บาลี�ไวยากรณ์� ๔บรรยายโดย

พระมหาธานิ�นิทร� อาท�ตวโร,ดร.น.ธ.เอก,ป.ธ.๘,พธ.บ.(องกฤษ),พธ.ม.(บาลี�),พธ.ด.

(พระพ�ทธศาสนา)

สมาส

สมาส คื�อการย่�อศพท�ตั้�งแตั้� ๒ ศพท�ขึ้#�นไป เขึ้%าเป&นศพท� เด�ย่วกน

ม�ร(ปว)เคืราะห์�ว�า “ สมส)ย่เตั้ตั้) สมาโส (สท,โท ) แปลีว�า ( โย่ สท,โท อ. ศพท� ใด ( ตั้ย่า อนท�าน ) สมส)ย่เตั้ ย่�อมย่�อ

พร%อม อ)ตั้) เพราะเห์ตั้�น�น ( โส สท,โท อ.ศพท�น�น ) สมาโส ชื่�/อว�า สมาส

ประเภทของสมาส

สมาสม� ๒ ประเภท คื�อ๑ . สมาสว�าโดย่ก)จ๒ . สมาสว�าโดย่ชื่�/อ

๑ . สมาสว�าโดย่ก)จ ม� ๒ อย่�าง คื�อ ๑ . ลี�ตั้ตั้สมาส ลีบว)ภตั้ตั้) เชื่�น

- กฐิ)นส,ส ท�ส,ส5 กฐิ)นท�ส,ส5 ผ้%าเพ�/อกฐิ)น - รญฺ,โญ ป�ตั้,โตั้ ราชื่ป�ตั้,โตั้ โอรส ขึ้องพระราชื่า

๒ . อลี�ตั้ตั้สมาส ไม�ลีบว)ภตั้ตั้) เชื่�น - ท(เร น)ทาน5 ท(เรน)ทาน5 (วตั้ถุ� ) ม�น)ทาน เป&นท�/ใกลี% - อ�รส) โลีโม ย่ส,ส โส อ�รส)โลีโม (พ,ราห์,มโณ ) พราห์มณ�ม�ขึ้นท�/อก

๒ . สมาสว�าโดย่ชื่�/อ ม� ๖ อย่�าง คื�อ ๑ ) กมมธารย่สมาส ๒ ) ท)คื�สมาส ๓ ) ตั้ปป�ร)สสมาส ๔ ) ทวนทวสมาส ๕ ) อพย่ย่�ภาวสมาส ๖ ) พห์�พพ)ห์)สมาส๑ . กมมธารย่สมาส

กมมธารย่สมาส คื�อ สมาสท�/ม�นามศพท� ๒ บท ลีงว)ภตั้ตั้) แลีะวจนะอย่�างเด�ย่วกน บทห์น#/งเป&นนามนาม บทห์น#/ง

เป&นคื�ณนาม คื�อบทห์น#/งเป&นประธาน บทห์น#/งเป&นว)เส สนะ ห์ร�อเป&นคื�ณนามท�ง ๒ บท ม�บทอ�/นเป&นประธาน

เชื่�น - มห์น,โตั้ ป�ร)โส มห์าป�ร)โส- อน,โธ จ วธ)โร จ อน,ธวธ)โร (ป�ร)โส )

กมมธารย่สมาส ม� ๖ อย่�าง คื�อ๑ . ว)เสสนบ�พพบท๒ . ว)เสสน�ตั้ตั้รบท๓ . ว)เสสโนภย่บท๔ . ว)เสสโนปมบท๕ . สมภาวนบ�พพบท

2

๖ . อวธารณบ�พพบท

๑ . ว�เสสนิบ"พพบท ว)เสสนบ�พพบท คื�อ ม�บทว)เสสนะอย่(�ห์น%า บทประธานอย่(�

ห์ลีง เชื่�น- มห์น,โตั้ ป�ร)โส มห์าป�ร)โส บ�ร�ษให์ญ�- ขึ้ตั้,ตั้)ย่า กญฺ,ญา ขึ้ตั้,ตั้)ย่กญฺ,ญา นางกษตั้ร)ย่�- น�ลี5 อ�ป,ปลี5 น�ลี�ป,ปลี5 ดอกบวเขึ้�ย่ว

ขึ้%อสงเกตั้

สมาสน��เอา มห์น,ตั้ ศพท� เป&น มห์า เชื่�น มห์าราชื่า มห์า นคืร5 มห์ามจ,โจ เป&นตั้%น

ลีบอกษรตั้วห์ลีงขึ้องบทว)เสสนะ เห์ลี�อไว%แตั้�อกษรตั้ว ห์น%า เชื่�น

- ก�จ,ฉิ)ตั้า ท)ฏฺAฐิ) ก�ท)ฏฺAฐิ) ท)ฏฐิ)อนบณฑิ)ตั้เกลี�ย่ด- ปธาน5 วจน5 ปาวจน5 คื5าเป&นประธาน- สน,โตั้ ป�ร)โส สป,ป�ร)โส บ�ร�ษระงบแลี%ว

๒ . ว)เสสน�ตั้ตั้รบท ว)เสสน�ตั้ตั้รบท คื�อ ม�บทว)เสสนะอย่(�ห์ลีง บทประธานอย่(�

ห์น%า เชื่�น- สตั้,โตั้ ว)เสโส สตั้,ตั้ว)เสโส สตั้ว�ว)เศษ- นโร วโร นรวโร นระผ้(%ประเสร)ฐิ- มน�ส,โส ทลี)ท,โท มน�ส,สทลี)ท,โท มน�ษย่�ผ้(%ขึ้ดสน

๓ . ว)เสสโนภย่บท

3

ว)เสสโนภย่บท คื�อ ม�บทท�ง ๒ เป&นว)เสสนะ ม�บทอ�/นเป&น ประธาน ม�คื5าแปลีว�า ท�ง...ท�ง ... เชื่�น

- ส�ตั้ญฺ,จ สมฏฺAฐิญฺ,จ ส�ตั้สมฏฺAฐิ5 ( ฐิาน5 ท�/ ) ท�งเย่Dนท�ง เกลี��ย่ง

- อน,โธ จ วธ)โร จ อน,ธวธ)โร ( ป�ร)โส บ�ร�ษ ) ท�งบอดท�ง ห์นวก

- ขึ้ญฺ,โชื่ จ ขึ้�ชื่,โชื่ จ ขึ้ญฺ,ชื่ขึ้�ชื่,โชื่ ( ป�ร)โส บ�ร�ษ ) ท�งกระจอก ท�งคื�อม

๔ . ว)เสสโนปมบท ว)เสสโนปมบท คื�อ ม�บทว)เสสนะเป&นอ�ปมา ม� ๒ อย่�าง

คื�อ ว)เสสนะอย่(�แลีะอย่(�ห์ลีง เชื่�น๑ ) สมาสท�/ม�อ�ปมาอย่(�ห์น%า ชื่�/อว�า อ�ปมาบ�พพบท เชื่น - สง,ขึ้5 อ)ว ปณ,ฑิร5 สง,ขึ้ปณ,ฑิร5 ( ขึ้�ร5 น5�านม ) ขึ้าวเพ�ย่งดงสงขึ้� - กาโก อ)ว ส(โร กากส(โร คืนกลี%าเพ�ย่งดงกา - ท)พ,พ5 อ)ว จก,ขึ้� ท)พ,พจก,ขึ้� จกษ�เพ�ย่งดงท)พย่�๒ ) สมาสท�/ม�อ�ปมาอย่(�ห์ลีง เร�ย่กว�า อ�ปมาน�ตั้ตั้รบท เชื่�น

นโร ส�โห์ อ)ว นรส�โห์ นระเพ�ย่งดงส�ห์ะ ญาณ5 จก,ขึ้� อ)ว ญาณจก,ขึ้� ญาณเพ�ย่งดงจกษ�

ปญฺ,ญา ปาสาโท อ)ว ปญฺ,ญาปาสาโท ปEญญาเพ�ย่งดง ปราสาท

๕ . สมภาวนบ�พพบท สมภาวนบ�พพบท ม�บทห์น%าท�/ประกอบด%วย่ อ)ตั้) ศพท� บท ห์ลีงเป&นประธาน เชื่�น

ขึ้ตั้,ตั้)โย่ (อห์5 ) อ)ตั้) มาโน ขึ้ตั้,ตั้)ย่มาโนน มานะว�า (เราเป&น) กษตั้ร)ย่�

สตั้,โตั้ อ)ตั้) สญฺ,ญา สตั้,ตั้สญฺ,ญา คืวามส5าคืญว�าสตั้ว�

4

สมโณ (อห์5 ) อ)ตั้) ปฏ)ญฺ,ญา สมณปฏ)ญฺ,ญา ปฏ)ญญาว�า (เราเป&น ) สมณะ

๖ . อวธารณบ�พพบท อวธารณบ�พพบท ม�บทห์น%าท�/ประกอบด%วย่ เอว ศพท� บทห์ลีงเป&นประธาน เชื่�น

ปญฺ,ญา เอว ปโชื่โตั้ ปญฺ,ญาปโชื่โตั้ (ประท�ป ) อนโพลีงท/วคื�อปEญญา

พ�ท,โธ เอว รตั้น5 พ�ท,ธรตั้น5 รตั้นะ คื�อพระพ�ทธเจ%า สท,ธา เอว ธน5 สท,ธาธน5 ทรพย่� คื�อศรทธา

คื5าถุามท%าย่บท

๑ . กมมธารย่สมาส คื�อ สมาสเชื่�นไร ม�ก�/อย่�าง อะไรบ%าง

?

๒ . ว)เสสนบ�พพบท คื�อ สมาสเชื่�นไร ตั้�งว)เคืราะห์�ว�า อย่�างไร ย่กตั้วอย่�างประกอบด%วย่ ?

๓ . ศพท�ว�า มห์าป�ร)โส เป&นสมาสอะไร ตั้�งว)เคืราะห์� อย่�างไร ?

๔ . ว)เสสน�ตั้ตั้รบท คื�อสมาสเชื่�นไร ตั้�งว)เคืราะห์�อย่�างไร ?

๕ . ศพท�ว�า มน�ส,สทลี)ท,โท ส5าเรDจมาจากสมาสอะไร ตั้�ง ว)เคืราะห์�มาด( ?

๖ . ว)เสสโนภย่บท คื�อสมาส เชื่�นไร ตั้�งว)เคืราะห์�อย่�างไร ?

๗ . ศพท�ว�า อน,ธวธ)โร ส5าเรDจมาจากสมาสอะไร ตั้�ง ว)เคืราะห์�มาด( ?

๘ . ว)เสสโนปมบท คื�อสมาสเชื่�นไร อธ)บาย่พอให์%ได%ใจ คืวาม ?

5

๙ . ศพท�ว�า กากส(โร ส5าเรDจมาจากสมาสอะไร ตั้�งว)เคืราะห์� มาด( ?

๑๐ . ศพท�ว�า นรส�โห์ ส5าเรDจมาจากสมาสอะไร ตั้�งว)เคืราะห์� มาด( ?

๑๑ . สมภาวนบ�พพบท คื�อสมาสเชื่�นไร อธ)บาย่พร%อมท�ง ตั้�งว)เคืราะห์�มาด( ?

๑๒ . ศพท�ว�า ขึ้ตั้,ตั้)ย่มาโน ส5าเรDจมาจากสมาสอะไร ตั้�ง ว)เคืราะห์�มาด( ?

๑๓ . อวธารณบ�พพบท คื�อสมาสเชื่�นไร อธ)บาย่พร%อมท�งย่กตั้วอย่�างมาด(?

ท�คุ"สมาส

ท)คื�สมาส คื�อ สมาสท�/ม�ปกตั้)สงขึ้ย่า ตั้�งแตั้� ๑- ๙๘(เอก-อฏฺAฐิานว�ตั้) ) อย่(�ขึ้%างห์น%า บทห์ลีงท5าห์น%าท�/เป&น

ประธาน ท)คื�สมาส ม� ๒ อย่�าง คื�อ ๑ ) สมาห์ารท)คื�สมาส ๒ ) อสมาห์ารท)คื�สมาส ๑ ) สมาห์ารท)คื�สมาส คื�อ สมาสท�/รวมนามศพท�ท�/ม�

เน��อคืวามเป&นพห์�วจนะ ให์%เป&นเอกวจนะ นปIสกลี)งคื�อย่�าง เด�ย่ว เชื่�น

- ตั้โย่ โลีกา ตั้)โลีก5 โลีก ๓ - จตั้ส,โส ท)สา จตั้�ท,ท)ส5 ท)ศ ๔ - ปญฺ,จ อ)น,ท,ร)ย่าน) ปญฺ,จ)น,ท,ร)ย่5 อ)นทร�ย่� ๕

6

๒ ) อสมาห์ารท)คื�สมาส คื�อสมาสท�/เน��อคืวามม�ลี)งคื� การนตั้� แลีะวจนะอะไร เม�/อส5าเรDจเป&นบทสมาสแลี%วคืง

ลี)งคื�การนตั้�แลีะวจนะไว%ตั้ามเด)ม เชื่�น - เอโก ป�คื,คืโลี เอกป�คื,คืโลี บ�คืคืลีผ้(%เด�ย่ว - จตั้ส,โส ท)สา จตั้�ท,ท)สา ท)ศ ๔ ท.

- ปญฺ,จ พลีาน) ปญฺ,จพลีาน) ก5าลีง ๕ ท .

ข$อคุวรจำ&า/จำ"ดเนิ$นิท�'คุวรเข$าใจำ

๑ . ท)คื�สมาส ตั้%องใชื่%ปกตั้)สงขึ้ย่า ตั้�งแตั้� ๑ ถุ#ง ๙๘ น5าห์น%านามจ#งเป&นท)คื�สมาส

๑ ) ถุ%าปกตั้)สงขึ้ย่า ตั้�งแตั้� ๙๙ ขึ้#�นไปน5าห์น%านาม นาม ไม�จดเป&นท)คื�สมาส แตั้�เป&นฉิฏฐิ�ตั้�ลีย่าธ)กรณพห์�

พพ)ห์)สมาสเท�าน�น เชื่�น ปญฺ,จสตั้ภ)ก,ขึ้( อ . ภ)กษ�ม�ร%อย่ห์%าเป&นประมาณ

๒ ) ถุ%าปกตั้)สงขึ้ย่า ตั้�งแตั้� ๙๙ ขึ้#�นไป ตั้ามห์ลีงนาม นามอย่(�ห์น%าตั้%องเป&นฉิฏฐิ�ตั้ปป�ร)สสมาสเท�าน�น เชื่�น ป�ร)ส

สห์ส,ส5 อ. พนแห์�งบ�ร�ษ ๓ ) ถุ%าป(รณสงขึ้ย่าน5าห์น%านามนาม เป&นว)เสสนบ�พ

พบท กมมธารย่สมาส เชื่�น ตั้ตั้)ย่ป�ร)โส อ. บ�ร�ษท�/ ๓ ๔ ) ถุ%าป(รณสงขึ้ย่าน5าห์น%าห์ร�อตั้ามห์ลีงนามนาม

ถุ%าม�อญบท เป&นฉิฏฐิ�ตั้�ลีย่าธ)กรณพห์�พพ)ห์)สมาส เชื่�น อตั้,ตั้ปญฺ,จโม (ชื่โน ) ชื่น ม�ตั้นเป&นท�/ ๕

๒ . ปกตั้)สงขึ้ย่า ตั้�งแตั้� ๑ ถุ#ง ๙๘ เวลีาแย่กคื5าออก มาตั้�งว)เคืราะห์� ม�ขึ้%อคืวามก5าห์นด ดงน��

7

๑ ) เฉิพาะ เอก ให์%ลีงว)ภตั้ตั้)เด�ย่วกนกบนามนาม เฉิพาะ ส) ปฐิม . เท�าน�น แลีะให์%เป&นลี)งคื�เด�ย่วกนด%วย่ เชื่�น

เอโก ป�คื,คืโลี เอกป�คื,คืโลี เอก5 ก�ลี5 เอกก�ลี5 ๒ ) จ5านวนตั้�งแตั้� ๒ ถุ#ง ๑๘ ให์%ลีง โย่ ปฐิมา . ท�ง

สงขึ้ย่าแลีะนามนาม ให์%เป&นลี)งคื�เด�ย่วกนด%วย่ เชื่�น เทว ธม,มา ท,ว)ธม,มา , จตั้ส,โส ท)สา จตั้�ท,ท)สา , ตั้�ณ) จ�วราน) ตั้) จ�วราน)

๓ ) จ5านวนตั้�งแตั้� ๑๙ ถุ#ง ๙๘ สงขึ้ย่ากบนามนาม ขึ้ดแย่%งกนอย่(� คื�อสงขึ้ย่าลีง ส) ปฐิมา . นามนามลีง โย่

ปฐิมา . แลีะสงขึ้ย่าเป&นเฉิพาะอ)ตั้ถุ�ลี)งคื� ส�วนนามนามเป&น ลี)งคื�ใดกDได% เชื่�น ว�ส ป�คื,คืลีา ว�สป�คื,คืลีา , ปญฺ,ญาส ก�ลีาน)

ปญฺ,ญาสก�ลีาน) เป&นตั้%น

แบบฝึ+กห,ด ท�คุ"สมาส

๑ . ท)คื�สมาส ใชื่%ปกตั้)สงขึ้ย่าตั้�งแตั้�จ5านวนเท�าไร ถุ#ง เท�าไร จ#งเร�ย่กว�า ท)คื�สมาส

๒ . ท)คื�สมาส ม�ก�/อย่�าง อะไรบ%าง ?

๓ . ศพท�ว�า ตั้)โลีก5 เป&น สมาสอะไร ตั้�งว)เคืราะห์� อย่�างไร ?

๔ . สมาสท�/ม�ปกตั้)สงขึ้ย่า ตั้�งแตั้� ๙๙ ขึ้#�นไปน5าห์น%า เป&นท)คื�สมาสห์ร�อไม� ถุ%าเป&นไม�ได%เป&นสมาสอะไร

๕ . สมาสท�/ม�ปกตั้)สงขึ้ย่า ตั้�งแตั้� ๙๙ ขึ้#�นไปตั้ามห์ลีง เป&นท)คื�สมาสห์ร�อไม� ถุ%าเป&นได% เป&นประเภทไร ถุ%าเป&นไม�

ได% เป&นสมาสอะไร

ต,ปปร�สสมาส

8

ตั้ปป�ร)สสมาส คื�อ สมาสท�/ม�บทห์น%าประกอบด%วย่ว) ภตั้ตั้)ท%ง ๖ อย่�าง ย่กเว%นปฐิมาว)ภตั้ตั้) คื�อ ประกอบด%วย่

ท�ตั้)ย่าว)ภตั้ตั้) จนถุ#ง สตั้ตั้ม�ว)ภตั้ตั้) เชื่�น ๑. ท�ตั้)ย่าว)ภตั้ตั้) _ ส�ขึ้5 ปตั้,โตั้ ส�ขึ้ป,ปตั้,โตั้ ( ป�ร)โส บ�ร�ษ ) ผ้(%ถุ#งแลี%วซึ่#/ง

ส�ขึ้ _ คืาม5 คืโตั้ คืามคืโตั้ ( ป�ร)โส บ�ร�ษ ) ไปแลี%วส(�บ%าน ๒ . ตั้ตั้)ย่าว)ภตั้ตั้) _ สลี,เลีน ว)ท,โธ สลี,ลีว)ท,โธ ( ชื่น,ตั้� สตั้ว� ) ลีนลี(กศร

แทงแลี%ว ๓ . จตั้�ตั้ถุ�ว)ภตั้ตั้) _ กฐิ)นส,ส ท�ส,ส5 กฐิ)นท�ส,ส5 ผ้%าเพ�/อกฐิ)น _ อาคืน,ตั้�กส,ส ภตั้,ตั้5 อาคืน,ตั้�กภตั้,ตั้5 ภตั้รเพ�/อผ้(%มา _ คื)ลีานส,ส เภสชื่,ชื่5 คื)ลีานเภสชื่,ชื่5 ย่า เพ�/อคืนไขึ้% ๔ . ปEญจม�ว)ภตั้ตั้) _ โจรม,ห์า ภย่5 โจรภย่5 ภย่จากโจร มรณส,มา ภย่5 มรณภย่5 ภย่ แตั้�คืวามตั้าย่ พน,ธนา ม�ตั้,โตั้ พน,ธนม�ตั้,โตั้ ( สตั้,โตั้ สตั้ว� ) พ%นแลี%ว

จากเคืร�/องผ้(ก ๕ . ฉิฏฐิ�ว)ภตั้ตั้) _ รญฺ,โญ ป�ตั้,โตั้ ราชื่ป�ตั้,โตั้ พระโอรส ขึ้องพระราชื่ /

บ�ตั้ร ขึ้องพระราชื่า _ ธญฺ,ญาน5 ราส) ธญฺ,ญราส) กอง แห์�งขึ้%าวเปลี�อก _ ร�ก,ขึ้ส,ส สาขึ้า ร�ก,ขึ้สาขึ้า ก)/ง แห์�งตั้%นไม% ๖ . สตั้ตั้ม�ว)ภตั้ตั้) _ ร(เป สญฺ,ญา ร(ปสญฺ,ญา คืวามส5าคืญ ในร(ป _ ส5สาเร ท�ก,ขึ้5 ส5สารท�ก,ขึ้5 คืวามท�กขึ้� ในสงสาร

9

_ วเน ป�ป,ผ้5 วนป�ป,ผ้5 ดอกไม% ในปKา

แบบฝึ+กห,ด ต,ปป"ร�สสมาส

๑ . ตั้ปป�ร)สสมาส คื�อสมาสเชื่�นไร ส�ขึ้ป,ปตั้,โตั้ เป&นสมาสอะไร ตั้�งว)เคืราะห์�อย่�างไร ?

๒ . สลี,ลีว)ท,โธ เป&นสมาสอะไร แปลีว�าอย่�างไร ตั้�งว)เคืราะห์� อย่�างไร ?

๓ . มรณภย่5 เป&นสมาสอะไร แปลีว�าอย่�างไร ตั้�งว)เคืราะห์�มาด( ?

๔ . ราชื่ป�ตั้,โตั้ เป&นสมาสอะไร ตั้�งว)เคืราะห์�แลีะแปลีมาด( ฦ๕ . วนป�ป,ผ้5 เป&นสมาสอะไร แปลีว�าอย่�างไร ตั้�งว)เคืราะห์�

อย่�างไร อธ)บาย่

นิ บ"พพบทก,มมธารยสมาส หร-อ อ"ภยต,ปป"ร�สสมาส

น บ�พพบทกมมธารย่สมาส ห์ร�อ อ�ภย่ตั้ปป�ร)สสมาส คื�อ สมาสท�/ม� น ศพท� ปฏ)เสธว�า ส)/งน��ไม�ใชื่�ส)/งน�น เชื่�น อนร)โย่

ไม�ใชื่�พระอร)ย่ะ เป&นตั้%น ม� ๒ อย่�าง คื�อ ๑ . ม� น เป&นบทห์น%า พย่ญชื่นะอย่(�ห์ลีง ให์%แปลีง น เป&น

อ เชื่�น _ น พ,ราห์,มโณ อพ,ราห์,มโณ (ชื่นน�� ) ไม�ใชื่�พราห์มณ� _ น วสโลี อวสโลี (ชื่นน�� ) ไม�ใชื่�คืนถุ�อย่ (คืนชื่/ว)

๒. น อย่(�ห์น%า สระอย่(�ห์ลีง แปลีง น เป&น อน เชื่�น _ น อส,โส อนส,โส (สตั้ว�น�� ) ไม�ใชื่�ม%า _ น อร)โย่ อนร)โย่ (ชื่นน�� ) ไม�ใชื่�พระอร)ย่ะเจ%า

10

แบบฝึ+กห,ด นิ บ"พพบทก,มมธารยสมาส หร-อ อ"ภยต,ปป"ร�สสมาส

๑ . น บ�พพบทกมมธารย่สมาส ห์ร�อ อ�ภย่ตั้ปป�ร)ส สมาส คื�อสมาสเชื่�นไร

๒ . อพ,ราห์,มโณ เป&นสมาสอะไร ตั้�งว)เคืราะห์� อย่�างไร ลีองตั้�งแปลีมาด(

๓ . อนร)โย่ เป&นสมาสอะไร ตั้�งว)เคืราะห์�อย่�างไร ลีองตั้�งแลีะแปลีมาด(

๔ . กมมธารย่สมาส กบ ตั้ปป�ร)สสมาส ตั้�างกน อย่�างไร อธ)บาย่มาพอให์%เขึ้%าใจ

ทว,นิทวสมาส

ทวนทวสมาส คื�อ สมาสท�/ม�บทนามนามท�ง ๒ เสมอ กน คื�อลีงว)ภตั้ตั้) วจนะ เสมอกน/ เห์ม�อนกน เชื่�น สมโถุ

จ ว)ปส,สนา จ สมถุว)ปส,สน5 ทวนทวสมาส ม� ๒ อย่�าง คื�อ สมาห์าระ แลีะ อสมา

ห์าระ ๑ . สมาห์าระ ม�ร(ปส5าเรDจเป&นนป�5 สกลี)งคื� เชื่�น _ ปตั้,โตั้ จ จ�วรญฺ,จ ปตั้,ตั้จ�วร5 บาตั้รด%วย่ จ�วรด%วย่

ชื่�/อว�าบาตั้รแลีะจ�วร ๒ . อสมาห์าระ ม�ร(ปส5าเรDจเป&นพห์�วจนะ เชื่�น

11

_ จน,ท)มา จ ส�ร)โย่ จ จน,ท)มส�ร)ย่า พระจนทร�ด%วย่ พระอาท)ตั้ย่�ด%วย่ ชื่�/อว�า พระจนทร�แลีะพระอาท)ตั้ย่� ท .

_ สาร�ป�ตั้,โตั้ จ โมคื,คืลี,ลีาโน จ สาร�ป�ตั้,ตั้โมคื,คืลี,ลีา นา พระสาร�บ�ตั้รด%วย่ พระโมคืคืลีลีานะด%วย่ ชื่�/อว�า พระสา

ร�บ�ตั้รแลีะพระโมคืคืลีลีานะ ท . ปณ,ณญฺ,จ ป�ป,ผ้ญฺ,จ ผ้ลีญฺ,จ ปณ,ณป�ป,ผ้ผ้ลีาน) ใบไม%

ด%วย่ ดอกไมด%วย่ ผ้ลีไม%ด%วย่ ชื่�/อว�าใบไม%แลีะดอกไม%แลีะ ผ้ลีไม% ท .

ขึ้%อคืวรจ5า

ทวนทวสมาส ตั้�างจากว)เสสโนภย่บท คื�อว)เสสโนภย่ บท ม�บทท�ง ๒ เป&นว)เสสนะลี%วน ม�บทอ�/นเป&นประธาน

ส�วนทวนทวสมาส เป&นประธานท�งส)�น

เอกเสสสมาส ๒ อย/าง

เอกเสสสมาส กDคื�อทวนทวสมาสน/นเอง แตั้�ห์ลีาย่ๆ ศพท�ย่�อเขึ้%ากนแลี%ว ลีบท)�งเห์ลี�อแตั้�ศพท�ห์น%าห์ร�อศพท� ห์ลีงเพ�ย่งศพท�เด�ย่ว แตั้�บทส5าเรDจตั้%องเป&นพห์�วจนะ

เสมอ ม� ๒ อย่�าง คื�อ ๑ . ป�พเพกเสส ลีบศพท�ห์ลีงเห์ลี�อศพท�ห์น%า เชื่�น สา

ร�ป�ตั้,โตั้ จ โมคื,คืลี,ลีาโน จ สาร�ป�ตั้,ตั้า พระสาร�บ�ตั้รด%วย่ พระโมคืคืลีลีานะด%วย่ ชื่�/อว�า พระสาร�บ�ตั้รแลีะพระโมคืคืลี

ลีานะ ท.

๒ . ปเรกเสส ลีบศพท�ห์น%า เห์ลี�อศพท�ห์ลีง เชื่�น มาตั้า จ ปNตั้า จา ปNตั้โร มารดาด%วย่ บ)ดาด%วย่ ชื่�/อว�า

มารดาแลีะบ)ดา ท .

12

แบบฝึ+กห,ด ทว,นิทวสมาส

๑ . ทวนทวสมาส คื�อสมาสเชื่�นไร ม�เท�าไห์ร� อะไรบ%าง

?

๒ . ศพท�ว�า สมถุว)ปส,สน5 แลีะ ปตั้,ตั้จ�วร5 เป&นสมาส อะไร ตั้�งว)เคืราะห์�อย่�างไร ตั้�งว)เคืราะห์�พร%อมแปลีมาด(

๓ . อสมาห์าร ทวนทวสมาส คื�อสมาสเชื่�นไร อธ)บาย่มาพอให์%เขึ้%าใจ

๔ . ศพท�ว�า สมณพ,ราห์,มณา แลีะ ปณ,ณป�ป,ผ้ผ้ลีาน) เป&นสมาสอะไร ตั้�งว)เคืราะห์�พร%อมกบแปลีมาด(

๕ . ทวนทวสมาส ตั้�างจากว)เสสโนภย่บท อย่�างไร อธ)บาย่มาด( ?

๖ . เอกเสสสมาส คื�อสมาสเชื่�นไร ม�เท�าไห์ร� อะไร บ%าง ?

๗ . ศพท�ว�า ปNตั้โร เป&นเอกเสสสมาสอะไร ตั้�ง ว)เคืราะห์�อย่�างไร ลีองตั้�งว)เคืราะห์�แลีะแปลีมาด(

อ,พยย�ภาวสมาส

อพย่ย่�ภาวสมาส คื�อ สมาสท�/ม�อ�ปสคืห์ร�อน)บาตั้อย่(� ห์น%า ม� ๒ อย่�าง คื�อ

๑ . อ�ปสคืป�พพกะ แลีะ ๒ . น)ปาตั้ป�พพกะ

๑ . อ�ปสคืป�พพกะ ม�อ�ปสคืเป&นบทห์น%า เชื่�น

_ นคืรส,ส สม�ปI อ�ปนคืร5 ท�/ใกลี%แห์�งเม�อง ชื่�/อว�าท�/ใกลี%แห์�งเม�อง

13

_ ทรถุส,ส อภาโว น)ท,ทรถุ5 คืวามไม�ม� แห์�งคืวาม กระวนกระวาย่ ชื่�/อว�าคืวามไม�ม�คืวามกระวนกระวาย่

_ วาตั้5 อน�วตั้,ตั้ตั้�ตั้) อน�วาตั้5 (ส)/งใด ) ย่�อมเป&นไปตั้าม ซึ่#/งลีม เห์ตั้�น�น (ส)/งน�น ) ชื่�/อว�าตั้ามลีม

_ วาตั้ส,ส ปฏ)วตั้,ตั้ตั้�ตั้) ปฏ)วาตั้5 (ส)/งใด ) ย่�อมเป&นไป ทนตั้อบ แก�ลีม (ส�)งน�น ) ชื่�/อว�า ทวนลีม

_ อตั้,ตั้าน5 อธ)วตั้,ตั้ตั้�ตั้) อชื่,ฌตั้,ตั้5 (ส)/งใด ) ย่�อมเป&นไป ทบ ซึ่#/งตั้น เห์ตั้�น�น (ส)/งน�น ) ชื่�/อว�า ทบตั้น (แปลีง ) อธ) เป&น อชื่,ฌ ในพย่ญชื่นะสนธ) )

๒ . น)ปาตั้ป�พพกะ ม�น)บาตั้เป&นบทห์น%า เชื่�น

_ ว�ฑิ,ฒาน5 ปฏ)ปาฎิ) ย่ถุาว�ฑิ,ฒ5 ลี5าดบ แห์�งคืนเจร)ญ แลี%ว ท . ชื่�/อว�าตั้ามคืนเจร)ญแลี%ว

_ ชื่�วส,ส ย่ตั้,ตั้โก ปร)จ,เฉิโท ย่าวชื่�ว5 ก5าห์นด เพ�ย่งไร แห์�งชื่�ว)ตั้ ชื่�/อว�าเพ�ย่งไรแห์�งชื่�ว)ตั้

_ ปพ,พตั้ส,ส ตั้)โร ตั้)โรปพ,พตั้5 ภาย่นอก แห์�งภ(เขึ้า _ นคืรส,ส พห์) พห์)นคืร5 ภาย่นอก แห์�งเม�อง/นคืร _ ปาสาทส,ส อน,โตั้ อน,โตั้ปาสาท5 ภาย่ใน แห์�ง

ปราสาท _ ภตั้,ตั้ส,ส ปจ,ฉิา ปจ,ฉิาภตั้,ตั้5 ภาย่ห์ลีง แห์�งภตั้ร เม�/อตั้�งว)เคืราะห์� อ�ปสคืห์ร�อน)บาตั้บางศพท� ให์%ห์า

บทอ�/นแทน บทท�/น5าห์น%าใชื่%แทน ตั้%องม�คืวามห์มาย่ เห์ม�อนอ�ปสคืห์ร�อน)บาตั้ศพท�น�น เชื่�น

_ อน� ใชื่% อน�วตั้,ตั้ตั้) ย่�อมเป&นไปตั้าม _ อธ) ใชื่% อธ)วตั้,ตั้ตั้) ย่�อมเป&นไปทบ

14

_ ปฏ) ใชื่% ปฏ)วตั้,ตั้ตั้) ย่�อมเป&นไปทวนตั้อบ _ อตั้) ใชื่% อตั้)วตั้,ตั้ตั้) ย่�อมเป&นไปลี�วง _ อ�ป ใชื่% สม�ปI ท�/ใกลี% _ น) ใชื่% อภาว คืวามไม�ม� _ ย่ถุา ใชื่% ปฏ)ปาฏ) ลี5าดบ _ ย่าว ใชื่% ย่ตั้,ตั้โก ปร)จ,เฉิโท ก5าห์นดเพ�ย่งใด

ขึ้%อคืวรจ5า

อพย่ย่�ภาวสมาส ม�บทห์น%าเป&นประธาน คื�อแปลีขึ้#�น ท�/ตั้วอ�ปสคืแลีะน)บาตั้ซึ่#/งอย่(�ห์น%าก�อน แลี%วแปลีออก

ส5าเน�ย่งอาย่ตั้น)บาตั้ท�/บทห์ลีง อพย่ย่�ภาวสมาส ตั้�างจาก ตั้ปป�ร)สสมาส คื�อ ตั้ปป�ร)

สสมาสม�บทห์ลีงเป&นประธาน ไม�น)ย่มลี)งคื�แลีะวจนะ

แบบฝึ+กห,ด อ,พยย�ภาวสมาส

๑ . อพย่ย่�ภาวสมาส คื�อสมาสเชื่�นไร ม�ก�/อย่�างอะไร บ%าง ชื่��แจงมาด(

๒ . อ�ปสคืป�พพกะ คื�อสมาสเชื่�นไร ศพท�ว�า อ�ปนคืร5 แปลีว�าอย่�างไร ตั้�งว)เคืราะห์�อย่�างไร ลีองแปลีแลีะตั้�ง

ว)เคืราะห์�มาด( ๓ . ศพท�ว�า อน�วาตั้5 , ปฏ)วาตั้5 เป&นอพย่ย่�ภาวสมาส

ประเภทไห์น แปลีว�าอย่�างไร ตั้�งว)เคืราะห์�อย่�างไร แปลีแลีะตั้�งว)เคืราะห์�มาด(

๔ . น)ปาตั้ป�พพกะ คื�อสมาสเชื่�นไร อธ)บาย่มาพอให์%ได%ใจคืวาม

15

๕ . ศพท�ว�า ย่ถุาว�ฑิ,ฒ5 , ย่าวชื่�ว5 แปลีว�าอย่�างไร ตั้�งว)เคืราะห์�พร%อมกบแปลีมาด(

๖ . ศพท�อ�ปสคืแลีะน)บาตั้ ตั้�อไปน��เวลีาตั้�งว)เคืราะห์�ใชื่% ศพท�ใดแทน

_ อน� _ อ�ป _ น) _ ย่ถุา _ ย่าว _ อธ) _ อตั้) ๗ . อพย่ย่�ภาวสมาสตั้�างกนกบตั้ปป�ร)สสมาสอย่�างไร

อธ)บาย่มาพอให์%เขึ้%าใจ

พห"พพ�ห�สมาส

พห์�พพ)ห์)สมาส คื�อ สมาสท�/น5าเอาศพท� ๒ ศพท�มา ย่�อเขึ้%าด%วย่กน โดย่ใชื่%ศพท�ห์น#/งเป&นประธาน ศพท�ห์น#/ง

เป&นว)เสสนะ แตั้�เม�/อส5าเรDจร(ปแลี%วใชื่%เป&นคื�ณนาม ห์ร�อ เป&นว)เสสนะขึ้องนามนาม เชื่�น

_ อาคืตั้า สมณา ย่5 โส อาคืตั้สมโณ (อาราโม ) สมณะ ท . มาแลี%วส(�อารามใด อารามน�น ชื่�/อว�า ม�สมณะ มาแลี%ว

พห์�พพห์)สมาสม� ๕ อย่�าง ประกอบด%วย่ ตั้�ลีย่าธ)กรณะ ฉิฏฐิ�อ�ปมา ภ)นนาธ)กรณะ นบ�พพบท

สห์บ�พพบท ๑ . ตั้�ลีย่าธ)กรณะ ม�บทประธานแลีะบทว)เสสนะ เป&น

ลี)งคื�แลีะวจนะเด�ย่วกน ตั้�างกนแตั้�บทสพพนามในร(ป ว)เคืราะห์� แบ�งตั้ามว)ภตั้ตั้)นาม ๖ อย่�าง คื�อ ท�ตั้)ย่า ตั้ตั้)ย่า

จตั้�ตั้ถุ� ปEญจม� ฉิฏฐิ� แลีะสตั้ตั้ม� ๑ ) ท�ตั้)ย่าพห์�พพ)ห์)สมาส ม� ย่ ศพท�เป&นท�ตั้)ย่าว)ภตั้ตั้)

โย่คือญญบท เชื่�น _ อาคืตั้า สมณา ย่5 โส อาคืตั้สมโณ (อาราโม )

สมณะ ท . มาแลี%ว ส(�อารามใด อารามน�น ชื่�/อว�า ม�สมณะมาแลี%ว

16

_ ร�ฬฺ,ห์า ลีตั้า ย่5 โส ร�ฬฺ,ห์ลีโตั้ (ร�ก,โขึ้ ) เคืร�อวลีย่� ท . ขึ้#�นแลี%ว ส(�ตั้%นไม%ใด ตั้%นไม%น�น ชื่�/อว�า ม�เคืร�อวลีย่�ขึ้#�นแลี%ว

_ สม,ปตั้,ตั้า ภ)ก,ขึ้( ย่5 โส สม,ปตั้,ตั้ภ)ก,ขึ้( (อาวาโส ) ภ)กษ� ท . ถุ#งพร%อมแลี%ว ซึ่#/งอาวาสใด อาวาสน�น ชื่�/อว�า ม�

ภ)กษ�ถุ#งพร%อมแลี%ว ๒ ) ตั้ตั้)ย่าพห์�พพ)ห์)สมาส ม� ย่ ศพท�เป&นตั้ตั้)ย่าว)ภตั้ตั้)

โย่คือญญบท ม� ๒ อย่�าง คื�อ ม�บทว)เสสนะอย่(�ห์น%า แลีะ อย่(�ห์ลีง เชื่�น

(๑ ) ม�บทว)เสสนะอย่(�ห์น%า _ ชื่)ตั้าน) อ)น,ทร)ย่าน) เย่น โส ชื่)ตั้)น,ทร)โย่ (สมโณ )

อ)นทร�ย่� ท . อนสมณะใด ชื่นะแลี%ว สมณะน�น ชื่�/อว�าม�อ)นทร�ย่�อนชื่นะแลี%ว

_ กตั้5 ป�ญฺ,ญ5 เย่น โส กตั้ป�ญฺ,โญ (ป�ร)โส ) บ�ญ อน บ�ร�ษใดท5าแลี%ว บ�ร�ษ น�น ชื่�/อว�าม�บ�ญอนกระท5าแลี%ว

_ อาห์)โตั้ อคื,คื) เย่น โส อาห์)ตั้คื,คื) (พ,ราห์,มโณ ) ไฟ อนพราห์มณ�ใด บ(ชื่าแลี%ว พราห์มณ� น�น ชื่�/อว�าม�ไฟอน

บ(ชื่าแลี%ว (๒) ม�บทว)เสสนะอย่(�ห์ลีง _ อคื,คื) อาห์)โตั้ เย่น โส อคื,ย่าห์)โตั้ (พ,ราห์,มโณ ) ไฟ

อนพราห์มณ�ใด บ(ชื่าแลี%ว พราห์มณ� น�น ชื่�/อว�า ม�ไฟอน บ(ชื่าแลี%ว

_ ว)ส5 ปTตั้5 เย่น โส ว)สปTโตั้ (สโร ) ย่าพ)ษ อนลี(กศรใด ด�/มแลี%ว ลี(กศร น�น ชื่�/อว�า ม�ย่าพ)ษอนด�/มแลี%ว

๓ . จตั้�ตั้ถุ�พห์�พพ)ห์)สมาส ม� ย่ ศพท�เป&นจตั้�ตั้ถุ�ว)ภตั้ตั้) โย่คือญญบท เชื่�น

_ ท)น,โน ส�ง,โก ย่ส,ส โส ท)น,นส�ง,โก (ราชื่า ) ส�วย่( นาคืเรห์) อนชื่าวเม�อง ท .) ถุวาย่แลี%ว แด�พระราชื่าใด

พระราชื่า น�น ชื่�/อว�า ม�ส�วย่อนชื่าวเม�อง ท . ถุวาย่แลี%ว

17

_ กตั้5 ทณ,ฑิกม,ม5 ย่ส,ส โส กตั้ทณ,ฑิกม,โม (ส)ส,โส ) ทณฑิกรรม ( อาจร)เย่น อนอาจารย่� ) ท5าแลี%ว แก�ศ)ษย่�ใด

ศ)ษย่� น�น ชื่�/อว�า ม�ทณฑิกรรม อนอาจารย่� ท5าแลี%ว _ สญฺ,ชื่าโตั้ ส5เวโคื ย่ส,ส โส สญฺ,ชื่าตั้ส5เวโคื (ชื่โน )

คืวามสงเวชื่ เก)ดพร%อมแลี%ว แก�ชื่นใด ชื่น น�น ชื่�/อว�าม� คืวามสงเวชื่เก)ดพร%อมแลี%ว

๔ ) ปEญจม�พห์�พพ)ห์)สมาส ม� ย่ ศพท�เป&นปEญจม� ว)ภตั้ตั้) โย่คือญญบท เชื่�น

_ น)คื,คืตั้า ชื่นา ย่ส,มา โส น)คื,คืตั้ชื่โน (คืาโม ) ชื่น ท. ออกไปแลี%ว จากบ%านใด บ%าน น�น ชื่�/อว�าม�ชื่นออกไปแลี%ว

_ ปตั้)ตั้าน) ผ้ลีาน) ย่ส,มา โส ปตั้)ตั้ผ้โลี (ร�ก,โขึ้ ) ผ้ลีท . ห์ลี�นแลี%ว จากตั้%นไม%ใด ตั้%นไม%น�น ชื่�/อว�าม�ผ้ลีห์ลี�นแลี%ว

_ ว�โตั้ ราโคื ย่ส,มา โส ว�ตั้ราโคื (ภ)ก,ขึ้� ) ราคืะ ไป ปราศแลี%ว จากภ)กษ�ใด ภ)กษ�น�น ชื่�/อว�า ม�ราคืะไปปราศ

แลี%ว ๖ ) ฉิฏฐิ�พห์�พพ)ห์)สมาส ม� ย่ ศพท�เป&นฉิฏฐิ�ว)ภตั้ตั้) โย่

คือญญบท เชื่�น _ ขึ้�ณา อาสวา ย่ส,ส โส ขึ้�ณาสโว (ภ)ก,ขึ้� ) อาสวะ ท .

ขึ้องภ)กษ�ใด ส)�นแลี%ว ภ)กษ� น�น ชื่�/อว�า ม�อาสวะส)�นแลี%ว _ สน,ตั้5 จ)ตั้,ตั้5 ย่ส,ส โส สน,ตั้จ)ตั้,โตั้ (ภ)ก,ขึ้� ) จ)ตั้ขึ้อง

ภ)กษ�ใด สงบแลี%ว ภ)กษ� น�น ชื่�/อว�าม�จ)ตั้ม�สงบแลี%ว _ ฉิ)น,นา ห์ตั้,ถุา ย่ส,ส โส ฉิ)น,นห์ตั้,โถุ (ป�ร)โส ) ม�อ ท .

ขึ้องบ�ร�ษ ใด ขึ้าดแลี%ว บ�ร�ษน�น ชื่�/อว�า ม�ม�อขึ้าดแลี%ว ม�บทว)เสสนะอย่(�ห์ลีงกDได% เชื่�น ห์ตั้,ถุ ฉิ)น,นา ย่ส,ส โส

ห์ตั้,ถุฉิ)น,โน (ป�ร)โส ) แปลีเห์ม�อนกน ๖ ) สตั้ตั้ม�พห์�พพ)ห์)สมาส ม� ย่ ศพท�เป&นสตั้ตั้ม�

ว)ภตั้ตั้) โย่คือญญบท เชื่�น

18

_ สม,ปน,นาน5 สส,สาน) ย่ส,ม# โส สม,ปน,นสส,โส (ชื่นปโท ) ขึ้%าวกลี%า ท . ในชื่นบทใด ถุ#งพร%อมแลี%ว ชื่นบทน�น ชื่�/อ

ว�า ม�ขึ้%าวกลี%าถุ#งพร%อมแลี%ว _ พห์( นท)โย่ ย่ส,ม# โส พห์�นท)โก (ชื่นปโท ) น5า% ท . ใน

ชื่นบทใด มาก ชื่นบทน�น ชื่�/อว�าม�น5�ามาก _ ฐิ�ตา ส�ร� ยส1ม2 โ ฐิ�ตส�ร� (ชโนิ ) ส�ร� ต, 4งอย5/ ในิชนิใด ชนิ

นิ,4นิ ช-'อว/าม�ส�ร�ต, 4งอย5/แลี$ว

ข$อคุวรจำ&า

ต"ลียาธ�กรณ์พห"พพ�ห�สมาสท,4ง ๖ อย/างนิ�4 ม�คุ&าแปลีว/า ม� .... เหม-อนิก,นิหมด ถ้$าอยากร5 $ว/า เป8นิ ต"ลียาอะไร ให$แปลี

บทสมาสนิ,4นิแลี$วเช-'อมใส/อ,ญญบทด$วยส&าเนิ�ยงอายตนิ�บาต ตามว�ภ,ตต�ท, 4ง ๖ ด5

แบบฝึ+กห,ด ต"ลียาธ�กรณ์พห"พพ�ห�สมาส

๑ . พห์�พพ)ห์)สมาส คื�อสมาสเชื่�นไร ม�ก�/อย่�าง อะไร บ%าง ชื่��แจงมาด(

๒ . ตั้�ลีย่าธ)กรณพห์�พพ)ห์)สมาส คื�อสมาสเชื่�นไร ม�ก�/ อย่�าง อะไร บ%าง แลีะม�คื5าแปลีว�าอย่�างไร อธ)บาย่พอ

เขึ้%าใจ ๓ . ศพท�ว�า อาคืตั้สมโณ ร�ฬฺ,ห์ลีโตั้ ชื่)ตั้)น,ทร)โย่ กตั้

ป�ญฺ,โญ สญฺ,ชื่าตั้ส5เวโคื น)คื,คืตั้ชื่โน ว�ตั้ราโคื ขึ้�ณาสโว สน,ตั้จ)ตั้,โตั้ สม,ปน,นสส,โส เป&นสมาสอะไร ตั้�งว)เคืราะห์�

อย่�างไร ลีองตั้�งว)เคืราะห์�พร%อมกบแปลีมาด(

19

๒ . ฉั,ฏฐิ�อ"ปมาพห"พพ�ห�สมาส

ฉิฏฐิ�อ�ปมาพห์�พพ)ห์)สมาส คื�อสมาสท�/ม�เน��อคืวาม เปร�ย่บเท�ย่บคื5าคื�ณนามในร(ปว)เคืราะห์� แลีะม� อ)ว ศพท�

แปลีว�า เพ�ย่งดงง เร�ย่งอย่(�ห์ลีงบทคื�ณนามท�/เปร�ย่บ เท�ย่บน�น

ในร(ปว)เคืราะห์�ม� ย่ ศพท�เป&นฉิฏฐิ�ว)ภตั้ตั้) โย่คือญญ “บท ม�คื5าแปลีประจ5าว�า ม�...เพ�ย่งดง...แห์�ง ....” เชื่�น

_ ส�วณ,ณส,ส วณ,โณ อ)ว ย่ส,ส โส ส�วณ,ณวณ,โณ(ภคืวา ) วรรณะ ขึ้องพระผ้(%ม�พระภาคืเจ%าพระองคื�ใด

เพ�ย่งดงวรรณะแห์�งทอง พระผ้(%ม�พระภาคืเจ%าพระองคื� น�น ชื่�/อว�า ม�วรรณะเพ�ย่งดงวรรณะแห์�งทอง

_ พ,รห์,ม�โน สโร อ)ว ย่ส,ส โส พ,รห์,มส,สโร (ภคืวา ) เส�ย่ง ขึ้องพระผ้(%ม�พระภาคืเจ%า พระองคื�ใด เพ�ย่งดง

เส�ย่งแห์�ง พรห์ม พระผ้(%ม�พระภาคืเจ%า พระองคื�น�น ชื่�/อว�า ม�เส�ย่งเพ�ย่งดงเส�ย่งแห์�งพรห์ม

ขึ้%อคืวรจ5า

การตั้�งว)เคืราะห์�ฉิฏฐิ�อ�ปมาพห์�พพ)ห์)สมาสน�น บท ห์น%าแปลีออกส5าเน�ย่งฉิฏฐิ�ว)ภตั้ตั้) ให์%แย่กออกมาประกอ

บด%วย่ฉิฏฐิ�ว)ภตั้ตั้) ส�วนบทห์ลีงแปลีซึ่5�าสองห์น ให์%แย่ก ออกมาเป&น ๒ บทแลี%วลีงปฐิมาว)ภตั้ตั้) เขึ้�ย่น อ)ว ไว%ห์ลีง

บทห์น%า

แบบฝึ+กห,ด ฉั,ฏฐิ�อ"ปมาพห"พพ�ห�สมาส

20

๑ . ฉิฏฐิ�อ�ปมาพห์�พพ)ห์)สมาส คื�อสมาสเชื่�นไรอธ)บาย่พอให์%ได%ใจคืวาม

๒ . ฉิฏฐิ�อ�ปมาพห์�พพ)ห์)สมาส ม�คื5าแปลีประจ5าว�า อย่�างไร ศพท�ว�า ส�วณ,ณวณ,โณ ตั้�งว)เคืราะห์�อย่�างไร

แปลีว�าอย่�างไร ลีองตั้�งว)เคืราะห์�แลีะแปลีมาด( ๓ . การตั้%งว)เคืราะห์�ฉิฏฐิ�อ�ปมาพห์�พพ)ห์)สมาสม�ว)ธ�

การอย่�างไร อธ)บาย่ พอให์%ได%ใจคืวาม

๓ . นิ บ"พพบทพห"พพ�ห�สมาส

น บ�พพบทพห์�พพ)ห์)สมาส คื�อ สมาสท�/ใชื่% น ศพท� ปฏ)เสธคื�ณนามในบทสมาส ม�คื5าแปลีประจ5าว�า

“ม�...ห์าม)ได% , ห์ร�อ ไม�ม� ...” ม�ลีกษณะคืลี%าย่กบ น บ�พ พบทกมมธารย่สมาส เชื่�น

_ นตั้,ถุ) ตั้ส,ส สโมตั้) อสโม ผ้(%เสมอ ไม�ม� แก� (ภคืวโตั้

พระผ้(%ม�พระภาคืเจ%าน�น ) เห์ตั้�น�น พระผ้(%ม�พระภาคืเจ%าน�น ชื่�/อว�าม�ผ้(%เสมอห์าม)ได% ห์ร�อไม�ม�ผ้(%เสมอ

_ นตั้,ถุ) ตั้ส,ส ปฏ)ป�คื,คืโลีตั้) อป,ปฏ)ป�คื,คืโลี บ�คืคืลี เปร�ย่บไม�ม� แก� ( ภคืวโตั้ พระผ้(%ม�พระภาคืเจ%าน�น ) เห์ตั้�น�น

พระผ้(%ม�พระภาคืเจ%าน�น ชื่�/อว�าม�บ�คืคืลีเปร�ย่บห์าม)ได% ห์ร�อไม�ม�บ�คืคืลีเปร�ย่บ

ขึ้%อคืวรจ5า

การตั้�งร(ปว)เคืราะห์� ให์% แปลีง น เป&น นตั้,ถุ) แลี%ววาง ตั้ สพพนาม ลีง ส ฉิฏฐิ�ว)ภตั้ตั้) ไว% ห์ลีง นตั้,ถุ) เป&น นตั้,ถุ)

ตั้ส,ส เสมอ

21

แบบฝึ+กห,ด นิ บ"พพบทพห"พพ�ห�สมาส

๑ . น บ�พพบทพห์�พพ)ห์)สมาส คื�อสมาสเชื่�นไร ม�คื5า แปลีประจ5าว�า อย่�างไร อธ)บาย่พอให์%เขึ้%าใจ

๒ . ศพท�ว�า อสโม อป,ปฏ)ป�คื,คืโลี แปลีว�าอย่�างไร ตั้�ง วเคืราะห์�อย่�างไร ?

๔ . สหบ"พพบทพห"พพ�ห�สมาส

สห์บ�พพบทพห์�พพ)ห์)สมาส คื�อสมาสท�/ม�คืวามห์มาย่ รวมกลี��มกน เชื่�น ว�า คืนโน%นไปกบคืนน�� เป&นตั้%น

เวลีาตั้�งร(ปว)เคืราะห์�ใชื่% สห์ ศพท� วางไว%ห์น%า ศพท� นามตั้ามห์ลีง ลีงตั้ตั้)ย่าว)ภตั้ตั้) เพ)/ม ย่ แลีะ วตั้,ตั้ เขึ้%ามา

“ ม�คื5าแปลีประจ5าว�า เป&นไปกบด%วย่ ห์ร�อ เป&นไปพร%อมกบ ...” เม�/อส5าเรDจแลี%ว ลีบ ห์ ออก เห์ลี�อแตั้� ส อย่(�ห์น%า

ศพท�สมาส เชื่�น สห์ ป�ตั้,เตั้น โย่ วตั้,ตั้ตั้�ตั้) สป�ตั้,โตั้ (ป�ร)โส ) บ�ร�ษ ใด

ย่�อมเป&นไป กบ ด%วย่บ�ตั้ร เพราะเห์ตั้�น�น บ�ร�ษ น�น ชื่�/อว�า เป&นไปกบด%วย่บ�ตั้ร ห์ร�อเป&นไปพร%อมกบบ�ตั้ร

_ สห์ รญฺ,ญา ย่า วตั้,ตั้ตั้�ตั้) สราชื่)กา (ปร)สา ) บร)ษท ใด ย่�อมเป&นไปกบด%วย่พระราชื่า เพราะเห์ตั้�น�น บร)ษท น�น ชื่�/อว�าเป&นไปกบด%วย่พระราชื่า

_ สห์ มจ,เฉิเรน ย่5 วตั้,ตั้ตั้�ตั้) สมจ,เฉิร5 (จ)ตั้,ตั้5 ) จ)ตั้ใด ย่�อมเป&นไปกบด%วย่ คืวามตั้ระห์น�/ เพราะเห์ตั้�น�น จ)ตั้น�น

ชื่�/อว�า เป&นไปกบด%วย่คืวามตั้ระห์น�/ _ สห์ สง,เฆน โย่ วตั้,ตั้ตั้�ตั้) สสง,โฆ (ภคืวา ) พระผ้(%ม�

พระภาคืเจ%า พระองคื�ใด ย่�อมเป&นไปกบด%วย่ พระสงฆ� เพราะเห์ตั้�น�น พระผ้(%ม�พระภาคืเจ%า พระองคื�น�น ชื่�/อว�า

เป&นไปกบด%วย่พระสงฆ�

22

แบบฝึ+กห,ด สหบ"พพบทพห"พพ�ห�สมาส

๑ . สห์บ�พพบทพห์�พพ)ห์)สมาส คื�อสมาสเชื่�นไร เวลีา ตั้�งร(ปว)เคืราะม�ว)ธ�การอย่�างไร ม�คื5าแปลีประจ5าว�าอย่�างไร

อธ)บาย่มาด( ๒ . ศพท�ว�า สป�ตั้,โตั้ สราชื่)กา สมจ,เฉิร5 ตั้�งว)เคืราะห์�

อย่�างไร แลีะแปลีว�าอย่�างไร ลีองตั้�งว)เคืราะห์�แลีะแปลีมาด(

๕ . ภ�นินิาธ�กรณ์พห"พพ�ห�สมาส

ภ)นนาธ)กรณพห์�พพ)ห์)สมาส คื�อสมาสท�/บทท�งสอง ในร(ปว)เคืราะห์�ม�ว)ภตั้ตั้)ตั้�างกน ม�คื5าแปลีประจ5าว�า

“ม�... ส)�น ห์ร�อ ม�... ” ใน เชื่�น _ เอกรตั้,ตั้# วาโส อส,สาตั้) เอกรตั้,ตั้)วาโส คืวามอย่(�

ขึ้องเขึ้า ( อส,ส ชื่นส,ส ขึ้องชื่นน�น ) ส)�นราตั้ร�เด�ย่ว เห์ตั้� น�น ( โส เขึ้า ) ชื่�/อว�าม�คืวามอย่(� ส)�นราตั้ร�เด�ย่ว/ส)�นคื�น

เด�ย่ว _ อ�รส) โลีมาน) ย่ส,ส โย่ อ�รส)โลีโม (พ,ราห์,มโณ ) ขึ้น

ท. ท�/อก ขึ้องพราห์มณ�ใด (อตั้,ถุ) ) พราห์มณ�น�นชื่�/อว�าม� ขึ้นท�/อก

_ อส) ห์ตั้,เถุ ย่ส,ส โส อส)ห์ตั้,โถุ (โย่โธ ) ดาบ (ม� ) ใน ม�อ ขึ้อทห์าร ใด ทห์ารน�น ชื่�/อว�าม�ดาบในม�อ

_ ฉิตั้,ตั้5 ปาณ)ม,ห์) ย่ส,ส โส ฉิตั้,ตั้ปาณ) (ป�ร)โส ) ร�ม(ม� ) ในม�อ ขึ้องบ�ร�ษ ใด บ�ร�ษ น�น ชื่�/อว�า ม�ร�มในม�อ

ขึ้%อคืวรจ5า

23

สมาสน��สามารถุท5าเป&นพห์�วจนะกDได% เชื่�น _ กตั้5 ก�สลี5 เย่ห์) เตั้ กตั้ก�สลีา (ชื่นา ) ก�ศลี อนชื่นท�ง

ห์ลีาย่ เห์ลี�าใด ท5าแลี%ว ชื่น ท . เห์ลี�าน�น ชื่�/อว�าม�ก�ศลีอน ท5าแลี%ว

_ อาว�ธา ห์ตั้,เถุส� เย่ส5 เตั้ อาว�ธห์ตั้,ถุา (โย่ธา ) อาว�ธท . (ม� ) ในม�อ ท . ขึ้องทห์าร ท . เห์ลี�าใด ทห์าร ท . เห์ลี�า

น�น ชื่�/อว�า ม�อาว�ธในม�อ

แบบฝึ+กห,ด ภ�นินิาธ�กรณ์พห"พพ�ห�สมาส

๑ . ภ)นนาธ)กรณพห์�พพ)ห์)สมาส คื�อสมาสเชื่�นไรอธ)บาย่พอให์%เขึ้%าใจ

๒ . ศพท�ว�า อส)ห์ตั้,โถุ ฉิตั้,ตั้ปาณ) ตั้�งว)เคืราะห์� แลีะ แปลีว�าอย่�างไร ลีองตั้�งว)เคืราะห์�แลีะแปลีมาด(

24