Εισαγωγή στη Βιώσιμη/Αειφόρο Ανάπτυξη

Γιώργος Π. ΜαρκατάτοςΥπεύθυνος Τμήματος Σχολικών Δραστηριοτήτων Α΄/θμιας Εκπαίδευσης Ηρακλείου

Η έννοια της Βιώσιμης Ανάπτυξης

Ο πιο γνωστός ορισμός, μέχρι σήμερα, της έννοιας διατυπώθηκε στην Έκθεση Μπρούτλαντ το 1987:«Η ανάπτυξη είναι βιώσιμη όταν ικανοποιεί τις σύγχρονες ανάγκες χωρίς να μειώνει τις δυνατότητες των μελλοντικών γενιών να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες»

Γνωστός και ο ορισμός που διατυπώθηκε από IUCN, UNEP και WWF (1991): «Η ανάπτυξη είναι βιώσιμη όταν βελτιώνει την ποιότητα ζωής, στο πλαίσιο των ορίων που θέτει η φέρουσα ικανότητα των οικοσυστηµάτων που υποστηρίζουν τη ζωή».

Οι ρίζες της έννοιας

Από τη δασοπονίαΟ Γερμανός «Hannß Carl von Carlowitz» μέσα από το βιβλίο του το 1713 «Sylvicultura oeconomica- Ενημέρωση οικιακής οικονομίας και περιβαλλοντικά κατάλληλης οδηγίας στην καλλιέργεια άγριων δέντρων

Anweisung zur wilden Baum-Zucht

Το πρόβλημα της εποχής

Ο Carlowitz κάνει πολλά ταξίδια και αντιλαμβάνεται ότι η καταστροφή των δασών να αποτελεί σοβαρό πρόβλημα για όλη την Ευρώπη

Έλλειψη απαραίτητων φυσικών πόρων ξυλιάς

Το δάσος είναι σημαντικό για την επιβίωση των κατοίκων της χώρας και πρέπει να ληφθούν μέτρα για την προστασία του.

Προτείνει εξισορρόπηση ανάμεσα στα δέντρα που κόβονται και σε αυτά που μπορούν να φυτρώσουν και να μεγαλώσουν πάλι

Προτάσεις Carlowitz για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος

Περιορισμό στην κοπή δέντρων

Αναδάσωση Αποτελεσματικότερη

εκμετάλλευση της καύσης του ξύλου (πχ θερμομόνωση κατοικιών, χρήση κατάλληλων σκευών μαγειρικής κ.ά).

Αναζήτηση για υποκατάστατα ξύλου πχ με καύση τύρφης που υπήρχε σε αφθονία

Αυτά ειπώθηκαν το 1713

Βιώσιμη χρήση ξυλείας

Λέξεις κλειδιά για τον Carlowitz είναι η διατήρηση και η παραγωγή-φύτευση νέων αποθεμάτων ξυλιάς, προκειμένου να είναι εφικτή μια συνεχή και βιώσιμη (Nachhaltende) χρήση αυτών.

Οι προσπάθειες αυτές έφεραν αποτέλεσμα. Η μαζική αποδάσωση που βρισκόταν σε εξέλιξη εκείνη την περίοδο ανεστράφη και το πρόβλημα της έλλειψης ξυλείας λύθηκε

Λέσχη της Ρώμης 1972

Μια δημοσίευση της Λέσχη της Ρώμης το 1972, με τίτλο «τα όρια της ανάπτυξης» δημιουργεί μεγάλη αναστάτωση στην παγκόσμια κοινή γνώμη

Με εξελιγμένα για την εποχή μοντέλα προσομοίωσης, ισχυρίζεται ότι: με τους τότε ρυθμούς ανάπτυξης, στα τέλη του εικοστού πρώτου αιώνα, η ανθρωπότητα θα αντιμετωπίσει σοβαρό πρόβλημα επιβίωσης, κυρίως λόγω εξάντλησης των φυσικών πόρων και υπερβολικής ρύπανσης του πλανήτη.

Η λέσχη της Ρώμης δεν πρωτοτυπούσε με τις εξαγγελίες της

Παραγωγή τροφίμων και πρώτων υλών αναπτύσσεται με ρυθμούς αριθμητικής προόδου

Πληθυσμός αναπτύσσεται με ρυθμούς γεωμετρικής προόδου

Η φύση ενεργοποιεί ρυθμιστικούς μηχανισμούς που αποτρέπουν την καταστροφή: έγκλημα, αρρώστιες, πόλεμος, ανηθικότητα

Ωστόσο… με αυτούς της ρυθμούς αύξησης του πληθυσμού, οδηγούμαστε στην καταστροφή

Thomas Robert Malthus (1766-1834)

Θεωρίες Μάλθους και Club of Rome δεν επαληθεύτηκαν

Δημιούργησαν ωστόσο μεγάλη ανησυχία

Διάσκεψη της Στοκχόλμης το 1972

Υπό την αιγίδα του οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών. Θέμα: «Ανθρώπινο Περιβάλλον».

Προβληματισμός για την πολιτική που πρέπει να εφαρμοστεί σε παγκόσμιο επίπεδο γύρω από ζητήματα περιβαλλοντικών προβλημάτων

Ανάδειξη παγκόσμια διάσταση περιβαλλοντικών και κοινωνικών προβλημάτων

Τονίζεται η αναγκαιότητα για συνολική αντιμετώπιση.

Η δεκαετία του 80 και η έκθεση Brundtland

Αμφισβήτηση κατά πόσο συνδέεται η οικονομική ανάπτυξη με κοινωνική πρόοδο-ευημερία

Το δυτικό μοντέλο ανάπτυξης, βασιζόμενο στην οικονομική μεγέθυνση της αγοράς, είναι από περιβαλλοντικής απόψεως μη βιώσιμο.

Η καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος, πολώνει τις κοινωνίες, οξύνει τις ανισότητες, ευνοεί ορισμένες γεωγραφικές ζώνες εις βάρος άλλων και περιθωριοποιεί την πλειοψηφία του παγκόσμιου πληθυσμού.

Η Επιτροπή Brundtland (1987)

Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών συγκροτεί Παγκόσμια Επιτροπή για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη (World Commission on Environment and Development ή αλλιώς WCED)

Η Επιτροπή Brundtland, λόγω της προέδρου της επιτροπής και πρωθυπουργό της Νορβηγίας Gro Harlem Brundtland, γνωστή τότε για τις ιδιαίτερα φιλοπεριβαλλοντικές της ιδέες.

Στόχος: Επεξεργασία στρατηγικών και διαμόρφωση προτάσεων για συμφιλίωση οικονομικής ανάπτυξης & προστασίας περιβάλλοντος.

Η έκθεση Brundtland

Επί τρία χρόνια σε συνεργασία με ειδικούς επιστήμονες προέβη σε διάφορες μελέτες καθώς και σε επαφές με παγκόσμιες προσωπικότητες από το χώρο των επιχειρήσεων, της βιομηχανίας, των επιστημών, της πολιτικής και της ανάπτυξης.

Διερεύνηση βασικών παραμέτρων που θεωρούνταν κρίσιμοι σε μία πολιτική Βιώσιμης Ανάπτυξης. Αυτοί είχαν να κάνουν με την αναθεώρηση της μέχρι τότε πολιτικής γύρω από την οικονομική μεγέθυνση, την ποιότητα ζωής, την αντιμετώπιση βασικών ανθρώπινων αναγκών για εργασία, ενέργεια, διατροφή και υγιεινή, ζητήματα υπερπληθυσμού, αναπροσανατολισμού τεχνολογιών και διαχείρισης κινδύνων καθώς και ενσωμάτωσης περιβαλλοντικών και οικονομικών παραμέτρων στη διαδικασία λήψης αποφάσεων.

Τα πορίσματα της επιτροπής δημοσιεύτηκαν το 1987 υπό τον τίτλο «Το κοινό μας μέλλον» και αποτέλεσαν ορόσημο σε σχετικές συζητήσεις που ακολούθησαν σε παγκόσμιο επίπεδο

Μέσα από την έκθεση της Brundtland, η «Βιώσιμη Ανάπτυξη» (Sustainable Development) εμφανίζεται επίσημα ως έννοια και διαχέεται ταχύτατα σε παγκόσμιο επίπεδο.

Δίνεται ο μάλλον πιο γνωστός μέχρι σήμερα ορισμός της έννοιας αυτής, ο οποίος την προσδιορίζει ως «την ανάπτυξη που ικανοποιεί τις ανάγκες του σήμερα, χωρίς να στερεί το δικαίωμα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες» (WCED 1987: κεφ.2§1).

Διάσκεψη Κορυφής για τη Γη (Ρίο 1992)

Νέα στρατηγική, για «Βιώσιμη Ανάπτυξη» σε παγκόσμιο επίπεδο

Το κεφάλαιο 36 των πρακτικών της συνδιάσκεψης (γνωστό ως «Ατζέντα 21») αφιερώνεται στην εκπαίδευση

Αναγνωρίζεται ότι η εκπαίδευση είναι σημαντική για την προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης

Αναπροσανατολισμός εκπαίδευσης με στόχο ικανότητες (γνώσεις, στάσεις, συμπεριφορές κλπ) αντιμετώπισης περιβαλλοντικών & αναπτυξιακών ζητημάτων

Διάσκεψη Γιοχάνεσμπουργκ (2002)

Διαπιστώνεται ότι ο πλανήτης μας βρίσκεται ακόμα αρκετά μακριά από μια προοπτική «Βιώσιμης Ανάπτυξης».

Γίνεται πρόταση να οριστεί η δεκαετία από το 2005 μέχρι και το 2014 ως Δεκαετία για Εκπαίδευση για Βιώσιμη Ανάπτυξη

Δεκαετία για Εκπαίδευση για Βιώσιμη Ανάπτυξη (2005- 2014)

Σκοπός : Να αξιοποιηθεί η εκπαίδευση για αλλαγή

αξιών, στάσεων και τρόπους ζωής για βιώσιμο μέλλον και δίκαιες κοινωνίες

Στόχοι: Δημιουργία δικτύων συνεργασίας,

ανταλλαγής πληροφοριών και αλληλεπίδρασης.

Ποιοτική αναβάθμιση διδασκαλίας και μάθησης.

Ενσωμάτωση της ΕΒΑ σε όσο το δυνατόν περισσότερα κράτη

Στήριξη και παροχή βοήθειας για την επίτευξη των Αναπτυξιακών Στόχων της Χιλιετίας

Αναπτυξιακοί Στόχοι ΧιλιετίαςMillennium Development Goals

1. Μείωση της ακραίας φτώχειας και της πείνας 2. Δυνατότητα παροχής βασικής εκπαίδευσης για

όλα τα παιδιά 3. Προώθηση της ισότητας των φύλων και της

χειραφέτησης των γυναικών 4. Μείωση του ποσοστού θνησιμότητας των

παιδιών 5. Μείωση του ποσοστού της μητρικής

θνησιμότητας 6. Καταπολέμηση του ιού HIV/AIDS, της

ελονοσίας και των άλλων σοβαρών ασθενειών 7. Διασφάλιση της βιωσιμότητας του

περιβάλλοντος 8. Δημιουργία ενός δικτύου παγκόσμιας

συνεργασίας για την ανάπτυξη.

2000 με 2015 (ημερομηνία στόχος)

Κινητήριες δυνάμεις ΕΒΑ

Βελτίωση της πρόσβασης σε ποιοτική βασική εκπαίδευση

Αναπροσανατολισμός των τωρινών εκπαιδευτικών προγραμμάτων

Ανάπτυξη δημόσιας κατανόησης και ενημέρωσης

Παροχή εκπαίδευσης και κατάρτισης

Χαρακτηριστικά ΕΒΑ

Βασίζεται σε αρχές και αξίες ΒΑ (εμπλοκή: περιβάλλον, κοινωνία, οικονομία, πολιτισμός) & εξελίσσεται παράλληλα με αυτή

Προάγει τη δια βίου μάθηση. Είναι διεπιστημονική. Χρησιμοποιεί ποικιλία παιδαγωγικών τεχνικών

που προάγουν τη συμμετοχική μάθηση και ανώτερες νοητικές δεξιότητες.

Προσαρμοσμένη τοπικά και πολιτισμικά αλλά με παγκόσμιο προσανατολισμό

Οικοδομεί ικανότητες πολιτών, λήψης αποφάσεων, κοινωνικής ανεκτικότητας, περιβαλλοντικής διαχείρισης κ.ά.

UNESCO, 2002

Διαμόρφωση ηθικής για βιώσιμο τρόπο ζωής, βασισμένο σε αρχές κοινωνικής δικαιοσύνης, δημοκρατίας, ειρήνης και οικολογικής ακεραιότητας

Συνεργασία επιστημών και διασύνδεση γνώσης και εμπειρίας.

Δια βίου μάθηση. Ανάπτυξη του δυναμικό όλων των

μαθητών Προαγωγή της αισθητικής, δημιουργικής

χρήσης φαντασίας, τόλμης, ευελιξίας και βούλησης για διερεύνηση.

UNESCO, 2002

Τι απαιτείται από εκπαιδευτικούς

Μεταξύ άλλων…

Συμπράξεις και συνεργασίες Δέσμευση στις αξίες της ειρήνης Κινητοποίηση κοινωνίας για εξάλειψη

φτώχειας, βίας και αδικίας Διαμόρφωση στόχων για τοπική

βιωσιμότητα με πλανητική αντίληψη Προσωπική και κοινωνική ευαισθησία

παγκόσμιας ευθύνης Αισιοδοξία για αλλαγή Ενεργή συμμετοχή στην (χρονικά

κατάλληλη) αλλαγή για χάρη ενός βιώσιμου μέλλοντος για όλους

UNESCO, 2002

Τι απαιτείται ακόμα από εκπαιδευτικούς

Η ΔΕΒΑ στην Ελλάδα

Σε εγκύκλιο που στάλθηκε αργότερα (2006) στα σχολεία από το αρμόδιο τμήμα του ΥΠ.Ε.Π.Θ., αναφέρεται ότι συμβαδίζουμε:

«…με τους στόχους της UNESCO, των Ηνωμένων Εθνών και άλλων οργανισμών, διαμορφώνονται εκπαιδευτικές δράσεις για την δεκαετία 2005-2014, με στόχο να αναπτυχθούν σχολικές δραστηριότητες που υποστηρίζουν τη διαμόρφωση ενεργών πολιτών και ταυτόχρονα προωθούν το άνοιγμα του σχολείου στην κοινωνία.»

Θεματικά Έτη ΔΕΒΑ στην Ελλάδα

Τα σχολικά έτη της Δεκαετίας 2005-2014, έχουν χαρακτηριστεί με θεματικό περιεχόμενο ως εξής :

2006 Νερό – Γαλάζιος Πλανήτης2007 Καταναλωτισμός & Περιβάλλον2008 Δάσος – Πράσινος Πλανήτης2009 Γεωργία, Διατροφή & Ποιότητα Ζωής2010 Ενέργεια- Ανανεώσιμες Πηγές & Τοπικές

Κοινωνίες2011 Εκπαίδευση για τα Ανθρώπινα

Δικαιώματα2012 Υγεία & Παραγωγικές Διαδικασίες2013 Ανθρωπογενές Περιβάλλον & Αειφόρος

Διαχείριση2014 Ενεργοί Πολίτες.

ΕΒΑ στα Προγράμματα Σπουδών Ελλάδας (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, 2011)

που δίνουν απαντήσεις στα καθημερινά προβλήματα, που καλύπτουν τις ανάγκες της σημερινής κοινωνίας, που δίνουν έμφαση:

– στην μαθητοκεντρική και ομαδοσυνεργατική διδασκαλία,– στην ενεργητική δόμηση της γνώσης μέσα από επιλεγμένες πηγές

πληροφόρησης και ειδικές διδακτικές στρατηγικές .Οι μαθητές και οι μαθήτριες μαθαίνουν: πώς να μαθαίνουν, πώς να ενεργούν, πώς να ζουν και να συνεργάζονται με τους άλλους .

Στον αιώνα που διανύουμε οι κοινωνικές, πολιτισμικές, οικονομικές και τεχνολογικές εξελίξεις και οι συνέπειές τους στο περιβάλλον καθορίζουν εν πολλοίς τα Προγράμματα Σπουδών της Εκπαίδευσης. Στο πλαίσιο αυτό, το σύγχρονο σχολείο οφείλει να εφαρμόζει Προγράμματα Σπουδών

Οι μαθητές/τριες ως υπεύθυνοι ενεργοί πολίτες να κατανοούν και να εφαρμόζουν στην καθημερινή ζωή γνώσεις και διαδικασίες σχετικές με:

Τις βασικές ανθρώπινες ανάγκες, δηλαδή του δικαιώματος όλων των ανθρώπων και των κοινωνιών στην πρόσβαση σε φυσικούς πόρους για την επιβίωση και την ποιότητα ζωής, μέσα στη φέρουσα ικανότητα του πλανήτη.

Τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις θεμελιώδεις αρχές, οι οποίες εξασφαλίζουν την πρόσβαση στη συμμετοχική δημοκρατία.

Την αλληλεξάρτηση / αλληλεπίδραση μεταξύ όλων των μορφών ζωής, συμπεριλαμβανομένης της ανθρώπινης μέσα στα φυσικά συστήματα.

Την αναγνώριση ότι η παραγωγή ή η κατανάλωση ενός προϊόντος ή μίας υπηρεσίας, σε ένα μέρος του πλανήτη, εξαρτάται από τους φυσικούς πόρους σε άλλα μέρη του πλανήτη και ότι αυτό δημιουργεί δυναμικές ευκαιριών αλλά και απώλειες περιβαλλοντικών, κοινωνικών και οικονομικών στοιχείων σε άλλα σημεία της τοπικής - παγκόσμιας αλυσίδας.

Το οικολογικό αποτύπωμα, δηλαδή της έκτασης γης και των φυσικών πόρων που καταναλώνονται από ένα άτομο, μία κοινότητα ή έναν πληθυσμό, καθώς και των επιπτώσεών τους στο περιβάλλον και κυρίως στην εξάντληση των πόρων και στη ρύπανση ή μόλυνση.

Την αρχή της πρόληψης, δηλαδή της γνώσης των συνεπειών στο περιβάλλον από ανθρώπινες δραστηριότητες.

ΕΒΑ στα Προγράμματα Σπουδών Ελλάδας (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, 2011)

Θεματολογία ΕΒΑ στα Προγράμματα Σπουδών Ελλάδας

Τοπικό Περιβάλλον (Διαχείριση απορριμμάτων, Ανθρώπινες δραστηριότητες εντός της φέρουσας ικανότητας, Διαχείριση / Εξοικονόμηση φυσικών πόρων, Διατήρηση πράσινου, γνωριμία με το τοπικό οικοσύστημα κλπ.).

Περιβάλλον και Υγεία (Ρύπανση, Μόλυνση, Ποιότητα αέρα, νερού, τροφής, ένδυσης κλπ.).

Διαχείριση υδάτινων πόρων (Διαταραχές κύκλου νερού, Μείωση ή ακαταλληλότητα των υπόγειων και επιφανειακών νερών, Θάλασσες και Ωκεανοί, Ελληνικά Πελάγη, Μεσόγειος Θάλασσα, Αειφόρος διαχείριση νερού στους μεγάλους τομείς κατανάλωσης: κατοικία, γεωργία, βιομηχανία κλπ.).

Γεωποικιλότητα- Ποιότητα εδάφους και υπεδάφους (Διάβρωση, Ερημοποίηση , Ρύπανση, Απειλές γεωλογικής κληρονομιάς, Χρήση γης, Διαχείριση ορυκτών πόρων κλπ.).

Αειφόρο Σχολείο και Αειφόρος κατοικία (Καθημερινές συνήθειες μέσα στη φέρουσα ικανότητα του πλανήτη, Βιοκλιματική Αρχιτεκτονική, Ασφάλεια & Επικινδυνότητα υλικών και κατασκευών κλπ.).

Αειφόρος διαχείριση δασών (Σημασία των δασών, Αξία της ελληνικής βλάστησης, Βασικές αιτίες καταστροφής δασών, κύριες αρχές και πρακτικές αειφόρου διαχείρισης δασών κλπ.).

Θεματολογία ΕΒΑ στα Προγράμματα Σπουδών Ελλάδας

Απώλεια της Βιοποικιλότητας (Μικροοργανισμοί, Αλληλεξάρτηση, Αλληλεπίδραση, Σεβασμός σε κάθε μορφή ζωής, Προστασία ζωών του τοπικού περιβάλλοντος, απειλούμενα είδη του τοπικού οικοσυστήματος κλπ.).

Πολιτισμική Ποικιλότητα- Πολιτιστική Κληρονομιά (Σύνδεση Πολιτιστικής Κληρονομιάς με στοιχεία του περιβάλλοντος κλπ.).

Βιοτεχνολογικές Εφαρμογές και Περιβάλλον (Γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί, Παραγωγή τροφής από γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς στον σύγχρονο κόσμο κλπ.).

Ενεργειακό ζήτημα -Οικολογικό/Ενεργειακό αποτύπωμα (Αιτίες και συνέπειες του ενεργειακού ζητήματος, Συμβατικές και ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, μετακινήσεις, μεταφορές, θέρμανση-ψύξη κλπ.).

Κλιματική αλλαγή (Καιρός, Κλίμα, Κλιματικός Παράγοντας, Κλιματικό Στοιχείο, Υπερθέρμανση του Πλανήτη, Περιβαλλοντικές, Οικονομικές, και Κοινωνικές διαστάσεις, κλπ)

Ανάπτυξη αστικών, αγροτικών, παράκτιων και νησιωτικών περιοχών (Υπερπληθυσμός, Αστικοποίηση, Απερήμωση, Αειφόρος Τουρισμός, κλπ.).

Αειφόρος παραγωγή και κατανάλωση (Αγροτική και κτηνοτροφική παραγωγή, Αλιεία, Ποιότητα τροφίμων, Αγροτουρισμός / οικοτουρισμός, Κατανάλωση σε ατομικό και οικογενειακό επίπεδο,Διασύνδεση τοπικής- εθνικής - παγκόσμιας αλυσίδας, κλπ.).

Περιβάλλον και Ζητήματα κοινωνικών/ανθρώπινων σχέσεων (Θεμελιώδεις Αρχές, Ειρήνη, Φτώχεια, Ισότητα φύλων και φυλών, Ανθρώπινα δικαιώματα και υποχρεώσεις, Αποδοχή διαφορετικότητας, Συμμετοχική δημοκρατία, Παραβατική Συμπεριφορά, Εθελοντισμός κλπ.).

Φυσικές και Τεχνολογικές καταστροφές Διαχείριση Περιβαλλοντικών Κρίσεων (Δασικές Πυρκαγιές, Σεισμοί - Ηφαίστεια και Κατολισθήσεις, Πλημμύρες, Πυρηνικά και Χημικά ατυχήματα, Τεχνολογικές καταστροφές κλπ.).