و محتوا انتخابمحتوا سازماندهی

تولید فرایند با معلمان آشنایی جهت

درسی های کتاب

 

 

 

 

 

 

آذربايجان استان جغرافياي گروه

شرقي

 

 

 

 

1

مطالب : فهرست

چیست؟ درسی ریزی برنامه

درسی ریزی برنامه از تعاریفی

فرایند در آن دهی سازمان و محتوا انتخاب جایگاه

درسی ریزی برنامه

انتخاب از قبل و چیست کرد؟  محتوا باید چه آن

کنیم؟ انتخاب را محتوا چگونه

کدامند؟ محتوا انتخاب های معیار

تابا                            هیلدا نظر از

لوئیس                  و الکساندر ، سیلور نظر از

آیزنر                           نظر از

لوئی                           ازنظر

: محتوا ارائه و انتخاب بر حاکم اصول

هدف    .1 و محتوا رابطه

رغبت    .2 و محتوا رابطه

2

مخاطب    .3 وتوان محتوا رابطه

وزمان    .4 محتوا رابطه

وسودمندی    .5 محتوا رابطه

 

محتوا انتخاب های معیار از نمونه چند

محتوا انتخاب بر مروری

چیست؟ محتوا سازماندهی

است؟ کدام محتوا سازماندهی های معیار

توالی    .1

تداوم    .2

وسعت    .3

تعادل    .4

افقی    .5 و عمودی ارتباط

 

چیست؟ عمودی و افقی ارتباط

 

کارگاه این در فعالیت

منابع فهرست

3

فرايند مختلف بخشهاي دوره اين آموزشي برنامه در

قسمت . اين در شود مي ارائه مخاطبان به درسي ريزي برنامه

شود . مي اشاره درسي برنامه بخشهاي ترين مهم از يكي به

به اما كاست نخواهد بخشها ساير اهميت از موضوع اين چه اگر

جلوه ترين عيني عنوان به محتوا توليد زمان در كه نقشي دليل

خواهد بيشتري مراقبت به نياز گذاشت خواهد درسي برنامه

داشت .

 

؟ چيست درسي ريزي برنامه

درسي : برنامه از تعاريفي

( درسي لحاظ(   Curriculum Developmentبرنامه از

نتيجه يا حاصل كه دارد فرايند يك به اشاره مفهومي

( درسي برنامه از .    ( Curriculumآن واژه اين است

التين ) و( Race Course ريشه حركت ميدان معناي به

بايد افراد كه است راهي مقدار و فاصله يا مسابقه

يابند دست نظر مورد مقصد به تا كنند غالبا . [1]طي

با واژه است متداول علمي رشته اين ادبيات در آنچه

4

خاصي Curriculumعنوان تحصيلي رشته از و است

شود )) (( . مي برده نام درسي برنامه بنام

، درسي برنامه مفهوم و معني بودن روشن عليرغم

، دانشهستيم اين از تبيين و تعريف رشته دو شاهد ما

و است رشته اين از بعدي تك برداشت اول دسته

باشد : مي زير موارد شامل

يا        - دروس از اي مجموعه عنوان به درسي برنامه

مطالعه . براي اي برنامه

رئوسمطالب        - فهرست عنوان به درسي برنامه

درسي .

يا        - درس يك محتواي عنوان به درسي برنامه

دروس . از اي مجموعه

براي        - معين زماني برنامه عنوان به درسي برنامه

دروس . يادگيري تدريسو

و        - اهداف از اي مجموعه عنوان به درسي برنامه

مقاصد .

و        - تجارب از اي مجموعه عنوان به درسي برنامه

يادگيري . فعاليتهاي

5

اين ، آيد برمي فوق تعاريف از كه گونه همان

از بعدي تك و محدود برداشتي دهنده نشان عبارات

از . جزئي يا بخشي به تنها و است درسي برنامه

كند . مي اشاره مربوطه فعاليتهاي

اين صاحبنظران كه است تعاريفي به اشاره دوم دسته

از : عبارتند كه نمودند مطرح خود اثار در علم

تحت   · كه محيط متنوع هاي جنبه با يادگيرنده برخورد

نظر . ) است شده ريزي طرح مدرسه راهنماي و هدايت

ماكنزي(

آن   · طريق از كه رسمي غير و رسمي جريان و محتوا

شيوه و معلومات مدرسه نظارت تحت يادگيرنده

، گيرند مي فرا را مهارتها كنند، مي كسب را فهميدن

مي تغيير را ارزشها و ارزشگذاري و نگرشها

) دال . ) نظر دهند

طرح   · يا يادگيري براي شده انتخاب هاي فرصت

كه افرادي جهت يادگيري هاي فرصت از اي مجموعه

همكاران .) ( و سيلور گيرند قرار تربيت تحت بايد

6

قصد   · به كه شده طراحي آموزشي وقايع سلسله يك

پيشبيني شاگرد چند يا يك آموزشبراي نتايج تحقق

) آيزنر . ) نظر است شده

تفكر   · هاي شيوه از وسيعي مجموعه درسي برنامه

در ) تفكر شيوه عنوان به يا است بشر تجربيات درباره

) شريعتمداري ( ) علي دكتر مسائل

فرايند   · ، رسمي غير و رسمي محتواي به درسي برنامه

گرددكه مي اطالق پنهان و آشكار آموزشهاي ، محتوا

آموزشي موسسه هدايت تحت فراگير آنها وسيله به

كسبمي را مهارتها ، آورد مي دست به را دانشالزم

دهد . مي تغيير خود در ارزشها ، گرايشها و كنند

برنامه كه دهند مي نشان فوق تعاريف بنابراين

مورد وسايل و موقعيت ، شرايط آنست پي در درسي

با فراگيران براي تربيت و تعليم حيطه در را احتياج

و سازد فراهم آنان مشخص نيازهاي و فعلي شرايط

. به گردد مهيا آنان جانبه همه رشد و تربيت زمينه

هسته ، متفاوت نگاه يك در درسي برنامه طرح عبارتي

)) وسيله )) موثرترين و دهد مي شكل را تربيت مركزي

7

نگرشها در تغيير و افراد جانبه همه رشد هدايت جهت

است . رفتارها و

درسي ريزي برنامه مقصود اين به رسيدن براي

دهد . مي انجام فعاليتهايي و دارد عهده بر وظايفي

دانش ميزان بر تا گيرد مي صورت اقداماتي يعني

گستردگي بر نتيجه در بگذارد تاثير شاگرد ومعلومات

. ) اين ) نتيجه در گذارد مي تاثير آن درك عمق و نسبي

، احساسات ، عالئق و نيازها نوع ، بنايي زير تغيير

دگرگوني ) ( و تحول نگرش برداشت نوع و ديدگاهها

عيني رفتارهاي در تغيير زمينه و كنند مي پيدا الزم

. ) تريت) عمده گردد مي ايجاد سازماني و فردي

زير هاي سرفصل به درسي ريزي برنامه فعاليتها

بر فرشي مانند رفته هم روي كه ؛ شود مي مربوط

تا شود مي گسترانده تربيت ساختمان سطح كفو

)) (( ، عاطفي ، شناختي ابعاد در را فرد رشد زمينه

ديگر عبارت به ، سازد فراهم جسمي و اجتماعي

تغيير ، تفكر طرز در تغيير براي مناسب موقعيتي

در يادگيري و مسائل برخورد شيوه و زندگي نگرشبه

. گردد مي فراهم گوناگون [2]جوانب

8

1 -Zais , R, Curriculum: Principals and foundations . crowell Company . 19761 – جواد- دكتر محتوا تحليل كاربرد و فعال درسي محتواي تدوين بر تاكيد با درسي ريزي برنامه

احسن انتشارات پور 45ص 1383سليمان

در آن دهي سازمان و محتوا انتخاب جايگاه

درسي : ريزي برنامه فرايند

ميان ، برنامه دهنده تشكيل عناصر تعداد مورد در

آن . بعضي ندارد وجود نظر اتفاق درسي ريزان برنامه

ارزش ) روشو محتوا، هدف، اساسي عنصر چهار به را

فراسيس ( مانند ديگر برخي و كنند مي محدود يابي

تا را آن دهند . 9كالين مي توسعه عنصر

مواد : 9 ، اهداف از عبارتند كالين نظر مورد عنصر

– ياددهي راهبردهاي ، يادگيري فعاليتهاي ، آموزشي

فضا . و زمان ، بندي گروه ، ارزشيابي ، يادگيري

به عناصر اين درسي ريزي برنامه فرايند در

نظر در هم با متقابل ارتباط در و سيستم يك صورت

پساز درسي ريزي برنامه فرايند در شوند مي گرفته

محتوا انتخاب موضوع اهداف، تعيين و سنجي نياز

قرار محتوا دهي سازمان آن پساز و شود مي مطرح

مي . در را عنصر دو اين جايگاه زير نمودار در گيرد مي

يابيد .

9

 سنجي نيازارزشيابي

رويكرد و اهداف تعيينمحتوا انتخاب

محتوا دهي سازمانياددهي روشهاي پيشبينيتجهيزات و امكانات بيني پيش

درسي برنامه

؟ كرد بايد چه آن انتخاب از قبل و چيست محتوا

 

و يافته دانشسازمان از عبارت محتوا از منظور

، واقعيات ، اطالعات ، اصطالحات ، شده اندوخته

پديده ، ها تعميم ، مفاهيم ، روشها ، اصول و قوانين

محتوا . است علمي ماده يك به مربوط مسائل و ها

محتوا . شود آموزشداده است قرار كه است چيزي

يك به مربوط اطالعات و مفاهيم ، مطالب كليه شامل

يك متن از بخشي عنوان به خواه است نظر درسمورد

اجزاي ساير و حواشي ، توضيحات خواه ، باشد كتاب

كه . هستند ريزان برنامه از برخي درس آن جانبي

به تر اولي درسي هاي برنامه در را شناختي حيطه

اي . خالصه محتوا گروه اين منظر از آورند مي حساب

10

هاي نظريه و اصول ، ها تعميم ، مفاهيم ، حقايق از

انتخاب . از قبل است نظر مورد رشته دانشدر مشابه

نمايند . معين را نظر مورد رويكرد است ضروري محتوا

انفجار عصر در ؟ داريم محتوا انتخاب به نيازي چه

كه است محتوايي يافتن مشكالت از دانشيكي

شامل را محتوا انتخاب معيارهاي شرايط بيشترين

شود .

پيدايشآموزشهاي زمان از درسي برنامه محتواي

برده كار به روشهاي از مدام ما كشور در رسمي

قبل . تا است شده متاثر درسي برنامه طراحي در شده

انتقال براي درسي برنامه محتواي اسالمي انقالب از

حول در جوانان به انساني شده آوري گرد معرفت

اين . در شد مي دهي سازمان علمي هاي رشته

بزرگساالن نياز مورد مهارتهاي و دانشها ، ديدگاه

داد . مي تشكيل را درسي هاي برنامه شرع محتواي

حول درسي برنامه دهي سازمان كه بود اين بر فرض

دوره نيازهاي به تواند مي بهتر علمي هاي رشته

دهد . پاسخ بزرگسالي

 

11

؟ كنيم انتخاب را محتوا چگونه

مراحل در فراگيران تواناييهاي و نيازها به توجه

در اجتماعي الزامات و نيازها رعايت و مختلفرشد

مطلوب حد از كمتر ، گزينشمحتوا و اهداف تدوين

برنامه . لحاظ اين با است گرفته قرار توجه مورد

نيست . برخوردار الزم توان از درسي

خود ، ها سنجي نياز اساس بر بايد مدارس امروزه

تحوالت ، فراگيران قابليتهاي و عاليق ، نيازها با را

به را نيازها اين و نمايند هماهنگ مخاطبين در رشد

اجتماعي . تحوالت دهند قرار شناسايي مورد عام طور

است . داشته وسيعي تاثير درسي برنامه محتواي در

است شده گرفته خانواده از امروزه نقشها از برخي

مدارس از اكنون هم است شده مدارسواگذار به و

در را بيشتري مسئووليتهاي تا شود مي خواسته

. محتواي كه عواملي جمله از گيرند عهده آموزشبر

است داده قرار تاثير تحت امروزه را درسي برنامه

انفجار . است علوم انفجار برنامه  مساله دانشبشري

داده قرار تاثير تحت مختلف هاي شكل به را درسي

دانشرويكردهاي دهي سازمان مثال براي است

12

شيوه – و يادگيري ياددهي روشهاي ، درسي برنامه

است . شده تحول دچار ارزشيابي

مبناي بر كه است ممكن درسي برنامه محتواي

نيازهاي و حاضر حال در علمي تحوالت و كهن ميراث

لحاظ . به درسي برنامه لحاظ بدين شود انتخاب آينده

محافظه ، گرا گذشته خصلتي كه است ممكن زماني

، رويكردها اين از يك هر و كند پيدا پيشرو و كار

دارد . را خاصخود معايب و محاسن

برنامه هاي فلسفه در مختلف پيدايشديدگاههاي

روانشناسي يا و درسي برنامه نظريات ، درسي

درسي  يادگيري برنامه محتواي كه است شده موجب

مطرح . سوال اين باشند شاهد را مدارستحوالتي در

از بايد ما اعتقادي فلسفه به توجه با كه شود مي

برنامه نظريات و درسي برنامه هاي فلسفه از كداميك

موضوع هر براي مناسب رويكرد و ؟ جست سود درسي

؟ است كدام درسي

است . بخشيده تنوع را منابع ، فناوري توسعه

را يادگيري جريان تنها نه ها رسانه انواع پيدايش

كتاب انحصار از را يادگيرنده و است كرده تسهيل

13

نيز يادگيري سرعت بلكه است نموده خارج درسي

كاربري . با امروزه ها رايانه است كرده پيدا افزايش

برنامه . اند شده تدريسمطرح فرايند در متفاوت هاي

، زندگي به افراد كردن آماده براي نهايت در درسي

انسان تربيت ، فراگيران شخصيت جانبه همه رشد

مطرح اقتصادي و اجتماعي افزايشكارايي ، مطلوب

اهدافدست . اين به اندازه چه تا مدارس شود مي

پنهان و آشكار از اعم درسي برنامه باالخره و اند يافته

بخشدر اميد و شاد روحيه ايجاد به اندازه چه تا

؟ است شده منجر مخاطبين

از درسي برنامه كه است آن از حاكي فوق مباحث

مورد بايد اجرايي فرايند و محتوا توليد ، ريزي طرح بعد

بخش از بازخورد گرفتن با سپس و گيرد قرار بررسي

عمل به درسي برنامه محتواي در الزم اصالحات اجرا

[1]آيد .

معموال ايران نظير متمركز آموزشي هاي نظام در

كتاب و شود مي ارائه درسي كتب قالب در محتوا

فقدان اعتبار همين به و است يادگيري آموزشو محور

بويژه شود مي فراگير و مربي موجبسرگرداني آن

14

شرايطي چنين در يادگيري ميزان از ارزشيابي كه

دليل بي شايد و است كتاب محتواي به موكول اغلب

مي محور كتاب را آموزشي هاي نظام چنين كه نباشد

مي تلقي محور برنامه را آن مقابل نقطه و نامند

آموزشي . هاي دوره بخصوصدر بحث اين كنند

تخصصي . هاي دوره در دارد مصداق بيشتر عمومي

متفاوت يا و است متفاوت وضعيت آموزشعالي نظير

و  باشد ها كتاب از استفاده لزوم ، اخير دوره اين در

آموزش هاي دوره از بيشتر آموزشي متعدد منابع

استفاده با دانشجو دوره اين در عمدتا و است عمومي

بر جديد مطالبي توليد به ، دسترس قابل منابع از

. نمايد مي اقدام خود هاي يافته اساس

نيز محتواها اين انتخاب و توليد در است الزم اما

ريزي . برنامه زبان در برشماريم را قواعدي و اصول

محتوا )) (( انتخاب معيارهاي عنوان تحت را قواعد اين

شناسيم . مي

 

آموزشي  -[1] فناوري و درسي هاي برنامه محتواب دهي سامان طرح كليات

15

؟ كدامند محتوا انتخاب معيارهاي

بخشهاي ترين سخت از يكي نباشد اغراق اگر شايد

به باشد محتوا انتخاب ، درسي ريزي برنامه يك اقدامات

ياد دانش انفجار عصر عنوان به آن از كه روزگاري خصوصدر

ريزي . برنامه متخصصان از برخي كنند و  مي مالكها آموزشي

نگاهي كه اند نموده ارائه محتوا انتخاب براي را معيارهايي

داشت : خواهيم آنها به اجمالي

تابا هيلدا نظر واقعيات : از با سازگاري ، اهميت و اعتبار

طيف براي ديدن تدارك ، عمق و وسعت در تعادل ، اجتماعي

قابليت داشتن ، يادگيري قابليت داشتن ، هدفها از وسيعي

عالئق و نيازها با تناسب و يادگيرنده قبلي تجربيان با انطباق

صاحب اين توسط محتوا انتخاب معيارهاي جمله از مخاطبين

است . نظر

لوئيس الكساندرو سيلور، نظر از : از گروه اين نظر از

: معرفي باشد ها ويژگي اين داراي بايد محتوا ، صاحبنظران

از روشن دركي آورنده بوجود ، علمي رشته يك هاي انديشه

با بررسي روشهاي كننده تفهيم علمي رشته بنيادي ساختار

و مفاهيم بودن شمول جهان ، مسئله و مثال از استفاده

16

، مشكل و سهل ميان تعادل كننده برقرار ، شده انتخاب اصول

هدف با ارتباط در فراگير تخيل تقويت فرصت كننده فراهم

كافي . روائي و اعتبار داراي و عيني هاي

نظرآيزنر براي : از محتوا بودن دار معني ، هدف با ارتباط

، جذابيت داشتن ، مخاطب قبلي تجارب با تناسب ، مخاطب

متناسب و اهميت داشتن ، جنسيت با تناسب ، بودن عملي

انتخاب براي هايي مالك جمله از مخاطب رشد سطح با بودن

محتواست .

لوئي نظر با : از ارتباط ، معروف ريز برنامه لوئي الف

و اساسي مفاهيم به بودن قائل ، درسي رشته ساختار

مسائل با ارتباط ، بعدي آموزشهاي براي بودن پايه ، كليدي

انتخاب معيارهاي را فرهنگي مواريث با بودن مرتبط و روز

داند . مي محتوا

عيني جلوه از بخشي واقع در درسي كتاب محتواي

و نگرشها ، مهارتها ، دانشها شامل و است درسي برنامه

اهميت . بناب شود گرفته ياد بايست مي كه است ارزشهايي

معيارهايي و اصول درسي كتابهاي محتواي انتخاب در موضوع

دهند . مي قرار توجه مورد را

17

ارائه و انتخاب نحوه مورد در تربيت و تعليم صاحبنظران

مطرح را اساسي اصول برخي درسي ريزي برنامه در محتوا

از : عبارتند كه كنند مي

هدف- : 1 و محتوا رابطه

مرتبط آموزشي نظام و درسي هدفهاي با بايد محتوا

يادگيري . فعاليتهاي تربيتي هدف هر به دستيابي براي باشد

براي الزم فرصت دانشآموز به كه شوند انتخاب چنان بايد

توسعه . و ايجاد براي مثال شود داده نظر مورد رفتار انجام

را هايي فرصت مجموعه بايد يادگيري فعاليت ، كتاب به عالقه

سازد . فراهم دانشآموزان توسط كتابها مطالعه براي

رغبت- : 2 و محتوا رابطه

عالئق و يانيازها و يادگيرنده گذشته تجارب با بايد محتوا

تعيين . چنان بايد يادگيري فعاليتهاي باشد داشته تناسب او

دست به خاطر رضايت ، رفتار انجام از دانشآموز كه شوند

نقشه . ، عكسها ، تصاوير باشد او عالقه مورد فعاليتها و آورد

سواالت طرح باشند برانگيزاننده بايد نمودارها و جداول ، ها

با متناسب جداول و تصاوير درج ، درسي متن در مناسب

و عالقه و توجه جلب براي راههايي دانشآموزان روحيه

. باشد مي بهتر مشاهده

18

 

دانشآموزان- : 3 توان و محتوا رابطه

هاي يافته به توجه با يادگيرنده رشد سطح با بايد محتوا

. ، يادگيري هاي فرصت باشد داشته تناسب رشد روانشناسي

باشد . آن انجام به قادر يادگيرنده كه است رفتارهايي شامل

اهداف تعيين مانند درسي ريزي برنامه مختلف هاي گام در اگر

ياددهي – روشهاي تعيين ، محتوا دهي سازمان و انتخاب ،

مالك ، باشد شده توجه دانشآموزان هاي ويژگي به يادگيري

شود . مي رعايت خود به خود ، دانشآموزان توان به توجه

زمان- :4 و محتوا رابطه

سيستم   يافته اختصاص زمان و سرعت با بايد محتوا

و . ها تعميم ، اصول ، مفاهيم تعداد شود هماهنگ آموزشي

زماني با بايد درسي كتاب يك يا يادگيري واحد يك در ها نظريه

در ، باشد متناسب شود مي آن فهميدن و خواندن صرف كه

تعداد به متن فهميدن و خواندن براي نياز مورد زمان واقع

كتاب كلي حجم و ها كلمه تعداد به نه دارد بستگي مفاهيم

درسي .

19

به مهم اطالعات نسبت ، نظريات ارائه در تراكم نظير عواملي

در آن تبيين چگونگي و متن واحد در اهميت بي اطالعات

دارد . تاثیر خواندن براي نياز مورد افزايشزمان يا كاهش

سودمندي- :5 و محتوا رابطه

و           مسائل روزمره زندگي با بايد درسي كتاب محتواي

دانشآموز براي كه اي گونه به باشد مرتبط آن مصاديق

باشد . سودمند

عمودي- : 6 ارتباط و محتوا رابطه

طلبد . مي را زيادي زمان معموال اهداف به يابي دست

به متوالي طور به بايست مي يادگيري هاي فرصت بنابراين

سالهاي طي در شده يادگرفته مطالب كه شوند تهيه اي گونه

توزيع . ديگر سوي از كنند تقويت و پشتيباني را يكديگر مختلف

به مختلف هاي پايه در يادگيري هاي فعاليت بندي تقسيم و

نشود . پايه يك در مطالب سنگيني موجب كه باشد اي گونه

افقي- : 7 ارتباط و محتوا رابطه

درسي كتابهاي ساير محتواي با بايد درسي كتاب محتواي

اين . در گيرد قرار پشتيباني مورد و باشد هماهنگ پايه هم

در ارزشها و مهارتها ، مفاهيم از بعضي است ممكن حالت

مختلف هاي جنبه و ابعاد از تحصيلي پايه يك درسي هاي كتاب

20

طور . دروسبه همه كه آنجايي از گيرد قرار بررسي مورد

و ارتباط آنها بين بايد شود مي داده دانشآموزان به همزمان

شود مي موجب ارتباط اين باشد داشته وجود الزم هماهنگي

در و كنند تقويت را همديگر يادگيري گوناگون هاي جنبه

دار ))مخاطبين نظام برقراري . ((انديشه براي آورند بوجود

گوناگون هاي شيوه از توان مي درسي مواد افقي ارتباط

كرد . استفاده

محتوا : انتخاب معيارهاي از نمونه چند

جغرافياي ) جغرافياي( : )1كتاب كتاب راهنماي كه( 1در

است متوسطه دوم پايه دانشآموزان تمام براي درسمشترك

است : شده پيشبيني محتوا انتخاب براي معيارها اين

درسي    (1 واحد اهداف به توجه

مخاطبان    (2 ادراكي و عقلي توانايي سطح به توجه

معتبر    (3 و موثق منابع از گيري بهره با محتوا انتخاب

فراگير    (4 قبلي تجارب به توجه

5)  ، كردن تحقيق مانند تفكر فرايند مهارتهاي رشد به توجه

تفسير ، نمودار ترسيم ، شواهد آوري گرد ، سازي فرضيه

كردن پيشبيني ، حدسزدن ، كردن تحليل ، كردن

21

درك    (6 و ها داده ارائه براي جداول و نمودار ، تصوير از استفاده

روابط

يادگيري    (7 فرايند در دانشآموزان كردن فعال

جغرافيايي    (8 مطالعات با آمار رابطه به توجه

روزمره    (9 زندگي در محتوا بودن كاربردي به توجه

10)                      ، اقتصاد دروسنظير ساير با افقي ارتباط به توجه

شناسي زمين ، شناسي زيست ، اجتماعي علوم

تجربي : درسعلوم

باشد .    (1 مرتبط دانشآموزان روزمره زندگي با

دانشآموزان    (2 اجتماعي و فردي نيازهاي آوردن بر جهت در

باشد .

فن    (3 و علم زمينه در دانشآموزان سواد سطح ارتقاي جهت در

باشد . موثر آوري

باشد .    (4 دانشآموزان براي الزم پايه دانش حاوي

باشد .    (5 داشته مطابقت كشور كلي نيازهاي و سياستها با

با    (6 دانشآموزان آشنايي و تحصيل ادامه براي را الزم نياز پيش

كند . فراهم فناوري

ساير    (7 مشابه هاي پايه درسي هاي موضوع با مقايسه در

. باشد دفاع قابل كشورها

22

 

ها : تمدن گفتگوي كتاب

درسي- 1 واحد اهداف به توجه

مخاطبان- 2 ادراكي و عقلي توانايي سطح به توجه

معتبر- 3 و موثق منابع از گيري بهره با محتوا انتخاب

فراگير- 4 قبلي تجارب به توجه

5 -، كردن تحقيق مانند تفكر فرايند مهارتهاي توسعه به توجه

آن نظاير و كردن تحليل

و- 6 ها داده ارائه براي جدول و نمودار ، تصوير از استفاده

روابط درك

يادگيري- 7 فرايند در دانشآموزان كردن فعال

توانايي- 8 و نسبي امكانات به توجه با ها فعاليت طراحي

دانشآموزان

به- 9 جذاب گرافيكي هاي طراحي يا ها نقاشي از استفاده

دانشآموزان توجه جلب منظور

10 -، تاريخ ، ادبيات دروسنظير ساير با افقي ارتباط به توجه

اجتماعي علوم و جغرافيا

23

ارائه- 11 براي انسان هاي توانايي به بايد مباحث طراحي در

ها تمدن گفتگوي روي فرا مشكالت و مسائل مقابل در حل راه

شود . تاكيد

هايي- 12 فعاليت و متن و اطالعات بين مناسب و الزم تعادل

شود . مي طراحي دانشآموزان براي كه

 

محتوا : انتخاب معيارهاي بر مروري

هاي برنامه در شده استفاده معيارهاي از اي نمونه با كه حال

. كنيم مي مروري معيارها اين بر شديد آشنا درسي

گزينششود- . 1 برنامه هدفهاي به توجه با دقيقا بايد محتوا

و- 2 آموزشي نظريه به توجه با بايد يادگيري فعاليتهاي و محتوا

است شده توافق آن مورد در قبال كه رويكردي و يادگيري

شود .  انتخاب

دوره- 3 هاي هدف با بايد برنامه يادگيري فعاليتهاي و محتوا

. نمایند عمل ها آن تحقق جهت در و باشد هماهنگ تحصيلي

زمان- – 4 با بايد برنامه يادگيري ياددهي فعاليتهاي و محتوا

باشد . داشته خواني هم برنامه اجراي براي شده پيشبيني

برخوردار- 5 الزم علمي اعتبار و اهميت از بايد برنامه محتواي

باشد .

24

آموخته- 6 و تجارب با بايد برنامه يادگيري تجربيات و محتوا

باشد هماهنگ دانشآموزان قبلي هاي

7 -، ها ويژگي با بايد شده پيشبيني يادگيري تجربيات و محتوا

باشد . داشته مطابقت دانشآموزان عاليق و ذوقيات

هاي- – 8 زمينه بايد يادگيري ياددهي فعاليتهاي و محتوا

كند . فراهم دانشآموزان براي را بعدي هاي يادگيري

با- – 9 بايد شده انتخاب يادگيري ياددهي فعاليتهاي و محتوا

باشد . هماهنگ مربوطه علمي هاي رشته ساختار

تجارب- – 10 با بايد برنامه يادگيري ياددهي تجربيات و محتوا

باشد . هماهنگ فراگيران روزمره

جامعه- 11 ارزشهاي با بايد برنامه يادگيري تجربيات و محتوا

باشد . داشته خواني هم

توجه- – 12 با بايد برنامه يادگيري ياددهي هاي فعاليت و محتوا

انعطافالزم از مدارس محدوديتهاي و امكانات حوزه به

باشد . برخوردار

فرصت- – 13 بايد برنامه يادگيري ياددهي هاي فعاليت و محتوا

عواطف ) حواس، ، دست كارگيري به ساختن فعال براي الزم

سازد ( . فراهم را فراگيران تفكر قوه و

25

ي- – 14 بايدزمينه برنامه يادگيري ياددهي هاي فعاليت و محتوا

العمر مادام يادگيري مهارتهاي و ها توانايي ي توسعه و رشد

آورد . بوجود دانشآموزان در را

بايد –  - 15 برنامه يادگيري ياددهي هاي فعاليت و با محتوا

فعلي باشد .  نيازهاي داشته خواني هم جامعه آتي و

زمينه- – 16 بايد برنامه يادگيري ياددهي فعاليتهاي و محتوا

ايجاد فراگيران در را شهروندي مهارتهاي تربيت براي يالزم

نمايد .

زمينه- – 17 بايد برنامه يادگيري ياددهي فعاليتهاي و محتوا

دانشآموزان در را يادگيري ي چندگانه فعاليتهاي جهت الزم

نمايد . فراهم

زمينه- – 18 بايد برنامه يادگيري ياددهي فعاليتهاي و محتوا

در را مشاركتي يادگيري و جمعي فعاليتهاي براي الزم هاي

نمايد . ايجاد دانشآموزان

زمينه- – 19 بايد برنامه يادگيري ياددهي فعاليتهاي و محتوا

بين و جهاني مسائل حل منظور به تفاهم ايجاد براي الزم هاي

بحران ) : ، ارزشها بحران ، زيست محيط آلودگي مانند المللي

نمايد ... ( . فراهم فراگيران در را و انرژي

26

گونه- – 20 به بايد برنامه يادگيري ياددهي فعاليتهاي و محتوا

و استعدادها رشد و شكوفايي زمينه كه شود انتخاب اي

نمايد . تقويت را فراگيران بالقوه هاي توانايي

بتواند- – 21 بايد برنامه يادگيري ياددهي فعاليتهاي و محتوا

و تحصيل ي ادامه براي را دانشآموزان عاليق و ها توانايي

نمايد . تقويت آينده در مناسب حرفه و شغل انتخاب

ي- – 22 زمينه بايد برنامه يادگيري ياددهي فعاليتهاي و محتوا

آورد . فراهم را تحصيلي ي دوره هاي هدف تحقق

نظم- – 23 از بايد برنامه يادگيري ياددهي فعاليتهاي و محتوا

باشد . برخوردار منطقي

به- – 24 توجه با بايد برنامه يادگيري ياددهي فعاليتهاي و محتوا

راهبردهاي و روشها و –  انواع طراحي يادگيري ياددهي

شود . دهي سازمان

؟ چيست محتوا سازماندهي

برنامه ي مرحله ترين مهم شايد محتوا دهي سازمان

ريزي . برنامه گروه مرحله اين در دهد تشكيل را درسي ريزي

درسي برنامه بخشطراحي در كه تصميماتي به توجه با درسي

دهي سازمان و محتوا دهي شكل و توليد به است نموده اتخاذ

27

مي – نظر مورد يادگيري ياددهي فعاليتهاي به توجه با آن

پردازد .

است الزم ، محتوا انتخاب به توجه ضرورت بر عالوه

. است ممكن شود انجام مناسب صورت به نيز آن دهي سازمان

يادگيري در ، مناسب دهي سازمان بدون خوب محتواي يك

محتواي . ارائه ترتيب يعني محتوا دهي سازمان نباشد موثر

مشخص . هاي مالك پايه بر آموزشي

؟ است كدام محتوا دهي سازمان معيارهاي

بعدي- : 1 مطلب كدام پي در بايد يادگيري محتواي كدام توالي

را محتوا توالي اصول بايد سوال اين به پاسخ براي ؟ گيرد قرار

داراي . محتوا دهي سازمان در توالي كه 5بشناسيم است اصل

از : عبارتند

باشد: . مشكل به ساده از الف

باشد: . جزء به كل از ب

باشد: . زماني ترتيب داراي ج

كند: . حركت مجهول به معلوم از د

28

باشد: . عمل با آموزشهمراه ه

دوره- : 2 يك آموزشيطي تجارب از نوع يك انتقال تداوم

معين زماني

باشد- : . 3 الزم گستردگي داراي درسي برنامه وسعت

يادگيرنده- : 4 توان و محتوا بين تعادل

5 ( : يك- در ، كتاب يك در ، درس يك در افقي و عمودي ارتباط

آموزشي ( نظام يك در ، تحصيلي دوره يك در ، برنامه

 

چیست؟ افقی و عمودی ارتباط

مواجه اصطالح دو این با نیز محتوا انتخاب بحث در

برخی . اشتراک و ارتباط علیرغم که داشت توجه باید اما شدیم

، موضوعات تفاوت  از یکدیگر با دو این درسی ریزی برنامه در

است. قرار که مطالبی بین بایست می محتوا انتخاب در دارند

حالی در باشد داشته وجو عرضی و طولی ارتباط شوند انتخاب

بوجود ارتباط نوع دو این بایست می مجتوا سازماندهی در که

آید.

که آنهایی موجود علمی مطالب بین از محتوا انتخاب در

می قرار اولویت در هستند طولی ارتباط خصیصه دارای

امکان معینی یکسطح در نظر مورد محتوای یا گیرندو

29

پازل  برقراری یک قطعات مثابه به و دارند را یکدیگر با ارتباط

محتوا . سازماندهی در بود شده  خواهند گزیده بر که آنچه ،

شود آرایشمی برنامه اختیار در زمان طول در سو یک از است

مقطع یک در را خود اتصال نقاط و ها پیوند دیگر سوی از و

آموزشی ) ( نظام تحصیلی، دوره ، کالس تحصیلی معین زمانی

. سازد می نمایان

 

 

همه كه كرد اشاره نكته اين به بايد افقي ارتباط مورد در

بين بايد شود مي داده دانشآموزان به همزمان طور دروسبه

ارتباط اين و باشد داشته وجود الزم هماهنگي و ارتباط آنها

تقويت را همديگر يادگيري گوناگون هاي جنبه شود مي موجب

مخاطبين در و دار ))كنند نظام براي . ((انديشه آورند بوجود

هاي شيوه از توان مي درسي مواد افقي ارتباط برقراري

است : شرح بدين آن نمونه چند كه كرد استفاده گوناگون

علمي- :1 هاي اساسرشته بر دهي شیوه سازمان ترین رايج

اين . در است علمي هاي رشته بر مبتني شيوه ، دهي سازمان

رشته دانشمندان آنچه مطابق اصول و مفاهيم دهي سازمان

تنظيم اند داده دست به متفاوت ي تخصصها با مختلف هاي

30

عرصه . در آنچه كنند مي تصور شيوه اين مبلغان شود مي

هم از مجزا صورت به علمي هاي رشته و داده رخ علوم

توان مي نيز مدارس درسي هاي برنامه در است يافته سازمان

رشته . از يك هر اساسعناوين اين بر كرد عمل نحوه همين بر

دروس جدول در درسي مواد عناوين صورت به علمي هاي

شود . مشخصمي

ها- : 2 رشته سازي موازي هم شيوه با رشته چند شيوه اين در

شود . مي يادداده رشته يك در آنچه شود مي مرتبط و هماهنگ

. مثال براي گردد مي تقويت ديگر هاي رشته یادگيري با

دانشآموز . يابد مي ارتباط رياضيات با طبيعي علوم محتواي

در ايد پيشمي تجربي درسعلوم در كه را مسائل حل راه

ادبيات با ايران تاريخ است ممكن يا گيرد مي ياد درسرياضيات

شود . دهي سازمان هماهنگ صورت به ايران

اي- : 3 رشته چند دهي سازمان اين شيوه ويژگي ترين مهم

موضوع . است مختلف هاي جنبه از موضوع يك بررسي ، شيوه

طريق از بايد و دارد اهميت اجتماعي نظر از كه موضوعاتي يا

مختلف درسي مواد در شود فصل و حل جامعه افراد مشاركت

بدست . كلي و جانبه همه شناخت فراگير نتيجه در شود طرح

دروس . مطالب اشتراك دليل به معلمان شيوه اين در آورد مي

31

شيوه اين باشند داشته ارتباط يكديگر با توانند مي تر راحت

است . مناسب بيشتر پايين سنين براي

اي- 4 رشته بين دهي سازمان دهي : شيوه سازمان شيوه در

با  قبلي ولي ، كنند مي حفظ را خود هويت علمي هاي رشته

اي . رشته بين دهي سازمان در شوند مي مرتبط يكديگر

با موضوع يك مطالعه براي و رود مي بين از ها رشته استقالل

به علمي روشهاي از كدام هر مطالعه روشهاي مسئله يك

پرورش . افراد در جامع نظم يك شيوه اين شود مي گرفته كار

سازمان . نوع اين در انگيزد مي بر را شاگردان فكر و دهد مي

و موضوعات محور بر هاي رشته توان مي راحتي به دهي

داد سازمان شوند مي گرفته افراد جاري زندگي از كه مسائلي

هويتشخصي. بر كه اساسي هاي رشته مورد در را شيوه اين

زيرا گرفت كار به توان نمي گذارد مي تاثير فراگيران ملي و

خواهد ضروري آموزشهاي اساسي هاي بنيان تضعيف سبب

شد .

ضمن : . 1فعاليت بگيريد نظر در تاليف براي را كتاب يك

نماييد . مشخص نيز را كتاب رويكرد ، آن مقاصد و اهداف بيان

معيارهاي و مالكها و محتوا انتخاب معيارهاي و سپسمالكها

نماييد . تهيه را محتوا دهي سازمان

32

موثر : 2فعاليت معيارهاي و عوامل بين در مشخصكنيد

خود نظر از و دارند بيشتري اهميت يك كدام محتوا انتخاب در

كنيد . مي دفاع

موثر : 3فعاليت معيارهاي و عوامل بين در مشخصكنيد

داليل ؟ دارد بيشنري اهميت يك كدام محتوا دهي سازمان در

نماييد . ارائه را خود

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

منابع : فهرست

33

درسي – .1 برنامه راهنماي مطالعاتي طرح مهدي چوبينه

پژوهشو . سازمان سوم جلد متوسطه دوره جامع

آموزشي ريزي 1380- 82برنامه

درسي – –---------- .2 كتابهاي بررسي تدريسو روشهاي

حبشي بالل معلم تربيت -1383مركز

درسي - ---------- .3 كتب تاليف و ريزي برنامه    دفتر

( جغرافيا درسي برنامه  1375- 76 (1راهنماي

درسي - ---------- .4 كتب تاليف و ريزي برنامه    دفتر

درسي برنامه ها  راهنماي تمدن 1383 گفتگوي

درسي ---------- .5 كتب تاليف و ريزي برنامه اولين    دفتر

دوره درسي كتابهاي مولف تربيت آموزشي دوره

1379 متوسطه

درسي .6 كتب تاليف و ريزي برنامه برنامه    دفتر راهنماي

تجربي علوم 1379درسي

درسي .7 كتب تاليف و ريزي برنامه و    دفتر ساختار

درسي كتب هاي 1377 ويژگي

طرح – .8 كليات آموزشي ريزي برنامه پژوهشو سازمان

فناوري و درسي هاي برنامه محتواي دهي سامان

1380 آموزشي

34

دستورالعمل- – 9 آموزشي ريزي برنامه پژوهشو سازمان

درسي برنامه 1379 تهيه

برتدوين- – 10 تاكيد با درسي ريزي برنامه جواد پور سليمان

احسن محتوا تحليل وكاربرد فعال درسي 1383   محتواي

برنامه- – 11 درس نگارشمتون مراحل قلي نادر قورچيان

درسي – كتب تاليف و ريزي برنامه دفتر آموزشي 1359 ريزي

يادگري- – 12 واحد يك ساختار مفهومي شبكه حسن ملكي

معلم راهنماي كتاب ساختار و درسي 1376 كتاب

 

ضمائم:

؟ چيست محتوا

شود . آموزشداده است قرار كه است چيزي محتوا

يك به مربوط اطالعات و مفاهيم ، مطالب كليه شامل محتوا

كتاب . يك متن از بخشي عنوان به خواه است نظر درسمورد

آن . جانبي اجزاي ساير و حواشي ، توضيحات خواه باشد

دانند . . دانشمي معادل را محتوا ريزان برنامه از برخي درس

را شناختي حيطه كه هستند ريزاني برنامه جمله از دسته اين

منظر . از آورند مي حساب به تر اولي درسي هاي برنامه در

35

، ها تعميم ، مفاهيم ، حقايق از اي خالصه محتوا گروه اين

است نظر مورد رشته دانشدر مشابه هاي نظريه و . اصول

الكساندر و سيلور نظر از محتوا تعريف

، حساسيتها ، ها تشخيص دريافتها، ، ها داده ، مشاهدات ، حقايق

كرده درك انسانها هاي ذهن كه آنچه از برگرفته هاي حل راه و ها طرح

ايده ، دانش درون در را تجربه محصوالت اين كه ذهني بناهاي آن و اند

و سازمان دوباره ها حل راه و ها طرح ، اصول ، ها تعميم ، مفاهيم ، ها

را محتوا دهنده شكل عوامل كليه و است وسيع تعريف اين دهد مي نظم

) ( ) شامل ) را ها ارزش عواطف و فرايندها مهارتها ولي گيرد مي بر در

عناصر . اين درس ريزي برنامه دانشمندان بيشتر كه حالي در شود نمي

گنجانند . مي تعريف در را

: " كند " مي تعريف صورت اين به را محتوا هيمان مثال براي

مان : هي نظر از محتوا تعريف

از ) ( ) فرايندها و مهارتها تعاريف ، اصول ، ها تبيين حقايق، دانش

، گيري تصميم ، منطقي تفكر ، كردن حساب ، نوشتن ، خواندن قبيل

و ( ) : صحيح ، بودن بد و خوب به اعتقاد قبيل از ها ارزش و ارتباط ايجاد

در ( را عنصر سه اين درسي برنامه محتواي كه اين با زشت و زيبا ، غلط

علمي . درسي برنامه نيستند جدا هم از اينها واقع در اما گيرد برمي

است . الزم نحو بدين گيرد مي بر در را ارزش و فرايند ، دانش هميشه

36

عنصر سه اين از يك ه به درسي برنامه طراحي در درسي ريزان برنامه

دهند . اهميت آگاهانه طور به

لوئي : نظر از محتوا تعريف

هاي قطعه و قسمتها به تنها نه درسي برنامه محتواي اصطالح

دهد مي تشكيل را عملي رشته يك منظم اي گونه به كه اي يافته سازمان

هاي رشته با نحوي به كه هايي پديده و وقايع شامل بلكه شود مي اطالق

هست . نيز دارند ارتباط علمي مختلف

نيكلس : نظر از تعريف

دانش . شخص اين داد ياد كسي به را چيزي بايد تدريس امر در

گرايش . ، مهارتها ، دانش توان مي را محتوا است محتوا چير آن و اموز

شوند . يادگرفته بايد مي كه كرد توصيف ارزشيابي و ها

مهم نكته اين ذكر درسي برنامه محتواي مختلف تعاريف مالحظه با

مي طرد ريزان برنامه بوسيله كه نيست چيزي همان تنها محتوا كه است

عمده . اينكه با گردد مي دهي سازمان و انتخاب مولف بوسيله و شود

تدارك . تدريس براي معلم آنچه آموزشي فرايند در اما است همين محتوا

تدريس ضمن در ولي نموده بيني پيش نيز او خود چه آن و است ديده

حاصل . يكديگر با مخاطبين تعامل از چه آن همچنين كند مي جلوه و بروز

بر . عالوه بعضي دهد مي تشكيل را محتوا از بخشي همه ، شود مي

درسي برنامه محتواي كنندگان تهيه كه هايي نگرش و مهارتها ، مفاهيم

37

يكديگر با آموز دانش رابطه و آموز دانش با معلم رابطه اند كرده انتخاب

از . توان نمي و نيست كنترل در چون منتها محتواست ديگر منشاء نيز

با عمده طور به كه ريزي برنامه بحث در نمود بيني پيش را آنها قبل

گيرد . مي قرار توجه مورد كمتر است مرتبط آگاهانه اعمال

كليه كه است توجه قابل نظر اين از محتوا پنهان بعد اين طرح اما

نكنند تصور اي بسته يك در را آموزشي محتواي مجريان و ريزان برنامه

و است معلم نزد نيز ان كليد و اند ريخته آن داخل در را نياز مورد مواد كه

به . . چه آن بلكه نمايد مي منتقل فراگير ذهن به كند مي باز كالس داخل

تلقي مهارتهايي و مفاهيم مجموعه صورت به اند كرده آماده محتوا عنوان

و تهيه شناختها و ها بررسي به بنا درسي برنامه اجراي از قبل كه كنند

و تكميل ، تغيير ، اصالح ، آموزشي فرايند در است ممكن ولي شده تنظيم

كند . پيدا توسعه

؟ كنيم تحليل را محتوا چرا

نسبت : يافتن باشد چنين تواند مي جمله يك در سوال اين پاسخ

تحليل اصلي علت ، موجود محتواي بهبود منظور به محتوا و اهداف بين

تعاريف در چنانچه شود نمي ختم جا همين به موضوع اما بود خواهد محتوا

اي . پيچيده و متعدد عناصر داراي محتوا شد مشاهده نيز محتوا از مختلف

از . يكي رو اين از دارد بر در نيز را مختلفي هاي جنبه آنكه ضمن است

در . مسلما هاست جنبه آن و عناصر اين تشخيص محتوا تحليل داليل

38

آن درك گردد بندي دسته و شده شناخته محتوا مختلف اجزاي كه صورتي

بود . خواهد مقدورتر آن انتقال و تر ساده

محتوا : تحليل از مواردي

به (1 مطالب و مفاهيم انواع ساختن مشخص منظور به محتوا تحليل

رفته كار

اول ) ( (2 حالت عكس آموزشي اهداف تعيين منظور به محتوا تحليل

محتوا (3 انتخاب معيارهاي بررسي منظور به محتوا تحليل

برنامه (4 اصالح و ضعف نقاط تعيين منظور به محتوا تحليل

با (5 يادگيرنده شدن درگير ميزان بررسي منظور به محتوا تحليل

كتاب محتواي

؟ چيست محتوا تحليل

منظور به محتوا در كمي احتماال و اصولي ، عيني پژوهشي فن

عبارتست . محتوا تحليل تفكربنيادي گويند مي محتوا تحليل را آن تفسير

بر ) امثالهم و ها پاراگراف جمالت، ، كلمات متن يك اجزاي دادن قرار از

تعيين ( پيش از كه مقوالتي در شوند مي انتخاب كه هايي واحد حسب

بلكه ، شود نمي نوشته و متن به محدود تنها محتوا تحليل البته اند شده

هاو نقاشي و ها نقشه ، تصاوير جمله از مطالب ساير شامل تواند مي

باشد . مي نيز نمودارها

39

برلسون برناردو نظر از محتوا تحليل : تحليل كه است معتقد وي

آشكار محتواي كمي و منظم عيني توصيف براي تحقيق شيوه يك محتوا

است . ارتباطات

باركوز نظر از محتوا محتوا: تحليل تحليل كه است معتقد وي

ارتباطي هاي پيام منظم و دقيق ، جامع ، علمي تحليل از عبارتست

است .

محتوا : تحليل روشهاي انواع

تحليل ذيل روش از يكي به توان مي را محتوا اجمالي بندي دسته يك در

نمود :

توصيفي (1 محتواي تحليل

استنباطي (2 محتواي تحليل

رومي (3 ويليام محتواي تحليل روش

توصيفي :-1 محتواي تحليل

متن تحليل به نياز نوزدهم قرن از ها روزنامه و جرايد افزايش با

گرديد . آشكار آنها محتواي جايي جابه و ها اولويت تعيين منظور به آنها

توصيف . يعني است وقوع از بعد تحليلي روش توصيفي محتواي تحليل

40

تحليل . روش ترين قديمي روش اين متن يك بارز محتواي كمي

رو . اين از است متن تحليل توصيفي تحليل يك اول گام در محتواست

هر مورد در را تحليل و نمود بندي تقسيم اجزايي به را متن توان مي

. داد انجام جداگانه طور به جز

استنباطي :-2 محتواي تحليل

مشخصه برخي بين كه روش اين مقدماتي فرض گرفتن نظر در با

دارد وجود همبستگي خارجي بارز هاي مشخصه و متن داخل بارز هاي

توصيفي تحليل ادامه از برداشتي بحث اين استنباطي محتواي تحليل و

هاي . مشخصه كه است معني بدين مفهوم اين در استنباطي است

وضعيت يا مضمون از خاصي هاي مشخصه با متن يك از خاصي

مد . را متن محتواي توصيف صرفا روش اين هستند مرتبط اجتماعي

جنبه مورد در متن يك محتواي از گيري نتيجه آن هدف بلكه ندارد نظر

استنباطي محتواي تحليل بنابراين است اجتماعي واقعيت از هايي

3 : درسي- كتب محتواي تحليل در رومي روشويليام

بنام را خود كتاب تربيت و تعليم صاحبنظران از يكي رومي ويليام

علوم )) آموزش در پژوهشي ((تكنيكهايسال 1 در كرد .1986را ارائه

به . كه است كمي تحليل روش يك ، است معتقد او خود چنانكه او روش

مي آزمايشگاهي و درسي مطالب آشكار محتواي منظم و عيني توصيف

11 - Inquirg Techniques for Teaching Sciences

41

: . ، گيري نمونه ، هدف تعيين از عبارتند محتوا تحليل اصلي مراحل پردازد

ها . طبقه عيني ارزيابي ها، مقوله بندي طبقه بندي مقوله و گذاري رمز

كه گفت توان مي رومي ويليام محتواي تحليل روش هدف درباره

، نظر مورد محتواي يا و كتاب آيا كه است موضوع اين بررسي آن هدف

به ؟ نمايد مي درگير يادگيري آموزش با فعال طور به را آموزان دانش

و ارائه فعالي شيوه به كتاب آيا بسنجيم كه است اين هدف ديگر عبارت

؟ خير يا است شده تنظيم و تدوين

اگر ، پژوهش ديگر هاي روش ساير همانند نيز گيري نمونه درباره

چنانچه و زد گيري نمونه به دست توان مي باشد وسيع آماري جامعه

تمام از توان مي ، باشد نداشته چنداني وسعت نظر مورد آماري جامعه

كرد . استفاده نمونه عنوان به جامعه

ويليام كه شود مي بندي مقوله و گذاري كد محتوا سوم مرحله در

قسمت سه به را محتوا ابتدا درسي كتابهاي محتواي تحليل براي رومي

هر براي سپس و كند مي تقسيم سواالت ، تصاوير ، درسي كتاب متن

كند . مي تعريف را هايي مقوله قسمت

مي تعريف مقوله ده ، درسي كتاب متن يعني ، اول قسمت درباره

مورد . در و ، چهارمقوله تصاوير يعني دوم قسمت با ارتباط در كند

در . اصل ترين مهم شود مي گذاري كد مقوله چهار سواالت سوم قسمت

آن با كه را متغيرهايي بايستي سو يك از گر تحليل كه اينست بندي مقوله

42

كه شاخصهايي بايد ديگر سوي از و نمايد تعريف وضوح به دارد كار و سر

به كند تعريف گيرند مي قرار قرار مقوله در آن اساس بر محتوا اطالعات

باشند . پژوهش هدف كننده منعكس بايستي ها مقوله ديگر 1عبارت

حد تا اصل ين كه داشت اظهار توان مي رومي ويليام روش درباره

هستند پژوهش هدف كننده منعكس ها مقوله و است شده مراعات زيادي

را وي روش در شده آورده هاي مقوله از مثالي توان مي آن اثبات براي

: نمود ذكر

مقوله به اگر تصاوير قسمت شود : bدر خواسته ))توجه فراگير از

انجام را آزمايشي يا فعاليت شده داده مفروضات از استفاده با كه شده

كار ((دهد . انجام و فعاليت و تحرك مقوله اين در كه شود مي مالحظه

فعال هاي مقوله جزء رومي ويليام را مقوله اين است مطرح فراگير براي

پژوهش هدف با كه شود مي مشخص مقوله اين در دقت با است آورده

اصل . اين دارد هماهنگي كامال است فعال محتواي ارائه سنجش كه

ها مقوله ساير به را آن توان مي و است مطرح ها مقوله ساير درباره

مقوله . ، رومي ويليام ، ها مقوله بندي طبقه چهارم مرحله در داد تعميم

طبقه ، فعال غير طبقه ، فعال طبقه نمايد، مي تقسيم طبقه سه به را

خنثي . هاي مقوله

1 -، ص 1373هولستي ،148 .

43

معني به علمي فعاليتهاي مشغول آموز دانش فعال غير طبقات در

غير كتابهاي نمايند تاكيد ها مقوله اين روي كه كتابهايي و باشد نمي واقعي

با آموز دانش ، فعال هاي مقوله در ديگر طرف از ، بود خواهند پژوهشي

چون و است درگير آموزش و يادگيري با كلي بطور و علمي هاي فعاليت

مي ارائه را فعال يادگيري و است فراگير فعاليت آنها دمستلزم به هند

شود . مي گفته فعال هاي مقوله

و ارزشيابي در مهمي نقش كه هستند هايي مقوله خنثي هاي مقوله

مي ارزشيابي در بنابراين و كند نمي ايفا درسي متون و كتب كمي تحليل

نمود . نظر صرف آنها از توسط 1توان شده ارائه روش كه دارد جا اكنون

كتاب از برگرفته عينا كه را رومي در ))ويليامن پژوهش هاي تكنيك

علوم شود : ((آموزش آورده اوست

درس : متن ارزشيابي

هاي .1 قسمت از بيشتري صفحات يا صفحه ده تصادفي طور به

نمايند . گذاري عالمت و كرده انتخاب را كتاب يك 2گوناگون

2. ، انتخابي صفحات از يك هر نموده 25در مطالعه را بيشتر يا جمله

جمالت . اين دهيد قرار زير هاي مقوله از يكي در را كدام هر و

هاي مقدمه يا و پيشگفتار و تصاوير زير شرح ، عناوين شامل

شود . نمي فصول1 -، ص 1355اسفندياري ،8 ، ص 1375پوربافراني ،50 مي- 2 آماري جامعه كل ، دقت افزايش منظور به تحقيق ،نمونه حاضر پژوهش در كه است ذكر به الزم

باشد .

44

a): حقيقت ساده بيان بيان از عبارتست حقيقت بيان

فرد از غير ديگري فرد بوسيله كه مشاهداتي يا و مفروضات

دو . : هوا در مثال است پذيرفته انجام آموز دانش از ديگر

دي مركب ماده دو و زياد مقدار به اكسيژن و نيتروژن عنصر

اند . شده مخلوط هم با كم مقدار به آب بخار و كربن اكسيد

b): ) ها ) تعميم كلي اصول يا نتايج يا بيان نتايج بيان از منظور

توسط شده ارائه نظرات از عبارتست كلي اصول

موضوعات و مفروضات بين ارتباط درباره كتاب نويسندگان

دستگاه . : به توانيد مي كه كمكي بهترين شايد مثال مختلف

داريد . نگه شاد را خود كه است اين بكنيد خود گوارش

c): و تعاريف توصيف براي كه است اي جمله يا جمالت منظور

هيجان . : مثال شود مي آورده اصطالح يا واژه يك تشريح

يك به ارگانيزم شديد و كلي واكنش يك از عبارتست

خوشايند عاطفي حالت يك با همراه ، منتظره غير موقعيت

ناخوشايند . يا 1و

d) بالفاصله آنها جواب و شده مطرح متن در كه سواالتي

است شده داده مولف در. : بوسيله كه آلي مواد همه مثال

1 -، متوسطه آموزش جديد نظام سوم سال شناسي ص 1376روان ،79 .

45

، هستند كربن داراي ، شوند مي يافت زنده موجودات بدن

؟ آيد مي كجا از كربن 1اين

e) آنها به پاسخ براي آموز دانش كند مي ايجاب كه سواالتي

نمايد تحليل و تجزيه را شده داده چه. : مفروضات مثال

؟ كند مي ايجاد را تشنگي سائق يا انگيزه به 2عاملي نيز و

خوني گروه داراي افراد در شما ژن ABنظر بيشتر Aنيروي

ژن نيروي يا چرا؟ Bاست 3؟

f) بدست او خود كه را نتايجي كه شده خواسته آموز دانش از

نمايد بيان . آورده

g) و داده انجام را آزمايشي كه شده خواسته آموز دانش از

عنوان مسائل اينكه يا و نمايد تحليل را آن از حاصل نتايج

كند حل را دريابيد 4آزمايش ))مثال . : شده تا دهيد انجام را

محلول يك توان مي آب در نشدني حل مواد با چگونه كه

((ساخت.

h) و شده ارائه آموز دانش توجه جلب منظور به كه سواالتي

نيامده متن در كتاب نويسنده بوسيله بالفاصله آنها جواب

مي . : است منتقل خون همراه به هورمونها چون مثال

بدن جاي همه به كه داشت انتظار بايد قاعدتا ، شوند

بهداشت- ) 1 شناسي ،( 2زيست متوسطه آموزش جديد نظام اول ص 1376سال ،163. 2 -، متوسطه آموزش جديد نظام سوم سال شناسي ص 1376روان ،73 . 3 - ، متوسطه آموزش جديد نظام سوم سال شناسي ص 1376روان ،20 .

46

مي شناسايي را خود هدف ،چگونه صورت اين در ، برسند

؟ 1كنند

i) انجام مراحل يا تصاوير كه است شده خواسته آموز دانش از

دهد قرار مالحظه مورد را آزمايش جمالتي يك كلي بطور و

جاي مقوله اين در نگنجد فوق هاي مقوله از هيچكدام در كه

گيرد . مي

j) . بيان معاني به مربوط سوالت

هاي مقوله ، فوق گانه ده هاي مقوله هاي dو cو bو aاز مقوله جزء

هاي مقوله و آيند مي حساب به فعال هاي hو gو fو eغير مقوله جزء

يعني . آخر مقوله دو گردند مي قلمداد خنثي jو iفعال هاي مقوله از

آنها از توان مي بنابراين و ندارند كتاب ارزيابي در مهمي نقش كه هستند

منظور . به كرد صرفنظر و پوشيد چشم ، تحليل و ارزشيابي امر در

سطح سنجش منظور به يا و متن با آموز دانش درگيري ضريب محاسبه

مقوله مجموع بر را فعال هاي مقوله مجموع توان مي فراگير فعاليت

نمود : تقسيم فعال غير هاي

بهداشت- ) 1 شناسي ،( 1زيست متوسطه آموزش جديد نظام اول ص 1376سال ،51.

47

ضريب درگيري دانش آموز با متن

مجموع مقوله هاي فعال

مجموع مقوله هاي غير فعال

h+g+f+e

d+c+b+a=

=

اشكال و تصاوير ارزشيابي

نماييد . (1 انتخاب تصادفي طور به را شكل 1ده

زير (2 هاي مقوله از يكي در و نموده تحليل را تصاوير اين از كدام هر

دهيد : جاي

a. استفاده خاصي موضوع تشريح براي فقط آن از كه تصويري

است . شده

b. از استفاده با تا خواهد مي آموز دانش از كه تصويري

دهد . انجام را آزمايشي يا فعاليت شده داده موضوعات

c. آزمايش يك وسايل آوري جمع شيوه تشريح براي كه تصويري

است . آمده

d. . نگنجد فوق هاي مقوله از هيچكدام در كه تصويري

مقوله ، فوق چهارگانه هاي مقوله و aاز فعال غير ،b قلمداد فعال مقوله

هاي مقوله و شود محاسبه . dو cمي براي هستند خنثي هاي مقوله

مي فعال غير مقوله بر بخش فعال مقوله نيز اينجا در ، درگيري ضريب

شود .

است- . 1 گرفته قرار تحليل و بررسي مورد تصاوير تمام حاضر پژوهش در كه ذكراست به الزم

48

ضريب درگيري دانش آموز با تصاوير

مقوله فعال

مقوله غير فعال

b

a=

=

سواالت ارزشيابي

نماييد . (1 انتخاب فصل ده از تصادفي طور به را سوال 1ده

دهيد . (2 جاي زير هاي مقوله از يكي در را انتخابي سواالت از يك هر

a) . يافت توان مي كتاب در مستقيم را آن جواب كه سوالي

b) . است تعاريف نقل به مربوط را آن جواب كه سوالي

c) هاي آموخته از بايد آموز دانش به آن پاسخ براي كه سوالي

جديد مسايل مورد در گيري نتيجه براي جديد درس در خود

كند . استفاده

d) مساله شده خواسته آموز دانش از آن در كه سوالي

نمايد . حل را بخصوصي

هاي مقوله فوق بندي طبقه فعال bو aدر غير هاي مقوله زمره در

هاي مقوله غير dو cو هاي مقوله بر بخش فعال هاي مقوله زمره در

گردد : فعال

رومي ويليام محتواي تحليل روش در نتايج تفسير

آموز ) ( دانش درگيري شاخص درگيري ضريب اينكه از بعد نهايت در

) نتايج ) تفسير نوبت ، گرديد مشخص ها پرسش ، تصاوير ، متن محتوا با

مورد- 1 كتاب سواالت ،تمام دقت افزايش منظور به توان مي پژوهشي هر در كه است ذكر به الزمگيرد . قرار تحليل

49

ضريب درگيري دانش آموز با سواالت

مجموع مقوله هاي فعال

مجموع مقوله هاي غير فعال

d+c

b+a=

=

نشان . كه است عددي محتوا با آموز دانش درگيري ضريب رسد مي فرا

ممكن . آمده بدست عدد اين دامنه است محتوا بودن فعال ميزان دهنده

كتاب يك زماني رومي ويليام نظر به اما ، باشد نهايت بي تا صفر از است

بين ) ( آن درگيري شاخص درگيري ضريب كه است فعال ، تا 4/0درسي

درگيري › › 4/0باشد : 5/1 . 5/1ضريب

از كمتر درگيري ارائه 4/0ضريب به فقط كتاب كه است اين بيانگر

كردن حفظ پي در تا خواهد مي فراگيران از و پردازد مي علمي اطالعات

غير . كتابهاي زمره در كتابي چنين باشند شده ارائه علمي مطالب

را فعالي نقش هيچگونه آموز دانش آن در كه آيد مي حساب به پژوهشي

سيستم يك عنوان به او ذهن به و او به و ندارد عهده به يادگيري امر در

بايگاني و نگهداري و حفظ پي در هميشه كه شود مي نگريسته بانكي

است . مطالب

از بزرگتر درگيري ضريب ديگر طرف است 5/1از كتابي نمايانگر

تا خواهد مي آموز دانش از ، آن سوال يا ، تصوير ، جمله هر مورد در كه

كتابهايي . چنين بپردازد فعاليت به و دهد انجام تحليل و تجزيه نوعي به

و دهد نمي قرار فراگيران اختيار در را كافي علمي اطالعات و مفروضات

دهند . انجام را فعاليتي ، اي گونه به تا خواهند مي آموزان دانش از فقط

است . شده ارائه فعال غير صورت به نيز كتابها اين رومي ويليام نظر از

شرايط و كافي اطالعات به كه حالي در طلبد مي زيادي فعاليت زيرا

50

مناسب . كتابي رومي ويليام عقيده به بنابراين شود نمي توجه فراگير

با آموز دانش درگيري شاخص كه است شده ارائه فعال صورت به و است

از بزرگتر كتاب آن از 4/0محتواي كوچكتر هر . 5/1و ديگر عبارت به باشد

حداقل بايد شود مي ارائه فعال صورت به كه حداكثر% 30كتاب %70و

كتاب محتواي اينصورت غير در ، دهد ارائه را علمي موضوعات و مطالب

بود . خواهد فعال غير

و طراحي اي گونه به بايست مي درسي برنامه محتواي نتيجه در

زمينه و برانگيزد يادگيري به نسبت را آموزان دانش كه شود ارائه

سازد . فراهم را آنان فعاالنه عمل و پژوهش و اكتشاف

كارگاه : اين عملي فعاليت

نماييد- . 1 انتخاب درسي كتاب يك

و- 2 نموده اقدام آن محتواي تحليل به نسبت رومي ويليام مدل اساس بر

نماييد . گزارش را نتيجه

51

52