Εισαγωγή στην διαπολιτισμική εκπαίδευση:

Ετερότητα:

1.Η έννοια αντιδιαστέλλεται σε φιλοσοφικό επίπεδο με την έννοια της ταυτότητας.

Παιδαγωγικά, αντιδιαστέλλεται με την έννοια της ομοιογένειας.

2.Δεν μπορούμε να μιλάμε για ετερότητα εν γένει, αλλά σε σχέση με κάτι. Εδώ, σε

ανθρώπινους πληθυσμούς.

3.Η γη κατοικείται από σύνολα ανθρώπων που έχουν την αίσθηση της κοινότητας και

ονομάζονται λαοί. Είναι περίπου, 5000.

Ακόμη, υπάρχουν σύνολα ανθρώπων που ονομάζονται ήπειροι.

Επίσης, υπάρχουν 150 επίσημα σύνολα που ονομάζονται κράτη. Σε ορισμένα κράτη

έχουμε πολλούς λαούς, έχουμε κράτη πολυεθνικά.

4.Γενικά, μετά το 1950 και ιδίως μετά την κατάρρευση του κομμουνιστικού μπλοκ το 1989,

έχουμε πολύ έντονη κινητικότητα πληθυσμών.

1.Εθνοτική ετερότητα:

1. Όταν σ’ ένα κράτος υπάρχουν ομάδες που θεωρούν ότι ανήκουν σε σύνολα με

ξεχωριστά χαρακτηριστικά.

2. Η εθνοτική ετερότητα υπάρχει στα κράτη που αναγνωρίζουν την ετερότητα, δηλαδή

στο σύνταγμα το κράτος αναγνωρίζει ομάδες πληθυσμού όπου προσάπτει ετικέτες.

Κάθε πολίτης τοποθετεί τον εαυτό του σε μία από αυτές τις ομάδες. Στην Ελλάδα, ο

μουσουλμανικός πληθυσμός της Θράκης προσδιορίζεται ως θρησκευτική

μειονότητα. Όταν έχουμε εθνοτική ετερότητα εννοούμε σε επίπεδο κοινής

συνείδησης και νομικά.

1

3. Κοινωνιολογικά όμως υπάρχει, από τη στιγμή που έστω και ένα άτομο τοποθετεί τον

εαυτό του εκτός εθνικού συνόλου, τότε για το συγκεκριμένο άτομο και εξαιτίας αυτού

έχουμε εθνική ετερότητα.

3.Γλωσσική ετερότητα: π.χ. δημοτική-καθαρεύουσα μέχρι και το 1976. Και πάλι όμως

υπάρχουν διαφοροποιήσεις π.χ. αλλοδαποί, μετανάστες, διάλεκτοι. Μειώνεται στο σχολείο.

4.Θρησκευτική ετερότητα: έχουμε και στην Ελλάδα. Γηγενείς θρησκευτικές ομάδες.

Μουσουλμανική μειονότητα.

5.Πολιτισμική ετερότητα: κώδικες, τρόποι συμπεριφοράς, προσανατολισμοί, λύσεις,

αισθητικές προτιμήσεις, αξίες. Διεργασία σύνθεσης του κράτους. Όταν το κράτος

προσανατολίζεται στην ομοιογένεια, η διαφοροποίηση δεν είναι πρόβλημα. Π.χ. η Σοβιετική

Ένωση, η Τουρκία. Η Ελλάδα ακολούθησε μοντέλο πολύ κοντά στο γαλλικό με τη διαφορά

όμως ότι το γαλλικό μοντέλο δεν στηρίχτηκε στο παρελθόν όπως το ελληνικό κράτος.

Γι αυτό η Ελλάδα δεν κατάφερε να ενσωματώσει τις ομάδες.

Διαπολιτισμική αγωγή: ορίζεται ως το σύνολο των επιρροών που ασκούνται σε

οποιοδήποτε παιδαγωγικό περιβάλλον στο πλαίσιο μιας διαπολιτισμικής προσέγγισης π.χ.

σχολείο, οικογένεια. Η αγωγή είναι ευρύτερη της εκπαίδευσης Η εκπαίδευση είναι οι

επιρροές που ασκούνται σε περιβάλλοντα θεσμικού τύπου και έχουν την αφετηρία τους σε

σχεδιασμούς της πολιτείας μέσω συγκεκριμένων οργάνων όπως π.χ. του Παιδαγωγικού

Ινστιτούτο, το Ινστιτούτο Παιδείας Ομογενών και Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης.

Διαπολιτισμική εκπαίδευση: τρόπος διαχείρισης της ειδικής ετερότητας που προκύπτει από

την έλευση μεταναστών μέσα στο σχολείο.

Σε δύο πλαίσια νοηματοδότησης: το κανονιστικό και το αναλυτικό.

Κανονιστικά: η θεματική, ο κοινός παρονομαστής είναι πώς πρέπει να χειριστεί το σχολείο

την εκπαιδευτική ετερότητα, δηλαδή να την αντιμετωπίσει με αποτελεσματικό τρόπο. Η

2

πολιτισμική διαφορά είναι το πώς αντανακλάται για κάποιον η πολιτισμική ετερότητα.

Πάντως, μπαίνουν σκοπιμότητες.

Αναλυτικά: χρησιμοποιείται για περιγραφική ανάλυση, ερμηνεία της εκπαιδευτικής

πραγματικότητας που αφορά τη διαχείριση της πολιτισμικής διαφοράς, αλλά εδώ δεν

έχουμε το στοιχείο της πρότασης, θέλουμε να αποτυπώσουμε ότι συμβαίνει στο σχολείο.

Απεικόνιση της σχολικής πραγματικότητας. Άρα, εδώ ο μελετητής είναι αμερόληπτος.

Οι παιδαγωγοί μιλούν κυρίως στο αναλυτικό πλαίσιο ενώ οι πολιτικοί και οι

εκπαιδευτικοί στο κανονιστικό, διότι μιλούν στο επίπεδο πρακτικών προβλημάτων.

Το σχολείο δεν διαχειρίζεται την εκπαιδευτική ετερότητα μόνο όταν υπάρχουν

μετανάστες. Οι κοινωνίες των σύγχρονων εθνικών κρατών είναι κοινωνίες ιεράρχησης,

πυραμιδωτές, διαφοροποίησης. Το σχολείο προσπαθεί να ομογενοποιήσει από πλευράς

γνωστικής τους μαθητές, να σταθμίσει τις μεταξύ τους διαφορές.

Διαπολιτισμική εκπαίδευση και αγωγή: διαφέρουν ως προς το χώρο των επιρροών. Και οι

δύο ορίζονται ως πράξη, δραστηριότητες, άσκηση επιρροών με σκοπό να διαμορφώσουν

ικανότητες και αξίες σ’ αυτόν που υφίσταται επιρροές.

Διαπολιτισμική παιδαγωγική: είναι η διαπολιτισμική αγωγή και η διαπολιτισμική

εκπαίδευση.

Έτσι, αν παρατηρούμε ένα φαινόμενο μπορούμε να το εντάξουμε σε μια από τις τρεις

κατηγορίες:

Π.χ. ρυθμίσεις νόμων: διαπολιτισμική εκπαίδευση, εμπειρίες γονέα: διαπολιτισμική αγωγή

και φωτοτυπία επιστημονικού κειμένου: διαπολιτισμική παιδαγωγική.

Διαπολιτισμικός: δύο συνθετικά «δια»+ «πολιτισμικός». Αφορά της εξάρτηση και την

αλληλεπίδραση πολιτισμικών στοιχείων που προέρχονται από δύο διαφορετικούς

πολιτισμικούς κύκλους, σύνολα. Σημαίνει αμφίδρομη επιρροή.

3

Πολιτισμικό στοιχείο: οποιοδήποτε συμβολικό ή υλικό προϊόν μιας ανθρώπινης κοινότητας

που ζει είτε μεμονωμένη είτε σε αλληλεπίδραση με άλλες. Σήμερα όλες οι κοινότητες ζουν

με γείτονες. Αυτές οι κοινότητες σήμερα εμφανίζονται ως εθνικά κράτη. Είναι π.χ. η

γλώσσα, ένας ναός, η μουσική, η αμφίεση, το δίκαιο, το χρήμα, το οικονομικό σύστημα…

Είναι μια γενική έννοια που περιλαμβάνει όλα τα προϊόντα της ανθρώπινης κοινωνίας.

Μεταναστευτική χώρα: η χώρα που θεσμοθετεί την πολιτογράφηση, δίνει υπηκοότητα σε

νέους μετανάστες. π.χ. η Ελλάδα δεν είναι χώρα μεταναστευτική, η Γερμανία επίσης παρά

λίγο τα τελευταία χρόνια.

Τρεις τύποι κρατών:

1.Πολυεθνικά κράτη που ζουν ξεχωριστές ομάδες, όπως ο Καναδάς(αγγλόφωνοι,

γαλλόφωνοι).

2.Κράτος που συγκροτείται από ένα έθνος, όπως η Ελλάδα.

3.Κράτος που συγκροτείται από δύο διαφορετικά έθνη, μόνο η Κύπρος.

Χορήγηση υπηκοότητας: πολιτογράφηση: ελληνοποίηση: χορήγηση ιθαγένειας: επίσημη

ένταξη ενός ξένους, αλλοδαπού στην ομάδα των πολιτών, στο δυναμικό της χώρας.

Όταν τα εκπαιδευτικά συστήματα αντιμετωπίζουν ετερότητα, επιχειρούν διάφορες

στρατηγικές για τη διαχείριση αυτής μέσω της παιδείας:

1. Ίδρυση ξεχωριστών σχολείων: διαφοροποίηση του τύπου του σχολείου,

περιχαράκωση, γκετοποίηση. Άρνηση από πλευράς του κράτους ή της

μεταναστευτικής ομάδας να ενταχθεί στο ενιαίο σχολείο. Σύγκρουση ανάμεσα σ’

αυτούς που θέλουν να ενταχθούν και σ’ αυτούς που θέλουν να περιφρουρήσουν την

εθνική τους ταυτότητα.

2. Ένταξη στο ενιαίο σχολείο. Αναφέρεται στη δομική εξομοίωση (: το να υφίστανται το

ίδιο εκπαιδευτικό σύστημα) όλων των μαθητών και στην υποχρέωση και στο

δικαίωμα πρόσβασης στο εθνικό σχολείο. Υπάρχει επαφή με πολιτισμικά στοιχεία

4

και θεσμική ρήτρα από το κράτος, έτσι ώστε οι μαθητές των μεταναστευτικών

οικογενειών να έρθουν σε επαφή με τη γλώσσα, τη θρησκεία, τα πολιτισμικά

στοιχεία της χώρας προέλευσής τους. Ενταξιακό μοντέλο.

3. Αφομοίωση μέσα στο ενιαίο σχολείο. Δεν υπάρχει επαφή με πολιτισμικά στοιχεία της

χώρας προέλευσης. Γενικά, όταν το εθνικό κράτος δεν προβλέπει την επαφή με τη

χώρα προέλευσής τους ή το απαγορεύει ρητώς, τότε μιλάμε για αφομοιωτικό

μοντέλο.

Η διαφορά ανάμεσα στα 2 τελευταία μοντέλα δεν είναι τόσο μεγάλη, όσο ανάμεσα στο 1ο

και στα 2 προηγούμενα.

Άρθρο του Μιχάλη Δαμανάκη: «Η πρόσληψη της διαπολιτισμικής προσέγγισης στην

Ελλάδα».Τρία στοιχεία για να προσεγγίσει το θέμα:

Υπόθεση ελλείμματος: ο Bergstem διαπίστωσε μια πολιτισμική ετερότητα σε επίπεδο

κώδικα ανάμεσα σε μαθητές χαμηλών κοινωνικών επιπέδων (γλώσσα περιορισμένη) και

μαθητές μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων(γλώσσα επεξεργασμένη).

Έλλειμμα ( deficit ) : για τον κώδικα των μαθητών των εργατικών στρωμάτων.

Περιορισμένος κώδικάς( context ): περιορισμένο λεξιλόγιο, παρατακτική σύνδεση, πολλά

στοιχεία μη λεκτικά.

Επεξεργασμένος κώδικας: υποτακτική σύνδεση, αυτονομία λόγου από την κοινωνική

περίσταση που ο λόγος αναφέρεται και πλούσιο λεξιλόγιο.

Ο Δαμανάκης χρησιμοποιεί την υπόθεση του ελλείμματος για να περιγράψει και να

ερμηνεύσει πώς διαχειρίζεται το εκπαιδευτικό σύστημα την εισαγόμενη ετερότητα. Λέει ότι

το διαφορετικό πολιτισμικό κεφάλαιο των μειονοτικών ατόμων συγκρινόμενο με των

ντόπιων κρίνεται ως αποκλίνον και ελλειμματικό.

Ταυτότητα: είναι δισυπόστατη. Η αίσθηση του ανήκειν (:κέλυφος) και το

περιεχόμενο, τα χαρακτηριστικά που είτε αντικειμενικά έχω, είτε μου τα χρεώνουν οι άλλοι.

5

Π.χ. Έλληνες της Ουκρανίας που είναι απόγονοι ταταρόφωνων πληθυσμών επεφύλαξαν

θερμή υποδοχή στους Έλληνες. Ομογενείς της Σοβιετικής Ένωσης.

Άρα, το στοιχείο που επικρατεί είναι ο αυτοπροσδιορισμός τους ως Έλληνες που

νομιμοποιείται από την πίστη τους ότι ανήκουν στον ελληνικό πολιτισμό. Δεν υπάρχει η

γλώσσα, η θρησκεία, αλλά υπάρχει η πεποίθηση για την καταγωγή. Αυτό, λέει ο

συγγραφέας λύνεται με θέμα κελύφους και όχι περιεχομένου.

Εθνική-εθνοτική ταυτότητα:

Συμβατική διάκριση. Ορισμένοι προτείνουν να λέγεται η ταυτότητα εθνοτική όταν το έθνος

που λέει ότι το άτομο ανήκει δεν υπάρχει ως επίσημο κράτος. Αν έχει δημιουργήσει κράτος

τότε μιλάμε για εθνική ταυτότητα. Μια δεύτερη σχολή, η ανθρωπολογική, ονομάζει τις

ομάδες εθνικές όταν υπάρχει μια πατρίδα και υπάρχει η προοπτική του αλυτρωτισμού.

Π.χ. μειονότητα της Θράκης εθνική γιατί είναι κοντά η Τουρκία.

Λειτουργίες εκπαιδευτικού συστήματος:

1. Μεταβίβαση στην νέα γενιά τεχνικών στοιχείων (γνώση, ικανότητες):

Οι πολίτες δικαιούνται να έχουν ίση πρόσβαση στα κοινωνικά αγαθά. Απαγορεύεται να

ορίζουμε την πρόσβαση των μελών μιας ομάδας σε συγκεκριμένους πόρους, επάγγελμα

και μόρφωση. Δίνω πρόσβαση σημαίνει δίνω εφόδια, προσόντα σε όλους τους μαθητές

Σε σχολικούς τίτλους. Οι σχολικοί τίτλοι δίνουν πρόσβαση στην αγορά εργασίας. Έτσι, η

κοινωνία γίνεται κινητική.

2.Μεταβίβαση κανονικών στοιχείων. Διαμόρφωση αρχών, πεποιθήσεων περί του

κανονικού, του ηθικού δικαίου, κριτηρίων…: το αίτημα είναι ο εμπλουτισμός του σχολείου

με πολλαπλά αξιακά συστήματα ώστε να αντιπροσωπεύονται οι αξίες των ομάδων που

διαφοροποιούνται στα πλαίσια της γενίκευσης μιας ανεξιθρησκίας σε όλους τους τομείς.

π.χ. καθολικά θρησκευτικά

6

3.Λειτουργία διαφοροποίησης ανάμεσα στους μαθητές, το σύστημα χορηγεί

διάφορους τίτλους και μέσω αυτών διαφοροποιούνται.

7

8

9

10