أ

فهرست مندرجات

صفحات عناوین

ج –ب –الف ---------------------------------------------- مقدمه

و -هـ – د--------------------------------------------------تقریظ

ح –ز ------------------------------------------ تقریظ

1----------------------ی افغانستانمروري بر قدامت و خصوصات باستان

I. 6---------------------عمده ترین سرحدات افغانستان در مسیر تاریخ

6------------------------------------------:صورت عمومی

10------------------------------------------انواع سرحدات

15-----------------------------------------اهمیت سرحدات

18-----------------حفظ و نگهداري سرحدات و نحوه نظامهاي سیاسی

23--------------------------------سیر تحول سرحدات افغانستان

II. 27--------------------تقسیمات سرحدات افغانستان در دوره تاریخی

28---------------------سرحدات افغانستان در دوره هاي قبل از میالد

30-----------------------واحد هاي اداري شانزده گانه آریاناي کبیر

33------------------------سرحدات افغانستان در دوره یونان و باختر

34--------------------------سرحدات افغانستان بعد از اسکندر کبیر

ب

III. 35---------------------------------------سرحدات خراسان

38------------------------) عام و خاص ( واحد هاي اداري خراسان

42------------------سرحدات افغانستان در زمان سلطان محمود غزنوي

43--یامد هاي آنپتوضیحات سرحدات افغانستان در زمان سلطان محمود غزنوي و

45-------------واحد هاي اداري افغانستان در زمان سلطان محمود غزنوي

47------------------سر زمین هاي از دست رفته در قرن نزدهم میالدي

IV. 48-----------------------» بابا « مرز و حدود سرحدات احمد شاه

49--------------------------»بابا(سفر هاي کشور گشایی احمد شاه

52-------------------------» با با « واحد هاي اداري دوره احمد شاه

54---------------------سرحدات افغانستان در زمان امیر شیر علی خان

55------------------------واحد هاي اداري دوره امیر شیر علی خان

56----------------------رویداد هاي دیگري بعد از امیر شیر علی خان

61-----------------------اهللا خان واحد هاي اداري در زمان امیر امان

65------------------------------ارزش تاریخی موقعیت افغانستان

V. 71--------------------------------چگونگی سرحدات افغانستان

74--------------------------------تثبیت سرحدات شمالی کشور

74---------------------------میالدي 1873خط امیر شیر علی خان

75----------------------------------میالدي 1887خط ریجوي

76-------------------------------------------------درقد

ج

77-----------------------------سرحدات شرقی و جنوبی افغانستان

78-----------------------------------------معاهده گندمک

82---------------------------------میالدي 1893اهده دیورند مع

83---------------------------------------------معاهده اول

86--------------------------------------------معاهده دوم

91-------------------------------------سرحدات غربی کشور

91---------------------------------------حکمیت گلدسمت

92-------------------------------------------خاك ماحول

93--------------------------میالدي 1935» التاي « خط فخرالدین

94------------------میالدي 1895» امیر پ« سرحدات شمالشرقی کشور

96--------------------------خط سرحدي شمالشرقی کشور با چین

VI.98-----------------------تعریف مختصر سرحدات فعلیه افغانستان

98-------------------------------خط سرحدي امیر شیر علی خان

98-------------------------------------خط سرحدي ریجوي

99---------------------------------------امیر پ خط سرحدي

99--------------------------------------رحدي دیورندخط س

99-------------------------------------خط سرحدي مکمهن

100-------------------------------------خط سرحدي فخري

101-----------------------------)چین ( خط سرحدي شمالشرقی

VII.101 ------------------------تقسیمات اداري و کشوري افغانستان

د

102------------------------------------ایتخت هاي افغانستان پ

103-----------------------بزرگترین و کوچکترین والیات افغانستان

103---------------------------معلومات در مورد والیت دایکندي

109-----------------------------نجشیر پمعلومات در مورد والیت

111--------------------------------------زون هاي افغانستان

VIII. 113-----------------------به میان آمدن سرحدات فعلی افغانستان

113-------------------------نتیجه ي موضوعات سرحدي افغانستان

118-----------------------------------شجره خاندان سدوزایی

119-----------------------------------شجره خاندان بارکزایی

120- ---کشورورت هوایی پورت، بویژه در مورد ترانسپگزارش و اجراآت وزارت محترم ترانس

121--------------------ورت پروژه هاي عمده انکشافی وزارت ترانسپ

125----------------------------------شرکت هوایی آریانا افغان

127-----------------------تعهدات ممالک و موسسات تمویل کننده

129-----------------------------بیرقهاي افغانستان در مسیر تاریخ

131------------------------------------------- اظهار امتنان

133----------راطوران مشهور کشور پنقشه سرحدات افغانستان در ادوار ام

133 --------------------------------حدود تیموریان هراتنقشه

134-------------------------------------نقشه حدود هوتکیان

135--------------------------------» بابا « نقشه حدود احمد شاه

ه

136---والیت فعلی 34ش معادل 1341چهارده والیت افغانستان در سال نقشه

140-137---------------------------------------منابع و مآخذ

: مقدمه

حمد و ثناي بی پایان آن ذات اقدس را که خالق کل موجودات عالم هستی

. که شفاعتگر مومنان است ،)ص ( و درود پیاپی بر روح مبارك محمد مصطفی .است

آفریدگار عالمیان توفیق برایم نصیب البته به سلسله کار هاي قبلی ام، بار دیگر

از گذشته هاي در خدمت هموطنانم تا باشد از طریق این رساله ي کوچک . گردانید

ل سرحدات و واحد هاي اداري افغانستان در صورت تشکُ((تاریخ وطن با مطالعه دورِ

آن) اوضاع جغرافیایی، تاریخی و سیاسیمختصر با بررسی (، تا جایی ))مسیر تاریخ

. شده بتوانم

همانطوریکه بزرگان و دانشمندان ورجامند اظهار عقیده مینمایند، به منظور پی

بردن درست وجایب ملی، رسالت ایمانی و تاریخی، مطالعه و درك عمیق دانش و

معرفت اجتماعی خصوصاً آگاهی از تاریخ و جغرافیاي وطن نسبت به هر مسأله ي

چون با مطالعه دقیق و همه جانبه مسایل . ودو حتمی پنداشته میش يدیگر ضرور

و

تاریخی، جغرافی و سیاسی وطن میتوان مفکوره ي اتحاد، همبستگی و وطندوستی را

. در میان اقشار مختلف اجتماعی کشور روشن نموده تقویت بخشید

ساکنان این سر زمین . از اینکه افغانستان تاریخ درخشان، پر افتخار و زرین دارد

اد مردانی اند، که در مسیر تاریخ سیاسی پنجهزار ساله ي خویش در مقابل از جمله ر

. زورمندان و ستم بیگانه گان از خود دلیري، ایستاده گی و قهرمانی نشان داده اند

چون مطالب مزبور احساس هر فرد، و انسان مؤمن را وادار مینماید، تا یکبار با

خود را ورق بزند، و از روزگاران خاطر آرام و درك عمیق، سوابق تاریخ وطن

. اسالف خویش با خبر شود

ل سرحدات و واحد هاي تشکُ(( ن اثر کوچک در بر گیرنده يالبته مطالب ای

میباشد، و مطالعه سرحدات کشور ما از هر نگاه ))اداري افغانستان در مسیر تاریخ

، سیاسی و جیوپولیتیک به از فصلهاي مهم جغرافیاي تاریخی وجالب و خواندنی است

. حساب می آید

همچنان در قدم دوم واحد هاي اداري مملکت در وقت زمامداري عموم شاهان

و قدرتمندان کشور همیشه در تغییر بوده، از آریاناي کهن شروع تا به امروز، البته در

این مجموعه تشکیالت واحد هاي اداري هر کدام آنها به طور علحیده مورد بر رسی

تا خواننده گان گرامی به خوبی بدانند، که مردم غیور . دقیق قرار گرفته شده است

.افغانستان در مسیر تاریخ چگونه افتخارات در بین جوامع جهانی کسب نموده اند

ز

که موقیعت . سر زمین ما یکی از مراکز مهمترین تمدن هاي دنیاي قدیم است

کی، این سر زمین را در برابر حوادث مناسب طبیعی، جغرافیایی و خصوصیت هاي اتنی

. بزرگ جهانی قرار داده است

به . وقتیکه به سوابق تاریخی وطن بخصوص آریاناي کهن نظر انداخته شود

درستی فهمیده میشود، که مردمان آریاناي کهن از سمت غرب تا گوشه از اروپا، از

ي آسیاي مرکزي مرز سمت شرق تا هند، از جنوب تا بحر هند و از شمال با کشور ها

چون به اظهارات . و هم اکنون نیز خواهند داشت مشترك و افتخارات میهنی داشت

با بوجود آمدن رویداد ها، چنین در می یابیم یعنی مولفین و مورخین محترم نگریسته شود

و حوادث تاریخی گاه از طریق بیگانه گان و گاه از طریق شاهان وقت، یکی بعد دیگر بر

ولی این حوادث و . افتخارات و شکل سرحدات اصلی این سر زمین اثر گذاشته اند اهمیت

اینکه در دسترس از . رویداد ها بر همه هستی کشور مانند مو هاي گلیم تنیده شده است

، استفاده صورت گرفته شده و نهایت کوشش به عمل آمد که در بنده کتب که قرار داشت

مذهبی، لسانی، محلی و منطقوي که متاسفانه فعالً احساساتیک حرف هم از نوشته هذا

.کشور است ذیدخل نگردد و هموطنان ما در داخل و در خارج از مورخیندامنگیر بعضی

ل سرحدات و واحد هاي اداري اد کرد میدانم، در مورد صورت تشکُدر اخیر قابل ی

وع انتخابی را با هر قدرِ بحث صورت گیرد باز هم کم است، با آنهم کوشش نمودم، موض

در نظر داشت مسایل تاریخی، جغرافیایی و سیاسی که از طرف مولفان محترم نشر شده

بود، جمع آوري نماییم، البته مواد تدوین شده از مآخذ معتبر علمی و انترنتی تدوین

و در فرجام از خواننده گان گرامی و دانشمندان معظم تمنا دارم، اگر از طرف . گردیده،

ر حصه نگارش این اثر کدام کمی و کاستی صورت گرفته باشد، به بزرگواري د بنده

و امید وارم که خواننده گان محترم بعد .مرحمت خویش قرار دهند خویش مورد لطف و

ح

نواقص آنرا به دیده ي اغماض ننگریسته این کاستیها را بر کاستیها و ،از مطالعه ي این اثر

. نظر انداخته شود آن وم به رفع نواقصبنده بازگو نمایند، تا در نشر د

» کوشا « وهیالی فهیم پ با عرض حرمت

و من اهللا توفیق

تقریظ

تاریخ درخشان مملکت ما هممانند سایر کشور هاي گیتی در گذشت روزگاران

. و تحوالت شگرفی گردیده است و ازمنه هاي پرخم و پیچ دوران دچار تغییرات

همیشه سالطین، شاهان ، امرا و مهاجمین در شکل گیري سرحدات و واحد هاي

چنانچه تاریخ چند هزار ساله ي . اداري کشور هاي جهان نقش اولی را دارا اند

افغانستان از آریانا کهن تا خراسان باستان و افغانستان دیروز و معاصر، شاهد شکل

ط

که مطالعه آن براي هر . نه گون سرحدات و واحد هاي اداري میباشدگیري هاي گو

فرد افغان و علمدوست جالب و مهم پنداشته میشود، چون نمایانگر هویت ملی،

فرهنگی، تاریخی، جغرافیایی، اتنیکی و سیاسی سر زمین ما و ساکنان این مرز و بوم

. باستانی میباشد

سرحدات و واحد هاي اداري افغانستان در تشکُل (( رساله ي هذا که تحت عنوان

با در نظر داشت اوضاع مختصر جغرافیایی، تاریخی و سیاسی نگارش )) مسیر تاریخ

شکل گیري و مرز بندي هاي ادوار مختلفه رده بندي یافته، با دقت تمام و هرچه بیشتر،

جغرافی –ی و بخشبندي گریده، با استفاده از منابع معتبر علمی و اسناد دقیق تاریخ

میهن و در تهیه و مطالب مندرج آن سعی و تالش گسترده و مسووالنه صورت گرفته

. است

قابل یاد کرد است اینکه، در فراهم آوري مطالب و مواد شامل، در این رساله

مواد هیچگاهی نظریات یک جانبه، تکروانه فردي و شخصی دخیل نبوده، بلکه تماماً

اد علمی و آثار نویسنده گان، مورخان و جغرافیا نگاران شهیر مدارك و اسن با شواهد،

همچنان به خاطر غناي هر چه بیشتر مواد جمعبندي شده و نامدار اتکاء گردیده،

فنی –کوشش به عمل آمده تا با استفاده از تکنالوجی معاصر و دستاورد هاي علمی

روز و باستانی مربوط باشد آن یعنی انترنت، مواد بسیار ناب و تازه علمی به عناوین

جمع آوري گردیده و استفاده ي شایان از آن صورت گرفته است، که مواد و مطالب

جمعبندي شده در این اثر خیلی ارزنده و سود مند بر رسی میگردد، از دیدگاه من بهره

ي

یابی و سود جویی براي دانشجویان بخصوص براي محصالن دیپارتمنت هاي تاریخ و

. و اهل مطالعه از ارزش خاص علمی بر خوردار خواهد بودجغرافیه

تشکُل (بدون این اثر دیگر را تهیه و ترتیب کتبهمچنان استاد موصوف

« اطالعات عمومی : ( چون ) سرحدات و واحد هاي اداري افغانستان در مسیر تاریخ

علمی اثر و. ، را به چاپ رسانیده است» روزنه نور«، اطالعات عمومی » روزنه دانش

ارتقاء با اخذ تقریظ جهت )مروري مختصر به تمدن یونان باستان ( تحت عنوان را

وهنیاري تکمیل نموده و مقاله دیگري رتبه علمی از رتبه علمی پوهیالی به رتبه علمی پ

تقریظ اینجانب تحت رهنماي) باستان ختصر نگرشی به تمدن مصرم( زیر عنوان را

. خواهد رسید پچابه زیور یق مجله علمی انستیتوتاخذ نموده و از طر

کادر جوان، ورزیده و با پشتکار فاکولته علوم » کوشا «و براي استاد پوهیالی فهیم

اجتماعی انستیتوت تحصیالت عالی جوزجان از خداوند توانا و دادگر طول عمر با

. سعادت و موفقیت هاي مزیدي در امور محوله شان تمنا دارم

ك

تقریظ

پذیر است، کشور افغانستان طبق گواهی تاریخ، یک حقیقت مسلم و انکار نا

داراي تاریخ درخشان و ستودنی میباشد، و اراضی آن در ادوار مختلف تاریخ که

مورد تجاوز و حمالت ملل، و اقوام مختلف قرار گرفته است، بدین ملحوظ

یکی خویش تعیین و نشانی کرده اند، سرحدات آنرا نظر به ضرورت هاي استراتیژ

. البته تعیین خطوط تماماً سرحدات کشور مهرِ تائید براي ادعاي ما میگذارد

عضو فعال و ورزیده ي کادر » کوشا « فهیم پوهیالی کتابی را که محترم

پارتمنت تاریخ فاکولته علوم اجتماعی انستیتوت تحصیالت عالی علمی آمریت دی

بوده، و حاوي مطالب ر ساخته، داراي اهمیت علمی و فرهنگیجوزجان، آماده نش

ل

و معلومات تاریخی و جغرافیایی گونه گون در مورد سرحدات و واحد هاي

اداري این خطه ي باستانی در ادوار مختلف از آریاناي کهن شروع تا به امروز در

موصوف تالش نموده تا موضوعات و . قید تاریخ ثبت گردیده است، میباشد

معلومات هاي مفید را براي عالقمندان و ذوقمندان علمدوست و بخصوص براي

پارتمنت تاریخ و جغرافیه منحیث مواد ممد و باارزش بررسی میگردد، محصالن دی

همچنان در تهیه تدوین کتاب هذا . جمع آوري نموده و بدسترس آنان قرار دهد

خلی و خارجی به خصوص زحمات زیادي را متقبل گردیده و از منابع مختلف دا

. از منابع جدید و باارزش روز ، انترنت میباشد، استفاده اعظمی نموده است

و نشر این اثر ارزشمند را براي عموم عالقمندان علم و معرفت پالبته چا

و براي استاد مذکور طول عمر با سعادت . نهایت با ارزش و سودمند تلقی مینمایم

. ور محوله و تحقیق از خداوند دادگر و توانا آرزومندمو موفقیت هاي مزید در ام

م

١

مروري بر قدامت و خصوصیات باستانی افغانستان

وص تاریخ قدیم را در خص يمعلومات زیاد محترمدانان دانشمندان و تاریخ

ین ا ولی تقدیم معلومات مفصــل در ،اند افغانستان براي ما به ارث گذاشته

تا با استفاده از منابع ،باز هم کوشش به عمل آمدان پذیر نیست، مجموعه امک

انتدوین گردد، تا باشد براي همه مردم سودمندمطالب و انترنتی معتبر علمی

به همه بهتر معلوم است که افغانستان یک کشور .مفید واقع شود کشورمان

ور دو میلیون در این کش. باستانیست و در براعظم آسیا عرض وجود نموده است

یعنی قبل از شروع عصر سنگ در این . زنده گی داشتند انسانهاسال قبل از امروز

مدنیت مردم افغانستان در زمان هاي بسیار کهن بعد . منطقه زنده گی وجود داشت

. از حفریات باستان شناسی تثبیت گردیده است

بوجود آمده و انکشاف در این منطقه مدنیت هاي پر افتخار و شگوفان

:پر افتخار افغانستان قدیم عبارتند از هاي مدنیت . نموده است

مدنیت اوستایی،» مندیگک« قندهار مدنیت هاي چون سیستان، کویته،

مدنیت کوشانی وغیره که نه تنها درآسیا بلکه در تمام مدنیت باختري، ،بگرام

. جهان شهرت بسزا دارند

٢

در ساختن . نر قدیم افغانستان که مربوط مدنیت هاي فوق الذکر میباشده

وسایل که توسط هنرمندان قدیم . زرگ داشتسایل تولید اهمیت بکار و افزار

.افغانستان ساخته میشد فوق العاده با اهمیت و با ارزش میباشد

در . نهان بودمردم پ تاریخ و مدنیت قدیم افغانستان تا این اواخر از انظار

هیئات آلمانی بود وارد اوایل قرن بیست میالدي اولین گروه مؤرخان که شامل

کنار افغانستان معلومات در باره ن شده و بعد از سیاحت علمی درگوشه وافغانستا

.تاریخ کهن افغانستان جمع آوري نمودند

رهبريگروه باستانشناسان فرانسوي تحت ،هیئات گروه مذکور بعد از

این هیئات چندین منطقه باستانی را سروي و مطالعه . وارد افغانستان شد) فوشه (

. نمود

شناسی اتحاد شوري وقت دي اولین گروه دانشمندان باستانمیال 1922در سال

ستان در زمان امیر امان اهللا خان به افغان) م 1917( بعد انقالب کبیر اکتوبر در سال

:که عبارت بودند از . شناسی شروع نمودندحقیقات باستانرسیدند و به ت

یات شوروي بعد از مطالعات ه) و گودو تسف , گ ویچسلوف. م (

. به نشر رسانیدند) افغانستان باستان( شناسی کتابی را بنام باستان

٣

انستان افغ م باستان شناسان کشور هاي مختلف جهان وارد 1950بعد از سال

) سکان . ك ( از آنجمله یکی هم . شناسی شروع نمودندشده به حفریات باستان

م در مغاره قره کمر سمنگان حفریات خود را 1954که در سال ،امریکایی بود

. شروع کرد

در حدود سه هزار سال قبل از میالد مسیح در افغانستان زراعت چنانچه

در هزار . نفوس وجود داشت پر و رتمندباشکوه، قدوآبیاري پیشرفته، شهر هاي

اجی و فلز کاري کوکات، طب، نجوم، نسسال اول قبل از میالد صنایع دستی، مس

.مینماید ران زمانآکه نمایندگی از سطح بلند پیشه وري ،وجود داشت

که با بیشترین ،هاي تاریخــــی افغانســـتان این استیکی از مشخصات دوره

یعنی افغانســــتان هم با مدنیت سواحل . شناستآنیــت هاي تاریخی جهان مد

وســتد مدنی بوده چین داخل داد و هم با مدنیت هاي هند و بوده شناآمدیترانه

یاي مرکزي ، ایران وسآاز جانب دیگر تاریخ افغانستان با تاریخ کشورهاي .است

. هند ارتباط محکم دارد

بدست آمده مربوط به مردم دوره سنگ) کقره کمرـ ایب( ثاریکه از مغاره آ

قدیم از بیست هزار ، دوره سنگتقسیم بندي ادوار تاریخی به اساس. قدیم است

. میالد مسیح آغاز میگردد از سال قبل

٤

افغانــــــی بیست هزار که جامعه ،وق چنین استنباط میگردداز معلومات ف

از میالد که از نه هزار سال قبل جدید سنگ ل از میالد موجود بوده و تا دورهقب

بدوي معهتکامل را طی کرده و از یک جا شروع میشود، مراحل مختلف

. فلزات گردیده است ــــــــله، طائفوي ومادر ساالري داخل مرحـاشتراکی

خود در ) 1965(امریکایی در نتیجه، حفریات سال » لویی دوبري« داکتر

، آثار از قبیل آئینهوقعیت داردر شریف مکه در جنوب شهر مزا) آق کپرك(

آبده اسپ، نگین هاي الجوردي وغیره دست بند، اسلحه، قیضه برنجی، انگشتر و

جدید که متعلق بـــــــــــه دوره سنگ ،بدست آورد هاي تاریخی را

ن آ راست که اولین بار دانه هاي غذائی د این ساحه داخل آن منطقه. ــــــدمیباشـ

. ه و حیوانات اهلی شده استکشت گردید

پنجاو پنج کیلو متــــري شمال ( در »مند یگک« در ) 1951(تفحصات سال

که مردم افغانستان سه هزار سال قبل از میالد مسکون و ،دهدمینیز نشان ) قندهار

و به زراعــــت واز خشت خام میساختند خویشرا ده نشین بوده، خانه هاي

.مالداري میپرداختند

گرچه از اجتماعات اولیه و اشتراکی دوره هاي قدیم افغانستان تــا هنوز اطال

عات در دست نیست، ولی از ساختمان اجتماعات بعدي آنــــان معلومات نسبتاً

درین سازمان اجتماعی پدر رئیـــس خانواده، ریش سفید، . بیشتري وجود دارد

که رئیس آن ،قبیله تشکیل میشد ،از اتحاد چند طائفه. یــــس طائفه بودبزرگ ورئ

از . بزرگتري را تشکیل میدادند یله، اتحادیهبانتخابی بــوده و گــــــــاهی از چند ق

٥

ین هزار سال قبل از که افغانستان چند ،شواهد بدست آمده چنین به نظر میرسد

انکشاف جتماعی شده و در نتیجهـول بزرگ امیالد داخـــل یـــک تحــــــ

آثار قصر هاي . طبقاتی رسیده است اعت وآبیاري و وسایل آن به مرحله جامعهزر

طبقاتی افغانستان نیز یکی از مثال هاي قدیم جامعه »ناد علـــی سیستان « قدیم در

. است

البته انکشاف زراعت وآبیاري باعث بوجود آمدن وادي هـــــــــاي سرسبز،

این گونه شهر هـــــــــــاي ثروتمند مورد . پر نفوس میگردید شهر هاي متمول و

مرکز ي جملهاز شهر قدیم بلخ کـــــــه . هجوم قبایل بدوي نیز قرار میگرفت

. محسوب میگردید) افغانستان باستان ( ـتر اقتصادي و سیاسی سرزمین باخـــــــــ

)31 (

٦

افغانستان در مسیر تاریخعمده ترین سرحدات

:صورت عمومی

مزر هاي سیاسی و حدود اطراف تمام کشور هاي جهان نمایانگر شناسایی ملی

که به صفت یک واحد سیاسی . تمامیت ارضی هر یک از کشور هاي جهان میباشد و

یک کشور سرحدات . در قطار ملل جهان یک کشور را از کشور دیگر جدا می سازد

حتی االمکان خواه این مرز هاي مزبور چه . چه در خشکه و یا متصل با بحر واقع باشد

صحرا د و یا غیر متجانس، دشت ویا کم، اراضی متجانس داشته باش طویل باشد و

داراي ملت هاي همگون باشد و یا مختلف، زبان و اضی کوهستانی،باشد و یا ار

مذهب مشترك داشته باشد، و یا علحیده را در ردیف کشور هاي جهان عرض

)28(. باشدمیهویت شان موقعیت نموده، مشخص کننده

، و عالمتی که زمین یا نشان به معناي مرز، کرانه، خط و: یگر سرحداز جانب د

زیر از آن به طور اما با شرایط معیین که در ملکی را از زمین و ملک دیگر جدا کند،

)19(. توضیحات ارائه گردیده است، بنام سرحد یاد میگرددمشرح

حدود عموم کشور هاي جهان بوده که ي معیین کننده ،بدین ملحوظ سرحدات

البته ناحیه هاي مذکور را از نگاه سیاسی . خیص مینمایدتماماً ناحیه هاي آنها را تش

ید کشور هاي همسایه و معیار هاي بین المللی ئاین مرز ها با تا چون. نمایدیمشخص م

٧

تعیین مرز هاي سیاسی یک کشور . ندنی ملی و بین المللی را اختیار میکحیثیت رسم

و در . ه میداردئنیز ارا کشور را تثبیت کننده قلمرو اداري و عملیات قانونی هیئات حاکمه

همین وسعت ارضی و محدوده سرحدي است که تقسیمات اداري، قضایی، ترتیب پروژه

فعالیت هاي اتخاباتی تعرفه هاي اجتماعی، پالن هاي انکشافی و –هاي اقتصادي

گمرکی، چلند و رایج شدن قانونی بانک نوتها و سکه هاي پولی یک مملکت در معرض

. ار میگیرداجراء قر

و شناخت واقعی آن به مفهوم کنونی اش از وضع سرحدات زمانهاي کلمه سرحد

به این مفهوم که در امپراطوري هاي قبلی و باستانی مرز هاي . گذشته مختلف است

سیاسی به دقت کامل تعیین و تثبیت نمیگردید، و توسط پدیده هاي طبیعی از قبیل دریا،

انها مرز هاي سیاسی یک مملکت و یا یک امپراطوري از جهیل، بحیره، جنگل و ریگست

مثالً دریاي آمو، یا دریاي سند، دشت هاي کویر فارس . گردیدزا میامپراطوري دیگر مج

و یا . دفعه هاي مکرر به صفت مرز هاي سیاسی بین دو قدرت شناخته شده اند هقدیم ب

ب شمال انگلستان و جنودیوار هاي بزرگ در ، دیوار چین ،دانیوب ، دریاي راین

جرمنی گاهی مرز هاي سیاسی قدرت هاي بزرگ را در قرون وسطی از همدیگر مجزا

. میساخت

٨

با گذشت زمان و انکشاف مدنیت ها و نیرومندي حکومت هاي مرکزي،

ثبات اداري و درك هویت ملی تثبیت سرحدات شکل دقیق تر و جدي تر را به خود

: نمودیک کشور عملی و رعایت تذیل را باید در سرحدا اختیار کرد و مراحل

ALLOCATIONتعیین خطوط سرحدي -1

:

DELIMITATION :حدود ساختن خطوط سرحدي-2

DEMARCATION :عالمه گذاري خطوط سرحدي-3

RATIFICATIon :سرحديپارلمان ازخطوط قانونی و تائید -4

سرحد به کمک هیئات هاي با صالحیت دو کشور هم در مرحله اول

وزراي در سطح میکنند و ثبیتهل خبره خطوط سرحدي را تعیین و تمتخصصین و ا

خارجه دو کشور طی پروتوکولهاي رسمی آنرا امضاء و هر دو طرف آنرا می پذیرند

.و در رسانه هاي جمعی انتشار میدهند و به اطالع ملت میرسانند

که از هر . در مرحله دوم خطوط سرحدي طوري محدود و مشخص میگردد

اد هاي کلتوري و یا قبول شده خواه عوارض طبیعی باشد یا رویدنقطه مد نظر و

نشانی شاخص هاي چشم دید همان نقاط معیین، در روي نقشه هاي مرتبه، تثبیت و

میگردد، و هر طرف مورد عالقه باید به اساسات نقشه هاي خاك شناسی و سرحدي

٩

تا در مورد محدود ساختن نقاط شاخص سرحدي ،آگاهی و اطالع کامل داشته باشند

فراهم گردد و اینگونه نقشه ها باید اوالً توسط هیئات فنی در روي نقشه قناعت جانبین

بعداً یک هیئات با . نشانی شد و امضاء گردد) در خریطه و نقشه ها ( و تخصصی

. صالحیت سیاسی آنرا مالحظه شد و امضاء کنند

در مرحله سوم هیئات مشترك دول همسرحد معلومات تثبیت شده و روي

در روي اراضی انتقال داده و طبق معلومات قبول شده نقشه داري کامل شه را با امانتنق

آنرا ،از هر نقطه ایکه خط سرحدي میگذرد. را در روي اراضی مطلوبه عملی میکنند

گادر هاي فلزي و یا نشانه هاي سنگهاي مستحکم خواه توسط عالمه گذاري میکنند،

. خطوط سرحدي را از آغاز تا انجام نشانی میکنند

که از گادر، جالی هاي . برلین بودیوار دشانه گذاري سرحدي مهمترین ن

غربی جدا میکرد، که برلین شرقی را از برلین ، مستحکم و نشانه هاي کانکریتی

. منهدیم گردید وحدت آلمان این دیوار آهنین کامالً اخوشبختانه ب

که بعد از ،در مرحله چهارم قانونی ساختن سرحدات سیاسی یک کشور است

داد ها به مجلس نماینده گان کشور ه مرحله اولی تماماً معلومات، نقشه ها ، قرارس

و مجلس نماینده گان کشور در حضور نماینده گان ملت این نوع خط . راجع گردد

سرحدي را تائید میکنند، تا موقعیکه مجلس نماینده گان کشور خطوط سرحدي و

ت خط سرحدي جنبه قانونی را بخود مرز هاي سیاسی را تائید و تصویب نکند، شناخ

١٠

اختیار کرده نمیتواند و کشور هاي همسایه همچو سرحدات را که از این چهار مرحله

)17(. نگذشته باشد نمیتوانند باالي یکدیگر تحمیل کنند

: انواع سرحدات

:پیشگفتار

خاص در صدد موقعیت از بدوي پیدایش ن یک امر واقعی بوده که انسان هاای

یر زنده گی خویش بوده و میباشد، چون وقتیکه ما سخن از انواع سرحدات به در مس

قابل وصف توانسته این نمایانگر آنست که انسان ها با شعور و تفکر زبان می آوریم

همواره در روي این کره خاکی دست به مبارزه زده قاي نسل خویش باند براي دوام

آسیا، ( مدنیت هاي در چهار قاره جهان مانند ایجاد ي به پیشرفتهاي قابل مالحظه

، ایجاد رژیم اشتراکیه اولیه وتقیسم کار بعد از اضمحالل) اروپا، افریقا وامریکا

تا براي خویش موقعیت خاص را در جا ،در فکر آن شدنددولت، قبیله، و خانواده

که در نتیجه مطالب ،هاي مناسب اشغال کنند، بدین لحاظ چنین استنباط میگردد

اندام نموده به سرحدات ه ارض عرض ور انواع سرحدات در تمام نقاط کرمزب

. گوناگونان مبدل شده اند که هر یک آنها را در ذیل مورد مطالعه قرار میدهیم

١١

: انواع سرحدات

:سرحدات را از جهات مختلف میتوان از نظر گذشتاند

کوه ( مانندبیعی تعدادي از سرحدات در تمام نقاط جهان با عالمه هاي ط -1

.جنگالت وغیره تعیین حدود بین کشور ها میگردندها، دریا ها ، تپه هاي ریگی،

بعضی از نواحی کشور ها را در بر میگیرند، عده از سرحدات تقسیم کننده -2

کشور ها میگردد، مانند که در آن نواحی ها باعث تقسیم نمودن بخش هاي فرهنگی

سوابق تاریخی مدنیت هاي افغانستان مطالعه گردد، اگر کشور پاکستان و افغانستان،

تمدن سند باستان که در روزگاران مدنیت هاي سابقه افغانی مانند مدنیت کویته و

مرز بندي هاي سیاسی بین این از اما بعد .ا مربوط افغانستان باستان میگرددآریایی ه

)32(. تقسیمات فرهنگی بوجود آمده است در مرور زمان دو کشور

سرحداتیکه دو بخش فرهنگی را از هم مجزا میسازد و یا بناء گفته میتوانیم،

اکستان پ سرحد بین افغانستان و ،بخش فرهنگی اجباراً میگذرداینکه از بین یک

در حالیکه یک زمان حدود نمایانگر آنست که در فوق از آن تذکر به عمل آمد،

.آریانی قدیم الی بحر هند بود

داتیکه از نواحی بدون سکنه میگذرد و قبل از تشکیل اجتماعات سرح -3

بشري و بخشهاي فرهنگی تمدید یافته باشد، این نوع سرحدات در روي مزیت هاي

سیاسی خاص میباشند، زیرا هنگامیکه هسته هاي بشري دو جانب این نوع سرحد

١٢

داده براي انکشاف یابد، تدریجاً خود را به چگونگی سیاسی وضع سرحدي مطابقت

کشور هاي همجوار معضالت و مشکالت را ایجاد نمی کند، سرحد بین کانادا و

که براي ایاالت متحده امریکا و کانادا ، آالسکا از همین نوع مرز ها محسوب میگردد

یاد ANTECEDENTدرد سر را بوجود نیاورده است، این نوع سرحدات را بنام

. میکنند

د، مالحظات فرهنگی نجمعیت فراوان تمدید میشو سرحداتیکه در مناطق با -4

رقه و انشقا بخش هاي واحد فرهنگی وري در آن رعایت میگردد و باعث تفو کلت

یاد میشود و مثال هاي زیاد آنرا در SUBSEQUENTنمیشود که به اصطالح

. کشور هاي غربی و خطوط سرحدي هند میتوان مشاهده کرد

فرهنگی از بین یک تعداد اقوام و قبایل بدون رعایت مظاهر سرحداتیکه-5

آنها را از هم جدا ،متحدالشکل میگذرد، یک قبیله واحد، و یک زبان واحد دارند

میسازد، و با عث مشاجرات سیاسی میگردد مثالً سرحد جنوب و جنوب شرقی کشور

انی در نتیجه سیاست استعمار جه افغانستان که از بین یک تعداد قبایل مشابه میگذرد،

اما در عمل این قبایل هرگز خود را از فرهنگ، کلتوري . باالي شان تحمیل شده است

و قرابت نژادي خویش جدا احساس نمیکنند، به همین ترتیب این نوع سرحدات

تحمیلی در توگو، گانا، نایجریا و کامیرون بدون توجه به کیفیت نژادي و لسانی آنها

مشکالت ها و مخالفت هاي سیاسی کشور هاي اجباراً کشیده شده که باعث ایجاد

١٣

به همین ترتیب این نوع سرحدات تحمیلی را در شمال شرق . مجاور گردیده است

حبشه و برخی کشور هاي افریقایی و اسرائیل و فلسطین میتوان بصراحت مشاهده کرد

. را به آن میتوان اطالق کرد SUPERIMPOSEDکه اصطالح

نیز بصورت طبیعی خط سرحدي یر دریا ها خط آب بخش کوهستانی و مس

نظر به مثالً ، بهتر دانسته میشوددر بعضی موارد را تشکیل میدهد، اما خط وسط دریا

اگر چه جریان دریا در حصه دوره خورده گی هاي خود . کوهستانی ي یک سلسله

ضی گاه به نفع یک کشور و گاه به نفع کشور همسایه عمل فرسایش و از بین بردن ارا

را تا حدي سبب میشود، اما در اثر کنترول جدي و بر رسی همه ساله به خصوص در

جنگالت و صحرا در ازمنه . ساخت مرفوع میتوان مواقع آبخیزي این نقیصه را تا حدي

که صحراي اعظم مثال برجسته ي ،قدیم نیز به صفت مرز هاي سیاسی قبول شده اند

. آن به حساب می آید

و مطرح شده، چون فضایی ر ها به ارتفاع ده میل تعیین سرحد فضایی کشو

اما اقمار مصنوعی حقوق سرحد فضایی اکثراً . خارجی را فضاي آزاد قبول کرده اند

میل بطور آزاد مورد 200آبهاي آزاد جهان بعد از فاصله . کشور ها را نا دیده میگیرند

استفاده نظامی از بستر ابحار و اما . استفاده بوده هیچ کشوري ادعاي مالکیت آنرا ندارد

تفحصات و کاوشهاي منابع طبیعی از آن اکنون کسب اهمیت کرده است، که در

١٤

ر خواهد ساخت تا باعث بروز معضالت سیاسی یسآینده امکان مطالعات بیشتر را م

. نگردد

همردیف با موضوع سرحدات سیاسی، موقعیت و شکل اداره دولتی نیز اثرات

زیرا موقعیت یک کشور . ي سیر تحول مرز هاي سیاسی وارد مینمایدقابل مالحظه باال

از لحاظ استراتیژیکی، اقتصادي و دوري و نزدیکی به ابحار مورد توجه کشور همسایه

در دوره هاي استعمار این موضوع تحوالت و قدرت هاي بزرگ قرار گرفته، خاصتاً

هاي ملل از خود بجا گذاشته و تغییرات زیادي در چگونگی وضع سیاسی و مرز بندي

در قرن هجده و نزده جهان غرب بر کشور هاي مختلف جهان از این دیدگاه . است

تا آنکه از موقعیت نظامی، ،حمالت و فشار هاي مزید سیاسی را وارد آورد

د، روي این اصل رقابت هاي ناستراتیژیکی و منابع سرشار طبیعی شان استفاده نمای

رز بندي هاي سیاسی کشور هاي آسیا افریقا و امریکا رول مهم استعماري جهان در م

داشته تغییرات زیادي در تشکیل و بوجود آوردن کشور هاي جدید و یا از بین بردن

بطور مثال تحوالت سیاسی در جزیره نماي .داشته اندهویت اصلی کشور هاي بزرگ

لفی که در قاره عرب و بوجود آوردن کشور هاي متعدد آن، و یا کشور هاي مخت

که در آسیا و جنوب شرق آسیا عرض افریقا به وجود آمد، همچنین دول مختلفی

سالویا در عرصه که از یوگو یا تحوالت اخیر در کشور هاي جدیدي و. وجود کرد

این همه رویداد هاي است که از لحاظ تشکیالت سیاسی در . سیاسی تبارز کرد

١٥

توري و امثال آن در اثر مداخله قدرت هاي با مرز هاي نژادي، مذهبی، کلمشارکت

)17(. ذي نفع بروز نموده است

:اهمیت سرحدات

عادالنه همان طوریکه در اجتماع هر کار باید اذعان کرد به طور خالصه

چون انسان ها از بدو حیات خویش ، دریگمیصورت بپذیرد، مورد توجه همه قرار

، و هر یک از آنها در ساحه ه اندبود گی خویش خواهان حدود و مزر هاي براي زنده

.زنده گی مینمودندمعینی

ن نیم برهنه و متوحش به مرحله تمدن برسد، نسااچون هزاران سال الزم بود تا

این تغییرات عظیمه نیز . ابتداء با بطائت و کندي سیر کرده است زیرا تغییرات بزرگ

تفاوتی نظر به شرایط محیط در همه جا و در هر زمان یکسان نی بلکه در مراحل م

ماینده سیر این است که کانونهاي تمدن قدیم که ن. به ظهور میرسدطبیعی و اجتماعی

براي خود از چندان در ابتداء البته )27( .میباشدهمدیگر ز تکاملی مجامع بشریت ا

و در مرور زمان . مشخص نداشتند نگاه ساحه زیست، کشاورزي و دامپروري سرحدي

به ي دولت جداگانه، قبیله جداگانه شدند، رااکه د قراض رژیم اشتراکی اولیهبعد از ان

ساحه مشخص زیست خویش پی بردند، و هر یک از قبیله ها ي ناحیه اهمیت سرحد

و به همین ترتیب در . تعیین نمودندکشت و زراعت، مالداري وغیره مسکن، را براي

١٦

در ابتداي مدنیت تا این اندازه ، ویمکشور هست 203جهان امروز ما شاهد بیشتر از

تنها در بین انسانهاي متمدن . سرحدات معین و مشخص بین کشور ها وجود نداشت

، « دریاي زرد «بین النهرین، هوانگهو مدنیت سند، رود نیل، (جهان مدنیت هاي چون

ده گی حیثیت مرز مشخص زن) اینکا، اولمکا ها، وغیره یونان باستان، مایا، ازتکها،

به هر اندازه ایکه به ترقیات مردمان آنزمان بود، به همین ترتیب در مرور زمان انسانها

و . به حدود مشخص منطقوي خویش دقیق شدند قدربه همان حیاتی دسترسی یافتند،

از چند سرحد معیین شده که ساحات مدنیت هاي مزبور تا امروز دست به مبارزه زده

فراوان سعی و تالش فکري و علمی خویش به سرحدات را احتوا میکرد در اثر

قابل یاد آوریست که یکی از مشخصات عمده ي دوره تاریخی . دسترسی یافتند

بدین معنی . که با بیشترین مدنیت هاي تاریخی جهان آشنا است ،افغانستان این است

ي این چون افغانستان در چهار سو. که تمدن هاي مزبور فوق نمایانگر این ادعا است

چون افغانستان از جبهه شمال با دشت هاي آسیاي مرکزي . مدنیت ها قرار دارد

نزدیک و مرتبط است از قدیمترین زمانی که تاریخ به ضبط آن قادر نیست، با انسانها

زیرا دشتهاي آسیاي مرکزي یکی از قدیمترین کانونهاي . مسکون بوده است

که تاریخ افغانستان با تاریخ آسیاي جتماعی بشریت است و به همین سبب است ا

.مرکزي ارتباط محکم دارد

١٧

که انسانها را قادر به رقابت هاي ،البته اهمیت خاص سرحدات در این بوده

که به یک نظام علیحده نموده است، تا در حدود ساحه خویش اجتماعیمنطقوي و

شایانی نسبت به همسایگان خویش دست آورد هاي ،ساحه مشخص را در بر دارد

ن براي ین نمودن سرحد معییانسانها در روي کره زمین با تعی بدین ملحوظ. داشته باشد

و سرحدات سبب گردیده . ندخویش زمینه رشد و ترقی را از آن خویش نموده ا

نا امنی ها و هرج و مرج هاي از تا باشد تامین گردد،است تا نظم اجتماعی خوبتر

)27(. به عمل آیدروي کره ارض جلو گیري انسانها در گروهی و همزیستی

: یشگفتارپ

حفظ و نگهداري سرحدات و باید اظهار نمود، که ،در مرحله نخست بحث

در اثر موانع طبیعی، طی قرون متمادي نحوه نظامهاي سیاسی کشور هاي جهان در

شکل بندي هاي اجتماعی و سیاسی در بعضی از کشور هاي جهان در حال تغییر و

چون تاریخ گواه بر آنست که کشور هاي امپراطور ،وز گرانه به مشاهده میرسدتجا

در صدد آن بوده اند، به خاك بیگانه گان و همسایگان با نحو از انحا مداخله و همیشه

، چون حفظ و نگهداري فزود نمایند ا کشوري خویشتجاوز کنند، و به خاك

حسوب میگردد، تا کشور هاي جهان یکی از قانون هاي ملی و بین المللی مسرحدات

متاسفانه . چشم دوزندبا یک حدود تعیین شده حق ندارند به حدود همسایگان خویش

کشور هاي متجاوز نحوه نظامهاي سیاسی در جهان در نزد بعضی از کشور هاي مانند

١٨

با عث مشکالت از نظم قانونی اش بیرون کرده حفظ و نگهداري سرحدات را

.نددیگران گردیده ا

:نگهداري سرحدات و نحوه نظامهاي سیاسیحفظ و

نگهداري سرحدات با طرز اداره دولت، قدرت اداري و آگاهی حفظ و: بناء

. سیاسی یک کشور ارتباط مستقیم دارد

زیرا داشتن نیروي سیاسی و نظامی در حفظ مرز هاي سیاسی یک امر ابدي و

، عدم نبودن اداري، خود سریها و منسجم اما ضعف سیاسی حتمی شمرده میشود،

در طول تاریخ باعث دوام جنگ و نفاق داخلی ثبات اداري و سیاسی، خانه جنگی ها،

از بین رفتن تمامیت ارضی و از دست دادن استقالل داخلی و اضمحالل، تجزیه،

نام در نظام هاي اداري افغانستان قدرتها و سیطره هاي مختلف ب. میگرددارجی خ

رییس دولت، امیر و بابا، اعلیحضرت، رییس جمهور، ،، شاه، سلطانکشورگشایان

اما از لحاظ نحوه اداره سیاسی از نظام هاي مطلقه، مشروطه . امثال آن دیده شده است

مجلس نماینده گان ( شاهی و جمهوري میتوان نام برد، هر نظامیکه بدون قواي مقننه

گونه اداره دولتی شیوه مطلق العنان و این. تمام امور را در دست گرفته است) وسنا

مردم و نماینده گان ملت در آن به مالحظه نمیرسد، انتخابات مطلقه است، زیرا سهم

آزاد، در تعیین اعضاي مجلس نماینده گان و اعضاي راي مستقیم و سري به ریاست

از اینکه مجلس . جمهوري صبغه اساسی دموکراسی و حکومت مردم را ارایه میدارد

١٩

ماینده گان و یا مردم در کشور داراي سیستم یک حزبی ویا چند حزبی است آنهم ن

شیوه دموکراسی را معرفی مینماید، مثالً در نظام هاي دموکراسی غرب و جهان با

ي سابق سیستم یک ااما در شور. ترقی چندین حزبی بودن جامعه یک امر الزمی است

وکراتیک در نظام دولتی آشکار می حزبی باز هم مطلقیت و دکتاتوري را بشکل دم

در مدنیت باستانی آریایی هاي قدیم نظام شهنشاهی به مالحظه میرسد، . سازد

حکمروایی یما در بلخ، دولت کوشانیها، دولت سلطان محمود غزنوي، خوارزم

شاهان، سلجوقیان، و به همین منوال دولت احمد شاه بابا الی ختم اقتدار خاندان محمد

جمهوري هاي جمهوري محمد داود، نظامنت ظاهر شاه، ریاست زایی و سلط

بر ً غال شوروي وقت و بعداً در وقت آمدن مجاهدین تماماشدموکراتیک در دروه ا

در زمان آریایی ها و بعد در ابتداي . سرحدات کشور نقش اساسی خود را داشته است

نستان خیلی غزنوي سرحدات افغا ودقدرت کوشانی ها، سلسله دولت محم اوج و

و تفوق این سر زمین در منطقه خیلی برازنده بود، همچنین در زمان اقتدار بود وسیع

اما به مرور زمان ،احمد شاه بابا سرحدات و ایاالت اداري بسیار وسیع و بزرگ بود

، علت اساسی آنرا در همبستگی نظام اداري. تدریجاً از تمامیت ارضی آن کاسته شد

که . وحدت اورگان حاکمه دولت آن وقت باید جستجو کرد درك، فهم سیاسی و

: دولت احمدشاه درانی به طور مثال یاد آوري مینماییمدر اینجا صرف از

٢٠

بعد از قتل )17() هجري شمسی 1135م مطابق بر 1757 (احمد شاه بابا در سال

عدادي از غلجایی با ت، و با همراهی نورمحمد خان عازم افغانستان گردیدنادر افشار

در شیر سرخ در قلعه افغانی به والیت قندهار رسید و به اولین لویه جرگه که عساکر

ره ،سران تضاد هاي قبلی وجود داشت دو تن از نادر آباد شرکت کرد، چون در بین

یکدیگر را پذیرفته نمی توانستند، حاجی جمال خان و یک مانند حاجی نصراهللا خان

باالخره به افتاد، ابدالی جرگه به احمد خانحاضرین تماماً در همین وقت بود که نظر

به را بنام صابر شاه کابلی چند خوشه گندمیک شخص روحانی ، اتفاق آراء جرگه

مرور زمان به و سلطنت رسیداین ترتیب احمد شاه بابا به به آن نصب کرد، دستار

دریاي آمو، ماورايتا آن که سرحدات شمال ،بوجود آورددولت وسیعی را )31(

، از طرف غرب به کرمان به سواحل بحیره عرب و خلیج عمان آن سرحدات جنوبی

این سر زمین . هند و سلسله کوه هاي تبت وسعت داشتبحررق الی شو در سمت

وسیع با تدبیر عالی هیئات حاکمه دولت تقریباً به مفهوم فدرالی اداره میشد، زیرا والی

تنها مسایل . ت کامل در اجراآت داخلی والیت خود داشندهاي هر والیت اختیارا

بزرگ سیاسی اداري به مرور زمان باالخص بعد از حکومت تیمورشاه شیرازه سیاسی

بنابر تعدد زوجات، موجودیت فرزندان . ز بین رفتحکومت وسیع احمد شاه درانی ا

چون یدانستند،احمدشاه مخود را وارث و مستحق تاج و تخت آنها زیاد که هر کدام

از چندین قوم متعدد زن از اینکه تیمور شاه ،علت اساسی آنرا تعدد ازدواج دریافته اند

٢١

یک زن را از داراب ایران، یک زن را از کشمیر هند، یک زن را از گرفته بود، مثالً

بعد از وفات وي یک از زنان آن ادعا وغیره، بناءیک زن را از بخارا بلوچستان،

در زیادي از والیات تقریباًد تا فرزند وي به سلطنت برسد، و در آن وقت میکردن

کشور فرزندان آن به حیث والی وظیفه اجراء میکردند، از جانب دیگر کشور هاي

مانند شاه محمود را ایران، هر یک، یک تن از فرزندان تیموراستعماري و همسایه

خواهان کمک شدند و آمثال آنها را و فرزند دیگرش را روسهاشاه شجاع را انگلیس،

به این ترتیب نمایند، میخواستند از طریق آنها به امورات داخلی افغانستان مداخله

آهسته کاهش یافت و آن سر زمین وسیع –درخشش نور دولت احمدشاه بابا آهسته

م معاهده 1878در سالهاي مرور زمان به . رزگ مورد تجزیه و کاهش قرار گرفتو ب

تفاوت که در البته. م معاهده دیورند را امضاء کردند 1893سال گندمک و در

معاهده دیورند قید زمانی از لحاظ انعقاد حقوقی وجود داشت به این معنی که بعد از

ساحه محدود به خط دیودند الی سرحد قبلی اش در م 1993صد سال یعنی در سال

ا مع االسف این حق مسلم افغانستان تا حال ام. اتک دو باره به افغانستان مسترد گردد

. نشده است هاعاد

مراد از تذکر این مطالب آنست که تدابیر اورگان دولت، فهم و دانش هیئات

حاکمه در حفظ ایاالت و سرحدات کشور فوق العاده اهمیت دارد ورنه سرداران و

نگهداري دولت در حفظ و ،نداشته باشند مندي اعضاي دولت که از فهم سیاسی بهره

٢٢

ر اینجا از سیستم فدرالی اشاره د. و سر زمین وسیع یک دولت قادر نخواهند بود

کردیم، اگر چه مفهوم کنونی اداره فدرالی به طور سیسماتیک در دولت احمد شاه

کبیر وجود نداشت، اما شبیه به آن اداره والیات دور دست در نظر گرفته شده بود،

در زمان احمد شاه وجود . جمعی مثلیکه امروز وجود داردزیرا مخابرات و ارتباطات

. ناگزیر با یک نحوه مطلوب باید والیات دور دست اداره و تنظیم میشد. نداشت

به قول غالم محمد غبار در باره و .احمد شاه بابا از عهده این کار بدرستی برآمده بود

:احمدشاه چنین اظهار نموده است

سیاسی را اساس قرار ه افغانستان، تحکیم بنیان وحدت احمدشاه بابا در ادار«

براي تحقق بخشیدن این نصب العین، مساوات حقوقی را بین اهالی افغانستان در . داد

و تفاوت را کمتر نظر گرفت و از لحاظ مذهب و زبان، نژاد، منطقه و قبیله، تبعیض

ند که اشخاص دیدتند و احمدشاه را عادل تر از قول یاف) مردم ( اما در عمل . شناخت

با کفایت بدون تبعیض از لحاظ نژاد و زبان و مذهب در امور دولت شریک هستند،

: مثالً والیان مقتدر احمدشاه در قلمرو وسیع اینها بودند

در والیت هرات درویش علی خان هزاره -

یت مشهد شهرخ افشاردر وال-

در والیت کشمیر خواجه عبداهللا خان خواجه زاده -

ک یتیاله امیر سنگ سپوالیت در-

در والیت بلوچستان نصیر خان بلوچ-

٢٣

نجاب زین خان مومندپ در-

خان سنديزالیت سند، نورمحمد ملقب به شهنوادر و-

در دیره اسماعیل خان موسی خان-

دالی بخان ا در والیت ملتان، شجاع-

و افغانستان رییس داراالنشاي احمدشاه میرزا هادي خان قزلباش پایتختدر -

. بودندمستوفی دیوان اعلی میرزا علی رضا خان قزلباش

غبار . (ملقب به التفات خان بودندخزانه دار کل یک نفر هندي بنام یوسف علی خان -

اگر ) ش هجري 1379سال 120جریده دعوت شمار، 11و ص ) 359، ص 1، ج

که ،حکومت اعلی بود 15چه قلمرو دولت احمدشاه متشکل از هشت والیت و

در هر یک از واحد هاي اداري به همین ترتیب . واحد اداري میرسید 23جمعاً به

تمایز نژادي و مذهبی والیان و سران حکومت را از هر قوم و قبیله و از ازصرف نظر

هرمذهب و نژاد گماشته بود، همان بود که احمدشاه را به صفت بابا لقب دادند و در

ز و برجسته بود که حتی سیستم هاي فدرالی سیستم اداري خود یک شخص ممتا

)17(.ندنامروز به آن اندازه تا حدي رسیده نمیتوا

:سیر تحول سرحدات افغانستان

افغانستان یک کشور کوهستانسیت که قسمت سوم ، چون به همه معلوم بوده(

ارد، زمینش را کوهها اشغال کرده است، این کشور که تاریخ کهن پنج هزار ساله د

در زمانه هاي قدیم نام این کشور . در درازناي تاریخ به نام هاي مختلف یاد شده است

، البته آریایی ها عبارت از یکدسته کسانی اند که در آریاناي ویجه در حوزه آریانا بود

٢٤

زیستن را شروع کردند و دامنه زنده گی آنها به تدریج علیاي سیر دریا و آمو دریا

، از و بحر هند در جنوب ،)حون سی (سیر دریا در شمال این وقت در )10( وسیع شد

همچنان در شرق گلگلت و در غرب از . جمله سرحد هاي این کشور به شمار میرفت

بحیره کسپین تا بحر هند تمام مناطق به شمول بلوچستان شامل قلمرو آریانا بوده شرق

حوالی دربه جنوب آن که از جانب دیگر عبور آریایی ها از شمال رود آمو (. است

داده است، آغاز فصل درخشنده در تاریخ این خسال قبل از میالد ر 3500تا 4000

ایشان به جنوب رود آمو، سر زمین باختریانه را از حیث آب و هوا و . سر زمین بود

بلخ یا بخدي. ، دهکده ها و قصبات ساختندمستقر شدندقوت زمین، مساعد یافته،

. بیرق هاي بلند تاسیس کردند و بنیاد دولت جدید را گداشتند بارا زیبا

و جامعه ه استنخستین زمامداري نژاد آریا در بلخ بر قرار شد ،راز روي اساطی

جامعه ي آریایی . داستان زمامداري، افسانه ي دل انگیزي دارد. ي نامنظم انتظام یافت

ایی، خاطر داوطلبان پیشو ولی. کردنددر صحراي بیرون شهر بلخ اجتماع بزرگی

که چه کنند ناگاه باز سپیدي در افق ،، همه در حیرت بودندخواهی مردم را نیافتند

دیدند که باز آن تاج مردم با تعجب . پدیدار گشت که تاجی زرین در منقار داشت

و همه دانستند که ندزرین را بر تارك جوان بلند باالیی که پیشه شپانی داشت گذاشت

نام او جم بود چون تاج زرین . ي آسمانی چنان بوده، او را به سلطنت برداشتنداراده

نامیدند، جمشید جمشید یکجا کردند و او را) شید( او را با سمبول خورشید بود، نام

. ه استشد قلمداد شبان، نخستین زمامدار نژاد آریایی و سلسله پیشدادیان

که در باره اولین شاه صوص منابع انترنتی به خدر حالیکه بنابر منابع معتبر علمی

خوانده شده ) پاراداتها « اولین موسس و بانی سلطنت خانواده ي ) یما ( آریاناي کبیر

٢٥

لین شاه نژاد آریایی وکه جمشید از جمله ا ،در بعضی منابع نیز ادعا میگردد ولی.است

ت گواهی تاریخ چنین در مورد هر دو با در نظر داشبناء . و سلسله پشدادیان میباشد

.یما اولین شاه آریاناي قدیم بوده استاستنباط میگردد،

:(Yama)یـــــما

»اوستا« به اســاس متن . میباشد» پارادا تا« انواده يیما مؤسس و بانی سلطنت خ

نــــت یما زراعت سلط در دوره. یانا ي باستان دانـــستمیتوان آنرا اولین پادشاه آر

باغداري انکشاف زیاد کرده پرندگان، نشاندن درختها و حیوانات و وآبیاري، تربیه

از متن اوستا چنین بر می آید که یمــــا مدت ها قبل از ظهور زرتشت سلطنت . بود

از قدیم » اوستا« که ،جــــا باید خاطــــــر نشان نمود ینا در. کرده ودر گذشته است

نوشته شده ) افغانستان قدیم(ترین کتاب هاي است کــــه در سر زمیـــــن آریانا

این کتــاب از طـــرف .ن آمده استآنیز در» ویدي« وحتی بعضی از سرود هاي

خـــطی اوســـــتا یک نسخه. زرتشــــت ویا زراتشترا ي بلخی تدوین گردیده است

شاهی دنمارك در کوپنها گــــــــن درکتاب خانه ي » دین دبیره« ـــــه رسم الخط بـ

ســـرود هـــاي ویـــدي نظــر بــه زمــــــــان تدوین اوستا قدامت ( .موجوداست

ها سینه به سینه ه ن زمان هنوز خط ایجاد نشده بـــود و این سرودآدر. بیشتر دارد

) 31(. )تقال میگردیدان

جریان . از آن به بعد مهاجرت دوم آریایی ها از سر زمین باختریانه آغاز شد

به طریق و از آن. وراي هندوکش به صفحات جنوب کشور انتشار یافتمهاجرت از

. سر زمین هند سرازیر گردید

٢٦

پامیزاد به والیت آریا، و از آن به سر زمین پارتها، اوراي پار دسته هاي دیگر از

در عین حال کشور . دسته ي سمت غرب را گزیدند این .رسیدندمادها و پارسها

، گدروزیا، گندهارا، انگیانا، اراکوزیاصلی یعنی آریانا که شامل والیات آریا، در

) 30(.سترده اتخار، باختریانه و سغدیانه بود، مراحل تمدن را طی ک

کشور به فتوحات مسلمانان با عث شد، که نام این - در قرن هفتم و هشتم م

احمدشاه بابا به قدرت رسید ساحه کشور را 18وقتیکه در قرن . خراسان تبدیل گردد

و نام رسمی اش افغانستان . وسیع ساخته و وسعت آن به دوره آریانا تقرب کرد

. گردید

نگلیس ها و روسها در آسیاي مرکزي مصروف رقابت در قرن نزده از جانب ا

شدند و از جانب دیگر جنگ هاي داخلی در افغانستان باعث آن گردید که افغانستان

)24( . به شکل موجوده در آید ساحه زیادي خود را از دست بدهد و

از قدیمترین زمانهاي تاریخی تا حال میتوان به کمک سرحدات افغانستان را

جانبه و هی استنباط و بعد از یک بر رسی همتقدیمه و آثار تاریخی بدرسنقشه هاي

. مقایسه اسناد و مراجع مطبوع و آثار قلمی حدود آنرا بطور مستند تعیین و تثبیت کرد

که از نگاه بوده از این لحاظ ایجاب مینماید که این موضوع جالب و در خور اهیمت

در . است ارا همیت بس مزیدي را دد هاي سیاسی اجغرافیاي تاریخی و رویدا

تا از ابتداء تا حال راجع به آن به ،بخشهاي جداگانه تصنیف و رده بندي کرد

. وضاحت کامل معلومات مستند در اختیار داشته باشیم

٢٧

:دوره تاریخی در تقسیمات سرحدات افغانستان

) جدیده ومعاصر قرون اولی، قرون وسطی، -(

. ر دوره هاي قبل از میالد تا ظهور اسالمسرحدات افغانستان د-1

.تغییر سرحدات در دوره هاي قرون وسطی -2

.و معاصر هسرحدات افغانستان در طی قرون جدید-3

: یشگفتار پ

که کلمه افغانستان و کشور افغانستان بعد از کامیابی نهضت ،باید متذکر شد

و آنهم طی . را بخود گرفتابدالیهاي قندهار تحت قیادت احمدشاه درانی این اسم

که هم از لحاظ موقعیت . قرون و سده هاي اخیر با تغییرات زیادي مواجه گردید

از وسعت و وسیع نسبی تحوالت زیادي در آن بوجود آمد و سوق الجیشی و ،یاراض

ماواءلنهر و سواحل بحر تا آنکه سرحدات آن از. بودن ارضی آن به مراتب کاسته شد

هاي کوه سلسله هاي سلیمان و جوده یعنی با دریاي آمو از شمال وهند به حالت مو

)17(. دهی از جنوب و جنوب غرب محدود گردچگا

ن تاریخی و شباهت هاي ادوات مورخان و باستان شناسان با اتکاء به بعضی قرای

ي استخوانی و فلزي میان یک دیگر اشتراکات فرهنگی تمدنها ،تیکري ،سنگی

.زمین واحد پیداکرده اند ملت و سر ،قوم ،یک تمدن واحدگوناگون را تا حد

زمین قبل از آریایی ها را از آنطرف از روي همین قراین حدود جغرافیایی سر

پامیزاد اپار) بلخ( باختر ،که شامل سغد، سردریا ،سند یادهانی نموده اند دریاي آمو تا

سند،) پنجده (مرو و یستانس ،)قندهار(گندهارا ) ارغنداب (اراکوزي ) کابل (

٢٨

بخشی از ،زمین هاي نامبرده شامل افغانستان سر. ، پنجاب و کاشان ایران میباشدهیرمند

پس از حفریات آثار که زیرا. بخشی از پاکستان و بخشی از آسیایی میانه است ،ایران

فلزي به دست آمده از ساحات نامبرده گویاي استخوانی و ،تیکري ،و ادوات سنگی

علما از روي همین شباهت ها قلمرو تمدن . شباهت هاي فراوانی با یکدیگر میباشند

آنزمان را پیش بینی کرده اند و به اساس همین قلمرو مدنیت واحد قلمرو جغرافیایی

) 31(.را در آنزمان پذیرفته اند زمین آریانا واحد سر

:سرحدات افغانستان در دوره هاي قبل از میالد

نگی و انکشاف تاریخ اجتماعی، سیاسی و اقتصادي بشر را در مسیر اگر سیر فره

افغانستان قدیم در می یابیم که تاریخ نیک بنگریم و با نظر تعمق به آن نگاه کنیم،

یکی از محور هاي بزرگ مدنیت زراعتی را در آسیاي مرکزي تشکیل میداد که

ک منطقه سر سبز،ی) سیر دریا و آمودریا ( سیحون و جیحون موجودیت دریاي

- بخدي به صفت ام شاداب، حاصلخیز و غنی را تشکیل میداد و باختر قدیم یا شهر

البالد داراي بیرقهاي بلند، استحکامات دفاعی و عظمت خاص در آسیاي میانه باعث

شگوفایی و بگرام بلخ ،شریف شهر مزار، پنجده. گسترش مدنیت زراعتی گردیده بود

موجودیت اسب هاي قوي هیکل و .سته مدنیت زراعتی بخشیده بودزیادتري به این ه

ورت حیوانی آن زمان پسنرو و اشتر هاي دو کوهانه بخدي از وسایل بسیار مهم ترا تند

مثلیکه از فیل در هند استفاده میشد، اگر چه محموله سنگین را می . به حساب میرفت

ن در آن زمان حیثیت وسایل برداشت اما بطی و آهسته ولی اسب و اشتر باختر زمی

سیر امروزي را دارا بود و بصورت برق آسا در تمام نقاط مطلوب خود را لسریع ا

٢٩

با ) افغانستان قدیم ( که مدنیت باختر زمین ،رسانیده میتوانست، از هیمن سبب بود

سرعت هر چه تمام به اطراف و اکناف خود منتشر گردید و عظمت سیاسی و فرهنگی

)17(.و تفوق و برتري آن در محراق توجه قرار گرفتدرج اوراق تاریخ بلخ در همه

ول عمده را دارا است چون با از جانب دیگر اهمیت کتاب اوستا در تاریخ آریانا، ر

یکه اوستاي قدیم باختري دستخوش حوادث روزگار شده، اوستا موجوده راجع وجود

. نی زیاد می اندازدرا روش و زرتشتبه دوره هاي باستانی کشور گشتاسپه،

به وضوح معلوم میشود که متن اوستا راجع به . از روي آنچه که پیشتر شرح یافت

دوره هاي تاریخ باستانی افغانستان، نه تنها منحیث دین و آیین، عرف وعادات و

بلکه به صورت دقیق و پیمانه وسیع وضعیت ،حیات اجتماعی وغیره روشنی می اندازد

)11(.سلطنتی باختر را توضیح میدهد سیاسی و سلسله هاي

ت تاریخی، انعکاس دهندة اوضاع آریانا در مسیر تاریخ بحثی اسالبته

مدنیت هاي پرشکوة يسیاسی و تهذیبی آریانا در معبر تاریخ و یاد آور ،اجتماعی

و ، گریکو بودیک، یونان و باختر)یونانی(یهلن ،قبل ویدي، اوستاییاز :چون

راي معرفی به امید اینکه این بحث کم ازکم آیینۀ تمام نمایی باشد ب.میباشد اسالمی

تا زمین ما سیاسی تاریخ چندین هزار سالۀ سر ، فرهنگی وافتخارات بزرگ اجتماعی

غرور ،ین بحث از پیشینۀ پر عظمت تاریخیکه نسل جوان کشور با توجه به ا ،باشد

، رزم آوري د و بدانند که نه تنها سلحشوريبنملی و افتخارات نیاکان خود آگاهی بیا

آنها ماندگار نیاکان زمین شان میراث و دالري مردمان این مرز و بوم براي دفاع از سر

گشته است این زمین بر بلکه در آن هنگام که آرامش و آسایش به این سر ، است

ن پیشرفت و ترقی ترین تمدنهاي زمان به مثابهء قافله ساالرا ، براي ایجاد پرشکوهمردم

٣٠

می آموزاند که این بحث.به وجه احسن ادا کرده اند خود را نیز مسؤولیت ملی

)32( .قابل وصفافغانستان کشوري است داراي عظمت هاي فراوان و برگزیده

اي قدیم شامل در اوایل مدنیت زراعتی باختر حدود قلمرو آریایی هالبته

چوکات بندي بعداً سرحدات و ایاالت آتی بود که در مجموع مرز اصلی آنرا

که بنام واحد هاي شانزده گانه یاد : مینماییم و حدود سیاسی آنرا از نظر میگذرانیم

.میگردند

:گانه آریاناي کبیر شانزده اداري واحد هاي

.بین آمو دریا و سیر دریا: آریانا ویجه -1

.حوزه سغد یانه، یا سغدیان: سغده حوزه -2

.حوزه مرو، و مرغاب: حوزه مورو -3

.حوزه بلخ بامی: حوزه بخدي -4

.حوزه میمنه : حوزه نسایا -5

.حوزه هرات: حوزه هري -6

.حوزه کابل : حوزه ویکرته -7

.ساحه کوهستانی بین قندهار وسند: حوزه اوروا -8

.ساحه گرگان: حوزه خننتا -9

.غندابساحه ار: حوزه هره وتی- 10

)راغ بدخشان ( ساحه راي : راغا حوزه- 11

٣١

.ساحه غزنی : حوزه کخره - 12

.ساحه هیرمند: حوزه هیتومنت- 13

ر دریا را به این محل نسبت برخی از مورخین س: حوزه رانگا - 14

.میدهند

.ساحه بامیان و بند امیر و مربوط آن : حوزه وارنا - 15

. حوزه سند: حوزه هبتاهندو - 16

،نه محیط زیست آریایی هاي قدیم را تشکیل میدهنداین حوزه هاي شانزده گا

نیمه وسیع آسیاي میانه را از ریگستان هاي اورال الی ساحل بحر هند و از که تقریباً

امتداد دلتاي دریاي سند و از دشت هاي تار هند الی ریگستانهاي شرقی ایران امروز را

ل سر زمین هاي حاصل اما در مجموع قلمرو آریایی هاي قدیم شام. در بر میگرفت

که دریا هاي چون آمو، سیر دریا ، دریاي سند، دریاي ،خیز، شاداب و کوهستانی بود

این شادابی و سر . هیرمند، هریرود، ارغنداب آنرا شاداب و سر سبز نگهداشته بود

سبزي آن تا حال بر اهمیت این منطقه می افزاید سلسله کوه هاي هندوکش و شاخه

م کوهستانی و منبع بزرگ آبهاي جاري را بوجود آورده، اراضی هاي همالیا اقلی

هموار زارعتی، هواي مناسب و فصل چهار گانه سال در این مرز و بوم تحرك را در

شکل در یک تمالداري بوجود آورده مردم بطور معرصه هاي مختلف کار، زراعت و

تر یا بلخ قدیم و که مرکز آن باخ. حوزه معیین داراي فرهنگ و مدنیت عالی بودند

. متداد داشتحوزه هاي مجاور آن از جهیل اورال الی حوزه سند و سواحل بحر هند ا

ویر و صحراي فارس قدیم، ریگستانهاي آسیاي میانه، سلسله همالیا و کدشت هاي

به ساخته بود وآنرا از سایر حوزه هاي مجاور و بالد دور دست مجزا مصحراي تار

٣٢

و از . زراعتی و مالداري رشد قابل مالحظه کرده بودصورت یک حوزه فرهنگی

صنایع . البالد یاد میکردند دیم را به حیث مادر شهر ها یا امهمین سبب بود که باختر ق

دستی، مالداري، تربیه اسب، اشتر، مواشی وغیره در این سر زمین انکشاف قابل

از نظر جغرافیایی در ایاالت و سرحدات افغانستان را اویستا. مالحظه اي نموده بود

طوریکه در صفحات باال تذکر . شانزده قطعه زمین و حوزه هاي مختلف معرفی میکند

بلخ بنام بخدي، بدخشان بنام راغا، مرو بنام مورو، هرات بنام هري، ،( )17.(داده شد

اوروه، )کابل ( ، ویکرته )نسا در خراسان شمالی ( نسایا حوزه هلمند بنام هراویتی،

ارغنداب ، )رغه پشتو = راغ بدخشان( رهگه )والیت پختیا و کوه سلیمان –روه (

ا تساو. نام ماوراءلنهر ثبت شده استحوزه سند بنام هبته هندو وسغدیان ب) هیتومنت (

. مردم این سر زمین را آریا و کشور شانرا آریانا ویجو میخواند

از فوق که درآن وقت والیاتد از یعنی در وندیدا البته در کتاب سوم اوستا

)6(. است به عمل آمدهذکر آنها

که مصب دریاي ،به این ترتیب سرحد شمالی افغانستان قدیم جهیل اورال بود

سرحد جنوبی آن سواحل بحیره عرب، رودسند . سیردریا را تشکیل میداد آمو و

خراسان تان وسمت غرب والیات بلوچستان، سیس در. تا بحر هند درشرق از گلگت

سرحد بود و از سرحد شمال شرق به ترکستان شرقی چین کنونی با ممکلت ایران هم

می آید سرحدات کشور به طور دایم طوریکه از رویداد هاي تاریخی بر. متصل بود

نا زیرا تحوالت سیاسی، استیالي دولت هاي بیگانه و . ثابت باقی مانده نتوانسته است

. نستان را در محدوده هاي مختلف سیاسی قرار داده استافغا اتفاقی هاي داخلی،

٣٣

دولت یونان و باختري : دوره هاي مختلف حکومت هاي جداگانه همچو : مثالً

5در قرن دوم قبل از میالد، دوره کوشانی ها در قرن دوم میالدي، یفتلی ها در قرن

ده میالدي، غوریها یاز میالدي، صفاري ها در قرن نهم میالدي، غزنوي ها در قرن ده و

و شانزده میالدي، هوتکیها و 15در قرن دوازده و سیزده میالدي، تیموریها درقرن

و نزده میالدي، هرکدام داراي سرحدات و حدود طبیعی جداگانه 18ابدالیها در قرن

)32(. بودند

:سرحدات افغانستان در دوره یونان و باختر

نی به این سر زمین حمله کرد، و با هجوم سکندر مقدواقبل از میالد 336در سال

اجتماعی و –در اوضاع فرهنگی . گشوده شد کشور او فصل دیگري در تاریخ

با اختالط این دو .اقتصادي مردم این کشور تغییرات و تحوالت مزید پدید آمد

باختري ، فرهنگ جدیدي بنام یونان وبقه آریایی و فرهنگی جدید یونانیفرهنگ سا

، دو این تمدن مانند تمدن سابقه آریایی به اوج خود نایل گردی. کرد عرض اندام

تغییرات و تحوالت در تمام شئون اجتماعی، اقتصادي وکلکتوري مردم این کشور به

. ضمناً در شکیالت اداري این مملکت نیز تغییراتی رونما گردید. وجود آمد

قل یونان و باختري نظام ق از میالد با رویکار آمدن پادشاه مست 227حوالی در

اداري یونانی ها با نظام اداري سابقه این سر زمین امتزاج یافته یک نوع نظام ادراي

علی الرغم آنکه حکومت شان . بخصوص باختري را در این سر زمین به وجود آورد

یکی مجلس شیوخ . اما اداره ممکلت توسط دو مجلس صورت میگرفت ،شاهی بود

٣٤

ن ااز لحاظ تقیسمات اداري شباهت زیاد با زمان پیشنی. ملی بودقوم، ودیگري مجلس

تنها در قسمت تشکیالت اداري اخیتیارات اداري بیشتر به هر والیت داده . داشت

یعنی هر والیت عالوه بر اختیارات وسیع داخلی حق ضرب مسکوکات را نیز . میشد

یونان و باختري نه تنها و از لحاظ وسعت نیز باکمی اختالف یعنی متصرفات . دارا بود

باید اظهار . به سر زمین آریانا باقی مانده بود، بلکه در هند و چین نیز سرایت کرده بود

دار تغییر پذیر ین و مشخص نبوده در زمان هر زمامیکرد که سرحدات مانند سابق مع

) 17(. بوده است

:رحدات افغانستان بعد از اسکندر کبیرس

خاك زیادي حکومت کردند و انر باختر اقتدارمندبعد از اسکندر مقدونی د

.خویش گاه بزرگ و گاه خورد میساختندمفتوحه گوناگون باختر را به سرحدات

گ اسکندر حکمرانی باختر و سغد را ستاسا تور قبرسی به عهده البته بعد مر

ق از م حکمران 302در . گوبتا صلح کردراسیلیوکوس در هند با چند و چون. داشت

و هنگامیکه سیلیوکوس به بابل برگشت، باختر تا مدت . تر هم از او اطاعت کردباخ

فرزندانش در باختر و چنانچه مسکوکات . سال در تحت تسلط خاندانش ماند 50

. بخارا کشف شده است

در باختر حکمرانی داشت وي Diodotosتهیودوتوس = هنچنان دیودوتوس

خواه اعالن شاهی مستقل را در باختر داد و ق از م بمدد باختریان آزادي 256حدود

و باختر را از . رسانید) سلطنت خویشرا تا سغد و مرو سلسله کوه هندوکش ( حدود

٣٥

و حکومت آزادي خواهی را تشکیل داد و لقب منجی . تسلط دیگران نجات داد

. یافت

و یکی از امراي دیودوتس دوم شاهی دودمان دیودوتس اول دیري دوام نکرد،

و .بود شورش کردنامداشت و حکمران سغدیانه Euthydemusدیموس ه ایوتیک

وي بعد از ق ازم 220در حدود . شاه باختر را بکشت و به حیث شاه باختر شناخته شد

امیر و ترکستان چینی و ختن فتح نمود پ از طرف شمال تا ماورايتوحید اداره مملکت

تا اراکوزیه و درنگیانا یعنی تمام اًو جنوب. هرات و طوس را گشودو در غرب مرو

باالخره به همین ترتیب یک تعداد از . خاك آریانا در قلمرو شاهی او در آمد

، در نتیجه سرحدات خاندانهاي سلطنتی در باختر به ترتیب حکومت کرده اند

چون یگانه علت آن این بود که .افغانستان قدیم گاه وسیع میشد و گاه کاسته میشد

راطوران واقع شده، پچهار سوي آسیا و در گذر گاه اماستراتیژیکی کشور در موقعیت

)6(. میباشد

:سرحدات خراسان

:پیشگفتار

عده ي کلمه : اوالً باید در باره منشاء کلمه خراسان چنین اظهار نمود که

خور در معنی آفتاب و آسان به معنی جاي، ، خراسان را مرکب از دو جزء شمرده اند

رخی گفته اند که صورت از خورایان بوده است یعنی محل که آفتاب از آن بر می و ب

٣٦

رودکی در این باره گفته آمده است، و ،آید و در هردو حال در معنی آفتاب بر آمد

:است

از خراسان سوي خاور میشتافت مهر دیدم بامدادان چون بتافت

د و خوش سوي خاور میشتابد شا شاز خراسان بر وزد طاووس و

: همچنین فخرالدین گرگانی گفته است

).خوراسان آن بود که از وي خورآید (

. راجع به حدود خراسان جغرافی نویسان نظر هاي جدا گانه اظهار داشته اند

.معنی محدود گرفته اند بعضی آنرا در

و بعضی دیگر در معنی گسترده تر سیستان و کابلستان و بعضی حتی ماوراءلنهر

. هم جزء خراسان شمرده اندرا

چنانچه رودکی که در دربار آل سامان میزیست و شهر بخارا پایتخت آن دولت

:ر خراسان نامیده در آنجا که گویددر ماوراءلنهر واقع بود خود را شاع

نزمانه که شعرش همه جهان بنوشتشد آ

.انه که او شاعرخراسان بودـــــــشد آنزم

الشعراي سلطان محمود غزنوي، سلطان مذکور را همچنان عنصري بلخی ملک

که پایتخت اش غزنه در قسمت شرقی فالت ایران واقع بود، با عناوین خدایان

. خراسان و خسرو مشرق یاد نموده گوید

به حمله اي بپراکند جمع آن لشکر خدایگان خراسان به دشتی پیشاور

و

عیان ببین تو هنر مشرق بیا ز خسرو آیاشنیده هنر هاي خسروان به خبر

٣٧

علی الرغم اختالف روایات در بین مولفان چنین بر می آید که پس از سقوط

ه هفتم میالدي عرب ها که در سددولت ساسانی و گشوده شدن پشته ایران بدست

زمین وسیع که عربها آنرا عجم این سر. چند سده ادامه یافت براي آغاز گردید و

اول، قسمت غربی ایران ساسانی شامل عراق، فارس . م شدخواندند، به دو حصه تقسی

قدیم، آذربایجان و والیات واقع در کناره جنوبی دریاي خزر که هسته مرکزي آنرا

.ت عراق تشکیل میدادیوال

دوم بخش شرقی پشته، مشمل بر افغانستان کنونی به اضافه بعضی قسمت هاي

جیحون که هسته مرکزي آن خراسان شرق ایران امروز و صحراي ترکمن تا کنار رود

گرچه این تقسیم هم به ذات خود امر تقریبی است، . بود بناء بنام خراسان شهرت یافت

زیرا در آن اعصار نفوذ شاهان و خانواده هاي شاهی چنان زیاد بود که نام کشور ها و

حاکم وك، دود مان ها و عشیره هاي حتی واحد هاي جغرافیایی در زیر تاثیر نام مل

، دولت مثل دولت آل سامان ، آل سبگتگینقرار میگیرفت و به آن شهرت می یافت

) 2 (. ، ابدالی و امثال آنهاي سلجوقی ، صفوي

هنگامیکه مسلمانان در این سر زمین دست به فتوحات زدند صفحه جدیدي

به مرور زمان تمدن جدید عالم اسالمیعنی . دیگر در تاریخ این کشور عالوه شد

تحوالت در اوضاع اجتماعی، تغییرات و. باالي تمدن سابقه اثر بارز وارد کرد

اقتصادي و فرهنگی مردم این کشور پدید آمد و حتی نام این کشور به خراسان مبدل

البته یک سده پیش از آمدن اسالم به افغانستان برخی از فرمانروایان هپتالی .گشت

در حدود ( و میمیراکوال ) 515 – 490دود در ح( جنوب هندوکش، مانند تورامانه

از هپتالیان قدرت بزرگی در شمال هند ساخته بودند و با آمدن اعراب ) 544 – 515

٣٨

غیر اسالمی و ستایش این سلطنت هاي بیرون از محدوه اسالمی که با فرهنگ هاي

م در مقابل اسال ارباب االنواع هاي گوناگون مصروف قدرت نمایی و عبادات بودند،

چون وقتیکه اعراب ) 2( .سر تسلیم مانده این دین قبول شده و محترم را قبول کردند

میالدي نام این کشور را مطلع الشمس 7به این سر زمین رسیدند به خصوص در قرن

مشرق زمین و یا جایکه خورشید از سمت ، طلوع گاه آفتاب، ویا به زبان ساده گفت(

. و مدتی مددي به این اسم خوانده میشد. ام گذاشتندن) شرق به غرب باال میرود

با استناد شواهد تاریخی باید گفت که منطقه خراسان در ابتداء یک ساحه

. آهسته حدود آریاناي اولی را در بر گرفت –محدود را احتوا میکرد اما بعد آهسته

ن از قر( با وجود آنکه حدود و وسعت خاك خراسان در جریان مختلف تاریخی

زیرا یک زمان ساحه وسیع . به صورت دقیق معلوم نیست ) پنجم تا قرن نزده میالدي

اما با آنهم حدود نهایی قلمروي . میکرد دیگري ساحه نسبتاً کوچک را احتواو زمان

و در مجموع خراسان خاص و عام در چهار بخش میگردید - 4خراسان خاص شامل

.عنوان معیین نگاشته شده است بخش عمده بعد از چهار شماره زیر تحت

) :عام و خاص ( واحد هاي اداري خراسان

که شامل کوره نیشاپور، طوس و مشهد، بیهق و : ربع نیشاپور و شاریاخ -1

سبزوار، جوین و جاجرم و اسفاین، استوا وکوچان، رادکان و نساوابیورد، کالت

. سرخس بود خابران و

مرو بزرگ و دهکده هاي آن شامل رود مرغاب، که شامل : ربع مرو-2

. خوارزم در جیحون، و مرو الرود میگردید

٣٩

که شامل رود هرات یا هریرود، شهر هرات و مالن و شهر هاي : ربع هرات -3

ي هریرود، پوشنج، والیت اسفزار، والیت بادغیس و شهر هاي آن گنج، ساحلی علیا

. بامیان میگردید روستاق، والیت غورجستان، غور و

و اندخوي، والیت انبار) شبرغان ( ا شپورقان فاریاب وکه مناطق : ربع بلخ -4

)17(. ، اندراب و تالقان را در بر میگرفت تخارستان، خُلم، سمنگان

ع برگرفته از سایت این موضواز جانب دیگر در بعضی منابع دیگر بخصوص

سان خاص و عام که در بر گیرنده خرا ان، در مورد حدود کلی خراسانترنت میباشد

: منقسم گردیده است که قرار ذیل استمیگردد، در بخش هاي زیر

سر زمین خراسان به چهار بخش عمده تقسیم میگردد که قرار ذیل

: اند

، بادغیس و ، پوشنگنیساپور، قهستان ، طبستان ، هرات، شامل شهر هايـ ایرانشهر1

.طوس

خوارزم ) تخار (طالقان ، مرورود ، ابیورد ،نسا سرخس، ،ـ مروشاه جهان2

. رود آمو قرار دارندکه همۀ اینها در کناروآمل

و حدودي میان آنها فاصلۀ و،ـ شهر هایی که در ناحیۀ جنوبی رود آمو قرار دارند3

، خارستان علیاتجوزجان، ،فاریاب: ، عبارت اند از فرسخ میباشد) 8( میان این رود

بدخشان، که شهر ، والج، رستاق و، بامیان، بغالن)اندراب ( ه، اندراب)خوست (خست

رمذ ت به جانب کابل واندراب عبورگاه و .اشدزمین تبت میب الذکر مدخل به سراخیر

٤٠

وطخارستان سفلی ،همچنان خلم. موقعیت دارد بغالن امروزيبوده در شرق

.در بخش سوم شامل اند) سمنگان ( سمنجان

بخاري : که عبارتند از ،قرار دارد) آمو (بخش چهارم آن در ماوراي رود ـ 4

سنام، ستان، اشروسته،هوکس، نسف، روب (سغد( صغد ،، شاش، طرار بند)بخارا(

چنین ) خراسان (، کتاب مذکور در مورد وجه تسمیۀ ))، فرغانه و سمرقندقلعۀ المقنع

:مینگارد

معناه : بالفارسیۀ الدریۀ و آسان کأنه أصل الشیء و مکانه ، و قیل خُر اسم للشمس((

)) .و اهللا اعلم. سهل ) آسان ( کُل و ) خر ( معنی ألن. کُل سهالً

سان، یعنی آ در زبان فارسی دري نام آفتاب است و ـ (مخفف خورشید( ر خُ: یعنی

رزیرا خُ ،است) آسان بخور ( معناي آن گفته اند که چنانچه.اصل یا مکان شی

) سهل ( است وآسان به معناي (بخور( کید به معناي ات) ب(مخفف خور با حذف (

.استمگرخداوند دانا تر) که مجموعاً میشود آسان بخور (

معجم ( و) …حدود العالم ( اسماي این شهرها که مؤلفین پس نظر به تذکر

آن را در کتب خویش آورده اند ، میتوان به این نتیجه رسید که افغانستان) البلدان

زمانه ها فرازها و نشیبهاي ایام و گیرودار امروز همان خراسان قدیم میباشد که بعداً در

. .است چند شهري ازین شهرها به دست همسایگان افتاده

ن هنگام یعنی در عهد ورود آیین اسالم درینآکه در،بود الزم به تذکر میتوان

ن روزگار آدر) انستان افغ( مینامیدند و نام )خراسان (مجموع این مناطق را ،سرزمین

باالي این خطه گذارده ،اه ابدالی این ناماحمدشها در زمان ، که بعدوجود نداشت

٤١

، )سریالنکا ( ه سراندیپ را امروز چنانچ. میباشدهنوز هم به همین نام مسمی ، و تاشد

) 32(.مینامند) فرانسه گول را(و ) آلمان ( پروس را

هرگاه تاریخ افغانستان را از قرن پنجم میالدي تا قرن نزدهم میالدي بر رسی

و در که با ارتباط به حکمراوایی سالله هاي متعدد ،رسید یمهه خواکنیم به مالحظ

ارتباط به قدرت هاي متفاوت آنها در این سر زمین حدود اصلی و تاریخی کشور با

حدود سیاسی افغانستان در یک زمان تا : مثالً. حدود سیاسی آن مطابق نبوده است

لنهر و گاهی یا ماوراء ون و کاشغر و گاهی هم در ترکستا) TARIM(صحراي تاریم

یعنی در دوره غزنویان، سلجوقیان، . در ایران و زمانی هم در هندوستان کشیده میشد

غرب کشور واحد را تشکیل غوریان وغیره افغانستان با ممالک همجوار در شمال و

حاالنکه در بعضی اوقات دیگر به اثر غلبه اجانب از حدود افغانستان کاسته . میداد

تقسیمات اداري افغانستان نیز مانند باید اساس تشکیالت و. یا تجزیه میگردید و. میشد

امور سیاسی آن تحت تاثیر واقعات تاریخی قرار گرفته بعضی اوقات نظر به اقتدرا

اما زمانی دیگر . حکمرانان منطقه وضع اداري کشور شکل منظم را به خود میگرفت

. ده تشکیالت سابقه به کلی از بین میرفتاین وضع تحت تاثیر ممالک مهاجم واقع ش

تا از تشدت و پراگندده . سالها بکار بود و. اینکه شکل دیگري را بخود میگرفت یا و

چنانچه قبالً تذکر داده شد، از قرن پنجم تا نزده ام میالدي که . گی رهایی میافت

فاوت مدت چهارده قرن را احتوا میکند یک تعداد سالطین بزرگ با قدرت هاي مت

که از آن . دندکه داراي نظام هاي اداري مختلف بودند، در این کشور حکمروایی کر

حایز اهمیت بوده، و قابل تذکر پنداشته و احمدشاه بابا غوریان ،جمله دوره غزنویان

. مشود

٤٢

:محمود غزنوي سلطان سرحدات افغانستان در زمان

:یشگفتار پ

وسعت قلمرو این ) هجري قمري 416 – 392( در زمان سلطان محمود غزنوي

تا سواحل گنگا و شماالً تا اًسر زمین از اصفهان، عراق، همدان و طبرستان گرفته شرق

و در . یر دریا و یا خوارزم و جنوباًٌ تا سواحل بلوچستان و کاتیاور امتداد می یافتس

) تخارستان (بلخ، والواچ مناطق مهم مانند غزنه، پروان، نیشاپور، هرات، گوزگانان،

در نیشاپور : مثالً . حکمرانان ورزیده از طرف شاه مقرر میگردید) الشور ( پور محمود

در نقاط مهم اداري سکه نیز . پسر سلطان مسعود به حیث حکمران ، حکمروایی میکرد

اما بصورت عموم غزنه، الهور و بست به حیث پایتخت در جریان . ضرب زده میشد

میگرفت، باید اظهار داشت که عهد غزنویان دوره استحکام سال مورد استفاده قرار

بوده، اهالی اعم از ملکی و نظامی تحت شعاع دولت قرار افغانستان قدرت دولت

و همچنان در این دوره تحکیم وحدت ملی در کشور از نظر زبان و مذهب . داشت

بار غزنه مقرر در راس والیات حکمرانان قرار داشتند، که از طرف در. قابل تذکر بود

که امور صدارت و ،و در راس دوایر ملکی کشور دیوان وزارت قرار داشت. میشدند

و عادتاً از اشخاص دانشمند به حاجب دیوان و یا خواجه . وزارت مالیه را اجراء میکرد

وزارت دوم دیوان رسایل بود، که بر عالوه امور تحریري و رسمی . بزرگ مقرر میشد

دار محل ظبط و حفظ اسناد به دیوان. ارجی را نیز به عهده داشتخ پادشاه امور روابط

دیوان وکالت به امور . میکرد گی حیث وزارت جنگ به امور نظامی وارد و رسیده

حسابی میپرداخت قاضی القضات در مرکز والیات قرار داشته و در راس قضات محلی

٤٣

این تشکیالت ملکی و در فوق .بزرگترین نماینده قواي قضایی مملکت شمرده میشد

نظامی شخص شاه به حیث رییس عالی حکومت و قاضی بزرگ و قوماندان اعلی اردو

)17(. قرار داشت

و محمود غزنوي سلطان سرحدات افغانستان در زمانتوضیحات

:یآمد هاي آن پ

سلطان محمود غزنوي براي اجراي برنامه هاي جنگ و توسعه سر زمین خویش

و گی نیرومندي متشکل از لشکر غالمان زر خرید ترك به تشکیل سازمان جن

که داوطلبانه براي ترویج اسالم به صفوف نیروي هاي نظامی او پیوسته ) غازیان (

. بودند، نایل آمد

سلطان محمود در این لشکر کشی ها هدف سلطان را هند شمالی تشکیل میداد

ا غنایم بسیار موفقیت از آن خویش نموده تیجه هفده بار لشکر کشی پیروزمندي، بدر ن

. است

او . نمونه هاي بسیار برجسته زمان خویش است زالبته سلطان محمود غزنوي را ا

چون از نبوغ بزرگ نظامی .را به امپراطوران مانند اسکندر مقدونی میتوان مقایسه نمود

) 28( . و کشور داري برخور دار بود

ي غزنوي در نتیجه منازعات بی پایان جانشینان تجزیه امپراطور بعد از چون

محمود، پادشاهی کوچک و کوهستانی غور را در حوالی هرات در غرب افغانستان

ه دشمنیهاي خانواد. قادر ساخت به عنوان یک مرکز قدرت محلی قدرتمند ظهور کند

٤٤

گی براي انتقام گیري مرگ اقوام در جنگهاي طوالنی مدت با غزنویان و حمایتهاي

پروازانه خود را در برادر بزرگتر، محمد را آماده ساخت تا لشکرکشیهاي نظامی بلند

محمد پس از آن که به سختی از زیر بار چندین . به سوي هند آغاز کند 1187سال

جان سالم بدر برد، حلقه هاي پی در پی يشکست سنگین از سوي فرمانروایان هند

طقه به یکدیگر متصل کرد و بدین ترتیب دره زنجیره پیروزیهاي نظامی خود را در من

)29(. هند شمالی مرکزي را زیر کنترل خود گرفت مناطق سند و بسیاري از

قدیم مارگیانهاگر چه مرز هاي طبیعی و سیاسی افغانستان در زمان آریایی هاي

margiana)(سغدیانه،)sogdiana(باکتریا،)Bactria(گندهارا)Gandahar( ،

الی ) Gedrosia( گدروسیا ، )Dragiana(، درنگیانا ) Arachosia(اراکوزیا

( بود، اما در زمان محمود غزنوي در جنوب الی سومنات) Indus(اندوس

آگره، گوالیار، کلنجر، و بنارس در امتداد دریاي ، ، الهور، سرهند، دهلی)گجرات

و مرو، در جنوب گجرا، رتیب در شمال ماوراءلنهر گنگا انکشاف یافته بود، به این ت

الی بنارس در شرق کشمیر و در غرب الی اصفهان و همدان سرحدات آن گسترش

.یافته بود

پنجاب 1007ملتان، درسال 1005ویهند، درسال 1001مختصر آنکه در سال

احه س 1025قنوج درسال 1017کشمیر، درسال 1015تانیسر، درسال 1014در سال

حه سومنات را سا 1024و کالنجر الی بنارس و در سال گوالیار 1022ستلج، درسال

توام با طبرستان در 1028در سال ري، همدان و اصفهان ر ا. در گجرات بدست آورد

سالگی چشم از جهان پوشید و سر 59به عمر 1030اختیار خود درآورد و در سال

. زمین وسیعی را به میراث گذاشت

٤٥

شمال و شرق یها نیز حدود قلمرو کشورشانرا از رود جیحون تا سند درغور

در وقت غیاث . در ماوراي سند فتوحات خود را شروع کردندبعداً توسعه دادند و

از طرف ،الدین غوري وسعت قلمرو غوریها شامل یک منطقه وسیع در قلب آسیا بود

اي خراسان و خوارزم و شرق در هندوستان تا سواحل گنگا و از طرف غرب تا اقص

می وب تا بحیره عربنرف شمال تا رود جیحون و از طرف جنسا امتداد داشت و از ط

.میکرد پیوست و والیات ذیل را احتوا

واحد هاي اداري افغانستان در زمان سلطان محمود

:غزنوي

والیت -5والیت ملتان -4والیت غزنه -3والیت بامیان - 2والیت غور -1

والیت مکران - 9والیت سیستان - 8والیت فیروز کوه – 7 سند والیت -6الهور

. والیت وخش - 10

و در زمستان الهور بود که بعداً به پایتخت غور در تابستان فیروز کوه و غزنه

دهلی انتقال یافت این مملکت وسیع توسط حکمرانان که در راس والیات از طرف

. کیالت ادراي تقریباً مشابه به دوره غزنویان بودتش. شاه مقرر میشدند اداره میگردید

قرن شانزدهم میالدي حوادث سیاسی که در داخل افغانستان و ممالک از آغاز

موقعیکه سلطان حسین میرزا . همه به ضرر این کشور تمام شد ،همجوار آن واقع شد

یت و دولت مرکز) سلطان حسین میرزا کواسه تیمور ( ، م وفات کرد 1505سال در

ن در هر قدرت اداري خود را از دست داد و فیودالهاي مقتدر محلی و تجزیه طلبا

دولت در ماراءلنهر . به مجادله پرداختندو با همدیگر . گوشه وکنار قد علم کردند

٤٦

1502( و در ایران دولت صفوي ) هجري شمسی 878میالدي مطابق 1500( شیبانی

این دولت ها . گردیدتشکیل ) میالدي 1525( ي و در هندوستان دولت بابر) میالدي

از سه جانب شمال، غرب و شرق به افغانستان دست ،که جدیداً پدید آمده بودند

کشور را به سه حصه شمالی، غربی و شرقی تجزیه تجاوز دراز کردند و باالخره این

دولت شیبانی در والیت شمال و دولت صفوي در والیات غربی و دولت . کردند

م در 1716مدت تسلط اجانب تا سال . ابري در والیت شرقی افغانستان مسلط شدندب

در این . م در والیات شرقی و شمالی کشور دوام کرد 1747والیت غربی و تا سال

بلکه ، نه تنها کشور افغانستان تجزیه گردید ،دوره که تقریباً دونیم قرن دوام کرد

مردم افغانستان در این دوره . ا نیز بوده استر معنوي شاهد یک دوره انحطاط مادي و

آنچه از طرف امراي ممالک . روابط خود را در جهات چهار گانه از دست دادند

حکام . قرار میگرفت ء اجرامهاجم صورت میگرفت از طرف مردم اجباراً در معرض

شهر و افسران دول سه گانه در داخل حصار ها بسر میبردند و قشون اشغالگر در داخل

حکام و قشون اشغلگر را تغذیه نمایند و ،مردم مجبور بودند. ها زنده گی میکردند

اما این وضع دیري دوام نکرد چه از طرف . مصارف اردو و اداره آنها را بپردازند

مقابل استیالگران ادامه یافت تا اینکه این مبارزات مردم هر منطقه مبارزات پیگیر در

میرویس خان به پیروزي رسید، اما عمر این انقالب در غرب مملکت تحت قیادت

مردم باز هم . سیاسی زیاد دوام نکرد و نادر افشار بر این سر زمین مسلط گردید

آرام نه نشسته د نهیچگاه سلطه بیگانگان را بخود قبول نیمکنافغانستان طوریکه

ت قیادت احمد تا آنکه باالخره تح ،و قیام هاي پیگیر خود را سر از نو دنبال کردند

شاه بابا زیر بناي اساسی دولت افغانستان را هسته گذاري کردند، و به این ترتیب

٤٧

دولت غزنویها در امپراطوري محمود غزنوي و ابدالیها طی قیادت احمدشاه درانی

وسعت ارضی افغانستان را به حد کمال رسانیدند و احمد شاه بابا توانست که حدود

حدود طبیعی زمان آریایی هاي قدیم منطبق سازد، ولی در قرن سیاسی افغانستان را با

و سر زمین . نزده با انحطاط دولت ابدالی، تدریجاً این امپراطوري پهناور خورد شد

بحر هند دور سرحدات آن از سواحل بحیره عرب و. هاي زیادي را از دست داد

ردید، که بر نتیجه به یک کشور کوچک و محاط به خشکه مبدل گ ساخته شد در

: و دیگر مورخین آنرا تذکر میدهیم »غبار«اساس نگارش

: سرزمین هاي از دست رفته در قرن نزدهم میالدي

:زمین هاي از دست رفته افغانستان در طول قرن نزده از این قرار است سر

1803در زمان شاه محمود ابدالی والیت خراسان در شمال غرب افغانستان درسال -

. مت قاجاري ایران سپرده شدم به حکو

به حکومت سیک هاي پنجاب داده 1812قلعه اتک در ساحل دریاي سند در سال -

.م به حکومت سیکها تعلق گرفت 1818و والیت ملتان در سال -شد

. به دولت پنجاب تعلق گرفت 1819در دوره محمد زایی ها والیت کشمیر در سال -

. به پنجاب واگذار گردید 1821والیت دیره غازي خان در سال -

.ها اشغال گردیدتوسط سک 1823والیت پشاور در سال -

. دولت انگلیس متصرف شد 1843والیت سند را در سال -

. انگلیسها اشغال کرد 1876و 1854والیت بلوچستان را در سالهاي -

٤٨

در زمان عبدالرحمن خان دولت تزار روس تصرف 1884والیت مرو را در سال -

. کرد

1878ه هاي مهم همچو شال، فوشنج تا کوژك، کورم و لندي کوتل در سال عالق-

م بر اساس معاهده گندمک از طرف محمد یعقوب خان به حکومت انگلیس

. واگذار گردید

چمن در والیات سوات، باجور، چترال، عالقه هاي ارنوي، وزیري داورچاگی، و -

لرحمن خان به انگلیسها داده م طبق معاهده دیورند از طرف امیر عبدا 1893سال

. شد

افتاد که آنهم در زمان وقت م بدست روسیه تزاري 1885عالقه پنجده در سال -

. حکومت عبدالرحمن خان بود

از طرف هیئات حکم انگلیسها به ایران واگذار 1872والیت سیستان قسماً در سال -

. گردید

ت محاط به خشکه و کوچک به به این ترتیب افغانستان به حیث یک مملک

)17(. دوده اجباري سیاسی خود باقی مانددر مح اش حال کنونی

: » بابا« حدود سرحدات احمدشاه مرز و

در طی ده سفر ستراتیژیکی و ستانیامپراطور افغان ، وشاهاحمدشاه به صفت یک

ت بخشید و سرحدات افغانستان را قرین بر سر زمین هاي آریایی هاي قدیم وسعنظامی

واقعی بود در مورد مبارزچون وي ( نام افغانستان را بار دیگر در قلب آسیا زنده کرد

٤٩

چهره اش پهن . داراي هیکل قوي و متمایل به چاقی داشت وي میگویند که او قد بلند

به شیوه شاهانه ظاهر میشد و شخصیت و قوت دماغی غیر . و رنگ اش روشن بود

بر آن شوراي قومی تسلط دي کمتر مداخله میکرد ومسایل ما عادي داشت، در

مدت سه سال، تسلط خود ي درو. مورد مسایل مهم مشوره میداد که او را در ،داشت

، را از پایتخت خود کندهار به تمام افغانستان امروزي و هم بر بیشترین نواحی پاکستان

رفته زمان آریایی زمین هاي از دست و سر ) 1( .و شرق ایران گسترش بخشید هند

کرد و بیرق فتح و ظفر افغانستان را در تمام شهر هاي آسیاي ءهاي قدیم را احیا

مرکزي و جنوبی در احتزاز در آورد و به ترتیب سرحدات سیاسی افغانستان را به

ند را سرحدات آریاناي قدیم منطبق ساخت که در تاریخ افغانستان مقام شامخ و ارجم

. دارا میباشد

:شایی احمدشاه باباکشورگهاي سفر

م احمد شاه بابا توانست با عبور از غزنی، کابل، جالل 1747در سال : سفراول -

د و تمام قبایل که در ساحل راست دریاي سند سد و پشاور تا ساحل دریاي سند برآبا

باش داشتند، به احمد شاه بابا بعیت کردند و تابعیت خود را بدون خونریزي و بود

توطئه و به تعقیب از حصه لودي یانه دریاي سند را عبور کرد، بعد از . ن کردنداعال

. به قندهار بر گشت 1748دسیسه هاي محلی و تسخیر این ساحه وسیع در اخیر سال

م احمدشاه بابا دامنه فتوحات خود را جانب غرب 1749در سال :سفر دوم -

لی بلخ، بدخشان، تخارستان ادامه گسترش داد و شهر هرات را تسخیر کرد از مرو ا

عالقه هاي جام، باخزر، خاف، تربت وترشیز را از والیت خراسان به والیت هرات . داد

٥٠

به تعقیب از مشهد به نیشاپور حرکت کرد، سیالکوت، اورنگ آباد، . کردوصل

. گجرات و سپر سرور را بعد از اخذ مالیات به حکومت مرکزي پیوست

شاپور دو باره به احمدشاه بابا براي تسخیر مکمل نیم 1750 در سال: سفر سوم -

قندهار به اطاعت اپور را به حل دسایس تحت لواي حکومت مرکزي آنجا رفت، ونیش

. وا داشت

م والی پنجاب از تادیه مالیات سر کشی کرد، بناء 1751در سال : سفر چهارم -

و به تسخیر کشمیر . ادامه داداحمد شاه بابا جانب پنجاب سوقیات عسکري خویشرا

بعداً به استقامت پنجاب حرکت هم اقدام کرد، در این سفر کشمیر تسخیر گردید و

قلمرو احمدشاه بابا گردید، به همین ترتیب کشمیر، پنجاب، ءکرد، پنجاب و ملتان جز

تان و مالیات این مناطق به دولت مرکزي افغانسخاك افغانستان سند تماماً جزء ملتان و

. تعلق گرفت

م بنابر نا آرامی هاي محلی پنجاب از 1756در سال احمدشاه بابا: سفر پنجم

قندهار به بلوچستان، سند و بعداً به پنجاب حرکت کرد و به الهور آمد از ستلیج

عالقه . گذشته جانب دهلی هند در حرکت افتاد، و از طرف سران محلی استقبال شد

و عالمگیر ثانی در این مرحله دختر خود . ه متابعت مجبور کرداوده را بهاي روهیله و

. را به شهزاده تیمور داد

بعد از اشغال دهلی و اطراف آن احمد شاه موقعیکه به قندهار عودت : سفر ششم -

یز این قیام را بر زد ن کرد، نواحی دهلی به اختشاش دست زدند و ناحیه مرته

٥١

قوه مرته و دهلی قدرت را در اختیار خود حکومت احمدشاه سرعت داد، اما این

. گرفتند

. حرکت کرد) 1760( در این سفر احمدشاه بابا به استقامت مرته : سفر هفتم -

نگ زیب قدرت را رلی و مرته سقوط کرده و نواسه اوزیرا حکومت احمدشاه در ده

ت فاحش بدست گرفته بود، اما در مقابله با احمدشاه بابا در نزدیکی دهلی باشکس

و احمدشاه بابا داخل دهلی گردید، قواي مرته در تکاپوي جمع آوري . ه شدمواج

احمدشاه مجبور شد رود جمنا را عبور . عسکر شدند، عساکر افغانی زیاد تلف گردید

اردوي قوي مرته در میدان پانی پت انتظار . ، با قبول تلفات از دریاي جمنا گذشتندکند

مانوري شد سه ماه کامل جنگهاي ) پانی پت ( واردجنگ را داشتند، احمد شاه

م جنگ نهایی 1761جوالي 16قواي مرته تضعیف گردیده بود تا آنکه در . اجراءشد

فیل ، 500هزار اسیر ، 22000. قواي مرتبه مضمحل گردید. و قاطع صورت گرفت

دست چند هزار اشتر ، پنجاه هزار اسب، و دوصد هزار گاو را در میدان جنگ از

این جنگ تاریخی شکست تلفات افغانها بین ده الی پانزده هزار نفر بود، اما در . دادند

افغانها را در دهلی و دور از سر يقطعی قواي مرته یک بار دیگر تفوق و برتري نیرو

. زمین شان به اثبات رسانید

دو باره دست به اختشاش زد، م 1762پنجاب در سال هاي : سفر هشتم -

و قواي سک ها را در هم شکست، و جنجال هاي کشمیر را اه بابا به آنجا رفت احمدش

. نیز خاموش ساخت

٥٢

قواي م باز هم به استقامت پنجاب حرکت کرد، و 1767در سال : سفر نهم -

.سکهاي را در هم کوبید

1769به امنیت داخلی ساحات غربی افغانستان بود، در سال متکی : سفر دهم -

ملحوظ به مشهد رفت، و خاص به وخامت گرایید، احمد شاه بابا بدین وضع خراسان

هم در اختیار آورد و خراسانرا مثل سابق به کرد، تون و طبس را همشهد را محاصر

. خاك افغانستان مدغم کرد

دوم مریضی احمدشاه بابا افزایش یافت، شهزاده تیمور پسر م 1773در سال

50م به عمر 1773احمدشاه بابا چون در جون . ردشرا به ولیعهد خود تعیین کیخو

سر زمین وسیع را با آشوب هاي سیاسی آن به تیمورشاه و. سالگی جهانرا وداع کرد

سرحدات سیاسی حکومت احمدشاه بابا از مرو و آمو الی بحیره عرب، . گذاشت

، که شاملسعت داشتسند، گجرات و از دهلی و اطراف آن الی کشمیر و بلوچستان،

:والیات و حکومت هاي ذیل بود

:» بابا« واحد هاي اداري دوره احمد شاه

:والیات - الف

- 5والیت مزارشریف -4والیت کابل -3والیت هرات - 2والیت قندهار -1

. والیت کشمیر و - 8والیت پنجاب - 7والیت بدخشان -6والیت خراسان

: حکومت اعلی –ب

٥٣

حکومت اعلی - -3- ت اعلی میمنهحکوم - 2-حکومت اعلی فراه -1

حکومت اعلی - 6شاور یحکومت اعلی پ – 5 حکومت اعلی لغمان -4-بلوچستان

- 9حکومت اعلی دیره غازي خان - 8حکومت اعلی دیره اسماعیل خان -7غزنی

- 12حکومت اعلی سند -11حکومت اعلی سیوي - 10حکومت اعلی شکارپور

- 15حکومت اعلی ملتان -14اعلی لیه حکومت - 13حکومت اعلی چچه هزاره

.حکومت اعلی سرهند

و وسیع را احمد شاه بابا با وجود آنکه یک فاتح بزرگ بود و افغانستان متحد

در تاریخ کشور به حیث یک زمامدار مدبر و یک اداره چی الیق شناخته . پیریزي کرد

تدبیر و درایت کامل میشود، چه وي در زمان زمامداري خود، این مملکت وسیع را به

یا حکومت اعلی را به محله ها و هر محله هر والیت و. تقسیم کردبه واحد هاي منظم

قصبات تقسیم نمود که رسیده گی به امور اداري آن آسانتر صورت را به دهات و

یا حوزه هاي حاکم نشین توسط والیات و حکومات اعلی وحکمرانان میگرفت،

همچنان قوماندانهاي قواي نظامی که بنام امیر لشکر یا سردار . ندفرامین شاه مقرر میشد

تعیین میشدند در حالیکه مامورین والیات و یاد میشدند، توسط فرامین شاهی

شاه حکومات اعلی توسط حکمرانان محلی و یا وزراي حکومت مرکزي در اثر اوامر

. تعیین و احراز موقف میکردند

دوایر زیادي تاسیس لکت جهت انتظام امور اداري احمدشاه بابا در پایتخت مم

، )به منزله صدارت ( دیوان اعلی یا وزارت : کرد، که بعضی از آنها عبارت بودند از

، نسقچی باشی گري)امنیه و کوتوال ( ، دفتر ظبط بیگی )وزارت مالیه ( خزانه داري

٥٤

نقل حمل و( باشی ، میراخور)دفتر اخبار ( داروغه گی ) تطبیق کننده مجازات (

بزرگ که در اداره کشور تسهیالت زیادي را فراهم وسایر دوایر خورد و) حیوانی

بنیان سیاسی را اساس قرار داده و آورده بود، احمدشاه بابا در ادراه افغانستان تحکیم

براي تحقق بخشیدن این مرام مساوات حقوقی را بین اهالی مردم افغانستان در نظر

نکه بعد از دوره احمدشاه و قسماً تیمورشاه و زمان شاه در وضع اجراآت حاال. گرفت

عمومی مملکت به شمول بخش هاي اداري افغانستان نه تنها انکشاف پدید آمده

و افغانستان به . جنوب آن از کشور مجزا ساخته شد صفحات شمالشرق و ،نتوانست

شد، و این انگیزه یک کشور محاط به خشکه با یک ساحه نسبتاً محدود مبدل

د زوجات کوشیده و بیشتر او متوجه احوال شخصی عدتَ به آمد کهبخاطري به وجود

. خود بود، نه توجه اداره مملکت

:سرحدات افغانستان در زمان امیر شیر علی خان

زمام امور را به دست گرفت براي تمرکز و وقع ایکه امیر شیر علی خان م

ف فیودالها سعی زیادي به عمل آورد، همچنان براي استحکام دولت مرکزي و تضعی

نیل به آروزي خود، که عبارت از تصاحب والیت از دست رفته بود، کوشش زیاد به

، اما این آرزویش نسبت موجودیت قدرت استعماري انگلیس در منطقه بر خرج داد

آورده شده نتوانست، به هر صورت در دوره شیر علی خان افغانستان از لحاظ

. تشکیالت اداري به پنچ والیت ذیل تقسیم میشد

٥٥

:واحد هاي اداري دوره امیر شیرعلی خان

والیت هرات - 4والیت ترکستان افغانی -3والیت قندهار - 2والیت کابل -1

.والیت فراه -5

امیر شیر علی خان در امور و تنظیم ادراي کشور سعی زیاد کرد، قواي اجرائیه

، دو باره بصورت منظم ترتیب گردیده. اه بابا پراگنده شده بودکه بعد از زمان احمدش

انه وزارت خدر راس آن صدر اعظم بود و بعد از شاه اختیارات تام داشت، همچنان

، وزارت خارجه، وزارت داخله، وزارت مالیه و هاي متعدد همچون وزارت حربیه

و ،ب و تنظیم گردیدندبه منظور اجراي وظایف محوله ترتیخزاین با یک انسجام بهتر

مخابراتی مرکز والیت ت ادارات جدید مانند ادراه پستی ولکسهیالت امور ممتبراي

سیاسی به وجود آورد و براي اولین مرتبه در زمان امیر ي و حتی خارج از حیطه

. تاسیس شد) لویه جرگه ( شیرعلی خانه شوراي دولت و مجلس کبیر مشورتی

بر عضو دایمی بود، از طرف شخص شاه انتخاب شد، و 12شوراي دولت که شامل

در حالیکه در لویه جرگه که شامل دو . امور مملکت غور نموده فیصله صادر میگردید

از سر تا سر کشور تعیین میشد ، و باالي موضوعات مهم هزار نفر بود اعضاي آن

که ریاست هر داخلی و خارجی مملکتی تصامیم اتخاذ میکردند، ناگفته نباید گذاشت

٥٦

هجري 1242میالدي مطابق بر 1865( .دو جلسه را شخص شاه به عهده داشت

.)شمسی

: بعد از امیرشیر علی خان يدیگررویداد هاي

شیر علی خان امیر محمد یعقوب خان رویکار آمد، امور مملکت را به بعد از امیر

ي که ارتظام امور ادد، انبوخود به شکل یک اداره چی اقارب نزدیک خود سپرد، و

هم سامان پیدا کرده بود، بار دیگر درهم و بروزمان امیر شیر علی خان نسبتاً سردر

. امور اداري کشور عمالً به انگلیس ها تعلق گرفت) کیوناري (د روخاصتاً با ا. گردید

آغاز گردید، کابل دربلواي قابل تحمل بود، واین وضع براي مردم افغاسستان غیر

سپاه غیور در مقابل لشکر انگلیسها بر خواستند، و تمام عساکر و ء مردم افغانستان وبنا

، که حصار کابل به قتل رسانیدندسر کرده گان انگلیس را به شمول کیوناري در باال

عساکر نانگلیس آغاز یافت، هنوز از داخل شد افغان و ،در نتیجه آن جنگ دوم

که بار دیگر مردم افغانستان شورش را ،نگذشته بود یس در داخل افغانستان دو ماهلانگ

لذا از . زانی تاب مقاومت نیاوردندجنگهاي پارتین انگلیسها در برابر وچ. بر پا ساختند

مردم افغانستان که دولت انگلیس نمیخواهد با ،در صلح پیش آمدند و اظهار داشتند

ان بر گزیند مورد تایید وبنابر آن هر کسی را که مردم افغانست. جنگ را ادامه دهد

همان بود که امیر ، و وي را به رسمیت می شناسد. قبول انگلیس ها خواهد بود

. کار آمد و از روسیه به کابل وارد شدعبدالرحمن خان روی

٥٧

در امور داخلی . امیر عبدالرحمن خان نیز دست به یک سلسله فعالیت ها زد

مرکزي و کیل یک دولت مطلق العنان کشور دو نو ع پروگرام را طرح کرد، یکی تش

. دیگري ریفورم ها در قسمت امور اجتماعی

تغییرات قابل امیر عبدالرحمن خان در تطبیق و تعمیل هر دو پروگرام فوق

، تشکیالت اداري امیر شیر علی خان را بکلی رد کرد، و مثالً مالحظه اي بوجود آورد

مستقل اساس داد، بصورت عموم مملکتی را بصورت متفرق اما بشکلتمام دوایر

امور نظامی و ملکی ،تشکیالت اداري. ظر او اجراء میشداداره نهایی تمام دوایر زیر ن

، بدین معنی که نخست قدرت وسعت قابل مالحظه پیدا کردهکشور به مقایسه سابق

حکمرانی محلی که در سابق خیلی زیاد بود محدود گردید و به کمک قواي نظامی

مستقیم تحت اثر حکومت مرکز ي آمد، و تقریباً اداره تمام مناطق دهاتی به صورت

و . تحت کنترول حکومت هاي محلی در آمد، چون حکومت مرکزي مستقر گردید

، و اشخاص با یودالی تا اندازه زیاد کاهش یافتبه روز تقویه یافت، لذا قدرت ف روز

چنانچه قبالً ذکر شد، در زمان . نفوذ را به شیوه هاي مختلف مضمحل و نابود میکرد

تغییرات زیادي رونما گردید، یعنی عالوه بر ضع اداريوامیر عبدالرحمن خان در

. دفاتر ذیل تاسیس گردید يوزارت خانه ها براي تسریع و تنظیم کار ها

کنترول محاسبات قبلی و ( دوایر مالی و استیفا، دفتر بزرگ نظام، دفتر سنجش

) مالیات(کوتوالی تحصیلی ) سپورت پا( پسته و راهداري شماري و ، اداره مال )بعدي

یا تقسیمات اداري و بود، صکوك وغیره) صدق حیات معاش خوري م( ، حیاتی

تقسیمات ملکی دوره امیر عبدالرحمن خان با تقسیمات دوره امیر شیر علی خان نسبتاً

٥٨

به شش والیت حسب ذیل به عوض پنج فرق زیاد داشت، یعنی افغانستان در این وقت

:بود تقسیم گردیده

- 3) قندوز به شمول خان آباد( والیت بدخشان - 2والیت ترکستان افغانی -1

.والیت کابل - 6والیت فراه - 5والیت قندهار -4والیت هرات

لرحمن خان منطقه بدخشان از والیت ترکستان مجزا شده و به ادر زمان امیر عبد

همچنان و. ت افغانستان احراز موقعیت کردادر چوکات والیقل تحیث یک والیت مس

والیت کابل به حیث پایتخت ساحه وسیع را احتوا کرده، قسمتی از فراه، گرشک،

هرات مربوط بود، به آن ضم زمینداور وچخانسور نیز که قبالً به والیات قندهار و

یت کابل تعلق گرفت، و به وال) کافرستان ( همچنان اداره ارزگان و نورستان . گردید

در حالیکه والیت کابل ساحه وسیع را اشغال . از وسعت سایر والیت ها کاسته شد

. میکرد

ترکستان افغانی که سابقاً ساحه بین دریاي آمو و هندوکش را احتوا میکرد به سه

. والیت میمنه، ترکستان و بدخشان تقسیم شد

ضی از محالت بزرگ و تقسیم میشد بع) TOPAS(هر والیت به محالت

والیت کابل نظر به وسعت زیاد آن به واحد هاي . خیلی کوچک بود بعضی از آنها

آباد، غزنی، کُنر، لغمان، رگ تقسیم شده بود مانند جاللاداري متعدد خورد و بز

اداري توسط یک نفر حاکم یا حکمران مقتدر که این واحد هاي. ، بامیان وغیرهپروان

. یدمیشد اداره میگرد از طرف شاه تعیین

٥٩

وقدرت .ساله در کابل وفات کرد 21شاهی امیر عبدالرحمن خان بعد از پاد

پسرش حبیب اهللا خان میراث گذاشت، اما نتوانست که استقالل سیاسی مملکت را به

موقعیکه حبیب اهللا خان قدرت را بدست گرفت اداره . افغانستان را حاصل نماید

در قسمت تشکیالت در زمان او.پسران خود تقسیم کرد مملکت را بین برادران و

اما بر عکس در قسمت وضع ، واحد هاي اداري کشور هیچگونه تغییرات به میان نیامد

مثالً دبنابران دربار را زیر نظم جدید قرار دا بار تغییرات زیاد به عمل آمد وو شکوه در

. خارجه پدید آوردم دفتر سر منشیء بنامهاي منشی حضور، خارجه و یک دفتر بنا

در آزادي مملکت و انکشاف کشور سهم . دد زوجات او را مصروف نگاه داشتعتَ

هجري شمسی مطابق 1297حوت 9( موقع که امان اهللا خان . مناسب گرفته نتواست

استقالل و فراغت از موضوعات لبه سلطنت رسید بعد از حصو) 1919اول مارچ

مردم افغانستان که . را در تمام شئون مملکت طرح کرد سیاسی یک سلسله ریفورم ها

، ریفورم هاي اصالحی امان اهللا خان را نه تنها به داشتند وافربه پیشرفت مملکت عالقه

وعده هر نوع کمک را نیز دادند، همان بود که با پشتیبانی خوشی استقبال کردند، بلکه

1924تا سال 1919از ( ستمردم افغانستان پالنهاي اصالحی کشور در مرحله نخ

اما مرحله دوم ،با موفقیت انجام یافت) هجري شمسی 1301 – 1297مطابق بر

به ناکامی مواجه دشمنان وطن م آغاز گردید نسبت دسایس 1928ریفورم که از سال

. شد

پالن اول موفقانه پیش رفت و بار هاي خان در تطبیق طوریکه ذکر شد امان اهللا

بکلی از بین برد ران و پیشه وران وضع شده بود اقبالً بر دوش دهاقین، مالد سنگین که

جنسی، حواله غله جات، خریداري، آذوقه رسانی مثالً مالیات . تر ساختو یا نسبتاً سبک

٦٠

اجباري از فاصله هاي دوره، اجاره داري و جمع آوري مالیات توسط فیودالها و یا

حکومت و مردم، تشکیل قریداري، اخذ مالیات خوانین و یا بواسطه فیودالهاي بین

، تکس هاي متعدد و بی موجب و گاريیهاي اجباري و ب مواشی شمار نشده، کار

و یا تخفیف . تماماً از بین برد. ل آنرا که باالي پیشه وران و تجار وضع شده بودثاام

دید، که مالیات به صورت نقدي تعیین گر ،در مقابل. مالحظه در آن پدید آوردقابل

تعیین شده ي خان و فیودالها مالیه ي و بدون مداخلهتمام مالیات دهنده گان مستقیماً

اختند، عالوتاً حکومت آن وقت بیشتر متوجه پرد دفاتر مالی دولت مستقیماً میرا به

بر محور و عاقیالنه این وحدت ملی را . تحکیم بنیان وحدت ملی افغانستان گردید

ي مردم افغانستان به جریان انداخت، برده داري را که میراث برادري و حقوق مساو

تفریق از نظر نژاد، غالمان و کنیزان همه آزاد شدند، تبعیض و. بود از بین برد قبلی

مستعمري و نسبی اقوام محمد زایی، معاش . زبان، مذهب و قبیله تقریباً محو گردید

د که اقلیت را بین نفوس مسلمان اهل هنو. خان ها و امتیازات روحانیون لغو گردید

ه که باالي اهل هنود و جزی. کشور تشکیل میداد، از حقوق مساوي بهر مند گردیدند

. فتربکلی از بین . از زمان سابق وضع شده بود

به شکل منظم ) اجراییه، قضاییه و مقننه ( براي اولین بار در افغانستان سه قوه

.وسط این سه قوه به دوران انداخته میشدپدید آمد، و چرخ تمام امور مملکت ت

با حمایت از افکار آزادي خواهی به کسب استقالل بعد از آنکه امیر امان اهللا

عصر ، سیاسی ي عنعنوي را بشکل قانونی و حقوقیو براي اینکه دستور ها. نایل گردید

، طبق مدنی معرفی کند افغانستان را که از جمله آزادي هاي مردم افغانستان خاصتاً

٦١

عالوتاً ) هجري شمسی 1303( خواست روشنفکران بود، براي اولین بار به میان آورد

تشکیالت منظم واحد هاي ادراي کشور که تا آنزمان بشکل منظم و قانونی تدوین

ش بنام تشکیالت اساسیه افغانستان تدوین گردیده در –ه 1300نگردیده بود در سال

واحد اداري تقسیم شد، این واحد هاي ادراي 216ستان به تمام افغان ، نامهاین اساس

شامل والیت، حکومت اعلی، حکومت کالن، حکومت درجه اول، دوم وسوم وعالقه

)17(. داري درجه اول و دوم بود

واحد هاي ادراي افغانستان در زمان امیر امان اهللا

: خان

:والیات -الف

-5 –والیت ترکستان - 4رات والیت ه -3والیت قندهار -2والیت کابل -1

والیت قطغن و بدخشان

:حکومت اعلی - ب

حکومت - 3حکومت اعلی سمت جنوبی - 2حکومت اعلی سمت مشرقی -1

حکومت اعلی فراه - 4اعلی میمنه

به این ترتیب واحد هاي ادراي افغانستان شامل پنج والیت و چهار حکومت

مده اداري به نوبه خود به واحد هاي که هر یک از این واحد هاي ع ،اعلی میگردید

عالقه 103و ، دوم وسوم حکومت درجه اول 69کوچکتر یعنی هشت حکومت کالن

داري درجه اول و دوم تقسیم شده بود، کوچکترین واحد اداري دهات و محله ها و

٦٢

در راس هر قریه یا بیشتر از آن بوده، و نفر و 2000تا 25قصبات بود که نفوس آنها از

. یا قریه دار قرار داشت ک ومل

هاي اعلی در تحت اداري تحت اداره نایب الحکومه و حکومت والیات در

حاکم اعلی قرار داشته تنها آمر والیت کابل به صفت والی شناخته میشد در راس

حاکم و در راس عالقه حکومتی هاي کالن، حاکم کالن و در راس حکومت محلی

امور مربوط قریه توسط قریه دار ها اجراء میشد، که . تداري ها عالقه دار قرار داش

. مردم را تامین میکردند و رابطه حکومت و. داشت بین مردم و حکومت ارتباط

ش تغییرات بزرگ و عمده در تقسیمات –ه 1343ش تا سال - ه 1300از سال

قانون ش اولین بار براي تطبیق –ه 1343اداري افغانستان رونما نگردید ، درسال

کالت اداره مملکت تغییرات اساسی وارد اساسی و به منظور تطبیق دمو کراسی در تش

شد، چه بعضی از والیات به اندازه وسیع بود، که اداره آن با در نظر داشت موانع

طبیعی از قبیل سلسله جبال، جنگل و دشت هاي وسیع و سوزان و دره هاي تنگ و

چنانچه براي تعمیم .بود ان روز، به طور موثرصعب العبور با وسایط و وسایل هم

. تحوالت اجتماعی الزمی پنداشته میشد

واحد 29ش کشور به –ه 1343با در نظر داشت ملحوظات فوق ابتداء در سال

به لوي انقسام واحد هاي اداري بالنوبه . عمده اداري یعنی والیت تقسیم گردید

یک آن که هرچهارم و عالقه داري ها وم،، دوم، سولسوالی هاي درجه اول ،ولسوالی

سایر شعبات اداري باشند صورت شعبه مالیات و ه وداراي محاکم عدلی و ابتدای

.گرفت

٦٣

. گردیدداشت اداره می که مسقیماً به مرکز ارتباطیک والی اثر والیت زیر هر

اري را حوزه جداگانه رسمی و اد ، کز اداري بودرهر یک از این والیات داراي یک م

مانند لوي تشکیل میداد که از همین حوزه روابط بین واحد هاي اداري خورد تر و

و تعداد . عالقه داري جهت انسجام امور اداري وغیره تنظیم میشد ، ولسوالی وولسوالی

واحد اداري میرسید بعد از یک سال یعنی در سال 334آنها به صورت مجموع به

پکتیا ضم گردید، یعنی به والیت غزنی و ش والیت کتواز وارگون –ه 1344

. والیت تقسیم شد، و سایر واحد هاي اداري بشکل سابق باقی ماند 28افغانستان به

واحد هاي اداري نظر به وسعت و تعداد نفوس و سایر ملحوظات سیاسی و اداري

به درجات مختلف تقسیم شده بودند، مثالً والیت درجه اول، دوم وسوم به همین

این . نیز به درجه اول، دوم وسوم و چهارم تقسیم گردیده بود تیب ولسوالی هاتر

تقسیمات تا اندازه زیاد بر اساس تعداد نفوس و مساحه جغرافیایی صورت گرفته بود،

. عالقه داري ها فاقد تشکیل و درجه بندي بودند

ییرات ش تغ –ه 1352ش تا سال –ه 1344در تشکیل اداري افغانستان از سال

ش تغییرات –ه 1357تا سال 1352قابل مالحظه ي پدید نیامد، حاالنکه از سال

. یی در تشکیالت ادراي به وقوع پیوستجز

ش والیات کاپیسا و کُنر ها به لوي ولسوالی تعدیل گردیدند، –ه 1353درسال

سال اما بار دیگر در. دومی به والیت ننگرهار ضم گردید اولی به والیت پروان و

باره به حیث والیت ش لوي ولسوالی کنر ها از والیت ننگرهار مجزا و دو –ه 1356

٦٤

عالوتاً تعدیالت جزیی در واحد هاي . در تشکیالت والیات افغانستان افزوده شد

. اداري کوچک نیز به عمل آمد

ش به بعد نیز موضوعات اداري مانند سایر موضوعات –ه 1357از سال

. صادي در خطوط اساسی کشور مد نظر گرفته شداجتماعی و اقت

ش همزمان با تحوالت در سایر پدیده –ه 1357تقسیمات اداري ملکی بعد از

ها و رشته هاي اقتصادي و اجتماعی در حال تحول بوده و در آینده مطابق به نیاز و

، داشت معیار هاي اقتصادي، اجتماعیخواسته هاي ملیت ها و اقوام و با در نظر

رقه فظیم و تعدیل شد، که بیشتر در تتوپوگرافی تن کلتوري، سیاسی، جغرافیایی و

–ه 1359 \ 10 \ 14تقسیمات ملکی در . قومی و قبیلوي عامل مهم محسوب میگردد

، کاپیسا و وردك به سطح لوگرش شوراي وزیران تشکیل سه واحد جدید اداري

–ه 1360اري این مملکت در سال به این ترتیب تشکیالت اد. والیت منظور گردید

الیات مذکور مشتمل بر ووالیت تقسیم و 29ش دو باره بر –ه 1343ش مانند سال

عالقه داري بوده و تمام واحد هاي اداري 101ولسوالی و 183دو لوي ولسوالی،

شهري و عوموض 63ل ماشمعلومات نخستین سر شماري نفوس مملکت به اساس

. فرعی میباشد قریه اصلی و 35364

: والیات بیست نه گانه قرار ذیل اند

مرکز والیات والیات مرکز والیات والیات

محمود راقی کاپیسا - کابل کابل -

٦٥

میدان شهر وردك و میدان چاریکار پروان -

غزنی غزنی برکی برك لوگر -

جالل آباد ننگرهار گردیز پکتیا

اسعد آباد کنرها مهتر الم بابا لغمان

تالقان تخار فیض آباد بدخشان

کندوز ندوز ق بغالن بغالن

مزار شریف بلخ ایبک سمنگان

میمنه فاریاب شبرغان ن جوزجا

هرات هرات قلعه نو باد غیس

زرنج نیمروز فراه فراه

قالت زابل لشکرگاه هلمند

چغچران غورات ترینکوت زگان راو

شرن پکتیکا بامیان بامیان

قندهار ندهار ک

٦٦

ارزش تاریخی موقعیت افغانستان

شی خویاشتن موقعیت مناسب جغرافیایطوریکه گفته شد افغانستان باستان با د

حیثیت مرکز ارتباط را بین مدنیت هاي شرق و غرب داشت این امر سبب شد تا

شاهراه چنانچه راه ابریشم که بزرگترین . آسیا رونق یابد ي تجارت در این منطقه

از خاك افغانستان باستان میگذشت و بنابران مارکیت . غرب بود تجارتی بین شرق و

از آن . اط مختلف کشور به وجود آمده بودهاي بزرگ تجارتی آن زمان نیز در نق

جمله شهر بلخ مرکز تبادله امتعه هندي از قبیل عاج، مروارید، پارچه هاي نخی وغیره

. و اموال اروپایی بود التجاره چینی مانند ابریشم، منسوجات ابریشمی ادویه جاتمال

ر این غرب د ، نظریات فلسفی و مذهبی مدنیت هاي شرق وافکارر گاز طرف دی

کشور مالقی شده و بعد از اختالط به صورت انکشاف یافته آن به سایر نقاط جهان

مورخین و جغرافیه روي این موقعیت حساس جغرافیایی بود که . انتشار می یافت

cross(هامدنیت نگاران کشور باستانی افغانستان را مرکز مقاطع فرهنگ و

road (آن شهر زیباي بلخ را مروارید شرق و نظر به جالل و شکوه. میدانستند

)jewel of the east (مینامیدند .

هجوم آورد، فصل به این سر زمین ) ق از م 336( در سکندر مقدونیاموقعیکه

دیگري در تاریخ کشور گشوده شد بدین معنی که یونانی ها بعد از هجوم اسکندر

ن ترتیب تماس ایشان در فرهنگ، وضع به ای. زمین مسکن گزیدند مدتی در این سر

باستانی اثر انداخت، و نتیجه چنان این خطه مسایلاجتماعی و فکري و باالخره در هر

شد که یونانی هاي باختري شده توام با مردم این کشور یک مدنیت جدیدي را پایه

مدنیت که اختالط دو فرهنگ تمدن آریایی و یونانی به میان این . گذاري کردند

٦٧

شهرت ) GREECO BACTRIAN( مده بود بنام مدنیت یونان و باختري آ

یافت و این سر زمین در آنوقت به یک دولت باختري و یا باختر مسما بود، تاسیس

پراطوري پهناوري کوشانی، ترقی و انتشار بودیزم در قرن دوم میالدي فصل ام

قایاي از شهر ها و که تا حال ب. درخشانی دیگري از تاریخ کشور را تشکیل میدهد

بودایی آنوقت را در نقاط مختلفه کشور دیده میتوانیم، در این هنگام باز معابد متعدد،

. هم این کشور تقریباً با حدود سابقه ي آن به اسم باختر یاد میگردید

موقع ایکه حمالت عراب در کشور هاي آسیاي میانه و ) میالدي 8و 7( در قرن

انتشار دین مبین اسالم سر آغاز فصل نوینی دیگري در تاریخ در کشور ما آغاز یافت

مذاهب انکشاف یافته و ادیان بزرگ و چه آئین اسالم . باستانی افغانستان میباشد

) فتاب پرستی آ( آنوقت افغانستان را مانند رزدشتی، بودایی، نستطوري، برهمنیزم

به . یگزین آنها گردیدحیث یک قدرت دینامیک جاوغیره را از بین برده و خود به

همین ترتیب فرهنگ و مدنیت گذشته کشور نیز مانند دیگر مدنیت هاي شرق میانه

و از اختالط آن با سایر مدنیت هاي کهن مدنیت . روحیه اسالمی را پذیرا گردید

و پر قدرت ترین .... جدید و شگوفان بنام مدنیت اسالمی پا به عرصه وجود گذاشت

در این وقت همزمان با تحول در تمام شئون . در جهان گردیدتمدن در قرون وسطی

. می آن نیز به خراسان تبدیل گردیدقدی حیات سیاسی و فرهنگی کشور نام تاریخی و

در ابتداء نام خراسان به یک ساحه کوچک اطالق میشد، و آهسته آهسته قسمت

ان مانند والیات شمال و شمالغرب افغانست. هاي وسیع شامل این خیطه گردید

، میمنه و مرغاب، هرات، )مزار شریف (، بلخ )بدخشان و قطغن زمین ( تخارستان

دیگري گردیده بود اما حصص ءنیشاپور به نام خراسان خاص مسما مرو، طوس و

٦٨

غرب افغانستان، که شامل مناطق شرقی، جنوب و جنوبیعنی مناطق جنوب هندوکش

اسم خراسان شامل به زیرا ،ن ضمیمه گردیدامروز میگردد به آ پشتونستان و بلوچستان

.بود که در تاریخ حصص اخیر الذکر بنام خراسان عام معروف است

بعد از نشر دین اسالم در افغانستان سلسله شاهان بزرگی مانند طاهریان، صفاریان،

، خوارزمشاهیان، تیموریان، صفویان، بابریان، سلجوقیان، غوریان سامانیان، غزنویان،

ان، ابدالیها، و محمد زایی ها تاسیس گردید، که هر یک از سلسله هاي مذکور هوتکی

سیاسی، فرهنگی، و مدنی این خطه نقش هاي عمده را ایفا نموده در چگونگی حیات

. اند

و متغیر بوده گفته نباید گذاشت که حدود قلمرو هر یک از این سلسله متفاوت نا

و الي خود از طرف غرب به اصفهان، همدان تمثالً قلمرو غزنویان در عهد اع. است

شمال تا خوارزم و سیر دریا و از طبرستان و از طرف شرق تا سواحل گنگا و از طرف

بیشتر به قلمرو سلجوقیان . طرف جنوب با سواحل بلوچستان و کاتیاور توسعه یافته بود

شیده کزي تا به بحر روم مدیترانه کررب یعنی از سرحد کاشغر و آسیاي مطرف غ

حکمروایی داشتند، در والیت مانند غور، موقعیکه غوریها در خراسان . شده بود

تان، مکران و وخش را در سفیروزکوه، سیبامیان، غزنه، ملتان، الهور، سند هواچه،

. تحت اداره داشتند

با در نظر داشت مطالب فوق میتوان گفت که حدود این کشور در دوره هاي

تا تارم مثالً حدود سیاسی این کشور یک زمان . ده استبومختلف تاریخ متفاوت

در ایران و زمانی هم در هندوستان و گاهی تا ترکستان یا ماوراءلنهر کاشغر وگاهی

کشیده میشد بعضاً افغانستان با ممالک همجوار شمالی و غربی کشور واحد هاي را

٦٩

نستان کاسته میشد و یا زمانی دیگر به اثر غلبه اجانب از حدود افغا و تشکیل میکردند

موقعیکه شیبانی ها در شمال و صفویها در غرب و 16یعنی در قرن . تجزیه میگردید

بابریها در شرق افغانستان تسلط یافتند نه تنها حدود قلمرو آن محدود گردید بلکه

مدت ، تجزیه گردیدبا خطر مواجه گردیده و به سه قسمت حدود سیاسی آن نیز

از آن به بعد ) میالدي 1747تا 1500( باً دونیم قرن دوام کرد تسلط اجانب تقری

گردید که در نتیجه آن نفوذ جنبش هاي آزادي خواهی در این مملکت شروع

اما بد . صفویها از میان برداشته شد و حکومت مستقل در افغانستان بر قرار گردید

مطابق م 1709 0از یک طرف عمر این دگرگونی که از قیام میرویس خان بختانه

ش را در بر –ه 1252 مطابق میالدي 1732ش تا استیالي نادر افشار –ه 1087

گرفته بسیار کوتاه بود از جانب دیگر تمام حدود قلمرو افغانستان دو باره بدست نیامد

م زمینه تشکیل مجدد افغانستان 18اواسط قرن با آنهم احمد خان ابدالی توانست تا در

. نماید ءاخته و عظمت گذشته آن را تا حدي احیارا فراهم س

زمین انتخاب شد یک دولت رحمد خان ابدالی به پادشاهی این سزمانیکه ا

هاي سیاسی و و واحد را در خراسان پایه گذاري نموده و در نتیجه فعالیت مقتدر

باً نظامی وي بود که حدود تاریخی و سابقه این مملکت سر زمین آریاناي باستان تقری

باره کسب گردیده از این زمان به بعد این سر زمین بنام موجوده آن یعنی افغانستان دو

- ه 1135میالدي مطابق 1757در نقشه هاي سیاسی تبارز کرد که حدود آن در سال

ش از طرف شمال بر دریاي آمو یا اکسوس، از طرف جنوب به بحیره عرب و خلیج

رف شرق به سرحد هند و سلسله جبال تبت عمان از طرف غرب به کرمان و از ط

٧٠

به هشت والیت و پانزده حکومت اعلی تقسیم اداري این قلمرو وسیع از نظر . میرسید

. شده بود

با وجود این همه مجاهدت ها قسمتهاي مهم این مملکت در شمال، شرق و

و این مملکت بیک کشور محاط به خشکه . جنوب از پیکر افغانستان مجزاء گردید

. بدیل شدت

) ش –ه 1217 – 1180( چنانچه قبالً ذکر شد بعد از سقوط دوره سدوزایی ها

قسمت بیشتر افغانستان اصلی و تاریخی بدست اجانب افتاد و افغانستان معاصر به یک

مساحتحدود کوچکتر و محصور به خشکه پدید آمد که فعالً در نقشه هاي سیاسی

. میکندکیلو متر مربع را احتوا 652225

خطوط سرحدي امروزي افغانستان که روي نقشه هاي سیاسی ترسیم شده است

حدود یک قرن از تثبیت آن میگذرد، در تثبیت و تعیین سرحدات نقش مستقیم

این . زاري دخیل بوده استتبریتانیا و روسیه همسایه ها و حکومات امپریالیستی

فت در تثبیت سرحدات غراض سیاسی صورت گرادخالت که به صورت قطع روي

. پرابلم هاي سیاسی را بین دولت هاي منطقه و حتی بین اقوام آن پدید آورد

در نتیجه باید اظهار داشت که افغانستان امروزي با داشتن موقعیت مناسب

جغرافیایی در منطقه آسیا در طول دوره هاي تاریخی حایز اهمیت شایان سیاسی و

سهم افغانستان . الی اکنون محفوظ داشته استد را اقتصادي بوده و این موقعیت خو

در انکشاف تجارت بین المللی و ارتباط شرق و غرب در دوره هاي قدیم واضح

بحري و عدم مصئونیت راه هاي خشکه در دوره هاي توسعه تجارت انکشاف و. است

بعدي به صورت تدریجی باعث گردید تا از اهمیت افغانستان در این زمینه کاسته

٧١

نکشاف استعمار در جهان که با بروز نفاق داخلی در افغانستان اهمین عوامل و . شود

از سایر مناطق جهان و آسیا در انزوا قرار داد، چون موقعیت ممتاز را را توام بود کشور

حایز بوده و از جمله نخستین کشور هایست که در مقابل استعمار در آسیا قد علم

ر مبارزات مشابه در کشور هاي ضد استعماري نیز قابل حتی تاثیر آن ب. نموده است

همچنان افغاستان در زمره اولین گروپ کشور هایست که در . تذکر پنداشته میشود

م به ملل متحد پیوست، و تا امروز با سهمگیري فعاالنه از اساسات آن که 1946سال

مایت کامل نموده مبنی بر احترام از اعالمیه حقوق بشر و منشور ملل متحد باشد ح

، غیر متحد و صلح جویانه مبنی بر اصول انسالكافغانستان سیاست عدم . است

اساسی افغانستان ذکر همزیستی مسالمت آمیز را تعقیب میکند، چنانچه در اصول

. است

سیاست خارجی افغانستان بر تحکیم صلح عام و تام، انکشاف همکاري هاي

. تی کشور استوار استوسیع بین المللی و حفظ منافع دول

اساس سیاست خارجی جمهوري اسالمی افغانستان را اصول همزیستی مسالمت

) 17(. آمیز و سیاست عدم انسالك مثبت و فعال تشکیل میدهند

:چگونگی سرحدات افغانستان

سر زمین باستانی افغانستان در زمان هاي متوالی به حیث یک مملکت مستقل

طوریکه در اوراق . داران این خطه باستانی اداره میگردیدتحت اداره یکی از زمام

تاریخ ذکر است این مملکت یک زمانی آریانا و زمانی دیگر باختر بعداً خراسان و از

حدود و وسعت این سر زمین . گشت ءزمان احمدشاه بابا به بعد به نام افغانستان مسما

٧٢

نگی اوضاع بین المللی در نیز در دوره هاي مختلف نظر به قدرت زمامداران و چگو

تغییر بود یعنی حدود سیاسی افغانستان با تفاوت زمان گاهی در حوزه تارم یا کاشغر

و در . در ترکستان و یا ماوراءلنهر، گاهی در ایران و بعضاً در هند کشیده میشد بعضاً

مثالً در دوره شاهان آریایی،. و نهایی خود میرسیدبسیاري مواقع به سرحد اصلی

در دوره شاهان ) قرن دوم قبل ازمیالد ( ق ازم در دوره شاهان یونان و باختري 3000

در دوره ) میالدي 11- 10قرن ( ، دوره شاهان غزنوي )قرن دوم میالدي( کوشانی،

این ) م 19و 18قرن ( دوره هوتکی و ابدالی ) میالدي 13و 12قرن ( شاهان غور

یخ شاهد بوده میتواند، در این ضمن البته در بعضی ایی را تارگونه پیشرفت و شگوف

کشور ) ماوراءلنهر و ایران ( اوقات افغانستان با ممالک همجوار شمالی و غربی

) قرن نهم و دهم میالدي ( واحدي را تشکیل میداد مثالً در دوره شاهان سامانی،

یالدي به همین ترتیب و نادر افشار، قرن هجده م) قرن سیزده میالدي ( شاهی خوارزم

در دوره مثالً. در بعضی اوقات به علت غلبه اجانب از حدود افغانستان کاسته میشد

پارتها، قرن دوم و سوم ق از م در دوره دوره هخامنشی ها، قرن ششم ق از م در

موریهاي هند قرن سوم ق ازم در دوره ساسانی ها قرن شانزده و هفده میالدي در دوره

.قرن شانزده و هفده میالدي در.استناخونک ها تماماً سرچپه و استراخان،شیبانی ها

اما موقعیکه احمد شاه بابا بر سر اقتدار رسید حدود سیاسی مملکت را با حدود

یعنی این سر زمین در آن وقت ،نزدیک کرد) حدود آریاناي کبیر ( اصلی و اولی آن

کرمان، از طرف جنوب تا بحر هند از طرف شمال به دریاي آمو، از طرف غرب به

و از طرف شرق به سرحد هند و سلسله جبال تبت میرسید که بصورت )خلیج عمان (

جه عرض البلد شمالی و دقیقه در 40رجه و د 25تقریبی این مملکت در آن زمان بین

٧٣

چنانچه فردریک انگلیس در ،درجه طول البلد هاي شرقی واقع بود 75درجه و 55

افغانستان از (ب سیستم استعماري در باره افغانستان چنین ابراز نظر نموده است کتا

ممالک بزرگ آسیا است که در شمال در شمال غرب نیم قاره هند موقعیت دارد و در

پنجاب را در بلوچستان، کشمیر، سند و قسمت اعظم ) خراسان ( سابق والیات فارس

) . بر داشت

ان شاه محمود نفاق داخلی از یک طرف و بعداً نظر به در شروع قرن نزده در زم

موقعیت مهم جغرافیایی و دارا بودن سوق الجیشی مهم این مملکت تقریباً براي یک

یک حصه بزرگ قرار گرفت و خارجیان مدت مدید میدان رقابت و مجادله سیاسی

خاك این کشور از هر طرف قطع شد و بشکل کنونی و یک مملکت محاط به

. که مبدل گردیدخش

ش –ه 1180م مطابق بر 1802چنانچه والیت خراسان در شمال مغرب در سال

میالدي مطابق بر 1824توسط حکومت قاجار قلعه اتک در کنار رود سند در سال

م مطابق 1818در سال پنجاب والیت ملتان سکهاي ش توسط حکومت –ه 1200

م مطابق بر 1819کشمیر در سال ش توسط حکومت سکها والیت –ه 1141بر

م 1821نجاب، والیت دیره اسماعیل خان در سال ش توسط حکومت پ –ه 1197

م مطابق 1832شاور در سال پنجاب والیت پش توسط حکومت –ه 1199مطابق بر

ه 1220م مطابق بر 1842ش توسط حکومت سکه والیت سند در سال -ه 1200بر

م مطابق بر 1876 – 1854بلوچستان در سالهاي والیت ش توسط هند بریتانوي، –

م مطابق 1884ش توسط حکومت بریتانوي، والیت مرو در سال –ه 1254 – 1232

1879پشین در سال ش توسط روسیه تزاري، کرم و لندي کوتل خیبر و –ه 1262بر

٧٤

چترال تحمیلی گندمک، والیت سوات، باجور، طبق معاهده ش –ه 1262م مطابق بر

–ه 1271م مطابق 1893و عالقه داري در نوي وزیري، داور چایی و چمن در سال

ش طبق معاهده جبري دیورند توسط حکومت هند برتانوي از پیکر افغانستان مجزا

. ساخته شد

میالدي قسمت بیشتر 1892تا سال 1802به این ترتیب از سقوط دوره درانی از

ی بدست اجانب افتاد و افغانستان معاصر در یک خاك افغانستان اصلی و تاریخ

. مبدل شدمحدوده و خورد محاط به خشکه

سیاسی که فوقاً ذکر شد وسعت سر زمین افغانستان با در نظر داشت موضوعات

شرق و شمال شرق کاهش یافت و از طرف شمال غرب، جنوب غرب، جنوب شرق،

جاً بشکل کنونی آن چنانچه در نقشه هاي باالخره در نیمه دوم قرن نزده افغانستان متدر

سرحدات افغانستان که در سالهاي مختلف . سیاسی جهان مشاهده میشود مبدل گشت

: تثبیت گردیده است به صورت اختصار قرار ذیل اند

:تثبیت سرحدات شمالی-1

: م 1873در خط امیر شیر علی خان

رف جنوب یعنی آسیاي قبل از آنکه روسیه تزاري حدود قلمرو خود را بط

سرحدات شمالی کشور بین حکومات محلی افغانستان و مرکزي توسعه دهد تثبیت

ءلنهر صورت گرفت اما اخان هاي آسیاي مرکزي و یا حکومت مرکزي و امراي ماور

موقعیکه سیاست اشغالی روسیه تزاري وقت در جریان قرن نزده آغاز یافت و فتوحات

د انگلیسها براي اینکه در شمال هند براي صیانت منافع را در آسیاي مرکزي شروع کر

٧٥

استعماري خود در خاك هند و نقاط شمال آن استحکامات بیشتر داشته باشند از قصد

هراس افتاده خواستند، هر چه زود تر مقابل حمالت روسها رروسیه تزاري دسران

تان را تشویق کردند تا آن انگلیسها در مرحله اول امیر افغانس بنابر. سدي بوجود آورند

روي این منظور باب . ا قلمرو روسیه تزاري تثبیت نمایدسرحدات سیاسی خود را ب

وزیر خارجه انگلیسها الرد گرانویل و وزیر خارجه روسیه . مذاکره بین دولتین باز شد

جهت تثبیت سرحدات بین افغانستان و روسیه وقت یعنی کوف چرنس گوروقت پ

تا خماب بنام خط ) زرکول یا زري قل ( جهیل ویکتوریا خط سیر دریاي آمو از

. کیلومتر طول دارد 1800سرحدي امیر شیر علی خان یاد میشود که

:میالدي 1887خط ریجوي

) ش –ه 1258م مطابق 1880( موقعیکه امیر عبدالرحمن خان بر سر اقتدار رسید

یز تعیین و تثبیت گردد به روي اراضی نه در صدد آن شد تا سرحدات شمالی کشور ب

و . این اساس بین دولت روسیه وقت و حکومت بریتانوي مذاکره دو باره آغاز گردید

م به سرخس حاضر 1884چنین فیصله به عمل آمد که هیئات هر سه دولت در نوامبر

و . گردند در وقت موعود هیئات روسیه تزاري در محل تعیین شده حاضر نگردید

عسکر روسیه وقت بر حمالت خود در آسیاي مرکزي م 1873هده حتی بر خالف معا

پنجده رسیدند و ضمناً پل خاتون که باالي هریرود ادامه داد تا آنکه در نزدیکی

کر افغانی اعس. موقعیت داشت به حیث قرار گاه نظامی خود مورد استفاده قرار دادند

در مقابل اخطار عساکر نجده و نواحی آن در آنجا متمرکز بودند، که براي حفظ پ

باالخره تصادم بین عساکر روسیه وقت و عساکر افغانی که . روسیه تن در ندادند

٧٦

سر افسر عساکر افغانی جنرال غوث الدین تعداد شان بیش از دو هزار نبود رخ داد،

خان لوگري بود و سر افسر عساکر روسیه وقت علی خانوف نامیده میشد، نتیجه

سبت تعداد قلیل و عدم تجهیزات محاربوي از آن ناحیه دفاع کرده عساکر افغانی به ن

1243م مطابق 1885.( پنجده و آق تپه به تصرف عساکر روسیه وقت افتاد نتوانستند،

) .ش –ه

بناء از این واقعه به نسبت تلگرام تهدید آمیز ملکه ویکتوریا ملکه آنوقت

اکر روس از عملیات مزید دست گرفتند،انگلیستان براي الکساندر دوم تزار وقت عس

و بار دیگر مذاکرات سرحدي بین نماینده گان تعیین شده شروع شد و چندین بار این

روتوکول ش پ –ه 1265م مطابق بر 1887مذاکرات صورت گرفت تا اینکه در سال

به امضاء رسید و سرحدات شمال غربی که به اسم خط سرحدي شش فقره یی

شود روي نقشه تثبیت گردید، بعداً این خط سرحدي توسط چارلس ریجوي یاد می

یتان کامروف نماینده روسیه وقت در مدت چهار سال به پیت نماینده انگلیس و کا

عالمه یلر هاپ کیلو متر از دره ذوالفقار تا خم آب به یک خط قوسی توسط 350طول

. گذاري و تثبیت شد

:در قد

دولت جدید سوسیالستی . اري وقت سقوط کردتز اي سیهروموقعیکه حکومت

از سیاست توسعه جوي منصرف گردید، . اتحاد شوروي وقت بر سر اقتدار آمد

آزادي و تمامیت ارضی افغانستان را به رسمیت شناخت خاصتاً در ماده نهم معاهده

ش ذکر –ه 1299م مطابق بر 1921فبروري 28دوستی بین این دو کشور در تاریخ

ت که حکومت اتحاد شوروي قبول میکند زمینهاي واقع در منطقه سرحدي را شده اس

٧٧

در این باره ،م متعلق به افغانستان بوده دو باره به افغانستان تسلیم کند 19که در قرن

مذاکرات در مراحل مختلف و به سویه هاي مختلف بین حکومات افغانستان و اتحاد

در بین دریاي آمو واقع (قد که زیره در، و راجع به جشوروي وقت بر گزار گردید

37در شمال مغل قشالق و دشت قلعه باالي عرض البلد شمالی و موقعیت آن) است

دقیقه واقع بوده و فعالً از لحاظ 30درجه و 69دقیقه و طول البلد شرقی 30درجه و

بع کیلو متر مر 422و داراي . اداري عالقه داري بوده مربوط والیت تخار میباشد

. قریه میباشد 26و شامل بودهمساحه

میالدي 1946جون 13هجري شمسی مطابق بر 1325جوزاي 22در معاهده

مد شیرزويسلطان اح و) مولوتوف وزیر خارجه ( بین نماینده اتحاد شوروي وقت

تا خط وسط دریاي ، ضاي دوستی چنین فیصله به عمل آمدفدر ) سفیر افغانستان(

ك افغانی قبول شود و بنابر قد جزء خایث سرحد شناخته شده و جزیره درح آمو به

م طرفین موافقه کردند که ماده نهم 1946روتوکول ضمیمه معاهده پ یک آن در

. م از اعتبار ساقط است 1921معاهده

شوراي ملی و مجلس اعیان همان وقت افغانستان این فیصله را تصویب کردند در

م افغانستان و اتحاد شوري وقت راجع به رژیم 1858بق بر ش مطا –ه 1336سال

م در باره 1964ش مطابق بر –ه 1342دریاي آمو قرار داد منعقد نمودند و در سال

. امضاء نمودندنج و آمو موافقت نامه اي را پاستفاده مشترك از دریاي

:سرحدات شرقی و جنوبی افغانستان - 2

٧٨

ب شد بادرایت و کاردانی ث زمامدار این خطه انتخاموقعیکه احمدشاه بابا به حی

وانست وسعت خاك اصلی آریاناي کبیر را دو باره احیاء کند و در مدت که داشت ت

و به منظور سرحدات اصلی دوره آریانا رسانیده ب خود افغانستان راسلطنت سال 25

شریف،زارم کابل، ،هرات ،ارقنده: چون تنظیم مملکت را به هشت والیت اداره و

میمنه، فراه، ).پانزده حکومت اعلی و کشمیر ،الهور پنجاب، ،بدخشان ،خراسان

شکار پور، دیره غازي خان، خان،دیره اسمعیل پشاور، لغمان، غزنی، بلوچستان،

.لیه ملتان و سرهند تقسیم کرد چچه هزاره، سند، سوي،

ي زمان شاه از تمامیت قلمروبعد از احمد شاه بابا پسرش تیمور شاه و بعد از و

اما با رویکار .محافظت کرد ،ثبیت گردیده بوداین مملکت که در زمان احمد شاه بابا ت

.براي اجانب آماده شد اشغال آمدن اوالده او زمینه

: معاهده گندمک

دید به هاي پنجاب اوضاع افغانستان را در هم و بر هم چون دولت سک ءدر ابتدا

ملتان را از قلمرو افغانستان مجزا پشاور، کشمیر وروع کردند اتک، پیشروي و حمله ش

. ساخت

خود اختیارات ، از روز اول جلوس یعقوب خان بر سر اقتدار آمدبعد از آنکه امیر

م مطابق 1879می 26و معاهده گندمک در . سپرد هابه انگلیس تقریباً خود و مملکت را

. ء کردماده امضا دو ش را در -ه 1257بر

٧٩

بدین طریق سلسله جبال صعب العبور با ساکنین آنرا با عالقه کرم تا ابتداي

کوه تا فت چاه لندي کوتل و سیبی و پشین رارقی هشیبر تا کنار دره خ، جاجی

.دست داد کوژك از

.نقل کرده اند طوراین » غبار« میر غالم محمد محتواي معاهده گندمک را

محمد بین حکومت برتانیه و واالحضراتر شرایط ذیل این عهد نامه مبنی ب«

منعقد تی ابط صلح و دوسوو متعلقات آن بغرض اقامه ریعقوب خان امیر افغانستان

»گردید

بین حکومت برتانیه و ،میرسد یکه این عهد نامه به تصدیق طرفینروزاز -1

دوستی دایمی صلح و ،شینان امیر ضرت امیر افغانستان و متعلقات آن و جانواالح

.بودخواهد ربرقرا

ملحقات آن متعهد میشود که بعد از تصدیق این بهال حضرت امیر افغانستان وا -2

صادر مینماید، که در دوران جنگ به معاهده اعالم عفو عمومی تمام آنکسانی را

و این ها در هر درجه و مراتب که باشند از . کار کرده اندطرفداري اردوي انگلیس

. امثال سردار ولی محمد خان التی وغیره . صادمات محفوظ خواهند بودت و ممجازا

ط با حکومت هاي بکه در روامتعهد است امیر افغانستان و ملحقات آن -3

الح بر سخارجی پابند مشوره به حکومت بریتانیه بوده و با این حکومت عهدي نبندد و

پول انگلیسی به غرض اسلحه و ، و در صورت خارجی، امتداد نظامی،برداردضد شان

٨٠

سپاه انگلیسی بعد از انجام . که انگلیس مناسب داند، استعمال خواهد شد ذوريدفاع

. کار دفاع، از افغانستان به قلمرو بریتانیاوي مراجعت خواهند کرد

بین حکومت بریتانیه و واال حضرت و هم به غرض حفظ ارتباط نزدیک براي -4

ال حضرت، طرفین متعهد میشوند که در کابل یک حفظ سرحدات مقبوضات وا

و در . نماینده انگلیسی با دسته نظامی محافظه در منزل شایان شان خود مقیم خواهد شد

صورت بروز یک معامله مهم خارجی بریتانیه حق دارد که در سرحدات افغانستان

مفاد طرفین در موقع ضروري که . نماینده گان انگلیسی و عساکر محافظ اعزام نماید

تواند نماینده به دربار گورنر جنرال یمتصور باشد، واال حضرت امیر افغانستان هم م

. مقیم نماید، همچنین در سایر جا هاي هند که رضاي طرفین باشد

حفاظت نماینده گان انگلیسی به عهده واال حضرت امیر افغانستان و ملحقات -5

ینده گان او در امور داخلی افغانستان حکومت انگلیس متعهد است که نما . آن است

. مداخله ننماید

واال حضرت امیر افغانستان و ملحقات آن از طرف خود و جانیشینان خود -6

تا . متعهد میشود که براي رفت و آمد اتباع بریتانیه در افغانستان مشکل تراشی ننماید

. بوده و تجارت نمایندمحفوظ

مسلسل جاریست، واال حضرت امیر افغانستان چون تجارت بین طرفین به طور -7

تعهد میکند که براي حفظ تجارت و تسهیل عبور مال التجاره در شاهراه هاي عمومی،

. در حفظ راه ها بکوشد و بلیغ بکار برد سعی

٨١

براي ترقی تجارت و انتظام راه ها و مالیات تجارتی وغیره، یک قرار داد تجارتی

. خواهند شدسته یک سال ب لجدا گانه در طو

بغرض تسهیل در روابط تجارتی و آمد و رفت، طرفین متعهد هستند که از -8

کرم تا کابل یک خط تلگراف به مصرف بریتانیه کشیده شده و امیر افغانستان آنرا

. حفاظت نماید

حکومت . دوستی بر قرار شده استچون بین هر دو حکومت طبق این معاهده -9

ندهار و جالل آباد و عالقه هاي را که اکنون تحت اشغال قشون بریتانیه شهر هاي ق

کرم، پشین و سیبی: ثنايبریتانوي قرار دارد، تخلیه کرده و واپس میسپارد، به است

یمی دا موضوعاما این ،بریتانیه استکه تحت تسلط و انتظام ) منطقه نقشه ملحقه (

االنه به امیر افغاسستان پرداخته خواهد ارف داخلی، سصنبوده و مالیات آن بعد وضع م

مچنی و خیبر را که بین پشاور و جالل آباد واقع است در حکومت بریتانیه انتظام . شد

و هم انتظام امور رفت و آمد قبایل را که در این دو منطقه . در دست خود میگیرد

. تعلق دارند، بریتانیه به دست خود خواهد داشت

افغانستان اختیارات حصه غرض امداد به واال حضرت امیر حکومت بریتانیه به - 10

تعهد میکند که و هم در مقابل شرایط قبول شده این قرار دارد، . خود را حاصل نماید

. بپردازد ساالنه ششصد هزار روپیه به امیر و جانیشینان او

–ه 1294جمادالثانی 4م مطابق 1879می 26این عهد نامه در گندمک به تاریخ

. ق منعقد گردید

٨٢

ناري افسر سیاسی کیو –امضاي میجران امضاي امیر محمد یعقوب خان

) . گورنر جنرال هند ( امضاي کیتن –در امور مخصوص

م در شمله از طرف وایسراي و گورنر 1879می 30این عهد نامه به روز جمعه

) 17(.هندارجه حکومت خآي ، سی ، لیال سکرتري : امضاي .هند تصدیق شد

) : میالدي 1893( معاهده دیورند

آنکه انگلیس ها به نفع عبدالرحمن خان از عمق سیاست انگلیس آگاه بود، قبل از

. پیش میگرفتندرا در د مقدمه چینی ها نافغانی انجام دهخود کاري را در برابر شاهان

م فریب خورد، م باز ه 1880عبدالرحمن خان در برابر سیاست انگلیس در سال امیر

و امیر ندپرداختها در سرحدات افغانستان به مانور ها و سوقیات عسکري زیرا انگلیس

به نوع جانسپاري و ، اگر چه مردم افغانستان ندعبدالرحمن خان را تهدید به تجاوز کرد

از طرف دیگر امیر عبدالرحمن خان در )17(ها آماده گی گرفتند،در برابر انگلیسایثار

نسبت به هاي فعالیت نگاشته استتاج التواریخ در مقدمه آن یفی خویش بنام کتاب تال

مطالعه کننده گان کتاب من، البته تا به حال دانسته : ( شاهان قبلی چنین نموده است

باشند، که من به چه قسم، افغانستان را سلطنت ساخته ام، افغانستان که قبالً به چندین

و هر رییس جداگانه در آنجا ها ریاست داشتند، و ود سر منقسم بود، حکومت هاي خ

به تخت سلطنت، نیز سنجیده باشند که به چه قسم مملکت را که در وقت جلوس من

قدر چ .غیر از شهر کابل و جالل آباد و معدودي چند از نقاط دیگر، نبوده است

سال ا دروسعت داده ام، والبته مسبوق شده اند که به چه قسم والیات قندهار وهرات ر

م به تصرف در 1884الیت روشان و شغنان را در سال و. م متصرف گردیده ام 1881

٨٣

همان ازجانب دیگر ) 18( بدین گونه موضوعات را اظهار نموده است، .........آوردم

نفر عمله 324و حیوان بار بر 463یتمیر دیورند با شش نفر افسر بلند رتبه، بود که مار

در بگرامی از طرف نماینده امیر . افغانستان شده به کابل آمدند از راه خیبر داخل

و شهزاده جبیب اهللا خان . و در قصر چهل ستون اقامت گزیدند. افغانستان اسقبال شد

. مهماندار شان بود

پیشنهاد . روز بود، بلکه بیشتر از آن طول کشید 40مدت اقامت شان در کابل

مرتبه انگلیس و نقشه مدونه انگلیس گذاشته نامه یا بر عهد : هیئات انگلیس این بود

. به عبارت اصلی جنگی طرفین مشتعل خواهد شد و یا مناسبات دولتین منقطع و شود،

.راه سوم وجود نداشت و عبدالرحمن خان در یک امتحان دشوار گیر ماند

: معاهده اول

یرانی به حد شرقی و جنوبی مملکت جناب امیر صاحب از واخان تا سرحد ا -1

در نقشه کشیده شده و آن نقشه همراي عهد نامه ملحق است خواهد درازي خط که

. رفت

دولت عالیه هند در ملک هایکه آنطرف این خط به جانب افغانستان میباشند، -2

و دست اندازي نخواهند کرد وجناب امیر صاحب نیز در ملک مداخله قت و هچ

ازي ع میباشد، هیچ وقت مداخله و دست اندبه طرف هند واقهایکه بیرون این خط

. نخواهند نمود

٨٤

بهیه برتانیه متعهد میشوند که جناب امیر صاحب اسمار و در این صورت دولت -3

طرف دیگر جناب امیر صاحب از و. چنگ قبضه خود بدارند در وادي باالي آن را تا

رنوي یا با شکل معه وادي امتعهد میشوند که هیچ وقت در سوات و باجور و چترال

دولت بهیه برتانیه نیز متعهد میشوند که ملک . مداخلت و دست اندازي نخواهند کرد

شده برمل را چنانکه در نقشه مفصل که به جناب امیر صاحب از قبل داده شده نوشته

بود جناب امیر صاحب واگذار نموده شود و جناب امیر صاحب دستبردار از ادعاي

زیرکی ي و داور میباشند و نیز دست بردار از ادعاي خود به خود به باقی ملت وزیر

. میباشند

این خط سرحد بندي بعد از این به تفصیل نهاده و نشان کاري آن هر جا که -4

مراد و شنران کرده خواهد شد وممکن و مطلوب باشد به توسط برتش و افغانی کم

ر به یک سرحد موافقت مقصد کمشنران مذکور این خواهد بود که با اتفاق یکدیگ

عین مطابق حد بندي که در نقشه همراي این نمایند و آن سرحد حتی االمکان به

لیکن محلیه حقوق موجوده دهات که به قرب سرحدي . معاهده ملحق است باید شود

. میباشند مد نظر داشته شود

چمن جناب امیر صاحب از اغراض خود بر چهاونی جدید به نسبت مسله -5

زي دستبردار میباشند و حقوق خود را که در آب سرکی تلري به ذریعه خرید انگری

این بر این حصه سرحد خط حد . مینمایدبه دولت برتانیه تسلیم ،حاصل نموده اند

حد سرحد بندي از سر کوه سلسله خواجه : بندي به حسب ذیل کشیده خواهد شد

د این طور میرود که مرغه پشا کوتل که در حد ملک انگریزي میباش عمران نزدیک

٨٥

چشمه شیر اوبه عدل ما بین قلعه چمن . افغانستان میگذارد به چمن و چشمه شیر اوبه را

عدل خط حد بعد از این . نو و تهانه افغانی مشهور در آنجا بنام لشکر دند میگذرد

مابین ریلوي ستیشن و کوهچه به میان بالك میرود و به طرف جنوب گشته شامل

انگریزي میگذرد و راه را شه را در ملک اگوخواجه عمران میشود و تهانه سلسله کوه

که به طرف شواروك از جانب مغرب و جنوب گواشه میرود به تعلق افغانستان

هیچ مداخلت تا به فاصله نصف از راه مزبور بخواهد میگذرد، دولت بهیه برتانیه،

. نمود

ه هند و جناب امیر صاحب افغانستان شرایط مزبور این عهد نامه را دولت عالی -6

این طور تصور میکنند که این یک کامل و خاطر خواه فیصله جمیع اصل اختالف

و هم دولت . راي و خیال که در بین ایشان به نسبت سرحد مذکور بوده اند، میباشد

که انفصال هر اختالفات ، عالیه هند و هم جناب امیر صاحب بر ذمه خود میگیرند

بر آن در آینده افسر هاي مقرره جهت کهاختالفات زیی به مثال آن نوع فقرات ج

بطریق دوستانه ننموده خواهد . عالمت نهی خط حد بندي غور و فکر خواهند نمود

شد تا که براي آینده حتی االمکان جمیع اسباب شک و شبه و غلط فهمی ما بین دو

. شوددولت برداشته و دور کرده

یه هند از نیک نیتی جناب امیر صاحب به نسبت دولت بهیه چونکه دولت عال -7

و اطمنان خاطر بطور کمال دارند و خواهش دارند که افغانستان را در برتانیه تشفی

حالت خود مختاري و استقالل و قوت ببینند لهذا دولت مومی الیه هیچ ایراد و

خود جنگ در ملکاعتراض بر امیر صاحب در باب خریدن و آوردن اسباب

٨٦

نخواهند کرد و خود دولت موصوف چیزي معاونت و امداد بعطیه اسباب جنگ

. خواهند کرد

پیه جناب ممدوح داده میشود، شش لک روپیه که به ساالنه دوازه لک روعالوتاً

1311جمادي االول 2م مطابق 1893ماه نوامبر 12ساالنه مزید نموده شود المرقوم

. هجري قمري

: دوم معاهده

معاهد دوم را دیورند به خاطري امضاء کرد که حسن نیت دولت انگلیس را به

دولت تزاري روسیه ابراز دارد و افغانستان را به حیث حایل در یک چوکات محدود

یژیکی را در که هم انگلیس و هم تزار روس نقاط حساس سترات ،طوري حفظ نماید

پنجه و که با هیچکدام قدرت هاي مجاور دست اختیار داشته باشند و افغانستان نتواند

.نرم کند که این هدف را در محتواي این معاهده نیز بصراحت میتوان سراغ کرد

: طور نقل کرده است چنین »غبار « این است متن معاهده دوم که

ي امیر افغانستان و حدود اسی، اس، جی،ما بین جناب امیر عبدالرحمن خان ((

اي فارن سکرتري ،آي سی، کطرف، آقاي هنري مارتیمر دیورند کی،یآن در متعلقه

. ))دولت عالیه هند و نایب و وکیل از جانب دولت عالیه طرف دیگر

از آنجا که دولت بهیه برتانیه به جانب امیر صاحب اظهار داشته اند که دولت

انگلند که س وروم ما بین 1873روس اصرار میکند از براي ایفاي کامل عهد نامه

جهیل بواسط آن قرار دارد انفصال یافته بود که رود اکسوس یعنی دریاي آمو از

٨٧

مشهور به زرکول طرف مشرق تا ملحق گاه رود کوکچه با رود اکسوس یکتوریا و

باید سرحد شمالی افغانستان باشد و چنانچه دولت بهیه برتانیه تصور مینماید، هر گاه

لهذا جانب امیر عبدالرحمن خان مذکور عمل کنند، به قرار شرایطدولت روس نیز

اي امیر افغانستان و حدود متعلقه آن از براي اظهار دوستی خود با اس، جی، سی،

جهت ظاهر ساختن آماده گی خود براي قبول کردن صالح و دولت بهیه برتانیه و نیز

. جه دارندمصلحت دولت بهیه در اموراتیکه داخل تعلقات خود با دولت هاي خار

راضی میباشند که ممدوح تمام عالقه جاتیکه طرف بوسیله این نوشته قبول مینمایند و

براي فهمیده گی . شمال این حصه رود اکسوس که در قبضه خود دارند، تخلیه نمایند

و دانستگی صریح که تمام عالقه جات طرف جنوب این حصه رود اکسوس میباشند

ممدوح نیستند، جناب محتشم الیه را در عوض داده حاال در قبضه و تصرف جناب و

. و تسلیم نموده شوند

اي، فارن سکرتري دولت سی، ایی، اي، سی، اس، هنري ماریتمر دیورند کی،((

نماید که یعالیه هند بواسطه این نوشته از جانب دولت بهیه برتانیه اقرار و اعتراف م

ف جنوب رود اکسوس به جانب نمودن عالقه جات مزبور واقع طرتحویل و تسلیم

متعهد میشوند که امیرصاحب یک شرط واجب و اصلی این تدبیر و معامله میباشد و

ند و بست ها همراه دولت روس جهت تحویل و تسلیم نمودن عالقه جات مذکور ب

ماه 12شمالی و جنوبی دریاي آمو یعنی اکسوس کرده خواهند شد، فقط المرقوم

)).ه ق 1311مادي االول ماه ج 2م 1893 نوامبر

٨٨

و امیر عبدالرحمن به این ترتیب امیر عبدالرحمن خان به دیورند انگلیس حق داد

خان سر زمین هایکه تحت تصرف انگلیس هم قرار نداشت با تقریباً سه میلیون نفوس

این عمل را . براي حفظ تاج و تخت بود به دولت انگلیس تسلیم دادآن در آن وقت

بقاي خود و م فقط و فقط براي 1893م و هم در سال 1880ان در سال عبدالرحمن خ

حفظ تاج امیري نوع تحت الحمایگی و وفاداري به دولت برتانیه انجام داد و از

به واخان ،و در مقابل. زیرا او خود تحت الحمایه بود. هیچکس مصلحت ندید

. افغانستان تعلق گرفت و اسمار نیز به افغانستان داده شد

اغذ تحریر یافته بود و روي اراضی تا ودیکه مواد این فیصله نامه روي کبا وج

همان وقت تعیین و تثبیت نگردیده بود باز هم اختالف و اشکاالت سرحدي از بین

نرفت چه از یک طرف حکومت افغانستان از حقایق موضوع مطلع گشته و از طرف

بخش تقسیم کرده نه تنها از نظر را به دو اقوام دیگر ترسیم خط سرحدي دیورند

کلتور، ثقافت رسم و رواج و سایر ممیزات بشري یک قوم و یا یک قبیله را از هم

بعداً بنابر عدم . بوجود آوردمجزا کرد بلکه یک نا آرامی سیاسی را نیز در این منطقه

قناعت در مواد فوق الذکر و عملی نبودن این موضوع روي موضوع و فیصله یک

دیورند مطالعات دقیق تر به عمل آوردند اما تحقیقات آنها نیز یک جانبه بوده جانبه

:قاط مختلف سهیم بودنداشخاص ذیل در تعیین سرحدي ن

هساالر غالم حیدر خان رییس هیئات پسسرحد بین واخان و لندي کوتل توسط

1895 – 1894افغانی و ریچارد اودنی به حیث رییس هیئات انگلیستان در سالهاي

له سرحدي اقوام مهمند را حل نکرد ئاما فیصله این هیئات مس. میالدي تعیین گردید

٨٩

تعیین شد که جبیب اهللا خان طرزي به حیث رییس هیئات افغانی هیئات دیگري در آن

پتان هی به حیث رییس هیئات انگلیس وجود داشت جهت غور و تثبیت خط و ک

. ا دو باره تعیین و تثبیت کردندسرحدي تعیین شدند هیئات موصوف خط سرحدي ر

ین دریاي کرم و گومل نیز توسط هیئات دیگر تثبیت خط سرحدي حوزه وزیرستان ب

) . ش –ه 1273 – 1272م مطابق بر 1895- 1894( و ترسیم گردید

در همین سال فوق هیئات دیگري از افغانستان و انگلستان بالترتیب گل محمد

و مکمهن از دره گومل تا کوه ملک سیاه سرحدات را خان و بعداً محمد عمر خان

صل سیاسی را بین افغانستان و امپراطوري هند بریتانوي تثبیت فو ه حل دتعیین نمو

لیک جنوب شرق کوتل بناء سرحدات شرقی و جنوبی افغانستان از کوتل ک. نمودند

اي واخجیر تا کوه ملک سیاه که بنام خط سرحدي دیورند مسمی است در ساله

این خط سرحدي به هیچ صورت مجوز . مختلف روي اراضی تعیین و تثبیت گردید

آن خودش تحت الحمایه انگلیس قانونی ندارد، زیرا عبدالرحمن خان در حین امضاء

همچو ملهمعابناء . حقوقی موجود نبوداستقالل سیاسی نداشت، مجالس مقننه و بود،

)17(. نیمتواندمعاهدات هرگز قانونی و طرف تایید بوده

خط دیورند از بسی جهات غیر عادالنه و یک جانبه بود، زیرا امیر عبدالرحمن

بلدیت و آشنایی نداشت، به طور تحمیلی باالیش قبوالنده خان به نقشه هاي منطقه

خیبر در حصه کنرها، شد، و اکثراً نقاط حاکم را در هند برتانوي در اختیار دارد مثالً

نقاط مهم و ر، چمن، کوه هاي چگاهی و کوه ملک سیاه تماماًپین غو تورخم، س

یک مطلب دیگر اینکه این خط . داده شدهتانوي یبر استراتیژي هاي اساس به هند

٩٠

اعتبار داشت نه براي قرون متوالی، خوشبختانه براي صد سال از تاریخ امضاء سرحدي

. کاپی این معاهده در آرشیف هندوستان هم موجود است

م استقالل کامل سیاسی کشور را بدست 1919یکه امان اهللا خان در سال موقع

آورد خط دیورند را به رسمیت نشناخته و عدم موافقت خود را توسط یاد داشت

اما متاسفانه مصروفیتهاي سیاسی . دادرسمی با لهجه جدي و صریح به دولت انگلستان

.نداد آنرا به موضوعات داخلی مجال تعقیب این موضوع مهم و بعداً

امان اهللا خان غیر عادالنه بودن خط دیورند را اشاره کرده بود و استرداد استقالل

کشور توسط امان اهللا خان و عدم انفاذ خط دیورند، تحریکات انگلیس را در برابر

ضد امان اهللا خان عیار بر تا آنکه فضاي سیاسی را کامالً. امان اهللا خان افزایش داد

امان اهللا خان افغانستان را ترك گفت و موضوع خط دیورند الینحل باقی ناءب. نددکر

و پیشروي هاي امان اهللا خان در مورد شخصیت یگانه مشکل که البته((. )17(ماند

گشت و به آزادي هاي فراوانی مردم اروپا به افغانستان بر بعد از آنکه از ،بوجود آمد

یک جامعه اسالمی منسوب بود و یک طرف به را دعوت کرد چون جامعه افغانی از

واد و در حال ، فقیر، بی سهطرف دیگر یک جامعه نیمه فیودالی، عقب ماند از

به این ترتیب اصالحات دوره امانی انجام . و به انواع مشکالت روبرو شدپریشانی بود

ه این ترتیب با شورش بو )8(نپذیرفت و نه توانست به عمق جامعه نفوذ کند

و محمد نادر شاه پدر . ، و از سلطنت کنار رفتبرو شد وحانیون، مردم و بچه سقو رور

و تجزیه آن به ) م 1947( بعد استقالل هند در )3(. ظاهرشاه به سلطنت رسید

باره وپاکستان و هند، افغانستان باري دیگر ادعاي قانونی خود را اظهار داشته و د

٩١

حالیکه قوه ارتجاعی و استعماري انگلیس همیشه در . موضوع را مورد بحث قرار داد

افغانستان . تا این آروزي حقوقی و قانونی مردم افغانستان بر آورده نشود. مانع آن میشد

نیز از ابتداي مرحله بنابر خطوط اساسی وظایف ملی حل مسئله ملی مردم پشتون و

مه ها و یله از طریق مفاهاساس اراده آنها و بنابر سوابق تاریخی حل این مسئبلوچ را بر

مذاکره هاي صلح آمیز سیاسی میان مملکتین خواستار گردیده است که با تاسف

و . همین موضوع باعث مجادالت و ماجرا هاي تلخی سیاسی افغانستان گردیده است

)25( .حوه از انحا مردم افغانستان به رویداد هاي نا مطلوب مصروف نگهداشته میشودن

: کشور سرحدات غربی - 3

در دوره هاي مختلف ،که در جنوب غرب افغانستان واقع استسیستان ناحیه

از زمان . تاریخ گاهی به تصرف ایرانی ها و زمانی تحت اداره افغانستان قرار میداشت

م ناحیه سیستان جزء سر زمین افغانستان بود تا 19م تا اواسط قرن 1747احمد شاه بابا

عبدالرحمن با مردم قبیله خود در زمان امیر بندي بنام علی خان اینکه سر کرده قبیله سر

خود به دولت ایران خان تابعیت دولت ایران را قبول نموده و خود را با سر زمین

. نمود و مرتکب خیانت ملی گردیدتسلیم

له تعیین و تثبیت خط سرحدي در این منطقه نیز حتمی به نظر میرسید ئبنابرآن مس

افغانستان و ایران کالت و بعضی مشکالت هاي سرحدي حکومات اما نظر به مش

با ویسراي هند در تماس شده و در رو اجباراًاز این. به کدام فیصله نایل آیندنتوانستند

. حل پرابلم سرحدي جنوب غرب کشور و جنوب شرق ایران طالب حکمیت شدند

٩٢

:حکمیت گلدسمت

تحت نظر او سرحدات مکران و فدریک گولدسمت را که قبالً ویسراي هند

انگلیس با گولدسمت رییس هیئات . بلوچستان تعیین شده بود مامور انجام این کار شد

مدت دو ،روساي هیئات افغانی و ایرانی با معیتی سید نور محمد خان و معصوم خان

ش –ه 1211مطابق بر 1873، و در سال سال در سرحدات سیستان به تحقیق پرداختند

: یصله صادر کردندچنین ف

هلمند را بدو حصه تقسیم نموده سر زمین هایکه به طرف غرب حوزه سفلی رود «

رود نادعلی قرار داشت سیستان خاص نامیده و به مملکت ایران متعلق گردید، و

. میشد به افغانستان تعلق گرفتقسمت شرق رود نادعلی بنام ماوراي سیستان نامیده

: خاك ماحول

رود ( ش دریاي هلمند از مجراي اصلی خود –ه 1274م مطابق بر 1896در سال

که سرحد بین افغانستان و ایران بود منحرف شده و در نتیجه قسمت اعظم ) نادعلی

در غرب رود نادعلی پریان موسوم است وآب آن از مجراي دیگري که بنام رود

ت خط سرحدي در روي سمهامون هلمند شد چون در زمان گولدموقعیت دارد وارد

عث ایجاد کدورت ذا تغییر مجراي هلمند دو باره باعالمه گذاري نشده بود لاراضی

اصلی بین مردم افغانستان و ایران شد زیرا حکومت افغانستان رود نادعلی را مجراي

رود هلمند میدانست اما دولت ایران مجراي اصلی را که بین روساي دولتین در سال

قدیمی دانسته و مدعی بودند که این تغییر مسیر موده بودند مجراي م تعیین ن 1873

٩٣

دریا به نفع ایران در نظر گرفته شود، بدین ملحوظ هیچ یک از ممالک همسایه به

حکومت . باره طالب حکمیت از حکومت انگلیس گردیدند وموافقه نرسیده د

ر نمود رییس نماینده نفر از افسران انگلیس وهندي مامور این کا 1500را با انگلیس

هیئات این سه . افغانستان فقیر محمد خان و رییس نماینده ایران یمین النظام نام داشت

که با تمام وسایل تحقیق و مطالعات اراضی مجهز بودند مدت دو فوق الذکر ممکلت

شروع به بعد به تحقیق و مطالعه شروع نمودند در 1902 سالهاي سال و سه ماه یعنی از

ه خط سرحدي را بین کوه ملک سیاه که در زاویه جنوب غرب افغانستان واقع نتیج

است و کوه ملک سیاه که در گوشه شمال غربی هامون هلمند موقعیت دارد تعیین و

. تثبیت نمودند

: میالدي 1935» التایی« الدین خط فخر

فغانستان از کوه سیا تا دهانه ذوالفقار که در ناحیه شمال غربی ااین خط سرحدي

اما کدام فیصله ،واقع است چندین بار سرحد بین افغانستان و ایران تعیین گردیده بود

ش –ه 1313م مطابق بر 1934قاطع در زمینه حاصل نگردید، تا اینکه دولتین در سال

دولت ترکیه جنرال فخرالدین التایی را براي . طالب وساطت گردیدنداز دولت ترکیه

جنرال فخرالدین بعد از تحقیق و مطالعات زیاد . ي تعیین نمودحل اختالفات سرحد

افغانستان را از کوه سیاه و سرحد غربی . فیصله خود را براي هر دو مملکت ابالغ نمود

. تا دره ذوالفقار تعیین و تثبیت نمود

غربی کشور تان در قسمت جنوباینگونه مشکالت سرحدي بین ایران و افغانس

انکشافی وادي هلمند و ارغنداب پروژه وقعیکه حکومت افغانستانبار دیگر م مجدداً

٩٤

دولت ایران این موضوع را بهانه گرفته . م بوجود آمد 1945 در را روي دست گرفت

باالخره مذاکرات بین . به شوراي امنیت ملل متحد نسبت کمی آب شکایت نمود

ایاالت متحده امریکا .در واشنگتن شروع شد ینماینده گان افغانی، ایرانی و امریکای

پیشنهاد نمود تا یک کمیسیون فنی تعیین گردد، و موضوع را در خود منطقه تحت

. قرار دهند و بعداً فیصله خود را به هر دو مملکت صادر نمایندمطالعه

متخصصین فنی از جمله استادان پوهنتون هاي قاره امریکا که به سه دولت مختلف

از پروژه انکشافی وادي هلمند بازدید ) ، کانادا و چیلی ریکاام( این قاره متعلق بودند

و مکمهن را دو باره تحت مطالعه قرار دادند در اسناد تاریخی گولدسمت . نمودند

بغرض هلمند وادي پروژه که اعمار بند ها و انهار ،نتیجه چنین ابراز نظر نمودند

اي هلمند در ظرف سال ساخته کنترول سیالبها در موقع آب خیزي و تنظیم جریان دری

ژه مذکور آب دریا را کم نساخته و بر عکس جریان آب را در ظرف سال به شده پرو

ادعاي ایران مبنی براینکه افغانستان آب دریا را بناء. یک اندازه معیین نگهمیدارد

و نیز عالوه کردند که . براي مردم جنوب شرق ایران می بندد نا درست پنداشته شد

اي هلمند یک دریاي ملی است نه بین المللی و تذکر داده شد که حقابه مردم دری

. شرق ایران مطابق تفاوت جریان آب در طول سال براي هر ماه تعیین شودجنوب

قبول کرد ش گذارشات کمیسیون سه نفري را –ه 1321دولت افغانستان در سال

یسیون به دولت ایران اطالع و آماده گی خود را جهت مذاکرات به اساس نظریات کم

م 1967داد اما دولت ایران گذارشات کمیسیون را در آنوقت قبول نکرد و در سال

٩٥

ش مذاکرات بین صدراعظم هاي هر دو کشور آغاز گردید که براي –ه 1347مطابق

. مدت زیاد ادامه یافت

: م1895 )امیر پ( سرحدات شمال شرقی کشور- 4

، ساحه مرتفع احتوا میکند ً یک ساحه نسبتا راو واخان پامیرسر زمین کم عرض

ارتفاعات این از آب بخشی شبکه هاي دریاي آمو و سند را که از یخچالهاي دایمی

این ساحه باریک افغانی که بین اتحاد ،ساحه سر چشمه میگیرند وانمود میسازد

لتوري و آن زمان موقعیت داشته از لحاظ کشوروي وقت، چین و هند بریتانوي

بناء . مشخصات جغرافیایی خاصتاً سیاسی ارزش ارزنده و قابل توجه را حایز بوده است

حینیکه سرحدات شمالی افغانستان تثبیت میگردید، م 1887تثبیت و همچنان در سال

مذاکرات در باره سرحدات شمالشرقی نیز به عمل آمده نسبت به عدم وضاحت منبع

بوجود آمد زیرا عده عقیده داشتند که منبع دریا آمو دریاي آمو مشکالت در زمینه

هاي جهیل بکه منبع دریاي آمو از سیال ،مینمودند ادعاو بعضی ) ویکتوریا ( زرکول

از این لحاظ نه تنها این ساحه بلکه تطبیق و ترسیم خط . چقمقتین سر چشمه میگیرد

. سرحدي بین کشور افغانستان نیز حتمی به نظر میرسد

م نماینده گان سه مملکت عبارت بودند از غالم محی الدین خان 1895 در سال

رییس هیئات لوجرنماینده افغانی و حکمران آن وقت والیت قطغن و بدخشان و مجر

سکی رییس هیئات روسیه وقت در منطقه پامیر خورد و یکوواانگلیس و فیفروشو

طول کشید و در نتیجه ه ماه این مذاکرات مدت نُ. به مذاکره نمودند عکالن شرو

٩٦

سیه تزاري وقت و خط سرحدي شمال شرق بین وبین افغانستان و رحد پامیر سر

. افغانستان و چین تثبیت شد

خط سرحدي پامیر که از انتهاي شرقی جهیل ویکتوریا یا زرکول شروع میشود

ه شد ءاین خط مسمابعد از عبور از نقاط مرتفع تا دره یولی امتداد می یابد و بنام

. تعیین و تثبیت شده است م 1895که در سال . است

: با چین کشور خط سرحدي شمال شرقی

جنوب در شمال شرقی کشور که از دره یولی الی کوتل کلیک دیگري سرحد

شرق کوتل واخجیر امتداد دارد بنام سرحد شمالشرقی یاد شده بین پامیر افغانی و

نصب پیلر ها عالمه گذاري و تثبیت م با 1964والیت سنیکیانگ چین در سال

گردیده است که از جمله کوتاه ترین سرحدات افغانستان محسوب میگردد که به

. کیلوم متر فاصله دارد 85طوب

این خط . در گوشه شمال شرقی کشور ما جمهوریت مردم چین با ما هم مرز است

نوامبر سال 22به مطابق) هجري 1342(عقرب سال 30مانه هاي پیش تا زسرحدي از

)17(. معلوم و روشن نبود) م 1963(

در سال مذکور هیأت مشترك عالمه گذاري سرحدي افغانی و چینائی باالي (

موضع سرحدي حاضر و بر اساس مندرجات معاهده ي سرحدي بین دولت افغانستان

٩٧

و جمهوریت مردم چین در فضاي دوستی و روحیه همکاري و مساوات دوستانه با

با تعیین و عالمه گذاري خط . مساوي و حسن تفاهم عالمه گذاري نمودند سویه

سرحدي موضوع مناسبات و حسن همجواري بین دو کشور را زیاده تر تقویت

.کیلو متر است) 45,92(طول عمومی این خط سرحدي . بخشید

شروع شده از ) 5587(به ارتفاع ي خط سر حدي بین افغانستان و چین از قله

جنوبی محل تالقی آبریز هاي بین سیستم رود هاي تاشقرغان، واخان و هونزاتا انتهاي

به امتداد آبریزه سلسله کوه مستاغ بین رود ) قله قو قراشقول(به قله پوواشو کوفسکی

قره چقرسو، یک معاون رود تاشقرغان در خاك چین از یک طرف و رود واخجیر

رود آقسو در خاك افغانستان از طرف قسمت هاي باالي رود واخان و معاونین باالي

این خط سر حدي از چار کوتل و از پنج عالمه سر حدي که همه از . دیگر ادامه میابد

حدي تعیین و عالمه گذاري این خط سر در . بتون ارمه ساخته شده است، میگذرد

ریاست هیأت افغانی را در عالمه گذاري این خط سر حدي . مدت سه ماه طول کشید

رت آرام و بدون کدام سر و صدا به یک فضاي دپلوماسی خوشبینانه صورت به صو

) 26.( گرفته است

ریشه هاي دوستی بین کشور افغانستان و کشور چین سابقه قابل یاد کرد است که

مسیر کشور ما به چون قرنها قبل از امروز، کاروانهاي مال التجاره از . خوبی دارد

قبل از میالد نخسیتن سفیر خاندان هان ها 130ر سال د. کشور چین رفت و آمد میکرد

به دربار

٩٨

از ی،م هیون تسانگ زوار چین 631و به سال . به شمال کشور سفر کردوچرها پ

ریل به بلخ و پولسوالی خلم سمنگان و به امارچ به 20مر قند به راه افتاد و به تاریخ ث

هند ار پسامبر از رود سند گذشته رهسیریل به بامیان رسیدو او در اخیر دپا 30بتاریخ

و ختن کنتامیر عازم یارپتامبر از راه پس 12گردید و بعداً به بدخشان آمد و به تاریخ

. شد

م افغانستان از نخستین کشور 1949البته بعد از تاسیس جمهوري خلق چین در

20و به تاریخ . آن را به رسمیت شناخت 1950جنوري سال 13هاي بود که در

افغانستان به جمهوري مردم چین روابط سیاسی به سطح سفارت کبرا 1955جنوري

)22(. تاسیس کرد

: افغانستان فعلیه سرحداتمختصر تعریف

از اینکه عموم سرحدات فعلیه افغانستان هر کدام به طور مشرح با در نظر داشت

یکبار دیگر عموم قرارگرفت اوضاع جغرافیایی، تاریخی و سیاسی آنها مورد بحث

. سرحدات را به طور خالصه تحریر شد

:خط سرحدي امیر شیر علی خان

نماینده ) م 1868( این خط سرحدي کشور در زمان امیر شیر علی خان در سال

یس به صورت یک کمیسیون مشترك این خط ل، افغانستان و انگگان روسیه وقت

والیت جوزجان خم آب( واجه صالح سرحدي را که از دریاچه ویکتوریا تا به قلعه خ

٩٩

این خط سرحدي در حقیقت یک سرحد طبیعی . تثبیت نمودندامتداد دارد، تعیین و )

که میان افغانستان و . است که دریاي آمو مسیر آنرا بعد از تثبیت آن تشکیل میدهد

و به نام خط امیر شیر . کیلو متر بالغ گردیده است) 1800( به طولاتحاد شوري وقت

. علی خان معروف گشت

:خط سرحدي ریجوي

از خم ( خواجه صالحکیلو متر طول دارد از قلعه 350این خط که در حدود

شروع و تا به ذوالفقار در گوشته شمالغربی کشور امتداد یافته ) آب والیت جوزجان

.است، داراي هشتاد پایه و یا عالمه سرحدي است که بنام پیلر یاد میگردد

: ي پامیر خط سرحد

م به اشتراك نماینده گان سه دولت، روس، 1895این خط سرحدي در سال

گی، پامیر کالن به و به اثر فیصله سه هیئات نماینده . انگلیس و افغانستان تعیین گردید

این خط مرزي از دریاي زرکول . روسیه و پامیر خورد به دولت افغانستان تعلق گرفت

امتداد یافته ) قله ي قو قراشقول ( پوولوشو کوفسکی ا به قله یا ویکتوریا ، ت) زرقول (

. است

امپراطوري اهمیت تعیین این خط سرحدي در این بوده، که هند بریتانوي را از

که در حقیقت به اصطالح جغرافیایی سیاسی یک خط . روسیه تزاري جدا میکرد

١٠٠

با موجودیت این تا باشد. حایل بین دو کشور ابر قدرت وقت تعیین گردیده است

. دیوار به متصرفات همدیگر مداخله ننمایند

: خط سرحدي دیورند

این خط سرحدي از گوشه سرحد شرقی و جنوبی کشور در حال حاضر از کوتل

کلیک که به جنوب شرق کوتل واخجیر موقعیت دارد، شروع شده مناطق شرقی و

ب غربی کشور خاتمه می به کوه ملک سیاه در گوشه جنوجنوبی کشور را دور زده

. میل بالغ میگردد 1200یابد، این خط تحمیلی از مبداء تا انجام

:خط سرحدي مکمهن

مناقشه افغانستان با دولت روس آغاز یافت، بار دیگر در زمان امیر حبیب اهللا خان

در این وقت انگلیسها دو باره آماده گی خود را براي حل وفصل مناقشه سرحدي

در نتیجه بعد از قبول دولتین افغانستان و فارس و . انستان و فارس نشان داددولتین افغ

به حکمیت ، م در این کار ورزیده بود 1902انگلیسها کاونل مکمهان نام را در سال

ساخت خص خط سرحدي را به نام خودش معروفاین ش. مسئله فوق انتخاب نمودند

.ل دارد تعیین نموده اندمیل طو 90، از کوه ملک سیاه تا کوه سیاه که

: خط سرحدي فخري

در مورد خط ) افغانستان و فارس ( ن سلسله مناقشه و منازعه بین دولتی بعد از یک

انستان و فارس وافقت خویشرا از فیصله سرحدي غربی به میان آمد، دولتین افغ

اشت، ترکی قرار د» التایی « کمیسیون تعیین شده که در راس آن جنرال فخرالدین

١٠١

م خط سرحد غربی کشور را از 1936در سال « مذکور فیصله را چنین اعالم داشت

با کوه سیاه به امتداد خط مکمهان تا به قلعه ذوالفقار تا گوشه شمالغربی کشور

موقعیت هاي رود ها بخصوص رود هریرود و آب هاي استاده، سرحد طبیعی میان دو

کیلو متر 060سرحد تعیین شده را به طول مسیر این. دولت را تشکیل داده بودند

بدین ترتیب خط سرحدي غربی در دو بخش یک بخش آن به . تشکیل مدهند

- 600و باقی سرحد غربی به طول . حکمیت مگمهان که به نام خودش تعیین گردید

. تعیین و تثبیت شد» التایی « کیلو متر بنام جنرال فخرالدین

: » چین« شمال شرقی خط سرحدي

در گوشه شمالشرقی کشور، کشور چین موقعیت دارد، که یک محیط خاص را

عقرب سال 30تا که از زمانه هاي پیش . در بین دو کشور سرحد تشکیل داده است

در . میالدي معلوم و روشن نبود 1963نوامبر سال 22هجري شمسی مطابق به 1342

و چینایی باالي موضوع سال مذکور هیئت مشترك عالمه گذاري سرحد افغانی

افغانستان و ( عاهده اي سرحدي بین دولتین سرحدي حاضر و بر اساس مندرجات م

و حسن تفاهم عالمه در فضاي دوستی و روحیه همکاري و مساوات دوستان ) چین

با تعیین عالمه گذاري خط سرحدي موضوع مناسبات و حسن . گذاري نمودند

١٠٢

که طول عمومی این خط . تقویت بخشید همجواري بین دو کشور را زیاده تر

البته از اخیر خط پامیر الی شروع خط دیورند حد فاصل این . کیلو متر است) 45,92(

)26( . را تشکیل میدهد

تقسیمات اداري و کشوري افغانستان

:نام کشور مختصر تاریخچه

حدود مختلف که طی قرون متمادي با ،کهن و تاریخی استزمین افغانستان سر

.صورت گرفته است شکل و

در تاریخ جنوب غرب ساله 5000زمین کهن افغانستان با پیشینه هر چند سر

فقط از اواسط قرن هجدهم )اما نام افغانستان بنام هاي آریانا، خراسان( درخشدآسیا می

بر این خطه اطالق شد و در قرن نوزدهم میالدي یعنی بعد از احیاي وحدت سیاسی

) 15. ( .به رسمیت شناخته شدمیالدي

پایتخت هاي افغانستان

قندهار 1775الی 1747از سال

الی اکنون کابل 1775از سال

١٠٣

تقسیمات کشوري

والیت است 34افغانستان داراي

والیت ننگرهار -4 هوالیت فرا -3 والیت پکتیا -2 والیت ارزگان -1

والیت نورستان-8 والیت دایکندي -7 کابل والیت-6 والیت بادغیس -5

یمروز والیت ن-12 والیت قندهار-11 والیت پکتیکا-10 بامیانوالیت -9

والیت وردك-16 والیت سمنگان-15لوگر والیت -14 والیت بدخشان-13

والیت جوزجان -20 بغالن والیت-19 والیت کاپیسا-18 والیت تخار-17

والیت کنر -24 والیت غور -23 والیت خوست -22 لخ والیت ب-21

والیت فاریاب - 28 والیت پروان- 27 لغمانوالیت - 26 والیت هلمند- 25

غزنی والیت -32 پنجشیر والیت -31 والیت سرپل -30 زابل والیت -29

.)17(والیت کندوز - 34 والیت هرات - 33

والیات افغانستان و کوچکترین گترینبزر

کیلو 62336بزگترین والیات افغانستان از لحاظ مساحت والیت هلمند با داشتن

کیلو متر 59146متر مربع به درجه اول قرار داشته، و به درجه دوم والیت فراه با داشتن

١٠٤

بدخشان با کیلو متر مربع بوده و 49368، و والیت کندهار به درجه سوم با داشتن مربع

والیات، والیت کیلو متر مربع به درجه چهارم قرارداشته و همچنان از 40886داشتن

کیلو متر مربع مساحت به درجه کوچکترین والیات کشور 4409لوگر با داشتن

)29(.میباشد

-1 دایکنديمعلومات در مورد والیت

دیگر والیات کشور که براي همه بهتر معلوم خواهد بود که در قطار اینکه زا

والیت بود، دو والیت دیگر یکی والیت پنجشیر و دیگري والیت دایکندي 32قبالً

الزم دانسته شد که در مورد این والیات نو تشکیل مطالب را به دسترس .اضافه گردید

:ذیل است داریم به نشر بسپارم که قرار

ستان است و به هشت ناحیه والیت نو تاسیس در مرکز افغاندایکندي یک

.است »نیلی«تقسیم شده است، مرکز آن شهر جغرافیایی به نام ولسوالی

بدون همه بدون وسایل رفاهی ووالیتی است دور افتاده، محروم ،فغالً دایکندي .

. که اهمیت خوبی برخوردار است ،مرکز آن میباشد»نیلی«. چیز

قلعه هاي متعدد در نیلی در ذهن آدم حوادث صد سال قبل را در اولین نگاه،

مردم مناطق مرکزي افغانستان از این نوع قلعه هاي براي در گذشته. تداعی می کند

از سوي دیگر این قلعه ها نمایانگر قدرت و . کردنددفاع از خود شان استفاده می

قلعه ها با برج و بارو هاي بلند این میرفت مارشب منطقه میزان امتیاز سیاسی و اقتصادي

١٠٥

..متعدد در برج ها و دیوار هاي خود سنگر مستحکمی پنداشته می شدبا تیرانداز هاي

باغ هاي بادام در . مجموع یک منطقه خشک و کوهستانی استدایکندي در

صاد مردم بیشتر بر باغداري اقت را می نوازدخال زیبا چشممیان برخی دره ها مانند تک

کشاورزي سنتی به هیچ صورت کفایت نیازمندي هاي مردم . استداري استوارو دام

مواد غذایی را از خارج منطقه وارد مجبور می شوند کهمردم هر ساله. را نمی کند

.کنند

: واحد هاي اداري

، یک والیت نو تاسیس و دومین والیت هزاره نشین مرکز افغانستاندایکندي در

توسط حامد کرزي رییس جمهور منظور گردید و 1384سال این والیت در. است

ه عنوان والی این دانشمند، آقاي سرور دانش ، بیک مرد حقوق دان، روزنامه نگار و

.والیت منصوب شد

الی هاي اشترلی، سنگ تخت، ولسو. شامل هشت ولسوالی استدایکندي اکنون

. واقع همان ولسوالی بزرگ دایکندي سابق اند، مرکز والیت، درخدیر و نیلی

گیزاب و کجران هم . شهرستان سابق اندولسوالی هاي شهرستان و میرامور ، ولسوالی

. قسمتی از ولسوالی کجران سابق است کیتی ولسوالی. دي پیوسته اندبه والیت دایکن

.بودندهمه این مناطق، پیش از این ، جزء والیت ارزگان

١٠٦

اما از . شهرستان سابق از بزگترین ولسوالی هاي افغانستان بودند دایکندي و

در چند سال اخیر از. محروم بودند هرگونه خدمات رفاهی، اقتصادي و اجتماعی

کابل همواره فشار وارد می شد تا بر واحد هاي اداري سوي رهبران هزاره بر دولت

.هزاره جات تجدید نظر صورت گیرد

مطابق این . ه می دانستندرا غیر عادالن 1343آنها تقسیمات واحد هاي اداري

ره جات به صورت ولسوالی هاي بزرگ، به والیت هاي همجوار، که هزا،تقسیمات

در واقع . مناطق پشتون نشین و تاجک نشین قرار داشتند، تقسیم شددر هامراکز آن

، به اقلیت محروم و دور از مرکز تبدیل والیت ها، به استثناي بامیانهزاره ها در این

ها در داراي چند والیت شوند که مرکز آندلیل هزاره ها می خواستند به همین. شدند

از سوي . ها را راضی کرده ي تا حدي هزارتاسیس والیت دایکند .بین خود شان باشد

ریاست جمهوري دیگر عده چنین به این باور اند که حامد کرزي هم در انتخابات

. . از آن به نفع خودش استفاده کرده استش 1383

:و مذهب نفوس، نژاد

.نفر باشد 500000تخمین زده می شود که نفوس این والیت بیش از

، سنگ ولسوالی هاي اشترلی. یت قاطع اندهزاره ها داراي اکثردر دایکندي

در . و نیلی داراي نفوس صد در صد هزاره اند میرامور،کیتی، خدیر، شهرستان،تخت

.اقلیت پشتون حضور دارندولسوالی هاي کجران و گیزاب

١٠٧

روابط بسیار و همسایگی بی . به خوبی و آرامی زندگی می کنندهم این اقوام با

هاي سیاسی و اختالفات دیگر ثابت می کند که تنشاقوام گوناگون بار دراند دغدغه

.آورند و نه مردمرا همواره سیاست مداران به وجود می

و مذهب شیعه جعفري هستند اکثر جاهاي افغانستان ، هزاره هاي پیردر دایکندي مثل

. . کنندحنفی پیروي میها از مذهبپشتون

:تاریخ دایکندي - 2

:دایکندي در گذشته ها

گذشته یک واحد اداري به نام ولسوالی دایکندي تحت اداره دایکندي در

از آن دایکندي جزء پیش ش.1343 تقسیمات اداري سال مطابق - والیت ارزگان بود

در شکار آباد شهرستان بود و سپس به ءابتداحکومت کالن دایزنگی بود که مرکز آن

. ن خان به بعد چنین بوده استعبدالرحماز زمان .خوردك تخته و پنجاب انتقال کرد

نپیش از جنگ هاي عبدالرحم. نداشتاما پیش از آن تقسیمات اداري خاصی وجود

-هزاره جات را داشتکه ارزگان حیثیت پایتخت غیر رسمی –با هزاره ها خان

میراث معماري ، گیزاب و کجرانقلعه هاي باشکوه نیلی. بوددایکندي به آن ملحق

مرکز قدرت شان میران و فیوداالن هزاره از آن ها به عنوان سنگر و .آن دوره هستند

ساختمان ویژه قلعه تحکم و، دروازه هاي مسبرج و بارو هاي بلند. ه می کردنداستفاد

.هستندهاي قدیمی بیان تاریخ چند صد ساله دایکندي و ارزگان

١٠٨

:دایکندي در حال حاضر •

رسماً توسط رییس جمهور کرزي گسایش یافت و به 1383دایکندي در سال

در تشکیل ساحه . والیات کشور قرار گرفتعنوان یک والیت مستقل در کنار سایر

، کجران و برخی از مناطق گیزابآن ولسوالی هاي شهرستان، دایکندي،جغرافیایی

قرار گرفت و هشت ولسوالی مرکز آن در منطقه نیلی. دیگر ارزگان سابق شامل شدند

میرامور، شهرستان، اشترلی، خدیر، سنگ: به آن منضم گردیدند

. کیتیو،تخت،کجران،گیزاب

، در کرزي، رییس جمهورآقاي. کردند ستقبال گرمیمردم از گشایش والیت جدید ا

از حکومت . عمران را دادمیان مردم ، در نیلی سخنرانی کرد و به مردم وعده توسعه و

گشایش آن در براي بسیاري ها هویدا بود که او از. مردم و امنیت سخن گفت

ولی برخی از رهبران احزاب سیاسی تاسیس والیت. نتخابات استفاده می کندا

به هر حال تاسیس والیت دایکندي را نه تنها مردم. دایکندي را به خود نسبت دادند

دایکندي بلکه تمام هزاره ها نشانه یی از خروج از انزوا و آغاز حسن نیت دولت

.دانستندکرزي

:اعیروابط و ترکیب اجتم

در سه دههء گذشته در دایکندي بیش از هر زمان دیگر پیچیده تر روابط اجتماعی

قبیله هاي زیادي وجود دارند نام هاي قبیله هاي موجود در در این جا. شده است

جا ترکیبات د قبیله ها در اینعدافزون بر تَ. بیرون استدایکندي از حوصله این نوشته

در دایکندي چند قوم سکونت . محکمی ندارندايکه مبن ،دیگري هم وجود دارد

١٠٩

جمعیت را گیزاب و کجران قسمتی ازدر .ها هزاره هستندناما اکثریت آ ،دارد

اگر. هاي پشتون شان خوب استروابط هزاره ها با همسایه. ها تشکیل داده اندپشتون

ه ها سایهمسایگی آنچه در این دو سه دههء اخیر گرایش هاي سیاسی بر روابط

.افگنده است

اما تنش . قبیله یی در کل در دایکندي چندان محسوس نیستمرز بندي هاي

به اختالفات طبقاتی و قبیله صورت سازمان یافته ییهاي سیاسی در زمان جنگ به

در بر خی از موارد قابل انتقام گیري هاي فجیعمهاجرت هاي اجباري و. یی دامن زد

این تنش ها شیوه هاي گوناگون به خود گرفت ال اخیردر این چند س. یاد آوري است

.شدو موضوع آن حتی به کابل هم کشانده

:جاده ها

ها بیشتر در زمان جنگ توسط مردم از مرکز ولسوالی ها و در دایکندي جاده

در سال هاي اخیر موسسه هاي داخلی و . هاکشیده شده اندبازار ها به سوي روستا

.اندمینه کار کردهخارجی در این ز

حتی یک متر . عموماً راه ها خامه اند. راه درستی وجود ندارددر این والیت

اما زحمت هاي بی پایان ! این والیت به چشم دیده نمی شودجاده قیر شده هم در

.باهم وصل نموده استمردم اکثریت روستا ها را

١١٠

در اکثر جاده ها نیاز به چه رود هاي زیادي وجود ندارد با آن هم اگردر دایکندي

)30(.اما در آن والیت پل و پلچک زیادي دیده نمی شود. داردساختن پل وجود

نجشیرپمعلومات در مورد والیت

!والیت شدمیالدي 2004در سالوالیت پنجشیر

دستگاه چند بعنوان والیت شناخته شد و تا بحال م 2004پنجشیر فقط در سال

د برق را تکمیل کرده اند، جاده هاي جدید براي تجارت، پل کوچک تولیبرق آبی

و ایستگاه رادیویی براي ارتباط دادن قریه جات دوردست به دیگر ها، چاه ها، مکاتب

ي ادارهآورد هاي والیت پنجشیر درین مدت می باشدنقاط کشور از دیگر دست

دفع سازي محیط وخدمات عامه در پنجشیر در بازکردن جاده ها، تخلیص آب، زیبا

دیگر که براي تطبیق پروژه هاي بزرگ بهداشتی زباله ها و بسیاري امور خورد و

)30( .عمرانی الزم میباشد؛ کمک شایان خواهد نمودکالن

جغرافیا نویس دوره اسالمی الیعقوبی نیز ثابت است، به اساس اظهار قدیمترین (

با نجشیر باشد پبنجهار را که همین روان و اندراب و غورونده پزیرا وي در ردیف

آمده و این سرچون کلمه هیر و یا هار به معنی آتش . سوند هار ظبط کرده استپ

)7 (بنام ،نج آتشکده مقدسی که در آن فزون بودپزمین زیبا ي کوهستانی به مناسبت

١١١

پنجشیر از مناطق بسیار غنی و مشهور با داشتن معادن زر و نقره درکنار اندارب

و خیز بدخشان بوده، و در همه کتب مسالک داشته، سر آغاز کوه هاي زر و لعل قرار

اما متاسفانه چند و چون این منطقه که . ممالکی که در باره خراسان نوشته آمده است

و هم از لحاظ جغرافیایی، تاریخی و . هم از لحاظ اقتصادي بسیار با اهمیت بوده است

. است) در سمت شمال ( حد فاصل میان کابل و بدخشان

پنجهیر و « : مولف حدود العالم در باره این سر زمین زر خیز چنین مینوسید

جاریانه دو شهریست و اندر وي معدن سمنت، رود میان این دو شهر بگذرد، و اندر

». حدود هندوستان افتد

پنجهیر شهریست بر کوهی نهاده، قرب ده هزار در او باشد، باغ و بوستان آب«

».روان باشد، لیکن کشاورزي نکنند

پنج هیر، هیر به معنی کوه است و پنجهیر معنی پنج کوه : ابن بطوطه مینویسد

. که روي نهري برگ کبودي بناء شده استدرآنجا شهر قشنگ و آبادانی دیدم . است

یاقوت معروف بدخش از همین . این رود خانه از کوهستان بدخش سرچشمه میگیرد

قابل یاد کرد است )28( . خراب کرداین شهر ها را چنیگیز . می آید کوهستان بدست

مردم مجاهد این سر زمین در طول ادوار تاریخ از خود در قطار دیگر مردم افغانستان

در تاریخ گواه است که این موضوع را اثبات البته . شهامت و دلیري نشان داده اند

. قابل مالحظه است شوروي وقت و اتحاد جماهیر دوره مقاومت و دوره طالبان

ز سر زمین راد مردان این مر افغانستان نقاطسایر در قطار در حقیقتنجشیر پ همچنان

) 32( .محسوب میگردد مبو

١١٢

:زون هاي افغانستان

موقعیت، با در نظر گرفتن خطوط طو البلد ها و عرض تقسیمات کشور به اساس

به زون هاي معین قرار ذیل افغانستان مشهور ات جهت مشخص نمودن ساحالبلد ها

: تقسیم شده اند

.سمنگان، جوزجان، سرپل و فاریاب شامل والیات چون، بلخ،: ون شمالز-1

.تخار و بدخشانشامل والیات چون کندوز، بغالن، : زون شمالشرق -2

.والیات چون هرات، بادغیس و غور: زون شمالغرب -3

.کندهار، زابل، دایکندي و ارزگان والیات چون هلمند،: زون جنوب -4

.والیات چون فراه و نیمروز: زون جنوب غرب -5

و پکتیکا ، خوست، پکتیاغزنیشامل والیات چون : زون جنوبشرق -6

ننگرهار و کنر ها نورستان، شامل والیات چون لغمان،: زون شرق -7

، بامیان، لوگرشامل والیات چون کابل، پروان، کاپیسا، پنجشیر: زون مرکزي -8

)15(و میدان وردك

همچنان نواحی مختلف جغرافیایی افغانستان، از منظر کلی و ایکالوجکی بر مبناي

درك این براي دسترسی و تماس انسان با طبیعت و یا عدم آن مورد بحث است بنابر

، مرکز، شرق، جنوب: ( بهتر مبناي تقسیم بندي نواحی، الزم است از آنها نام برد

که مشخص کننده ، میباشد) ، شمالغرب، شمال، نورستان، بدخشان، واخان غرب

١١٣

آن که در فوق از آنها تذکر به عمل آمد سمت هاي معیین افغانستان را مانند زونهاي

) 5. (میباشند

والیت 30طبق آخرین تقسیمات اداري در زمان ببرك کارمل، افغانستان به (

هر چند تعدادي کوشیدند که . س ها جا نگرفتاما والیت سرپل در اطل. تقسیم شد

یک والیت دیگر در جنوب کشور هم به نام والیت خوست اضافه نموده، افغانستان

ولی از نگاه آمار نفوس، تعداد ولسوالیها و مراکز اداري . والیت تقسیم کنند 31را به

)4(. بودوالیت تقسیم شده 29افغانستان به

:افغانستان به میان آمدن سرحدات فعلی

و ایجاد سرحدات فعلی شکلدر تاریخ معاصر افغانستان تحوالت دیپلوماتیک

تناد که در این رابطه باید با اس. افغانستان یک بحث مهم و در عین حال مغلق است

. میثاق ها، مدارك و اسناد سیاسی بحث بر آن صورت گیرد

و تشریح جریانان داخل موضوع گردم، ولی در توضیح ،نمی خواهم به تفصیل

.کافی عرضه خواهم نمودشواهد

اگر چه مسله فعلی سرحدات افغانستان از نیمه دوم قرن نزده تا تقریباً نیمه دوم قرن

ولی بخاطر تحلیل دقیق موضوع باید چند گام قبل . را در بر گرفته است یبیست زمان

. برداشته شود

یم قرن افغانستان تقریباً ن به مدتاز آغاز امپراطور احمدشاه الی دوره تیمور شاه

سفانه بعد از این مدت أیاناي قدیم را اشغال کرد متیعنی حدود آر جاي قبلی خویش

١١٤

آغاز گردید، که علت اساسی آنرا نفوذ خارجی ها باید دانست جنگهاي داخلیدوره

)14( .در نتیجه مفهوم سرحدات بکلی از بین رفت

: نافغانستا موضوعات سرحدات ي نتیجه

پهناور در طول تاریخ به ویژه کبیر و امپراطوري هاي سر زمین آریاناي باالخره

و به حیث یک ،امپراطوري احمدشاه بابا تدریجاً از ساحل بحر هند دور ساخته شد

که اکنون بدون . باقی ماند سیاآ قارهکشور محاط به خشکه با اقتصاد ضعیف در

آن اعاده نمیشود، و این کشور در آتش سرحدات جنوب و جنوبشرقی رعایت حقوق

. جنگ و ویرانی به همین لحاظ میسوزد فقر،

پنج هزار ساله که تمدن هاي داراي قدامت تاریخی از اینکه افغانستان کشوریست

ان و یون) Greeco Bactrian(باختري، و یونان، )اوستایی(، )ویدي(با عظمت

خود پرورانده سالمی را در دل و تمدن با شکوه ا) Greeco Budhic(بودایی

.است

ئوپلتیکی افغانستان سبب گردیده که در طول تاریخ موقعیت و موقف خاص ژ

سیاسی خود را گسترش و گاهی هم در معرض حاکمیتگاهی دامنه محدوده هاي

.گرددوذ قدرت هاي منطقه واقع هجوم و نف

اسپه، کیانیان، ، پیشدادیان، نگذشته ها در این کشور سلسله هاي متعددي چو

، یفتلی ها، )کوشانی هاي بزرگ(ی ها چ، یو)هاپهلوا (یونان و باختري، سی توپارت

١١٥

، کابل شاهان، هندو )کوشانی هاي کوچک(، کیداري ها )تگین شاهان(ترك ها،

.شکل گرفت وغیره شاهان

گرفت، همزمان با افغانستان تحت سیطره مسلمین قرار ) قرن هفتم(در صدر اسالم

ها، دولت هاي مقتدري از سلسله هاي آنعباسیان در جهان اسالم و افول سلطه

.... سلجوقیان، غوریان، خوارزمشاهانطاهریان، صفاریان، سامانیان، غزنویان،

.درافغانستان کنونی شکل گرفت

به شگوفایی .... فرهنگ و تمدن بزرگ خراسانی در مناطق هرات، غزنین، بلخ

غلجایی به رهبري میرویس خان صفویه در ایران، اقوام با افول سلسله .رسدخود می

ه این سلسله توسط ک ،کی ها را در افغانستان به اقتدار می رساندهوتکی، سلسله هوت

افشار متصرفات آنها بدست شاه افشار منقرض گردیده، و بعد از مرگ نادر شاه نادر

تثبیت نموده و به همین حدود و ثغور افغانستان را د که موصوف یاحمد خان ابدالی افت

را بنیانگذار افغانستان و ویبوده ) احمد شاه بابا(ف به جهت احمد خان ابدالی معرو

.امروزي می نامند

خطه بزرگ خراسان به تدریج بنام افغانستان مسمی بعد از احمد شاه ابدالی

آنکه بعد ازر انداخته شود ریخ افغانستان نظو از جانب دیگر اگر به تا )33( .گردید

قدرت به احمدشاه بابا رسید آن وقت در افغانستان دو عشیره بزرگ یکی بنام

اما در بین این دو قبیله تا وقت حیات دیگري باریکزایی ها بودند، سدوزایی و

وشی احمد شاه بابا پتاج روزچون در احمدشابابا و تیمور شاه روابط حسنه قایم بود،

خان به حیث بزرگ باریکزایی ها با تمام اقتدارکه ثابت گردیده بود که حاجی جمال

١١٦

و با همکاري خوب با وي در . ذیرفته بودپ ادشاهی احمد شاه بابا را به خوبیپ داشت،

اما این نظم خوبی که در بین . کار هاي امور دولت مشوره هاي نیک کمک میکرد

.هم و برهم شددر این دو قدرتمند دو خاندان به میان آمده بود بعد از گذشتن آنها

جنگ و جدال در بین فرزندان تیمور شاه تمامیت ارضی افغانستان به علت )12(

براي کسب مقام پادشاهی ) م 1801( بعد از رویکار آمدن شاه محمود درمخصوصاً

که انگلیس ها به علت )م 1830-1809(در این زمان است .قرار می گیرددر مخاطره

استعماري اروپایی به طرف و سایر قدرت هاي جلو گیري از نفوذ روسیه تزاري

بخشید و افغانستان گسترشکنونی نفوذ خود را به طرف سرحدات هندوستان،

م سه بار با ارتش متجاوز انگلستان در داخل افغانستان به 1919 – 1839از افغانستان

ن جنگ پرداخت، که در تاریخ افغانستان بنام هاي جنگهاي اول، دوم و سو م افغا

که در این جنگها سپاهی انگلیس شکست هاي سختی را . نگلیس معروف استاو

م 1919اگست سال 18متحمل میگردد، تا باالخره طبق قرارداد صلح راولپندي در

. استقالل سیاسی افغانستان را به رسمیت شناخت

پس از جنگ جهانی اول و طرد ارتش انگلیس از افغانستان حکومت هاي

بیطرفی کامل را در پیش تدند تا در روابط شرق و غرب، سیاسثراً کوشیافغانستان اک

سنتو، سیتو، ناتو، ( گیرند و به همین منظور وارد پیمان هاي نظامی مانند

)27((نشدند).....ورشو

و خانه جنگی هاي داخلی متاسفانه بعد از رویداد هاي تاریخی و سیاسی کشور

بحر هند به دور ، و از حاط به خشکه مبدل گرددسبب شد تا افغانستان به یک کشور م

١١٧

عقب مانی هاي اجتماعی و اقتصادي کشور محسوب از یکی از جمله که ماند

آریایی ها و خراسان باب شرق و غرب درست است افغانستان کهن در وقت . میگردد

عقب مانی تکنالوجی بود، که ترانسپورت بحري اصالً وجود را تشکیل میداد علت آن

زیرا از این سر زمین عبور نمایند، ،و کشور هاي شرق و غرب مجبور بودند اشتند

ماشین آالت و یا مانوفکتورها در جهان به رشد اعظمی خویش نرسیده بود، هیچگونه

مفادي و در بحر تنها قایق هاي چوبی وجود داشت در عرصه حمل اموال تجارتی

غرب را به این اص خویش باب شرق وبناء افغانستان با داشتن موقعیت خنداشت،

که نمونه مثال ما را راه ابریشم تشکیل میدهد، از طرف دیگر ،خاطر تشکیل داده بود

و حتی در یک گوشه از بحر متصل ترانسپورت هوایی نیز به دلیل فوق وجود نداشت،

ی امتداد آب هاي مهم جهان محسوب میگردید، یعنی بدین معنی میبود از جمله بندرگاه

مند ما باور : بناء)21 (.پناگاه فراهم میکنددر روي ساحلی که براي کشتیهاي دریایی

شده میتوانیم که اگر افغانستان حدود اصلی خویشرا حفظ و نگهداري کرده

، ایران و امثال آنها به یک کشور خود کفا امروز مانند کشور پاکستان ،میتوانست

و ر گشته در قطار دیگر کشور هاي جهانو از تکنالوجی قوي برخوردا مبدل میشد

)16 (.حتی به فضاي آسمان انواع گوناگون موشک هاي فضایی را پرتاب میکرد

١١٨

١١٩

.ماخذ شجره احمد شاه بابا میباشد )9(شماره

کزاییشجره خاندان بار

)13(

١٢٠

در مورد ویژه، بترانسپورت زارت محترموت آاجرا و گزارش

کشور ورت هوایی پترانس

وزارت ترانسپورت جمهوري اسالمی افغانستان داراي اهمیت خاص:مقدمه

براي تامین ثبات و توسعه و انکشاف اقتصاد کشور بوده و یکی از مهمترین ارگانهاي

وزارت ترانسپورت قبالً. خدماتی و منابع عایداتی حکومت افغانستان را تشکیل میدهد

توریزم بود، که وزارت متشکل از وزارتهاي ترانسپورت و هوانوردي ملکی و

مسئولیت اداره و عرضه خدمات ترانسپورت زمینی، و وزارت هوانوردي ترانسپورت

مسئولیت اداره و عرضه خدمات ترانسپورت هوایی و توسعه توریزم ملکی و توریزم

از آغاز حکومت جمهوري اسالمی افغانستان، این دو وزارت بعد. را عهده دار بود

.جمهوري اسالمی افغانستان با هم مدغم گردیدندترم ریاستتوسط فرمان مقام مح

اسالمی، وزارت ترانسپورت با مشکالت بزرگ و در آغاز حکومت جمهوري

عدم امکانات ابتدایی، پروژه هاي عدم ظرفیت،. چالشهاي بیشماري رو برو بود

تمویل کننده به پروژه هايانکشافی محدود، عدم توجه و تعهد ممالک و موسسات

مشکالت عمده این این وزارت، و عدم پالیسی ها و ستراتیژي هاي مشخص از جمله

فکس و در تمام وزارت ترانسپورت حتی یکپایه ماشین :بطور مثال. وزارت بودند

خط انترنت وجود نداشت، بغیر از چند پایه محدود کمپیوتر که از آن نیز استفاده

تراتیژي و پالن کاري وزارت مطلوب بعمل نمی آمد وجود نداشت، خط مش، س

١٢١

. اکثر ادارات مربوطه وزارت متهم به آلودگی به فساد اداري بودندمعلوم نبود، و

طی یکسال اخیر، اولویت هاي بزرگ وزارت ترانسپورت شامل تغیرات اساسی در در

ونیت در عرصه ترانسپورت هوایی، ئتشکیالتی وزارت، ارتقاي ظرفیت، مصساختار

پروژه هاي انکشافی، تعیین خط مش و پالن کاري وزارت و مودنطرح و عملی ن

مبارزه با فساد اداري و باال بردن عایدات وزارت و ادارات مربوطه، اصالحات اداري،

وزارت ترانسپورت قدمهاي بزرگی را در راه تحقق این ادارات مربوطه آن بوده اند، و

مختصر بزرگترین و مهمترین گذارش شامل توضیح این. اولویت ها بردارشته است

مربوطه در طی یکسال گذشته، و بیان دست آوردهاي وزارت ترانسپورت و ادارات

.مربوطه آن می باشدمختصر مشکالت موجوده وزارت ترانسپورت و ادارات

: پروژه هاي عمده انکشافی وزارت ترانسپورت

بناها و تاسیسات ترانسپورتی افغانستان تمام زیر در جریان سالهاي جنگ،

یکسال گذشته، وزارت ترانسپورت تالش در طی. متضرر شدند تخریب و یا شدیداً

داشته است سریعتر تکمیل نماید نموده است تا پروژه هاي انکشافی را که روي دست

رتی را زیر بنا و تاسیسات ترانسپوسازي و پروژه هاي جدید را آغاز نماید تا بتواند باز

زیر کار هستند بیشتر از دو در جریان سال تعداد پروژه هاي انکشافی. سرعت بخشد

تکمیل گردیده اند پروژه هاي عمده اي که در طول یک سال گذشته. چند شده است

.. شامل پروژه هاي ذیل میباشند

١٢٢

خط پرواز میدان هوایی بین المللی کابل که از طرف توسعهسازي و کار باز -1

متر 3500تکمیل گردید و خط پرواز مذکور به طول بانک جهانی تمویل گردیده بود

مشاورین سازمان هوانوردي بین المللی این .متر سه ماه قبل افتتاح شد 60و عرض

میل شدن کار این با تک. منطقه میدانند درجمله بهترین خطوط پرواز خط پرواز را از

نوع طیارات عیار شده و برخاست هر وخط پرواز، میدان هوایی کابل براي نشست

رنوي می باشد که با استفاده این خط پرواز مجهز با بهترین تکنالوژي و چراغهاي

.نشست نمایدهواي خراب و بارانی نیز در شب و ازآن طیارات میتوانند در

مرکز کنترول فضائیت متحده امریکا، سیستمبا کمک بانک جهانی و ایاال-2

ACC جدید این مرکز با استفاده از تکنالوژي. در ماه سنبله سال جاري افتتاح گردید

تمام طیارات که که در میدان هوایی بین المللی کابل میباشد، میدان کابل میتواند با

مرور از فضاي ر وطریق مخابره مکالمه نماید و عبو داخل فضاي افغانستان میشوند از

مخابروي مدرن با استفاده از تکنالوجی و دستگاهاي. افغانستان را اداره و کنترل نماید

فضاي مورد مصئونیت این مرکز، مسئولین هوانوردي توانسته اند اعتماد طیارات در

نمایند باال افغانستان را باال برده و تعداد پرواز هاي را که از خاك افغانستان عبور می

. ببرد

سنج که در هرگونه یا دستگاه زاویه سنج و فاصله DVOR/DMEسیستم3-

مسیر حرکت و طیارات با استفاده از این دستگاه شرایط جوي قابل استفاده میباشد و

١٢٣

جریان فاصله خود را از میدان هوائی کابل به صورت دقیق تعیین می کنند نیز در

ونیت ئفعال شدن این دستگاه یک گام بزرگ در راه ارتقاي مص. مسال فعال گردیدا

.میدان هوایی کابل استدر

- خواست که بخاطر براي نشست و برو یا دستگاه رهنمایی طیاره I LSسیسیتم4

1384ربع دوم سال نیز در میدان هوائی کابل است برخاست در مصئونیت نشست و

د درحاالتی نمیتوانبا استفاده از امواج و راهنمایی این دستگاه طیارات. فعال گردید

کوهاي با در نظرداشت. نشست نمایند که ساحه دید بخاطر خرابی هوا کم باشد

اطراف شهر کابل، فعال نمودن این دستگاه یکی از اولویت هاي بزرگ وزارت

بعد از فعال شدن این دستگاه، . در وقت بسیار کم تحقق یافت ترانسپورت بود که

ماده پرواز به میدان کابل هستند رشد قابل آشرکت هاي هوایی خارجی که تعداد

.استمالحظه نموده

حال تمام کار نصب و فعال نمودن دستگاه رادار میدان هوائی کابل در 5-

فضاي میدان هوائی کابل و در ات را دردستگاه پیشرفته رادار میتواند طیار. شدن است

اطراف شهر کابل رهنمایی نماید و به امواج سیستم نشست و برخواست طیارات را

ونیت و تطبیقئبراي ارتقاي مص. اعیار نموده پرواز و نشست طیارات را کنترل نماید

مقررات هوانوردي و مقررات میدان هوایی کابل، فعال نمودن دستگاه رادار یکی از

. بزرگترین دست آوردهاي وزارت ترانسپورت می باشد

١٢٤

- به 2006ماه اپریل در میدان هوائی کابل به شدت جریان داشته وماین پاکی کار 6

ماین اطراف میدان هوائی کابل و اطراف تاسیسات در حلقه هاي. ه استدیاکمال رس

حلقه ماین کشف و 6500نه ماه اخیر بیش از ر ظرفداخل میدان هوایی پاك شده، د

اطراف میدان کابل نیز تکمیل گردیده خنثی گردیده، و کار احاطه پنجره جدید

.است

خط پرواز میدان هوائی مزار شریف در جریان سال کار مطالعه و بازسازي -7

سازي خط کار باز . تکمیل خواهد گردیدجاري آغاز گردید و الی اخیر ماه جاري

پروژه ها براي عملیات انتقال حجاج پرواز میدان هوایی مزار شریف یکی از مهم ترین

چون خط پرواز میدان . گردیدسال جاري بود که در کمترین وقت تکمیل خواهد

کابل میباشد، ازین به بعد هوایی مزارشریف تقریبا به اندازه خط پرواز میدان هوایی

در . کابل استفاده شوداي خراب بحیث بدیل میدان هواییمیدان مذکور میتواند در هو

هوایی جریان یک سال آینده، شرکت آریانا پرواز هاي خارجی را از میدان

.مزارشریف را آغاز خواهد نمود

هوائی قندهار به کمک قواي ائتالف بازسازي خط پرواز میدان کار -8

خط پرواز میدان . گردیداهدینده تکمیل خوآآغازگردیده است که در چند ماه

١٢٥

بحیث بدیل براي میدان هوایی قندهار نیز مانند خط پرواز میدان مزارشریف میتواند

.هوایی کابل باشد

:د آریانا افغان هوایی شرکت

رتباط پنجاه سال بزرگترین وسیله اد آریانا افغان هوایی شرکت براي بیش از

در طی سی سال گذشته به دلیل ترانسپورتی هوایی افغانستان با جهان خارج بوده و

در . گردیده استمتضرر جنگ و عدم سرمایه گزاري در ساحات مختلف شدیداً

بوینگ را توسط یک پروند طیاره غاز حکومت موقت، شرکت آریانا فعالیت خودآ

را به شش پروند نست تعداد طیارات خودغاز نمود و در سه سال بعد تواآباره دو 727

اما. غاز نمایدآدر خارج از افغانستان کشوررا به سیزده برساند و پروازهاي خود

متاسفانه، به دلیل مشکالت مختلف از قبیل عدم ظرفیت تخنیکی، مشکالت اداري،

اکثر اتباع 1383و 1382عدم موجودیت سیستم هاي الزمه، در سالهاي فساد، و

موسسات بین المللی استفاده از طیارات آریانا را غیر مصئون جی و کارمندانخار

توسط ارگانهاي معتبر نظارتی منجمله سازمان هوانوردي دانسته و گذارشات مکرر

هوانوردي ایاالت متحده امریکا و سایر ارگانها عدم مصئونیت ملکی بین المللی، اداره

.دندآریانا را تائید نموطیارات و عملیات

. اصالحات در آریانا، تغیرات اساسی ونیت طیارات آریانا،ئبه منظور باال بردن مص

١٢٦

هاي مختلف شرکت مذکور، در در عملیات و اداره آریانا، و سرمایه گزاري در بخش

کمسیون بازسازي فغانستانمقام ریاست دولت انتقالی اسالمی ا 1383وسط سال

کمسیون با مشوره با مشاورین و متخصصین خارجی،. شرکت آریانا را تعیین نمود

انتخاب را مذکور آریانا را مطالعه نموده و به منظور اصالحات و تغیرات در آریانا سه

: خصوصی، دومفروش آریانا به سکتور: اول. در ارتباط به آینده آریانا پیشنهاد نمود

مشاورین استخدام: شی بخش از آریانا به یک شرکت هوایی معتبر خارج، و سومفرو

رهبري دولت انتقالی کمسیون بازسازي آریانا، هیئت سهمداران آریانا و.خارجی

دانسته و به کمسیون اسالمی افغانستان، استخدام مشاورین خارجی را بهترین انتخاب

. مذاکرات گرددان در این مورد شاملهدایت داد تا با بهترین شرکتهاي هوایی جه

، شرکت )جرمنی(، لفتانزا)عمارات متحده عربی(بعد از مذاکرات با شرکت عمارات

مشاورین ، کمسیون بازسازي آریانا با)امریکا(هوایی فرانسه و شرکت ایورگرین

شرکت الت متحده امریکا موضوع را ارزیابی نموده و استخدام مشاورین ازاسفارت ای

انزا را پیشنهاد نمود و پیشنهاد مذکور توسط سهمداران آریانا و رهبري حکومتلفت

وزارت در طی یک سال گذشته، رهبري.انتقالی اسالمی افغانستان پذیرفته شد

ترانسپورت و شرکت آریانا با همکاري مشاورین لفتانزا قدمهاي بزرگی را در راه

.مالحظه را داشته استبازسازي آریانا برداشته و دست آوردهاي قابل

.

١٢٧

:تعهدات ممالک و موسسات تمویل کننده

تالش شخص وزیر ترانسپورت، وزارت در طی یکسال گذشته، با توجه و

یل کننده را به پروژه تموترانسپورت توانسته است توجه بیشتر ممالک و موسسات

تعهدات ممالک و مهمترین. هاي انکشافی و ارتقاي ظرفیت در این وزارت جلب کند

:موسسات تمویل کننده از قبیل ذیل اند

ملیون دالر امریکایی توسط اداره کمکهاي بین المللی ایاالت 25مساعدت -1

وایی بین المللی بازسازي، توسعه و ارتقاي ظرفیت در میدان همتحده امریکا براي

اداره هوانوردي امریکا روي پروژه هاي نصب و فعال تمام این پول توسط. کابل

ارتقاي ظرفیت، بازسازي برج کنترل، و امنیت و اداره نمودن رادار میدان هوایی کابل،

.خواهد رسید مصرفبهتر در میدان هوایی کابل به

ملیون دالر که براي 70به مبلغ یسیایآقرضه طویل المدت بانک انکشاف - 2

.بازسازي هفده میدان هوایی کشور به مصرف خواهد رسید

. المللی امریکایی توسط موسسی انکشاف بین يمساعدت سی و پنج ملیون دالر - 3

.عمار ترمینل جدید در میدان هوایی بین المللی کابلجاپان جهت ا

- امریکایی توسط بانک جهانی جهت بازسازي يمساعدت سیزده ملیون دالر4

. خط پرواز میدان هوایی بین المللی کابل

١٢٨

نک جهانی جهت تکمیل نمودن ماین پاکی توسط باملیون دالر 3,8مساعدت - 5

.میدان هوایی کابل

- ملیون دالرامریکائی جهت احیاي مجدد 20تعهد صندوق رجهی سعودي به مبلغ 6

مزارشریف که مذاکرات در ارتباط به نهایی شدن این تعهد هنوز جریان میدان هوائی

. دارد

- ظرفیت در مساعدت دو ملیون دالر امریکایی توسط بانک جهانی جهت ارتقاي7

. وزارت ترانسپورت

جهت ارتقاي ظرفیت در یسیایآانکشاف مساعدت یک ملیون دالر توسط بانک - 8

. پورتوزارت ترانس

- V.I.Pقطر جهت بازسازي سالون پنجصد هزار دالر از طرف کشورمساعدت9

.کابل میدان هوائی بین المللی

نفر متخصص مساعدت موسسه انکشافی جاپان در مورد استخدام و تمویل یک - 10

.قرار گرفته است اختیار این وزارت ترانسپورت که در

بر این تعهدات، وزارت ترانسپورت توانسته است کمک هاي زیادي عالوه

بطور مثال، ترمینل ملی بس، تعمیر مرکزي . متفرقه بدست بیاورددیگري را از منابع

ز طریق کمک هوایی قندهار، و تعمیر مکتب هوانوردي املی بس، تاسیسات میدان

حکومت هندوستان، وزارت ترانسپورت را در .هاي قواي ائتالف ترمیم میگردند

١٢٩

حکومت جمهوري . همکاري می نمایدهاي فنی ارتباط با ارتقاي ظرفیت و تربیه کادر

ترانسپورت را بازسازي نموده مرکز هواشناسی مربوط به وزارت 10اسالمی ایران

. بازسازي نمایدمراکز هواشناسی بیشتري راکه ،است و تمایل نشان داده است

ملی بس حکومت هاي هندوستان، جاپان، پاکستان و ایران در تهیه بس به تصدیهاي

حکومت چیک حاظر شده است سیستم ترانسپورت شهري کابل . همکاري نموده اند

مطالعه و بررسی نماید، و حکومت فرانسه و حکومت قطر تمایل همکاري در مورد را

همچنان، حکومت اسپانیا مسئولیت . متخصصین ترافیک فضایی را نشان داده اندهتربی

بعضی از تاسیسات میدان هوایی قلعه نو را به عهده گرفته و سازمان ملل بازسازي

همکاري در فعال نمودن میادین هوایی درجه سه در ولسوالیهاي دور متحد تمایل

)34(.استدست را نشان داده

:ستان در طول تاریخ بیرق هاي افغان

مردم افغانستان از قدیم حتی قبل از دوره اوستایی بیرق را شناخته و استعمال

نخستین پاد شاه باختر ) یاما ( دختر ) آریا ( بنام ) یشتها ( در سروده هاي . میکردند

گنجانیده شده، نام بیرقهاي پر –قسمتی از مهاباراتا ) هري وانگشه ( سروده اند، و در

ووس و نیزه سه سر با عالمت آفتاب و ماه در بیرق روي نیزه ها، ذکر شده، همچین طا

. خوانده میشد) بلخ قدیم ( بیرقهاي بلند بخدي ) درفش –درفشاء ( در دوره اوستایی

١٣٠

در اسطوره و شهنامه ها نیز از بیرقهاي پهلوانان قدیم کشور با عالمات سیمرغ،

طبق اشارات بعضی مورخین محترم رنگ . است وغیره یاد شده كرگاژدها، پلنگ،

از زمان ابو مسلم ( از قرن هشتم به بعد . بوده است) سبز ( بیرق هاي افغانستان زردشتی

در قرن ده و . نگ سیاه داشت، که باالي نیزه دو سر افراشته میشدربیرق افغانستان )

بیرق شاهی سرخ نگ ربیرق افغانستان عالمت شیر داشت و ) دوره غزنوي ( یازده

از آن بعد تا قرن نزده بیرق هاي . در قرن پانزده بیرق رسمی زرنگار افراشته میشد. بود

در قرن نزده باز، رنگ بیرق افغانستان سیاه و عالمت آن. رنگانگ معمول بود

از طرف لویه جرگه ) 1928( در قرن بیست . با تیغ و تفنگ گردید) محراب و منبر (

تعیین ) کوه و آفتاب ( و عالمت آن ) سیاه، سرخ و سبز ( ر رنگ بیرق افغانستان کشو

اختیار شد ) محراب و منبر و خوشه گندم ( مجدداً عالمت بیرق 1929در سال . شد

) 27. ( که تا امروز است

امتنانیه

م را مهیا که زمینه تحریر نمودن دومین اثر ا HEPاظهار امتنان از پروژه باز هم

براي عطش مطالعه اینجانب نهایتاً اثر بخش بوده و موجودیت این پروژه نموده است البته

–بی نهایت زمینه رشد و فراگیري دروس آفاقیت و شرایط بلند بردن سویه هاي علمی

١٣١

همچنان باید تذکر داد ویژه گی هاي . فرهنگی را با سیستم منظم جهانی آماده نموده اند

ه زیاد است، از جمله یکی از آن فراهم نمودن مواد درسی و دسترسی به کتابخانه این پروژ

جهت تقویت بخشیدن مواد ممد درسی نقش بارز ) از طریق سایت هاي انترنت(هاي جهان

البته تدریس مضمون انگلیسی جهت مرفوع ساختن مشکالت . را ایفا نموده است

. موثر واقع گردیده است اصطالحات انگلیسی در مضامین مختلفه خیلی

از جانب دیگر به همه بهتر معلوم است در عصر حاضر کسی که به کمپیوتر دسترسی

بناء از استاد محترم مظفر طوفان در بخش . نداشته باشد لقب بی سوادي را بخود میگیرد

هار در بخش تدریس کمپیوتر قلباً اظ» حسینی « تدریس انگلیسی و از استاد محترم علی آقا

امتنان مینمایم چون آنان با روش میتودلوژي و با یک سلوك خاص استادانه دورس

که در حقیقت ثمره تدریس . خویش را به ما استادان بدون کدام خستگی تقدیم نموده اند

« آنان بود که بنده به نگارش این کتاب تحت رهنمایی بخصوص استاد محترم علی آقا

. م به رشته تحریر گرفت» حسینی

قلباً اظهار امتنان HEPدر اخیر یکبار دیگر از عموم مسوولین و پرسونل پروژه

بناء از خداوند متعال . مینمایم که تمام زمینه هاي فراهم شده را در اختیار ما گذاشته اند

١٣٢

براي عموم دست اندرکاران پروژه بخصوص براي اساتید نهایت مهربان محترم استاد علی

. و استاد محترم مظفر طوفان طول عمر با سعادت تمنا دارم »حسینی « آقا

بااحترام

استاد دیپارتمنت تاریخ » کوشا« پوهیالی استاد فهیم

فاکولته علوم اجتماعی انستیتوت تحصیالت عالی جوزجان

١٣٣

١٣٤

١٣٥

١٣٦

١٣٧

منابع و مآخذ

( 1 ) - « آرنی »، جارج، افغانستان گذرگاه کشور گشایان،(کابل: کتابخانه

. )ش 1376سبا، 6ص

( 2 ) - « باسورث »، ادموندکلیفورد، تاریخ سیستان ،( تهران: چاپخانه

ص )ش 1377سپهر، .79

( 3 ) - « جعفري »، مهندس عباس، گیتا شناسی نوین کشور ها ، ( تهران:

. 110ص ) ش 1382کتابخانه ملی ایران،

( 4 )- « دولت آبادي »، بصیر احمد، شناسنامه افغانستان، ( تهران: کارگاه

.79ص )ش 1382نشر عرفان،

( 5 )- « دوپري »، لوئیس، افغانستان تاریخ و جغرافیا، ( کابل: بنگاه انتشارات

. 3ص )ش 1385و مطبعه میوند،

( 6 ) - « حبیبی »، عبدالحی، تاریخ مختصر افغانستان،( پشاور: ناشر دانش

.53- 52، 25 صص )ش 1377، کتابخانه،

( 7 ) - « حبیبی »، عبدالحی، جغرافیاي تاریخی افغانستان، ( کابل: بنگاه

96ص )ش 1384انتشارات میوند،

١٣٨

( 8 ) - « طنین »، ظاهر، افغانستان در قرن بیستم، ( تهران: کتابخانه ملی

.53ص )ش 1384ایران،

(9 ) - « کوهستانی »، عبدالرزاق ، میتود تدریس تاریخ ،( کابل:1365 ش )

.21ص

( 10 ) - « کهدویی »، محمد کاظم، ادبیات افغانستان در ادوا قدیمه، (تهران:

.11ص )ش 1384انتشارات بین المللی المهدي،

( 11 ) - « کهزاد »، احمد علی،تاریخ افغانستان، ( کابل: بنگاه انتشارات

.134ص )ش 1384میوند،

( 12 ) -« کهزاد » احمد علی، در زوایاي تاریخ معاصر افغانستان، ( پشاور:

.3ص )ش 1376ناشر دانش کتابخانه دهکی نعلبندي،

( 13 ) - « میرزا »، علی قلی »، تاریخ وقایع و سوانح افغانستان، ( تهران:

.151ص )ش 1376چاپخانه سپهر،

( 14 ) - « عطایی »، محمد ابراهیم، نگاهی مختصر به تاریخ معاصر

افغانستان،( کابل: بنگاه انتشارات میوند،1384 ش ) ص 542.

( 15 ) - « عارض »، غالم جیالنی، جغرافیایی والیات افغانستان،(پشاور: مرکز

.1ص )ش 1379بور،نشرات اسالمی ص

١٣٩

( 16 ) – « عارض »، غالم جیالنی، جغرافیایی طبیعی افغانستان، ( کابل: بنگاه

.17ص )ش 1386انتشارات و مطبعه میوند،

( 17 ) - « عارض »، غالم جیالنی، سرحدات و تقسیمات اداري افغانستان در طول

تاریخ، (پشاور :ختیح بیا رغونی اداره، ( کور )، سرطان1382 ش ) ص

( 18 ) – عبدالرحمن خان، تاج التواریخ ، ( کابل: کتابخانه سبا،1373 ش ) ص

439.

( 19 ) - « عمید »، حسن، فرهنگ عمید جلد اول، ( تهران : مؤسسه انتشارات

726ص )ش 1381امیرکبیر،میدان استقالل،

( 20 ) - « فرهنگ »، میر محمد صدیق، افغانستان در پنج قرن اخیر، 1366، صص

18 -19.

( 21 ) - « فشارکی »، دکتر پریدخت، فرهنگ جغرافیا ،( تهران: چاپخانه

.155ص )ش 1379سپهر،

( 22 ) - « فیهاش )، احمد، افغانستان و جهان( کشور هاي جهان ،آسیاوافریقا،

.80-79 صص )میالدي 2004بنگاه انتشارات و مطبعه میوند، :کابل(

( 23 ) - « صدقی »، محمد عثمان، جغرافیایی مختصر تاریخی شهر هاي آریانا،

.4- 2ص )ش 1385انتشارات امیري، :کابل (

١٤٠

( 24 ) – « صافی »، لطف اهللا، جغرافیایی عمومی افغانستان،( پشاور: (اس – سی – اي

.23ص )ش 1378، پشاور،)

( 25 ) - « رحمتی »، محب اهللا، اختصاري از جغرافیاي عمومی افغانستان:طبع دوم،

.15، ص )میالدي 1999

( 26) - « شورماچ »، محمد اکبر نورستانی، جغرافیاي عمومی افغانستان، ( کابل: موسسه

.16و 11 صص )ش 1350انتشارات زوري،

( 27 ) - « غبار»، میر غالم محمد، افغانستان در مسیر تاریخ ، ( ویرجیناي ایاالت متحده

. 33و 32، 10 -9 صص )ش 1366پیدي،امریکن اس :امریکا

( 28 ) - « غبار »، میر غالم محمد، جغرافیاي تاریخی افغانستان ،( کابل: بنگاه انتشارات

. 254و 177ص )ش 1386میوند،

( 29) – GOOGLE” WWW.AFGHANCONSULATE

( 30 )- GOOGLE” WWW.PAYAMANEMELE.COM

(31)- GOOGLE”WWW.ARIAYE.COM

( 32)-GOOGLE”WWW.ARIANANET.COM

33( )-www.armans.info/links/afghanistan.php

php.news_show/news/dari/de.bonn-afghanconsulate.www )34

(