جهان و ایران در درمان و بهداشت نظام

علمی بخش

ساده زبان به و کشورهاست از بسیاری توجه مورد توسعه، مقوله امروزه

دیگر، سوی نیست. از مردم وضعیت کردن بخش رضایت جز چیزی توسعه،

و است اصلی مالک انسان توسعه، مختلف های جنبه به رسیدن راه در

است. برخوردار زیادی اهمیت از توسعه برنامه های راهبران برای وی سالمت

اداره بد جهان، درمانی و بهداشتی نظام های از بسیاری هنوز وصف، این با

بخش در تصمیم گیری در جهان کشورهای از بسیاری هنوز و شوند می

منظور، همین هستند.به روبرو فراوانی مشکالت با خود، ودرمان بهداشت

و بهداشتی نظام بندی دسته انواع خالصه، بطور ابتدا بیشتر آشنایی برای

می ایران درمان و بهداشت نظام خود به سپس و داده توضیح را درمانی

.پردازیم

: درمانی و بهداشتی های نظام بندی دسته انواع

سیاسی، شرایط از متأثر مختلف، کشورهای درمانی و بهداشتی نظامهای

سیاسی- اقتصادی نظام با کشورهایی بطوریکه آنهاست، فرهنگی و اقتصادی

K مشابه، هستند. نقش برخوردار هم مشابهی درمانی نظامهای از عموما

نحوه در وضوح به است. فرهنگ چشمگیر بسیار رابطه این در نیز فرهنگ

فرهنگ که کشورهایی شود. در می واقع مؤثر درمانی بهداشتی نظام کارکرد

K دارد، رواج کوشش و کار است، تر موفق نیز درمان و بهداشت نظام عموما

مثال، باشد.بعنوان اقتباسی یا قدیمی نوع از نظام اجرایی سیستم که هرچند

شده برداری الگو آلمان نظام از ژاپن کشور درمانی بهداشتی نظام گرچه

K ولیکن، است بوده تر موفق بهداشت بخش در ویژه به ژاپن کشور مشخصا

شوند می اداره بد جهان، درمانی و بهداشتی های نظام از بسیاری است.هنوز

بهداشت بخش در گیری تصمیم در جهان کشورهای از بسیاری هنوز و

و بهداشت نظام نوع هستند.اگرچه روبرو فراوانی مشکالت با خود، ودرمان

K کشور دو در هیچگاه درمان تشابه حال هر به ولی نیست، یکسان کامال

را مذکور نظامهای بتوان که شود می باعث متغیرها و عوامل از گروهی

درمانی بهداشتی نظام کارکرد نحوه در وضوح به کرد.فرهنگ بندی دسته

دارد، رواج کوشش و کار فرهنگ که کشورهایی شود. در می واقع مؤثر

K اجرایی سیستم که هرچند است، تر موفق نیز درمان و بهداشت نظام عموما

بندی تقیسم روش ترین معمول باشد. از اقتباسی یا قدیمی نوع از نظام

باشد. دسته می کشور اقتصادی و سیاسی نظام اساس بر بندی دسته نظام،

ن میزا و جغرافیایی منطقه براساس درمانی و بهداشتی های نظام بندی

K پذیر امکان نیز بهداشتی های شاخص یافتگی توسعه است. معموًال

نیز مشابهی نظام از دارند، قرار جغرافیایی منطقه یک در که کشورهایی

شاخص لحاظ از که را کشورهایی توان می دیگر طرف از برخوردارهستند،

K و کرد بندی تقسیم دارند، قرار مختلف های رده در بهداشتی های در فرضا

.داد قرار ضعیف و متوسط پیشرفته، گروه سه

مالی تأمین نحوه و پرداختی نظام براساس تواند می بندی تقسیم دیگر نوع

بر عالوه دارد، بیشتری رواج امروزه که بندی تقسیم نوع باشد. این نظام هر

های سازمان نوع درگیر، های سازمان مالی ارتباطات کردن مشخص

می مشخص را نظام کل استراتژیهای همچنین و موجود درمانی و بهداشتی

.کند

: اقتصادی های نظام اساس بر بندی ( دسته الف

به اقتصادی و سیاسی لحاظ از را جهان مختلف کشورهای متحد ملل سازمان

: است کرده تقسیم دسته سه

جهان جمعیت%۱۹ حدود : که داری سرمایه نظام با پیشرفته کشورهای- ۱

2

استرالیا ژاپن، غربی، اروپای کشورهای کانادا، آمریکا، مانند گیرد می بر در را

.زًالندنو و

سابق، شوروی جماهیر اتحاد گروه این : در سوسیالیستی کشورهای گروه- ۲

که گیرند، می جای کوبا و ویتنام شمالی، چین،کره شرقی، اروپای کشورهای

.دارند قرار گروه این در جهان جمعیت درصد ۳۳%

آفریقا آسیا، قاره سه در کشورها : این توسعه درحال کشورهای گروه- ۳

.دارند قرار گروه این در جهان جمعیت از%۴۸ و اند پراکنده ًالتین وآمریکای

توسعه مجله توسط می باشد، بینانه تر واقع که دیگر بندی تقسیم ب( یک

: شامل که گرفته صورت( WHF) بهداشت

همگانی تعاون سیستم- ۱

نظام در ای برگزیده یا خاص ویژگی نهادی یا سازمان هیچ سیستم نوع این در

خدمات ارائه در نحوی به کشور عناصر همه. ندارد درمان و بهداشت

از متنوعی انواع مذکور کشورهای در و دارند دخالت درمانی و بهداشتی

.دارد وجود کننده پرداخت و خدمات دهنده ارائه های سازمان

K سیستم درآمد گردد. می کسب عمومی های مالیات طریق از عموما

فعالیت کشورها این در نیز خصوصی و دولتی از اعم مختلف بیمه مؤسسات

کنند. می کسب بیمه حق یا و مالیات، طریق ز ا را خود درآمد که دارند

.دارند قرار گروه این در ًالتین آمریکای و آفریقایی آسیایی، کشورهای اکثریت

عمومی های بیمه نظام- ۲

بهداشتی نظام بنای زیر حقیقت باشد. در می بیمه کشورها این اصلی عنصر

کشورهای در بیمه پوشش نوع به بسته که دهد می تشکیل بیمه را درمانی و

3

این در شمالی آمریکای و اروپایی کشورهای است.اکثر متفاوت مختلف،

.دارند قرار دسته

(National health system) ملی درمان و بهداشت نظام- ۳

جمعیت تمام و شود می تأمین ها مالیات طریق از ها هزینه همه گروه این در

در سوسیالیستی کشورهای گیرند.تمام می قرار رایگان خدمات پوشش تحت

نزدیک نظام این به بسیار انگلستان و سوئد کشور دارند. دو قرار گروه این

.باشند می

: مالی تأمین و پرداخت نظام براساس بندی ج( تقسیم

هاست. سیستم نظریه بر آن بودن مبتنی بندی، تقسیم نوع این های ویژگی از

زیر یا subsystem یک بعنوان شوند می برده نام که زیر مدل هفت از کدام هر

.کنند می عمل کشور درمانی و بهداشت نظام از ای مجموعه

مستقیم پرداخت مدل- ۱

جیب از بیمار دارد، را کاربرد بیشترین خصوصی بخش در که مدل ترین ساده

مدل کند. این می پرداخت کارانه سیستم صورت به را درمان هزینه خود

سطح زیر افراد درآمد که صورتی در و دارد پرداخت قدرت به کامل بستگی

با مدل این اجرای بهداشتی، های بحران وقوع هنگام در یا و باشد معینی

نقش یک تنها مدل این حاضر حال بود. در خواهد همراه زیادی مشکالت

کاربرد کند. بیشترین می ایفا جهان درمانی و بهداشتی های نظام در حمایتی

.است درمانی مراکز در فرانشیز پرداخت در یا دارو خرید در مدل این

اختیاری بیمه پرداخت باز مدل- ۲

بیمه بیمه، حق پرداخت با خود میل به که شدگان بیمه های هزینه مدل دراین

4

K اند، شده شود. می پرداخت ای بیمه شرکتهای توسط آنها، خود به مستقیما

و پزشکان ٔالزحمه حق بیماران کارانه، سیستم توسط دیگر طرف از

بین ارتباط مدل این در حقیقت کنند. در می پرداخت را درمانی مؤسسات

.ندارد وجود خدمات دهندگان ارائه و ای بیمه مؤسسات

عمومی بخش بازپرداخت مدل- ۳

می ای بیمه مالیات س براسا عمومی های بیمه مالی تأمین مدل، این در

K آن تعداد که باشد می مالیات این دارد. حتی افراد درآمد به بستگی کامال

K جامعه، درآمد کم قشر برای دولت های یارانه توسط تواند می حذف کامال

.گردد

اختیاری بیمه قراردادی مدل- ۴

بین قرارداد عقد بر آن اساس و شد مطرح اروپا در ابتدا مدل، نوع این

چنین این بود. وجود استوار خدمات، دهندگان ارائه و ای بیمه مؤسسات

بیمار به رایگان بطور آن تمام یا خدمات از بخشی که شد می باعث قراردادی

.گردد عرضه

عمومی قراردادی مدل- ۵

از اعم عمومی، سازمانهای و دارد وجود اجباری بصورت بردرآمد مالیات

دهند. در می انجام سرانه، یا کارانه صورت به را خود پرداخت بیمه، یا دولت

دارد، وجود مردم طرف از پرداخت بر اجبار حالت نوع یک چون هم، مدل این

K خدمات و ها بیمه پوشش بیمه انحصاری مدل- ۶است. همگانی معموًال

اختیاری

بیمه حق محل از و هستند آزاد رقابت در ای بیمه مؤسسات مدل، این در

می پرداخت پزشکان یا و درمان مراکز به ثابت حقوق و بودجه آنها دریافتی

5

مراکز تملک در اختیاری های مدل سایر با مدل، این عمده شود.تفاوت

باشد. استخدام، می ای بیمه مؤسسات توسط دوم و اول سطح در درمانی،

K ریزی برنامه و ارزیابی مدیریت، کننده پرداخت مؤسسات توسط نیز عمدتا

فرصت ای بیمه مؤسسات مدل این در که آنجایی گیرد.از می صورت

لحاظ از چه کارآیی، یابند، می خود سازمانهای کنترل و اداره جهت بیشتری

باعث مدل بودن انحصاری دیگر طرف یابد. از می افزایش کیفی، چه و کمی

بیمار پذیرش حقیقت در و باشند داشته ارتباط هم با بیمار و پول تا شود می

.نیست پول دریافت معنی به

عمومی بخش انحصاری مدل- ۷

K کننده پرداخت براساس مالی هستند. تأمین بیمه های صندوق یا دولت عموما

نیز خدمت دهندگان ارائه به پرداخت نوع و گیرد می صورت بردرآمد مالیات

از درمانی و بهداشتی مراکز است. مالکیت ثابت حقوق و بودجه صورت به

های بیمه و مرکزی دولت محلی، )دولت است کنندگان پرداخت آن|

و ارزیابی ریزی برنامه مالی، تأمین و ارائه خدمت، ارائه حقیقت عمومی(.در

در خدمات، همگانی پوشش امکان و باشد می دولت عهده بر همگی مدیریت

استرالیا، ترکیه، کشورهای حاضر دارد. درحال وجود براحتی مدل این

مدل این از سوئد و پرتقال نروژ، ایتالیا، ایسلند، یونان، فنالند، دانمارک،

.کنند می استفاده

: بنابراین

خود سیستم درون در را مذکور مدل ۷ از مدل چندین کشورها، از بسیاری

که قراردادی عمومی های مدل با همراه کشورها این اند. در کرده منظور

K به که نیز انحصاری های مدل از است، مناسب سرپایی خدمات برای عموما

شود.نظام می استفاده باشد، می ها بیمارستان مناسب رسد می نظر

توسعه حال در کشورهای از بسیاری همانند ایران کشور درمانی و بهداشتی

6

تحوًالت اخیر سالیان طی در نظام باشد. این می همگانی تعاون نوع از

جمعیت پراکندگی کشور، وسعت همواره ولی است، دیده خود به را بسیاری

افراد دسترسی و نابرابری در مؤثر عوامل از متفاوت اقلیمی شرایط وجود و

شبکه ایجاد رو همین است.از بوده درمانی و بهداشتی خدمات به مختلف

این در. است بوده مدنظر خاص طور به همواره درمانی و بهداشتی گسترده

ارائه ایران، کشور درمانی و بهداشتی نظام وضعیت خالصه بطور مجموعه

.گردد می

: درمان و بهداشت بخش در گذاری سیاست

به و شده تنظیم کشوری سطح در درمان و بهداشت بخش در سیاستگذاری

های برنامه به توجه با استان ریزی برنامه های رود. کمیته می استانها

بخش کمیته به و کرده تنظیم را استان برنامه تابعه، شهرستانهای پیشنهادی

برنامه بخشی، های دهند. کمیته می درمان( ارائه و بهداشت) ریزی برنامه

در اجرایی و تفصیلی های ریزی برنامه ولی کنند می تنظیم را بخش کلی

.گیرد می انجام ها استان

برنامه های بینی پیش به توجه با استان طریق از ها برنامه نیاز مورد اعتبارات

آموزش و درمان و بهداشت گیرد. وزارت می قرار شهرستان اختیار در

عهده به را درمان و بهداشت بخش در گذاری سیاست خطیر وظیفه پزشکی،

.دارد

شرح به ایران کشور در درمان و بهداشت بخش کلی های سیاست از برخی

: باشد می زیر

درمان به نسبت پیشگیری و بهداشت اولویت رعایت·

ارجاع نظام تقویت و کشور درمانی و بهداشتی های شبکه توسعه·

جمعیت رشد نرخ کاهش سیاست استمرار·

درمانی خدمات بیمه نظام اعمال با جامعه اقشار درمانی پوشش·

7

هدف به پزشکی پیشرفته تجهیزات و تکنولوژی انتقال گسترش و حمایت·

.خدمات کیفیت ارتقاء

سازی خصوصی های زمینه آوردن فراهم·

بیمار مدت کوتاه اقامت برنامه با سرپایی، تخصصی درمانی، مراکز توسعه·

هزینه کاهش منظور به

مربوطه سنگین ای

پزشکی جامعه بازآموزی·

کشور اداری نظام اصالح و بازنگری·

ایران کشور درمانی و بهداشتی شبکه

سه که کند می فعالیت منسجم شبکه یک قالب در درمانی، و بهداشتی نظام

زیر، شرح به سطح

: دهند می تشکیل را مذکور شبکه

با جامعه تماس ترین وسیع و اولین که است واحدهایی : شامل اول سطح

نظر مورد پیوندد. واحدهای می وقوع به آن در بهداشتی خدمات ارائه نظام

شهری. و روستایی ودرمانی بهداشتی مراکز و بهداشت های خانه: عبارتنداز

K هستند، فعالیت مشغول بهداشت های خانه در که افرادی بهورز شامل عمدتا

و ها کاردان عمومی، پزشک ودرمانی، بهداشتی مراکز در و مرد و زن

.باشند می بهداشتی های تکنسین

و بهداشتی خدمات قادرند که است واحدهایی شامل سطح : این دوم سطح

مراکز شامل واحدها این دهندکه ارائه تری تخصصی سطح در را درمانی

پزشکان بهداشت مراکز باشند. در می شهرستان بیمارستان و بهداشت

خدمات کارشناسان از ای مجموعه با و بهداشتی تجارب و آموزش با عمومی

و دندانپزشکی رادیولوژی، و آزمایشگاه مثل تشخیصی امکانات بهداشتی،

دریافت برای بیماران، ارجاع مرکز کنند. بیمارستان می خدمت مامایی

مجموعه ایران، کشور است. در تخصصی سرپایی و بستری خدمات

8

شبکه شهرستان، جغرافیایی محدوده در را، دوم و اول سطح واحدهای

.نامند می استان آن درمانی و بهداشتی

را آموزشی تخصصی فوق و تر تخصصی خدمات سطح : این سوم سطح

تخصصی فوق و تخصصی است. بیمارستان دوم سطح مکمل و گیرد دربرمی

K سطح این دارند. در قرار سطح این در استان، بهداشت مرکز در غالبا

بین بیماران شود. حرکت می ارائه نیز پیراپزشکی و پزشکی آموزش خدمات

.می گیرد صورت ارجاع سیستم قالب در مذکور، سطوح

: درمانی و بهداشتی خدمات دهنده ارائه های سازمان

مختلف خدمات ارائه کنارهم در خصوصی و دولتی بخش ایران کشور در

K دارند. ولی بعهده را درمانی و بهداشتی وزارت بویژه و دولتی بخش عمدتا

بر بیشتری سهم از زمینه این در پزشکی، آموزش و درمان و بهداشت

.است گردیده ذکر مرتبط سازمانهای زیر است. در خوردار

: پزشکی آموزش و درمان بهداشت، وزارت- ۱

های دانشگاه به وابسته کشور درمانی مؤسسات از درصد ۹/۷۰ از بیش

K که است، پزشکی علوم فعالیت ودرمان بهداشت وزارت نظر زیر مستقیما

از برخی مسئولیت ای منطقه ادارات ۱۳۷۳ سال از پیش کنند. تا می

دانشگاه به واحدها تمام آن از پس که اند داشته بعهده را درمانی واحدهای

شامل نیز، درمانی و بهداشتی مراکز است. تمامی شده واگذار مربوطه های

K بهداشت مراکز و کلینیک پلی کلینیک، درمانگاه، وزارتخانه اختیار در کامال

.باشد می مذکور

: خصوصی بخش- ۲

9

است. خصوصی بخش اختیار در درمانی مؤسسات کل از درصد ۸/۱۸

از درصد ۴/۳۷ و ها آزمایشگاه از درصد ۲۳دار عهده خصوصی بخش همچنین

.باشد می نیز کشور رادیولوژی مراکز

: اجتماعی تأمین سازمان- ۳

در را درمانی مراکز از درصد ۷۵/۲ درمان بخش در اجتماعی تأمین سازمان

و درصد ۲/۳ آزمایشگاه تشخیصی مراکز از سازمان این سهم و دارد اختیار

خدمات ارائه بر عالوه اجتماعی تأمین است. سازمان صد در ۱/۴ رادیولوژی

نیز ودرمان بهداشت زمینه در ای بیمه سازمانهای از یکی درمانی، و بهداشتی

.رود می شمار به

: خیریه های سازمان- ۴

.سازمانهاست این اختیار در درمانی مراکز از درصد ۹/۱

: بنیادها- ۵

از درصد ۹/۱ حدود در مستضعفان و جانبازان بنیاد شهید، بنیاد شامل بنیادها

.دارند اختیار در را درمانی مراکز

: بهزیستی سازمان- ۶

.است سازمان این اختیار در درمانی مراکز از درصد ۵/۱

: نفت وزارت- ۷

10

را درمانی مراکز کل از درصد ۹/۰ خانه وزارت این به وابسته درمانی مراکز

.دهند می تشکیل

.(درصد ۰۷/۱) دولتی مؤسسات و ها سازمان سایر- ۸

: درمان و بهداشت بخش در مالی منابع تأمین

با همواره ایران، کشور در درمان و بهداشت بخش در مالی منابع تأمین

در اصلی محدودیتهای جمله از مقوله این و است بوده همراه زیادی مشکالت

.گردد می محسوب درمان و بهداشت توسعه بخش

از درمانی و بهداشتی خدمات ارائه برای ًالزم مالی منابع مجموعه ایران، در

خصوصی بخش و اجتماعی تأمین )دولت( سازمان عمومی بخش طریق

مراکز در نیز مالی منابع از محدودی گردد. درصد می )خانوارها( تأمین

. شود می فراهم دولتی غیر بخش به وابسته

: ایران کشور درمانی و بهداشتی نظام در موجود مشکالت و مسائل

می ایران کشور در درمانی و بهداشتی نظام گیر گریبان متعددی مشکالت

: شود می زیرخالصه شرح به آن اهم که باشد

درمانی خدمات به مردم اقشار از برخی اقتصادی دسترسی مشکل- ۱

و سیاستگذاری منظور به کاربردی، تحقیقات و اطالعات نبودن کافی- ۲

ریزی برنامه

بهداشتی های برنامه در گیری تصمیم بعد در مردم مشارکت نبودن کافی- ۳

درمانی و

بخشی بین هماهنگی نبودن کافی- ۴

شبکه سطوح برخی در مدیریت ضعف- ۵

11

ارجاع نظام نقص- ۶

دولتی بخش و خصوصی بخش هماهنگی عدم- ۷

نظارت و ریزی برنامه برای اطالعات نظام نبودن کافی- ۸

دانشگاههای التحصیالن فارغ در ای، حرفه مهارتهای و نگری جامعه نقص- ۹

پزشکی علوم

دیده آموزش نیروهای کارگیری به برای اقتصادی مشکالت- ۱۰

بهداشت اقتصاد به توجه عدم- ۱۱

از پزشکی ملزومات و تجهیزات داروها، از برخی تهیه و تدارک مشکل- ۱۲

ازکشور خارج

موجود تجهیزات نگهداری مشکل- ۱۳

خالصه بطور مجموعه این در خصوصی بخش در نظارت نبودن کافی- ۱۴

الگوهای با تطبیق قابل که آنچنان ایران، درمان و بهداشت نظام وضعیت

درمان و بهداشت نظام بعدی شماره گردید. در ارائه باشد، کشورها دیگر

.شد خواهد ارائه ترکیه کشور

: منابع

یوسف– ایران و جهان در ودرمانی بهداشتی خدمات عرضه های نظام- 1

فر محمودی

Wasim Maziac خاورمیانه منطقه در بهداشت- 2

ایران- در درمان و بهداشت خصوصی های هزینه و مالی بار توزیع ساختار- 3

کشتکار مریم

تحقیقی های یافته از بهداشت گذاران قنون گیری بهره بر گذار تاثیر عوامل- 4

.Michael, A. A. et al یافته توسعه کشورهای در

ی راهکارها و سالمت: چالشها بخش مالی تامین در خصوصی بیمه جایگاه - 5

حکمت نوری توسعه. سمیه

مرزبان سیما سالمت. دکتر مدیریت- 6

روستایی های بیمه ارجاع سیستم نامه آیین Version نهمین- 7

12

8- Health care: an international cooperation )May 2001(

9- Perspective germany’s health care system By Reinhardt, u. E.

10- British national health service )Burton report(

11- Health in the people’s Republic of China

13