσομοιώσεις τραγουδιών Ο

Φερμουάριος ανίκανος να περιορίσει περισσότερο τις ορμές του πήδηξε στο

Μάυρο Κουτί και ξετρελαμένος όπως ήταν προσπάθησε να μπει στον

κομπιουτερικό εκείνο κόσμο Ο πατριάρχης όμως γρήγορα έσβησε το ρεύμα

έδωσε μία σπρωξιά στον Βασιλιά και τον γκρέμισε στη γη και είπε

laquoΤρελέ Θέλεις να επιχειρήσεις το ακατόρθωτο Γιατί κανένα πλάσμα

φτιαγμένο από ύλη δεν μπορεί να μπει σ` ένα σύστημα που δεν είναι τίποτα

άλλο παρά η ροή και ο στρόβιλος αλφαριθμητικών στοιχείων ασυνεχών

συνδυασμών ακέραιων αριθμών το αφηρημένο υλικό από το οποίο είναι

φτιαγμένα τα ψηφίαraquo

laquoΜα εγώ θέλω θέλωraquo έσκουξε ο Φερμουάριος εκτός εαυτού και χτύπησε

το κεφάλι του στο Μαύρο Κουτί τόσο δυνατά που έκανε αυλάκιά στο

μέταλλο

Η επιθυμία του βασιλιά Φερμουάριου δεν μας είναι και τόσο ξένη οι ψηφιακοί

κόσμοι από την αρχή της δημιουργίας τους μας υποσχέθηκαν έναν κόσμο που μέχρι

τώρα τον βλέπαμε σε άλλα μέσα όπως το σινεμά αλλά μόνο από τις καρέκλες μας

Το ενδεχόμενο να μπορούμε να δράσουμε σε αυτούς τους χώρους εξάπτει την

φαντασία μας για εμπειρίες δίχως φυσικά όρια και φόβους επιβίωσης που αφορούν τη

σωματική μας ακεραιότητα

36

Τι γίνεται όμως με το αντάλλαγμα που πρέπει να καταβάλουμε για να βιώσουμε

αυτούς τους κόσμους

laquoΑν είναι τόσο αναλλοίωτος ο πόθος σου τότε υπάρχει ένας τρόπος με τον

οποίο μπορώ να σε συνδέσω με την πριγκίπισσα Ανείπωτη αλλά πρώτα θα

πρέπει να αποχωριστείς την παρούσα μορφή σου γιατί θα σου πάρω τις

συντεταγμένες σου και θα σε κάνω πρόγραμμα άτομο προς άτομο και θα

τοποθετήσω την προσομοίωσή σου σ` αυτόν τον μεσαιωνικά πλασμένο

κόσμο τον πληροφοριακό και αναπαραστατικό και εκεί θα μείνει

αντέχοντας όσο τα ηλεκτρόνια τρέχουν μέσα σ` αυτά τα σύρματα και πηδούν

από κάθοδο σε άνοδο Εσύ όμως όπως στέκεσαι τώρα μπροστά μου θα

εκμηδενιστείς έτσι ώστε η μόνη σου ύπαρξη θα είναι με τη μορφή δεδομένων

πεδίων και δυναμικών στατιστική ευρετική και απόλυτα ψηφιακήraquo

Εδώ εγείρεται το θέμα της ατομικής ταυτότητας Όταν κάνουμε ταξίδια σε αυτούς

τους κόσμους παραμένουμε οι ίδιοι Το θέμα είναι περίπλοκο γιατί σε αυτόν τον

δυϊσμό του σώματος και νου η ατομική ταυτότητα παύει να ανήκει και στα δύο

ισότιμα

laquoΑυτό είναι πολύ δύσκολο να το πιστέψει κανείςraquo είπε ο Φερμουάριος laquoπώς

θα ξέρω πως δημιούργησες τη δική μου προσομοίωση και όχι κανενός

αλλουνούraquo

Ο πατριάρχης προσπάθησε να δείξει στον μπερδεμένο βασιλιά ότι πράγματι

θα ήταν αυτός και όχι κάποιος άλλος Αλλά και πάλι ο βασιλιάς είχε

αμφιβολίες

laquoΝαι ναι καταλαβαίνωraquo είπε ο βασιλιάς laquoΚαι πάλι όμως είναι μονάχα το

πανομοιότυπο μου και όχι εγώ ο ίδιος αφού εγώ είμαι εδώ και δεν είμαι μέσα

στο Κιβώτιοraquo

laquoΌταν σε δω κλειδομανταλωμένο στην αγκαλιά της αγαπημένης σουraquo του

είπε ο πατριάρχης laquoθα φροντίσω να μην υπάρχεις εις διπλούν ένας εδώ κι

ένας εκεί μέσα στο Κιβώτιο Θα μεταχειριστώ μια μέθοδο παλιά μεν και

37

πρωτόγονη αλάνθαστη όμως γι` αυτό σκύψε λιγάκι αν έχεις την

καλοσύνηhellipraquo

Στην πραγματικότητα εάν συνέβαινε αυτό σε όλους μας και χάναμε την

σωματική μας υπόσταση τότε όλοι η δυτική φιλοσοφία και θρησκεία θα πανηγύριζε

για το κατόρθωμά της Το μιαρό σώμα που τόσο απεχθανόμαστε θα καταστρεφόταν

για πάντα και σύμφωνα με τον δυτικό πολιτισμό το πνεύμα επιτέλους θα

απαλλασσόταν από τα βάρη της ύλης

laquoΠρώτα δείξε μου άλλη μία φορά την Ανείπωτή σουraquo είπε ο βασιλιάς laquoΈτσι

για να σιγουρευτώhellipraquo

Ο σοφός ανασήκωσε το καπάκι του Μαύρου Κιβωτίου και του έδειξε την

Ανείπωτη Ο βασιλιάς την κοίταξε την ξανακοίταξε και τελικά είπε laquoΗ

περιγραφή του αρχαίου βιβλίου είναι πολύ υπερβολική Δεν είναι άσχημη

βέβαια αλλά ούτε κατ` ιδέαν τόσο ωραία όσο έλεγε το χρονικό Λοιπόν τώρα

σ` αφήνω γέρο σοφέhellipraquo

Και πήγε να φύγει

laquoΠου πάς θεότρελεraquo φώναξε ο πατριάρχης σφίγγοντας το σφυρί στα χέρια

του γιατί ο Βασιλιάς είχε φτάσει πια στην πόρτα

laquoΌπου να `ναι αλλά όχι μέσα στο Κιβώτιοraquo είπε ο Φερμουάριος και το

έβαλε στα πόδια

Γιατί ο βασιλιάς δεν έμεινε τελικά στην αγαπημένη του πριγκίπισσα αλλά το

έσκασε φοβισμένος και κατατρεγμένος

Ο Vilem Flusser στο κείμενο του laquoΗ ψηφιακή φαινομενικότηταraquo αναφέρει την

δυσπιστία ως την άμεση αντίδρασή μας απέναντι σε ότι είναι κατασκευασμένο από

τον άνθρωπο για να μιμείται

Εντούτοις στο ερώτημα περί της δυσπιστίας μας απέναντι σ`

αυτούς τους εναλλακτικούς κόσμους υπάρχει και ένα άλλο είδος

απάντησης Αυτή η απάντηση βασίζεται στο γεγονός ότι πρόκειται για

38

κόσμους που εμείς οι ίδιοι έχουμε σχεδιάσει και όχι για κάτι που μας έχει

παρασχεθεί όπως ο περιβάλλον κόσμος Οι εναλλακτικοί κόσμοι δεν είναι

κάτι το δεδομένο [Daten] αλλά κάτι το τεχνητά κατασκευασμένο [Fakten]

Η δυσπιστία μας προκύπτει από το ότι στέκουμε γενικότερα καχύποπτοι

απέναντι στην τέχνη και σε καθετί τεχνητό Η laquoτέχνηraquo είναι ωραία αλλά

μετατρέπεται σε ψεύδος αμέσως μόλις εξεταστεί υπό το φως της έννοιας

της laquoφαινομενικότηταςraquo37

Για τον Vilem Flusser ο πατριάρχης θα ήταν ένας laquoτεχνοκράτηςraquo ένας

laquoλειτουργός των μέσωνraquo και οι κόσμοι που κατασκευάζει σχεδιασμοί-προβολές

[Projekte] της κυρίαρχης ελίτ

Όμως αν ο πατριάρχης στην ιστορία με την Πριγκίπισσα Ανείπωτη ήταν θεός

και το Μαύρο Κιβώτιο δεν ήταν απλά ένα τέχνασμα που κατασκευάζει σχεδιασμούς-

προβολές αλλά μία θεϊκά δεδομένη [Daten] δημιουργία όπως ο παράδεισος τότε θα

δεχόταν ο Φερμουάριος να μετατραπεί σε ψηφία με τίμημα να χάσει την υλική του

υπόσταση και να μετατραπεί κι αυτός σε σχεδιασμό-προβολή

Συμπέρασμα

Η προσαρμογή του περιβάλλοντος στις ανάγκες μας είναι κατ` εξοχήν

μέθοδος που χρησιμοποιούμε για την επιβίωσή μας απέναντι στο μεγάλο μας

αντίπαλο που δεν είναι άλλος από την ίδια τη φύση Η εκτίμηση μας για τη φύση

υπήρξε μόνο δια μέσου της αναπαράστασής της Η προσομοίωση μιας ασφαλούς και

ελεγχόμενης φύσης ταυτίστηκε με την έννοια του κήπου Η βιβλική Εδέμ είναι ο

κήπος που δεν κρύβει τίποτα απειλητικό για τον Αδάμ και την Εύα μιας και όλα είναι

κατασκευασμένα σε απόλυτη αρμονία

Τα χωριά και έπειτα οι πόλεις που κάποτε κατασκευάστηκαν για να

προστατέψουν τον άνθρωπο από την αγριότητα της φύσης τώρα έγιναν και αυτά

χαοτικά και απειλητικά Όσο μεγαλώνουν οι πόλεις τόσο αυξάνονται οι κήποι

37 Vilem Flusser laquo Η ψηφιακή φαινομενικότηταraquo στον τόμο Digitaler Schein Aumlsthetik der elektronischen Medien (Επιμ) Florian Rotzer Suhrkamp Frankfurt am Main 1991 μτφρ Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης σελ 2

39

φτάνοντας στις μέρες μας να χάσουν τον ιδιωτικό τους χαρακτήρα και να

μετατραπούν σε δημόσια πάρκα

Το πάρκο στα Ιλίσια είναι ένα πράσινο ξέφωτο που δεν προσομοιώνει μόνο

μία φύση αλλά και άλλες εμπειρίες όπως την ιστορία του De Miranda διαμέσου της

προτομής του που κοσμεί το πάρκο Αλλά είμαστε εμείς σε θέση να κατανοήσουμε

μνημεία που ενώ παραδοσιακά αφορούν πρόσωπα και ιστορίες της εθνικής μας

συνείδησης παρουσιάζουν και ήρωες εξωτικών χωρών

Είναι τα σώματα μας `κατασκευασμένα` για να μπορούν να αντιδρούν σε

αυτές τις προσομοιωμένες εμπειρίες

Είμαστε σε θέση να βιώσουμε αυτή την πράσινη λωρίδα ως φύση και τις

παράλληλες πραγματικότητες που μας προσφέρει

Φαίνεται σαν να έχουμε χάσει την σωματική και νοητική ικανότητα επιβίωσης

στην φύση θέλουμε να βιώσουμε την εμπειρία της αλλά μόνο με την χρήση ενός

ενδιάμεσου που θα μας παρέχει κάποια ασφάλεια

Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της

κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι

η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με

επίδοξους σπεσιαλίστες της επιβίωσης στην αγρία φύση να επιδιώκουν να μας

δείξουν τρόπους και τεχνικές που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για να

παραμείνουμε ζωντανοί στην απίθανη περίπτωση που βρεθούμε εγκαταλελειμμένοι

και αβοήθητοι στις αντίξοες συνθήκες που μας προσφέρει η φύση (Στο `Man Vs

Wild` προταγονιστή ο Bear Grylls που είναι εξοικειωμένος στις ακραίες καταστάσεις

Σαν ένας από τους νεότερους που έχουν αναρριχηθεί στο Έβερεστ και ένας από τους

λιγοστούς που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς την εξαντλητική εκπαίδευση για

λογαριασμό της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων)38 Έτσι αυτοί οι πρωταγωνιστές

38 httpdscdiscoverycomvideosman-vs-wild-scary-survival-moments

-Παρόμιας θεματικής τηλεοπτικές εκπομπές είναι οι Out of the Wild The Alaska Experiment Life or Death Game Jungle Life or Death Game Lost at Sea Everest Razors Edge κλπ

40

τρέφοντε με σκουλήκια φτιάχνοντας καταφύγια από κλαδιά αψηφώντας χαμηλές ή

υψηλές θερμοκρασίες με το παγκόσμιο τηλεοπτικό κοινό να παρακολουθεί με αγωνία

τις περιπέτειες τους βιώνοντας διαμέσου αυτών την περιπέτεια και την αγωνία αλλά

πάντα μέσα από την ασφάλεια του σαλονιού τους

Η χρήση του `μέσου` για την κυριαρχία απέναντι στην φύση από την αρχή της

ύπαρξής μας και στην συνέχεια για την οργάνωση και την επικοινωνία των κοινωνιών

μας έπαιξε μεγάλο ρόλο στην εικόνα που έχουμε σήμερα για τον κόσμο Αυτοί οι

σπεσιαλίστες της επιβίωσης είναι το `μέσο` για να βιώσουμε την άγρια φύση που

τόσο φοβόμαστε αλλά και που τόσο μας ελκύει

Το πάρκο στα Ιλίσια έχει σαν στόχο να παίξει κι αυτό τον ρόλο του `μέσου`

που θα μας ενώσει με την φύση αλλά δεν τα καταφέρνει ούτε στο ελάχιστο σε σχέση

με αυτά τα show της τηλεόρασης Αυτό φαίνεται από την επισκεψιμότητα του πάρκου

που είναι από ελάχιστη έως μηδενική Μήπως με τη σειρά του το πάρκο όπως και η

άγρια φύση χρειάζεται ένα μέσο που να μας επιτρέπει μία μεγαλύτερη

αλληλεπίδραση άρα μία πιο βιωματική εμπειρία

Παροχέας διάδρασης πάρκων

Ο `παροχέας διάδρασης πάρκων` είναι μία διαδραστική μηχανή που επιτρέπει στον

χρήστη της να βιώσει τις χαρές που μπορεί να του προσφέρει ένα πάρκο και ακόμη

περισσότερα Η ψηφιακή προσομοίωση υψηλού επιπέδου του πάρκου στα Ιλίσια με

όλες τις λεπτομέρειες αλλά και τα στοιχεία που το απαρτίζουν (σιντριβάνι προτομή

όλα τα είδη φυτών κλπ) προσφέρει την απόλυτη εμπειρία μίας βόλτας στο πάρκο

Ταυτόχρονα το μηχανικό του μέρος παρέχει μία ολοκληρωμένη σωματική εμπειρία

με κίνηση όλου του σώματος προς όλες τις κατευθύνσεις για μία βόλτα που θα μείνει

αξέχαστη για σας την οικογένεια αλλά και το κατοικίδιο σας

41

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture

Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection

Washington DC 2002

2 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990

3 Emily Brady Aesthetics of the natural environment Εκδόσεις

Edinburgh Edinburgh University Press 2003

4 Francisco de Miranda

httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

5 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο

Μετάφραση Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος

Δασκαλοθανάσης Εκδόσεις Ποταμός 2005

6 Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance

Gardens

httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

7 Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-

Jacques_Rousseau

8 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain

NAi Publishers 2001

9 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις

Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC

1999

10 Paul Skinner Embodied Interaction Iollie therefore I exist b-DAT

University of Plymouth 2006

11 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία Μετάφραση

Μυλωνάκη Ευγενία Εκδόσεις Εκκρεμές 2003

12 Vilem Flusser Η ψηφιακή φαινομενικότητασυμπεριλαμβάνεται στο

συλλογικό τόμο (Επιμ) Florian Rotzer Digitaler Schein Aumlsthetik

der elektronischen Medien Suhrkamp Frankfurt am Main 1991

Μετάφραση Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης

Βερσαλλίες httpelwikipediaorgwikiβρσαλλίες_(παλάτι)

42

13 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής

Μετάφραση Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998

14 Μισέλ Ουελμπέκ Τα στοιχειώδη σωματίδια Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον

της Εστίας Μετάφραση Αλέξης Εμμανουήλ 2007Χοφσταντφερ

Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και

στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου

Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993

  • Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ34
  • Συμπέρασμα σελ38
  • Συμπέρασμα
  • Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με επίδοξους σπεσιαλίστε
    • Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990
      • Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm
      • Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau
Page 20: Μάκης Κυριακόπουλος διπλωματικη εργασία

20

Τα σύνορα τον σύγχρονων πάρκων

Στα τέλη του 1980 μία μικρή μάχη ξέσπασε στο Tompkins

Square Park ένα μικρό πάρκο στο East Village της Νέας Υόρκης Το

μέρος είχε μετατραπεί σε στέκι για τους άστεγους τους αλκοολικούς

και τους ναρκομανείς Κάποια στιγμή η αστυνομία προσπάθησε να

επανακτήσει τον έλεγχο με το να κλείνει το πάρκο την νύχτα Η μάχη

του Tompkins Square είναι διάσημο παράδειγμα για την μάχη του

νοήματος του δημόσιου χώρου (Smith 1992) Είχε η παρέμβαση της

αστυνομίας ως πρόθεση πραγματικά να πολεμήσει την κατάληψη

αυτών των ομάδων Ή ήθελε να υποβαθμίσει την ίδια την έννοια του

δημόσιου χώρου Ο Smith παρουσιάζει εκείνα τα στοιχεία που

αποδεικνύουν ότι στην πραγματικότητα η προσπάθεια αφορούσε την

`εξημέρωση` της κουλτούρας του πάρκου που ταιριάζει απόλυτα με

την στρατηγική της βελτίωσης της γειτονιάς γύρω από το πάρκο με την

`εισβολή` νέων οικονομικά ευνοημένων group να καταλαμβάνουν

έναν χώρο που παραδοσιακά ανήκε σε οικονομικά ασθενέστερους24

Δηλαδή το ίδιο που συμβαίνει και στην περιοχή του Κεραμεικού στην Αθήνα

όπου τα τελευταία χρόνια υπάρχει έντονο ενδιαφέρον από πολιτικούς μηχανικούς και

κατασκευαστικές εταιρίες για ανέγερση πολυκαταστημάτων εμπορικών κέντρων και

πολυτελών κατοικιών

Σήμερα μπορούμε να προσεγγίσουμε και να αναλύσουμε την

περίπτωση του Tompkins Square με έναν άλλο τρόπο Στο πάρκο δόθηκε

ένας νέος τρόπος διαχείρισης Αυτό που γίνεται αμέσως ορατό είναι το

μεγάλο διαχωριστικό που χωρίζει το πάρκο σε υπό-χώρους (όπως και σε

άλλα πάρκα στο Μανχάταν) Τα πάντα φαίνονται διαφορετικά από την

στιγμή που η αστυνομία προσπάθησε να ελέγξει την κατάσταση

Διαφορετικά groups έχουν βρει το δικό τους κομμάτι σε αυτό το μικρό

πάρκο τις ζεστές μέρες οι άστεγοι καταλαμβάνουν τον μικρό χώρο στα

παγκάκια αυτοί που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα προτιμούν τις 24 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain NAi Publishers 2001 σελ 20

21

περιοχές με την άμμο οι έφηβοι παίζουν μπάσκετ στο κλειστό τερέν του

μπασκετμπολ τα παιδιά παίζουν στον παιδότοπο που περικυκλώνεται

από βαριές σιδερένιες μπάρες και οι αναρχικοί οι μικρές οικογένειες και

οι yappies ξεχωριστά ο καθένας συνυπάρχουν στα τμήματα του πάρκου

που έχουν γκαζόν Κάποιοι πιστεύουν ότι τα διαχωριστικά του πάρκου

είναι η απόδειξη της εγκατάλειψής του ως δημόσιου χώρου (Smith

1992) Αλλά μήπως συμβαίνει το αντίθετο Η αξία της περίπτωσης του

Tompkins Square έγκειται στο ότι λειτούργησε ως παράδειγμα μίας

μάλλον στενοκέφαλης και συντηρητικής προσέγγισης Πολλές `φυλές

των πόλεων` φαίνεται να έχουν καταλάβει τον χώρο του πάρκου

επιδεικνύοντας όλες τις αποχρώσεις του East Village μέσα σε ένα μικρό

πάρκο Τα διαχωριστικά μετατρέπονται σε σύμβολα της τάξης

οριοθετούν χωρίς να απομονώνουν ή να αποκλείουν Το Tompkins

Square Park λειτουργεί σαν μία σκηνή όπου ανά πάσα στιγμή γίνεσαι

το θέαμα και ο θεατής και αυτό σε κάνει λειτουργικό μέλος του

δημόσιου χώρου25

Τα διαχωριστικά σχεδόν από την αρχή του 20ου αιώνα χρησιμοποιούνται στα

πάρκα Μεταφορικά τα αντιλαμβανόμαστε σαν `κορνίζες` αλλά στην

πραγματικότητα λειτουργούν περισσότερο ως σύμβολα οριοθέτησης Τα πάρκα είναι

οι δημόσιοι κήποι των πόλεων και εξορισμού οι κήποι αφορούν κλειστούς χώρους

Επίσης ένα διαχωριστικό ορίζει έναν χώρο Εάν αυτός ο χώρος είναι

προσδιορισμένος ως δημόσιος τότε εμείς καταλαβαίνουμε ότι αυτός ο χώρος είναι

ιδιαίτερος με προσδιορισμένη χρήση που τον ξεχωρίζει από τους άλλους δημόσιους

χώρους και απαιτεί από εμάς την ανάλογη συμπεριφορά σε σχέση με τους ισχύοντες

κανόνες

Αυτή η οπτική επάνω στον προσδιορισμό των δημόσιων χώρων προσφέρει

έναν άλλο τρόπο σκέψης επάνω στις μέχρι τώρα πιο διαδεδομένες αρχές του ντιζάιν

των πάρκων Αυτή η συμβολική σημασία του φράχτη συχνά έρχεται σε αντιπαράθεση

με την αρχή του ρευστού και ανοιχτού ουδέτερου και πολυσυλλεκτικού χώρου που

έχει την αναφορά του στην μοντέρνα `αστικοποίηση` Η αντικατάσταση των πάρκων

με κοινόχρηστους `πράσινους` χώρους θολώνει την ιδέα της προσβασιμότητας και

25 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 21

22

της χρήσης των δημόσιων χώρων Αυτός ο τρόπος σχεδιασμού των δημόσιων χώρων

έχει τις αναφορές του στο μοντέρνο κίνημα Παρόλα αυτά πολλά από τα σύγχρονα

σχέδια για πάρκα και κήπους έχουν ως αναφορά τους τον ρευστό και ανοιχτό χώρο

Η ιδέα του `διαχωριστικού για μεγαλύτερη προσβασιμότητα` παρουσιάζει ένα

εναλλακτικό σχέδιο στρατηγικής για τον σχεδιασμό των δημόσιων χώρων

Ο καλά σχεδιασμένος τρόπος διασύνδεσης και χωρικότητας προωθούν την

δημόσια προσβασιμότητα και ανταλλαγή αλλά κανείς δεν μπορεί να περιμένει μία

καθολική λύση από ένα τέτοιο τρόπο σχεδίασης Τέτοιου τύπου στρατηγικές

σχεδίασης είναι θεμελιώδεις και μπορούν να έχουν μία `υποστηρικτική πολιτική` η

εξασφάλιση της ασφάλειας είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας

Όχι πολύ μακριά από το Tompkins Square Park βρίσκεται η

πόλη Stuyvesant Στην τυπολογία της κατασκευής της βρίσκουμε το

πλάνο σχεδιασμού του Le Corbusier Για πολλούς ανθρώπους αυτός ο

μοντερνιστικός τρόπος σχεδίασης μίας μικρής σε κλίμακα πόλης

καταστρέφει την ποικιλομορφία της Τεράστιες κτιριακές

εγκαταστάσεις ομογενοποιημένες και με περιορισμένες λειτουργίες

εμφανίζονται σε όλη την Ευρώπη και την βόρεια Αμερική μετά τον

δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Τώρα πια είναι γνωστές ως `πολύ-

προβληματικά` projects και αυτό βέβαια αν δεν έχουν ήδη ανατιναχτεί

ή κατεδαφιστεί Παρόλα αυτά όποιος τολμήσει να μπει σε αυτές τις

κτιριακές εγκαταστάσεις μένει έκπληκτος από το `σαν-πάρκο` καλά

διατηρημένο και καλά διαχειριζόμενο χώρο σαν όαση που προσωρινά

κλείνει έξω την χαοτική αστική ζωή Τέτοιου είδους κτιριακές

εγκαταστάσεις μάς δείχνουν ότι η σωστή διαχείριση του δημόσιου

χώρου μπορεί να δημιουργήσει περιβάλλοντα στα οποία κανείς δεν

εξαιρείται αλλά αντίθετα είναι ευπρόσδεκτος26

Η ιδέα της `χρήσης του διαχωριστικού για την διευκόλυνση της κοινής

πρόσβασης` ανεγείρει το πιο γενικό ερώτημα του νοήματος του διαχωριστικού και

των νέων ηλεκτρονικών συστημάτων ασφαλείας Τα περιστρεφόμενα κάγκελα

ασφαλείας στους σταθμούς του μετρό και οι ηλεκτρονικές πύλες ασφαλείας των

αεροδρομίων των καταστημάτων και τώρα σε πολλές βιβλιοθήκες και αρκετά

26 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 23

23

σχολεία κυρίως στην Αμερική είναι πλέον κοινό στοιχείο του αστικού τοπίου (μαζί με

τις ευρέως διαδεδομένες κλειστού κυκλώματος βιντεοκάμερες) εκφράζοντας έτσι ένα

ελεγχόμενο περιβάλλον μέσω της τεχνολογίας Με ευκολία μπαίνουμε στην

διαδικασία να δούμε αυτές τις μεθόδους στον δημόσιο χώρο ως περιοριστικές για την

ελευθερία μας Αλλά πότε και ποιους ενοχλούν αυτοί οι περιορισμοί Οι ηλεκτρονικές

πύλες των αεροδρομίων μάλλον έχουν μία κατευναστική ιδιότητα ο αποκλεισμός της

παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς διατηρεί την πίστη μας για την ασφάλεια της πτήσης

Οι ηλεκτρονικές πύλες των αεροδρομίων δείχνουν ότι αυτές η εταιρίες στις οποίες

στηριζόμαστε κάνουν τα πάντα για να μας εξασφαλίσουν το αίσθημα της ασφάλειας

Σημαντικό στοιχείο είναι το γεγονός ότι οι κάμερες παρακολούθησης με

ανιχνευτές μετάλλων στα αεροδρόμια στα καταστήματα κλπ είναι σε μεγάλο βαθμό

αντικειμενικές Ο αποκλεισμός δεν βασίζεται στα χαρακτηριστικά ή στο ντύσιμο

αλλά στην παρουσία μετάλλου Αυτό που μετράει είναι η κατοχή κάποιου μεταλλικού

αντικειμένου που θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή για το κοινό που συνωστίζεται

στα αεροδρόμια ή για την κλοπή αγαθών από τα καταστήματα

Σε αυτές τις περιπτώσεις η τεχνολογία στην πραγματικότητα είναι ένα συν

για την δημιουργία δημόσιων χώρων Εν μέρει τα διαχωριστικά αναλαμβάνουν την

ευθύνη για τα άτομα με ροπή προς την παραβατικότητα (Latour 1986)27 να πληρώσω

το εισιτήριο του Μετρό Να κλέψω αυτό το βιβλίο Τα συστήματα ασφαλείας όχι

μόνο μας σώζουν από τέτοια ηθικά διλήμματα αλλά μπορούν να κάνουν έναν χώρο

πιο δημόσιο μία βιβλιοθήκη που μπορείς να έχεις πρόσβαση μόνο με πάσο ή κάρτα

μέλους παραμένει ένα αποκλεισμένο μέρος και δεν λειτουργεί ως δημόσιος χώρος

Μία βιβλιοθήκη που μόνο ελέγχει εάν το βιβλίο νομίμως έχει δανειστεί έχει την

δυνατότητα να εξελιχθεί σε δημόσιο χώρο

Η βιβλιοθήκη του Rotterdam είναι ένα παράδειγμα του πώς μπορεί μία

βιβλιοθήκη να αναπτυχθεί σε δημόσιο χώρο Αυτή η βιβλιοθήκη είναι

ανοιχτή σε όλους Υπάρχει έλεγχος μόνο κατά την έξοδο όπου και

χρησιμοποιείται σύστημα ασφαλείας Το κοινό αποτελείται από άτομα

διαφορετικών ομάδων και κάνει μαζικά χρήση της βιβλιοθήκης Αυτή η

ποικιλότητα των ανθρώπων ο καθένας από αυτούς με τον δικό του τρόπο

κάνει χρήση της βιβλιοθήκης στην αίθουσα των περιοδικών μαζεύονται

27 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 23

24

κυρίως άνδρες ξένης εθνικότητας για να διαβάσουν εφημερίδες άλλων

χωρών νεαροί που σερφάρουν στο internet άνθρωποι που παίζουν σκάκι

στα ειδικά τραπέζια για σκάκι φοιτητές που μελετούν στα πιο

απομονωμένα σημεία της βιβλιοθήκης κλπ Και όλα αυτά σε έναν χώρο που

θυμίζει εμπορικό κέντρο28

Ο Δήμος Ζωγράφου

Ο δήμος Ζωγράφου έκτασης 9000 στρεμμάτων και με 75000 περίπου

κατοίκους υπάγεται σήμερα στο γενικότερο πολεοδομικό συγκρότημα των

Αθηνών και εντάσσεται γεωγραφικά στα ανατολικά προάστια της

πρωτεύουσας Λόγω της εγγύτητάς του με το κέντρο παρουσιάζει παρόμοια

χαρακτηριστικά δόμησης Παρά ταύτα είναι περιοχή πλούσια σε πράσινο που

συγκεντρώνεται κυρίως στους πρόποδες του Υμηττού Ο Δήμος απέκτησε

αξία λόγω της οικοδόμησης της Πανεπιστημιούπολης και της

Πολυτεχνειούπολης με αποτέλεσμα να παρουσιάζει υψηλές τιμές στα

ενοικιαζόμενα διαμερίσματα

Η περιοχή παλιά ήταν δασικό και καλλιεργήσιμο έδαφος με πλούσια

βλάστηση καλλιέργειες δάσος και αλσάκια Στα μέσα του 20ού αιώνα με

την πολεοδόμηση της Αθήνας αναπτύχθηκε η περιοχή Τα δάση της περιοχής

κυρίως με πεύκα βρίσκονται στο νότο νοτιοανατολικό και ανατολικό μέρος

Το 1902 ο Ιωάννης Ζωγράφος βουλευτής στο κόμμα του Θεόδωρου

Δηλιγιάννης αγόρασε μια μεγάλη έκταση από τη χήρα Βουρνάζου και στη

συνέχεια τη ρυμοτόμησε σε οικόπεδα τα οποία πουλούσε με δόσεις 112 δρχ

το μήνα Τα πρώτα σπίτια άρχισαν να κτίζονται στα κτήματα του

laquoΖωγράφουraquo το 1919 Δέκα χρόνια μετά αριθμούσαν 100 Από εκείνους τους

πρώτους οικιστές φτιάχτηκε και ο πρώτος ξύλινος ναΐσκος προς τιμή του

Αγίου Θεράποντα που σήμερα είναι ο επιβλητικότερος στη περιοχή Η νότια

πλευρά του Ζωγράφου ήταν το άλλοτε ρέμα του Χουσεΐν μπεη στη βόρεια

28 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 24

25

πλευρά του οποίου είχε κτισθεί το θεραπευτήριο του Συγγρού Αυτό το ρέμα

καλύφθηκε στις αρχές του 1960 επί Βασιλέως Παύλου

Το 1929 η περιοχή Ζωγράφου έγινε κοινότητα με πρώτο πρόεδρο τον

γιο του Ιωάννη Ζωγράφου τον Σωτήριο Ζωγράφο Το 1947 η κοινότητα

Ζωγράφου ανακηρύχθηκε Δήμος στον οποίο περιλαμβάνονταν οι συνοικίες

Γουδή τα Άνω Ιλίσια (πρώην Καπόνια) τα Ιλίσια παρά την κοίτη του

ποταμού Ιλισού που ξεκίναγε από την Αγία Ελεούσα στη σημερινή συνοικία

της Πανεπιστημιούπολης29

Πάρκο στα Ιλίσια

Μια πράσινη γραμμή ακολουθεί την οδό Μιχαλακοπούλου στα Ιλίσια

ξεκινώντας από την οδό Ηριδανού που διακόπτεται από την οδό Αλκάνος για να

σταματήσει στο ύψος της οδού Αιγινήτου Δ

Αυτή η πράσινη γραμμή φαίνεται να δημιουργήθηκε από τη μία για να

καλύψει την ανάγκη της πόλης για πράσινο κι από την άλλη για να λειτουργήσει σαν

δημόσιο πάρκο Αυτό μπορούμε εύκολα να το συμπεράνουμε από την έντονη και

πυκνή βλάστηση που υπάρχει στον χώρο αλλά και από τα παρελκόμενα αντικείμενα

που έχουν τοποθετηθεί προσπαθώντας να δηλώσουν τη χρηστική τους αξία ενώ

βρίσκονται ατάκτως ερριμμένα καθ όλο το μήκος και το πλάτος του πάρκου Τα

περισσότερα από αυτά τα αντικείμενα είναι αδύνατον να χρησιμοποιηθούν μιας και

βρίσκονται στα πιο δυσπρόσιτα και απίθανα σημεία του πάρκου Η προσβασιμότητα

στο μεγαλύτερο μέρος του είναι πολύ δύσκολη ενώ τον χειμώνα γίνεται δυσκολότερη

με την έλλειψη πλακόστρωσης Το πάρκο ξεκινάει σαν μία νησίδα που όσο ανεβαίνει

πλαταίνει για να καταλήξει στο κύριο κομμάτι της που βρίσκεται μεταξύ των δρόμων

Αλκμάνος και Αιγινήτου Αυτό το κομμάτι του πάρκου είναι αρκετά μεγάλο και

εξοπλισμένο με παγκάκια αγάλματα ένα σιντριβάνι και φυσικά πυκνή βλάστηση Η

επισκεψιμότητα του πάρκου είναι σχετικά περιορισμένη με λίγους ανθρώπους

κυρίως αυτούς που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα Το σιντριβάνι του πάρκου είναι

εξάγωνο αρκετά μεγάλο με έναν πίδακα στο κέντρο που φτάνει στην αποκορύφωση

29 httpelwikipediaorgwikiΖωγραφου

26

του τα 6 με 7 μέτρα ύψος ενώ περιστοιχίζεται από ένα δαχτυλίδι με μικρότερους

πίδακες

Τα γλυπτά του πάρκου χωρίζονται σε τρία ήδη 1) Μινιμαλιστικές γλυπτικές

κατασκευές μικρού μεγέθους που βρίσκονται διάσπαρτες κυρίως από την πλευρά της

οδού Αλκμάνος μέσα στα παρτέρια με τα λουλούδια και τα δέντρα (ο εντοπισμός

τους είναι μάλλον μια περιπέτεια λόγω της οργιώδους βλάστησης στην οποία θα

νόμιζε κανείς ότι δεν έχει επέμβει ανθρώπινο χέρι αλλά και των ίδιων τον γλυπτών

που από κατασκευής μοιάζουν περισσότερο με μικρά τσιμεντένια καθίσματα) 2)

Φορμαλιστικά γλυπτά με επαναλαμβανόμενα μοτίβα που μοιάζουν να είναι

κατασκευασμένα στα τέλη της δεκαετίας του lsquo70 με δομή που θυμίζει τοτέμ και

αναγνωρίσιμες παραστάσεις (μια κουκουβάγια φυτικά μοτίβα κλπ) τοποθετημένα κι

αυτά στα παρτέρια που βρίσκονται στην πλευρά της οδού Αλκμάνος με ελάχιστη

προσβασιμότητα και δυσκολία εντοπισμού τους 3) Μπρούτζινη προτομή μικρού

μεγέθους που βρίσκεται περίπου στο μέσο του τρίτου κατά σειρά μέρους του πάρκου

και είναι και αυτή κρυμμένη πίσω από δέντρα και θάμνους Η προτομή που

φιλοτέχνησε ο Louis Alberto Pantoja το 2000 έγινε προς τιμή του Francisco de

Miranda του επαναστάτη της Βενεζουέλας που γεννήθηκε στο Caracas 28 Μαρτίου

του 1750 και πέθανε στις φυλακές του El Arsenal de la Carraca Cadiz 14 Ιουλίου του

1816

Αυτή η προτομή εγείρει αρκετά ερωτήματα σε σχέση με τον τόπο που

βρίσκεται την λειτουργία που παρέχει αλλά και την ιστορία του απεικονιζόμενου

Η προτομή τοποθετήθηκε στο πάρκο το 2001 σε μία προσπάθεια του δήμου

Αθηναίων να γεμίσει όσο το δυνατόν περισσότερους δημόσιους χώρους με αγάλματα

και προτομές ενόψει των ολυμπιακών αγώνων της Αθήνας του 2004

Χαρακτηριστικά είναι τα άρθρα που δημοσιευτήκαν λίγα χρόνια αργότερα

Όσο για τον Δημήτρη Αβραμόπουλο φάνηκε η προτίμησή του

για τις προτομές με αποκορύφωμα τη δημιουργία του laquoΠάρκου

Ελλήνων Λογοτεχνώνraquo μπροστά από το Πνευματικό Κέντρο Πληθώρα

τέτοιων δωρεών αποδέχθηκε άκριτα ο δήμος Αθηναίων εκείνη την

περίοδο Έτσι εξηγείται και η παρουσία του αγάλματος του στρατηγού

Χοσέ Αρτίγας laquoελευθερωτή της Ουρουγουάηςraquo στη

Μιχαλακοπούλου Στα περισσότερα βάθρα υπήρχε και το όνομα του

27

τότε δημάρχου ακόμα και μέσα στο νόμισμα της στήλης της

laquoΔραχμήςraquo 7 - 0802200430

Η απουσία πολιτικής χαρακτήριζε την πολιτική του Δήμου

Αθηναίων για τα έργα τέχνης σε δημόσιους χώρους Οχι μόνο

πρόσφατα αλλά τουλάχιστον τα τελευταία 30 χρόνια Επί δημαρχίας

Αβραμόπουλου μια καλλιτεχνική επιτροπή που τώρα έχει καταργηθεί

δεχόταν τις προτάσεις για δωρεές έργων στην πλειονότητά τους

αμφιβόλου ποιότητας laquoΚάθε σύλλογος έκανε και μια δωρεά

προσπαθώντας με προτομές να τιμήσει τις προσωπικότητες που

συνδέθηκαν με τον τόπο τουraquo συνεχίζει ο Π Λουκάκος

Προς το παρόν ξεχάστε τα αυτά Η αποδοχή των δωρεών έχει

παγώσει και για το λόγο αυτό τους τελευταίους μήνες δεν έχει

τοποθετηθεί ούτε ένα καινούριο υπαίθριο γλυπτό στην Αθήνα -με

εξαίρεση το άγαλμα του Μεγάλου Αλέξανδρου έργο του Γιάννη

Παππά που ενδεχομένως να τοποθετηθεί απέναντι από το Ρεξ Εχουν

όμως παγώσει και οι διαγωνισμοί και οι αναθέσεις laquoΤο νομοθετικό

πλαίσιο απαγορεύει τις αναθέσεις έργων ακόμα και τον μεγαλύτερο

γλύπτη της Ελλάδας να έχουμε μπροστά μας Αναθεση μπορεί να γίνει

μόνο για ποσό έξι χιλιάδων ευρώ έτσι όμως δεν μπορούμε να μιλάμε

για κάποιο γλυπτό με αξιώσειςraquo διευκρινίζει ο Π Λουκάκος (7 -

08022004)31

Για τον μέσο Αθηναίο πολίτη που επισκέπτεται το πάρκο ο Francisco de

Miranda δεν σημαίνει απολύτως τίποτα και θα ήταν παράδοξο να περιμένουμε κάτι

τέτοιο Άρα γιατί επιλέχθηκε αυτός ο επαναστάτης της Βενεζουέλας για να

διακοσμήσει με την προτομή του έναν δημόσιο χώρο της Αθήνας Και εντέλει ποίος

είναι ο Francisco de Miranda

30 Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=3325212 31 Παρής Σπίνου Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=98141564

28

Francisco de Miranda32

Ο Sebastiaacuten Francisco de Miranda y Rodriacuteguez γνωστός περισσότερο ως

Francisco de Miranda συμμετείχε στην επανάσταση της Βενεζουέλας Παρόλο που τα

σχέδια του για την ανεξαρτησία των ισπανόφωνων αποικιών της Αμερικής απέτυχαν

θεωρήθηκε ως ο πρόδρομος του Simoacuten Boliacutevar που κατά τη διάρκεια του αμερικανό-

ισπανικού πολέμου απελευθέρωσε με επιτυχία μεγάλο μέρος της νοτίου Αμερικής Ο

Miranda έζησε μία ταραχώδη ζωή Ως ιδεαλιστής ανέπτυξε ένα πρωτοποριακό σχέδιο

για να ελευθερώσει και να ενοποιήσει την λατινική Αμερική αλλά οι φιλοδοξίες και

επιδιώξεις του για την ανεξαρτησία της νοτίου Αμερικής απέτυχαν το 1812 τον

παρέδωσαν στους εχθρούς του και μετά από τέσσερα χρόνια το 1816 πέθανε σε

ισπανική φυλακή Παρόλα αυτά δεκατέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο του το

μεγαλύτερο μέρος της ισπανόφωνης Αμερικής ήταν ελεύθερο

Ο Miranda γεννήθηκε μέσα σε μία μεγαλοαστική οικογένεια ο πατέρας του

Sebastian de Miranda Ravelo ήταν εύπορος έμπορος με καταγωγή από τις Κανάριες

Νήσους ενώ και η μάνα του Francisca Antonia Rodriacuteguez de Espinoza καταγόταν από

πλούσια οικογένεια της Βενεζουέλας Ο Miranda πήγε στα καλύτερα ιδιωτικά σχολεία

και στα ακριβότερα κολλέγια ενώ κατά την διάρκεια της φοίτησής του δεχόταν

ρατσιστικά πειράγματα για την καταγωγή του Έτσι δεν απολάμβανε τα οφέλη της

υψηλής κοινωνίας μιας και υπήρχε συνεχής αμφισβήτηση από την αριστοκρατία της

εποχής Σαν αποτέλεσμα αυτής της αποδοκιμασίας ο Miranda παρουσίαζε την εικόνα

του φαντασμένου με πομπώδεις αφηγήσεις και μυθεύματα

Γύρω στο 1771 ο Miranda αγόρασε το αξίωμα του καπετάνιου του ισπανικού

στόλου (όχι κάτι ασυνήθιστο για την εποχή) Ενώ υπηρετούσε ως καπετάνιος δίπλα

στον στρατηγό Juan Manuel de Cajigal y Monserrat (1739-1811) απέκτησε

ενδιαφέρον για τον αγώνα υπέρ της ανεξαρτησίας της ισπανόφωνης Αμερικής

Υπό τον Cajigal ο Miranda συμμετείχε στην μάχη της Pensacola το 1781

υπερασπιζόμενος την ισπανική κυριαρχία σε αυτό που ονομάζουμε σήμερα Florida

των ΗΠΑ Αυτή η συμμετοχή του τού χάρισε το αξίωμα του συνταγματάρχη

32 httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

29

Από το 1791 ο Miranda απέκτησε ενεργό ρόλο στην γαλλική επανάσταση Στο

Παρίσι ήταν φίλος με τον Girondiste Jacques Pierre Brissot και τον Jeacuterocircme Peacutetion de

Villeneuve και για σύντομο χρονικό διάστημα υπηρέτησε σαν στρατηγός στον

επαναστατικό στρατό που διοικούνταν από τον Charles Franccedilois Dumouriez Τον

Απρίλιο του 1793 ο Miranda συνελήφθη και κατηγορήθηκε για προδοσία Στη δίκη

όμως ήταν τόσο ήρεμος και πειθήνιος που κρίθηκε αθώος Παρόλα αυτά οι

κατηγορίες του Marat και των συντρόφων του δεν καταλάγιασαν Συνελήφθη ξανά

τον Ιούνιο του 1793 και φυλακίστηκε

Ο Miranda φαίνεται να επιβίωσε από έναν συνδυασμό ευνοϊκής τύχης και

πολιτικών συμφερόντων υπέρ του η επαναστατική κυβέρνηση απλά δεν μπορούσε να

συμφωνήσει για το τι έπρεπε να κάνει με αυτόν Παρέμεινε στις φυλακές του La Force

ακόμα και μετά από την πτώση του Robespierre τον Ιούλιο του 1794 ενώ

απελευθερώθηκε τον Ιανουάριο του επόμενου χρόνου Πεπεισμένος πλέον ότι η τροπή

που είχε πάρει η επανάσταση ήταν λάθος ξεκίνησε να συνωμοτεί με τους

αριστοκράτες εναντίον των επαναστατών και ταυτόχρονα τού έγινε πρόταση από

αυτούς να ηγηθεί του στρατού τους αλλά για άλλη μια φορά συνελήφθη και

εκδιώχθηκε από την χώρα

Η ζωή του ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τον αγώνα για ανεξαρτησία των

ισπανικών αποικιών στην Λατινική Αμερική Ο Miranda οραματιζόταν μία

ανεξάρτητη αυτοκρατορία η οποία να αποτελείται από όλες τις περιοχές που

βρίσκονταν υπό την κατοχή των ισπανών και των πορτογάλων και να απλώνεται από

τον ποταμό του Μισισιπή μέχρι το Cape Horn Αυτή η αυτοκρατορία θα ήταν υπό την

ηγεμονία μίας βασιλευόμενης οικογένειας που θα ονομαζόταν `Inca` προς τιμή του

ένδοξου ινδιάνικου λαού

Με την βοήθεια της μεγάλης Βρετανίας ο Miranda αποπειράθηκε να εισβάλει

στη Βενεζουέλα το 1806 Το ίδιο διάστημα η Βρετανία ήταν σε πόλεμο με την

Ισπανία και σύμμαχος του Ναπολέοντα Το 1793 ο Miranda πήγε στην Ουάσινγκτον

για να συναντήσει τον πρόεδρο Thomas Jefferson Η συνάντηση έγινε αλλά δεν

υπήρξε καμία ανάμιξη στα σχέδια του Miranda Έτσι άρχισε να οργανώνει κρυφά μία

εκστρατεία για την απελευθέρωση της Βενεζουέλας ναυλώνοντας ένα πλοίο που

ονόμασε Leander προς τιμήν του μεγαλύτερού του γιου

30

Στο Jacmel Haiti ο Miranda απέκτησε άλλα δύο πλοία το Bee και το

Bacchus μαζί με το πλήρωμά τους Στις 12 Μαρτίου στο Jacmel ο Miranda

ανάρτησε την πρώτη σημαία της Βενεζουέλας στο Leander την οποία και είχε

σχεδιάσει μόνος του Στις 28 Απριλίου ο μικρός αυτός στόλος κατελήφθη από τα

ισπανικά πολεμικά πλοία στις ακτές της Βενεζουέλας Μόνο το Leander κατάφερε να

αποδράσει Εξήντα άντρες αιχμαλωτίστηκαν και δικάστηκαν και δέκα από αυτούς

στάλθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα Το Leander με το πλήρωμά του

ανασυντάχθηκαν στα βρετανικά νησιά Barbados και Trinidad Στις 3 Αυγούστου η

εκστρατεία έφτασε στο La Vela de Coro καταλαμβάνοντας το φυλάκιο για πρώτη

φορά σηκώθηκε η σημαία της Βενεζουέλας στα χώματα της Πριν ξημερώσει το

επόμενο πρωινό η εκστρατεία κατέλαβε το Coro αλλά δεν δέχτηκε καμία βοήθεια

από τους κατοίκους της πόλης Υπό την απειλή της ήττας οι άνδρες υποχώρησαν

περιμένοντας ενισχύσεις Συνειδητοποιώντας ότι δεν μπορούσε να κρατήσει άλλο την

πόλη ο Miranda διέταξε τον στρατό του να σαλπάρει ενώ όλον τον επόμενο χρόνο

περίμενε στα νησιά της καραϊβικής για ενισχύσεις που δεν έφτασαν ποτέ Κατά την

επιστροφή του στην Βρετανία ο Miranda βρήκε μεγαλύτερη υποστήριξη από την

βρετανική κυβέρνηση Το 1808 συντάχθηκε και στάλθηκε μεγάλη στρατιωτική

δύναμη για να επιτεθεί στην Βενεζουέλα αλλά η εισβολή του Ναπολέοντα στην

Ισπανία ξαφνικά μετέτρεψε τους Ισπανούς σε σύμμαχους της Βρετανίας και έτσι

έληξε άδοξα και αυτή η προσπάθεια

Όταν τελικά η Βενεζουέλα απέκτησε την ανεξαρτησία της στις 19 Απριλίου

του 1810 στάλθηκε αντιπροσωπεία στην Βρετανία για την αναγνώριση του

νεοσύστατου κράτους Αυτή η αντιπροσωπεία έπεισε τον Miranda να γυρίσει στην

πατρίδα του και την ίδια χρονιά εκλέχθηκε ως αντιπρόσωπος του El Pao της επαρχίας

της Βαρκελώνης Στις 5 Ιουνίου του 1811 καθιερώθηκε επίσημα η τρίχρωμη σημαία

που ο Miranda είχε σχεδιάσει

Στα χρόνια που ακολούθησαν η τύχη του Miranda αλλά και του νεοσύστατου

κράτους δεν ήταν ευνοϊκή Ο στρατός των δημοκρατικών απέτυχε να κατακτήσει

περιοχές της Βενεζουέλας που παρέμεναν υπό το βασιλικό καθεστώς Επιπροσθέτως

η Βενεζουέλα χάνει την ισπανική αγορά και το κύριο εξαγόμενο προϊόν της το κακάο

Αυτό σήμανε την οικονομική κρίση που κυρίως έπληξε τις μεσαίες και χαμηλές

τάξεις χάνοντας τον ενθουσιασμό τους για την δημοκρατία Στης 4 Ιουλίου η

31

Βαρκελώνη τάχτηκε υπέρ του βασιλικού καθεστώτος Η γειτονική Cumanaacute

αποκόπηκε από το δημοκρατικό κέντρο και αρνήθηκε να αναγνωρίσει την

δικτατορική κυριαρχία του Miranda ως στρατιωτικού διοικητή Υπό αυτές τις

συνθήκες μία ισπανική φρεγάτα με διοικητή τον Domingo Monteverde κατάφερε

από μία μικρή ομάδα στρατιωτών που διέθετε να δημιουργήσει έναν μεγάλο στρατό

από οικειοθελείς κατοίκους που τον ακολούθησαν ως την Valencia αφήνοντας τον

Miranda να κατέχει μόνο ένα μικρό μέρος της κεντρικής Βενεζουέλας Στα μέσα

Ιουλίου ο Monteverde είχε καταλάβει την Valencia ενώ ο Miranda έβλεπε ότι η

κατάσταση είχε γίνει απελπιστική Άρχισε τις διαπραγματεύσεις με τον Monteverde

για παύση πυρός στις 25 Ιουλίου του 1812 Παρόλο που στη συμφωνία για παύση

πυρός υπήρχε πολιτική αμνηστία ο Miranda προσπάθησε να διαφύγει από το λιμάνι

του La Guaira με βρετανικό πλοίο Ο συνταγματάρχης των επαναστατών Boliacutevar

κατηγόρησε τον Miranda για προδοσία Έτσι ο Miranda συνελήφθη και παραδόθηκε

στον ισπανικό βασιλικό στρατό

Ο Miranda πέθανε σε κελί των φυλακών Cuatro Torres το 1816 ενώ η

υπόθεση του ακόμα εκκρεμούσε Η ταφή του έγινε σε μαζικό τάφο πράγμα που

καθιστούσε αδύνατη την αναγνώρισή του αφήνοντας άδειο τον τάφο του στο εθνικό

πάνθεον της Βενεζουέλας

Οι περιπέτειες του Miranda μας ταξιδεύουν σε έναν κόσμο πέρα από τον χώρο

και τον χρόνο που μπορεί να μας συναρπάσει με τον εξωτισμό του Η προτομή του

είναι μία ανθρώπινη κατασκευή ένας μηχανισμός που μπορεί να παρακινήσει

κάποιους περαστικούς να ασχοληθούν με τις περιπέτειες και τα κατορθώματά του

δημιουργώντας μία άλλη παράλληλη πραγματικότητα

Αλλά και το ίδιο το πάρκο λειτουργεί σαν μία άλλη παράλληλη

πραγματικότητα προσομοιώνοντας ένα `δεδομένο` φυσικό περιβάλλον ενώ στην

πραγματικότητα είναι μία κατασκευή Η αίσθηση ότι περπατάς στη φύση είναι

ψευδής και παρόλο που το συγκεκριμένο πάρκο με την έλλειψη συντήρησης έχει ένα

λόγο παραπάνω να δίνει αυτή την εντύπωση δεν παύει να είναι ένας

κατασκευασμένος κήπος μία μίμηση

Το πρόβλημα σε αυτούς τους χώρους ξεκίνα από την στιγμή που δεν μπορούν να

χρησιμοποιηθούν ως αυτό που προσομοιώνουν μέσα από μία πραγματική βιωμένη

32

εμπειρία Αντίθετα λειτουργούν σαν προβολή που μας αποσωματοποιεί παρέχοντάς

μας την ελάχιστη διάδραση

Σώμα

Από την στιγμή που γεννιόμαστε μέχρι την στιγμή που θα πεθάνουμε έχουμε

το σώμα μας Δεν μπορούμε να υπάρξουμε χωρίς αυτό έχουμε σάρκα που μπορεί να

τραυματιστεί έχουμε κόκαλα που μπορεί να σπάσουν Ότι αντιλαμβανόμαστε από

τον περιβάλλοντα χώρο προέρχεται από τις αισθήσεις μας δια μέσου του σώματος

μας Οι αισθήσεις μας δεν μπορούν να λειτουργήσουν αυτόνομα

Ο Drew Leder στο βιβλίο του Absent Body (1990) μιλάει για το σώμα και πώς

με αυτό αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο

Με έναν σημαντικό τρόπο το ζωντανό σώμα βοηθά στο να

δομηθεί ετούτος ο κόσμος σαν εμπειρία Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε

το νόημα και την φόρμα των πραγμάτων χωρίς την αναφορά των

σωματικών δυνάμεων δια μέσου των οποίων αντιλαμβανόμαστε (οι

αισθήσεις η κίνηση η γλώσσα οι επιθυμίες) Το ζωντανό σώμα δεν είναι

απλά άλλο ένα πράγμα στον κόσμο άλλα ένας τρόπος αυτός ο κόσμος να

υπάρχει33

Ο Drew Leder μιλάει για ένα σώμα που δρα ένα εμπειρικό σώμα Η

κατασκευή τόπων όπως το πάρκο της Μιχαλακοπούλου αφήνουν το σώμα χωρίς

δράση έξω από την εμπειρία του κόσμου Η αλληλεπίδρασή μας μέσω του σώματός

μας με τον κόσμο αφορά την διαδικασία μιας πρακτικής μάθησης του κόσμου Αν

πράγματι συμβαίνει αυτό γιατί κυρίως ο δυτικός κόσμος κατασκευάζει τόπους που

αποκλείουν την σωματοποιημένη εμπειρία όπως υλικής υπόστασης χώρους ή

ψηφιακούς τόπους που διαχωρίζουν και αποκλείουν το φυσικό σώμα

Κατά τη διάρκεια των σταυροφοριών τον 16ο αιώνα το σώμα

θεωρήθηκε αμαρτωλό και ασταθές λόγω της φθαρτότητάς του Έτσι

ξεκίνησε η `αναζήτηση της βεβαιότητα` (Quest for Certainty) σαν την οδό

33 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990 σελ

33

προς στην αλήθεια που είναι καθολική άχρονη και ανεξάρτητη από τις

ιδιοτροπίες του ανθρώπινου σώματος (Toumin 1990 cited in Shilling 2005

7)34

Τον 17ο αιώνα ο Καρτέσιος αναζητούσε αυτή τη βεβαιότητα Όταν ξύπνησε

από έναν εφιάλτη που βίωσε ως πραγματικό αισθάνθηκε ότι οι αισθήσεις του τον

εξαπάτησαν στο όνειρο Έτσι πείστηκε ότι ήταν πολύ λίγα αυτά για τα οποία

μπορούσε να ήταν βέβαιος γιατί τα πάντα ήταν μία θεϊκή απάτη

Είμαι πεπεισμένος ότι δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο ούτε

ουρανός ούτε γη ούτε πνεύμα ούτε σώμα Μήπως αυτό σημαίνει ότι κι

εγώ δεν υπάρχω Όχι εάν έχω πείσει τον εαυτό μου για κάτι (ή έχω

σκεφθεί το οτιδήποτε) τότε σίγουρα υπάρχω Αλλά υπάρχει κάποιος που

εξαπατά και που κατέχει ανώτερη δύναμη και επιδεξιότητα που

εξεπίτηδες και συνεχώς με εξαπατά Σε αυτή την περίπτωση

αναμφισβήτητα υπάρχω εάν με εξαπατά και τον αφήνω να με εξαπατά

όσο μπορεί τότε θα μου δείξει ότι δεν είμαι ένα τίποτα και έτσι θα

νομίζω ότι είμαι κάτι Οπότε αφού σκέφτηκα διεξοδικά το θέμα πρέπει

να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι αυτή η πρόταση είμαι άρα υπάρχω

είναι απαραιτήτως αληθής όταν τίθεται από μένα ή συλλαμβάνεται από

το μυαλό μου35

Στο τελευταίο μισό του 21ου αιώνα η εξέλιξη των ψηφιακών μέσων ανέπτυξε

αυτόν τον δυϊσμό του Καρτέσιου με την εμφάνιση της δυνητικής πραγματικότητας

Τα σώματά μας στον σύγχρονο ψηφιακό κόσμο είναι ακαθόριστα ενώ αναφέρονται

και ως `απόντα` Η ιδέα του απόντος σώματος ταυτίζεται με την θρησκεία και την

φιλοσοφία του δυτικού κόσμου όπου το πνεύμα μπορεί να υπάρξει διαχωρισμένο

από το σώμα Το σώμα μας στον ψηφιακό κόσμο φαίνεται να είναι απαρχαιωμένο και

να χρειάζεται τεχνολογικά ανεπτυγμένες προσθήκες που να το επεκτείνουν Αυτές οι

επεκτάσεις (VR γάντια VR κασκέτες κλπ) γίνονται μέρος της ενσώματης εμπειρίας

μας

34 Drew Leder The Absent Body όπ σελ 35 httpplatostanfordeduentriesdescartes-epistemology chapter4

34

Αυτές οι προσθήκες στο σώμα παραμένουν για τον καρτεσιανό δυϊσμό

αντικείμενα προσκολλημένα στο σώμα που και αυτό είναι αντικείμενο Η εμπειρία

δια μέσου των αντικειμένων ενεργοποιείται με τον νου Το μυαλό επιτυχώς

δραπετεύει από το σώμα και ταξιδεύει στον κόσμο ανεξάρτητα

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη36

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη είναι ένα διήγημα του συγγραφέα και φιλόσοφου

Στανισλάβ Λεμ Το διήγημα μιλάει για έναν βασιλιά και τον υπήκοό του ένα ρομπότ

που τον μεταφέρει σε ψηφιακά όνειρα προσομοιωμένες πραγματικότητες και

όμορφες πριγκίπισσες

Ο πόθος του βασιλιά Φερμουάριου να βρει την όμορφη πριγκίπισσα Ανείπωτη

τον οδήγησε σε μία καλύβα όπου κατοικούσε ένας άνθρωπος με πατριαρχικό

παρουσιαστικό

laquoΓυρεύεις την Ανείπωτη άθλιε κακομοίρη Και όμως ξέρεις πλήρως καλώς

ότι δεν έχει ζήσει καθόλου αυτά τα τελευταία πεντακόσια χρόνια και

επομένως ότι το πάθος σου είναι μάταιο και ασύμφορο Το μόνο που μπορώ

να κάνω για σένα είναι να σου επιτρέψω να τη δεις όχι βέβαια στην σάρκα

άλλα σ` ένα λογικά πληροφοριακό αντίγραφο ένα μοντέλο που είναι

ψηφιακό και όχι φυσικό στοχαστικό και όχι πλαστικό εργοδικό και λίαν

εξησφαλισμένα ερωτικό και όλα αυτά εις το Μαύρο Κιβώτιον που

κατασκεύασα τις ώρες της σχόλης μου με ότι πιο πρόχειρο βρήκα μπροστά

μουraquo

Η υπόσχεση του άνδρα ο βασιλιάς να δει την πριγκίπισσα σε αυτόν τον

προσομοιωμένο κόσμο είναι δελεαστική

laquoΑχ δείξε μου την δείξε μου την αμέσωςraquo φώναξε ο Φερμουάριος

ανατριχιάζοντας ολόκληρος Ο πατριάρχης έκανε laquoναιraquo με το κεφάλι έψαξε

36 Χοφσταντφερ Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993 Στανισλάβ Λεμ κεφ 6 Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ 117

35

στον αρχαίο τόμο για να βρει τις συντεταγμένες της πριγκίπισσας μετέφερε

την ίδια κι ολόκληρο το Μεσαίωνα σε διάτρητα δελτία κατέγραψε το

πρόγραμμα κατέβασε το διακόπτη σήκωσε το καπάκι του Μάυρου

Κιβώτιου

laquoΣκύψε να δειςraquo

Ο βασιλιάς έσκυψε κοίταξε και είδε ναι τον μεσαίωνα τέλεια

προσομοιωμένο εντελώς ψηφιακό και μη γραμμικό και να η Δανδηλία το

Παγοδάσος το παλάτι με τον Ηλιόπυργο το Ορνιθοτροφείο-Που-

Χλιμίντριζε ο Θησαυρός με τα Εκατό Μάτια Και να η ίδια η Ανείπωτη που

περπατούσε αργά στοχαστικά στην προσομοίωση του κήπου της και τα

κυκλώματά της λαμπύριζαν κόκκινα και χρυσαφιά καθώς έκοβε

προσομοιωμένα λουλούδια και υπό τον ήχο προσομοιώσεις τραγουδιών Ο

Φερμουάριος ανίκανος να περιορίσει περισσότερο τις ορμές του πήδηξε στο

Μάυρο Κουτί και ξετρελαμένος όπως ήταν προσπάθησε να μπει στον

κομπιουτερικό εκείνο κόσμο Ο πατριάρχης όμως γρήγορα έσβησε το ρεύμα

έδωσε μία σπρωξιά στον Βασιλιά και τον γκρέμισε στη γη και είπε

laquoΤρελέ Θέλεις να επιχειρήσεις το ακατόρθωτο Γιατί κανένα πλάσμα

φτιαγμένο από ύλη δεν μπορεί να μπει σ` ένα σύστημα που δεν είναι τίποτα

άλλο παρά η ροή και ο στρόβιλος αλφαριθμητικών στοιχείων ασυνεχών

συνδυασμών ακέραιων αριθμών το αφηρημένο υλικό από το οποίο είναι

φτιαγμένα τα ψηφίαraquo

laquoΜα εγώ θέλω θέλωraquo έσκουξε ο Φερμουάριος εκτός εαυτού και χτύπησε

το κεφάλι του στο Μαύρο Κουτί τόσο δυνατά που έκανε αυλάκιά στο

μέταλλο

Η επιθυμία του βασιλιά Φερμουάριου δεν μας είναι και τόσο ξένη οι ψηφιακοί

κόσμοι από την αρχή της δημιουργίας τους μας υποσχέθηκαν έναν κόσμο που μέχρι

τώρα τον βλέπαμε σε άλλα μέσα όπως το σινεμά αλλά μόνο από τις καρέκλες μας

Το ενδεχόμενο να μπορούμε να δράσουμε σε αυτούς τους χώρους εξάπτει την

φαντασία μας για εμπειρίες δίχως φυσικά όρια και φόβους επιβίωσης που αφορούν τη

σωματική μας ακεραιότητα

36

Τι γίνεται όμως με το αντάλλαγμα που πρέπει να καταβάλουμε για να βιώσουμε

αυτούς τους κόσμους

laquoΑν είναι τόσο αναλλοίωτος ο πόθος σου τότε υπάρχει ένας τρόπος με τον

οποίο μπορώ να σε συνδέσω με την πριγκίπισσα Ανείπωτη αλλά πρώτα θα

πρέπει να αποχωριστείς την παρούσα μορφή σου γιατί θα σου πάρω τις

συντεταγμένες σου και θα σε κάνω πρόγραμμα άτομο προς άτομο και θα

τοποθετήσω την προσομοίωσή σου σ` αυτόν τον μεσαιωνικά πλασμένο

κόσμο τον πληροφοριακό και αναπαραστατικό και εκεί θα μείνει

αντέχοντας όσο τα ηλεκτρόνια τρέχουν μέσα σ` αυτά τα σύρματα και πηδούν

από κάθοδο σε άνοδο Εσύ όμως όπως στέκεσαι τώρα μπροστά μου θα

εκμηδενιστείς έτσι ώστε η μόνη σου ύπαρξη θα είναι με τη μορφή δεδομένων

πεδίων και δυναμικών στατιστική ευρετική και απόλυτα ψηφιακήraquo

Εδώ εγείρεται το θέμα της ατομικής ταυτότητας Όταν κάνουμε ταξίδια σε αυτούς

τους κόσμους παραμένουμε οι ίδιοι Το θέμα είναι περίπλοκο γιατί σε αυτόν τον

δυϊσμό του σώματος και νου η ατομική ταυτότητα παύει να ανήκει και στα δύο

ισότιμα

laquoΑυτό είναι πολύ δύσκολο να το πιστέψει κανείςraquo είπε ο Φερμουάριος laquoπώς

θα ξέρω πως δημιούργησες τη δική μου προσομοίωση και όχι κανενός

αλλουνούraquo

Ο πατριάρχης προσπάθησε να δείξει στον μπερδεμένο βασιλιά ότι πράγματι

θα ήταν αυτός και όχι κάποιος άλλος Αλλά και πάλι ο βασιλιάς είχε

αμφιβολίες

laquoΝαι ναι καταλαβαίνωraquo είπε ο βασιλιάς laquoΚαι πάλι όμως είναι μονάχα το

πανομοιότυπο μου και όχι εγώ ο ίδιος αφού εγώ είμαι εδώ και δεν είμαι μέσα

στο Κιβώτιοraquo

laquoΌταν σε δω κλειδομανταλωμένο στην αγκαλιά της αγαπημένης σουraquo του

είπε ο πατριάρχης laquoθα φροντίσω να μην υπάρχεις εις διπλούν ένας εδώ κι

ένας εκεί μέσα στο Κιβώτιο Θα μεταχειριστώ μια μέθοδο παλιά μεν και

37

πρωτόγονη αλάνθαστη όμως γι` αυτό σκύψε λιγάκι αν έχεις την

καλοσύνηhellipraquo

Στην πραγματικότητα εάν συνέβαινε αυτό σε όλους μας και χάναμε την

σωματική μας υπόσταση τότε όλοι η δυτική φιλοσοφία και θρησκεία θα πανηγύριζε

για το κατόρθωμά της Το μιαρό σώμα που τόσο απεχθανόμαστε θα καταστρεφόταν

για πάντα και σύμφωνα με τον δυτικό πολιτισμό το πνεύμα επιτέλους θα

απαλλασσόταν από τα βάρη της ύλης

laquoΠρώτα δείξε μου άλλη μία φορά την Ανείπωτή σουraquo είπε ο βασιλιάς laquoΈτσι

για να σιγουρευτώhellipraquo

Ο σοφός ανασήκωσε το καπάκι του Μαύρου Κιβωτίου και του έδειξε την

Ανείπωτη Ο βασιλιάς την κοίταξε την ξανακοίταξε και τελικά είπε laquoΗ

περιγραφή του αρχαίου βιβλίου είναι πολύ υπερβολική Δεν είναι άσχημη

βέβαια αλλά ούτε κατ` ιδέαν τόσο ωραία όσο έλεγε το χρονικό Λοιπόν τώρα

σ` αφήνω γέρο σοφέhellipraquo

Και πήγε να φύγει

laquoΠου πάς θεότρελεraquo φώναξε ο πατριάρχης σφίγγοντας το σφυρί στα χέρια

του γιατί ο Βασιλιάς είχε φτάσει πια στην πόρτα

laquoΌπου να `ναι αλλά όχι μέσα στο Κιβώτιοraquo είπε ο Φερμουάριος και το

έβαλε στα πόδια

Γιατί ο βασιλιάς δεν έμεινε τελικά στην αγαπημένη του πριγκίπισσα αλλά το

έσκασε φοβισμένος και κατατρεγμένος

Ο Vilem Flusser στο κείμενο του laquoΗ ψηφιακή φαινομενικότηταraquo αναφέρει την

δυσπιστία ως την άμεση αντίδρασή μας απέναντι σε ότι είναι κατασκευασμένο από

τον άνθρωπο για να μιμείται

Εντούτοις στο ερώτημα περί της δυσπιστίας μας απέναντι σ`

αυτούς τους εναλλακτικούς κόσμους υπάρχει και ένα άλλο είδος

απάντησης Αυτή η απάντηση βασίζεται στο γεγονός ότι πρόκειται για

38

κόσμους που εμείς οι ίδιοι έχουμε σχεδιάσει και όχι για κάτι που μας έχει

παρασχεθεί όπως ο περιβάλλον κόσμος Οι εναλλακτικοί κόσμοι δεν είναι

κάτι το δεδομένο [Daten] αλλά κάτι το τεχνητά κατασκευασμένο [Fakten]

Η δυσπιστία μας προκύπτει από το ότι στέκουμε γενικότερα καχύποπτοι

απέναντι στην τέχνη και σε καθετί τεχνητό Η laquoτέχνηraquo είναι ωραία αλλά

μετατρέπεται σε ψεύδος αμέσως μόλις εξεταστεί υπό το φως της έννοιας

της laquoφαινομενικότηταςraquo37

Για τον Vilem Flusser ο πατριάρχης θα ήταν ένας laquoτεχνοκράτηςraquo ένας

laquoλειτουργός των μέσωνraquo και οι κόσμοι που κατασκευάζει σχεδιασμοί-προβολές

[Projekte] της κυρίαρχης ελίτ

Όμως αν ο πατριάρχης στην ιστορία με την Πριγκίπισσα Ανείπωτη ήταν θεός

και το Μαύρο Κιβώτιο δεν ήταν απλά ένα τέχνασμα που κατασκευάζει σχεδιασμούς-

προβολές αλλά μία θεϊκά δεδομένη [Daten] δημιουργία όπως ο παράδεισος τότε θα

δεχόταν ο Φερμουάριος να μετατραπεί σε ψηφία με τίμημα να χάσει την υλική του

υπόσταση και να μετατραπεί κι αυτός σε σχεδιασμό-προβολή

Συμπέρασμα

Η προσαρμογή του περιβάλλοντος στις ανάγκες μας είναι κατ` εξοχήν

μέθοδος που χρησιμοποιούμε για την επιβίωσή μας απέναντι στο μεγάλο μας

αντίπαλο που δεν είναι άλλος από την ίδια τη φύση Η εκτίμηση μας για τη φύση

υπήρξε μόνο δια μέσου της αναπαράστασής της Η προσομοίωση μιας ασφαλούς και

ελεγχόμενης φύσης ταυτίστηκε με την έννοια του κήπου Η βιβλική Εδέμ είναι ο

κήπος που δεν κρύβει τίποτα απειλητικό για τον Αδάμ και την Εύα μιας και όλα είναι

κατασκευασμένα σε απόλυτη αρμονία

Τα χωριά και έπειτα οι πόλεις που κάποτε κατασκευάστηκαν για να

προστατέψουν τον άνθρωπο από την αγριότητα της φύσης τώρα έγιναν και αυτά

χαοτικά και απειλητικά Όσο μεγαλώνουν οι πόλεις τόσο αυξάνονται οι κήποι

37 Vilem Flusser laquo Η ψηφιακή φαινομενικότηταraquo στον τόμο Digitaler Schein Aumlsthetik der elektronischen Medien (Επιμ) Florian Rotzer Suhrkamp Frankfurt am Main 1991 μτφρ Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης σελ 2

39

φτάνοντας στις μέρες μας να χάσουν τον ιδιωτικό τους χαρακτήρα και να

μετατραπούν σε δημόσια πάρκα

Το πάρκο στα Ιλίσια είναι ένα πράσινο ξέφωτο που δεν προσομοιώνει μόνο

μία φύση αλλά και άλλες εμπειρίες όπως την ιστορία του De Miranda διαμέσου της

προτομής του που κοσμεί το πάρκο Αλλά είμαστε εμείς σε θέση να κατανοήσουμε

μνημεία που ενώ παραδοσιακά αφορούν πρόσωπα και ιστορίες της εθνικής μας

συνείδησης παρουσιάζουν και ήρωες εξωτικών χωρών

Είναι τα σώματα μας `κατασκευασμένα` για να μπορούν να αντιδρούν σε

αυτές τις προσομοιωμένες εμπειρίες

Είμαστε σε θέση να βιώσουμε αυτή την πράσινη λωρίδα ως φύση και τις

παράλληλες πραγματικότητες που μας προσφέρει

Φαίνεται σαν να έχουμε χάσει την σωματική και νοητική ικανότητα επιβίωσης

στην φύση θέλουμε να βιώσουμε την εμπειρία της αλλά μόνο με την χρήση ενός

ενδιάμεσου που θα μας παρέχει κάποια ασφάλεια

Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της

κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι

η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με

επίδοξους σπεσιαλίστες της επιβίωσης στην αγρία φύση να επιδιώκουν να μας

δείξουν τρόπους και τεχνικές που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για να

παραμείνουμε ζωντανοί στην απίθανη περίπτωση που βρεθούμε εγκαταλελειμμένοι

και αβοήθητοι στις αντίξοες συνθήκες που μας προσφέρει η φύση (Στο `Man Vs

Wild` προταγονιστή ο Bear Grylls που είναι εξοικειωμένος στις ακραίες καταστάσεις

Σαν ένας από τους νεότερους που έχουν αναρριχηθεί στο Έβερεστ και ένας από τους

λιγοστούς που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς την εξαντλητική εκπαίδευση για

λογαριασμό της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων)38 Έτσι αυτοί οι πρωταγωνιστές

38 httpdscdiscoverycomvideosman-vs-wild-scary-survival-moments

-Παρόμιας θεματικής τηλεοπτικές εκπομπές είναι οι Out of the Wild The Alaska Experiment Life or Death Game Jungle Life or Death Game Lost at Sea Everest Razors Edge κλπ

40

τρέφοντε με σκουλήκια φτιάχνοντας καταφύγια από κλαδιά αψηφώντας χαμηλές ή

υψηλές θερμοκρασίες με το παγκόσμιο τηλεοπτικό κοινό να παρακολουθεί με αγωνία

τις περιπέτειες τους βιώνοντας διαμέσου αυτών την περιπέτεια και την αγωνία αλλά

πάντα μέσα από την ασφάλεια του σαλονιού τους

Η χρήση του `μέσου` για την κυριαρχία απέναντι στην φύση από την αρχή της

ύπαρξής μας και στην συνέχεια για την οργάνωση και την επικοινωνία των κοινωνιών

μας έπαιξε μεγάλο ρόλο στην εικόνα που έχουμε σήμερα για τον κόσμο Αυτοί οι

σπεσιαλίστες της επιβίωσης είναι το `μέσο` για να βιώσουμε την άγρια φύση που

τόσο φοβόμαστε αλλά και που τόσο μας ελκύει

Το πάρκο στα Ιλίσια έχει σαν στόχο να παίξει κι αυτό τον ρόλο του `μέσου`

που θα μας ενώσει με την φύση αλλά δεν τα καταφέρνει ούτε στο ελάχιστο σε σχέση

με αυτά τα show της τηλεόρασης Αυτό φαίνεται από την επισκεψιμότητα του πάρκου

που είναι από ελάχιστη έως μηδενική Μήπως με τη σειρά του το πάρκο όπως και η

άγρια φύση χρειάζεται ένα μέσο που να μας επιτρέπει μία μεγαλύτερη

αλληλεπίδραση άρα μία πιο βιωματική εμπειρία

Παροχέας διάδρασης πάρκων

Ο `παροχέας διάδρασης πάρκων` είναι μία διαδραστική μηχανή που επιτρέπει στον

χρήστη της να βιώσει τις χαρές που μπορεί να του προσφέρει ένα πάρκο και ακόμη

περισσότερα Η ψηφιακή προσομοίωση υψηλού επιπέδου του πάρκου στα Ιλίσια με

όλες τις λεπτομέρειες αλλά και τα στοιχεία που το απαρτίζουν (σιντριβάνι προτομή

όλα τα είδη φυτών κλπ) προσφέρει την απόλυτη εμπειρία μίας βόλτας στο πάρκο

Ταυτόχρονα το μηχανικό του μέρος παρέχει μία ολοκληρωμένη σωματική εμπειρία

με κίνηση όλου του σώματος προς όλες τις κατευθύνσεις για μία βόλτα που θα μείνει

αξέχαστη για σας την οικογένεια αλλά και το κατοικίδιο σας

41

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture

Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection

Washington DC 2002

2 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990

3 Emily Brady Aesthetics of the natural environment Εκδόσεις

Edinburgh Edinburgh University Press 2003

4 Francisco de Miranda

httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

5 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο

Μετάφραση Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος

Δασκαλοθανάσης Εκδόσεις Ποταμός 2005

6 Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance

Gardens

httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

7 Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-

Jacques_Rousseau

8 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain

NAi Publishers 2001

9 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις

Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC

1999

10 Paul Skinner Embodied Interaction Iollie therefore I exist b-DAT

University of Plymouth 2006

11 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία Μετάφραση

Μυλωνάκη Ευγενία Εκδόσεις Εκκρεμές 2003

12 Vilem Flusser Η ψηφιακή φαινομενικότητασυμπεριλαμβάνεται στο

συλλογικό τόμο (Επιμ) Florian Rotzer Digitaler Schein Aumlsthetik

der elektronischen Medien Suhrkamp Frankfurt am Main 1991

Μετάφραση Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης

Βερσαλλίες httpelwikipediaorgwikiβρσαλλίες_(παλάτι)

42

13 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής

Μετάφραση Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998

14 Μισέλ Ουελμπέκ Τα στοιχειώδη σωματίδια Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον

της Εστίας Μετάφραση Αλέξης Εμμανουήλ 2007Χοφσταντφερ

Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και

στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου

Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993

  • Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ34
  • Συμπέρασμα σελ38
  • Συμπέρασμα
  • Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με επίδοξους σπεσιαλίστε
    • Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990
      • Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm
      • Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau
Page 21: Μάκης Κυριακόπουλος διπλωματικη εργασία

21

περιοχές με την άμμο οι έφηβοι παίζουν μπάσκετ στο κλειστό τερέν του

μπασκετμπολ τα παιδιά παίζουν στον παιδότοπο που περικυκλώνεται

από βαριές σιδερένιες μπάρες και οι αναρχικοί οι μικρές οικογένειες και

οι yappies ξεχωριστά ο καθένας συνυπάρχουν στα τμήματα του πάρκου

που έχουν γκαζόν Κάποιοι πιστεύουν ότι τα διαχωριστικά του πάρκου

είναι η απόδειξη της εγκατάλειψής του ως δημόσιου χώρου (Smith

1992) Αλλά μήπως συμβαίνει το αντίθετο Η αξία της περίπτωσης του

Tompkins Square έγκειται στο ότι λειτούργησε ως παράδειγμα μίας

μάλλον στενοκέφαλης και συντηρητικής προσέγγισης Πολλές `φυλές

των πόλεων` φαίνεται να έχουν καταλάβει τον χώρο του πάρκου

επιδεικνύοντας όλες τις αποχρώσεις του East Village μέσα σε ένα μικρό

πάρκο Τα διαχωριστικά μετατρέπονται σε σύμβολα της τάξης

οριοθετούν χωρίς να απομονώνουν ή να αποκλείουν Το Tompkins

Square Park λειτουργεί σαν μία σκηνή όπου ανά πάσα στιγμή γίνεσαι

το θέαμα και ο θεατής και αυτό σε κάνει λειτουργικό μέλος του

δημόσιου χώρου25

Τα διαχωριστικά σχεδόν από την αρχή του 20ου αιώνα χρησιμοποιούνται στα

πάρκα Μεταφορικά τα αντιλαμβανόμαστε σαν `κορνίζες` αλλά στην

πραγματικότητα λειτουργούν περισσότερο ως σύμβολα οριοθέτησης Τα πάρκα είναι

οι δημόσιοι κήποι των πόλεων και εξορισμού οι κήποι αφορούν κλειστούς χώρους

Επίσης ένα διαχωριστικό ορίζει έναν χώρο Εάν αυτός ο χώρος είναι

προσδιορισμένος ως δημόσιος τότε εμείς καταλαβαίνουμε ότι αυτός ο χώρος είναι

ιδιαίτερος με προσδιορισμένη χρήση που τον ξεχωρίζει από τους άλλους δημόσιους

χώρους και απαιτεί από εμάς την ανάλογη συμπεριφορά σε σχέση με τους ισχύοντες

κανόνες

Αυτή η οπτική επάνω στον προσδιορισμό των δημόσιων χώρων προσφέρει

έναν άλλο τρόπο σκέψης επάνω στις μέχρι τώρα πιο διαδεδομένες αρχές του ντιζάιν

των πάρκων Αυτή η συμβολική σημασία του φράχτη συχνά έρχεται σε αντιπαράθεση

με την αρχή του ρευστού και ανοιχτού ουδέτερου και πολυσυλλεκτικού χώρου που

έχει την αναφορά του στην μοντέρνα `αστικοποίηση` Η αντικατάσταση των πάρκων

με κοινόχρηστους `πράσινους` χώρους θολώνει την ιδέα της προσβασιμότητας και

25 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 21

22

της χρήσης των δημόσιων χώρων Αυτός ο τρόπος σχεδιασμού των δημόσιων χώρων

έχει τις αναφορές του στο μοντέρνο κίνημα Παρόλα αυτά πολλά από τα σύγχρονα

σχέδια για πάρκα και κήπους έχουν ως αναφορά τους τον ρευστό και ανοιχτό χώρο

Η ιδέα του `διαχωριστικού για μεγαλύτερη προσβασιμότητα` παρουσιάζει ένα

εναλλακτικό σχέδιο στρατηγικής για τον σχεδιασμό των δημόσιων χώρων

Ο καλά σχεδιασμένος τρόπος διασύνδεσης και χωρικότητας προωθούν την

δημόσια προσβασιμότητα και ανταλλαγή αλλά κανείς δεν μπορεί να περιμένει μία

καθολική λύση από ένα τέτοιο τρόπο σχεδίασης Τέτοιου τύπου στρατηγικές

σχεδίασης είναι θεμελιώδεις και μπορούν να έχουν μία `υποστηρικτική πολιτική` η

εξασφάλιση της ασφάλειας είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας

Όχι πολύ μακριά από το Tompkins Square Park βρίσκεται η

πόλη Stuyvesant Στην τυπολογία της κατασκευής της βρίσκουμε το

πλάνο σχεδιασμού του Le Corbusier Για πολλούς ανθρώπους αυτός ο

μοντερνιστικός τρόπος σχεδίασης μίας μικρής σε κλίμακα πόλης

καταστρέφει την ποικιλομορφία της Τεράστιες κτιριακές

εγκαταστάσεις ομογενοποιημένες και με περιορισμένες λειτουργίες

εμφανίζονται σε όλη την Ευρώπη και την βόρεια Αμερική μετά τον

δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Τώρα πια είναι γνωστές ως `πολύ-

προβληματικά` projects και αυτό βέβαια αν δεν έχουν ήδη ανατιναχτεί

ή κατεδαφιστεί Παρόλα αυτά όποιος τολμήσει να μπει σε αυτές τις

κτιριακές εγκαταστάσεις μένει έκπληκτος από το `σαν-πάρκο` καλά

διατηρημένο και καλά διαχειριζόμενο χώρο σαν όαση που προσωρινά

κλείνει έξω την χαοτική αστική ζωή Τέτοιου είδους κτιριακές

εγκαταστάσεις μάς δείχνουν ότι η σωστή διαχείριση του δημόσιου

χώρου μπορεί να δημιουργήσει περιβάλλοντα στα οποία κανείς δεν

εξαιρείται αλλά αντίθετα είναι ευπρόσδεκτος26

Η ιδέα της `χρήσης του διαχωριστικού για την διευκόλυνση της κοινής

πρόσβασης` ανεγείρει το πιο γενικό ερώτημα του νοήματος του διαχωριστικού και

των νέων ηλεκτρονικών συστημάτων ασφαλείας Τα περιστρεφόμενα κάγκελα

ασφαλείας στους σταθμούς του μετρό και οι ηλεκτρονικές πύλες ασφαλείας των

αεροδρομίων των καταστημάτων και τώρα σε πολλές βιβλιοθήκες και αρκετά

26 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 23

23

σχολεία κυρίως στην Αμερική είναι πλέον κοινό στοιχείο του αστικού τοπίου (μαζί με

τις ευρέως διαδεδομένες κλειστού κυκλώματος βιντεοκάμερες) εκφράζοντας έτσι ένα

ελεγχόμενο περιβάλλον μέσω της τεχνολογίας Με ευκολία μπαίνουμε στην

διαδικασία να δούμε αυτές τις μεθόδους στον δημόσιο χώρο ως περιοριστικές για την

ελευθερία μας Αλλά πότε και ποιους ενοχλούν αυτοί οι περιορισμοί Οι ηλεκτρονικές

πύλες των αεροδρομίων μάλλον έχουν μία κατευναστική ιδιότητα ο αποκλεισμός της

παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς διατηρεί την πίστη μας για την ασφάλεια της πτήσης

Οι ηλεκτρονικές πύλες των αεροδρομίων δείχνουν ότι αυτές η εταιρίες στις οποίες

στηριζόμαστε κάνουν τα πάντα για να μας εξασφαλίσουν το αίσθημα της ασφάλειας

Σημαντικό στοιχείο είναι το γεγονός ότι οι κάμερες παρακολούθησης με

ανιχνευτές μετάλλων στα αεροδρόμια στα καταστήματα κλπ είναι σε μεγάλο βαθμό

αντικειμενικές Ο αποκλεισμός δεν βασίζεται στα χαρακτηριστικά ή στο ντύσιμο

αλλά στην παρουσία μετάλλου Αυτό που μετράει είναι η κατοχή κάποιου μεταλλικού

αντικειμένου που θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή για το κοινό που συνωστίζεται

στα αεροδρόμια ή για την κλοπή αγαθών από τα καταστήματα

Σε αυτές τις περιπτώσεις η τεχνολογία στην πραγματικότητα είναι ένα συν

για την δημιουργία δημόσιων χώρων Εν μέρει τα διαχωριστικά αναλαμβάνουν την

ευθύνη για τα άτομα με ροπή προς την παραβατικότητα (Latour 1986)27 να πληρώσω

το εισιτήριο του Μετρό Να κλέψω αυτό το βιβλίο Τα συστήματα ασφαλείας όχι

μόνο μας σώζουν από τέτοια ηθικά διλήμματα αλλά μπορούν να κάνουν έναν χώρο

πιο δημόσιο μία βιβλιοθήκη που μπορείς να έχεις πρόσβαση μόνο με πάσο ή κάρτα

μέλους παραμένει ένα αποκλεισμένο μέρος και δεν λειτουργεί ως δημόσιος χώρος

Μία βιβλιοθήκη που μόνο ελέγχει εάν το βιβλίο νομίμως έχει δανειστεί έχει την

δυνατότητα να εξελιχθεί σε δημόσιο χώρο

Η βιβλιοθήκη του Rotterdam είναι ένα παράδειγμα του πώς μπορεί μία

βιβλιοθήκη να αναπτυχθεί σε δημόσιο χώρο Αυτή η βιβλιοθήκη είναι

ανοιχτή σε όλους Υπάρχει έλεγχος μόνο κατά την έξοδο όπου και

χρησιμοποιείται σύστημα ασφαλείας Το κοινό αποτελείται από άτομα

διαφορετικών ομάδων και κάνει μαζικά χρήση της βιβλιοθήκης Αυτή η

ποικιλότητα των ανθρώπων ο καθένας από αυτούς με τον δικό του τρόπο

κάνει χρήση της βιβλιοθήκης στην αίθουσα των περιοδικών μαζεύονται

27 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 23

24

κυρίως άνδρες ξένης εθνικότητας για να διαβάσουν εφημερίδες άλλων

χωρών νεαροί που σερφάρουν στο internet άνθρωποι που παίζουν σκάκι

στα ειδικά τραπέζια για σκάκι φοιτητές που μελετούν στα πιο

απομονωμένα σημεία της βιβλιοθήκης κλπ Και όλα αυτά σε έναν χώρο που

θυμίζει εμπορικό κέντρο28

Ο Δήμος Ζωγράφου

Ο δήμος Ζωγράφου έκτασης 9000 στρεμμάτων και με 75000 περίπου

κατοίκους υπάγεται σήμερα στο γενικότερο πολεοδομικό συγκρότημα των

Αθηνών και εντάσσεται γεωγραφικά στα ανατολικά προάστια της

πρωτεύουσας Λόγω της εγγύτητάς του με το κέντρο παρουσιάζει παρόμοια

χαρακτηριστικά δόμησης Παρά ταύτα είναι περιοχή πλούσια σε πράσινο που

συγκεντρώνεται κυρίως στους πρόποδες του Υμηττού Ο Δήμος απέκτησε

αξία λόγω της οικοδόμησης της Πανεπιστημιούπολης και της

Πολυτεχνειούπολης με αποτέλεσμα να παρουσιάζει υψηλές τιμές στα

ενοικιαζόμενα διαμερίσματα

Η περιοχή παλιά ήταν δασικό και καλλιεργήσιμο έδαφος με πλούσια

βλάστηση καλλιέργειες δάσος και αλσάκια Στα μέσα του 20ού αιώνα με

την πολεοδόμηση της Αθήνας αναπτύχθηκε η περιοχή Τα δάση της περιοχής

κυρίως με πεύκα βρίσκονται στο νότο νοτιοανατολικό και ανατολικό μέρος

Το 1902 ο Ιωάννης Ζωγράφος βουλευτής στο κόμμα του Θεόδωρου

Δηλιγιάννης αγόρασε μια μεγάλη έκταση από τη χήρα Βουρνάζου και στη

συνέχεια τη ρυμοτόμησε σε οικόπεδα τα οποία πουλούσε με δόσεις 112 δρχ

το μήνα Τα πρώτα σπίτια άρχισαν να κτίζονται στα κτήματα του

laquoΖωγράφουraquo το 1919 Δέκα χρόνια μετά αριθμούσαν 100 Από εκείνους τους

πρώτους οικιστές φτιάχτηκε και ο πρώτος ξύλινος ναΐσκος προς τιμή του

Αγίου Θεράποντα που σήμερα είναι ο επιβλητικότερος στη περιοχή Η νότια

πλευρά του Ζωγράφου ήταν το άλλοτε ρέμα του Χουσεΐν μπεη στη βόρεια

28 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 24

25

πλευρά του οποίου είχε κτισθεί το θεραπευτήριο του Συγγρού Αυτό το ρέμα

καλύφθηκε στις αρχές του 1960 επί Βασιλέως Παύλου

Το 1929 η περιοχή Ζωγράφου έγινε κοινότητα με πρώτο πρόεδρο τον

γιο του Ιωάννη Ζωγράφου τον Σωτήριο Ζωγράφο Το 1947 η κοινότητα

Ζωγράφου ανακηρύχθηκε Δήμος στον οποίο περιλαμβάνονταν οι συνοικίες

Γουδή τα Άνω Ιλίσια (πρώην Καπόνια) τα Ιλίσια παρά την κοίτη του

ποταμού Ιλισού που ξεκίναγε από την Αγία Ελεούσα στη σημερινή συνοικία

της Πανεπιστημιούπολης29

Πάρκο στα Ιλίσια

Μια πράσινη γραμμή ακολουθεί την οδό Μιχαλακοπούλου στα Ιλίσια

ξεκινώντας από την οδό Ηριδανού που διακόπτεται από την οδό Αλκάνος για να

σταματήσει στο ύψος της οδού Αιγινήτου Δ

Αυτή η πράσινη γραμμή φαίνεται να δημιουργήθηκε από τη μία για να

καλύψει την ανάγκη της πόλης για πράσινο κι από την άλλη για να λειτουργήσει σαν

δημόσιο πάρκο Αυτό μπορούμε εύκολα να το συμπεράνουμε από την έντονη και

πυκνή βλάστηση που υπάρχει στον χώρο αλλά και από τα παρελκόμενα αντικείμενα

που έχουν τοποθετηθεί προσπαθώντας να δηλώσουν τη χρηστική τους αξία ενώ

βρίσκονται ατάκτως ερριμμένα καθ όλο το μήκος και το πλάτος του πάρκου Τα

περισσότερα από αυτά τα αντικείμενα είναι αδύνατον να χρησιμοποιηθούν μιας και

βρίσκονται στα πιο δυσπρόσιτα και απίθανα σημεία του πάρκου Η προσβασιμότητα

στο μεγαλύτερο μέρος του είναι πολύ δύσκολη ενώ τον χειμώνα γίνεται δυσκολότερη

με την έλλειψη πλακόστρωσης Το πάρκο ξεκινάει σαν μία νησίδα που όσο ανεβαίνει

πλαταίνει για να καταλήξει στο κύριο κομμάτι της που βρίσκεται μεταξύ των δρόμων

Αλκμάνος και Αιγινήτου Αυτό το κομμάτι του πάρκου είναι αρκετά μεγάλο και

εξοπλισμένο με παγκάκια αγάλματα ένα σιντριβάνι και φυσικά πυκνή βλάστηση Η

επισκεψιμότητα του πάρκου είναι σχετικά περιορισμένη με λίγους ανθρώπους

κυρίως αυτούς που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα Το σιντριβάνι του πάρκου είναι

εξάγωνο αρκετά μεγάλο με έναν πίδακα στο κέντρο που φτάνει στην αποκορύφωση

29 httpelwikipediaorgwikiΖωγραφου

26

του τα 6 με 7 μέτρα ύψος ενώ περιστοιχίζεται από ένα δαχτυλίδι με μικρότερους

πίδακες

Τα γλυπτά του πάρκου χωρίζονται σε τρία ήδη 1) Μινιμαλιστικές γλυπτικές

κατασκευές μικρού μεγέθους που βρίσκονται διάσπαρτες κυρίως από την πλευρά της

οδού Αλκμάνος μέσα στα παρτέρια με τα λουλούδια και τα δέντρα (ο εντοπισμός

τους είναι μάλλον μια περιπέτεια λόγω της οργιώδους βλάστησης στην οποία θα

νόμιζε κανείς ότι δεν έχει επέμβει ανθρώπινο χέρι αλλά και των ίδιων τον γλυπτών

που από κατασκευής μοιάζουν περισσότερο με μικρά τσιμεντένια καθίσματα) 2)

Φορμαλιστικά γλυπτά με επαναλαμβανόμενα μοτίβα που μοιάζουν να είναι

κατασκευασμένα στα τέλη της δεκαετίας του lsquo70 με δομή που θυμίζει τοτέμ και

αναγνωρίσιμες παραστάσεις (μια κουκουβάγια φυτικά μοτίβα κλπ) τοποθετημένα κι

αυτά στα παρτέρια που βρίσκονται στην πλευρά της οδού Αλκμάνος με ελάχιστη

προσβασιμότητα και δυσκολία εντοπισμού τους 3) Μπρούτζινη προτομή μικρού

μεγέθους που βρίσκεται περίπου στο μέσο του τρίτου κατά σειρά μέρους του πάρκου

και είναι και αυτή κρυμμένη πίσω από δέντρα και θάμνους Η προτομή που

φιλοτέχνησε ο Louis Alberto Pantoja το 2000 έγινε προς τιμή του Francisco de

Miranda του επαναστάτη της Βενεζουέλας που γεννήθηκε στο Caracas 28 Μαρτίου

του 1750 και πέθανε στις φυλακές του El Arsenal de la Carraca Cadiz 14 Ιουλίου του

1816

Αυτή η προτομή εγείρει αρκετά ερωτήματα σε σχέση με τον τόπο που

βρίσκεται την λειτουργία που παρέχει αλλά και την ιστορία του απεικονιζόμενου

Η προτομή τοποθετήθηκε στο πάρκο το 2001 σε μία προσπάθεια του δήμου

Αθηναίων να γεμίσει όσο το δυνατόν περισσότερους δημόσιους χώρους με αγάλματα

και προτομές ενόψει των ολυμπιακών αγώνων της Αθήνας του 2004

Χαρακτηριστικά είναι τα άρθρα που δημοσιευτήκαν λίγα χρόνια αργότερα

Όσο για τον Δημήτρη Αβραμόπουλο φάνηκε η προτίμησή του

για τις προτομές με αποκορύφωμα τη δημιουργία του laquoΠάρκου

Ελλήνων Λογοτεχνώνraquo μπροστά από το Πνευματικό Κέντρο Πληθώρα

τέτοιων δωρεών αποδέχθηκε άκριτα ο δήμος Αθηναίων εκείνη την

περίοδο Έτσι εξηγείται και η παρουσία του αγάλματος του στρατηγού

Χοσέ Αρτίγας laquoελευθερωτή της Ουρουγουάηςraquo στη

Μιχαλακοπούλου Στα περισσότερα βάθρα υπήρχε και το όνομα του

27

τότε δημάρχου ακόμα και μέσα στο νόμισμα της στήλης της

laquoΔραχμήςraquo 7 - 0802200430

Η απουσία πολιτικής χαρακτήριζε την πολιτική του Δήμου

Αθηναίων για τα έργα τέχνης σε δημόσιους χώρους Οχι μόνο

πρόσφατα αλλά τουλάχιστον τα τελευταία 30 χρόνια Επί δημαρχίας

Αβραμόπουλου μια καλλιτεχνική επιτροπή που τώρα έχει καταργηθεί

δεχόταν τις προτάσεις για δωρεές έργων στην πλειονότητά τους

αμφιβόλου ποιότητας laquoΚάθε σύλλογος έκανε και μια δωρεά

προσπαθώντας με προτομές να τιμήσει τις προσωπικότητες που

συνδέθηκαν με τον τόπο τουraquo συνεχίζει ο Π Λουκάκος

Προς το παρόν ξεχάστε τα αυτά Η αποδοχή των δωρεών έχει

παγώσει και για το λόγο αυτό τους τελευταίους μήνες δεν έχει

τοποθετηθεί ούτε ένα καινούριο υπαίθριο γλυπτό στην Αθήνα -με

εξαίρεση το άγαλμα του Μεγάλου Αλέξανδρου έργο του Γιάννη

Παππά που ενδεχομένως να τοποθετηθεί απέναντι από το Ρεξ Εχουν

όμως παγώσει και οι διαγωνισμοί και οι αναθέσεις laquoΤο νομοθετικό

πλαίσιο απαγορεύει τις αναθέσεις έργων ακόμα και τον μεγαλύτερο

γλύπτη της Ελλάδας να έχουμε μπροστά μας Αναθεση μπορεί να γίνει

μόνο για ποσό έξι χιλιάδων ευρώ έτσι όμως δεν μπορούμε να μιλάμε

για κάποιο γλυπτό με αξιώσειςraquo διευκρινίζει ο Π Λουκάκος (7 -

08022004)31

Για τον μέσο Αθηναίο πολίτη που επισκέπτεται το πάρκο ο Francisco de

Miranda δεν σημαίνει απολύτως τίποτα και θα ήταν παράδοξο να περιμένουμε κάτι

τέτοιο Άρα γιατί επιλέχθηκε αυτός ο επαναστάτης της Βενεζουέλας για να

διακοσμήσει με την προτομή του έναν δημόσιο χώρο της Αθήνας Και εντέλει ποίος

είναι ο Francisco de Miranda

30 Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=3325212 31 Παρής Σπίνου Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=98141564

28

Francisco de Miranda32

Ο Sebastiaacuten Francisco de Miranda y Rodriacuteguez γνωστός περισσότερο ως

Francisco de Miranda συμμετείχε στην επανάσταση της Βενεζουέλας Παρόλο που τα

σχέδια του για την ανεξαρτησία των ισπανόφωνων αποικιών της Αμερικής απέτυχαν

θεωρήθηκε ως ο πρόδρομος του Simoacuten Boliacutevar που κατά τη διάρκεια του αμερικανό-

ισπανικού πολέμου απελευθέρωσε με επιτυχία μεγάλο μέρος της νοτίου Αμερικής Ο

Miranda έζησε μία ταραχώδη ζωή Ως ιδεαλιστής ανέπτυξε ένα πρωτοποριακό σχέδιο

για να ελευθερώσει και να ενοποιήσει την λατινική Αμερική αλλά οι φιλοδοξίες και

επιδιώξεις του για την ανεξαρτησία της νοτίου Αμερικής απέτυχαν το 1812 τον

παρέδωσαν στους εχθρούς του και μετά από τέσσερα χρόνια το 1816 πέθανε σε

ισπανική φυλακή Παρόλα αυτά δεκατέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο του το

μεγαλύτερο μέρος της ισπανόφωνης Αμερικής ήταν ελεύθερο

Ο Miranda γεννήθηκε μέσα σε μία μεγαλοαστική οικογένεια ο πατέρας του

Sebastian de Miranda Ravelo ήταν εύπορος έμπορος με καταγωγή από τις Κανάριες

Νήσους ενώ και η μάνα του Francisca Antonia Rodriacuteguez de Espinoza καταγόταν από

πλούσια οικογένεια της Βενεζουέλας Ο Miranda πήγε στα καλύτερα ιδιωτικά σχολεία

και στα ακριβότερα κολλέγια ενώ κατά την διάρκεια της φοίτησής του δεχόταν

ρατσιστικά πειράγματα για την καταγωγή του Έτσι δεν απολάμβανε τα οφέλη της

υψηλής κοινωνίας μιας και υπήρχε συνεχής αμφισβήτηση από την αριστοκρατία της

εποχής Σαν αποτέλεσμα αυτής της αποδοκιμασίας ο Miranda παρουσίαζε την εικόνα

του φαντασμένου με πομπώδεις αφηγήσεις και μυθεύματα

Γύρω στο 1771 ο Miranda αγόρασε το αξίωμα του καπετάνιου του ισπανικού

στόλου (όχι κάτι ασυνήθιστο για την εποχή) Ενώ υπηρετούσε ως καπετάνιος δίπλα

στον στρατηγό Juan Manuel de Cajigal y Monserrat (1739-1811) απέκτησε

ενδιαφέρον για τον αγώνα υπέρ της ανεξαρτησίας της ισπανόφωνης Αμερικής

Υπό τον Cajigal ο Miranda συμμετείχε στην μάχη της Pensacola το 1781

υπερασπιζόμενος την ισπανική κυριαρχία σε αυτό που ονομάζουμε σήμερα Florida

των ΗΠΑ Αυτή η συμμετοχή του τού χάρισε το αξίωμα του συνταγματάρχη

32 httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

29

Από το 1791 ο Miranda απέκτησε ενεργό ρόλο στην γαλλική επανάσταση Στο

Παρίσι ήταν φίλος με τον Girondiste Jacques Pierre Brissot και τον Jeacuterocircme Peacutetion de

Villeneuve και για σύντομο χρονικό διάστημα υπηρέτησε σαν στρατηγός στον

επαναστατικό στρατό που διοικούνταν από τον Charles Franccedilois Dumouriez Τον

Απρίλιο του 1793 ο Miranda συνελήφθη και κατηγορήθηκε για προδοσία Στη δίκη

όμως ήταν τόσο ήρεμος και πειθήνιος που κρίθηκε αθώος Παρόλα αυτά οι

κατηγορίες του Marat και των συντρόφων του δεν καταλάγιασαν Συνελήφθη ξανά

τον Ιούνιο του 1793 και φυλακίστηκε

Ο Miranda φαίνεται να επιβίωσε από έναν συνδυασμό ευνοϊκής τύχης και

πολιτικών συμφερόντων υπέρ του η επαναστατική κυβέρνηση απλά δεν μπορούσε να

συμφωνήσει για το τι έπρεπε να κάνει με αυτόν Παρέμεινε στις φυλακές του La Force

ακόμα και μετά από την πτώση του Robespierre τον Ιούλιο του 1794 ενώ

απελευθερώθηκε τον Ιανουάριο του επόμενου χρόνου Πεπεισμένος πλέον ότι η τροπή

που είχε πάρει η επανάσταση ήταν λάθος ξεκίνησε να συνωμοτεί με τους

αριστοκράτες εναντίον των επαναστατών και ταυτόχρονα τού έγινε πρόταση από

αυτούς να ηγηθεί του στρατού τους αλλά για άλλη μια φορά συνελήφθη και

εκδιώχθηκε από την χώρα

Η ζωή του ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τον αγώνα για ανεξαρτησία των

ισπανικών αποικιών στην Λατινική Αμερική Ο Miranda οραματιζόταν μία

ανεξάρτητη αυτοκρατορία η οποία να αποτελείται από όλες τις περιοχές που

βρίσκονταν υπό την κατοχή των ισπανών και των πορτογάλων και να απλώνεται από

τον ποταμό του Μισισιπή μέχρι το Cape Horn Αυτή η αυτοκρατορία θα ήταν υπό την

ηγεμονία μίας βασιλευόμενης οικογένειας που θα ονομαζόταν `Inca` προς τιμή του

ένδοξου ινδιάνικου λαού

Με την βοήθεια της μεγάλης Βρετανίας ο Miranda αποπειράθηκε να εισβάλει

στη Βενεζουέλα το 1806 Το ίδιο διάστημα η Βρετανία ήταν σε πόλεμο με την

Ισπανία και σύμμαχος του Ναπολέοντα Το 1793 ο Miranda πήγε στην Ουάσινγκτον

για να συναντήσει τον πρόεδρο Thomas Jefferson Η συνάντηση έγινε αλλά δεν

υπήρξε καμία ανάμιξη στα σχέδια του Miranda Έτσι άρχισε να οργανώνει κρυφά μία

εκστρατεία για την απελευθέρωση της Βενεζουέλας ναυλώνοντας ένα πλοίο που

ονόμασε Leander προς τιμήν του μεγαλύτερού του γιου

30

Στο Jacmel Haiti ο Miranda απέκτησε άλλα δύο πλοία το Bee και το

Bacchus μαζί με το πλήρωμά τους Στις 12 Μαρτίου στο Jacmel ο Miranda

ανάρτησε την πρώτη σημαία της Βενεζουέλας στο Leander την οποία και είχε

σχεδιάσει μόνος του Στις 28 Απριλίου ο μικρός αυτός στόλος κατελήφθη από τα

ισπανικά πολεμικά πλοία στις ακτές της Βενεζουέλας Μόνο το Leander κατάφερε να

αποδράσει Εξήντα άντρες αιχμαλωτίστηκαν και δικάστηκαν και δέκα από αυτούς

στάλθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα Το Leander με το πλήρωμά του

ανασυντάχθηκαν στα βρετανικά νησιά Barbados και Trinidad Στις 3 Αυγούστου η

εκστρατεία έφτασε στο La Vela de Coro καταλαμβάνοντας το φυλάκιο για πρώτη

φορά σηκώθηκε η σημαία της Βενεζουέλας στα χώματα της Πριν ξημερώσει το

επόμενο πρωινό η εκστρατεία κατέλαβε το Coro αλλά δεν δέχτηκε καμία βοήθεια

από τους κατοίκους της πόλης Υπό την απειλή της ήττας οι άνδρες υποχώρησαν

περιμένοντας ενισχύσεις Συνειδητοποιώντας ότι δεν μπορούσε να κρατήσει άλλο την

πόλη ο Miranda διέταξε τον στρατό του να σαλπάρει ενώ όλον τον επόμενο χρόνο

περίμενε στα νησιά της καραϊβικής για ενισχύσεις που δεν έφτασαν ποτέ Κατά την

επιστροφή του στην Βρετανία ο Miranda βρήκε μεγαλύτερη υποστήριξη από την

βρετανική κυβέρνηση Το 1808 συντάχθηκε και στάλθηκε μεγάλη στρατιωτική

δύναμη για να επιτεθεί στην Βενεζουέλα αλλά η εισβολή του Ναπολέοντα στην

Ισπανία ξαφνικά μετέτρεψε τους Ισπανούς σε σύμμαχους της Βρετανίας και έτσι

έληξε άδοξα και αυτή η προσπάθεια

Όταν τελικά η Βενεζουέλα απέκτησε την ανεξαρτησία της στις 19 Απριλίου

του 1810 στάλθηκε αντιπροσωπεία στην Βρετανία για την αναγνώριση του

νεοσύστατου κράτους Αυτή η αντιπροσωπεία έπεισε τον Miranda να γυρίσει στην

πατρίδα του και την ίδια χρονιά εκλέχθηκε ως αντιπρόσωπος του El Pao της επαρχίας

της Βαρκελώνης Στις 5 Ιουνίου του 1811 καθιερώθηκε επίσημα η τρίχρωμη σημαία

που ο Miranda είχε σχεδιάσει

Στα χρόνια που ακολούθησαν η τύχη του Miranda αλλά και του νεοσύστατου

κράτους δεν ήταν ευνοϊκή Ο στρατός των δημοκρατικών απέτυχε να κατακτήσει

περιοχές της Βενεζουέλας που παρέμεναν υπό το βασιλικό καθεστώς Επιπροσθέτως

η Βενεζουέλα χάνει την ισπανική αγορά και το κύριο εξαγόμενο προϊόν της το κακάο

Αυτό σήμανε την οικονομική κρίση που κυρίως έπληξε τις μεσαίες και χαμηλές

τάξεις χάνοντας τον ενθουσιασμό τους για την δημοκρατία Στης 4 Ιουλίου η

31

Βαρκελώνη τάχτηκε υπέρ του βασιλικού καθεστώτος Η γειτονική Cumanaacute

αποκόπηκε από το δημοκρατικό κέντρο και αρνήθηκε να αναγνωρίσει την

δικτατορική κυριαρχία του Miranda ως στρατιωτικού διοικητή Υπό αυτές τις

συνθήκες μία ισπανική φρεγάτα με διοικητή τον Domingo Monteverde κατάφερε

από μία μικρή ομάδα στρατιωτών που διέθετε να δημιουργήσει έναν μεγάλο στρατό

από οικειοθελείς κατοίκους που τον ακολούθησαν ως την Valencia αφήνοντας τον

Miranda να κατέχει μόνο ένα μικρό μέρος της κεντρικής Βενεζουέλας Στα μέσα

Ιουλίου ο Monteverde είχε καταλάβει την Valencia ενώ ο Miranda έβλεπε ότι η

κατάσταση είχε γίνει απελπιστική Άρχισε τις διαπραγματεύσεις με τον Monteverde

για παύση πυρός στις 25 Ιουλίου του 1812 Παρόλο που στη συμφωνία για παύση

πυρός υπήρχε πολιτική αμνηστία ο Miranda προσπάθησε να διαφύγει από το λιμάνι

του La Guaira με βρετανικό πλοίο Ο συνταγματάρχης των επαναστατών Boliacutevar

κατηγόρησε τον Miranda για προδοσία Έτσι ο Miranda συνελήφθη και παραδόθηκε

στον ισπανικό βασιλικό στρατό

Ο Miranda πέθανε σε κελί των φυλακών Cuatro Torres το 1816 ενώ η

υπόθεση του ακόμα εκκρεμούσε Η ταφή του έγινε σε μαζικό τάφο πράγμα που

καθιστούσε αδύνατη την αναγνώρισή του αφήνοντας άδειο τον τάφο του στο εθνικό

πάνθεον της Βενεζουέλας

Οι περιπέτειες του Miranda μας ταξιδεύουν σε έναν κόσμο πέρα από τον χώρο

και τον χρόνο που μπορεί να μας συναρπάσει με τον εξωτισμό του Η προτομή του

είναι μία ανθρώπινη κατασκευή ένας μηχανισμός που μπορεί να παρακινήσει

κάποιους περαστικούς να ασχοληθούν με τις περιπέτειες και τα κατορθώματά του

δημιουργώντας μία άλλη παράλληλη πραγματικότητα

Αλλά και το ίδιο το πάρκο λειτουργεί σαν μία άλλη παράλληλη

πραγματικότητα προσομοιώνοντας ένα `δεδομένο` φυσικό περιβάλλον ενώ στην

πραγματικότητα είναι μία κατασκευή Η αίσθηση ότι περπατάς στη φύση είναι

ψευδής και παρόλο που το συγκεκριμένο πάρκο με την έλλειψη συντήρησης έχει ένα

λόγο παραπάνω να δίνει αυτή την εντύπωση δεν παύει να είναι ένας

κατασκευασμένος κήπος μία μίμηση

Το πρόβλημα σε αυτούς τους χώρους ξεκίνα από την στιγμή που δεν μπορούν να

χρησιμοποιηθούν ως αυτό που προσομοιώνουν μέσα από μία πραγματική βιωμένη

32

εμπειρία Αντίθετα λειτουργούν σαν προβολή που μας αποσωματοποιεί παρέχοντάς

μας την ελάχιστη διάδραση

Σώμα

Από την στιγμή που γεννιόμαστε μέχρι την στιγμή που θα πεθάνουμε έχουμε

το σώμα μας Δεν μπορούμε να υπάρξουμε χωρίς αυτό έχουμε σάρκα που μπορεί να

τραυματιστεί έχουμε κόκαλα που μπορεί να σπάσουν Ότι αντιλαμβανόμαστε από

τον περιβάλλοντα χώρο προέρχεται από τις αισθήσεις μας δια μέσου του σώματος

μας Οι αισθήσεις μας δεν μπορούν να λειτουργήσουν αυτόνομα

Ο Drew Leder στο βιβλίο του Absent Body (1990) μιλάει για το σώμα και πώς

με αυτό αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο

Με έναν σημαντικό τρόπο το ζωντανό σώμα βοηθά στο να

δομηθεί ετούτος ο κόσμος σαν εμπειρία Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε

το νόημα και την φόρμα των πραγμάτων χωρίς την αναφορά των

σωματικών δυνάμεων δια μέσου των οποίων αντιλαμβανόμαστε (οι

αισθήσεις η κίνηση η γλώσσα οι επιθυμίες) Το ζωντανό σώμα δεν είναι

απλά άλλο ένα πράγμα στον κόσμο άλλα ένας τρόπος αυτός ο κόσμος να

υπάρχει33

Ο Drew Leder μιλάει για ένα σώμα που δρα ένα εμπειρικό σώμα Η

κατασκευή τόπων όπως το πάρκο της Μιχαλακοπούλου αφήνουν το σώμα χωρίς

δράση έξω από την εμπειρία του κόσμου Η αλληλεπίδρασή μας μέσω του σώματός

μας με τον κόσμο αφορά την διαδικασία μιας πρακτικής μάθησης του κόσμου Αν

πράγματι συμβαίνει αυτό γιατί κυρίως ο δυτικός κόσμος κατασκευάζει τόπους που

αποκλείουν την σωματοποιημένη εμπειρία όπως υλικής υπόστασης χώρους ή

ψηφιακούς τόπους που διαχωρίζουν και αποκλείουν το φυσικό σώμα

Κατά τη διάρκεια των σταυροφοριών τον 16ο αιώνα το σώμα

θεωρήθηκε αμαρτωλό και ασταθές λόγω της φθαρτότητάς του Έτσι

ξεκίνησε η `αναζήτηση της βεβαιότητα` (Quest for Certainty) σαν την οδό

33 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990 σελ

33

προς στην αλήθεια που είναι καθολική άχρονη και ανεξάρτητη από τις

ιδιοτροπίες του ανθρώπινου σώματος (Toumin 1990 cited in Shilling 2005

7)34

Τον 17ο αιώνα ο Καρτέσιος αναζητούσε αυτή τη βεβαιότητα Όταν ξύπνησε

από έναν εφιάλτη που βίωσε ως πραγματικό αισθάνθηκε ότι οι αισθήσεις του τον

εξαπάτησαν στο όνειρο Έτσι πείστηκε ότι ήταν πολύ λίγα αυτά για τα οποία

μπορούσε να ήταν βέβαιος γιατί τα πάντα ήταν μία θεϊκή απάτη

Είμαι πεπεισμένος ότι δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο ούτε

ουρανός ούτε γη ούτε πνεύμα ούτε σώμα Μήπως αυτό σημαίνει ότι κι

εγώ δεν υπάρχω Όχι εάν έχω πείσει τον εαυτό μου για κάτι (ή έχω

σκεφθεί το οτιδήποτε) τότε σίγουρα υπάρχω Αλλά υπάρχει κάποιος που

εξαπατά και που κατέχει ανώτερη δύναμη και επιδεξιότητα που

εξεπίτηδες και συνεχώς με εξαπατά Σε αυτή την περίπτωση

αναμφισβήτητα υπάρχω εάν με εξαπατά και τον αφήνω να με εξαπατά

όσο μπορεί τότε θα μου δείξει ότι δεν είμαι ένα τίποτα και έτσι θα

νομίζω ότι είμαι κάτι Οπότε αφού σκέφτηκα διεξοδικά το θέμα πρέπει

να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι αυτή η πρόταση είμαι άρα υπάρχω

είναι απαραιτήτως αληθής όταν τίθεται από μένα ή συλλαμβάνεται από

το μυαλό μου35

Στο τελευταίο μισό του 21ου αιώνα η εξέλιξη των ψηφιακών μέσων ανέπτυξε

αυτόν τον δυϊσμό του Καρτέσιου με την εμφάνιση της δυνητικής πραγματικότητας

Τα σώματά μας στον σύγχρονο ψηφιακό κόσμο είναι ακαθόριστα ενώ αναφέρονται

και ως `απόντα` Η ιδέα του απόντος σώματος ταυτίζεται με την θρησκεία και την

φιλοσοφία του δυτικού κόσμου όπου το πνεύμα μπορεί να υπάρξει διαχωρισμένο

από το σώμα Το σώμα μας στον ψηφιακό κόσμο φαίνεται να είναι απαρχαιωμένο και

να χρειάζεται τεχνολογικά ανεπτυγμένες προσθήκες που να το επεκτείνουν Αυτές οι

επεκτάσεις (VR γάντια VR κασκέτες κλπ) γίνονται μέρος της ενσώματης εμπειρίας

μας

34 Drew Leder The Absent Body όπ σελ 35 httpplatostanfordeduentriesdescartes-epistemology chapter4

34

Αυτές οι προσθήκες στο σώμα παραμένουν για τον καρτεσιανό δυϊσμό

αντικείμενα προσκολλημένα στο σώμα που και αυτό είναι αντικείμενο Η εμπειρία

δια μέσου των αντικειμένων ενεργοποιείται με τον νου Το μυαλό επιτυχώς

δραπετεύει από το σώμα και ταξιδεύει στον κόσμο ανεξάρτητα

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη36

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη είναι ένα διήγημα του συγγραφέα και φιλόσοφου

Στανισλάβ Λεμ Το διήγημα μιλάει για έναν βασιλιά και τον υπήκοό του ένα ρομπότ

που τον μεταφέρει σε ψηφιακά όνειρα προσομοιωμένες πραγματικότητες και

όμορφες πριγκίπισσες

Ο πόθος του βασιλιά Φερμουάριου να βρει την όμορφη πριγκίπισσα Ανείπωτη

τον οδήγησε σε μία καλύβα όπου κατοικούσε ένας άνθρωπος με πατριαρχικό

παρουσιαστικό

laquoΓυρεύεις την Ανείπωτη άθλιε κακομοίρη Και όμως ξέρεις πλήρως καλώς

ότι δεν έχει ζήσει καθόλου αυτά τα τελευταία πεντακόσια χρόνια και

επομένως ότι το πάθος σου είναι μάταιο και ασύμφορο Το μόνο που μπορώ

να κάνω για σένα είναι να σου επιτρέψω να τη δεις όχι βέβαια στην σάρκα

άλλα σ` ένα λογικά πληροφοριακό αντίγραφο ένα μοντέλο που είναι

ψηφιακό και όχι φυσικό στοχαστικό και όχι πλαστικό εργοδικό και λίαν

εξησφαλισμένα ερωτικό και όλα αυτά εις το Μαύρο Κιβώτιον που

κατασκεύασα τις ώρες της σχόλης μου με ότι πιο πρόχειρο βρήκα μπροστά

μουraquo

Η υπόσχεση του άνδρα ο βασιλιάς να δει την πριγκίπισσα σε αυτόν τον

προσομοιωμένο κόσμο είναι δελεαστική

laquoΑχ δείξε μου την δείξε μου την αμέσωςraquo φώναξε ο Φερμουάριος

ανατριχιάζοντας ολόκληρος Ο πατριάρχης έκανε laquoναιraquo με το κεφάλι έψαξε

36 Χοφσταντφερ Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993 Στανισλάβ Λεμ κεφ 6 Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ 117

35

στον αρχαίο τόμο για να βρει τις συντεταγμένες της πριγκίπισσας μετέφερε

την ίδια κι ολόκληρο το Μεσαίωνα σε διάτρητα δελτία κατέγραψε το

πρόγραμμα κατέβασε το διακόπτη σήκωσε το καπάκι του Μάυρου

Κιβώτιου

laquoΣκύψε να δειςraquo

Ο βασιλιάς έσκυψε κοίταξε και είδε ναι τον μεσαίωνα τέλεια

προσομοιωμένο εντελώς ψηφιακό και μη γραμμικό και να η Δανδηλία το

Παγοδάσος το παλάτι με τον Ηλιόπυργο το Ορνιθοτροφείο-Που-

Χλιμίντριζε ο Θησαυρός με τα Εκατό Μάτια Και να η ίδια η Ανείπωτη που

περπατούσε αργά στοχαστικά στην προσομοίωση του κήπου της και τα

κυκλώματά της λαμπύριζαν κόκκινα και χρυσαφιά καθώς έκοβε

προσομοιωμένα λουλούδια και υπό τον ήχο προσομοιώσεις τραγουδιών Ο

Φερμουάριος ανίκανος να περιορίσει περισσότερο τις ορμές του πήδηξε στο

Μάυρο Κουτί και ξετρελαμένος όπως ήταν προσπάθησε να μπει στον

κομπιουτερικό εκείνο κόσμο Ο πατριάρχης όμως γρήγορα έσβησε το ρεύμα

έδωσε μία σπρωξιά στον Βασιλιά και τον γκρέμισε στη γη και είπε

laquoΤρελέ Θέλεις να επιχειρήσεις το ακατόρθωτο Γιατί κανένα πλάσμα

φτιαγμένο από ύλη δεν μπορεί να μπει σ` ένα σύστημα που δεν είναι τίποτα

άλλο παρά η ροή και ο στρόβιλος αλφαριθμητικών στοιχείων ασυνεχών

συνδυασμών ακέραιων αριθμών το αφηρημένο υλικό από το οποίο είναι

φτιαγμένα τα ψηφίαraquo

laquoΜα εγώ θέλω θέλωraquo έσκουξε ο Φερμουάριος εκτός εαυτού και χτύπησε

το κεφάλι του στο Μαύρο Κουτί τόσο δυνατά που έκανε αυλάκιά στο

μέταλλο

Η επιθυμία του βασιλιά Φερμουάριου δεν μας είναι και τόσο ξένη οι ψηφιακοί

κόσμοι από την αρχή της δημιουργίας τους μας υποσχέθηκαν έναν κόσμο που μέχρι

τώρα τον βλέπαμε σε άλλα μέσα όπως το σινεμά αλλά μόνο από τις καρέκλες μας

Το ενδεχόμενο να μπορούμε να δράσουμε σε αυτούς τους χώρους εξάπτει την

φαντασία μας για εμπειρίες δίχως φυσικά όρια και φόβους επιβίωσης που αφορούν τη

σωματική μας ακεραιότητα

36

Τι γίνεται όμως με το αντάλλαγμα που πρέπει να καταβάλουμε για να βιώσουμε

αυτούς τους κόσμους

laquoΑν είναι τόσο αναλλοίωτος ο πόθος σου τότε υπάρχει ένας τρόπος με τον

οποίο μπορώ να σε συνδέσω με την πριγκίπισσα Ανείπωτη αλλά πρώτα θα

πρέπει να αποχωριστείς την παρούσα μορφή σου γιατί θα σου πάρω τις

συντεταγμένες σου και θα σε κάνω πρόγραμμα άτομο προς άτομο και θα

τοποθετήσω την προσομοίωσή σου σ` αυτόν τον μεσαιωνικά πλασμένο

κόσμο τον πληροφοριακό και αναπαραστατικό και εκεί θα μείνει

αντέχοντας όσο τα ηλεκτρόνια τρέχουν μέσα σ` αυτά τα σύρματα και πηδούν

από κάθοδο σε άνοδο Εσύ όμως όπως στέκεσαι τώρα μπροστά μου θα

εκμηδενιστείς έτσι ώστε η μόνη σου ύπαρξη θα είναι με τη μορφή δεδομένων

πεδίων και δυναμικών στατιστική ευρετική και απόλυτα ψηφιακήraquo

Εδώ εγείρεται το θέμα της ατομικής ταυτότητας Όταν κάνουμε ταξίδια σε αυτούς

τους κόσμους παραμένουμε οι ίδιοι Το θέμα είναι περίπλοκο γιατί σε αυτόν τον

δυϊσμό του σώματος και νου η ατομική ταυτότητα παύει να ανήκει και στα δύο

ισότιμα

laquoΑυτό είναι πολύ δύσκολο να το πιστέψει κανείςraquo είπε ο Φερμουάριος laquoπώς

θα ξέρω πως δημιούργησες τη δική μου προσομοίωση και όχι κανενός

αλλουνούraquo

Ο πατριάρχης προσπάθησε να δείξει στον μπερδεμένο βασιλιά ότι πράγματι

θα ήταν αυτός και όχι κάποιος άλλος Αλλά και πάλι ο βασιλιάς είχε

αμφιβολίες

laquoΝαι ναι καταλαβαίνωraquo είπε ο βασιλιάς laquoΚαι πάλι όμως είναι μονάχα το

πανομοιότυπο μου και όχι εγώ ο ίδιος αφού εγώ είμαι εδώ και δεν είμαι μέσα

στο Κιβώτιοraquo

laquoΌταν σε δω κλειδομανταλωμένο στην αγκαλιά της αγαπημένης σουraquo του

είπε ο πατριάρχης laquoθα φροντίσω να μην υπάρχεις εις διπλούν ένας εδώ κι

ένας εκεί μέσα στο Κιβώτιο Θα μεταχειριστώ μια μέθοδο παλιά μεν και

37

πρωτόγονη αλάνθαστη όμως γι` αυτό σκύψε λιγάκι αν έχεις την

καλοσύνηhellipraquo

Στην πραγματικότητα εάν συνέβαινε αυτό σε όλους μας και χάναμε την

σωματική μας υπόσταση τότε όλοι η δυτική φιλοσοφία και θρησκεία θα πανηγύριζε

για το κατόρθωμά της Το μιαρό σώμα που τόσο απεχθανόμαστε θα καταστρεφόταν

για πάντα και σύμφωνα με τον δυτικό πολιτισμό το πνεύμα επιτέλους θα

απαλλασσόταν από τα βάρη της ύλης

laquoΠρώτα δείξε μου άλλη μία φορά την Ανείπωτή σουraquo είπε ο βασιλιάς laquoΈτσι

για να σιγουρευτώhellipraquo

Ο σοφός ανασήκωσε το καπάκι του Μαύρου Κιβωτίου και του έδειξε την

Ανείπωτη Ο βασιλιάς την κοίταξε την ξανακοίταξε και τελικά είπε laquoΗ

περιγραφή του αρχαίου βιβλίου είναι πολύ υπερβολική Δεν είναι άσχημη

βέβαια αλλά ούτε κατ` ιδέαν τόσο ωραία όσο έλεγε το χρονικό Λοιπόν τώρα

σ` αφήνω γέρο σοφέhellipraquo

Και πήγε να φύγει

laquoΠου πάς θεότρελεraquo φώναξε ο πατριάρχης σφίγγοντας το σφυρί στα χέρια

του γιατί ο Βασιλιάς είχε φτάσει πια στην πόρτα

laquoΌπου να `ναι αλλά όχι μέσα στο Κιβώτιοraquo είπε ο Φερμουάριος και το

έβαλε στα πόδια

Γιατί ο βασιλιάς δεν έμεινε τελικά στην αγαπημένη του πριγκίπισσα αλλά το

έσκασε φοβισμένος και κατατρεγμένος

Ο Vilem Flusser στο κείμενο του laquoΗ ψηφιακή φαινομενικότηταraquo αναφέρει την

δυσπιστία ως την άμεση αντίδρασή μας απέναντι σε ότι είναι κατασκευασμένο από

τον άνθρωπο για να μιμείται

Εντούτοις στο ερώτημα περί της δυσπιστίας μας απέναντι σ`

αυτούς τους εναλλακτικούς κόσμους υπάρχει και ένα άλλο είδος

απάντησης Αυτή η απάντηση βασίζεται στο γεγονός ότι πρόκειται για

38

κόσμους που εμείς οι ίδιοι έχουμε σχεδιάσει και όχι για κάτι που μας έχει

παρασχεθεί όπως ο περιβάλλον κόσμος Οι εναλλακτικοί κόσμοι δεν είναι

κάτι το δεδομένο [Daten] αλλά κάτι το τεχνητά κατασκευασμένο [Fakten]

Η δυσπιστία μας προκύπτει από το ότι στέκουμε γενικότερα καχύποπτοι

απέναντι στην τέχνη και σε καθετί τεχνητό Η laquoτέχνηraquo είναι ωραία αλλά

μετατρέπεται σε ψεύδος αμέσως μόλις εξεταστεί υπό το φως της έννοιας

της laquoφαινομενικότηταςraquo37

Για τον Vilem Flusser ο πατριάρχης θα ήταν ένας laquoτεχνοκράτηςraquo ένας

laquoλειτουργός των μέσωνraquo και οι κόσμοι που κατασκευάζει σχεδιασμοί-προβολές

[Projekte] της κυρίαρχης ελίτ

Όμως αν ο πατριάρχης στην ιστορία με την Πριγκίπισσα Ανείπωτη ήταν θεός

και το Μαύρο Κιβώτιο δεν ήταν απλά ένα τέχνασμα που κατασκευάζει σχεδιασμούς-

προβολές αλλά μία θεϊκά δεδομένη [Daten] δημιουργία όπως ο παράδεισος τότε θα

δεχόταν ο Φερμουάριος να μετατραπεί σε ψηφία με τίμημα να χάσει την υλική του

υπόσταση και να μετατραπεί κι αυτός σε σχεδιασμό-προβολή

Συμπέρασμα

Η προσαρμογή του περιβάλλοντος στις ανάγκες μας είναι κατ` εξοχήν

μέθοδος που χρησιμοποιούμε για την επιβίωσή μας απέναντι στο μεγάλο μας

αντίπαλο που δεν είναι άλλος από την ίδια τη φύση Η εκτίμηση μας για τη φύση

υπήρξε μόνο δια μέσου της αναπαράστασής της Η προσομοίωση μιας ασφαλούς και

ελεγχόμενης φύσης ταυτίστηκε με την έννοια του κήπου Η βιβλική Εδέμ είναι ο

κήπος που δεν κρύβει τίποτα απειλητικό για τον Αδάμ και την Εύα μιας και όλα είναι

κατασκευασμένα σε απόλυτη αρμονία

Τα χωριά και έπειτα οι πόλεις που κάποτε κατασκευάστηκαν για να

προστατέψουν τον άνθρωπο από την αγριότητα της φύσης τώρα έγιναν και αυτά

χαοτικά και απειλητικά Όσο μεγαλώνουν οι πόλεις τόσο αυξάνονται οι κήποι

37 Vilem Flusser laquo Η ψηφιακή φαινομενικότηταraquo στον τόμο Digitaler Schein Aumlsthetik der elektronischen Medien (Επιμ) Florian Rotzer Suhrkamp Frankfurt am Main 1991 μτφρ Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης σελ 2

39

φτάνοντας στις μέρες μας να χάσουν τον ιδιωτικό τους χαρακτήρα και να

μετατραπούν σε δημόσια πάρκα

Το πάρκο στα Ιλίσια είναι ένα πράσινο ξέφωτο που δεν προσομοιώνει μόνο

μία φύση αλλά και άλλες εμπειρίες όπως την ιστορία του De Miranda διαμέσου της

προτομής του που κοσμεί το πάρκο Αλλά είμαστε εμείς σε θέση να κατανοήσουμε

μνημεία που ενώ παραδοσιακά αφορούν πρόσωπα και ιστορίες της εθνικής μας

συνείδησης παρουσιάζουν και ήρωες εξωτικών χωρών

Είναι τα σώματα μας `κατασκευασμένα` για να μπορούν να αντιδρούν σε

αυτές τις προσομοιωμένες εμπειρίες

Είμαστε σε θέση να βιώσουμε αυτή την πράσινη λωρίδα ως φύση και τις

παράλληλες πραγματικότητες που μας προσφέρει

Φαίνεται σαν να έχουμε χάσει την σωματική και νοητική ικανότητα επιβίωσης

στην φύση θέλουμε να βιώσουμε την εμπειρία της αλλά μόνο με την χρήση ενός

ενδιάμεσου που θα μας παρέχει κάποια ασφάλεια

Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της

κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι

η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με

επίδοξους σπεσιαλίστες της επιβίωσης στην αγρία φύση να επιδιώκουν να μας

δείξουν τρόπους και τεχνικές που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για να

παραμείνουμε ζωντανοί στην απίθανη περίπτωση που βρεθούμε εγκαταλελειμμένοι

και αβοήθητοι στις αντίξοες συνθήκες που μας προσφέρει η φύση (Στο `Man Vs

Wild` προταγονιστή ο Bear Grylls που είναι εξοικειωμένος στις ακραίες καταστάσεις

Σαν ένας από τους νεότερους που έχουν αναρριχηθεί στο Έβερεστ και ένας από τους

λιγοστούς που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς την εξαντλητική εκπαίδευση για

λογαριασμό της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων)38 Έτσι αυτοί οι πρωταγωνιστές

38 httpdscdiscoverycomvideosman-vs-wild-scary-survival-moments

-Παρόμιας θεματικής τηλεοπτικές εκπομπές είναι οι Out of the Wild The Alaska Experiment Life or Death Game Jungle Life or Death Game Lost at Sea Everest Razors Edge κλπ

40

τρέφοντε με σκουλήκια φτιάχνοντας καταφύγια από κλαδιά αψηφώντας χαμηλές ή

υψηλές θερμοκρασίες με το παγκόσμιο τηλεοπτικό κοινό να παρακολουθεί με αγωνία

τις περιπέτειες τους βιώνοντας διαμέσου αυτών την περιπέτεια και την αγωνία αλλά

πάντα μέσα από την ασφάλεια του σαλονιού τους

Η χρήση του `μέσου` για την κυριαρχία απέναντι στην φύση από την αρχή της

ύπαρξής μας και στην συνέχεια για την οργάνωση και την επικοινωνία των κοινωνιών

μας έπαιξε μεγάλο ρόλο στην εικόνα που έχουμε σήμερα για τον κόσμο Αυτοί οι

σπεσιαλίστες της επιβίωσης είναι το `μέσο` για να βιώσουμε την άγρια φύση που

τόσο φοβόμαστε αλλά και που τόσο μας ελκύει

Το πάρκο στα Ιλίσια έχει σαν στόχο να παίξει κι αυτό τον ρόλο του `μέσου`

που θα μας ενώσει με την φύση αλλά δεν τα καταφέρνει ούτε στο ελάχιστο σε σχέση

με αυτά τα show της τηλεόρασης Αυτό φαίνεται από την επισκεψιμότητα του πάρκου

που είναι από ελάχιστη έως μηδενική Μήπως με τη σειρά του το πάρκο όπως και η

άγρια φύση χρειάζεται ένα μέσο που να μας επιτρέπει μία μεγαλύτερη

αλληλεπίδραση άρα μία πιο βιωματική εμπειρία

Παροχέας διάδρασης πάρκων

Ο `παροχέας διάδρασης πάρκων` είναι μία διαδραστική μηχανή που επιτρέπει στον

χρήστη της να βιώσει τις χαρές που μπορεί να του προσφέρει ένα πάρκο και ακόμη

περισσότερα Η ψηφιακή προσομοίωση υψηλού επιπέδου του πάρκου στα Ιλίσια με

όλες τις λεπτομέρειες αλλά και τα στοιχεία που το απαρτίζουν (σιντριβάνι προτομή

όλα τα είδη φυτών κλπ) προσφέρει την απόλυτη εμπειρία μίας βόλτας στο πάρκο

Ταυτόχρονα το μηχανικό του μέρος παρέχει μία ολοκληρωμένη σωματική εμπειρία

με κίνηση όλου του σώματος προς όλες τις κατευθύνσεις για μία βόλτα που θα μείνει

αξέχαστη για σας την οικογένεια αλλά και το κατοικίδιο σας

41

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture

Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection

Washington DC 2002

2 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990

3 Emily Brady Aesthetics of the natural environment Εκδόσεις

Edinburgh Edinburgh University Press 2003

4 Francisco de Miranda

httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

5 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο

Μετάφραση Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος

Δασκαλοθανάσης Εκδόσεις Ποταμός 2005

6 Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance

Gardens

httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

7 Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-

Jacques_Rousseau

8 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain

NAi Publishers 2001

9 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις

Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC

1999

10 Paul Skinner Embodied Interaction Iollie therefore I exist b-DAT

University of Plymouth 2006

11 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία Μετάφραση

Μυλωνάκη Ευγενία Εκδόσεις Εκκρεμές 2003

12 Vilem Flusser Η ψηφιακή φαινομενικότητασυμπεριλαμβάνεται στο

συλλογικό τόμο (Επιμ) Florian Rotzer Digitaler Schein Aumlsthetik

der elektronischen Medien Suhrkamp Frankfurt am Main 1991

Μετάφραση Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης

Βερσαλλίες httpelwikipediaorgwikiβρσαλλίες_(παλάτι)

42

13 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής

Μετάφραση Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998

14 Μισέλ Ουελμπέκ Τα στοιχειώδη σωματίδια Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον

της Εστίας Μετάφραση Αλέξης Εμμανουήλ 2007Χοφσταντφερ

Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και

στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου

Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993

  • Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ34
  • Συμπέρασμα σελ38
  • Συμπέρασμα
  • Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με επίδοξους σπεσιαλίστε
    • Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990
      • Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm
      • Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau
Page 22: Μάκης Κυριακόπουλος διπλωματικη εργασία

22

της χρήσης των δημόσιων χώρων Αυτός ο τρόπος σχεδιασμού των δημόσιων χώρων

έχει τις αναφορές του στο μοντέρνο κίνημα Παρόλα αυτά πολλά από τα σύγχρονα

σχέδια για πάρκα και κήπους έχουν ως αναφορά τους τον ρευστό και ανοιχτό χώρο

Η ιδέα του `διαχωριστικού για μεγαλύτερη προσβασιμότητα` παρουσιάζει ένα

εναλλακτικό σχέδιο στρατηγικής για τον σχεδιασμό των δημόσιων χώρων

Ο καλά σχεδιασμένος τρόπος διασύνδεσης και χωρικότητας προωθούν την

δημόσια προσβασιμότητα και ανταλλαγή αλλά κανείς δεν μπορεί να περιμένει μία

καθολική λύση από ένα τέτοιο τρόπο σχεδίασης Τέτοιου τύπου στρατηγικές

σχεδίασης είναι θεμελιώδεις και μπορούν να έχουν μία `υποστηρικτική πολιτική` η

εξασφάλιση της ασφάλειας είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας

Όχι πολύ μακριά από το Tompkins Square Park βρίσκεται η

πόλη Stuyvesant Στην τυπολογία της κατασκευής της βρίσκουμε το

πλάνο σχεδιασμού του Le Corbusier Για πολλούς ανθρώπους αυτός ο

μοντερνιστικός τρόπος σχεδίασης μίας μικρής σε κλίμακα πόλης

καταστρέφει την ποικιλομορφία της Τεράστιες κτιριακές

εγκαταστάσεις ομογενοποιημένες και με περιορισμένες λειτουργίες

εμφανίζονται σε όλη την Ευρώπη και την βόρεια Αμερική μετά τον

δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Τώρα πια είναι γνωστές ως `πολύ-

προβληματικά` projects και αυτό βέβαια αν δεν έχουν ήδη ανατιναχτεί

ή κατεδαφιστεί Παρόλα αυτά όποιος τολμήσει να μπει σε αυτές τις

κτιριακές εγκαταστάσεις μένει έκπληκτος από το `σαν-πάρκο` καλά

διατηρημένο και καλά διαχειριζόμενο χώρο σαν όαση που προσωρινά

κλείνει έξω την χαοτική αστική ζωή Τέτοιου είδους κτιριακές

εγκαταστάσεις μάς δείχνουν ότι η σωστή διαχείριση του δημόσιου

χώρου μπορεί να δημιουργήσει περιβάλλοντα στα οποία κανείς δεν

εξαιρείται αλλά αντίθετα είναι ευπρόσδεκτος26

Η ιδέα της `χρήσης του διαχωριστικού για την διευκόλυνση της κοινής

πρόσβασης` ανεγείρει το πιο γενικό ερώτημα του νοήματος του διαχωριστικού και

των νέων ηλεκτρονικών συστημάτων ασφαλείας Τα περιστρεφόμενα κάγκελα

ασφαλείας στους σταθμούς του μετρό και οι ηλεκτρονικές πύλες ασφαλείας των

αεροδρομίων των καταστημάτων και τώρα σε πολλές βιβλιοθήκες και αρκετά

26 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 23

23

σχολεία κυρίως στην Αμερική είναι πλέον κοινό στοιχείο του αστικού τοπίου (μαζί με

τις ευρέως διαδεδομένες κλειστού κυκλώματος βιντεοκάμερες) εκφράζοντας έτσι ένα

ελεγχόμενο περιβάλλον μέσω της τεχνολογίας Με ευκολία μπαίνουμε στην

διαδικασία να δούμε αυτές τις μεθόδους στον δημόσιο χώρο ως περιοριστικές για την

ελευθερία μας Αλλά πότε και ποιους ενοχλούν αυτοί οι περιορισμοί Οι ηλεκτρονικές

πύλες των αεροδρομίων μάλλον έχουν μία κατευναστική ιδιότητα ο αποκλεισμός της

παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς διατηρεί την πίστη μας για την ασφάλεια της πτήσης

Οι ηλεκτρονικές πύλες των αεροδρομίων δείχνουν ότι αυτές η εταιρίες στις οποίες

στηριζόμαστε κάνουν τα πάντα για να μας εξασφαλίσουν το αίσθημα της ασφάλειας

Σημαντικό στοιχείο είναι το γεγονός ότι οι κάμερες παρακολούθησης με

ανιχνευτές μετάλλων στα αεροδρόμια στα καταστήματα κλπ είναι σε μεγάλο βαθμό

αντικειμενικές Ο αποκλεισμός δεν βασίζεται στα χαρακτηριστικά ή στο ντύσιμο

αλλά στην παρουσία μετάλλου Αυτό που μετράει είναι η κατοχή κάποιου μεταλλικού

αντικειμένου που θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή για το κοινό που συνωστίζεται

στα αεροδρόμια ή για την κλοπή αγαθών από τα καταστήματα

Σε αυτές τις περιπτώσεις η τεχνολογία στην πραγματικότητα είναι ένα συν

για την δημιουργία δημόσιων χώρων Εν μέρει τα διαχωριστικά αναλαμβάνουν την

ευθύνη για τα άτομα με ροπή προς την παραβατικότητα (Latour 1986)27 να πληρώσω

το εισιτήριο του Μετρό Να κλέψω αυτό το βιβλίο Τα συστήματα ασφαλείας όχι

μόνο μας σώζουν από τέτοια ηθικά διλήμματα αλλά μπορούν να κάνουν έναν χώρο

πιο δημόσιο μία βιβλιοθήκη που μπορείς να έχεις πρόσβαση μόνο με πάσο ή κάρτα

μέλους παραμένει ένα αποκλεισμένο μέρος και δεν λειτουργεί ως δημόσιος χώρος

Μία βιβλιοθήκη που μόνο ελέγχει εάν το βιβλίο νομίμως έχει δανειστεί έχει την

δυνατότητα να εξελιχθεί σε δημόσιο χώρο

Η βιβλιοθήκη του Rotterdam είναι ένα παράδειγμα του πώς μπορεί μία

βιβλιοθήκη να αναπτυχθεί σε δημόσιο χώρο Αυτή η βιβλιοθήκη είναι

ανοιχτή σε όλους Υπάρχει έλεγχος μόνο κατά την έξοδο όπου και

χρησιμοποιείται σύστημα ασφαλείας Το κοινό αποτελείται από άτομα

διαφορετικών ομάδων και κάνει μαζικά χρήση της βιβλιοθήκης Αυτή η

ποικιλότητα των ανθρώπων ο καθένας από αυτούς με τον δικό του τρόπο

κάνει χρήση της βιβλιοθήκης στην αίθουσα των περιοδικών μαζεύονται

27 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 23

24

κυρίως άνδρες ξένης εθνικότητας για να διαβάσουν εφημερίδες άλλων

χωρών νεαροί που σερφάρουν στο internet άνθρωποι που παίζουν σκάκι

στα ειδικά τραπέζια για σκάκι φοιτητές που μελετούν στα πιο

απομονωμένα σημεία της βιβλιοθήκης κλπ Και όλα αυτά σε έναν χώρο που

θυμίζει εμπορικό κέντρο28

Ο Δήμος Ζωγράφου

Ο δήμος Ζωγράφου έκτασης 9000 στρεμμάτων και με 75000 περίπου

κατοίκους υπάγεται σήμερα στο γενικότερο πολεοδομικό συγκρότημα των

Αθηνών και εντάσσεται γεωγραφικά στα ανατολικά προάστια της

πρωτεύουσας Λόγω της εγγύτητάς του με το κέντρο παρουσιάζει παρόμοια

χαρακτηριστικά δόμησης Παρά ταύτα είναι περιοχή πλούσια σε πράσινο που

συγκεντρώνεται κυρίως στους πρόποδες του Υμηττού Ο Δήμος απέκτησε

αξία λόγω της οικοδόμησης της Πανεπιστημιούπολης και της

Πολυτεχνειούπολης με αποτέλεσμα να παρουσιάζει υψηλές τιμές στα

ενοικιαζόμενα διαμερίσματα

Η περιοχή παλιά ήταν δασικό και καλλιεργήσιμο έδαφος με πλούσια

βλάστηση καλλιέργειες δάσος και αλσάκια Στα μέσα του 20ού αιώνα με

την πολεοδόμηση της Αθήνας αναπτύχθηκε η περιοχή Τα δάση της περιοχής

κυρίως με πεύκα βρίσκονται στο νότο νοτιοανατολικό και ανατολικό μέρος

Το 1902 ο Ιωάννης Ζωγράφος βουλευτής στο κόμμα του Θεόδωρου

Δηλιγιάννης αγόρασε μια μεγάλη έκταση από τη χήρα Βουρνάζου και στη

συνέχεια τη ρυμοτόμησε σε οικόπεδα τα οποία πουλούσε με δόσεις 112 δρχ

το μήνα Τα πρώτα σπίτια άρχισαν να κτίζονται στα κτήματα του

laquoΖωγράφουraquo το 1919 Δέκα χρόνια μετά αριθμούσαν 100 Από εκείνους τους

πρώτους οικιστές φτιάχτηκε και ο πρώτος ξύλινος ναΐσκος προς τιμή του

Αγίου Θεράποντα που σήμερα είναι ο επιβλητικότερος στη περιοχή Η νότια

πλευρά του Ζωγράφου ήταν το άλλοτε ρέμα του Χουσεΐν μπεη στη βόρεια

28 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 24

25

πλευρά του οποίου είχε κτισθεί το θεραπευτήριο του Συγγρού Αυτό το ρέμα

καλύφθηκε στις αρχές του 1960 επί Βασιλέως Παύλου

Το 1929 η περιοχή Ζωγράφου έγινε κοινότητα με πρώτο πρόεδρο τον

γιο του Ιωάννη Ζωγράφου τον Σωτήριο Ζωγράφο Το 1947 η κοινότητα

Ζωγράφου ανακηρύχθηκε Δήμος στον οποίο περιλαμβάνονταν οι συνοικίες

Γουδή τα Άνω Ιλίσια (πρώην Καπόνια) τα Ιλίσια παρά την κοίτη του

ποταμού Ιλισού που ξεκίναγε από την Αγία Ελεούσα στη σημερινή συνοικία

της Πανεπιστημιούπολης29

Πάρκο στα Ιλίσια

Μια πράσινη γραμμή ακολουθεί την οδό Μιχαλακοπούλου στα Ιλίσια

ξεκινώντας από την οδό Ηριδανού που διακόπτεται από την οδό Αλκάνος για να

σταματήσει στο ύψος της οδού Αιγινήτου Δ

Αυτή η πράσινη γραμμή φαίνεται να δημιουργήθηκε από τη μία για να

καλύψει την ανάγκη της πόλης για πράσινο κι από την άλλη για να λειτουργήσει σαν

δημόσιο πάρκο Αυτό μπορούμε εύκολα να το συμπεράνουμε από την έντονη και

πυκνή βλάστηση που υπάρχει στον χώρο αλλά και από τα παρελκόμενα αντικείμενα

που έχουν τοποθετηθεί προσπαθώντας να δηλώσουν τη χρηστική τους αξία ενώ

βρίσκονται ατάκτως ερριμμένα καθ όλο το μήκος και το πλάτος του πάρκου Τα

περισσότερα από αυτά τα αντικείμενα είναι αδύνατον να χρησιμοποιηθούν μιας και

βρίσκονται στα πιο δυσπρόσιτα και απίθανα σημεία του πάρκου Η προσβασιμότητα

στο μεγαλύτερο μέρος του είναι πολύ δύσκολη ενώ τον χειμώνα γίνεται δυσκολότερη

με την έλλειψη πλακόστρωσης Το πάρκο ξεκινάει σαν μία νησίδα που όσο ανεβαίνει

πλαταίνει για να καταλήξει στο κύριο κομμάτι της που βρίσκεται μεταξύ των δρόμων

Αλκμάνος και Αιγινήτου Αυτό το κομμάτι του πάρκου είναι αρκετά μεγάλο και

εξοπλισμένο με παγκάκια αγάλματα ένα σιντριβάνι και φυσικά πυκνή βλάστηση Η

επισκεψιμότητα του πάρκου είναι σχετικά περιορισμένη με λίγους ανθρώπους

κυρίως αυτούς που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα Το σιντριβάνι του πάρκου είναι

εξάγωνο αρκετά μεγάλο με έναν πίδακα στο κέντρο που φτάνει στην αποκορύφωση

29 httpelwikipediaorgwikiΖωγραφου

26

του τα 6 με 7 μέτρα ύψος ενώ περιστοιχίζεται από ένα δαχτυλίδι με μικρότερους

πίδακες

Τα γλυπτά του πάρκου χωρίζονται σε τρία ήδη 1) Μινιμαλιστικές γλυπτικές

κατασκευές μικρού μεγέθους που βρίσκονται διάσπαρτες κυρίως από την πλευρά της

οδού Αλκμάνος μέσα στα παρτέρια με τα λουλούδια και τα δέντρα (ο εντοπισμός

τους είναι μάλλον μια περιπέτεια λόγω της οργιώδους βλάστησης στην οποία θα

νόμιζε κανείς ότι δεν έχει επέμβει ανθρώπινο χέρι αλλά και των ίδιων τον γλυπτών

που από κατασκευής μοιάζουν περισσότερο με μικρά τσιμεντένια καθίσματα) 2)

Φορμαλιστικά γλυπτά με επαναλαμβανόμενα μοτίβα που μοιάζουν να είναι

κατασκευασμένα στα τέλη της δεκαετίας του lsquo70 με δομή που θυμίζει τοτέμ και

αναγνωρίσιμες παραστάσεις (μια κουκουβάγια φυτικά μοτίβα κλπ) τοποθετημένα κι

αυτά στα παρτέρια που βρίσκονται στην πλευρά της οδού Αλκμάνος με ελάχιστη

προσβασιμότητα και δυσκολία εντοπισμού τους 3) Μπρούτζινη προτομή μικρού

μεγέθους που βρίσκεται περίπου στο μέσο του τρίτου κατά σειρά μέρους του πάρκου

και είναι και αυτή κρυμμένη πίσω από δέντρα και θάμνους Η προτομή που

φιλοτέχνησε ο Louis Alberto Pantoja το 2000 έγινε προς τιμή του Francisco de

Miranda του επαναστάτη της Βενεζουέλας που γεννήθηκε στο Caracas 28 Μαρτίου

του 1750 και πέθανε στις φυλακές του El Arsenal de la Carraca Cadiz 14 Ιουλίου του

1816

Αυτή η προτομή εγείρει αρκετά ερωτήματα σε σχέση με τον τόπο που

βρίσκεται την λειτουργία που παρέχει αλλά και την ιστορία του απεικονιζόμενου

Η προτομή τοποθετήθηκε στο πάρκο το 2001 σε μία προσπάθεια του δήμου

Αθηναίων να γεμίσει όσο το δυνατόν περισσότερους δημόσιους χώρους με αγάλματα

και προτομές ενόψει των ολυμπιακών αγώνων της Αθήνας του 2004

Χαρακτηριστικά είναι τα άρθρα που δημοσιευτήκαν λίγα χρόνια αργότερα

Όσο για τον Δημήτρη Αβραμόπουλο φάνηκε η προτίμησή του

για τις προτομές με αποκορύφωμα τη δημιουργία του laquoΠάρκου

Ελλήνων Λογοτεχνώνraquo μπροστά από το Πνευματικό Κέντρο Πληθώρα

τέτοιων δωρεών αποδέχθηκε άκριτα ο δήμος Αθηναίων εκείνη την

περίοδο Έτσι εξηγείται και η παρουσία του αγάλματος του στρατηγού

Χοσέ Αρτίγας laquoελευθερωτή της Ουρουγουάηςraquo στη

Μιχαλακοπούλου Στα περισσότερα βάθρα υπήρχε και το όνομα του

27

τότε δημάρχου ακόμα και μέσα στο νόμισμα της στήλης της

laquoΔραχμήςraquo 7 - 0802200430

Η απουσία πολιτικής χαρακτήριζε την πολιτική του Δήμου

Αθηναίων για τα έργα τέχνης σε δημόσιους χώρους Οχι μόνο

πρόσφατα αλλά τουλάχιστον τα τελευταία 30 χρόνια Επί δημαρχίας

Αβραμόπουλου μια καλλιτεχνική επιτροπή που τώρα έχει καταργηθεί

δεχόταν τις προτάσεις για δωρεές έργων στην πλειονότητά τους

αμφιβόλου ποιότητας laquoΚάθε σύλλογος έκανε και μια δωρεά

προσπαθώντας με προτομές να τιμήσει τις προσωπικότητες που

συνδέθηκαν με τον τόπο τουraquo συνεχίζει ο Π Λουκάκος

Προς το παρόν ξεχάστε τα αυτά Η αποδοχή των δωρεών έχει

παγώσει και για το λόγο αυτό τους τελευταίους μήνες δεν έχει

τοποθετηθεί ούτε ένα καινούριο υπαίθριο γλυπτό στην Αθήνα -με

εξαίρεση το άγαλμα του Μεγάλου Αλέξανδρου έργο του Γιάννη

Παππά που ενδεχομένως να τοποθετηθεί απέναντι από το Ρεξ Εχουν

όμως παγώσει και οι διαγωνισμοί και οι αναθέσεις laquoΤο νομοθετικό

πλαίσιο απαγορεύει τις αναθέσεις έργων ακόμα και τον μεγαλύτερο

γλύπτη της Ελλάδας να έχουμε μπροστά μας Αναθεση μπορεί να γίνει

μόνο για ποσό έξι χιλιάδων ευρώ έτσι όμως δεν μπορούμε να μιλάμε

για κάποιο γλυπτό με αξιώσειςraquo διευκρινίζει ο Π Λουκάκος (7 -

08022004)31

Για τον μέσο Αθηναίο πολίτη που επισκέπτεται το πάρκο ο Francisco de

Miranda δεν σημαίνει απολύτως τίποτα και θα ήταν παράδοξο να περιμένουμε κάτι

τέτοιο Άρα γιατί επιλέχθηκε αυτός ο επαναστάτης της Βενεζουέλας για να

διακοσμήσει με την προτομή του έναν δημόσιο χώρο της Αθήνας Και εντέλει ποίος

είναι ο Francisco de Miranda

30 Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=3325212 31 Παρής Σπίνου Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=98141564

28

Francisco de Miranda32

Ο Sebastiaacuten Francisco de Miranda y Rodriacuteguez γνωστός περισσότερο ως

Francisco de Miranda συμμετείχε στην επανάσταση της Βενεζουέλας Παρόλο που τα

σχέδια του για την ανεξαρτησία των ισπανόφωνων αποικιών της Αμερικής απέτυχαν

θεωρήθηκε ως ο πρόδρομος του Simoacuten Boliacutevar που κατά τη διάρκεια του αμερικανό-

ισπανικού πολέμου απελευθέρωσε με επιτυχία μεγάλο μέρος της νοτίου Αμερικής Ο

Miranda έζησε μία ταραχώδη ζωή Ως ιδεαλιστής ανέπτυξε ένα πρωτοποριακό σχέδιο

για να ελευθερώσει και να ενοποιήσει την λατινική Αμερική αλλά οι φιλοδοξίες και

επιδιώξεις του για την ανεξαρτησία της νοτίου Αμερικής απέτυχαν το 1812 τον

παρέδωσαν στους εχθρούς του και μετά από τέσσερα χρόνια το 1816 πέθανε σε

ισπανική φυλακή Παρόλα αυτά δεκατέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο του το

μεγαλύτερο μέρος της ισπανόφωνης Αμερικής ήταν ελεύθερο

Ο Miranda γεννήθηκε μέσα σε μία μεγαλοαστική οικογένεια ο πατέρας του

Sebastian de Miranda Ravelo ήταν εύπορος έμπορος με καταγωγή από τις Κανάριες

Νήσους ενώ και η μάνα του Francisca Antonia Rodriacuteguez de Espinoza καταγόταν από

πλούσια οικογένεια της Βενεζουέλας Ο Miranda πήγε στα καλύτερα ιδιωτικά σχολεία

και στα ακριβότερα κολλέγια ενώ κατά την διάρκεια της φοίτησής του δεχόταν

ρατσιστικά πειράγματα για την καταγωγή του Έτσι δεν απολάμβανε τα οφέλη της

υψηλής κοινωνίας μιας και υπήρχε συνεχής αμφισβήτηση από την αριστοκρατία της

εποχής Σαν αποτέλεσμα αυτής της αποδοκιμασίας ο Miranda παρουσίαζε την εικόνα

του φαντασμένου με πομπώδεις αφηγήσεις και μυθεύματα

Γύρω στο 1771 ο Miranda αγόρασε το αξίωμα του καπετάνιου του ισπανικού

στόλου (όχι κάτι ασυνήθιστο για την εποχή) Ενώ υπηρετούσε ως καπετάνιος δίπλα

στον στρατηγό Juan Manuel de Cajigal y Monserrat (1739-1811) απέκτησε

ενδιαφέρον για τον αγώνα υπέρ της ανεξαρτησίας της ισπανόφωνης Αμερικής

Υπό τον Cajigal ο Miranda συμμετείχε στην μάχη της Pensacola το 1781

υπερασπιζόμενος την ισπανική κυριαρχία σε αυτό που ονομάζουμε σήμερα Florida

των ΗΠΑ Αυτή η συμμετοχή του τού χάρισε το αξίωμα του συνταγματάρχη

32 httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

29

Από το 1791 ο Miranda απέκτησε ενεργό ρόλο στην γαλλική επανάσταση Στο

Παρίσι ήταν φίλος με τον Girondiste Jacques Pierre Brissot και τον Jeacuterocircme Peacutetion de

Villeneuve και για σύντομο χρονικό διάστημα υπηρέτησε σαν στρατηγός στον

επαναστατικό στρατό που διοικούνταν από τον Charles Franccedilois Dumouriez Τον

Απρίλιο του 1793 ο Miranda συνελήφθη και κατηγορήθηκε για προδοσία Στη δίκη

όμως ήταν τόσο ήρεμος και πειθήνιος που κρίθηκε αθώος Παρόλα αυτά οι

κατηγορίες του Marat και των συντρόφων του δεν καταλάγιασαν Συνελήφθη ξανά

τον Ιούνιο του 1793 και φυλακίστηκε

Ο Miranda φαίνεται να επιβίωσε από έναν συνδυασμό ευνοϊκής τύχης και

πολιτικών συμφερόντων υπέρ του η επαναστατική κυβέρνηση απλά δεν μπορούσε να

συμφωνήσει για το τι έπρεπε να κάνει με αυτόν Παρέμεινε στις φυλακές του La Force

ακόμα και μετά από την πτώση του Robespierre τον Ιούλιο του 1794 ενώ

απελευθερώθηκε τον Ιανουάριο του επόμενου χρόνου Πεπεισμένος πλέον ότι η τροπή

που είχε πάρει η επανάσταση ήταν λάθος ξεκίνησε να συνωμοτεί με τους

αριστοκράτες εναντίον των επαναστατών και ταυτόχρονα τού έγινε πρόταση από

αυτούς να ηγηθεί του στρατού τους αλλά για άλλη μια φορά συνελήφθη και

εκδιώχθηκε από την χώρα

Η ζωή του ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τον αγώνα για ανεξαρτησία των

ισπανικών αποικιών στην Λατινική Αμερική Ο Miranda οραματιζόταν μία

ανεξάρτητη αυτοκρατορία η οποία να αποτελείται από όλες τις περιοχές που

βρίσκονταν υπό την κατοχή των ισπανών και των πορτογάλων και να απλώνεται από

τον ποταμό του Μισισιπή μέχρι το Cape Horn Αυτή η αυτοκρατορία θα ήταν υπό την

ηγεμονία μίας βασιλευόμενης οικογένειας που θα ονομαζόταν `Inca` προς τιμή του

ένδοξου ινδιάνικου λαού

Με την βοήθεια της μεγάλης Βρετανίας ο Miranda αποπειράθηκε να εισβάλει

στη Βενεζουέλα το 1806 Το ίδιο διάστημα η Βρετανία ήταν σε πόλεμο με την

Ισπανία και σύμμαχος του Ναπολέοντα Το 1793 ο Miranda πήγε στην Ουάσινγκτον

για να συναντήσει τον πρόεδρο Thomas Jefferson Η συνάντηση έγινε αλλά δεν

υπήρξε καμία ανάμιξη στα σχέδια του Miranda Έτσι άρχισε να οργανώνει κρυφά μία

εκστρατεία για την απελευθέρωση της Βενεζουέλας ναυλώνοντας ένα πλοίο που

ονόμασε Leander προς τιμήν του μεγαλύτερού του γιου

30

Στο Jacmel Haiti ο Miranda απέκτησε άλλα δύο πλοία το Bee και το

Bacchus μαζί με το πλήρωμά τους Στις 12 Μαρτίου στο Jacmel ο Miranda

ανάρτησε την πρώτη σημαία της Βενεζουέλας στο Leander την οποία και είχε

σχεδιάσει μόνος του Στις 28 Απριλίου ο μικρός αυτός στόλος κατελήφθη από τα

ισπανικά πολεμικά πλοία στις ακτές της Βενεζουέλας Μόνο το Leander κατάφερε να

αποδράσει Εξήντα άντρες αιχμαλωτίστηκαν και δικάστηκαν και δέκα από αυτούς

στάλθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα Το Leander με το πλήρωμά του

ανασυντάχθηκαν στα βρετανικά νησιά Barbados και Trinidad Στις 3 Αυγούστου η

εκστρατεία έφτασε στο La Vela de Coro καταλαμβάνοντας το φυλάκιο για πρώτη

φορά σηκώθηκε η σημαία της Βενεζουέλας στα χώματα της Πριν ξημερώσει το

επόμενο πρωινό η εκστρατεία κατέλαβε το Coro αλλά δεν δέχτηκε καμία βοήθεια

από τους κατοίκους της πόλης Υπό την απειλή της ήττας οι άνδρες υποχώρησαν

περιμένοντας ενισχύσεις Συνειδητοποιώντας ότι δεν μπορούσε να κρατήσει άλλο την

πόλη ο Miranda διέταξε τον στρατό του να σαλπάρει ενώ όλον τον επόμενο χρόνο

περίμενε στα νησιά της καραϊβικής για ενισχύσεις που δεν έφτασαν ποτέ Κατά την

επιστροφή του στην Βρετανία ο Miranda βρήκε μεγαλύτερη υποστήριξη από την

βρετανική κυβέρνηση Το 1808 συντάχθηκε και στάλθηκε μεγάλη στρατιωτική

δύναμη για να επιτεθεί στην Βενεζουέλα αλλά η εισβολή του Ναπολέοντα στην

Ισπανία ξαφνικά μετέτρεψε τους Ισπανούς σε σύμμαχους της Βρετανίας και έτσι

έληξε άδοξα και αυτή η προσπάθεια

Όταν τελικά η Βενεζουέλα απέκτησε την ανεξαρτησία της στις 19 Απριλίου

του 1810 στάλθηκε αντιπροσωπεία στην Βρετανία για την αναγνώριση του

νεοσύστατου κράτους Αυτή η αντιπροσωπεία έπεισε τον Miranda να γυρίσει στην

πατρίδα του και την ίδια χρονιά εκλέχθηκε ως αντιπρόσωπος του El Pao της επαρχίας

της Βαρκελώνης Στις 5 Ιουνίου του 1811 καθιερώθηκε επίσημα η τρίχρωμη σημαία

που ο Miranda είχε σχεδιάσει

Στα χρόνια που ακολούθησαν η τύχη του Miranda αλλά και του νεοσύστατου

κράτους δεν ήταν ευνοϊκή Ο στρατός των δημοκρατικών απέτυχε να κατακτήσει

περιοχές της Βενεζουέλας που παρέμεναν υπό το βασιλικό καθεστώς Επιπροσθέτως

η Βενεζουέλα χάνει την ισπανική αγορά και το κύριο εξαγόμενο προϊόν της το κακάο

Αυτό σήμανε την οικονομική κρίση που κυρίως έπληξε τις μεσαίες και χαμηλές

τάξεις χάνοντας τον ενθουσιασμό τους για την δημοκρατία Στης 4 Ιουλίου η

31

Βαρκελώνη τάχτηκε υπέρ του βασιλικού καθεστώτος Η γειτονική Cumanaacute

αποκόπηκε από το δημοκρατικό κέντρο και αρνήθηκε να αναγνωρίσει την

δικτατορική κυριαρχία του Miranda ως στρατιωτικού διοικητή Υπό αυτές τις

συνθήκες μία ισπανική φρεγάτα με διοικητή τον Domingo Monteverde κατάφερε

από μία μικρή ομάδα στρατιωτών που διέθετε να δημιουργήσει έναν μεγάλο στρατό

από οικειοθελείς κατοίκους που τον ακολούθησαν ως την Valencia αφήνοντας τον

Miranda να κατέχει μόνο ένα μικρό μέρος της κεντρικής Βενεζουέλας Στα μέσα

Ιουλίου ο Monteverde είχε καταλάβει την Valencia ενώ ο Miranda έβλεπε ότι η

κατάσταση είχε γίνει απελπιστική Άρχισε τις διαπραγματεύσεις με τον Monteverde

για παύση πυρός στις 25 Ιουλίου του 1812 Παρόλο που στη συμφωνία για παύση

πυρός υπήρχε πολιτική αμνηστία ο Miranda προσπάθησε να διαφύγει από το λιμάνι

του La Guaira με βρετανικό πλοίο Ο συνταγματάρχης των επαναστατών Boliacutevar

κατηγόρησε τον Miranda για προδοσία Έτσι ο Miranda συνελήφθη και παραδόθηκε

στον ισπανικό βασιλικό στρατό

Ο Miranda πέθανε σε κελί των φυλακών Cuatro Torres το 1816 ενώ η

υπόθεση του ακόμα εκκρεμούσε Η ταφή του έγινε σε μαζικό τάφο πράγμα που

καθιστούσε αδύνατη την αναγνώρισή του αφήνοντας άδειο τον τάφο του στο εθνικό

πάνθεον της Βενεζουέλας

Οι περιπέτειες του Miranda μας ταξιδεύουν σε έναν κόσμο πέρα από τον χώρο

και τον χρόνο που μπορεί να μας συναρπάσει με τον εξωτισμό του Η προτομή του

είναι μία ανθρώπινη κατασκευή ένας μηχανισμός που μπορεί να παρακινήσει

κάποιους περαστικούς να ασχοληθούν με τις περιπέτειες και τα κατορθώματά του

δημιουργώντας μία άλλη παράλληλη πραγματικότητα

Αλλά και το ίδιο το πάρκο λειτουργεί σαν μία άλλη παράλληλη

πραγματικότητα προσομοιώνοντας ένα `δεδομένο` φυσικό περιβάλλον ενώ στην

πραγματικότητα είναι μία κατασκευή Η αίσθηση ότι περπατάς στη φύση είναι

ψευδής και παρόλο που το συγκεκριμένο πάρκο με την έλλειψη συντήρησης έχει ένα

λόγο παραπάνω να δίνει αυτή την εντύπωση δεν παύει να είναι ένας

κατασκευασμένος κήπος μία μίμηση

Το πρόβλημα σε αυτούς τους χώρους ξεκίνα από την στιγμή που δεν μπορούν να

χρησιμοποιηθούν ως αυτό που προσομοιώνουν μέσα από μία πραγματική βιωμένη

32

εμπειρία Αντίθετα λειτουργούν σαν προβολή που μας αποσωματοποιεί παρέχοντάς

μας την ελάχιστη διάδραση

Σώμα

Από την στιγμή που γεννιόμαστε μέχρι την στιγμή που θα πεθάνουμε έχουμε

το σώμα μας Δεν μπορούμε να υπάρξουμε χωρίς αυτό έχουμε σάρκα που μπορεί να

τραυματιστεί έχουμε κόκαλα που μπορεί να σπάσουν Ότι αντιλαμβανόμαστε από

τον περιβάλλοντα χώρο προέρχεται από τις αισθήσεις μας δια μέσου του σώματος

μας Οι αισθήσεις μας δεν μπορούν να λειτουργήσουν αυτόνομα

Ο Drew Leder στο βιβλίο του Absent Body (1990) μιλάει για το σώμα και πώς

με αυτό αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο

Με έναν σημαντικό τρόπο το ζωντανό σώμα βοηθά στο να

δομηθεί ετούτος ο κόσμος σαν εμπειρία Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε

το νόημα και την φόρμα των πραγμάτων χωρίς την αναφορά των

σωματικών δυνάμεων δια μέσου των οποίων αντιλαμβανόμαστε (οι

αισθήσεις η κίνηση η γλώσσα οι επιθυμίες) Το ζωντανό σώμα δεν είναι

απλά άλλο ένα πράγμα στον κόσμο άλλα ένας τρόπος αυτός ο κόσμος να

υπάρχει33

Ο Drew Leder μιλάει για ένα σώμα που δρα ένα εμπειρικό σώμα Η

κατασκευή τόπων όπως το πάρκο της Μιχαλακοπούλου αφήνουν το σώμα χωρίς

δράση έξω από την εμπειρία του κόσμου Η αλληλεπίδρασή μας μέσω του σώματός

μας με τον κόσμο αφορά την διαδικασία μιας πρακτικής μάθησης του κόσμου Αν

πράγματι συμβαίνει αυτό γιατί κυρίως ο δυτικός κόσμος κατασκευάζει τόπους που

αποκλείουν την σωματοποιημένη εμπειρία όπως υλικής υπόστασης χώρους ή

ψηφιακούς τόπους που διαχωρίζουν και αποκλείουν το φυσικό σώμα

Κατά τη διάρκεια των σταυροφοριών τον 16ο αιώνα το σώμα

θεωρήθηκε αμαρτωλό και ασταθές λόγω της φθαρτότητάς του Έτσι

ξεκίνησε η `αναζήτηση της βεβαιότητα` (Quest for Certainty) σαν την οδό

33 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990 σελ

33

προς στην αλήθεια που είναι καθολική άχρονη και ανεξάρτητη από τις

ιδιοτροπίες του ανθρώπινου σώματος (Toumin 1990 cited in Shilling 2005

7)34

Τον 17ο αιώνα ο Καρτέσιος αναζητούσε αυτή τη βεβαιότητα Όταν ξύπνησε

από έναν εφιάλτη που βίωσε ως πραγματικό αισθάνθηκε ότι οι αισθήσεις του τον

εξαπάτησαν στο όνειρο Έτσι πείστηκε ότι ήταν πολύ λίγα αυτά για τα οποία

μπορούσε να ήταν βέβαιος γιατί τα πάντα ήταν μία θεϊκή απάτη

Είμαι πεπεισμένος ότι δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο ούτε

ουρανός ούτε γη ούτε πνεύμα ούτε σώμα Μήπως αυτό σημαίνει ότι κι

εγώ δεν υπάρχω Όχι εάν έχω πείσει τον εαυτό μου για κάτι (ή έχω

σκεφθεί το οτιδήποτε) τότε σίγουρα υπάρχω Αλλά υπάρχει κάποιος που

εξαπατά και που κατέχει ανώτερη δύναμη και επιδεξιότητα που

εξεπίτηδες και συνεχώς με εξαπατά Σε αυτή την περίπτωση

αναμφισβήτητα υπάρχω εάν με εξαπατά και τον αφήνω να με εξαπατά

όσο μπορεί τότε θα μου δείξει ότι δεν είμαι ένα τίποτα και έτσι θα

νομίζω ότι είμαι κάτι Οπότε αφού σκέφτηκα διεξοδικά το θέμα πρέπει

να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι αυτή η πρόταση είμαι άρα υπάρχω

είναι απαραιτήτως αληθής όταν τίθεται από μένα ή συλλαμβάνεται από

το μυαλό μου35

Στο τελευταίο μισό του 21ου αιώνα η εξέλιξη των ψηφιακών μέσων ανέπτυξε

αυτόν τον δυϊσμό του Καρτέσιου με την εμφάνιση της δυνητικής πραγματικότητας

Τα σώματά μας στον σύγχρονο ψηφιακό κόσμο είναι ακαθόριστα ενώ αναφέρονται

και ως `απόντα` Η ιδέα του απόντος σώματος ταυτίζεται με την θρησκεία και την

φιλοσοφία του δυτικού κόσμου όπου το πνεύμα μπορεί να υπάρξει διαχωρισμένο

από το σώμα Το σώμα μας στον ψηφιακό κόσμο φαίνεται να είναι απαρχαιωμένο και

να χρειάζεται τεχνολογικά ανεπτυγμένες προσθήκες που να το επεκτείνουν Αυτές οι

επεκτάσεις (VR γάντια VR κασκέτες κλπ) γίνονται μέρος της ενσώματης εμπειρίας

μας

34 Drew Leder The Absent Body όπ σελ 35 httpplatostanfordeduentriesdescartes-epistemology chapter4

34

Αυτές οι προσθήκες στο σώμα παραμένουν για τον καρτεσιανό δυϊσμό

αντικείμενα προσκολλημένα στο σώμα που και αυτό είναι αντικείμενο Η εμπειρία

δια μέσου των αντικειμένων ενεργοποιείται με τον νου Το μυαλό επιτυχώς

δραπετεύει από το σώμα και ταξιδεύει στον κόσμο ανεξάρτητα

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη36

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη είναι ένα διήγημα του συγγραφέα και φιλόσοφου

Στανισλάβ Λεμ Το διήγημα μιλάει για έναν βασιλιά και τον υπήκοό του ένα ρομπότ

που τον μεταφέρει σε ψηφιακά όνειρα προσομοιωμένες πραγματικότητες και

όμορφες πριγκίπισσες

Ο πόθος του βασιλιά Φερμουάριου να βρει την όμορφη πριγκίπισσα Ανείπωτη

τον οδήγησε σε μία καλύβα όπου κατοικούσε ένας άνθρωπος με πατριαρχικό

παρουσιαστικό

laquoΓυρεύεις την Ανείπωτη άθλιε κακομοίρη Και όμως ξέρεις πλήρως καλώς

ότι δεν έχει ζήσει καθόλου αυτά τα τελευταία πεντακόσια χρόνια και

επομένως ότι το πάθος σου είναι μάταιο και ασύμφορο Το μόνο που μπορώ

να κάνω για σένα είναι να σου επιτρέψω να τη δεις όχι βέβαια στην σάρκα

άλλα σ` ένα λογικά πληροφοριακό αντίγραφο ένα μοντέλο που είναι

ψηφιακό και όχι φυσικό στοχαστικό και όχι πλαστικό εργοδικό και λίαν

εξησφαλισμένα ερωτικό και όλα αυτά εις το Μαύρο Κιβώτιον που

κατασκεύασα τις ώρες της σχόλης μου με ότι πιο πρόχειρο βρήκα μπροστά

μουraquo

Η υπόσχεση του άνδρα ο βασιλιάς να δει την πριγκίπισσα σε αυτόν τον

προσομοιωμένο κόσμο είναι δελεαστική

laquoΑχ δείξε μου την δείξε μου την αμέσωςraquo φώναξε ο Φερμουάριος

ανατριχιάζοντας ολόκληρος Ο πατριάρχης έκανε laquoναιraquo με το κεφάλι έψαξε

36 Χοφσταντφερ Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993 Στανισλάβ Λεμ κεφ 6 Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ 117

35

στον αρχαίο τόμο για να βρει τις συντεταγμένες της πριγκίπισσας μετέφερε

την ίδια κι ολόκληρο το Μεσαίωνα σε διάτρητα δελτία κατέγραψε το

πρόγραμμα κατέβασε το διακόπτη σήκωσε το καπάκι του Μάυρου

Κιβώτιου

laquoΣκύψε να δειςraquo

Ο βασιλιάς έσκυψε κοίταξε και είδε ναι τον μεσαίωνα τέλεια

προσομοιωμένο εντελώς ψηφιακό και μη γραμμικό και να η Δανδηλία το

Παγοδάσος το παλάτι με τον Ηλιόπυργο το Ορνιθοτροφείο-Που-

Χλιμίντριζε ο Θησαυρός με τα Εκατό Μάτια Και να η ίδια η Ανείπωτη που

περπατούσε αργά στοχαστικά στην προσομοίωση του κήπου της και τα

κυκλώματά της λαμπύριζαν κόκκινα και χρυσαφιά καθώς έκοβε

προσομοιωμένα λουλούδια και υπό τον ήχο προσομοιώσεις τραγουδιών Ο

Φερμουάριος ανίκανος να περιορίσει περισσότερο τις ορμές του πήδηξε στο

Μάυρο Κουτί και ξετρελαμένος όπως ήταν προσπάθησε να μπει στον

κομπιουτερικό εκείνο κόσμο Ο πατριάρχης όμως γρήγορα έσβησε το ρεύμα

έδωσε μία σπρωξιά στον Βασιλιά και τον γκρέμισε στη γη και είπε

laquoΤρελέ Θέλεις να επιχειρήσεις το ακατόρθωτο Γιατί κανένα πλάσμα

φτιαγμένο από ύλη δεν μπορεί να μπει σ` ένα σύστημα που δεν είναι τίποτα

άλλο παρά η ροή και ο στρόβιλος αλφαριθμητικών στοιχείων ασυνεχών

συνδυασμών ακέραιων αριθμών το αφηρημένο υλικό από το οποίο είναι

φτιαγμένα τα ψηφίαraquo

laquoΜα εγώ θέλω θέλωraquo έσκουξε ο Φερμουάριος εκτός εαυτού και χτύπησε

το κεφάλι του στο Μαύρο Κουτί τόσο δυνατά που έκανε αυλάκιά στο

μέταλλο

Η επιθυμία του βασιλιά Φερμουάριου δεν μας είναι και τόσο ξένη οι ψηφιακοί

κόσμοι από την αρχή της δημιουργίας τους μας υποσχέθηκαν έναν κόσμο που μέχρι

τώρα τον βλέπαμε σε άλλα μέσα όπως το σινεμά αλλά μόνο από τις καρέκλες μας

Το ενδεχόμενο να μπορούμε να δράσουμε σε αυτούς τους χώρους εξάπτει την

φαντασία μας για εμπειρίες δίχως φυσικά όρια και φόβους επιβίωσης που αφορούν τη

σωματική μας ακεραιότητα

36

Τι γίνεται όμως με το αντάλλαγμα που πρέπει να καταβάλουμε για να βιώσουμε

αυτούς τους κόσμους

laquoΑν είναι τόσο αναλλοίωτος ο πόθος σου τότε υπάρχει ένας τρόπος με τον

οποίο μπορώ να σε συνδέσω με την πριγκίπισσα Ανείπωτη αλλά πρώτα θα

πρέπει να αποχωριστείς την παρούσα μορφή σου γιατί θα σου πάρω τις

συντεταγμένες σου και θα σε κάνω πρόγραμμα άτομο προς άτομο και θα

τοποθετήσω την προσομοίωσή σου σ` αυτόν τον μεσαιωνικά πλασμένο

κόσμο τον πληροφοριακό και αναπαραστατικό και εκεί θα μείνει

αντέχοντας όσο τα ηλεκτρόνια τρέχουν μέσα σ` αυτά τα σύρματα και πηδούν

από κάθοδο σε άνοδο Εσύ όμως όπως στέκεσαι τώρα μπροστά μου θα

εκμηδενιστείς έτσι ώστε η μόνη σου ύπαρξη θα είναι με τη μορφή δεδομένων

πεδίων και δυναμικών στατιστική ευρετική και απόλυτα ψηφιακήraquo

Εδώ εγείρεται το θέμα της ατομικής ταυτότητας Όταν κάνουμε ταξίδια σε αυτούς

τους κόσμους παραμένουμε οι ίδιοι Το θέμα είναι περίπλοκο γιατί σε αυτόν τον

δυϊσμό του σώματος και νου η ατομική ταυτότητα παύει να ανήκει και στα δύο

ισότιμα

laquoΑυτό είναι πολύ δύσκολο να το πιστέψει κανείςraquo είπε ο Φερμουάριος laquoπώς

θα ξέρω πως δημιούργησες τη δική μου προσομοίωση και όχι κανενός

αλλουνούraquo

Ο πατριάρχης προσπάθησε να δείξει στον μπερδεμένο βασιλιά ότι πράγματι

θα ήταν αυτός και όχι κάποιος άλλος Αλλά και πάλι ο βασιλιάς είχε

αμφιβολίες

laquoΝαι ναι καταλαβαίνωraquo είπε ο βασιλιάς laquoΚαι πάλι όμως είναι μονάχα το

πανομοιότυπο μου και όχι εγώ ο ίδιος αφού εγώ είμαι εδώ και δεν είμαι μέσα

στο Κιβώτιοraquo

laquoΌταν σε δω κλειδομανταλωμένο στην αγκαλιά της αγαπημένης σουraquo του

είπε ο πατριάρχης laquoθα φροντίσω να μην υπάρχεις εις διπλούν ένας εδώ κι

ένας εκεί μέσα στο Κιβώτιο Θα μεταχειριστώ μια μέθοδο παλιά μεν και

37

πρωτόγονη αλάνθαστη όμως γι` αυτό σκύψε λιγάκι αν έχεις την

καλοσύνηhellipraquo

Στην πραγματικότητα εάν συνέβαινε αυτό σε όλους μας και χάναμε την

σωματική μας υπόσταση τότε όλοι η δυτική φιλοσοφία και θρησκεία θα πανηγύριζε

για το κατόρθωμά της Το μιαρό σώμα που τόσο απεχθανόμαστε θα καταστρεφόταν

για πάντα και σύμφωνα με τον δυτικό πολιτισμό το πνεύμα επιτέλους θα

απαλλασσόταν από τα βάρη της ύλης

laquoΠρώτα δείξε μου άλλη μία φορά την Ανείπωτή σουraquo είπε ο βασιλιάς laquoΈτσι

για να σιγουρευτώhellipraquo

Ο σοφός ανασήκωσε το καπάκι του Μαύρου Κιβωτίου και του έδειξε την

Ανείπωτη Ο βασιλιάς την κοίταξε την ξανακοίταξε και τελικά είπε laquoΗ

περιγραφή του αρχαίου βιβλίου είναι πολύ υπερβολική Δεν είναι άσχημη

βέβαια αλλά ούτε κατ` ιδέαν τόσο ωραία όσο έλεγε το χρονικό Λοιπόν τώρα

σ` αφήνω γέρο σοφέhellipraquo

Και πήγε να φύγει

laquoΠου πάς θεότρελεraquo φώναξε ο πατριάρχης σφίγγοντας το σφυρί στα χέρια

του γιατί ο Βασιλιάς είχε φτάσει πια στην πόρτα

laquoΌπου να `ναι αλλά όχι μέσα στο Κιβώτιοraquo είπε ο Φερμουάριος και το

έβαλε στα πόδια

Γιατί ο βασιλιάς δεν έμεινε τελικά στην αγαπημένη του πριγκίπισσα αλλά το

έσκασε φοβισμένος και κατατρεγμένος

Ο Vilem Flusser στο κείμενο του laquoΗ ψηφιακή φαινομενικότηταraquo αναφέρει την

δυσπιστία ως την άμεση αντίδρασή μας απέναντι σε ότι είναι κατασκευασμένο από

τον άνθρωπο για να μιμείται

Εντούτοις στο ερώτημα περί της δυσπιστίας μας απέναντι σ`

αυτούς τους εναλλακτικούς κόσμους υπάρχει και ένα άλλο είδος

απάντησης Αυτή η απάντηση βασίζεται στο γεγονός ότι πρόκειται για

38

κόσμους που εμείς οι ίδιοι έχουμε σχεδιάσει και όχι για κάτι που μας έχει

παρασχεθεί όπως ο περιβάλλον κόσμος Οι εναλλακτικοί κόσμοι δεν είναι

κάτι το δεδομένο [Daten] αλλά κάτι το τεχνητά κατασκευασμένο [Fakten]

Η δυσπιστία μας προκύπτει από το ότι στέκουμε γενικότερα καχύποπτοι

απέναντι στην τέχνη και σε καθετί τεχνητό Η laquoτέχνηraquo είναι ωραία αλλά

μετατρέπεται σε ψεύδος αμέσως μόλις εξεταστεί υπό το φως της έννοιας

της laquoφαινομενικότηταςraquo37

Για τον Vilem Flusser ο πατριάρχης θα ήταν ένας laquoτεχνοκράτηςraquo ένας

laquoλειτουργός των μέσωνraquo και οι κόσμοι που κατασκευάζει σχεδιασμοί-προβολές

[Projekte] της κυρίαρχης ελίτ

Όμως αν ο πατριάρχης στην ιστορία με την Πριγκίπισσα Ανείπωτη ήταν θεός

και το Μαύρο Κιβώτιο δεν ήταν απλά ένα τέχνασμα που κατασκευάζει σχεδιασμούς-

προβολές αλλά μία θεϊκά δεδομένη [Daten] δημιουργία όπως ο παράδεισος τότε θα

δεχόταν ο Φερμουάριος να μετατραπεί σε ψηφία με τίμημα να χάσει την υλική του

υπόσταση και να μετατραπεί κι αυτός σε σχεδιασμό-προβολή

Συμπέρασμα

Η προσαρμογή του περιβάλλοντος στις ανάγκες μας είναι κατ` εξοχήν

μέθοδος που χρησιμοποιούμε για την επιβίωσή μας απέναντι στο μεγάλο μας

αντίπαλο που δεν είναι άλλος από την ίδια τη φύση Η εκτίμηση μας για τη φύση

υπήρξε μόνο δια μέσου της αναπαράστασής της Η προσομοίωση μιας ασφαλούς και

ελεγχόμενης φύσης ταυτίστηκε με την έννοια του κήπου Η βιβλική Εδέμ είναι ο

κήπος που δεν κρύβει τίποτα απειλητικό για τον Αδάμ και την Εύα μιας και όλα είναι

κατασκευασμένα σε απόλυτη αρμονία

Τα χωριά και έπειτα οι πόλεις που κάποτε κατασκευάστηκαν για να

προστατέψουν τον άνθρωπο από την αγριότητα της φύσης τώρα έγιναν και αυτά

χαοτικά και απειλητικά Όσο μεγαλώνουν οι πόλεις τόσο αυξάνονται οι κήποι

37 Vilem Flusser laquo Η ψηφιακή φαινομενικότηταraquo στον τόμο Digitaler Schein Aumlsthetik der elektronischen Medien (Επιμ) Florian Rotzer Suhrkamp Frankfurt am Main 1991 μτφρ Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης σελ 2

39

φτάνοντας στις μέρες μας να χάσουν τον ιδιωτικό τους χαρακτήρα και να

μετατραπούν σε δημόσια πάρκα

Το πάρκο στα Ιλίσια είναι ένα πράσινο ξέφωτο που δεν προσομοιώνει μόνο

μία φύση αλλά και άλλες εμπειρίες όπως την ιστορία του De Miranda διαμέσου της

προτομής του που κοσμεί το πάρκο Αλλά είμαστε εμείς σε θέση να κατανοήσουμε

μνημεία που ενώ παραδοσιακά αφορούν πρόσωπα και ιστορίες της εθνικής μας

συνείδησης παρουσιάζουν και ήρωες εξωτικών χωρών

Είναι τα σώματα μας `κατασκευασμένα` για να μπορούν να αντιδρούν σε

αυτές τις προσομοιωμένες εμπειρίες

Είμαστε σε θέση να βιώσουμε αυτή την πράσινη λωρίδα ως φύση και τις

παράλληλες πραγματικότητες που μας προσφέρει

Φαίνεται σαν να έχουμε χάσει την σωματική και νοητική ικανότητα επιβίωσης

στην φύση θέλουμε να βιώσουμε την εμπειρία της αλλά μόνο με την χρήση ενός

ενδιάμεσου που θα μας παρέχει κάποια ασφάλεια

Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της

κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι

η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με

επίδοξους σπεσιαλίστες της επιβίωσης στην αγρία φύση να επιδιώκουν να μας

δείξουν τρόπους και τεχνικές που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για να

παραμείνουμε ζωντανοί στην απίθανη περίπτωση που βρεθούμε εγκαταλελειμμένοι

και αβοήθητοι στις αντίξοες συνθήκες που μας προσφέρει η φύση (Στο `Man Vs

Wild` προταγονιστή ο Bear Grylls που είναι εξοικειωμένος στις ακραίες καταστάσεις

Σαν ένας από τους νεότερους που έχουν αναρριχηθεί στο Έβερεστ και ένας από τους

λιγοστούς που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς την εξαντλητική εκπαίδευση για

λογαριασμό της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων)38 Έτσι αυτοί οι πρωταγωνιστές

38 httpdscdiscoverycomvideosman-vs-wild-scary-survival-moments

-Παρόμιας θεματικής τηλεοπτικές εκπομπές είναι οι Out of the Wild The Alaska Experiment Life or Death Game Jungle Life or Death Game Lost at Sea Everest Razors Edge κλπ

40

τρέφοντε με σκουλήκια φτιάχνοντας καταφύγια από κλαδιά αψηφώντας χαμηλές ή

υψηλές θερμοκρασίες με το παγκόσμιο τηλεοπτικό κοινό να παρακολουθεί με αγωνία

τις περιπέτειες τους βιώνοντας διαμέσου αυτών την περιπέτεια και την αγωνία αλλά

πάντα μέσα από την ασφάλεια του σαλονιού τους

Η χρήση του `μέσου` για την κυριαρχία απέναντι στην φύση από την αρχή της

ύπαρξής μας και στην συνέχεια για την οργάνωση και την επικοινωνία των κοινωνιών

μας έπαιξε μεγάλο ρόλο στην εικόνα που έχουμε σήμερα για τον κόσμο Αυτοί οι

σπεσιαλίστες της επιβίωσης είναι το `μέσο` για να βιώσουμε την άγρια φύση που

τόσο φοβόμαστε αλλά και που τόσο μας ελκύει

Το πάρκο στα Ιλίσια έχει σαν στόχο να παίξει κι αυτό τον ρόλο του `μέσου`

που θα μας ενώσει με την φύση αλλά δεν τα καταφέρνει ούτε στο ελάχιστο σε σχέση

με αυτά τα show της τηλεόρασης Αυτό φαίνεται από την επισκεψιμότητα του πάρκου

που είναι από ελάχιστη έως μηδενική Μήπως με τη σειρά του το πάρκο όπως και η

άγρια φύση χρειάζεται ένα μέσο που να μας επιτρέπει μία μεγαλύτερη

αλληλεπίδραση άρα μία πιο βιωματική εμπειρία

Παροχέας διάδρασης πάρκων

Ο `παροχέας διάδρασης πάρκων` είναι μία διαδραστική μηχανή που επιτρέπει στον

χρήστη της να βιώσει τις χαρές που μπορεί να του προσφέρει ένα πάρκο και ακόμη

περισσότερα Η ψηφιακή προσομοίωση υψηλού επιπέδου του πάρκου στα Ιλίσια με

όλες τις λεπτομέρειες αλλά και τα στοιχεία που το απαρτίζουν (σιντριβάνι προτομή

όλα τα είδη φυτών κλπ) προσφέρει την απόλυτη εμπειρία μίας βόλτας στο πάρκο

Ταυτόχρονα το μηχανικό του μέρος παρέχει μία ολοκληρωμένη σωματική εμπειρία

με κίνηση όλου του σώματος προς όλες τις κατευθύνσεις για μία βόλτα που θα μείνει

αξέχαστη για σας την οικογένεια αλλά και το κατοικίδιο σας

41

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture

Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection

Washington DC 2002

2 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990

3 Emily Brady Aesthetics of the natural environment Εκδόσεις

Edinburgh Edinburgh University Press 2003

4 Francisco de Miranda

httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

5 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο

Μετάφραση Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος

Δασκαλοθανάσης Εκδόσεις Ποταμός 2005

6 Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance

Gardens

httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

7 Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-

Jacques_Rousseau

8 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain

NAi Publishers 2001

9 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις

Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC

1999

10 Paul Skinner Embodied Interaction Iollie therefore I exist b-DAT

University of Plymouth 2006

11 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία Μετάφραση

Μυλωνάκη Ευγενία Εκδόσεις Εκκρεμές 2003

12 Vilem Flusser Η ψηφιακή φαινομενικότητασυμπεριλαμβάνεται στο

συλλογικό τόμο (Επιμ) Florian Rotzer Digitaler Schein Aumlsthetik

der elektronischen Medien Suhrkamp Frankfurt am Main 1991

Μετάφραση Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης

Βερσαλλίες httpelwikipediaorgwikiβρσαλλίες_(παλάτι)

42

13 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής

Μετάφραση Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998

14 Μισέλ Ουελμπέκ Τα στοιχειώδη σωματίδια Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον

της Εστίας Μετάφραση Αλέξης Εμμανουήλ 2007Χοφσταντφερ

Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και

στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου

Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993

  • Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ34
  • Συμπέρασμα σελ38
  • Συμπέρασμα
  • Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με επίδοξους σπεσιαλίστε
    • Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990
      • Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm
      • Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau
Page 23: Μάκης Κυριακόπουλος διπλωματικη εργασία

23

σχολεία κυρίως στην Αμερική είναι πλέον κοινό στοιχείο του αστικού τοπίου (μαζί με

τις ευρέως διαδεδομένες κλειστού κυκλώματος βιντεοκάμερες) εκφράζοντας έτσι ένα

ελεγχόμενο περιβάλλον μέσω της τεχνολογίας Με ευκολία μπαίνουμε στην

διαδικασία να δούμε αυτές τις μεθόδους στον δημόσιο χώρο ως περιοριστικές για την

ελευθερία μας Αλλά πότε και ποιους ενοχλούν αυτοί οι περιορισμοί Οι ηλεκτρονικές

πύλες των αεροδρομίων μάλλον έχουν μία κατευναστική ιδιότητα ο αποκλεισμός της

παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς διατηρεί την πίστη μας για την ασφάλεια της πτήσης

Οι ηλεκτρονικές πύλες των αεροδρομίων δείχνουν ότι αυτές η εταιρίες στις οποίες

στηριζόμαστε κάνουν τα πάντα για να μας εξασφαλίσουν το αίσθημα της ασφάλειας

Σημαντικό στοιχείο είναι το γεγονός ότι οι κάμερες παρακολούθησης με

ανιχνευτές μετάλλων στα αεροδρόμια στα καταστήματα κλπ είναι σε μεγάλο βαθμό

αντικειμενικές Ο αποκλεισμός δεν βασίζεται στα χαρακτηριστικά ή στο ντύσιμο

αλλά στην παρουσία μετάλλου Αυτό που μετράει είναι η κατοχή κάποιου μεταλλικού

αντικειμένου που θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή για το κοινό που συνωστίζεται

στα αεροδρόμια ή για την κλοπή αγαθών από τα καταστήματα

Σε αυτές τις περιπτώσεις η τεχνολογία στην πραγματικότητα είναι ένα συν

για την δημιουργία δημόσιων χώρων Εν μέρει τα διαχωριστικά αναλαμβάνουν την

ευθύνη για τα άτομα με ροπή προς την παραβατικότητα (Latour 1986)27 να πληρώσω

το εισιτήριο του Μετρό Να κλέψω αυτό το βιβλίο Τα συστήματα ασφαλείας όχι

μόνο μας σώζουν από τέτοια ηθικά διλήμματα αλλά μπορούν να κάνουν έναν χώρο

πιο δημόσιο μία βιβλιοθήκη που μπορείς να έχεις πρόσβαση μόνο με πάσο ή κάρτα

μέλους παραμένει ένα αποκλεισμένο μέρος και δεν λειτουργεί ως δημόσιος χώρος

Μία βιβλιοθήκη που μόνο ελέγχει εάν το βιβλίο νομίμως έχει δανειστεί έχει την

δυνατότητα να εξελιχθεί σε δημόσιο χώρο

Η βιβλιοθήκη του Rotterdam είναι ένα παράδειγμα του πώς μπορεί μία

βιβλιοθήκη να αναπτυχθεί σε δημόσιο χώρο Αυτή η βιβλιοθήκη είναι

ανοιχτή σε όλους Υπάρχει έλεγχος μόνο κατά την έξοδο όπου και

χρησιμοποιείται σύστημα ασφαλείας Το κοινό αποτελείται από άτομα

διαφορετικών ομάδων και κάνει μαζικά χρήση της βιβλιοθήκης Αυτή η

ποικιλότητα των ανθρώπων ο καθένας από αυτούς με τον δικό του τρόπο

κάνει χρήση της βιβλιοθήκης στην αίθουσα των περιοδικών μαζεύονται

27 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 23

24

κυρίως άνδρες ξένης εθνικότητας για να διαβάσουν εφημερίδες άλλων

χωρών νεαροί που σερφάρουν στο internet άνθρωποι που παίζουν σκάκι

στα ειδικά τραπέζια για σκάκι φοιτητές που μελετούν στα πιο

απομονωμένα σημεία της βιβλιοθήκης κλπ Και όλα αυτά σε έναν χώρο που

θυμίζει εμπορικό κέντρο28

Ο Δήμος Ζωγράφου

Ο δήμος Ζωγράφου έκτασης 9000 στρεμμάτων και με 75000 περίπου

κατοίκους υπάγεται σήμερα στο γενικότερο πολεοδομικό συγκρότημα των

Αθηνών και εντάσσεται γεωγραφικά στα ανατολικά προάστια της

πρωτεύουσας Λόγω της εγγύτητάς του με το κέντρο παρουσιάζει παρόμοια

χαρακτηριστικά δόμησης Παρά ταύτα είναι περιοχή πλούσια σε πράσινο που

συγκεντρώνεται κυρίως στους πρόποδες του Υμηττού Ο Δήμος απέκτησε

αξία λόγω της οικοδόμησης της Πανεπιστημιούπολης και της

Πολυτεχνειούπολης με αποτέλεσμα να παρουσιάζει υψηλές τιμές στα

ενοικιαζόμενα διαμερίσματα

Η περιοχή παλιά ήταν δασικό και καλλιεργήσιμο έδαφος με πλούσια

βλάστηση καλλιέργειες δάσος και αλσάκια Στα μέσα του 20ού αιώνα με

την πολεοδόμηση της Αθήνας αναπτύχθηκε η περιοχή Τα δάση της περιοχής

κυρίως με πεύκα βρίσκονται στο νότο νοτιοανατολικό και ανατολικό μέρος

Το 1902 ο Ιωάννης Ζωγράφος βουλευτής στο κόμμα του Θεόδωρου

Δηλιγιάννης αγόρασε μια μεγάλη έκταση από τη χήρα Βουρνάζου και στη

συνέχεια τη ρυμοτόμησε σε οικόπεδα τα οποία πουλούσε με δόσεις 112 δρχ

το μήνα Τα πρώτα σπίτια άρχισαν να κτίζονται στα κτήματα του

laquoΖωγράφουraquo το 1919 Δέκα χρόνια μετά αριθμούσαν 100 Από εκείνους τους

πρώτους οικιστές φτιάχτηκε και ο πρώτος ξύλινος ναΐσκος προς τιμή του

Αγίου Θεράποντα που σήμερα είναι ο επιβλητικότερος στη περιοχή Η νότια

πλευρά του Ζωγράφου ήταν το άλλοτε ρέμα του Χουσεΐν μπεη στη βόρεια

28 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 24

25

πλευρά του οποίου είχε κτισθεί το θεραπευτήριο του Συγγρού Αυτό το ρέμα

καλύφθηκε στις αρχές του 1960 επί Βασιλέως Παύλου

Το 1929 η περιοχή Ζωγράφου έγινε κοινότητα με πρώτο πρόεδρο τον

γιο του Ιωάννη Ζωγράφου τον Σωτήριο Ζωγράφο Το 1947 η κοινότητα

Ζωγράφου ανακηρύχθηκε Δήμος στον οποίο περιλαμβάνονταν οι συνοικίες

Γουδή τα Άνω Ιλίσια (πρώην Καπόνια) τα Ιλίσια παρά την κοίτη του

ποταμού Ιλισού που ξεκίναγε από την Αγία Ελεούσα στη σημερινή συνοικία

της Πανεπιστημιούπολης29

Πάρκο στα Ιλίσια

Μια πράσινη γραμμή ακολουθεί την οδό Μιχαλακοπούλου στα Ιλίσια

ξεκινώντας από την οδό Ηριδανού που διακόπτεται από την οδό Αλκάνος για να

σταματήσει στο ύψος της οδού Αιγινήτου Δ

Αυτή η πράσινη γραμμή φαίνεται να δημιουργήθηκε από τη μία για να

καλύψει την ανάγκη της πόλης για πράσινο κι από την άλλη για να λειτουργήσει σαν

δημόσιο πάρκο Αυτό μπορούμε εύκολα να το συμπεράνουμε από την έντονη και

πυκνή βλάστηση που υπάρχει στον χώρο αλλά και από τα παρελκόμενα αντικείμενα

που έχουν τοποθετηθεί προσπαθώντας να δηλώσουν τη χρηστική τους αξία ενώ

βρίσκονται ατάκτως ερριμμένα καθ όλο το μήκος και το πλάτος του πάρκου Τα

περισσότερα από αυτά τα αντικείμενα είναι αδύνατον να χρησιμοποιηθούν μιας και

βρίσκονται στα πιο δυσπρόσιτα και απίθανα σημεία του πάρκου Η προσβασιμότητα

στο μεγαλύτερο μέρος του είναι πολύ δύσκολη ενώ τον χειμώνα γίνεται δυσκολότερη

με την έλλειψη πλακόστρωσης Το πάρκο ξεκινάει σαν μία νησίδα που όσο ανεβαίνει

πλαταίνει για να καταλήξει στο κύριο κομμάτι της που βρίσκεται μεταξύ των δρόμων

Αλκμάνος και Αιγινήτου Αυτό το κομμάτι του πάρκου είναι αρκετά μεγάλο και

εξοπλισμένο με παγκάκια αγάλματα ένα σιντριβάνι και φυσικά πυκνή βλάστηση Η

επισκεψιμότητα του πάρκου είναι σχετικά περιορισμένη με λίγους ανθρώπους

κυρίως αυτούς που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα Το σιντριβάνι του πάρκου είναι

εξάγωνο αρκετά μεγάλο με έναν πίδακα στο κέντρο που φτάνει στην αποκορύφωση

29 httpelwikipediaorgwikiΖωγραφου

26

του τα 6 με 7 μέτρα ύψος ενώ περιστοιχίζεται από ένα δαχτυλίδι με μικρότερους

πίδακες

Τα γλυπτά του πάρκου χωρίζονται σε τρία ήδη 1) Μινιμαλιστικές γλυπτικές

κατασκευές μικρού μεγέθους που βρίσκονται διάσπαρτες κυρίως από την πλευρά της

οδού Αλκμάνος μέσα στα παρτέρια με τα λουλούδια και τα δέντρα (ο εντοπισμός

τους είναι μάλλον μια περιπέτεια λόγω της οργιώδους βλάστησης στην οποία θα

νόμιζε κανείς ότι δεν έχει επέμβει ανθρώπινο χέρι αλλά και των ίδιων τον γλυπτών

που από κατασκευής μοιάζουν περισσότερο με μικρά τσιμεντένια καθίσματα) 2)

Φορμαλιστικά γλυπτά με επαναλαμβανόμενα μοτίβα που μοιάζουν να είναι

κατασκευασμένα στα τέλη της δεκαετίας του lsquo70 με δομή που θυμίζει τοτέμ και

αναγνωρίσιμες παραστάσεις (μια κουκουβάγια φυτικά μοτίβα κλπ) τοποθετημένα κι

αυτά στα παρτέρια που βρίσκονται στην πλευρά της οδού Αλκμάνος με ελάχιστη

προσβασιμότητα και δυσκολία εντοπισμού τους 3) Μπρούτζινη προτομή μικρού

μεγέθους που βρίσκεται περίπου στο μέσο του τρίτου κατά σειρά μέρους του πάρκου

και είναι και αυτή κρυμμένη πίσω από δέντρα και θάμνους Η προτομή που

φιλοτέχνησε ο Louis Alberto Pantoja το 2000 έγινε προς τιμή του Francisco de

Miranda του επαναστάτη της Βενεζουέλας που γεννήθηκε στο Caracas 28 Μαρτίου

του 1750 και πέθανε στις φυλακές του El Arsenal de la Carraca Cadiz 14 Ιουλίου του

1816

Αυτή η προτομή εγείρει αρκετά ερωτήματα σε σχέση με τον τόπο που

βρίσκεται την λειτουργία που παρέχει αλλά και την ιστορία του απεικονιζόμενου

Η προτομή τοποθετήθηκε στο πάρκο το 2001 σε μία προσπάθεια του δήμου

Αθηναίων να γεμίσει όσο το δυνατόν περισσότερους δημόσιους χώρους με αγάλματα

και προτομές ενόψει των ολυμπιακών αγώνων της Αθήνας του 2004

Χαρακτηριστικά είναι τα άρθρα που δημοσιευτήκαν λίγα χρόνια αργότερα

Όσο για τον Δημήτρη Αβραμόπουλο φάνηκε η προτίμησή του

για τις προτομές με αποκορύφωμα τη δημιουργία του laquoΠάρκου

Ελλήνων Λογοτεχνώνraquo μπροστά από το Πνευματικό Κέντρο Πληθώρα

τέτοιων δωρεών αποδέχθηκε άκριτα ο δήμος Αθηναίων εκείνη την

περίοδο Έτσι εξηγείται και η παρουσία του αγάλματος του στρατηγού

Χοσέ Αρτίγας laquoελευθερωτή της Ουρουγουάηςraquo στη

Μιχαλακοπούλου Στα περισσότερα βάθρα υπήρχε και το όνομα του

27

τότε δημάρχου ακόμα και μέσα στο νόμισμα της στήλης της

laquoΔραχμήςraquo 7 - 0802200430

Η απουσία πολιτικής χαρακτήριζε την πολιτική του Δήμου

Αθηναίων για τα έργα τέχνης σε δημόσιους χώρους Οχι μόνο

πρόσφατα αλλά τουλάχιστον τα τελευταία 30 χρόνια Επί δημαρχίας

Αβραμόπουλου μια καλλιτεχνική επιτροπή που τώρα έχει καταργηθεί

δεχόταν τις προτάσεις για δωρεές έργων στην πλειονότητά τους

αμφιβόλου ποιότητας laquoΚάθε σύλλογος έκανε και μια δωρεά

προσπαθώντας με προτομές να τιμήσει τις προσωπικότητες που

συνδέθηκαν με τον τόπο τουraquo συνεχίζει ο Π Λουκάκος

Προς το παρόν ξεχάστε τα αυτά Η αποδοχή των δωρεών έχει

παγώσει και για το λόγο αυτό τους τελευταίους μήνες δεν έχει

τοποθετηθεί ούτε ένα καινούριο υπαίθριο γλυπτό στην Αθήνα -με

εξαίρεση το άγαλμα του Μεγάλου Αλέξανδρου έργο του Γιάννη

Παππά που ενδεχομένως να τοποθετηθεί απέναντι από το Ρεξ Εχουν

όμως παγώσει και οι διαγωνισμοί και οι αναθέσεις laquoΤο νομοθετικό

πλαίσιο απαγορεύει τις αναθέσεις έργων ακόμα και τον μεγαλύτερο

γλύπτη της Ελλάδας να έχουμε μπροστά μας Αναθεση μπορεί να γίνει

μόνο για ποσό έξι χιλιάδων ευρώ έτσι όμως δεν μπορούμε να μιλάμε

για κάποιο γλυπτό με αξιώσειςraquo διευκρινίζει ο Π Λουκάκος (7 -

08022004)31

Για τον μέσο Αθηναίο πολίτη που επισκέπτεται το πάρκο ο Francisco de

Miranda δεν σημαίνει απολύτως τίποτα και θα ήταν παράδοξο να περιμένουμε κάτι

τέτοιο Άρα γιατί επιλέχθηκε αυτός ο επαναστάτης της Βενεζουέλας για να

διακοσμήσει με την προτομή του έναν δημόσιο χώρο της Αθήνας Και εντέλει ποίος

είναι ο Francisco de Miranda

30 Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=3325212 31 Παρής Σπίνου Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=98141564

28

Francisco de Miranda32

Ο Sebastiaacuten Francisco de Miranda y Rodriacuteguez γνωστός περισσότερο ως

Francisco de Miranda συμμετείχε στην επανάσταση της Βενεζουέλας Παρόλο που τα

σχέδια του για την ανεξαρτησία των ισπανόφωνων αποικιών της Αμερικής απέτυχαν

θεωρήθηκε ως ο πρόδρομος του Simoacuten Boliacutevar που κατά τη διάρκεια του αμερικανό-

ισπανικού πολέμου απελευθέρωσε με επιτυχία μεγάλο μέρος της νοτίου Αμερικής Ο

Miranda έζησε μία ταραχώδη ζωή Ως ιδεαλιστής ανέπτυξε ένα πρωτοποριακό σχέδιο

για να ελευθερώσει και να ενοποιήσει την λατινική Αμερική αλλά οι φιλοδοξίες και

επιδιώξεις του για την ανεξαρτησία της νοτίου Αμερικής απέτυχαν το 1812 τον

παρέδωσαν στους εχθρούς του και μετά από τέσσερα χρόνια το 1816 πέθανε σε

ισπανική φυλακή Παρόλα αυτά δεκατέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο του το

μεγαλύτερο μέρος της ισπανόφωνης Αμερικής ήταν ελεύθερο

Ο Miranda γεννήθηκε μέσα σε μία μεγαλοαστική οικογένεια ο πατέρας του

Sebastian de Miranda Ravelo ήταν εύπορος έμπορος με καταγωγή από τις Κανάριες

Νήσους ενώ και η μάνα του Francisca Antonia Rodriacuteguez de Espinoza καταγόταν από

πλούσια οικογένεια της Βενεζουέλας Ο Miranda πήγε στα καλύτερα ιδιωτικά σχολεία

και στα ακριβότερα κολλέγια ενώ κατά την διάρκεια της φοίτησής του δεχόταν

ρατσιστικά πειράγματα για την καταγωγή του Έτσι δεν απολάμβανε τα οφέλη της

υψηλής κοινωνίας μιας και υπήρχε συνεχής αμφισβήτηση από την αριστοκρατία της

εποχής Σαν αποτέλεσμα αυτής της αποδοκιμασίας ο Miranda παρουσίαζε την εικόνα

του φαντασμένου με πομπώδεις αφηγήσεις και μυθεύματα

Γύρω στο 1771 ο Miranda αγόρασε το αξίωμα του καπετάνιου του ισπανικού

στόλου (όχι κάτι ασυνήθιστο για την εποχή) Ενώ υπηρετούσε ως καπετάνιος δίπλα

στον στρατηγό Juan Manuel de Cajigal y Monserrat (1739-1811) απέκτησε

ενδιαφέρον για τον αγώνα υπέρ της ανεξαρτησίας της ισπανόφωνης Αμερικής

Υπό τον Cajigal ο Miranda συμμετείχε στην μάχη της Pensacola το 1781

υπερασπιζόμενος την ισπανική κυριαρχία σε αυτό που ονομάζουμε σήμερα Florida

των ΗΠΑ Αυτή η συμμετοχή του τού χάρισε το αξίωμα του συνταγματάρχη

32 httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

29

Από το 1791 ο Miranda απέκτησε ενεργό ρόλο στην γαλλική επανάσταση Στο

Παρίσι ήταν φίλος με τον Girondiste Jacques Pierre Brissot και τον Jeacuterocircme Peacutetion de

Villeneuve και για σύντομο χρονικό διάστημα υπηρέτησε σαν στρατηγός στον

επαναστατικό στρατό που διοικούνταν από τον Charles Franccedilois Dumouriez Τον

Απρίλιο του 1793 ο Miranda συνελήφθη και κατηγορήθηκε για προδοσία Στη δίκη

όμως ήταν τόσο ήρεμος και πειθήνιος που κρίθηκε αθώος Παρόλα αυτά οι

κατηγορίες του Marat και των συντρόφων του δεν καταλάγιασαν Συνελήφθη ξανά

τον Ιούνιο του 1793 και φυλακίστηκε

Ο Miranda φαίνεται να επιβίωσε από έναν συνδυασμό ευνοϊκής τύχης και

πολιτικών συμφερόντων υπέρ του η επαναστατική κυβέρνηση απλά δεν μπορούσε να

συμφωνήσει για το τι έπρεπε να κάνει με αυτόν Παρέμεινε στις φυλακές του La Force

ακόμα και μετά από την πτώση του Robespierre τον Ιούλιο του 1794 ενώ

απελευθερώθηκε τον Ιανουάριο του επόμενου χρόνου Πεπεισμένος πλέον ότι η τροπή

που είχε πάρει η επανάσταση ήταν λάθος ξεκίνησε να συνωμοτεί με τους

αριστοκράτες εναντίον των επαναστατών και ταυτόχρονα τού έγινε πρόταση από

αυτούς να ηγηθεί του στρατού τους αλλά για άλλη μια φορά συνελήφθη και

εκδιώχθηκε από την χώρα

Η ζωή του ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τον αγώνα για ανεξαρτησία των

ισπανικών αποικιών στην Λατινική Αμερική Ο Miranda οραματιζόταν μία

ανεξάρτητη αυτοκρατορία η οποία να αποτελείται από όλες τις περιοχές που

βρίσκονταν υπό την κατοχή των ισπανών και των πορτογάλων και να απλώνεται από

τον ποταμό του Μισισιπή μέχρι το Cape Horn Αυτή η αυτοκρατορία θα ήταν υπό την

ηγεμονία μίας βασιλευόμενης οικογένειας που θα ονομαζόταν `Inca` προς τιμή του

ένδοξου ινδιάνικου λαού

Με την βοήθεια της μεγάλης Βρετανίας ο Miranda αποπειράθηκε να εισβάλει

στη Βενεζουέλα το 1806 Το ίδιο διάστημα η Βρετανία ήταν σε πόλεμο με την

Ισπανία και σύμμαχος του Ναπολέοντα Το 1793 ο Miranda πήγε στην Ουάσινγκτον

για να συναντήσει τον πρόεδρο Thomas Jefferson Η συνάντηση έγινε αλλά δεν

υπήρξε καμία ανάμιξη στα σχέδια του Miranda Έτσι άρχισε να οργανώνει κρυφά μία

εκστρατεία για την απελευθέρωση της Βενεζουέλας ναυλώνοντας ένα πλοίο που

ονόμασε Leander προς τιμήν του μεγαλύτερού του γιου

30

Στο Jacmel Haiti ο Miranda απέκτησε άλλα δύο πλοία το Bee και το

Bacchus μαζί με το πλήρωμά τους Στις 12 Μαρτίου στο Jacmel ο Miranda

ανάρτησε την πρώτη σημαία της Βενεζουέλας στο Leander την οποία και είχε

σχεδιάσει μόνος του Στις 28 Απριλίου ο μικρός αυτός στόλος κατελήφθη από τα

ισπανικά πολεμικά πλοία στις ακτές της Βενεζουέλας Μόνο το Leander κατάφερε να

αποδράσει Εξήντα άντρες αιχμαλωτίστηκαν και δικάστηκαν και δέκα από αυτούς

στάλθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα Το Leander με το πλήρωμά του

ανασυντάχθηκαν στα βρετανικά νησιά Barbados και Trinidad Στις 3 Αυγούστου η

εκστρατεία έφτασε στο La Vela de Coro καταλαμβάνοντας το φυλάκιο για πρώτη

φορά σηκώθηκε η σημαία της Βενεζουέλας στα χώματα της Πριν ξημερώσει το

επόμενο πρωινό η εκστρατεία κατέλαβε το Coro αλλά δεν δέχτηκε καμία βοήθεια

από τους κατοίκους της πόλης Υπό την απειλή της ήττας οι άνδρες υποχώρησαν

περιμένοντας ενισχύσεις Συνειδητοποιώντας ότι δεν μπορούσε να κρατήσει άλλο την

πόλη ο Miranda διέταξε τον στρατό του να σαλπάρει ενώ όλον τον επόμενο χρόνο

περίμενε στα νησιά της καραϊβικής για ενισχύσεις που δεν έφτασαν ποτέ Κατά την

επιστροφή του στην Βρετανία ο Miranda βρήκε μεγαλύτερη υποστήριξη από την

βρετανική κυβέρνηση Το 1808 συντάχθηκε και στάλθηκε μεγάλη στρατιωτική

δύναμη για να επιτεθεί στην Βενεζουέλα αλλά η εισβολή του Ναπολέοντα στην

Ισπανία ξαφνικά μετέτρεψε τους Ισπανούς σε σύμμαχους της Βρετανίας και έτσι

έληξε άδοξα και αυτή η προσπάθεια

Όταν τελικά η Βενεζουέλα απέκτησε την ανεξαρτησία της στις 19 Απριλίου

του 1810 στάλθηκε αντιπροσωπεία στην Βρετανία για την αναγνώριση του

νεοσύστατου κράτους Αυτή η αντιπροσωπεία έπεισε τον Miranda να γυρίσει στην

πατρίδα του και την ίδια χρονιά εκλέχθηκε ως αντιπρόσωπος του El Pao της επαρχίας

της Βαρκελώνης Στις 5 Ιουνίου του 1811 καθιερώθηκε επίσημα η τρίχρωμη σημαία

που ο Miranda είχε σχεδιάσει

Στα χρόνια που ακολούθησαν η τύχη του Miranda αλλά και του νεοσύστατου

κράτους δεν ήταν ευνοϊκή Ο στρατός των δημοκρατικών απέτυχε να κατακτήσει

περιοχές της Βενεζουέλας που παρέμεναν υπό το βασιλικό καθεστώς Επιπροσθέτως

η Βενεζουέλα χάνει την ισπανική αγορά και το κύριο εξαγόμενο προϊόν της το κακάο

Αυτό σήμανε την οικονομική κρίση που κυρίως έπληξε τις μεσαίες και χαμηλές

τάξεις χάνοντας τον ενθουσιασμό τους για την δημοκρατία Στης 4 Ιουλίου η

31

Βαρκελώνη τάχτηκε υπέρ του βασιλικού καθεστώτος Η γειτονική Cumanaacute

αποκόπηκε από το δημοκρατικό κέντρο και αρνήθηκε να αναγνωρίσει την

δικτατορική κυριαρχία του Miranda ως στρατιωτικού διοικητή Υπό αυτές τις

συνθήκες μία ισπανική φρεγάτα με διοικητή τον Domingo Monteverde κατάφερε

από μία μικρή ομάδα στρατιωτών που διέθετε να δημιουργήσει έναν μεγάλο στρατό

από οικειοθελείς κατοίκους που τον ακολούθησαν ως την Valencia αφήνοντας τον

Miranda να κατέχει μόνο ένα μικρό μέρος της κεντρικής Βενεζουέλας Στα μέσα

Ιουλίου ο Monteverde είχε καταλάβει την Valencia ενώ ο Miranda έβλεπε ότι η

κατάσταση είχε γίνει απελπιστική Άρχισε τις διαπραγματεύσεις με τον Monteverde

για παύση πυρός στις 25 Ιουλίου του 1812 Παρόλο που στη συμφωνία για παύση

πυρός υπήρχε πολιτική αμνηστία ο Miranda προσπάθησε να διαφύγει από το λιμάνι

του La Guaira με βρετανικό πλοίο Ο συνταγματάρχης των επαναστατών Boliacutevar

κατηγόρησε τον Miranda για προδοσία Έτσι ο Miranda συνελήφθη και παραδόθηκε

στον ισπανικό βασιλικό στρατό

Ο Miranda πέθανε σε κελί των φυλακών Cuatro Torres το 1816 ενώ η

υπόθεση του ακόμα εκκρεμούσε Η ταφή του έγινε σε μαζικό τάφο πράγμα που

καθιστούσε αδύνατη την αναγνώρισή του αφήνοντας άδειο τον τάφο του στο εθνικό

πάνθεον της Βενεζουέλας

Οι περιπέτειες του Miranda μας ταξιδεύουν σε έναν κόσμο πέρα από τον χώρο

και τον χρόνο που μπορεί να μας συναρπάσει με τον εξωτισμό του Η προτομή του

είναι μία ανθρώπινη κατασκευή ένας μηχανισμός που μπορεί να παρακινήσει

κάποιους περαστικούς να ασχοληθούν με τις περιπέτειες και τα κατορθώματά του

δημιουργώντας μία άλλη παράλληλη πραγματικότητα

Αλλά και το ίδιο το πάρκο λειτουργεί σαν μία άλλη παράλληλη

πραγματικότητα προσομοιώνοντας ένα `δεδομένο` φυσικό περιβάλλον ενώ στην

πραγματικότητα είναι μία κατασκευή Η αίσθηση ότι περπατάς στη φύση είναι

ψευδής και παρόλο που το συγκεκριμένο πάρκο με την έλλειψη συντήρησης έχει ένα

λόγο παραπάνω να δίνει αυτή την εντύπωση δεν παύει να είναι ένας

κατασκευασμένος κήπος μία μίμηση

Το πρόβλημα σε αυτούς τους χώρους ξεκίνα από την στιγμή που δεν μπορούν να

χρησιμοποιηθούν ως αυτό που προσομοιώνουν μέσα από μία πραγματική βιωμένη

32

εμπειρία Αντίθετα λειτουργούν σαν προβολή που μας αποσωματοποιεί παρέχοντάς

μας την ελάχιστη διάδραση

Σώμα

Από την στιγμή που γεννιόμαστε μέχρι την στιγμή που θα πεθάνουμε έχουμε

το σώμα μας Δεν μπορούμε να υπάρξουμε χωρίς αυτό έχουμε σάρκα που μπορεί να

τραυματιστεί έχουμε κόκαλα που μπορεί να σπάσουν Ότι αντιλαμβανόμαστε από

τον περιβάλλοντα χώρο προέρχεται από τις αισθήσεις μας δια μέσου του σώματος

μας Οι αισθήσεις μας δεν μπορούν να λειτουργήσουν αυτόνομα

Ο Drew Leder στο βιβλίο του Absent Body (1990) μιλάει για το σώμα και πώς

με αυτό αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο

Με έναν σημαντικό τρόπο το ζωντανό σώμα βοηθά στο να

δομηθεί ετούτος ο κόσμος σαν εμπειρία Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε

το νόημα και την φόρμα των πραγμάτων χωρίς την αναφορά των

σωματικών δυνάμεων δια μέσου των οποίων αντιλαμβανόμαστε (οι

αισθήσεις η κίνηση η γλώσσα οι επιθυμίες) Το ζωντανό σώμα δεν είναι

απλά άλλο ένα πράγμα στον κόσμο άλλα ένας τρόπος αυτός ο κόσμος να

υπάρχει33

Ο Drew Leder μιλάει για ένα σώμα που δρα ένα εμπειρικό σώμα Η

κατασκευή τόπων όπως το πάρκο της Μιχαλακοπούλου αφήνουν το σώμα χωρίς

δράση έξω από την εμπειρία του κόσμου Η αλληλεπίδρασή μας μέσω του σώματός

μας με τον κόσμο αφορά την διαδικασία μιας πρακτικής μάθησης του κόσμου Αν

πράγματι συμβαίνει αυτό γιατί κυρίως ο δυτικός κόσμος κατασκευάζει τόπους που

αποκλείουν την σωματοποιημένη εμπειρία όπως υλικής υπόστασης χώρους ή

ψηφιακούς τόπους που διαχωρίζουν και αποκλείουν το φυσικό σώμα

Κατά τη διάρκεια των σταυροφοριών τον 16ο αιώνα το σώμα

θεωρήθηκε αμαρτωλό και ασταθές λόγω της φθαρτότητάς του Έτσι

ξεκίνησε η `αναζήτηση της βεβαιότητα` (Quest for Certainty) σαν την οδό

33 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990 σελ

33

προς στην αλήθεια που είναι καθολική άχρονη και ανεξάρτητη από τις

ιδιοτροπίες του ανθρώπινου σώματος (Toumin 1990 cited in Shilling 2005

7)34

Τον 17ο αιώνα ο Καρτέσιος αναζητούσε αυτή τη βεβαιότητα Όταν ξύπνησε

από έναν εφιάλτη που βίωσε ως πραγματικό αισθάνθηκε ότι οι αισθήσεις του τον

εξαπάτησαν στο όνειρο Έτσι πείστηκε ότι ήταν πολύ λίγα αυτά για τα οποία

μπορούσε να ήταν βέβαιος γιατί τα πάντα ήταν μία θεϊκή απάτη

Είμαι πεπεισμένος ότι δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο ούτε

ουρανός ούτε γη ούτε πνεύμα ούτε σώμα Μήπως αυτό σημαίνει ότι κι

εγώ δεν υπάρχω Όχι εάν έχω πείσει τον εαυτό μου για κάτι (ή έχω

σκεφθεί το οτιδήποτε) τότε σίγουρα υπάρχω Αλλά υπάρχει κάποιος που

εξαπατά και που κατέχει ανώτερη δύναμη και επιδεξιότητα που

εξεπίτηδες και συνεχώς με εξαπατά Σε αυτή την περίπτωση

αναμφισβήτητα υπάρχω εάν με εξαπατά και τον αφήνω να με εξαπατά

όσο μπορεί τότε θα μου δείξει ότι δεν είμαι ένα τίποτα και έτσι θα

νομίζω ότι είμαι κάτι Οπότε αφού σκέφτηκα διεξοδικά το θέμα πρέπει

να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι αυτή η πρόταση είμαι άρα υπάρχω

είναι απαραιτήτως αληθής όταν τίθεται από μένα ή συλλαμβάνεται από

το μυαλό μου35

Στο τελευταίο μισό του 21ου αιώνα η εξέλιξη των ψηφιακών μέσων ανέπτυξε

αυτόν τον δυϊσμό του Καρτέσιου με την εμφάνιση της δυνητικής πραγματικότητας

Τα σώματά μας στον σύγχρονο ψηφιακό κόσμο είναι ακαθόριστα ενώ αναφέρονται

και ως `απόντα` Η ιδέα του απόντος σώματος ταυτίζεται με την θρησκεία και την

φιλοσοφία του δυτικού κόσμου όπου το πνεύμα μπορεί να υπάρξει διαχωρισμένο

από το σώμα Το σώμα μας στον ψηφιακό κόσμο φαίνεται να είναι απαρχαιωμένο και

να χρειάζεται τεχνολογικά ανεπτυγμένες προσθήκες που να το επεκτείνουν Αυτές οι

επεκτάσεις (VR γάντια VR κασκέτες κλπ) γίνονται μέρος της ενσώματης εμπειρίας

μας

34 Drew Leder The Absent Body όπ σελ 35 httpplatostanfordeduentriesdescartes-epistemology chapter4

34

Αυτές οι προσθήκες στο σώμα παραμένουν για τον καρτεσιανό δυϊσμό

αντικείμενα προσκολλημένα στο σώμα που και αυτό είναι αντικείμενο Η εμπειρία

δια μέσου των αντικειμένων ενεργοποιείται με τον νου Το μυαλό επιτυχώς

δραπετεύει από το σώμα και ταξιδεύει στον κόσμο ανεξάρτητα

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη36

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη είναι ένα διήγημα του συγγραφέα και φιλόσοφου

Στανισλάβ Λεμ Το διήγημα μιλάει για έναν βασιλιά και τον υπήκοό του ένα ρομπότ

που τον μεταφέρει σε ψηφιακά όνειρα προσομοιωμένες πραγματικότητες και

όμορφες πριγκίπισσες

Ο πόθος του βασιλιά Φερμουάριου να βρει την όμορφη πριγκίπισσα Ανείπωτη

τον οδήγησε σε μία καλύβα όπου κατοικούσε ένας άνθρωπος με πατριαρχικό

παρουσιαστικό

laquoΓυρεύεις την Ανείπωτη άθλιε κακομοίρη Και όμως ξέρεις πλήρως καλώς

ότι δεν έχει ζήσει καθόλου αυτά τα τελευταία πεντακόσια χρόνια και

επομένως ότι το πάθος σου είναι μάταιο και ασύμφορο Το μόνο που μπορώ

να κάνω για σένα είναι να σου επιτρέψω να τη δεις όχι βέβαια στην σάρκα

άλλα σ` ένα λογικά πληροφοριακό αντίγραφο ένα μοντέλο που είναι

ψηφιακό και όχι φυσικό στοχαστικό και όχι πλαστικό εργοδικό και λίαν

εξησφαλισμένα ερωτικό και όλα αυτά εις το Μαύρο Κιβώτιον που

κατασκεύασα τις ώρες της σχόλης μου με ότι πιο πρόχειρο βρήκα μπροστά

μουraquo

Η υπόσχεση του άνδρα ο βασιλιάς να δει την πριγκίπισσα σε αυτόν τον

προσομοιωμένο κόσμο είναι δελεαστική

laquoΑχ δείξε μου την δείξε μου την αμέσωςraquo φώναξε ο Φερμουάριος

ανατριχιάζοντας ολόκληρος Ο πατριάρχης έκανε laquoναιraquo με το κεφάλι έψαξε

36 Χοφσταντφερ Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993 Στανισλάβ Λεμ κεφ 6 Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ 117

35

στον αρχαίο τόμο για να βρει τις συντεταγμένες της πριγκίπισσας μετέφερε

την ίδια κι ολόκληρο το Μεσαίωνα σε διάτρητα δελτία κατέγραψε το

πρόγραμμα κατέβασε το διακόπτη σήκωσε το καπάκι του Μάυρου

Κιβώτιου

laquoΣκύψε να δειςraquo

Ο βασιλιάς έσκυψε κοίταξε και είδε ναι τον μεσαίωνα τέλεια

προσομοιωμένο εντελώς ψηφιακό και μη γραμμικό και να η Δανδηλία το

Παγοδάσος το παλάτι με τον Ηλιόπυργο το Ορνιθοτροφείο-Που-

Χλιμίντριζε ο Θησαυρός με τα Εκατό Μάτια Και να η ίδια η Ανείπωτη που

περπατούσε αργά στοχαστικά στην προσομοίωση του κήπου της και τα

κυκλώματά της λαμπύριζαν κόκκινα και χρυσαφιά καθώς έκοβε

προσομοιωμένα λουλούδια και υπό τον ήχο προσομοιώσεις τραγουδιών Ο

Φερμουάριος ανίκανος να περιορίσει περισσότερο τις ορμές του πήδηξε στο

Μάυρο Κουτί και ξετρελαμένος όπως ήταν προσπάθησε να μπει στον

κομπιουτερικό εκείνο κόσμο Ο πατριάρχης όμως γρήγορα έσβησε το ρεύμα

έδωσε μία σπρωξιά στον Βασιλιά και τον γκρέμισε στη γη και είπε

laquoΤρελέ Θέλεις να επιχειρήσεις το ακατόρθωτο Γιατί κανένα πλάσμα

φτιαγμένο από ύλη δεν μπορεί να μπει σ` ένα σύστημα που δεν είναι τίποτα

άλλο παρά η ροή και ο στρόβιλος αλφαριθμητικών στοιχείων ασυνεχών

συνδυασμών ακέραιων αριθμών το αφηρημένο υλικό από το οποίο είναι

φτιαγμένα τα ψηφίαraquo

laquoΜα εγώ θέλω θέλωraquo έσκουξε ο Φερμουάριος εκτός εαυτού και χτύπησε

το κεφάλι του στο Μαύρο Κουτί τόσο δυνατά που έκανε αυλάκιά στο

μέταλλο

Η επιθυμία του βασιλιά Φερμουάριου δεν μας είναι και τόσο ξένη οι ψηφιακοί

κόσμοι από την αρχή της δημιουργίας τους μας υποσχέθηκαν έναν κόσμο που μέχρι

τώρα τον βλέπαμε σε άλλα μέσα όπως το σινεμά αλλά μόνο από τις καρέκλες μας

Το ενδεχόμενο να μπορούμε να δράσουμε σε αυτούς τους χώρους εξάπτει την

φαντασία μας για εμπειρίες δίχως φυσικά όρια και φόβους επιβίωσης που αφορούν τη

σωματική μας ακεραιότητα

36

Τι γίνεται όμως με το αντάλλαγμα που πρέπει να καταβάλουμε για να βιώσουμε

αυτούς τους κόσμους

laquoΑν είναι τόσο αναλλοίωτος ο πόθος σου τότε υπάρχει ένας τρόπος με τον

οποίο μπορώ να σε συνδέσω με την πριγκίπισσα Ανείπωτη αλλά πρώτα θα

πρέπει να αποχωριστείς την παρούσα μορφή σου γιατί θα σου πάρω τις

συντεταγμένες σου και θα σε κάνω πρόγραμμα άτομο προς άτομο και θα

τοποθετήσω την προσομοίωσή σου σ` αυτόν τον μεσαιωνικά πλασμένο

κόσμο τον πληροφοριακό και αναπαραστατικό και εκεί θα μείνει

αντέχοντας όσο τα ηλεκτρόνια τρέχουν μέσα σ` αυτά τα σύρματα και πηδούν

από κάθοδο σε άνοδο Εσύ όμως όπως στέκεσαι τώρα μπροστά μου θα

εκμηδενιστείς έτσι ώστε η μόνη σου ύπαρξη θα είναι με τη μορφή δεδομένων

πεδίων και δυναμικών στατιστική ευρετική και απόλυτα ψηφιακήraquo

Εδώ εγείρεται το θέμα της ατομικής ταυτότητας Όταν κάνουμε ταξίδια σε αυτούς

τους κόσμους παραμένουμε οι ίδιοι Το θέμα είναι περίπλοκο γιατί σε αυτόν τον

δυϊσμό του σώματος και νου η ατομική ταυτότητα παύει να ανήκει και στα δύο

ισότιμα

laquoΑυτό είναι πολύ δύσκολο να το πιστέψει κανείςraquo είπε ο Φερμουάριος laquoπώς

θα ξέρω πως δημιούργησες τη δική μου προσομοίωση και όχι κανενός

αλλουνούraquo

Ο πατριάρχης προσπάθησε να δείξει στον μπερδεμένο βασιλιά ότι πράγματι

θα ήταν αυτός και όχι κάποιος άλλος Αλλά και πάλι ο βασιλιάς είχε

αμφιβολίες

laquoΝαι ναι καταλαβαίνωraquo είπε ο βασιλιάς laquoΚαι πάλι όμως είναι μονάχα το

πανομοιότυπο μου και όχι εγώ ο ίδιος αφού εγώ είμαι εδώ και δεν είμαι μέσα

στο Κιβώτιοraquo

laquoΌταν σε δω κλειδομανταλωμένο στην αγκαλιά της αγαπημένης σουraquo του

είπε ο πατριάρχης laquoθα φροντίσω να μην υπάρχεις εις διπλούν ένας εδώ κι

ένας εκεί μέσα στο Κιβώτιο Θα μεταχειριστώ μια μέθοδο παλιά μεν και

37

πρωτόγονη αλάνθαστη όμως γι` αυτό σκύψε λιγάκι αν έχεις την

καλοσύνηhellipraquo

Στην πραγματικότητα εάν συνέβαινε αυτό σε όλους μας και χάναμε την

σωματική μας υπόσταση τότε όλοι η δυτική φιλοσοφία και θρησκεία θα πανηγύριζε

για το κατόρθωμά της Το μιαρό σώμα που τόσο απεχθανόμαστε θα καταστρεφόταν

για πάντα και σύμφωνα με τον δυτικό πολιτισμό το πνεύμα επιτέλους θα

απαλλασσόταν από τα βάρη της ύλης

laquoΠρώτα δείξε μου άλλη μία φορά την Ανείπωτή σουraquo είπε ο βασιλιάς laquoΈτσι

για να σιγουρευτώhellipraquo

Ο σοφός ανασήκωσε το καπάκι του Μαύρου Κιβωτίου και του έδειξε την

Ανείπωτη Ο βασιλιάς την κοίταξε την ξανακοίταξε και τελικά είπε laquoΗ

περιγραφή του αρχαίου βιβλίου είναι πολύ υπερβολική Δεν είναι άσχημη

βέβαια αλλά ούτε κατ` ιδέαν τόσο ωραία όσο έλεγε το χρονικό Λοιπόν τώρα

σ` αφήνω γέρο σοφέhellipraquo

Και πήγε να φύγει

laquoΠου πάς θεότρελεraquo φώναξε ο πατριάρχης σφίγγοντας το σφυρί στα χέρια

του γιατί ο Βασιλιάς είχε φτάσει πια στην πόρτα

laquoΌπου να `ναι αλλά όχι μέσα στο Κιβώτιοraquo είπε ο Φερμουάριος και το

έβαλε στα πόδια

Γιατί ο βασιλιάς δεν έμεινε τελικά στην αγαπημένη του πριγκίπισσα αλλά το

έσκασε φοβισμένος και κατατρεγμένος

Ο Vilem Flusser στο κείμενο του laquoΗ ψηφιακή φαινομενικότηταraquo αναφέρει την

δυσπιστία ως την άμεση αντίδρασή μας απέναντι σε ότι είναι κατασκευασμένο από

τον άνθρωπο για να μιμείται

Εντούτοις στο ερώτημα περί της δυσπιστίας μας απέναντι σ`

αυτούς τους εναλλακτικούς κόσμους υπάρχει και ένα άλλο είδος

απάντησης Αυτή η απάντηση βασίζεται στο γεγονός ότι πρόκειται για

38

κόσμους που εμείς οι ίδιοι έχουμε σχεδιάσει και όχι για κάτι που μας έχει

παρασχεθεί όπως ο περιβάλλον κόσμος Οι εναλλακτικοί κόσμοι δεν είναι

κάτι το δεδομένο [Daten] αλλά κάτι το τεχνητά κατασκευασμένο [Fakten]

Η δυσπιστία μας προκύπτει από το ότι στέκουμε γενικότερα καχύποπτοι

απέναντι στην τέχνη και σε καθετί τεχνητό Η laquoτέχνηraquo είναι ωραία αλλά

μετατρέπεται σε ψεύδος αμέσως μόλις εξεταστεί υπό το φως της έννοιας

της laquoφαινομενικότηταςraquo37

Για τον Vilem Flusser ο πατριάρχης θα ήταν ένας laquoτεχνοκράτηςraquo ένας

laquoλειτουργός των μέσωνraquo και οι κόσμοι που κατασκευάζει σχεδιασμοί-προβολές

[Projekte] της κυρίαρχης ελίτ

Όμως αν ο πατριάρχης στην ιστορία με την Πριγκίπισσα Ανείπωτη ήταν θεός

και το Μαύρο Κιβώτιο δεν ήταν απλά ένα τέχνασμα που κατασκευάζει σχεδιασμούς-

προβολές αλλά μία θεϊκά δεδομένη [Daten] δημιουργία όπως ο παράδεισος τότε θα

δεχόταν ο Φερμουάριος να μετατραπεί σε ψηφία με τίμημα να χάσει την υλική του

υπόσταση και να μετατραπεί κι αυτός σε σχεδιασμό-προβολή

Συμπέρασμα

Η προσαρμογή του περιβάλλοντος στις ανάγκες μας είναι κατ` εξοχήν

μέθοδος που χρησιμοποιούμε για την επιβίωσή μας απέναντι στο μεγάλο μας

αντίπαλο που δεν είναι άλλος από την ίδια τη φύση Η εκτίμηση μας για τη φύση

υπήρξε μόνο δια μέσου της αναπαράστασής της Η προσομοίωση μιας ασφαλούς και

ελεγχόμενης φύσης ταυτίστηκε με την έννοια του κήπου Η βιβλική Εδέμ είναι ο

κήπος που δεν κρύβει τίποτα απειλητικό για τον Αδάμ και την Εύα μιας και όλα είναι

κατασκευασμένα σε απόλυτη αρμονία

Τα χωριά και έπειτα οι πόλεις που κάποτε κατασκευάστηκαν για να

προστατέψουν τον άνθρωπο από την αγριότητα της φύσης τώρα έγιναν και αυτά

χαοτικά και απειλητικά Όσο μεγαλώνουν οι πόλεις τόσο αυξάνονται οι κήποι

37 Vilem Flusser laquo Η ψηφιακή φαινομενικότηταraquo στον τόμο Digitaler Schein Aumlsthetik der elektronischen Medien (Επιμ) Florian Rotzer Suhrkamp Frankfurt am Main 1991 μτφρ Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης σελ 2

39

φτάνοντας στις μέρες μας να χάσουν τον ιδιωτικό τους χαρακτήρα και να

μετατραπούν σε δημόσια πάρκα

Το πάρκο στα Ιλίσια είναι ένα πράσινο ξέφωτο που δεν προσομοιώνει μόνο

μία φύση αλλά και άλλες εμπειρίες όπως την ιστορία του De Miranda διαμέσου της

προτομής του που κοσμεί το πάρκο Αλλά είμαστε εμείς σε θέση να κατανοήσουμε

μνημεία που ενώ παραδοσιακά αφορούν πρόσωπα και ιστορίες της εθνικής μας

συνείδησης παρουσιάζουν και ήρωες εξωτικών χωρών

Είναι τα σώματα μας `κατασκευασμένα` για να μπορούν να αντιδρούν σε

αυτές τις προσομοιωμένες εμπειρίες

Είμαστε σε θέση να βιώσουμε αυτή την πράσινη λωρίδα ως φύση και τις

παράλληλες πραγματικότητες που μας προσφέρει

Φαίνεται σαν να έχουμε χάσει την σωματική και νοητική ικανότητα επιβίωσης

στην φύση θέλουμε να βιώσουμε την εμπειρία της αλλά μόνο με την χρήση ενός

ενδιάμεσου που θα μας παρέχει κάποια ασφάλεια

Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της

κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι

η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με

επίδοξους σπεσιαλίστες της επιβίωσης στην αγρία φύση να επιδιώκουν να μας

δείξουν τρόπους και τεχνικές που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για να

παραμείνουμε ζωντανοί στην απίθανη περίπτωση που βρεθούμε εγκαταλελειμμένοι

και αβοήθητοι στις αντίξοες συνθήκες που μας προσφέρει η φύση (Στο `Man Vs

Wild` προταγονιστή ο Bear Grylls που είναι εξοικειωμένος στις ακραίες καταστάσεις

Σαν ένας από τους νεότερους που έχουν αναρριχηθεί στο Έβερεστ και ένας από τους

λιγοστούς που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς την εξαντλητική εκπαίδευση για

λογαριασμό της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων)38 Έτσι αυτοί οι πρωταγωνιστές

38 httpdscdiscoverycomvideosman-vs-wild-scary-survival-moments

-Παρόμιας θεματικής τηλεοπτικές εκπομπές είναι οι Out of the Wild The Alaska Experiment Life or Death Game Jungle Life or Death Game Lost at Sea Everest Razors Edge κλπ

40

τρέφοντε με σκουλήκια φτιάχνοντας καταφύγια από κλαδιά αψηφώντας χαμηλές ή

υψηλές θερμοκρασίες με το παγκόσμιο τηλεοπτικό κοινό να παρακολουθεί με αγωνία

τις περιπέτειες τους βιώνοντας διαμέσου αυτών την περιπέτεια και την αγωνία αλλά

πάντα μέσα από την ασφάλεια του σαλονιού τους

Η χρήση του `μέσου` για την κυριαρχία απέναντι στην φύση από την αρχή της

ύπαρξής μας και στην συνέχεια για την οργάνωση και την επικοινωνία των κοινωνιών

μας έπαιξε μεγάλο ρόλο στην εικόνα που έχουμε σήμερα για τον κόσμο Αυτοί οι

σπεσιαλίστες της επιβίωσης είναι το `μέσο` για να βιώσουμε την άγρια φύση που

τόσο φοβόμαστε αλλά και που τόσο μας ελκύει

Το πάρκο στα Ιλίσια έχει σαν στόχο να παίξει κι αυτό τον ρόλο του `μέσου`

που θα μας ενώσει με την φύση αλλά δεν τα καταφέρνει ούτε στο ελάχιστο σε σχέση

με αυτά τα show της τηλεόρασης Αυτό φαίνεται από την επισκεψιμότητα του πάρκου

που είναι από ελάχιστη έως μηδενική Μήπως με τη σειρά του το πάρκο όπως και η

άγρια φύση χρειάζεται ένα μέσο που να μας επιτρέπει μία μεγαλύτερη

αλληλεπίδραση άρα μία πιο βιωματική εμπειρία

Παροχέας διάδρασης πάρκων

Ο `παροχέας διάδρασης πάρκων` είναι μία διαδραστική μηχανή που επιτρέπει στον

χρήστη της να βιώσει τις χαρές που μπορεί να του προσφέρει ένα πάρκο και ακόμη

περισσότερα Η ψηφιακή προσομοίωση υψηλού επιπέδου του πάρκου στα Ιλίσια με

όλες τις λεπτομέρειες αλλά και τα στοιχεία που το απαρτίζουν (σιντριβάνι προτομή

όλα τα είδη φυτών κλπ) προσφέρει την απόλυτη εμπειρία μίας βόλτας στο πάρκο

Ταυτόχρονα το μηχανικό του μέρος παρέχει μία ολοκληρωμένη σωματική εμπειρία

με κίνηση όλου του σώματος προς όλες τις κατευθύνσεις για μία βόλτα που θα μείνει

αξέχαστη για σας την οικογένεια αλλά και το κατοικίδιο σας

41

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture

Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection

Washington DC 2002

2 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990

3 Emily Brady Aesthetics of the natural environment Εκδόσεις

Edinburgh Edinburgh University Press 2003

4 Francisco de Miranda

httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

5 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο

Μετάφραση Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος

Δασκαλοθανάσης Εκδόσεις Ποταμός 2005

6 Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance

Gardens

httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

7 Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-

Jacques_Rousseau

8 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain

NAi Publishers 2001

9 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις

Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC

1999

10 Paul Skinner Embodied Interaction Iollie therefore I exist b-DAT

University of Plymouth 2006

11 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία Μετάφραση

Μυλωνάκη Ευγενία Εκδόσεις Εκκρεμές 2003

12 Vilem Flusser Η ψηφιακή φαινομενικότητασυμπεριλαμβάνεται στο

συλλογικό τόμο (Επιμ) Florian Rotzer Digitaler Schein Aumlsthetik

der elektronischen Medien Suhrkamp Frankfurt am Main 1991

Μετάφραση Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης

Βερσαλλίες httpelwikipediaorgwikiβρσαλλίες_(παλάτι)

42

13 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής

Μετάφραση Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998

14 Μισέλ Ουελμπέκ Τα στοιχειώδη σωματίδια Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον

της Εστίας Μετάφραση Αλέξης Εμμανουήλ 2007Χοφσταντφερ

Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και

στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου

Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993

  • Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ34
  • Συμπέρασμα σελ38
  • Συμπέρασμα
  • Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με επίδοξους σπεσιαλίστε
    • Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990
      • Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm
      • Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau
Page 24: Μάκης Κυριακόπουλος διπλωματικη εργασία

24

κυρίως άνδρες ξένης εθνικότητας για να διαβάσουν εφημερίδες άλλων

χωρών νεαροί που σερφάρουν στο internet άνθρωποι που παίζουν σκάκι

στα ειδικά τραπέζια για σκάκι φοιτητές που μελετούν στα πιο

απομονωμένα σημεία της βιβλιοθήκης κλπ Και όλα αυτά σε έναν χώρο που

θυμίζει εμπορικό κέντρο28

Ο Δήμος Ζωγράφου

Ο δήμος Ζωγράφου έκτασης 9000 στρεμμάτων και με 75000 περίπου

κατοίκους υπάγεται σήμερα στο γενικότερο πολεοδομικό συγκρότημα των

Αθηνών και εντάσσεται γεωγραφικά στα ανατολικά προάστια της

πρωτεύουσας Λόγω της εγγύτητάς του με το κέντρο παρουσιάζει παρόμοια

χαρακτηριστικά δόμησης Παρά ταύτα είναι περιοχή πλούσια σε πράσινο που

συγκεντρώνεται κυρίως στους πρόποδες του Υμηττού Ο Δήμος απέκτησε

αξία λόγω της οικοδόμησης της Πανεπιστημιούπολης και της

Πολυτεχνειούπολης με αποτέλεσμα να παρουσιάζει υψηλές τιμές στα

ενοικιαζόμενα διαμερίσματα

Η περιοχή παλιά ήταν δασικό και καλλιεργήσιμο έδαφος με πλούσια

βλάστηση καλλιέργειες δάσος και αλσάκια Στα μέσα του 20ού αιώνα με

την πολεοδόμηση της Αθήνας αναπτύχθηκε η περιοχή Τα δάση της περιοχής

κυρίως με πεύκα βρίσκονται στο νότο νοτιοανατολικό και ανατολικό μέρος

Το 1902 ο Ιωάννης Ζωγράφος βουλευτής στο κόμμα του Θεόδωρου

Δηλιγιάννης αγόρασε μια μεγάλη έκταση από τη χήρα Βουρνάζου και στη

συνέχεια τη ρυμοτόμησε σε οικόπεδα τα οποία πουλούσε με δόσεις 112 δρχ

το μήνα Τα πρώτα σπίτια άρχισαν να κτίζονται στα κτήματα του

laquoΖωγράφουraquo το 1919 Δέκα χρόνια μετά αριθμούσαν 100 Από εκείνους τους

πρώτους οικιστές φτιάχτηκε και ο πρώτος ξύλινος ναΐσκος προς τιμή του

Αγίου Θεράποντα που σήμερα είναι ο επιβλητικότερος στη περιοχή Η νότια

πλευρά του Ζωγράφου ήταν το άλλοτε ρέμα του Χουσεΐν μπεη στη βόρεια

28 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain όπ σελ 24

25

πλευρά του οποίου είχε κτισθεί το θεραπευτήριο του Συγγρού Αυτό το ρέμα

καλύφθηκε στις αρχές του 1960 επί Βασιλέως Παύλου

Το 1929 η περιοχή Ζωγράφου έγινε κοινότητα με πρώτο πρόεδρο τον

γιο του Ιωάννη Ζωγράφου τον Σωτήριο Ζωγράφο Το 1947 η κοινότητα

Ζωγράφου ανακηρύχθηκε Δήμος στον οποίο περιλαμβάνονταν οι συνοικίες

Γουδή τα Άνω Ιλίσια (πρώην Καπόνια) τα Ιλίσια παρά την κοίτη του

ποταμού Ιλισού που ξεκίναγε από την Αγία Ελεούσα στη σημερινή συνοικία

της Πανεπιστημιούπολης29

Πάρκο στα Ιλίσια

Μια πράσινη γραμμή ακολουθεί την οδό Μιχαλακοπούλου στα Ιλίσια

ξεκινώντας από την οδό Ηριδανού που διακόπτεται από την οδό Αλκάνος για να

σταματήσει στο ύψος της οδού Αιγινήτου Δ

Αυτή η πράσινη γραμμή φαίνεται να δημιουργήθηκε από τη μία για να

καλύψει την ανάγκη της πόλης για πράσινο κι από την άλλη για να λειτουργήσει σαν

δημόσιο πάρκο Αυτό μπορούμε εύκολα να το συμπεράνουμε από την έντονη και

πυκνή βλάστηση που υπάρχει στον χώρο αλλά και από τα παρελκόμενα αντικείμενα

που έχουν τοποθετηθεί προσπαθώντας να δηλώσουν τη χρηστική τους αξία ενώ

βρίσκονται ατάκτως ερριμμένα καθ όλο το μήκος και το πλάτος του πάρκου Τα

περισσότερα από αυτά τα αντικείμενα είναι αδύνατον να χρησιμοποιηθούν μιας και

βρίσκονται στα πιο δυσπρόσιτα και απίθανα σημεία του πάρκου Η προσβασιμότητα

στο μεγαλύτερο μέρος του είναι πολύ δύσκολη ενώ τον χειμώνα γίνεται δυσκολότερη

με την έλλειψη πλακόστρωσης Το πάρκο ξεκινάει σαν μία νησίδα που όσο ανεβαίνει

πλαταίνει για να καταλήξει στο κύριο κομμάτι της που βρίσκεται μεταξύ των δρόμων

Αλκμάνος και Αιγινήτου Αυτό το κομμάτι του πάρκου είναι αρκετά μεγάλο και

εξοπλισμένο με παγκάκια αγάλματα ένα σιντριβάνι και φυσικά πυκνή βλάστηση Η

επισκεψιμότητα του πάρκου είναι σχετικά περιορισμένη με λίγους ανθρώπους

κυρίως αυτούς που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα Το σιντριβάνι του πάρκου είναι

εξάγωνο αρκετά μεγάλο με έναν πίδακα στο κέντρο που φτάνει στην αποκορύφωση

29 httpelwikipediaorgwikiΖωγραφου

26

του τα 6 με 7 μέτρα ύψος ενώ περιστοιχίζεται από ένα δαχτυλίδι με μικρότερους

πίδακες

Τα γλυπτά του πάρκου χωρίζονται σε τρία ήδη 1) Μινιμαλιστικές γλυπτικές

κατασκευές μικρού μεγέθους που βρίσκονται διάσπαρτες κυρίως από την πλευρά της

οδού Αλκμάνος μέσα στα παρτέρια με τα λουλούδια και τα δέντρα (ο εντοπισμός

τους είναι μάλλον μια περιπέτεια λόγω της οργιώδους βλάστησης στην οποία θα

νόμιζε κανείς ότι δεν έχει επέμβει ανθρώπινο χέρι αλλά και των ίδιων τον γλυπτών

που από κατασκευής μοιάζουν περισσότερο με μικρά τσιμεντένια καθίσματα) 2)

Φορμαλιστικά γλυπτά με επαναλαμβανόμενα μοτίβα που μοιάζουν να είναι

κατασκευασμένα στα τέλη της δεκαετίας του lsquo70 με δομή που θυμίζει τοτέμ και

αναγνωρίσιμες παραστάσεις (μια κουκουβάγια φυτικά μοτίβα κλπ) τοποθετημένα κι

αυτά στα παρτέρια που βρίσκονται στην πλευρά της οδού Αλκμάνος με ελάχιστη

προσβασιμότητα και δυσκολία εντοπισμού τους 3) Μπρούτζινη προτομή μικρού

μεγέθους που βρίσκεται περίπου στο μέσο του τρίτου κατά σειρά μέρους του πάρκου

και είναι και αυτή κρυμμένη πίσω από δέντρα και θάμνους Η προτομή που

φιλοτέχνησε ο Louis Alberto Pantoja το 2000 έγινε προς τιμή του Francisco de

Miranda του επαναστάτη της Βενεζουέλας που γεννήθηκε στο Caracas 28 Μαρτίου

του 1750 και πέθανε στις φυλακές του El Arsenal de la Carraca Cadiz 14 Ιουλίου του

1816

Αυτή η προτομή εγείρει αρκετά ερωτήματα σε σχέση με τον τόπο που

βρίσκεται την λειτουργία που παρέχει αλλά και την ιστορία του απεικονιζόμενου

Η προτομή τοποθετήθηκε στο πάρκο το 2001 σε μία προσπάθεια του δήμου

Αθηναίων να γεμίσει όσο το δυνατόν περισσότερους δημόσιους χώρους με αγάλματα

και προτομές ενόψει των ολυμπιακών αγώνων της Αθήνας του 2004

Χαρακτηριστικά είναι τα άρθρα που δημοσιευτήκαν λίγα χρόνια αργότερα

Όσο για τον Δημήτρη Αβραμόπουλο φάνηκε η προτίμησή του

για τις προτομές με αποκορύφωμα τη δημιουργία του laquoΠάρκου

Ελλήνων Λογοτεχνώνraquo μπροστά από το Πνευματικό Κέντρο Πληθώρα

τέτοιων δωρεών αποδέχθηκε άκριτα ο δήμος Αθηναίων εκείνη την

περίοδο Έτσι εξηγείται και η παρουσία του αγάλματος του στρατηγού

Χοσέ Αρτίγας laquoελευθερωτή της Ουρουγουάηςraquo στη

Μιχαλακοπούλου Στα περισσότερα βάθρα υπήρχε και το όνομα του

27

τότε δημάρχου ακόμα και μέσα στο νόμισμα της στήλης της

laquoΔραχμήςraquo 7 - 0802200430

Η απουσία πολιτικής χαρακτήριζε την πολιτική του Δήμου

Αθηναίων για τα έργα τέχνης σε δημόσιους χώρους Οχι μόνο

πρόσφατα αλλά τουλάχιστον τα τελευταία 30 χρόνια Επί δημαρχίας

Αβραμόπουλου μια καλλιτεχνική επιτροπή που τώρα έχει καταργηθεί

δεχόταν τις προτάσεις για δωρεές έργων στην πλειονότητά τους

αμφιβόλου ποιότητας laquoΚάθε σύλλογος έκανε και μια δωρεά

προσπαθώντας με προτομές να τιμήσει τις προσωπικότητες που

συνδέθηκαν με τον τόπο τουraquo συνεχίζει ο Π Λουκάκος

Προς το παρόν ξεχάστε τα αυτά Η αποδοχή των δωρεών έχει

παγώσει και για το λόγο αυτό τους τελευταίους μήνες δεν έχει

τοποθετηθεί ούτε ένα καινούριο υπαίθριο γλυπτό στην Αθήνα -με

εξαίρεση το άγαλμα του Μεγάλου Αλέξανδρου έργο του Γιάννη

Παππά που ενδεχομένως να τοποθετηθεί απέναντι από το Ρεξ Εχουν

όμως παγώσει και οι διαγωνισμοί και οι αναθέσεις laquoΤο νομοθετικό

πλαίσιο απαγορεύει τις αναθέσεις έργων ακόμα και τον μεγαλύτερο

γλύπτη της Ελλάδας να έχουμε μπροστά μας Αναθεση μπορεί να γίνει

μόνο για ποσό έξι χιλιάδων ευρώ έτσι όμως δεν μπορούμε να μιλάμε

για κάποιο γλυπτό με αξιώσειςraquo διευκρινίζει ο Π Λουκάκος (7 -

08022004)31

Για τον μέσο Αθηναίο πολίτη που επισκέπτεται το πάρκο ο Francisco de

Miranda δεν σημαίνει απολύτως τίποτα και θα ήταν παράδοξο να περιμένουμε κάτι

τέτοιο Άρα γιατί επιλέχθηκε αυτός ο επαναστάτης της Βενεζουέλας για να

διακοσμήσει με την προτομή του έναν δημόσιο χώρο της Αθήνας Και εντέλει ποίος

είναι ο Francisco de Miranda

30 Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=3325212 31 Παρής Σπίνου Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=98141564

28

Francisco de Miranda32

Ο Sebastiaacuten Francisco de Miranda y Rodriacuteguez γνωστός περισσότερο ως

Francisco de Miranda συμμετείχε στην επανάσταση της Βενεζουέλας Παρόλο που τα

σχέδια του για την ανεξαρτησία των ισπανόφωνων αποικιών της Αμερικής απέτυχαν

θεωρήθηκε ως ο πρόδρομος του Simoacuten Boliacutevar που κατά τη διάρκεια του αμερικανό-

ισπανικού πολέμου απελευθέρωσε με επιτυχία μεγάλο μέρος της νοτίου Αμερικής Ο

Miranda έζησε μία ταραχώδη ζωή Ως ιδεαλιστής ανέπτυξε ένα πρωτοποριακό σχέδιο

για να ελευθερώσει και να ενοποιήσει την λατινική Αμερική αλλά οι φιλοδοξίες και

επιδιώξεις του για την ανεξαρτησία της νοτίου Αμερικής απέτυχαν το 1812 τον

παρέδωσαν στους εχθρούς του και μετά από τέσσερα χρόνια το 1816 πέθανε σε

ισπανική φυλακή Παρόλα αυτά δεκατέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο του το

μεγαλύτερο μέρος της ισπανόφωνης Αμερικής ήταν ελεύθερο

Ο Miranda γεννήθηκε μέσα σε μία μεγαλοαστική οικογένεια ο πατέρας του

Sebastian de Miranda Ravelo ήταν εύπορος έμπορος με καταγωγή από τις Κανάριες

Νήσους ενώ και η μάνα του Francisca Antonia Rodriacuteguez de Espinoza καταγόταν από

πλούσια οικογένεια της Βενεζουέλας Ο Miranda πήγε στα καλύτερα ιδιωτικά σχολεία

και στα ακριβότερα κολλέγια ενώ κατά την διάρκεια της φοίτησής του δεχόταν

ρατσιστικά πειράγματα για την καταγωγή του Έτσι δεν απολάμβανε τα οφέλη της

υψηλής κοινωνίας μιας και υπήρχε συνεχής αμφισβήτηση από την αριστοκρατία της

εποχής Σαν αποτέλεσμα αυτής της αποδοκιμασίας ο Miranda παρουσίαζε την εικόνα

του φαντασμένου με πομπώδεις αφηγήσεις και μυθεύματα

Γύρω στο 1771 ο Miranda αγόρασε το αξίωμα του καπετάνιου του ισπανικού

στόλου (όχι κάτι ασυνήθιστο για την εποχή) Ενώ υπηρετούσε ως καπετάνιος δίπλα

στον στρατηγό Juan Manuel de Cajigal y Monserrat (1739-1811) απέκτησε

ενδιαφέρον για τον αγώνα υπέρ της ανεξαρτησίας της ισπανόφωνης Αμερικής

Υπό τον Cajigal ο Miranda συμμετείχε στην μάχη της Pensacola το 1781

υπερασπιζόμενος την ισπανική κυριαρχία σε αυτό που ονομάζουμε σήμερα Florida

των ΗΠΑ Αυτή η συμμετοχή του τού χάρισε το αξίωμα του συνταγματάρχη

32 httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

29

Από το 1791 ο Miranda απέκτησε ενεργό ρόλο στην γαλλική επανάσταση Στο

Παρίσι ήταν φίλος με τον Girondiste Jacques Pierre Brissot και τον Jeacuterocircme Peacutetion de

Villeneuve και για σύντομο χρονικό διάστημα υπηρέτησε σαν στρατηγός στον

επαναστατικό στρατό που διοικούνταν από τον Charles Franccedilois Dumouriez Τον

Απρίλιο του 1793 ο Miranda συνελήφθη και κατηγορήθηκε για προδοσία Στη δίκη

όμως ήταν τόσο ήρεμος και πειθήνιος που κρίθηκε αθώος Παρόλα αυτά οι

κατηγορίες του Marat και των συντρόφων του δεν καταλάγιασαν Συνελήφθη ξανά

τον Ιούνιο του 1793 και φυλακίστηκε

Ο Miranda φαίνεται να επιβίωσε από έναν συνδυασμό ευνοϊκής τύχης και

πολιτικών συμφερόντων υπέρ του η επαναστατική κυβέρνηση απλά δεν μπορούσε να

συμφωνήσει για το τι έπρεπε να κάνει με αυτόν Παρέμεινε στις φυλακές του La Force

ακόμα και μετά από την πτώση του Robespierre τον Ιούλιο του 1794 ενώ

απελευθερώθηκε τον Ιανουάριο του επόμενου χρόνου Πεπεισμένος πλέον ότι η τροπή

που είχε πάρει η επανάσταση ήταν λάθος ξεκίνησε να συνωμοτεί με τους

αριστοκράτες εναντίον των επαναστατών και ταυτόχρονα τού έγινε πρόταση από

αυτούς να ηγηθεί του στρατού τους αλλά για άλλη μια φορά συνελήφθη και

εκδιώχθηκε από την χώρα

Η ζωή του ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τον αγώνα για ανεξαρτησία των

ισπανικών αποικιών στην Λατινική Αμερική Ο Miranda οραματιζόταν μία

ανεξάρτητη αυτοκρατορία η οποία να αποτελείται από όλες τις περιοχές που

βρίσκονταν υπό την κατοχή των ισπανών και των πορτογάλων και να απλώνεται από

τον ποταμό του Μισισιπή μέχρι το Cape Horn Αυτή η αυτοκρατορία θα ήταν υπό την

ηγεμονία μίας βασιλευόμενης οικογένειας που θα ονομαζόταν `Inca` προς τιμή του

ένδοξου ινδιάνικου λαού

Με την βοήθεια της μεγάλης Βρετανίας ο Miranda αποπειράθηκε να εισβάλει

στη Βενεζουέλα το 1806 Το ίδιο διάστημα η Βρετανία ήταν σε πόλεμο με την

Ισπανία και σύμμαχος του Ναπολέοντα Το 1793 ο Miranda πήγε στην Ουάσινγκτον

για να συναντήσει τον πρόεδρο Thomas Jefferson Η συνάντηση έγινε αλλά δεν

υπήρξε καμία ανάμιξη στα σχέδια του Miranda Έτσι άρχισε να οργανώνει κρυφά μία

εκστρατεία για την απελευθέρωση της Βενεζουέλας ναυλώνοντας ένα πλοίο που

ονόμασε Leander προς τιμήν του μεγαλύτερού του γιου

30

Στο Jacmel Haiti ο Miranda απέκτησε άλλα δύο πλοία το Bee και το

Bacchus μαζί με το πλήρωμά τους Στις 12 Μαρτίου στο Jacmel ο Miranda

ανάρτησε την πρώτη σημαία της Βενεζουέλας στο Leander την οποία και είχε

σχεδιάσει μόνος του Στις 28 Απριλίου ο μικρός αυτός στόλος κατελήφθη από τα

ισπανικά πολεμικά πλοία στις ακτές της Βενεζουέλας Μόνο το Leander κατάφερε να

αποδράσει Εξήντα άντρες αιχμαλωτίστηκαν και δικάστηκαν και δέκα από αυτούς

στάλθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα Το Leander με το πλήρωμά του

ανασυντάχθηκαν στα βρετανικά νησιά Barbados και Trinidad Στις 3 Αυγούστου η

εκστρατεία έφτασε στο La Vela de Coro καταλαμβάνοντας το φυλάκιο για πρώτη

φορά σηκώθηκε η σημαία της Βενεζουέλας στα χώματα της Πριν ξημερώσει το

επόμενο πρωινό η εκστρατεία κατέλαβε το Coro αλλά δεν δέχτηκε καμία βοήθεια

από τους κατοίκους της πόλης Υπό την απειλή της ήττας οι άνδρες υποχώρησαν

περιμένοντας ενισχύσεις Συνειδητοποιώντας ότι δεν μπορούσε να κρατήσει άλλο την

πόλη ο Miranda διέταξε τον στρατό του να σαλπάρει ενώ όλον τον επόμενο χρόνο

περίμενε στα νησιά της καραϊβικής για ενισχύσεις που δεν έφτασαν ποτέ Κατά την

επιστροφή του στην Βρετανία ο Miranda βρήκε μεγαλύτερη υποστήριξη από την

βρετανική κυβέρνηση Το 1808 συντάχθηκε και στάλθηκε μεγάλη στρατιωτική

δύναμη για να επιτεθεί στην Βενεζουέλα αλλά η εισβολή του Ναπολέοντα στην

Ισπανία ξαφνικά μετέτρεψε τους Ισπανούς σε σύμμαχους της Βρετανίας και έτσι

έληξε άδοξα και αυτή η προσπάθεια

Όταν τελικά η Βενεζουέλα απέκτησε την ανεξαρτησία της στις 19 Απριλίου

του 1810 στάλθηκε αντιπροσωπεία στην Βρετανία για την αναγνώριση του

νεοσύστατου κράτους Αυτή η αντιπροσωπεία έπεισε τον Miranda να γυρίσει στην

πατρίδα του και την ίδια χρονιά εκλέχθηκε ως αντιπρόσωπος του El Pao της επαρχίας

της Βαρκελώνης Στις 5 Ιουνίου του 1811 καθιερώθηκε επίσημα η τρίχρωμη σημαία

που ο Miranda είχε σχεδιάσει

Στα χρόνια που ακολούθησαν η τύχη του Miranda αλλά και του νεοσύστατου

κράτους δεν ήταν ευνοϊκή Ο στρατός των δημοκρατικών απέτυχε να κατακτήσει

περιοχές της Βενεζουέλας που παρέμεναν υπό το βασιλικό καθεστώς Επιπροσθέτως

η Βενεζουέλα χάνει την ισπανική αγορά και το κύριο εξαγόμενο προϊόν της το κακάο

Αυτό σήμανε την οικονομική κρίση που κυρίως έπληξε τις μεσαίες και χαμηλές

τάξεις χάνοντας τον ενθουσιασμό τους για την δημοκρατία Στης 4 Ιουλίου η

31

Βαρκελώνη τάχτηκε υπέρ του βασιλικού καθεστώτος Η γειτονική Cumanaacute

αποκόπηκε από το δημοκρατικό κέντρο και αρνήθηκε να αναγνωρίσει την

δικτατορική κυριαρχία του Miranda ως στρατιωτικού διοικητή Υπό αυτές τις

συνθήκες μία ισπανική φρεγάτα με διοικητή τον Domingo Monteverde κατάφερε

από μία μικρή ομάδα στρατιωτών που διέθετε να δημιουργήσει έναν μεγάλο στρατό

από οικειοθελείς κατοίκους που τον ακολούθησαν ως την Valencia αφήνοντας τον

Miranda να κατέχει μόνο ένα μικρό μέρος της κεντρικής Βενεζουέλας Στα μέσα

Ιουλίου ο Monteverde είχε καταλάβει την Valencia ενώ ο Miranda έβλεπε ότι η

κατάσταση είχε γίνει απελπιστική Άρχισε τις διαπραγματεύσεις με τον Monteverde

για παύση πυρός στις 25 Ιουλίου του 1812 Παρόλο που στη συμφωνία για παύση

πυρός υπήρχε πολιτική αμνηστία ο Miranda προσπάθησε να διαφύγει από το λιμάνι

του La Guaira με βρετανικό πλοίο Ο συνταγματάρχης των επαναστατών Boliacutevar

κατηγόρησε τον Miranda για προδοσία Έτσι ο Miranda συνελήφθη και παραδόθηκε

στον ισπανικό βασιλικό στρατό

Ο Miranda πέθανε σε κελί των φυλακών Cuatro Torres το 1816 ενώ η

υπόθεση του ακόμα εκκρεμούσε Η ταφή του έγινε σε μαζικό τάφο πράγμα που

καθιστούσε αδύνατη την αναγνώρισή του αφήνοντας άδειο τον τάφο του στο εθνικό

πάνθεον της Βενεζουέλας

Οι περιπέτειες του Miranda μας ταξιδεύουν σε έναν κόσμο πέρα από τον χώρο

και τον χρόνο που μπορεί να μας συναρπάσει με τον εξωτισμό του Η προτομή του

είναι μία ανθρώπινη κατασκευή ένας μηχανισμός που μπορεί να παρακινήσει

κάποιους περαστικούς να ασχοληθούν με τις περιπέτειες και τα κατορθώματά του

δημιουργώντας μία άλλη παράλληλη πραγματικότητα

Αλλά και το ίδιο το πάρκο λειτουργεί σαν μία άλλη παράλληλη

πραγματικότητα προσομοιώνοντας ένα `δεδομένο` φυσικό περιβάλλον ενώ στην

πραγματικότητα είναι μία κατασκευή Η αίσθηση ότι περπατάς στη φύση είναι

ψευδής και παρόλο που το συγκεκριμένο πάρκο με την έλλειψη συντήρησης έχει ένα

λόγο παραπάνω να δίνει αυτή την εντύπωση δεν παύει να είναι ένας

κατασκευασμένος κήπος μία μίμηση

Το πρόβλημα σε αυτούς τους χώρους ξεκίνα από την στιγμή που δεν μπορούν να

χρησιμοποιηθούν ως αυτό που προσομοιώνουν μέσα από μία πραγματική βιωμένη

32

εμπειρία Αντίθετα λειτουργούν σαν προβολή που μας αποσωματοποιεί παρέχοντάς

μας την ελάχιστη διάδραση

Σώμα

Από την στιγμή που γεννιόμαστε μέχρι την στιγμή που θα πεθάνουμε έχουμε

το σώμα μας Δεν μπορούμε να υπάρξουμε χωρίς αυτό έχουμε σάρκα που μπορεί να

τραυματιστεί έχουμε κόκαλα που μπορεί να σπάσουν Ότι αντιλαμβανόμαστε από

τον περιβάλλοντα χώρο προέρχεται από τις αισθήσεις μας δια μέσου του σώματος

μας Οι αισθήσεις μας δεν μπορούν να λειτουργήσουν αυτόνομα

Ο Drew Leder στο βιβλίο του Absent Body (1990) μιλάει για το σώμα και πώς

με αυτό αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο

Με έναν σημαντικό τρόπο το ζωντανό σώμα βοηθά στο να

δομηθεί ετούτος ο κόσμος σαν εμπειρία Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε

το νόημα και την φόρμα των πραγμάτων χωρίς την αναφορά των

σωματικών δυνάμεων δια μέσου των οποίων αντιλαμβανόμαστε (οι

αισθήσεις η κίνηση η γλώσσα οι επιθυμίες) Το ζωντανό σώμα δεν είναι

απλά άλλο ένα πράγμα στον κόσμο άλλα ένας τρόπος αυτός ο κόσμος να

υπάρχει33

Ο Drew Leder μιλάει για ένα σώμα που δρα ένα εμπειρικό σώμα Η

κατασκευή τόπων όπως το πάρκο της Μιχαλακοπούλου αφήνουν το σώμα χωρίς

δράση έξω από την εμπειρία του κόσμου Η αλληλεπίδρασή μας μέσω του σώματός

μας με τον κόσμο αφορά την διαδικασία μιας πρακτικής μάθησης του κόσμου Αν

πράγματι συμβαίνει αυτό γιατί κυρίως ο δυτικός κόσμος κατασκευάζει τόπους που

αποκλείουν την σωματοποιημένη εμπειρία όπως υλικής υπόστασης χώρους ή

ψηφιακούς τόπους που διαχωρίζουν και αποκλείουν το φυσικό σώμα

Κατά τη διάρκεια των σταυροφοριών τον 16ο αιώνα το σώμα

θεωρήθηκε αμαρτωλό και ασταθές λόγω της φθαρτότητάς του Έτσι

ξεκίνησε η `αναζήτηση της βεβαιότητα` (Quest for Certainty) σαν την οδό

33 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990 σελ

33

προς στην αλήθεια που είναι καθολική άχρονη και ανεξάρτητη από τις

ιδιοτροπίες του ανθρώπινου σώματος (Toumin 1990 cited in Shilling 2005

7)34

Τον 17ο αιώνα ο Καρτέσιος αναζητούσε αυτή τη βεβαιότητα Όταν ξύπνησε

από έναν εφιάλτη που βίωσε ως πραγματικό αισθάνθηκε ότι οι αισθήσεις του τον

εξαπάτησαν στο όνειρο Έτσι πείστηκε ότι ήταν πολύ λίγα αυτά για τα οποία

μπορούσε να ήταν βέβαιος γιατί τα πάντα ήταν μία θεϊκή απάτη

Είμαι πεπεισμένος ότι δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο ούτε

ουρανός ούτε γη ούτε πνεύμα ούτε σώμα Μήπως αυτό σημαίνει ότι κι

εγώ δεν υπάρχω Όχι εάν έχω πείσει τον εαυτό μου για κάτι (ή έχω

σκεφθεί το οτιδήποτε) τότε σίγουρα υπάρχω Αλλά υπάρχει κάποιος που

εξαπατά και που κατέχει ανώτερη δύναμη και επιδεξιότητα που

εξεπίτηδες και συνεχώς με εξαπατά Σε αυτή την περίπτωση

αναμφισβήτητα υπάρχω εάν με εξαπατά και τον αφήνω να με εξαπατά

όσο μπορεί τότε θα μου δείξει ότι δεν είμαι ένα τίποτα και έτσι θα

νομίζω ότι είμαι κάτι Οπότε αφού σκέφτηκα διεξοδικά το θέμα πρέπει

να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι αυτή η πρόταση είμαι άρα υπάρχω

είναι απαραιτήτως αληθής όταν τίθεται από μένα ή συλλαμβάνεται από

το μυαλό μου35

Στο τελευταίο μισό του 21ου αιώνα η εξέλιξη των ψηφιακών μέσων ανέπτυξε

αυτόν τον δυϊσμό του Καρτέσιου με την εμφάνιση της δυνητικής πραγματικότητας

Τα σώματά μας στον σύγχρονο ψηφιακό κόσμο είναι ακαθόριστα ενώ αναφέρονται

και ως `απόντα` Η ιδέα του απόντος σώματος ταυτίζεται με την θρησκεία και την

φιλοσοφία του δυτικού κόσμου όπου το πνεύμα μπορεί να υπάρξει διαχωρισμένο

από το σώμα Το σώμα μας στον ψηφιακό κόσμο φαίνεται να είναι απαρχαιωμένο και

να χρειάζεται τεχνολογικά ανεπτυγμένες προσθήκες που να το επεκτείνουν Αυτές οι

επεκτάσεις (VR γάντια VR κασκέτες κλπ) γίνονται μέρος της ενσώματης εμπειρίας

μας

34 Drew Leder The Absent Body όπ σελ 35 httpplatostanfordeduentriesdescartes-epistemology chapter4

34

Αυτές οι προσθήκες στο σώμα παραμένουν για τον καρτεσιανό δυϊσμό

αντικείμενα προσκολλημένα στο σώμα που και αυτό είναι αντικείμενο Η εμπειρία

δια μέσου των αντικειμένων ενεργοποιείται με τον νου Το μυαλό επιτυχώς

δραπετεύει από το σώμα και ταξιδεύει στον κόσμο ανεξάρτητα

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη36

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη είναι ένα διήγημα του συγγραφέα και φιλόσοφου

Στανισλάβ Λεμ Το διήγημα μιλάει για έναν βασιλιά και τον υπήκοό του ένα ρομπότ

που τον μεταφέρει σε ψηφιακά όνειρα προσομοιωμένες πραγματικότητες και

όμορφες πριγκίπισσες

Ο πόθος του βασιλιά Φερμουάριου να βρει την όμορφη πριγκίπισσα Ανείπωτη

τον οδήγησε σε μία καλύβα όπου κατοικούσε ένας άνθρωπος με πατριαρχικό

παρουσιαστικό

laquoΓυρεύεις την Ανείπωτη άθλιε κακομοίρη Και όμως ξέρεις πλήρως καλώς

ότι δεν έχει ζήσει καθόλου αυτά τα τελευταία πεντακόσια χρόνια και

επομένως ότι το πάθος σου είναι μάταιο και ασύμφορο Το μόνο που μπορώ

να κάνω για σένα είναι να σου επιτρέψω να τη δεις όχι βέβαια στην σάρκα

άλλα σ` ένα λογικά πληροφοριακό αντίγραφο ένα μοντέλο που είναι

ψηφιακό και όχι φυσικό στοχαστικό και όχι πλαστικό εργοδικό και λίαν

εξησφαλισμένα ερωτικό και όλα αυτά εις το Μαύρο Κιβώτιον που

κατασκεύασα τις ώρες της σχόλης μου με ότι πιο πρόχειρο βρήκα μπροστά

μουraquo

Η υπόσχεση του άνδρα ο βασιλιάς να δει την πριγκίπισσα σε αυτόν τον

προσομοιωμένο κόσμο είναι δελεαστική

laquoΑχ δείξε μου την δείξε μου την αμέσωςraquo φώναξε ο Φερμουάριος

ανατριχιάζοντας ολόκληρος Ο πατριάρχης έκανε laquoναιraquo με το κεφάλι έψαξε

36 Χοφσταντφερ Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993 Στανισλάβ Λεμ κεφ 6 Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ 117

35

στον αρχαίο τόμο για να βρει τις συντεταγμένες της πριγκίπισσας μετέφερε

την ίδια κι ολόκληρο το Μεσαίωνα σε διάτρητα δελτία κατέγραψε το

πρόγραμμα κατέβασε το διακόπτη σήκωσε το καπάκι του Μάυρου

Κιβώτιου

laquoΣκύψε να δειςraquo

Ο βασιλιάς έσκυψε κοίταξε και είδε ναι τον μεσαίωνα τέλεια

προσομοιωμένο εντελώς ψηφιακό και μη γραμμικό και να η Δανδηλία το

Παγοδάσος το παλάτι με τον Ηλιόπυργο το Ορνιθοτροφείο-Που-

Χλιμίντριζε ο Θησαυρός με τα Εκατό Μάτια Και να η ίδια η Ανείπωτη που

περπατούσε αργά στοχαστικά στην προσομοίωση του κήπου της και τα

κυκλώματά της λαμπύριζαν κόκκινα και χρυσαφιά καθώς έκοβε

προσομοιωμένα λουλούδια και υπό τον ήχο προσομοιώσεις τραγουδιών Ο

Φερμουάριος ανίκανος να περιορίσει περισσότερο τις ορμές του πήδηξε στο

Μάυρο Κουτί και ξετρελαμένος όπως ήταν προσπάθησε να μπει στον

κομπιουτερικό εκείνο κόσμο Ο πατριάρχης όμως γρήγορα έσβησε το ρεύμα

έδωσε μία σπρωξιά στον Βασιλιά και τον γκρέμισε στη γη και είπε

laquoΤρελέ Θέλεις να επιχειρήσεις το ακατόρθωτο Γιατί κανένα πλάσμα

φτιαγμένο από ύλη δεν μπορεί να μπει σ` ένα σύστημα που δεν είναι τίποτα

άλλο παρά η ροή και ο στρόβιλος αλφαριθμητικών στοιχείων ασυνεχών

συνδυασμών ακέραιων αριθμών το αφηρημένο υλικό από το οποίο είναι

φτιαγμένα τα ψηφίαraquo

laquoΜα εγώ θέλω θέλωraquo έσκουξε ο Φερμουάριος εκτός εαυτού και χτύπησε

το κεφάλι του στο Μαύρο Κουτί τόσο δυνατά που έκανε αυλάκιά στο

μέταλλο

Η επιθυμία του βασιλιά Φερμουάριου δεν μας είναι και τόσο ξένη οι ψηφιακοί

κόσμοι από την αρχή της δημιουργίας τους μας υποσχέθηκαν έναν κόσμο που μέχρι

τώρα τον βλέπαμε σε άλλα μέσα όπως το σινεμά αλλά μόνο από τις καρέκλες μας

Το ενδεχόμενο να μπορούμε να δράσουμε σε αυτούς τους χώρους εξάπτει την

φαντασία μας για εμπειρίες δίχως φυσικά όρια και φόβους επιβίωσης που αφορούν τη

σωματική μας ακεραιότητα

36

Τι γίνεται όμως με το αντάλλαγμα που πρέπει να καταβάλουμε για να βιώσουμε

αυτούς τους κόσμους

laquoΑν είναι τόσο αναλλοίωτος ο πόθος σου τότε υπάρχει ένας τρόπος με τον

οποίο μπορώ να σε συνδέσω με την πριγκίπισσα Ανείπωτη αλλά πρώτα θα

πρέπει να αποχωριστείς την παρούσα μορφή σου γιατί θα σου πάρω τις

συντεταγμένες σου και θα σε κάνω πρόγραμμα άτομο προς άτομο και θα

τοποθετήσω την προσομοίωσή σου σ` αυτόν τον μεσαιωνικά πλασμένο

κόσμο τον πληροφοριακό και αναπαραστατικό και εκεί θα μείνει

αντέχοντας όσο τα ηλεκτρόνια τρέχουν μέσα σ` αυτά τα σύρματα και πηδούν

από κάθοδο σε άνοδο Εσύ όμως όπως στέκεσαι τώρα μπροστά μου θα

εκμηδενιστείς έτσι ώστε η μόνη σου ύπαρξη θα είναι με τη μορφή δεδομένων

πεδίων και δυναμικών στατιστική ευρετική και απόλυτα ψηφιακήraquo

Εδώ εγείρεται το θέμα της ατομικής ταυτότητας Όταν κάνουμε ταξίδια σε αυτούς

τους κόσμους παραμένουμε οι ίδιοι Το θέμα είναι περίπλοκο γιατί σε αυτόν τον

δυϊσμό του σώματος και νου η ατομική ταυτότητα παύει να ανήκει και στα δύο

ισότιμα

laquoΑυτό είναι πολύ δύσκολο να το πιστέψει κανείςraquo είπε ο Φερμουάριος laquoπώς

θα ξέρω πως δημιούργησες τη δική μου προσομοίωση και όχι κανενός

αλλουνούraquo

Ο πατριάρχης προσπάθησε να δείξει στον μπερδεμένο βασιλιά ότι πράγματι

θα ήταν αυτός και όχι κάποιος άλλος Αλλά και πάλι ο βασιλιάς είχε

αμφιβολίες

laquoΝαι ναι καταλαβαίνωraquo είπε ο βασιλιάς laquoΚαι πάλι όμως είναι μονάχα το

πανομοιότυπο μου και όχι εγώ ο ίδιος αφού εγώ είμαι εδώ και δεν είμαι μέσα

στο Κιβώτιοraquo

laquoΌταν σε δω κλειδομανταλωμένο στην αγκαλιά της αγαπημένης σουraquo του

είπε ο πατριάρχης laquoθα φροντίσω να μην υπάρχεις εις διπλούν ένας εδώ κι

ένας εκεί μέσα στο Κιβώτιο Θα μεταχειριστώ μια μέθοδο παλιά μεν και

37

πρωτόγονη αλάνθαστη όμως γι` αυτό σκύψε λιγάκι αν έχεις την

καλοσύνηhellipraquo

Στην πραγματικότητα εάν συνέβαινε αυτό σε όλους μας και χάναμε την

σωματική μας υπόσταση τότε όλοι η δυτική φιλοσοφία και θρησκεία θα πανηγύριζε

για το κατόρθωμά της Το μιαρό σώμα που τόσο απεχθανόμαστε θα καταστρεφόταν

για πάντα και σύμφωνα με τον δυτικό πολιτισμό το πνεύμα επιτέλους θα

απαλλασσόταν από τα βάρη της ύλης

laquoΠρώτα δείξε μου άλλη μία φορά την Ανείπωτή σουraquo είπε ο βασιλιάς laquoΈτσι

για να σιγουρευτώhellipraquo

Ο σοφός ανασήκωσε το καπάκι του Μαύρου Κιβωτίου και του έδειξε την

Ανείπωτη Ο βασιλιάς την κοίταξε την ξανακοίταξε και τελικά είπε laquoΗ

περιγραφή του αρχαίου βιβλίου είναι πολύ υπερβολική Δεν είναι άσχημη

βέβαια αλλά ούτε κατ` ιδέαν τόσο ωραία όσο έλεγε το χρονικό Λοιπόν τώρα

σ` αφήνω γέρο σοφέhellipraquo

Και πήγε να φύγει

laquoΠου πάς θεότρελεraquo φώναξε ο πατριάρχης σφίγγοντας το σφυρί στα χέρια

του γιατί ο Βασιλιάς είχε φτάσει πια στην πόρτα

laquoΌπου να `ναι αλλά όχι μέσα στο Κιβώτιοraquo είπε ο Φερμουάριος και το

έβαλε στα πόδια

Γιατί ο βασιλιάς δεν έμεινε τελικά στην αγαπημένη του πριγκίπισσα αλλά το

έσκασε φοβισμένος και κατατρεγμένος

Ο Vilem Flusser στο κείμενο του laquoΗ ψηφιακή φαινομενικότηταraquo αναφέρει την

δυσπιστία ως την άμεση αντίδρασή μας απέναντι σε ότι είναι κατασκευασμένο από

τον άνθρωπο για να μιμείται

Εντούτοις στο ερώτημα περί της δυσπιστίας μας απέναντι σ`

αυτούς τους εναλλακτικούς κόσμους υπάρχει και ένα άλλο είδος

απάντησης Αυτή η απάντηση βασίζεται στο γεγονός ότι πρόκειται για

38

κόσμους που εμείς οι ίδιοι έχουμε σχεδιάσει και όχι για κάτι που μας έχει

παρασχεθεί όπως ο περιβάλλον κόσμος Οι εναλλακτικοί κόσμοι δεν είναι

κάτι το δεδομένο [Daten] αλλά κάτι το τεχνητά κατασκευασμένο [Fakten]

Η δυσπιστία μας προκύπτει από το ότι στέκουμε γενικότερα καχύποπτοι

απέναντι στην τέχνη και σε καθετί τεχνητό Η laquoτέχνηraquo είναι ωραία αλλά

μετατρέπεται σε ψεύδος αμέσως μόλις εξεταστεί υπό το φως της έννοιας

της laquoφαινομενικότηταςraquo37

Για τον Vilem Flusser ο πατριάρχης θα ήταν ένας laquoτεχνοκράτηςraquo ένας

laquoλειτουργός των μέσωνraquo και οι κόσμοι που κατασκευάζει σχεδιασμοί-προβολές

[Projekte] της κυρίαρχης ελίτ

Όμως αν ο πατριάρχης στην ιστορία με την Πριγκίπισσα Ανείπωτη ήταν θεός

και το Μαύρο Κιβώτιο δεν ήταν απλά ένα τέχνασμα που κατασκευάζει σχεδιασμούς-

προβολές αλλά μία θεϊκά δεδομένη [Daten] δημιουργία όπως ο παράδεισος τότε θα

δεχόταν ο Φερμουάριος να μετατραπεί σε ψηφία με τίμημα να χάσει την υλική του

υπόσταση και να μετατραπεί κι αυτός σε σχεδιασμό-προβολή

Συμπέρασμα

Η προσαρμογή του περιβάλλοντος στις ανάγκες μας είναι κατ` εξοχήν

μέθοδος που χρησιμοποιούμε για την επιβίωσή μας απέναντι στο μεγάλο μας

αντίπαλο που δεν είναι άλλος από την ίδια τη φύση Η εκτίμηση μας για τη φύση

υπήρξε μόνο δια μέσου της αναπαράστασής της Η προσομοίωση μιας ασφαλούς και

ελεγχόμενης φύσης ταυτίστηκε με την έννοια του κήπου Η βιβλική Εδέμ είναι ο

κήπος που δεν κρύβει τίποτα απειλητικό για τον Αδάμ και την Εύα μιας και όλα είναι

κατασκευασμένα σε απόλυτη αρμονία

Τα χωριά και έπειτα οι πόλεις που κάποτε κατασκευάστηκαν για να

προστατέψουν τον άνθρωπο από την αγριότητα της φύσης τώρα έγιναν και αυτά

χαοτικά και απειλητικά Όσο μεγαλώνουν οι πόλεις τόσο αυξάνονται οι κήποι

37 Vilem Flusser laquo Η ψηφιακή φαινομενικότηταraquo στον τόμο Digitaler Schein Aumlsthetik der elektronischen Medien (Επιμ) Florian Rotzer Suhrkamp Frankfurt am Main 1991 μτφρ Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης σελ 2

39

φτάνοντας στις μέρες μας να χάσουν τον ιδιωτικό τους χαρακτήρα και να

μετατραπούν σε δημόσια πάρκα

Το πάρκο στα Ιλίσια είναι ένα πράσινο ξέφωτο που δεν προσομοιώνει μόνο

μία φύση αλλά και άλλες εμπειρίες όπως την ιστορία του De Miranda διαμέσου της

προτομής του που κοσμεί το πάρκο Αλλά είμαστε εμείς σε θέση να κατανοήσουμε

μνημεία που ενώ παραδοσιακά αφορούν πρόσωπα και ιστορίες της εθνικής μας

συνείδησης παρουσιάζουν και ήρωες εξωτικών χωρών

Είναι τα σώματα μας `κατασκευασμένα` για να μπορούν να αντιδρούν σε

αυτές τις προσομοιωμένες εμπειρίες

Είμαστε σε θέση να βιώσουμε αυτή την πράσινη λωρίδα ως φύση και τις

παράλληλες πραγματικότητες που μας προσφέρει

Φαίνεται σαν να έχουμε χάσει την σωματική και νοητική ικανότητα επιβίωσης

στην φύση θέλουμε να βιώσουμε την εμπειρία της αλλά μόνο με την χρήση ενός

ενδιάμεσου που θα μας παρέχει κάποια ασφάλεια

Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της

κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι

η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με

επίδοξους σπεσιαλίστες της επιβίωσης στην αγρία φύση να επιδιώκουν να μας

δείξουν τρόπους και τεχνικές που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για να

παραμείνουμε ζωντανοί στην απίθανη περίπτωση που βρεθούμε εγκαταλελειμμένοι

και αβοήθητοι στις αντίξοες συνθήκες που μας προσφέρει η φύση (Στο `Man Vs

Wild` προταγονιστή ο Bear Grylls που είναι εξοικειωμένος στις ακραίες καταστάσεις

Σαν ένας από τους νεότερους που έχουν αναρριχηθεί στο Έβερεστ και ένας από τους

λιγοστούς που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς την εξαντλητική εκπαίδευση για

λογαριασμό της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων)38 Έτσι αυτοί οι πρωταγωνιστές

38 httpdscdiscoverycomvideosman-vs-wild-scary-survival-moments

-Παρόμιας θεματικής τηλεοπτικές εκπομπές είναι οι Out of the Wild The Alaska Experiment Life or Death Game Jungle Life or Death Game Lost at Sea Everest Razors Edge κλπ

40

τρέφοντε με σκουλήκια φτιάχνοντας καταφύγια από κλαδιά αψηφώντας χαμηλές ή

υψηλές θερμοκρασίες με το παγκόσμιο τηλεοπτικό κοινό να παρακολουθεί με αγωνία

τις περιπέτειες τους βιώνοντας διαμέσου αυτών την περιπέτεια και την αγωνία αλλά

πάντα μέσα από την ασφάλεια του σαλονιού τους

Η χρήση του `μέσου` για την κυριαρχία απέναντι στην φύση από την αρχή της

ύπαρξής μας και στην συνέχεια για την οργάνωση και την επικοινωνία των κοινωνιών

μας έπαιξε μεγάλο ρόλο στην εικόνα που έχουμε σήμερα για τον κόσμο Αυτοί οι

σπεσιαλίστες της επιβίωσης είναι το `μέσο` για να βιώσουμε την άγρια φύση που

τόσο φοβόμαστε αλλά και που τόσο μας ελκύει

Το πάρκο στα Ιλίσια έχει σαν στόχο να παίξει κι αυτό τον ρόλο του `μέσου`

που θα μας ενώσει με την φύση αλλά δεν τα καταφέρνει ούτε στο ελάχιστο σε σχέση

με αυτά τα show της τηλεόρασης Αυτό φαίνεται από την επισκεψιμότητα του πάρκου

που είναι από ελάχιστη έως μηδενική Μήπως με τη σειρά του το πάρκο όπως και η

άγρια φύση χρειάζεται ένα μέσο που να μας επιτρέπει μία μεγαλύτερη

αλληλεπίδραση άρα μία πιο βιωματική εμπειρία

Παροχέας διάδρασης πάρκων

Ο `παροχέας διάδρασης πάρκων` είναι μία διαδραστική μηχανή που επιτρέπει στον

χρήστη της να βιώσει τις χαρές που μπορεί να του προσφέρει ένα πάρκο και ακόμη

περισσότερα Η ψηφιακή προσομοίωση υψηλού επιπέδου του πάρκου στα Ιλίσια με

όλες τις λεπτομέρειες αλλά και τα στοιχεία που το απαρτίζουν (σιντριβάνι προτομή

όλα τα είδη φυτών κλπ) προσφέρει την απόλυτη εμπειρία μίας βόλτας στο πάρκο

Ταυτόχρονα το μηχανικό του μέρος παρέχει μία ολοκληρωμένη σωματική εμπειρία

με κίνηση όλου του σώματος προς όλες τις κατευθύνσεις για μία βόλτα που θα μείνει

αξέχαστη για σας την οικογένεια αλλά και το κατοικίδιο σας

41

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture

Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection

Washington DC 2002

2 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990

3 Emily Brady Aesthetics of the natural environment Εκδόσεις

Edinburgh Edinburgh University Press 2003

4 Francisco de Miranda

httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

5 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο

Μετάφραση Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος

Δασκαλοθανάσης Εκδόσεις Ποταμός 2005

6 Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance

Gardens

httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

7 Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-

Jacques_Rousseau

8 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain

NAi Publishers 2001

9 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις

Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC

1999

10 Paul Skinner Embodied Interaction Iollie therefore I exist b-DAT

University of Plymouth 2006

11 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία Μετάφραση

Μυλωνάκη Ευγενία Εκδόσεις Εκκρεμές 2003

12 Vilem Flusser Η ψηφιακή φαινομενικότητασυμπεριλαμβάνεται στο

συλλογικό τόμο (Επιμ) Florian Rotzer Digitaler Schein Aumlsthetik

der elektronischen Medien Suhrkamp Frankfurt am Main 1991

Μετάφραση Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης

Βερσαλλίες httpelwikipediaorgwikiβρσαλλίες_(παλάτι)

42

13 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής

Μετάφραση Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998

14 Μισέλ Ουελμπέκ Τα στοιχειώδη σωματίδια Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον

της Εστίας Μετάφραση Αλέξης Εμμανουήλ 2007Χοφσταντφερ

Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και

στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου

Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993

  • Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ34
  • Συμπέρασμα σελ38
  • Συμπέρασμα
  • Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με επίδοξους σπεσιαλίστε
    • Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990
      • Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm
      • Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau
Page 25: Μάκης Κυριακόπουλος διπλωματικη εργασία

25

πλευρά του οποίου είχε κτισθεί το θεραπευτήριο του Συγγρού Αυτό το ρέμα

καλύφθηκε στις αρχές του 1960 επί Βασιλέως Παύλου

Το 1929 η περιοχή Ζωγράφου έγινε κοινότητα με πρώτο πρόεδρο τον

γιο του Ιωάννη Ζωγράφου τον Σωτήριο Ζωγράφο Το 1947 η κοινότητα

Ζωγράφου ανακηρύχθηκε Δήμος στον οποίο περιλαμβάνονταν οι συνοικίες

Γουδή τα Άνω Ιλίσια (πρώην Καπόνια) τα Ιλίσια παρά την κοίτη του

ποταμού Ιλισού που ξεκίναγε από την Αγία Ελεούσα στη σημερινή συνοικία

της Πανεπιστημιούπολης29

Πάρκο στα Ιλίσια

Μια πράσινη γραμμή ακολουθεί την οδό Μιχαλακοπούλου στα Ιλίσια

ξεκινώντας από την οδό Ηριδανού που διακόπτεται από την οδό Αλκάνος για να

σταματήσει στο ύψος της οδού Αιγινήτου Δ

Αυτή η πράσινη γραμμή φαίνεται να δημιουργήθηκε από τη μία για να

καλύψει την ανάγκη της πόλης για πράσινο κι από την άλλη για να λειτουργήσει σαν

δημόσιο πάρκο Αυτό μπορούμε εύκολα να το συμπεράνουμε από την έντονη και

πυκνή βλάστηση που υπάρχει στον χώρο αλλά και από τα παρελκόμενα αντικείμενα

που έχουν τοποθετηθεί προσπαθώντας να δηλώσουν τη χρηστική τους αξία ενώ

βρίσκονται ατάκτως ερριμμένα καθ όλο το μήκος και το πλάτος του πάρκου Τα

περισσότερα από αυτά τα αντικείμενα είναι αδύνατον να χρησιμοποιηθούν μιας και

βρίσκονται στα πιο δυσπρόσιτα και απίθανα σημεία του πάρκου Η προσβασιμότητα

στο μεγαλύτερο μέρος του είναι πολύ δύσκολη ενώ τον χειμώνα γίνεται δυσκολότερη

με την έλλειψη πλακόστρωσης Το πάρκο ξεκινάει σαν μία νησίδα που όσο ανεβαίνει

πλαταίνει για να καταλήξει στο κύριο κομμάτι της που βρίσκεται μεταξύ των δρόμων

Αλκμάνος και Αιγινήτου Αυτό το κομμάτι του πάρκου είναι αρκετά μεγάλο και

εξοπλισμένο με παγκάκια αγάλματα ένα σιντριβάνι και φυσικά πυκνή βλάστηση Η

επισκεψιμότητα του πάρκου είναι σχετικά περιορισμένη με λίγους ανθρώπους

κυρίως αυτούς που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα Το σιντριβάνι του πάρκου είναι

εξάγωνο αρκετά μεγάλο με έναν πίδακα στο κέντρο που φτάνει στην αποκορύφωση

29 httpelwikipediaorgwikiΖωγραφου

26

του τα 6 με 7 μέτρα ύψος ενώ περιστοιχίζεται από ένα δαχτυλίδι με μικρότερους

πίδακες

Τα γλυπτά του πάρκου χωρίζονται σε τρία ήδη 1) Μινιμαλιστικές γλυπτικές

κατασκευές μικρού μεγέθους που βρίσκονται διάσπαρτες κυρίως από την πλευρά της

οδού Αλκμάνος μέσα στα παρτέρια με τα λουλούδια και τα δέντρα (ο εντοπισμός

τους είναι μάλλον μια περιπέτεια λόγω της οργιώδους βλάστησης στην οποία θα

νόμιζε κανείς ότι δεν έχει επέμβει ανθρώπινο χέρι αλλά και των ίδιων τον γλυπτών

που από κατασκευής μοιάζουν περισσότερο με μικρά τσιμεντένια καθίσματα) 2)

Φορμαλιστικά γλυπτά με επαναλαμβανόμενα μοτίβα που μοιάζουν να είναι

κατασκευασμένα στα τέλη της δεκαετίας του lsquo70 με δομή που θυμίζει τοτέμ και

αναγνωρίσιμες παραστάσεις (μια κουκουβάγια φυτικά μοτίβα κλπ) τοποθετημένα κι

αυτά στα παρτέρια που βρίσκονται στην πλευρά της οδού Αλκμάνος με ελάχιστη

προσβασιμότητα και δυσκολία εντοπισμού τους 3) Μπρούτζινη προτομή μικρού

μεγέθους που βρίσκεται περίπου στο μέσο του τρίτου κατά σειρά μέρους του πάρκου

και είναι και αυτή κρυμμένη πίσω από δέντρα και θάμνους Η προτομή που

φιλοτέχνησε ο Louis Alberto Pantoja το 2000 έγινε προς τιμή του Francisco de

Miranda του επαναστάτη της Βενεζουέλας που γεννήθηκε στο Caracas 28 Μαρτίου

του 1750 και πέθανε στις φυλακές του El Arsenal de la Carraca Cadiz 14 Ιουλίου του

1816

Αυτή η προτομή εγείρει αρκετά ερωτήματα σε σχέση με τον τόπο που

βρίσκεται την λειτουργία που παρέχει αλλά και την ιστορία του απεικονιζόμενου

Η προτομή τοποθετήθηκε στο πάρκο το 2001 σε μία προσπάθεια του δήμου

Αθηναίων να γεμίσει όσο το δυνατόν περισσότερους δημόσιους χώρους με αγάλματα

και προτομές ενόψει των ολυμπιακών αγώνων της Αθήνας του 2004

Χαρακτηριστικά είναι τα άρθρα που δημοσιευτήκαν λίγα χρόνια αργότερα

Όσο για τον Δημήτρη Αβραμόπουλο φάνηκε η προτίμησή του

για τις προτομές με αποκορύφωμα τη δημιουργία του laquoΠάρκου

Ελλήνων Λογοτεχνώνraquo μπροστά από το Πνευματικό Κέντρο Πληθώρα

τέτοιων δωρεών αποδέχθηκε άκριτα ο δήμος Αθηναίων εκείνη την

περίοδο Έτσι εξηγείται και η παρουσία του αγάλματος του στρατηγού

Χοσέ Αρτίγας laquoελευθερωτή της Ουρουγουάηςraquo στη

Μιχαλακοπούλου Στα περισσότερα βάθρα υπήρχε και το όνομα του

27

τότε δημάρχου ακόμα και μέσα στο νόμισμα της στήλης της

laquoΔραχμήςraquo 7 - 0802200430

Η απουσία πολιτικής χαρακτήριζε την πολιτική του Δήμου

Αθηναίων για τα έργα τέχνης σε δημόσιους χώρους Οχι μόνο

πρόσφατα αλλά τουλάχιστον τα τελευταία 30 χρόνια Επί δημαρχίας

Αβραμόπουλου μια καλλιτεχνική επιτροπή που τώρα έχει καταργηθεί

δεχόταν τις προτάσεις για δωρεές έργων στην πλειονότητά τους

αμφιβόλου ποιότητας laquoΚάθε σύλλογος έκανε και μια δωρεά

προσπαθώντας με προτομές να τιμήσει τις προσωπικότητες που

συνδέθηκαν με τον τόπο τουraquo συνεχίζει ο Π Λουκάκος

Προς το παρόν ξεχάστε τα αυτά Η αποδοχή των δωρεών έχει

παγώσει και για το λόγο αυτό τους τελευταίους μήνες δεν έχει

τοποθετηθεί ούτε ένα καινούριο υπαίθριο γλυπτό στην Αθήνα -με

εξαίρεση το άγαλμα του Μεγάλου Αλέξανδρου έργο του Γιάννη

Παππά που ενδεχομένως να τοποθετηθεί απέναντι από το Ρεξ Εχουν

όμως παγώσει και οι διαγωνισμοί και οι αναθέσεις laquoΤο νομοθετικό

πλαίσιο απαγορεύει τις αναθέσεις έργων ακόμα και τον μεγαλύτερο

γλύπτη της Ελλάδας να έχουμε μπροστά μας Αναθεση μπορεί να γίνει

μόνο για ποσό έξι χιλιάδων ευρώ έτσι όμως δεν μπορούμε να μιλάμε

για κάποιο γλυπτό με αξιώσειςraquo διευκρινίζει ο Π Λουκάκος (7 -

08022004)31

Για τον μέσο Αθηναίο πολίτη που επισκέπτεται το πάρκο ο Francisco de

Miranda δεν σημαίνει απολύτως τίποτα και θα ήταν παράδοξο να περιμένουμε κάτι

τέτοιο Άρα γιατί επιλέχθηκε αυτός ο επαναστάτης της Βενεζουέλας για να

διακοσμήσει με την προτομή του έναν δημόσιο χώρο της Αθήνας Και εντέλει ποίος

είναι ο Francisco de Miranda

30 Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=3325212 31 Παρής Σπίνου Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=98141564

28

Francisco de Miranda32

Ο Sebastiaacuten Francisco de Miranda y Rodriacuteguez γνωστός περισσότερο ως

Francisco de Miranda συμμετείχε στην επανάσταση της Βενεζουέλας Παρόλο που τα

σχέδια του για την ανεξαρτησία των ισπανόφωνων αποικιών της Αμερικής απέτυχαν

θεωρήθηκε ως ο πρόδρομος του Simoacuten Boliacutevar που κατά τη διάρκεια του αμερικανό-

ισπανικού πολέμου απελευθέρωσε με επιτυχία μεγάλο μέρος της νοτίου Αμερικής Ο

Miranda έζησε μία ταραχώδη ζωή Ως ιδεαλιστής ανέπτυξε ένα πρωτοποριακό σχέδιο

για να ελευθερώσει και να ενοποιήσει την λατινική Αμερική αλλά οι φιλοδοξίες και

επιδιώξεις του για την ανεξαρτησία της νοτίου Αμερικής απέτυχαν το 1812 τον

παρέδωσαν στους εχθρούς του και μετά από τέσσερα χρόνια το 1816 πέθανε σε

ισπανική φυλακή Παρόλα αυτά δεκατέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο του το

μεγαλύτερο μέρος της ισπανόφωνης Αμερικής ήταν ελεύθερο

Ο Miranda γεννήθηκε μέσα σε μία μεγαλοαστική οικογένεια ο πατέρας του

Sebastian de Miranda Ravelo ήταν εύπορος έμπορος με καταγωγή από τις Κανάριες

Νήσους ενώ και η μάνα του Francisca Antonia Rodriacuteguez de Espinoza καταγόταν από

πλούσια οικογένεια της Βενεζουέλας Ο Miranda πήγε στα καλύτερα ιδιωτικά σχολεία

και στα ακριβότερα κολλέγια ενώ κατά την διάρκεια της φοίτησής του δεχόταν

ρατσιστικά πειράγματα για την καταγωγή του Έτσι δεν απολάμβανε τα οφέλη της

υψηλής κοινωνίας μιας και υπήρχε συνεχής αμφισβήτηση από την αριστοκρατία της

εποχής Σαν αποτέλεσμα αυτής της αποδοκιμασίας ο Miranda παρουσίαζε την εικόνα

του φαντασμένου με πομπώδεις αφηγήσεις και μυθεύματα

Γύρω στο 1771 ο Miranda αγόρασε το αξίωμα του καπετάνιου του ισπανικού

στόλου (όχι κάτι ασυνήθιστο για την εποχή) Ενώ υπηρετούσε ως καπετάνιος δίπλα

στον στρατηγό Juan Manuel de Cajigal y Monserrat (1739-1811) απέκτησε

ενδιαφέρον για τον αγώνα υπέρ της ανεξαρτησίας της ισπανόφωνης Αμερικής

Υπό τον Cajigal ο Miranda συμμετείχε στην μάχη της Pensacola το 1781

υπερασπιζόμενος την ισπανική κυριαρχία σε αυτό που ονομάζουμε σήμερα Florida

των ΗΠΑ Αυτή η συμμετοχή του τού χάρισε το αξίωμα του συνταγματάρχη

32 httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

29

Από το 1791 ο Miranda απέκτησε ενεργό ρόλο στην γαλλική επανάσταση Στο

Παρίσι ήταν φίλος με τον Girondiste Jacques Pierre Brissot και τον Jeacuterocircme Peacutetion de

Villeneuve και για σύντομο χρονικό διάστημα υπηρέτησε σαν στρατηγός στον

επαναστατικό στρατό που διοικούνταν από τον Charles Franccedilois Dumouriez Τον

Απρίλιο του 1793 ο Miranda συνελήφθη και κατηγορήθηκε για προδοσία Στη δίκη

όμως ήταν τόσο ήρεμος και πειθήνιος που κρίθηκε αθώος Παρόλα αυτά οι

κατηγορίες του Marat και των συντρόφων του δεν καταλάγιασαν Συνελήφθη ξανά

τον Ιούνιο του 1793 και φυλακίστηκε

Ο Miranda φαίνεται να επιβίωσε από έναν συνδυασμό ευνοϊκής τύχης και

πολιτικών συμφερόντων υπέρ του η επαναστατική κυβέρνηση απλά δεν μπορούσε να

συμφωνήσει για το τι έπρεπε να κάνει με αυτόν Παρέμεινε στις φυλακές του La Force

ακόμα και μετά από την πτώση του Robespierre τον Ιούλιο του 1794 ενώ

απελευθερώθηκε τον Ιανουάριο του επόμενου χρόνου Πεπεισμένος πλέον ότι η τροπή

που είχε πάρει η επανάσταση ήταν λάθος ξεκίνησε να συνωμοτεί με τους

αριστοκράτες εναντίον των επαναστατών και ταυτόχρονα τού έγινε πρόταση από

αυτούς να ηγηθεί του στρατού τους αλλά για άλλη μια φορά συνελήφθη και

εκδιώχθηκε από την χώρα

Η ζωή του ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τον αγώνα για ανεξαρτησία των

ισπανικών αποικιών στην Λατινική Αμερική Ο Miranda οραματιζόταν μία

ανεξάρτητη αυτοκρατορία η οποία να αποτελείται από όλες τις περιοχές που

βρίσκονταν υπό την κατοχή των ισπανών και των πορτογάλων και να απλώνεται από

τον ποταμό του Μισισιπή μέχρι το Cape Horn Αυτή η αυτοκρατορία θα ήταν υπό την

ηγεμονία μίας βασιλευόμενης οικογένειας που θα ονομαζόταν `Inca` προς τιμή του

ένδοξου ινδιάνικου λαού

Με την βοήθεια της μεγάλης Βρετανίας ο Miranda αποπειράθηκε να εισβάλει

στη Βενεζουέλα το 1806 Το ίδιο διάστημα η Βρετανία ήταν σε πόλεμο με την

Ισπανία και σύμμαχος του Ναπολέοντα Το 1793 ο Miranda πήγε στην Ουάσινγκτον

για να συναντήσει τον πρόεδρο Thomas Jefferson Η συνάντηση έγινε αλλά δεν

υπήρξε καμία ανάμιξη στα σχέδια του Miranda Έτσι άρχισε να οργανώνει κρυφά μία

εκστρατεία για την απελευθέρωση της Βενεζουέλας ναυλώνοντας ένα πλοίο που

ονόμασε Leander προς τιμήν του μεγαλύτερού του γιου

30

Στο Jacmel Haiti ο Miranda απέκτησε άλλα δύο πλοία το Bee και το

Bacchus μαζί με το πλήρωμά τους Στις 12 Μαρτίου στο Jacmel ο Miranda

ανάρτησε την πρώτη σημαία της Βενεζουέλας στο Leander την οποία και είχε

σχεδιάσει μόνος του Στις 28 Απριλίου ο μικρός αυτός στόλος κατελήφθη από τα

ισπανικά πολεμικά πλοία στις ακτές της Βενεζουέλας Μόνο το Leander κατάφερε να

αποδράσει Εξήντα άντρες αιχμαλωτίστηκαν και δικάστηκαν και δέκα από αυτούς

στάλθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα Το Leander με το πλήρωμά του

ανασυντάχθηκαν στα βρετανικά νησιά Barbados και Trinidad Στις 3 Αυγούστου η

εκστρατεία έφτασε στο La Vela de Coro καταλαμβάνοντας το φυλάκιο για πρώτη

φορά σηκώθηκε η σημαία της Βενεζουέλας στα χώματα της Πριν ξημερώσει το

επόμενο πρωινό η εκστρατεία κατέλαβε το Coro αλλά δεν δέχτηκε καμία βοήθεια

από τους κατοίκους της πόλης Υπό την απειλή της ήττας οι άνδρες υποχώρησαν

περιμένοντας ενισχύσεις Συνειδητοποιώντας ότι δεν μπορούσε να κρατήσει άλλο την

πόλη ο Miranda διέταξε τον στρατό του να σαλπάρει ενώ όλον τον επόμενο χρόνο

περίμενε στα νησιά της καραϊβικής για ενισχύσεις που δεν έφτασαν ποτέ Κατά την

επιστροφή του στην Βρετανία ο Miranda βρήκε μεγαλύτερη υποστήριξη από την

βρετανική κυβέρνηση Το 1808 συντάχθηκε και στάλθηκε μεγάλη στρατιωτική

δύναμη για να επιτεθεί στην Βενεζουέλα αλλά η εισβολή του Ναπολέοντα στην

Ισπανία ξαφνικά μετέτρεψε τους Ισπανούς σε σύμμαχους της Βρετανίας και έτσι

έληξε άδοξα και αυτή η προσπάθεια

Όταν τελικά η Βενεζουέλα απέκτησε την ανεξαρτησία της στις 19 Απριλίου

του 1810 στάλθηκε αντιπροσωπεία στην Βρετανία για την αναγνώριση του

νεοσύστατου κράτους Αυτή η αντιπροσωπεία έπεισε τον Miranda να γυρίσει στην

πατρίδα του και την ίδια χρονιά εκλέχθηκε ως αντιπρόσωπος του El Pao της επαρχίας

της Βαρκελώνης Στις 5 Ιουνίου του 1811 καθιερώθηκε επίσημα η τρίχρωμη σημαία

που ο Miranda είχε σχεδιάσει

Στα χρόνια που ακολούθησαν η τύχη του Miranda αλλά και του νεοσύστατου

κράτους δεν ήταν ευνοϊκή Ο στρατός των δημοκρατικών απέτυχε να κατακτήσει

περιοχές της Βενεζουέλας που παρέμεναν υπό το βασιλικό καθεστώς Επιπροσθέτως

η Βενεζουέλα χάνει την ισπανική αγορά και το κύριο εξαγόμενο προϊόν της το κακάο

Αυτό σήμανε την οικονομική κρίση που κυρίως έπληξε τις μεσαίες και χαμηλές

τάξεις χάνοντας τον ενθουσιασμό τους για την δημοκρατία Στης 4 Ιουλίου η

31

Βαρκελώνη τάχτηκε υπέρ του βασιλικού καθεστώτος Η γειτονική Cumanaacute

αποκόπηκε από το δημοκρατικό κέντρο και αρνήθηκε να αναγνωρίσει την

δικτατορική κυριαρχία του Miranda ως στρατιωτικού διοικητή Υπό αυτές τις

συνθήκες μία ισπανική φρεγάτα με διοικητή τον Domingo Monteverde κατάφερε

από μία μικρή ομάδα στρατιωτών που διέθετε να δημιουργήσει έναν μεγάλο στρατό

από οικειοθελείς κατοίκους που τον ακολούθησαν ως την Valencia αφήνοντας τον

Miranda να κατέχει μόνο ένα μικρό μέρος της κεντρικής Βενεζουέλας Στα μέσα

Ιουλίου ο Monteverde είχε καταλάβει την Valencia ενώ ο Miranda έβλεπε ότι η

κατάσταση είχε γίνει απελπιστική Άρχισε τις διαπραγματεύσεις με τον Monteverde

για παύση πυρός στις 25 Ιουλίου του 1812 Παρόλο που στη συμφωνία για παύση

πυρός υπήρχε πολιτική αμνηστία ο Miranda προσπάθησε να διαφύγει από το λιμάνι

του La Guaira με βρετανικό πλοίο Ο συνταγματάρχης των επαναστατών Boliacutevar

κατηγόρησε τον Miranda για προδοσία Έτσι ο Miranda συνελήφθη και παραδόθηκε

στον ισπανικό βασιλικό στρατό

Ο Miranda πέθανε σε κελί των φυλακών Cuatro Torres το 1816 ενώ η

υπόθεση του ακόμα εκκρεμούσε Η ταφή του έγινε σε μαζικό τάφο πράγμα που

καθιστούσε αδύνατη την αναγνώρισή του αφήνοντας άδειο τον τάφο του στο εθνικό

πάνθεον της Βενεζουέλας

Οι περιπέτειες του Miranda μας ταξιδεύουν σε έναν κόσμο πέρα από τον χώρο

και τον χρόνο που μπορεί να μας συναρπάσει με τον εξωτισμό του Η προτομή του

είναι μία ανθρώπινη κατασκευή ένας μηχανισμός που μπορεί να παρακινήσει

κάποιους περαστικούς να ασχοληθούν με τις περιπέτειες και τα κατορθώματά του

δημιουργώντας μία άλλη παράλληλη πραγματικότητα

Αλλά και το ίδιο το πάρκο λειτουργεί σαν μία άλλη παράλληλη

πραγματικότητα προσομοιώνοντας ένα `δεδομένο` φυσικό περιβάλλον ενώ στην

πραγματικότητα είναι μία κατασκευή Η αίσθηση ότι περπατάς στη φύση είναι

ψευδής και παρόλο που το συγκεκριμένο πάρκο με την έλλειψη συντήρησης έχει ένα

λόγο παραπάνω να δίνει αυτή την εντύπωση δεν παύει να είναι ένας

κατασκευασμένος κήπος μία μίμηση

Το πρόβλημα σε αυτούς τους χώρους ξεκίνα από την στιγμή που δεν μπορούν να

χρησιμοποιηθούν ως αυτό που προσομοιώνουν μέσα από μία πραγματική βιωμένη

32

εμπειρία Αντίθετα λειτουργούν σαν προβολή που μας αποσωματοποιεί παρέχοντάς

μας την ελάχιστη διάδραση

Σώμα

Από την στιγμή που γεννιόμαστε μέχρι την στιγμή που θα πεθάνουμε έχουμε

το σώμα μας Δεν μπορούμε να υπάρξουμε χωρίς αυτό έχουμε σάρκα που μπορεί να

τραυματιστεί έχουμε κόκαλα που μπορεί να σπάσουν Ότι αντιλαμβανόμαστε από

τον περιβάλλοντα χώρο προέρχεται από τις αισθήσεις μας δια μέσου του σώματος

μας Οι αισθήσεις μας δεν μπορούν να λειτουργήσουν αυτόνομα

Ο Drew Leder στο βιβλίο του Absent Body (1990) μιλάει για το σώμα και πώς

με αυτό αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο

Με έναν σημαντικό τρόπο το ζωντανό σώμα βοηθά στο να

δομηθεί ετούτος ο κόσμος σαν εμπειρία Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε

το νόημα και την φόρμα των πραγμάτων χωρίς την αναφορά των

σωματικών δυνάμεων δια μέσου των οποίων αντιλαμβανόμαστε (οι

αισθήσεις η κίνηση η γλώσσα οι επιθυμίες) Το ζωντανό σώμα δεν είναι

απλά άλλο ένα πράγμα στον κόσμο άλλα ένας τρόπος αυτός ο κόσμος να

υπάρχει33

Ο Drew Leder μιλάει για ένα σώμα που δρα ένα εμπειρικό σώμα Η

κατασκευή τόπων όπως το πάρκο της Μιχαλακοπούλου αφήνουν το σώμα χωρίς

δράση έξω από την εμπειρία του κόσμου Η αλληλεπίδρασή μας μέσω του σώματός

μας με τον κόσμο αφορά την διαδικασία μιας πρακτικής μάθησης του κόσμου Αν

πράγματι συμβαίνει αυτό γιατί κυρίως ο δυτικός κόσμος κατασκευάζει τόπους που

αποκλείουν την σωματοποιημένη εμπειρία όπως υλικής υπόστασης χώρους ή

ψηφιακούς τόπους που διαχωρίζουν και αποκλείουν το φυσικό σώμα

Κατά τη διάρκεια των σταυροφοριών τον 16ο αιώνα το σώμα

θεωρήθηκε αμαρτωλό και ασταθές λόγω της φθαρτότητάς του Έτσι

ξεκίνησε η `αναζήτηση της βεβαιότητα` (Quest for Certainty) σαν την οδό

33 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990 σελ

33

προς στην αλήθεια που είναι καθολική άχρονη και ανεξάρτητη από τις

ιδιοτροπίες του ανθρώπινου σώματος (Toumin 1990 cited in Shilling 2005

7)34

Τον 17ο αιώνα ο Καρτέσιος αναζητούσε αυτή τη βεβαιότητα Όταν ξύπνησε

από έναν εφιάλτη που βίωσε ως πραγματικό αισθάνθηκε ότι οι αισθήσεις του τον

εξαπάτησαν στο όνειρο Έτσι πείστηκε ότι ήταν πολύ λίγα αυτά για τα οποία

μπορούσε να ήταν βέβαιος γιατί τα πάντα ήταν μία θεϊκή απάτη

Είμαι πεπεισμένος ότι δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο ούτε

ουρανός ούτε γη ούτε πνεύμα ούτε σώμα Μήπως αυτό σημαίνει ότι κι

εγώ δεν υπάρχω Όχι εάν έχω πείσει τον εαυτό μου για κάτι (ή έχω

σκεφθεί το οτιδήποτε) τότε σίγουρα υπάρχω Αλλά υπάρχει κάποιος που

εξαπατά και που κατέχει ανώτερη δύναμη και επιδεξιότητα που

εξεπίτηδες και συνεχώς με εξαπατά Σε αυτή την περίπτωση

αναμφισβήτητα υπάρχω εάν με εξαπατά και τον αφήνω να με εξαπατά

όσο μπορεί τότε θα μου δείξει ότι δεν είμαι ένα τίποτα και έτσι θα

νομίζω ότι είμαι κάτι Οπότε αφού σκέφτηκα διεξοδικά το θέμα πρέπει

να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι αυτή η πρόταση είμαι άρα υπάρχω

είναι απαραιτήτως αληθής όταν τίθεται από μένα ή συλλαμβάνεται από

το μυαλό μου35

Στο τελευταίο μισό του 21ου αιώνα η εξέλιξη των ψηφιακών μέσων ανέπτυξε

αυτόν τον δυϊσμό του Καρτέσιου με την εμφάνιση της δυνητικής πραγματικότητας

Τα σώματά μας στον σύγχρονο ψηφιακό κόσμο είναι ακαθόριστα ενώ αναφέρονται

και ως `απόντα` Η ιδέα του απόντος σώματος ταυτίζεται με την θρησκεία και την

φιλοσοφία του δυτικού κόσμου όπου το πνεύμα μπορεί να υπάρξει διαχωρισμένο

από το σώμα Το σώμα μας στον ψηφιακό κόσμο φαίνεται να είναι απαρχαιωμένο και

να χρειάζεται τεχνολογικά ανεπτυγμένες προσθήκες που να το επεκτείνουν Αυτές οι

επεκτάσεις (VR γάντια VR κασκέτες κλπ) γίνονται μέρος της ενσώματης εμπειρίας

μας

34 Drew Leder The Absent Body όπ σελ 35 httpplatostanfordeduentriesdescartes-epistemology chapter4

34

Αυτές οι προσθήκες στο σώμα παραμένουν για τον καρτεσιανό δυϊσμό

αντικείμενα προσκολλημένα στο σώμα που και αυτό είναι αντικείμενο Η εμπειρία

δια μέσου των αντικειμένων ενεργοποιείται με τον νου Το μυαλό επιτυχώς

δραπετεύει από το σώμα και ταξιδεύει στον κόσμο ανεξάρτητα

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη36

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη είναι ένα διήγημα του συγγραφέα και φιλόσοφου

Στανισλάβ Λεμ Το διήγημα μιλάει για έναν βασιλιά και τον υπήκοό του ένα ρομπότ

που τον μεταφέρει σε ψηφιακά όνειρα προσομοιωμένες πραγματικότητες και

όμορφες πριγκίπισσες

Ο πόθος του βασιλιά Φερμουάριου να βρει την όμορφη πριγκίπισσα Ανείπωτη

τον οδήγησε σε μία καλύβα όπου κατοικούσε ένας άνθρωπος με πατριαρχικό

παρουσιαστικό

laquoΓυρεύεις την Ανείπωτη άθλιε κακομοίρη Και όμως ξέρεις πλήρως καλώς

ότι δεν έχει ζήσει καθόλου αυτά τα τελευταία πεντακόσια χρόνια και

επομένως ότι το πάθος σου είναι μάταιο και ασύμφορο Το μόνο που μπορώ

να κάνω για σένα είναι να σου επιτρέψω να τη δεις όχι βέβαια στην σάρκα

άλλα σ` ένα λογικά πληροφοριακό αντίγραφο ένα μοντέλο που είναι

ψηφιακό και όχι φυσικό στοχαστικό και όχι πλαστικό εργοδικό και λίαν

εξησφαλισμένα ερωτικό και όλα αυτά εις το Μαύρο Κιβώτιον που

κατασκεύασα τις ώρες της σχόλης μου με ότι πιο πρόχειρο βρήκα μπροστά

μουraquo

Η υπόσχεση του άνδρα ο βασιλιάς να δει την πριγκίπισσα σε αυτόν τον

προσομοιωμένο κόσμο είναι δελεαστική

laquoΑχ δείξε μου την δείξε μου την αμέσωςraquo φώναξε ο Φερμουάριος

ανατριχιάζοντας ολόκληρος Ο πατριάρχης έκανε laquoναιraquo με το κεφάλι έψαξε

36 Χοφσταντφερ Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993 Στανισλάβ Λεμ κεφ 6 Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ 117

35

στον αρχαίο τόμο για να βρει τις συντεταγμένες της πριγκίπισσας μετέφερε

την ίδια κι ολόκληρο το Μεσαίωνα σε διάτρητα δελτία κατέγραψε το

πρόγραμμα κατέβασε το διακόπτη σήκωσε το καπάκι του Μάυρου

Κιβώτιου

laquoΣκύψε να δειςraquo

Ο βασιλιάς έσκυψε κοίταξε και είδε ναι τον μεσαίωνα τέλεια

προσομοιωμένο εντελώς ψηφιακό και μη γραμμικό και να η Δανδηλία το

Παγοδάσος το παλάτι με τον Ηλιόπυργο το Ορνιθοτροφείο-Που-

Χλιμίντριζε ο Θησαυρός με τα Εκατό Μάτια Και να η ίδια η Ανείπωτη που

περπατούσε αργά στοχαστικά στην προσομοίωση του κήπου της και τα

κυκλώματά της λαμπύριζαν κόκκινα και χρυσαφιά καθώς έκοβε

προσομοιωμένα λουλούδια και υπό τον ήχο προσομοιώσεις τραγουδιών Ο

Φερμουάριος ανίκανος να περιορίσει περισσότερο τις ορμές του πήδηξε στο

Μάυρο Κουτί και ξετρελαμένος όπως ήταν προσπάθησε να μπει στον

κομπιουτερικό εκείνο κόσμο Ο πατριάρχης όμως γρήγορα έσβησε το ρεύμα

έδωσε μία σπρωξιά στον Βασιλιά και τον γκρέμισε στη γη και είπε

laquoΤρελέ Θέλεις να επιχειρήσεις το ακατόρθωτο Γιατί κανένα πλάσμα

φτιαγμένο από ύλη δεν μπορεί να μπει σ` ένα σύστημα που δεν είναι τίποτα

άλλο παρά η ροή και ο στρόβιλος αλφαριθμητικών στοιχείων ασυνεχών

συνδυασμών ακέραιων αριθμών το αφηρημένο υλικό από το οποίο είναι

φτιαγμένα τα ψηφίαraquo

laquoΜα εγώ θέλω θέλωraquo έσκουξε ο Φερμουάριος εκτός εαυτού και χτύπησε

το κεφάλι του στο Μαύρο Κουτί τόσο δυνατά που έκανε αυλάκιά στο

μέταλλο

Η επιθυμία του βασιλιά Φερμουάριου δεν μας είναι και τόσο ξένη οι ψηφιακοί

κόσμοι από την αρχή της δημιουργίας τους μας υποσχέθηκαν έναν κόσμο που μέχρι

τώρα τον βλέπαμε σε άλλα μέσα όπως το σινεμά αλλά μόνο από τις καρέκλες μας

Το ενδεχόμενο να μπορούμε να δράσουμε σε αυτούς τους χώρους εξάπτει την

φαντασία μας για εμπειρίες δίχως φυσικά όρια και φόβους επιβίωσης που αφορούν τη

σωματική μας ακεραιότητα

36

Τι γίνεται όμως με το αντάλλαγμα που πρέπει να καταβάλουμε για να βιώσουμε

αυτούς τους κόσμους

laquoΑν είναι τόσο αναλλοίωτος ο πόθος σου τότε υπάρχει ένας τρόπος με τον

οποίο μπορώ να σε συνδέσω με την πριγκίπισσα Ανείπωτη αλλά πρώτα θα

πρέπει να αποχωριστείς την παρούσα μορφή σου γιατί θα σου πάρω τις

συντεταγμένες σου και θα σε κάνω πρόγραμμα άτομο προς άτομο και θα

τοποθετήσω την προσομοίωσή σου σ` αυτόν τον μεσαιωνικά πλασμένο

κόσμο τον πληροφοριακό και αναπαραστατικό και εκεί θα μείνει

αντέχοντας όσο τα ηλεκτρόνια τρέχουν μέσα σ` αυτά τα σύρματα και πηδούν

από κάθοδο σε άνοδο Εσύ όμως όπως στέκεσαι τώρα μπροστά μου θα

εκμηδενιστείς έτσι ώστε η μόνη σου ύπαρξη θα είναι με τη μορφή δεδομένων

πεδίων και δυναμικών στατιστική ευρετική και απόλυτα ψηφιακήraquo

Εδώ εγείρεται το θέμα της ατομικής ταυτότητας Όταν κάνουμε ταξίδια σε αυτούς

τους κόσμους παραμένουμε οι ίδιοι Το θέμα είναι περίπλοκο γιατί σε αυτόν τον

δυϊσμό του σώματος και νου η ατομική ταυτότητα παύει να ανήκει και στα δύο

ισότιμα

laquoΑυτό είναι πολύ δύσκολο να το πιστέψει κανείςraquo είπε ο Φερμουάριος laquoπώς

θα ξέρω πως δημιούργησες τη δική μου προσομοίωση και όχι κανενός

αλλουνούraquo

Ο πατριάρχης προσπάθησε να δείξει στον μπερδεμένο βασιλιά ότι πράγματι

θα ήταν αυτός και όχι κάποιος άλλος Αλλά και πάλι ο βασιλιάς είχε

αμφιβολίες

laquoΝαι ναι καταλαβαίνωraquo είπε ο βασιλιάς laquoΚαι πάλι όμως είναι μονάχα το

πανομοιότυπο μου και όχι εγώ ο ίδιος αφού εγώ είμαι εδώ και δεν είμαι μέσα

στο Κιβώτιοraquo

laquoΌταν σε δω κλειδομανταλωμένο στην αγκαλιά της αγαπημένης σουraquo του

είπε ο πατριάρχης laquoθα φροντίσω να μην υπάρχεις εις διπλούν ένας εδώ κι

ένας εκεί μέσα στο Κιβώτιο Θα μεταχειριστώ μια μέθοδο παλιά μεν και

37

πρωτόγονη αλάνθαστη όμως γι` αυτό σκύψε λιγάκι αν έχεις την

καλοσύνηhellipraquo

Στην πραγματικότητα εάν συνέβαινε αυτό σε όλους μας και χάναμε την

σωματική μας υπόσταση τότε όλοι η δυτική φιλοσοφία και θρησκεία θα πανηγύριζε

για το κατόρθωμά της Το μιαρό σώμα που τόσο απεχθανόμαστε θα καταστρεφόταν

για πάντα και σύμφωνα με τον δυτικό πολιτισμό το πνεύμα επιτέλους θα

απαλλασσόταν από τα βάρη της ύλης

laquoΠρώτα δείξε μου άλλη μία φορά την Ανείπωτή σουraquo είπε ο βασιλιάς laquoΈτσι

για να σιγουρευτώhellipraquo

Ο σοφός ανασήκωσε το καπάκι του Μαύρου Κιβωτίου και του έδειξε την

Ανείπωτη Ο βασιλιάς την κοίταξε την ξανακοίταξε και τελικά είπε laquoΗ

περιγραφή του αρχαίου βιβλίου είναι πολύ υπερβολική Δεν είναι άσχημη

βέβαια αλλά ούτε κατ` ιδέαν τόσο ωραία όσο έλεγε το χρονικό Λοιπόν τώρα

σ` αφήνω γέρο σοφέhellipraquo

Και πήγε να φύγει

laquoΠου πάς θεότρελεraquo φώναξε ο πατριάρχης σφίγγοντας το σφυρί στα χέρια

του γιατί ο Βασιλιάς είχε φτάσει πια στην πόρτα

laquoΌπου να `ναι αλλά όχι μέσα στο Κιβώτιοraquo είπε ο Φερμουάριος και το

έβαλε στα πόδια

Γιατί ο βασιλιάς δεν έμεινε τελικά στην αγαπημένη του πριγκίπισσα αλλά το

έσκασε φοβισμένος και κατατρεγμένος

Ο Vilem Flusser στο κείμενο του laquoΗ ψηφιακή φαινομενικότηταraquo αναφέρει την

δυσπιστία ως την άμεση αντίδρασή μας απέναντι σε ότι είναι κατασκευασμένο από

τον άνθρωπο για να μιμείται

Εντούτοις στο ερώτημα περί της δυσπιστίας μας απέναντι σ`

αυτούς τους εναλλακτικούς κόσμους υπάρχει και ένα άλλο είδος

απάντησης Αυτή η απάντηση βασίζεται στο γεγονός ότι πρόκειται για

38

κόσμους που εμείς οι ίδιοι έχουμε σχεδιάσει και όχι για κάτι που μας έχει

παρασχεθεί όπως ο περιβάλλον κόσμος Οι εναλλακτικοί κόσμοι δεν είναι

κάτι το δεδομένο [Daten] αλλά κάτι το τεχνητά κατασκευασμένο [Fakten]

Η δυσπιστία μας προκύπτει από το ότι στέκουμε γενικότερα καχύποπτοι

απέναντι στην τέχνη και σε καθετί τεχνητό Η laquoτέχνηraquo είναι ωραία αλλά

μετατρέπεται σε ψεύδος αμέσως μόλις εξεταστεί υπό το φως της έννοιας

της laquoφαινομενικότηταςraquo37

Για τον Vilem Flusser ο πατριάρχης θα ήταν ένας laquoτεχνοκράτηςraquo ένας

laquoλειτουργός των μέσωνraquo και οι κόσμοι που κατασκευάζει σχεδιασμοί-προβολές

[Projekte] της κυρίαρχης ελίτ

Όμως αν ο πατριάρχης στην ιστορία με την Πριγκίπισσα Ανείπωτη ήταν θεός

και το Μαύρο Κιβώτιο δεν ήταν απλά ένα τέχνασμα που κατασκευάζει σχεδιασμούς-

προβολές αλλά μία θεϊκά δεδομένη [Daten] δημιουργία όπως ο παράδεισος τότε θα

δεχόταν ο Φερμουάριος να μετατραπεί σε ψηφία με τίμημα να χάσει την υλική του

υπόσταση και να μετατραπεί κι αυτός σε σχεδιασμό-προβολή

Συμπέρασμα

Η προσαρμογή του περιβάλλοντος στις ανάγκες μας είναι κατ` εξοχήν

μέθοδος που χρησιμοποιούμε για την επιβίωσή μας απέναντι στο μεγάλο μας

αντίπαλο που δεν είναι άλλος από την ίδια τη φύση Η εκτίμηση μας για τη φύση

υπήρξε μόνο δια μέσου της αναπαράστασής της Η προσομοίωση μιας ασφαλούς και

ελεγχόμενης φύσης ταυτίστηκε με την έννοια του κήπου Η βιβλική Εδέμ είναι ο

κήπος που δεν κρύβει τίποτα απειλητικό για τον Αδάμ και την Εύα μιας και όλα είναι

κατασκευασμένα σε απόλυτη αρμονία

Τα χωριά και έπειτα οι πόλεις που κάποτε κατασκευάστηκαν για να

προστατέψουν τον άνθρωπο από την αγριότητα της φύσης τώρα έγιναν και αυτά

χαοτικά και απειλητικά Όσο μεγαλώνουν οι πόλεις τόσο αυξάνονται οι κήποι

37 Vilem Flusser laquo Η ψηφιακή φαινομενικότηταraquo στον τόμο Digitaler Schein Aumlsthetik der elektronischen Medien (Επιμ) Florian Rotzer Suhrkamp Frankfurt am Main 1991 μτφρ Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης σελ 2

39

φτάνοντας στις μέρες μας να χάσουν τον ιδιωτικό τους χαρακτήρα και να

μετατραπούν σε δημόσια πάρκα

Το πάρκο στα Ιλίσια είναι ένα πράσινο ξέφωτο που δεν προσομοιώνει μόνο

μία φύση αλλά και άλλες εμπειρίες όπως την ιστορία του De Miranda διαμέσου της

προτομής του που κοσμεί το πάρκο Αλλά είμαστε εμείς σε θέση να κατανοήσουμε

μνημεία που ενώ παραδοσιακά αφορούν πρόσωπα και ιστορίες της εθνικής μας

συνείδησης παρουσιάζουν και ήρωες εξωτικών χωρών

Είναι τα σώματα μας `κατασκευασμένα` για να μπορούν να αντιδρούν σε

αυτές τις προσομοιωμένες εμπειρίες

Είμαστε σε θέση να βιώσουμε αυτή την πράσινη λωρίδα ως φύση και τις

παράλληλες πραγματικότητες που μας προσφέρει

Φαίνεται σαν να έχουμε χάσει την σωματική και νοητική ικανότητα επιβίωσης

στην φύση θέλουμε να βιώσουμε την εμπειρία της αλλά μόνο με την χρήση ενός

ενδιάμεσου που θα μας παρέχει κάποια ασφάλεια

Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της

κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι

η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με

επίδοξους σπεσιαλίστες της επιβίωσης στην αγρία φύση να επιδιώκουν να μας

δείξουν τρόπους και τεχνικές που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για να

παραμείνουμε ζωντανοί στην απίθανη περίπτωση που βρεθούμε εγκαταλελειμμένοι

και αβοήθητοι στις αντίξοες συνθήκες που μας προσφέρει η φύση (Στο `Man Vs

Wild` προταγονιστή ο Bear Grylls που είναι εξοικειωμένος στις ακραίες καταστάσεις

Σαν ένας από τους νεότερους που έχουν αναρριχηθεί στο Έβερεστ και ένας από τους

λιγοστούς που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς την εξαντλητική εκπαίδευση για

λογαριασμό της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων)38 Έτσι αυτοί οι πρωταγωνιστές

38 httpdscdiscoverycomvideosman-vs-wild-scary-survival-moments

-Παρόμιας θεματικής τηλεοπτικές εκπομπές είναι οι Out of the Wild The Alaska Experiment Life or Death Game Jungle Life or Death Game Lost at Sea Everest Razors Edge κλπ

40

τρέφοντε με σκουλήκια φτιάχνοντας καταφύγια από κλαδιά αψηφώντας χαμηλές ή

υψηλές θερμοκρασίες με το παγκόσμιο τηλεοπτικό κοινό να παρακολουθεί με αγωνία

τις περιπέτειες τους βιώνοντας διαμέσου αυτών την περιπέτεια και την αγωνία αλλά

πάντα μέσα από την ασφάλεια του σαλονιού τους

Η χρήση του `μέσου` για την κυριαρχία απέναντι στην φύση από την αρχή της

ύπαρξής μας και στην συνέχεια για την οργάνωση και την επικοινωνία των κοινωνιών

μας έπαιξε μεγάλο ρόλο στην εικόνα που έχουμε σήμερα για τον κόσμο Αυτοί οι

σπεσιαλίστες της επιβίωσης είναι το `μέσο` για να βιώσουμε την άγρια φύση που

τόσο φοβόμαστε αλλά και που τόσο μας ελκύει

Το πάρκο στα Ιλίσια έχει σαν στόχο να παίξει κι αυτό τον ρόλο του `μέσου`

που θα μας ενώσει με την φύση αλλά δεν τα καταφέρνει ούτε στο ελάχιστο σε σχέση

με αυτά τα show της τηλεόρασης Αυτό φαίνεται από την επισκεψιμότητα του πάρκου

που είναι από ελάχιστη έως μηδενική Μήπως με τη σειρά του το πάρκο όπως και η

άγρια φύση χρειάζεται ένα μέσο που να μας επιτρέπει μία μεγαλύτερη

αλληλεπίδραση άρα μία πιο βιωματική εμπειρία

Παροχέας διάδρασης πάρκων

Ο `παροχέας διάδρασης πάρκων` είναι μία διαδραστική μηχανή που επιτρέπει στον

χρήστη της να βιώσει τις χαρές που μπορεί να του προσφέρει ένα πάρκο και ακόμη

περισσότερα Η ψηφιακή προσομοίωση υψηλού επιπέδου του πάρκου στα Ιλίσια με

όλες τις λεπτομέρειες αλλά και τα στοιχεία που το απαρτίζουν (σιντριβάνι προτομή

όλα τα είδη φυτών κλπ) προσφέρει την απόλυτη εμπειρία μίας βόλτας στο πάρκο

Ταυτόχρονα το μηχανικό του μέρος παρέχει μία ολοκληρωμένη σωματική εμπειρία

με κίνηση όλου του σώματος προς όλες τις κατευθύνσεις για μία βόλτα που θα μείνει

αξέχαστη για σας την οικογένεια αλλά και το κατοικίδιο σας

41

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture

Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection

Washington DC 2002

2 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990

3 Emily Brady Aesthetics of the natural environment Εκδόσεις

Edinburgh Edinburgh University Press 2003

4 Francisco de Miranda

httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

5 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο

Μετάφραση Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος

Δασκαλοθανάσης Εκδόσεις Ποταμός 2005

6 Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance

Gardens

httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

7 Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-

Jacques_Rousseau

8 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain

NAi Publishers 2001

9 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις

Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC

1999

10 Paul Skinner Embodied Interaction Iollie therefore I exist b-DAT

University of Plymouth 2006

11 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία Μετάφραση

Μυλωνάκη Ευγενία Εκδόσεις Εκκρεμές 2003

12 Vilem Flusser Η ψηφιακή φαινομενικότητασυμπεριλαμβάνεται στο

συλλογικό τόμο (Επιμ) Florian Rotzer Digitaler Schein Aumlsthetik

der elektronischen Medien Suhrkamp Frankfurt am Main 1991

Μετάφραση Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης

Βερσαλλίες httpelwikipediaorgwikiβρσαλλίες_(παλάτι)

42

13 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής

Μετάφραση Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998

14 Μισέλ Ουελμπέκ Τα στοιχειώδη σωματίδια Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον

της Εστίας Μετάφραση Αλέξης Εμμανουήλ 2007Χοφσταντφερ

Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και

στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου

Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993

  • Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ34
  • Συμπέρασμα σελ38
  • Συμπέρασμα
  • Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με επίδοξους σπεσιαλίστε
    • Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990
      • Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm
      • Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau
Page 26: Μάκης Κυριακόπουλος διπλωματικη εργασία

26

του τα 6 με 7 μέτρα ύψος ενώ περιστοιχίζεται από ένα δαχτυλίδι με μικρότερους

πίδακες

Τα γλυπτά του πάρκου χωρίζονται σε τρία ήδη 1) Μινιμαλιστικές γλυπτικές

κατασκευές μικρού μεγέθους που βρίσκονται διάσπαρτες κυρίως από την πλευρά της

οδού Αλκμάνος μέσα στα παρτέρια με τα λουλούδια και τα δέντρα (ο εντοπισμός

τους είναι μάλλον μια περιπέτεια λόγω της οργιώδους βλάστησης στην οποία θα

νόμιζε κανείς ότι δεν έχει επέμβει ανθρώπινο χέρι αλλά και των ίδιων τον γλυπτών

που από κατασκευής μοιάζουν περισσότερο με μικρά τσιμεντένια καθίσματα) 2)

Φορμαλιστικά γλυπτά με επαναλαμβανόμενα μοτίβα που μοιάζουν να είναι

κατασκευασμένα στα τέλη της δεκαετίας του lsquo70 με δομή που θυμίζει τοτέμ και

αναγνωρίσιμες παραστάσεις (μια κουκουβάγια φυτικά μοτίβα κλπ) τοποθετημένα κι

αυτά στα παρτέρια που βρίσκονται στην πλευρά της οδού Αλκμάνος με ελάχιστη

προσβασιμότητα και δυσκολία εντοπισμού τους 3) Μπρούτζινη προτομή μικρού

μεγέθους που βρίσκεται περίπου στο μέσο του τρίτου κατά σειρά μέρους του πάρκου

και είναι και αυτή κρυμμένη πίσω από δέντρα και θάμνους Η προτομή που

φιλοτέχνησε ο Louis Alberto Pantoja το 2000 έγινε προς τιμή του Francisco de

Miranda του επαναστάτη της Βενεζουέλας που γεννήθηκε στο Caracas 28 Μαρτίου

του 1750 και πέθανε στις φυλακές του El Arsenal de la Carraca Cadiz 14 Ιουλίου του

1816

Αυτή η προτομή εγείρει αρκετά ερωτήματα σε σχέση με τον τόπο που

βρίσκεται την λειτουργία που παρέχει αλλά και την ιστορία του απεικονιζόμενου

Η προτομή τοποθετήθηκε στο πάρκο το 2001 σε μία προσπάθεια του δήμου

Αθηναίων να γεμίσει όσο το δυνατόν περισσότερους δημόσιους χώρους με αγάλματα

και προτομές ενόψει των ολυμπιακών αγώνων της Αθήνας του 2004

Χαρακτηριστικά είναι τα άρθρα που δημοσιευτήκαν λίγα χρόνια αργότερα

Όσο για τον Δημήτρη Αβραμόπουλο φάνηκε η προτίμησή του

για τις προτομές με αποκορύφωμα τη δημιουργία του laquoΠάρκου

Ελλήνων Λογοτεχνώνraquo μπροστά από το Πνευματικό Κέντρο Πληθώρα

τέτοιων δωρεών αποδέχθηκε άκριτα ο δήμος Αθηναίων εκείνη την

περίοδο Έτσι εξηγείται και η παρουσία του αγάλματος του στρατηγού

Χοσέ Αρτίγας laquoελευθερωτή της Ουρουγουάηςraquo στη

Μιχαλακοπούλου Στα περισσότερα βάθρα υπήρχε και το όνομα του

27

τότε δημάρχου ακόμα και μέσα στο νόμισμα της στήλης της

laquoΔραχμήςraquo 7 - 0802200430

Η απουσία πολιτικής χαρακτήριζε την πολιτική του Δήμου

Αθηναίων για τα έργα τέχνης σε δημόσιους χώρους Οχι μόνο

πρόσφατα αλλά τουλάχιστον τα τελευταία 30 χρόνια Επί δημαρχίας

Αβραμόπουλου μια καλλιτεχνική επιτροπή που τώρα έχει καταργηθεί

δεχόταν τις προτάσεις για δωρεές έργων στην πλειονότητά τους

αμφιβόλου ποιότητας laquoΚάθε σύλλογος έκανε και μια δωρεά

προσπαθώντας με προτομές να τιμήσει τις προσωπικότητες που

συνδέθηκαν με τον τόπο τουraquo συνεχίζει ο Π Λουκάκος

Προς το παρόν ξεχάστε τα αυτά Η αποδοχή των δωρεών έχει

παγώσει και για το λόγο αυτό τους τελευταίους μήνες δεν έχει

τοποθετηθεί ούτε ένα καινούριο υπαίθριο γλυπτό στην Αθήνα -με

εξαίρεση το άγαλμα του Μεγάλου Αλέξανδρου έργο του Γιάννη

Παππά που ενδεχομένως να τοποθετηθεί απέναντι από το Ρεξ Εχουν

όμως παγώσει και οι διαγωνισμοί και οι αναθέσεις laquoΤο νομοθετικό

πλαίσιο απαγορεύει τις αναθέσεις έργων ακόμα και τον μεγαλύτερο

γλύπτη της Ελλάδας να έχουμε μπροστά μας Αναθεση μπορεί να γίνει

μόνο για ποσό έξι χιλιάδων ευρώ έτσι όμως δεν μπορούμε να μιλάμε

για κάποιο γλυπτό με αξιώσειςraquo διευκρινίζει ο Π Λουκάκος (7 -

08022004)31

Για τον μέσο Αθηναίο πολίτη που επισκέπτεται το πάρκο ο Francisco de

Miranda δεν σημαίνει απολύτως τίποτα και θα ήταν παράδοξο να περιμένουμε κάτι

τέτοιο Άρα γιατί επιλέχθηκε αυτός ο επαναστάτης της Βενεζουέλας για να

διακοσμήσει με την προτομή του έναν δημόσιο χώρο της Αθήνας Και εντέλει ποίος

είναι ο Francisco de Miranda

30 Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=3325212 31 Παρής Σπίνου Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=98141564

28

Francisco de Miranda32

Ο Sebastiaacuten Francisco de Miranda y Rodriacuteguez γνωστός περισσότερο ως

Francisco de Miranda συμμετείχε στην επανάσταση της Βενεζουέλας Παρόλο που τα

σχέδια του για την ανεξαρτησία των ισπανόφωνων αποικιών της Αμερικής απέτυχαν

θεωρήθηκε ως ο πρόδρομος του Simoacuten Boliacutevar που κατά τη διάρκεια του αμερικανό-

ισπανικού πολέμου απελευθέρωσε με επιτυχία μεγάλο μέρος της νοτίου Αμερικής Ο

Miranda έζησε μία ταραχώδη ζωή Ως ιδεαλιστής ανέπτυξε ένα πρωτοποριακό σχέδιο

για να ελευθερώσει και να ενοποιήσει την λατινική Αμερική αλλά οι φιλοδοξίες και

επιδιώξεις του για την ανεξαρτησία της νοτίου Αμερικής απέτυχαν το 1812 τον

παρέδωσαν στους εχθρούς του και μετά από τέσσερα χρόνια το 1816 πέθανε σε

ισπανική φυλακή Παρόλα αυτά δεκατέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο του το

μεγαλύτερο μέρος της ισπανόφωνης Αμερικής ήταν ελεύθερο

Ο Miranda γεννήθηκε μέσα σε μία μεγαλοαστική οικογένεια ο πατέρας του

Sebastian de Miranda Ravelo ήταν εύπορος έμπορος με καταγωγή από τις Κανάριες

Νήσους ενώ και η μάνα του Francisca Antonia Rodriacuteguez de Espinoza καταγόταν από

πλούσια οικογένεια της Βενεζουέλας Ο Miranda πήγε στα καλύτερα ιδιωτικά σχολεία

και στα ακριβότερα κολλέγια ενώ κατά την διάρκεια της φοίτησής του δεχόταν

ρατσιστικά πειράγματα για την καταγωγή του Έτσι δεν απολάμβανε τα οφέλη της

υψηλής κοινωνίας μιας και υπήρχε συνεχής αμφισβήτηση από την αριστοκρατία της

εποχής Σαν αποτέλεσμα αυτής της αποδοκιμασίας ο Miranda παρουσίαζε την εικόνα

του φαντασμένου με πομπώδεις αφηγήσεις και μυθεύματα

Γύρω στο 1771 ο Miranda αγόρασε το αξίωμα του καπετάνιου του ισπανικού

στόλου (όχι κάτι ασυνήθιστο για την εποχή) Ενώ υπηρετούσε ως καπετάνιος δίπλα

στον στρατηγό Juan Manuel de Cajigal y Monserrat (1739-1811) απέκτησε

ενδιαφέρον για τον αγώνα υπέρ της ανεξαρτησίας της ισπανόφωνης Αμερικής

Υπό τον Cajigal ο Miranda συμμετείχε στην μάχη της Pensacola το 1781

υπερασπιζόμενος την ισπανική κυριαρχία σε αυτό που ονομάζουμε σήμερα Florida

των ΗΠΑ Αυτή η συμμετοχή του τού χάρισε το αξίωμα του συνταγματάρχη

32 httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

29

Από το 1791 ο Miranda απέκτησε ενεργό ρόλο στην γαλλική επανάσταση Στο

Παρίσι ήταν φίλος με τον Girondiste Jacques Pierre Brissot και τον Jeacuterocircme Peacutetion de

Villeneuve και για σύντομο χρονικό διάστημα υπηρέτησε σαν στρατηγός στον

επαναστατικό στρατό που διοικούνταν από τον Charles Franccedilois Dumouriez Τον

Απρίλιο του 1793 ο Miranda συνελήφθη και κατηγορήθηκε για προδοσία Στη δίκη

όμως ήταν τόσο ήρεμος και πειθήνιος που κρίθηκε αθώος Παρόλα αυτά οι

κατηγορίες του Marat και των συντρόφων του δεν καταλάγιασαν Συνελήφθη ξανά

τον Ιούνιο του 1793 και φυλακίστηκε

Ο Miranda φαίνεται να επιβίωσε από έναν συνδυασμό ευνοϊκής τύχης και

πολιτικών συμφερόντων υπέρ του η επαναστατική κυβέρνηση απλά δεν μπορούσε να

συμφωνήσει για το τι έπρεπε να κάνει με αυτόν Παρέμεινε στις φυλακές του La Force

ακόμα και μετά από την πτώση του Robespierre τον Ιούλιο του 1794 ενώ

απελευθερώθηκε τον Ιανουάριο του επόμενου χρόνου Πεπεισμένος πλέον ότι η τροπή

που είχε πάρει η επανάσταση ήταν λάθος ξεκίνησε να συνωμοτεί με τους

αριστοκράτες εναντίον των επαναστατών και ταυτόχρονα τού έγινε πρόταση από

αυτούς να ηγηθεί του στρατού τους αλλά για άλλη μια φορά συνελήφθη και

εκδιώχθηκε από την χώρα

Η ζωή του ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τον αγώνα για ανεξαρτησία των

ισπανικών αποικιών στην Λατινική Αμερική Ο Miranda οραματιζόταν μία

ανεξάρτητη αυτοκρατορία η οποία να αποτελείται από όλες τις περιοχές που

βρίσκονταν υπό την κατοχή των ισπανών και των πορτογάλων και να απλώνεται από

τον ποταμό του Μισισιπή μέχρι το Cape Horn Αυτή η αυτοκρατορία θα ήταν υπό την

ηγεμονία μίας βασιλευόμενης οικογένειας που θα ονομαζόταν `Inca` προς τιμή του

ένδοξου ινδιάνικου λαού

Με την βοήθεια της μεγάλης Βρετανίας ο Miranda αποπειράθηκε να εισβάλει

στη Βενεζουέλα το 1806 Το ίδιο διάστημα η Βρετανία ήταν σε πόλεμο με την

Ισπανία και σύμμαχος του Ναπολέοντα Το 1793 ο Miranda πήγε στην Ουάσινγκτον

για να συναντήσει τον πρόεδρο Thomas Jefferson Η συνάντηση έγινε αλλά δεν

υπήρξε καμία ανάμιξη στα σχέδια του Miranda Έτσι άρχισε να οργανώνει κρυφά μία

εκστρατεία για την απελευθέρωση της Βενεζουέλας ναυλώνοντας ένα πλοίο που

ονόμασε Leander προς τιμήν του μεγαλύτερού του γιου

30

Στο Jacmel Haiti ο Miranda απέκτησε άλλα δύο πλοία το Bee και το

Bacchus μαζί με το πλήρωμά τους Στις 12 Μαρτίου στο Jacmel ο Miranda

ανάρτησε την πρώτη σημαία της Βενεζουέλας στο Leander την οποία και είχε

σχεδιάσει μόνος του Στις 28 Απριλίου ο μικρός αυτός στόλος κατελήφθη από τα

ισπανικά πολεμικά πλοία στις ακτές της Βενεζουέλας Μόνο το Leander κατάφερε να

αποδράσει Εξήντα άντρες αιχμαλωτίστηκαν και δικάστηκαν και δέκα από αυτούς

στάλθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα Το Leander με το πλήρωμά του

ανασυντάχθηκαν στα βρετανικά νησιά Barbados και Trinidad Στις 3 Αυγούστου η

εκστρατεία έφτασε στο La Vela de Coro καταλαμβάνοντας το φυλάκιο για πρώτη

φορά σηκώθηκε η σημαία της Βενεζουέλας στα χώματα της Πριν ξημερώσει το

επόμενο πρωινό η εκστρατεία κατέλαβε το Coro αλλά δεν δέχτηκε καμία βοήθεια

από τους κατοίκους της πόλης Υπό την απειλή της ήττας οι άνδρες υποχώρησαν

περιμένοντας ενισχύσεις Συνειδητοποιώντας ότι δεν μπορούσε να κρατήσει άλλο την

πόλη ο Miranda διέταξε τον στρατό του να σαλπάρει ενώ όλον τον επόμενο χρόνο

περίμενε στα νησιά της καραϊβικής για ενισχύσεις που δεν έφτασαν ποτέ Κατά την

επιστροφή του στην Βρετανία ο Miranda βρήκε μεγαλύτερη υποστήριξη από την

βρετανική κυβέρνηση Το 1808 συντάχθηκε και στάλθηκε μεγάλη στρατιωτική

δύναμη για να επιτεθεί στην Βενεζουέλα αλλά η εισβολή του Ναπολέοντα στην

Ισπανία ξαφνικά μετέτρεψε τους Ισπανούς σε σύμμαχους της Βρετανίας και έτσι

έληξε άδοξα και αυτή η προσπάθεια

Όταν τελικά η Βενεζουέλα απέκτησε την ανεξαρτησία της στις 19 Απριλίου

του 1810 στάλθηκε αντιπροσωπεία στην Βρετανία για την αναγνώριση του

νεοσύστατου κράτους Αυτή η αντιπροσωπεία έπεισε τον Miranda να γυρίσει στην

πατρίδα του και την ίδια χρονιά εκλέχθηκε ως αντιπρόσωπος του El Pao της επαρχίας

της Βαρκελώνης Στις 5 Ιουνίου του 1811 καθιερώθηκε επίσημα η τρίχρωμη σημαία

που ο Miranda είχε σχεδιάσει

Στα χρόνια που ακολούθησαν η τύχη του Miranda αλλά και του νεοσύστατου

κράτους δεν ήταν ευνοϊκή Ο στρατός των δημοκρατικών απέτυχε να κατακτήσει

περιοχές της Βενεζουέλας που παρέμεναν υπό το βασιλικό καθεστώς Επιπροσθέτως

η Βενεζουέλα χάνει την ισπανική αγορά και το κύριο εξαγόμενο προϊόν της το κακάο

Αυτό σήμανε την οικονομική κρίση που κυρίως έπληξε τις μεσαίες και χαμηλές

τάξεις χάνοντας τον ενθουσιασμό τους για την δημοκρατία Στης 4 Ιουλίου η

31

Βαρκελώνη τάχτηκε υπέρ του βασιλικού καθεστώτος Η γειτονική Cumanaacute

αποκόπηκε από το δημοκρατικό κέντρο και αρνήθηκε να αναγνωρίσει την

δικτατορική κυριαρχία του Miranda ως στρατιωτικού διοικητή Υπό αυτές τις

συνθήκες μία ισπανική φρεγάτα με διοικητή τον Domingo Monteverde κατάφερε

από μία μικρή ομάδα στρατιωτών που διέθετε να δημιουργήσει έναν μεγάλο στρατό

από οικειοθελείς κατοίκους που τον ακολούθησαν ως την Valencia αφήνοντας τον

Miranda να κατέχει μόνο ένα μικρό μέρος της κεντρικής Βενεζουέλας Στα μέσα

Ιουλίου ο Monteverde είχε καταλάβει την Valencia ενώ ο Miranda έβλεπε ότι η

κατάσταση είχε γίνει απελπιστική Άρχισε τις διαπραγματεύσεις με τον Monteverde

για παύση πυρός στις 25 Ιουλίου του 1812 Παρόλο που στη συμφωνία για παύση

πυρός υπήρχε πολιτική αμνηστία ο Miranda προσπάθησε να διαφύγει από το λιμάνι

του La Guaira με βρετανικό πλοίο Ο συνταγματάρχης των επαναστατών Boliacutevar

κατηγόρησε τον Miranda για προδοσία Έτσι ο Miranda συνελήφθη και παραδόθηκε

στον ισπανικό βασιλικό στρατό

Ο Miranda πέθανε σε κελί των φυλακών Cuatro Torres το 1816 ενώ η

υπόθεση του ακόμα εκκρεμούσε Η ταφή του έγινε σε μαζικό τάφο πράγμα που

καθιστούσε αδύνατη την αναγνώρισή του αφήνοντας άδειο τον τάφο του στο εθνικό

πάνθεον της Βενεζουέλας

Οι περιπέτειες του Miranda μας ταξιδεύουν σε έναν κόσμο πέρα από τον χώρο

και τον χρόνο που μπορεί να μας συναρπάσει με τον εξωτισμό του Η προτομή του

είναι μία ανθρώπινη κατασκευή ένας μηχανισμός που μπορεί να παρακινήσει

κάποιους περαστικούς να ασχοληθούν με τις περιπέτειες και τα κατορθώματά του

δημιουργώντας μία άλλη παράλληλη πραγματικότητα

Αλλά και το ίδιο το πάρκο λειτουργεί σαν μία άλλη παράλληλη

πραγματικότητα προσομοιώνοντας ένα `δεδομένο` φυσικό περιβάλλον ενώ στην

πραγματικότητα είναι μία κατασκευή Η αίσθηση ότι περπατάς στη φύση είναι

ψευδής και παρόλο που το συγκεκριμένο πάρκο με την έλλειψη συντήρησης έχει ένα

λόγο παραπάνω να δίνει αυτή την εντύπωση δεν παύει να είναι ένας

κατασκευασμένος κήπος μία μίμηση

Το πρόβλημα σε αυτούς τους χώρους ξεκίνα από την στιγμή που δεν μπορούν να

χρησιμοποιηθούν ως αυτό που προσομοιώνουν μέσα από μία πραγματική βιωμένη

32

εμπειρία Αντίθετα λειτουργούν σαν προβολή που μας αποσωματοποιεί παρέχοντάς

μας την ελάχιστη διάδραση

Σώμα

Από την στιγμή που γεννιόμαστε μέχρι την στιγμή που θα πεθάνουμε έχουμε

το σώμα μας Δεν μπορούμε να υπάρξουμε χωρίς αυτό έχουμε σάρκα που μπορεί να

τραυματιστεί έχουμε κόκαλα που μπορεί να σπάσουν Ότι αντιλαμβανόμαστε από

τον περιβάλλοντα χώρο προέρχεται από τις αισθήσεις μας δια μέσου του σώματος

μας Οι αισθήσεις μας δεν μπορούν να λειτουργήσουν αυτόνομα

Ο Drew Leder στο βιβλίο του Absent Body (1990) μιλάει για το σώμα και πώς

με αυτό αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο

Με έναν σημαντικό τρόπο το ζωντανό σώμα βοηθά στο να

δομηθεί ετούτος ο κόσμος σαν εμπειρία Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε

το νόημα και την φόρμα των πραγμάτων χωρίς την αναφορά των

σωματικών δυνάμεων δια μέσου των οποίων αντιλαμβανόμαστε (οι

αισθήσεις η κίνηση η γλώσσα οι επιθυμίες) Το ζωντανό σώμα δεν είναι

απλά άλλο ένα πράγμα στον κόσμο άλλα ένας τρόπος αυτός ο κόσμος να

υπάρχει33

Ο Drew Leder μιλάει για ένα σώμα που δρα ένα εμπειρικό σώμα Η

κατασκευή τόπων όπως το πάρκο της Μιχαλακοπούλου αφήνουν το σώμα χωρίς

δράση έξω από την εμπειρία του κόσμου Η αλληλεπίδρασή μας μέσω του σώματός

μας με τον κόσμο αφορά την διαδικασία μιας πρακτικής μάθησης του κόσμου Αν

πράγματι συμβαίνει αυτό γιατί κυρίως ο δυτικός κόσμος κατασκευάζει τόπους που

αποκλείουν την σωματοποιημένη εμπειρία όπως υλικής υπόστασης χώρους ή

ψηφιακούς τόπους που διαχωρίζουν και αποκλείουν το φυσικό σώμα

Κατά τη διάρκεια των σταυροφοριών τον 16ο αιώνα το σώμα

θεωρήθηκε αμαρτωλό και ασταθές λόγω της φθαρτότητάς του Έτσι

ξεκίνησε η `αναζήτηση της βεβαιότητα` (Quest for Certainty) σαν την οδό

33 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990 σελ

33

προς στην αλήθεια που είναι καθολική άχρονη και ανεξάρτητη από τις

ιδιοτροπίες του ανθρώπινου σώματος (Toumin 1990 cited in Shilling 2005

7)34

Τον 17ο αιώνα ο Καρτέσιος αναζητούσε αυτή τη βεβαιότητα Όταν ξύπνησε

από έναν εφιάλτη που βίωσε ως πραγματικό αισθάνθηκε ότι οι αισθήσεις του τον

εξαπάτησαν στο όνειρο Έτσι πείστηκε ότι ήταν πολύ λίγα αυτά για τα οποία

μπορούσε να ήταν βέβαιος γιατί τα πάντα ήταν μία θεϊκή απάτη

Είμαι πεπεισμένος ότι δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο ούτε

ουρανός ούτε γη ούτε πνεύμα ούτε σώμα Μήπως αυτό σημαίνει ότι κι

εγώ δεν υπάρχω Όχι εάν έχω πείσει τον εαυτό μου για κάτι (ή έχω

σκεφθεί το οτιδήποτε) τότε σίγουρα υπάρχω Αλλά υπάρχει κάποιος που

εξαπατά και που κατέχει ανώτερη δύναμη και επιδεξιότητα που

εξεπίτηδες και συνεχώς με εξαπατά Σε αυτή την περίπτωση

αναμφισβήτητα υπάρχω εάν με εξαπατά και τον αφήνω να με εξαπατά

όσο μπορεί τότε θα μου δείξει ότι δεν είμαι ένα τίποτα και έτσι θα

νομίζω ότι είμαι κάτι Οπότε αφού σκέφτηκα διεξοδικά το θέμα πρέπει

να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι αυτή η πρόταση είμαι άρα υπάρχω

είναι απαραιτήτως αληθής όταν τίθεται από μένα ή συλλαμβάνεται από

το μυαλό μου35

Στο τελευταίο μισό του 21ου αιώνα η εξέλιξη των ψηφιακών μέσων ανέπτυξε

αυτόν τον δυϊσμό του Καρτέσιου με την εμφάνιση της δυνητικής πραγματικότητας

Τα σώματά μας στον σύγχρονο ψηφιακό κόσμο είναι ακαθόριστα ενώ αναφέρονται

και ως `απόντα` Η ιδέα του απόντος σώματος ταυτίζεται με την θρησκεία και την

φιλοσοφία του δυτικού κόσμου όπου το πνεύμα μπορεί να υπάρξει διαχωρισμένο

από το σώμα Το σώμα μας στον ψηφιακό κόσμο φαίνεται να είναι απαρχαιωμένο και

να χρειάζεται τεχνολογικά ανεπτυγμένες προσθήκες που να το επεκτείνουν Αυτές οι

επεκτάσεις (VR γάντια VR κασκέτες κλπ) γίνονται μέρος της ενσώματης εμπειρίας

μας

34 Drew Leder The Absent Body όπ σελ 35 httpplatostanfordeduentriesdescartes-epistemology chapter4

34

Αυτές οι προσθήκες στο σώμα παραμένουν για τον καρτεσιανό δυϊσμό

αντικείμενα προσκολλημένα στο σώμα που και αυτό είναι αντικείμενο Η εμπειρία

δια μέσου των αντικειμένων ενεργοποιείται με τον νου Το μυαλό επιτυχώς

δραπετεύει από το σώμα και ταξιδεύει στον κόσμο ανεξάρτητα

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη36

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη είναι ένα διήγημα του συγγραφέα και φιλόσοφου

Στανισλάβ Λεμ Το διήγημα μιλάει για έναν βασιλιά και τον υπήκοό του ένα ρομπότ

που τον μεταφέρει σε ψηφιακά όνειρα προσομοιωμένες πραγματικότητες και

όμορφες πριγκίπισσες

Ο πόθος του βασιλιά Φερμουάριου να βρει την όμορφη πριγκίπισσα Ανείπωτη

τον οδήγησε σε μία καλύβα όπου κατοικούσε ένας άνθρωπος με πατριαρχικό

παρουσιαστικό

laquoΓυρεύεις την Ανείπωτη άθλιε κακομοίρη Και όμως ξέρεις πλήρως καλώς

ότι δεν έχει ζήσει καθόλου αυτά τα τελευταία πεντακόσια χρόνια και

επομένως ότι το πάθος σου είναι μάταιο και ασύμφορο Το μόνο που μπορώ

να κάνω για σένα είναι να σου επιτρέψω να τη δεις όχι βέβαια στην σάρκα

άλλα σ` ένα λογικά πληροφοριακό αντίγραφο ένα μοντέλο που είναι

ψηφιακό και όχι φυσικό στοχαστικό και όχι πλαστικό εργοδικό και λίαν

εξησφαλισμένα ερωτικό και όλα αυτά εις το Μαύρο Κιβώτιον που

κατασκεύασα τις ώρες της σχόλης μου με ότι πιο πρόχειρο βρήκα μπροστά

μουraquo

Η υπόσχεση του άνδρα ο βασιλιάς να δει την πριγκίπισσα σε αυτόν τον

προσομοιωμένο κόσμο είναι δελεαστική

laquoΑχ δείξε μου την δείξε μου την αμέσωςraquo φώναξε ο Φερμουάριος

ανατριχιάζοντας ολόκληρος Ο πατριάρχης έκανε laquoναιraquo με το κεφάλι έψαξε

36 Χοφσταντφερ Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993 Στανισλάβ Λεμ κεφ 6 Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ 117

35

στον αρχαίο τόμο για να βρει τις συντεταγμένες της πριγκίπισσας μετέφερε

την ίδια κι ολόκληρο το Μεσαίωνα σε διάτρητα δελτία κατέγραψε το

πρόγραμμα κατέβασε το διακόπτη σήκωσε το καπάκι του Μάυρου

Κιβώτιου

laquoΣκύψε να δειςraquo

Ο βασιλιάς έσκυψε κοίταξε και είδε ναι τον μεσαίωνα τέλεια

προσομοιωμένο εντελώς ψηφιακό και μη γραμμικό και να η Δανδηλία το

Παγοδάσος το παλάτι με τον Ηλιόπυργο το Ορνιθοτροφείο-Που-

Χλιμίντριζε ο Θησαυρός με τα Εκατό Μάτια Και να η ίδια η Ανείπωτη που

περπατούσε αργά στοχαστικά στην προσομοίωση του κήπου της και τα

κυκλώματά της λαμπύριζαν κόκκινα και χρυσαφιά καθώς έκοβε

προσομοιωμένα λουλούδια και υπό τον ήχο προσομοιώσεις τραγουδιών Ο

Φερμουάριος ανίκανος να περιορίσει περισσότερο τις ορμές του πήδηξε στο

Μάυρο Κουτί και ξετρελαμένος όπως ήταν προσπάθησε να μπει στον

κομπιουτερικό εκείνο κόσμο Ο πατριάρχης όμως γρήγορα έσβησε το ρεύμα

έδωσε μία σπρωξιά στον Βασιλιά και τον γκρέμισε στη γη και είπε

laquoΤρελέ Θέλεις να επιχειρήσεις το ακατόρθωτο Γιατί κανένα πλάσμα

φτιαγμένο από ύλη δεν μπορεί να μπει σ` ένα σύστημα που δεν είναι τίποτα

άλλο παρά η ροή και ο στρόβιλος αλφαριθμητικών στοιχείων ασυνεχών

συνδυασμών ακέραιων αριθμών το αφηρημένο υλικό από το οποίο είναι

φτιαγμένα τα ψηφίαraquo

laquoΜα εγώ θέλω θέλωraquo έσκουξε ο Φερμουάριος εκτός εαυτού και χτύπησε

το κεφάλι του στο Μαύρο Κουτί τόσο δυνατά που έκανε αυλάκιά στο

μέταλλο

Η επιθυμία του βασιλιά Φερμουάριου δεν μας είναι και τόσο ξένη οι ψηφιακοί

κόσμοι από την αρχή της δημιουργίας τους μας υποσχέθηκαν έναν κόσμο που μέχρι

τώρα τον βλέπαμε σε άλλα μέσα όπως το σινεμά αλλά μόνο από τις καρέκλες μας

Το ενδεχόμενο να μπορούμε να δράσουμε σε αυτούς τους χώρους εξάπτει την

φαντασία μας για εμπειρίες δίχως φυσικά όρια και φόβους επιβίωσης που αφορούν τη

σωματική μας ακεραιότητα

36

Τι γίνεται όμως με το αντάλλαγμα που πρέπει να καταβάλουμε για να βιώσουμε

αυτούς τους κόσμους

laquoΑν είναι τόσο αναλλοίωτος ο πόθος σου τότε υπάρχει ένας τρόπος με τον

οποίο μπορώ να σε συνδέσω με την πριγκίπισσα Ανείπωτη αλλά πρώτα θα

πρέπει να αποχωριστείς την παρούσα μορφή σου γιατί θα σου πάρω τις

συντεταγμένες σου και θα σε κάνω πρόγραμμα άτομο προς άτομο και θα

τοποθετήσω την προσομοίωσή σου σ` αυτόν τον μεσαιωνικά πλασμένο

κόσμο τον πληροφοριακό και αναπαραστατικό και εκεί θα μείνει

αντέχοντας όσο τα ηλεκτρόνια τρέχουν μέσα σ` αυτά τα σύρματα και πηδούν

από κάθοδο σε άνοδο Εσύ όμως όπως στέκεσαι τώρα μπροστά μου θα

εκμηδενιστείς έτσι ώστε η μόνη σου ύπαρξη θα είναι με τη μορφή δεδομένων

πεδίων και δυναμικών στατιστική ευρετική και απόλυτα ψηφιακήraquo

Εδώ εγείρεται το θέμα της ατομικής ταυτότητας Όταν κάνουμε ταξίδια σε αυτούς

τους κόσμους παραμένουμε οι ίδιοι Το θέμα είναι περίπλοκο γιατί σε αυτόν τον

δυϊσμό του σώματος και νου η ατομική ταυτότητα παύει να ανήκει και στα δύο

ισότιμα

laquoΑυτό είναι πολύ δύσκολο να το πιστέψει κανείςraquo είπε ο Φερμουάριος laquoπώς

θα ξέρω πως δημιούργησες τη δική μου προσομοίωση και όχι κανενός

αλλουνούraquo

Ο πατριάρχης προσπάθησε να δείξει στον μπερδεμένο βασιλιά ότι πράγματι

θα ήταν αυτός και όχι κάποιος άλλος Αλλά και πάλι ο βασιλιάς είχε

αμφιβολίες

laquoΝαι ναι καταλαβαίνωraquo είπε ο βασιλιάς laquoΚαι πάλι όμως είναι μονάχα το

πανομοιότυπο μου και όχι εγώ ο ίδιος αφού εγώ είμαι εδώ και δεν είμαι μέσα

στο Κιβώτιοraquo

laquoΌταν σε δω κλειδομανταλωμένο στην αγκαλιά της αγαπημένης σουraquo του

είπε ο πατριάρχης laquoθα φροντίσω να μην υπάρχεις εις διπλούν ένας εδώ κι

ένας εκεί μέσα στο Κιβώτιο Θα μεταχειριστώ μια μέθοδο παλιά μεν και

37

πρωτόγονη αλάνθαστη όμως γι` αυτό σκύψε λιγάκι αν έχεις την

καλοσύνηhellipraquo

Στην πραγματικότητα εάν συνέβαινε αυτό σε όλους μας και χάναμε την

σωματική μας υπόσταση τότε όλοι η δυτική φιλοσοφία και θρησκεία θα πανηγύριζε

για το κατόρθωμά της Το μιαρό σώμα που τόσο απεχθανόμαστε θα καταστρεφόταν

για πάντα και σύμφωνα με τον δυτικό πολιτισμό το πνεύμα επιτέλους θα

απαλλασσόταν από τα βάρη της ύλης

laquoΠρώτα δείξε μου άλλη μία φορά την Ανείπωτή σουraquo είπε ο βασιλιάς laquoΈτσι

για να σιγουρευτώhellipraquo

Ο σοφός ανασήκωσε το καπάκι του Μαύρου Κιβωτίου και του έδειξε την

Ανείπωτη Ο βασιλιάς την κοίταξε την ξανακοίταξε και τελικά είπε laquoΗ

περιγραφή του αρχαίου βιβλίου είναι πολύ υπερβολική Δεν είναι άσχημη

βέβαια αλλά ούτε κατ` ιδέαν τόσο ωραία όσο έλεγε το χρονικό Λοιπόν τώρα

σ` αφήνω γέρο σοφέhellipraquo

Και πήγε να φύγει

laquoΠου πάς θεότρελεraquo φώναξε ο πατριάρχης σφίγγοντας το σφυρί στα χέρια

του γιατί ο Βασιλιάς είχε φτάσει πια στην πόρτα

laquoΌπου να `ναι αλλά όχι μέσα στο Κιβώτιοraquo είπε ο Φερμουάριος και το

έβαλε στα πόδια

Γιατί ο βασιλιάς δεν έμεινε τελικά στην αγαπημένη του πριγκίπισσα αλλά το

έσκασε φοβισμένος και κατατρεγμένος

Ο Vilem Flusser στο κείμενο του laquoΗ ψηφιακή φαινομενικότηταraquo αναφέρει την

δυσπιστία ως την άμεση αντίδρασή μας απέναντι σε ότι είναι κατασκευασμένο από

τον άνθρωπο για να μιμείται

Εντούτοις στο ερώτημα περί της δυσπιστίας μας απέναντι σ`

αυτούς τους εναλλακτικούς κόσμους υπάρχει και ένα άλλο είδος

απάντησης Αυτή η απάντηση βασίζεται στο γεγονός ότι πρόκειται για

38

κόσμους που εμείς οι ίδιοι έχουμε σχεδιάσει και όχι για κάτι που μας έχει

παρασχεθεί όπως ο περιβάλλον κόσμος Οι εναλλακτικοί κόσμοι δεν είναι

κάτι το δεδομένο [Daten] αλλά κάτι το τεχνητά κατασκευασμένο [Fakten]

Η δυσπιστία μας προκύπτει από το ότι στέκουμε γενικότερα καχύποπτοι

απέναντι στην τέχνη και σε καθετί τεχνητό Η laquoτέχνηraquo είναι ωραία αλλά

μετατρέπεται σε ψεύδος αμέσως μόλις εξεταστεί υπό το φως της έννοιας

της laquoφαινομενικότηταςraquo37

Για τον Vilem Flusser ο πατριάρχης θα ήταν ένας laquoτεχνοκράτηςraquo ένας

laquoλειτουργός των μέσωνraquo και οι κόσμοι που κατασκευάζει σχεδιασμοί-προβολές

[Projekte] της κυρίαρχης ελίτ

Όμως αν ο πατριάρχης στην ιστορία με την Πριγκίπισσα Ανείπωτη ήταν θεός

και το Μαύρο Κιβώτιο δεν ήταν απλά ένα τέχνασμα που κατασκευάζει σχεδιασμούς-

προβολές αλλά μία θεϊκά δεδομένη [Daten] δημιουργία όπως ο παράδεισος τότε θα

δεχόταν ο Φερμουάριος να μετατραπεί σε ψηφία με τίμημα να χάσει την υλική του

υπόσταση και να μετατραπεί κι αυτός σε σχεδιασμό-προβολή

Συμπέρασμα

Η προσαρμογή του περιβάλλοντος στις ανάγκες μας είναι κατ` εξοχήν

μέθοδος που χρησιμοποιούμε για την επιβίωσή μας απέναντι στο μεγάλο μας

αντίπαλο που δεν είναι άλλος από την ίδια τη φύση Η εκτίμηση μας για τη φύση

υπήρξε μόνο δια μέσου της αναπαράστασής της Η προσομοίωση μιας ασφαλούς και

ελεγχόμενης φύσης ταυτίστηκε με την έννοια του κήπου Η βιβλική Εδέμ είναι ο

κήπος που δεν κρύβει τίποτα απειλητικό για τον Αδάμ και την Εύα μιας και όλα είναι

κατασκευασμένα σε απόλυτη αρμονία

Τα χωριά και έπειτα οι πόλεις που κάποτε κατασκευάστηκαν για να

προστατέψουν τον άνθρωπο από την αγριότητα της φύσης τώρα έγιναν και αυτά

χαοτικά και απειλητικά Όσο μεγαλώνουν οι πόλεις τόσο αυξάνονται οι κήποι

37 Vilem Flusser laquo Η ψηφιακή φαινομενικότηταraquo στον τόμο Digitaler Schein Aumlsthetik der elektronischen Medien (Επιμ) Florian Rotzer Suhrkamp Frankfurt am Main 1991 μτφρ Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης σελ 2

39

φτάνοντας στις μέρες μας να χάσουν τον ιδιωτικό τους χαρακτήρα και να

μετατραπούν σε δημόσια πάρκα

Το πάρκο στα Ιλίσια είναι ένα πράσινο ξέφωτο που δεν προσομοιώνει μόνο

μία φύση αλλά και άλλες εμπειρίες όπως την ιστορία του De Miranda διαμέσου της

προτομής του που κοσμεί το πάρκο Αλλά είμαστε εμείς σε θέση να κατανοήσουμε

μνημεία που ενώ παραδοσιακά αφορούν πρόσωπα και ιστορίες της εθνικής μας

συνείδησης παρουσιάζουν και ήρωες εξωτικών χωρών

Είναι τα σώματα μας `κατασκευασμένα` για να μπορούν να αντιδρούν σε

αυτές τις προσομοιωμένες εμπειρίες

Είμαστε σε θέση να βιώσουμε αυτή την πράσινη λωρίδα ως φύση και τις

παράλληλες πραγματικότητες που μας προσφέρει

Φαίνεται σαν να έχουμε χάσει την σωματική και νοητική ικανότητα επιβίωσης

στην φύση θέλουμε να βιώσουμε την εμπειρία της αλλά μόνο με την χρήση ενός

ενδιάμεσου που θα μας παρέχει κάποια ασφάλεια

Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της

κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι

η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με

επίδοξους σπεσιαλίστες της επιβίωσης στην αγρία φύση να επιδιώκουν να μας

δείξουν τρόπους και τεχνικές που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για να

παραμείνουμε ζωντανοί στην απίθανη περίπτωση που βρεθούμε εγκαταλελειμμένοι

και αβοήθητοι στις αντίξοες συνθήκες που μας προσφέρει η φύση (Στο `Man Vs

Wild` προταγονιστή ο Bear Grylls που είναι εξοικειωμένος στις ακραίες καταστάσεις

Σαν ένας από τους νεότερους που έχουν αναρριχηθεί στο Έβερεστ και ένας από τους

λιγοστούς που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς την εξαντλητική εκπαίδευση για

λογαριασμό της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων)38 Έτσι αυτοί οι πρωταγωνιστές

38 httpdscdiscoverycomvideosman-vs-wild-scary-survival-moments

-Παρόμιας θεματικής τηλεοπτικές εκπομπές είναι οι Out of the Wild The Alaska Experiment Life or Death Game Jungle Life or Death Game Lost at Sea Everest Razors Edge κλπ

40

τρέφοντε με σκουλήκια φτιάχνοντας καταφύγια από κλαδιά αψηφώντας χαμηλές ή

υψηλές θερμοκρασίες με το παγκόσμιο τηλεοπτικό κοινό να παρακολουθεί με αγωνία

τις περιπέτειες τους βιώνοντας διαμέσου αυτών την περιπέτεια και την αγωνία αλλά

πάντα μέσα από την ασφάλεια του σαλονιού τους

Η χρήση του `μέσου` για την κυριαρχία απέναντι στην φύση από την αρχή της

ύπαρξής μας και στην συνέχεια για την οργάνωση και την επικοινωνία των κοινωνιών

μας έπαιξε μεγάλο ρόλο στην εικόνα που έχουμε σήμερα για τον κόσμο Αυτοί οι

σπεσιαλίστες της επιβίωσης είναι το `μέσο` για να βιώσουμε την άγρια φύση που

τόσο φοβόμαστε αλλά και που τόσο μας ελκύει

Το πάρκο στα Ιλίσια έχει σαν στόχο να παίξει κι αυτό τον ρόλο του `μέσου`

που θα μας ενώσει με την φύση αλλά δεν τα καταφέρνει ούτε στο ελάχιστο σε σχέση

με αυτά τα show της τηλεόρασης Αυτό φαίνεται από την επισκεψιμότητα του πάρκου

που είναι από ελάχιστη έως μηδενική Μήπως με τη σειρά του το πάρκο όπως και η

άγρια φύση χρειάζεται ένα μέσο που να μας επιτρέπει μία μεγαλύτερη

αλληλεπίδραση άρα μία πιο βιωματική εμπειρία

Παροχέας διάδρασης πάρκων

Ο `παροχέας διάδρασης πάρκων` είναι μία διαδραστική μηχανή που επιτρέπει στον

χρήστη της να βιώσει τις χαρές που μπορεί να του προσφέρει ένα πάρκο και ακόμη

περισσότερα Η ψηφιακή προσομοίωση υψηλού επιπέδου του πάρκου στα Ιλίσια με

όλες τις λεπτομέρειες αλλά και τα στοιχεία που το απαρτίζουν (σιντριβάνι προτομή

όλα τα είδη φυτών κλπ) προσφέρει την απόλυτη εμπειρία μίας βόλτας στο πάρκο

Ταυτόχρονα το μηχανικό του μέρος παρέχει μία ολοκληρωμένη σωματική εμπειρία

με κίνηση όλου του σώματος προς όλες τις κατευθύνσεις για μία βόλτα που θα μείνει

αξέχαστη για σας την οικογένεια αλλά και το κατοικίδιο σας

41

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture

Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection

Washington DC 2002

2 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990

3 Emily Brady Aesthetics of the natural environment Εκδόσεις

Edinburgh Edinburgh University Press 2003

4 Francisco de Miranda

httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

5 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο

Μετάφραση Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος

Δασκαλοθανάσης Εκδόσεις Ποταμός 2005

6 Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance

Gardens

httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

7 Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-

Jacques_Rousseau

8 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain

NAi Publishers 2001

9 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις

Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC

1999

10 Paul Skinner Embodied Interaction Iollie therefore I exist b-DAT

University of Plymouth 2006

11 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία Μετάφραση

Μυλωνάκη Ευγενία Εκδόσεις Εκκρεμές 2003

12 Vilem Flusser Η ψηφιακή φαινομενικότητασυμπεριλαμβάνεται στο

συλλογικό τόμο (Επιμ) Florian Rotzer Digitaler Schein Aumlsthetik

der elektronischen Medien Suhrkamp Frankfurt am Main 1991

Μετάφραση Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης

Βερσαλλίες httpelwikipediaorgwikiβρσαλλίες_(παλάτι)

42

13 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής

Μετάφραση Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998

14 Μισέλ Ουελμπέκ Τα στοιχειώδη σωματίδια Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον

της Εστίας Μετάφραση Αλέξης Εμμανουήλ 2007Χοφσταντφερ

Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και

στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου

Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993

  • Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ34
  • Συμπέρασμα σελ38
  • Συμπέρασμα
  • Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με επίδοξους σπεσιαλίστε
    • Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990
      • Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm
      • Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau
Page 27: Μάκης Κυριακόπουλος διπλωματικη εργασία

27

τότε δημάρχου ακόμα και μέσα στο νόμισμα της στήλης της

laquoΔραχμήςraquo 7 - 0802200430

Η απουσία πολιτικής χαρακτήριζε την πολιτική του Δήμου

Αθηναίων για τα έργα τέχνης σε δημόσιους χώρους Οχι μόνο

πρόσφατα αλλά τουλάχιστον τα τελευταία 30 χρόνια Επί δημαρχίας

Αβραμόπουλου μια καλλιτεχνική επιτροπή που τώρα έχει καταργηθεί

δεχόταν τις προτάσεις για δωρεές έργων στην πλειονότητά τους

αμφιβόλου ποιότητας laquoΚάθε σύλλογος έκανε και μια δωρεά

προσπαθώντας με προτομές να τιμήσει τις προσωπικότητες που

συνδέθηκαν με τον τόπο τουraquo συνεχίζει ο Π Λουκάκος

Προς το παρόν ξεχάστε τα αυτά Η αποδοχή των δωρεών έχει

παγώσει και για το λόγο αυτό τους τελευταίους μήνες δεν έχει

τοποθετηθεί ούτε ένα καινούριο υπαίθριο γλυπτό στην Αθήνα -με

εξαίρεση το άγαλμα του Μεγάλου Αλέξανδρου έργο του Γιάννη

Παππά που ενδεχομένως να τοποθετηθεί απέναντι από το Ρεξ Εχουν

όμως παγώσει και οι διαγωνισμοί και οι αναθέσεις laquoΤο νομοθετικό

πλαίσιο απαγορεύει τις αναθέσεις έργων ακόμα και τον μεγαλύτερο

γλύπτη της Ελλάδας να έχουμε μπροστά μας Αναθεση μπορεί να γίνει

μόνο για ποσό έξι χιλιάδων ευρώ έτσι όμως δεν μπορούμε να μιλάμε

για κάποιο γλυπτό με αξιώσειςraquo διευκρινίζει ο Π Λουκάκος (7 -

08022004)31

Για τον μέσο Αθηναίο πολίτη που επισκέπτεται το πάρκο ο Francisco de

Miranda δεν σημαίνει απολύτως τίποτα και θα ήταν παράδοξο να περιμένουμε κάτι

τέτοιο Άρα γιατί επιλέχθηκε αυτός ο επαναστάτης της Βενεζουέλας για να

διακοσμήσει με την προτομή του έναν δημόσιο χώρο της Αθήνας Και εντέλει ποίος

είναι ο Francisco de Miranda

30 Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=3325212 31 Παρής Σπίνου Ελευθεροτυπία httparchiveenetgronlineonline_textc=113dt=08022004id=98141564

28

Francisco de Miranda32

Ο Sebastiaacuten Francisco de Miranda y Rodriacuteguez γνωστός περισσότερο ως

Francisco de Miranda συμμετείχε στην επανάσταση της Βενεζουέλας Παρόλο που τα

σχέδια του για την ανεξαρτησία των ισπανόφωνων αποικιών της Αμερικής απέτυχαν

θεωρήθηκε ως ο πρόδρομος του Simoacuten Boliacutevar που κατά τη διάρκεια του αμερικανό-

ισπανικού πολέμου απελευθέρωσε με επιτυχία μεγάλο μέρος της νοτίου Αμερικής Ο

Miranda έζησε μία ταραχώδη ζωή Ως ιδεαλιστής ανέπτυξε ένα πρωτοποριακό σχέδιο

για να ελευθερώσει και να ενοποιήσει την λατινική Αμερική αλλά οι φιλοδοξίες και

επιδιώξεις του για την ανεξαρτησία της νοτίου Αμερικής απέτυχαν το 1812 τον

παρέδωσαν στους εχθρούς του και μετά από τέσσερα χρόνια το 1816 πέθανε σε

ισπανική φυλακή Παρόλα αυτά δεκατέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο του το

μεγαλύτερο μέρος της ισπανόφωνης Αμερικής ήταν ελεύθερο

Ο Miranda γεννήθηκε μέσα σε μία μεγαλοαστική οικογένεια ο πατέρας του

Sebastian de Miranda Ravelo ήταν εύπορος έμπορος με καταγωγή από τις Κανάριες

Νήσους ενώ και η μάνα του Francisca Antonia Rodriacuteguez de Espinoza καταγόταν από

πλούσια οικογένεια της Βενεζουέλας Ο Miranda πήγε στα καλύτερα ιδιωτικά σχολεία

και στα ακριβότερα κολλέγια ενώ κατά την διάρκεια της φοίτησής του δεχόταν

ρατσιστικά πειράγματα για την καταγωγή του Έτσι δεν απολάμβανε τα οφέλη της

υψηλής κοινωνίας μιας και υπήρχε συνεχής αμφισβήτηση από την αριστοκρατία της

εποχής Σαν αποτέλεσμα αυτής της αποδοκιμασίας ο Miranda παρουσίαζε την εικόνα

του φαντασμένου με πομπώδεις αφηγήσεις και μυθεύματα

Γύρω στο 1771 ο Miranda αγόρασε το αξίωμα του καπετάνιου του ισπανικού

στόλου (όχι κάτι ασυνήθιστο για την εποχή) Ενώ υπηρετούσε ως καπετάνιος δίπλα

στον στρατηγό Juan Manuel de Cajigal y Monserrat (1739-1811) απέκτησε

ενδιαφέρον για τον αγώνα υπέρ της ανεξαρτησίας της ισπανόφωνης Αμερικής

Υπό τον Cajigal ο Miranda συμμετείχε στην μάχη της Pensacola το 1781

υπερασπιζόμενος την ισπανική κυριαρχία σε αυτό που ονομάζουμε σήμερα Florida

των ΗΠΑ Αυτή η συμμετοχή του τού χάρισε το αξίωμα του συνταγματάρχη

32 httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

29

Από το 1791 ο Miranda απέκτησε ενεργό ρόλο στην γαλλική επανάσταση Στο

Παρίσι ήταν φίλος με τον Girondiste Jacques Pierre Brissot και τον Jeacuterocircme Peacutetion de

Villeneuve και για σύντομο χρονικό διάστημα υπηρέτησε σαν στρατηγός στον

επαναστατικό στρατό που διοικούνταν από τον Charles Franccedilois Dumouriez Τον

Απρίλιο του 1793 ο Miranda συνελήφθη και κατηγορήθηκε για προδοσία Στη δίκη

όμως ήταν τόσο ήρεμος και πειθήνιος που κρίθηκε αθώος Παρόλα αυτά οι

κατηγορίες του Marat και των συντρόφων του δεν καταλάγιασαν Συνελήφθη ξανά

τον Ιούνιο του 1793 και φυλακίστηκε

Ο Miranda φαίνεται να επιβίωσε από έναν συνδυασμό ευνοϊκής τύχης και

πολιτικών συμφερόντων υπέρ του η επαναστατική κυβέρνηση απλά δεν μπορούσε να

συμφωνήσει για το τι έπρεπε να κάνει με αυτόν Παρέμεινε στις φυλακές του La Force

ακόμα και μετά από την πτώση του Robespierre τον Ιούλιο του 1794 ενώ

απελευθερώθηκε τον Ιανουάριο του επόμενου χρόνου Πεπεισμένος πλέον ότι η τροπή

που είχε πάρει η επανάσταση ήταν λάθος ξεκίνησε να συνωμοτεί με τους

αριστοκράτες εναντίον των επαναστατών και ταυτόχρονα τού έγινε πρόταση από

αυτούς να ηγηθεί του στρατού τους αλλά για άλλη μια φορά συνελήφθη και

εκδιώχθηκε από την χώρα

Η ζωή του ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τον αγώνα για ανεξαρτησία των

ισπανικών αποικιών στην Λατινική Αμερική Ο Miranda οραματιζόταν μία

ανεξάρτητη αυτοκρατορία η οποία να αποτελείται από όλες τις περιοχές που

βρίσκονταν υπό την κατοχή των ισπανών και των πορτογάλων και να απλώνεται από

τον ποταμό του Μισισιπή μέχρι το Cape Horn Αυτή η αυτοκρατορία θα ήταν υπό την

ηγεμονία μίας βασιλευόμενης οικογένειας που θα ονομαζόταν `Inca` προς τιμή του

ένδοξου ινδιάνικου λαού

Με την βοήθεια της μεγάλης Βρετανίας ο Miranda αποπειράθηκε να εισβάλει

στη Βενεζουέλα το 1806 Το ίδιο διάστημα η Βρετανία ήταν σε πόλεμο με την

Ισπανία και σύμμαχος του Ναπολέοντα Το 1793 ο Miranda πήγε στην Ουάσινγκτον

για να συναντήσει τον πρόεδρο Thomas Jefferson Η συνάντηση έγινε αλλά δεν

υπήρξε καμία ανάμιξη στα σχέδια του Miranda Έτσι άρχισε να οργανώνει κρυφά μία

εκστρατεία για την απελευθέρωση της Βενεζουέλας ναυλώνοντας ένα πλοίο που

ονόμασε Leander προς τιμήν του μεγαλύτερού του γιου

30

Στο Jacmel Haiti ο Miranda απέκτησε άλλα δύο πλοία το Bee και το

Bacchus μαζί με το πλήρωμά τους Στις 12 Μαρτίου στο Jacmel ο Miranda

ανάρτησε την πρώτη σημαία της Βενεζουέλας στο Leander την οποία και είχε

σχεδιάσει μόνος του Στις 28 Απριλίου ο μικρός αυτός στόλος κατελήφθη από τα

ισπανικά πολεμικά πλοία στις ακτές της Βενεζουέλας Μόνο το Leander κατάφερε να

αποδράσει Εξήντα άντρες αιχμαλωτίστηκαν και δικάστηκαν και δέκα από αυτούς

στάλθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα Το Leander με το πλήρωμά του

ανασυντάχθηκαν στα βρετανικά νησιά Barbados και Trinidad Στις 3 Αυγούστου η

εκστρατεία έφτασε στο La Vela de Coro καταλαμβάνοντας το φυλάκιο για πρώτη

φορά σηκώθηκε η σημαία της Βενεζουέλας στα χώματα της Πριν ξημερώσει το

επόμενο πρωινό η εκστρατεία κατέλαβε το Coro αλλά δεν δέχτηκε καμία βοήθεια

από τους κατοίκους της πόλης Υπό την απειλή της ήττας οι άνδρες υποχώρησαν

περιμένοντας ενισχύσεις Συνειδητοποιώντας ότι δεν μπορούσε να κρατήσει άλλο την

πόλη ο Miranda διέταξε τον στρατό του να σαλπάρει ενώ όλον τον επόμενο χρόνο

περίμενε στα νησιά της καραϊβικής για ενισχύσεις που δεν έφτασαν ποτέ Κατά την

επιστροφή του στην Βρετανία ο Miranda βρήκε μεγαλύτερη υποστήριξη από την

βρετανική κυβέρνηση Το 1808 συντάχθηκε και στάλθηκε μεγάλη στρατιωτική

δύναμη για να επιτεθεί στην Βενεζουέλα αλλά η εισβολή του Ναπολέοντα στην

Ισπανία ξαφνικά μετέτρεψε τους Ισπανούς σε σύμμαχους της Βρετανίας και έτσι

έληξε άδοξα και αυτή η προσπάθεια

Όταν τελικά η Βενεζουέλα απέκτησε την ανεξαρτησία της στις 19 Απριλίου

του 1810 στάλθηκε αντιπροσωπεία στην Βρετανία για την αναγνώριση του

νεοσύστατου κράτους Αυτή η αντιπροσωπεία έπεισε τον Miranda να γυρίσει στην

πατρίδα του και την ίδια χρονιά εκλέχθηκε ως αντιπρόσωπος του El Pao της επαρχίας

της Βαρκελώνης Στις 5 Ιουνίου του 1811 καθιερώθηκε επίσημα η τρίχρωμη σημαία

που ο Miranda είχε σχεδιάσει

Στα χρόνια που ακολούθησαν η τύχη του Miranda αλλά και του νεοσύστατου

κράτους δεν ήταν ευνοϊκή Ο στρατός των δημοκρατικών απέτυχε να κατακτήσει

περιοχές της Βενεζουέλας που παρέμεναν υπό το βασιλικό καθεστώς Επιπροσθέτως

η Βενεζουέλα χάνει την ισπανική αγορά και το κύριο εξαγόμενο προϊόν της το κακάο

Αυτό σήμανε την οικονομική κρίση που κυρίως έπληξε τις μεσαίες και χαμηλές

τάξεις χάνοντας τον ενθουσιασμό τους για την δημοκρατία Στης 4 Ιουλίου η

31

Βαρκελώνη τάχτηκε υπέρ του βασιλικού καθεστώτος Η γειτονική Cumanaacute

αποκόπηκε από το δημοκρατικό κέντρο και αρνήθηκε να αναγνωρίσει την

δικτατορική κυριαρχία του Miranda ως στρατιωτικού διοικητή Υπό αυτές τις

συνθήκες μία ισπανική φρεγάτα με διοικητή τον Domingo Monteverde κατάφερε

από μία μικρή ομάδα στρατιωτών που διέθετε να δημιουργήσει έναν μεγάλο στρατό

από οικειοθελείς κατοίκους που τον ακολούθησαν ως την Valencia αφήνοντας τον

Miranda να κατέχει μόνο ένα μικρό μέρος της κεντρικής Βενεζουέλας Στα μέσα

Ιουλίου ο Monteverde είχε καταλάβει την Valencia ενώ ο Miranda έβλεπε ότι η

κατάσταση είχε γίνει απελπιστική Άρχισε τις διαπραγματεύσεις με τον Monteverde

για παύση πυρός στις 25 Ιουλίου του 1812 Παρόλο που στη συμφωνία για παύση

πυρός υπήρχε πολιτική αμνηστία ο Miranda προσπάθησε να διαφύγει από το λιμάνι

του La Guaira με βρετανικό πλοίο Ο συνταγματάρχης των επαναστατών Boliacutevar

κατηγόρησε τον Miranda για προδοσία Έτσι ο Miranda συνελήφθη και παραδόθηκε

στον ισπανικό βασιλικό στρατό

Ο Miranda πέθανε σε κελί των φυλακών Cuatro Torres το 1816 ενώ η

υπόθεση του ακόμα εκκρεμούσε Η ταφή του έγινε σε μαζικό τάφο πράγμα που

καθιστούσε αδύνατη την αναγνώρισή του αφήνοντας άδειο τον τάφο του στο εθνικό

πάνθεον της Βενεζουέλας

Οι περιπέτειες του Miranda μας ταξιδεύουν σε έναν κόσμο πέρα από τον χώρο

και τον χρόνο που μπορεί να μας συναρπάσει με τον εξωτισμό του Η προτομή του

είναι μία ανθρώπινη κατασκευή ένας μηχανισμός που μπορεί να παρακινήσει

κάποιους περαστικούς να ασχοληθούν με τις περιπέτειες και τα κατορθώματά του

δημιουργώντας μία άλλη παράλληλη πραγματικότητα

Αλλά και το ίδιο το πάρκο λειτουργεί σαν μία άλλη παράλληλη

πραγματικότητα προσομοιώνοντας ένα `δεδομένο` φυσικό περιβάλλον ενώ στην

πραγματικότητα είναι μία κατασκευή Η αίσθηση ότι περπατάς στη φύση είναι

ψευδής και παρόλο που το συγκεκριμένο πάρκο με την έλλειψη συντήρησης έχει ένα

λόγο παραπάνω να δίνει αυτή την εντύπωση δεν παύει να είναι ένας

κατασκευασμένος κήπος μία μίμηση

Το πρόβλημα σε αυτούς τους χώρους ξεκίνα από την στιγμή που δεν μπορούν να

χρησιμοποιηθούν ως αυτό που προσομοιώνουν μέσα από μία πραγματική βιωμένη

32

εμπειρία Αντίθετα λειτουργούν σαν προβολή που μας αποσωματοποιεί παρέχοντάς

μας την ελάχιστη διάδραση

Σώμα

Από την στιγμή που γεννιόμαστε μέχρι την στιγμή που θα πεθάνουμε έχουμε

το σώμα μας Δεν μπορούμε να υπάρξουμε χωρίς αυτό έχουμε σάρκα που μπορεί να

τραυματιστεί έχουμε κόκαλα που μπορεί να σπάσουν Ότι αντιλαμβανόμαστε από

τον περιβάλλοντα χώρο προέρχεται από τις αισθήσεις μας δια μέσου του σώματος

μας Οι αισθήσεις μας δεν μπορούν να λειτουργήσουν αυτόνομα

Ο Drew Leder στο βιβλίο του Absent Body (1990) μιλάει για το σώμα και πώς

με αυτό αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο

Με έναν σημαντικό τρόπο το ζωντανό σώμα βοηθά στο να

δομηθεί ετούτος ο κόσμος σαν εμπειρία Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε

το νόημα και την φόρμα των πραγμάτων χωρίς την αναφορά των

σωματικών δυνάμεων δια μέσου των οποίων αντιλαμβανόμαστε (οι

αισθήσεις η κίνηση η γλώσσα οι επιθυμίες) Το ζωντανό σώμα δεν είναι

απλά άλλο ένα πράγμα στον κόσμο άλλα ένας τρόπος αυτός ο κόσμος να

υπάρχει33

Ο Drew Leder μιλάει για ένα σώμα που δρα ένα εμπειρικό σώμα Η

κατασκευή τόπων όπως το πάρκο της Μιχαλακοπούλου αφήνουν το σώμα χωρίς

δράση έξω από την εμπειρία του κόσμου Η αλληλεπίδρασή μας μέσω του σώματός

μας με τον κόσμο αφορά την διαδικασία μιας πρακτικής μάθησης του κόσμου Αν

πράγματι συμβαίνει αυτό γιατί κυρίως ο δυτικός κόσμος κατασκευάζει τόπους που

αποκλείουν την σωματοποιημένη εμπειρία όπως υλικής υπόστασης χώρους ή

ψηφιακούς τόπους που διαχωρίζουν και αποκλείουν το φυσικό σώμα

Κατά τη διάρκεια των σταυροφοριών τον 16ο αιώνα το σώμα

θεωρήθηκε αμαρτωλό και ασταθές λόγω της φθαρτότητάς του Έτσι

ξεκίνησε η `αναζήτηση της βεβαιότητα` (Quest for Certainty) σαν την οδό

33 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990 σελ

33

προς στην αλήθεια που είναι καθολική άχρονη και ανεξάρτητη από τις

ιδιοτροπίες του ανθρώπινου σώματος (Toumin 1990 cited in Shilling 2005

7)34

Τον 17ο αιώνα ο Καρτέσιος αναζητούσε αυτή τη βεβαιότητα Όταν ξύπνησε

από έναν εφιάλτη που βίωσε ως πραγματικό αισθάνθηκε ότι οι αισθήσεις του τον

εξαπάτησαν στο όνειρο Έτσι πείστηκε ότι ήταν πολύ λίγα αυτά για τα οποία

μπορούσε να ήταν βέβαιος γιατί τα πάντα ήταν μία θεϊκή απάτη

Είμαι πεπεισμένος ότι δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο ούτε

ουρανός ούτε γη ούτε πνεύμα ούτε σώμα Μήπως αυτό σημαίνει ότι κι

εγώ δεν υπάρχω Όχι εάν έχω πείσει τον εαυτό μου για κάτι (ή έχω

σκεφθεί το οτιδήποτε) τότε σίγουρα υπάρχω Αλλά υπάρχει κάποιος που

εξαπατά και που κατέχει ανώτερη δύναμη και επιδεξιότητα που

εξεπίτηδες και συνεχώς με εξαπατά Σε αυτή την περίπτωση

αναμφισβήτητα υπάρχω εάν με εξαπατά και τον αφήνω να με εξαπατά

όσο μπορεί τότε θα μου δείξει ότι δεν είμαι ένα τίποτα και έτσι θα

νομίζω ότι είμαι κάτι Οπότε αφού σκέφτηκα διεξοδικά το θέμα πρέπει

να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι αυτή η πρόταση είμαι άρα υπάρχω

είναι απαραιτήτως αληθής όταν τίθεται από μένα ή συλλαμβάνεται από

το μυαλό μου35

Στο τελευταίο μισό του 21ου αιώνα η εξέλιξη των ψηφιακών μέσων ανέπτυξε

αυτόν τον δυϊσμό του Καρτέσιου με την εμφάνιση της δυνητικής πραγματικότητας

Τα σώματά μας στον σύγχρονο ψηφιακό κόσμο είναι ακαθόριστα ενώ αναφέρονται

και ως `απόντα` Η ιδέα του απόντος σώματος ταυτίζεται με την θρησκεία και την

φιλοσοφία του δυτικού κόσμου όπου το πνεύμα μπορεί να υπάρξει διαχωρισμένο

από το σώμα Το σώμα μας στον ψηφιακό κόσμο φαίνεται να είναι απαρχαιωμένο και

να χρειάζεται τεχνολογικά ανεπτυγμένες προσθήκες που να το επεκτείνουν Αυτές οι

επεκτάσεις (VR γάντια VR κασκέτες κλπ) γίνονται μέρος της ενσώματης εμπειρίας

μας

34 Drew Leder The Absent Body όπ σελ 35 httpplatostanfordeduentriesdescartes-epistemology chapter4

34

Αυτές οι προσθήκες στο σώμα παραμένουν για τον καρτεσιανό δυϊσμό

αντικείμενα προσκολλημένα στο σώμα που και αυτό είναι αντικείμενο Η εμπειρία

δια μέσου των αντικειμένων ενεργοποιείται με τον νου Το μυαλό επιτυχώς

δραπετεύει από το σώμα και ταξιδεύει στον κόσμο ανεξάρτητα

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη36

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη είναι ένα διήγημα του συγγραφέα και φιλόσοφου

Στανισλάβ Λεμ Το διήγημα μιλάει για έναν βασιλιά και τον υπήκοό του ένα ρομπότ

που τον μεταφέρει σε ψηφιακά όνειρα προσομοιωμένες πραγματικότητες και

όμορφες πριγκίπισσες

Ο πόθος του βασιλιά Φερμουάριου να βρει την όμορφη πριγκίπισσα Ανείπωτη

τον οδήγησε σε μία καλύβα όπου κατοικούσε ένας άνθρωπος με πατριαρχικό

παρουσιαστικό

laquoΓυρεύεις την Ανείπωτη άθλιε κακομοίρη Και όμως ξέρεις πλήρως καλώς

ότι δεν έχει ζήσει καθόλου αυτά τα τελευταία πεντακόσια χρόνια και

επομένως ότι το πάθος σου είναι μάταιο και ασύμφορο Το μόνο που μπορώ

να κάνω για σένα είναι να σου επιτρέψω να τη δεις όχι βέβαια στην σάρκα

άλλα σ` ένα λογικά πληροφοριακό αντίγραφο ένα μοντέλο που είναι

ψηφιακό και όχι φυσικό στοχαστικό και όχι πλαστικό εργοδικό και λίαν

εξησφαλισμένα ερωτικό και όλα αυτά εις το Μαύρο Κιβώτιον που

κατασκεύασα τις ώρες της σχόλης μου με ότι πιο πρόχειρο βρήκα μπροστά

μουraquo

Η υπόσχεση του άνδρα ο βασιλιάς να δει την πριγκίπισσα σε αυτόν τον

προσομοιωμένο κόσμο είναι δελεαστική

laquoΑχ δείξε μου την δείξε μου την αμέσωςraquo φώναξε ο Φερμουάριος

ανατριχιάζοντας ολόκληρος Ο πατριάρχης έκανε laquoναιraquo με το κεφάλι έψαξε

36 Χοφσταντφερ Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993 Στανισλάβ Λεμ κεφ 6 Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ 117

35

στον αρχαίο τόμο για να βρει τις συντεταγμένες της πριγκίπισσας μετέφερε

την ίδια κι ολόκληρο το Μεσαίωνα σε διάτρητα δελτία κατέγραψε το

πρόγραμμα κατέβασε το διακόπτη σήκωσε το καπάκι του Μάυρου

Κιβώτιου

laquoΣκύψε να δειςraquo

Ο βασιλιάς έσκυψε κοίταξε και είδε ναι τον μεσαίωνα τέλεια

προσομοιωμένο εντελώς ψηφιακό και μη γραμμικό και να η Δανδηλία το

Παγοδάσος το παλάτι με τον Ηλιόπυργο το Ορνιθοτροφείο-Που-

Χλιμίντριζε ο Θησαυρός με τα Εκατό Μάτια Και να η ίδια η Ανείπωτη που

περπατούσε αργά στοχαστικά στην προσομοίωση του κήπου της και τα

κυκλώματά της λαμπύριζαν κόκκινα και χρυσαφιά καθώς έκοβε

προσομοιωμένα λουλούδια και υπό τον ήχο προσομοιώσεις τραγουδιών Ο

Φερμουάριος ανίκανος να περιορίσει περισσότερο τις ορμές του πήδηξε στο

Μάυρο Κουτί και ξετρελαμένος όπως ήταν προσπάθησε να μπει στον

κομπιουτερικό εκείνο κόσμο Ο πατριάρχης όμως γρήγορα έσβησε το ρεύμα

έδωσε μία σπρωξιά στον Βασιλιά και τον γκρέμισε στη γη και είπε

laquoΤρελέ Θέλεις να επιχειρήσεις το ακατόρθωτο Γιατί κανένα πλάσμα

φτιαγμένο από ύλη δεν μπορεί να μπει σ` ένα σύστημα που δεν είναι τίποτα

άλλο παρά η ροή και ο στρόβιλος αλφαριθμητικών στοιχείων ασυνεχών

συνδυασμών ακέραιων αριθμών το αφηρημένο υλικό από το οποίο είναι

φτιαγμένα τα ψηφίαraquo

laquoΜα εγώ θέλω θέλωraquo έσκουξε ο Φερμουάριος εκτός εαυτού και χτύπησε

το κεφάλι του στο Μαύρο Κουτί τόσο δυνατά που έκανε αυλάκιά στο

μέταλλο

Η επιθυμία του βασιλιά Φερμουάριου δεν μας είναι και τόσο ξένη οι ψηφιακοί

κόσμοι από την αρχή της δημιουργίας τους μας υποσχέθηκαν έναν κόσμο που μέχρι

τώρα τον βλέπαμε σε άλλα μέσα όπως το σινεμά αλλά μόνο από τις καρέκλες μας

Το ενδεχόμενο να μπορούμε να δράσουμε σε αυτούς τους χώρους εξάπτει την

φαντασία μας για εμπειρίες δίχως φυσικά όρια και φόβους επιβίωσης που αφορούν τη

σωματική μας ακεραιότητα

36

Τι γίνεται όμως με το αντάλλαγμα που πρέπει να καταβάλουμε για να βιώσουμε

αυτούς τους κόσμους

laquoΑν είναι τόσο αναλλοίωτος ο πόθος σου τότε υπάρχει ένας τρόπος με τον

οποίο μπορώ να σε συνδέσω με την πριγκίπισσα Ανείπωτη αλλά πρώτα θα

πρέπει να αποχωριστείς την παρούσα μορφή σου γιατί θα σου πάρω τις

συντεταγμένες σου και θα σε κάνω πρόγραμμα άτομο προς άτομο και θα

τοποθετήσω την προσομοίωσή σου σ` αυτόν τον μεσαιωνικά πλασμένο

κόσμο τον πληροφοριακό και αναπαραστατικό και εκεί θα μείνει

αντέχοντας όσο τα ηλεκτρόνια τρέχουν μέσα σ` αυτά τα σύρματα και πηδούν

από κάθοδο σε άνοδο Εσύ όμως όπως στέκεσαι τώρα μπροστά μου θα

εκμηδενιστείς έτσι ώστε η μόνη σου ύπαρξη θα είναι με τη μορφή δεδομένων

πεδίων και δυναμικών στατιστική ευρετική και απόλυτα ψηφιακήraquo

Εδώ εγείρεται το θέμα της ατομικής ταυτότητας Όταν κάνουμε ταξίδια σε αυτούς

τους κόσμους παραμένουμε οι ίδιοι Το θέμα είναι περίπλοκο γιατί σε αυτόν τον

δυϊσμό του σώματος και νου η ατομική ταυτότητα παύει να ανήκει και στα δύο

ισότιμα

laquoΑυτό είναι πολύ δύσκολο να το πιστέψει κανείςraquo είπε ο Φερμουάριος laquoπώς

θα ξέρω πως δημιούργησες τη δική μου προσομοίωση και όχι κανενός

αλλουνούraquo

Ο πατριάρχης προσπάθησε να δείξει στον μπερδεμένο βασιλιά ότι πράγματι

θα ήταν αυτός και όχι κάποιος άλλος Αλλά και πάλι ο βασιλιάς είχε

αμφιβολίες

laquoΝαι ναι καταλαβαίνωraquo είπε ο βασιλιάς laquoΚαι πάλι όμως είναι μονάχα το

πανομοιότυπο μου και όχι εγώ ο ίδιος αφού εγώ είμαι εδώ και δεν είμαι μέσα

στο Κιβώτιοraquo

laquoΌταν σε δω κλειδομανταλωμένο στην αγκαλιά της αγαπημένης σουraquo του

είπε ο πατριάρχης laquoθα φροντίσω να μην υπάρχεις εις διπλούν ένας εδώ κι

ένας εκεί μέσα στο Κιβώτιο Θα μεταχειριστώ μια μέθοδο παλιά μεν και

37

πρωτόγονη αλάνθαστη όμως γι` αυτό σκύψε λιγάκι αν έχεις την

καλοσύνηhellipraquo

Στην πραγματικότητα εάν συνέβαινε αυτό σε όλους μας και χάναμε την

σωματική μας υπόσταση τότε όλοι η δυτική φιλοσοφία και θρησκεία θα πανηγύριζε

για το κατόρθωμά της Το μιαρό σώμα που τόσο απεχθανόμαστε θα καταστρεφόταν

για πάντα και σύμφωνα με τον δυτικό πολιτισμό το πνεύμα επιτέλους θα

απαλλασσόταν από τα βάρη της ύλης

laquoΠρώτα δείξε μου άλλη μία φορά την Ανείπωτή σουraquo είπε ο βασιλιάς laquoΈτσι

για να σιγουρευτώhellipraquo

Ο σοφός ανασήκωσε το καπάκι του Μαύρου Κιβωτίου και του έδειξε την

Ανείπωτη Ο βασιλιάς την κοίταξε την ξανακοίταξε και τελικά είπε laquoΗ

περιγραφή του αρχαίου βιβλίου είναι πολύ υπερβολική Δεν είναι άσχημη

βέβαια αλλά ούτε κατ` ιδέαν τόσο ωραία όσο έλεγε το χρονικό Λοιπόν τώρα

σ` αφήνω γέρο σοφέhellipraquo

Και πήγε να φύγει

laquoΠου πάς θεότρελεraquo φώναξε ο πατριάρχης σφίγγοντας το σφυρί στα χέρια

του γιατί ο Βασιλιάς είχε φτάσει πια στην πόρτα

laquoΌπου να `ναι αλλά όχι μέσα στο Κιβώτιοraquo είπε ο Φερμουάριος και το

έβαλε στα πόδια

Γιατί ο βασιλιάς δεν έμεινε τελικά στην αγαπημένη του πριγκίπισσα αλλά το

έσκασε φοβισμένος και κατατρεγμένος

Ο Vilem Flusser στο κείμενο του laquoΗ ψηφιακή φαινομενικότηταraquo αναφέρει την

δυσπιστία ως την άμεση αντίδρασή μας απέναντι σε ότι είναι κατασκευασμένο από

τον άνθρωπο για να μιμείται

Εντούτοις στο ερώτημα περί της δυσπιστίας μας απέναντι σ`

αυτούς τους εναλλακτικούς κόσμους υπάρχει και ένα άλλο είδος

απάντησης Αυτή η απάντηση βασίζεται στο γεγονός ότι πρόκειται για

38

κόσμους που εμείς οι ίδιοι έχουμε σχεδιάσει και όχι για κάτι που μας έχει

παρασχεθεί όπως ο περιβάλλον κόσμος Οι εναλλακτικοί κόσμοι δεν είναι

κάτι το δεδομένο [Daten] αλλά κάτι το τεχνητά κατασκευασμένο [Fakten]

Η δυσπιστία μας προκύπτει από το ότι στέκουμε γενικότερα καχύποπτοι

απέναντι στην τέχνη και σε καθετί τεχνητό Η laquoτέχνηraquo είναι ωραία αλλά

μετατρέπεται σε ψεύδος αμέσως μόλις εξεταστεί υπό το φως της έννοιας

της laquoφαινομενικότηταςraquo37

Για τον Vilem Flusser ο πατριάρχης θα ήταν ένας laquoτεχνοκράτηςraquo ένας

laquoλειτουργός των μέσωνraquo και οι κόσμοι που κατασκευάζει σχεδιασμοί-προβολές

[Projekte] της κυρίαρχης ελίτ

Όμως αν ο πατριάρχης στην ιστορία με την Πριγκίπισσα Ανείπωτη ήταν θεός

και το Μαύρο Κιβώτιο δεν ήταν απλά ένα τέχνασμα που κατασκευάζει σχεδιασμούς-

προβολές αλλά μία θεϊκά δεδομένη [Daten] δημιουργία όπως ο παράδεισος τότε θα

δεχόταν ο Φερμουάριος να μετατραπεί σε ψηφία με τίμημα να χάσει την υλική του

υπόσταση και να μετατραπεί κι αυτός σε σχεδιασμό-προβολή

Συμπέρασμα

Η προσαρμογή του περιβάλλοντος στις ανάγκες μας είναι κατ` εξοχήν

μέθοδος που χρησιμοποιούμε για την επιβίωσή μας απέναντι στο μεγάλο μας

αντίπαλο που δεν είναι άλλος από την ίδια τη φύση Η εκτίμηση μας για τη φύση

υπήρξε μόνο δια μέσου της αναπαράστασής της Η προσομοίωση μιας ασφαλούς και

ελεγχόμενης φύσης ταυτίστηκε με την έννοια του κήπου Η βιβλική Εδέμ είναι ο

κήπος που δεν κρύβει τίποτα απειλητικό για τον Αδάμ και την Εύα μιας και όλα είναι

κατασκευασμένα σε απόλυτη αρμονία

Τα χωριά και έπειτα οι πόλεις που κάποτε κατασκευάστηκαν για να

προστατέψουν τον άνθρωπο από την αγριότητα της φύσης τώρα έγιναν και αυτά

χαοτικά και απειλητικά Όσο μεγαλώνουν οι πόλεις τόσο αυξάνονται οι κήποι

37 Vilem Flusser laquo Η ψηφιακή φαινομενικότηταraquo στον τόμο Digitaler Schein Aumlsthetik der elektronischen Medien (Επιμ) Florian Rotzer Suhrkamp Frankfurt am Main 1991 μτφρ Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης σελ 2

39

φτάνοντας στις μέρες μας να χάσουν τον ιδιωτικό τους χαρακτήρα και να

μετατραπούν σε δημόσια πάρκα

Το πάρκο στα Ιλίσια είναι ένα πράσινο ξέφωτο που δεν προσομοιώνει μόνο

μία φύση αλλά και άλλες εμπειρίες όπως την ιστορία του De Miranda διαμέσου της

προτομής του που κοσμεί το πάρκο Αλλά είμαστε εμείς σε θέση να κατανοήσουμε

μνημεία που ενώ παραδοσιακά αφορούν πρόσωπα και ιστορίες της εθνικής μας

συνείδησης παρουσιάζουν και ήρωες εξωτικών χωρών

Είναι τα σώματα μας `κατασκευασμένα` για να μπορούν να αντιδρούν σε

αυτές τις προσομοιωμένες εμπειρίες

Είμαστε σε θέση να βιώσουμε αυτή την πράσινη λωρίδα ως φύση και τις

παράλληλες πραγματικότητες που μας προσφέρει

Φαίνεται σαν να έχουμε χάσει την σωματική και νοητική ικανότητα επιβίωσης

στην φύση θέλουμε να βιώσουμε την εμπειρία της αλλά μόνο με την χρήση ενός

ενδιάμεσου που θα μας παρέχει κάποια ασφάλεια

Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της

κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι

η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με

επίδοξους σπεσιαλίστες της επιβίωσης στην αγρία φύση να επιδιώκουν να μας

δείξουν τρόπους και τεχνικές που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για να

παραμείνουμε ζωντανοί στην απίθανη περίπτωση που βρεθούμε εγκαταλελειμμένοι

και αβοήθητοι στις αντίξοες συνθήκες που μας προσφέρει η φύση (Στο `Man Vs

Wild` προταγονιστή ο Bear Grylls που είναι εξοικειωμένος στις ακραίες καταστάσεις

Σαν ένας από τους νεότερους που έχουν αναρριχηθεί στο Έβερεστ και ένας από τους

λιγοστούς που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς την εξαντλητική εκπαίδευση για

λογαριασμό της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων)38 Έτσι αυτοί οι πρωταγωνιστές

38 httpdscdiscoverycomvideosman-vs-wild-scary-survival-moments

-Παρόμιας θεματικής τηλεοπτικές εκπομπές είναι οι Out of the Wild The Alaska Experiment Life or Death Game Jungle Life or Death Game Lost at Sea Everest Razors Edge κλπ

40

τρέφοντε με σκουλήκια φτιάχνοντας καταφύγια από κλαδιά αψηφώντας χαμηλές ή

υψηλές θερμοκρασίες με το παγκόσμιο τηλεοπτικό κοινό να παρακολουθεί με αγωνία

τις περιπέτειες τους βιώνοντας διαμέσου αυτών την περιπέτεια και την αγωνία αλλά

πάντα μέσα από την ασφάλεια του σαλονιού τους

Η χρήση του `μέσου` για την κυριαρχία απέναντι στην φύση από την αρχή της

ύπαρξής μας και στην συνέχεια για την οργάνωση και την επικοινωνία των κοινωνιών

μας έπαιξε μεγάλο ρόλο στην εικόνα που έχουμε σήμερα για τον κόσμο Αυτοί οι

σπεσιαλίστες της επιβίωσης είναι το `μέσο` για να βιώσουμε την άγρια φύση που

τόσο φοβόμαστε αλλά και που τόσο μας ελκύει

Το πάρκο στα Ιλίσια έχει σαν στόχο να παίξει κι αυτό τον ρόλο του `μέσου`

που θα μας ενώσει με την φύση αλλά δεν τα καταφέρνει ούτε στο ελάχιστο σε σχέση

με αυτά τα show της τηλεόρασης Αυτό φαίνεται από την επισκεψιμότητα του πάρκου

που είναι από ελάχιστη έως μηδενική Μήπως με τη σειρά του το πάρκο όπως και η

άγρια φύση χρειάζεται ένα μέσο που να μας επιτρέπει μία μεγαλύτερη

αλληλεπίδραση άρα μία πιο βιωματική εμπειρία

Παροχέας διάδρασης πάρκων

Ο `παροχέας διάδρασης πάρκων` είναι μία διαδραστική μηχανή που επιτρέπει στον

χρήστη της να βιώσει τις χαρές που μπορεί να του προσφέρει ένα πάρκο και ακόμη

περισσότερα Η ψηφιακή προσομοίωση υψηλού επιπέδου του πάρκου στα Ιλίσια με

όλες τις λεπτομέρειες αλλά και τα στοιχεία που το απαρτίζουν (σιντριβάνι προτομή

όλα τα είδη φυτών κλπ) προσφέρει την απόλυτη εμπειρία μίας βόλτας στο πάρκο

Ταυτόχρονα το μηχανικό του μέρος παρέχει μία ολοκληρωμένη σωματική εμπειρία

με κίνηση όλου του σώματος προς όλες τις κατευθύνσεις για μία βόλτα που θα μείνει

αξέχαστη για σας την οικογένεια αλλά και το κατοικίδιο σας

41

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture

Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection

Washington DC 2002

2 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990

3 Emily Brady Aesthetics of the natural environment Εκδόσεις

Edinburgh Edinburgh University Press 2003

4 Francisco de Miranda

httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

5 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο

Μετάφραση Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος

Δασκαλοθανάσης Εκδόσεις Ποταμός 2005

6 Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance

Gardens

httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

7 Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-

Jacques_Rousseau

8 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain

NAi Publishers 2001

9 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις

Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC

1999

10 Paul Skinner Embodied Interaction Iollie therefore I exist b-DAT

University of Plymouth 2006

11 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία Μετάφραση

Μυλωνάκη Ευγενία Εκδόσεις Εκκρεμές 2003

12 Vilem Flusser Η ψηφιακή φαινομενικότητασυμπεριλαμβάνεται στο

συλλογικό τόμο (Επιμ) Florian Rotzer Digitaler Schein Aumlsthetik

der elektronischen Medien Suhrkamp Frankfurt am Main 1991

Μετάφραση Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης

Βερσαλλίες httpelwikipediaorgwikiβρσαλλίες_(παλάτι)

42

13 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής

Μετάφραση Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998

14 Μισέλ Ουελμπέκ Τα στοιχειώδη σωματίδια Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον

της Εστίας Μετάφραση Αλέξης Εμμανουήλ 2007Χοφσταντφερ

Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και

στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου

Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993

  • Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ34
  • Συμπέρασμα σελ38
  • Συμπέρασμα
  • Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με επίδοξους σπεσιαλίστε
    • Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990
      • Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm
      • Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau
Page 28: Μάκης Κυριακόπουλος διπλωματικη εργασία

28

Francisco de Miranda32

Ο Sebastiaacuten Francisco de Miranda y Rodriacuteguez γνωστός περισσότερο ως

Francisco de Miranda συμμετείχε στην επανάσταση της Βενεζουέλας Παρόλο που τα

σχέδια του για την ανεξαρτησία των ισπανόφωνων αποικιών της Αμερικής απέτυχαν

θεωρήθηκε ως ο πρόδρομος του Simoacuten Boliacutevar που κατά τη διάρκεια του αμερικανό-

ισπανικού πολέμου απελευθέρωσε με επιτυχία μεγάλο μέρος της νοτίου Αμερικής Ο

Miranda έζησε μία ταραχώδη ζωή Ως ιδεαλιστής ανέπτυξε ένα πρωτοποριακό σχέδιο

για να ελευθερώσει και να ενοποιήσει την λατινική Αμερική αλλά οι φιλοδοξίες και

επιδιώξεις του για την ανεξαρτησία της νοτίου Αμερικής απέτυχαν το 1812 τον

παρέδωσαν στους εχθρούς του και μετά από τέσσερα χρόνια το 1816 πέθανε σε

ισπανική φυλακή Παρόλα αυτά δεκατέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο του το

μεγαλύτερο μέρος της ισπανόφωνης Αμερικής ήταν ελεύθερο

Ο Miranda γεννήθηκε μέσα σε μία μεγαλοαστική οικογένεια ο πατέρας του

Sebastian de Miranda Ravelo ήταν εύπορος έμπορος με καταγωγή από τις Κανάριες

Νήσους ενώ και η μάνα του Francisca Antonia Rodriacuteguez de Espinoza καταγόταν από

πλούσια οικογένεια της Βενεζουέλας Ο Miranda πήγε στα καλύτερα ιδιωτικά σχολεία

και στα ακριβότερα κολλέγια ενώ κατά την διάρκεια της φοίτησής του δεχόταν

ρατσιστικά πειράγματα για την καταγωγή του Έτσι δεν απολάμβανε τα οφέλη της

υψηλής κοινωνίας μιας και υπήρχε συνεχής αμφισβήτηση από την αριστοκρατία της

εποχής Σαν αποτέλεσμα αυτής της αποδοκιμασίας ο Miranda παρουσίαζε την εικόνα

του φαντασμένου με πομπώδεις αφηγήσεις και μυθεύματα

Γύρω στο 1771 ο Miranda αγόρασε το αξίωμα του καπετάνιου του ισπανικού

στόλου (όχι κάτι ασυνήθιστο για την εποχή) Ενώ υπηρετούσε ως καπετάνιος δίπλα

στον στρατηγό Juan Manuel de Cajigal y Monserrat (1739-1811) απέκτησε

ενδιαφέρον για τον αγώνα υπέρ της ανεξαρτησίας της ισπανόφωνης Αμερικής

Υπό τον Cajigal ο Miranda συμμετείχε στην μάχη της Pensacola το 1781

υπερασπιζόμενος την ισπανική κυριαρχία σε αυτό που ονομάζουμε σήμερα Florida

των ΗΠΑ Αυτή η συμμετοχή του τού χάρισε το αξίωμα του συνταγματάρχη

32 httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

29

Από το 1791 ο Miranda απέκτησε ενεργό ρόλο στην γαλλική επανάσταση Στο

Παρίσι ήταν φίλος με τον Girondiste Jacques Pierre Brissot και τον Jeacuterocircme Peacutetion de

Villeneuve και για σύντομο χρονικό διάστημα υπηρέτησε σαν στρατηγός στον

επαναστατικό στρατό που διοικούνταν από τον Charles Franccedilois Dumouriez Τον

Απρίλιο του 1793 ο Miranda συνελήφθη και κατηγορήθηκε για προδοσία Στη δίκη

όμως ήταν τόσο ήρεμος και πειθήνιος που κρίθηκε αθώος Παρόλα αυτά οι

κατηγορίες του Marat και των συντρόφων του δεν καταλάγιασαν Συνελήφθη ξανά

τον Ιούνιο του 1793 και φυλακίστηκε

Ο Miranda φαίνεται να επιβίωσε από έναν συνδυασμό ευνοϊκής τύχης και

πολιτικών συμφερόντων υπέρ του η επαναστατική κυβέρνηση απλά δεν μπορούσε να

συμφωνήσει για το τι έπρεπε να κάνει με αυτόν Παρέμεινε στις φυλακές του La Force

ακόμα και μετά από την πτώση του Robespierre τον Ιούλιο του 1794 ενώ

απελευθερώθηκε τον Ιανουάριο του επόμενου χρόνου Πεπεισμένος πλέον ότι η τροπή

που είχε πάρει η επανάσταση ήταν λάθος ξεκίνησε να συνωμοτεί με τους

αριστοκράτες εναντίον των επαναστατών και ταυτόχρονα τού έγινε πρόταση από

αυτούς να ηγηθεί του στρατού τους αλλά για άλλη μια φορά συνελήφθη και

εκδιώχθηκε από την χώρα

Η ζωή του ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τον αγώνα για ανεξαρτησία των

ισπανικών αποικιών στην Λατινική Αμερική Ο Miranda οραματιζόταν μία

ανεξάρτητη αυτοκρατορία η οποία να αποτελείται από όλες τις περιοχές που

βρίσκονταν υπό την κατοχή των ισπανών και των πορτογάλων και να απλώνεται από

τον ποταμό του Μισισιπή μέχρι το Cape Horn Αυτή η αυτοκρατορία θα ήταν υπό την

ηγεμονία μίας βασιλευόμενης οικογένειας που θα ονομαζόταν `Inca` προς τιμή του

ένδοξου ινδιάνικου λαού

Με την βοήθεια της μεγάλης Βρετανίας ο Miranda αποπειράθηκε να εισβάλει

στη Βενεζουέλα το 1806 Το ίδιο διάστημα η Βρετανία ήταν σε πόλεμο με την

Ισπανία και σύμμαχος του Ναπολέοντα Το 1793 ο Miranda πήγε στην Ουάσινγκτον

για να συναντήσει τον πρόεδρο Thomas Jefferson Η συνάντηση έγινε αλλά δεν

υπήρξε καμία ανάμιξη στα σχέδια του Miranda Έτσι άρχισε να οργανώνει κρυφά μία

εκστρατεία για την απελευθέρωση της Βενεζουέλας ναυλώνοντας ένα πλοίο που

ονόμασε Leander προς τιμήν του μεγαλύτερού του γιου

30

Στο Jacmel Haiti ο Miranda απέκτησε άλλα δύο πλοία το Bee και το

Bacchus μαζί με το πλήρωμά τους Στις 12 Μαρτίου στο Jacmel ο Miranda

ανάρτησε την πρώτη σημαία της Βενεζουέλας στο Leander την οποία και είχε

σχεδιάσει μόνος του Στις 28 Απριλίου ο μικρός αυτός στόλος κατελήφθη από τα

ισπανικά πολεμικά πλοία στις ακτές της Βενεζουέλας Μόνο το Leander κατάφερε να

αποδράσει Εξήντα άντρες αιχμαλωτίστηκαν και δικάστηκαν και δέκα από αυτούς

στάλθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα Το Leander με το πλήρωμά του

ανασυντάχθηκαν στα βρετανικά νησιά Barbados και Trinidad Στις 3 Αυγούστου η

εκστρατεία έφτασε στο La Vela de Coro καταλαμβάνοντας το φυλάκιο για πρώτη

φορά σηκώθηκε η σημαία της Βενεζουέλας στα χώματα της Πριν ξημερώσει το

επόμενο πρωινό η εκστρατεία κατέλαβε το Coro αλλά δεν δέχτηκε καμία βοήθεια

από τους κατοίκους της πόλης Υπό την απειλή της ήττας οι άνδρες υποχώρησαν

περιμένοντας ενισχύσεις Συνειδητοποιώντας ότι δεν μπορούσε να κρατήσει άλλο την

πόλη ο Miranda διέταξε τον στρατό του να σαλπάρει ενώ όλον τον επόμενο χρόνο

περίμενε στα νησιά της καραϊβικής για ενισχύσεις που δεν έφτασαν ποτέ Κατά την

επιστροφή του στην Βρετανία ο Miranda βρήκε μεγαλύτερη υποστήριξη από την

βρετανική κυβέρνηση Το 1808 συντάχθηκε και στάλθηκε μεγάλη στρατιωτική

δύναμη για να επιτεθεί στην Βενεζουέλα αλλά η εισβολή του Ναπολέοντα στην

Ισπανία ξαφνικά μετέτρεψε τους Ισπανούς σε σύμμαχους της Βρετανίας και έτσι

έληξε άδοξα και αυτή η προσπάθεια

Όταν τελικά η Βενεζουέλα απέκτησε την ανεξαρτησία της στις 19 Απριλίου

του 1810 στάλθηκε αντιπροσωπεία στην Βρετανία για την αναγνώριση του

νεοσύστατου κράτους Αυτή η αντιπροσωπεία έπεισε τον Miranda να γυρίσει στην

πατρίδα του και την ίδια χρονιά εκλέχθηκε ως αντιπρόσωπος του El Pao της επαρχίας

της Βαρκελώνης Στις 5 Ιουνίου του 1811 καθιερώθηκε επίσημα η τρίχρωμη σημαία

που ο Miranda είχε σχεδιάσει

Στα χρόνια που ακολούθησαν η τύχη του Miranda αλλά και του νεοσύστατου

κράτους δεν ήταν ευνοϊκή Ο στρατός των δημοκρατικών απέτυχε να κατακτήσει

περιοχές της Βενεζουέλας που παρέμεναν υπό το βασιλικό καθεστώς Επιπροσθέτως

η Βενεζουέλα χάνει την ισπανική αγορά και το κύριο εξαγόμενο προϊόν της το κακάο

Αυτό σήμανε την οικονομική κρίση που κυρίως έπληξε τις μεσαίες και χαμηλές

τάξεις χάνοντας τον ενθουσιασμό τους για την δημοκρατία Στης 4 Ιουλίου η

31

Βαρκελώνη τάχτηκε υπέρ του βασιλικού καθεστώτος Η γειτονική Cumanaacute

αποκόπηκε από το δημοκρατικό κέντρο και αρνήθηκε να αναγνωρίσει την

δικτατορική κυριαρχία του Miranda ως στρατιωτικού διοικητή Υπό αυτές τις

συνθήκες μία ισπανική φρεγάτα με διοικητή τον Domingo Monteverde κατάφερε

από μία μικρή ομάδα στρατιωτών που διέθετε να δημιουργήσει έναν μεγάλο στρατό

από οικειοθελείς κατοίκους που τον ακολούθησαν ως την Valencia αφήνοντας τον

Miranda να κατέχει μόνο ένα μικρό μέρος της κεντρικής Βενεζουέλας Στα μέσα

Ιουλίου ο Monteverde είχε καταλάβει την Valencia ενώ ο Miranda έβλεπε ότι η

κατάσταση είχε γίνει απελπιστική Άρχισε τις διαπραγματεύσεις με τον Monteverde

για παύση πυρός στις 25 Ιουλίου του 1812 Παρόλο που στη συμφωνία για παύση

πυρός υπήρχε πολιτική αμνηστία ο Miranda προσπάθησε να διαφύγει από το λιμάνι

του La Guaira με βρετανικό πλοίο Ο συνταγματάρχης των επαναστατών Boliacutevar

κατηγόρησε τον Miranda για προδοσία Έτσι ο Miranda συνελήφθη και παραδόθηκε

στον ισπανικό βασιλικό στρατό

Ο Miranda πέθανε σε κελί των φυλακών Cuatro Torres το 1816 ενώ η

υπόθεση του ακόμα εκκρεμούσε Η ταφή του έγινε σε μαζικό τάφο πράγμα που

καθιστούσε αδύνατη την αναγνώρισή του αφήνοντας άδειο τον τάφο του στο εθνικό

πάνθεον της Βενεζουέλας

Οι περιπέτειες του Miranda μας ταξιδεύουν σε έναν κόσμο πέρα από τον χώρο

και τον χρόνο που μπορεί να μας συναρπάσει με τον εξωτισμό του Η προτομή του

είναι μία ανθρώπινη κατασκευή ένας μηχανισμός που μπορεί να παρακινήσει

κάποιους περαστικούς να ασχοληθούν με τις περιπέτειες και τα κατορθώματά του

δημιουργώντας μία άλλη παράλληλη πραγματικότητα

Αλλά και το ίδιο το πάρκο λειτουργεί σαν μία άλλη παράλληλη

πραγματικότητα προσομοιώνοντας ένα `δεδομένο` φυσικό περιβάλλον ενώ στην

πραγματικότητα είναι μία κατασκευή Η αίσθηση ότι περπατάς στη φύση είναι

ψευδής και παρόλο που το συγκεκριμένο πάρκο με την έλλειψη συντήρησης έχει ένα

λόγο παραπάνω να δίνει αυτή την εντύπωση δεν παύει να είναι ένας

κατασκευασμένος κήπος μία μίμηση

Το πρόβλημα σε αυτούς τους χώρους ξεκίνα από την στιγμή που δεν μπορούν να

χρησιμοποιηθούν ως αυτό που προσομοιώνουν μέσα από μία πραγματική βιωμένη

32

εμπειρία Αντίθετα λειτουργούν σαν προβολή που μας αποσωματοποιεί παρέχοντάς

μας την ελάχιστη διάδραση

Σώμα

Από την στιγμή που γεννιόμαστε μέχρι την στιγμή που θα πεθάνουμε έχουμε

το σώμα μας Δεν μπορούμε να υπάρξουμε χωρίς αυτό έχουμε σάρκα που μπορεί να

τραυματιστεί έχουμε κόκαλα που μπορεί να σπάσουν Ότι αντιλαμβανόμαστε από

τον περιβάλλοντα χώρο προέρχεται από τις αισθήσεις μας δια μέσου του σώματος

μας Οι αισθήσεις μας δεν μπορούν να λειτουργήσουν αυτόνομα

Ο Drew Leder στο βιβλίο του Absent Body (1990) μιλάει για το σώμα και πώς

με αυτό αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο

Με έναν σημαντικό τρόπο το ζωντανό σώμα βοηθά στο να

δομηθεί ετούτος ο κόσμος σαν εμπειρία Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε

το νόημα και την φόρμα των πραγμάτων χωρίς την αναφορά των

σωματικών δυνάμεων δια μέσου των οποίων αντιλαμβανόμαστε (οι

αισθήσεις η κίνηση η γλώσσα οι επιθυμίες) Το ζωντανό σώμα δεν είναι

απλά άλλο ένα πράγμα στον κόσμο άλλα ένας τρόπος αυτός ο κόσμος να

υπάρχει33

Ο Drew Leder μιλάει για ένα σώμα που δρα ένα εμπειρικό σώμα Η

κατασκευή τόπων όπως το πάρκο της Μιχαλακοπούλου αφήνουν το σώμα χωρίς

δράση έξω από την εμπειρία του κόσμου Η αλληλεπίδρασή μας μέσω του σώματός

μας με τον κόσμο αφορά την διαδικασία μιας πρακτικής μάθησης του κόσμου Αν

πράγματι συμβαίνει αυτό γιατί κυρίως ο δυτικός κόσμος κατασκευάζει τόπους που

αποκλείουν την σωματοποιημένη εμπειρία όπως υλικής υπόστασης χώρους ή

ψηφιακούς τόπους που διαχωρίζουν και αποκλείουν το φυσικό σώμα

Κατά τη διάρκεια των σταυροφοριών τον 16ο αιώνα το σώμα

θεωρήθηκε αμαρτωλό και ασταθές λόγω της φθαρτότητάς του Έτσι

ξεκίνησε η `αναζήτηση της βεβαιότητα` (Quest for Certainty) σαν την οδό

33 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990 σελ

33

προς στην αλήθεια που είναι καθολική άχρονη και ανεξάρτητη από τις

ιδιοτροπίες του ανθρώπινου σώματος (Toumin 1990 cited in Shilling 2005

7)34

Τον 17ο αιώνα ο Καρτέσιος αναζητούσε αυτή τη βεβαιότητα Όταν ξύπνησε

από έναν εφιάλτη που βίωσε ως πραγματικό αισθάνθηκε ότι οι αισθήσεις του τον

εξαπάτησαν στο όνειρο Έτσι πείστηκε ότι ήταν πολύ λίγα αυτά για τα οποία

μπορούσε να ήταν βέβαιος γιατί τα πάντα ήταν μία θεϊκή απάτη

Είμαι πεπεισμένος ότι δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο ούτε

ουρανός ούτε γη ούτε πνεύμα ούτε σώμα Μήπως αυτό σημαίνει ότι κι

εγώ δεν υπάρχω Όχι εάν έχω πείσει τον εαυτό μου για κάτι (ή έχω

σκεφθεί το οτιδήποτε) τότε σίγουρα υπάρχω Αλλά υπάρχει κάποιος που

εξαπατά και που κατέχει ανώτερη δύναμη και επιδεξιότητα που

εξεπίτηδες και συνεχώς με εξαπατά Σε αυτή την περίπτωση

αναμφισβήτητα υπάρχω εάν με εξαπατά και τον αφήνω να με εξαπατά

όσο μπορεί τότε θα μου δείξει ότι δεν είμαι ένα τίποτα και έτσι θα

νομίζω ότι είμαι κάτι Οπότε αφού σκέφτηκα διεξοδικά το θέμα πρέπει

να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι αυτή η πρόταση είμαι άρα υπάρχω

είναι απαραιτήτως αληθής όταν τίθεται από μένα ή συλλαμβάνεται από

το μυαλό μου35

Στο τελευταίο μισό του 21ου αιώνα η εξέλιξη των ψηφιακών μέσων ανέπτυξε

αυτόν τον δυϊσμό του Καρτέσιου με την εμφάνιση της δυνητικής πραγματικότητας

Τα σώματά μας στον σύγχρονο ψηφιακό κόσμο είναι ακαθόριστα ενώ αναφέρονται

και ως `απόντα` Η ιδέα του απόντος σώματος ταυτίζεται με την θρησκεία και την

φιλοσοφία του δυτικού κόσμου όπου το πνεύμα μπορεί να υπάρξει διαχωρισμένο

από το σώμα Το σώμα μας στον ψηφιακό κόσμο φαίνεται να είναι απαρχαιωμένο και

να χρειάζεται τεχνολογικά ανεπτυγμένες προσθήκες που να το επεκτείνουν Αυτές οι

επεκτάσεις (VR γάντια VR κασκέτες κλπ) γίνονται μέρος της ενσώματης εμπειρίας

μας

34 Drew Leder The Absent Body όπ σελ 35 httpplatostanfordeduentriesdescartes-epistemology chapter4

34

Αυτές οι προσθήκες στο σώμα παραμένουν για τον καρτεσιανό δυϊσμό

αντικείμενα προσκολλημένα στο σώμα που και αυτό είναι αντικείμενο Η εμπειρία

δια μέσου των αντικειμένων ενεργοποιείται με τον νου Το μυαλό επιτυχώς

δραπετεύει από το σώμα και ταξιδεύει στον κόσμο ανεξάρτητα

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη36

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη είναι ένα διήγημα του συγγραφέα και φιλόσοφου

Στανισλάβ Λεμ Το διήγημα μιλάει για έναν βασιλιά και τον υπήκοό του ένα ρομπότ

που τον μεταφέρει σε ψηφιακά όνειρα προσομοιωμένες πραγματικότητες και

όμορφες πριγκίπισσες

Ο πόθος του βασιλιά Φερμουάριου να βρει την όμορφη πριγκίπισσα Ανείπωτη

τον οδήγησε σε μία καλύβα όπου κατοικούσε ένας άνθρωπος με πατριαρχικό

παρουσιαστικό

laquoΓυρεύεις την Ανείπωτη άθλιε κακομοίρη Και όμως ξέρεις πλήρως καλώς

ότι δεν έχει ζήσει καθόλου αυτά τα τελευταία πεντακόσια χρόνια και

επομένως ότι το πάθος σου είναι μάταιο και ασύμφορο Το μόνο που μπορώ

να κάνω για σένα είναι να σου επιτρέψω να τη δεις όχι βέβαια στην σάρκα

άλλα σ` ένα λογικά πληροφοριακό αντίγραφο ένα μοντέλο που είναι

ψηφιακό και όχι φυσικό στοχαστικό και όχι πλαστικό εργοδικό και λίαν

εξησφαλισμένα ερωτικό και όλα αυτά εις το Μαύρο Κιβώτιον που

κατασκεύασα τις ώρες της σχόλης μου με ότι πιο πρόχειρο βρήκα μπροστά

μουraquo

Η υπόσχεση του άνδρα ο βασιλιάς να δει την πριγκίπισσα σε αυτόν τον

προσομοιωμένο κόσμο είναι δελεαστική

laquoΑχ δείξε μου την δείξε μου την αμέσωςraquo φώναξε ο Φερμουάριος

ανατριχιάζοντας ολόκληρος Ο πατριάρχης έκανε laquoναιraquo με το κεφάλι έψαξε

36 Χοφσταντφερ Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993 Στανισλάβ Λεμ κεφ 6 Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ 117

35

στον αρχαίο τόμο για να βρει τις συντεταγμένες της πριγκίπισσας μετέφερε

την ίδια κι ολόκληρο το Μεσαίωνα σε διάτρητα δελτία κατέγραψε το

πρόγραμμα κατέβασε το διακόπτη σήκωσε το καπάκι του Μάυρου

Κιβώτιου

laquoΣκύψε να δειςraquo

Ο βασιλιάς έσκυψε κοίταξε και είδε ναι τον μεσαίωνα τέλεια

προσομοιωμένο εντελώς ψηφιακό και μη γραμμικό και να η Δανδηλία το

Παγοδάσος το παλάτι με τον Ηλιόπυργο το Ορνιθοτροφείο-Που-

Χλιμίντριζε ο Θησαυρός με τα Εκατό Μάτια Και να η ίδια η Ανείπωτη που

περπατούσε αργά στοχαστικά στην προσομοίωση του κήπου της και τα

κυκλώματά της λαμπύριζαν κόκκινα και χρυσαφιά καθώς έκοβε

προσομοιωμένα λουλούδια και υπό τον ήχο προσομοιώσεις τραγουδιών Ο

Φερμουάριος ανίκανος να περιορίσει περισσότερο τις ορμές του πήδηξε στο

Μάυρο Κουτί και ξετρελαμένος όπως ήταν προσπάθησε να μπει στον

κομπιουτερικό εκείνο κόσμο Ο πατριάρχης όμως γρήγορα έσβησε το ρεύμα

έδωσε μία σπρωξιά στον Βασιλιά και τον γκρέμισε στη γη και είπε

laquoΤρελέ Θέλεις να επιχειρήσεις το ακατόρθωτο Γιατί κανένα πλάσμα

φτιαγμένο από ύλη δεν μπορεί να μπει σ` ένα σύστημα που δεν είναι τίποτα

άλλο παρά η ροή και ο στρόβιλος αλφαριθμητικών στοιχείων ασυνεχών

συνδυασμών ακέραιων αριθμών το αφηρημένο υλικό από το οποίο είναι

φτιαγμένα τα ψηφίαraquo

laquoΜα εγώ θέλω θέλωraquo έσκουξε ο Φερμουάριος εκτός εαυτού και χτύπησε

το κεφάλι του στο Μαύρο Κουτί τόσο δυνατά που έκανε αυλάκιά στο

μέταλλο

Η επιθυμία του βασιλιά Φερμουάριου δεν μας είναι και τόσο ξένη οι ψηφιακοί

κόσμοι από την αρχή της δημιουργίας τους μας υποσχέθηκαν έναν κόσμο που μέχρι

τώρα τον βλέπαμε σε άλλα μέσα όπως το σινεμά αλλά μόνο από τις καρέκλες μας

Το ενδεχόμενο να μπορούμε να δράσουμε σε αυτούς τους χώρους εξάπτει την

φαντασία μας για εμπειρίες δίχως φυσικά όρια και φόβους επιβίωσης που αφορούν τη

σωματική μας ακεραιότητα

36

Τι γίνεται όμως με το αντάλλαγμα που πρέπει να καταβάλουμε για να βιώσουμε

αυτούς τους κόσμους

laquoΑν είναι τόσο αναλλοίωτος ο πόθος σου τότε υπάρχει ένας τρόπος με τον

οποίο μπορώ να σε συνδέσω με την πριγκίπισσα Ανείπωτη αλλά πρώτα θα

πρέπει να αποχωριστείς την παρούσα μορφή σου γιατί θα σου πάρω τις

συντεταγμένες σου και θα σε κάνω πρόγραμμα άτομο προς άτομο και θα

τοποθετήσω την προσομοίωσή σου σ` αυτόν τον μεσαιωνικά πλασμένο

κόσμο τον πληροφοριακό και αναπαραστατικό και εκεί θα μείνει

αντέχοντας όσο τα ηλεκτρόνια τρέχουν μέσα σ` αυτά τα σύρματα και πηδούν

από κάθοδο σε άνοδο Εσύ όμως όπως στέκεσαι τώρα μπροστά μου θα

εκμηδενιστείς έτσι ώστε η μόνη σου ύπαρξη θα είναι με τη μορφή δεδομένων

πεδίων και δυναμικών στατιστική ευρετική και απόλυτα ψηφιακήraquo

Εδώ εγείρεται το θέμα της ατομικής ταυτότητας Όταν κάνουμε ταξίδια σε αυτούς

τους κόσμους παραμένουμε οι ίδιοι Το θέμα είναι περίπλοκο γιατί σε αυτόν τον

δυϊσμό του σώματος και νου η ατομική ταυτότητα παύει να ανήκει και στα δύο

ισότιμα

laquoΑυτό είναι πολύ δύσκολο να το πιστέψει κανείςraquo είπε ο Φερμουάριος laquoπώς

θα ξέρω πως δημιούργησες τη δική μου προσομοίωση και όχι κανενός

αλλουνούraquo

Ο πατριάρχης προσπάθησε να δείξει στον μπερδεμένο βασιλιά ότι πράγματι

θα ήταν αυτός και όχι κάποιος άλλος Αλλά και πάλι ο βασιλιάς είχε

αμφιβολίες

laquoΝαι ναι καταλαβαίνωraquo είπε ο βασιλιάς laquoΚαι πάλι όμως είναι μονάχα το

πανομοιότυπο μου και όχι εγώ ο ίδιος αφού εγώ είμαι εδώ και δεν είμαι μέσα

στο Κιβώτιοraquo

laquoΌταν σε δω κλειδομανταλωμένο στην αγκαλιά της αγαπημένης σουraquo του

είπε ο πατριάρχης laquoθα φροντίσω να μην υπάρχεις εις διπλούν ένας εδώ κι

ένας εκεί μέσα στο Κιβώτιο Θα μεταχειριστώ μια μέθοδο παλιά μεν και

37

πρωτόγονη αλάνθαστη όμως γι` αυτό σκύψε λιγάκι αν έχεις την

καλοσύνηhellipraquo

Στην πραγματικότητα εάν συνέβαινε αυτό σε όλους μας και χάναμε την

σωματική μας υπόσταση τότε όλοι η δυτική φιλοσοφία και θρησκεία θα πανηγύριζε

για το κατόρθωμά της Το μιαρό σώμα που τόσο απεχθανόμαστε θα καταστρεφόταν

για πάντα και σύμφωνα με τον δυτικό πολιτισμό το πνεύμα επιτέλους θα

απαλλασσόταν από τα βάρη της ύλης

laquoΠρώτα δείξε μου άλλη μία φορά την Ανείπωτή σουraquo είπε ο βασιλιάς laquoΈτσι

για να σιγουρευτώhellipraquo

Ο σοφός ανασήκωσε το καπάκι του Μαύρου Κιβωτίου και του έδειξε την

Ανείπωτη Ο βασιλιάς την κοίταξε την ξανακοίταξε και τελικά είπε laquoΗ

περιγραφή του αρχαίου βιβλίου είναι πολύ υπερβολική Δεν είναι άσχημη

βέβαια αλλά ούτε κατ` ιδέαν τόσο ωραία όσο έλεγε το χρονικό Λοιπόν τώρα

σ` αφήνω γέρο σοφέhellipraquo

Και πήγε να φύγει

laquoΠου πάς θεότρελεraquo φώναξε ο πατριάρχης σφίγγοντας το σφυρί στα χέρια

του γιατί ο Βασιλιάς είχε φτάσει πια στην πόρτα

laquoΌπου να `ναι αλλά όχι μέσα στο Κιβώτιοraquo είπε ο Φερμουάριος και το

έβαλε στα πόδια

Γιατί ο βασιλιάς δεν έμεινε τελικά στην αγαπημένη του πριγκίπισσα αλλά το

έσκασε φοβισμένος και κατατρεγμένος

Ο Vilem Flusser στο κείμενο του laquoΗ ψηφιακή φαινομενικότηταraquo αναφέρει την

δυσπιστία ως την άμεση αντίδρασή μας απέναντι σε ότι είναι κατασκευασμένο από

τον άνθρωπο για να μιμείται

Εντούτοις στο ερώτημα περί της δυσπιστίας μας απέναντι σ`

αυτούς τους εναλλακτικούς κόσμους υπάρχει και ένα άλλο είδος

απάντησης Αυτή η απάντηση βασίζεται στο γεγονός ότι πρόκειται για

38

κόσμους που εμείς οι ίδιοι έχουμε σχεδιάσει και όχι για κάτι που μας έχει

παρασχεθεί όπως ο περιβάλλον κόσμος Οι εναλλακτικοί κόσμοι δεν είναι

κάτι το δεδομένο [Daten] αλλά κάτι το τεχνητά κατασκευασμένο [Fakten]

Η δυσπιστία μας προκύπτει από το ότι στέκουμε γενικότερα καχύποπτοι

απέναντι στην τέχνη και σε καθετί τεχνητό Η laquoτέχνηraquo είναι ωραία αλλά

μετατρέπεται σε ψεύδος αμέσως μόλις εξεταστεί υπό το φως της έννοιας

της laquoφαινομενικότηταςraquo37

Για τον Vilem Flusser ο πατριάρχης θα ήταν ένας laquoτεχνοκράτηςraquo ένας

laquoλειτουργός των μέσωνraquo και οι κόσμοι που κατασκευάζει σχεδιασμοί-προβολές

[Projekte] της κυρίαρχης ελίτ

Όμως αν ο πατριάρχης στην ιστορία με την Πριγκίπισσα Ανείπωτη ήταν θεός

και το Μαύρο Κιβώτιο δεν ήταν απλά ένα τέχνασμα που κατασκευάζει σχεδιασμούς-

προβολές αλλά μία θεϊκά δεδομένη [Daten] δημιουργία όπως ο παράδεισος τότε θα

δεχόταν ο Φερμουάριος να μετατραπεί σε ψηφία με τίμημα να χάσει την υλική του

υπόσταση και να μετατραπεί κι αυτός σε σχεδιασμό-προβολή

Συμπέρασμα

Η προσαρμογή του περιβάλλοντος στις ανάγκες μας είναι κατ` εξοχήν

μέθοδος που χρησιμοποιούμε για την επιβίωσή μας απέναντι στο μεγάλο μας

αντίπαλο που δεν είναι άλλος από την ίδια τη φύση Η εκτίμηση μας για τη φύση

υπήρξε μόνο δια μέσου της αναπαράστασής της Η προσομοίωση μιας ασφαλούς και

ελεγχόμενης φύσης ταυτίστηκε με την έννοια του κήπου Η βιβλική Εδέμ είναι ο

κήπος που δεν κρύβει τίποτα απειλητικό για τον Αδάμ και την Εύα μιας και όλα είναι

κατασκευασμένα σε απόλυτη αρμονία

Τα χωριά και έπειτα οι πόλεις που κάποτε κατασκευάστηκαν για να

προστατέψουν τον άνθρωπο από την αγριότητα της φύσης τώρα έγιναν και αυτά

χαοτικά και απειλητικά Όσο μεγαλώνουν οι πόλεις τόσο αυξάνονται οι κήποι

37 Vilem Flusser laquo Η ψηφιακή φαινομενικότηταraquo στον τόμο Digitaler Schein Aumlsthetik der elektronischen Medien (Επιμ) Florian Rotzer Suhrkamp Frankfurt am Main 1991 μτφρ Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης σελ 2

39

φτάνοντας στις μέρες μας να χάσουν τον ιδιωτικό τους χαρακτήρα και να

μετατραπούν σε δημόσια πάρκα

Το πάρκο στα Ιλίσια είναι ένα πράσινο ξέφωτο που δεν προσομοιώνει μόνο

μία φύση αλλά και άλλες εμπειρίες όπως την ιστορία του De Miranda διαμέσου της

προτομής του που κοσμεί το πάρκο Αλλά είμαστε εμείς σε θέση να κατανοήσουμε

μνημεία που ενώ παραδοσιακά αφορούν πρόσωπα και ιστορίες της εθνικής μας

συνείδησης παρουσιάζουν και ήρωες εξωτικών χωρών

Είναι τα σώματα μας `κατασκευασμένα` για να μπορούν να αντιδρούν σε

αυτές τις προσομοιωμένες εμπειρίες

Είμαστε σε θέση να βιώσουμε αυτή την πράσινη λωρίδα ως φύση και τις

παράλληλες πραγματικότητες που μας προσφέρει

Φαίνεται σαν να έχουμε χάσει την σωματική και νοητική ικανότητα επιβίωσης

στην φύση θέλουμε να βιώσουμε την εμπειρία της αλλά μόνο με την χρήση ενός

ενδιάμεσου που θα μας παρέχει κάποια ασφάλεια

Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της

κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι

η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με

επίδοξους σπεσιαλίστες της επιβίωσης στην αγρία φύση να επιδιώκουν να μας

δείξουν τρόπους και τεχνικές που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για να

παραμείνουμε ζωντανοί στην απίθανη περίπτωση που βρεθούμε εγκαταλελειμμένοι

και αβοήθητοι στις αντίξοες συνθήκες που μας προσφέρει η φύση (Στο `Man Vs

Wild` προταγονιστή ο Bear Grylls που είναι εξοικειωμένος στις ακραίες καταστάσεις

Σαν ένας από τους νεότερους που έχουν αναρριχηθεί στο Έβερεστ και ένας από τους

λιγοστούς που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς την εξαντλητική εκπαίδευση για

λογαριασμό της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων)38 Έτσι αυτοί οι πρωταγωνιστές

38 httpdscdiscoverycomvideosman-vs-wild-scary-survival-moments

-Παρόμιας θεματικής τηλεοπτικές εκπομπές είναι οι Out of the Wild The Alaska Experiment Life or Death Game Jungle Life or Death Game Lost at Sea Everest Razors Edge κλπ

40

τρέφοντε με σκουλήκια φτιάχνοντας καταφύγια από κλαδιά αψηφώντας χαμηλές ή

υψηλές θερμοκρασίες με το παγκόσμιο τηλεοπτικό κοινό να παρακολουθεί με αγωνία

τις περιπέτειες τους βιώνοντας διαμέσου αυτών την περιπέτεια και την αγωνία αλλά

πάντα μέσα από την ασφάλεια του σαλονιού τους

Η χρήση του `μέσου` για την κυριαρχία απέναντι στην φύση από την αρχή της

ύπαρξής μας και στην συνέχεια για την οργάνωση και την επικοινωνία των κοινωνιών

μας έπαιξε μεγάλο ρόλο στην εικόνα που έχουμε σήμερα για τον κόσμο Αυτοί οι

σπεσιαλίστες της επιβίωσης είναι το `μέσο` για να βιώσουμε την άγρια φύση που

τόσο φοβόμαστε αλλά και που τόσο μας ελκύει

Το πάρκο στα Ιλίσια έχει σαν στόχο να παίξει κι αυτό τον ρόλο του `μέσου`

που θα μας ενώσει με την φύση αλλά δεν τα καταφέρνει ούτε στο ελάχιστο σε σχέση

με αυτά τα show της τηλεόρασης Αυτό φαίνεται από την επισκεψιμότητα του πάρκου

που είναι από ελάχιστη έως μηδενική Μήπως με τη σειρά του το πάρκο όπως και η

άγρια φύση χρειάζεται ένα μέσο που να μας επιτρέπει μία μεγαλύτερη

αλληλεπίδραση άρα μία πιο βιωματική εμπειρία

Παροχέας διάδρασης πάρκων

Ο `παροχέας διάδρασης πάρκων` είναι μία διαδραστική μηχανή που επιτρέπει στον

χρήστη της να βιώσει τις χαρές που μπορεί να του προσφέρει ένα πάρκο και ακόμη

περισσότερα Η ψηφιακή προσομοίωση υψηλού επιπέδου του πάρκου στα Ιλίσια με

όλες τις λεπτομέρειες αλλά και τα στοιχεία που το απαρτίζουν (σιντριβάνι προτομή

όλα τα είδη φυτών κλπ) προσφέρει την απόλυτη εμπειρία μίας βόλτας στο πάρκο

Ταυτόχρονα το μηχανικό του μέρος παρέχει μία ολοκληρωμένη σωματική εμπειρία

με κίνηση όλου του σώματος προς όλες τις κατευθύνσεις για μία βόλτα που θα μείνει

αξέχαστη για σας την οικογένεια αλλά και το κατοικίδιο σας

41

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture

Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection

Washington DC 2002

2 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990

3 Emily Brady Aesthetics of the natural environment Εκδόσεις

Edinburgh Edinburgh University Press 2003

4 Francisco de Miranda

httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

5 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο

Μετάφραση Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος

Δασκαλοθανάσης Εκδόσεις Ποταμός 2005

6 Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance

Gardens

httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

7 Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-

Jacques_Rousseau

8 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain

NAi Publishers 2001

9 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις

Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC

1999

10 Paul Skinner Embodied Interaction Iollie therefore I exist b-DAT

University of Plymouth 2006

11 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία Μετάφραση

Μυλωνάκη Ευγενία Εκδόσεις Εκκρεμές 2003

12 Vilem Flusser Η ψηφιακή φαινομενικότητασυμπεριλαμβάνεται στο

συλλογικό τόμο (Επιμ) Florian Rotzer Digitaler Schein Aumlsthetik

der elektronischen Medien Suhrkamp Frankfurt am Main 1991

Μετάφραση Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης

Βερσαλλίες httpelwikipediaorgwikiβρσαλλίες_(παλάτι)

42

13 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής

Μετάφραση Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998

14 Μισέλ Ουελμπέκ Τα στοιχειώδη σωματίδια Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον

της Εστίας Μετάφραση Αλέξης Εμμανουήλ 2007Χοφσταντφερ

Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και

στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου

Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993

  • Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ34
  • Συμπέρασμα σελ38
  • Συμπέρασμα
  • Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με επίδοξους σπεσιαλίστε
    • Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990
      • Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm
      • Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau
Page 29: Μάκης Κυριακόπουλος διπλωματικη εργασία

29

Από το 1791 ο Miranda απέκτησε ενεργό ρόλο στην γαλλική επανάσταση Στο

Παρίσι ήταν φίλος με τον Girondiste Jacques Pierre Brissot και τον Jeacuterocircme Peacutetion de

Villeneuve και για σύντομο χρονικό διάστημα υπηρέτησε σαν στρατηγός στον

επαναστατικό στρατό που διοικούνταν από τον Charles Franccedilois Dumouriez Τον

Απρίλιο του 1793 ο Miranda συνελήφθη και κατηγορήθηκε για προδοσία Στη δίκη

όμως ήταν τόσο ήρεμος και πειθήνιος που κρίθηκε αθώος Παρόλα αυτά οι

κατηγορίες του Marat και των συντρόφων του δεν καταλάγιασαν Συνελήφθη ξανά

τον Ιούνιο του 1793 και φυλακίστηκε

Ο Miranda φαίνεται να επιβίωσε από έναν συνδυασμό ευνοϊκής τύχης και

πολιτικών συμφερόντων υπέρ του η επαναστατική κυβέρνηση απλά δεν μπορούσε να

συμφωνήσει για το τι έπρεπε να κάνει με αυτόν Παρέμεινε στις φυλακές του La Force

ακόμα και μετά από την πτώση του Robespierre τον Ιούλιο του 1794 ενώ

απελευθερώθηκε τον Ιανουάριο του επόμενου χρόνου Πεπεισμένος πλέον ότι η τροπή

που είχε πάρει η επανάσταση ήταν λάθος ξεκίνησε να συνωμοτεί με τους

αριστοκράτες εναντίον των επαναστατών και ταυτόχρονα τού έγινε πρόταση από

αυτούς να ηγηθεί του στρατού τους αλλά για άλλη μια φορά συνελήφθη και

εκδιώχθηκε από την χώρα

Η ζωή του ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τον αγώνα για ανεξαρτησία των

ισπανικών αποικιών στην Λατινική Αμερική Ο Miranda οραματιζόταν μία

ανεξάρτητη αυτοκρατορία η οποία να αποτελείται από όλες τις περιοχές που

βρίσκονταν υπό την κατοχή των ισπανών και των πορτογάλων και να απλώνεται από

τον ποταμό του Μισισιπή μέχρι το Cape Horn Αυτή η αυτοκρατορία θα ήταν υπό την

ηγεμονία μίας βασιλευόμενης οικογένειας που θα ονομαζόταν `Inca` προς τιμή του

ένδοξου ινδιάνικου λαού

Με την βοήθεια της μεγάλης Βρετανίας ο Miranda αποπειράθηκε να εισβάλει

στη Βενεζουέλα το 1806 Το ίδιο διάστημα η Βρετανία ήταν σε πόλεμο με την

Ισπανία και σύμμαχος του Ναπολέοντα Το 1793 ο Miranda πήγε στην Ουάσινγκτον

για να συναντήσει τον πρόεδρο Thomas Jefferson Η συνάντηση έγινε αλλά δεν

υπήρξε καμία ανάμιξη στα σχέδια του Miranda Έτσι άρχισε να οργανώνει κρυφά μία

εκστρατεία για την απελευθέρωση της Βενεζουέλας ναυλώνοντας ένα πλοίο που

ονόμασε Leander προς τιμήν του μεγαλύτερού του γιου

30

Στο Jacmel Haiti ο Miranda απέκτησε άλλα δύο πλοία το Bee και το

Bacchus μαζί με το πλήρωμά τους Στις 12 Μαρτίου στο Jacmel ο Miranda

ανάρτησε την πρώτη σημαία της Βενεζουέλας στο Leander την οποία και είχε

σχεδιάσει μόνος του Στις 28 Απριλίου ο μικρός αυτός στόλος κατελήφθη από τα

ισπανικά πολεμικά πλοία στις ακτές της Βενεζουέλας Μόνο το Leander κατάφερε να

αποδράσει Εξήντα άντρες αιχμαλωτίστηκαν και δικάστηκαν και δέκα από αυτούς

στάλθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα Το Leander με το πλήρωμά του

ανασυντάχθηκαν στα βρετανικά νησιά Barbados και Trinidad Στις 3 Αυγούστου η

εκστρατεία έφτασε στο La Vela de Coro καταλαμβάνοντας το φυλάκιο για πρώτη

φορά σηκώθηκε η σημαία της Βενεζουέλας στα χώματα της Πριν ξημερώσει το

επόμενο πρωινό η εκστρατεία κατέλαβε το Coro αλλά δεν δέχτηκε καμία βοήθεια

από τους κατοίκους της πόλης Υπό την απειλή της ήττας οι άνδρες υποχώρησαν

περιμένοντας ενισχύσεις Συνειδητοποιώντας ότι δεν μπορούσε να κρατήσει άλλο την

πόλη ο Miranda διέταξε τον στρατό του να σαλπάρει ενώ όλον τον επόμενο χρόνο

περίμενε στα νησιά της καραϊβικής για ενισχύσεις που δεν έφτασαν ποτέ Κατά την

επιστροφή του στην Βρετανία ο Miranda βρήκε μεγαλύτερη υποστήριξη από την

βρετανική κυβέρνηση Το 1808 συντάχθηκε και στάλθηκε μεγάλη στρατιωτική

δύναμη για να επιτεθεί στην Βενεζουέλα αλλά η εισβολή του Ναπολέοντα στην

Ισπανία ξαφνικά μετέτρεψε τους Ισπανούς σε σύμμαχους της Βρετανίας και έτσι

έληξε άδοξα και αυτή η προσπάθεια

Όταν τελικά η Βενεζουέλα απέκτησε την ανεξαρτησία της στις 19 Απριλίου

του 1810 στάλθηκε αντιπροσωπεία στην Βρετανία για την αναγνώριση του

νεοσύστατου κράτους Αυτή η αντιπροσωπεία έπεισε τον Miranda να γυρίσει στην

πατρίδα του και την ίδια χρονιά εκλέχθηκε ως αντιπρόσωπος του El Pao της επαρχίας

της Βαρκελώνης Στις 5 Ιουνίου του 1811 καθιερώθηκε επίσημα η τρίχρωμη σημαία

που ο Miranda είχε σχεδιάσει

Στα χρόνια που ακολούθησαν η τύχη του Miranda αλλά και του νεοσύστατου

κράτους δεν ήταν ευνοϊκή Ο στρατός των δημοκρατικών απέτυχε να κατακτήσει

περιοχές της Βενεζουέλας που παρέμεναν υπό το βασιλικό καθεστώς Επιπροσθέτως

η Βενεζουέλα χάνει την ισπανική αγορά και το κύριο εξαγόμενο προϊόν της το κακάο

Αυτό σήμανε την οικονομική κρίση που κυρίως έπληξε τις μεσαίες και χαμηλές

τάξεις χάνοντας τον ενθουσιασμό τους για την δημοκρατία Στης 4 Ιουλίου η

31

Βαρκελώνη τάχτηκε υπέρ του βασιλικού καθεστώτος Η γειτονική Cumanaacute

αποκόπηκε από το δημοκρατικό κέντρο και αρνήθηκε να αναγνωρίσει την

δικτατορική κυριαρχία του Miranda ως στρατιωτικού διοικητή Υπό αυτές τις

συνθήκες μία ισπανική φρεγάτα με διοικητή τον Domingo Monteverde κατάφερε

από μία μικρή ομάδα στρατιωτών που διέθετε να δημιουργήσει έναν μεγάλο στρατό

από οικειοθελείς κατοίκους που τον ακολούθησαν ως την Valencia αφήνοντας τον

Miranda να κατέχει μόνο ένα μικρό μέρος της κεντρικής Βενεζουέλας Στα μέσα

Ιουλίου ο Monteverde είχε καταλάβει την Valencia ενώ ο Miranda έβλεπε ότι η

κατάσταση είχε γίνει απελπιστική Άρχισε τις διαπραγματεύσεις με τον Monteverde

για παύση πυρός στις 25 Ιουλίου του 1812 Παρόλο που στη συμφωνία για παύση

πυρός υπήρχε πολιτική αμνηστία ο Miranda προσπάθησε να διαφύγει από το λιμάνι

του La Guaira με βρετανικό πλοίο Ο συνταγματάρχης των επαναστατών Boliacutevar

κατηγόρησε τον Miranda για προδοσία Έτσι ο Miranda συνελήφθη και παραδόθηκε

στον ισπανικό βασιλικό στρατό

Ο Miranda πέθανε σε κελί των φυλακών Cuatro Torres το 1816 ενώ η

υπόθεση του ακόμα εκκρεμούσε Η ταφή του έγινε σε μαζικό τάφο πράγμα που

καθιστούσε αδύνατη την αναγνώρισή του αφήνοντας άδειο τον τάφο του στο εθνικό

πάνθεον της Βενεζουέλας

Οι περιπέτειες του Miranda μας ταξιδεύουν σε έναν κόσμο πέρα από τον χώρο

και τον χρόνο που μπορεί να μας συναρπάσει με τον εξωτισμό του Η προτομή του

είναι μία ανθρώπινη κατασκευή ένας μηχανισμός που μπορεί να παρακινήσει

κάποιους περαστικούς να ασχοληθούν με τις περιπέτειες και τα κατορθώματά του

δημιουργώντας μία άλλη παράλληλη πραγματικότητα

Αλλά και το ίδιο το πάρκο λειτουργεί σαν μία άλλη παράλληλη

πραγματικότητα προσομοιώνοντας ένα `δεδομένο` φυσικό περιβάλλον ενώ στην

πραγματικότητα είναι μία κατασκευή Η αίσθηση ότι περπατάς στη φύση είναι

ψευδής και παρόλο που το συγκεκριμένο πάρκο με την έλλειψη συντήρησης έχει ένα

λόγο παραπάνω να δίνει αυτή την εντύπωση δεν παύει να είναι ένας

κατασκευασμένος κήπος μία μίμηση

Το πρόβλημα σε αυτούς τους χώρους ξεκίνα από την στιγμή που δεν μπορούν να

χρησιμοποιηθούν ως αυτό που προσομοιώνουν μέσα από μία πραγματική βιωμένη

32

εμπειρία Αντίθετα λειτουργούν σαν προβολή που μας αποσωματοποιεί παρέχοντάς

μας την ελάχιστη διάδραση

Σώμα

Από την στιγμή που γεννιόμαστε μέχρι την στιγμή που θα πεθάνουμε έχουμε

το σώμα μας Δεν μπορούμε να υπάρξουμε χωρίς αυτό έχουμε σάρκα που μπορεί να

τραυματιστεί έχουμε κόκαλα που μπορεί να σπάσουν Ότι αντιλαμβανόμαστε από

τον περιβάλλοντα χώρο προέρχεται από τις αισθήσεις μας δια μέσου του σώματος

μας Οι αισθήσεις μας δεν μπορούν να λειτουργήσουν αυτόνομα

Ο Drew Leder στο βιβλίο του Absent Body (1990) μιλάει για το σώμα και πώς

με αυτό αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο

Με έναν σημαντικό τρόπο το ζωντανό σώμα βοηθά στο να

δομηθεί ετούτος ο κόσμος σαν εμπειρία Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε

το νόημα και την φόρμα των πραγμάτων χωρίς την αναφορά των

σωματικών δυνάμεων δια μέσου των οποίων αντιλαμβανόμαστε (οι

αισθήσεις η κίνηση η γλώσσα οι επιθυμίες) Το ζωντανό σώμα δεν είναι

απλά άλλο ένα πράγμα στον κόσμο άλλα ένας τρόπος αυτός ο κόσμος να

υπάρχει33

Ο Drew Leder μιλάει για ένα σώμα που δρα ένα εμπειρικό σώμα Η

κατασκευή τόπων όπως το πάρκο της Μιχαλακοπούλου αφήνουν το σώμα χωρίς

δράση έξω από την εμπειρία του κόσμου Η αλληλεπίδρασή μας μέσω του σώματός

μας με τον κόσμο αφορά την διαδικασία μιας πρακτικής μάθησης του κόσμου Αν

πράγματι συμβαίνει αυτό γιατί κυρίως ο δυτικός κόσμος κατασκευάζει τόπους που

αποκλείουν την σωματοποιημένη εμπειρία όπως υλικής υπόστασης χώρους ή

ψηφιακούς τόπους που διαχωρίζουν και αποκλείουν το φυσικό σώμα

Κατά τη διάρκεια των σταυροφοριών τον 16ο αιώνα το σώμα

θεωρήθηκε αμαρτωλό και ασταθές λόγω της φθαρτότητάς του Έτσι

ξεκίνησε η `αναζήτηση της βεβαιότητα` (Quest for Certainty) σαν την οδό

33 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990 σελ

33

προς στην αλήθεια που είναι καθολική άχρονη και ανεξάρτητη από τις

ιδιοτροπίες του ανθρώπινου σώματος (Toumin 1990 cited in Shilling 2005

7)34

Τον 17ο αιώνα ο Καρτέσιος αναζητούσε αυτή τη βεβαιότητα Όταν ξύπνησε

από έναν εφιάλτη που βίωσε ως πραγματικό αισθάνθηκε ότι οι αισθήσεις του τον

εξαπάτησαν στο όνειρο Έτσι πείστηκε ότι ήταν πολύ λίγα αυτά για τα οποία

μπορούσε να ήταν βέβαιος γιατί τα πάντα ήταν μία θεϊκή απάτη

Είμαι πεπεισμένος ότι δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο ούτε

ουρανός ούτε γη ούτε πνεύμα ούτε σώμα Μήπως αυτό σημαίνει ότι κι

εγώ δεν υπάρχω Όχι εάν έχω πείσει τον εαυτό μου για κάτι (ή έχω

σκεφθεί το οτιδήποτε) τότε σίγουρα υπάρχω Αλλά υπάρχει κάποιος που

εξαπατά και που κατέχει ανώτερη δύναμη και επιδεξιότητα που

εξεπίτηδες και συνεχώς με εξαπατά Σε αυτή την περίπτωση

αναμφισβήτητα υπάρχω εάν με εξαπατά και τον αφήνω να με εξαπατά

όσο μπορεί τότε θα μου δείξει ότι δεν είμαι ένα τίποτα και έτσι θα

νομίζω ότι είμαι κάτι Οπότε αφού σκέφτηκα διεξοδικά το θέμα πρέπει

να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι αυτή η πρόταση είμαι άρα υπάρχω

είναι απαραιτήτως αληθής όταν τίθεται από μένα ή συλλαμβάνεται από

το μυαλό μου35

Στο τελευταίο μισό του 21ου αιώνα η εξέλιξη των ψηφιακών μέσων ανέπτυξε

αυτόν τον δυϊσμό του Καρτέσιου με την εμφάνιση της δυνητικής πραγματικότητας

Τα σώματά μας στον σύγχρονο ψηφιακό κόσμο είναι ακαθόριστα ενώ αναφέρονται

και ως `απόντα` Η ιδέα του απόντος σώματος ταυτίζεται με την θρησκεία και την

φιλοσοφία του δυτικού κόσμου όπου το πνεύμα μπορεί να υπάρξει διαχωρισμένο

από το σώμα Το σώμα μας στον ψηφιακό κόσμο φαίνεται να είναι απαρχαιωμένο και

να χρειάζεται τεχνολογικά ανεπτυγμένες προσθήκες που να το επεκτείνουν Αυτές οι

επεκτάσεις (VR γάντια VR κασκέτες κλπ) γίνονται μέρος της ενσώματης εμπειρίας

μας

34 Drew Leder The Absent Body όπ σελ 35 httpplatostanfordeduentriesdescartes-epistemology chapter4

34

Αυτές οι προσθήκες στο σώμα παραμένουν για τον καρτεσιανό δυϊσμό

αντικείμενα προσκολλημένα στο σώμα που και αυτό είναι αντικείμενο Η εμπειρία

δια μέσου των αντικειμένων ενεργοποιείται με τον νου Το μυαλό επιτυχώς

δραπετεύει από το σώμα και ταξιδεύει στον κόσμο ανεξάρτητα

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη36

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη είναι ένα διήγημα του συγγραφέα και φιλόσοφου

Στανισλάβ Λεμ Το διήγημα μιλάει για έναν βασιλιά και τον υπήκοό του ένα ρομπότ

που τον μεταφέρει σε ψηφιακά όνειρα προσομοιωμένες πραγματικότητες και

όμορφες πριγκίπισσες

Ο πόθος του βασιλιά Φερμουάριου να βρει την όμορφη πριγκίπισσα Ανείπωτη

τον οδήγησε σε μία καλύβα όπου κατοικούσε ένας άνθρωπος με πατριαρχικό

παρουσιαστικό

laquoΓυρεύεις την Ανείπωτη άθλιε κακομοίρη Και όμως ξέρεις πλήρως καλώς

ότι δεν έχει ζήσει καθόλου αυτά τα τελευταία πεντακόσια χρόνια και

επομένως ότι το πάθος σου είναι μάταιο και ασύμφορο Το μόνο που μπορώ

να κάνω για σένα είναι να σου επιτρέψω να τη δεις όχι βέβαια στην σάρκα

άλλα σ` ένα λογικά πληροφοριακό αντίγραφο ένα μοντέλο που είναι

ψηφιακό και όχι φυσικό στοχαστικό και όχι πλαστικό εργοδικό και λίαν

εξησφαλισμένα ερωτικό και όλα αυτά εις το Μαύρο Κιβώτιον που

κατασκεύασα τις ώρες της σχόλης μου με ότι πιο πρόχειρο βρήκα μπροστά

μουraquo

Η υπόσχεση του άνδρα ο βασιλιάς να δει την πριγκίπισσα σε αυτόν τον

προσομοιωμένο κόσμο είναι δελεαστική

laquoΑχ δείξε μου την δείξε μου την αμέσωςraquo φώναξε ο Φερμουάριος

ανατριχιάζοντας ολόκληρος Ο πατριάρχης έκανε laquoναιraquo με το κεφάλι έψαξε

36 Χοφσταντφερ Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993 Στανισλάβ Λεμ κεφ 6 Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ 117

35

στον αρχαίο τόμο για να βρει τις συντεταγμένες της πριγκίπισσας μετέφερε

την ίδια κι ολόκληρο το Μεσαίωνα σε διάτρητα δελτία κατέγραψε το

πρόγραμμα κατέβασε το διακόπτη σήκωσε το καπάκι του Μάυρου

Κιβώτιου

laquoΣκύψε να δειςraquo

Ο βασιλιάς έσκυψε κοίταξε και είδε ναι τον μεσαίωνα τέλεια

προσομοιωμένο εντελώς ψηφιακό και μη γραμμικό και να η Δανδηλία το

Παγοδάσος το παλάτι με τον Ηλιόπυργο το Ορνιθοτροφείο-Που-

Χλιμίντριζε ο Θησαυρός με τα Εκατό Μάτια Και να η ίδια η Ανείπωτη που

περπατούσε αργά στοχαστικά στην προσομοίωση του κήπου της και τα

κυκλώματά της λαμπύριζαν κόκκινα και χρυσαφιά καθώς έκοβε

προσομοιωμένα λουλούδια και υπό τον ήχο προσομοιώσεις τραγουδιών Ο

Φερμουάριος ανίκανος να περιορίσει περισσότερο τις ορμές του πήδηξε στο

Μάυρο Κουτί και ξετρελαμένος όπως ήταν προσπάθησε να μπει στον

κομπιουτερικό εκείνο κόσμο Ο πατριάρχης όμως γρήγορα έσβησε το ρεύμα

έδωσε μία σπρωξιά στον Βασιλιά και τον γκρέμισε στη γη και είπε

laquoΤρελέ Θέλεις να επιχειρήσεις το ακατόρθωτο Γιατί κανένα πλάσμα

φτιαγμένο από ύλη δεν μπορεί να μπει σ` ένα σύστημα που δεν είναι τίποτα

άλλο παρά η ροή και ο στρόβιλος αλφαριθμητικών στοιχείων ασυνεχών

συνδυασμών ακέραιων αριθμών το αφηρημένο υλικό από το οποίο είναι

φτιαγμένα τα ψηφίαraquo

laquoΜα εγώ θέλω θέλωraquo έσκουξε ο Φερμουάριος εκτός εαυτού και χτύπησε

το κεφάλι του στο Μαύρο Κουτί τόσο δυνατά που έκανε αυλάκιά στο

μέταλλο

Η επιθυμία του βασιλιά Φερμουάριου δεν μας είναι και τόσο ξένη οι ψηφιακοί

κόσμοι από την αρχή της δημιουργίας τους μας υποσχέθηκαν έναν κόσμο που μέχρι

τώρα τον βλέπαμε σε άλλα μέσα όπως το σινεμά αλλά μόνο από τις καρέκλες μας

Το ενδεχόμενο να μπορούμε να δράσουμε σε αυτούς τους χώρους εξάπτει την

φαντασία μας για εμπειρίες δίχως φυσικά όρια και φόβους επιβίωσης που αφορούν τη

σωματική μας ακεραιότητα

36

Τι γίνεται όμως με το αντάλλαγμα που πρέπει να καταβάλουμε για να βιώσουμε

αυτούς τους κόσμους

laquoΑν είναι τόσο αναλλοίωτος ο πόθος σου τότε υπάρχει ένας τρόπος με τον

οποίο μπορώ να σε συνδέσω με την πριγκίπισσα Ανείπωτη αλλά πρώτα θα

πρέπει να αποχωριστείς την παρούσα μορφή σου γιατί θα σου πάρω τις

συντεταγμένες σου και θα σε κάνω πρόγραμμα άτομο προς άτομο και θα

τοποθετήσω την προσομοίωσή σου σ` αυτόν τον μεσαιωνικά πλασμένο

κόσμο τον πληροφοριακό και αναπαραστατικό και εκεί θα μείνει

αντέχοντας όσο τα ηλεκτρόνια τρέχουν μέσα σ` αυτά τα σύρματα και πηδούν

από κάθοδο σε άνοδο Εσύ όμως όπως στέκεσαι τώρα μπροστά μου θα

εκμηδενιστείς έτσι ώστε η μόνη σου ύπαρξη θα είναι με τη μορφή δεδομένων

πεδίων και δυναμικών στατιστική ευρετική και απόλυτα ψηφιακήraquo

Εδώ εγείρεται το θέμα της ατομικής ταυτότητας Όταν κάνουμε ταξίδια σε αυτούς

τους κόσμους παραμένουμε οι ίδιοι Το θέμα είναι περίπλοκο γιατί σε αυτόν τον

δυϊσμό του σώματος και νου η ατομική ταυτότητα παύει να ανήκει και στα δύο

ισότιμα

laquoΑυτό είναι πολύ δύσκολο να το πιστέψει κανείςraquo είπε ο Φερμουάριος laquoπώς

θα ξέρω πως δημιούργησες τη δική μου προσομοίωση και όχι κανενός

αλλουνούraquo

Ο πατριάρχης προσπάθησε να δείξει στον μπερδεμένο βασιλιά ότι πράγματι

θα ήταν αυτός και όχι κάποιος άλλος Αλλά και πάλι ο βασιλιάς είχε

αμφιβολίες

laquoΝαι ναι καταλαβαίνωraquo είπε ο βασιλιάς laquoΚαι πάλι όμως είναι μονάχα το

πανομοιότυπο μου και όχι εγώ ο ίδιος αφού εγώ είμαι εδώ και δεν είμαι μέσα

στο Κιβώτιοraquo

laquoΌταν σε δω κλειδομανταλωμένο στην αγκαλιά της αγαπημένης σουraquo του

είπε ο πατριάρχης laquoθα φροντίσω να μην υπάρχεις εις διπλούν ένας εδώ κι

ένας εκεί μέσα στο Κιβώτιο Θα μεταχειριστώ μια μέθοδο παλιά μεν και

37

πρωτόγονη αλάνθαστη όμως γι` αυτό σκύψε λιγάκι αν έχεις την

καλοσύνηhellipraquo

Στην πραγματικότητα εάν συνέβαινε αυτό σε όλους μας και χάναμε την

σωματική μας υπόσταση τότε όλοι η δυτική φιλοσοφία και θρησκεία θα πανηγύριζε

για το κατόρθωμά της Το μιαρό σώμα που τόσο απεχθανόμαστε θα καταστρεφόταν

για πάντα και σύμφωνα με τον δυτικό πολιτισμό το πνεύμα επιτέλους θα

απαλλασσόταν από τα βάρη της ύλης

laquoΠρώτα δείξε μου άλλη μία φορά την Ανείπωτή σουraquo είπε ο βασιλιάς laquoΈτσι

για να σιγουρευτώhellipraquo

Ο σοφός ανασήκωσε το καπάκι του Μαύρου Κιβωτίου και του έδειξε την

Ανείπωτη Ο βασιλιάς την κοίταξε την ξανακοίταξε και τελικά είπε laquoΗ

περιγραφή του αρχαίου βιβλίου είναι πολύ υπερβολική Δεν είναι άσχημη

βέβαια αλλά ούτε κατ` ιδέαν τόσο ωραία όσο έλεγε το χρονικό Λοιπόν τώρα

σ` αφήνω γέρο σοφέhellipraquo

Και πήγε να φύγει

laquoΠου πάς θεότρελεraquo φώναξε ο πατριάρχης σφίγγοντας το σφυρί στα χέρια

του γιατί ο Βασιλιάς είχε φτάσει πια στην πόρτα

laquoΌπου να `ναι αλλά όχι μέσα στο Κιβώτιοraquo είπε ο Φερμουάριος και το

έβαλε στα πόδια

Γιατί ο βασιλιάς δεν έμεινε τελικά στην αγαπημένη του πριγκίπισσα αλλά το

έσκασε φοβισμένος και κατατρεγμένος

Ο Vilem Flusser στο κείμενο του laquoΗ ψηφιακή φαινομενικότηταraquo αναφέρει την

δυσπιστία ως την άμεση αντίδρασή μας απέναντι σε ότι είναι κατασκευασμένο από

τον άνθρωπο για να μιμείται

Εντούτοις στο ερώτημα περί της δυσπιστίας μας απέναντι σ`

αυτούς τους εναλλακτικούς κόσμους υπάρχει και ένα άλλο είδος

απάντησης Αυτή η απάντηση βασίζεται στο γεγονός ότι πρόκειται για

38

κόσμους που εμείς οι ίδιοι έχουμε σχεδιάσει και όχι για κάτι που μας έχει

παρασχεθεί όπως ο περιβάλλον κόσμος Οι εναλλακτικοί κόσμοι δεν είναι

κάτι το δεδομένο [Daten] αλλά κάτι το τεχνητά κατασκευασμένο [Fakten]

Η δυσπιστία μας προκύπτει από το ότι στέκουμε γενικότερα καχύποπτοι

απέναντι στην τέχνη και σε καθετί τεχνητό Η laquoτέχνηraquo είναι ωραία αλλά

μετατρέπεται σε ψεύδος αμέσως μόλις εξεταστεί υπό το φως της έννοιας

της laquoφαινομενικότηταςraquo37

Για τον Vilem Flusser ο πατριάρχης θα ήταν ένας laquoτεχνοκράτηςraquo ένας

laquoλειτουργός των μέσωνraquo και οι κόσμοι που κατασκευάζει σχεδιασμοί-προβολές

[Projekte] της κυρίαρχης ελίτ

Όμως αν ο πατριάρχης στην ιστορία με την Πριγκίπισσα Ανείπωτη ήταν θεός

και το Μαύρο Κιβώτιο δεν ήταν απλά ένα τέχνασμα που κατασκευάζει σχεδιασμούς-

προβολές αλλά μία θεϊκά δεδομένη [Daten] δημιουργία όπως ο παράδεισος τότε θα

δεχόταν ο Φερμουάριος να μετατραπεί σε ψηφία με τίμημα να χάσει την υλική του

υπόσταση και να μετατραπεί κι αυτός σε σχεδιασμό-προβολή

Συμπέρασμα

Η προσαρμογή του περιβάλλοντος στις ανάγκες μας είναι κατ` εξοχήν

μέθοδος που χρησιμοποιούμε για την επιβίωσή μας απέναντι στο μεγάλο μας

αντίπαλο που δεν είναι άλλος από την ίδια τη φύση Η εκτίμηση μας για τη φύση

υπήρξε μόνο δια μέσου της αναπαράστασής της Η προσομοίωση μιας ασφαλούς και

ελεγχόμενης φύσης ταυτίστηκε με την έννοια του κήπου Η βιβλική Εδέμ είναι ο

κήπος που δεν κρύβει τίποτα απειλητικό για τον Αδάμ και την Εύα μιας και όλα είναι

κατασκευασμένα σε απόλυτη αρμονία

Τα χωριά και έπειτα οι πόλεις που κάποτε κατασκευάστηκαν για να

προστατέψουν τον άνθρωπο από την αγριότητα της φύσης τώρα έγιναν και αυτά

χαοτικά και απειλητικά Όσο μεγαλώνουν οι πόλεις τόσο αυξάνονται οι κήποι

37 Vilem Flusser laquo Η ψηφιακή φαινομενικότηταraquo στον τόμο Digitaler Schein Aumlsthetik der elektronischen Medien (Επιμ) Florian Rotzer Suhrkamp Frankfurt am Main 1991 μτφρ Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης σελ 2

39

φτάνοντας στις μέρες μας να χάσουν τον ιδιωτικό τους χαρακτήρα και να

μετατραπούν σε δημόσια πάρκα

Το πάρκο στα Ιλίσια είναι ένα πράσινο ξέφωτο που δεν προσομοιώνει μόνο

μία φύση αλλά και άλλες εμπειρίες όπως την ιστορία του De Miranda διαμέσου της

προτομής του που κοσμεί το πάρκο Αλλά είμαστε εμείς σε θέση να κατανοήσουμε

μνημεία που ενώ παραδοσιακά αφορούν πρόσωπα και ιστορίες της εθνικής μας

συνείδησης παρουσιάζουν και ήρωες εξωτικών χωρών

Είναι τα σώματα μας `κατασκευασμένα` για να μπορούν να αντιδρούν σε

αυτές τις προσομοιωμένες εμπειρίες

Είμαστε σε θέση να βιώσουμε αυτή την πράσινη λωρίδα ως φύση και τις

παράλληλες πραγματικότητες που μας προσφέρει

Φαίνεται σαν να έχουμε χάσει την σωματική και νοητική ικανότητα επιβίωσης

στην φύση θέλουμε να βιώσουμε την εμπειρία της αλλά μόνο με την χρήση ενός

ενδιάμεσου που θα μας παρέχει κάποια ασφάλεια

Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της

κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι

η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με

επίδοξους σπεσιαλίστες της επιβίωσης στην αγρία φύση να επιδιώκουν να μας

δείξουν τρόπους και τεχνικές που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για να

παραμείνουμε ζωντανοί στην απίθανη περίπτωση που βρεθούμε εγκαταλελειμμένοι

και αβοήθητοι στις αντίξοες συνθήκες που μας προσφέρει η φύση (Στο `Man Vs

Wild` προταγονιστή ο Bear Grylls που είναι εξοικειωμένος στις ακραίες καταστάσεις

Σαν ένας από τους νεότερους που έχουν αναρριχηθεί στο Έβερεστ και ένας από τους

λιγοστούς που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς την εξαντλητική εκπαίδευση για

λογαριασμό της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων)38 Έτσι αυτοί οι πρωταγωνιστές

38 httpdscdiscoverycomvideosman-vs-wild-scary-survival-moments

-Παρόμιας θεματικής τηλεοπτικές εκπομπές είναι οι Out of the Wild The Alaska Experiment Life or Death Game Jungle Life or Death Game Lost at Sea Everest Razors Edge κλπ

40

τρέφοντε με σκουλήκια φτιάχνοντας καταφύγια από κλαδιά αψηφώντας χαμηλές ή

υψηλές θερμοκρασίες με το παγκόσμιο τηλεοπτικό κοινό να παρακολουθεί με αγωνία

τις περιπέτειες τους βιώνοντας διαμέσου αυτών την περιπέτεια και την αγωνία αλλά

πάντα μέσα από την ασφάλεια του σαλονιού τους

Η χρήση του `μέσου` για την κυριαρχία απέναντι στην φύση από την αρχή της

ύπαρξής μας και στην συνέχεια για την οργάνωση και την επικοινωνία των κοινωνιών

μας έπαιξε μεγάλο ρόλο στην εικόνα που έχουμε σήμερα για τον κόσμο Αυτοί οι

σπεσιαλίστες της επιβίωσης είναι το `μέσο` για να βιώσουμε την άγρια φύση που

τόσο φοβόμαστε αλλά και που τόσο μας ελκύει

Το πάρκο στα Ιλίσια έχει σαν στόχο να παίξει κι αυτό τον ρόλο του `μέσου`

που θα μας ενώσει με την φύση αλλά δεν τα καταφέρνει ούτε στο ελάχιστο σε σχέση

με αυτά τα show της τηλεόρασης Αυτό φαίνεται από την επισκεψιμότητα του πάρκου

που είναι από ελάχιστη έως μηδενική Μήπως με τη σειρά του το πάρκο όπως και η

άγρια φύση χρειάζεται ένα μέσο που να μας επιτρέπει μία μεγαλύτερη

αλληλεπίδραση άρα μία πιο βιωματική εμπειρία

Παροχέας διάδρασης πάρκων

Ο `παροχέας διάδρασης πάρκων` είναι μία διαδραστική μηχανή που επιτρέπει στον

χρήστη της να βιώσει τις χαρές που μπορεί να του προσφέρει ένα πάρκο και ακόμη

περισσότερα Η ψηφιακή προσομοίωση υψηλού επιπέδου του πάρκου στα Ιλίσια με

όλες τις λεπτομέρειες αλλά και τα στοιχεία που το απαρτίζουν (σιντριβάνι προτομή

όλα τα είδη φυτών κλπ) προσφέρει την απόλυτη εμπειρία μίας βόλτας στο πάρκο

Ταυτόχρονα το μηχανικό του μέρος παρέχει μία ολοκληρωμένη σωματική εμπειρία

με κίνηση όλου του σώματος προς όλες τις κατευθύνσεις για μία βόλτα που θα μείνει

αξέχαστη για σας την οικογένεια αλλά και το κατοικίδιο σας

41

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture

Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection

Washington DC 2002

2 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990

3 Emily Brady Aesthetics of the natural environment Εκδόσεις

Edinburgh Edinburgh University Press 2003

4 Francisco de Miranda

httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

5 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο

Μετάφραση Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος

Δασκαλοθανάσης Εκδόσεις Ποταμός 2005

6 Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance

Gardens

httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

7 Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-

Jacques_Rousseau

8 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain

NAi Publishers 2001

9 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις

Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC

1999

10 Paul Skinner Embodied Interaction Iollie therefore I exist b-DAT

University of Plymouth 2006

11 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία Μετάφραση

Μυλωνάκη Ευγενία Εκδόσεις Εκκρεμές 2003

12 Vilem Flusser Η ψηφιακή φαινομενικότητασυμπεριλαμβάνεται στο

συλλογικό τόμο (Επιμ) Florian Rotzer Digitaler Schein Aumlsthetik

der elektronischen Medien Suhrkamp Frankfurt am Main 1991

Μετάφραση Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης

Βερσαλλίες httpelwikipediaorgwikiβρσαλλίες_(παλάτι)

42

13 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής

Μετάφραση Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998

14 Μισέλ Ουελμπέκ Τα στοιχειώδη σωματίδια Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον

της Εστίας Μετάφραση Αλέξης Εμμανουήλ 2007Χοφσταντφερ

Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και

στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου

Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993

  • Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ34
  • Συμπέρασμα σελ38
  • Συμπέρασμα
  • Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με επίδοξους σπεσιαλίστε
    • Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990
      • Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm
      • Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau
Page 30: Μάκης Κυριακόπουλος διπλωματικη εργασία

30

Στο Jacmel Haiti ο Miranda απέκτησε άλλα δύο πλοία το Bee και το

Bacchus μαζί με το πλήρωμά τους Στις 12 Μαρτίου στο Jacmel ο Miranda

ανάρτησε την πρώτη σημαία της Βενεζουέλας στο Leander την οποία και είχε

σχεδιάσει μόνος του Στις 28 Απριλίου ο μικρός αυτός στόλος κατελήφθη από τα

ισπανικά πολεμικά πλοία στις ακτές της Βενεζουέλας Μόνο το Leander κατάφερε να

αποδράσει Εξήντα άντρες αιχμαλωτίστηκαν και δικάστηκαν και δέκα από αυτούς

στάλθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα Το Leander με το πλήρωμά του

ανασυντάχθηκαν στα βρετανικά νησιά Barbados και Trinidad Στις 3 Αυγούστου η

εκστρατεία έφτασε στο La Vela de Coro καταλαμβάνοντας το φυλάκιο για πρώτη

φορά σηκώθηκε η σημαία της Βενεζουέλας στα χώματα της Πριν ξημερώσει το

επόμενο πρωινό η εκστρατεία κατέλαβε το Coro αλλά δεν δέχτηκε καμία βοήθεια

από τους κατοίκους της πόλης Υπό την απειλή της ήττας οι άνδρες υποχώρησαν

περιμένοντας ενισχύσεις Συνειδητοποιώντας ότι δεν μπορούσε να κρατήσει άλλο την

πόλη ο Miranda διέταξε τον στρατό του να σαλπάρει ενώ όλον τον επόμενο χρόνο

περίμενε στα νησιά της καραϊβικής για ενισχύσεις που δεν έφτασαν ποτέ Κατά την

επιστροφή του στην Βρετανία ο Miranda βρήκε μεγαλύτερη υποστήριξη από την

βρετανική κυβέρνηση Το 1808 συντάχθηκε και στάλθηκε μεγάλη στρατιωτική

δύναμη για να επιτεθεί στην Βενεζουέλα αλλά η εισβολή του Ναπολέοντα στην

Ισπανία ξαφνικά μετέτρεψε τους Ισπανούς σε σύμμαχους της Βρετανίας και έτσι

έληξε άδοξα και αυτή η προσπάθεια

Όταν τελικά η Βενεζουέλα απέκτησε την ανεξαρτησία της στις 19 Απριλίου

του 1810 στάλθηκε αντιπροσωπεία στην Βρετανία για την αναγνώριση του

νεοσύστατου κράτους Αυτή η αντιπροσωπεία έπεισε τον Miranda να γυρίσει στην

πατρίδα του και την ίδια χρονιά εκλέχθηκε ως αντιπρόσωπος του El Pao της επαρχίας

της Βαρκελώνης Στις 5 Ιουνίου του 1811 καθιερώθηκε επίσημα η τρίχρωμη σημαία

που ο Miranda είχε σχεδιάσει

Στα χρόνια που ακολούθησαν η τύχη του Miranda αλλά και του νεοσύστατου

κράτους δεν ήταν ευνοϊκή Ο στρατός των δημοκρατικών απέτυχε να κατακτήσει

περιοχές της Βενεζουέλας που παρέμεναν υπό το βασιλικό καθεστώς Επιπροσθέτως

η Βενεζουέλα χάνει την ισπανική αγορά και το κύριο εξαγόμενο προϊόν της το κακάο

Αυτό σήμανε την οικονομική κρίση που κυρίως έπληξε τις μεσαίες και χαμηλές

τάξεις χάνοντας τον ενθουσιασμό τους για την δημοκρατία Στης 4 Ιουλίου η

31

Βαρκελώνη τάχτηκε υπέρ του βασιλικού καθεστώτος Η γειτονική Cumanaacute

αποκόπηκε από το δημοκρατικό κέντρο και αρνήθηκε να αναγνωρίσει την

δικτατορική κυριαρχία του Miranda ως στρατιωτικού διοικητή Υπό αυτές τις

συνθήκες μία ισπανική φρεγάτα με διοικητή τον Domingo Monteverde κατάφερε

από μία μικρή ομάδα στρατιωτών που διέθετε να δημιουργήσει έναν μεγάλο στρατό

από οικειοθελείς κατοίκους που τον ακολούθησαν ως την Valencia αφήνοντας τον

Miranda να κατέχει μόνο ένα μικρό μέρος της κεντρικής Βενεζουέλας Στα μέσα

Ιουλίου ο Monteverde είχε καταλάβει την Valencia ενώ ο Miranda έβλεπε ότι η

κατάσταση είχε γίνει απελπιστική Άρχισε τις διαπραγματεύσεις με τον Monteverde

για παύση πυρός στις 25 Ιουλίου του 1812 Παρόλο που στη συμφωνία για παύση

πυρός υπήρχε πολιτική αμνηστία ο Miranda προσπάθησε να διαφύγει από το λιμάνι

του La Guaira με βρετανικό πλοίο Ο συνταγματάρχης των επαναστατών Boliacutevar

κατηγόρησε τον Miranda για προδοσία Έτσι ο Miranda συνελήφθη και παραδόθηκε

στον ισπανικό βασιλικό στρατό

Ο Miranda πέθανε σε κελί των φυλακών Cuatro Torres το 1816 ενώ η

υπόθεση του ακόμα εκκρεμούσε Η ταφή του έγινε σε μαζικό τάφο πράγμα που

καθιστούσε αδύνατη την αναγνώρισή του αφήνοντας άδειο τον τάφο του στο εθνικό

πάνθεον της Βενεζουέλας

Οι περιπέτειες του Miranda μας ταξιδεύουν σε έναν κόσμο πέρα από τον χώρο

και τον χρόνο που μπορεί να μας συναρπάσει με τον εξωτισμό του Η προτομή του

είναι μία ανθρώπινη κατασκευή ένας μηχανισμός που μπορεί να παρακινήσει

κάποιους περαστικούς να ασχοληθούν με τις περιπέτειες και τα κατορθώματά του

δημιουργώντας μία άλλη παράλληλη πραγματικότητα

Αλλά και το ίδιο το πάρκο λειτουργεί σαν μία άλλη παράλληλη

πραγματικότητα προσομοιώνοντας ένα `δεδομένο` φυσικό περιβάλλον ενώ στην

πραγματικότητα είναι μία κατασκευή Η αίσθηση ότι περπατάς στη φύση είναι

ψευδής και παρόλο που το συγκεκριμένο πάρκο με την έλλειψη συντήρησης έχει ένα

λόγο παραπάνω να δίνει αυτή την εντύπωση δεν παύει να είναι ένας

κατασκευασμένος κήπος μία μίμηση

Το πρόβλημα σε αυτούς τους χώρους ξεκίνα από την στιγμή που δεν μπορούν να

χρησιμοποιηθούν ως αυτό που προσομοιώνουν μέσα από μία πραγματική βιωμένη

32

εμπειρία Αντίθετα λειτουργούν σαν προβολή που μας αποσωματοποιεί παρέχοντάς

μας την ελάχιστη διάδραση

Σώμα

Από την στιγμή που γεννιόμαστε μέχρι την στιγμή που θα πεθάνουμε έχουμε

το σώμα μας Δεν μπορούμε να υπάρξουμε χωρίς αυτό έχουμε σάρκα που μπορεί να

τραυματιστεί έχουμε κόκαλα που μπορεί να σπάσουν Ότι αντιλαμβανόμαστε από

τον περιβάλλοντα χώρο προέρχεται από τις αισθήσεις μας δια μέσου του σώματος

μας Οι αισθήσεις μας δεν μπορούν να λειτουργήσουν αυτόνομα

Ο Drew Leder στο βιβλίο του Absent Body (1990) μιλάει για το σώμα και πώς

με αυτό αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο

Με έναν σημαντικό τρόπο το ζωντανό σώμα βοηθά στο να

δομηθεί ετούτος ο κόσμος σαν εμπειρία Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε

το νόημα και την φόρμα των πραγμάτων χωρίς την αναφορά των

σωματικών δυνάμεων δια μέσου των οποίων αντιλαμβανόμαστε (οι

αισθήσεις η κίνηση η γλώσσα οι επιθυμίες) Το ζωντανό σώμα δεν είναι

απλά άλλο ένα πράγμα στον κόσμο άλλα ένας τρόπος αυτός ο κόσμος να

υπάρχει33

Ο Drew Leder μιλάει για ένα σώμα που δρα ένα εμπειρικό σώμα Η

κατασκευή τόπων όπως το πάρκο της Μιχαλακοπούλου αφήνουν το σώμα χωρίς

δράση έξω από την εμπειρία του κόσμου Η αλληλεπίδρασή μας μέσω του σώματός

μας με τον κόσμο αφορά την διαδικασία μιας πρακτικής μάθησης του κόσμου Αν

πράγματι συμβαίνει αυτό γιατί κυρίως ο δυτικός κόσμος κατασκευάζει τόπους που

αποκλείουν την σωματοποιημένη εμπειρία όπως υλικής υπόστασης χώρους ή

ψηφιακούς τόπους που διαχωρίζουν και αποκλείουν το φυσικό σώμα

Κατά τη διάρκεια των σταυροφοριών τον 16ο αιώνα το σώμα

θεωρήθηκε αμαρτωλό και ασταθές λόγω της φθαρτότητάς του Έτσι

ξεκίνησε η `αναζήτηση της βεβαιότητα` (Quest for Certainty) σαν την οδό

33 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990 σελ

33

προς στην αλήθεια που είναι καθολική άχρονη και ανεξάρτητη από τις

ιδιοτροπίες του ανθρώπινου σώματος (Toumin 1990 cited in Shilling 2005

7)34

Τον 17ο αιώνα ο Καρτέσιος αναζητούσε αυτή τη βεβαιότητα Όταν ξύπνησε

από έναν εφιάλτη που βίωσε ως πραγματικό αισθάνθηκε ότι οι αισθήσεις του τον

εξαπάτησαν στο όνειρο Έτσι πείστηκε ότι ήταν πολύ λίγα αυτά για τα οποία

μπορούσε να ήταν βέβαιος γιατί τα πάντα ήταν μία θεϊκή απάτη

Είμαι πεπεισμένος ότι δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο ούτε

ουρανός ούτε γη ούτε πνεύμα ούτε σώμα Μήπως αυτό σημαίνει ότι κι

εγώ δεν υπάρχω Όχι εάν έχω πείσει τον εαυτό μου για κάτι (ή έχω

σκεφθεί το οτιδήποτε) τότε σίγουρα υπάρχω Αλλά υπάρχει κάποιος που

εξαπατά και που κατέχει ανώτερη δύναμη και επιδεξιότητα που

εξεπίτηδες και συνεχώς με εξαπατά Σε αυτή την περίπτωση

αναμφισβήτητα υπάρχω εάν με εξαπατά και τον αφήνω να με εξαπατά

όσο μπορεί τότε θα μου δείξει ότι δεν είμαι ένα τίποτα και έτσι θα

νομίζω ότι είμαι κάτι Οπότε αφού σκέφτηκα διεξοδικά το θέμα πρέπει

να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι αυτή η πρόταση είμαι άρα υπάρχω

είναι απαραιτήτως αληθής όταν τίθεται από μένα ή συλλαμβάνεται από

το μυαλό μου35

Στο τελευταίο μισό του 21ου αιώνα η εξέλιξη των ψηφιακών μέσων ανέπτυξε

αυτόν τον δυϊσμό του Καρτέσιου με την εμφάνιση της δυνητικής πραγματικότητας

Τα σώματά μας στον σύγχρονο ψηφιακό κόσμο είναι ακαθόριστα ενώ αναφέρονται

και ως `απόντα` Η ιδέα του απόντος σώματος ταυτίζεται με την θρησκεία και την

φιλοσοφία του δυτικού κόσμου όπου το πνεύμα μπορεί να υπάρξει διαχωρισμένο

από το σώμα Το σώμα μας στον ψηφιακό κόσμο φαίνεται να είναι απαρχαιωμένο και

να χρειάζεται τεχνολογικά ανεπτυγμένες προσθήκες που να το επεκτείνουν Αυτές οι

επεκτάσεις (VR γάντια VR κασκέτες κλπ) γίνονται μέρος της ενσώματης εμπειρίας

μας

34 Drew Leder The Absent Body όπ σελ 35 httpplatostanfordeduentriesdescartes-epistemology chapter4

34

Αυτές οι προσθήκες στο σώμα παραμένουν για τον καρτεσιανό δυϊσμό

αντικείμενα προσκολλημένα στο σώμα που και αυτό είναι αντικείμενο Η εμπειρία

δια μέσου των αντικειμένων ενεργοποιείται με τον νου Το μυαλό επιτυχώς

δραπετεύει από το σώμα και ταξιδεύει στον κόσμο ανεξάρτητα

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη36

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη είναι ένα διήγημα του συγγραφέα και φιλόσοφου

Στανισλάβ Λεμ Το διήγημα μιλάει για έναν βασιλιά και τον υπήκοό του ένα ρομπότ

που τον μεταφέρει σε ψηφιακά όνειρα προσομοιωμένες πραγματικότητες και

όμορφες πριγκίπισσες

Ο πόθος του βασιλιά Φερμουάριου να βρει την όμορφη πριγκίπισσα Ανείπωτη

τον οδήγησε σε μία καλύβα όπου κατοικούσε ένας άνθρωπος με πατριαρχικό

παρουσιαστικό

laquoΓυρεύεις την Ανείπωτη άθλιε κακομοίρη Και όμως ξέρεις πλήρως καλώς

ότι δεν έχει ζήσει καθόλου αυτά τα τελευταία πεντακόσια χρόνια και

επομένως ότι το πάθος σου είναι μάταιο και ασύμφορο Το μόνο που μπορώ

να κάνω για σένα είναι να σου επιτρέψω να τη δεις όχι βέβαια στην σάρκα

άλλα σ` ένα λογικά πληροφοριακό αντίγραφο ένα μοντέλο που είναι

ψηφιακό και όχι φυσικό στοχαστικό και όχι πλαστικό εργοδικό και λίαν

εξησφαλισμένα ερωτικό και όλα αυτά εις το Μαύρο Κιβώτιον που

κατασκεύασα τις ώρες της σχόλης μου με ότι πιο πρόχειρο βρήκα μπροστά

μουraquo

Η υπόσχεση του άνδρα ο βασιλιάς να δει την πριγκίπισσα σε αυτόν τον

προσομοιωμένο κόσμο είναι δελεαστική

laquoΑχ δείξε μου την δείξε μου την αμέσωςraquo φώναξε ο Φερμουάριος

ανατριχιάζοντας ολόκληρος Ο πατριάρχης έκανε laquoναιraquo με το κεφάλι έψαξε

36 Χοφσταντφερ Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993 Στανισλάβ Λεμ κεφ 6 Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ 117

35

στον αρχαίο τόμο για να βρει τις συντεταγμένες της πριγκίπισσας μετέφερε

την ίδια κι ολόκληρο το Μεσαίωνα σε διάτρητα δελτία κατέγραψε το

πρόγραμμα κατέβασε το διακόπτη σήκωσε το καπάκι του Μάυρου

Κιβώτιου

laquoΣκύψε να δειςraquo

Ο βασιλιάς έσκυψε κοίταξε και είδε ναι τον μεσαίωνα τέλεια

προσομοιωμένο εντελώς ψηφιακό και μη γραμμικό και να η Δανδηλία το

Παγοδάσος το παλάτι με τον Ηλιόπυργο το Ορνιθοτροφείο-Που-

Χλιμίντριζε ο Θησαυρός με τα Εκατό Μάτια Και να η ίδια η Ανείπωτη που

περπατούσε αργά στοχαστικά στην προσομοίωση του κήπου της και τα

κυκλώματά της λαμπύριζαν κόκκινα και χρυσαφιά καθώς έκοβε

προσομοιωμένα λουλούδια και υπό τον ήχο προσομοιώσεις τραγουδιών Ο

Φερμουάριος ανίκανος να περιορίσει περισσότερο τις ορμές του πήδηξε στο

Μάυρο Κουτί και ξετρελαμένος όπως ήταν προσπάθησε να μπει στον

κομπιουτερικό εκείνο κόσμο Ο πατριάρχης όμως γρήγορα έσβησε το ρεύμα

έδωσε μία σπρωξιά στον Βασιλιά και τον γκρέμισε στη γη και είπε

laquoΤρελέ Θέλεις να επιχειρήσεις το ακατόρθωτο Γιατί κανένα πλάσμα

φτιαγμένο από ύλη δεν μπορεί να μπει σ` ένα σύστημα που δεν είναι τίποτα

άλλο παρά η ροή και ο στρόβιλος αλφαριθμητικών στοιχείων ασυνεχών

συνδυασμών ακέραιων αριθμών το αφηρημένο υλικό από το οποίο είναι

φτιαγμένα τα ψηφίαraquo

laquoΜα εγώ θέλω θέλωraquo έσκουξε ο Φερμουάριος εκτός εαυτού και χτύπησε

το κεφάλι του στο Μαύρο Κουτί τόσο δυνατά που έκανε αυλάκιά στο

μέταλλο

Η επιθυμία του βασιλιά Φερμουάριου δεν μας είναι και τόσο ξένη οι ψηφιακοί

κόσμοι από την αρχή της δημιουργίας τους μας υποσχέθηκαν έναν κόσμο που μέχρι

τώρα τον βλέπαμε σε άλλα μέσα όπως το σινεμά αλλά μόνο από τις καρέκλες μας

Το ενδεχόμενο να μπορούμε να δράσουμε σε αυτούς τους χώρους εξάπτει την

φαντασία μας για εμπειρίες δίχως φυσικά όρια και φόβους επιβίωσης που αφορούν τη

σωματική μας ακεραιότητα

36

Τι γίνεται όμως με το αντάλλαγμα που πρέπει να καταβάλουμε για να βιώσουμε

αυτούς τους κόσμους

laquoΑν είναι τόσο αναλλοίωτος ο πόθος σου τότε υπάρχει ένας τρόπος με τον

οποίο μπορώ να σε συνδέσω με την πριγκίπισσα Ανείπωτη αλλά πρώτα θα

πρέπει να αποχωριστείς την παρούσα μορφή σου γιατί θα σου πάρω τις

συντεταγμένες σου και θα σε κάνω πρόγραμμα άτομο προς άτομο και θα

τοποθετήσω την προσομοίωσή σου σ` αυτόν τον μεσαιωνικά πλασμένο

κόσμο τον πληροφοριακό και αναπαραστατικό και εκεί θα μείνει

αντέχοντας όσο τα ηλεκτρόνια τρέχουν μέσα σ` αυτά τα σύρματα και πηδούν

από κάθοδο σε άνοδο Εσύ όμως όπως στέκεσαι τώρα μπροστά μου θα

εκμηδενιστείς έτσι ώστε η μόνη σου ύπαρξη θα είναι με τη μορφή δεδομένων

πεδίων και δυναμικών στατιστική ευρετική και απόλυτα ψηφιακήraquo

Εδώ εγείρεται το θέμα της ατομικής ταυτότητας Όταν κάνουμε ταξίδια σε αυτούς

τους κόσμους παραμένουμε οι ίδιοι Το θέμα είναι περίπλοκο γιατί σε αυτόν τον

δυϊσμό του σώματος και νου η ατομική ταυτότητα παύει να ανήκει και στα δύο

ισότιμα

laquoΑυτό είναι πολύ δύσκολο να το πιστέψει κανείςraquo είπε ο Φερμουάριος laquoπώς

θα ξέρω πως δημιούργησες τη δική μου προσομοίωση και όχι κανενός

αλλουνούraquo

Ο πατριάρχης προσπάθησε να δείξει στον μπερδεμένο βασιλιά ότι πράγματι

θα ήταν αυτός και όχι κάποιος άλλος Αλλά και πάλι ο βασιλιάς είχε

αμφιβολίες

laquoΝαι ναι καταλαβαίνωraquo είπε ο βασιλιάς laquoΚαι πάλι όμως είναι μονάχα το

πανομοιότυπο μου και όχι εγώ ο ίδιος αφού εγώ είμαι εδώ και δεν είμαι μέσα

στο Κιβώτιοraquo

laquoΌταν σε δω κλειδομανταλωμένο στην αγκαλιά της αγαπημένης σουraquo του

είπε ο πατριάρχης laquoθα φροντίσω να μην υπάρχεις εις διπλούν ένας εδώ κι

ένας εκεί μέσα στο Κιβώτιο Θα μεταχειριστώ μια μέθοδο παλιά μεν και

37

πρωτόγονη αλάνθαστη όμως γι` αυτό σκύψε λιγάκι αν έχεις την

καλοσύνηhellipraquo

Στην πραγματικότητα εάν συνέβαινε αυτό σε όλους μας και χάναμε την

σωματική μας υπόσταση τότε όλοι η δυτική φιλοσοφία και θρησκεία θα πανηγύριζε

για το κατόρθωμά της Το μιαρό σώμα που τόσο απεχθανόμαστε θα καταστρεφόταν

για πάντα και σύμφωνα με τον δυτικό πολιτισμό το πνεύμα επιτέλους θα

απαλλασσόταν από τα βάρη της ύλης

laquoΠρώτα δείξε μου άλλη μία φορά την Ανείπωτή σουraquo είπε ο βασιλιάς laquoΈτσι

για να σιγουρευτώhellipraquo

Ο σοφός ανασήκωσε το καπάκι του Μαύρου Κιβωτίου και του έδειξε την

Ανείπωτη Ο βασιλιάς την κοίταξε την ξανακοίταξε και τελικά είπε laquoΗ

περιγραφή του αρχαίου βιβλίου είναι πολύ υπερβολική Δεν είναι άσχημη

βέβαια αλλά ούτε κατ` ιδέαν τόσο ωραία όσο έλεγε το χρονικό Λοιπόν τώρα

σ` αφήνω γέρο σοφέhellipraquo

Και πήγε να φύγει

laquoΠου πάς θεότρελεraquo φώναξε ο πατριάρχης σφίγγοντας το σφυρί στα χέρια

του γιατί ο Βασιλιάς είχε φτάσει πια στην πόρτα

laquoΌπου να `ναι αλλά όχι μέσα στο Κιβώτιοraquo είπε ο Φερμουάριος και το

έβαλε στα πόδια

Γιατί ο βασιλιάς δεν έμεινε τελικά στην αγαπημένη του πριγκίπισσα αλλά το

έσκασε φοβισμένος και κατατρεγμένος

Ο Vilem Flusser στο κείμενο του laquoΗ ψηφιακή φαινομενικότηταraquo αναφέρει την

δυσπιστία ως την άμεση αντίδρασή μας απέναντι σε ότι είναι κατασκευασμένο από

τον άνθρωπο για να μιμείται

Εντούτοις στο ερώτημα περί της δυσπιστίας μας απέναντι σ`

αυτούς τους εναλλακτικούς κόσμους υπάρχει και ένα άλλο είδος

απάντησης Αυτή η απάντηση βασίζεται στο γεγονός ότι πρόκειται για

38

κόσμους που εμείς οι ίδιοι έχουμε σχεδιάσει και όχι για κάτι που μας έχει

παρασχεθεί όπως ο περιβάλλον κόσμος Οι εναλλακτικοί κόσμοι δεν είναι

κάτι το δεδομένο [Daten] αλλά κάτι το τεχνητά κατασκευασμένο [Fakten]

Η δυσπιστία μας προκύπτει από το ότι στέκουμε γενικότερα καχύποπτοι

απέναντι στην τέχνη και σε καθετί τεχνητό Η laquoτέχνηraquo είναι ωραία αλλά

μετατρέπεται σε ψεύδος αμέσως μόλις εξεταστεί υπό το φως της έννοιας

της laquoφαινομενικότηταςraquo37

Για τον Vilem Flusser ο πατριάρχης θα ήταν ένας laquoτεχνοκράτηςraquo ένας

laquoλειτουργός των μέσωνraquo και οι κόσμοι που κατασκευάζει σχεδιασμοί-προβολές

[Projekte] της κυρίαρχης ελίτ

Όμως αν ο πατριάρχης στην ιστορία με την Πριγκίπισσα Ανείπωτη ήταν θεός

και το Μαύρο Κιβώτιο δεν ήταν απλά ένα τέχνασμα που κατασκευάζει σχεδιασμούς-

προβολές αλλά μία θεϊκά δεδομένη [Daten] δημιουργία όπως ο παράδεισος τότε θα

δεχόταν ο Φερμουάριος να μετατραπεί σε ψηφία με τίμημα να χάσει την υλική του

υπόσταση και να μετατραπεί κι αυτός σε σχεδιασμό-προβολή

Συμπέρασμα

Η προσαρμογή του περιβάλλοντος στις ανάγκες μας είναι κατ` εξοχήν

μέθοδος που χρησιμοποιούμε για την επιβίωσή μας απέναντι στο μεγάλο μας

αντίπαλο που δεν είναι άλλος από την ίδια τη φύση Η εκτίμηση μας για τη φύση

υπήρξε μόνο δια μέσου της αναπαράστασής της Η προσομοίωση μιας ασφαλούς και

ελεγχόμενης φύσης ταυτίστηκε με την έννοια του κήπου Η βιβλική Εδέμ είναι ο

κήπος που δεν κρύβει τίποτα απειλητικό για τον Αδάμ και την Εύα μιας και όλα είναι

κατασκευασμένα σε απόλυτη αρμονία

Τα χωριά και έπειτα οι πόλεις που κάποτε κατασκευάστηκαν για να

προστατέψουν τον άνθρωπο από την αγριότητα της φύσης τώρα έγιναν και αυτά

χαοτικά και απειλητικά Όσο μεγαλώνουν οι πόλεις τόσο αυξάνονται οι κήποι

37 Vilem Flusser laquo Η ψηφιακή φαινομενικότηταraquo στον τόμο Digitaler Schein Aumlsthetik der elektronischen Medien (Επιμ) Florian Rotzer Suhrkamp Frankfurt am Main 1991 μτφρ Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης σελ 2

39

φτάνοντας στις μέρες μας να χάσουν τον ιδιωτικό τους χαρακτήρα και να

μετατραπούν σε δημόσια πάρκα

Το πάρκο στα Ιλίσια είναι ένα πράσινο ξέφωτο που δεν προσομοιώνει μόνο

μία φύση αλλά και άλλες εμπειρίες όπως την ιστορία του De Miranda διαμέσου της

προτομής του που κοσμεί το πάρκο Αλλά είμαστε εμείς σε θέση να κατανοήσουμε

μνημεία που ενώ παραδοσιακά αφορούν πρόσωπα και ιστορίες της εθνικής μας

συνείδησης παρουσιάζουν και ήρωες εξωτικών χωρών

Είναι τα σώματα μας `κατασκευασμένα` για να μπορούν να αντιδρούν σε

αυτές τις προσομοιωμένες εμπειρίες

Είμαστε σε θέση να βιώσουμε αυτή την πράσινη λωρίδα ως φύση και τις

παράλληλες πραγματικότητες που μας προσφέρει

Φαίνεται σαν να έχουμε χάσει την σωματική και νοητική ικανότητα επιβίωσης

στην φύση θέλουμε να βιώσουμε την εμπειρία της αλλά μόνο με την χρήση ενός

ενδιάμεσου που θα μας παρέχει κάποια ασφάλεια

Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της

κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι

η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με

επίδοξους σπεσιαλίστες της επιβίωσης στην αγρία φύση να επιδιώκουν να μας

δείξουν τρόπους και τεχνικές που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για να

παραμείνουμε ζωντανοί στην απίθανη περίπτωση που βρεθούμε εγκαταλελειμμένοι

και αβοήθητοι στις αντίξοες συνθήκες που μας προσφέρει η φύση (Στο `Man Vs

Wild` προταγονιστή ο Bear Grylls που είναι εξοικειωμένος στις ακραίες καταστάσεις

Σαν ένας από τους νεότερους που έχουν αναρριχηθεί στο Έβερεστ και ένας από τους

λιγοστούς που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς την εξαντλητική εκπαίδευση για

λογαριασμό της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων)38 Έτσι αυτοί οι πρωταγωνιστές

38 httpdscdiscoverycomvideosman-vs-wild-scary-survival-moments

-Παρόμιας θεματικής τηλεοπτικές εκπομπές είναι οι Out of the Wild The Alaska Experiment Life or Death Game Jungle Life or Death Game Lost at Sea Everest Razors Edge κλπ

40

τρέφοντε με σκουλήκια φτιάχνοντας καταφύγια από κλαδιά αψηφώντας χαμηλές ή

υψηλές θερμοκρασίες με το παγκόσμιο τηλεοπτικό κοινό να παρακολουθεί με αγωνία

τις περιπέτειες τους βιώνοντας διαμέσου αυτών την περιπέτεια και την αγωνία αλλά

πάντα μέσα από την ασφάλεια του σαλονιού τους

Η χρήση του `μέσου` για την κυριαρχία απέναντι στην φύση από την αρχή της

ύπαρξής μας και στην συνέχεια για την οργάνωση και την επικοινωνία των κοινωνιών

μας έπαιξε μεγάλο ρόλο στην εικόνα που έχουμε σήμερα για τον κόσμο Αυτοί οι

σπεσιαλίστες της επιβίωσης είναι το `μέσο` για να βιώσουμε την άγρια φύση που

τόσο φοβόμαστε αλλά και που τόσο μας ελκύει

Το πάρκο στα Ιλίσια έχει σαν στόχο να παίξει κι αυτό τον ρόλο του `μέσου`

που θα μας ενώσει με την φύση αλλά δεν τα καταφέρνει ούτε στο ελάχιστο σε σχέση

με αυτά τα show της τηλεόρασης Αυτό φαίνεται από την επισκεψιμότητα του πάρκου

που είναι από ελάχιστη έως μηδενική Μήπως με τη σειρά του το πάρκο όπως και η

άγρια φύση χρειάζεται ένα μέσο που να μας επιτρέπει μία μεγαλύτερη

αλληλεπίδραση άρα μία πιο βιωματική εμπειρία

Παροχέας διάδρασης πάρκων

Ο `παροχέας διάδρασης πάρκων` είναι μία διαδραστική μηχανή που επιτρέπει στον

χρήστη της να βιώσει τις χαρές που μπορεί να του προσφέρει ένα πάρκο και ακόμη

περισσότερα Η ψηφιακή προσομοίωση υψηλού επιπέδου του πάρκου στα Ιλίσια με

όλες τις λεπτομέρειες αλλά και τα στοιχεία που το απαρτίζουν (σιντριβάνι προτομή

όλα τα είδη φυτών κλπ) προσφέρει την απόλυτη εμπειρία μίας βόλτας στο πάρκο

Ταυτόχρονα το μηχανικό του μέρος παρέχει μία ολοκληρωμένη σωματική εμπειρία

με κίνηση όλου του σώματος προς όλες τις κατευθύνσεις για μία βόλτα που θα μείνει

αξέχαστη για σας την οικογένεια αλλά και το κατοικίδιο σας

41

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture

Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection

Washington DC 2002

2 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990

3 Emily Brady Aesthetics of the natural environment Εκδόσεις

Edinburgh Edinburgh University Press 2003

4 Francisco de Miranda

httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

5 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο

Μετάφραση Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος

Δασκαλοθανάσης Εκδόσεις Ποταμός 2005

6 Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance

Gardens

httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

7 Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-

Jacques_Rousseau

8 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain

NAi Publishers 2001

9 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις

Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC

1999

10 Paul Skinner Embodied Interaction Iollie therefore I exist b-DAT

University of Plymouth 2006

11 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία Μετάφραση

Μυλωνάκη Ευγενία Εκδόσεις Εκκρεμές 2003

12 Vilem Flusser Η ψηφιακή φαινομενικότητασυμπεριλαμβάνεται στο

συλλογικό τόμο (Επιμ) Florian Rotzer Digitaler Schein Aumlsthetik

der elektronischen Medien Suhrkamp Frankfurt am Main 1991

Μετάφραση Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης

Βερσαλλίες httpelwikipediaorgwikiβρσαλλίες_(παλάτι)

42

13 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής

Μετάφραση Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998

14 Μισέλ Ουελμπέκ Τα στοιχειώδη σωματίδια Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον

της Εστίας Μετάφραση Αλέξης Εμμανουήλ 2007Χοφσταντφερ

Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και

στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου

Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993

  • Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ34
  • Συμπέρασμα σελ38
  • Συμπέρασμα
  • Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με επίδοξους σπεσιαλίστε
    • Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990
      • Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm
      • Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau
Page 31: Μάκης Κυριακόπουλος διπλωματικη εργασία

31

Βαρκελώνη τάχτηκε υπέρ του βασιλικού καθεστώτος Η γειτονική Cumanaacute

αποκόπηκε από το δημοκρατικό κέντρο και αρνήθηκε να αναγνωρίσει την

δικτατορική κυριαρχία του Miranda ως στρατιωτικού διοικητή Υπό αυτές τις

συνθήκες μία ισπανική φρεγάτα με διοικητή τον Domingo Monteverde κατάφερε

από μία μικρή ομάδα στρατιωτών που διέθετε να δημιουργήσει έναν μεγάλο στρατό

από οικειοθελείς κατοίκους που τον ακολούθησαν ως την Valencia αφήνοντας τον

Miranda να κατέχει μόνο ένα μικρό μέρος της κεντρικής Βενεζουέλας Στα μέσα

Ιουλίου ο Monteverde είχε καταλάβει την Valencia ενώ ο Miranda έβλεπε ότι η

κατάσταση είχε γίνει απελπιστική Άρχισε τις διαπραγματεύσεις με τον Monteverde

για παύση πυρός στις 25 Ιουλίου του 1812 Παρόλο που στη συμφωνία για παύση

πυρός υπήρχε πολιτική αμνηστία ο Miranda προσπάθησε να διαφύγει από το λιμάνι

του La Guaira με βρετανικό πλοίο Ο συνταγματάρχης των επαναστατών Boliacutevar

κατηγόρησε τον Miranda για προδοσία Έτσι ο Miranda συνελήφθη και παραδόθηκε

στον ισπανικό βασιλικό στρατό

Ο Miranda πέθανε σε κελί των φυλακών Cuatro Torres το 1816 ενώ η

υπόθεση του ακόμα εκκρεμούσε Η ταφή του έγινε σε μαζικό τάφο πράγμα που

καθιστούσε αδύνατη την αναγνώρισή του αφήνοντας άδειο τον τάφο του στο εθνικό

πάνθεον της Βενεζουέλας

Οι περιπέτειες του Miranda μας ταξιδεύουν σε έναν κόσμο πέρα από τον χώρο

και τον χρόνο που μπορεί να μας συναρπάσει με τον εξωτισμό του Η προτομή του

είναι μία ανθρώπινη κατασκευή ένας μηχανισμός που μπορεί να παρακινήσει

κάποιους περαστικούς να ασχοληθούν με τις περιπέτειες και τα κατορθώματά του

δημιουργώντας μία άλλη παράλληλη πραγματικότητα

Αλλά και το ίδιο το πάρκο λειτουργεί σαν μία άλλη παράλληλη

πραγματικότητα προσομοιώνοντας ένα `δεδομένο` φυσικό περιβάλλον ενώ στην

πραγματικότητα είναι μία κατασκευή Η αίσθηση ότι περπατάς στη φύση είναι

ψευδής και παρόλο που το συγκεκριμένο πάρκο με την έλλειψη συντήρησης έχει ένα

λόγο παραπάνω να δίνει αυτή την εντύπωση δεν παύει να είναι ένας

κατασκευασμένος κήπος μία μίμηση

Το πρόβλημα σε αυτούς τους χώρους ξεκίνα από την στιγμή που δεν μπορούν να

χρησιμοποιηθούν ως αυτό που προσομοιώνουν μέσα από μία πραγματική βιωμένη

32

εμπειρία Αντίθετα λειτουργούν σαν προβολή που μας αποσωματοποιεί παρέχοντάς

μας την ελάχιστη διάδραση

Σώμα

Από την στιγμή που γεννιόμαστε μέχρι την στιγμή που θα πεθάνουμε έχουμε

το σώμα μας Δεν μπορούμε να υπάρξουμε χωρίς αυτό έχουμε σάρκα που μπορεί να

τραυματιστεί έχουμε κόκαλα που μπορεί να σπάσουν Ότι αντιλαμβανόμαστε από

τον περιβάλλοντα χώρο προέρχεται από τις αισθήσεις μας δια μέσου του σώματος

μας Οι αισθήσεις μας δεν μπορούν να λειτουργήσουν αυτόνομα

Ο Drew Leder στο βιβλίο του Absent Body (1990) μιλάει για το σώμα και πώς

με αυτό αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο

Με έναν σημαντικό τρόπο το ζωντανό σώμα βοηθά στο να

δομηθεί ετούτος ο κόσμος σαν εμπειρία Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε

το νόημα και την φόρμα των πραγμάτων χωρίς την αναφορά των

σωματικών δυνάμεων δια μέσου των οποίων αντιλαμβανόμαστε (οι

αισθήσεις η κίνηση η γλώσσα οι επιθυμίες) Το ζωντανό σώμα δεν είναι

απλά άλλο ένα πράγμα στον κόσμο άλλα ένας τρόπος αυτός ο κόσμος να

υπάρχει33

Ο Drew Leder μιλάει για ένα σώμα που δρα ένα εμπειρικό σώμα Η

κατασκευή τόπων όπως το πάρκο της Μιχαλακοπούλου αφήνουν το σώμα χωρίς

δράση έξω από την εμπειρία του κόσμου Η αλληλεπίδρασή μας μέσω του σώματός

μας με τον κόσμο αφορά την διαδικασία μιας πρακτικής μάθησης του κόσμου Αν

πράγματι συμβαίνει αυτό γιατί κυρίως ο δυτικός κόσμος κατασκευάζει τόπους που

αποκλείουν την σωματοποιημένη εμπειρία όπως υλικής υπόστασης χώρους ή

ψηφιακούς τόπους που διαχωρίζουν και αποκλείουν το φυσικό σώμα

Κατά τη διάρκεια των σταυροφοριών τον 16ο αιώνα το σώμα

θεωρήθηκε αμαρτωλό και ασταθές λόγω της φθαρτότητάς του Έτσι

ξεκίνησε η `αναζήτηση της βεβαιότητα` (Quest for Certainty) σαν την οδό

33 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990 σελ

33

προς στην αλήθεια που είναι καθολική άχρονη και ανεξάρτητη από τις

ιδιοτροπίες του ανθρώπινου σώματος (Toumin 1990 cited in Shilling 2005

7)34

Τον 17ο αιώνα ο Καρτέσιος αναζητούσε αυτή τη βεβαιότητα Όταν ξύπνησε

από έναν εφιάλτη που βίωσε ως πραγματικό αισθάνθηκε ότι οι αισθήσεις του τον

εξαπάτησαν στο όνειρο Έτσι πείστηκε ότι ήταν πολύ λίγα αυτά για τα οποία

μπορούσε να ήταν βέβαιος γιατί τα πάντα ήταν μία θεϊκή απάτη

Είμαι πεπεισμένος ότι δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο ούτε

ουρανός ούτε γη ούτε πνεύμα ούτε σώμα Μήπως αυτό σημαίνει ότι κι

εγώ δεν υπάρχω Όχι εάν έχω πείσει τον εαυτό μου για κάτι (ή έχω

σκεφθεί το οτιδήποτε) τότε σίγουρα υπάρχω Αλλά υπάρχει κάποιος που

εξαπατά και που κατέχει ανώτερη δύναμη και επιδεξιότητα που

εξεπίτηδες και συνεχώς με εξαπατά Σε αυτή την περίπτωση

αναμφισβήτητα υπάρχω εάν με εξαπατά και τον αφήνω να με εξαπατά

όσο μπορεί τότε θα μου δείξει ότι δεν είμαι ένα τίποτα και έτσι θα

νομίζω ότι είμαι κάτι Οπότε αφού σκέφτηκα διεξοδικά το θέμα πρέπει

να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι αυτή η πρόταση είμαι άρα υπάρχω

είναι απαραιτήτως αληθής όταν τίθεται από μένα ή συλλαμβάνεται από

το μυαλό μου35

Στο τελευταίο μισό του 21ου αιώνα η εξέλιξη των ψηφιακών μέσων ανέπτυξε

αυτόν τον δυϊσμό του Καρτέσιου με την εμφάνιση της δυνητικής πραγματικότητας

Τα σώματά μας στον σύγχρονο ψηφιακό κόσμο είναι ακαθόριστα ενώ αναφέρονται

και ως `απόντα` Η ιδέα του απόντος σώματος ταυτίζεται με την θρησκεία και την

φιλοσοφία του δυτικού κόσμου όπου το πνεύμα μπορεί να υπάρξει διαχωρισμένο

από το σώμα Το σώμα μας στον ψηφιακό κόσμο φαίνεται να είναι απαρχαιωμένο και

να χρειάζεται τεχνολογικά ανεπτυγμένες προσθήκες που να το επεκτείνουν Αυτές οι

επεκτάσεις (VR γάντια VR κασκέτες κλπ) γίνονται μέρος της ενσώματης εμπειρίας

μας

34 Drew Leder The Absent Body όπ σελ 35 httpplatostanfordeduentriesdescartes-epistemology chapter4

34

Αυτές οι προσθήκες στο σώμα παραμένουν για τον καρτεσιανό δυϊσμό

αντικείμενα προσκολλημένα στο σώμα που και αυτό είναι αντικείμενο Η εμπειρία

δια μέσου των αντικειμένων ενεργοποιείται με τον νου Το μυαλό επιτυχώς

δραπετεύει από το σώμα και ταξιδεύει στον κόσμο ανεξάρτητα

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη36

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη είναι ένα διήγημα του συγγραφέα και φιλόσοφου

Στανισλάβ Λεμ Το διήγημα μιλάει για έναν βασιλιά και τον υπήκοό του ένα ρομπότ

που τον μεταφέρει σε ψηφιακά όνειρα προσομοιωμένες πραγματικότητες και

όμορφες πριγκίπισσες

Ο πόθος του βασιλιά Φερμουάριου να βρει την όμορφη πριγκίπισσα Ανείπωτη

τον οδήγησε σε μία καλύβα όπου κατοικούσε ένας άνθρωπος με πατριαρχικό

παρουσιαστικό

laquoΓυρεύεις την Ανείπωτη άθλιε κακομοίρη Και όμως ξέρεις πλήρως καλώς

ότι δεν έχει ζήσει καθόλου αυτά τα τελευταία πεντακόσια χρόνια και

επομένως ότι το πάθος σου είναι μάταιο και ασύμφορο Το μόνο που μπορώ

να κάνω για σένα είναι να σου επιτρέψω να τη δεις όχι βέβαια στην σάρκα

άλλα σ` ένα λογικά πληροφοριακό αντίγραφο ένα μοντέλο που είναι

ψηφιακό και όχι φυσικό στοχαστικό και όχι πλαστικό εργοδικό και λίαν

εξησφαλισμένα ερωτικό και όλα αυτά εις το Μαύρο Κιβώτιον που

κατασκεύασα τις ώρες της σχόλης μου με ότι πιο πρόχειρο βρήκα μπροστά

μουraquo

Η υπόσχεση του άνδρα ο βασιλιάς να δει την πριγκίπισσα σε αυτόν τον

προσομοιωμένο κόσμο είναι δελεαστική

laquoΑχ δείξε μου την δείξε μου την αμέσωςraquo φώναξε ο Φερμουάριος

ανατριχιάζοντας ολόκληρος Ο πατριάρχης έκανε laquoναιraquo με το κεφάλι έψαξε

36 Χοφσταντφερ Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993 Στανισλάβ Λεμ κεφ 6 Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ 117

35

στον αρχαίο τόμο για να βρει τις συντεταγμένες της πριγκίπισσας μετέφερε

την ίδια κι ολόκληρο το Μεσαίωνα σε διάτρητα δελτία κατέγραψε το

πρόγραμμα κατέβασε το διακόπτη σήκωσε το καπάκι του Μάυρου

Κιβώτιου

laquoΣκύψε να δειςraquo

Ο βασιλιάς έσκυψε κοίταξε και είδε ναι τον μεσαίωνα τέλεια

προσομοιωμένο εντελώς ψηφιακό και μη γραμμικό και να η Δανδηλία το

Παγοδάσος το παλάτι με τον Ηλιόπυργο το Ορνιθοτροφείο-Που-

Χλιμίντριζε ο Θησαυρός με τα Εκατό Μάτια Και να η ίδια η Ανείπωτη που

περπατούσε αργά στοχαστικά στην προσομοίωση του κήπου της και τα

κυκλώματά της λαμπύριζαν κόκκινα και χρυσαφιά καθώς έκοβε

προσομοιωμένα λουλούδια και υπό τον ήχο προσομοιώσεις τραγουδιών Ο

Φερμουάριος ανίκανος να περιορίσει περισσότερο τις ορμές του πήδηξε στο

Μάυρο Κουτί και ξετρελαμένος όπως ήταν προσπάθησε να μπει στον

κομπιουτερικό εκείνο κόσμο Ο πατριάρχης όμως γρήγορα έσβησε το ρεύμα

έδωσε μία σπρωξιά στον Βασιλιά και τον γκρέμισε στη γη και είπε

laquoΤρελέ Θέλεις να επιχειρήσεις το ακατόρθωτο Γιατί κανένα πλάσμα

φτιαγμένο από ύλη δεν μπορεί να μπει σ` ένα σύστημα που δεν είναι τίποτα

άλλο παρά η ροή και ο στρόβιλος αλφαριθμητικών στοιχείων ασυνεχών

συνδυασμών ακέραιων αριθμών το αφηρημένο υλικό από το οποίο είναι

φτιαγμένα τα ψηφίαraquo

laquoΜα εγώ θέλω θέλωraquo έσκουξε ο Φερμουάριος εκτός εαυτού και χτύπησε

το κεφάλι του στο Μαύρο Κουτί τόσο δυνατά που έκανε αυλάκιά στο

μέταλλο

Η επιθυμία του βασιλιά Φερμουάριου δεν μας είναι και τόσο ξένη οι ψηφιακοί

κόσμοι από την αρχή της δημιουργίας τους μας υποσχέθηκαν έναν κόσμο που μέχρι

τώρα τον βλέπαμε σε άλλα μέσα όπως το σινεμά αλλά μόνο από τις καρέκλες μας

Το ενδεχόμενο να μπορούμε να δράσουμε σε αυτούς τους χώρους εξάπτει την

φαντασία μας για εμπειρίες δίχως φυσικά όρια και φόβους επιβίωσης που αφορούν τη

σωματική μας ακεραιότητα

36

Τι γίνεται όμως με το αντάλλαγμα που πρέπει να καταβάλουμε για να βιώσουμε

αυτούς τους κόσμους

laquoΑν είναι τόσο αναλλοίωτος ο πόθος σου τότε υπάρχει ένας τρόπος με τον

οποίο μπορώ να σε συνδέσω με την πριγκίπισσα Ανείπωτη αλλά πρώτα θα

πρέπει να αποχωριστείς την παρούσα μορφή σου γιατί θα σου πάρω τις

συντεταγμένες σου και θα σε κάνω πρόγραμμα άτομο προς άτομο και θα

τοποθετήσω την προσομοίωσή σου σ` αυτόν τον μεσαιωνικά πλασμένο

κόσμο τον πληροφοριακό και αναπαραστατικό και εκεί θα μείνει

αντέχοντας όσο τα ηλεκτρόνια τρέχουν μέσα σ` αυτά τα σύρματα και πηδούν

από κάθοδο σε άνοδο Εσύ όμως όπως στέκεσαι τώρα μπροστά μου θα

εκμηδενιστείς έτσι ώστε η μόνη σου ύπαρξη θα είναι με τη μορφή δεδομένων

πεδίων και δυναμικών στατιστική ευρετική και απόλυτα ψηφιακήraquo

Εδώ εγείρεται το θέμα της ατομικής ταυτότητας Όταν κάνουμε ταξίδια σε αυτούς

τους κόσμους παραμένουμε οι ίδιοι Το θέμα είναι περίπλοκο γιατί σε αυτόν τον

δυϊσμό του σώματος και νου η ατομική ταυτότητα παύει να ανήκει και στα δύο

ισότιμα

laquoΑυτό είναι πολύ δύσκολο να το πιστέψει κανείςraquo είπε ο Φερμουάριος laquoπώς

θα ξέρω πως δημιούργησες τη δική μου προσομοίωση και όχι κανενός

αλλουνούraquo

Ο πατριάρχης προσπάθησε να δείξει στον μπερδεμένο βασιλιά ότι πράγματι

θα ήταν αυτός και όχι κάποιος άλλος Αλλά και πάλι ο βασιλιάς είχε

αμφιβολίες

laquoΝαι ναι καταλαβαίνωraquo είπε ο βασιλιάς laquoΚαι πάλι όμως είναι μονάχα το

πανομοιότυπο μου και όχι εγώ ο ίδιος αφού εγώ είμαι εδώ και δεν είμαι μέσα

στο Κιβώτιοraquo

laquoΌταν σε δω κλειδομανταλωμένο στην αγκαλιά της αγαπημένης σουraquo του

είπε ο πατριάρχης laquoθα φροντίσω να μην υπάρχεις εις διπλούν ένας εδώ κι

ένας εκεί μέσα στο Κιβώτιο Θα μεταχειριστώ μια μέθοδο παλιά μεν και

37

πρωτόγονη αλάνθαστη όμως γι` αυτό σκύψε λιγάκι αν έχεις την

καλοσύνηhellipraquo

Στην πραγματικότητα εάν συνέβαινε αυτό σε όλους μας και χάναμε την

σωματική μας υπόσταση τότε όλοι η δυτική φιλοσοφία και θρησκεία θα πανηγύριζε

για το κατόρθωμά της Το μιαρό σώμα που τόσο απεχθανόμαστε θα καταστρεφόταν

για πάντα και σύμφωνα με τον δυτικό πολιτισμό το πνεύμα επιτέλους θα

απαλλασσόταν από τα βάρη της ύλης

laquoΠρώτα δείξε μου άλλη μία φορά την Ανείπωτή σουraquo είπε ο βασιλιάς laquoΈτσι

για να σιγουρευτώhellipraquo

Ο σοφός ανασήκωσε το καπάκι του Μαύρου Κιβωτίου και του έδειξε την

Ανείπωτη Ο βασιλιάς την κοίταξε την ξανακοίταξε και τελικά είπε laquoΗ

περιγραφή του αρχαίου βιβλίου είναι πολύ υπερβολική Δεν είναι άσχημη

βέβαια αλλά ούτε κατ` ιδέαν τόσο ωραία όσο έλεγε το χρονικό Λοιπόν τώρα

σ` αφήνω γέρο σοφέhellipraquo

Και πήγε να φύγει

laquoΠου πάς θεότρελεraquo φώναξε ο πατριάρχης σφίγγοντας το σφυρί στα χέρια

του γιατί ο Βασιλιάς είχε φτάσει πια στην πόρτα

laquoΌπου να `ναι αλλά όχι μέσα στο Κιβώτιοraquo είπε ο Φερμουάριος και το

έβαλε στα πόδια

Γιατί ο βασιλιάς δεν έμεινε τελικά στην αγαπημένη του πριγκίπισσα αλλά το

έσκασε φοβισμένος και κατατρεγμένος

Ο Vilem Flusser στο κείμενο του laquoΗ ψηφιακή φαινομενικότηταraquo αναφέρει την

δυσπιστία ως την άμεση αντίδρασή μας απέναντι σε ότι είναι κατασκευασμένο από

τον άνθρωπο για να μιμείται

Εντούτοις στο ερώτημα περί της δυσπιστίας μας απέναντι σ`

αυτούς τους εναλλακτικούς κόσμους υπάρχει και ένα άλλο είδος

απάντησης Αυτή η απάντηση βασίζεται στο γεγονός ότι πρόκειται για

38

κόσμους που εμείς οι ίδιοι έχουμε σχεδιάσει και όχι για κάτι που μας έχει

παρασχεθεί όπως ο περιβάλλον κόσμος Οι εναλλακτικοί κόσμοι δεν είναι

κάτι το δεδομένο [Daten] αλλά κάτι το τεχνητά κατασκευασμένο [Fakten]

Η δυσπιστία μας προκύπτει από το ότι στέκουμε γενικότερα καχύποπτοι

απέναντι στην τέχνη και σε καθετί τεχνητό Η laquoτέχνηraquo είναι ωραία αλλά

μετατρέπεται σε ψεύδος αμέσως μόλις εξεταστεί υπό το φως της έννοιας

της laquoφαινομενικότηταςraquo37

Για τον Vilem Flusser ο πατριάρχης θα ήταν ένας laquoτεχνοκράτηςraquo ένας

laquoλειτουργός των μέσωνraquo και οι κόσμοι που κατασκευάζει σχεδιασμοί-προβολές

[Projekte] της κυρίαρχης ελίτ

Όμως αν ο πατριάρχης στην ιστορία με την Πριγκίπισσα Ανείπωτη ήταν θεός

και το Μαύρο Κιβώτιο δεν ήταν απλά ένα τέχνασμα που κατασκευάζει σχεδιασμούς-

προβολές αλλά μία θεϊκά δεδομένη [Daten] δημιουργία όπως ο παράδεισος τότε θα

δεχόταν ο Φερμουάριος να μετατραπεί σε ψηφία με τίμημα να χάσει την υλική του

υπόσταση και να μετατραπεί κι αυτός σε σχεδιασμό-προβολή

Συμπέρασμα

Η προσαρμογή του περιβάλλοντος στις ανάγκες μας είναι κατ` εξοχήν

μέθοδος που χρησιμοποιούμε για την επιβίωσή μας απέναντι στο μεγάλο μας

αντίπαλο που δεν είναι άλλος από την ίδια τη φύση Η εκτίμηση μας για τη φύση

υπήρξε μόνο δια μέσου της αναπαράστασής της Η προσομοίωση μιας ασφαλούς και

ελεγχόμενης φύσης ταυτίστηκε με την έννοια του κήπου Η βιβλική Εδέμ είναι ο

κήπος που δεν κρύβει τίποτα απειλητικό για τον Αδάμ και την Εύα μιας και όλα είναι

κατασκευασμένα σε απόλυτη αρμονία

Τα χωριά και έπειτα οι πόλεις που κάποτε κατασκευάστηκαν για να

προστατέψουν τον άνθρωπο από την αγριότητα της φύσης τώρα έγιναν και αυτά

χαοτικά και απειλητικά Όσο μεγαλώνουν οι πόλεις τόσο αυξάνονται οι κήποι

37 Vilem Flusser laquo Η ψηφιακή φαινομενικότηταraquo στον τόμο Digitaler Schein Aumlsthetik der elektronischen Medien (Επιμ) Florian Rotzer Suhrkamp Frankfurt am Main 1991 μτφρ Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης σελ 2

39

φτάνοντας στις μέρες μας να χάσουν τον ιδιωτικό τους χαρακτήρα και να

μετατραπούν σε δημόσια πάρκα

Το πάρκο στα Ιλίσια είναι ένα πράσινο ξέφωτο που δεν προσομοιώνει μόνο

μία φύση αλλά και άλλες εμπειρίες όπως την ιστορία του De Miranda διαμέσου της

προτομής του που κοσμεί το πάρκο Αλλά είμαστε εμείς σε θέση να κατανοήσουμε

μνημεία που ενώ παραδοσιακά αφορούν πρόσωπα και ιστορίες της εθνικής μας

συνείδησης παρουσιάζουν και ήρωες εξωτικών χωρών

Είναι τα σώματα μας `κατασκευασμένα` για να μπορούν να αντιδρούν σε

αυτές τις προσομοιωμένες εμπειρίες

Είμαστε σε θέση να βιώσουμε αυτή την πράσινη λωρίδα ως φύση και τις

παράλληλες πραγματικότητες που μας προσφέρει

Φαίνεται σαν να έχουμε χάσει την σωματική και νοητική ικανότητα επιβίωσης

στην φύση θέλουμε να βιώσουμε την εμπειρία της αλλά μόνο με την χρήση ενός

ενδιάμεσου που θα μας παρέχει κάποια ασφάλεια

Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της

κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι

η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με

επίδοξους σπεσιαλίστες της επιβίωσης στην αγρία φύση να επιδιώκουν να μας

δείξουν τρόπους και τεχνικές που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για να

παραμείνουμε ζωντανοί στην απίθανη περίπτωση που βρεθούμε εγκαταλελειμμένοι

και αβοήθητοι στις αντίξοες συνθήκες που μας προσφέρει η φύση (Στο `Man Vs

Wild` προταγονιστή ο Bear Grylls που είναι εξοικειωμένος στις ακραίες καταστάσεις

Σαν ένας από τους νεότερους που έχουν αναρριχηθεί στο Έβερεστ και ένας από τους

λιγοστούς που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς την εξαντλητική εκπαίδευση για

λογαριασμό της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων)38 Έτσι αυτοί οι πρωταγωνιστές

38 httpdscdiscoverycomvideosman-vs-wild-scary-survival-moments

-Παρόμιας θεματικής τηλεοπτικές εκπομπές είναι οι Out of the Wild The Alaska Experiment Life or Death Game Jungle Life or Death Game Lost at Sea Everest Razors Edge κλπ

40

τρέφοντε με σκουλήκια φτιάχνοντας καταφύγια από κλαδιά αψηφώντας χαμηλές ή

υψηλές θερμοκρασίες με το παγκόσμιο τηλεοπτικό κοινό να παρακολουθεί με αγωνία

τις περιπέτειες τους βιώνοντας διαμέσου αυτών την περιπέτεια και την αγωνία αλλά

πάντα μέσα από την ασφάλεια του σαλονιού τους

Η χρήση του `μέσου` για την κυριαρχία απέναντι στην φύση από την αρχή της

ύπαρξής μας και στην συνέχεια για την οργάνωση και την επικοινωνία των κοινωνιών

μας έπαιξε μεγάλο ρόλο στην εικόνα που έχουμε σήμερα για τον κόσμο Αυτοί οι

σπεσιαλίστες της επιβίωσης είναι το `μέσο` για να βιώσουμε την άγρια φύση που

τόσο φοβόμαστε αλλά και που τόσο μας ελκύει

Το πάρκο στα Ιλίσια έχει σαν στόχο να παίξει κι αυτό τον ρόλο του `μέσου`

που θα μας ενώσει με την φύση αλλά δεν τα καταφέρνει ούτε στο ελάχιστο σε σχέση

με αυτά τα show της τηλεόρασης Αυτό φαίνεται από την επισκεψιμότητα του πάρκου

που είναι από ελάχιστη έως μηδενική Μήπως με τη σειρά του το πάρκο όπως και η

άγρια φύση χρειάζεται ένα μέσο που να μας επιτρέπει μία μεγαλύτερη

αλληλεπίδραση άρα μία πιο βιωματική εμπειρία

Παροχέας διάδρασης πάρκων

Ο `παροχέας διάδρασης πάρκων` είναι μία διαδραστική μηχανή που επιτρέπει στον

χρήστη της να βιώσει τις χαρές που μπορεί να του προσφέρει ένα πάρκο και ακόμη

περισσότερα Η ψηφιακή προσομοίωση υψηλού επιπέδου του πάρκου στα Ιλίσια με

όλες τις λεπτομέρειες αλλά και τα στοιχεία που το απαρτίζουν (σιντριβάνι προτομή

όλα τα είδη φυτών κλπ) προσφέρει την απόλυτη εμπειρία μίας βόλτας στο πάρκο

Ταυτόχρονα το μηχανικό του μέρος παρέχει μία ολοκληρωμένη σωματική εμπειρία

με κίνηση όλου του σώματος προς όλες τις κατευθύνσεις για μία βόλτα που θα μείνει

αξέχαστη για σας την οικογένεια αλλά και το κατοικίδιο σας

41

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture

Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection

Washington DC 2002

2 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990

3 Emily Brady Aesthetics of the natural environment Εκδόσεις

Edinburgh Edinburgh University Press 2003

4 Francisco de Miranda

httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

5 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο

Μετάφραση Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος

Δασκαλοθανάσης Εκδόσεις Ποταμός 2005

6 Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance

Gardens

httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

7 Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-

Jacques_Rousseau

8 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain

NAi Publishers 2001

9 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις

Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC

1999

10 Paul Skinner Embodied Interaction Iollie therefore I exist b-DAT

University of Plymouth 2006

11 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία Μετάφραση

Μυλωνάκη Ευγενία Εκδόσεις Εκκρεμές 2003

12 Vilem Flusser Η ψηφιακή φαινομενικότητασυμπεριλαμβάνεται στο

συλλογικό τόμο (Επιμ) Florian Rotzer Digitaler Schein Aumlsthetik

der elektronischen Medien Suhrkamp Frankfurt am Main 1991

Μετάφραση Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης

Βερσαλλίες httpelwikipediaorgwikiβρσαλλίες_(παλάτι)

42

13 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής

Μετάφραση Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998

14 Μισέλ Ουελμπέκ Τα στοιχειώδη σωματίδια Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον

της Εστίας Μετάφραση Αλέξης Εμμανουήλ 2007Χοφσταντφερ

Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και

στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου

Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993

  • Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ34
  • Συμπέρασμα σελ38
  • Συμπέρασμα
  • Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με επίδοξους σπεσιαλίστε
    • Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990
      • Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm
      • Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau
Page 32: Μάκης Κυριακόπουλος διπλωματικη εργασία

32

εμπειρία Αντίθετα λειτουργούν σαν προβολή που μας αποσωματοποιεί παρέχοντάς

μας την ελάχιστη διάδραση

Σώμα

Από την στιγμή που γεννιόμαστε μέχρι την στιγμή που θα πεθάνουμε έχουμε

το σώμα μας Δεν μπορούμε να υπάρξουμε χωρίς αυτό έχουμε σάρκα που μπορεί να

τραυματιστεί έχουμε κόκαλα που μπορεί να σπάσουν Ότι αντιλαμβανόμαστε από

τον περιβάλλοντα χώρο προέρχεται από τις αισθήσεις μας δια μέσου του σώματος

μας Οι αισθήσεις μας δεν μπορούν να λειτουργήσουν αυτόνομα

Ο Drew Leder στο βιβλίο του Absent Body (1990) μιλάει για το σώμα και πώς

με αυτό αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο

Με έναν σημαντικό τρόπο το ζωντανό σώμα βοηθά στο να

δομηθεί ετούτος ο κόσμος σαν εμπειρία Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε

το νόημα και την φόρμα των πραγμάτων χωρίς την αναφορά των

σωματικών δυνάμεων δια μέσου των οποίων αντιλαμβανόμαστε (οι

αισθήσεις η κίνηση η γλώσσα οι επιθυμίες) Το ζωντανό σώμα δεν είναι

απλά άλλο ένα πράγμα στον κόσμο άλλα ένας τρόπος αυτός ο κόσμος να

υπάρχει33

Ο Drew Leder μιλάει για ένα σώμα που δρα ένα εμπειρικό σώμα Η

κατασκευή τόπων όπως το πάρκο της Μιχαλακοπούλου αφήνουν το σώμα χωρίς

δράση έξω από την εμπειρία του κόσμου Η αλληλεπίδρασή μας μέσω του σώματός

μας με τον κόσμο αφορά την διαδικασία μιας πρακτικής μάθησης του κόσμου Αν

πράγματι συμβαίνει αυτό γιατί κυρίως ο δυτικός κόσμος κατασκευάζει τόπους που

αποκλείουν την σωματοποιημένη εμπειρία όπως υλικής υπόστασης χώρους ή

ψηφιακούς τόπους που διαχωρίζουν και αποκλείουν το φυσικό σώμα

Κατά τη διάρκεια των σταυροφοριών τον 16ο αιώνα το σώμα

θεωρήθηκε αμαρτωλό και ασταθές λόγω της φθαρτότητάς του Έτσι

ξεκίνησε η `αναζήτηση της βεβαιότητα` (Quest for Certainty) σαν την οδό

33 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990 σελ

33

προς στην αλήθεια που είναι καθολική άχρονη και ανεξάρτητη από τις

ιδιοτροπίες του ανθρώπινου σώματος (Toumin 1990 cited in Shilling 2005

7)34

Τον 17ο αιώνα ο Καρτέσιος αναζητούσε αυτή τη βεβαιότητα Όταν ξύπνησε

από έναν εφιάλτη που βίωσε ως πραγματικό αισθάνθηκε ότι οι αισθήσεις του τον

εξαπάτησαν στο όνειρο Έτσι πείστηκε ότι ήταν πολύ λίγα αυτά για τα οποία

μπορούσε να ήταν βέβαιος γιατί τα πάντα ήταν μία θεϊκή απάτη

Είμαι πεπεισμένος ότι δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο ούτε

ουρανός ούτε γη ούτε πνεύμα ούτε σώμα Μήπως αυτό σημαίνει ότι κι

εγώ δεν υπάρχω Όχι εάν έχω πείσει τον εαυτό μου για κάτι (ή έχω

σκεφθεί το οτιδήποτε) τότε σίγουρα υπάρχω Αλλά υπάρχει κάποιος που

εξαπατά και που κατέχει ανώτερη δύναμη και επιδεξιότητα που

εξεπίτηδες και συνεχώς με εξαπατά Σε αυτή την περίπτωση

αναμφισβήτητα υπάρχω εάν με εξαπατά και τον αφήνω να με εξαπατά

όσο μπορεί τότε θα μου δείξει ότι δεν είμαι ένα τίποτα και έτσι θα

νομίζω ότι είμαι κάτι Οπότε αφού σκέφτηκα διεξοδικά το θέμα πρέπει

να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι αυτή η πρόταση είμαι άρα υπάρχω

είναι απαραιτήτως αληθής όταν τίθεται από μένα ή συλλαμβάνεται από

το μυαλό μου35

Στο τελευταίο μισό του 21ου αιώνα η εξέλιξη των ψηφιακών μέσων ανέπτυξε

αυτόν τον δυϊσμό του Καρτέσιου με την εμφάνιση της δυνητικής πραγματικότητας

Τα σώματά μας στον σύγχρονο ψηφιακό κόσμο είναι ακαθόριστα ενώ αναφέρονται

και ως `απόντα` Η ιδέα του απόντος σώματος ταυτίζεται με την θρησκεία και την

φιλοσοφία του δυτικού κόσμου όπου το πνεύμα μπορεί να υπάρξει διαχωρισμένο

από το σώμα Το σώμα μας στον ψηφιακό κόσμο φαίνεται να είναι απαρχαιωμένο και

να χρειάζεται τεχνολογικά ανεπτυγμένες προσθήκες που να το επεκτείνουν Αυτές οι

επεκτάσεις (VR γάντια VR κασκέτες κλπ) γίνονται μέρος της ενσώματης εμπειρίας

μας

34 Drew Leder The Absent Body όπ σελ 35 httpplatostanfordeduentriesdescartes-epistemology chapter4

34

Αυτές οι προσθήκες στο σώμα παραμένουν για τον καρτεσιανό δυϊσμό

αντικείμενα προσκολλημένα στο σώμα που και αυτό είναι αντικείμενο Η εμπειρία

δια μέσου των αντικειμένων ενεργοποιείται με τον νου Το μυαλό επιτυχώς

δραπετεύει από το σώμα και ταξιδεύει στον κόσμο ανεξάρτητα

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη36

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη είναι ένα διήγημα του συγγραφέα και φιλόσοφου

Στανισλάβ Λεμ Το διήγημα μιλάει για έναν βασιλιά και τον υπήκοό του ένα ρομπότ

που τον μεταφέρει σε ψηφιακά όνειρα προσομοιωμένες πραγματικότητες και

όμορφες πριγκίπισσες

Ο πόθος του βασιλιά Φερμουάριου να βρει την όμορφη πριγκίπισσα Ανείπωτη

τον οδήγησε σε μία καλύβα όπου κατοικούσε ένας άνθρωπος με πατριαρχικό

παρουσιαστικό

laquoΓυρεύεις την Ανείπωτη άθλιε κακομοίρη Και όμως ξέρεις πλήρως καλώς

ότι δεν έχει ζήσει καθόλου αυτά τα τελευταία πεντακόσια χρόνια και

επομένως ότι το πάθος σου είναι μάταιο και ασύμφορο Το μόνο που μπορώ

να κάνω για σένα είναι να σου επιτρέψω να τη δεις όχι βέβαια στην σάρκα

άλλα σ` ένα λογικά πληροφοριακό αντίγραφο ένα μοντέλο που είναι

ψηφιακό και όχι φυσικό στοχαστικό και όχι πλαστικό εργοδικό και λίαν

εξησφαλισμένα ερωτικό και όλα αυτά εις το Μαύρο Κιβώτιον που

κατασκεύασα τις ώρες της σχόλης μου με ότι πιο πρόχειρο βρήκα μπροστά

μουraquo

Η υπόσχεση του άνδρα ο βασιλιάς να δει την πριγκίπισσα σε αυτόν τον

προσομοιωμένο κόσμο είναι δελεαστική

laquoΑχ δείξε μου την δείξε μου την αμέσωςraquo φώναξε ο Φερμουάριος

ανατριχιάζοντας ολόκληρος Ο πατριάρχης έκανε laquoναιraquo με το κεφάλι έψαξε

36 Χοφσταντφερ Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993 Στανισλάβ Λεμ κεφ 6 Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ 117

35

στον αρχαίο τόμο για να βρει τις συντεταγμένες της πριγκίπισσας μετέφερε

την ίδια κι ολόκληρο το Μεσαίωνα σε διάτρητα δελτία κατέγραψε το

πρόγραμμα κατέβασε το διακόπτη σήκωσε το καπάκι του Μάυρου

Κιβώτιου

laquoΣκύψε να δειςraquo

Ο βασιλιάς έσκυψε κοίταξε και είδε ναι τον μεσαίωνα τέλεια

προσομοιωμένο εντελώς ψηφιακό και μη γραμμικό και να η Δανδηλία το

Παγοδάσος το παλάτι με τον Ηλιόπυργο το Ορνιθοτροφείο-Που-

Χλιμίντριζε ο Θησαυρός με τα Εκατό Μάτια Και να η ίδια η Ανείπωτη που

περπατούσε αργά στοχαστικά στην προσομοίωση του κήπου της και τα

κυκλώματά της λαμπύριζαν κόκκινα και χρυσαφιά καθώς έκοβε

προσομοιωμένα λουλούδια και υπό τον ήχο προσομοιώσεις τραγουδιών Ο

Φερμουάριος ανίκανος να περιορίσει περισσότερο τις ορμές του πήδηξε στο

Μάυρο Κουτί και ξετρελαμένος όπως ήταν προσπάθησε να μπει στον

κομπιουτερικό εκείνο κόσμο Ο πατριάρχης όμως γρήγορα έσβησε το ρεύμα

έδωσε μία σπρωξιά στον Βασιλιά και τον γκρέμισε στη γη και είπε

laquoΤρελέ Θέλεις να επιχειρήσεις το ακατόρθωτο Γιατί κανένα πλάσμα

φτιαγμένο από ύλη δεν μπορεί να μπει σ` ένα σύστημα που δεν είναι τίποτα

άλλο παρά η ροή και ο στρόβιλος αλφαριθμητικών στοιχείων ασυνεχών

συνδυασμών ακέραιων αριθμών το αφηρημένο υλικό από το οποίο είναι

φτιαγμένα τα ψηφίαraquo

laquoΜα εγώ θέλω θέλωraquo έσκουξε ο Φερμουάριος εκτός εαυτού και χτύπησε

το κεφάλι του στο Μαύρο Κουτί τόσο δυνατά που έκανε αυλάκιά στο

μέταλλο

Η επιθυμία του βασιλιά Φερμουάριου δεν μας είναι και τόσο ξένη οι ψηφιακοί

κόσμοι από την αρχή της δημιουργίας τους μας υποσχέθηκαν έναν κόσμο που μέχρι

τώρα τον βλέπαμε σε άλλα μέσα όπως το σινεμά αλλά μόνο από τις καρέκλες μας

Το ενδεχόμενο να μπορούμε να δράσουμε σε αυτούς τους χώρους εξάπτει την

φαντασία μας για εμπειρίες δίχως φυσικά όρια και φόβους επιβίωσης που αφορούν τη

σωματική μας ακεραιότητα

36

Τι γίνεται όμως με το αντάλλαγμα που πρέπει να καταβάλουμε για να βιώσουμε

αυτούς τους κόσμους

laquoΑν είναι τόσο αναλλοίωτος ο πόθος σου τότε υπάρχει ένας τρόπος με τον

οποίο μπορώ να σε συνδέσω με την πριγκίπισσα Ανείπωτη αλλά πρώτα θα

πρέπει να αποχωριστείς την παρούσα μορφή σου γιατί θα σου πάρω τις

συντεταγμένες σου και θα σε κάνω πρόγραμμα άτομο προς άτομο και θα

τοποθετήσω την προσομοίωσή σου σ` αυτόν τον μεσαιωνικά πλασμένο

κόσμο τον πληροφοριακό και αναπαραστατικό και εκεί θα μείνει

αντέχοντας όσο τα ηλεκτρόνια τρέχουν μέσα σ` αυτά τα σύρματα και πηδούν

από κάθοδο σε άνοδο Εσύ όμως όπως στέκεσαι τώρα μπροστά μου θα

εκμηδενιστείς έτσι ώστε η μόνη σου ύπαρξη θα είναι με τη μορφή δεδομένων

πεδίων και δυναμικών στατιστική ευρετική και απόλυτα ψηφιακήraquo

Εδώ εγείρεται το θέμα της ατομικής ταυτότητας Όταν κάνουμε ταξίδια σε αυτούς

τους κόσμους παραμένουμε οι ίδιοι Το θέμα είναι περίπλοκο γιατί σε αυτόν τον

δυϊσμό του σώματος και νου η ατομική ταυτότητα παύει να ανήκει και στα δύο

ισότιμα

laquoΑυτό είναι πολύ δύσκολο να το πιστέψει κανείςraquo είπε ο Φερμουάριος laquoπώς

θα ξέρω πως δημιούργησες τη δική μου προσομοίωση και όχι κανενός

αλλουνούraquo

Ο πατριάρχης προσπάθησε να δείξει στον μπερδεμένο βασιλιά ότι πράγματι

θα ήταν αυτός και όχι κάποιος άλλος Αλλά και πάλι ο βασιλιάς είχε

αμφιβολίες

laquoΝαι ναι καταλαβαίνωraquo είπε ο βασιλιάς laquoΚαι πάλι όμως είναι μονάχα το

πανομοιότυπο μου και όχι εγώ ο ίδιος αφού εγώ είμαι εδώ και δεν είμαι μέσα

στο Κιβώτιοraquo

laquoΌταν σε δω κλειδομανταλωμένο στην αγκαλιά της αγαπημένης σουraquo του

είπε ο πατριάρχης laquoθα φροντίσω να μην υπάρχεις εις διπλούν ένας εδώ κι

ένας εκεί μέσα στο Κιβώτιο Θα μεταχειριστώ μια μέθοδο παλιά μεν και

37

πρωτόγονη αλάνθαστη όμως γι` αυτό σκύψε λιγάκι αν έχεις την

καλοσύνηhellipraquo

Στην πραγματικότητα εάν συνέβαινε αυτό σε όλους μας και χάναμε την

σωματική μας υπόσταση τότε όλοι η δυτική φιλοσοφία και θρησκεία θα πανηγύριζε

για το κατόρθωμά της Το μιαρό σώμα που τόσο απεχθανόμαστε θα καταστρεφόταν

για πάντα και σύμφωνα με τον δυτικό πολιτισμό το πνεύμα επιτέλους θα

απαλλασσόταν από τα βάρη της ύλης

laquoΠρώτα δείξε μου άλλη μία φορά την Ανείπωτή σουraquo είπε ο βασιλιάς laquoΈτσι

για να σιγουρευτώhellipraquo

Ο σοφός ανασήκωσε το καπάκι του Μαύρου Κιβωτίου και του έδειξε την

Ανείπωτη Ο βασιλιάς την κοίταξε την ξανακοίταξε και τελικά είπε laquoΗ

περιγραφή του αρχαίου βιβλίου είναι πολύ υπερβολική Δεν είναι άσχημη

βέβαια αλλά ούτε κατ` ιδέαν τόσο ωραία όσο έλεγε το χρονικό Λοιπόν τώρα

σ` αφήνω γέρο σοφέhellipraquo

Και πήγε να φύγει

laquoΠου πάς θεότρελεraquo φώναξε ο πατριάρχης σφίγγοντας το σφυρί στα χέρια

του γιατί ο Βασιλιάς είχε φτάσει πια στην πόρτα

laquoΌπου να `ναι αλλά όχι μέσα στο Κιβώτιοraquo είπε ο Φερμουάριος και το

έβαλε στα πόδια

Γιατί ο βασιλιάς δεν έμεινε τελικά στην αγαπημένη του πριγκίπισσα αλλά το

έσκασε φοβισμένος και κατατρεγμένος

Ο Vilem Flusser στο κείμενο του laquoΗ ψηφιακή φαινομενικότηταraquo αναφέρει την

δυσπιστία ως την άμεση αντίδρασή μας απέναντι σε ότι είναι κατασκευασμένο από

τον άνθρωπο για να μιμείται

Εντούτοις στο ερώτημα περί της δυσπιστίας μας απέναντι σ`

αυτούς τους εναλλακτικούς κόσμους υπάρχει και ένα άλλο είδος

απάντησης Αυτή η απάντηση βασίζεται στο γεγονός ότι πρόκειται για

38

κόσμους που εμείς οι ίδιοι έχουμε σχεδιάσει και όχι για κάτι που μας έχει

παρασχεθεί όπως ο περιβάλλον κόσμος Οι εναλλακτικοί κόσμοι δεν είναι

κάτι το δεδομένο [Daten] αλλά κάτι το τεχνητά κατασκευασμένο [Fakten]

Η δυσπιστία μας προκύπτει από το ότι στέκουμε γενικότερα καχύποπτοι

απέναντι στην τέχνη και σε καθετί τεχνητό Η laquoτέχνηraquo είναι ωραία αλλά

μετατρέπεται σε ψεύδος αμέσως μόλις εξεταστεί υπό το φως της έννοιας

της laquoφαινομενικότηταςraquo37

Για τον Vilem Flusser ο πατριάρχης θα ήταν ένας laquoτεχνοκράτηςraquo ένας

laquoλειτουργός των μέσωνraquo και οι κόσμοι που κατασκευάζει σχεδιασμοί-προβολές

[Projekte] της κυρίαρχης ελίτ

Όμως αν ο πατριάρχης στην ιστορία με την Πριγκίπισσα Ανείπωτη ήταν θεός

και το Μαύρο Κιβώτιο δεν ήταν απλά ένα τέχνασμα που κατασκευάζει σχεδιασμούς-

προβολές αλλά μία θεϊκά δεδομένη [Daten] δημιουργία όπως ο παράδεισος τότε θα

δεχόταν ο Φερμουάριος να μετατραπεί σε ψηφία με τίμημα να χάσει την υλική του

υπόσταση και να μετατραπεί κι αυτός σε σχεδιασμό-προβολή

Συμπέρασμα

Η προσαρμογή του περιβάλλοντος στις ανάγκες μας είναι κατ` εξοχήν

μέθοδος που χρησιμοποιούμε για την επιβίωσή μας απέναντι στο μεγάλο μας

αντίπαλο που δεν είναι άλλος από την ίδια τη φύση Η εκτίμηση μας για τη φύση

υπήρξε μόνο δια μέσου της αναπαράστασής της Η προσομοίωση μιας ασφαλούς και

ελεγχόμενης φύσης ταυτίστηκε με την έννοια του κήπου Η βιβλική Εδέμ είναι ο

κήπος που δεν κρύβει τίποτα απειλητικό για τον Αδάμ και την Εύα μιας και όλα είναι

κατασκευασμένα σε απόλυτη αρμονία

Τα χωριά και έπειτα οι πόλεις που κάποτε κατασκευάστηκαν για να

προστατέψουν τον άνθρωπο από την αγριότητα της φύσης τώρα έγιναν και αυτά

χαοτικά και απειλητικά Όσο μεγαλώνουν οι πόλεις τόσο αυξάνονται οι κήποι

37 Vilem Flusser laquo Η ψηφιακή φαινομενικότηταraquo στον τόμο Digitaler Schein Aumlsthetik der elektronischen Medien (Επιμ) Florian Rotzer Suhrkamp Frankfurt am Main 1991 μτφρ Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης σελ 2

39

φτάνοντας στις μέρες μας να χάσουν τον ιδιωτικό τους χαρακτήρα και να

μετατραπούν σε δημόσια πάρκα

Το πάρκο στα Ιλίσια είναι ένα πράσινο ξέφωτο που δεν προσομοιώνει μόνο

μία φύση αλλά και άλλες εμπειρίες όπως την ιστορία του De Miranda διαμέσου της

προτομής του που κοσμεί το πάρκο Αλλά είμαστε εμείς σε θέση να κατανοήσουμε

μνημεία που ενώ παραδοσιακά αφορούν πρόσωπα και ιστορίες της εθνικής μας

συνείδησης παρουσιάζουν και ήρωες εξωτικών χωρών

Είναι τα σώματα μας `κατασκευασμένα` για να μπορούν να αντιδρούν σε

αυτές τις προσομοιωμένες εμπειρίες

Είμαστε σε θέση να βιώσουμε αυτή την πράσινη λωρίδα ως φύση και τις

παράλληλες πραγματικότητες που μας προσφέρει

Φαίνεται σαν να έχουμε χάσει την σωματική και νοητική ικανότητα επιβίωσης

στην φύση θέλουμε να βιώσουμε την εμπειρία της αλλά μόνο με την χρήση ενός

ενδιάμεσου που θα μας παρέχει κάποια ασφάλεια

Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της

κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι

η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με

επίδοξους σπεσιαλίστες της επιβίωσης στην αγρία φύση να επιδιώκουν να μας

δείξουν τρόπους και τεχνικές που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για να

παραμείνουμε ζωντανοί στην απίθανη περίπτωση που βρεθούμε εγκαταλελειμμένοι

και αβοήθητοι στις αντίξοες συνθήκες που μας προσφέρει η φύση (Στο `Man Vs

Wild` προταγονιστή ο Bear Grylls που είναι εξοικειωμένος στις ακραίες καταστάσεις

Σαν ένας από τους νεότερους που έχουν αναρριχηθεί στο Έβερεστ και ένας από τους

λιγοστούς που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς την εξαντλητική εκπαίδευση για

λογαριασμό της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων)38 Έτσι αυτοί οι πρωταγωνιστές

38 httpdscdiscoverycomvideosman-vs-wild-scary-survival-moments

-Παρόμιας θεματικής τηλεοπτικές εκπομπές είναι οι Out of the Wild The Alaska Experiment Life or Death Game Jungle Life or Death Game Lost at Sea Everest Razors Edge κλπ

40

τρέφοντε με σκουλήκια φτιάχνοντας καταφύγια από κλαδιά αψηφώντας χαμηλές ή

υψηλές θερμοκρασίες με το παγκόσμιο τηλεοπτικό κοινό να παρακολουθεί με αγωνία

τις περιπέτειες τους βιώνοντας διαμέσου αυτών την περιπέτεια και την αγωνία αλλά

πάντα μέσα από την ασφάλεια του σαλονιού τους

Η χρήση του `μέσου` για την κυριαρχία απέναντι στην φύση από την αρχή της

ύπαρξής μας και στην συνέχεια για την οργάνωση και την επικοινωνία των κοινωνιών

μας έπαιξε μεγάλο ρόλο στην εικόνα που έχουμε σήμερα για τον κόσμο Αυτοί οι

σπεσιαλίστες της επιβίωσης είναι το `μέσο` για να βιώσουμε την άγρια φύση που

τόσο φοβόμαστε αλλά και που τόσο μας ελκύει

Το πάρκο στα Ιλίσια έχει σαν στόχο να παίξει κι αυτό τον ρόλο του `μέσου`

που θα μας ενώσει με την φύση αλλά δεν τα καταφέρνει ούτε στο ελάχιστο σε σχέση

με αυτά τα show της τηλεόρασης Αυτό φαίνεται από την επισκεψιμότητα του πάρκου

που είναι από ελάχιστη έως μηδενική Μήπως με τη σειρά του το πάρκο όπως και η

άγρια φύση χρειάζεται ένα μέσο που να μας επιτρέπει μία μεγαλύτερη

αλληλεπίδραση άρα μία πιο βιωματική εμπειρία

Παροχέας διάδρασης πάρκων

Ο `παροχέας διάδρασης πάρκων` είναι μία διαδραστική μηχανή που επιτρέπει στον

χρήστη της να βιώσει τις χαρές που μπορεί να του προσφέρει ένα πάρκο και ακόμη

περισσότερα Η ψηφιακή προσομοίωση υψηλού επιπέδου του πάρκου στα Ιλίσια με

όλες τις λεπτομέρειες αλλά και τα στοιχεία που το απαρτίζουν (σιντριβάνι προτομή

όλα τα είδη φυτών κλπ) προσφέρει την απόλυτη εμπειρία μίας βόλτας στο πάρκο

Ταυτόχρονα το μηχανικό του μέρος παρέχει μία ολοκληρωμένη σωματική εμπειρία

με κίνηση όλου του σώματος προς όλες τις κατευθύνσεις για μία βόλτα που θα μείνει

αξέχαστη για σας την οικογένεια αλλά και το κατοικίδιο σας

41

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture

Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection

Washington DC 2002

2 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990

3 Emily Brady Aesthetics of the natural environment Εκδόσεις

Edinburgh Edinburgh University Press 2003

4 Francisco de Miranda

httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

5 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο

Μετάφραση Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος

Δασκαλοθανάσης Εκδόσεις Ποταμός 2005

6 Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance

Gardens

httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

7 Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-

Jacques_Rousseau

8 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain

NAi Publishers 2001

9 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις

Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC

1999

10 Paul Skinner Embodied Interaction Iollie therefore I exist b-DAT

University of Plymouth 2006

11 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία Μετάφραση

Μυλωνάκη Ευγενία Εκδόσεις Εκκρεμές 2003

12 Vilem Flusser Η ψηφιακή φαινομενικότητασυμπεριλαμβάνεται στο

συλλογικό τόμο (Επιμ) Florian Rotzer Digitaler Schein Aumlsthetik

der elektronischen Medien Suhrkamp Frankfurt am Main 1991

Μετάφραση Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης

Βερσαλλίες httpelwikipediaorgwikiβρσαλλίες_(παλάτι)

42

13 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής

Μετάφραση Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998

14 Μισέλ Ουελμπέκ Τα στοιχειώδη σωματίδια Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον

της Εστίας Μετάφραση Αλέξης Εμμανουήλ 2007Χοφσταντφερ

Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και

στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου

Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993

  • Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ34
  • Συμπέρασμα σελ38
  • Συμπέρασμα
  • Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με επίδοξους σπεσιαλίστε
    • Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990
      • Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm
      • Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau
Page 33: Μάκης Κυριακόπουλος διπλωματικη εργασία

33

προς στην αλήθεια που είναι καθολική άχρονη και ανεξάρτητη από τις

ιδιοτροπίες του ανθρώπινου σώματος (Toumin 1990 cited in Shilling 2005

7)34

Τον 17ο αιώνα ο Καρτέσιος αναζητούσε αυτή τη βεβαιότητα Όταν ξύπνησε

από έναν εφιάλτη που βίωσε ως πραγματικό αισθάνθηκε ότι οι αισθήσεις του τον

εξαπάτησαν στο όνειρο Έτσι πείστηκε ότι ήταν πολύ λίγα αυτά για τα οποία

μπορούσε να ήταν βέβαιος γιατί τα πάντα ήταν μία θεϊκή απάτη

Είμαι πεπεισμένος ότι δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο ούτε

ουρανός ούτε γη ούτε πνεύμα ούτε σώμα Μήπως αυτό σημαίνει ότι κι

εγώ δεν υπάρχω Όχι εάν έχω πείσει τον εαυτό μου για κάτι (ή έχω

σκεφθεί το οτιδήποτε) τότε σίγουρα υπάρχω Αλλά υπάρχει κάποιος που

εξαπατά και που κατέχει ανώτερη δύναμη και επιδεξιότητα που

εξεπίτηδες και συνεχώς με εξαπατά Σε αυτή την περίπτωση

αναμφισβήτητα υπάρχω εάν με εξαπατά και τον αφήνω να με εξαπατά

όσο μπορεί τότε θα μου δείξει ότι δεν είμαι ένα τίποτα και έτσι θα

νομίζω ότι είμαι κάτι Οπότε αφού σκέφτηκα διεξοδικά το θέμα πρέπει

να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι αυτή η πρόταση είμαι άρα υπάρχω

είναι απαραιτήτως αληθής όταν τίθεται από μένα ή συλλαμβάνεται από

το μυαλό μου35

Στο τελευταίο μισό του 21ου αιώνα η εξέλιξη των ψηφιακών μέσων ανέπτυξε

αυτόν τον δυϊσμό του Καρτέσιου με την εμφάνιση της δυνητικής πραγματικότητας

Τα σώματά μας στον σύγχρονο ψηφιακό κόσμο είναι ακαθόριστα ενώ αναφέρονται

και ως `απόντα` Η ιδέα του απόντος σώματος ταυτίζεται με την θρησκεία και την

φιλοσοφία του δυτικού κόσμου όπου το πνεύμα μπορεί να υπάρξει διαχωρισμένο

από το σώμα Το σώμα μας στον ψηφιακό κόσμο φαίνεται να είναι απαρχαιωμένο και

να χρειάζεται τεχνολογικά ανεπτυγμένες προσθήκες που να το επεκτείνουν Αυτές οι

επεκτάσεις (VR γάντια VR κασκέτες κλπ) γίνονται μέρος της ενσώματης εμπειρίας

μας

34 Drew Leder The Absent Body όπ σελ 35 httpplatostanfordeduentriesdescartes-epistemology chapter4

34

Αυτές οι προσθήκες στο σώμα παραμένουν για τον καρτεσιανό δυϊσμό

αντικείμενα προσκολλημένα στο σώμα που και αυτό είναι αντικείμενο Η εμπειρία

δια μέσου των αντικειμένων ενεργοποιείται με τον νου Το μυαλό επιτυχώς

δραπετεύει από το σώμα και ταξιδεύει στον κόσμο ανεξάρτητα

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη36

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη είναι ένα διήγημα του συγγραφέα και φιλόσοφου

Στανισλάβ Λεμ Το διήγημα μιλάει για έναν βασιλιά και τον υπήκοό του ένα ρομπότ

που τον μεταφέρει σε ψηφιακά όνειρα προσομοιωμένες πραγματικότητες και

όμορφες πριγκίπισσες

Ο πόθος του βασιλιά Φερμουάριου να βρει την όμορφη πριγκίπισσα Ανείπωτη

τον οδήγησε σε μία καλύβα όπου κατοικούσε ένας άνθρωπος με πατριαρχικό

παρουσιαστικό

laquoΓυρεύεις την Ανείπωτη άθλιε κακομοίρη Και όμως ξέρεις πλήρως καλώς

ότι δεν έχει ζήσει καθόλου αυτά τα τελευταία πεντακόσια χρόνια και

επομένως ότι το πάθος σου είναι μάταιο και ασύμφορο Το μόνο που μπορώ

να κάνω για σένα είναι να σου επιτρέψω να τη δεις όχι βέβαια στην σάρκα

άλλα σ` ένα λογικά πληροφοριακό αντίγραφο ένα μοντέλο που είναι

ψηφιακό και όχι φυσικό στοχαστικό και όχι πλαστικό εργοδικό και λίαν

εξησφαλισμένα ερωτικό και όλα αυτά εις το Μαύρο Κιβώτιον που

κατασκεύασα τις ώρες της σχόλης μου με ότι πιο πρόχειρο βρήκα μπροστά

μουraquo

Η υπόσχεση του άνδρα ο βασιλιάς να δει την πριγκίπισσα σε αυτόν τον

προσομοιωμένο κόσμο είναι δελεαστική

laquoΑχ δείξε μου την δείξε μου την αμέσωςraquo φώναξε ο Φερμουάριος

ανατριχιάζοντας ολόκληρος Ο πατριάρχης έκανε laquoναιraquo με το κεφάλι έψαξε

36 Χοφσταντφερ Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993 Στανισλάβ Λεμ κεφ 6 Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ 117

35

στον αρχαίο τόμο για να βρει τις συντεταγμένες της πριγκίπισσας μετέφερε

την ίδια κι ολόκληρο το Μεσαίωνα σε διάτρητα δελτία κατέγραψε το

πρόγραμμα κατέβασε το διακόπτη σήκωσε το καπάκι του Μάυρου

Κιβώτιου

laquoΣκύψε να δειςraquo

Ο βασιλιάς έσκυψε κοίταξε και είδε ναι τον μεσαίωνα τέλεια

προσομοιωμένο εντελώς ψηφιακό και μη γραμμικό και να η Δανδηλία το

Παγοδάσος το παλάτι με τον Ηλιόπυργο το Ορνιθοτροφείο-Που-

Χλιμίντριζε ο Θησαυρός με τα Εκατό Μάτια Και να η ίδια η Ανείπωτη που

περπατούσε αργά στοχαστικά στην προσομοίωση του κήπου της και τα

κυκλώματά της λαμπύριζαν κόκκινα και χρυσαφιά καθώς έκοβε

προσομοιωμένα λουλούδια και υπό τον ήχο προσομοιώσεις τραγουδιών Ο

Φερμουάριος ανίκανος να περιορίσει περισσότερο τις ορμές του πήδηξε στο

Μάυρο Κουτί και ξετρελαμένος όπως ήταν προσπάθησε να μπει στον

κομπιουτερικό εκείνο κόσμο Ο πατριάρχης όμως γρήγορα έσβησε το ρεύμα

έδωσε μία σπρωξιά στον Βασιλιά και τον γκρέμισε στη γη και είπε

laquoΤρελέ Θέλεις να επιχειρήσεις το ακατόρθωτο Γιατί κανένα πλάσμα

φτιαγμένο από ύλη δεν μπορεί να μπει σ` ένα σύστημα που δεν είναι τίποτα

άλλο παρά η ροή και ο στρόβιλος αλφαριθμητικών στοιχείων ασυνεχών

συνδυασμών ακέραιων αριθμών το αφηρημένο υλικό από το οποίο είναι

φτιαγμένα τα ψηφίαraquo

laquoΜα εγώ θέλω θέλωraquo έσκουξε ο Φερμουάριος εκτός εαυτού και χτύπησε

το κεφάλι του στο Μαύρο Κουτί τόσο δυνατά που έκανε αυλάκιά στο

μέταλλο

Η επιθυμία του βασιλιά Φερμουάριου δεν μας είναι και τόσο ξένη οι ψηφιακοί

κόσμοι από την αρχή της δημιουργίας τους μας υποσχέθηκαν έναν κόσμο που μέχρι

τώρα τον βλέπαμε σε άλλα μέσα όπως το σινεμά αλλά μόνο από τις καρέκλες μας

Το ενδεχόμενο να μπορούμε να δράσουμε σε αυτούς τους χώρους εξάπτει την

φαντασία μας για εμπειρίες δίχως φυσικά όρια και φόβους επιβίωσης που αφορούν τη

σωματική μας ακεραιότητα

36

Τι γίνεται όμως με το αντάλλαγμα που πρέπει να καταβάλουμε για να βιώσουμε

αυτούς τους κόσμους

laquoΑν είναι τόσο αναλλοίωτος ο πόθος σου τότε υπάρχει ένας τρόπος με τον

οποίο μπορώ να σε συνδέσω με την πριγκίπισσα Ανείπωτη αλλά πρώτα θα

πρέπει να αποχωριστείς την παρούσα μορφή σου γιατί θα σου πάρω τις

συντεταγμένες σου και θα σε κάνω πρόγραμμα άτομο προς άτομο και θα

τοποθετήσω την προσομοίωσή σου σ` αυτόν τον μεσαιωνικά πλασμένο

κόσμο τον πληροφοριακό και αναπαραστατικό και εκεί θα μείνει

αντέχοντας όσο τα ηλεκτρόνια τρέχουν μέσα σ` αυτά τα σύρματα και πηδούν

από κάθοδο σε άνοδο Εσύ όμως όπως στέκεσαι τώρα μπροστά μου θα

εκμηδενιστείς έτσι ώστε η μόνη σου ύπαρξη θα είναι με τη μορφή δεδομένων

πεδίων και δυναμικών στατιστική ευρετική και απόλυτα ψηφιακήraquo

Εδώ εγείρεται το θέμα της ατομικής ταυτότητας Όταν κάνουμε ταξίδια σε αυτούς

τους κόσμους παραμένουμε οι ίδιοι Το θέμα είναι περίπλοκο γιατί σε αυτόν τον

δυϊσμό του σώματος και νου η ατομική ταυτότητα παύει να ανήκει και στα δύο

ισότιμα

laquoΑυτό είναι πολύ δύσκολο να το πιστέψει κανείςraquo είπε ο Φερμουάριος laquoπώς

θα ξέρω πως δημιούργησες τη δική μου προσομοίωση και όχι κανενός

αλλουνούraquo

Ο πατριάρχης προσπάθησε να δείξει στον μπερδεμένο βασιλιά ότι πράγματι

θα ήταν αυτός και όχι κάποιος άλλος Αλλά και πάλι ο βασιλιάς είχε

αμφιβολίες

laquoΝαι ναι καταλαβαίνωraquo είπε ο βασιλιάς laquoΚαι πάλι όμως είναι μονάχα το

πανομοιότυπο μου και όχι εγώ ο ίδιος αφού εγώ είμαι εδώ και δεν είμαι μέσα

στο Κιβώτιοraquo

laquoΌταν σε δω κλειδομανταλωμένο στην αγκαλιά της αγαπημένης σουraquo του

είπε ο πατριάρχης laquoθα φροντίσω να μην υπάρχεις εις διπλούν ένας εδώ κι

ένας εκεί μέσα στο Κιβώτιο Θα μεταχειριστώ μια μέθοδο παλιά μεν και

37

πρωτόγονη αλάνθαστη όμως γι` αυτό σκύψε λιγάκι αν έχεις την

καλοσύνηhellipraquo

Στην πραγματικότητα εάν συνέβαινε αυτό σε όλους μας και χάναμε την

σωματική μας υπόσταση τότε όλοι η δυτική φιλοσοφία και θρησκεία θα πανηγύριζε

για το κατόρθωμά της Το μιαρό σώμα που τόσο απεχθανόμαστε θα καταστρεφόταν

για πάντα και σύμφωνα με τον δυτικό πολιτισμό το πνεύμα επιτέλους θα

απαλλασσόταν από τα βάρη της ύλης

laquoΠρώτα δείξε μου άλλη μία φορά την Ανείπωτή σουraquo είπε ο βασιλιάς laquoΈτσι

για να σιγουρευτώhellipraquo

Ο σοφός ανασήκωσε το καπάκι του Μαύρου Κιβωτίου και του έδειξε την

Ανείπωτη Ο βασιλιάς την κοίταξε την ξανακοίταξε και τελικά είπε laquoΗ

περιγραφή του αρχαίου βιβλίου είναι πολύ υπερβολική Δεν είναι άσχημη

βέβαια αλλά ούτε κατ` ιδέαν τόσο ωραία όσο έλεγε το χρονικό Λοιπόν τώρα

σ` αφήνω γέρο σοφέhellipraquo

Και πήγε να φύγει

laquoΠου πάς θεότρελεraquo φώναξε ο πατριάρχης σφίγγοντας το σφυρί στα χέρια

του γιατί ο Βασιλιάς είχε φτάσει πια στην πόρτα

laquoΌπου να `ναι αλλά όχι μέσα στο Κιβώτιοraquo είπε ο Φερμουάριος και το

έβαλε στα πόδια

Γιατί ο βασιλιάς δεν έμεινε τελικά στην αγαπημένη του πριγκίπισσα αλλά το

έσκασε φοβισμένος και κατατρεγμένος

Ο Vilem Flusser στο κείμενο του laquoΗ ψηφιακή φαινομενικότηταraquo αναφέρει την

δυσπιστία ως την άμεση αντίδρασή μας απέναντι σε ότι είναι κατασκευασμένο από

τον άνθρωπο για να μιμείται

Εντούτοις στο ερώτημα περί της δυσπιστίας μας απέναντι σ`

αυτούς τους εναλλακτικούς κόσμους υπάρχει και ένα άλλο είδος

απάντησης Αυτή η απάντηση βασίζεται στο γεγονός ότι πρόκειται για

38

κόσμους που εμείς οι ίδιοι έχουμε σχεδιάσει και όχι για κάτι που μας έχει

παρασχεθεί όπως ο περιβάλλον κόσμος Οι εναλλακτικοί κόσμοι δεν είναι

κάτι το δεδομένο [Daten] αλλά κάτι το τεχνητά κατασκευασμένο [Fakten]

Η δυσπιστία μας προκύπτει από το ότι στέκουμε γενικότερα καχύποπτοι

απέναντι στην τέχνη και σε καθετί τεχνητό Η laquoτέχνηraquo είναι ωραία αλλά

μετατρέπεται σε ψεύδος αμέσως μόλις εξεταστεί υπό το φως της έννοιας

της laquoφαινομενικότηταςraquo37

Για τον Vilem Flusser ο πατριάρχης θα ήταν ένας laquoτεχνοκράτηςraquo ένας

laquoλειτουργός των μέσωνraquo και οι κόσμοι που κατασκευάζει σχεδιασμοί-προβολές

[Projekte] της κυρίαρχης ελίτ

Όμως αν ο πατριάρχης στην ιστορία με την Πριγκίπισσα Ανείπωτη ήταν θεός

και το Μαύρο Κιβώτιο δεν ήταν απλά ένα τέχνασμα που κατασκευάζει σχεδιασμούς-

προβολές αλλά μία θεϊκά δεδομένη [Daten] δημιουργία όπως ο παράδεισος τότε θα

δεχόταν ο Φερμουάριος να μετατραπεί σε ψηφία με τίμημα να χάσει την υλική του

υπόσταση και να μετατραπεί κι αυτός σε σχεδιασμό-προβολή

Συμπέρασμα

Η προσαρμογή του περιβάλλοντος στις ανάγκες μας είναι κατ` εξοχήν

μέθοδος που χρησιμοποιούμε για την επιβίωσή μας απέναντι στο μεγάλο μας

αντίπαλο που δεν είναι άλλος από την ίδια τη φύση Η εκτίμηση μας για τη φύση

υπήρξε μόνο δια μέσου της αναπαράστασής της Η προσομοίωση μιας ασφαλούς και

ελεγχόμενης φύσης ταυτίστηκε με την έννοια του κήπου Η βιβλική Εδέμ είναι ο

κήπος που δεν κρύβει τίποτα απειλητικό για τον Αδάμ και την Εύα μιας και όλα είναι

κατασκευασμένα σε απόλυτη αρμονία

Τα χωριά και έπειτα οι πόλεις που κάποτε κατασκευάστηκαν για να

προστατέψουν τον άνθρωπο από την αγριότητα της φύσης τώρα έγιναν και αυτά

χαοτικά και απειλητικά Όσο μεγαλώνουν οι πόλεις τόσο αυξάνονται οι κήποι

37 Vilem Flusser laquo Η ψηφιακή φαινομενικότηταraquo στον τόμο Digitaler Schein Aumlsthetik der elektronischen Medien (Επιμ) Florian Rotzer Suhrkamp Frankfurt am Main 1991 μτφρ Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης σελ 2

39

φτάνοντας στις μέρες μας να χάσουν τον ιδιωτικό τους χαρακτήρα και να

μετατραπούν σε δημόσια πάρκα

Το πάρκο στα Ιλίσια είναι ένα πράσινο ξέφωτο που δεν προσομοιώνει μόνο

μία φύση αλλά και άλλες εμπειρίες όπως την ιστορία του De Miranda διαμέσου της

προτομής του που κοσμεί το πάρκο Αλλά είμαστε εμείς σε θέση να κατανοήσουμε

μνημεία που ενώ παραδοσιακά αφορούν πρόσωπα και ιστορίες της εθνικής μας

συνείδησης παρουσιάζουν και ήρωες εξωτικών χωρών

Είναι τα σώματα μας `κατασκευασμένα` για να μπορούν να αντιδρούν σε

αυτές τις προσομοιωμένες εμπειρίες

Είμαστε σε θέση να βιώσουμε αυτή την πράσινη λωρίδα ως φύση και τις

παράλληλες πραγματικότητες που μας προσφέρει

Φαίνεται σαν να έχουμε χάσει την σωματική και νοητική ικανότητα επιβίωσης

στην φύση θέλουμε να βιώσουμε την εμπειρία της αλλά μόνο με την χρήση ενός

ενδιάμεσου που θα μας παρέχει κάποια ασφάλεια

Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της

κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι

η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με

επίδοξους σπεσιαλίστες της επιβίωσης στην αγρία φύση να επιδιώκουν να μας

δείξουν τρόπους και τεχνικές που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για να

παραμείνουμε ζωντανοί στην απίθανη περίπτωση που βρεθούμε εγκαταλελειμμένοι

και αβοήθητοι στις αντίξοες συνθήκες που μας προσφέρει η φύση (Στο `Man Vs

Wild` προταγονιστή ο Bear Grylls που είναι εξοικειωμένος στις ακραίες καταστάσεις

Σαν ένας από τους νεότερους που έχουν αναρριχηθεί στο Έβερεστ και ένας από τους

λιγοστούς που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς την εξαντλητική εκπαίδευση για

λογαριασμό της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων)38 Έτσι αυτοί οι πρωταγωνιστές

38 httpdscdiscoverycomvideosman-vs-wild-scary-survival-moments

-Παρόμιας θεματικής τηλεοπτικές εκπομπές είναι οι Out of the Wild The Alaska Experiment Life or Death Game Jungle Life or Death Game Lost at Sea Everest Razors Edge κλπ

40

τρέφοντε με σκουλήκια φτιάχνοντας καταφύγια από κλαδιά αψηφώντας χαμηλές ή

υψηλές θερμοκρασίες με το παγκόσμιο τηλεοπτικό κοινό να παρακολουθεί με αγωνία

τις περιπέτειες τους βιώνοντας διαμέσου αυτών την περιπέτεια και την αγωνία αλλά

πάντα μέσα από την ασφάλεια του σαλονιού τους

Η χρήση του `μέσου` για την κυριαρχία απέναντι στην φύση από την αρχή της

ύπαρξής μας και στην συνέχεια για την οργάνωση και την επικοινωνία των κοινωνιών

μας έπαιξε μεγάλο ρόλο στην εικόνα που έχουμε σήμερα για τον κόσμο Αυτοί οι

σπεσιαλίστες της επιβίωσης είναι το `μέσο` για να βιώσουμε την άγρια φύση που

τόσο φοβόμαστε αλλά και που τόσο μας ελκύει

Το πάρκο στα Ιλίσια έχει σαν στόχο να παίξει κι αυτό τον ρόλο του `μέσου`

που θα μας ενώσει με την φύση αλλά δεν τα καταφέρνει ούτε στο ελάχιστο σε σχέση

με αυτά τα show της τηλεόρασης Αυτό φαίνεται από την επισκεψιμότητα του πάρκου

που είναι από ελάχιστη έως μηδενική Μήπως με τη σειρά του το πάρκο όπως και η

άγρια φύση χρειάζεται ένα μέσο που να μας επιτρέπει μία μεγαλύτερη

αλληλεπίδραση άρα μία πιο βιωματική εμπειρία

Παροχέας διάδρασης πάρκων

Ο `παροχέας διάδρασης πάρκων` είναι μία διαδραστική μηχανή που επιτρέπει στον

χρήστη της να βιώσει τις χαρές που μπορεί να του προσφέρει ένα πάρκο και ακόμη

περισσότερα Η ψηφιακή προσομοίωση υψηλού επιπέδου του πάρκου στα Ιλίσια με

όλες τις λεπτομέρειες αλλά και τα στοιχεία που το απαρτίζουν (σιντριβάνι προτομή

όλα τα είδη φυτών κλπ) προσφέρει την απόλυτη εμπειρία μίας βόλτας στο πάρκο

Ταυτόχρονα το μηχανικό του μέρος παρέχει μία ολοκληρωμένη σωματική εμπειρία

με κίνηση όλου του σώματος προς όλες τις κατευθύνσεις για μία βόλτα που θα μείνει

αξέχαστη για σας την οικογένεια αλλά και το κατοικίδιο σας

41

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture

Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection

Washington DC 2002

2 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990

3 Emily Brady Aesthetics of the natural environment Εκδόσεις

Edinburgh Edinburgh University Press 2003

4 Francisco de Miranda

httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

5 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο

Μετάφραση Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος

Δασκαλοθανάσης Εκδόσεις Ποταμός 2005

6 Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance

Gardens

httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

7 Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-

Jacques_Rousseau

8 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain

NAi Publishers 2001

9 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις

Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC

1999

10 Paul Skinner Embodied Interaction Iollie therefore I exist b-DAT

University of Plymouth 2006

11 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία Μετάφραση

Μυλωνάκη Ευγενία Εκδόσεις Εκκρεμές 2003

12 Vilem Flusser Η ψηφιακή φαινομενικότητασυμπεριλαμβάνεται στο

συλλογικό τόμο (Επιμ) Florian Rotzer Digitaler Schein Aumlsthetik

der elektronischen Medien Suhrkamp Frankfurt am Main 1991

Μετάφραση Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης

Βερσαλλίες httpelwikipediaorgwikiβρσαλλίες_(παλάτι)

42

13 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής

Μετάφραση Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998

14 Μισέλ Ουελμπέκ Τα στοιχειώδη σωματίδια Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον

της Εστίας Μετάφραση Αλέξης Εμμανουήλ 2007Χοφσταντφερ

Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και

στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου

Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993

  • Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ34
  • Συμπέρασμα σελ38
  • Συμπέρασμα
  • Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με επίδοξους σπεσιαλίστε
    • Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990
      • Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm
      • Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau
Page 34: Μάκης Κυριακόπουλος διπλωματικη εργασία

34

Αυτές οι προσθήκες στο σώμα παραμένουν για τον καρτεσιανό δυϊσμό

αντικείμενα προσκολλημένα στο σώμα που και αυτό είναι αντικείμενο Η εμπειρία

δια μέσου των αντικειμένων ενεργοποιείται με τον νου Το μυαλό επιτυχώς

δραπετεύει από το σώμα και ταξιδεύει στον κόσμο ανεξάρτητα

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη36

Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη είναι ένα διήγημα του συγγραφέα και φιλόσοφου

Στανισλάβ Λεμ Το διήγημα μιλάει για έναν βασιλιά και τον υπήκοό του ένα ρομπότ

που τον μεταφέρει σε ψηφιακά όνειρα προσομοιωμένες πραγματικότητες και

όμορφες πριγκίπισσες

Ο πόθος του βασιλιά Φερμουάριου να βρει την όμορφη πριγκίπισσα Ανείπωτη

τον οδήγησε σε μία καλύβα όπου κατοικούσε ένας άνθρωπος με πατριαρχικό

παρουσιαστικό

laquoΓυρεύεις την Ανείπωτη άθλιε κακομοίρη Και όμως ξέρεις πλήρως καλώς

ότι δεν έχει ζήσει καθόλου αυτά τα τελευταία πεντακόσια χρόνια και

επομένως ότι το πάθος σου είναι μάταιο και ασύμφορο Το μόνο που μπορώ

να κάνω για σένα είναι να σου επιτρέψω να τη δεις όχι βέβαια στην σάρκα

άλλα σ` ένα λογικά πληροφοριακό αντίγραφο ένα μοντέλο που είναι

ψηφιακό και όχι φυσικό στοχαστικό και όχι πλαστικό εργοδικό και λίαν

εξησφαλισμένα ερωτικό και όλα αυτά εις το Μαύρο Κιβώτιον που

κατασκεύασα τις ώρες της σχόλης μου με ότι πιο πρόχειρο βρήκα μπροστά

μουraquo

Η υπόσχεση του άνδρα ο βασιλιάς να δει την πριγκίπισσα σε αυτόν τον

προσομοιωμένο κόσμο είναι δελεαστική

laquoΑχ δείξε μου την δείξε μου την αμέσωςraquo φώναξε ο Φερμουάριος

ανατριχιάζοντας ολόκληρος Ο πατριάρχης έκανε laquoναιraquo με το κεφάλι έψαξε

36 Χοφσταντφερ Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993 Στανισλάβ Λεμ κεφ 6 Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ 117

35

στον αρχαίο τόμο για να βρει τις συντεταγμένες της πριγκίπισσας μετέφερε

την ίδια κι ολόκληρο το Μεσαίωνα σε διάτρητα δελτία κατέγραψε το

πρόγραμμα κατέβασε το διακόπτη σήκωσε το καπάκι του Μάυρου

Κιβώτιου

laquoΣκύψε να δειςraquo

Ο βασιλιάς έσκυψε κοίταξε και είδε ναι τον μεσαίωνα τέλεια

προσομοιωμένο εντελώς ψηφιακό και μη γραμμικό και να η Δανδηλία το

Παγοδάσος το παλάτι με τον Ηλιόπυργο το Ορνιθοτροφείο-Που-

Χλιμίντριζε ο Θησαυρός με τα Εκατό Μάτια Και να η ίδια η Ανείπωτη που

περπατούσε αργά στοχαστικά στην προσομοίωση του κήπου της και τα

κυκλώματά της λαμπύριζαν κόκκινα και χρυσαφιά καθώς έκοβε

προσομοιωμένα λουλούδια και υπό τον ήχο προσομοιώσεις τραγουδιών Ο

Φερμουάριος ανίκανος να περιορίσει περισσότερο τις ορμές του πήδηξε στο

Μάυρο Κουτί και ξετρελαμένος όπως ήταν προσπάθησε να μπει στον

κομπιουτερικό εκείνο κόσμο Ο πατριάρχης όμως γρήγορα έσβησε το ρεύμα

έδωσε μία σπρωξιά στον Βασιλιά και τον γκρέμισε στη γη και είπε

laquoΤρελέ Θέλεις να επιχειρήσεις το ακατόρθωτο Γιατί κανένα πλάσμα

φτιαγμένο από ύλη δεν μπορεί να μπει σ` ένα σύστημα που δεν είναι τίποτα

άλλο παρά η ροή και ο στρόβιλος αλφαριθμητικών στοιχείων ασυνεχών

συνδυασμών ακέραιων αριθμών το αφηρημένο υλικό από το οποίο είναι

φτιαγμένα τα ψηφίαraquo

laquoΜα εγώ θέλω θέλωraquo έσκουξε ο Φερμουάριος εκτός εαυτού και χτύπησε

το κεφάλι του στο Μαύρο Κουτί τόσο δυνατά που έκανε αυλάκιά στο

μέταλλο

Η επιθυμία του βασιλιά Φερμουάριου δεν μας είναι και τόσο ξένη οι ψηφιακοί

κόσμοι από την αρχή της δημιουργίας τους μας υποσχέθηκαν έναν κόσμο που μέχρι

τώρα τον βλέπαμε σε άλλα μέσα όπως το σινεμά αλλά μόνο από τις καρέκλες μας

Το ενδεχόμενο να μπορούμε να δράσουμε σε αυτούς τους χώρους εξάπτει την

φαντασία μας για εμπειρίες δίχως φυσικά όρια και φόβους επιβίωσης που αφορούν τη

σωματική μας ακεραιότητα

36

Τι γίνεται όμως με το αντάλλαγμα που πρέπει να καταβάλουμε για να βιώσουμε

αυτούς τους κόσμους

laquoΑν είναι τόσο αναλλοίωτος ο πόθος σου τότε υπάρχει ένας τρόπος με τον

οποίο μπορώ να σε συνδέσω με την πριγκίπισσα Ανείπωτη αλλά πρώτα θα

πρέπει να αποχωριστείς την παρούσα μορφή σου γιατί θα σου πάρω τις

συντεταγμένες σου και θα σε κάνω πρόγραμμα άτομο προς άτομο και θα

τοποθετήσω την προσομοίωσή σου σ` αυτόν τον μεσαιωνικά πλασμένο

κόσμο τον πληροφοριακό και αναπαραστατικό και εκεί θα μείνει

αντέχοντας όσο τα ηλεκτρόνια τρέχουν μέσα σ` αυτά τα σύρματα και πηδούν

από κάθοδο σε άνοδο Εσύ όμως όπως στέκεσαι τώρα μπροστά μου θα

εκμηδενιστείς έτσι ώστε η μόνη σου ύπαρξη θα είναι με τη μορφή δεδομένων

πεδίων και δυναμικών στατιστική ευρετική και απόλυτα ψηφιακήraquo

Εδώ εγείρεται το θέμα της ατομικής ταυτότητας Όταν κάνουμε ταξίδια σε αυτούς

τους κόσμους παραμένουμε οι ίδιοι Το θέμα είναι περίπλοκο γιατί σε αυτόν τον

δυϊσμό του σώματος και νου η ατομική ταυτότητα παύει να ανήκει και στα δύο

ισότιμα

laquoΑυτό είναι πολύ δύσκολο να το πιστέψει κανείςraquo είπε ο Φερμουάριος laquoπώς

θα ξέρω πως δημιούργησες τη δική μου προσομοίωση και όχι κανενός

αλλουνούraquo

Ο πατριάρχης προσπάθησε να δείξει στον μπερδεμένο βασιλιά ότι πράγματι

θα ήταν αυτός και όχι κάποιος άλλος Αλλά και πάλι ο βασιλιάς είχε

αμφιβολίες

laquoΝαι ναι καταλαβαίνωraquo είπε ο βασιλιάς laquoΚαι πάλι όμως είναι μονάχα το

πανομοιότυπο μου και όχι εγώ ο ίδιος αφού εγώ είμαι εδώ και δεν είμαι μέσα

στο Κιβώτιοraquo

laquoΌταν σε δω κλειδομανταλωμένο στην αγκαλιά της αγαπημένης σουraquo του

είπε ο πατριάρχης laquoθα φροντίσω να μην υπάρχεις εις διπλούν ένας εδώ κι

ένας εκεί μέσα στο Κιβώτιο Θα μεταχειριστώ μια μέθοδο παλιά μεν και

37

πρωτόγονη αλάνθαστη όμως γι` αυτό σκύψε λιγάκι αν έχεις την

καλοσύνηhellipraquo

Στην πραγματικότητα εάν συνέβαινε αυτό σε όλους μας και χάναμε την

σωματική μας υπόσταση τότε όλοι η δυτική φιλοσοφία και θρησκεία θα πανηγύριζε

για το κατόρθωμά της Το μιαρό σώμα που τόσο απεχθανόμαστε θα καταστρεφόταν

για πάντα και σύμφωνα με τον δυτικό πολιτισμό το πνεύμα επιτέλους θα

απαλλασσόταν από τα βάρη της ύλης

laquoΠρώτα δείξε μου άλλη μία φορά την Ανείπωτή σουraquo είπε ο βασιλιάς laquoΈτσι

για να σιγουρευτώhellipraquo

Ο σοφός ανασήκωσε το καπάκι του Μαύρου Κιβωτίου και του έδειξε την

Ανείπωτη Ο βασιλιάς την κοίταξε την ξανακοίταξε και τελικά είπε laquoΗ

περιγραφή του αρχαίου βιβλίου είναι πολύ υπερβολική Δεν είναι άσχημη

βέβαια αλλά ούτε κατ` ιδέαν τόσο ωραία όσο έλεγε το χρονικό Λοιπόν τώρα

σ` αφήνω γέρο σοφέhellipraquo

Και πήγε να φύγει

laquoΠου πάς θεότρελεraquo φώναξε ο πατριάρχης σφίγγοντας το σφυρί στα χέρια

του γιατί ο Βασιλιάς είχε φτάσει πια στην πόρτα

laquoΌπου να `ναι αλλά όχι μέσα στο Κιβώτιοraquo είπε ο Φερμουάριος και το

έβαλε στα πόδια

Γιατί ο βασιλιάς δεν έμεινε τελικά στην αγαπημένη του πριγκίπισσα αλλά το

έσκασε φοβισμένος και κατατρεγμένος

Ο Vilem Flusser στο κείμενο του laquoΗ ψηφιακή φαινομενικότηταraquo αναφέρει την

δυσπιστία ως την άμεση αντίδρασή μας απέναντι σε ότι είναι κατασκευασμένο από

τον άνθρωπο για να μιμείται

Εντούτοις στο ερώτημα περί της δυσπιστίας μας απέναντι σ`

αυτούς τους εναλλακτικούς κόσμους υπάρχει και ένα άλλο είδος

απάντησης Αυτή η απάντηση βασίζεται στο γεγονός ότι πρόκειται για

38

κόσμους που εμείς οι ίδιοι έχουμε σχεδιάσει και όχι για κάτι που μας έχει

παρασχεθεί όπως ο περιβάλλον κόσμος Οι εναλλακτικοί κόσμοι δεν είναι

κάτι το δεδομένο [Daten] αλλά κάτι το τεχνητά κατασκευασμένο [Fakten]

Η δυσπιστία μας προκύπτει από το ότι στέκουμε γενικότερα καχύποπτοι

απέναντι στην τέχνη και σε καθετί τεχνητό Η laquoτέχνηraquo είναι ωραία αλλά

μετατρέπεται σε ψεύδος αμέσως μόλις εξεταστεί υπό το φως της έννοιας

της laquoφαινομενικότηταςraquo37

Για τον Vilem Flusser ο πατριάρχης θα ήταν ένας laquoτεχνοκράτηςraquo ένας

laquoλειτουργός των μέσωνraquo και οι κόσμοι που κατασκευάζει σχεδιασμοί-προβολές

[Projekte] της κυρίαρχης ελίτ

Όμως αν ο πατριάρχης στην ιστορία με την Πριγκίπισσα Ανείπωτη ήταν θεός

και το Μαύρο Κιβώτιο δεν ήταν απλά ένα τέχνασμα που κατασκευάζει σχεδιασμούς-

προβολές αλλά μία θεϊκά δεδομένη [Daten] δημιουργία όπως ο παράδεισος τότε θα

δεχόταν ο Φερμουάριος να μετατραπεί σε ψηφία με τίμημα να χάσει την υλική του

υπόσταση και να μετατραπεί κι αυτός σε σχεδιασμό-προβολή

Συμπέρασμα

Η προσαρμογή του περιβάλλοντος στις ανάγκες μας είναι κατ` εξοχήν

μέθοδος που χρησιμοποιούμε για την επιβίωσή μας απέναντι στο μεγάλο μας

αντίπαλο που δεν είναι άλλος από την ίδια τη φύση Η εκτίμηση μας για τη φύση

υπήρξε μόνο δια μέσου της αναπαράστασής της Η προσομοίωση μιας ασφαλούς και

ελεγχόμενης φύσης ταυτίστηκε με την έννοια του κήπου Η βιβλική Εδέμ είναι ο

κήπος που δεν κρύβει τίποτα απειλητικό για τον Αδάμ και την Εύα μιας και όλα είναι

κατασκευασμένα σε απόλυτη αρμονία

Τα χωριά και έπειτα οι πόλεις που κάποτε κατασκευάστηκαν για να

προστατέψουν τον άνθρωπο από την αγριότητα της φύσης τώρα έγιναν και αυτά

χαοτικά και απειλητικά Όσο μεγαλώνουν οι πόλεις τόσο αυξάνονται οι κήποι

37 Vilem Flusser laquo Η ψηφιακή φαινομενικότηταraquo στον τόμο Digitaler Schein Aumlsthetik der elektronischen Medien (Επιμ) Florian Rotzer Suhrkamp Frankfurt am Main 1991 μτφρ Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης σελ 2

39

φτάνοντας στις μέρες μας να χάσουν τον ιδιωτικό τους χαρακτήρα και να

μετατραπούν σε δημόσια πάρκα

Το πάρκο στα Ιλίσια είναι ένα πράσινο ξέφωτο που δεν προσομοιώνει μόνο

μία φύση αλλά και άλλες εμπειρίες όπως την ιστορία του De Miranda διαμέσου της

προτομής του που κοσμεί το πάρκο Αλλά είμαστε εμείς σε θέση να κατανοήσουμε

μνημεία που ενώ παραδοσιακά αφορούν πρόσωπα και ιστορίες της εθνικής μας

συνείδησης παρουσιάζουν και ήρωες εξωτικών χωρών

Είναι τα σώματα μας `κατασκευασμένα` για να μπορούν να αντιδρούν σε

αυτές τις προσομοιωμένες εμπειρίες

Είμαστε σε θέση να βιώσουμε αυτή την πράσινη λωρίδα ως φύση και τις

παράλληλες πραγματικότητες που μας προσφέρει

Φαίνεται σαν να έχουμε χάσει την σωματική και νοητική ικανότητα επιβίωσης

στην φύση θέλουμε να βιώσουμε την εμπειρία της αλλά μόνο με την χρήση ενός

ενδιάμεσου που θα μας παρέχει κάποια ασφάλεια

Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της

κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι

η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με

επίδοξους σπεσιαλίστες της επιβίωσης στην αγρία φύση να επιδιώκουν να μας

δείξουν τρόπους και τεχνικές που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για να

παραμείνουμε ζωντανοί στην απίθανη περίπτωση που βρεθούμε εγκαταλελειμμένοι

και αβοήθητοι στις αντίξοες συνθήκες που μας προσφέρει η φύση (Στο `Man Vs

Wild` προταγονιστή ο Bear Grylls που είναι εξοικειωμένος στις ακραίες καταστάσεις

Σαν ένας από τους νεότερους που έχουν αναρριχηθεί στο Έβερεστ και ένας από τους

λιγοστούς που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς την εξαντλητική εκπαίδευση για

λογαριασμό της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων)38 Έτσι αυτοί οι πρωταγωνιστές

38 httpdscdiscoverycomvideosman-vs-wild-scary-survival-moments

-Παρόμιας θεματικής τηλεοπτικές εκπομπές είναι οι Out of the Wild The Alaska Experiment Life or Death Game Jungle Life or Death Game Lost at Sea Everest Razors Edge κλπ

40

τρέφοντε με σκουλήκια φτιάχνοντας καταφύγια από κλαδιά αψηφώντας χαμηλές ή

υψηλές θερμοκρασίες με το παγκόσμιο τηλεοπτικό κοινό να παρακολουθεί με αγωνία

τις περιπέτειες τους βιώνοντας διαμέσου αυτών την περιπέτεια και την αγωνία αλλά

πάντα μέσα από την ασφάλεια του σαλονιού τους

Η χρήση του `μέσου` για την κυριαρχία απέναντι στην φύση από την αρχή της

ύπαρξής μας και στην συνέχεια για την οργάνωση και την επικοινωνία των κοινωνιών

μας έπαιξε μεγάλο ρόλο στην εικόνα που έχουμε σήμερα για τον κόσμο Αυτοί οι

σπεσιαλίστες της επιβίωσης είναι το `μέσο` για να βιώσουμε την άγρια φύση που

τόσο φοβόμαστε αλλά και που τόσο μας ελκύει

Το πάρκο στα Ιλίσια έχει σαν στόχο να παίξει κι αυτό τον ρόλο του `μέσου`

που θα μας ενώσει με την φύση αλλά δεν τα καταφέρνει ούτε στο ελάχιστο σε σχέση

με αυτά τα show της τηλεόρασης Αυτό φαίνεται από την επισκεψιμότητα του πάρκου

που είναι από ελάχιστη έως μηδενική Μήπως με τη σειρά του το πάρκο όπως και η

άγρια φύση χρειάζεται ένα μέσο που να μας επιτρέπει μία μεγαλύτερη

αλληλεπίδραση άρα μία πιο βιωματική εμπειρία

Παροχέας διάδρασης πάρκων

Ο `παροχέας διάδρασης πάρκων` είναι μία διαδραστική μηχανή που επιτρέπει στον

χρήστη της να βιώσει τις χαρές που μπορεί να του προσφέρει ένα πάρκο και ακόμη

περισσότερα Η ψηφιακή προσομοίωση υψηλού επιπέδου του πάρκου στα Ιλίσια με

όλες τις λεπτομέρειες αλλά και τα στοιχεία που το απαρτίζουν (σιντριβάνι προτομή

όλα τα είδη φυτών κλπ) προσφέρει την απόλυτη εμπειρία μίας βόλτας στο πάρκο

Ταυτόχρονα το μηχανικό του μέρος παρέχει μία ολοκληρωμένη σωματική εμπειρία

με κίνηση όλου του σώματος προς όλες τις κατευθύνσεις για μία βόλτα που θα μείνει

αξέχαστη για σας την οικογένεια αλλά και το κατοικίδιο σας

41

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture

Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection

Washington DC 2002

2 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990

3 Emily Brady Aesthetics of the natural environment Εκδόσεις

Edinburgh Edinburgh University Press 2003

4 Francisco de Miranda

httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

5 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο

Μετάφραση Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος

Δασκαλοθανάσης Εκδόσεις Ποταμός 2005

6 Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance

Gardens

httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

7 Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-

Jacques_Rousseau

8 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain

NAi Publishers 2001

9 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις

Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC

1999

10 Paul Skinner Embodied Interaction Iollie therefore I exist b-DAT

University of Plymouth 2006

11 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία Μετάφραση

Μυλωνάκη Ευγενία Εκδόσεις Εκκρεμές 2003

12 Vilem Flusser Η ψηφιακή φαινομενικότητασυμπεριλαμβάνεται στο

συλλογικό τόμο (Επιμ) Florian Rotzer Digitaler Schein Aumlsthetik

der elektronischen Medien Suhrkamp Frankfurt am Main 1991

Μετάφραση Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης

Βερσαλλίες httpelwikipediaorgwikiβρσαλλίες_(παλάτι)

42

13 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής

Μετάφραση Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998

14 Μισέλ Ουελμπέκ Τα στοιχειώδη σωματίδια Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον

της Εστίας Μετάφραση Αλέξης Εμμανουήλ 2007Χοφσταντφερ

Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και

στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου

Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993

  • Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ34
  • Συμπέρασμα σελ38
  • Συμπέρασμα
  • Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με επίδοξους σπεσιαλίστε
    • Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990
      • Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm
      • Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau
Page 35: Μάκης Κυριακόπουλος διπλωματικη εργασία

35

στον αρχαίο τόμο για να βρει τις συντεταγμένες της πριγκίπισσας μετέφερε

την ίδια κι ολόκληρο το Μεσαίωνα σε διάτρητα δελτία κατέγραψε το

πρόγραμμα κατέβασε το διακόπτη σήκωσε το καπάκι του Μάυρου

Κιβώτιου

laquoΣκύψε να δειςraquo

Ο βασιλιάς έσκυψε κοίταξε και είδε ναι τον μεσαίωνα τέλεια

προσομοιωμένο εντελώς ψηφιακό και μη γραμμικό και να η Δανδηλία το

Παγοδάσος το παλάτι με τον Ηλιόπυργο το Ορνιθοτροφείο-Που-

Χλιμίντριζε ο Θησαυρός με τα Εκατό Μάτια Και να η ίδια η Ανείπωτη που

περπατούσε αργά στοχαστικά στην προσομοίωση του κήπου της και τα

κυκλώματά της λαμπύριζαν κόκκινα και χρυσαφιά καθώς έκοβε

προσομοιωμένα λουλούδια και υπό τον ήχο προσομοιώσεις τραγουδιών Ο

Φερμουάριος ανίκανος να περιορίσει περισσότερο τις ορμές του πήδηξε στο

Μάυρο Κουτί και ξετρελαμένος όπως ήταν προσπάθησε να μπει στον

κομπιουτερικό εκείνο κόσμο Ο πατριάρχης όμως γρήγορα έσβησε το ρεύμα

έδωσε μία σπρωξιά στον Βασιλιά και τον γκρέμισε στη γη και είπε

laquoΤρελέ Θέλεις να επιχειρήσεις το ακατόρθωτο Γιατί κανένα πλάσμα

φτιαγμένο από ύλη δεν μπορεί να μπει σ` ένα σύστημα που δεν είναι τίποτα

άλλο παρά η ροή και ο στρόβιλος αλφαριθμητικών στοιχείων ασυνεχών

συνδυασμών ακέραιων αριθμών το αφηρημένο υλικό από το οποίο είναι

φτιαγμένα τα ψηφίαraquo

laquoΜα εγώ θέλω θέλωraquo έσκουξε ο Φερμουάριος εκτός εαυτού και χτύπησε

το κεφάλι του στο Μαύρο Κουτί τόσο δυνατά που έκανε αυλάκιά στο

μέταλλο

Η επιθυμία του βασιλιά Φερμουάριου δεν μας είναι και τόσο ξένη οι ψηφιακοί

κόσμοι από την αρχή της δημιουργίας τους μας υποσχέθηκαν έναν κόσμο που μέχρι

τώρα τον βλέπαμε σε άλλα μέσα όπως το σινεμά αλλά μόνο από τις καρέκλες μας

Το ενδεχόμενο να μπορούμε να δράσουμε σε αυτούς τους χώρους εξάπτει την

φαντασία μας για εμπειρίες δίχως φυσικά όρια και φόβους επιβίωσης που αφορούν τη

σωματική μας ακεραιότητα

36

Τι γίνεται όμως με το αντάλλαγμα που πρέπει να καταβάλουμε για να βιώσουμε

αυτούς τους κόσμους

laquoΑν είναι τόσο αναλλοίωτος ο πόθος σου τότε υπάρχει ένας τρόπος με τον

οποίο μπορώ να σε συνδέσω με την πριγκίπισσα Ανείπωτη αλλά πρώτα θα

πρέπει να αποχωριστείς την παρούσα μορφή σου γιατί θα σου πάρω τις

συντεταγμένες σου και θα σε κάνω πρόγραμμα άτομο προς άτομο και θα

τοποθετήσω την προσομοίωσή σου σ` αυτόν τον μεσαιωνικά πλασμένο

κόσμο τον πληροφοριακό και αναπαραστατικό και εκεί θα μείνει

αντέχοντας όσο τα ηλεκτρόνια τρέχουν μέσα σ` αυτά τα σύρματα και πηδούν

από κάθοδο σε άνοδο Εσύ όμως όπως στέκεσαι τώρα μπροστά μου θα

εκμηδενιστείς έτσι ώστε η μόνη σου ύπαρξη θα είναι με τη μορφή δεδομένων

πεδίων και δυναμικών στατιστική ευρετική και απόλυτα ψηφιακήraquo

Εδώ εγείρεται το θέμα της ατομικής ταυτότητας Όταν κάνουμε ταξίδια σε αυτούς

τους κόσμους παραμένουμε οι ίδιοι Το θέμα είναι περίπλοκο γιατί σε αυτόν τον

δυϊσμό του σώματος και νου η ατομική ταυτότητα παύει να ανήκει και στα δύο

ισότιμα

laquoΑυτό είναι πολύ δύσκολο να το πιστέψει κανείςraquo είπε ο Φερμουάριος laquoπώς

θα ξέρω πως δημιούργησες τη δική μου προσομοίωση και όχι κανενός

αλλουνούraquo

Ο πατριάρχης προσπάθησε να δείξει στον μπερδεμένο βασιλιά ότι πράγματι

θα ήταν αυτός και όχι κάποιος άλλος Αλλά και πάλι ο βασιλιάς είχε

αμφιβολίες

laquoΝαι ναι καταλαβαίνωraquo είπε ο βασιλιάς laquoΚαι πάλι όμως είναι μονάχα το

πανομοιότυπο μου και όχι εγώ ο ίδιος αφού εγώ είμαι εδώ και δεν είμαι μέσα

στο Κιβώτιοraquo

laquoΌταν σε δω κλειδομανταλωμένο στην αγκαλιά της αγαπημένης σουraquo του

είπε ο πατριάρχης laquoθα φροντίσω να μην υπάρχεις εις διπλούν ένας εδώ κι

ένας εκεί μέσα στο Κιβώτιο Θα μεταχειριστώ μια μέθοδο παλιά μεν και

37

πρωτόγονη αλάνθαστη όμως γι` αυτό σκύψε λιγάκι αν έχεις την

καλοσύνηhellipraquo

Στην πραγματικότητα εάν συνέβαινε αυτό σε όλους μας και χάναμε την

σωματική μας υπόσταση τότε όλοι η δυτική φιλοσοφία και θρησκεία θα πανηγύριζε

για το κατόρθωμά της Το μιαρό σώμα που τόσο απεχθανόμαστε θα καταστρεφόταν

για πάντα και σύμφωνα με τον δυτικό πολιτισμό το πνεύμα επιτέλους θα

απαλλασσόταν από τα βάρη της ύλης

laquoΠρώτα δείξε μου άλλη μία φορά την Ανείπωτή σουraquo είπε ο βασιλιάς laquoΈτσι

για να σιγουρευτώhellipraquo

Ο σοφός ανασήκωσε το καπάκι του Μαύρου Κιβωτίου και του έδειξε την

Ανείπωτη Ο βασιλιάς την κοίταξε την ξανακοίταξε και τελικά είπε laquoΗ

περιγραφή του αρχαίου βιβλίου είναι πολύ υπερβολική Δεν είναι άσχημη

βέβαια αλλά ούτε κατ` ιδέαν τόσο ωραία όσο έλεγε το χρονικό Λοιπόν τώρα

σ` αφήνω γέρο σοφέhellipraquo

Και πήγε να φύγει

laquoΠου πάς θεότρελεraquo φώναξε ο πατριάρχης σφίγγοντας το σφυρί στα χέρια

του γιατί ο Βασιλιάς είχε φτάσει πια στην πόρτα

laquoΌπου να `ναι αλλά όχι μέσα στο Κιβώτιοraquo είπε ο Φερμουάριος και το

έβαλε στα πόδια

Γιατί ο βασιλιάς δεν έμεινε τελικά στην αγαπημένη του πριγκίπισσα αλλά το

έσκασε φοβισμένος και κατατρεγμένος

Ο Vilem Flusser στο κείμενο του laquoΗ ψηφιακή φαινομενικότηταraquo αναφέρει την

δυσπιστία ως την άμεση αντίδρασή μας απέναντι σε ότι είναι κατασκευασμένο από

τον άνθρωπο για να μιμείται

Εντούτοις στο ερώτημα περί της δυσπιστίας μας απέναντι σ`

αυτούς τους εναλλακτικούς κόσμους υπάρχει και ένα άλλο είδος

απάντησης Αυτή η απάντηση βασίζεται στο γεγονός ότι πρόκειται για

38

κόσμους που εμείς οι ίδιοι έχουμε σχεδιάσει και όχι για κάτι που μας έχει

παρασχεθεί όπως ο περιβάλλον κόσμος Οι εναλλακτικοί κόσμοι δεν είναι

κάτι το δεδομένο [Daten] αλλά κάτι το τεχνητά κατασκευασμένο [Fakten]

Η δυσπιστία μας προκύπτει από το ότι στέκουμε γενικότερα καχύποπτοι

απέναντι στην τέχνη και σε καθετί τεχνητό Η laquoτέχνηraquo είναι ωραία αλλά

μετατρέπεται σε ψεύδος αμέσως μόλις εξεταστεί υπό το φως της έννοιας

της laquoφαινομενικότηταςraquo37

Για τον Vilem Flusser ο πατριάρχης θα ήταν ένας laquoτεχνοκράτηςraquo ένας

laquoλειτουργός των μέσωνraquo και οι κόσμοι που κατασκευάζει σχεδιασμοί-προβολές

[Projekte] της κυρίαρχης ελίτ

Όμως αν ο πατριάρχης στην ιστορία με την Πριγκίπισσα Ανείπωτη ήταν θεός

και το Μαύρο Κιβώτιο δεν ήταν απλά ένα τέχνασμα που κατασκευάζει σχεδιασμούς-

προβολές αλλά μία θεϊκά δεδομένη [Daten] δημιουργία όπως ο παράδεισος τότε θα

δεχόταν ο Φερμουάριος να μετατραπεί σε ψηφία με τίμημα να χάσει την υλική του

υπόσταση και να μετατραπεί κι αυτός σε σχεδιασμό-προβολή

Συμπέρασμα

Η προσαρμογή του περιβάλλοντος στις ανάγκες μας είναι κατ` εξοχήν

μέθοδος που χρησιμοποιούμε για την επιβίωσή μας απέναντι στο μεγάλο μας

αντίπαλο που δεν είναι άλλος από την ίδια τη φύση Η εκτίμηση μας για τη φύση

υπήρξε μόνο δια μέσου της αναπαράστασής της Η προσομοίωση μιας ασφαλούς και

ελεγχόμενης φύσης ταυτίστηκε με την έννοια του κήπου Η βιβλική Εδέμ είναι ο

κήπος που δεν κρύβει τίποτα απειλητικό για τον Αδάμ και την Εύα μιας και όλα είναι

κατασκευασμένα σε απόλυτη αρμονία

Τα χωριά και έπειτα οι πόλεις που κάποτε κατασκευάστηκαν για να

προστατέψουν τον άνθρωπο από την αγριότητα της φύσης τώρα έγιναν και αυτά

χαοτικά και απειλητικά Όσο μεγαλώνουν οι πόλεις τόσο αυξάνονται οι κήποι

37 Vilem Flusser laquo Η ψηφιακή φαινομενικότηταraquo στον τόμο Digitaler Schein Aumlsthetik der elektronischen Medien (Επιμ) Florian Rotzer Suhrkamp Frankfurt am Main 1991 μτφρ Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης σελ 2

39

φτάνοντας στις μέρες μας να χάσουν τον ιδιωτικό τους χαρακτήρα και να

μετατραπούν σε δημόσια πάρκα

Το πάρκο στα Ιλίσια είναι ένα πράσινο ξέφωτο που δεν προσομοιώνει μόνο

μία φύση αλλά και άλλες εμπειρίες όπως την ιστορία του De Miranda διαμέσου της

προτομής του που κοσμεί το πάρκο Αλλά είμαστε εμείς σε θέση να κατανοήσουμε

μνημεία που ενώ παραδοσιακά αφορούν πρόσωπα και ιστορίες της εθνικής μας

συνείδησης παρουσιάζουν και ήρωες εξωτικών χωρών

Είναι τα σώματα μας `κατασκευασμένα` για να μπορούν να αντιδρούν σε

αυτές τις προσομοιωμένες εμπειρίες

Είμαστε σε θέση να βιώσουμε αυτή την πράσινη λωρίδα ως φύση και τις

παράλληλες πραγματικότητες που μας προσφέρει

Φαίνεται σαν να έχουμε χάσει την σωματική και νοητική ικανότητα επιβίωσης

στην φύση θέλουμε να βιώσουμε την εμπειρία της αλλά μόνο με την χρήση ενός

ενδιάμεσου που θα μας παρέχει κάποια ασφάλεια

Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της

κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι

η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με

επίδοξους σπεσιαλίστες της επιβίωσης στην αγρία φύση να επιδιώκουν να μας

δείξουν τρόπους και τεχνικές που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για να

παραμείνουμε ζωντανοί στην απίθανη περίπτωση που βρεθούμε εγκαταλελειμμένοι

και αβοήθητοι στις αντίξοες συνθήκες που μας προσφέρει η φύση (Στο `Man Vs

Wild` προταγονιστή ο Bear Grylls που είναι εξοικειωμένος στις ακραίες καταστάσεις

Σαν ένας από τους νεότερους που έχουν αναρριχηθεί στο Έβερεστ και ένας από τους

λιγοστούς που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς την εξαντλητική εκπαίδευση για

λογαριασμό της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων)38 Έτσι αυτοί οι πρωταγωνιστές

38 httpdscdiscoverycomvideosman-vs-wild-scary-survival-moments

-Παρόμιας θεματικής τηλεοπτικές εκπομπές είναι οι Out of the Wild The Alaska Experiment Life or Death Game Jungle Life or Death Game Lost at Sea Everest Razors Edge κλπ

40

τρέφοντε με σκουλήκια φτιάχνοντας καταφύγια από κλαδιά αψηφώντας χαμηλές ή

υψηλές θερμοκρασίες με το παγκόσμιο τηλεοπτικό κοινό να παρακολουθεί με αγωνία

τις περιπέτειες τους βιώνοντας διαμέσου αυτών την περιπέτεια και την αγωνία αλλά

πάντα μέσα από την ασφάλεια του σαλονιού τους

Η χρήση του `μέσου` για την κυριαρχία απέναντι στην φύση από την αρχή της

ύπαρξής μας και στην συνέχεια για την οργάνωση και την επικοινωνία των κοινωνιών

μας έπαιξε μεγάλο ρόλο στην εικόνα που έχουμε σήμερα για τον κόσμο Αυτοί οι

σπεσιαλίστες της επιβίωσης είναι το `μέσο` για να βιώσουμε την άγρια φύση που

τόσο φοβόμαστε αλλά και που τόσο μας ελκύει

Το πάρκο στα Ιλίσια έχει σαν στόχο να παίξει κι αυτό τον ρόλο του `μέσου`

που θα μας ενώσει με την φύση αλλά δεν τα καταφέρνει ούτε στο ελάχιστο σε σχέση

με αυτά τα show της τηλεόρασης Αυτό φαίνεται από την επισκεψιμότητα του πάρκου

που είναι από ελάχιστη έως μηδενική Μήπως με τη σειρά του το πάρκο όπως και η

άγρια φύση χρειάζεται ένα μέσο που να μας επιτρέπει μία μεγαλύτερη

αλληλεπίδραση άρα μία πιο βιωματική εμπειρία

Παροχέας διάδρασης πάρκων

Ο `παροχέας διάδρασης πάρκων` είναι μία διαδραστική μηχανή που επιτρέπει στον

χρήστη της να βιώσει τις χαρές που μπορεί να του προσφέρει ένα πάρκο και ακόμη

περισσότερα Η ψηφιακή προσομοίωση υψηλού επιπέδου του πάρκου στα Ιλίσια με

όλες τις λεπτομέρειες αλλά και τα στοιχεία που το απαρτίζουν (σιντριβάνι προτομή

όλα τα είδη φυτών κλπ) προσφέρει την απόλυτη εμπειρία μίας βόλτας στο πάρκο

Ταυτόχρονα το μηχανικό του μέρος παρέχει μία ολοκληρωμένη σωματική εμπειρία

με κίνηση όλου του σώματος προς όλες τις κατευθύνσεις για μία βόλτα που θα μείνει

αξέχαστη για σας την οικογένεια αλλά και το κατοικίδιο σας

41

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture

Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection

Washington DC 2002

2 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990

3 Emily Brady Aesthetics of the natural environment Εκδόσεις

Edinburgh Edinburgh University Press 2003

4 Francisco de Miranda

httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

5 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο

Μετάφραση Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος

Δασκαλοθανάσης Εκδόσεις Ποταμός 2005

6 Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance

Gardens

httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

7 Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-

Jacques_Rousseau

8 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain

NAi Publishers 2001

9 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις

Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC

1999

10 Paul Skinner Embodied Interaction Iollie therefore I exist b-DAT

University of Plymouth 2006

11 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία Μετάφραση

Μυλωνάκη Ευγενία Εκδόσεις Εκκρεμές 2003

12 Vilem Flusser Η ψηφιακή φαινομενικότητασυμπεριλαμβάνεται στο

συλλογικό τόμο (Επιμ) Florian Rotzer Digitaler Schein Aumlsthetik

der elektronischen Medien Suhrkamp Frankfurt am Main 1991

Μετάφραση Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης

Βερσαλλίες httpelwikipediaorgwikiβρσαλλίες_(παλάτι)

42

13 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής

Μετάφραση Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998

14 Μισέλ Ουελμπέκ Τα στοιχειώδη σωματίδια Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον

της Εστίας Μετάφραση Αλέξης Εμμανουήλ 2007Χοφσταντφερ

Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και

στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου

Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993

  • Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ34
  • Συμπέρασμα σελ38
  • Συμπέρασμα
  • Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με επίδοξους σπεσιαλίστε
    • Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990
      • Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm
      • Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau
Page 36: Μάκης Κυριακόπουλος διπλωματικη εργασία

36

Τι γίνεται όμως με το αντάλλαγμα που πρέπει να καταβάλουμε για να βιώσουμε

αυτούς τους κόσμους

laquoΑν είναι τόσο αναλλοίωτος ο πόθος σου τότε υπάρχει ένας τρόπος με τον

οποίο μπορώ να σε συνδέσω με την πριγκίπισσα Ανείπωτη αλλά πρώτα θα

πρέπει να αποχωριστείς την παρούσα μορφή σου γιατί θα σου πάρω τις

συντεταγμένες σου και θα σε κάνω πρόγραμμα άτομο προς άτομο και θα

τοποθετήσω την προσομοίωσή σου σ` αυτόν τον μεσαιωνικά πλασμένο

κόσμο τον πληροφοριακό και αναπαραστατικό και εκεί θα μείνει

αντέχοντας όσο τα ηλεκτρόνια τρέχουν μέσα σ` αυτά τα σύρματα και πηδούν

από κάθοδο σε άνοδο Εσύ όμως όπως στέκεσαι τώρα μπροστά μου θα

εκμηδενιστείς έτσι ώστε η μόνη σου ύπαρξη θα είναι με τη μορφή δεδομένων

πεδίων και δυναμικών στατιστική ευρετική και απόλυτα ψηφιακήraquo

Εδώ εγείρεται το θέμα της ατομικής ταυτότητας Όταν κάνουμε ταξίδια σε αυτούς

τους κόσμους παραμένουμε οι ίδιοι Το θέμα είναι περίπλοκο γιατί σε αυτόν τον

δυϊσμό του σώματος και νου η ατομική ταυτότητα παύει να ανήκει και στα δύο

ισότιμα

laquoΑυτό είναι πολύ δύσκολο να το πιστέψει κανείςraquo είπε ο Φερμουάριος laquoπώς

θα ξέρω πως δημιούργησες τη δική μου προσομοίωση και όχι κανενός

αλλουνούraquo

Ο πατριάρχης προσπάθησε να δείξει στον μπερδεμένο βασιλιά ότι πράγματι

θα ήταν αυτός και όχι κάποιος άλλος Αλλά και πάλι ο βασιλιάς είχε

αμφιβολίες

laquoΝαι ναι καταλαβαίνωraquo είπε ο βασιλιάς laquoΚαι πάλι όμως είναι μονάχα το

πανομοιότυπο μου και όχι εγώ ο ίδιος αφού εγώ είμαι εδώ και δεν είμαι μέσα

στο Κιβώτιοraquo

laquoΌταν σε δω κλειδομανταλωμένο στην αγκαλιά της αγαπημένης σουraquo του

είπε ο πατριάρχης laquoθα φροντίσω να μην υπάρχεις εις διπλούν ένας εδώ κι

ένας εκεί μέσα στο Κιβώτιο Θα μεταχειριστώ μια μέθοδο παλιά μεν και

37

πρωτόγονη αλάνθαστη όμως γι` αυτό σκύψε λιγάκι αν έχεις την

καλοσύνηhellipraquo

Στην πραγματικότητα εάν συνέβαινε αυτό σε όλους μας και χάναμε την

σωματική μας υπόσταση τότε όλοι η δυτική φιλοσοφία και θρησκεία θα πανηγύριζε

για το κατόρθωμά της Το μιαρό σώμα που τόσο απεχθανόμαστε θα καταστρεφόταν

για πάντα και σύμφωνα με τον δυτικό πολιτισμό το πνεύμα επιτέλους θα

απαλλασσόταν από τα βάρη της ύλης

laquoΠρώτα δείξε μου άλλη μία φορά την Ανείπωτή σουraquo είπε ο βασιλιάς laquoΈτσι

για να σιγουρευτώhellipraquo

Ο σοφός ανασήκωσε το καπάκι του Μαύρου Κιβωτίου και του έδειξε την

Ανείπωτη Ο βασιλιάς την κοίταξε την ξανακοίταξε και τελικά είπε laquoΗ

περιγραφή του αρχαίου βιβλίου είναι πολύ υπερβολική Δεν είναι άσχημη

βέβαια αλλά ούτε κατ` ιδέαν τόσο ωραία όσο έλεγε το χρονικό Λοιπόν τώρα

σ` αφήνω γέρο σοφέhellipraquo

Και πήγε να φύγει

laquoΠου πάς θεότρελεraquo φώναξε ο πατριάρχης σφίγγοντας το σφυρί στα χέρια

του γιατί ο Βασιλιάς είχε φτάσει πια στην πόρτα

laquoΌπου να `ναι αλλά όχι μέσα στο Κιβώτιοraquo είπε ο Φερμουάριος και το

έβαλε στα πόδια

Γιατί ο βασιλιάς δεν έμεινε τελικά στην αγαπημένη του πριγκίπισσα αλλά το

έσκασε φοβισμένος και κατατρεγμένος

Ο Vilem Flusser στο κείμενο του laquoΗ ψηφιακή φαινομενικότηταraquo αναφέρει την

δυσπιστία ως την άμεση αντίδρασή μας απέναντι σε ότι είναι κατασκευασμένο από

τον άνθρωπο για να μιμείται

Εντούτοις στο ερώτημα περί της δυσπιστίας μας απέναντι σ`

αυτούς τους εναλλακτικούς κόσμους υπάρχει και ένα άλλο είδος

απάντησης Αυτή η απάντηση βασίζεται στο γεγονός ότι πρόκειται για

38

κόσμους που εμείς οι ίδιοι έχουμε σχεδιάσει και όχι για κάτι που μας έχει

παρασχεθεί όπως ο περιβάλλον κόσμος Οι εναλλακτικοί κόσμοι δεν είναι

κάτι το δεδομένο [Daten] αλλά κάτι το τεχνητά κατασκευασμένο [Fakten]

Η δυσπιστία μας προκύπτει από το ότι στέκουμε γενικότερα καχύποπτοι

απέναντι στην τέχνη και σε καθετί τεχνητό Η laquoτέχνηraquo είναι ωραία αλλά

μετατρέπεται σε ψεύδος αμέσως μόλις εξεταστεί υπό το φως της έννοιας

της laquoφαινομενικότηταςraquo37

Για τον Vilem Flusser ο πατριάρχης θα ήταν ένας laquoτεχνοκράτηςraquo ένας

laquoλειτουργός των μέσωνraquo και οι κόσμοι που κατασκευάζει σχεδιασμοί-προβολές

[Projekte] της κυρίαρχης ελίτ

Όμως αν ο πατριάρχης στην ιστορία με την Πριγκίπισσα Ανείπωτη ήταν θεός

και το Μαύρο Κιβώτιο δεν ήταν απλά ένα τέχνασμα που κατασκευάζει σχεδιασμούς-

προβολές αλλά μία θεϊκά δεδομένη [Daten] δημιουργία όπως ο παράδεισος τότε θα

δεχόταν ο Φερμουάριος να μετατραπεί σε ψηφία με τίμημα να χάσει την υλική του

υπόσταση και να μετατραπεί κι αυτός σε σχεδιασμό-προβολή

Συμπέρασμα

Η προσαρμογή του περιβάλλοντος στις ανάγκες μας είναι κατ` εξοχήν

μέθοδος που χρησιμοποιούμε για την επιβίωσή μας απέναντι στο μεγάλο μας

αντίπαλο που δεν είναι άλλος από την ίδια τη φύση Η εκτίμηση μας για τη φύση

υπήρξε μόνο δια μέσου της αναπαράστασής της Η προσομοίωση μιας ασφαλούς και

ελεγχόμενης φύσης ταυτίστηκε με την έννοια του κήπου Η βιβλική Εδέμ είναι ο

κήπος που δεν κρύβει τίποτα απειλητικό για τον Αδάμ και την Εύα μιας και όλα είναι

κατασκευασμένα σε απόλυτη αρμονία

Τα χωριά και έπειτα οι πόλεις που κάποτε κατασκευάστηκαν για να

προστατέψουν τον άνθρωπο από την αγριότητα της φύσης τώρα έγιναν και αυτά

χαοτικά και απειλητικά Όσο μεγαλώνουν οι πόλεις τόσο αυξάνονται οι κήποι

37 Vilem Flusser laquo Η ψηφιακή φαινομενικότηταraquo στον τόμο Digitaler Schein Aumlsthetik der elektronischen Medien (Επιμ) Florian Rotzer Suhrkamp Frankfurt am Main 1991 μτφρ Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης σελ 2

39

φτάνοντας στις μέρες μας να χάσουν τον ιδιωτικό τους χαρακτήρα και να

μετατραπούν σε δημόσια πάρκα

Το πάρκο στα Ιλίσια είναι ένα πράσινο ξέφωτο που δεν προσομοιώνει μόνο

μία φύση αλλά και άλλες εμπειρίες όπως την ιστορία του De Miranda διαμέσου της

προτομής του που κοσμεί το πάρκο Αλλά είμαστε εμείς σε θέση να κατανοήσουμε

μνημεία που ενώ παραδοσιακά αφορούν πρόσωπα και ιστορίες της εθνικής μας

συνείδησης παρουσιάζουν και ήρωες εξωτικών χωρών

Είναι τα σώματα μας `κατασκευασμένα` για να μπορούν να αντιδρούν σε

αυτές τις προσομοιωμένες εμπειρίες

Είμαστε σε θέση να βιώσουμε αυτή την πράσινη λωρίδα ως φύση και τις

παράλληλες πραγματικότητες που μας προσφέρει

Φαίνεται σαν να έχουμε χάσει την σωματική και νοητική ικανότητα επιβίωσης

στην φύση θέλουμε να βιώσουμε την εμπειρία της αλλά μόνο με την χρήση ενός

ενδιάμεσου που θα μας παρέχει κάποια ασφάλεια

Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της

κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι

η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με

επίδοξους σπεσιαλίστες της επιβίωσης στην αγρία φύση να επιδιώκουν να μας

δείξουν τρόπους και τεχνικές που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για να

παραμείνουμε ζωντανοί στην απίθανη περίπτωση που βρεθούμε εγκαταλελειμμένοι

και αβοήθητοι στις αντίξοες συνθήκες που μας προσφέρει η φύση (Στο `Man Vs

Wild` προταγονιστή ο Bear Grylls που είναι εξοικειωμένος στις ακραίες καταστάσεις

Σαν ένας από τους νεότερους που έχουν αναρριχηθεί στο Έβερεστ και ένας από τους

λιγοστούς που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς την εξαντλητική εκπαίδευση για

λογαριασμό της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων)38 Έτσι αυτοί οι πρωταγωνιστές

38 httpdscdiscoverycomvideosman-vs-wild-scary-survival-moments

-Παρόμιας θεματικής τηλεοπτικές εκπομπές είναι οι Out of the Wild The Alaska Experiment Life or Death Game Jungle Life or Death Game Lost at Sea Everest Razors Edge κλπ

40

τρέφοντε με σκουλήκια φτιάχνοντας καταφύγια από κλαδιά αψηφώντας χαμηλές ή

υψηλές θερμοκρασίες με το παγκόσμιο τηλεοπτικό κοινό να παρακολουθεί με αγωνία

τις περιπέτειες τους βιώνοντας διαμέσου αυτών την περιπέτεια και την αγωνία αλλά

πάντα μέσα από την ασφάλεια του σαλονιού τους

Η χρήση του `μέσου` για την κυριαρχία απέναντι στην φύση από την αρχή της

ύπαρξής μας και στην συνέχεια για την οργάνωση και την επικοινωνία των κοινωνιών

μας έπαιξε μεγάλο ρόλο στην εικόνα που έχουμε σήμερα για τον κόσμο Αυτοί οι

σπεσιαλίστες της επιβίωσης είναι το `μέσο` για να βιώσουμε την άγρια φύση που

τόσο φοβόμαστε αλλά και που τόσο μας ελκύει

Το πάρκο στα Ιλίσια έχει σαν στόχο να παίξει κι αυτό τον ρόλο του `μέσου`

που θα μας ενώσει με την φύση αλλά δεν τα καταφέρνει ούτε στο ελάχιστο σε σχέση

με αυτά τα show της τηλεόρασης Αυτό φαίνεται από την επισκεψιμότητα του πάρκου

που είναι από ελάχιστη έως μηδενική Μήπως με τη σειρά του το πάρκο όπως και η

άγρια φύση χρειάζεται ένα μέσο που να μας επιτρέπει μία μεγαλύτερη

αλληλεπίδραση άρα μία πιο βιωματική εμπειρία

Παροχέας διάδρασης πάρκων

Ο `παροχέας διάδρασης πάρκων` είναι μία διαδραστική μηχανή που επιτρέπει στον

χρήστη της να βιώσει τις χαρές που μπορεί να του προσφέρει ένα πάρκο και ακόμη

περισσότερα Η ψηφιακή προσομοίωση υψηλού επιπέδου του πάρκου στα Ιλίσια με

όλες τις λεπτομέρειες αλλά και τα στοιχεία που το απαρτίζουν (σιντριβάνι προτομή

όλα τα είδη φυτών κλπ) προσφέρει την απόλυτη εμπειρία μίας βόλτας στο πάρκο

Ταυτόχρονα το μηχανικό του μέρος παρέχει μία ολοκληρωμένη σωματική εμπειρία

με κίνηση όλου του σώματος προς όλες τις κατευθύνσεις για μία βόλτα που θα μείνει

αξέχαστη για σας την οικογένεια αλλά και το κατοικίδιο σας

41

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture

Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection

Washington DC 2002

2 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990

3 Emily Brady Aesthetics of the natural environment Εκδόσεις

Edinburgh Edinburgh University Press 2003

4 Francisco de Miranda

httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

5 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο

Μετάφραση Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος

Δασκαλοθανάσης Εκδόσεις Ποταμός 2005

6 Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance

Gardens

httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

7 Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-

Jacques_Rousseau

8 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain

NAi Publishers 2001

9 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις

Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC

1999

10 Paul Skinner Embodied Interaction Iollie therefore I exist b-DAT

University of Plymouth 2006

11 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία Μετάφραση

Μυλωνάκη Ευγενία Εκδόσεις Εκκρεμές 2003

12 Vilem Flusser Η ψηφιακή φαινομενικότητασυμπεριλαμβάνεται στο

συλλογικό τόμο (Επιμ) Florian Rotzer Digitaler Schein Aumlsthetik

der elektronischen Medien Suhrkamp Frankfurt am Main 1991

Μετάφραση Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης

Βερσαλλίες httpelwikipediaorgwikiβρσαλλίες_(παλάτι)

42

13 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής

Μετάφραση Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998

14 Μισέλ Ουελμπέκ Τα στοιχειώδη σωματίδια Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον

της Εστίας Μετάφραση Αλέξης Εμμανουήλ 2007Χοφσταντφερ

Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και

στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου

Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993

  • Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ34
  • Συμπέρασμα σελ38
  • Συμπέρασμα
  • Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με επίδοξους σπεσιαλίστε
    • Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990
      • Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm
      • Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau
Page 37: Μάκης Κυριακόπουλος διπλωματικη εργασία

37

πρωτόγονη αλάνθαστη όμως γι` αυτό σκύψε λιγάκι αν έχεις την

καλοσύνηhellipraquo

Στην πραγματικότητα εάν συνέβαινε αυτό σε όλους μας και χάναμε την

σωματική μας υπόσταση τότε όλοι η δυτική φιλοσοφία και θρησκεία θα πανηγύριζε

για το κατόρθωμά της Το μιαρό σώμα που τόσο απεχθανόμαστε θα καταστρεφόταν

για πάντα και σύμφωνα με τον δυτικό πολιτισμό το πνεύμα επιτέλους θα

απαλλασσόταν από τα βάρη της ύλης

laquoΠρώτα δείξε μου άλλη μία φορά την Ανείπωτή σουraquo είπε ο βασιλιάς laquoΈτσι

για να σιγουρευτώhellipraquo

Ο σοφός ανασήκωσε το καπάκι του Μαύρου Κιβωτίου και του έδειξε την

Ανείπωτη Ο βασιλιάς την κοίταξε την ξανακοίταξε και τελικά είπε laquoΗ

περιγραφή του αρχαίου βιβλίου είναι πολύ υπερβολική Δεν είναι άσχημη

βέβαια αλλά ούτε κατ` ιδέαν τόσο ωραία όσο έλεγε το χρονικό Λοιπόν τώρα

σ` αφήνω γέρο σοφέhellipraquo

Και πήγε να φύγει

laquoΠου πάς θεότρελεraquo φώναξε ο πατριάρχης σφίγγοντας το σφυρί στα χέρια

του γιατί ο Βασιλιάς είχε φτάσει πια στην πόρτα

laquoΌπου να `ναι αλλά όχι μέσα στο Κιβώτιοraquo είπε ο Φερμουάριος και το

έβαλε στα πόδια

Γιατί ο βασιλιάς δεν έμεινε τελικά στην αγαπημένη του πριγκίπισσα αλλά το

έσκασε φοβισμένος και κατατρεγμένος

Ο Vilem Flusser στο κείμενο του laquoΗ ψηφιακή φαινομενικότηταraquo αναφέρει την

δυσπιστία ως την άμεση αντίδρασή μας απέναντι σε ότι είναι κατασκευασμένο από

τον άνθρωπο για να μιμείται

Εντούτοις στο ερώτημα περί της δυσπιστίας μας απέναντι σ`

αυτούς τους εναλλακτικούς κόσμους υπάρχει και ένα άλλο είδος

απάντησης Αυτή η απάντηση βασίζεται στο γεγονός ότι πρόκειται για

38

κόσμους που εμείς οι ίδιοι έχουμε σχεδιάσει και όχι για κάτι που μας έχει

παρασχεθεί όπως ο περιβάλλον κόσμος Οι εναλλακτικοί κόσμοι δεν είναι

κάτι το δεδομένο [Daten] αλλά κάτι το τεχνητά κατασκευασμένο [Fakten]

Η δυσπιστία μας προκύπτει από το ότι στέκουμε γενικότερα καχύποπτοι

απέναντι στην τέχνη και σε καθετί τεχνητό Η laquoτέχνηraquo είναι ωραία αλλά

μετατρέπεται σε ψεύδος αμέσως μόλις εξεταστεί υπό το φως της έννοιας

της laquoφαινομενικότηταςraquo37

Για τον Vilem Flusser ο πατριάρχης θα ήταν ένας laquoτεχνοκράτηςraquo ένας

laquoλειτουργός των μέσωνraquo και οι κόσμοι που κατασκευάζει σχεδιασμοί-προβολές

[Projekte] της κυρίαρχης ελίτ

Όμως αν ο πατριάρχης στην ιστορία με την Πριγκίπισσα Ανείπωτη ήταν θεός

και το Μαύρο Κιβώτιο δεν ήταν απλά ένα τέχνασμα που κατασκευάζει σχεδιασμούς-

προβολές αλλά μία θεϊκά δεδομένη [Daten] δημιουργία όπως ο παράδεισος τότε θα

δεχόταν ο Φερμουάριος να μετατραπεί σε ψηφία με τίμημα να χάσει την υλική του

υπόσταση και να μετατραπεί κι αυτός σε σχεδιασμό-προβολή

Συμπέρασμα

Η προσαρμογή του περιβάλλοντος στις ανάγκες μας είναι κατ` εξοχήν

μέθοδος που χρησιμοποιούμε για την επιβίωσή μας απέναντι στο μεγάλο μας

αντίπαλο που δεν είναι άλλος από την ίδια τη φύση Η εκτίμηση μας για τη φύση

υπήρξε μόνο δια μέσου της αναπαράστασής της Η προσομοίωση μιας ασφαλούς και

ελεγχόμενης φύσης ταυτίστηκε με την έννοια του κήπου Η βιβλική Εδέμ είναι ο

κήπος που δεν κρύβει τίποτα απειλητικό για τον Αδάμ και την Εύα μιας και όλα είναι

κατασκευασμένα σε απόλυτη αρμονία

Τα χωριά και έπειτα οι πόλεις που κάποτε κατασκευάστηκαν για να

προστατέψουν τον άνθρωπο από την αγριότητα της φύσης τώρα έγιναν και αυτά

χαοτικά και απειλητικά Όσο μεγαλώνουν οι πόλεις τόσο αυξάνονται οι κήποι

37 Vilem Flusser laquo Η ψηφιακή φαινομενικότηταraquo στον τόμο Digitaler Schein Aumlsthetik der elektronischen Medien (Επιμ) Florian Rotzer Suhrkamp Frankfurt am Main 1991 μτφρ Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης σελ 2

39

φτάνοντας στις μέρες μας να χάσουν τον ιδιωτικό τους χαρακτήρα και να

μετατραπούν σε δημόσια πάρκα

Το πάρκο στα Ιλίσια είναι ένα πράσινο ξέφωτο που δεν προσομοιώνει μόνο

μία φύση αλλά και άλλες εμπειρίες όπως την ιστορία του De Miranda διαμέσου της

προτομής του που κοσμεί το πάρκο Αλλά είμαστε εμείς σε θέση να κατανοήσουμε

μνημεία που ενώ παραδοσιακά αφορούν πρόσωπα και ιστορίες της εθνικής μας

συνείδησης παρουσιάζουν και ήρωες εξωτικών χωρών

Είναι τα σώματα μας `κατασκευασμένα` για να μπορούν να αντιδρούν σε

αυτές τις προσομοιωμένες εμπειρίες

Είμαστε σε θέση να βιώσουμε αυτή την πράσινη λωρίδα ως φύση και τις

παράλληλες πραγματικότητες που μας προσφέρει

Φαίνεται σαν να έχουμε χάσει την σωματική και νοητική ικανότητα επιβίωσης

στην φύση θέλουμε να βιώσουμε την εμπειρία της αλλά μόνο με την χρήση ενός

ενδιάμεσου που θα μας παρέχει κάποια ασφάλεια

Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της

κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι

η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με

επίδοξους σπεσιαλίστες της επιβίωσης στην αγρία φύση να επιδιώκουν να μας

δείξουν τρόπους και τεχνικές που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για να

παραμείνουμε ζωντανοί στην απίθανη περίπτωση που βρεθούμε εγκαταλελειμμένοι

και αβοήθητοι στις αντίξοες συνθήκες που μας προσφέρει η φύση (Στο `Man Vs

Wild` προταγονιστή ο Bear Grylls που είναι εξοικειωμένος στις ακραίες καταστάσεις

Σαν ένας από τους νεότερους που έχουν αναρριχηθεί στο Έβερεστ και ένας από τους

λιγοστούς που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς την εξαντλητική εκπαίδευση για

λογαριασμό της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων)38 Έτσι αυτοί οι πρωταγωνιστές

38 httpdscdiscoverycomvideosman-vs-wild-scary-survival-moments

-Παρόμιας θεματικής τηλεοπτικές εκπομπές είναι οι Out of the Wild The Alaska Experiment Life or Death Game Jungle Life or Death Game Lost at Sea Everest Razors Edge κλπ

40

τρέφοντε με σκουλήκια φτιάχνοντας καταφύγια από κλαδιά αψηφώντας χαμηλές ή

υψηλές θερμοκρασίες με το παγκόσμιο τηλεοπτικό κοινό να παρακολουθεί με αγωνία

τις περιπέτειες τους βιώνοντας διαμέσου αυτών την περιπέτεια και την αγωνία αλλά

πάντα μέσα από την ασφάλεια του σαλονιού τους

Η χρήση του `μέσου` για την κυριαρχία απέναντι στην φύση από την αρχή της

ύπαρξής μας και στην συνέχεια για την οργάνωση και την επικοινωνία των κοινωνιών

μας έπαιξε μεγάλο ρόλο στην εικόνα που έχουμε σήμερα για τον κόσμο Αυτοί οι

σπεσιαλίστες της επιβίωσης είναι το `μέσο` για να βιώσουμε την άγρια φύση που

τόσο φοβόμαστε αλλά και που τόσο μας ελκύει

Το πάρκο στα Ιλίσια έχει σαν στόχο να παίξει κι αυτό τον ρόλο του `μέσου`

που θα μας ενώσει με την φύση αλλά δεν τα καταφέρνει ούτε στο ελάχιστο σε σχέση

με αυτά τα show της τηλεόρασης Αυτό φαίνεται από την επισκεψιμότητα του πάρκου

που είναι από ελάχιστη έως μηδενική Μήπως με τη σειρά του το πάρκο όπως και η

άγρια φύση χρειάζεται ένα μέσο που να μας επιτρέπει μία μεγαλύτερη

αλληλεπίδραση άρα μία πιο βιωματική εμπειρία

Παροχέας διάδρασης πάρκων

Ο `παροχέας διάδρασης πάρκων` είναι μία διαδραστική μηχανή που επιτρέπει στον

χρήστη της να βιώσει τις χαρές που μπορεί να του προσφέρει ένα πάρκο και ακόμη

περισσότερα Η ψηφιακή προσομοίωση υψηλού επιπέδου του πάρκου στα Ιλίσια με

όλες τις λεπτομέρειες αλλά και τα στοιχεία που το απαρτίζουν (σιντριβάνι προτομή

όλα τα είδη φυτών κλπ) προσφέρει την απόλυτη εμπειρία μίας βόλτας στο πάρκο

Ταυτόχρονα το μηχανικό του μέρος παρέχει μία ολοκληρωμένη σωματική εμπειρία

με κίνηση όλου του σώματος προς όλες τις κατευθύνσεις για μία βόλτα που θα μείνει

αξέχαστη για σας την οικογένεια αλλά και το κατοικίδιο σας

41

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture

Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection

Washington DC 2002

2 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990

3 Emily Brady Aesthetics of the natural environment Εκδόσεις

Edinburgh Edinburgh University Press 2003

4 Francisco de Miranda

httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

5 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο

Μετάφραση Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος

Δασκαλοθανάσης Εκδόσεις Ποταμός 2005

6 Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance

Gardens

httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

7 Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-

Jacques_Rousseau

8 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain

NAi Publishers 2001

9 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις

Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC

1999

10 Paul Skinner Embodied Interaction Iollie therefore I exist b-DAT

University of Plymouth 2006

11 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία Μετάφραση

Μυλωνάκη Ευγενία Εκδόσεις Εκκρεμές 2003

12 Vilem Flusser Η ψηφιακή φαινομενικότητασυμπεριλαμβάνεται στο

συλλογικό τόμο (Επιμ) Florian Rotzer Digitaler Schein Aumlsthetik

der elektronischen Medien Suhrkamp Frankfurt am Main 1991

Μετάφραση Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης

Βερσαλλίες httpelwikipediaorgwikiβρσαλλίες_(παλάτι)

42

13 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής

Μετάφραση Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998

14 Μισέλ Ουελμπέκ Τα στοιχειώδη σωματίδια Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον

της Εστίας Μετάφραση Αλέξης Εμμανουήλ 2007Χοφσταντφερ

Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και

στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου

Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993

  • Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ34
  • Συμπέρασμα σελ38
  • Συμπέρασμα
  • Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με επίδοξους σπεσιαλίστε
    • Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990
      • Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm
      • Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau
Page 38: Μάκης Κυριακόπουλος διπλωματικη εργασία

38

κόσμους που εμείς οι ίδιοι έχουμε σχεδιάσει και όχι για κάτι που μας έχει

παρασχεθεί όπως ο περιβάλλον κόσμος Οι εναλλακτικοί κόσμοι δεν είναι

κάτι το δεδομένο [Daten] αλλά κάτι το τεχνητά κατασκευασμένο [Fakten]

Η δυσπιστία μας προκύπτει από το ότι στέκουμε γενικότερα καχύποπτοι

απέναντι στην τέχνη και σε καθετί τεχνητό Η laquoτέχνηraquo είναι ωραία αλλά

μετατρέπεται σε ψεύδος αμέσως μόλις εξεταστεί υπό το φως της έννοιας

της laquoφαινομενικότηταςraquo37

Για τον Vilem Flusser ο πατριάρχης θα ήταν ένας laquoτεχνοκράτηςraquo ένας

laquoλειτουργός των μέσωνraquo και οι κόσμοι που κατασκευάζει σχεδιασμοί-προβολές

[Projekte] της κυρίαρχης ελίτ

Όμως αν ο πατριάρχης στην ιστορία με την Πριγκίπισσα Ανείπωτη ήταν θεός

και το Μαύρο Κιβώτιο δεν ήταν απλά ένα τέχνασμα που κατασκευάζει σχεδιασμούς-

προβολές αλλά μία θεϊκά δεδομένη [Daten] δημιουργία όπως ο παράδεισος τότε θα

δεχόταν ο Φερμουάριος να μετατραπεί σε ψηφία με τίμημα να χάσει την υλική του

υπόσταση και να μετατραπεί κι αυτός σε σχεδιασμό-προβολή

Συμπέρασμα

Η προσαρμογή του περιβάλλοντος στις ανάγκες μας είναι κατ` εξοχήν

μέθοδος που χρησιμοποιούμε για την επιβίωσή μας απέναντι στο μεγάλο μας

αντίπαλο που δεν είναι άλλος από την ίδια τη φύση Η εκτίμηση μας για τη φύση

υπήρξε μόνο δια μέσου της αναπαράστασής της Η προσομοίωση μιας ασφαλούς και

ελεγχόμενης φύσης ταυτίστηκε με την έννοια του κήπου Η βιβλική Εδέμ είναι ο

κήπος που δεν κρύβει τίποτα απειλητικό για τον Αδάμ και την Εύα μιας και όλα είναι

κατασκευασμένα σε απόλυτη αρμονία

Τα χωριά και έπειτα οι πόλεις που κάποτε κατασκευάστηκαν για να

προστατέψουν τον άνθρωπο από την αγριότητα της φύσης τώρα έγιναν και αυτά

χαοτικά και απειλητικά Όσο μεγαλώνουν οι πόλεις τόσο αυξάνονται οι κήποι

37 Vilem Flusser laquo Η ψηφιακή φαινομενικότηταraquo στον τόμο Digitaler Schein Aumlsthetik der elektronischen Medien (Επιμ) Florian Rotzer Suhrkamp Frankfurt am Main 1991 μτφρ Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης σελ 2

39

φτάνοντας στις μέρες μας να χάσουν τον ιδιωτικό τους χαρακτήρα και να

μετατραπούν σε δημόσια πάρκα

Το πάρκο στα Ιλίσια είναι ένα πράσινο ξέφωτο που δεν προσομοιώνει μόνο

μία φύση αλλά και άλλες εμπειρίες όπως την ιστορία του De Miranda διαμέσου της

προτομής του που κοσμεί το πάρκο Αλλά είμαστε εμείς σε θέση να κατανοήσουμε

μνημεία που ενώ παραδοσιακά αφορούν πρόσωπα και ιστορίες της εθνικής μας

συνείδησης παρουσιάζουν και ήρωες εξωτικών χωρών

Είναι τα σώματα μας `κατασκευασμένα` για να μπορούν να αντιδρούν σε

αυτές τις προσομοιωμένες εμπειρίες

Είμαστε σε θέση να βιώσουμε αυτή την πράσινη λωρίδα ως φύση και τις

παράλληλες πραγματικότητες που μας προσφέρει

Φαίνεται σαν να έχουμε χάσει την σωματική και νοητική ικανότητα επιβίωσης

στην φύση θέλουμε να βιώσουμε την εμπειρία της αλλά μόνο με την χρήση ενός

ενδιάμεσου που θα μας παρέχει κάποια ασφάλεια

Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της

κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι

η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με

επίδοξους σπεσιαλίστες της επιβίωσης στην αγρία φύση να επιδιώκουν να μας

δείξουν τρόπους και τεχνικές που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για να

παραμείνουμε ζωντανοί στην απίθανη περίπτωση που βρεθούμε εγκαταλελειμμένοι

και αβοήθητοι στις αντίξοες συνθήκες που μας προσφέρει η φύση (Στο `Man Vs

Wild` προταγονιστή ο Bear Grylls που είναι εξοικειωμένος στις ακραίες καταστάσεις

Σαν ένας από τους νεότερους που έχουν αναρριχηθεί στο Έβερεστ και ένας από τους

λιγοστούς που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς την εξαντλητική εκπαίδευση για

λογαριασμό της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων)38 Έτσι αυτοί οι πρωταγωνιστές

38 httpdscdiscoverycomvideosman-vs-wild-scary-survival-moments

-Παρόμιας θεματικής τηλεοπτικές εκπομπές είναι οι Out of the Wild The Alaska Experiment Life or Death Game Jungle Life or Death Game Lost at Sea Everest Razors Edge κλπ

40

τρέφοντε με σκουλήκια φτιάχνοντας καταφύγια από κλαδιά αψηφώντας χαμηλές ή

υψηλές θερμοκρασίες με το παγκόσμιο τηλεοπτικό κοινό να παρακολουθεί με αγωνία

τις περιπέτειες τους βιώνοντας διαμέσου αυτών την περιπέτεια και την αγωνία αλλά

πάντα μέσα από την ασφάλεια του σαλονιού τους

Η χρήση του `μέσου` για την κυριαρχία απέναντι στην φύση από την αρχή της

ύπαρξής μας και στην συνέχεια για την οργάνωση και την επικοινωνία των κοινωνιών

μας έπαιξε μεγάλο ρόλο στην εικόνα που έχουμε σήμερα για τον κόσμο Αυτοί οι

σπεσιαλίστες της επιβίωσης είναι το `μέσο` για να βιώσουμε την άγρια φύση που

τόσο φοβόμαστε αλλά και που τόσο μας ελκύει

Το πάρκο στα Ιλίσια έχει σαν στόχο να παίξει κι αυτό τον ρόλο του `μέσου`

που θα μας ενώσει με την φύση αλλά δεν τα καταφέρνει ούτε στο ελάχιστο σε σχέση

με αυτά τα show της τηλεόρασης Αυτό φαίνεται από την επισκεψιμότητα του πάρκου

που είναι από ελάχιστη έως μηδενική Μήπως με τη σειρά του το πάρκο όπως και η

άγρια φύση χρειάζεται ένα μέσο που να μας επιτρέπει μία μεγαλύτερη

αλληλεπίδραση άρα μία πιο βιωματική εμπειρία

Παροχέας διάδρασης πάρκων

Ο `παροχέας διάδρασης πάρκων` είναι μία διαδραστική μηχανή που επιτρέπει στον

χρήστη της να βιώσει τις χαρές που μπορεί να του προσφέρει ένα πάρκο και ακόμη

περισσότερα Η ψηφιακή προσομοίωση υψηλού επιπέδου του πάρκου στα Ιλίσια με

όλες τις λεπτομέρειες αλλά και τα στοιχεία που το απαρτίζουν (σιντριβάνι προτομή

όλα τα είδη φυτών κλπ) προσφέρει την απόλυτη εμπειρία μίας βόλτας στο πάρκο

Ταυτόχρονα το μηχανικό του μέρος παρέχει μία ολοκληρωμένη σωματική εμπειρία

με κίνηση όλου του σώματος προς όλες τις κατευθύνσεις για μία βόλτα που θα μείνει

αξέχαστη για σας την οικογένεια αλλά και το κατοικίδιο σας

41

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture

Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection

Washington DC 2002

2 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990

3 Emily Brady Aesthetics of the natural environment Εκδόσεις

Edinburgh Edinburgh University Press 2003

4 Francisco de Miranda

httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

5 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο

Μετάφραση Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος

Δασκαλοθανάσης Εκδόσεις Ποταμός 2005

6 Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance

Gardens

httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

7 Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-

Jacques_Rousseau

8 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain

NAi Publishers 2001

9 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις

Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC

1999

10 Paul Skinner Embodied Interaction Iollie therefore I exist b-DAT

University of Plymouth 2006

11 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία Μετάφραση

Μυλωνάκη Ευγενία Εκδόσεις Εκκρεμές 2003

12 Vilem Flusser Η ψηφιακή φαινομενικότητασυμπεριλαμβάνεται στο

συλλογικό τόμο (Επιμ) Florian Rotzer Digitaler Schein Aumlsthetik

der elektronischen Medien Suhrkamp Frankfurt am Main 1991

Μετάφραση Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης

Βερσαλλίες httpelwikipediaorgwikiβρσαλλίες_(παλάτι)

42

13 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής

Μετάφραση Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998

14 Μισέλ Ουελμπέκ Τα στοιχειώδη σωματίδια Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον

της Εστίας Μετάφραση Αλέξης Εμμανουήλ 2007Χοφσταντφερ

Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και

στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου

Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993

  • Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ34
  • Συμπέρασμα σελ38
  • Συμπέρασμα
  • Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με επίδοξους σπεσιαλίστε
    • Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990
      • Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm
      • Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau
Page 39: Μάκης Κυριακόπουλος διπλωματικη εργασία

39

φτάνοντας στις μέρες μας να χάσουν τον ιδιωτικό τους χαρακτήρα και να

μετατραπούν σε δημόσια πάρκα

Το πάρκο στα Ιλίσια είναι ένα πράσινο ξέφωτο που δεν προσομοιώνει μόνο

μία φύση αλλά και άλλες εμπειρίες όπως την ιστορία του De Miranda διαμέσου της

προτομής του που κοσμεί το πάρκο Αλλά είμαστε εμείς σε θέση να κατανοήσουμε

μνημεία που ενώ παραδοσιακά αφορούν πρόσωπα και ιστορίες της εθνικής μας

συνείδησης παρουσιάζουν και ήρωες εξωτικών χωρών

Είναι τα σώματα μας `κατασκευασμένα` για να μπορούν να αντιδρούν σε

αυτές τις προσομοιωμένες εμπειρίες

Είμαστε σε θέση να βιώσουμε αυτή την πράσινη λωρίδα ως φύση και τις

παράλληλες πραγματικότητες που μας προσφέρει

Φαίνεται σαν να έχουμε χάσει την σωματική και νοητική ικανότητα επιβίωσης

στην φύση θέλουμε να βιώσουμε την εμπειρία της αλλά μόνο με την χρήση ενός

ενδιάμεσου που θα μας παρέχει κάποια ασφάλεια

Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της

κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι

η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με

επίδοξους σπεσιαλίστες της επιβίωσης στην αγρία φύση να επιδιώκουν να μας

δείξουν τρόπους και τεχνικές που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για να

παραμείνουμε ζωντανοί στην απίθανη περίπτωση που βρεθούμε εγκαταλελειμμένοι

και αβοήθητοι στις αντίξοες συνθήκες που μας προσφέρει η φύση (Στο `Man Vs

Wild` προταγονιστή ο Bear Grylls που είναι εξοικειωμένος στις ακραίες καταστάσεις

Σαν ένας από τους νεότερους που έχουν αναρριχηθεί στο Έβερεστ και ένας από τους

λιγοστούς που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς την εξαντλητική εκπαίδευση για

λογαριασμό της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων)38 Έτσι αυτοί οι πρωταγωνιστές

38 httpdscdiscoverycomvideosman-vs-wild-scary-survival-moments

-Παρόμιας θεματικής τηλεοπτικές εκπομπές είναι οι Out of the Wild The Alaska Experiment Life or Death Game Jungle Life or Death Game Lost at Sea Everest Razors Edge κλπ

40

τρέφοντε με σκουλήκια φτιάχνοντας καταφύγια από κλαδιά αψηφώντας χαμηλές ή

υψηλές θερμοκρασίες με το παγκόσμιο τηλεοπτικό κοινό να παρακολουθεί με αγωνία

τις περιπέτειες τους βιώνοντας διαμέσου αυτών την περιπέτεια και την αγωνία αλλά

πάντα μέσα από την ασφάλεια του σαλονιού τους

Η χρήση του `μέσου` για την κυριαρχία απέναντι στην φύση από την αρχή της

ύπαρξής μας και στην συνέχεια για την οργάνωση και την επικοινωνία των κοινωνιών

μας έπαιξε μεγάλο ρόλο στην εικόνα που έχουμε σήμερα για τον κόσμο Αυτοί οι

σπεσιαλίστες της επιβίωσης είναι το `μέσο` για να βιώσουμε την άγρια φύση που

τόσο φοβόμαστε αλλά και που τόσο μας ελκύει

Το πάρκο στα Ιλίσια έχει σαν στόχο να παίξει κι αυτό τον ρόλο του `μέσου`

που θα μας ενώσει με την φύση αλλά δεν τα καταφέρνει ούτε στο ελάχιστο σε σχέση

με αυτά τα show της τηλεόρασης Αυτό φαίνεται από την επισκεψιμότητα του πάρκου

που είναι από ελάχιστη έως μηδενική Μήπως με τη σειρά του το πάρκο όπως και η

άγρια φύση χρειάζεται ένα μέσο που να μας επιτρέπει μία μεγαλύτερη

αλληλεπίδραση άρα μία πιο βιωματική εμπειρία

Παροχέας διάδρασης πάρκων

Ο `παροχέας διάδρασης πάρκων` είναι μία διαδραστική μηχανή που επιτρέπει στον

χρήστη της να βιώσει τις χαρές που μπορεί να του προσφέρει ένα πάρκο και ακόμη

περισσότερα Η ψηφιακή προσομοίωση υψηλού επιπέδου του πάρκου στα Ιλίσια με

όλες τις λεπτομέρειες αλλά και τα στοιχεία που το απαρτίζουν (σιντριβάνι προτομή

όλα τα είδη φυτών κλπ) προσφέρει την απόλυτη εμπειρία μίας βόλτας στο πάρκο

Ταυτόχρονα το μηχανικό του μέρος παρέχει μία ολοκληρωμένη σωματική εμπειρία

με κίνηση όλου του σώματος προς όλες τις κατευθύνσεις για μία βόλτα που θα μείνει

αξέχαστη για σας την οικογένεια αλλά και το κατοικίδιο σας

41

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture

Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection

Washington DC 2002

2 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990

3 Emily Brady Aesthetics of the natural environment Εκδόσεις

Edinburgh Edinburgh University Press 2003

4 Francisco de Miranda

httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

5 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο

Μετάφραση Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος

Δασκαλοθανάσης Εκδόσεις Ποταμός 2005

6 Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance

Gardens

httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

7 Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-

Jacques_Rousseau

8 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain

NAi Publishers 2001

9 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις

Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC

1999

10 Paul Skinner Embodied Interaction Iollie therefore I exist b-DAT

University of Plymouth 2006

11 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία Μετάφραση

Μυλωνάκη Ευγενία Εκδόσεις Εκκρεμές 2003

12 Vilem Flusser Η ψηφιακή φαινομενικότητασυμπεριλαμβάνεται στο

συλλογικό τόμο (Επιμ) Florian Rotzer Digitaler Schein Aumlsthetik

der elektronischen Medien Suhrkamp Frankfurt am Main 1991

Μετάφραση Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης

Βερσαλλίες httpelwikipediaorgwikiβρσαλλίες_(παλάτι)

42

13 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής

Μετάφραση Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998

14 Μισέλ Ουελμπέκ Τα στοιχειώδη σωματίδια Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον

της Εστίας Μετάφραση Αλέξης Εμμανουήλ 2007Χοφσταντφερ

Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και

στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου

Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993

  • Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ34
  • Συμπέρασμα σελ38
  • Συμπέρασμα
  • Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με επίδοξους σπεσιαλίστε
    • Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990
      • Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm
      • Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau
Page 40: Μάκης Κυριακόπουλος διπλωματικη εργασία

40

τρέφοντε με σκουλήκια φτιάχνοντας καταφύγια από κλαδιά αψηφώντας χαμηλές ή

υψηλές θερμοκρασίες με το παγκόσμιο τηλεοπτικό κοινό να παρακολουθεί με αγωνία

τις περιπέτειες τους βιώνοντας διαμέσου αυτών την περιπέτεια και την αγωνία αλλά

πάντα μέσα από την ασφάλεια του σαλονιού τους

Η χρήση του `μέσου` για την κυριαρχία απέναντι στην φύση από την αρχή της

ύπαρξής μας και στην συνέχεια για την οργάνωση και την επικοινωνία των κοινωνιών

μας έπαιξε μεγάλο ρόλο στην εικόνα που έχουμε σήμερα για τον κόσμο Αυτοί οι

σπεσιαλίστες της επιβίωσης είναι το `μέσο` για να βιώσουμε την άγρια φύση που

τόσο φοβόμαστε αλλά και που τόσο μας ελκύει

Το πάρκο στα Ιλίσια έχει σαν στόχο να παίξει κι αυτό τον ρόλο του `μέσου`

που θα μας ενώσει με την φύση αλλά δεν τα καταφέρνει ούτε στο ελάχιστο σε σχέση

με αυτά τα show της τηλεόρασης Αυτό φαίνεται από την επισκεψιμότητα του πάρκου

που είναι από ελάχιστη έως μηδενική Μήπως με τη σειρά του το πάρκο όπως και η

άγρια φύση χρειάζεται ένα μέσο που να μας επιτρέπει μία μεγαλύτερη

αλληλεπίδραση άρα μία πιο βιωματική εμπειρία

Παροχέας διάδρασης πάρκων

Ο `παροχέας διάδρασης πάρκων` είναι μία διαδραστική μηχανή που επιτρέπει στον

χρήστη της να βιώσει τις χαρές που μπορεί να του προσφέρει ένα πάρκο και ακόμη

περισσότερα Η ψηφιακή προσομοίωση υψηλού επιπέδου του πάρκου στα Ιλίσια με

όλες τις λεπτομέρειες αλλά και τα στοιχεία που το απαρτίζουν (σιντριβάνι προτομή

όλα τα είδη φυτών κλπ) προσφέρει την απόλυτη εμπειρία μίας βόλτας στο πάρκο

Ταυτόχρονα το μηχανικό του μέρος παρέχει μία ολοκληρωμένη σωματική εμπειρία

με κίνηση όλου του σώματος προς όλες τις κατευθύνσεις για μία βόλτα που θα μείνει

αξέχαστη για σας την οικογένεια αλλά και το κατοικίδιο σας

41

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture

Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection

Washington DC 2002

2 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990

3 Emily Brady Aesthetics of the natural environment Εκδόσεις

Edinburgh Edinburgh University Press 2003

4 Francisco de Miranda

httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

5 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο

Μετάφραση Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος

Δασκαλοθανάσης Εκδόσεις Ποταμός 2005

6 Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance

Gardens

httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

7 Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-

Jacques_Rousseau

8 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain

NAi Publishers 2001

9 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις

Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC

1999

10 Paul Skinner Embodied Interaction Iollie therefore I exist b-DAT

University of Plymouth 2006

11 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία Μετάφραση

Μυλωνάκη Ευγενία Εκδόσεις Εκκρεμές 2003

12 Vilem Flusser Η ψηφιακή φαινομενικότητασυμπεριλαμβάνεται στο

συλλογικό τόμο (Επιμ) Florian Rotzer Digitaler Schein Aumlsthetik

der elektronischen Medien Suhrkamp Frankfurt am Main 1991

Μετάφραση Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης

Βερσαλλίες httpelwikipediaorgwikiβρσαλλίες_(παλάτι)

42

13 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής

Μετάφραση Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998

14 Μισέλ Ουελμπέκ Τα στοιχειώδη σωματίδια Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον

της Εστίας Μετάφραση Αλέξης Εμμανουήλ 2007Χοφσταντφερ

Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και

στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου

Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993

  • Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ34
  • Συμπέρασμα σελ38
  • Συμπέρασμα
  • Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με επίδοξους σπεσιαλίστε
    • Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990
      • Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm
      • Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau
Page 41: Μάκης Κυριακόπουλος διπλωματικη εργασία

41

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1 Antony Littlewood-Henry Maguire Byzantine Garden Culture

Εκδόσεις Dumbarton Oaks Research Library and Collection

Washington DC 2002

2 Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990

3 Emily Brady Aesthetics of the natural environment Εκδόσεις

Edinburgh Edinburgh University Press 2003

4 Francisco de Miranda

httpenwikipediaorgwikiFrancisco_de_Miranda

5 Georg Simmel Joachim Ritter Ernst H Gombrich Το τοπίο

Μετάφραση Γιώργος Σαγκριώτης Λευτέρης Αναγνώστου Νίκος

Δασκαλοθανάσης Εκδόσεις Ποταμός 2005

6 Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance

Gardens

httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm

7 Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-

Jacques_Rousseau

8 Marten Haier-Arnold Reijndorp In Search of New Public Domain

NAi Publishers 2001

9 Michel Conan Prespectives on Garden Histories Εκδόσεις

Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington DC

1999

10 Paul Skinner Embodied Interaction Iollie therefore I exist b-DAT

University of Plymouth 2006

11 Peter Frederick Strawson Σκεπτικισμός και Φυσιοκρατία Μετάφραση

Μυλωνάκη Ευγενία Εκδόσεις Εκκρεμές 2003

12 Vilem Flusser Η ψηφιακή φαινομενικότητασυμπεριλαμβάνεται στο

συλλογικό τόμο (Επιμ) Florian Rotzer Digitaler Schein Aumlsthetik

der elektronischen Medien Suhrkamp Frankfurt am Main 1991

Μετάφραση Διονυσης Καββαθάς ndash Δημήτρης Γκινοσάτης

Βερσαλλίες httpelwikipediaorgwikiβρσαλλίες_(παλάτι)

42

13 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής

Μετάφραση Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998

14 Μισέλ Ουελμπέκ Τα στοιχειώδη σωματίδια Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον

της Εστίας Μετάφραση Αλέξης Εμμανουήλ 2007Χοφσταντφερ

Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και

στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου

Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993

  • Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ34
  • Συμπέρασμα σελ38
  • Συμπέρασμα
  • Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με επίδοξους σπεσιαλίστε
    • Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990
      • Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm
      • Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau
Page 42: Μάκης Κυριακόπουλος διπλωματικη εργασία

42

13 Μάρκος Πολλίωνας Βιτρούβιος Δέκα Βιβλία Περί Αρχιτεκτονικής

Μετάφραση Σ Ζερεφός Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1998

14 Μισέλ Ουελμπέκ Τα στοιχειώδη σωματίδια Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον

της Εστίας Μετάφραση Αλέξης Εμμανουήλ 2007Χοφσταντφερ

Νταγκλας Ντεννεττ Ντανιελ ΤΟ ΕΓΩ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ Φαντασίες και

στοχασμοί για τον εαυτό και την ψυχή Μεταφραστής Αντωνοπούλου

Μυρτώ Εκδόσεις Κάτοπτρο 1993

  • Η Πριγκίπισσα Ανείπωτη σελ34
  • Συμπέρασμα σελ38
  • Συμπέρασμα
  • Η εμφάνιση τηλεοπτικών εκπομπών reality είναι μία καλή μονάδα μέτρησης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται σε επίπεδο συνείδησης το ανθρώπινο είδος Έτσι η σχέση μας τον κόσμο παρουσιάζεται ανάγλυφα σε τηλεοπτικές εκπομπές με επίδοξους σπεσιαλίστε
    • Drew Leder The Absent Body University of Chicago Press 1990
      • Jadwiga Zajaczkowa (Jennifer Heise) Medieval and Renaissance Gardens httpwwwgallowglassorgjadwigaherbsmedievalgardenshtm
      • Jean-Jacques Rousseau httpenwikipediaorgwikiJean-Jacques_Rousseau