ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΠΑΛΑΙΟΠΟΛΗΣ

12
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΟΠΟΛΗΣ

Upload: maria-eleni-sfaellou

Post on 28-Jul-2015

106 views

Category:

Documents


4 download

TRANSCRIPT

Page 1: ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΠΑΛΑΙΟΠΟΛΗΣ

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ

ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΟΠΟΛΗΣ

Page 2: ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΠΑΛΑΙΟΠΟΛΗΣ

1

Page 3: ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΠΑΛΑΙΟΠΟΛΗΣ

Η ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ

ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΟΠΟΛΗΣ

Εισαγωγή

Στην περιοχή της Παλαιόπολης, δηλαδή τον ευρύτερο χώρο της χερσονήσου

που ξεκινά από τον όρμο

της Γαρίτσας και

εκτείνεται μέχρι το

Κανόνι, βρισκόταν αρχικά

και άκμασε η πόλη της

Κέρκυρας κατά την

αρχαία, τη ρωμαϊκή και τη

πρωτοβυζαντινή εποχή. Ο

χώρος αυτός ποτέ δεν

εγκαταλείφθηκε πλήρως,

παρόλη τη σταδιακή

μετακίνηση της πόλης από τον 7ο αιώνα μ.Χ., από την Παλαιόπολη στο παρακείμενο

δικόρυφο σημερινό Παλαιό Φρούριο.

Διάσπαρτα είναι τα μνημεία που ακόμη σήμερα είναι ορατά σε όλη την

περιοχή και προέρχονται τόσο από τα αρχαία όσο και από τα βυζαντινά χρόνια.

Ανάμεσα σε αυτά είναι και η Παλαιοχριστιανική Βασιλική του Ιοβιανού, το

μεγαλύτερο και σπουδαιότερο μνημείο της Πρωτοβυζαντινής περιόδου.

Ο επισκέψιμος αρχαιολογικός χώρος της Παλαιοχριστιανικής Βασιλικής του

Ιοβιανού (ή της Παλαιόπολης, όπως έχει καθιερωθεί στην καθομιλουμένη) έχει έρθει

στο φως μετά τις πρώτες ανασκαφές που ξεκίνησαν στις αρχές του 19ου αιώνα και

συνεχίστηκαν σε διάφορες περιόδους ολοκληρώθηκαν με τις ανασκαφικές εργασίες

της περιόδου 1998-2000. Σε αυτήν την τελευταία ανασκαφική φάση του 1998-2000

αποκαλύφθηκαν τα δύο κλίτη και ένα αψιδωτό πρόσκτισμα στη νότια πλευρά, το

εγκάρσιο κλίτος, τμήμα του μεγάλου αιθρίου της βασιλικής στα δυτικά καθώς και νέα

μεγάλα τμήματα από τον ψηφιδωτό διάκοσμο των δαπέδων του ναού. Τεκμηριώθηκε

2

Page 4: ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΠΑΛΑΙΟΠΟΛΗΣ

έτσι το γεγονός ότι πρόκειται για μια μεγάλη πεντάκλιτη παλαιοχριστιανική βασιλική

με αίθριο, προσκτίσματα και πλουσιότατα ψηφιδωτά δάπεδα. Την ίδια περίοδο

εκτελέστηκαν στερεωτικές εργασίες, έγινε μερική ανάκτηση στις τοιχοποιίες,

ενίσχυση του στατικού φορέα του κτιρίου με την τοποθέτηση σιδηρών ζευκτών που

αναγάγουν στη δίρριχτη ξυλόστεγη του ναού, έγινε συντήρηση των ψηφιδωτών

καθώς και γενικές επεμβάσεις ανάδειξης τους χώρου.

Ο τύπος της Παλαιοχριστιανικής Βασιλικής

Η ξυλόστεγη βασιλική των παλαιοχριστιανικών χρόνων ήταν ένα ορθογώνιο

κτίριο μεγάλων διαστάσεων με ελληνορωμαϊκή προέλευση. Χωριζόταν συνήθως σε

τρία ή πέντε κλίτη με μακρές σειρές κιόνων ή πεσσών ενωμένες με τοξωτό ή ευθύ

επιστήλιο. Το ιερό βήμα καταλάμβανε την κόγχη της ανατολικής στενής πλευράς του

ναού καθώς και μεγάλο μέρος του κεντρικού κλίτους από το οποίο χωριζόταν με

χαμηλό φράγμα από πεσσίσκους και θωράκια. Περιελάμβανε το σύνθρονο, τον

επισκοπικό θρόνο και την Αγία Τράπεζα. Στη δυτική πλευρά του ναού υπήρχε ο

νάρθηκας, χώρος για τους κατηχούμενους χριστιανούς, ο οποίος επικοινωνούσε με

τον κυρίως ναό με τριμερές άνοιγμα, το τρίβηλο.

Αυτός ο τύπος κτιρίου σε διάφορες παραλλαγές, συνήθως πλούσια

διακοσμημένος με μαρμάρινο γλυπτό διάκοσμο, με ψηφιδωτά στους τοίχους ή τα

δάπεδα και συνοδευόμενος από βοηθητικά προσκτίσματα αποτέλεσε τον κυρίαρχο

αρχιτεκτονικό τύπο για τα κτίρια λατρείας των παλαιοχριστιανικών χρόνων (4ος-7ος

αιώνας) και σε αυτόν τον τύπο ανήκει και η Παλαιοχριστιανική Βασιλική του

Ιοβιανού.

Η Παλαιοχριστιανική Βασιλική του Ιοβιανού

Ονομασία

Η Παλαιοχριστιανική Βασιλική του Ιοβιανού πήρε το όνομά της από τον

ομώνυμο Επίσκοπο της Κέρκυρας που την οικοδόμησε στα μέσα περίπου του 5ου αι..

Η πληροφορία αυτή μας δίνεται από επιγραφή που φέρει το όνομά του στο επιστήλιο

3

Page 5: ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΠΑΛΑΙΟΠΟΛΗΣ

του τρίβηλου, στη δυτική θύρα του ναού και από επιγραφή σε ψηφιδωτό δαπέδου στο

νάρθηκα.

Αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά

Η αρχική κατασκευή της Βασιλικής του Ιοβιανού ήταν πεντάκλιτη, ξυλόστεγη

βασιλική με εγκάρσιο κλίτος, διπλό νάρθηκα, αίθριο, προσκτίσματα και πλούσιο

γλυπτό και ψηφιδωτό διάκοσμο. Με το πέρασμα των χρόνων και τις πληθυσμιακές

μεταβολές κάθε εποχής μετασχηματίστηκε σταδιακά σε τρίκλιτη και μετά σε

μονόκλιτη (ή μονόχωρη), όπως και μας παραδίδεται σήμερα. Η μεταβολή αυτή

συντελέστηκε μάλλον κατά τους μέσους βυζαντινούς χρόνους, εποχή κατά την οποία

ο πληθυσμός – ιδιαίτερα στις επαρχίες – συρρικνώνεται, οπότε και τα μεγάλα

εκκλησιαστικά οικοδομήματα εγκαταλείπονται και σιγά σιγά γκρεμίζονται.

Παράλληλα, η απουσία χρηματικών πόρων για αναστηλώσεις οδηγούν τους

πληθυσμούς στην ανοικοδόμηση και συντήρηση μικρού μόνο τμήματος των ναών

που τους είναι απαραίτητο για τις λειτουργικές τους ανάγκες. Από τον 10ο μέχρι τον

19ο αιώνα που έπαψε να χρησιμοποιείται, το πιο πιθανό είναι να έγιναν πολλές

μεταβολές και προσθήκες. Εγκαταλήφθηκε πλήρως όταν βομβαρδίστηκε κατά τη

διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Ο ναός βρίσκεται στην καρδιά της αρχαίας ρωμαϊκής αγοράς της Κέρκυρας

και πολύ κοντά στο λιμάνι της εποχής εκείνης.

Για το λόγο αυτό χρησιμοποιήθηκαν για την

οικοδόμησή της παρακείμενα ειδωλολατρικά

ιερά. Αυτό είναι ορατό στην τοιχοποιία του

ναού, όπου τα αρχιτεκτονικά υλικά, και κυρίως η

πέτρα, φαίνεται καθαρά πως είναι σε δεύτερη

χρήση (σπόλια) από τα τριγύρω ιερά. Η εκκλησία

είναι χτισμένη κυρίως με ισοδομικό σύστημα.

Παρατηρούμε ξεκάθαρα το πλινθοπερίκλειστο

χτίσιμο που είναι χαρακτηριστικό της βυζαντινής

τοιχοποιίας. Τα πλίνθινα τόξα που υπάρχουν

κατά μήκος των μακριών πλευρών που σώζονται σήμερα ήταν η τοξωτή

4

Page 6: ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΠΑΛΑΙΟΠΟΛΗΣ

διαχωριστική κιονοστοιχία μεταξύ των κλιτών, εφόσον η εκκλησία αρχικά ήταν

πεντάκλιτη. Σιγά σιγά αυτά τα τόξα κλείστηκαν, καθώς ο ναός έγινε μονόχωρος και

έμειναν μόνο κάποια χαμηλά τόξα ανοικτά για να εξυπηρετείται η πρόσβαση στο ναό.

Στο κατώτερο τμήμα του ναού, και ως ένα συγκεκριμένο ύψος, παρατηρούμε την

αργολιθοδομή, δηλ. μέχρι το κτίσιμο με μεγάλους λίθους και πάνω από την

αργολιθοδομή τοποθετημένες μικρότερες πέτρες και κυρίως μικρούς πλίνθους για να

είναι η κατασκευή – για στατικούς λόγους – πιο ελαφριά. Στις γωνίες βλέπουμε τους

λεγόμενους γωνιόλιθους, τους μεγαλύτερους λίθους που τοποθετούνταν στις γωνίες

που είναι και τα πιο ευάλωτα σημεία ενός κτιρίου.

Διακρίνουμε ακόμη τον οδοντωτό γείσο (κεραμοπλαστικός διάκοσμος)

εξωτερικά στο άνω μέρος των τειχών, τους διακοσμητικούς πλίνθους σε μορφή

ψαροκόκαλου που περιβάλλουν

κυρίως τα τοξωτά ανοίγματα,

ενώ σώζονται και ένα

ακροθόλιο, καθώς και

μαρμαροθετήματα και κάποια

ψηφιδωτά τα οποία δεν

φαίνονται γιατί είναι καλυμμένα.

Οι σιδερένιες ζευκτές, που έχουν

τοποθετηθεί στη στέγη για

λόγους στατικότητας

(συγκρατούνται τις δύο μακρές πλευρές του ναού) αναγάγουν στην ξυλοσκεπή του

ναού.

Τα δύο επιπλέον κλίτη της αρχικής πεντάκλιτης βασιλικής αναπτύσσονταν σε

κάθε μία πλευρά. Στη βόρεια πλευρά, μάλιστα, διακρίνεται και το αρχικό εγκάρσιο

κλίτος. Διακρίνεται και η διαφορετική οικοδομική φάση και η επέμβαση των

αναστηλωτικών εργασιών του 2000. Έξω από το εγκάρσιο κλίτος διακρίνεται κάποια

ενδεχομένως λειτουργική κατασκευή, ίσως το οστεοφυλάκιο. Το διακονικό

βρισκόταν στη νότια πλευρά και το βαπτιστήριο στη βόρεια.

Το τρίβηλο, νάρθηκας, αίθριο και διάφορα άλλα προσκτίσματα συνιστούν τα

διάφορα αψιδώματα που σώζονται σήμερα.

Το καμπαναριό είναι το χαρακτηριστικό επτανησιακό, νησιώτικο καμπαναριό.

Είναι αψιδωτό και ανήκει στην αρχική κατασκευή.

5

Page 7: ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΠΑΛΑΙΟΠΟΛΗΣ

Στο εσωτερικό παρατηρούμε μια μορφή προσκυνηταρίου, μεταγενέστερη

προσθήκη των μεταβυζαντινών χρόνων, το οποίο πλαισίωνε, συνήθως, κάποια

εξέχουσα μορφή ή εικόνα. Σε άλλα σημεία βλέπουμε τυφλά τόξα με τον ίδιο ρόλο.

Πολλά ψηφιδωτά του ναού βρίσκονται

στη Βυζαντινή Συλλογή του Παλαιού

Φρουρίου. Σε ένα από αυτά που

βρίσκονται ακόμη μέσα στο ναό

βλέπουμε να εικονίζεται η άμπελος, η

οποία έχει συμβολικό χαρακτήρα και

σχετίζεται με τη Θεία Ευχαριστία.

Ο χαρακτήρας των ψηφιδωτών είναι

σωτηρολογικός και εσχατολογικός.

Η τοιχογραφία που σώζεται κάτω από το ακροθόλιο στη νότια πλευρά είναι αρκετά

μεταγενέστερη (17ος -18ος αιώνας), έχει πιο κοσμικό χαρακτήρα (γνωρίζουμε εξάλλου

πως η ζωγραφική της

βυζαντινής περιόδου

στην Κέρκυρα είναι πιο

κοντά στα δυτικά

πρότυπα) και φυσικά

δεν ανήκει στην αρχική

κατασκευή του ναού.

Υπάρχει ουρανός,

δήλωση τοπίου και

δέντρα με φυσιοκρατικό

χαρακτήρα, τα οποία

αποδίδονται ξερά, χωρίς τα φύλλα τους.

Στο εσωτερικό του ναού σώζονται επίσης τάφοι επιφανών οικογενειών.

Καθώς ο ναός ήταν σε χρήση μέχρι τον 19ο αιώνα και κατά την πάγια τακτική της

εποχής που ακολουθείτο μέχρι και πολύ πρόσφατα, οι μεγάλοι χορηγοί και ευεργέτες

ενός ναού, είχαν την τιμή να θάβονται μέσα σε αυτόν.

6

Page 8: ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΠΑΛΑΙΟΠΟΛΗΣ

Στο Ιερό Βήμα σώζεται το

σύνθρονο. Στην αψίδα του

ιερού συνήθως έβαζαν και

αντηρίδες, εξωτερικά

στηρίγματα για τις ωθήσεις

και από αυτές μας σώζεται

ένα τμήμα.

Ο μύθος

Η Παλαιοχριστιανική Βασιλική του Ιοβιανού σπάνια θα αναφερθεί με το

όνομά της από το ευρύ κοινό ή τους κοινούς ταξιδιωτικούς οδηγούς. Συνήθως η

εκκλησία αυτή αποδίδεται στην Αγία Κέρκυρα, την πρώτη γυναίκα χριστιανή στο

νησί της Κέρκυρας επί Ρωμαϊκής κυριαρχίας, η οποία σύμφωνα με το μύθο ήταν

κόρη του τοπικού ηγεμόνα της εποχής ο οποίος όταν έμαθε πως η κόρη του

ασπάστηκε το χριστιανισμό, διέταξε να τη σκοτώσουν.

Στο σημείο όπου εκτελέστηκε πιστεύεται πως έχει χτιστεί ο ναός της

Παλαιοχριστιανικής Βασιλικής του Ιοβιανού…

7

Page 9: ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΠΑΛΑΙΟΠΟΛΗΣ

8