Банкны маркетин төслийн ажил

Хаан банкны үйл ажиллагааг дээшлүүлэх төслийн ажил

38

Хаан банкны маркетингийн үйл ажиллагааг боловсронгуй

болгох нь сэдвийн судалгааны агуулга

1. Танилцуулга (хэдэн онд байгуулагдсан, ямар үйл ажиллагаа явуулж байгаа, эрхэм зорилго, зорилго, зорилтууд)

2. Хаан банкны өнөөгийн төлөв байдал

Үйл ажиллагааны чиглэл (зээл, хадгаламж, бусад үйлчилгээ)

Үйл ажиллагааны үнэ, хэмжээ, хугацаа, төлөвлөлт (зээлийн хүү, хадламжийн хүү, төрөл, хугацаа, хэмжээ, бусад шимтгэл, хураамж)

Шинэ үйлчилгээ (карт төрөл, мөнгөний хүү, харилцах байгууллагаас гуйвуулга, орох мөнгөний шимтгэл)

Актив/ Пассив (өөрийн хөрөнгө) 3. Салбар нэгжийн тоо, харилцагч 4. Урамшуулалтын систем (дахин зээлдэгчдэд, хадгаламж эзэмшигчдэд,

харилцах данс эзэмшигчдэд) 5. Зар сурталчилгаа (нэртэй хүмүүстэй хэр хамтардаг, тэмцээн уралдаан хэр

зохиодог) 6. Зээлийн эргэн төлөгдөлт (найдваргүй зээл, хугацаа хэтэрсэн зээл,

зээлдэгчийг яаж үнэлдэг талаар) 7. Хүн хүчний байдал (төлөвлөлт, сонголт, бүрдүүлэлт) 8. Удирдлагын зохион байгуулалт (маркетингийн албаны) 9. Өрсөлдөөний чадвар, өрсөлдөгчийн давуу, сул талууд


39

Áàíêíû ìàðêåòèíã 1. Áàíêíû çàõ çýýëèéí ñóäàëãàà, ñåãìåíò 2. ¯íèéí áîäëîãî 3. ×àíàðûí áîäëîãî 4. Ìýäýýëëèéí áîäëîãî 5. Áîëîâñîí õ¿÷íèé áîäëîãî

Àðèëæààíû áàíêíû çîõèîí áàéãóóëàëò, õàðèëöàã÷ äýýð ñóóðèëñàí áîëîí á¿òýýãäõ¿¿í äýýð ñóóðèëñàí çîõèîí ÕÀÀÍ áàíêíû òîâ÷ òàíèëöóóëãà Ìîíãîëûí õºäºº àæ àõóéí áàíê íü íèéò 355 ñàëáàð íýãæèéí, 1570 àæèëëàãñàäòàéãààð Ìîíãîë óëñûí õýìæýýíä ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ 420 ãàðóé ìÿíãàí õàðèëöàã÷äàä áàíêíû á¿õ òºðëèéí ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëæ áàéíà. ÕÀÀÍ áàíê íü 2002 îíä ¿éë àæèëëàãààãàà óëàì ºðãºæ¿¿ëýí ýäèéí çàñãèéí ºíäºð ¿ð àøèãòàé, çàõ çýýëä íýð õ¿íäòýé áèçíåñèéí íýãæ áîëîí õºãæèæ ÷àäñàí áàéíà. ÕÀÀÍ áàíê íü 2002 îíû ¿ç¿¿ëýëòèéã 2001 îíòîé õàðèöóóëàõàä áàíêíû àêòèâ 1,8 äàõèí õàðèëöàõ õàäãàëàìæèéí õýìæýý 1,7 äàõèí íýìýãäñýí áàéíà. Òóñ áàíê íü íèéò 372 ìÿíãà ãàðóé çýýëäýã÷äýä 87,3 òýð áóì òºãðºãíèé çýýë îëãîîä áàéãàà áºãººä 2002 îíû áàéäëààð 99,0 çýýëäýã÷èäýä îëãîñîí 23,8 òýð áóì òºãðºãíèé çýýëèéí ¿ëäýãäýëòýé áàéíà. 2002 îíû áàéäëààð õóãàöàà õýòýðñýí çýýë íèéò çýýëèéí áàãöûí 0,7 õóâèéã ýçýëæ áàéãàà íü áàíêíû çýýëèéý áàãö ìàø ñàéí áàéãààã õàðóóëæ áàéíà. ÕÀÀÍ áàíê 2002 îíû áàéäëààð íèéò òàòàí òºâëºð¿¿ëñýí õºðºíãº 43 òýðáóì òºãðºã õ¿ðòýë ºñ÷ òºëáºð ò¿ðãýí ã¿éöýòãýõ ÷àäâàð Ìîíãîë áàíêíû øààðäñàí õýìæýýíýýñ 3 äàõèí ºíäºð, 2002 îíû àøèã ºññºí ä¿íãýýð 1,9 òýðáóì òºãðºãò õ¿ðñýí áàéíà. ÕÀÀÍ áàíê íü ñàíõ¿¿ãèéí áàéäëûí õóâüä àêòèâûí ÷àíàð áîëîí òºëáºð ò¿ðãýí ã¿éöýòãýõ ÷àäâàð ñàéí ºíäºð àøèãòàé àæèëëàæ áàéãàà áºãººä õ¿íèé íººö áîëîí áàéð áàéðøèë, òîíîã òºõººðºìæèéí áàéäàë ÷ ýðñ ñàéæèðñàí áàéíà. Çýýëäýã÷ áîëîí õàäãàëàìæ ýçýìøèã÷äèéí òîî ýðñ íýìýãäýæ áàéãàà áºãººä õºäºº îðîí íóòàãò ýäãýýð òºðëèéí ¿éë÷èëãýýíèé ýðýëò ºíäºð áàéãàà íü ýíýõ¿¿ ºñºëò öààøèä óëàì ºñºõ õàäëàãàòàéã õàðóóëæ áàéíà. ÕÀÀÍ áàíêíû çàõèàëãààð ìýäýýëýë ñóäàëãààíû Ñàíò Ìàðàë ñàí õîò õºäººãèéí èðãýäèéí äóíä çýýë, õàäãàëàìæ, áàíêíû ¿éë÷èëãýý, ÕÀÀÍ áàíêíû


40

òàëààð ñàíàë ñýòãýãäýëèéí òàëààð ñóäàëãàà õèéñýí õèéñýí. Ýíýõ¿¿ ñóäàëãààãààð Ìîíãîëûí õ¿í àìûí 90% íü ÕÀÀÍ áàíê ãýäýã áðýíä íýðèéã òàíüäàã, õºäºº îðîí íóòãèéí èðãýäèéí 80% íü ÕÀÀÍ áàíêíû ¿éë÷èëãýýíèé òàëààð ñýòãýë õàíàìæòàé ãýñýí ¿íýëãýý ºãñºí áàéíà. Øèíý íýð òºðëèéí á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éë÷èëãýý ÕÀÀÍ áàíê íü õàðèëöàã÷èä ¿éë÷èë¿¿ëýãäèéíõýý ñàíàë ñýòãýãäýë, ýðýë õýðýãöýýã àíõààðàí ñóäàëæ ñàíàà ñýòãýëä íü íèéöñýí îëîí á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éë÷èëãýýã íýâòð¿¿ëýõ òàëààð 2002 îíä íèëýýäã¿é àðãà õýìæýýã àâ÷ õýðýãæ¿¿ëñýí áàéíà. Òóõàëáàë Âåñòåðí Þíèîí, Øóóðõàé øèëæ¿¿ëýã,

Öàëèíãèéí íýðèéí äàíñ, Òýòãýâðèéí äàíñíû á¿òýýãäýõ¿¿í, Öàëèíãèéí çýýë, Òýòãýâðèéí çýýëèéí ¿éë÷èëãýýã ¿íäýñíèé õýìæýýíä íýâòð¿¿ëæ àæèëëàñàí þì.

1. Òýòãýâðèéí äàíñ Òýòãýâðèéí äàíñíû øèíý á¿òýýãäýõ¿¿íèéã Ìîíãîë óëñûí õîò õºäººãèéí 18 àéìàã, 363 ñóìäàä àìæèëòòàé õýðýãæ¿¿ëæ 153 ìÿíãàí òýòãýâýð àâàã÷äàä ¿éë÷èëæ àæèëëàæ ÷àäñàí áàéíà. Òýòãýâðèéí äàíñíû á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éë÷èëãýýã íýâòð¿¿ëñíýýð òýòãýâðèéí ¿éë÷èëãýýíèé õ¿íäðýë áýðõøýýë, äàðààëàë èõòýé, ñî¸ëã¿é ¿éë÷èëãýý, òýòãýâðèéí ñààòàë ãýñýí ºìíº íü òóëãàð÷ áàéñàí õ¿íäðýëòýé àñóóäëóóäûã àìæèëòòàé øèéäâýðëýæ áîëîâñðîíãóé áîëãîæ ÷àäñàí þì. Òýòãýâýð àâàã÷äûí òýòãýâýð òýòãýìæèéã öàã òóõàéä íü îëãîõîîñ ãàäíà òýòãýâýð àâàã÷èä ìºíãºº õàäãàëóóëàõ, çýýëýõ, îðîí ñóóöíû òºëáºðºº òºëºõ, øèëæ¿¿ëýã òºëáºð òîîöîî õèéõ çýðýã áàíêààð ¿éë÷ë¿¿ëýõ ºðãºí ñîíãîëòòîé áîëñîí þì. Òýòãýâðèéí äàíñíû ¿éë÷èëãýýã íýâòð¿¿ëýõýýñ ºìíº òýòãýâýð òýòãýìæèéã áýëýí ìºíãººð àâàõ ãàíöõàí ñîíãîëòòîé áàéñàí áîë îäîî 5 ñîíãîëò õèéõ áîëîìæòîé áîëñîí þì.

2. Öàëèíãèéí íýðèéí äàíñ ÕÀÀÍ áàíê öàëèíãèéí íýðèéí äàíñíû ¿éë÷èëãýýã íýâòð¿¿ëæ ýõëýýä áàéíà. Ýíýõ¿¿ ¿éë÷èëãýýíä õàìðàãäñàíààð òóõàéí áàéãóóëëàãûí àæèë÷èä, àëáàí õààã÷èä íü áàíêíû á¿õèéë òºðëèéí ¿éë÷èëãýýãýýð ¿éë÷ë¿¿ëýõ á¿ðýí áîëîìæòîé áîëíî. Òºñºâò áàéãóóëëàãóóä ýíýõ¿¿ ¿éë÷èëãýýãýýð ¿éë÷ë¿¿ëñíýýð áàéãóóëëàãûí õºäºëìºðèéí á¿òýýìæ äýýøèëæ, çàðäàë õýìíýõ áîëîìæ áèé áîëîõîîñ ãàäíà àæèë÷äèéí íèéãìèéí àñóóäëóóäûã øèéäâýðëýõ à÷ õîëáîãäîëòîé áîëîõ þì. Äýýðõ õî¸ð ¿éë÷èëãýý íü óëñûí ýäèéí çàñàãò, áàíêèíä, õàðèëöàã÷äàä àøèãòàé ýåðýã íºëººòýé øèíý õýëáýðèéí ¿éë÷èëãýý þì. Ìºí õóâü õ¿íèéã áàíêààð ¿éë÷ë¿¿ëýõ áîëîìæèéã õàíãàñíààð ãàð äýýðõ áýëýí ìºíãºº áàéíãà çàðöóóë÷èõäàã õ¿íèé ìºíãèéã ¿ð àøèãòàé çàðöóóëàõ ýåðýã íºëºº ¿ç¿¿ëýõ ñàéí òàëòàé þì.

3. Øóóðõàé øèëæ¿¿ëýã


41

Õàðèëöàã÷èä ÕÀÀÍ áàíêíû á¿õ îðîí íóòãèéí õàìàðñàí áàíêíû ñ¿ëæýýã àøèãëàí øóóðõàé øèëæ¿¿ëýãèéí ¿éë÷èëãýýãýýð ¿éë÷ë¿¿ëñíýýð õºäºº îðîí íóòàãò öàã àëäàëã¿é áèçíåñ õèéõ áîëîìæîîð õàíãàæ, áýëýí ìºíãºòýé õîëáîãäîëòîé ãýìò õàëäëàãà, ÿìàðâàà íýã îñîë àþóëààñ õàìãààëæ áàéíà. ÕÀÀÍ áàíê íü ýäãýýð øèíý ¿éë÷èëãýýíýýñ ãàäíà äýëõèé äàÿàð ìºíãº øèëæ¿¿ëäýã Western Union øèíý ¿éë÷èëãýý, æèæèã çýýë, òýòãýâðèéí çýýë, ìàë÷äûí çýýë, æèæèã áèçíåñèéí çýýë, öàëèíãèéí çýýë çýðýã îëîí øèíý ¿éë÷èëãýýã íýâòð¿¿ëýýä áàéíà. ÕÀÀÍ áàíê íü çýýë, õàäãàëàìæ, áà ñàíõ¿¿¿ãèéí çóó÷ëàëûí ¿éë àæèëëàãààíààñ ãàäíà ººð áóñàä õýëáýðýýð õºäºº îðîí íóòãèéí ýäèéí çàñãèéí õºãæèëä áîäèò õóâü íýìýð îðóóëæ áàéíà. ÕÀÀÍ áàíê 2002 îíä 21 ñàëáàð íýãæ íýýæ 287 õ¿íèéã øèíýýð àæëûí áàéðààð õàíãàñàí áàéíà. Öàëèíãèéí ñàíã íýìýãä¿¿ëñíýýð ºíººäðèéí áàéäëààð ñàðä íèéò àæèëàãñäàä 21,808.997 òºãðºãèéí, æèëäýý 261,707,964 òºãðºãíèé öàëèí îëãîæ áàéíà. 2002 îíä øèíýýð áàéãóóëñàí òîîöîîû òºâ áîëîí ñàëáàð òîîöîîíû òºâ¿¿äýä

íýìýãäñýí îðîí òîî,àæëûí áàéðíû ñóäàëãàà

Àéìãèéí íýðñ Ñàëáàðûí òîî

Òîîöîîíû òºâèéí

òîî

Íèéò àæèëòíû

òîî

Øèíýýð íýìýãäñý

í òîîöîîíû òºâèéí

òîî

1 Àðõàíãàé 2 9 11

2 Áàÿí-ªëãèé 1 9 10

3 Áàÿíõîíãîð 3 11 14 2

4 Áóëãàí 8 8

5 Ãîâü-Àòàé 3 12 15 1

6 Äàðõàí 4 8 12 2

7 Äîðíîãîâü 2 6 8 1

8 Äîðíîä 5 5 10

9 Äóíäãîâü 4 9 13

10 Çàâõàí 3 14 17 1

11 ªâºðõàíãàé 3 12 15 1

12 ªìíºãîâü 3 9 12 1

13 Ñ¿õáààòàð 3 11 14

14 Óâñ 1 14 15

15 Õºâñãºë 8 17 25 2

16 Õýíòèé 4 12 16 1

17 Õîâä 2 5 7

18 ÓÁ òºâ ñàëáàð 2 22 24 2


42

19 Îðõîí 1 6 7 2

20 Ñýëýíãý 2 4 6 1

21 Ç¿¿í õàðàà

22 ×îéð 1 1

23 ×èíãýëòýé 4 16 21 4

24 ÕÀÀÍ òîîöîîíû êàññ

6 6

Íèéò ä¿í 61 226 287 21

Ãàäààä, äîòîîä çàõ çýýë äýýð ìàðêåòèíãèéí ¿ð àøèãòàé ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà áàéäàë

2002 îíä ÕÀÀÍ áàíêíû ãàäààä çàõ çýýë ºðãºæèí ÀÍÓ, ÕÁÍÃ, ßïîí, ÎÕÓ, ÁÍÕÀÓ çýðýã îðíû òîìîîõîí áàíêóóäòàé õàðèëöàà õîëáîî òîãòîîñíû çýðýãöýý îëîí óëñûí ìºíãºí ãóéâóóëãûí Western Union ñ¿ëæýýãýýð Èçðàéëü, ÀÍÓ, Ãåðìàí, Óíãàð, Èðëàíä, Èõ Áðèòàíè, ßïîí, Ñèíãàïóð, Ôðàíö, çýðýã óëñóóäààñ èëãýýñýí ìºíãèéã Ìîíãîë îðíû ºíöºã áóëàí á¿ðò òàðààí áàéðøñàí ÕÀÀÍ áàíêíû ºðãºí ñ¿ëæýýãýýð èðãýä àæ àõóé íýãæ¿¿äýä õ¿ðãýõ àæèë õýðýãæñýí þì. Áóñäààñ òàòàí òºâëºð¿¿ëñýí õºðºíãº 44 òýð áóìä õ¿ð÷ ¿¿íèé äîòîð èðãýä àæ àõóé íýãæèéí ìºíãº 24 òýð áóìààñ 31,7 òýð áóì õ¿ðòýë ºñ÷ ÕÀÀÍ áàíê íü àðèëæààíû áàíêíû øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä áîëîí çàõ çýýëä ýçëýõ áàéð ñóóðèàðàà Ìîëíãîëûí àðèëæààíû áàíêóóäûí ýõíèé 3 òîì áàíêíû òîîíä ç¿é ¸ñîîð îðæ áàéãàà íü ìàðêåòèíãèéí öîãö àðãà õýìæýýíèé ¿ð ä¿í þì. 2002 îíä çîõèîí áàéãóóëñàí ìàðêåòèíãèéí ¿éë àæèëëàãààã æàãñààâàë: 1. ÕÀÀÍ áàíêíû íýð ëîãîã øèíý÷ëýí îëîí íèéòýä òàíèóëàõ, çàðëàí ñóðòàë÷ëàõ ºðãºí àðãà õýìæýýã õýðýãæ¿¿ñýí. Áàíêíû èìèäæèéã øèíý÷ëýí á¿ðä¿¿ëýõ îëîí íèéòèéí õàðèëöààíû áîëîí ñóðòàë÷èëãààíû àæëûã õýðýãæ¿¿ëñýí. 2. ÕÀÀÍ áàíêíû Òàíüä Îéðõîí Ò¿ìýíä Èòãýëòýé ãýñýí óðèàã îëîí íèéòýä õ¿ðã¿¿ëæ ¿éë àæèëëàãààíäàà õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà. 3. 2002 îíä íèéñëýë ò¿¿íèé ä¿¿ðýãò 6 òîîöîîíû òºâ, àéìàã îðîí íóòàãò 15 òîîöîîíû òºâ íèéò 21 íýãæ øèíýýð áàéãóóëæ ñóðòàë÷èëãààíû õàÿãààð õàíãàæ ìàðêåòèíãèéí àðãà õýìæýýã á¿õ àéìàã ñóìàíä õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà. 4. ÕÀÀÍ áàíêíû ãàäààä çàõ çýýë äýýð Western Union íû ñ¿æýýãýýð 189 îðíû 355 àãåíòòàé õàðèëöàæ áàéíà. 5. ªìíºãîâü, Äóíäãîâü, Çàâõàí àéìãóóäàä çîõèîãäñîí íîîëóóðûí äóóäëàãà õóäàëäààíû ¿åýð íîîëóóð õóäàëäàí àâàã÷ áèçíåñ ýðõëýã÷äýä øóóðõàé


43

øèëæ¿¿ëãýýð øààðäëàãàòàé ìºíãèéã ÿìàð÷ øèìòãýëã¿éãýýð øèëæ¿¿ëæ øèíý á¿òýýãäýõ¿¿íýý ñóðòàë÷èëñàí áàéíà.

Øèíý äýâøèëòýò òåõíèê, òåõíîëîãè íýâòð¿¿ëñýí òàëààð ÕÀÀÍ áàíê íü òºâëºðñºí ºãºãäëèéí ñàí á¿õèé êîìïüþòåðèéí øèíý ïðîãðàìì õàíãàìæèéã á¿õ ñàëáàð çàðèì íýã òîìîîõîí òîîöîîíû òºâ¿¿ä äýýð ñóóðèëóóëàí ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ áàéíà. Ñèñòåì òºâëºðñºí ºãºãäëèéí ñàíòàé áîëñíîîð ÿìàð íýãýí ººð÷ëºëòèéã ã¿éöýòãýõýä ìàø õÿëáàðõàí áîëæ áàéãàà þì. ªºð ººð õýëáýë ñàëáàð òîîöîîíû òºâ¿¿äèéí òåëëåð¿¿ä ìààíü çºâõºí ã¿éëãýý õèéíý ãýñýí ¿ã þì. Ýäãýýð ñàëáàð òîîöîîíû òºâ¿¿ä Òºâ áàíêòàéãàà õèéìýë äàãóóëûí ñ¿ëæýýãýýð õîëáîãäñíîîð Online ãîðèìä àæèëëàõ íºõöºëòýé áîëæ áàéãàà þì. Õèéìýë äàãóóë äýýð ñóóðèëñàí VSAT ñ¿ëæýý íü îðîí çàé öàã õóãàöààíààñ õàìààðàõã¿é ºãºãäëèéã ìàø íàéäâàðòàé äàìæóóëäàã ºíäºð òåõíîëîãè á¿õèé ñ¿æýý þì. ÕÀÀÍ áàíêààð ¿é÷ë¿¿ëýã÷ õàðèëöàã÷ õóâüä àëü ÷ ñàëáàðààñ õýäõýí ñåêóíäûí õóãàöààíä ìºíãº øèëæ¿¿ëýõ, ìºíãº õ¿ëýýí àâàõ áîëîìæîîð õàíãàãäàæ áàéíà. Øèíý ïðîãðàìì õàíãàìæòàé óÿëäàí äàíñíû òºëºâëºãººãºº ººð÷ëºãäºõ, òåëëåðèéí æóðìààð àæèëëàõ ãýõ ìýò áàíêíû ºäºð òóòìûí ¿éë àæèëëàãààíä èõýýõýí äýâøèë ãàð÷ áàéíà.

¯éëäâýðëýë,¿éë÷èëãýýíèé ìåíåæìåíò, óäèðäëàãà çîõèîí

áàéãóóëàëòûí äýâøèëòýò õýëáýð íýâòð¿¿ëñýí òàëààð ÕÀÀÍ áàíêûã Ìîíãîë óëñûí õîò õºäººã õîëáîñîí ñàíõ¿¿ãèéí ã¿¿ð áîëîõûíõ íü õóâüä õºäººä ò¿¿íèé öàð õ¿ðýýã òýëýõèéí õàìò Óëààíáààòàð õîòûí ×èíãýëòýé, Õàí-Óóë, Áàÿíç¿ðõ, Áàÿíãîë, Íàëàéõ, Áàãàíóóð, Ñîíãèíîõàéðõàí ä¿¿ðã¿¿ä, Äàðõàí, Ýðäýíýò õîòóóäàä áàíêíû íýãæ¿¿äèéã øèíýýð áàéãóóëàí àæèëëàæ áàéíà. ÕÀÀÍ áàíê ººðèéí á¿õ ñàëáàðóóäòàéãàà ñàíñðûí õîëáîîíû òóñëàìæòàéãààð õîëáîãäîæ äîòîîä ýëåêòðîí ñ¿ëæýýíèéõýý õîëáîëòûí õóðä áîëîí íýâòð¿¿ëýõ ÷àäâàðûã ñàéæðóóëàõ Ìîíãîë áàíê Àçèéí õºãæëèéí áàíêòàé õàìòðàí õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà àðèëæààíû áàíêóóäûí á¿ðòãýëèéí ïðîãðàìì õàíãàìæóóäûã ñàéæðóóëàõ òºñëèéí õ¿ðýýíä ÕÀÀÍ áàíêíû íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí ¿éë àæèëëàãààíä ÁÀÍÊÑ ïðîãðàììûã íýâòð¿¿ëýõ àæëûã àìæèëòòàé õýðýãæ¿¿ëæ á¿õ ñàëáàð îíëàéí ãîðèìä õîëáîãäîõ áîëñíîîð àëü íýã àéìãèéí òºâä õàðèëöàã÷èéí ã¿éëãýý áóñàä àéìàã íèéñëýëèéí ñàëáàðò òýð äàðèóäàà øóóä, õóãàöààíû õ¿ëýýãäýëã¿é èðäýã áîëñîí. Õàðèëöàã÷èéí ¿éë÷èëãýýíä õýðýãëýãääýã ìàÿãòóóäûã ¿íý òºëáºðã¿é áîëãîæ íýã çàãâàðò á¿ðýí øèëæ¿¿ëíý. Ñàëáàðûí çàõèðëóóä óëèðàë òóòàìä õèéñýí àæëûí òàéëàíãàà ÕÀÀÍ áàíêíû óäèðäëàãûí ºìíº õàìãààëæ, øèíý óëèðëûí çîðèëòîî òîäîðõîéëäîã ¿ð ä¿íòýé òîãòîëöîîíä øèëæñýí.


44

Ñàëáàð , òîîöîîíû òºâèéí àæëûí ¿ð ä¿íãýýð óëèðàë òóòàì óðàìøóóëæ, ìºí ñàëáàðò íü íººö ñàí õóâèàðëàäàã áîëñîí þì. Ñàëáàð, òîîöîîíû òºâèéí àæèëòíóóäûí òåõíèê õàíãàìæ àæèëëàõ íºõöëèéã ñàéæðóóëàõ çîðèëãîîð 2002 îíä 1 òýðáóì îð÷èì òºãðºãèéí õºðºíãº îðóóëàëò õèéñýí þì.

ÄÎÒÎÎÄ ÍªªÖ ÁÎËÎËÖÎÎÃ ÀØÈÃËÀÍ ÈÌÏÎÐÒÛÃ ÎÐËÎÕ, ÝÊÑÏÎÐÒÛÃ ÍÝÌÝÃÄ¯¯ËÝÕ ÒÀËÀÀÐ ÎËÑÎÍ ÀÌÆÈËÒ

Ýêñïîðò, èìïîðò ýðõýëäýã àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãà áèçíåñìåí¿¿äýä

çýýë îëãîõ çàìààð ýêñïîðòûã íýìãýä¿¿ëýõ èìïîðòûã îðëóóëàõ ÷èãëýëèéí ¿éëäâýð¿¿äèéã äýìæèæ áàéíà. Òóõàéëáàë : Ãàçàð òàðèàëàíãèéí ¿éëäâýðëýë

ýðõýëäýã 530-ààä àæ àõóé íýãæèä 1 òýð áóì 800 ñàÿ ãàðóé òºãðºãèéí çýýëèéã ñàðûí 1,2% õóâèéí õ¿¿òýé 1,5-2 æèëèéí õóãàöààòàé õºíãºëºëòòýé íºõöëººð

îëãîîä áàéíà. Òóõàéí êîìïàíè çýýë ñàíõ¿¿ãèéí ìåíåæìåíòèéí òàëààð îëñîí îëîëò, àìæèëò : Áàíêíû ìåíåæìåíòèéí øèíý òîãòîëöîîã íýâòð¿¿ëýí áàíêíû ¿éë àæèëëàãààíû á¿õ øàòàíä äàâõàðäñàí òîîãîîð íèéò 6539 õ¿í ºäðèéí ñóðãàëò ÿâóóëæ îð÷èí ¿åèéí øààðäëàãàä íèéöñýí ìåíåæìåíòèéí çàãâàðûã íýâòð¿¿ëñýí. Íèéò 14 íýð òºðëèéí çýýëèéí á¿òýýãäýõ¿¿íýýð 2002 îíä 318799 çýýëäýã÷èä íèéò 65 òýð áóì òºãðºãèéí çýýë îëãîñîí áàéíà. 2002 îíû 5 äóãààð ñàðä æèæèã áèçíåñèéí çýýëèéí õ¿¿ã 4-5 % áàéñíûã 3-4 %, ìàë÷íû çýýëèéí õ¿¿ã 5-ààñ 4% áîëãîæ áóóðóóëñíààð èë¿¿ õÿìä çýýëýýð ¿éë÷ëýõ áîëñîí. Ìºí çýýëèéí áîäëîãî áà æóðàìä õàðèëöàã÷äàä èë¿¿ óÿí õàòàí ¿éë÷ëýõ , èë¿¿ îëîí õ¿í çýýë àâàõ íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëñýí ººð÷ëºëò¿¿äèéã îðóóëñàí. Áèçíåñèéí ¿íäñýí õºðºíãèéí çýýëèéã õºäºº îðîí íóòàã äàõü õàðèëöàã÷äûí õ¿ñýëòýýð Äàðõàí, Ýðäýíýò õîòóóäààñ ãàäíà Áàÿíõîíãîð, Äîðíîä, Óâñ çýðýã àéìãóóäàä øèíýýð îëãîæ ýõýëëýý. ÕÀÀÍ áàíêíû àøèã îðëîãî ñàðààñ ñàðä, óëèðëààñ óëèðàëä íýìýãäýæ 2002 îíû 11-ð ñàðûí 30-íû ºññºí ä¿íãýýð íèéò 1,2 òýðáóì òºãðºãèéí òàòâàð òºëººä áàéãàà íü íýã æèëèéí õóãàöààíä ÕÀÀÍ áàíêíû ¿éë àæèëëàãàà õè÷íýýí ñàéæèðñíûã õàðóóëæ áàéíà. Äîîðõè õ¿ñíýãòýä òàòâàð òºëºëòèéã ñàðààð õàðóóëàâ. Òàòâàð òºëºëòèéí áàéäàë /ªññºí ä¿íãýýð/ /2002 îí / ñàÿ òºãðºãººð

Ñàð 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Ä¿í

Òºëºëò

111 117 146 150 110 52 78 99 98 117 100 1,178

ÝÊÎËÎÃÈÉÍ Ç¯É ÇÎÕÈÑÒÎÉ ÎÐ×ÈÍÃ Á¯ÐÄ¯¯ËÝÕ , ÖÝÂÝÐ ¯ÉËÄÂÝÐËÝËÈÉÍ ÒÀËÀÀÐ ÕÈÉÑÝÍ ¯ÉË ÀÆÈËËÀÃÀÀ Ýêîëîãèéí öýâýð á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýëèéã äýìæèõ ÷èãëýëýýð çýýë îëãîõ, ýíý ÷èãëýëèéí òºñëèéí áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòðàí àæèëëàæ


45

áàéíà. Ýêîëîãèä õîð õîõèðîëòîé ¿éëäâýðëýëä çýýë îëãîõã¿é ãýñýí çàð÷èì áàðèìòëàí àæèëëàæ áàéíà. ªðñºëäººí áîëîí çàõ çýýëèéí ñóäàëãàà ªíººäºð çàõ çýýë äýýðõ ºðñºëäººí ºìíºõ æèë¿¿äèéã áîäâîë ìàø õ¿÷òýé áîëæýý. Ýíý íü áàíê ñàíõ¿¿ãèéí ñèñòåìèéã óëàì áîëîâñðîíãóé áîëãîõ øààðäëàãàòàé áîëñîí þì. Áàíêíû ñèñòåìèéí ºðñºëäººí õ¿÷òýé áîëæ áàéãàà íü íýã òàëààñ ñàéí áîëîâ÷ íºãºº òàëààñ áàíêíû öàð õ¿ðýý íü õóìèãäàæ àøèã îðëîãîä ìóóãààð íºëººëæ áàéíà. Áàíêíû õàäãàëàìæèéí õ¿¿ çýýëèéí õ¿¿ óëàì îéðòîõûí õýðýýð àøèã áàãñàæ áàéíà. Èéì ó÷ðààñ ÕÀÀÍ áàíê íü ººðèéí äàâóó òàëûã àøèãëàæ øèíý øèíý á¿òýýãäõ¿¿íèéã õºäºº îðîí íóòàãò íýâòð¿¿ëæ àìæèëòàíä õ¿ðýõ áîëîìæòîé áîëîõ þì. ÕÀÑ áàíêíü Ìåðñè Êîðïñ îëîí óñûí áàéãóóëëàãûí õÿíàëòàí äîð ñàéí àæèëëàæ áàéãàà áºãººä ºíººäðèéí áàéäëààð Óëààíáààòàð áîëîí 12 àéìãèéí òºâä ÕÀÀÍ-òàé ºðñºëäºæ áàéãàà áºãººä æèæèã çýýë, õºðºíãº òàòàí òºâõëºð¿¿ëýõ òàë äýýð õ¿÷òýé ºðñºëäºæ áàéíà. Ãýõäýý ÕÀÑ-í ñàíõ¿¿ãèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä îäîîãèéí áàéäëààð ñàéí áèø áàéãàà áºãººä äàðàà æèëýýñ òîäîðõîé áîëîõ áàéõ. Øóóäàí áàíê ¿éë àæèëëàãààãàà øóóäàíãèéí ñàëáàðóóäààñ òóñãààðëàñàí áà ¿éë àæèëëàãàà íü òîãòâîðòîé ÿâàãäàæ áàéãàà þì. Òóñ áàíê íü á¿õ àéìàãò çàðèì íýã ñóìàíä ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà þì. ÕÀÀÍ áàíêíû àæèëëàæ áàéãàà á¿õ ñàëáàð íýãæýä òýäíèé ç¿ãýýñ àëèâàà ºðñºëäººíèéã õàðààõàí ìýäðýýã¿é áàéãàà þì áàéíà. Ãýõäýý ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãààãèéí õóâüä òîäîðõîé õýìæýýíä íºëººëºõ íü äàìæèãã¿é þì. Õóäàëäàà õºãæëèéí áàíê áîëîí Ãîëîìò áàíê íü Óëààíáààòàð, Äàðõàí, Ýðäýíýò õîòóóäàä ìºí ÕÕÁ-íû õºäºº îðîí íóòãèéí ñàëáàðóóä, òºìºð çàìûí äàãóóõ àéìãèéí òºâ¿¿äýä õºðºíãº òàòàõ òàë äýýð õ¿÷òýé ºðñºëäººíòýé òóëãàðäàã áàéíà. Çîîñ áîëîí Àíîä áàíêóóä çàðèì àéìãóóäàä ñàëáàðàà íýýæ õ¿÷òýé ºðñºëäºõ øèæòýé áîëæýý. Óëààíáààòàð õîòîä îëîí õºäºº îðîí íóòàãò öººí òîîíû Áàíê áóñ ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãóóä õàíäèâëàã÷äèéí òóñëàìæàéãààð áîëîí áèå äààí àæèëëàæ áàéíà. Åðºíõèéäºº ýíý áàéãóóëëàãóóä æèæèã õýìæýýíèé çýýë îëãîæ áàéãàà áîëîâ÷ çàðèì íü áàíêíû çàðèì íýã ¿éë÷èëãýýã ñàíàë áîëãîæ áàéíà. ªíººäðèéí áàéäëààð ýíý áàéãóóëëàãóóäûí àëü àëü ÷ òîìîîõîí ºðñºëäºã÷ áîëæ ÷àäààã¿é áàéíà. ÕÀÀÍ áàíê íü õºäºº îðîí íóòàãò äàâàìãàéëàõ áàíê áîëñîí. Õýðýâ ÕÀÀÍ áàíê ò¿ðãýí øóóðõàé ¿ð àøèãòàé àæèëëàõ þì áîë ºðñºëäºã÷ºº õºäººãèéí


46

çàõ çýýë äýýð îðæ èðýõýýñ íü ºìíº ººðèéí áàéð ñóóðèéã áýõæ¿¿ëæ ÷àäàõ þì. Îäîîãèéí áàéäëààð íèéò ñàëáàð íýãæèéí 90 îð÷èì õóâü íü ÿìàð íýã ºðñºëäººíòýé òóëãàðààã¿é áàéíà. Çàðèì ãàçàðò çýýëäýã÷ýý áàðüæ áàéõûí òóëä çýýëèéíõýý õ¿¿ã áóóðóóëàõ, òàòàí òºâëºð¿¿ñýí õºðíãèéí ñóóðèéã ºðãºòãºõ, õàìãààëæ áàéõûí òóëä õàäãàëàæèéí õ¿¿ãèéí õýìýýã íýìýãä¿¿ëýõ õýðýãòýé áîëæ áàéíà. ªíººäºð áàéð ñóóðèà áýõæ¿¿ëýõ, íýãòãýõèéí àâ÷ áàéõ àëèâàà àðãà õýìæýýã õýðýãæ¿¿ëýõýä øààðäëàãàòàé àøèãò àæèëëàãàà, ººðèéí õºðºíãº áàéíà. 2002 îíä ÕÀÀÍ áàíê ººðèéí ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãöýýã Ñàíò Ìàðàë Ñàíãààð õèéëã¿¿ëñýí áàéíà. Óëààíáààòàð õîò ìàë÷èí íèéò 1284 ºðõ ñóäàëãààíû ä¿íä õóâü õ¿ì¿¿ñ , æèæèã áèçíåñ ýðõëýã÷äèéã òóñãàñàí áàéíà. Ñóäàëãààíèé ¿ð ä¿íã äºðâºí ¿íäñýí êàòåãîðèò õóâààñàí. ¯¿íä õàäãàëàìæèéí õýðýãöýý, çýýëèéí õýðýãöýý, áàíêíû ¿éë÷èëãýýã àøèãëàäàã áàéäàë áà ÕÀÀÍ áàíêíû ñýòãýãäýë áîëíî. Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí äèéëýíõ õóâü íü õàäãàëàìæ òºâëºð¿¿ëýõ áóþó çýýë àâàõ çîðèëãîîð áàíêûã àøèãëàäàãã¿é, õóðèìòëóóëñàí ìºíãºº ãýðòýé õàäãàëæ, íàéç íºõºä, õàìààòàí ñàäàí, ëîìáàðäààñ çýýë àâäàã áàéíà. Õýðýâ òóõàéí îðîí íóòàãò áàíê àæèëëàäàã áàéãààä, íàéäâàðòàé ñàéí ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëäýã áîë ýíä äóðüäñàí øàëòãààíóóä íü áàíêààð ¿éë÷ë¿¿ëäýã¿é áàéõ øàëòãààí áîëîõã¿é ãýñýí áàéíà. ýíý ñóäàëãààíààñ áàíêèíä õ¿ì¿¿ñ èòãýäýãã¿é ãýñýí ¿çýë íÿöààãäæýý. èòãýäýãã¿é ãñýí íü 10 õóâü áàéæýý. 1999 îí ýíý ¿ç¿¿ëýëò 43 õóâüòàé áàéñàí þì. Áàíêóóä ÿëàíãóÿà ÕÀÀÍ áàíê õºäºº îðîí íóòàãò ýíýõ¿¿ àëáàí áóñ ñåêòîðîîñ èõýýõýí õýìæýýíèé çýýë, õºðºíãèéã áàíêíû ñèñòåìä òàòàí àâ÷èð÷ áàéãàà íü ñàäàëãààíààñ õàðàãäñàí áàéíà. Ñóäàëãààíä õàìðàãäàãñäûí 90% íü ÕÀÀÍ áàíêòàé õàðèëöäàã, ìýääýã áàéíà. Õºäººãèéí ºðõèéí 51%, óëñûí õýìæýýãýýð 41% íü ÕÀÀÍ áàíêèíä õàðèëöàã÷èä áàéãàà òóë ìàíàé áàíê àëü÷ êàòåãîðèîð òýðã¿¿ëýõ áàíê áîëæ áàéíà. Õàðèëöàã÷äèéí 71% íü òóñ áàíêûã ñàéí áóþó ìàø ñàéí àæèëëàäàã ãýñýí áîë 1% íü òààðóóõàí ãýæýý. 2000 îíû ñ¿¿ë÷ýýð ÕÀÀÍ áàíêíû àëáàí ¸ñíû íýðèéã ººð÷ëºõã¿éãýýð Ìîíãîë õýë äýýð ÕÀÀÍ Áàíê àíãëè õýë äýýð AG bank ººðèéí ìàðêåòèíãèéí òóñàæ õýðýãëýñýí áàéíà. Ýíý øèíý Áðýíä íýðä ìàø íààøòàé õàíäñàí áà Ñàíò Ìàðàë ñàíãààñ õèéñýí ñóäàëãàà íü ÕÀÀÍ áàíêíû ä¿ð òºðõ îëíû äóíä ñàéí áàéãààã áàòàëæ áàéíà. Ýíýõ¿¿ ñóäàëãàà íü Ìîíãîë óëñàä áàíêíû ¿éë÷èëãýýíèé õýðýãöýý èõ áàéãàà áºãººä õýðýâ ÷àíàðòàé ñàéí á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿éë÷èëãýýã ¿ç¿¿ëæ ÷àäâàë ÕÀÀÍ áàíêíû ºñºëò õºãæèëòºíä ñààä áîëîõ ç¿éë áàéõã¿é ãýäýã íü õàðàãäàæ áàéíà. Ìýäýýëëèéí áîäëîãî ÕÀÀÍ áàíêíû ýðõýì çîðèëãûã àìüäðàëä õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûí íýã ÷óõàë õýñýã áîëîõ ººðèéí îíöëîãèéã íèéòýä òàíèóëàõ öîãö áîäëîãûã áàðèìòëàæ àæèëëàñíààð äîòîîä ¿éë àæèëëàãàà áîëîí àæèëëàõ õ¿÷íèé äàâóó òàëûã ãàäààä îð÷èíòîé õàðèëöàõ àñóóäàëòàé óÿëäóóëàõ, èíãýñíýýð ÕÀÀÍ áàíêûã


47

Ìîíãîë óëñûí õýðýãëýã÷äèéí ñàíõ¿¿ãèéí ýðýëò õýðýãöýýíä õàìãèéí ñàéí ¿éë÷èëäýã áàíê áîëãîí ÿëãàðàõ áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëýõýýð òºëºâëºæ áàéíà. Áàéãóóëëàãà äîòðîî ìàðêåòèíã íü óäèðäëàãûí òîäîðõîéëñîí ÷èãëýëèéí äàãóó òóñ áàíêèíä ãàð÷ áàéãàà àõèóö äýâøèë, öààøèä áàðèìòëàõ çîðèëãî ÷èãëýëèéí òàëààð çîõèõ ìýäýýëëèéã òºâ áàíêíû óäèðäëàãààñ ýõëýí õºäººãèéí ñàëáàð, òîîöîîíû òºâ¿¿äèéí àæèëòíóóä õ¿ðòýë á¿õ õ¿íä õ¿ðãýæ áàéõ ÿâäëûã ÷óõàë÷èëæ áàéíà. Ýíý íü òºâ áàíêèíä ÿâóóëäàã ýýëæèò õóðàë, ñåìèíàð, óäèðäëàãà õºäºº îðîí íóòàãò áàéí áàéí î÷èæ àæèëëàõ, ñîíèí ñýòã¿¿ë, áîëîí áóñàä äîòîîä ìýäýýëëèéí õýðýãñë¿¿äýýð äàìæèí õýðýãæèíý. Àæèëòíóóäûí ç¿ãýýñ ñàíàë ø¿¿ìæëýë äýâø¿¿ëýí òàâèõ ÿâäëûã èäýâõèòýé ºðí¿¿ëñíýýð á¿òýýë÷ ÿðèà õýëýëö¿¿ëýã ÿâóóëàõ íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëæ, ýíý íü îðîí íóòãèéí òºäèéã¿é òºâèéí àæèëòàí íàð ººðèéí áîëîîä òóõàéí àéìàã ñóìûíõàà õºäºëìºð÷äèéí ñàíàë ãîìäëûã àíõààðëûí òºâä àâ÷ðàõ, ò¿¿íýýñ ãàäíà áàéãóóëàãûíõàà íèéòëýã ¿íýò ç¿éëèéã íýýëòòýé ñàíàë ñîëèëöîîíû ¿ð ä¿íä èë¿¿ õÿëáàð îéëãîæ õ¿ëýýí àâàõ áîëîìæ áèé áîëíî. Ãàäààä îð÷èíòîé õàðèëöàõ ÿâöàä äýýðõòýé íýãýí àäèë ººðèéí ÿëãàðàõ îíöëîãèéã Ìîíãîë óëñ äàÿàð ºðãºí îëîí ò¿ìýíä òàíèóëàõ èíãýõäýý ººðèéí ä¿ð òºðõèéã ñóðòàë÷ëàõ, áàíêíûõàà áýëýã òýìäãèéã çºâ õýðýãëýõ, áóñäàä ººðèéãºº òîâîéëãîõ, ÿëãàð÷ õàðàãäàõ àðãà õýðýãñëèéã àøèãëàõ òàëààð àæèëëàæ áàéíà. ¯¿íýýñ ãàäíà òîäîðõîé á¿òýýãäýõ¿¿íòýé õîëáîîòîéãîîð çîðèëòîä çàõ çýýëèéí çàðèì õýñýãò ÷èãëýñýí ìýäýý, ìýäýýëëèéã õ¿ðãýõ áîëíî. Ýäãýýð òóñãàé ìýäýý ìýäýýëýë íü åðºíõèé ä¿ð òºðõèéã á¿ðä¿¿ëýõ çîðèëãîä ¿éë÷èëæ äýìæëýã áîëîõ þì. Áàíêíûõàà åðºíõèé ä¿ð òºðõèéã á¿ðä¿¿ëýõ àæèë á¿õ Ìîíãîëûã õàìðàõ áà òóõàéëáàë, õîò õºäººãèéí õ¿í àì, ÕÀÀÍ áàíêíû õàðèëöàã÷èä áîëîîä õàðèëöàã÷ áèø õ¿ì¿¿ñ, õàíäèâëàã÷èä, îëîí íèéòèéí ñàíàà áîäëûã òîäîðõîéëîã÷èä, íèéò õ¿ì¿¿ñ õàìðàãäàíà. Áàéãóóëëàãûí òàëààð ìýäýý ìýäýýëëèéã íèéò çàõ çýýëð¿¿ ÷èãëýãäýæ, îëîí íèéòèéí ìýäýýëëèéí õýðýãñëýýð Òåëåâèçèéí ìýäýý öàöàãäàíà. Õàðèí á¿òýýãäýõ¿¿í òóñ á¿ðýýð ìýäýýëýë õ¿ðãýõäýý íèéò çîðèëòîä çàõ çýýëèéí çàðèì õýñãèéã îíöëîí, ìýäýýëëèéí èë¿¿ îéð äºò õýðýãñýë òóõàéëáàë îðîí íóòãèéí ðàäèî íýâòð¿¿ëýã, ñîíèí õýâëýëèéã àøèãëàäàã. Á¿òýýãäýõ¿¿íýýð íü îíöëîí ìýäýýëýë õ¿ðãýõ ìàíàé ãîë çàõ çýýë áîë ìàë÷èä, òýòãýâýð òýòãýìæ àâàã÷èä, æèæèã õóäàëäàà÷èä áóñàä èðãýí õóâü õ¿ì¿¿ñ, òóõàéëáàë ÕÀÀÍ áàíêààð ¿éë÷ë¿¿ëýã÷èä (çýýëäýã÷, õàäãàëàìæ ýçýìøèã÷èä, ìºíãºí øèëæ¿¿ëýã áîëîí áóñàä ¿éë÷èëãýýã àâäàã õ¿ì¿¿ñ), óðüä ÕÀÀÍ áàíêààð ¿éë÷ë¿¿ëæ áàéñàí õ¿ì¿¿ñ, ¿éë÷ë¿¿ëäýãã¿é áàéñàí õ¿ì¿¿ñ, åðººñ áàíêààð ¿éë÷ë¿¿ëäýãã¿é õ¿ì¿¿ñ, öààøèëáàë æèæèã ï¿¿ñ êàìäàíè, ÿëàíãóÿà õºäººä ÕÀÀÍ áàíêíû ¿éë÷èëãýýã àâäàã àæ àõóé íýãæ¿¿ä, Óëààíáààòàðò òºâëºð÷ ¿éë àæèëëàãààã ÿâóóëäàã àæ àõóéí íýãæ¿¿ä, òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãóóä, òºðèéí áàéãóóëëàãóóä áàéõ áîëíî.


48

Ìýäýýëýí òàíèóëàõ àæëûí ãîë çîðèëãî áîë ÕÀÀÍ áàíêíû õàðèëöàã÷èä ººðèéí ñîíãîæ àâñàí á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éë÷èëãýýã óëàì èë¿¿ ñàéí àøèãëàõ, æèøýýëáýë äàíñàíäàà íýìæ ìºíãº îðóóëàõ, ìºíãº øèëæ¿¿ëãèéã èë¿¿ îëîí óäàà õýðýãëýõ, ìºí ººð áóñàä ¿éë÷èëãýýã íýìæ àâàõ òóõàéëáàë ººð òºðëèéí äàíñ íýìæ íýýõ, çýýëèéí ºðãºäºë ãàðãàõ ãýõ ìýò ñîíèðõëûã òºð¿¿ëýõ ÿâäàë þì. Ìºí ÕÀÀÍ áàíêíû óðüäûí õàðèëöàã÷äûã òàòàõ, äàíñàà íýýõ ýñâýë øèíý á¿òýýãäýõ¿¿í àøèãëàõ ñîíèðõëûã íü ºðí¿¿ëýõ, ò¿¿íýýñ ãàäíà óðüä íü áàíêààð ¿éë÷ë¿¿ëæ áàéãààã¿é áîëîâ÷ îäîî çýýë, õàäãàëàìæ, áîëîí áóñàä ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë÷èëãýýã àëáàí áóñ ñóâãààð îëæ àâäàã òèéì õ¿ì¿¿ñèéã òàòàõ ÿâäàë ÷óõàë þì. Çàõ çýýëð¿¿ ÷èãëýñýí áîäëîãûí ñàëøã¿é õýñýã áîë ÕÀÀÍ áàíê ãýñýí öîî øèíý íýðèéí öààä ìºí ÷àíàð, ºâºðìºíö îíöëîãèéã òîäîðõîéëæ áàéãàà ãîë ÷óõàë ìýäýý, ìýäýýëëèéã ººðèéí áîëãîæ àâààä, ìàíàé á¿õ àæèëòàí ÕÀÀÍ áàíêíû ãîë ¿íýò ç¿éëñèéã îéëãîæ, õ¿ëýýí çºâøººð÷, áóñàä õ¿ðãýõ ÷àäâàðûã õºãæ¿¿ëýõ ÿâäàë áºãººä ýíý ÷èãëýëýýð òîäîðõîé àëõàìóóäûã õèéæ áàéíà. Ò¿¿íýýñ ãàäíà ¿éë÷èëãýýíèé ñî¸ë á¿òýýãäýõ¿¿í áîðëóóëàõ òóñãàé ñóðãàëò ÿâóóëæ áàéíà. ÕÀÀÍ áàíêíû íýðèéã òàíèóëàõ òºëºâëºãºº äàðààõ ç¿éëñèéã ººðòºº áàãòààíà. ÕÀÀÍ áàíêíû ä¿ð òºðõèéã õ¿ì¿¿ñò õ¿ðãýõ òàëààð: 1. Çàð ñóðòàë÷èëãàà, òàðààõ ìàòåðèàë, õàÿã çýðýã ìýäýýëýí òàíèóëàõ á¿õ

õýðýãñëèéã àøèãëàõäàà ÕÀÀÍ áàíêíû áýëýã òýìäýã, óðèàã çºâ àëäààã¿é òàâüæ áàéõ.

2. Áàéãóóëëàãûíõàà ä¿ð òºðõèéã îëîí íèéòèéí õýðýãñëýýð á¿õ õ¿íä òàíèóëàõ çîðèëãîîð òåëåâèç, ðàäèî, ñîíèí, ìýäýýëëèéí ñàìáàð çýðãèéã àøèãëàõ

3. Ä¿ð òºðõºº òàíèóëàõ ¿¿äíýýñ îëîí íèéòòýé õàðèëöàæ àæèëëàõ, òóõàéëáàë, õýâëýëèéí ìýäýý òàðààõ, õóðàë öóãëààí çîõèîí áàéãóóëàõ, îíöãîé ¿éë ÿâäëûã òýìäýãëýõ

4. Ñàëáàðûí áîðëóóëàëòûí ¿éë àæèëëàãààã äýìæèõ ìàòåðèàë, òóõàéëáàë çóðàãò õóóäàñ ãàðûí àâëàãà

5. Ñàëáàðûí ç¿ãýýñ ñàíàà÷ëàãà ãàðãàí, ìàðêåòèíãèéí ãàçðûí äýìæëýã, çîõèîí áàéãóóëàëòòàé àæèë çîõèîõ

Á¿òýýãäýõ¿¿íýýð íü îíöëîí ìýäýý, ìýäýýëýë õ¿ðãýõ 1. ÕÀÀÍ áàíêíû íýð, ä¿ð òºðõèéã ò¿øèãëýí á¿òýýãäýõ¿¿íèé íýðèéã

òàíèóëàõ, ¿¿íèéã á¿òýýãäýõ¿¿í ýñâýë áàãö á¿òýýãäýõ¿¿í á¿ðýýð òóñãàéëàí ãàðãàñàí áóñäààñ ÿëãàðàõ, çàõ çýýëä íýâòð¿¿ëýõ çîðèëãî ÷èãëýëòýé óÿëäóóëàõ

2. Á¿òýýãäýõ¿¿í ýñâýë áàãö á¿òýýãäýõ¿¿í òóñ á¿ðèéã ñóðòàë÷ëàõäàà õàðèëöàã÷äàä ºãºõ ºãººæèéã íü îíöëîæ, òîâîéëãîõ ¿¿íä îéðûí ¿åä õèéõ àæëûã íèéòýä ìýäýýëýõ

3. Á¿òýýãäýõ¿¿í áîðëóóëàëòûí ñóðãàëò, õàðèëöàã÷èä ºãºõ à÷ òóñûã õàðóóëñàí òóñëàõ ìàòåðèàë


49

4. Îëîí íèéòòýé àæèëëàõ áîäëîãûã õ¿ðýýíä øèíý á¿òýýãäõ¿¿í íýâòð¿¿ëýõ, á¿òýýãäõ¿¿íä ãàðñàí òîìîîõîí äýâøëèéã òýìäýãëýõ àðãà õýìæýý çîõèîí áàéãóóëàõ

5. Á¿òýýãäýõ¿¿íýýð íü îíöëîí õ¿ðãýæ áóé á¿õ ìýäýý, ìýäýýëýë íü ÕÀÀÍ áàíêíû åðºíõèé ä¿ð òºðõèéã á¿ðä¿¿ëýõýä çºâ óÿëäàæ áàéõ ÿâäëûã õàíãàõ

Äîòîîä ìýäýý, ìýäýýëýë, áàðèìò áè÷èã 1. ÕÀÀÍ á¿õ á¿òýýãäýõ¿¿íèéã íýã á¿ð÷ëýí òàíèóëàõäàà îéëãîìæòîé, ëîãèê

àëäààã¿é, õàðèëöàã÷ ðóó õàíäñàí àãóóëàãàòàé, áóñäààñ ÿëãàðàõ îíöëîãòîé áàéõ ÿâäëûã õàíãàõûí òóëä ¿éë àæèëëàãààíû çààâàð, æóðàì, òàéëàí, ìàÿãò áîëîí áóñàä äîòîîä áîëîí ãàäààä áàðèìò áè÷ãèéã õÿíàæ çàñàõ

2. ¯éë÷èëãýýíèé ñî¸ëûí òàëààð ñóðãàëòûí ñàëáàð, òîîöîîíû òºâèéí àæèëòíóóäàä äàðààõ ñýäâýýð ÿâóóëàõ: õàðèëöàã÷èéí õýðýãöýýã îéëãîæ ¿éë÷ëýõ, õàðèëöàã÷òàé íààøòàé õàðèëöàà áèé áîëãîõ çàðèì àðãà ãåõíèê, ÕÀÀÍ áàíêíû íýð á¿õèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé òàëààðõ ìýäëýãèéã ñàéæðóóëàõ, á¿òýýãäýõ¿¿í áîðëóóëàõ, á¿òýýãäýõ¿¿í äàãóóëæ áîðëóóëàëò õèéõ, ýíý á¿õíèéã ÕÀÀÍ áàíêíû íýðèéí òàíèóëàõàä ÷èãë¿¿ëýõ

3. Òºâ áàíêíû óäèðäëàãà, àæèëòàí íàðò äàðààõ ñýäâýýð ñåìèíàð çîõèîí áàéãóóëàõ: äîòîîä õàðèëöàã÷ íàðòàà ¿éë÷èëãýýã ºíäºð ò¿âøèíä ¿ç¿¿ëýõ, ¿íýí÷ õàðèëöàã÷òàé áîëîõîä ¿éë àæèëëàãàà íü äàëä áàéäàã àæèëòíóóäûí ã¿éöýòãýõ ¿¿ðýã

ªíººã õ¿ðòýë õóãàöààíä ÕÀÀÍ áàíê ººðèéí ñòðàòåãèéã ãîë õ¿ëýýñýí ¿¿ðýã áîëîõ õºäºº îðîí íóòàãò ÷èãë¿¿ëæ, Óëààíáààòàð õîòîä çºâõºí òîäîðõîé ýðýëò õýðýãöýýã õàíãàõ ¿¿äíýýñ òóõàé òóõàéí ¿åä íü ¿éë÷èëãýýãýý ºðãºæ¿¿ëýí òýëæ áàéíà. Ìàíàé çýýë, õàäãàëàìæèéí á¿òýýãäýõ¿¿í Óëààíáààòàðûí õààíà ÷ íýâòð¿¿ëýõýä àìæèëòòàé õýðýãæèæ áàéãàà íü ÕÀÀÍ áàíêíû ¿éë àæèëëàãàà àñàð èõ ºðãºæñºí íü èëò áàéíà.Öààøèëáàë íèéãìèéí äààòãàëûí ãàçàð ÕÀÀÍ áàíêèíä õàíäàæ Óëààíáààòàðûí áóñàä ä¿¿ðã¿¿äýä òýòãýâðèéí ¿éë÷èëãýýã ¿ç¿¿ëýõ õ¿ñýëò òàâüñàí. Öàõèëãààí øóãàì ø¿ëæýýíèé ãàçàð Óëààíáààòàðò á¿õýë á¿òýí ø¿ëæýý áàéãóóëæ öàõèëãààí àøèãëàëòûí òºëáºðèéã õóðààõàä òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõèéã õ¿ñ÷ õ¿ñýëò òàâüñàí áàéíà. Èéìä îäîî öààøèä õýðõýí ºðãºæèí òýëýõ ÷èãëýëèéã ãàðãàõûí òóëä Óëààíáààòàð õîòûí õóâüä á¿ðýí õýìæýýíèé ñòðàòåãè áîëîâñðóóëàõ íü ç¿éòýé. ÕÀÀÍ áàíêíû ìàðêåòèíãèéí ¿éë àæèëëàãààíû òîâ÷ òàíèëöóóëàãà .


50

ÕÀÀÍ áàíê íü ìàðêåòèíãèéí ãàçàðòàé þì áàéíà. Ìàðêåòèíãèéí ãàçðûí çîðèëãî íü áàíêíû ýðõýì çîðèëãî , áèçíåñ òºëºâëºãºº ,ñòðàòåãèéã òîäîðõîéëæ ò¿¿íèé ¿íäñýí äýýð øèíý á¿òýýãäýõ¿¿í áèé áîëãîõ , áàíêíû á¿õèé ë ¿éë àæèëëàãàà , á¿òýýãäýõ¿¿í , ¿éë÷èëãýýã õàðèëöàã÷äàä òàíèóëàí ñóðòàë÷èëæ õàðèëöàã÷äûí õ¿ðýýã òýëýõ, çàõ çýýëä ººðèéí áàíêíû ºðñºëäºõ ñòðàòåãèéã òîäîðõîéëæ ò¿¿íä ÷èãëýñýí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéíà. Ìºí áàíê áîëîí õàðèëöàã÷èéã õîëáîõ ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýæ óëàìæëàëò õàðèëöàã÷äûã áàòàëãààæóóëàõ , øèíýýð õàðèëöàã÷ òàòàæ áàíêíû àìæèëòòàé ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàòòàé îðøèí òîãòíîõ íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëýõýä ¿éë àæèëëàãààãàà ÷èãë¿¿ëýí àæèëëàæ áàéíà . Ìàðêåòèíãèéí ãàçàð íü ÕÀÀÍ ÁÀÍÊ íýðèéã áðåíäæ¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð õàðèëöàã÷äàä õàíäñàí á¿õ ë ìàðêåòèíãèéí íýãäñýí áîäëîãî ñóðòàë÷èëãààã óÿëäààòàé ÿâóóëæ áàéíà. Òóõàéëáàë: 1. ÕÀÀÍ ÁÀÍÊ íýð ëîãîã ñòàíäàðò÷èëæ ,íýðèéí ðåêëàìûã ðàäèî, òâ, ñîíèí õýâëýë , ñóðòàë÷èëãààíû ìàòåðèàëààð ñóðòàë÷èëñàíû ¿ð ä¿íä ÕÀÀÍ Áàíê, íýð, ëîãî, óðèàã õîò õºäººãèéí õ¿í àìûí 90 ãàðèó õóâü íü òàíüæ ìýääýã áîëñíûã Ñàíò Ìàðàë ñàíãààñ ÿâóóëñàí ñóäàëãàà õàðóóëæýý. 2. ÕÀÀÍ áàíêíû íýã ãîë çîðèëãî íü õºäºº îðîí õóíòàãò ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë÷èëãýýã á¿ðýí õ¿ðãýõèéí òóëä õºäºº îðîí íóòãèéí èðãýäèéã áàíêíû ¿éë÷èëãýýíä òàòàí îðóóëàõ çîðèëãîîð òýòãýâðèéí äàíñíû ¿éë÷ëãýýã øèíýýð íýâòð¿¿ëæ, óã á¿òýýãäýõ¿¿íèéã òåëåâèç ðàäèî ñîíèí õýâëýëýýð ñóðòàë÷èëæ , òóñ ãàçðààñ óã ¿éë÷èëãýýã øèíýýð íýâòð¿¿ëýõ ñóðãàëòûã îðîí íóòàãò çîõèîí áàéãóóëæ 2001 îíû 7-ð ñàðààñ 2002îíû ýöýñ ãýõýä íèéò 14 àéìàã , 213 ñóìàíä õýðýãæ¿¿ëñýí áàéíà. 3. Áàíêíû áóñàä á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éë÷èëãýýã ìºí õýâëýë ìýäýýëëèéí á¿õ õýðýãñýëýýð áàéíãà ñóðòàë÷èëæ áàéãààãèéí çýðýãöýý á¿õ ñàëáàð òîîöîîíû òºâ¿¿äèéã íýãäñýí ñòàíäàðòûí õàÿãòàé áîëãîæýý. ÕÀÀÍ áàíêíû ñàëáàð íýãæ¿¿äèéí ñòàíäàðòûí õàÿãèéí çàãâàðûã òåíäåð çàðëàæ ä¿ãíýñíèé äàãóó øàëãàðñàí àëòàí àëèì ÕÕÊ -ààð õèéëãýí õîò õºäººã¿é íýã çàãâàðûã õàÿãòàé áîëñîí áàéíà . 4,ÕÀÀÍ Áàíê õîò õºäººã õîëáîñîí ñ¿ëæýýãýý óëàì á¿ð ºðãºòãºæ øèíýýð ñàëáàð íýãæ íýýæ ñóäàëãàà ÿâóóëæ áàéðøëûã íü òîãòîîæ ¿éë àæèëëàãààã íü õàðèëöàã÷äàä òàíèóëàí ñóðòàë÷ëàõàä Ìàðêåòèíãèéí ãýçðààñ èäýâõèòýé îðîëöîæ ñàëáàðûí íýýëòèéí àæèëëàãààã çîõèîí áàéãóóëæ, õýâëýë ìýäýýëëýýð ñóðòàë÷èëæ áàéíà. Ñàëáàðóóäûí ¿éë àæèëëàãààã ÕÀÀÍ Áàíêíû ìàðêåòèíãèéí íýãäñýí áîäëîãîä ÷èãë¿¿ëæ, òýäíèéã ñóðòàë÷èëãààíû ìàòåðèàë, õàÿã, ñàìáàð, áîëîí áóñàä ñàíàìæ çºâëºìæººð õàíãàí àæèëëàæ áàéíà. ÕÀÀÍ Áàíêíû òýòãýâðèéí äàíñíû ¿éë÷èëãýýã õýðýãæèõýýñ ºìíº òýòãýâýð àâàã÷äûí òýòãýâðèéí ñàíõ¿¿æèëò õóãàöààíäàà õèéãäýýã¿é , î÷èð äóãààð èõòýé, áàíêíû áóñàä ¿éë÷èëãýýãýýð ¿éë÷èë¿¿ëýõ áîëîìæã¿é , òýòãýâýð ýçýíäýý î÷äîãã¿é àøèãëàã ãàðàõ çýðýã çîõèñã¿é ÿâäëóóä èõ òîõèîëääîã áàéñàí. Òýòãýâýð îëãîëòûí ýíý òîãòîëöîîã ººð÷èëæ òýòãýâðýý õóãàöààíä íü õºíãºí øóóðõàé , õÿëáàð àâàõ áîëîëöîîã ÕÀÀÍ áàíê òýòãýâýð àâàã÷äàäàà ñàíàë áîëãîæ õýðýãæ¿¿ëæ ýõýëëýý .


51

ÕÀÀÍ Áàíê, ÓÍÄÅÃàçàð õàìòðàí àæèëàõààð øèéäâýðëýæ 2 áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãûí ò¿âøèíä 2001îíû 09-ð ñàðûí 18íû ºäºð áàéãóóëñàí áàíêíû ¿éë÷èëãýýã ¿ç¿¿ëýõ òóõàé ãýðýýíèé äàãóó Òýòãýâðèéí äàíñ , òýòãýâðèéí çýýëèéí ¿éë÷èëãýýã 14 àéìàã , ò¿¿íèé õàðúÿà 213 ñóìàíä õýðýãæ¿¿ëæ áîëèò àæèë áîëãîëîî. Óëñûí õýìýýíä 279,8 ìÿíãàí òýòãýâýð àâàã÷ á¿ðòãýãäñýíýýñ 153,7 ìÿíãàí òýòãýâýð àâàã÷ ÕÀÀÍ áàíêàà ¿éë÷ë¿¿ëäýã áîëñíû çýðýãöýý 107,8 ìÿíãýí òýòãýâýð àâàã÷èä òýòãýâðèéí äàíñ íýýæ 49484 õ¿í 1,8 òýð áóì òºãðºãèèéí òýòãýâðèéí çýýëèéí ºðèé ¿ëäýãäýëòýé áàéíà. Îäîî ¿ëäýæ áóé 6 àéìàã ò¿¿íèé õàðúÿà 106 ñóìûí 45,9 ìÿíãàí òýòãýâýð àâàã÷äàä òýòãýâðèéí äàíñ íýýñíýýð óëñûí õýìæýýíä á¿õ òýòãýâýð àâàã÷èä òýòãýâðèéí äàíñíû íýãäñýí ñ¿ëæýýíä á¿ðýí õàìðàãäàõ þì. Òýòãýâðèéí äàíñ, òýòãýâðèéí çýýëèéí ¿éë÷èëãýý íü ýõýëñýí öàãààñàà òýòãýâýð àâàã÷äûí ýðýëò õýðýãöýý, ñàíàà ñýòãýãäýëä íèéöñýí ¿éë÷èëãýý áîëæ ÷àäëàà . Ñòàíò Ìàðàë ñàí òýòãýâýð àâàã÷äûí äóíä ýíý ¿éë÷èëãýýíèé òàëààð ñóäàëãàà ÿâóóëàõàä íèéò òýòãýâýð àâàã÷äûí 98% íü ñýòãýë õàíãàëóóí áèäíèé òºëºº ãýñýí ¿éë÷èëãýý áîëæýý ãýæ õàðèóëñàí áàéíà. Ýíý ¿ç¿¿ëýëò òýòãýâðèéí äàíñ , òýòãýâðèéí çýýëèéí ¿éë÷èëãýý õýð ñàéí ¿éë÷èëãýý áîëñíûã äàâõàð áàòàëæ áàéíà. Îäîî õýðýãæñýí àéìàã ñóìóóäàä òýòãýâðèéí ýðõ õóãàöààíäàà èðæ î÷èð äóãààð ýìõ çàìáðààã¿é áàéäàë çýðýã äýýð äóðäñàí õ¿íäðýë¿¿ä ¿ã¿é áîëæ äóðòàé öàãòàà õ¿ññýí ìºíãºº õýðýãöýýíäýý òîõèðóóëàí àâäàã áîëëîî. Ìºí äàíñíû ¿ëäýãäýëä ñàðûí 0,4 õóâèéí õ¿¿ áîäóóëàí ìºíãºí õóðèìòëàë áóé áîëãîæ áàéíà. Öàëèíãèéí íýðèééí äàíñíû ¿éë÷èëãýýã 21 àéìàã ò¿¿íèé õàðúÿà á¿õ ñóìóóäàä õýðãýëæýý. 2002 îíû áàéäëààð 26 ìÿíãàí õ¿í öàëèíãèéí íýðèéí äàíñ íýýæ 17510 õ¿í 2,4 òýðáóì òºãðºãèéí çýýëèéí ¿ëäýãäýëòýé áàéíà. Áàíêíûõàà áèçíåñèéí ¿éë àæèëëàãààã á¿õ ÷èãëýëýýð íýìýãä¿¿ëýõèéã àíõààð ÷ àæèëñíû ¿ð ä¿íä áóñäààñ òàòàí òºâëºð¿¿ëñýí õºðºíãº ºìíºõ æèëèéí ýöýñò 24,9 òýðáóì òºãðºã áàéñàí áîë 30 òýðáóì áîëæ ºñëºº. Çýýë 10 òýðáóì òºãðºãººñ 13,8 òýðáóì áîëæ ºñæýý. Áýëýí ìºíãº áîëîí áîãèíî õóãàöààíû õºðºíãº îðóóëàëò 14,8 òýðáóì òºãðºã áîëæ áàéãàà íü òºëáºð ò¿ðãýí ã¿éöýòãýõ ÷àäâàðûí ¿ç¿¿ëýëò ÌÁ-ààñ òîãòîîñîí 18%-ààñ õàâüã¿é ºíäºð áóþó 43%-ä õ¿ðýõ íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëæ ÷àäñàí áàéíà. ÕÀÀÍ Áàíê íü íèéò 355 ñàëáàð íýãæ 1340 àæèëëàãñàäòàéãààð Ìîíãîë óëñûí õýìæýýíä ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ 420 ãàðóé ìÿíãàí õàðèëöàã÷äàä áàíêíû á¿õ òºðëèéí ¿éë÷èëãýýã ¿ç¿¿ëæ áàéíà. ÕÀÀÍ Áàíê íü 2002 îíä ¿éë àæèëëàãààãàà óëàì ºðãºæ¿¿ëýí ýäèéí çàñãèéí ºíäºð ¿ð àøèãòàé , çàõ çýýëä íýð õ¿íäòýé áèçíåñèéí íýãæ áîëîí õºãæèæ ÷àäæýý. 2002îíû ¿ç¿¿ëýëòèéã 2001 îíòîé õàðüöóóëàõàä ÕÀÀÍ áàíêíû àêòèâ 1,8 äàõèí õàðèëöàõ õàäãàëàìæèéí õýìæýý 1,7 äàõèí íýìýãäñýí áàéíà. Òóñ áàíê íü íèéò 372 ìÿíãà ãàðóé çýýëäýã÷äýä 87,3 òýðáóì òºãðºãèéí çýýë îëãîîä áàéãàà áºãººä 2002 îíû 11-ð ñàðûí 30-íû ºäðèéí áàéäëààð 99,0 ìÿíãàí çýýëäýã÷èä îëãîñîí 23,8 òýð áóì òºãðºãèéí çýýëèéí ¿ëäýãäýëòýé áàéíà. 2002 îíû 12-ð ñàðûí 30-íû ºäðèéí áàéäëààð õóãàöàà õýòýðñýí çýýë íü çýýëèéí áàãöèéí 0,7 %-èéã ýçýëæ áàéãàà íü áàíêíû çýýëèéí áàãö ìàø ñàéí áàéãààã õàðóóëæ áàéíà. ÕÀÀÍ áàíê 2002îíû 12-ð ñàðûí 30-íû ºäðèéí áàéäëààð òàòàí òºâëºð¿¿ëñýí õºðºíãº 43 òýðáóì òºãðºã


52

õ¿ðòýë ºñ÷ òºëáºð ò¿ðãýí ã¿éöýòãýõ ÷àäâàð ÌÁ –íû øààðääàã õýìæýýíýýñ äàðèó 4 äàõèí ºíäºð , 2002 îíû àøèã ºññºí ä¿íãýýð 1,3 òýð áóì òºãðºãò õ¿ðýýä áàéíà. Òóñ áàíê íü ñàíõ¿¿ãèéí áàéäëûí õóâüä àêòèâûí ÷àíàð áîëîí òºëáºð ò¿ðãýí ã¿éöýòãýõ ÷àäâàð ñàéí, ºíäºð àøèãòòàé àæèëëàæ áàéãàà áºãººä õ¿íèé íººö áîëîí áàéð áàéðøèë, òîíîã òºõººðºìæèéí áàéäàë ÷ ýðñ ñàéæèðæýý. Çýýëäýã÷ áîëîí õàäãàëàìæ ýçýìøèã÷äèéí òîî ýðñ íýìýãäýæ áàéãàà áºãººä õºäºº îðîí íóòàãò ýäãýýð òºðëèéí ¿éë÷èëãýýíèé ýðýëò õýðýãöýý ºíäºð áàéãàà íü ýíýõ¿¿ ºñºëò öààøèä óëàì á¿ð íýìýãäýõ òºëºâòýé áàéãààã õàðóóëæ áàéíà. ÕÀÀÍ áàíêíû çàõèàëãààð ìýäýýëýë ñóäàëãààíû Ñàíò ìàðàë ñàíãààñ õîò õºäººãèéí èðãýäèéí äóíä çýýë, õàäãàëàìæ, áàíêíû ¿éë÷èëãýý, ÕÀÀÍ áàíêíû òàëààðõ ñàíàë ñýòãýãäëèéí òàëààð ñóäàëãàà õéèæýý. Ýíýõ¿¿ ñóäàëãààãààð Ìîíãîëûí õ¿í àìûí 90% íü ÕÀÀÍ áàíê ãýñýí ìàíàé áðýíä íýðèéã òàíüäàã. , õºäºº îðîí íóòãèéí 80% íü ÕÀÀÍ áàíêíû ¿éë÷èëãýýíèé òàëààð ñýòãýë õàíàìæòàé ãýñýí ¿íýëãýý ºãñºí áàéíà.

Ìàðêåòèíãèéí ñòðàòåãè ÕÀÀÍ áàíêíû

ñèñòåìä áàðèìòëàõ çàð÷èì Áàíê íü õ¿ì¿¿ñ ãàðòàà áàðèàä ãýðòýé àâàà÷èõ á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýäýãã¿é ãàçàð. Õàðèëöàã÷ òàòàõ áàíêíû ¿íäñýí ñòðàòåãè ¯éë÷èëãýý áàéäàã. ÕÀÀÍ áàíê íü îäîî Ìîíãîë óëñàä ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áóé áàíêóóäààñ îëîí äàâóó òàëòàé. ¯¿íä:

1. Ìàðòåòèíãèéí áîäëîãûã ýðò ýð÷èìòýéãýýð ÿâóóëæ ýõýëñýí òóë õîò õºäººãèéí á¿õ õ¿ì¿¿ñò òàíèë áîëñîí.

2. Ðåêëàì ñóðòàë÷èëãàà ¿çñýí õ¿ì¿¿ñ òóõàéí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã öàã àëäàëã¿é òóðøèõ áîëîìæòîé ñàëáàðóóä õîò õºäººä îëîí áàéãàà.

3. Ñàíõ¿¿ãèéí òºëáºðèéí ÷àäàâõè áóñàä áàíêíààñ õàâã¿é èõ. 4. Áàíêíû ñàëáàðò îëîí æèë àæèëëàñàí áîëîâñîí õ¿÷íèé ÷àäàâõè ºíäºð 5. Áàíêíû øèíý ¿éë÷èëãýýí¿¿ä àìæèëòòàé õýðýãæèæ áàéãàà íü ðåêëàì

ñóðòàë÷èëãààãààð îëîíä òàíèóëñàí ¿éë÷èëãýýã ñàëáàð òîîöîîíû òºâ¿¿ä àìæèëòòàéãààð õýðýãæ¿¿ëæ áàéãààä îðøèíî.

ÕÀÀÍ áàíêíû ýðõýì çîðèëãûã òîäîðõîéëñîí:

Õàðèëöàã÷èäàä òýðã¿¿í çýðãèéí á¿òýýãäýõ¿¿íýýð ÷àíàðûí õàìãèéí ºíäºð ò¿âøèíä ¿éë÷ëýõ çàìààð õºäºº îðîí íóòàãò ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõýä äàâàìãàéëàõ áàéð ñóóðü ýçýëæ, ñàíõõ¿ãèéí ñàëáàðò Ìîíãîëûí õîò, õºäººã õîëáîõîä ãîë ¿¿ðýã ã¿éöýòãýõ ÿâäàë ãýæ òîäîðõîéëñîí. Èéì äýýðõ ýðõýì çîðèëãîî õýðýãæ¿¿ëýõèéí òóëä áàðèìòëàõ åðºíõèé ñòðàòåãèä

ìàðêåòèíãèéí ýðõýì çîðèëãî íýã õºø¿¿ðýã íü áîëæ ºãíº. Ìàðêåòèíãèéí ýðõýì çîðèëãî íü áàíêíû ýðõýì çîðèëãî, áèçíåñ òºëºâëºãººãºº, ¿éë àæèëëàãààíû ñòðàòåãèéã òîäîðõîéëæ ò¿¿íèé ¿íäñýí äýýð øèíý á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éë÷èëãýýã áèé áîëãîõ, áàíêíû á¿õèéë ¿éë àæèëëàãàà, á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éë÷èëãýýã õàðèëöàã÷äàä òàíèóëàí ñóðòàë÷èëæ õàðèëöàã÷ òàòàõ, çàõ çýýëä ººðèéí áàíêíû ºðñºëäºõ ñòðàòåãèéã òîäîðõîéëæ ÷èãëýñýí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ, áàíê áîëîí õàðèëöàã÷èéã õîëáîõ ¿¿ðãèéã


53

ìºí ã¿éöýòãýæ óëàìæëàëò õàðèëöàã÷äûã áàòàëãààæóóëàõ, øèíýýð õàðèëöàã÷ òàòàæ áàíêíû àìæèëòòàé ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàòòàé îðøèí òîãòíîõ íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëíý. ÕÀÀÍ áàíêíû ìàðêåòèíãèéí ñòðàòåãèéí ¿íäñýí çàð÷èì íü:

1. Òóñ áàíêíû ÿâóóëæ áóé ¿éë÷èëãýýã îëîí ò¿ìýíä ºðãºíººð ñóðòàë÷èëàæ õóâü õ¿í, àæ àõóé íýãæ¿¿äýýñ òàòàí òºâëºð¿¿ëýõ õºðºíãèéã íýìýãä¿¿ëýõ.

2. Á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éë÷èëãýýíèé òàëààð ýð÷èìòýé ñóðãàëòûã àéìàã, ñóìûí ò¿âøèíä áàíêíû àæèëòíóóäûí äóíä ÿâóóëæ õýâø¿¿ëýõ.

3. Îðîí íóòãèéí òîîöîîíû ñàëáàðóóäûã ¿éë÷èëãýýíèé ºíäºð ò¿âøèíä õ¿ðãýõýä á¿õ òºðëèéí ñóðòàë÷èëãàà, ìàðêåòèíãèéí êàìïàíèò àæèë áîëîí ñàëáàð òîîöîîíû òºâ¿¿äèéí ãàäààä ºíãº ¿çýìæèéã ñàéæðóóëàõ çýðãýýð äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ çýðýã ç¿éë þì.

Ìàðêåòèíãèéí èäýâõèòýé áîäëîãî õýðýãæ¿¿ëýõèéí òóëä ñåãìåíò¿¿ä áîëãîí õóâààæ õ¿÷ àíõààðëàà òºâëºð¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé. ÕÀÀÍ áàíêíû ¿éë àæèëàãàà ÿâóóëàõ çàõ çýýëèéã ñàäàëæ ºðñºëäºã÷èéí äàâóó, ñóë òàëûã çºâ òîäîðõîéëîõ. ÕÀÀÍ áàíêíû ìàðåòèíãèéí íýã ãîë ñòðàòåãè íü ÕÀÀÍ áàíêíû íýðèéã òàíèóëàõ ñòðàòåãè áàéäàã. ¯¿íä:

1. ÕÀÀÍ Áàíêíû ä¿ð òºðõèéã õ¿ðãýõ òàëààð 2. Á¿òýýãäýõ¿¿íýýð íü îíöëîí ìýäýý ìýäýýëýë õ¿ðãýõ

ÕÀÀÍ áàíêíû ä¿ð òºðõèéã õ¿ì¿¿ñò õ¿ðãýõ òàëààð:

1. Çàð ñóðòàë÷èëãàà, òàðààõ ìàòåðèàë, õàÿã çýðýã ìýäýýëýí òàíèóëàõ á¿õ õýðýãñëèéã àøèãëàõäàà ÕÀÀÍ áàíêíû áýëýã òýìäýã, óðèàã çºâ àëäààã¿é òàâüæ áàéõ.

2. Áàéãóóëàãûíõàà ä¿ð òºðõèéã îëîí íèéòèéí õýðýãñëýýð á¿õ õ¿í òàíèóëàõ çîðèëãîîð òåëåâèç, ðàäèî, ñîíèí, ìýäýýëëèéí ñàìáàð çýðãèéã àøèãëàõ.

3. Ä¿ð òºðõºº òàíèóëàõ ¿¿äíýýñ îëîí íèéòòýé õàðüöàæ àæèëëàõ, õýâëýëèéí ìýäýý òàðààõ, õóðàë öóãëààí çîõèîí áàéãóóëàõ, îíöãîé ¿éë ÿâäëûã òýìäýãëýõ.

4. Ñàëáàðûí áîðëóóëàëòûí ¿éë àæèëëàãààã äýìæèõ ìàòåðèàë: çàðàãò õóóäàñ ãàðãàõ, ãàðûí àâëàãààð õàíãàõ

Á¿òýýãäýõ¿¿íýýð íü îíöëîí ìýäýý , ìýäýýëýë õ¿ðãýõ òàëààð : 1. ÕÀÀÍ Áàíêíû íýð , ä¿ð òºðõèéã ò¿øèãëýí á¿òýýãäýõ¿¿íèé íýðèéã

òàíèóëàõ. 2. Á¿òýýãäýõ¿¿í ýñâýë áàãö á¿òýýãäýõ¿¿í òóñ á¿ðèéã ñóðòàë÷ëàõäàà

õàðèëöàã÷äàä ºãºõ ºãººæèéã íü îíöîëæ , òîâîéëãîõ 3. Á¿òýýãäýõ¿¿í áîðëóóëàëòûí ñóðãàëò , õàðèëöàã÷äàä ºãºõ à÷ òóñûã

õàðóóëñàí òóñëàõ ìàòåðèàë 4. Îëîí íèéòòýé àæèëëàõ áîäëîãûí õ¿ðýýíä øèíý á¿òýýãäýõ¿¿í

íýâòð¿¿ëýõ àðãà õýìæýý çîõèîí áàéãóóëàõ


54

5. Á¿òýýãäýõ¿¿íýýð íü îíöëîí õ¿ðãýæ áóé á¿õ, ìýäýý ìýäýýëýë íü ÕÀÀÍ Áàíêíû åðºíõèé ä¿ð òºðõèéã á¿ðä¿¿ëýõýä çºâ óÿëäàæ áàéõ ÿâäëûã õàíãàõ

Ìàðêåòèíãèéí çàð ñóòàë÷èëãààíû àíõààðëûí òºâä áàéëãàæ ìºðäºõ çàðèì ç¿éëñ Çîðèëãîî õýðýãæ¿¿ëýõýýð õàíäàæ áàéãàà õàðèëöàã÷ íü òàíû ñàíàëûã õ¿ëýýæ àâàõ õàìãèéí èõ ìàãàäëàëòàé ¿å õààíà áàéíà, õýçýý õýäèéä áàéõûã çºâ òîäîðõîéëæ ñàíàëàà äýâø¿¿ëæ ñóðàõ ÷àäâàðòàé áàéõ. Æèøýý íü: Òóõàéí õ¿íèé àíõààðàë òºâëºðººã¿é áàéõàä íü óäààí õóãàöààãààð òàéëáàðëàæ çàëõààõààñ çàéëøõèéæ óóëçàëòûã òóõàéã õ¿íä òîõèðîìæòîé ¿åä õèéõèéã çîõèöóóëàõ Õýðýãëýã÷èéí ¿çýë áîäëûã õàðãàëçàí òýäíèé ýðýëò õýðýãöýýíä íèéöñýí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäãààðàà ìàðêåòèíãèéí ñóðòàë÷èëãàà íü áóñàä áèçíåñýýñ ÿëãààòàé áàéäãèéã àíõààðàí ¿çýõ Íýð íºëºº á¿õèé ñýòã¿¿ë÷, íèéòëýë÷ íàðòàé ñàéí ò¿íøèéí õàðüöàà òîãòîîæ òýäãýýðèéí íýð õ¿íä óð ÷àäâàðûã ìàðêåòèíèéí ñóðòàë÷èëãààíä àøèãëàæ ñóðàõ

Õàìãèéí èõ àøèã îëîõ 10 ñòðàòåãè 1) Áàíêíû áîðëóóëàã÷ áîëîí ººð áóñàä àæèëòíóóäûí õèéñýí

áîðëóóëàëòûí òàíèëöóóëãûã àøèãëàí òàéëáàð õèéõ 2) Áàíêíû èðýýä¿éí áîëîìæèò áîëîí îäîîãèéí õàðèëöàã÷èä/ò¿íø¿¿ä

çîðèóëñàí çàõèàã øóóäàíãààð èëãýýõ

3) Áàíêíû àæèëòíû áàõàðõàë áîëîí èäýâõèéí òóñ äýìèéã õóâààðèëàõ

4) Áàíêíû ñàëáàðóóäûí ¿¿äíèé ºðºº ýñâýë õ¿ëýýí àâàõûí îð÷ìûí áàéäàë

ýñâýë õàìðàõ õ¿ðýý

5) Áàíêíû ¿¿äíèé ºðºº/õ¿ëýýí àâàõûí ºðºº îð÷èì 3 ÷ ¿éë÷èëãýýíèé õ¿íèéã

òîìèëîí áàéëãàõ

6) Ñàëáàðûí õóäàëäààíû òàëààðõ øîó, õóðàë, ýñâýë ººð áóñàä

öóãëààíóóäûã àõèí äàõèí ÿâóóëàõ

7) Áàíêíû çàõèðëûí óäèðäàõ çºâëºë, õóâüöàà ýçýìøèã÷èä, ººð áóñàä

íýìýëò òºëººëºã÷èäèéã ñîíãîõ/õ¿ëýýí çºâøººðºõ

8) Ãîë õóäàëäààíû áàéãóóëëàãûí õîëáîîãîîð áàíêûã äàìæóóëàõ. Òýä

íýìýëò ñàëáàðò ºðòºæ áîëîõ þì.


55

9) Áàíêíû ñòðàòåãè òºëºâëºãººíèé ìýäýýëëèéã àøèãëàõ. Òýð íü íýìýëò

¿íýìøëèéã òºð¿¿ëÁíý.

10) àíêíû àóäèî õóóðöãàíû òºðºë äýýðõ á¿ðò

Áîëîâñîí õ¿÷íèé áîäëîãî

Áàíê àìæèëò îëîõ ýñýõ íü îëîí íèéòèéí èòãýëèéã õ¿ëýýæ ÷àäàæ áàéíà óó ãýäãýýñ èõýýõýí õàìààðäàã. ÕÀÀÍ áàíêèíä èòãýõ èòãýë áîëîí ¿íýí÷ øóäðàãà, äýýä çýðãèéí ÷àíàðòàé ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã íýð õ¿íäèéã õàäãàëàõûí òóëä òóñ áàíêíû àæèëòíóóä õîëáîãäîõ ä¿ðýì æóðìûã ÷àíä ñàõèí áèåë¿¿ëýõ, ¸ñ ç¿éí äýýä õýì õýìæýý, õóâèéí øóäðàãà ¿íýí÷ ÷àíàðûã ýðõýìëýõ ¸ñòîé. Á¿õ àæèëëàãñàä óäèðäëàãààñ ÿâóóëæ áóé õÿíàí øàëãàõ ¿éë àæèëëàãààíä õàìòðàí îðîëöîõ ¿¿ðýãòýé. Õóäàë, áóðóó òàøàà, á¿ðýí áóñ ìýäýýëýë íü á¿ðòãýë, òàéëàíã áóäëèóëñàíòàé àäèëä òîîöîãääîã áàéíà. Àëèâàà øàëãàëò, õÿíàëòûí õ¿ðýýíä ñîíèðõñîí àñóóëòàíä èëýí äàëàíã¿é õàðèóëò ºãºõ áà àëèâàà àñóóëòûí õàðèó íü òààëàìæã¿é áàéñàí÷ íóóí äàðàãäóóëæ áîëîõã¿é. ¿¿ðýãò àæëûíõàà òàëààð á¿õ òàëûã õàìàðñàí ìýäýýëëèéã íàðèéí íÿãò õºòºëæ øààðäñàí ¿åä íü ãàðãàæ ºã÷ áàéíà.

Àæèëä àâàõ òóøààë ãàðãàõ, áàòëóóëàõ Øèíý îðîí òîîí äýýð àæèëä àâàõûí òóëä òóøààëûí ìàÿãòûã áºãëºí, õîëáîãäîõ äýä çàõèðàë áîëîí Òàìãûí ãàçðûí çàõèðëààð ãàðûí ¿ñýã çóðóóëæ, ÕÀÀÍ áàíêíû îðëîã÷ çàõèðëààð áàòëóóëíà. Òóðøèëòûí õóãàöààíä àæèëä àâàõ Òóðøèëòûí õóãàöààíä àæèëëàæ áóé àæèëòàí íü áàíêíû ¿íäñýí àæèëòíû íýã àäèë áóñàä õºíãºëºëòèéã ýäýëíý. Øèíý àæèëòàíã àæèëä àâ÷ áàéãàà çàõèðàë íü àæèëòàíã 90 õîíîãîîñ õýòðýõã¿é áàéõ òóðøèëòûí õóãàöààãààð àâ÷ áîëäîã. Àæèëä àâñàí øèíý õ¿íýý øààðäàõ óð ÷àäâàðòàé ìýäýõ çîðèëãîîð òóðøèëòûí õóãàöààãààð àæèëä àâäàã. Òóðøèëòûí õóãàöààíä àæèëëàõäàà øèíý àæèëòàí øààðäëàãà õàíãàõã¿é òîõèîëäîëä àæèëä àâñàí çàõèðàë òóðøèëòûí õóãàöàà äóóñàõààñ íü ºìíº òóõàéí àæèëòàíã àæëààñ ÷ºëººëºõ àðãà õýìæýý àâíà. Òóðøèëòûí æóðìààð àæèëëàæ áóé àæèëòíû ñàðûí öàëèíã òóõàéí àëáàí òóøààëûí ãàðààíû öàëèíãèéí õýìæýýíýýñ 70 -ààñ äîîøã¿é áàéíà. Òóðøèëòûí õóãàöàà äóóñìàãö øèíý àæèëòàíãèéí öàëèíã òóõàéí àëáàí òóøààëûí åðäèéí öàëèíãèéí õýìæýý õ¿ðòýë íýìýãä¿¿ëíý.


56

Íýýëòòýé îðîí òîî áà àæèëä òîìèëîõ ÕÀÀÍ áàíêíû àæèëòíóóä òóñ áàíêíû áàéðíû ìýäýýëëèéí ñàìáàðò ãàðãàõààð ã¿éöýòãýõ óäèðäëàãààñ ñîíãîñîí ìýðãýæëèéí óäèðäëàãûí àëáàí òóøààëûí øààðäëàãûã õàíãàñàí ÕÀÀÍ áàíêíû àæèëòíóóäûã ãàäíû ºðãºäºë ãàðãàã÷ààñ èë¿¿ àíõààð÷ ¿çäýã.

Àæèë ýðõëýëò áà áà àæèëä îðîõ ºðãºäºë Àæèëä îðîõîîð ñîíèðõîæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñèéí òàëààðõè ìýäýýëëèéã ýìõ öýãöòýé õàäãàëàõ ¿¿äíýýñ áàíêèíä àæèëëàãñàä äîòðîîñ ºðãºäºë ãàðãàã÷èä òóøààë äýâøèõ ºðãºäëèéí ìàÿãò, ãàäíû ºðãºäºë ãàðãàã÷èä ÕÀÀÍ áàíêíû àæèëä îðîõ ºðãºäëèéí ìàÿãòûã òóñ òóñ àøèãëàíà. Àæèëòíóóäûíõàà áýðõøýýëòýé àñóóäëóóäûã ò¿ðãýí øóóðõàé øèéäâýðëýæ, òýäíèéã óäèðäëàãàä õýçýý ÷ õàíäàæ áîëîõ áîëîìæîîð õàíãàõ íü ÕÀÀÍ áàíêíû õàìãèéí ÷óõàë àñóóäàë þì. Çàõèðëóóäûí õ¿ëýýõ ¿¿ðýã õàðèóöëàãûí íýã ãîë õýñýã áîë àæèëòíóóäàà ñîíñîõ, àæëûí õîëáîãäîëòîé àñóóäàë, õ¿íäðýë ñàíàà áîäîë, õýòèéí òºëºâèéã õºíäºæ ãàðãàõàä òóñëàõ ÿâäàë þì. Àæèëòíóóä çàõèðëóóäòàé óóëçàæ ÿðèëöàõ áîëîìæòîé áàéõûí çýðýãöýý çàõèðëóóä áîëîí áîëîí áóñàä àæèëòíóóäûí õîîðîíä íýýëòòýé ÿðèëöàæ áîëîõ óóð àìüñãàëûã á¿ðä¿¿ëæ ºãíº. Çàõèðëóóä àæèëòàíóóäòàé ÷ºëººòýé óóëçàæ ÿðèëöàõ, øóäðàãà áàéõ íóóö õàäãàëàõ áîëîìæîîð õàíãàõ õàðèóöëàãûã õ¿ëýýíý. Àæèëòíóóä çàõèðëóóäòàé èëýí äàëàíã¿é ÿðèëöñàíûõàà òºëºº õîðîí, ºñºðõºã ø¿¿ìæëýë áóþó øèéòãýë õ¿ëýýõ, ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõ ÿâäàëä ºðòºõã¿é áàéõ áàòëãààãààð õàíãàãäàíà.

Àæèëòíóóäûí ãàäààä áàéäàë Çîõèìæòîé õóâöàñëàæ, áàíêíû àæèëòíû áàõàðõëûã òºð¿¿ëýõ, õàðèëöàãöèéí èòãýëèéã õ¿ëýýõ àæèëòàíóóäòàé áàéõûã ÕÀÀÍ áàíê ýðìýëçäýã. Õýäèéãýýð ã¿éöýòãýæ áàéãàà àæèë, àæëûí áàéðøëààñ õàìààðàí àæèëòàíóóäûí õóâöàñëàëò ÿíç á¿ð áàéæ áîëîõ áîëîâ÷ òóõàéí àæèëòíû ãàäààä áàéäàë àæèëëàæ áàéãàà îð÷íû àëü àëü íü ìýðãýæëèéí ºíäºð ò¿âøèíã õàðóóëæ áàéõ øààðäëàãàòàé.

Ñàäàí òºðëèéí õ¿ì¿¿ñèéã àæèëä àâàõ òàëààð ÕÀÀÍ áàíê íü ãýð á¿ëèéí õàðèëöààíààñ øàëòãààëàí àæèëòíóóäûí çºð÷èë ¿¿ñýõ, ýñâýë ýíý õ¿¿ õàðèëöààíû óëìààñ áèå áèåäýý òàë òîõîé òàòàõ ÿâäàë ãàðãóóëàõã¿éã ýðìýëçýæ áàéãàà áºãººä èéì õàðèëöàà íü ¿¿ðýã äààëãàâàð ºãºõ, àëáàí òóøààë äýâø¿¿ëýõ, ñàõèëãà áàòûí àðãà õýìæýý àâàõ áîëîí áóñàä àæèë ýðõëýëòòýé õîëáîîòîé àñóóäàëä íºëººëíº. Äàðààõ òîõèîëäîëä õàìààòàí ñàäàíãóóä õàìò àæèëëàõûã õîðèëîíî.

- Õàìààòàí ñàäíû àëü íýã íü íºãººãºº óäèðäàõ, àëáàí òóøààë àõèóëàõ, àæèëä àâàõ, ñàõèëãûí àðãà õýìæýý àâàõ áóþó õÿíàí øàëãàõ áîäèò ýðõ ìýäýëòýé áàéõ.


57

- Õàìààòàí ñàäàí áóñ áóñàä àæèëòíû õóâüä ýðõ àøãèéí áîòèò áà áîëîìæèò çºð÷èë ¿¿ñãýõ àæèë ýðõëýõ

- Õàìààòàí ñàäíû àëü íýã íü óäèðäëàãûí áàãèéí ãèø¿¿í áàéõ Àæèëòíóóä ãýðëýõýýð ñ¿é òàâüñàí ýñâýë ãýðëýñýí òîõèîëäîëä òýäíèé àëü íýã ººð ¿¿ðýãò àæèëä àæèëëóóëàõ õ¿ñýëòèéã ãàðãàæ áîëîõ áºãººä áàíê ýðõ àøãèéí çºð÷èëäººí ãàð÷ áîëîõã¿é áàéõ îðîí òîîíä îðóóëàõ áà õýðýâ èéì îðîí òîî áàéõã¿é áîë áàíê òýäíèé àëü íýãèéã íü àæëààñ ÷ºëººëíº.

Àæëûí öàãèéã áàðèìòëàæ àæèëëàõ Àæèëòíóóä àæèëäàà òîãòìîë èðæ öàã áàðèìòëàæ áàéõ ¸ñòîé. àæèëäàà òîãòìîë èðæ áàéõ áàéõ íü Áàíêíû ¿éë àæèëëàãààã ¿ð á¿òýýëòýé ÿâóóëàõàä òºäèéã¿é ñàëáàð, ãàçàð, õýëòýñ, àëáàä, õóâü õ¿ì¿¿ñ àæëàà àìæèëòàé ÿâóóëàõàä íºëººëíº.

Ñîãòóóðóóëàõ óíäàà õýðýíëýõ Áàÿð ¸ñëîë, òºðñºí ºäºõ, àæëûí îíöãîé àìæèëò, òýìäýãëýëò ¿éë ÿâäëûã íýãäñýí çîõèîí áàéãóóëàëòòàéãààð òýìäýãëýõ íºõöºëä ñîãòóóðóóëàõ óíäàà õýðýãëýõèéã çºâøººðíº. Ò¿¿í÷ëýí õàðèëöàã÷èäòàé óóëçàõ áîëîí áóñàä ÷óõàë óóëçàëòûí ¿åýð ñîòóóðóóëàõ óíäàà áàãà çýðýã õýðýëýõèéí áàíê çºâøººðíº. Áàíêíû àæèëòàí àæëûí áàéðàíä ñîãòóóðàõ áóþó äàõèí äàõèí àæèë òàñëàõàä õ¿ðãýõ õýìæýýãýýð ñóòóóðóóëàõ óíäààã õýðýãëýõèéã ýðñ õîðèãëîõ áà ¿¿íèéã çºð÷èëâºë àæëààñ õàëàõ õ¿ðòýë àðãà õýìæýý àâíà. Ñîãòóóðóóëàõ óíäàà õýðýãëýõäýý áàíêíû áàéãóóëëàãûí ìýðãýæëèéí àæèëòàí áèåý àâ÷ ÿâàõ îëîí óëñûí æèøèãò íèéö¿¿ëýõ ¸ñòîé. Öàëèíãèéí á¿òýö Öàëèí íü äàðààõ çîðèëãîòîé áîëíî.

- Èæèë òºñººòýé àæëóóäûã òýäãýýðèéí àãóóëãà ýðõ ìýäýë, ñàíõ¿¿ãèéí íºëºº çýðýã öîãö àñóóäàë äýýð ¿íäýñëýí á¿ëýãëýõ

- Ãàäíû çàõ çýýëèéí öàëèí õºëñ, äîòîîä àæèë ¿éë÷èëãýýíèé õàðèöóóëàëò áîëîí öàëèí õºëñ òºëºõ áàíêíû ñàíõ¿¿ãèéí ÷àäüàð äýýðýý ¿íäýñëýí ¿íäñýí öàëèíãèéí çýõ\ðýãëýë òîãòîîõ

- Àëáàí òóøààë á¿ðèéí ¿íäñýí áà äýýä õýìýýíèé öàëèí, øèíý, òóðøëàãà áàãàòàé àæèëëàãñàä áîëîí áàíêèíä óäààí õóãàöààãààð ñàéí àæèëëàãñàäûí öàëèíã ÿëãàâàðòàé òîãòîîõ áîëîìæ á¿õèé öàëèíãèéí èíòåðâàëûã òîãòîîõ

1. ÕÀÀÍ áàíê öàëèíãèéí ãóðâàí á¿òöèéã äàðààõ çîðèëãîîð áîðîâñðóóëñàí - Ãàäíû çàõ çýýëèéí òóðøëàãûã òóñãàõ - Áàíêíû áèçíåñèéí õýðýãöýýã òóñãàõ - Àâüÿàñëàã øèíý áîëîâñîí õ¿÷èí òàòàõ 2. Öàëèíãèéí á¿òýö íü ñàëáàð íýãæèéí áàéðøëààñ õàìààðàí ººõ÷ëºãäºíº. - Òºâ áàíê áà òîì õîòóóä - Àéìãèéí òºâ áà òîìîîõîí ñóóðèí ãàçàð - Ñóì, õºäºº íóòàã


58

Öàëèí õºëñ íýìýãä¿¿ëýõýä àëàõ àðãà õýìæýý Àâàõ ¸ñòîé öàëèíã íü àæèëòíóóäàä íü îëãîõ, òýäíèé öàëèí õºëñíèé ºñºëòèéã òºëºâëºõºä íü òóñëàõ ¿¿äííýñ öàëèí õºëñèéã íýìýãä¿¿ëýõ àñóóäëûã áîëîâñðóóëñàí áîëíî. Òóõàéí àæèëòíû öàëèíã íýìýãäë¿¿ëýõ õýìæýý, ò¿¿íèé õóãàöààã äàðààõ ãóðâàí ç¿éëýýð òîäîðõîéëíî. - Àæèëòíû àæëûí ã¿éöýòãýë - Öàëèíãèéí çýðýãëýëèéí õ¿ðýýíä òóõàéí àæèëòíû àâ÷ áàéãàà öàëèí õºëñ - Áàíêíû ñàíõ¿¿ãèéí íººö áîëîöîî Åðºíõèéäºº àæëûí ã¿éöýòãýë íü ìàø ñàéí ¿íýëãýýòýé àæèëòàí äóíäàæ ¿íýëãýýòýé àæèëòíûã áîäâîë õàðüöàíãóé èõ õýìæýýãýýð, àðàé ýðò õóãàöààíä öàëèíãàà íýìýãä¿¿ëýõ áîëîìæòîé. Àëáàí òóøààë äýâøèí àæèëëàæ áàéãàà àæèëòàí øèíý àæëûí ¿¿ðýã õàðèóöëàãàíä òîõèðîõ õýìæýýíèé öàëèíã àâíà. Òóõàéí èë¿¿ ºíäºð çýðýãëýëèéí àæèë õèéõ ìýðãýæëèéí ÷àäâàð ýçýìøñýí, øèíý îðîí òîîí äýýð õ¿í àæèëóóëàõ àæëûí õýðýãöýý ãàðñàí ¿åä óã àæèëòíûã àëáàí òóøààë äýâø¿¿ëíý. Àæëûí ã¿éöýòãýë ä¿ãíýõ áà óð ÷àäâàðûã øàëãàõ àñóóäëóóä Àæëûí ¿íýëãýýíèé ñèñòåì äàðààõ çîðèëãîîð áîëîâñðóóëàãäñàí áîëíî. - Áàíêíû áèçíåñ òºëºâëºãºº áîëîí óð ÷àäâàðûí øàëãóóðûã òóñ áàíêíû

ñàëáàð, ãàçàð, õýëòýñ, àëáàä áîëîí àæèëëàãñäûí ã¿éöýòãýæ áóé ¿¿ðýãòýé íü óÿëäóóëàõ

- ¯íäñýí öàëèíã íýìýãä¿¿ëýõ õýìæýýã òîäîðõîéëîõ àðãûã òóñãàõ

Àæèëòíóóäàä ¿ç¿¿ëýõ òóñëàìæèéí òàëààð Áàíê àæèë÷èääàà äàðààõ òºðëèéí òóñëàìæèéã ¿ç¿¿ëíý.

- Ãýíýòèéí çîëã¿é ÿâäàë ãàðàõ - Ýì÷èëãýýíèé çàðäàëä íýìýðëýõ - Áàíêíû àæèëòàí íàñ áàðàõ - Ò¿ëø òýýâýðëýõ çàðäàë ãýõ ìýò áîëíî. Òóëàìæèéã òºâ áàíêíààñ ñàíõ¿¿æ¿¿ëýí áàòëàíà. Áàíêíû îðëîã÷ çàõèðàë áîëîí ñàëáàð õàðèóöñàí äýä çàõèðàë àæèëòàíä îëãîõ ¸ðºíõèé õýìæýýíèé æèøãèéã òîãòîîæ, îéðîëöîî íºõöºëä àæèëòàí íàðûã íýã èæèë õýìæýýíä àâ÷ ¿çýõ ÿâäëûã õàíãàæ, õÿíàëò òàâèíà. Ò¿ëø òýýâýðëýõ çàðäàë íü èõ õýìæýýíèé ìºíãº áàéäàã ó÷èð áàíê èéì òóëàìæèéã îäîîãîîð á¿ðýí õýìæýýãýýð îëãîæ ÷àäàõã¿é áàéíà. Áàíêíû ñàíõ¿¿ãèéí ÷àäâàð ñàéæèðòàë èéì òóñëàìæèéã ¿ç¿¿ëýõ íü õÿçãààðëàëòàé áàéíà.

Ìàðêåòèíã áîëîí áàÿð ¸ñëîë, òýìäýãëýõ ¿éë àæèëëàãààíû ñàí

Ìàðêåòèíã áîëîí áàÿð ¸ñëîë òýìäýãëýëò ¿éë àæèëëàãààíû ñàíã òºâ áàíêíààñ ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ áà ñàëáàðóóä, òîîöîîíû òºâ¿¿ä, ãàçàð àëáàäóóä àæèëëàãñäàà äýìæèí óðàìøóóëàõ, ¿íäñýíèé áàÿð òýìäýãëýõ, áîëîí áóñàä çîðèóëàëòààð àøèãëàíà.


59

Îðëîã÷ çàõèðàë áîëîí õàðÿàëàõ äýä çàõèðàë íü ñàíãèéí õóðèìòëàëûí õýìæýýíä ñàíã æèãä õóâèàðëàõ ÿâäëûã õàíãàíà. Ñàõèëãûí áà çàñàí çàëðóóëàõ àðãà õýìæýý àâàõ Çºð÷èë äóòàãäëûã àðèëãàõ, äàõèí äàâòàõààñ ñýðãèéëýõ, àæëûí ¿ç¿¿ëýëòèéã ñàéæðóóëàõ, áàíêíû ýðõ àøãèéã õàìãààëàõ ¿¿äíýýñ ÕÀÀÍ áàíê ñàõèëãûí àðãà õýìæýýã õýðýãæ¿¿ëäýã. Óäèðäàõ àëáàí òóøààëòàí ñàõèëãûí àðãà õýìæýýã àâ÷, áàíêíû áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëýõ ¿¿ðýãòýé. Ñàõèëãûí àðãà õýìæýýã õýðýãæ¿¿ëýõ ¿å øàò

- Àìààð ñàíóóëàõ - Á÷ãýýð ìýäýãäýõ - Àæëààñ õàëàõ

Áîëîâñðîë äýýøë¿¿ëýõýä îëãîõ òóñëàëöàà- áàíêíààñ ãàäóóðõ ñóðãàëò ÕÀÀÍ áàíê íü ººðèéí àæèëëàãñäûí ìýäëýã ìýðãýæëýý äýýøë¿¿ëýí ºñºí õºãæèõºä íü òóñëàõ áà áàíêíû õàðèëöàã÷èä, èðãýäèéã ¿éë÷èëõýä øààðäàãäàõ õºø¿¿ðýã áîëîìæèéã àæèëòíóóääàà îëãîõûã ýðõýìëýäýã. Àæèëëàãñäûã áàíêíû àìèëòàä õóâü íýìýð îðóóëàõ, ìýäëýã ÷àäâàðàà äýýøë¿¿ëýõýä òóñëàõ íýãýí àðãà íü áîëîâñðîëîî äýýøë¿¿ëýõýä îëãîõ òóñëàëöàà þì. Ýíýõ¿¿ çîðèëãîä îëãîõ ñàí îäîîãîîð ìàø õÿçãààðëàãäìàë áàéãàà òóë óã òóñëàëöàà õ¿ëýýæ àâ÷ áóé àæèëëàãñàä òýäãýýðèéí àæèë áà ñóðãàëòûí õîîðîíä øóóä õîëáîî áàéãààã áàòëàõ õýðýãòýé.

Ñàëáàð òîîöîîíû óðàìøóóëàëûí õºòºëáºð Ýíýõ¿¿ óðàìøóóëàëûí õºòºëáºð íü ñàëáàð, òîîöîîíû àæëûí ã¿éöýòãýëòýé íü óÿëäóóëàí, ÿëàíãóÿà óäèðäëàãààñ òàõàéí óëèðàëä äýâø¿¿ëñýí ñòðàòåãèéí ãîë çîðèëòóóäûã õýðõýí áèåë¿¿ñýíòýé õîëáîãäîí óëèðëààð øàãíàí óðàìøóóëàõ çîðèëãîòîé áîëíî. Æèøýý íü:

- Òàòàí òºâëºð¿¿ëñýí õºðºíãº, çýýëèéí õýìæýýã íýìýãä¿¿ëñýí - Çýýëèéí ¿éë àæèëëàãààã ºíäºð ¿ð àøèãòàéãààð ÿâóóëñàí - Àóäèòûí ¿íýëãýýã äýýøë¿¿ñýí - Îðëîãûí òºëºâëºãººã õàíãàí áèåë¿¿ëæ çàðëàãûí òºëºâëºãººã

õýòð¿¿ëýýã¿é - Áàíêíû õºòºëáºð, áîäëîãî, æóðìûã õýðýãæ¿¿ñýí Çýýëèéí àæèëòàíã óðàìøóóëàõ òºëºáºð

Ýíýõ¿¿ õºòºëáºðèéí çîðèëãî íü: - çýýëèéí òîîã íýìýãä¿¿ëýõ - çýýëèéí áàãöèéã íýìýãä¿¿ëýõ - çýýëèéí õóãàöàà õýòðýëòýýð õýìæýãäýõ çýýëèéí ÷àíàðûã ñàéæðóóëàõ

ÿâäëûã õºõ¿¿ëýí äýìæèæ, ñàðààð óðàìøóóëàë îëãîõîä îðøèíî


60

Ãàçàð, õýëòýñ, àëáàäûí àæèëòíóóäûã óðàìøóóëàõ õºòºëáºð Ýíýõ¿¿ óðàìøóóëàëûí õºòºëáºð íü áàíêíû ýäèéí çàñãèéí àìæèëòàíä ãàçàð á¿ðýýñ îðóóëàõ õóâü íýìðèéã ¿íýëýí çîõèõ ¸ñîîð óðàìøóóëàõ çîðèëãîòîé. Ãàçàð á¿ðèéí õóâü íýìðèéã äàðààõ øàëãóóðààð õýìæèõ áîëíî

- óäèðäëàãààñ õýðýãæ¿¿ëæ áóé òºëºâëºãºº, òºñëèéã óðãàø àõèóëàõ - îðëîãî çàðëàãûí òºëºâëºãººã õàíãàí áèåë¿¿ëýõ - áàíêíààñ ÿâóóëæ áóé õºòºëáºð, áîäëîãî, ¿éë àæèëëàãààã õýðýãæ¿¿ëýõ

Áàíêíû äîòîîä õÿíàëò øàëãàëòûí àæèë ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýæ áóé àïïàðàòûí á¿òýö õÿíàëò õÿíàëò øàëãàëò ÿâóóëæ áàéãàà õýëáýð¿¿ä, àðãà, õóãàöàà, õÿíàëòààð ãàð÷ èðæ áàéãàà ãîë ãîë äóòàãäëóóä ò¿¿íèé ó÷èð øàëòãààí, òýäãýýðèéã àðèëãàõ áîëîìæèéã ñóäëàõ. Òóõàéí áàíê õºíäëºíãèéí õÿíàëòûí ÿìàð áàéãóóëëàãààð ÿìàð õóãàöààã õàìàð÷ õèéëãýäýã, õÿíàëòûí ¿éë àæèëàãààíä îðîëöîæ ñóäëàõ. ÕÀÀÍ áàíêíû ¿éë àæèëëàãààíä äàðààõ ÷èãëýëýýð æèíæèëãýýã õèéíý. 1. Àêòèâûí á¿òöèéí øèíæèëãýý.

- Àêòèâûí á¿òöèéã ãàðãàæ ä¿íýëò ºãºõ - Àêòèâûí àøèãëàëòûí êîýôôèöèåíòûã òîîöîõ - Çààâàë áàéëãàõ íººöèéí õ¿ðýëöýý - Àêòèâóóäûí ÷àíàð, àíãèëàë - Áîëçîøã¿é ýðñäëèéí ñàíãèéí õ¿ðýëöýý - Àâëàãûí äàíñóóäûí ¿ëäýãäýë, àâëàãà áàðàãäóóëàõ áîëîìæ

2. Áàíêíû ýõ ¿¿ñâýðèéí á¿òöèéí øèíæèëãýý - Ýõ ¿¿ñâýðèéí á¿òýöèéã ãàðãàæ ä¿ãíýëò ºãºõ - Òàòàí òºâëºð¿¿ëñýí õºðºíãèéí á¿òýö, õàäãàëàìæèéí á¿òýö - Òàòàí òºâëºð¿¿ëñýí õºðºíãèéí àøèãëàëòûí êîýôôèöèåíòóóäûã òîîöîæ

ä¿ãíýëò ºãºõ - Õàäãàëàìæèéí õàðèëöàõûí äóíäàæ õóãàöàà, òîãâîðæèëòûí ò¿âøèíã

òîîöîõ - Ýõ ¿¿ñâýðèéí äóíäàæ ºðòãèéã òîîöîõ

3. Áàíêíû ººðèéí õºðºíãèéí á¿òöèéã ãàðãàæ ä¿ãíýëò ºãºõ, áàíêíû ººðèéí õºðºíãèéí õ¿ðýëöýýã òîîöîõ, , ººðèéí õºðºíãº, ìàòåðèàëæñàí àêòèâûí õàðüöàà

4. Áàíêíû õºðâºõ ÷àäâàðûí êîýôôèöèåíòóóäûã òîîöîõ, õºðâºõ ÷àäâàðûí ìàòðèöààð òîîöîæ ä¿ãíýëò ºãºõ. Áàíêíû ýðñäëèéí øèíæèëãýýã õèéæ ä¿ãíýëò ºãºõ, äàìïóóðëûí ìàãàäëûã òîîöîõ.

5. Ñàíõ¿¿ãèéí ¿ð ä¿íãèéí øèæèëãýý. Áàíêíû îðëîãî çàðëàãûí øèíæèëãýý, íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éëèéí øèæèëãýýã õèéæ ä¿ãíýëò ºãºõ. Èæèë òºðëèéí îðëîãî, çàðäëûí õàðüöóóëàëò, ò¿¿íä ºãºõ ä¿ãíýëò ºãºõ

6. Àøãèéí øèæèëãýýã õèéæ ä¿íýëò ºãºõ. - íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éëèéí øèæèëãýý - àøèãò àæèëëàãààíû êîýôôèöèåíòóóäûã òîîöîõ - Àêòèâ, îðëîãî, àøãèéí ºñºëòèéí õóðä, ò¿¿íä ºãºõ ä¿ãíýëò àãàõ.


61

- Áàíêíû ýõ ¿¿ñâýð òàòàõ, ò¿¿íèéã áàéðøóóëàõ àðãóóä, áîäëîãî, ò¿¿íä ºãºõ ä¿ãíýëò

- Áàíêíû ¿éë àæèëëàãààíä ºãºõ åðºíõèé ä¿íýëò, öààøèä àâàõ àðãà õýìæýýíèé òàëààð ñàíàë áîëîâñðóóëàõ

2. Çýýëèéí øèíæèëãýý 1. Áàíêíû çýýëèéí áîäëîãî - Çýýëèéí áîäëîãî ò¿¿íèé îíöëîãò ä¿ãíýëò ºãºõ - Çýýëèéí àæèëòíóóäûí àæèë ¿¿ðãèéí õóâèàð - Çýýëèéí ýõ ¿¿ñâýð, çýýëèéí õ¿¿ã òîîöäîã àðãà÷ëàë - Çýýëèéí áàãöàä õ¿¿, çîðèóëàëò, õóãàöààãààð ñóäàëãàà õèéæ ä¿ãíýëò ºãºõ 2. Áàíêíû çýýë îëãîõ æóðàì - Çýýë îëãîõ ïðîöåññ, ò¿¿íèéã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ ñàíàë - Çýýëèéí øèíæèëãýý õèéõ àðãà÷ëàë - Çýýëèéí øèíæèëãýý õèéõýä òóëãàð÷ áóé ãîë áýðõøýýë, ò¿¿íèéã

øèéäâýðëýõ àðãà çàì 3. ÀÀÍ-ä õèéõ çýýëèéí øèæèëãýý - Çýýëäýã÷ ÀÀÍ-ã ñîíãîí õèéíý. Çýýëäýã÷èéí çýýëèéí òºñºëä õèéõ

øèæèëãýý, ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä øèíæèëãýý, ñàíõ¿¿ãèéí çîõèñòîé õàðüöààíû øèíæèëãýýã ¿íäýñëýí çýýëäýã÷èéí ¿éë àæèëëàãààíû ¿íäñýí ÷èã õàíäëàãà, áèçíåñèéí ðèñêèéã òîäîðõîéëîõ.

- Çýýëäýã÷èéí ðåéòèíãèéã òîãòîîí, çýýë îëãîõ íºõöëèéã òîäîðõîéëîõ. - Ìºíãºí ã¿éëãýýíèé òàéëàíãèéí øèíæèëãýý, ò¿¿íèé òºñººëëèéí áàëàíñ,

õºðºíãº õóèðãàëòûí ìº÷ëºãèéí ¿íäýñëýí çýýë, çýýëèéí õ¿¿ òºëºõ õóâèàðûã ¿íäýñëýõ.

- Çýýëäýã÷èéí ¿éë àæèëëàãààíû õýòèéí òºëâèéã ¿íäýñëýí çýýë îëãîñíîîñ õîéø õÿíàëòûí õóâèàð çîðèëãûã òîäîðõîéëîõ

Çýýë îëãîõ ïðîöåññ

1. ªðãºäºë

Зýýëèéí àæèëòàí óðüä÷èëñàí ÿðèëöëàãààð òóõàéí ºðãºäºë ãàðãàã÷ íü

áîëîìæèò ¿éë÷ë¿¿ëýã÷ ýñýõ , áàíêíû òàâüæ áóé øààðäëàãóóäûã õàíãàæ

áàéãàà ýñýõèéã òîäîðõîéëíî. Àëü íýã øààðäëàãûã õàíãàõã¿é áîë çýýëèéí

ýäèéí çàñàãò óã ¿éë÷ë¿¿ëýã÷èä çýýëýý öààøèä õººöºëäºõã¿é áàéхûã çºâëºõ


62

¿¿ðýãòýé. Ýíýõ¿¿ óðüä÷èëñàí ÿðèëöëàãûí ¿åýð òóõàéí êîìïàíè,

áàéãóóëëàãûí çàõèðàë, ýçýìøèã÷òýé áèå÷ëýí óóëçàæ, êîìïàíèé áèçíåñèéí

¿éë àæèëëàãàà, çýýëèéí çîðèóëàëò, ýíý íü áàíêíû áîäëîãî, æóðàìä íèéöýõ

ýñýõ çýðýã àñóóäëààð ìýäýýëýë àâíà.

Óðüä÷èëñàí ÿðèëöëàãûí ¿ð ä¿íä òóõàéí ºðãºäºë ãàðãàã÷èéí õ¿ñýëòèéã

öààøèä ñóäëàõ áîëîìæòîé ãýæ ¿çâýë õºðºíãº îðóóëàëòûí çýýëèéí

ºðãºäëèéí ìàÿãòûã çýýë õ¿ñýã÷èä ºã÷, áºãë¿¿ëíý. ªðãºäëèéí ìàÿãòûí

òºëáºðèéã áýëíýýð áóþó õàðèëöàã÷èéí äàíñíààñ äåáåò ã¿éëãýý õèéæ õóðààí

àâíà. Áºãëºñºí ºðãºäëèéí ìàÿãò áîëîí ò¿¿íèé õàâñðàëòóóäûã ñóäàëæ,

àñóóæ òîäðóóëàõ ç¿éëýý æàãñààí áè÷èæ ãàçàð äýýð íü î÷èæ ¿çýõ öàã õóãàöààã

òîãòîîíî. Êîìïàíèéí ¿éë àæèëëàãààòàé á¿ðýí òàíèëöàõàä ãàçàð äýýð íü

î÷èæ ¿çýõ íü ìàø ÷óõàë áàéäàã.

2. Çýýëèéí ¿íýëãýý øèíæèëãýý

Çýýëèéí øèíæèëãýý, ñóäàëãààã èõýâ÷ëýí ¿íäñýí õºðºíãèéí çýýëèéí

ìýðãýæèëòíèé òóñàëöààòàéãààð õèéíý. Øèíæèëãýýíä äàðààõ ç¿éë¿¿ä îðñîí

áàéõ ¸ñòîé.

1. ªìíºõ 12 ñàðûí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí

2. Òàéëàíä òóñãàãäñàí òîîíóóäûí ¿íýí çºâèéã ìàãàäëàñàí áàòàëãàà

3. Ýðãýí òºëºãäºëòèéí õóâèàð

4. Áýëýí ìºíãºíèé áîäèò áîëîí áîëãîîìæèëñîí òºñººëºë

5. ªð áàðàãäóóëàõ õàðüöààíû òîîöîî

6. Áèçíåñèéí áîëîí çàõ çýýëèéí ºðñºëäººíèé áóñàä õ¿÷èí ç¿éëèéí

ñóäàëãàà


63

3. Çýýëèéí ñàíàë áîëîâñðóóëàõ

Çýýëèéí ýäèéí çàñàã÷ íü ºðãºäºë ãàðãàã÷èéí õóâèéí çàí áàéäàë, íýð

õ¿íä áîëîí ñàíõ¿¿ãèéí ºãºãäºë, ò¿¿íèé çýýë àâ÷ áàéñàí ò¿¿õ, ñàíõ¿¿ãèéí

õàðüöààíû øèíæèëãýý çýðýã ¿íäýñëýí çýýëèéí äýëãýðýíã¿é ñàíàëûã

áîëîâñðóóëàõ áà ¿¿íä äàðààõ ç¿éë¿¿ä îðñîí áàéíà.

1. Îëãîõ çýýëèéí õýìæýýíèé òàëààðõ ñàíàë

2. Çýýëèéí õóãàöààíû òóõàé ñàíàë

3. ¯íäñýí çýýëèéí òºëáºðã¿é õºíãºëºëòòýé ñàðûí òóõàé ñàíàë

4. ¯íäñýí çýýëèéí ýðãýí òºëºëòèéí òàëààðõ ñàíàë

5. Áàðüöààíä àâàõ õºðºíãèéí ¿íýëãýý

4. Çýýë îëãîõ øèéäâýð ãàðãàõ

Á¿õ øààðäëàãûã á¿ðýí õàíãàñàí áîë çýýë îëãîíî. Ãýõäýý çýýëèéíõýý

òºðëººñ õàìààðààä çýýë îëãîõ øèéäâýð ãàðãàëò íü ººð ººð ò¿âøèíä áàéäàã.

ÕÀÀÍ ÁÀÍÊÍÛ ÇÝÝËÈÉÍ Á¯ÒÝÝÃÄÝÕ¯¯Í¯¯Ä

Ä/ä Çýýëèéí òºðë¿¿ä Çýýëèéí õýìæýý /¥/ Õóãàöàà Çýýëèéí õ¿¿

1 Æèæèã áèçíåñèéí çýýë 100,000-10,000,000 6 ñàð õ¿ðòýë 4% /æèëèéí 48%/

2 Ñàéí õàðèëöàã÷èéí çýýë 100,000-20,000,000 12 ñàð õ¿ðòýë 3% /æèëèéí 36%/

3 Áèçíåñèéí ¿íäñýí

õºðºíãèéí çýýë

5,000,000-30,000,000 3 æèë õ¿ðòýë 2,5% /æèëèéí

30%/

4 Õºäºº Àæ Àõóéí çýýë 100,000-5,000,000

Õ¿íñíèé íîãîî 12 ñàð õ¿ðòýë 4% /æèëèéí 48%/


64

òàðèàëàã÷äûí áîëîí

õàäëàí áýëòãýõ

áèçíåñèéí õóâüä

çýýëèéí äýýä õýìæýý

1,000,000-ààñ

õýòðýõã¿é,

5 Òýòãýâýð àâàã÷èéí çýýë-

ýíãèéí çýýë 11,000-300,000 6 ñàð õ¿ðòýë

Íýã óäààãèéí

¿éë÷èëãýýíèé

õóðààìæ àâíà,

Õàâñðàëò 1

6 Òýòãýâýð àâàã÷èéí çýýë-

çýýëèéí øóãàì. 11,000-300,000

Çýýëèéí

õóãàöààíä

õÿíàëò

òàâèõã¿é,

Íýã óäààãèéí

¿éë÷èëãýýíèé

õóðààìæ àâíà,

ÁÀÍÊÑ ñèñòåìä

õîëáîãäñîí

íýãæ¿¿äýä

õýðýãæ¿¿ëíý.

7 Ìàë÷íû çýýë 100,000-5,000,000 12 ñàð õ¿ðòýë 4% /æèëèéí 48%/

8 Öàëèíãèéí çýýë Ýíãèéí

çýýë. 20,000-1,000,000 12 ñàð õ¿ðòýë 4% /æèëèéí 48%/

9

Öàëèíãèéí çýýë- Îðîí

ñóóöààð áàðüöààëñàí

öàëèíãèéí çýýë

20,000- Áàðüöààíä

òàâüæ áóé îðîí

ñóóöíû ÀÁ¯-èéí 50%

áîëîí òóõàéí

àæèëòíû 7 ñàðûí

öàëèí

12 ñàð õ¿ðòýë 3,5% /æèëèéí

42%/

10 Õàäãàëàìæààð

áàðüöààëñàí çýýë

Äîîä õýìæýý

áàéõã¿é, Äýýä õýìæýý

íü õóãàöààò

12 ñàð õ¿ðòýë

Áàíêíû

òîãòîîñîí

õóãàöààò


65

õàäãàëàìæèéí

ä¿íãèéí 80%

õàäãàëàìæèéí

ñàðûí äýýä

õ¿¿%+0,25

Бàíêíû хóãàöàà хýòýðñýí çýýëèéí òàëààðх õàòóó áîäëîãûã îëîí

íèéòýä îéëãóóëæ óëìààð äàãàæ ìºðäºõ ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé. Èéì

çýýëèéí ýðñäëèéí ñàíãààñ õààñàí áóþó ñàí áàéãóóëñàí, õóãàöàà õýòýðñýí,

õ¿íäðýë ãàð÷ áîëçîøã¿é áîëñîí àëèâàà çýýëèéã ýðã¿¿ëýí òºë¿¿ëýõ

÷èãëýëýýð á¿õèé ë àðãà õýìæýýã òóõàé á¿ð øóóðõàé àâ÷ õýðýãæ¿¿ëíý.

Èíãýñíýýð õóãàöàà õýòýðñýí çýýëèéã çýýëèéí áàãöàä ýçëýõ õóâèéí æèíã 5

õóâèàñ õýòð¿¿ëýõã¿é.

Òºâ áàíêíààñ ñàëáàð áà çýýëèéí àæèëòàí íýã á¿ðèéí àæëûí ¿ð ä¿í,

ã¿éöýòãýëèéã íàðèéí øàëãàæ, çýýë îëãîõ ýðõ õýìæýýã ººð÷ëºõ áóþó çýýëèéí

¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿í õàíãàëòã¿é áàéâàë òóõàéí ñàëáàð, çýýëèéí

àæèëòíû çýýë îëãîõ ¿éë àæèëëàãààã òýð äàðèó çîãñîîíî.

1. Çýýëèéí áàãöûí á¿òýö

Áàíê íü çýýëèéí ñòàíäàðò á¿òýýãäýõ¿¿íýýð õàðèëöàã÷äàä ¿éë÷ëýõýýñ

ãàäíà òóõàéí çàõ çýýëèéí îíöëîã, õàðèëöàã÷èéí ýðýëò, õýðýãöýýã ñóäàëæ

ò¿¿íä íèéöñýí á¿òýýãäýõ¿¿í áîëîâñðóóëàí çàõ çýýëä íýâòð¿¿ëýõ òàëààð

áàéíãà àíõààðàí àæèëëàíà.

Çýýëèéã á¿õ ñàëáàð, íýãæ¿¿äýýð äàìæóóëàí îëãîñíîîð áàíê ãàçàðç¿éí õóâüä

ºðãºí íóòãèéã õàìàðíà.

Îëîí òîîíû æèæèã çýýëäýã÷äýä çýýë îëãîñíîîð çýýëèéí áàãöàä íýã

çýýëäýã÷ ýñâýë íýã ñàëáàðûí ó÷ðóóëàõ ýðñäëèéã / òºâëºðëèéí ýðñäýë/

áóóðóóëíà.

2. Òºëáºð ò¿ðãýí ã¿éöýòãýõ ÷àäâàð áà çýýëèéí ýðãýí òºëºãäºëò


66

Çýýëèéí õóãàöàà íü çýýë õ¿ñ÷ ºðãºäºë ãàðñàí ýòãýýä, èðãýíèé õýðýãöýý

øààðäëàãà áîëîí ò¿¿íèé çýýëýý ýðã¿¿ëýí òºëºõ ÷àäâàðò õèéñýí

øèíæèëãýýíèé ¿ð ä¿íãýýñ õàìààðíà.

Çýýëýý ýðã¿¿ëýí òºëºх хýëáýð íü òóхàéí áèçíåñèéí ìºíãºí хºðºíãèéí

óðñãàëòàé óÿëäàíà. Çýýëèéí ýðãýí òºëºãäºëò òîãòìîë áàéõ íü áàíêíû

хàðèëöàã÷äûí áýëýí ìºíãºíèé ýðãýëòèéã хàíãàх ìºí áàíêíààñ çýýëèéã

òàñðàëòã¿é îëãîõ çýðýãò øààðäàãäàõ òºëáºðèéí ÷àäâàðûã õàíãàõàä ÷óõàë à÷

õîëáîãäîëòîé.

3. Çýýëèéí ¿íèéã òîãòîîõ

Çýýëèéí õ¿¿, øèìòãýë, õóðààìæèéã Òºâ áàíêíû çýýëèéí õîðîî òîãòîîíî.

Çýýëèéí á¿òýýãäýõ¿¿í òóñ á¿ðèéí ¿íý ººð ººð áàéõ áà òóõàéí

á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýõ ¿¿ñâýðèéí ºðòºã, óäèðäëàãà çîõèîí áàéãóóëàëòûí

çàðäàë áîëîí ýðñäëèéí íýìýëò óðàìøóóëàë çýðãèéã ¿íäýñëýí òîãòîîíî. ¯íý

òîãòîîõ øèéäâýð ãàðãàõäàà òóõàéí çýýëèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé çàõ çýýëèéí

ºðñºëäººíèéã õàðãàëçàí ¿çíý.

Õóãàöàà õýòýðñýí çýýëä çýýëèéí ãýðýýíä çààñàí ñàðûí ¿íäñýí õóâèéí 20

õóâèàð íýìýãä¿¿ëñýí õ¿¿ òîãòîîíî.

Çýýëèéí ñòàíäàðòóóä

1. Çýýëèéí òºðºë

Áàíê íü çîðèëòîò çàõ çýýëä çîðèóëàí áèçíåñèéí áîëîí õýðýãëýýíèé çýýë

îëãîõîîñ ãàäíà áàíêíû ýðýëò õýðýãöýýã õàðãàëçàí çýýëèéí øèíý

á¿òýýãäýõ¿¿íèéã áèçíåñ áîëîí ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýëèéí ººð÷ëºëòòýé

óÿëäóóëàí òóõàé á¿ð òîäîðõîéëæ áàéíà.


67

2. Çýýëèéí áàðüöàà áà áàòëàí äààëò

Çýýë á¿ð íü òóõàéí çýýëäýã÷èéí ººðèéí ýçýìøëèéí áàðüöàà õºðºíãº

õàíãàëòã¿é áîë ãóðàâäàã÷ ýòãýýäèéí ýçýìøëèéí íýìýëò áàðüöàà õºðºíãººð

õàíãàëòòàé õýìæýýíä áàòàëãààæñàí áàéõ ¸ñòîé. Çýýëèéí áàðüöàà õºðºíãºíä

îëîí òºðëèéí õºðºíãèéã õîñëóóëàõûã èë¿¿ä ¿çíý.

Çýýëèéí áàòàëãààíä àâàõ áàðüöàà õºðºíã¿¿äèéí àëáàäàí áîðëóóëàõ ¿íèéí

ä¿í íü áóñàä æóðàìä ººðººð çààãààã¿é áîë òóõàéí çýýëèéí ä¿íãèéí 150%-

ààñ äîîøã¿é áàéíà.

Áàòëàí äààëò ãàðãóóëàõ øààðäëàãà òàâèãäñàí çýýëäýã÷ ººð õ¿íä áàòëàí

äààëò ãàðãàõûã õîðèãëîíî. Áàòëàí äààã÷ ãýäýã íü çýýëäýã÷ çýýëèéí

ãýðýýãýýð õ¿ëýýñýí ¿¿ðãýý áèåë¿¿ëýýã¿é òîõèîëäîëä áàðüöààò áàòëàí

äààëòûí ãýðýýíä çààñàí õýìæýýãýýð òºëáºðèéí õàðèóöëàãà õ¿ëýýõ òóë

äàðààõ øààðäëàãûã õàíãàñàí áàéíà.

À. Áèçíåñèéí ¿éë àæèëëàãàà àìæèëòòàé ÿâàãäàæ áàéãàà

Á. Áýë áýë÷èíãèéí õóâüä çýýëäýã÷ýýñ èë¿¿ áàéõ, ººðººð õýëáýë çýýëäýã÷

ãýðýýãýýð õ¿ëýýñýí ¿¿ðãýý áèåë¿¿ëýýã¿é òîõèîëäîëä áàðüöààò áàòëàí

äààëòûí ãýðýýíä çààñàí õýìæýýãýýð òºëáºð òºëºõ ÷àäâàðòàé, ýíý

õàðèóöëàãàà óõàìñàðëàæ çºâøººðñºí áàéõ.

Â. Áàíêíû õàðèëöàã÷ áºãººä ò¿¿íèé áèçíåñèéí ¿éë àæèëëàãàà,

ñàíõ¿¿ãèéí áàéäëûã áàíê ìýääýã áàéõ.

3. Çýýëèéí íºõöºë

Çýýëäýã÷ áîëîí áàíêíû õîîðîíä áàéãóóëñàí çýýëèéí ãýðýýíä ÕÀÀÍ

áàíêíû çýýëèéí íºõöëèéã òîäîðõîé òóñãàñàí áàéõ ¸ñòîé. Ýíä äàðààõ

íºõöë¿¿ä ò¿ãýýìýë áàéäàã.


68

Çýýëäýã÷èéí ¿éë àæèëëàãààíä òîìîîõîí ñºðºã ººð÷ëºëò ãàðñàí

òîõèîëäîëä áàíê çýýë òºëºõ õóãàöàà áîëîõîîñ ºìíº çýýëýý ýðã¿¿ëýí

òºëºõèéã øààðäàõ ýðõòýé

Òóñ áàíêíû çýýëèéí õ¿¿ íü çýýë ýðãýí òºëºãäºõ õ¿ðòýë õóãàöààíä

áàíêíû åðºíõèé çýýëèéí õ¿¿, øèìòãýëä ººð÷ëºëò îðñîí ýñýõýýñ ¿ë

õàìààðàí òîãòìîë áàéíà

Çýýëèéí õ¿¿ã áóóðàõ ¿ëäýãäëèéí ¿íäñýí äýýð òîîöîæ îíîãäóóëíà. Ýíý

íü çýýëèéí ¿íäñýí áîëîí íýìýãä¿¿ëñýí õ¿¿ã òóõàéí ºäðèéí áàéäëààð

çýýëèéí äàíñàíä áàéãàà ¿ëäýãäëýýñ òîîöíî ãýñýí ¿ã.

Çýýë áîëîí ò¿¿íèéã ýðã¿¿ëýí òºë¿¿ëýõòýé õîëáîãäîæ ãàðñàí çàðäëûã

çýýëäýã÷ õàðèóöíà.

Á¿õ òºðëèéí øèìòãýëèéã çýýëèéí ãýðýýíä çààñàí áàéíà.

4. Õýñýã÷èëñýí òºëáºð ñóóòãàõ äàðààëàë

Çýýëèéí õóãàöàà õýòýðñýí ¿åä õèéãäýõ àëèâàà òºëáºðèéã äàðààõ

äàðààëëààð õîëáîãäîõ ºðèéã òºë¿¿ëíý.

Õóãàöàà õýòýðñýí õîíîãò òîîöñîí íýìýãä¿¿ëñýí õ¿¿

Ãýðýýíä çààñàí ¿íäñýí õ¿¿

Çýýëèéí ¿íäñýí ºð

Àëèâàà çýýëèéí õýñýã÷èëñýí òºëáºðò äýýðõ äàðààëëûã õàòóó

áàðèìòàëíà.

Õàðèí çýýëèéí õ¿¿ã õóðèìòëóóëàí òîîöîõûã çîãñîîñîí çýýëèéí õóâüä

àëèâàà õýñýã÷èëñýí òºëáºð îðæ èðýõýä ýõëýýä çýýëèéí ¿íäñýí ºðèéã

òºë¿¿ëýõ çàð÷èì áàðèìòëàõ áºãººä çýýëèéí ¿íäñýí ºð òºëºãäºæ äóóññàíû

äàðàà ýíý õ¿ðòýëõ õóãàöààíä õóðèìòëàãäñàí çýýëèéí õ¿¿, òîðãóóëèéã

òºë¿¿ëíý.

Çýýëèéí õ¿¿ã õóðèìòëóóëñíààñ õîéø 90 õîíîã õóãàöàà õýòýðâýë 91 äýõ

õîíîãîîñ ýõëýýä õ¿¿ õóðèìòëóóëàí òîîöîæ çýýëèéí õ¿¿ãèéí îðëîãî

áîëãîõûã çîãñîîíî. ªìíº õóðèìòëóóëæ õóãàöàà õýòýðñýí õ¿¿ãèéí îðëîãûã


69

çýýëèéí õ¿¿ãèéí îðëîãîîñ áóöààíà. Èéíõ¿¿ õ¿¿ã òýíöëèéí äîòóóð

õóðèìòëóóëàõûã çîãñîîõ íü òóõàéí çýýëäýã÷ýýñ öààøèä õ¿¿ íýõýìæëýõýý

áîëüæ áàéãàà õýðýã îãò áèø áºãººä ýíý íü çºâõºí îðæ èðýõ ýñýõ íü

òîäîðõîéã¿é áîëñîí àâëàãààð çýýëèéí õ¿¿ãèéí îðëîãûã ¿íäýñëýëã¿éãýýð

íýìýãä¿¿ëýõýýñ ñýðãèéëýõ çîðèëãîòîé õèéãäýæ áóé íÿãòëàí áîäîõ

á¿ðòãýëèéí ã¿éëãýý, çàð÷èì þì. Èéìä çýýëèéí õ¿¿ãèéí àâëàãûã òýíöëèéí

ãàäóóðõ õîëáîãäîõ äàíñ áîëîí çýýëèéí á¿ðòãýëèéí êàðòàä áàéíãà á¿ðòãýæ

õºòëºõ øààðäëàãàòàé.

Çýýëèéí àæèëòàí, ò¿¿íèé ¿¿ðýã, ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿é,

ýçýìøвэë çîõèõ ÷àíàð

Çýýëèéí àæèëòàí ãýäýã íü çýýëèéí çîõèõ ñóðãàëòàä õàìðàãäàæ øàëãàëò

ºãºí òýíöñýí, ñàëáàðûí çàõèðëûí áè÷ãýýð ºãñºí çºâøººðºë çýýë îëãîõ

ýðõòýé òàëààð á¿õèé áàíêíû àëèâàà àæèëòàí áàéíà. çýýëèéí àæèëòàí íü

ñàëáàðûí çàõèðàë, òîîöîîíû òºâèéí ýðõëýã÷, ýñâýë îðîí òîîíû çýýëèéí

ýäèéí çàñàã÷ áàéæ áîëíî.

Çýýëèéí àæèëòíû áàéãóóëëàãûíõàà ºìíº õ¿ëýýõ òîìîîõîí ¿¿ðýã

Àøèã îðëîãûã äýýä õýìæýýíä õ¿ðãýæ, áàíêíû ýðñäëèéã õàìãèéí áàãà

ò¿âøèíä áàéëãàõ, çýýëèéí ÷àíàðòàé áàãöûã á¿ðä¿¿ëæ, õýâýýð õàäãàëàõ

¿¿ðýãòýé.

Çýýëèéí àæèëòíû ¿íäñýí ¿¿ðýã

Áàíêíû á¿õ áîäëîãî, æóðìûã ÿãøòàë äàãàæ ìºðäºõ.

Çàõ çýýëèéã ºðãºæ¿¿ëýõèéí òóëä çýýëèéí îäîîãèéí

á¿òýýãäýõ¿¿íýýð ¿éë÷ë¿¿ëýõ õàðèëöàã÷äûã ñóäëàõ.


70

Õàðèëöàã÷ûí çýýë õ¿ññýí ºðãºäëèéã ñóäàëæ ¿íýëýõ, õîëáîãäîõ

æóðìûí äàãóó øèéäâýðëýõ.

Îëãîõîîð çºâøººðºãäñºí çýýëä õîëáîãäîõ æóðìûí äàãóó õóâèéí

õýðýã á¿ðä¿¿ëæ, îëãîõ, ÷àíàð ñàéòàé áàãöûã á¿ðä¿¿ëýõèéí òóëä

çýýëèéí ýðãýí òºëºãäºëòºíä õÿíàëò òàâèõ.

Áàãöûí õýìæýý áîëîí õóãàöààíäàà òºëºãäººã¿é ºðèéí õýìæýýã

òîãòìîë õÿíàæ áàéõ, áàãöûã ñàéæðóóëàõ ñòðàòåãè áîëîí

òºëºâëºãººã ñàíàà÷ëàí áîëîâñðóóëàõ çàìààð ººðèéí îëãîñîí á¿õ

çýýëèéã ÷àíàðòàé áàéëãàõ.

Õàðèëöàã÷äàä çýýëèéí áàðèìò áè÷èã á¿ðä¿¿ëýõýä íü òóñëàõ,

áàðüöààíû á¿õ áàðèìò áè÷ãèéã õîëáîãäîõ æóðìûí äàãóó

íàéäâàðòàé õàäãàëæ áàéãàà ýñýõýä õÿíàëò òàâüæ, øààðäëàãàòàé ãýæ

¿çâýë ñàíàëàà óäèðäëàãàä òàíèëöóóëæ, øèéäâýðë¿¿ëýõ.

Çýýëèéí áàãöûí òîãòâîðòîé ºñºëòèéã õяíàõ ¿¿äíýýñ ñàéí

õàðèëöàã÷èéã òàòàõ, áàíêíû çýýëäýã÷ áîëãîõ òàëààð ñàíàà÷ëàãàòàé

àæèëëàõ.

Çýýëèéí àæèëòíû ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿é

Áàíêíû çýýëèéí áîäëîãî, æóðàìòàé çºð÷èëäñºí çýýëèéã õîëáîãäîõ

çºâøººðºëã¿éãýýð îëãîõã¿é áàéõ.

Õýí íýãýí ýòãýýäýä äàâóó áàéäàë ¿ç¿¿ëýëã¿é, õàðèí ñàíõ¿¿ãèéí

òîîöîî, áèçíåñèéí ¿éë àæèëëàãààíû òóðøëàãà áîëîí óäèðäàõ

÷àäâàð äýýð íü ¿íäýñëýí ìýðãýæëèéí àðãà áàðèëààð çýýëèéí

ºðãºäëèéã ñóäàëæ, ¿íýëýõ.


71

Çýýë õ¿ñýã÷äýýñ ÿìàð íýã õýëáýðýýð õýýë õàõóóëü, áýëýã, øàí

õàðàìæ àâàõûã öýýðëýæ, õóâèéí àøèã ñîíèðõëûí ¿¿äíýýñ çýýë

îëãîõã¿é áàéõ.

Õàðèëöàã÷èéí àâñàí çýýëèéí òàëààðõ ìýäýýëèéã îëîí íèéòýä

áîëîí ýðõ á¿õèé ýòãýýäýýñ áóñäàä ºãºõ, çàäðóóëàõã¿é áàéõ.

Õóóëèéí äàãóó øààðäààã¿é áîë õàðèëöàã÷èéí íóóöëàëûã ÷àíä

õàäãàëàõ.

Õàðèëöàã÷èéã òººðºãä¿¿ëýõã¿é áàéæ, çºâõºí ¿íýí çºâ, áîäèò

ìýäýýëëýýð õàíãàõ.

Õàðèëöàã÷äàä àëáàäàí çýýë îëãîõã¿é áàéõ, øààðäëàãàã¿é èõ

õýìæýýíèé çýýëèéã îëãîõã¿é áàéõ.

Çýýëèéí àæèëòíû ýçýìøñýí áàéâàë çîõèõ ÷àíàð

¯íýí÷ øóäðàãà áàéõ,

Õóâèéí íýð õ¿íäèéã õ¿ëýýí çºâøººðºãäºõ¿éö õýìæýýíä õàäãàëàõ

çàìààð áàíêíû ä¿ð òºðõ, íýð õ¿íäèéã ñàéæðóóëàõàä õóâü íýìðýý

îðóóëàõ,

Óäèðäëàãà, íýã ò¿âøíèé àæèëòàíóóä áîëîí òóñëàõ àæèëòàí

íàðòàé á¿òýýë÷, àæèë õýðýã÷ ñàéí õàðèëöààòàé áàéõ,

Ñàíàà÷ëàãàòàé àæèëëàõûã õè÷ýýõ áà èíãýõýä àëèâàà øèíý ñàíààã

çºâõºí óäèðäëàãààñ çºâøººðºë àâ÷ áàéæ õýðýãæ¿¿ëýõ,

Óðàì çîðèãòîé àæèëëàõ áºãººä ºäºð òóòìûíõàà àæëûã çîõèîí

áàéãóóëàëòòàé, ýð÷èìòýé õýðæ¿¿ëíý

Õàðèëöàã÷äàä ÷àíàðòàé ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ (ýåëäýã, çºâ áîëîâñîí

õàðüöàæ, çºâ á¿òýöòýé òîõèðñîí á¿òýýãäýõ¿¿íýýð øóóðõàé

¿éë÷èëíý) çýýëèéí áàãöûã á¿õ òàëààð ÷àíàðòàé áàéëãàõ

Àæèëëàæ áóé áàíêààðàà áàõàðõàõ, ò¿¿íèé ä¿ð òºðõèéã îëîí

íèéòèéí äóíä á¿ðä¿¿ëýõ ÿâöàä èäýâõè ñàíàà÷ëàãàòàé îðîëöîõ


72

Çýýë îëãîõ ýðõ ìýäëèéí õýìæýý

Ñàëáàð òóñ á¿ðèéí íýã çýýëèéí àæèëòàíä, îëãîõ çýýëèéí ýðõ ìýäëèéí

äýýä õýìæýýã áàíêíû ã¿éöýòãýх çàхèðëûí òóøààëààð òîãòîîх áà

øààðäëàãàòàé ãýæ ¿çâýë òîäîðõîé õóãàöààíä øèíý÷ëýí òîãòîîæ áîëíî.

Ñàëáàðûí àëü íýã çýýëèéí àæèëòàí áèå äààí çýýë îëãîõ ýðõã¿é.

Ñàëáàðûí çýýëèéí õîðîî íü ººðèéí ýðõ ìýäëèéí õýìæýýíä õàðúяà

òîîöîîíû òºâèéí àæèëòíû ýðõ ìýäëèéí õýìæýýã òîãòîîæ òóõàéí çýýëèéí

àæèëòàíä áè÷ãýýð õ¿ðã¿¿ëíý. Ýíý òóõàéãàà òºâ áàíêíû ãàçàðò ººð÷ëºëò

îðñíîîñ àæëûí 3 õîíîãèéí äîòîð áè÷ãýýð ìýäýãäýíý.

Çýýë îëãîæ áàéãàà íýãæ á¿ðèéí çýýë îëãîõ òóðøëàãà õóðèìòëàõ òóòàì çýýë

îëãîõ ýðõ õýìæýý íýìýãäýíý.

Òîîöîîíû òºâèéí çýýëèéí àæèëòíû ýðõ ìýäëèéí õ¿ðýýíä îëãîãäîæ

áàéãàà çýýëèéã çýýë îëãîõ ýðõã¿é õî¸ðäîã÷ ýòãýýä, õàðèí ñàëáàðûí õóâüä

ñàëáàðûí åðºíõèé íÿãòëàí áîäîã÷ òóñ òóñ õÿíàíà.

Çýýëèéí õîðîîíû á¿ðýëäýõ¿¿í

Ñàëáàðûí çýýëèéí õîðîîíû á¿ðýëäýõ¿¿í äàðààõ á¿òýöòýé.

1. Ñàëáàðûí çàõèðàë – Çýýëèéí õîðîîíû äàðãà

2. Åðºíõèé íÿ-áî – ãèø¿¿í

3. Çýýëèéí ýäèéí çàñàã÷

4. Òîîöîîíû òºâ õàðèóöñàí ìýðãýëæèëòýí – ãèø¿¿í

Òºâ áàíêíû çýýëèéí õîðîî äàðààõ á¿ðýëäýõ¿¿íòýé

1. Îðëîã÷ çàõèðàë – äàðãà

2. Çýýë õàðèóöñàí äýä çàõèðàë – ãèø¿¿í

3. Çýýëèéí ìåíåæåð – ãèø¿¿í


73

4. Ñàëáàð õàðèóöñàí äýä çàõèðàë

5. Ã¿éöýòãýõ çàõèðàë

Áàíêíû äîòîîä àóäèò

Áàíêíû äîòîîä õÿíàëò øàëãàëòûí àæèë ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýæ áóé

àïïàðàòûí á¿òýö õÿíàëò øàëãàëò ÿâóóëæ áàéãàà õýëáýð¿¿ä, àðãà, õóãàöàà,

õÿíàëòààð ãàð÷ èðæ áàéãàà ãîë ãîë äóòàãäëóóä ò¿¿íèé ó÷èð øàëòãààí,

òýäãýýðèéã àðèëãàõ áîëîìæèéã ñóäëàõ. Òóõàéí áàíê õºíäëºíãèéí õÿíàëòûí

ÿìàð áàéãóóëëàãààð ÿìàð õóãàöààã õàìàð÷ õèéëãýäýã, õÿíàëòûí ¿éë

àæèëàãààíä îðîëöîæ ñóäëàõ. ÕÀÀÍ áàíêíû ¿éë àæèëëàãààíä äàðààõ

÷èãëýëýýð øèíæèëãýýã õèéíý.

7. Àêòèâûí á¿òöèéí øèíæèëãýý.

- Àêòèâûí á¿òöèéã ãàðãàæ ä¿ãíýëò ºãºõ

- Àêòèâûí àøèãëàëòûí êîýôôèöèåíòûã òîîöîõ

- Çààâàë áàéëãàõ íººöèéí õ¿ðýëöýý

- Àêòèâóóäûí ÷àíàð, àíãèëàë

- Áîëçîøã¿é ýðñäëèéí ñàíãèéí õ¿ðýëöýý

- Àâëàãûí äàíñóóäûí ¿ëäýãäýë, àâëàãà áàðàãäóóëàõ áîëîìæ

8. Áàíêíû ýõ ¿¿ñâýðèéí á¿òöèéí øèíæèëãýý

- Ýõ ¿¿ñâýðèéí á¿òöèéã ãàðãàæ ä¿ãíýëò ºãºõ

- Òàòàí òºâëºð¿¿ëñýí õºðºíãèéí á¿òýö, õàäãàëàìæèéí á¿òýö

- Òàòàí òºâëºð¿¿ëñýí õºðºíãèéí àøèãëàëòûí êîýôôèöèåíòóóäûã òîîöîæ

ä¿ãíýëò ºãºõ

- Õàäãàëàìæèéí õàðèëöàõûí äóíäàæ õóãàöàà, òîãâîðæèëòûí ò¿âøèíã

òîîöîõ

- Ýõ ¿¿ñâýðèéí äóíäàæ ºðòãèéã òîîöîõ


74

9. Áàíêíû ººðèéí õºðºíãèéí á¿òöèéã ãàðãàæ ä¿ãíýëò ºãºõ, áàíêíû ººðèéí

õºðºíãèéí õ¿ðýëöýýã òîîöîõ, ººðèéí õºðºíãº, ìàòåðèàëæñàí àêòèâûí

õàðüöàà

10. Áàíêíû õºðâºõ ÷àäâàðûí êîýôôèöèåíòóóäûã òîîöîõ, õºðâºõ ÷àäâàðûí

ìàòðèöààð òîîöîæ ä¿ãíýëò ºãºõ. Áàíêíû ýðñäëèéí øèíæèëãýýã õèéæ

ä¿ãíýëò ºãºõ, äàìïóóðëûí ìàãàäëûã òîîöîõ.

11. Ñàíõ¿¿ãèéí ¿ð ä¿íãèéí øèíæèëãýý. Áàíêíû îðëîãî çàðëàãûí øèíæèëãýý,

íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éëèéí øèíæèëãýýã õèéæ ä¿ãíýëò ºãºõ. Èæèë òºðëèéí

îðëîãî, çàðäëûí õàðüöóóëàëò, ò¿¿íä ºãºõ ä¿ãíýëò ºãºõ

12. Àøãèéí øèíæèëãýýã õèéæ ä¿íýëò ºãºõ.

- íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éëèéí øèíæèëãýý

- àøèãò àæèëëàãààíû êîýôôèöèåíòóóäûã òîîöîõ

- Àêòèâ, îðëîãî, àøãèéí ºñºëòèéí õóðä, ò¿¿íä ºãºõ ä¿ãíýëò ºãºõ.

- Áàíêíû ýõ ¿¿ñâýð òàòàõ, ò¿¿íèéã áàéðøóóëàõ àðãóóä, áîäëîãî, ò¿¿íä

ºãºõ ä¿ãíýëò

- Áàíêíû ¿éë àæèëëàãààíä ºãºõ åðºíõèé ä¿ãíýëò, öààøèä àâàõ àðãà

õýìæýýíèé òàëààð ñàíàë áîëîâñðóóëàõ

Çýýëèéí øèíæèëãýý

1. Áàíêíû çýýëèéí áîäëîãî

- Çýýëèéí áîäëîãî ò¿¿íèé îíöëîãò ä¿ãíýëò ºãºõ

- Çýýëèéí àæèëòíóóäûí àæèë ¿¿ðãèéí õóâèàð

- Çýýëèéí ýõ ¿¿ñâýð, çýýëèéí õ¿¿ã òîîöäîã àðãà÷ëàë

- Çýýëèéí áàãöàä õ¿¿, çîðèóëàëò, õóãàöààãààð ñóäàëãàà õèéæ ä¿ãíýëò ºãºõ

2. Áàíêíû çýýë îëãîõ æóðàì

- Çýýë îëãîõ ïðîöåññ, ò¿¿íèéã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ ñàíàë

- Çýýëèéí øèíæèëãýý õèéõ àðãà÷ëàë

- Çýýëèéí øèíæèëãýý õèéõýä òóëãàð÷ áóé ãîë áýðõøýýë, ò¿¿íèéã

øèéäâýðëýõ àðãà çàì


75

3. ÀÀÍ-ä õèéõ çýýëèéí øèæèëãýý

- Çýýëäýã÷ ÀÀÍ-ã ñîíãîí õèéíý. Çýýëäýã÷èéí çýýëèéí òºñºëä õèéõ

øèæèëãýý, ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä øèíæèëãýý, ñàíõ¿¿ãèéí çîõèñòîé

õàðüöààíû øèíæèëãýýã ¿íäýñëýí çýýëäýã÷èéí ¿éë àæèëëàãààíû ¿íäñýí

÷èã õàíäëàãà, áèçíåñèéí ðèñêèéã òîäîðõîéëîõ.

- Çýýëäýã÷èéí ðåéòèíãèéã òîãòîîí, çýýë îëãîõ íºõöëèéã òîäîðõîéëîõ.

- Ìºíãºí ã¿éëãýýíèé òàéëàíãèéí øèíæèëãýý, ò¿¿íèé òºñººëëèéí áàëàíñ,

õºðºíãº õóèðãàëòûí ìº÷ëºãèéí ¿íäýñëýí çýýë, çýýëèéí õ¿¿ òºëºõ

õóâèàðûã ¿íäýñëýõ.

- Çýýëäýã÷èéí ¿éë àæèëëàãààíû õýòèéí òºëâèéã ¿íäýñëýí çýýë

îëãîñíîîñ õîéø õÿíàëòûí õóâèàð çîðèëãûã òîäîðõîéëîõ

Áîëîâñîí õ¿÷íèé áîäëîãî


76

Áàíê àìæèëò îëîõ ýñýõ íü îëîí íèéòèéí èòãýëèéã õ¿ëýýæ ÷àäàæ áàéíà

óó ãýäãýýñ èõýýõýí õàìààðäàã. ÕÀÀÍ áàíêèíä èòãýõ èòãýë áîëîí ¿íýí÷

øóäðàãà, äýýä çýðãèéí ÷àíàðòàé ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã íýð õ¿íäèéã

õàäãàëàõûí òóëä òóñ áàíêíû àæèëòíóóä õîëáîãäîõ ä¿ðýì æóðìûã ÷àíä

ñàõèí áèåë¿¿ëýõ, ¸ñ ç¿éí äýýä õýì õýìæýý, õóâèéí øóäðàãà ¿íýí÷ ÷àíàðûã

ýðõýìëýõ ¸ñòîé.

Á¿õ àæèëëàãñàä óäèðäëàãààñ ÿâóóëæ áóé õÿíàí øàëãàõ ¿éë

àæèëëàãààíä õàìòðàí îðîëöîõ ¿¿ðýãòýé. Õóäàë, áóðóó òàøàà, á¿ðýí áóñ

ìýäýýëýë íü á¿ðòãýë, òàéëàíã áóäëèóëñàíòàé àäèëä òîîöîãääîã áàéíà.

Àëèâàà øàëãàëò, õÿíàëòûí õ¿ðýýíä ñîíèðõñîí àñóóëòàíä èëýí äàëàíã¿é

õàðèóëò ºãºõ áà àëèâàà àñóóëòûí õàðèó íü òààëàìæã¿é áàéñàí÷ íóóí

äàðàãäóóëæ áîëîõã¿é. ¿¿ðýãò àæëûíõàà òàëààð á¿õ òàëûã õàìàðñàí

ìýäýýëëèéã íàðèéí íÿãò õºòºëæ øààðäñàí ¿åä íü ãàðãàæ ºã÷ áàéíà.

Àæèëä àâàõ òóøààë ãàðãàõ, áàòëóóëàõ

Øèíý îðîí òîîí äýýð àæèëä àâàõûí òóëä òóøààëûí ìàÿãòûã áºãëºí,

õîëáîãäîõ äýä çàõèðàë áîëîí Òàìãûí ãàçðûí çàõèðëààð ãàðûí ¿ñýã

çóðóóëæ, ÕÀÀÍ áàíêíû îðëîã÷ çàõèðëààð áàòëóóëíà.

Òóðøèëòûí õóãàöààíä àæèëä àâàõ

Òóðøèëòûí õóãàöààíä àæèëëàæ áóé àæèëòàí íü áàíêíû ¿íäñýí àæèëòíû íýã

àäèë áóñàä õºíãºëºëòèéã ýäýëíý.

Øèíý àæèëòàíã àæèëä àâ÷ áàéãàà çàõèðàë íü àæèëòàíã 90 õîíîãîîñ

õýòðýõã¿é áàéõ òóðøèëòûí õóãàöààãààð àâ÷ áîëäîã. Àæèëä àâñàí øèíý

õ¿íýý øààðäàõ óð ÷àäâàðòàé ìýäýõ çîðèëãîîð òóðøèëòûí õóãàöààãààð

àæèëä àâäàã. Òóðøèëòûí õóãàöààíä àæèëëàõäàà øèíý àæèëòàí øààðäëàãà

õàíãàõã¿é òîõèîëäîëä àæèëä àâñàí çàõèðàë òóðøèëòûí õóãàöàà äóóñàõààñ

íü ºìíº òóõàéí àæèëòàíã àæëààñ ÷ºëººëºõ àðãà õýìæýý àâíà.


77

Òóðøèëòûí æóðìààð àæèëëàæ áóé àæèëòíû ñàðûí öàëèíã òóõàéí àëáàí

òóøààëûí ãàðààíû öàëèíãèéí õýìæýýíýýñ 70 -ààñ äîîøã¿é áàéíà.

Òóðøèëòûí õóãàöàà äóóñìàãö øèíý àæèëòàíãèéí öàëèíã òóõàéí àëáàí

òóøààëûí åðäèéí öàëèíãèéí õýìæýý õ¿ðòýë íýìýãä¿¿ëíý.

Íýýëòòýé îðîí òîî áà àæèëä òîìèëîõ

ÕÀÀÍ áàíêíû àæèëòíóóä òóñ áàíêíû áàéðíû ìýäýýëëèéí ñàìáàðò

ãàðãàõààð ã¿éöýòãýõ óäèðäëàãààñ ñîíãîñîí ìýðãýæëèéí óäèðäëàãûí àëáàí

òóøààëûí øààðäëàãûã õàíãàñàí ÕÀÀÍ áàíêíû àæèëòíóóäûã ãàäíû ºðãºäºë

ãàðãàã÷ààñ èë¿¿ àíõààð÷ ¿çäýã.

Àæèë ýðõëýëò áà áà àæèëä îðîõ ºðãºäºë

Àæèëä îðîõîîð ñîíèðõîæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñèéí òàëààðõè ìýäýýëëèéã ýìõ

öýãöòýé õàäãàëàõ ¿¿äíýýñ áàíêèíä àæèëëàãñàä äîòðîîñ ºðãºäºë ãàðãàã÷èä

òóøààë äýâøèõ ºðãºäëèéí ìàÿãò, ãàäíû ºðãºäºë ãàðãàã÷èä ÕÀÀÍ áàíêíû

àæèëä îðîõ ºðãºäëèéí ìàÿãòûã òóñ òóñ àøèãëàíà.

Àæèëòíóóäûíõàà áýðõøýýëòýé àñóóäëóóäûã ò¿ðãýí øóóðõàé øèéäâýðëýæ,

òýäíèéã óäèðäëàãàä õýçýý ÷ õàíäàæ áîëîõ áîëîìæîîð õàíãàõ íü ÕÀÀÍ

áàíêíû õàìãèéí ÷óõàë àñóóäàë þì. Çàõèðëóóäûí õ¿ëýýõ ¿¿ðýã

õàðèóöëàãûí íýã ãîë õýñýã áîë àæèëòíóóäàà ñîíñîõ, àæëûí õîëáîãäîëòîé

àñóóäàë, õ¿íäðýë ñàíàà áîäîë, õýòèéí òºëºâèéã õºíäºæ ãàðãàõàä òóñëàõ

ÿâäàë þì. Àæèëòíóóä çàõèðëóóäòàé óóëçàæ ÿðèëöàõ áîëîìæòîé áàéõûí

çýðýãöýý çàõèðëóóä áîëîí áîëîí áóñàä àæèëòíóóäûí õîîðîíä íýýëòòýé

ÿðèëöàæ áîëîõ óóð àìüñãàëûã á¿ðä¿¿ëæ ºãíº.

Çàõèðëóóä àæèëòàíóóäòàé ÷ºëººòýé óóëçàæ ÿðèëöàõ, øóäðàãà áàéõ íóóö

õàäãàëàõ áîëîìæîîð õàíãàõ õàðèóöëàãûã õ¿ëýýíý.

Àæèëòíóóä çàõèðëóóäòàé èëýí äàëàíã¿é ÿðèëöñàíûõàà òºëºº õîðîí,

ºñºðõºã ø¿¿ìæëýë áóþó øèéòãýë õ¿ëýýõ, ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõ ÿâäàëä

ºðòºõã¿é áàéõ áàòëãààãààð õàíãàãäàíà.


78

Нэгдүгээр бүлэг

I. Үйлчилгээний

маркетинг..........................................1-18

II. Банкны

маркетинг..................................................19-37

III. Арилжааны банкны маркетингийн

онцлог...........38-44

I.I. Үйлчилгээний маркетингийн хөгжлийн тухай

Эрдэмтэд сүүлийн хэдэн арван жилийн турш шинээр хөгжиж байгаа тусгай

салбаруудад чиглэсэн маркетингийн судалгаанд анхаарал төвлөрүүлж иржээ.

1950-аад оны үед өргөн хэрэглээний бараа үйлдвэрлэгч компаниуд зах зээл

эзэмшигчдийн хамгийн туршлагатай хэсэг байсан бөгөөд маркетингийн

төлөвлөлтийг албан есоор хэрэглэх болж, худалдан авагчийн зах зээлийг судлах

шинжлэхэд гол анхаарлаа чиглүүлэх болсон. Дараа нь 1960-аад оноос

үйлдвэрийн зах зээлд чанарын өөрчлөлт гарч энэ талаар маркетингийн ном


79

хэвлэл, сэтгүүлүүд олноор хэвлэгдэн гарах болсон. Харин 1970-аад онд ашгийн

бус байгууллага болон олон нийтийн секторын нэгдмэл бүсийн маркетинг,

нийгмийн маркетингийн хөгжиж эхэлсэн бол 1980-аад оноос л дөнгөж

үйлчилгээний маркетингийн асуудал хөндөгдөж эхэлсэн байна. Энэ нь

үйлчилгээний салбарын хэмжээ, түүний өсөлттэй харьцуулахад нэн сонирхолтой

гайхал төрүүлсэн үзэгдэл юм. Гэхдээ үүний үндсэн гол шалтгааныг бид

үйлчилгээний салбар дахь өрсөлдөөний байдалтай нэгэнт холбон тайлбарласан

билээ.

Үйлчилгээний байгууллагууд маркетингийг эрэл хайгуулын үе шатаар

дамжуулж хөгжүүлж ирсэн. Эхэндээ тэд маркетингийг худалдаа борлуулалттай эн

зэрэгцүүлэх мөртлөө борлуулалтын сонирхлыг худалдан авагчдын хэрэгцээнээс

илүүд үзэж байв. Түүнчлэн зарим мэргэжлийн үйлчилгээний байгууллагууд

маркетингийг элдэв зардлын түвшинд ойлгож, харилцааны хэрэгсэл мэтээр үздэг

байв. Харин маркетингийн илүү нарийн хандлагыг хөгжүүлсэн цөөхөн компаниуд

маркетингийн бүрэн хүчин чадлыг ашиглах, дотоод, гадаад маркетингийн үйл

ажиллагааны талаар санаачлага гаргахад байгууллагад ажиллагч бүхнийг

идэвхитэй оролцуулах нь чухал гэдгийг ойлгосон юм.

Тэгэвч өнөөдөр үйлчилгээний компаний олонх нь үйл ажиллагаандаа

маркетинг зайлшгүй шаардлагатай гэдгийг бүрэн ойлгож, зах зээлд хандах үэлдээ

эрс өөрчлөлт гаргаж байна. Эрдэмтэн судлаачид үйлчилгээний компаний

хөгжлийн нийтлэг үе шатыг дараах байдлаар тодорхойлсон байдаг. Үүнд:

1-р үе. – Худалдаа, арилжааг илүүд үзэж байсан үе

2-р үе. – Зар сурталчилгаа, харилцаа, холбоог сонирхож эхэлсэн үе

3-р үе. – Бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг өөрчлөх, хөгжүүлэх үе

4-р үе. – Ялгаварлал ба өрсөлдөгчийн судалгааг анхаарах үе

5-р үе. – Үйлчлүүлэгчийн үйлчилгээнд анхаарал тавих үе

6-р үе. – Үйлчилгээний чанарын үе

7-р үе. – Харилцааны маркетингийг хөгжүүлж ирсэн үе

Гэхдээ бид эдгээр үе шатыг үйлчилгээний компани бүр заавал дамжих

буюу эсвэл энэ дэс дарааллаар хөгжих ѐстой гэж ойлгож болохгүй. Үйлчилгээний


80

байгууллагууд үйлчилгээ, түүний мөн чанартай холбоотой асуудлыг

хэрэглэгчдийн ашгийн үүднээс анхаарах болсон нь зүй ѐсны үзэгдэл юм.

Судалгаанаас үзэхэд үйлчилгээ эрхэлдэг компани, аж ахуйн нэгжүүд үйл

ажиллагаандаа маркетинг ашиглах талаараа үйлдвэрлэлийн газруудаас

хоцорсоор байна. Энэ нь үйлчилгээ эрхлэгч байгууллага, газрууд хэмжээ

далайцаараа жижиг /үсчин, гоо сайхан, түц гэх мэт/ байдгаас тэдний хувьд

маркетинг өндөр үнэтэй ашиггүй санагддаг. Мөн хуулийн болон бүртгэл,

хяналтын гэх мэтийн байгууллагууд маркетингийг ажил мэргэжлийн онцлогт

төдийлөн тохирохгүй гэж үл ойшоодог. Гэтэл зарим байгууллага нэгэнт нэрд гарч

чадсан бол одоо маркетинг ашиг тус багатай гэж анхаарлаа сулруулдаг. Зэрэг

олон шалтгааны улмаас үйлчилгээний салбарт өрсөлдөөн өрнөж чадахгүй байх

жишээтэй.

Үнийн өрсөлдөөн хурцдаж, бараа үйлчилгээний зардал өсч, хөдөлмөрийн

бүтээмж буурч, үйлчилгээний чанар доголдох тутам үйлчилгээ эрхлэгч олон

байгууллага, газрууд маркетингийг сонирхож эхэлдэг. Агаарын тээврийн компани

үйлчилгээнийхээ хүрээнд эхний ээлжинд үйлчлүүлэгчид, өрсөлдөгчдөө судалж,

агаарын тээврийг аль болох төвөг багатай, тохилог болгох нааштай арга хэмжээ

авч эхэлсэн. Бас харьцангуй богино хугацаанд маркетингийн ашиг тусыг ойлгож

дэлгэрүүлж чадсан өөр нэг салбар бол банк юм. Банкны салбарынхан

маркетингийг ойлгохдоо эелдэг зан харьцааг урамшуулалтай холбох нь гэж

ухамсарласан тодорхой арга хэмжээ авсны дүнд маркетингийн албад, мэдээлэл,

төлөвлөлт хяналтын системүүдтэй болоод байна. Шинжлэх ухаан техникийн

дэвшил хурдтай хөгжиж, хүмүүсийн сэтгэлгээ, аж байдал түргэн өөрчлөгдөж

байгаагийн хэрээр үйлчилгээний байгууллагын өмнө компаниа хэрхэн амжилтанд

хүргэх вэ?, үйлчилгээний зах зээлд яаж нэр хүнд олж авах вэ?, бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний ялгаварлыг хэрхэн тогтоох вэ?, үйлчлүүлэгчдийнхээ сонирхлыг

татсан, өрсөлдөгчдөөсөө давуутай үйлчилгээг яаж бий болгох вэ? гэсэн олон

чухал асуудал хөндөгдөн гарч ирэх боллоо.

Үйлчилгээний салбарт тулгарч буй эдгээр асуудал нь эрдэмтэн,

судлаачдын сонирхлыг зүй ѐсоор татаж үйлчилгээний маркетингийн талаар


81

судалгаа явуулах, гарсан үр дүнг нь үйлчилгээнд нэвтрүүлэх бодит ажилд зарим

нааштай ахиц гарч байна.

I.II. Үйлчилгээний маркетинг

Бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний маркетинг нь ижил төстэй бөгөөд аль нь ч зах

зээлээ судалж сонгосны үндсэн дээр маркетингийн хольцын /бүтээгдэхүүн эсвэл

үйлчилгээ, үнийн бодлого, хувиарлалт ба идэвхжүүлэлтийн хөтөлбөр гэх мэт/

хөтөлбөрийг боловсруулж хэрэгжүүлдэг. Гэхдээ үйлчилгээний маркетинг нь бодит

бүтээгдэхүүний маркетингээс ялгарах онцлогтой. Бодит бүтээгдэхүүний

маркетингийн стратеги, тактик нь үйлчилгээний маркетингд тэр бүр тохирдоггүй.

Үйлчилгээний маркетинг, үйлдвэрийн бүтээгдэхүүний маркетинг хоѐр хоорондоо

адил уу, ялгаатай байх уу? гэдэг асуудлын хувьд нэг талаас тийм, нөгөө талаас

үгүй гэж хариулж болох юм.

1. Маркетингийн онолын дээд түвшинд авч үзвэл арилжаа, солилцооны

бүхий л харилцаа адил хамааралтай байна. Өөрөөр хэлбэл ижил

зарчим, үзэл баримтлалтай. Энэ утгаар нь авч үзвэл дээрх бүх

маркетинг нь ялгаагүй байна.

2. Харин үйлдвэрлэл болон үйл ажиллагааны түвшинд авч үзвэл

үйлчилгээ нь маркетингийн зарим нэг адил элементэд суурилах юм уу

эсвэл ялгаатай элементүүдийг ашиглана. Үүнтэй холбоотойгоор эдгээр

маркетинг нь ялгаатай гэж үзэж болно.

Энэ үүднээс авч үзвэл үйлчилгээний маркетингийг үйл ажиллагаагы онцлогт

тохируулан хэрэглэх, судлах нь зайлшгүй чухал асуудлын нэг болоод байна.

Өнөөдөр үйлчилгээний бүхий л хүрээнд түүнчлэн ашгийн бус байгууллага,

тухайлбал сүм хийд, эмнэлэг, засгийн газрын үйлчилгээний газарт ч үйлчилгээний

маркетингийн хэрэгцээ байгаа нь улам бүр тод болж буй учир үйлчилгээний

байгууллагын менежерүүдэд өргөн хэрэглээний бараа худалдан борлуулах асар

өргөн туршлагатай бусад салбарын мэргэжилтнүүдээс өргөн суралцахын


82

зэрэгцээ үйлчилгээний эдийн засаг, үйлсилгээний мөн чанарын талаар тодорхой

мэдлэгтэй байх зайлшгүй шаардлага тулгарч байна.

I.III. Үйлчилгээний шинж чанар

Үйлчилгээний салбар нь хүмүүст ойртохын хэрээр эрдэмтэн судлаачдын дунд

үйлчилгээний мөн чанарын үндэс нь юу болох, үйлчилгээний маркетинг нь

судалгааны онцгой сэдэв мөн үү, биш үү? гэсэн анхаарал татсан олон маргаантай

асуудлууд өрнөсөөр байна. Олон судлаач эрдэмтэд үйлчилгээний мөн чанарын

талаар тодорхойлолт гаргасан боловч өнөөг хүртэл бүгдэд зөвшөөрөгдсөн

нэгдсэн нэг ойлголтод хүрч чадаагүй байна. Одоогоор үйлчилгээний мөн чанарыг

тодорхойлохыг орлдсон 10 гаруй тодорхойлолт байдаг боловч тэдгээрийг төгс

төгөлдөр гэж хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй гэж үздэг. Тэгэвч олон эрдэмтэн

дараах тодорхойлолтыг арай илүүд үздэг юм.

“Үйлчилгээ нь бодит бус шинж чанартай бөгөөд үйлчлүүлэгч, эсвэл

тэдний эзэмшилд байгаа өмч хөрөнгөтэй харьцдаг, өмчлөлийн шилжилтийг

бий болгодоггүй үйл ажиллагаа юм. Үйлчилгээ нь орц, нөөц хоѐрын нэгдэл

<орц+нөөц>-ийг бүтээгдэхүүн болгон хувиргах нөхцлийг хувиргалт бөгөөд

үйлчилгээний үйлвэрлэл нь бодит бүтээгдэхүүнтэй ойр, эсвэл огт холбоогүй

байдаг.” гэжээ. Томьѐоллын агуулга зөв юм шиг боловч үйлчилгээ олон төрөлтэй

байдаг учраас дээрх тодорхойлолт бүх төрлийн үйлчилгээнд тохирдоггүй. Бид

хэрэглэгчдийн эрэлт хэрэгцээг хангах бүтээгдэхүүн, эсвэл үйл ажиллагааг бүхэлд

нь бүтээгдэхүүнд тооцдог тул бүтээгдэхүүн ба үйлчилгээ нь бүтээгдэхүүний дэд

категориуд болно. Тэгэхдээ ижил үйлчилгээний төрөлд “бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ

эсвэл үйлчилгээний хавсрага бүтээгдэхүүн гэдэг ойлголт нь өөр өөр утгаар

хэрэглэгддэг тул дээрх томьѐоллыг тууштай баримтлах нь өрөөсгөл

талтай” юм. Хэдийгээр энэ мэт маргаантай зөрчлүүд байгаа боловч эрдэмтэд

үйлчилгээний шинж чанар нь юу вэ?, үйлчлүүлэгчид үзүүлж буй үйлдлийн мөн

чанар нь юу болох талаар судлах, тайлбарлах нь чухал гэдэгт итгэл төгс байна.

Ф.Котлер бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний талаар 4 ялгаатай категори байна

гэж тодорхойлсон. Үүнд:

1. Цэвэр бүтээгдэхүүн- саван, давс, шүдний оо гэх мэт.


83

2. Үйлчилгээний хавсрага бодит бүтээгдэхүүн- компьютер гэх мэт

3. Туслах бүтээгдэхүүн ба үйлчилгээний хавсрага гол үйлчилгээ-

агаарын тээврийн нэгдүгээр зэргийн аялал гэх мэт

4. Цэвэр үйлчилгээ- хүүхэд асрах гэх мэт

Үйлчилгээний талаар нэгдсэн тодорхойлолт өгөхөд яагаад хүндрэлтэй

байдгийг бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний дээрх ялгаатай дэд категориуд тодорхой

болгож байна. Үйлчилгээ нь бизнесийн байгууллага, эсвэл хувийн үйлчлүүлэгчид

хандсан уу; эсвэл үйлчлүүлэгч биеэр оролцох шаардлагатай юу, үгүй юу;

үйлчилгээнд хүн гол нь уу, эсвэл тоног төхөөрөмж гол нь уу гэдгээс хамаарч олон

хүрээ зэрэглэлийг үүсгэдэг тул үйлчилгээ бодит бүтээгдэхүүнээс юугаар ялгаатай

вэ, түүнчлэн өргөн хэрэглээний болон үйлдвэрлэлийн бүтээгдэхүүнээс эрс

ялгаатай юу, үгүй юу зэрэг олон асуудалд хариулт өгөх үүднээс үйлчилгээний

шинж чанарын онцлогийг анхаарч судлах нь зүйтэй юм. Үйлчилгээ нь 4 гол

онцлог шинжтэй байна. Үүнд:

1. Үйлчилгээ нь үл мэдрэгдэх шинжтэй.

Үйлчилгээ бол томоохон хэмжээний хийсвэр /абстракт/, бодит бус зүйл юм.

Үйлчилгээг хүлээн авах хүртлээ харж, амталж, үнэрлэж, сонсох боломжгүй.

Үйлчилгээний энэ шинж чанар нь түүний бодит бүтээгдэхүүнээс ялгагдах онцлог

юм. Энэ байдал нь үйлчилгээгээ зах зээл дээр амжилттай байршуулах,

өрсөлдөгчөөсөө ялгарах, давуу талаа харуулах зорилгоор зарим тодорхой арга

хэмжээ авахыг компани, пүүсүүдэд тулган хүлээлгэдэг.

Нэгдүгээрт, Өөрийн үйлчилгээний мэдрэгдэх чанарыг дээшлүүлж болно. Үүний

тулд үйлчилгээнийхээ үр дүнг ямар нэг хэлбэрээр урьдчилан танилцуулна. Энэ нь

зарим үйлчилгээнд хүндрэлтэй боловч заримд нь нэлээд үр дүнтэй байдаг.

Жишээ нь: Эрүү нүүр, шүдний гоо сайхны эмнэлэг, үсчин зэрэг үйлчилгээний

хувьд илүү боломжтой. Энд үйлчилгээний өмнөх байдлыг дараах үр дүнтэй нь

харьцуулсан зураг, дүрслэлийн арга хэрэгслэлийг ашиглан үзүүлж болдог.

Хоѐрдугаарт, Зөвхөн үйдчилгээгээ тодорхойлохоос гадна түүнтэй холбоотой

бусад ашиг хонжоог онцгой анхааруулан танилцуулна. Тухайлбал, үйлчилгээ


84

үзүүлснээс гарах эрүүл мэндийн болон эдийн засгийн арвилан хэмнэлт, ашиг тус,

нэр хүнд, байр сууриа бэхжүүлэх зэрэг давуу талуудыг харуулах.

Гуравдугаарт, Үйлчлүүлэгчийн итгэлийг нэмэгдүүлэхийн тулд үйлчилгээндээ

онцгой таних тэмдэг, маркийн ялгааг хэрэглэнэ. Жишээ нь: <<иж бүрдэл хоол>>,

<<шидэт хивс>>, <<тансаг>> хими цэвэрлэгээ гэх мэт.

Дөрөвдүгээрт, Үйлчилгээнд итгэх уур амьсгалыг бүрдүүлэхийн тулд

үйлчилгээнийхээ сурталчилгаанд ямар нэг алдартай хүмүүсийг оролцуулж болно.

Үйлчилгээний үл мэдрэгдэх шинжийг дээшлүүлэхэд үйлчилгээ үзүүлж байгаа

байр, үйлчлэгч, тоног төхөөрөмж, харилцааны төрөл, таних тэмдэг, марк ба үнэ

нөлөөлнө.

2. Үйлчилгээ нь эх үүсвэрээсээ салшгүй шинжтэй.

Бараа материаллаг хэлбэрээрээ эх үүсвэрээсээ саланги байж болдог бол

үйлчилгээг түүний эх үүсвэр болох хүн, эсвэл машинаас салгах боломжгүй.

Үйлчилгээг хүн явуулж байгаа бол тэр хүн өөрөө үйлчилгээний хэсэг болдог.

Үйлчлэгч, үйлчлүүлэгч хоѐр хоѐулаа үйлчилгээний гарцад нөлөөлнө.

Үйлчилгээний эх үүсвэрээсээ салшгүй энэ шинж нь тухайн үйлчилгээг авахыг

хүссэн үйлчлүүлэгчийн хүсэлтийг ямар нэг байдлаар хязгаарлах муу талтай

байна. Тиймээс энэ хязгаарлалтыг давах аргуудыг үйлчилгээний компаниуд

хэрэглэх нь зүйтэй юм. Үүнд:

Нэгдүгээрт, Үйлчилгээ үзүүлэгч илүү олон тооны түншүүдтэй хамтарч ажиллаж

болно. Сэтгэл мэдрэлийн эмч нар өвчтөнүүдийг нэг бүрчлэн үзэх буюу цөөнөөр

нь хүлээн авдаг байснаа больж олноор нь, тухайлбал өдөрт 200 гаруй хүнийг нэг

зэрэг хүлээн авдаг болох гэх мэт.

Хоѐрдугаарт, Үйлчлэгч аль болох түргэн шуурхай ажиллах хэрэгтэй. Сэтгэл

мэдрэлийн эмч өвчтөн бүрийг үзэхэд 50 биш 30 минут зарцуулбал харьцангуй

олон хүн хүлээн авч болно. Энэ нь үйлчлүүлэгчдийн итгэлийг бэхжүүлэхэд

ихээхэн ашиг тустай.

Гуравдугаарт, Хуваарилалтыг өргөтгөхийн тулд байгууллагынхаа нэрийн

өмнөөс даатгалын агент зэрэг зуучлагчдыг хэрэглэж болно. Тэгэхдээ энэ нь

дийлэнх үйлчилгээний хувьд боломжгүй байдаг.


85

3. Үйлчилгээний чанар нэг хэвийн биш байдаг.

Үйлчлэгч үйлчилгээний цаг хугацаа, орон байр зэргээс хамааран үйлчилгээний

чанар их хэмжээний хэлбэлзэлтэй байдаг. Туршлагатай үсчин, дамжаа төгссөн

шинэ залуу үсчинтэй харьцуулахад үсийг маш сайн засна. Гэтэл үсчин өөрийнхөө

биеийн байдал, санаа сэтгэлийн тогтворгүй байдлаас болж бас л янз бүрээр

үйлчилнэ. Үйлчлүүлэгчид үйлчилгээний чанар байдлыг тодорхой мэдэх зорилгоор

үйлчлэгчийг сонгох үедээ бусад үйлчлүүлэгчтэй зөвлөлдөх нь нэлээд тохиолддог.

Үйлчилгээний чанарт хяналт тавихын тулд дараах арга хэмжээг хэрэгжүүлж

болох юм.

Нэгдүгээрт, Орчин үеийн өндөр мэдлэгтэй мэргэжилтэн бэлтгэхэд хөрөнгө

зарцуулна. Үйлчлэгчдийг эелдэг, соѐлч боловсон харьцах урлагт сургахын тулд

нислэгийн компани, банк, зочид буудлууд маш их хөрөнгө зарцуулдаг.

Хоѐрдугаарт, Үйлчилгээний гүйцэтгэлийн явцыг стандартчлах явдал юм.

Стандарт нь үнэлгээний чанарын гүйцэтгэлд хяналт тавих гол арга хэрэгсэл

болно.

Гуравдугаарт, Үйлчлэгчид ба үйлчлүүлэгчдийн хэрэгцээ хангагдаж байгаа

эсэхийг олон нийтийн санал гомдол авах, тэдний дунд асуулга явуулах, ижил

төрлийн үйлчилгээг зэрэгцүүлж явуулах аргаар байнга судалж, зааж сургах ажлыг

хийж болно.

4. Үйлчилгээ нь хадгалагдахгүй шинжтэй байдаг.

Үйлчилгээг хадгалах боломжгүй бөгөөд эрэлт нь байнга өөрчлөгдөж байдаг.

Хэрэглээгүй цахилгаан, кино театрын хоосон суудал, засварын газар ажиллахгүй

байх зэрэг нь бүрмөсөн алдагдсан үйлчилгээний жишээ юм. Үйлчилгээний эрэлт

улирал, долоо хоног, өдөр, цагаар өөрчлөгдөж байдаг. Үйлчлүүлэгчдийн эрэлт

хэлбэлзэлтэй байх үед компанийн үйлчилгээнд шийдвэрлэвэл зохих асуудал гарч

ирнэ. Тухайлбал нийтийн үйлчилгээний тээврийн оргил ачааллын үед хэвийн

ачаалалтай үеийнхээс олон тээврийн хэрэгсэл шаардагдана.

Үйлчилгээний байгууллагын эрэлт нийлүүлэлтийн хоорондын уялдаа холбоог

хамгийн оновчтой тогтоох зарим бодлогыг судлаач Сессер тодорхойлсон. Үүнд:

Эрэлтийн талаас нь:


86

Нэгдүгээрт, Ялгавартай үнэ тогтоосноор оргил ачаалалтай цагийн зарим

эрэлтийг ачаалал багатай цагт шилжүүлж болох юм. Тухайлбал оройн киног өдөр

хямд үнэтэй гаргах гэх мэт.

Хоѐрдугаарт, Эрэлт нь буурах үед түүнийг зориудаар дэлгэрүүлж болно.

Тухайлбал зочид буудал амралтын өдрүүдэд бяцхан хэмжээний чөлөөт хөтөлбөр

үзүүлж болох юм.

Гуравдугаарт, Дээд зэргийн эрэлттэй байх үед аль нэгийг нь сонгуулахаар

нэмэлт үйлчилгээ гаргаж болно. Тухайлбал ресторанд суудал хүлээж байгаа

хүмүүст зориулж коктейль-бар ажиллуулах гэх мэт.

Дөрөвдүгээрт, Эрэлтийн түвшинг удирдах нэг арга бол урьдчилан захиалга

авах явдал юм. Ийм системийг агаарын тээвэр, зочид буудал, эмчилгээний

газруудад өргөн хэрэглэдэг.

Нийлүүлэлтийн талаас нь

Нэгдүгээрт, Хамгийн их эрэлттэй үед түншүүддээ үйлчлэхийн тулд түр

буюу бүтэн бус ажлын өдрөөр ажилтан албан хаагчдыг энэ ажилд татан

оролцуулж болох юм. Дээд сургуулийн оюутнууд нэмэгдэх үед багш нарыг түр

хугацаагаар нэмэх, мөн ресторанд шаардлагатай үед зөөгч нарыг нэмж

ажиллуулах гэх мэт.

Хоѐрдугаарт, Оргил ачааллын үед ажлын онцгой журам тогтоож болно. Энэ

үед албан хаагчид зөвхөн хамгийн тулгамдсан ажлыг хийнэ. Хамгийн их

ачаалалтай үед эмч нарт дунд мэргэжлийн боловсон хүчин нь тусалдаг.

Гуравдугаарт, Олон ажлыг үйлчлүүлэгчид өөрсдөө хийж чадах учир

өөрсдөөр нь хийлгэж урамшуулж болох юм. Тухайлбал эмчлүүлэгчдээр картыг нь

оруулах, дэлгүүрт худалдан авсан бараагаа боох гэх мэт.

Дөрөвдүгээрт, Шаардлагатай тоног төхөөрөмжийг хамтын хүчээр эзэмших

хэрэглэгчдэд үйлчлэх хөтөлбөр хэрэгжүүлж болно.

Олон хүмүүс эдгээр 4 шинжийг үйлчилгээний бүх төрөлд таарахгүй, зарим

үйлчилгээнд 4-с илүү зарим нь дээрх 4 шинжээс зөвхөн нэг нь хамааралтай

байдаг гэж үздэг. Түүнчлэн үйлчилгээний төрлүүдэд эдгээр шинжүүд нь харилцан


87

ялгаатай байна. Жишээ нь: боловсрол, хүүхэд асрах гэх мэт үйлчилгээнд

мэдрэгддэггүй шинж илүү бол рестораны үйлчилгээнд хоол хүнстэй холбогдсон

мэдрэгддэг шинж нь илүү болох жишээтэй. Үүнтэй уялдаад үйлчилгээнд мэдрэмж

муутайгаас мэдрэмж сайтай руу шилжих зүй тогтол ил тод харагддаг.

I.IV. Үйлчилгээний ангилал

Үйлчилгээ нь маш өргөн хүрээтэй бөгөөд нийгмийн хөгжлийн хэрээр улам

олон төрөлтэй болж байна. Зах зээлийн эдийн засагт шилжиж байгаа өнөө үед

уламлалт үйлчилгээний зэрэгцээгээр шинэлэг болон нэн шинэ үйлчилгээний

төрөл хэлбэрүүд үйлчилгээний зах зээл өргөтгөн тэлсээр байна. Тийм учраас

үйлчилгээг цэгцтэй ангилах асуудал эрдэмтдийн анхаарлыг татах боллоо.

Ангиллын цэгцтэй тогтолцоо нь үйлчилгээний байгууллагын өмнө тулгардаг адил

төстэй ерөнхий асуудлуудын мөн чанарыг ойлгоход тусална.

Юуны өмнө үйлчилгээг хамрагдах үйлдвэрийн салбараар нь доорх

байдлаар ангилна. Үүнд:

Жижиглэн ба бөөний худалдаа

Тээвэр, хуваарилалт ба агуулахын үйл ажиллагаа

Банк, даатгалын үйлчилгээ

Үл хөдлөх хөрөнгийн үнэлгээ

Холбоо харилцаа, мэдээллийн үйлчилгээ

Засгийн газар, батлан хамгаалах, олон нийтийн газрын үйлчилгээ

Эрүүлийг хамгаалахын үйлчилгээ

Бизнесийн, мэргэжлийн ба хувийн үйлчилгээ

Амралт сувилал, зочид буудлын үйлчилгээ

Боловсролын үйлчилгээ

Ашгийн бус бусад байгууллагын үйлчилгээ гэх мэт.

Дээрх ангилал нь үйлчилгээний маркетингийн онцлогийг ялган ойлгоход төдийлөн

ач холбогдолтой биш. Тиймээс үйлчилгээг өөр олон хүчин зүйлийг ашиглан

ангилж болно. Үүнд:


88

1. Хүн ба машины аль нь үйлчилгээний эх үүсвэр болж байгаагаар ангилна.

Сэтгэл мэдрэлийн эмч гэхэд түүнд ямарч тоног төхөөрөмж хэрэггүй, харин

нисгэгчид заавал онгоц хэрэгтэй. Үйлчилгээний дотор эх үүсвэр нь хүн болдог

үйлчилгээнүүд байдаг. Үүнд тодорхой мэргэжил шаарддаг үйлчилгээ /санхүүгийн

зөвлөгөө өгөх/, эсвэл мэргэшилтэй ажилчин шаалдах үйлчилгээ /сантехникийн

ажил, автомашины засвар/, эсвэл мэргэжил үл шаарддаг ажиллах хүчний

үйлчилгээ /хаалгачийн ажил, зүлэг усалж тордох/ байж болно юм.

Үйлчилгээний эх үүсвэр нь машин болдог үйлчилгээ байдаг. Үүнд: тодорхой

автомат шаардах /машин угаах автомат, худалдааны автомат/, эсвэл анхан

шатны мэргэжлийн операторын удирдлагаар ажиллах төхөөрөмж шаардах /такси,

кинотеатр/, эсвэл нарийн мэргэжлийн удирдлагаар ажиллах төхөөрөмж шаарддаг

/онгоц, компьютер/ үйлчилгээ байдаг.

Нэг тодорхой салбарын хүрээнд үйлчилгээ үзүүлэхэд хэрэглэх

төхөөрөмжийн тоо харилцан адилгүй байдаг.

Тоног төхөөрөмж заримдаа үйлчилгээнд нэмэлт зүйл бий болгодог /стерео

хөргөгч/, харин заримдаа ажиллах хүчний хэрэгцээг багасгах зорилгоор

хэрэглэгддэг /автоматууд/.

2. Үйлчилгээ үзүүлэх үед заавал ирсэн байх шаардлагатай эсэхээр нь

үйлчилгээг ангилна. Тухайлбал тархинд мэс засал хийх үед үйлчлүүлэгч заавал

ирэх ѐстой. Гэтэл автомашин засварлах үед хүн байх шаардлагагүй юм. Хэрэв

үйлчлүүлэгч заавал ирэх шаардлагатай бол үйлчлэгч түүний эрэлт хүсэлтийг

тусгах хэрэгтэй. Тухайлбал, гоо заслын тасгийн эзэд тасгаа үзэмжтэй чимэглэн

тохижуулж, чанга биш хөгжим тавьж, үйлчлүүлэгчидтэй аятай тогтуун яривал

илүү ач холбогдолтой.

3. Үйлчлүүлэгч тухайн үйлчилгээг худалдан авах ямар шалтгаан

байгаагаар нь ангилна. Үйлчлүүлэгчийн хувийн хэрэгцээг хангахад зориулагдсан

/хувийн шинжтэй үйлчилгээ/ буюу албаны хэрэгцээ хангах /албан шинжтэй

үйлчилгээ/ байж болно. Эмч нар хувийн журмаар үзүүлж байгаа өвчтөнүүд болон

компанитай төлж болно. Энэ хоѐр тохиолдолд үйлчлүүлэгчдээс ялгавартай


89

төлбөр авдаг. Иймээс үйлчлүүлэгч нь хувийн болон албаны үйлчилгээний зах

зээлийн маркетингийн хөтөлбөрийг ялгавартай боловсруулах ѐстой.

4. Үйлчилгээний үндэслэл /худалдаа буюу худалдааны бус үйл ажиллагаа/,

үйлчилгээг ямар хэлбэрээр хүргэх /хувь хүний буюу нийгмийн шинж чанартай

үйлчилгээ/ байдлаар нь ангилна. Энэ хоѐр шинж чанарыг уялдуулсанаар

үйлчилгээний зохион байгуулалтын төрөл өөр өөр байна. Төлбөртэй үйлчилгээ

үзүүлдэг хувийн эмнэлэг, хүний ашиг тусын тулд үйлчилдэг хувийн эмнэлэг болон

ахмад дайчдад үйлчлэх эмнэлэг зэргийн хувьд маркетингийн хөтөлбөр өөр өөр

байх нь ойлгомтой.

5. Эзэмшлийн төрлөөр нь түрээсийн ба хувийн үйлчилгээ гэж ангилж болно.

6. Мэдрэгдэх шинжээр нь үйлчилгээнд хамрагдах бодит үйлчилгээ, биед

мэдрэгдэх /гоо сайхан, үсчин/ ба биед хүртдэггүй үйлчилгээ /боловсрол, үзвэр

үйлчилгээ/ гэж ангилна.

7. Эрэлтийн шинжээр үйлчилгээг эрэлтийг хэлбэлзлэлтэй ба хүчин зүйлийн

нөлөөллөөс болж хэлбэлздэг гэж ангилж болдог. Түүнчлэн үйлчилгээг худалдан

борлуулагчийн төрөл, худалдан борлуулах арга хэлбэрээр /шууд ба дам/,

худалдан авалтын өдөөгчөөр, үйлчилгээнд тавигдах шаардлагаар, худалдан авах

ѐс зэргээр нь ангилна.

Ер нь үйлчилгээний талаар 16 ба түүнээс олон ангиллын схем байдаг гэж

үздэг. Эдгээрээс зарим нь ач холбогдолтой боловч олонхи нт маркетингийн

стратеги боловсруулахад туслаж чадахгүй гэж эрдэмтэд тогтоосон байна.

Кристофер Лаблок үйлчилгээний ангилал хийхдээ:

Үйлчилгээний секторуудын үйл ажиллагаа хэтийн төлөвлөгөөтэй байх

ѐстой.

Үйлчилгээний олон секторт менежментийн асуудал одоог хүртэл

маргаантай байгаа.

Үйлчилгээний ангиллыг бүдүүн тоймоор хийх нь хангалтгүй зэргийг анхаарч

үзэхийг санал болгосон бөгөөд тэрээр үйлчилгээний маркетерт ач

холбогдолтой таван чухал асуудалд хариулт өгөхийг оролдсон ангиллын

схем /зураг 1.1/ гаргасан байна.


90

1. Үйлчилгээний үйл ажиллагааны мөн чанар нь юу вэ?

Үйлчилгээний ангиллын нэгдүгээр шатанд үйлчилгээний үл мэдрэгдэх

шинж, үйлчилгээг хүлээн авагчийн төрлийг сонгож авсан байна. Эндээс

үйлчлүүлэгчид биет, эсвэл оюуны аль төрлийн хэрэгцээг шаардаж байна,

үйлчлүүлэгчийн авах байдал нь хэрхэн өөрчлөгдөж байна вэ? гэх мэт олон

сонирхолтой асуудал урган гарах бөгөөд энэ ангилал нь үйлчилгээ үзүүлэгчид

үйлчилгээг хүлээн авч буй хүмүүст ямар цаг хугацаа, байршилт тохиромжтой

байгааг зохицуулахад тусална.

2. Үйлчлүүлэгчтэй тогтоох харилцаа холбооны загвар ямар

байх вэ?

Хоѐрдох ангилалыг үйлчилгээний хангамжийн мөн чанар ба үйлчлэгч,

худалдан авагч хоѐрын хоорондын харилцаанд үндэслэн хийжээ. Гишүүнчлэлтэй

байгууллага нь үйлчлүүлэгчийнхээ хаяг, зан төлвийн талаар тодорхой мэдлэгтэй

байх боломжтой бөгөөд үйлчлүүлэгчдийн онцгой хэрэгцээг хангах, зах зээлийг

хэсэгчлэхэд хялбар болж хэрэглэгч нь бат итгэлтэй үнэнч байна.

Гэтэл харилцаа тогтоогоогүй ч үйлчилгээ нь тасралтгүй үргэлжилж байдаг

үйлчилгээний төрлүүд байдаг. Тухайлбал, Хувийн харилцаа тогтоогоогүй үед ч

байнгын хангамжаар үйлчилдэг цагдаагийн алба, эсвэл үйлчилгээ үзүүлэх бүрд

хэрэглэгч нь төлбөрийг нь тогтмол хийдэг кинотеатр зэрэг хашир хянамгай

үйлчилгээ гэх мэт. Эдгээр тохиолдолд үйлчлүүлэгчийн нэр, хаяг тодорхойгүй,

үйлчлэгч нь мэдээллээр хомс тул зах зээлийн боломж хязгаарлагдмал байдаг.

Албан ѐсны бус харилцаа байхгүй үйлчилгээнд маркетерийн гол анхаарах зүйл

нь харилцааг илүү их урамшуулах хэлбэр болох клубын гишүүн элсүүлэх юмуу

захиалгаар харилцаа тогтоох зэрэг олон аргыг хэрэглэж болно.

Аíãèëàë áà хýìæ¿¿ð¿¿ä Аíãèëëûí ìàòðèö áà æèøýýí¿¿ä

1. Үйлчилгээний мөн чанар

-үйлчилгээний мөн чанар -үйлчилгээг хүлээн авагч нь хэн эсвэл юу болох

Үéë÷èëãýýã хóëýýí àâàã÷ Хүн Эд юмс Мэдрэгдэх -эрүүлийг хамгаалах -ачаа тээш тээвэр

-гоо сайхны салон -хуурай цэвэрлэгээ -ресторан -мал эмнэлгийн үйлчилгээ


91

Үйлчилгээний мөн чанар Үл мэдрэгдэх -боловсрол -банк -мэдээллийн үйлчилгээ -хуулийн зөвлөгөө -үзвэр -даатгал

2. Үйлчлүүлэгчтэй тогтоох харилцаа холбооны онцлог

-үйлчилгээний хүргэлтийн мөн чанар -үйлчилгээний байгууллага ба үйлчлүүлэгчдийн хоорондын харилцааны төрөл

Хàðèëöààíû òºðºë Гишүүнчлэлтэй Албан ѐсны бус

харилцаа харилцаа байнгын -даатгал -цагдаа тасралтгүй -банк -радио холбоо

үйлчилгээний хүргэлтийн мөн чанар хэлэлцээрээр -хөнгөлөлттэй билет -e mail

үйлчилгээ /болгоомжтой/ -театрын захиалга -машин түрээслэх -алсын зайн -кино үзвэр телефон дуудлага

3. Үйлчлэгчийн тоо ба үйлчилгээний хэрэглэгчид төвлөрсөн байдал

-үйлчлэгч, үйлчлүүлэгчдийн тоо, харьцаа -үйлчилгээний хэрэглэгчид төвлөрөх шинжийн өргөжилт

Үéë÷èëãýýíèé хýðýãëýã÷èä òºâëºðºх áàéäàë өндөр нам их -хуулийн зөвлөгөө -боловсрол

/том хэмжээнд/ -архитекторын дизайн -урьдчилансэргийлэх -боловсрол эрүүл мэндийн /гэрийн сургалт/ програм Үйлчлэгч, Үйлчлүүлэгчдийн тоо харьцаа бага -зочид буудал -олон нийтийн

тээвэр -жижиглэнгийн банк -засварын үйлчилгээ /тоног төхөөрөмжийн/ -чанартай ресторан -кино үзвэр

4. Үйлчилгээний эрэлт нийлүүлэлтийн мөн чанар

-нийлүүлэлтийг өргөжүүлэх -эрэлтийн хэлбэлзэл

Эðýëòèéí хýëáýëçýë Их Бага Онцгой хүндрэл -цахилгаан -даатгал учирдаггүй -телефон утас -банк

-галын үйлчилгээ -хуулийн байнгын зөвлөгөө оргил эрэлт Хүчин чадвараас -зочид буудал -тохиромжтой хүчин байнга давдаг -театр чадвараас давсан

шууд бүтээгдэхүүн -зорчигч тээвэр


92

5. Үйлчилгээг хүргэх арга

-үйлчилгээний байгууллагын харилцааны мөн чанар -үйлчилгээний бүтээгдэхүүний ашиг тус

Үéë÷èëãýýíèé àøèã òóñ Ганц Олон Үйлчлүүлэгч өөрөө ирдэг -театр -автобус үйлчилгээ -үсчин -түргэн хоолны сүлжээ Харилцааны мөн чанар Байгууллага өөрөө -зүлэг арчлах -e mail үйлчилгээ үйлчлүүлэгч рүү очдог -такси -ослын сэргээн засвар Аль алинд нь -кредит карт -радио телефизийн сүлжээ туйлширдаггүй дунд -ТВ станц -телефон утасны компани /орон нутгийн/

Зураг 1.1 Үйлчилгээний ангиллын схем

3. Үйлчлүүлэгч, үйлчлэгчийн тоо, харьцаа ямар байх вэ?

Гуравдугаар ангилалыг үйлчилгээний хэрэглэгчид төвлөрөх байдал ба

үйлчлүүлэгч, үйлчлэгчийн тоо, харьцаанд тулгуурласан. Үйлчилгээний

маркетерийн өмнө тулгардаг нэг маргаантай асуудал бол үйлчилгээг

үйлчлүүлэгчид хүргэх үйл ажиллагааг яаж сайжруулах вэ гэдэгт оршдог.

Зарим үйлчилгээний төрөлд үйлчлүүлэгчийн сонголтыг хязгаарлах

үйлчилгээг санал болгодог. Ер нь үйлчилгээний байгууллагад стандартчилагдсан

үйлчилгээний үнийн балансыг мөрдөх нь ашигтай байдаг. Мэргэжлийн

үйлчилгээний компанид үйлчлүүлэгчтэй шууд холбоо тогтоох үйлчилгээний

ажилчид нь өндөр зэрэглэлтэй байх шаардлагатай.

4. Үйлчилгээний эрэлт, нийлүүлэлтийн мөн чанар юу вэ?

Дөрөвдэх ангилал нь эрэлтийн хэлбэлзэл, нийлүүлэлтйин өргөжилтөнд

үндэслэгдсэн бөгөөд эрэлт, нийлүүлэгтийн ялгаатай нөхцөл байдлыг ялгахад

үйлчилгээний маркетеруудад туслана. Үйлчилгээг хадгалахад боломжгүй тул

үйлчлүүлэгчийн эрэлт, түүний шалтгааныг судалж эрэлт, нийлүүлэлтйин

зориулалтын үндсэн дээр эрэлтийг хангах ажлыг зөв зохион байгуулахад


93

ялгаатай стратеги барих нь зүйтэй юм. Түүнчлэн үйлчилгээний эрэлтийн оргил

ачааллын үед хүчин чадварыг хэрхэн дээшлүүлэх талаар анхаарах нь зайлшгүй.

5. Үйлчилгээг хэрхэн хүргэх вэ?

Төгсгөлийн матриц нь үйлчилгээний үр ашиг ба үйлчлүүлэгч,

үйлчлүүлэгчийн харилцааны мөн чанарыг авч үзсэн байна. Энэ матриц нь

үйлчилгээний хүргэх аргад хамаатай хувиарлалтын зорилгод тулгуурласан. Энэ

нь нэг эсвэл олон газарт үйлчилгээг хэрхэн хүргэх, тэдгээрт үйлчлүүлэгчийн ая

тухыг яаж хангах вэ гэдэгт хяналт тавихад тусална. Үйлчилгээний зарим

байгууллага үйлчилгээний ая тухтай байдлын талаар олон шинэлэг арга,

шийдвэрийг хэрэгжүүлсэн. Тухайлбал, Банк анх удаа үйлчилгээг үйлчлүүлэгчийн

гэрт нь хүргэх аргыг нэвтрүүлсэн. Мөн өөр олон байгууллага утас, шуудан,

интернэтээр дамжуулан үйлчлүүлэгчийг заавал биеэр ирэхээс чөлөөлж олон

талын ая тухтай байдлыг бүрдүүлдэг.

I.V. Үйлчилгээний маркетингийн гүйцэтгэх үүрэг

Орчин үед өрсөлдөөн улам хүчтэй, идэвхтэй болж үйлчилгээний зах

зээлийн хөдөлгөх хүч өөрчлөгдсөөр байна. Тиймээс маркетинг нь үйлчилгээний

зах зээлийн өрсөлдөөний талбарт үйлчилгээний байгууллагуудын ололт,

дутагдлын гол хүчин зүйл нэгэнт болжээ. Маркетинг нь байгууллагын нөөцөд

тохирсон зорилтот зах зээлийн хэрэгцээг илрүүлэх, таньж мэдэх, хангах,

урамшуулах үйл ажиллагаа тул үйлчилгээний байгууллагын нөөцийг зах зээлийн

эрэлт хэрэгцээг тэнцвэржүүлэх үүрэг гүйцэтгэнэ.

Маркетинг нь компанийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ, хэрэглэгчийн эрэлт,

хэрэгцээ болон өрсөлдөгчийн үйл ажиллагааны хоорондын динамик хөдөлгөөн,

харилцаа холбоог зохицуулж байдаг.

Үйлчилгээний байгууллагын тухайд маркетингийн үүргийн хүрээнд доорх

гурван асуудалд анхаарлаа хандуулах нь зүйтэй юм.

1. Маркетингийн хольц – Энэ нь үйлчилгээний байгууллагын

хөтөлбөрийн хамгийн гол ач холбогдол бүхий дотоод элэмент буюу

бүрэлдэхүүн хэсгүүд болно.


94

2. Зах зээлийн хүч – Энэ нь байгууллагын маркетингийн үйл

ажиллагаатай холбоотой гадаад боломж ба аюулууд юм.

3. Уялдуулах процесс – Энэ нь зах зээлийн хүчинд /аюул ба боломж/

маркетингийн хольц болон дотоод бодлогыг уялдуулах стратегийн

ач холбогдол бүхий менежментийн процесс юм. Эдгээрийг хэр зэрэг

уялдуулахаас үйлчилгээний байгууллагын маркетингийн үүрэг

хамаарна.

Маркетингийн хольц бол маркетингийн олон түгээмэл үзэл баримтлалын

нэг нь юм. Уламжлал ѐсоор маркетингийн хольц нь “4Пи” /4Р/ гэж нэрлэдэг гол

бүрэлдэхүүнтэй. Үүнд:

Бүтээгдэхүүн – Зах зээлд санал болгож буй бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ

Үнэ – Бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний борлуулалтын үнэ

Идэвхжүүлэлт – Бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний маркетингийг багтаасан

харилцааны програм

Хуваарилалтын суваг – Компаний бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний оновчтой, үр

ашигтай хуваарилалт “4Пи” гэдэг нь эдгээр үгсийн эхний үсгээр нэрлэгдсэн

байдаг.

Зах зээлийн хүч /аюул ба боломжууд/ нь дараах хүрээнд илрэн гарна. Үүнд:

Үйлчлүүлэгч буюу тэдгээрийн зан төлөв – Жижиглэнгийн худалдаачин,

зуучлагч, бэлтгэн нийлүүлэгч болон бусад гишүүдийн хандлага, сонирхол,

практик холбоо, бүтэц, сэдэл тэмүүлэл

Өрсөлдөгчид – Салбарын бүтэц хийгээд өрсөлдөөний мөн чанарт нөлөөлөх

компаниудын байр суурь, зан төлөв

Засгийн газар ба зохицуулагчид – Маркетингийн үйл ажиллагаа хийгээд

өрсөлдөөнд аль алинд нь хамааралтай маркетингийн хяналт зэрэг багтана.

Тэгэхлээр үйлчилгээний байгууллагын менежерийн гол зорилго нь гадаад зах

зээлийн орчин, компанийн дотоод чадвар хоѐрын хооронд хамгийн зохистой

хамаарлыг олж тогтоож чадсан маркетингийн хольцын элемент бүхий

хөтөлбөрийг бий болгох асуудал юм.


95

Маркетингийн хөтөлбөрийн зорилго нь нэг талаас байгууллагын дотоодод

менежерээр хянагдах маркетингийн хольцын элементүүд, нөгөө талаас гадаад

орчны зах зээлийн хянагдахгүй хүчин зүйлийг зөв тогтооход оршино.

Маркетингийн хөтөлбөрийн амжилт олох нөхцөл нь гадаад орчны зэрэгцээ

байгууллагын дотоод боломж хоѐрын уялдаанаас хамаарна. Ялангуяа

үйлчилгээний салбарт илүү тод илэрнэ. /зураг 1.2/

Уяëäóóëàëò

Уяëäóóëàëò

Зураг 1.2 Маркетинг бол уялдуулах процесс юм

Өнөө үед гадаад орчин маш хурдацтай өөрчлөгдөж, бизнесийн үйл

ажиллагаанд зах зээлийн аюул, боломжийн аль алиныг нь бий болгож байна.

Тиймээс маркетингийн удирдлагууд гадаад орчинг тогтмол ажиглах, мөн зах

зээлийн боломжийг илүү сайн уялдуулах маркетингийн хольцыг сонгоход

анхаарах нь чухал юм.

Зах зээлийн

хүч

Маркетинг

ийн хольц

хольцхольц


96

Маркетингийг эрдэмтэд үйлчилгээний салбарт нэлээд хожим орж ирсэн гэж

үздэг. 1970-аад оны дундуур 400 орчим үйлчилгээний байгууллагад судалгаа

хийж үзэхэд үйлчилгээний компаниудад.

Маркетингийн албад нь маркетингийн хольцын үйл ажиллагаанд бага

анхаардаг.

Зах зээлийн гүйцэтгэлийн дүн шинжилгээ бараг хийдэггүй.

Зар сурталчигааг гадна тийшээ эрчимтэй хийдэггүй.

Нийт борлуулалтын төлөвлөлт байдаггүй.

Маркетингийн судалгаа хийдэг, зөвөлгөө өгдөг компаниудтай хамтран

ажилладаггүй.

Нийт борлуулалтад маркетингийн зардал маш бага байсан зэрэг нийтлэг

дутагдлууд ажиглагдсан байна.

I.VI. Үйлчилгээ ба маркетингийн хольц

Үйлчилгээний салбарт маркетингад тавих анхаарал өсөхийн хэрээр үйлчилгээний

маркетингийн хольцын элементүүд, тэдгээрийн бүрэлдэхүүн ямар байх тухай

асуудал анхаарал татаж байна. Хэрэв үйлчилгээний маркетингийн хольцын

элементүүд тодорхой биш байвал зах зээлийн шаардлага болон компаний

маркетингийн боломж хоѐрын хооронд том ангал үүсэхэд хүрнэ. Ийм учраас

үйлчилгээний маркетингийн хольцын элементүүдийг нарийвчлан авч үзэх

шаардлага тулгарч байна.

1960-аад онд Харвардын бизнесийн сургуулийн эрдэмтэд маркетингийн хольцын

талаар нэлээд өргөн хүрээтэй анхны жагсаалтыг гаргасан. Энд бүтээгдэхүүн

төлөвлөлт, үнэ, марк, идэвхжүүлэлт, сав баглаа, үзүүлэн, үйлчилгээ, бодит

байдал, судалгаа, баримт бүрдэлт зэргийг санал болгосон юм. Эрдэмтэд удтал

маргалдсаны эцэст маркетингийн хольцын элементүүдийн талаар дэвшилд

хүрсэн ба “4Пи” гэж нэрлэгддэг элементүүд дээр тогтсон байна.зарим эрдэмтэд

үйлчилгээний маркетингийн хольц ялгаатай байх ѐстой гэж үздэг төдийгүй банк,


97

агаарын тээвэр гэх мэт мэргэжлийн үйлчилгээ шаардагдах үйлчилгээнд

маркетингийн тусгай элементүүдийг санал болгодог.

Эрдэмтэн Симон Мажарео компаний маркетингийн хольцод онцгой

элемент оруулах уу, үгүй юу гэдэгт гурван гол хүчин зүйлийг харгалзах хэрэгтэй

гэж зөвлөсөн. Үүнд:

1. Маркетингийн хольц дахь тухайн элементийн зардлын түвшин – Компаний

нийт зардалд тухайн элемент хэр зэрэг ач холбогдолтой байгааг

тодорхойлно.

2. Үйлчлүүлэгчийн эрэлтийн хариу үйлдлийг хүлээн авах уян хатан байдлын

түвшин: Тухайлбал, улсын, эсвэл монополь байгууллагын хувьд үнийг

дээрээс зохицуулдаг тул энд үнэ нь маркетингийн хольцын бүрэлдэхүүнд

орох шаардлагагүй гэх мэт.

3. Хариуцлагын хуваарилалтын байдал. Тодорхой заагтай хариуцлагын

хуваарилалт нь /ажил үүргийн хуваарилалт/ маркетингийн маш сайн

бүтэцтэй, боловсронгуй хольцыг шаарддаг гэдгийг анхаарна.

Энд маркетингийн хольцын уламжлалт дөрвөн бүрэлдэхүүн дээр гурван

нэмэлт элементийг багтаасан юм.

Бүтээг-

дэхүүн

Хуваа-

рилалт

Хүмүүс

Үнэ

Идэвх-

жүүлэлт

Үйлд-

вэрлэл

Худалдан

авагчийн

үйлчилгээ


98

Зураг 1.3 Үйлчилгээний маркетингийн өргөтгөсөн хольц

Үйлчилгээний маркетингийн хольцын энэхүү бүтцийг дан ганц

үйлчилгээний гэж ойлгох нь өрөөсгөл бөгөөд энэ нь үйлчилгээний бус үйлдвэр,

мөн олонх үйлдвэрийн компаниудад үйлчилгээний хэмжүүр болох ач

холбогдолтой байна.

Нэмэлт болгосон гурван элемент хольцын бүрэлдэхүүнд яагаад чухал болохыг

товч тайлбарлая.

Худалдан авагч буюу үйлчилгээ – Энэ элементийг үйлчилгээний

маркетингийн хольцод оруулах болсон хэд хэдэн шалтгаан байдаг. Үүнд:

Үйлчилгээнд илүү өндөр түвшингийн шаардлага тавьж буй хэрэглэгчдийн

их хэмжээний эрэлт хэрэгцээ; үйлчилгээний ач холбогдлын байнгын өсөн

нэмэгдэлт болон үйлчлүүлэгчтэйгээ улам ойр дотно, удаан хугацааны

харилцаа холбоо тогтоох хэрэгцээ зэрэг нь багтана.

Хүмүүс буюу албан хаагч – Олонх үйлчилгээний эх үүсвэр нь хүн байдаг.

Хүн бол үйлчилгээг үйлдвэрлэх болон үйлчилгээг үйлчлүүлэгчид хүргэх

чухал элемент төдийгүй, үйлчилгээний байгууллагын ажилчид нь

компанийхаа ялгарлын нэг хэсэг болдгийн учир нэмэлт үнэт чанар болон

өрсөлдөөний давуу талыг олж авахад чухал үүрэг гүйцэтгэж байна.

Процесс буюу үйлдэл – Энэ нь хэрэглэгчтэйгээ холбоотой бодлого болон

үйлчлүүлэгчид хүргэх бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний үйлдвэрлэлд

хамааралтай бүх үйл явцын нийлбэр цогц юм.

Тиймээс энэ гурван элементийг үйлчилгээний маркетингийн хольцын

бүрэлдэхүүнд багтаадаг. Зарим эрдэмтэд үйлчилгээний маркетингийн

хольцын бүрэлдэхүүнд бодит нотолгоо гэдэг дөрөв дэх нэмэлт элементийг бие

даасан байдлаар оруулах саналыг гаргадаг.


99

2 . Банкны маркетинг

Зах зээлийн эдийн засгийн тогтолцоо хөгжиж, банк хоѐр шатлалтай

болсноор банкны үйл ажиллагаанд эрс өөрчлөлт гарсан: банк нийгмийн өмнө

үүрэг байгууллага байхаа болиод ашгийн төлөө үйл ажиллагаа явуулдаг

бизнесийн нэгж болж хувирсан.

Банк өрсөлдөөнтэй орчинд амжилт олохын тулд маркетинг хэрэглэж, бусад

үйлдвэрийн газруудтай адилхан, өрсөлдөөн эрчимжихийн хирээр зөвхөн

маркетинг дээр суурилах үед л амжилтанд хүрдэг өөрийн үйлчилгээний

борлуулалтын талаар санаа тавих шаардлагатай болсон.

Банкны маркетингийн агуулга,

онцлог шинж чанар

II.I. Маркетингийн тухай ойлголт

Маркетинг ба аж ахуй нэгжийн бодлого. Маркетинг гэдэг ухагдахуун нь market

– зах зээл гэсэн англи үгнээс гаралтай бөгөөд ихэнхдээ зах дээр өөрийн барааг

борлуулах аж ахуй нэгжийн өвөрмөц хандлагыг, өөрөөр хэлбэл өөрийнхөө

стратеги бодлогыг хэрэгжүүлэхийг илэрхийлж хэрэглэгддэг. Аж үйлдвэр өндөр

хөгжсөн орнуудын түүхээс харахад маркетинг нь барааны нэр төрөл олшрох

өрсөлдөөн идэвхжихийн хирээр тодорхой түүхэн үеийг дамжин хөгжсөн. /Зураг

1.4/ Үүнд:

Маркетингийн стратегийн хөгжлийн хандлага


100

Зураг 1.4

1. Үйлдвэрлэлийн маркетинг

Аж ахуйн нэгжийн бодлого, стратегийн төв асуудал нь байгаа нөөцийг үр

ашигтай ашиглах, энэ үндсэн дээр аль болох их хэмжээний бараа, үйлчилгээ бий

болгох явдал байсан. Энэ утгаараа өрсөлдөөний стратегийн үйлдвэрлэлийн

хандлагатай илүү илэрч байсан. Ийм маркетинг нь зөвхөн зах зээл хомсдолтой

үед л амжилтанд хүрч байсан. Энэ үеийн маркетингийн агуулгыг товчоор:

“үйлдвэрлэж чадахаа үйлдвэрлэх” гэсэн үгээр илэрхийлж болно. Үйлдвэрлэлийн

маркетингийн үед харилцагчид, тэдний хэрэгцээг тооцдоггүй, харгалзан үздэггүй

байсан.

Ингээд үйлдвэрлэл хөгжихийн хирээр хомсдлоос гарсан ба дараа нь барааны

маркетингид шилжсэн.

2. Барааны маркетинг

Маркетингийн хөгжлийн дараагийн шат нь барааны маркетинг, Барааны

маркетингийн үед бараа, үйлчилгээний тоонд биш чанарт илүү анхаарлаа

хандуулдаг болсон. Гэхдээ бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний чанарыг нэмэгдүүлэх

чиглэл нь бүтээгдэхүүн ба үйлчилгээний шинж чанарыг харилцагчийн хэрэгцээг

хангах үндсэн дээр биш, харин бүтээгдэхүүний чанарыг нэмэгдүүлж болох

өөрсдийн төсөөлөл болон үйлдвэрлэлийн боломж дээр үндэслэгдэж байсан.

Банкны хувьд барааны маркетинг нь бараа ба үйлчилгээний нэр төрлийг

олшруулах /жишээ нь шинэ төрлийн хадгаламж бий болгох/ мөн шинэ техник

технологи нэвтрүүлэх, гадаад үйлчилгээний үзэмжийг өөрчлөхөд хүргэж байсан.

Үйлдвэрлэлийн

маркетинг

Барааны

маркетинг

Борлуулалтын

маркетинг

Маркетинг

Бүтээгдэхүүний

тоо

Бүтээгдэхүүний

чанар

Борлуулах арга

хэмжээ

Хэрэглэгчийн

хэрэгцээ


101

өрсөлдөөнд найдвартай давуу байр суурийг олоход барааны маркетинг нь

эргэлзээтэй юм. Иймээс борлуулалтын маркетингид шилжсэн.

3. Борлуулалтын маркетинг

Борлуулалтын маркетинг нь юуны өмнө бараа, үйлчилгээг борлуулахад гол

анхаарлаа хандуулдаг. Борлуулалтын маркетингийн гол агуулга нь реклам болон

бусад хэрэгсэлээр дамжуулан харилцагчдын хэрэгцээнд тохирохгүй байлаа ч

тэднийг итгүүлэх замаар бараа, үйлчилгээг худалдан авахуулах явдал гэж үздэг.

Хэдийгээр эрэлтэнд нөлөөлөх санаа нь харьцангуй үр дүнтэй байж болох ч

харилцагчийн бодит хэрэгцээн дээр суурилаагүй бол хор хохиролтой байж болох

талтай. Гол дутагдалтай тал нь хэрэглэгчлийн хэрэгцээг харгалзаж үзэхгүйгээр

чанартай бараагаа тулган борлуулах сонирхолтой байсан. Энэхүү байдал нь нэг

хэсэг хэрэглэгчдэд ашигтай байсан боловч ихэнх хэрэглэгчдэд үр дүнгээ өгөөгүй.

Мэдээж тодорхой хэрэглэгч, бүлэг харилцагчдыг тэдэнд бодитойгоор хэрэгцээгүй

байгаа бараа, үйлчилгээг тулган борлуулж болох боловч ихэнх хэрэглэгчдэд

санал болгож байгаа бараа, үйлчилгээний хэрэгцээг ийм аргаар бий болгож

чадахгүй. Магадгүй эсрэгээрээ голлох харилцагчиддаа сөрөг мэдээлэл тархсаны

уршгаар өөрөөсөө холдуулж болох юм. Энэ нь харилцагчдын итгэл, үнэмшлээс

хамаарч оршин байж үйл ажиллагаа явуулж байдаг банкны хувьд ялангуяа

аюултай.

4. Маркетинг сонгодог утгаараа

Өрсөлдөөн хүчтэй болохын хирээр, ихэн зах зээл тэр дотроо банкны зах зээл

хэрэглэгчийн зах зээл болон хувирахын хирээр хэрэглэгчдийн хэрэгцээг хангахад

чиглэсэн үйл ажиллагаа явуулах шаардлага гарч ирсэнээс маркетинг сонгодог

үүссэн үүссэн байна. Маркетингийн хөгжлийн энэ хандлага нь анх удаа

үйлдвэрлэгчийн хэрэгцээ биш үйлчлүүлэгчийн хэрэгцээг хангах асуудлууд

нэгдүгээрт тавьсан. Түүний агуулгыг товчоор “Хэрэглэчдэд хэрэгцээтэй зүйл

үйлдвэрлэх” гэж илэрхийлж болно. Энэ үед зөвхөн хэрэглэгчдэд хэрэгтэй барааг

нь л үйлдвэрлэх болсон.


102

Маркетингийн үзэл санаа АНУ-д 1902 оноос зарим их дээд сургуулиудад

барааны эргэлтийн зохион байгуулалтыг оновчтой болгох гэсэн лекц орж

эхэлснээр үүсч эхэлсэн. Маркетинг нь үйлдвэрийг удирдах зах зээлийн онолын

хувьд 1950-иад оноос практикт хэрэглэгдсэн. 1960, 1970-аад оноы үеэс дэлхийн

хэмжээнд маркетинг нь яг хэрэглэгчдийн хэрэгцээг хангахад чиглэгдэх болсон.

Орчин үед АНУ, Япон болон Барууны өндөр хөгжилтэй орнуудад барааны үнийн

тал хувийг маркетингтай холбоотой зардал эзэлж байна.

Маркетинг нь зөвхөн борлуулалтыг хамраад зогсоохгүй үйлдвэрлэлийн

асуудлуудийг хамардаг. Иймээс маркетингийн дараах тодорхойлолт

агуулгатайгаа илүү нийцэж байгаа юм. Маркетинг гэдэг нь тодорхой хэрэглэчийн

хэрэгцээг хангах, зах зээлийг судлах болон таамаглах замаар ашиг авахад

чиглэсэн барааны үйлдвэрлэл, борлуулалтын зохион байгуулалтын иж бүрэн

систем юм.

II.II. Маркетингийн үндсэн гурван элемент

Маркетингийн философи, микс, удирдлага

Аль ч байгууллагад маркетингийг хэрэглэх үед маркетингийн шинж чанарыг

илэрхийлэх дараах гурван элемент байж байдаг.

1. Маркетингийн философи

Хэрэглэгчдийн хэрэгцээгээр чиг баримжаагаа болгож ажиллах.

2. Маркетингийн микс буюу маркетингийн журам, заавар, арга зүй

Зах зээлийн нөхцөлд маркетингийн бодлогын маш олон тооны заавар,

дүрэм, журмыг гаргаж мөрддөг.

3. Маркетингийн удирдлага

Борлуулалтын хүрээнд явагдаж байгаа бүх төрлийн үйл ажиллагаануудыг

зорилготойгоор хоршуулахыг хэлдэг.


103

Дээр дурьдсан элементүүд нь маркетингийн мөн чанарыг ойлгоход чухал

ач холбогдолтой. Маркетингийг зөвхөн борлуулалттай холбоотойгоор

хялбарчилж ойлгох хандлага байгаа үед энэ нь бүр ч их ач холбогдолтой юм.

Үүнд: 1. зах зээл судлах. 2. энэ үндсэн дээр зах зээлийн стратегийг

болосруулах.

Дээр дурьдсан хоѐр хүчин зүйлс нь өөр өөрийн хэрэгсэлээр дамжин

хэрэгжиж байдаг. /Зураг. 1.5/

Зураг. 1.5

Зах зээл шинжлэх гэдэг нь зах зээл дээр бараа, үйлчилгээний нэр

төрлийн тухайн тухайн үеийн “дүр зургийг фото аппаратаар авах”-тай адил.

Гэхдээ зах зээлийн хандлагыг тодорхойлоход зах зээлийн шинжилгээ учир

дутагдалтай. Зах зээлийн хандлагыг судлахын тулд маркетингийн судалгааны

дараах судалгааны хэрэгсэлүүдийг ашиглах хэрэгтэй. Үүнд зах зээлийн ажиглалт,

зах зээлийн таамаглал г.м.

Зах зээлийг тандах гэдэг нь бараа, үйлчилгээний нэр төрлийн өөрчлөлт,

зах зээлийн хөгжлийн хандлагыг тодорхойлохын тулд зэрэг зах зээлийн төлөв

байдлыг тогтмол тандалт хийхийг хэлнэ.

Зах зээлийг таамагласанаар хөгжлийн хандлага ямар байна? Зах зээл дээр

байдал яаж өөрчлөгдөж гэж байна? гэдгийг илрүүлж, банкны стратегийг

боловсруулах хөрсийг бэлтгэж байдаг.

Банкны маркетинг

Банкны зах

зээл судлал

Банкны стратегийг

боловсруулах,

хэрэгжүүлэх

Мэдээлэл цуглуулах

Зах зээл шинжлэх судлах

Зах зээлийг тандах

Зах зээлийг таамаглах

Барааны бодлого

Үнийн бодлого

Борлуулалтын бодлого

Харилцаа холбооны бодлого


104

Маркетингийг зөвхөн зах зээлийн бодлогын хэрэгсэл талаас нь авч үзэх

талаасаа банк аль эртнээс хэрэглэж ирсэн. Банк эртнээс ямар нэг хэмжээгээр

бүтээгдэхүүнийг боловсруулж /зээлийн хэмжээ, хугацаа, зээл олгох төлүүлэх

нөхцлийг тодорхойлж/, үнэ /хүүгийн норм, шимтгэл, хураамж/ тогтоож,

борлуулалтыг /банкны салбар байгуулах замаар/, /шууд биечлэн гар дээрээс/

хийх талаар арга хэмжээ авч ирсэн. Гэхдээ энэ бүх арга хэмжээг нь юуны өмнө

банк ашиг олох зорилготойгоор авч байсан ба харилцагчдын хэрэгцээ “сүүдэрт”

үлдэж байсан.

Санхүү банкны байгууллагуудын харилцагчийн хэрэгцээг хангах гэсэн

чиглэл /маркетингийн философи хэрэглэх үзэгдэл/ сүүлийн үед ажиглагдаж

байна. 1950-иад оны сүүлч хүртэл банкны зах зээл нь үйлдвэрлэгчийн зах зээл

байсан. Төрийн зохицуулалт энд багагүй үүрэг гүйцэтгэсэн. 1960-1970 оны үеэс

нийт хүн амын амжиргааны түвшингийн дээшлэлт, өрсөлдөөний хурцадмал

байдал нь Барууны өндөр хөгжилтэй орнуудад худалдагчийн зах зээлийг

худалдан авагчийн зах зээл болгон хувиргахад түлхсэн. Үүний үр дагавраар банк

нь өөрийн “үзэл бодлыг” маркетингийн философийн байр сууринд оруулж тэд

зөвхөн бараа, үйлчилгээ санал болгоод зогсохгүй, харилцагчдын хэрэгцээг хангах

ѐстой юм байна гэдгийг ухамсарласан. Банкны зах зээл үйлдвэрлэгчийн зах

зээлээс харилцагчдийн зах зээл болон хувирсанаар банкны үзэл суртал,

удирдлагын зохион байгуулалтыг өөрчлөх шаардлага бий болгож ингэснээр

маркетингийн удирлага бий болсон байна.

Банкны маркетингийн онцлог

Банкны үйлчилгээ хийсвэр, хадгалагддаггүй, хэрэгцээний хоѐрдахь ханамж

өгдөг учир банкны маркетинг нь үйлчилгээг тодорхой /бодитой/ болгоход чиглэж

ажиллах ѐстой. Үүнээс гадна банкны маркетингийн анхаарах нэг зүйл бол


105

үйлчилгээг эх үүсвэрээс нь салгаж болдоггүй учир банкны гадаад үзэмжийг

анхаарах хэрэгтэй.

Банкны үйлчилгээ хийсвэр, гэрээний шинж чанартай байдаг учир бусад

үйлчилгээтэй харьцуулахад банкны үйлчилгээний чанар нь үйлчлүүлэгчээс

хангалттай өндөр хэмжээний эдийн засгийн мэдлэг шаардана. Энэ нь

харилцагчиддаа үйлчилгээнийхээ агуулгыг тайлбарлах шаардлага бий болгодог

учир банкны маркетингийн нэг чиглэл нь гэгээрүүлэх чиглэлтэй байх ѐстой.

Банкны үйл ажиллагаа нь мөнгөтэй холбоотой, тодорхой цаг хугацааны

турш үргэлжилдэг учир итгэлцлээс ихээхэн хамаарна. Иймээс банкны маркетинг

нь банкны эргэн тойронд итгэлцлийн уур амьсгал бүрдүүлэхэд чиглэх ѐстой.

Жишээ нь хүн итгэсэн учраас мөнгөө банкинд хадгалуулна, аж ахуйн

нэгжүүд данс нээнэ. Тэд тэр болгон мөнгөө хянаад байх боломжгүй.

Үйлчилгээний чанар харилцан адилгүй байдаг учир банкны ажилчдыг

чанартай ажиллуулахын тулд тодорхой хэмжээний урамшуулалын механизм

хэрэгтэйгээс гадна үйлчилгээг авроматжуулах тал дээр банкны маркетинг

ажиллах ѐстой.

II.III. Банкны маркетингийн бодлогууд

Барааны бодлого – санал болгож байгаа үйлчилгээний нэр төрөл, чанар,

хэмжээний өөрчлөлтийг тодорхойлно.

Үнийн бодлого – банкны янз бүрийн бүтээгдэхүүний үнэ тогтоох, зах

зээлийн өөрчлөлттэй холбоотойгоор түүнийг өөрчилж байдаг.

Борлуулатын бодлого – хэрэглэгчдэд банкны бараа, үйлчилгээг

хүргэхэд чиглэсэн бодлого

Харилцаа, холбоо тогтоох бодлого – банкны үйлчилгээг

харилцагчдаар авахуулахад өдсөн банк, харилцагч хоѐрын харилцан

үйлчлэлцэх бүхэл бүтэн тогтолцоо.

Барааны бодлого

Бүтээгдэхүүний нэр төрлийг төлөвлөх бодлогыг бүтээгдэхүүний бодлого

гэж нэрлэдэг. Банкны бүтээгдэхүүний үндсэн нэр төрөл нь банк байгуулагдах үед


106

тодорхойлогдсон байх ѐстой. Банкны бараа, үйлчилгээний төрөл явцуу байх уу?

өргөн байх уу? гэдэг нь банк байгуулагдах үед тогтсон байна.

Барааны бодлогыг хоѐр ангилна. Үүнд: үндсэн барааны бодлого, тухайн

үеийн бодлого.

Барааны үндсэн нэр төрөл

Бүтээгдэхүүн цөөхөн хэдхэн төрөлтэй байх, эсвэл өргөн хүрээтэй байхын

давуу ба сул талтай.

Бараа, үйлчилгээний явцуу нэр төрлийн

Давуу тал:

Хэрэв өрсөлдөгч байдаггүй ядуу зах зээл олдох юм бол санал болгож

байгаа бараа, үйлчилгээний чанар онцгой байна.

Банкны хөдөлмөр төрөлжсөн нарийн мэргэжлийн байдаг учраас

хөдөлмөрийн бүтээмж нь өндөр байдаг. Тиймээс зардал хэмнэх боломж

илүү.

Сул тал:

Тухайн зах зээлийн тухайн тодорхой харилцагчдын шинж төлвөөс ихээхэн

хамааралтай байдаг ба энэ нь өндөр эрсдэлтэй байдаг.

Ийм сул тал байдаг учраас ихэнх банкууд олон төрлийн бараа, үйлчилгээний

бодлого баримталдаг. Ийм бодлого нь банк болон харилцагчдын хувьд дараах

давуу талтай байдаг.

Харилцагчдын хувьд банкны бүх үйлчилгээг нэг талаас авах боломжтой.

Банкны хувьд хэрэв харилцагч банкыг өөрийнхөө санхүүгийн төв гэж үзэж

буй тохиолдолд ялангуяа банк нь харилцагчдын тухай бүх талын мэдээлэл

авах боломжтой. Харилцагчаа сайн мэдэх нь банкны хувьд чухал ач

холбогдолтой.

Банкны хүч чадлын /боловсон хүчин, санхүү болон материалын нөөц/-н

ачааллыг тэгшитгэх боломжтой.

Үнийг тэгшитгэх боломжтой. Тухайлбал ялгаатай бараа, үйлчилгээнээс

ихээхэн ашиг олдвол түүнийг өөр бараа, үйлчилгээний хөнгөлөлт хийх

замаар ашгийн тэгшитгэл хийж болно.


107

Үйлдвэрлэлийн эрсдлийг тараах боломжтой. Ингэснээр ашигт ажиллагаа

тогтворжино. Эрсдлийг тараахын тулд диверсификацийн аргыг хэрэглэдэг.

Банкны бараа, үйлчилгээний нэр төрөл олон байх тусам нэг бараа

үйлчилгээнээс олох ашгийг нөгөө бараа, үйлчилгээнд тараана гэсэн үг юм.

Эрсдлийг тараан байршуулах нь зөвхөн олон төрлийн бараа, үйлчилгээний

бодлого хэрэгжиж байх үед боломжтой нь ойлгомтой.

Онолын хувьд хэрэв банк урт хугацаанд дундаж ашигт ажиллагааны

түвшинтэй, гэхдээ эсрэг харилцан нөлөөтэй, хоѐр төрлийн үйл ажиллагааны

хүрээтэй /борлуулалтын хоѐр үндсэн зах зээлтэй/ бол эрсдлээс бүрэн ангижирсан

байдаг. Жишээ нь: гадаадын банкны туршлагаас харахад аж ахуйн нэгж, хүн

амын зүгээс хөрөнгө оруулах идэвх өндөр, зээлийн эрэлт их байгаа үед зээллэг

хамгийн их ашиг авчирдаг. Энэ үед харьцангуй сул үйлдвэрийн газар ч гэсэн

ашигтай ажилладаг учир зээлийн эрсдэл бага байдаг. Эсрэгээрээ уналтын үед

зээлээс авах ашиг бага, зээлийн эрсдэл өндөр байдаг.

Эдийн засгийн сэргэлтийн үед өөрөөр хэлбэл хэт үйлдвэрлэл болохын

өмнө хувьцаатай холбоотой үйл ажиллагаа эрхэлдэг банк цэцэглэн хөгждөг. Учир

нь хөрөнгийн бирж дээр хувьцааны ханш хамгийн их утгандаа хүрдэг. Үүнтэй

холбоотойгоот банк эзэмшиж байгаа хувьцааны ханшны өсөлт, эмиссийн үйл

ажиллагаа, хамгаас илүү харилцагчийн хувьцааг худалдах, худалдан авах үйл

ажиллагаанаас ашигтай ажилладаг. Хэт үйлдвэрлэлийн үед дээрх үйл

ажилагааны орлого бага.

Эсрэгээрээ эдийн засгийн дээрх мөчлөгийн үе шатуудад тогтмол хүүтэй

үнэт цаастай холбоотой үйл ажиллагаанаас олох орлого өндөр байдаг. Уналтын

шатанд төв банкны үйл ажиллагаа нь “үнэт мөнгө”- ний зах зээлээс “хямд мөнгө”-

ний зах зээлд шилжих бодлогод шилжиж байдаг. Банкны хүүгийн түвшин буурах

үед их орлого олохыг хүсдэг харилцагчид облигацтай холбоотой үйл

ажиллагаанд илүү их анхаарал хандуулдаг. Учир нь облигацийн арилжаагаар

өндөр ашиг авдаг байна. үүний зэрэгцээ облигацийн өөрийнх нь багц болон

ханшны өсөлтөөс олдог орлого нэмэгддэг байна.


108

Ийм маягаар зээлийн үйл ажиллагаа болон үнэт цаастай холбоотой

ажиллагаа нь эдийн засгийн мөчлөгийн шат бүрд дээд, доод утга нь зөрж байдаг

ашигт ажиллагаагаараа эсрэг чиглэлтэй байдаг. Олон талт үйл ажиллагаа

явуулдаг үйлдвэрийн газрууд эрсдлийг тараан байрлуулах боломжтой байдаг.

Гадаадын оронд банкны бараа, үйлчилгээ нь 300-аад нэр төрөл байдаг.

Бараа, үйлчилгээний үндсэн нэр төрлийн бодлого нийтлэг арилжааны

банкинд ийнхүү шийдвэрлэж болдог. Иймээс бараа, үйлчилгээний нэр төрлийн

бодлого нь тухайн үеийн барааны бодлого дээр ихээхэн анхаарал хандуулах

шаардлагатай.

Тухайн үеийн барааны бодлого

1950-иад оны үед Баруун Европын орнуудын банкны санал болгож байгаа

бараа, үйлчилгээний төрөл хязгаарлагдмал байсан. Сүүлийн жилүүдэд барааны

нэр төрлийн өөрчлөлт нь маркетингийн миксын гол хэрэгсэл болсон. Тухайн

үеийн барааны бодлого нь барааны үндсэн нэр төрлийг хөндөхгүй. Тухайн үеийн

барааны бодлого нь бараа, үйлчилгээг өдөр тутмын өөрчлөлтөнд оруулж байдаг.

Иймээс бараа, үйлчилгээний нэр төрлийг өөрчлөх бодлогыг заримдаа бараа,

үйлчилгээний уян хатан бодлого ч гэж нэрлэдэг.

Түүнийг дараах аргуудаар хэрэгжүүлэх боломжтой.

Шинэ бараа, үйлчилгээг гаргах замаар бараа, үйлчилгээнийхээ нэр

төрлийг нэмэгдүүлдэг. Үүнийг диверсификацын стратегиэр хэрэгжүүлнэ.

Тодорхой нэр төрлийн үйлчилгээг хасах замаар нэр төрлийг багасгах

арга зам

Хуучин бараа, үйлчилгээг тэр чиглэлийн шинэ бараа, үйлчилгээгээр солих

Зах зээлийн сегмент болон харилцагчийн хэрэгцээ өөрчлөгдсөнтэй

холбоотойгоор хуучин бараа, үйлчилгээг өөрчлөх

Харилцагчийн нүдэн дээр түүний хэрэгцээнд тохируулан шинэ бараа,

үйлчилгээг гаргах

Шинэ зах зээл, шинэ харилцагч илрүүлж банкны бүтээгдэхүүнийг

борлуулах зах зээл нээх

Сүүлийн үед банкны барааны бодлогод гарсан өөрчлөлт.


109

Нэгдүгээрт. Нэр төрлийн бодлого маш эрчимтэй байсан учир олон шинэ

бараа, үйлчилгээ бий болсон. Энэ утгаараа ойрын хугацаанд шинэ бараа,

үйлчилгээ гаргах магадлал бага болсон.

Хоѐрдугаарт. Зардал өндөртэй бараа, үйлчилгээ бий болж байна.

Зардал өндөр, харилцагчид яг өөрийн хэрэгцээг хангах онцгой бараа шаардаж

байгаатай холбоотойгоор бараа, үйлчилгээний нэр төрөл багасах хандлагатай

байна. Сүүлийн үед тухайн барааны бодлогыг эрчимжүүлж байна.

Бараа, үйлчилгээний бодлого дараах арга хэмжээгээр дамжин хэрэгжиж

байна. Үүнд:

Өндөр зардалтай бараанаас татгалзаж бага зардалтай бараа үйлдвэрлэх

бодлого. Ганцаарчилсан үйлчилгээг бөөний бараа, үйлчилгээгээр солих

Банк зах зээл дээр үйлчилгээг санал болгоод харин борлуулалтыг бусад

санхүү зээлийн байгууллагаар дамжуулан борлуулах. Жишээ нь: Лизингийн

зээл авах талаар зөвлөлгөө өгөөд, харин лизингийн компаниар олгуулах.

Гуравдугаарт. 1970-аад оноос эхлээд банкны үйлчилгээ багцлагдаж

эхэлсэн. Харилцан холбоотой бараа, үйлчилгээг нэг багц болгож болдог.

Заримдаа ийм багцанд банкны үйлчилгээнээс гадна банкны бус үйлчилгээ багтах

тохиолдол байдаг. Жишээ нь: хэрэглээний зээл, амьдралын даатгал хоѐр хамт

нэг багц болох гэх мэт. Үйлчилгээний багцыг бөөний болон ганцаарчилсан гэж

ангилж болно. Бөөний багц нь өмнө нь банкнаас гаргадаг байсан, зах зээлийн бүх

сегментэд хэрэглэж болдог үйлчилгээнээс бүрддэг бол ганцаарчилсан багц нь

тухайн харилцагчийн шинж чанар, хэрэгцээн дээр үндэслэсэн үйлчилгээний багц

байдаг.

Дөрөвдүгээрт. 1970-аад онд гарч ирээд 1980-аад онд эрэлт ихтэй байсан

“зөрүүлэн худалдах” гэдэг нэр авсан үйлчилгээ нь барааны бодлогын нэг онцлог

юм. Энэ үйлчилгээ нь тохиолдлын худалдан авагчийг байнгын худалдан авагч

болгох бодлого байсан. Худалдан авагчийг аль болох олон бүтээгдэхүүн

худалдан авахад түлхдэг урамшуулалттай бодлого байсан.

Ийм маягаар банкны барааны бодлого нь үндсэн нэр төрөл, тухайн үеийн нэр

төрлийн бодлогоор дамжин хэрэгжихээс гадна байнгын хяналт тавих бодлого юм.


110

Чанарын бодлого

Бүтээгдэхүүний бодлогоос чанарын бодлогод шууд шилждэг. Энэ бодлого нь

харилцагчийн банкинд тавих шаардлага, өөрөөр хэлбэл өрсөлдөөн эрчимжихийн

хирээр илүү ач холбогдолтой болно. Энэ бодлого нь банкны ашигтай

ажиллагаатай шууд холбоотой.

Мөн уг бодлого нь:

-Шинээр харилцагч татах

-Борлуулж байгаа барааны борлуулалтыг нэмэгдүүлэхэд шууд нөлөөлдөг. Энэ

бүгд нь эцэстээ банкны ашгийг нэмэгдүүлж, зардлыг бууруулдаг.

Судалгаанаас үзэхэд харилцагч банкаа сольдог шалтгааны нэг нь банкны

бараа, үйлчилгээний чанар байдаг.харилцагчдын хувьд банкны үйлчилгээний

чанарт юуны өмнө үйлчилгээний соѐл ордог байна. 1978 онд Германд хийсэн

судалгаанаас харахад банкны үйлчлэгч нарын харьцаанаас болоод банкаа

сольсон гэж асуулганд оролцогсодын 20% нт хариулсан байдаг.

Чанарын шалгуурыг зөв тогтоох нь онцгой ач холбогдолтой байдаг. Банкны

үйлчилгээний чанарын шалгуурын талаар нэгдсэн тодорхойлолт байдаггүй.

Зарим нь ялангуяа Америкийн судлаачдын үзэж байгаагаар банкны үйлчилгээний

чанар нь эелдэг үйлчилгээ гэж үзсэн байдаг. Гэтэл өөр судлаач Ф. Кропсигийн

үзэж байгаагаар банкны үйлчилгээний чанар нь түүний бүтээгдэхүүн хэрэглэгчийн

хэрэгцээг хир хангаж байна гэдгээр тодорхойлогдоно гэж үзсэн байна. Банкны

үйлчилгээний чанарын талаар ийм олон тодорхойлолт байдаг нь аргагүй бөгөөд

энэ нь банкны үйлчилгээ хийсвэр шинж чанартай байдагтай холбоотой.

Банкны үйлчилгээний чанарыг тодорхойлох нэгдсэн аргачлал нь хоѐр

талаас харилцагчийн зүгээс, банкны зүгээс тодорхойлох явдал байдаг.

Банкны үйлчилгээний чанарын шалгууруудад: ажиллагааны хурд, алдаагаа

засах зардлын түвшин, ажиллагааны үр ашиг, ажилчдыг урамшуулах механизм,

хөдөлмөрийн бүтээмж, зээлийн эрсдэл зэрэг хамаарагдана.

Харилцагчдын хувьд чанарын шалгууруудад дараах хүчин зүйлүүд орно.

Үүнд:

-Үйлчилгээний хурдан, шуурхай байдал


111

-Банкны үйл ажиллагаа явуулж буй хугацаа

-Банкны ажлын цаг, зөвлөлгөө өгч буй чанар

-Ажилчидтай холбоотой эелдэг, найрсаг байдал зэрэг орно.

Банкны хувьд чанарын шалгуурууд нь: бараа, үйлчилгээний найдвартай

байдал, удаан хугацаанд ажиллах байдал, аюулгүй байдал, хэрэглээний зардал,

гадаад төрх байдал зэрэг хамаарна.

Банк үйл ажиллагаандаа дээрх хоѐр шалгуур үзүүлэлтүүдийг анхааран үзэх

хэрэгтэй. Гэхдээ өрсөлдөөн эрчимжихийн хирээр харилцагчдын шалгуур

голлодог. Энэ нөхцөл байдал “Банкны үйлчилгээний чанарыг хүлээж авах

хандлага” гэдэг хандлагад тусгагдсан байдаг. Уг хандлагын агуулга нь банкны

үйлчилгээний чанар нь бараа, үйлчилгээний шинж чанарын зүгээр нэг нийлбэр

биш, харин эдгээр шинж чанаруудын зохицолдолгоо байх ѐстой бөгөөд нөгөө

талаас банкны үйлчилгээ ямар нэг хэмжээгээр хэрэглэгчдийн хүлээж буй

төсөөлөлтэй тохирох ѐстой гэсэн үзэл баримтлалыг тусгадаг. Иймээс банкны

удирдлага нь хэрэглэгчдэд юу хамгийн чухал вэ? гэдгийг сайн төсөөлөх хэрэгтэй.

Банкны үйлчилгээний чанарыг олон улсын түвшинд нормчилдог.

Нормчилсон баримт бичиг нь банкны үйлчилгээний чнарыг бүрэн тодорхойлсон

байх ѐстой. Энэ нормативыг гаргаснаар чанарыг сайжруулна гэдэг нь зардлыг

нэмэгдүүлдэгхүчин зүйлсийг бууруулах арга хэмжээ авдаг.

Сүүлийн үед ихэнх банкууд ялгарлын стратегийг хэрэгжүүлж байна. Энэ

үед харилцагчийн хэрэгцээг бүрэн хангахуйц бараа, үйлчилгээ гаргах үйл

ажиллагаа явуулна.

Гадаад орны банкуудын хувьд чанарыг ялгаатай болгох бодлого барьж

байна. Энэ нь банкны стратегийг хэрэгжүүлэхэд чухал ач холбогдолтой.

Нийлүүлэлтийн бодлого

Үнээр дамжуулаад нийлүүлэлтээ нэмэгдүүлэх бодлогыг хэлнэ. Уг бодлогыг

янз бүрийн арга замаар хэрэгжүүлж болно. Гэхдээ тусгайлан авсан санхүү

зээлийн байгууллага нь мөнгөний нийлүүлэлтээс хамаарч хязгаарлагдмал шинж

чанартай байдаг. Мөнгөний нийлүүлэлтийг хийдэг гол обьект нь төв банк юм.


112

Арилжааны банк нийлүүлэлтийг хийхийн тулд зохиомлоор хомсдол үүсгэж

нийлүүлэлтээ нэмэгдүүлж болдог.

Нийлүүлэлтийн бодлого нь нилээд хязгаарлагдмал хүрээнд оршдог учир

бараа, үйлчилгээний нэр төрлийн бодлоготой харьцуулахад тийм ч их чухал ач

холбогдолгүй.

Үнийн бодлого

Зах зээлийн нөхцөл байдал өөрчлөгдөхийн хирээр түүнд тохируулж бараа,

үйлчилгээнийүнийг өөрчлөх, тогтоох бодлогыг үнийн бодлого гэнэ.

Үнийн бодлогын обьектод: хүүгийн норм, торгууль, шимтгэл, шагнал,

төлбөр, хямдруулалт гэх мэт орно.

Үнэ нь харилцагчийн төлөв байдлыг тодорхойлох гол хүчин зүйл юм.

Өнөөдөр үнэ нь өрсөлдөөнд чухал байр эзэлдэг хүчин зүйл болж байна. Гэхдээ

үнийн бус өосөлдөөн байдгийг орхигдуулж болохгүй.

Үнэ бүрдүүлэх 3 арга байдаг.

1. Зардал дээр суурилсан үнэ бүрдэлт

Ямар ч аж ахуйн нэгжийн стратегийн гол зорилго нь ашгийг нэмэгдүүлэх явдал

юм. Энэ зорилгыг хэрэгжүүлэхэд зардлын хэмжээ, бүтэц чухал үүрэгтэй. Зардал

дээр суурилсан үнийг бүрдүүлэхийн тулд зардлын бүтцийг нарийн гаргах

хэрэгтэй. Зардлыг тооцохдоо санал болгож буй бараа, үйлчилгээнийтоотой

харьцуулж үзээд үнэ тогтооно. Үнэ нь зардлыг нөхөөд ашиг авсан байх түвшинд

тогтоосон байх ѐстой. Хэдийгээр банк зардалд ихээхэн анхаардаг боловч түүний

санал болгож байгаа бараа, үйлчилгээ нь хичнээн өртөгтэй юм бэ? гэдгийг

тодорхой мэддэггүй. Иймээс зардлын бүтцийг тодорхой мэдэж байх

шаардлагатай.

Зарлыг дараа байдлаар ангилна. Үүнд:

Банкны зардал. Тодорхой бараа, үйлчилгээг үзүүлэхийн тулд гарч байгаа

зардал ангилагдана. Үүнд:

1. Эх үүсвэрийн зардал

2. Борлуулалтын зардал

3. Бүтээгдэхүүн боловсруулах зардал


113

Бүтээгдэхүүн боловсруулах зардал гэдэг нь тухайн бүтээгдэхүүнийг бий

болгоход холбоотой гарч байгаа зардал байдаг. Тухайлбал судалгааны зардал,

материалын зардал, түүнийг бий болгоход ажиллагсдын цалин хамаарагдана.

Энэ зардлыг маш нарийн тооцоолох хэрэгтэй ба үнээр нөхөх хэрэгтэй.

Борлуулалтын зардал. Бүтээгдэхүүнийг хэрэглэгчдэд хүргэхтэй холбоотой

зардал. Үүнд: маркетинг, материалын зардлаас гадна цалин хамаарагдана.

Боловсруулах зардал, борлуулалтын зардлыг тооцоолоход хэцүү биш. Харин

эх үүсвэрийн зардлыг тооцоолоход хэцүү. Тухайн бараа, үйлчилгээнд оногдож

байгаа эх үүсвэрийн зардлыг тооцоолох амар биш.

Эдгээрээс гадна нуугдмал зардал гэж байдаг. Жишээ нь: дундаж хүүгээс

доогуур зээлийн хүүг тогтоох замаар алдсан ашгийн хэмжээ нууц зардалд орно.

Зардал дээр суурилсан үнэ бүрдүүлэх хэд хэдэн арга байдаг. Үүнд:

Тогооны арга

Нийт зардлаа бүх бараа, үйлчилгээний тоонд хуваах замаар дундаж

зардлаа тогтоодог. Энэ аргыг тогооны арга гэх ба ингэж тооцоолсон зардал нь

дундаж зардал байдаг.

Ялгавартай үнэ тогтоох арга

Тодорхой бараа, үйлчилгээ болгонд гарсан зардлаар нь үнэ тогтоох арга

юм. Энэ аргаар үнэ тогтоох үед яг ижил бараануудын үнэ өөр өөр гарна.

Ялгавартай үнэ тогтоож буй үед дараах хүчин зүйлүүд тооцогдох ѐстой.

Жишээ нь зээлийн хувьд:

Зээлийн эрсдэл

Зээлдэгч болгоны эрсдэл өөр өөр учир зээлийн хүү өөр өөр тогтоогдох

ѐстой. Зээлдэгчийн эрсдэл нь түүний хөрөнгийн хөрвөх чадвараар

тодорхойлогдох ѐстой.

Зээлийн хугацаа

Удаан хугацааны банкаар үйлчлүүлж буй учир урт хугацааны зээл

өндөр хүүтэй байдаг.

Байнгын найдвартай үйлчлүүлэгч гэдэг утгаараа зардал өөрөөр

тооцогдож байх ѐстой.


114

Зээлийн хөрөнгөөр хийж буй ашгийн хэмжээ өөр өөр байдаг.

2. Зах зээл дээр суурилсан үнэ. Тухайн бараа, үйлчилгээний эрэлтэнд

суурилж үнэ тогтоох арга

3. Онцгой, тусгай үнэ. Ихэвчлэн ганцаарчилсан үйлчилгээнд хэрэглэдэг

үнэ.

Борлуулалтын бодлого

Арилжааны банкны борлуулалтын бодлого нь хэрэглэгчдэд бараа,

үйлчилгээгээ хүргэхэд чиглэсэн бодлого юм. Үүнийг 2 хүрээ болгон хувааж авч

үздэг. Үүнд:

1. Борлуулалтын сүлжээний зохион байгуулалт

2. Цаг хугацаа

Борлуулалтын сүлжээний зохион байгуулалт.

Орчин үед зах зээл өндөр хөгжилтэй оронд зээлийн байгууллага, тэдгээрийн

салбарын сүлжээ маш их нягтралтай болсон.

Банкны байгууллагын нягтрал нь их байх нь зөв үү? гэдэг нь одоо асуулт

асуулт болон гарч ирж байна. Энэ асуултанд өгөхөд хялбар биш. Гол нь банк

олон харилцагч хамарч байгаа нь гол биш хүмүүсийн хэрэгцээг хангах чадвар,

нөөц бололцоогоо бүрэн дүүрэн ашиглаж чадаж байгаа байдал, ачаалал жигд,

бүрэн байгаа эсэх нь гол юм.

Гадны орнуудад банкны бөөгнөрөл их болсон байдаг. Тиймээс тэдгээр банкны

өмнө аль болох олон харилцагчдад бараагаа борлуулах асуудлаас гадна хүчин

чадлаа бүрэн дүүрэн ашиглах, оночтой зохион байгуулах асуудал тулгарч байна.

Борлуулалт хийх үед хүний хүчин зүйлийн нөлөө ямар байгаа талаасаа

банкны үйлчилгээг хоѐр ангилна.

1. Банк харилцагчидтайгаа нягт холбоо тогтоох шаардлагатай үйлчилгээ

2. Бага зэргийн холбоо тогтоох шаардлагатай үйлчилгээ

Нягт холбоо тогтоох шаардлагатай үйлчилгээгээр хувийн, ганцаарчилсан

хэлбэрээр бараа борлуулагдана. Харин бөөнөөр үйлчилгээ борлуулах боломжтой


115

үед харилцагчидтай бага зэргийн холбоо тогтоох замаар борлуулалт хийх

боломжтой.

Дээрх борлуулалтын хоѐр сувгийг сонгоход дараах хүчин зүйлс хамаарна.

Бага зэргийн холбоо тогтоох замаар борлуулалт хийх үед харилцагчид банкны

салбарын байршлийг харгалзан үздэг бол харин нягт холбоотой ажиллах

шаардлагатай үед асуудлыг банкин дээр нь очиж шийдвэрлэдэг.

Банкны үйлчилгээг борлуулж байгаа давтамжаар нь 2 ангидаг.

1. Тогтмол, байнга борлуулагддаг бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ

2. Хааяа борлогддог бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ

Борлуулалтын сүлжээ нь доорх шугамаар хийгддэг.

1. Банкны автомат машин

Банкны автомат машинуудаар бараа, үйлчилгээг борлуулахын тулд

байрлалаа зөв сонгох хэрэгтэй. Банкны автомат машинаар бэлэн мөнгө гаргаж

авах, төлбөр тооцоо хийх, дансны үлдэгдлийнхээ тухайн мэдээлэл авах гэх мэт

үйлчилгээнүүдийг авч болно.

2. Хөдөлгөөнт банкуудаар

Энд банкны 3-4 ажилтан ажиллана. Голдуу хүн ам сийрэг суурьшсан

газруудад энэ үйлчилгээг явуулдаг. Энд валют солих, төлбөр тооцоо хийх, бага

зэргийн зээл олгох гэх мэт орно.

3. Банкны төвөөр

Төвөөр банкны бүх үйлчилгээг хийлгэж болдог.

Банкны үйлчилгээ өөрөө онцлогтой учир түүний борлуулалт нь бас онцлогтой

гарч ирдэг. Өөрөөр хэлбэл үйлдвэрийн газрын бараатай адил борлогдох

боломжгүй, үйлчилгээ нь үйлчилж буй талаасаа салдаггүй. Шууд холбоо тогтоож

байж бараагаа борлуулна гэсэн үг.

Банкны борлуулалтыг тодорхой мэргэжлийн хүмүүсийн оролцоотойгоор хийж

болдог. Тухайлбал архитектороор дамжуулж орон сууцны барилгыг

санхүүжүүлэх, бие даасан зуучлагчаар жишээ нь барилгын хадгаламжаар

дамжуулж, жижиглэнгийн худалдаа эрхэлдэг хүмүүсээр жишээ нь автомашиныг

зардаг хүмүүсээр дамжуулж автомашины санхүүжилтийг хийдэг, бөөний худалдаа


116

эрхлэгчдээр дамжуулж жишээ нь хоршооллын гишүүдийн хадгаламжийг нэгдсэн

журмаар хийх, жуулчдын төлбөр тооцоог жуулчны байгууллагаар дамжуулж гэх

мэт.

Банкны борлуулалтыг хийж байдаг сүлжээ дараах байдлаар харагдаж байна.

Борлуулалтын өөрийн сүваг

Банкны төв

Салбар

Алслагдсан ажлын байр /валют солих/

Банкны төлөөлөгчийн газар

Гадаадад байгаа салбар, төлөөлөгчийн газар

Банкны автомат

Шуудан холбоо, элэктрон шуудан

Борлуулалтын өөрийн бус суваг

Санхүүгийн болон санхүүгийн бус охин байгууллагууд

Бие даасан банктай хамааралгүй агентлагууд

Харилцаа, холбоо, мэдээллийн бодлого

Энэ бодлого нь харилцагчдад банкны үйлчилгээг худалдан авахад нь

нөлөө үзүүлэх зорилгоор банк болон харилцагчдын хооронд холбоо тогтоож өгөх

бодлого юм. Энэ бодлогыг хэрэгжүүлдэг хэрэгслүүдэд маркетинг, реклам,

борлуулалтыг эрчимжүүлэх, олон нийттэй ойр ажиллах холбоо тогтоох зэрэг

ажлууд хамаарагдана.

Банкны ажилчид худалдан авагчдын зан төлөвийн онцлогийг сайн мэдэх нь

харицаа холбоо тогтоох бодлогыг амжилттай хэрэгжүүлэх нөхцөл болдог.


117

II.IV. Банкны реклам

Рекламны тусламжаар банк нь олон нийтэд танил болдог. Мөн реклам нь

борлуулалтанд багагүй нөлөө үзүүлдэг. 1973 онд Германы банк хэрэглээний

зээлийн рекламыг “сайн дураараа” зогсоосноор түүний борлуулалт маш богино

хугацаанд 40%-иар буурсан байна.

Сүүлийн үед рекламны үндсэн үүрэг улам нэмэгдэж байгаа бөгөөд гадны

орнуудад эцсийн бүтээгдэхүүний зардлын 60%-ийг рекламны зардал эзэлж

байна.

Банкны рекламны үндсэн үүргүүд:

Харилцагчдын итгэлийг олж авах

Банкны бүтээгдэхүүнүүдийн нэр төрлийг мэдээлэх

Рекламдаж байгаа бараа, үйлчилгээний давуу талыг итгүүлэх

Тухайн бараа, үйлчилгээг тухайн банкнаас харилцагчид авахад нь

нөлөөлөх

Рекламны хэлбэрүүд нь маш олон янз. Банкны үйл ажиллагааны онцлог

талаас нь авч үзэх авч үзэх юм бол рекламдаж байгаа бүтээгдэхүүнээс

хамааруулж рекламыг ангилах нь чухал ач холбогдолтой байдаг. Энэ талаас нь

рекламыг дараах байдлаар ангилдаг.

1. Банкны бүтээгдэхүүний реклам

Банкны бүтээгдэхүүнтэй харилцагчдыг танилцуулах зорилготой.

2. Банкийг бүхэлд нь рекламдах

Тодорхой нэг бараа, үйлчилгээг борлуулахад чиглээгүй, зүгээр л тухайн банк

руу хэрэглэгчдийг татах зорилготой.

3. Хэрэглээний реклам

Шинэ хэрэгцээг хүмүүст бий болгох, бүрдүүлэхэд чиглэсэн реклам юм.

Банкны реклам нь материаллаг үйлдвэрлэлийн рекламнаас үр ашгаараа бага

байдаг. Банкны үйлчилгээний рекламны бусад санхүү зээлийн байгууллагуудын

рекламтай өрсөлдөхөөс гадна эдийн засгийн бусад салбарын үйлдвэрийн

газруудын рекламтай өрсөлдөж байдаг. Энэ байдлаас үйлчилгээний рекламынх

нь хүрээнд гарах нэг хувилбар бол банкны үйлчилгээний рекламанд хэрэглээний


118

рекламны элементийг хэрэглэх явдал байдаг. Энэ нь үйлчилгээг өөрийг нь биш,

харин харилцагч түүнийг хэрэглэсний үр дүнд хангагдах эцсийн хэрэгцээг

рекламдах явдал юм. Хэрэгцээг рекламдахын тулд банк санал болгож байгаа

үйлчилгээндээ маш тодорхой нэр өгөх замаар шийдвэрлэгдэнэ.

Орчин үед банкны хүрээн дэх өрсөлдөөн эрчимжихийн хирээр банкны реклам

нь сайн имиджийг бүрдүүлэхэд чиглэсэн реклам хийхэд гол анхаарал төвлөрч

байна.

Банкны имидж гэдэг нь харилцагчид болон нийгэмд бүрэлдсэн банкны тухай

төсөөлөл болон ойлголтын нийлбэр цогц. Реклам бол имиджийг бүрдүүлэхэд

хэрэглэдэг цорын ганц хэрэгсэл биш. Гэхдээ реклам нь банкны бэлэгдлийг бий

болгох, олшруулах замаар банкны үйл ажиллагааны хэв шинжийг бүрдүүлж

байдгийн хувьд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Банкны бэлэгдлийн бүрэлдэхүүнд

банкны эмблем, өнгө, уриа хамаарагдана.

1. Банкны эмблем буюу лого

Энэ нь нэгэн төрлийн өвөрмөц танилцуулга буюу нэрийн хуудас юм. Янз

бүрийн нэмэгдэл мэдээлэлгүйгээр хийдэг танилцуулга юм. Ийм эмблемийг

рекламны зарлал, банкны байшин дотор байрлуулж болно.

2. Өнгө

Банк ямар нэг өнгийг сонгож авна. Тэр нь ямар нэг зорилгыг илэрхийлнэ.

Ногоон өнгө эв нэгдлийн бэлгэ байдаг гэх мэт. Манай арилжааны банкууд

ихэнх нь тэнгэрийг бэлэгдэж цэнхэр өнгө, алт зоосыг бэлэгдэж шар өнгийг

сонгосон байдаг.

3. Уриа

Банкны имиджийг бүрдүүлэхэд гол шийдвэрлэх үүрэг гүйцэтгэдэг хүчин зүйл

нь банкны уриа юм.

Банкны рекламыг зорилгоос хамааруулж дараах байдлаар ангилна. Үүнд:

1. Танилцуулах реклам

Энэ нь банк болон банкны үйл ажиллагаатай танилцуулахыг хэлнэ.

2. Давших реклам


119

Шинэ харилцагчдыг татах, банкны зах зээл дээр эзлэх хувиа нэмэгдүүлэх

зорилготой.

3. Сануулах реклам

Байгаа харилцагчдаа барьж байх, банкны зах зээл дэх эзлэх хувиа хэвээр

хадгалах зорилготой

4. Богинохон хязгаарлалттай реклам

Банкны ямар нэг үйл ажиллагааг хумихад чиглэсэн реклам юм.

Банкны рекламыг хамарч буй хүрээ, зорилтот шиж чанараас нь хамаарч:

1. Хаягтай реклам

Энэ нь маш тодорхой харилцагчдад чиглэсэн реклам юм.

2. Хаяггүй реклам

Энэ нь нийт хүмүүст зориулсан реклам юм.

Рекламыг хэрэгжүүлж буй байгаа хэрэгслээр нь:

1. Хэвлэлийн реклам

2. Аудио, видео реклам гэж ангилдаг.

Реклам нь текст багатай, мэдээлэл их өгсөн, товч, ойлгомжтой байх ѐстой.


120

3 . Арилжааны банкны маркетингийн онцлог

Банкны өргөн хүрээтэй үйлчилгээний системийг бий болгон хөгжүүлэх дараах

урьдчилсан үндсэн нөхцлүүд дээр үндэслэдэг. Үүнд банкны стратегийг

боловсруулах, ашигт ажиллагааны түвшинг тодорхойлох, зах зээлийн судалгаа,

боловсон хүчний бодлого зэрэг орно.

Банкны маркетинг нь банкны өөрийнх нь онцлог, шинж чанараар

тодорхойлогдоно. Зах зээлийн эдийн засагт шилжих явцад “банкны бүтээгдэхүүн”

гэсэн нэр томьѐо эдийн засагт шинээр гарч ирсэн. Банкны бүтээгдэхүүнд банкаар

хийгдэж байгаа бүх төрлийн гүйлгээ, үйлчилгээ орно. Одоогийн нөхцөлд банкны

удирдах ажилтан, мэргэжилтэн бүр маркетингийн шинжээчийн үүрэг гүйцэтгэх

хэрэгтэй болж байгаа юм. Зах зээлийн өрсөлдөөнд ялж гарахын тулд банкууд нь

маш олон төрлийн үйлчилгээний хэлбэрүүдийг бий болгох хэрэгтэй болно.

Банкууд нь одоо үйлчлүүлэгчдийн хэрэгцээг хамгийн дээд зэргээр хангахад

өөрийн үйл ажиллагаа, гол анхаарлаа хандуулах чиглэлтэй болж байна.

Маркетинг нь банкны үйл ажиллагааны стратеги, философи нь юм. Маркетинг

нь банкны бүх хэлтэс, тасгуудын үйл ажиллагаандаа хийх олон талт гүнзгий

судалгаа шинжилгээ идэвхтэй үйл ажиллагаа бөгөөд энэ нь банкны бүх шатны

ажилтнаас өндөр мэдлэг чадварыг шаардана.


121

Банкны маркетинг юуны түрүүнд өөрийн бүтээгдэхүүн биш харин

үйлчлүүлэгчдийн бодит хэрэгцээнд чиглэдэг юм. Иймээс зах зээлийн нарийн

судалгаа хийх, банкаар үйлчлүүлэгчдийн хүсэл, сонирхолын өөрчлөлтийг

шинжлэх явдал чухал шаардлагатай болно. Банкны ажилтан нь санхүүгийн

бүтээгдэхүүнийг худалдагч юм. Тэр нь үйлчлэгч бүртэй харьцах явцдаа

үйлчлүүлэгчдэд үгүйлэгдэж байгаа санхүүгийн үйлчилгээний шинэ хэлбэрүүдийг

тодорхойлж, гаргаж ирэх үүрэгтэй байна.

Орчин үеийн маркетингийн хүрээнд банк, үйлчлүүлэгч хоѐрын харьцаа

солигдох боллоо. Хэрэв урьд банк нь хадгалуулагчид болон зээлдэгчдэд нэг хэв

загварын банкны бүтээгдэхүүнийг санал болгодог байсан бол одоо банк нь

үйлчлүүлэгчдийн тодорхой бүлгүүд том пүүсүүд, жижиг үйлдвэрүүд хувь хүмүүст

тохирсон үйлчилгээний шинэ хэлбэрүүдийг тогтмол боловсруулж байх

шаардлагатай болж байна. Банкны үйл ажиллагааны гол шалгуур нь

үйлчлүүлэгчдийн бодит хэрэгцээ болно.

Банкны маркетингийн нэг гол зорилго нь шинэ үйлчлүүлэгчдийг байнга татаж

үйл ажиллагаандаа оролцуулах явдал юм. Аж үйлдвэр өндөр хөгжсөн орнуудад

банкны үйл ажиллагаанд хүн амыг хамруулах явдал их өргөн хүрээтэй байх ба

өрх гэрийн аж ахуйн 80 орчим хувь нь банкны үйлчлүүлэгчид байдаг байна.

Үүнээс гадна банк нь хуучин үйлчлүүлэгчиддээ үзүүлэх үйлчилгээний хэлбэрийг

байнга нэмэгдүүлэх замаар үйл ажиллагаагаа өргөтгөдөг юм. Мөнгөн хөрөнгийг

татаж авахын төлөө өрсөлдөөн хурцдаж байгаа нөхцөлд банк нь өөрийн нөөцийг

нэмэгдүүлэх аргыг байнга сайжруулж байдаг.

Сүүлийн арваад жил банк нь үйлчилгээндээ электрон техникийг өргөн

хэрэглэх болсон. Ялангуяа телефон харилцуурт холбогддог компьютеруудыг

өргөн хэрэглэснээр банкны үйлчилгээг гэрээр хоногийн турш хийх боломжтой

болжээ. Энэ бүхнээс үзэхэд “Үйлчлүүлэгчдийн бодит хэрэгцээг харгалзан

банкны бүтээгдэхүүн хамгийн ашигтай байх зах зээлийг эрж хайх, олж ашиглах

арга ажиллагааг банкны маркетинг гэнэ” гэж тодорхойлж болох юм.

Маркетингийн үйл ажиллагааны хүрээнд асуудлын хоѐрдогч тал болох

санхүүгийн шинэ нэр төрлийн бүтээгдэхүүнийг боловсруулж, борлуулахад банк


122

ямар хэмжээний зардал гаргах тухай асуудал чухал байр суурийг эзэлдэг. Банк

нь их өндөр үнэтэй хүчин зүйлсийг ашигладаг учраас тэдгээрийг зах зээлийн

эрэлт ихтэй, зардал багатай хамгийн ашигтай хэсгүүдэд зөв зарцуулах явдал нэн

чухал юм. Зах зээлийн эдийн засагт шилжиж буй шилжилтийн үед бүх л

арилжааны банкуудын хувьд нэгэн ижил шаардлага тавигдаж байна. Үүнд:

Бүх арилжааны банкууд нь зээлийн фондод заавал хувь оруулах

Банкны түргэн борлогдох хөрөнгийн стандарт хэмжээ, төв банкны албан

ѐсны хүүгийн хэмжээг тогтоох

Банкны байгууллагадаа шууд зээл олгох

Урт болон богино хугацааны үнэт цаасны гүйлгээг хэрэгжүүлэх зэрэг орно.

Цаашид арилжааны банкуудын систем хөгжсөнөөр тэдний үйл ажиллагаа

нэгэн ижил хатуу дүрэм журамд захирагдах явдал хязгаарлагдаж харин зах

зээлийн хуульд захирагдах илүү болно.

Зах зээлийн хуулийн нэг гол зүйл нь ашиг олоход үйл ажиллагаагаа чиглүүлэх,

ингэснээр эдийн засгийн бүтцийн өөрчлөлтөд бодит байдлаар нөлөөлөх

шаардлагатай болно. Арилжааны банкуудын хөрөнгөөр санхүүгийн алдагдлыг

нөхөх буюу ашиг багатай үйлдвэрлэлийг санхүүжүүлэх боломжгүй юм. Ингэвэл

банк нь өөрөө алдагдалд орно.

Арилжааны банкийг байгуулснаар үйлдвэр, аж ахуйн газрын түр хугацаанд

чөлөөтэй байгаа мөнгөн хөрөнгийг үнэт цаас худалдан авахад зарцуулах эдийн

засгийн үндэслэл бүхий мөнгөний зах зээлийг бий болгоход дөхөм болох юм.

Мөнгөн хөрөнгийг үйлдвэрлэлд оруулах зориулалттай үнэт цаасны гүйлгээ нь

арилжааны банкуудын ирээдүйн үйл ажиллагааных нэг гол чухал чиглэл болно.

Банкны маркетинг нь зээлийн хөрөнгийн зах зээлийг судлах, үйлчлүүлэгчдийн

санхүүгийн байдлыг шинжлэх, энэ үндсэн дээр банкинд оруулж болох

хадгаламжийн хэмжээг прогнозчлох, банкны үйл ажиллагаанд гарч байгаа

өөрчлөлтүүдийг шинжлэх зэрэгт чиглэх ѐстой юм. Одоо аль байгууллага өөрийн

дансыг дурын банкинд нээж болох болсноор банк хоорондын өрсөлдөөн өргөжих

боллоо. Банкны үйл ажиллагаанд зөвхөн харилцагчдын хүрээ, хадгаламжийн


123

хэмжээг өргөтгөх биш мөн тэдгээрт үзүүлэх үйлчилгээний хэлбэр, чанарыг байнга

сайжруулж байх олон төрлийн чиглэлтэй нэгдсэн маркетинг илүү хэрэглэх

боллоо.

Банкны маркетингийн бас нэг онцлог, шинж чанар нь харилцагчдын хүрээг

өргөтгөж, хадгаламжийн хэмжээг нэмэгдүүлээд зогсохгүй мөн орж ирсэн мөнгөн

хөрөнгийг янз бүрийн байгууллага, хувь хүмүүст зээлдүүлэх замаар аль болох

идэвхтэй, үр ашигтай ашиглахад чиглэдэгт оршино. Энэ утгаараа банкны

маркетингийн судалгаа нь мөнгөн хөрөнгө хадгалуулагчид болон олон зээлдэгч

байгууллага, хувь хүмүүсийн хүрээнд явагдах иж бүрэн шинжийг агуулдаг байна.

Банкны маркетингийн үйл ажиллагааг ерөнхийд нь дүгнэж хэлбэл энэ нь аж

ахуйн байгууллага болон хувь хүмүүсийн орлого, түр хугацаагаар ашиглагдахгүй

чөлөөтэй, үр ашигтай байгаа мөнгөн хөрөнгийг зөв зохистой ашиглах гэсэн

нэгдсэн нэг зорилгод чиглэдэг байна.

Банкны маркетингийн онцлог нь мөн түүнийг хэрэгжүүлж байгаа аргуудаар

тодорхойлогддог. Арилжааны банкууд хооронд өрсөлдөөнтэй байгаа үед урт

хугацаагаар байгууллага, хүмүүсийн мөнгөн хөрөнгийг татаж авахад чиглэсэн

хүүний бодлогыг хэрэглэдэг байна. Маркетингийн хүүний бодлогын хүрээнд

арилжааны банкны хадгаламжийн хөрөнгийн гол эх үүсвэрийг бүрдүүлэгч

харилцагчдын мөнгөн хөрөнгө, санхүүгийнхээ нөөцийг нэмэгдүүлэх гэсэн

хүсэлтийг нь дэмжих бодлого явуулах юм.

Орчин үеийн банкны маркетинг нь байгууллага, хувь хүмүүст олгож байгаа

зээл нь ямар нэгэн хэмжээний аюултай аз туршсан явдал гэдгээс үндэслэн энэхүү

аюулын хэмжээг урьдчилан тодорхойлоход хэрэгтэй болно. Банкны маркетингийн

хүрээнд дараах ерөнхий зарчмууд хэрэгжиж байх ѐстой. Үүнд:

1. Банкны бүх ажиллагсдын үйл ажиллагаа нь зах зээлийн тодорхой зорилгыг

хэрэгжүүлэхэд чиглэсэн байх

2. Маркетингийн үйл ажиллагаа нь төлөвлөлт, шинжилгээ, зохицуулалт,

хяналт зэргийг хамарсан иж бүрэн байх

3. Маркетингийн алс хэтийн болон жилийн төлөвлөгөө нь нэгдсэн шинжтэй

байх


124

4. Ажилтан бүрийн бүтээлч идэвх санаачилгыг бүх талаас дэмжин

урамшуулах

5. Ажилтан бүрийн мэргэжил, мэдлэгээ тогмол дээшлүүлэх, сонирхлыг

дэмжих, арга механизмыг олж хэрэгжүүлэх

6. Банкны хамт олны дунд сэтгэл зүйн тааламжтай уур амьсгалыг бий болгох

Маркетинг гэдэг нь ерөөсөө банкны удирдлагын зах зээлийн концепци нь юм.

Маркетингийн зорилго нь банкны бүтээгдэхүүний эрэлт хэрэгцээг бий болгох,

урамшуулах, удирдлагын хэрэгжүүлж буй шийдвэр болон банкны ажлын

төлөвлөгөөний үндэслэлийг хангах, үйлчилгээний хэмжээ, ашгийг нэмэгдүүлэх

зэрэг болно. Шинэ нөхцөл дэх банкны маркетингийн гол зарчим “бүгдийг

харилцагчийн төлөө” гэсэн зарчим болж байна. Харилцагч нь хэлэлцсэн орлогоо

бүрэн авах асуудал дээр банк харилцагчийнхаа өмнө бүрэн хариуцлага хүлээнэ.

Эхлээд харилцагчийн орлого, дараа нь банкны сонирхол гэсэн дараалалтайгаар

асуудлыг шийдвэрлэдэг байна. Арилжааны банкны харилцагчдад чиглэсэн

бодлого нь түүний амжилтын үндэс болно. Харилцагч нь хэзээд зөв. Энэ нь орчин

үеийн банкны үйл ажиллагааны жинхэнэ мөрийн хөтөлбөр буюу философи нь

юм. Энэ философи нь банкны ажилтан, харилцагч хоѐрын харьцаанаас эхлэн

хэрэгжинэ. Банкны ажилтан нь харилцагчтай харьцахдаа зөвхөн хэлэлцээр хийж

байгаа этгээд биш харин харилцагч нь банктай хамтран ажиллаж хамгийн их ашиг

олоход туслах гэсэн үнэн санаатай мэргэжлийн зөвлөгчийн байр сууринаас

хандах нь энэ философийн үндэс юм.

Орчин үеийн банкны ажилтны сэтгэхүй нь тэсвэр, хүлээц, харилцагчийн яриаг

дуустал нь сонсох чадвар, ажлын бүтээлч хандлага, зах зээл судлах аргачлалыг

гүнзгий эзэмшсэн байдал зэрэг ерөнхий зарчмууд дээр үндэслэдэг байна. Банкны

ажилтан нь маркетингийн үндсийг мэдэж байх зайлшгүй шаардлагатай. Энэ нь

банкны эдийн засагч нь банкны харилцагч буюу харилцагч болохыг хүсч байгаа

байгууллагуудын зах зээл дээрх үйл ажиллагаанд нь үнэлэлт өгч чаддаг байхтай

холбоотой юм. Банкны үйл ажиллагаанд тогтвортой хэлэлцээрийн харьцаа гол


125

байр суурийг эзэлдэг байна. Хэлэлцээрийн харьцаа нь итгэл, харилцан ашигтай

байдал, хамтарсан шийдвэр, хамтын ажиллагаа гэсэн зарчмууд дээр үндэслэнэ.

Банкны маркетингийн үндсэн үүрэг:

1. Тогтмол өөрчлөгдөж байгаа мөнгөний зах зээлийн нөхцөлд банкны ашигт

ажиллагааг хангах

2. Зээлдэгчид болон хадгаламж эзэмшигчдийн эрх ашгийг хамгаалах болон

банкны нийгэмд эзлэх байр суурь, нэр хүндийг дээшлүүлэх зорилгоор

банкны түргэн борлогдох хөрөнгийн чадварыг хангах

3. Харилцагчийн хэрэгцээг хэмжээ, чанарын хувьд дээд зэргээр хангах,

ингэснээрээ тогтвортой ажил хэрэгч харилцааг бий болгох

4. Банкны хамт олны арилжааны, зохион байгуулалтын болон нийгмийн

асуудлыг иж бүрэн шийдвэрлэх

Банкны маркетингийн бас нэг онцлог шинж чанар нь мөнгөний эргэлт, макро

болон микро түвшний зээл мөнгөний харьцаа, мөнгөний арилжаанд гарч болох

аюулын хэмжээ зэрэг гадны болон дотоод олон төрлийн нөлөөлөх хүчин зүйлсийг

байнга хяналтандаа байлгах асуудал юм. Банкны ажилтан нь маш сайн эдийн

засгийн боловсролтой байхаас гадна сэтгэл зүйн, хуулийн, ажил хэрэг хөтлөх,

хэлэлцээ хийх урлаг зэргийн үндсэн мэдлэгийг эзэмшсэн байх шаардлагатай.

Мөн тооцоолох техникийн програм зохиох, тооцоолох техникийн тусламжтайгаар

шинжилгээ, прогноз хийж чаддаг байх ѐстой юм.

Банкны үйлчилгээний системд факторинг гүйлгээ онцгой байр суурийг

эзэлдэг.

Факторинг гэдэг нь банкны харилцагч, худалдан авагч байгууллагын

төлбөрийг нөхөн төлүүлэх онцгой хэлбэрийн үйл ажиллагаа юм.

Харин лизинг гэдэг нь банк өөрөө түрээслэгч болох буюу эсвэл түрээслэгч,

түрээслүүлэгчийн хооронд зуучлагч болох үйлчилгээ юм. Лизингийн хэлтэс,

тасгийг байгуулснаар банкны зардлыг багасгах, түрээслэж байгаа үйлдвэрлэлийн

хэрэгслийг худалдан авах зээлийг хөнгөвчлөх, банкны нэр хүндэд түшиглэн

лизингийн арилжаа найдвартай болохыг батлах зэрэг боломжтой болно. Хэрэв


126

банк нь зуучлагчийн үүрэг гүйцэтгэж байвал лизингийн үйлчилгээнд түрээслэгч,

түрээслүүлэгчийг эрж олох лизингийн арилжааны нөхцлийг боловсруулах, банк

болон бусад оролцогчдын хамгийн их ашиг олох хувилбарыг тооцох програм

боловсруулж, техник дээр бодож турших, хэлэлцээр эхлэхээс өмнө төлбөрийн

дээд, доод хязгаарыг тодорхойлох, түрээслэгчийн бүх байдал төлвийг

загварчлах, хууль эрх зүйн бичиг баримтуудыг бэлтгэх, гадны хөрөнгө

оруулагчдыг татан оролцуулах, түрээслэгчээс түрээсийн төлбөрийг гаргуулах,

түрээслэгчийн төлбөрийн чадварын талаар зөвлөлгөө авах зэрэг үйл ажиллагаа

орох юм.

Итгэмжлэх үйлчилгээ нь үнэт цаас, хадгаламж, хөрөнгийн хөдөлгөөний

зохицуулалттай холбоотой. Итгэмжлэх үйлчилгээ нь үнэт цаас борлуулах,

зээлийн облигаци гаргах, хөрөнгөнд үнэт цаас гаргах зэрэг олон төрлийн

хэлбэрүүдтэй байна. Итгэмжлэх үйлчилгээ нь үнэт цаасны зах зээл гарч ирсэнтэй

холбоотой хөгжсөн байна. Манай нөхцөлд банкууд нь хувь нийлүүлсэн

нийгэмлэгүүд болон худалдан авагч байгууллага, хувь хүмүүсийн хооронд

идэвхтэй зуучлагч болж болох юм. Банк нь маш богино хугацаанд хадгаламж

болон түргэн борлогдох хөрөнгийн хэмжээг тодорхойлоход нь харилцагчиддаа

тусалж болно. Мөн харилцагчийнхаа нас барсны дараа хөрөнгийг худалдахад

зөвлөлгөө өгөх зэрэг үүрэг гүйцэтгэнэ.

Одоо үед мэдээллийн үйлчилгээний шаардлага маш их ихсэж байна.

Мэдээллийн үйлчилгээ явуулахын тулд банкны дотоодод болон банк хооронд

мэдээллийн хэлтсүүдийг байгуулах, мэдээллийн системийг компьютерчлэх

хэрэгтэй болно. Мэдээллийн үйлчилгээ нь харилцагчдын төлбөрийн чадвар,

банкны зах зээл, арилжааны банкуудын хадгаламж, зээлийн хүү зэргийн тухай

мэдээллийг цуглуулах, боловсруулахтай холбоотой юм.

Арилжааны банкуудын зөвөлгөө өгөх үйлчилгээ нь харицагчдынхаа

төлбөрийн чадварыг нэмэгдүүлэх, лизингийн гүйлгээний аргачлал боловсруулах,

зээл авах ашигтай хувилбар, эдийн засгийн тооцоо, тайлан гаргах зэрэг

үйлчилгээ болно.


127

Банкны маркетингийн үндсэн аргууд нь харилцагчтай шууд харьцах, ашигт

ажиллагааг хангах, хувь нийлүүлэгчдийн ноогдол ашиг авах боломжийг олгох,

харилцагчиддаа давуу эрх эдлүүлэх, банкны ажилтнуудын материаллаг

сонирхлыг дээшлүүлэх зэрэг болно.

Банкны маркетин төслийн ажил

Documents