، شبکه آموزشی پژوهشی مادسیجدانشجویان ایران

Madsg.com

!!مادسیج یعنی دهکده علم و دانش ایران

مروری تحلیلی بر اقتصاد ایران با توجه به مفهوم توسعه

سید مرتضی افقهاستادیار دانشگاه شهید چمران

smafghah1@yahoo.comhttp://economics.pishgamjobs.com

1387اسفند

مروری تحلیلی بر

اقتصـــاد ایـــران

اقتصاد ایران تحلیل شرایط اقتصادی

قبل از انقالبمروری بر برنامه های توسعه قبل از انقالب

برنامه اول و دوم )هفت ساله با محوریت کشاورزی(؛

برنامه سوم و چهارم با محوریت صنعت و خدمات؛

برنامه پنجم و تجدید نظر آن )با توجه به اولین شوک نفتی

مثبت(؛

.اشاره ای به برنامه اجرا نشده ششم

بعد از انقالب

)دوره اول: از پیروزی انقالب تا خاتمه جنگ )شوک دوم و سوم نفتی دوره دوم: تحلیل اقتصادی دوره آقای رفسنجانی

2-1 ـشرایط اقتـصادی، اجتـماعی و سیاـسی در آـستانه ریاـست جمـهوری -آقای رفسنجانی؛

2-2.تحلیل تعدیل و آثار اقتصادی-اجتماعی آن -دوره سوم: دوره آقای خاتمی

3-1 ریاسـت آسـتانه در کشـور اقتصـادی و اعی اجتـم سیاسـی شـرایط -جمهوری آقای خاتمی؛

3-2.تحلـیل آـثار اقتـصادی اجتـماعی دوره ریاـست جمـهوری آـقای خاتمی -دوره چهارم دوره آقای احمدی نژاد

4-1 ریاسـت آسـتانه در کشـور اقتصـادی و اعی اجتـم سیاسـی شـرایط -جمهوری آقای احمدی نژاد؛

4-2 ال ـشده در دوره اعـم ـهای اجتـماعی سیاـست اقتـصادی ار آـث - تحلـیل ریاست جمهوری آقای احمدی نژاد.

جمع بندی و نتیجه گیری

نقش تاریخ در زندگی مردم

حاكميت مردگان بر زندگان بيشتر از

حاكميت زندگان بر خودشان است يعني

راه گذشته چندان اجازه نمي دهد كه آدميان امروز و فردا

به دلخواه، خود سري كنند.

ا اقتـصاد ارويي انـسان ـسنتي ـب ه ـسنتي: روـي ا قلي، “ توـسعه و جامـع ع: علي رـض منـب.1372، پاييز كتاب توسعه جلد پنجمصنعتي” )به نقل از اگوست كنت(،

تحوالت اقتصادی قبل از انقالب

قبل از انقالب پنج برنامه به شرح زیر اجراشده •است:

محور برنامه به توصیه مشاورین امریکایی کشاورزی بود؛ و اداری تشbکیالت گسbترش و تأسbیس برنامbه صbرف این سbالهای عمbده

اجرایی برنام ریزی گردید؛ برنامه اول در این ایام دچار رکود و توقف گردید؛1332بدلیل کودتای روژهbا و پbه ای از طرحهbه مجموعbه بbوق، این برنامbدالیل فbوع و بbدر مجم

های متفرقه تبدیل شد

1327-1334برنامه هفت ساله اول

1334-1341برنامه هفت ساله دوم

مثل برنامه اول، محور برنامه کشاورزی بود؛

هbب تbوان کbه می اجbرا گردیbد دوره این در هbای کشbاورزی عظیمی پروژه اسbتان خوزسbتان در آن بbه آبیbاری مربbوط و شbبکه دز بbزرگ سbد طbرح

اشاره نمود.

1341-1346برنامه پنج ساله سوم

تغییر دوره برنامه از هفت به پنج ساله؛ تغـییر توـجه برناـمه از کـشاورزی ـبه ـصنعت مـتأثر از گـسترش تـئوری

آرتور لوئیس؛آغاز فاز اول استراتژی توسعه جایگزینی واردات؛ اصالحات ارضی و به حاشیه رفتن جایگاه کشاورزی؛گسترش صنایع شهری در شهرهای بزرگ؛آـغاز جابـجایی ـهای ـبزرگ جمعـیتی مـتأثر از سیاـست ـهای فوق؛ ـبروز پدـیده حاـشیه نـشینی، ـگود نـشینی، ـکپر نـشینی، و گـسترش

( ـبه دلـیـل ـفزوـنی ـعرـضه ـنیرـوی ـکار در ShantyTownsحـلبی آبـادـها )شهرها )مهاجرت( بر تقاضای صنایع شهری؛

:اـفزایش جمعیت ـشهرهای ـبزرگ ـبه خـصوص تـهران و بنابراین ظـهور معـضالت جدـید مـثل ترافـیک و ازدـحام وـسایل نقلـیه ـشهری

و آلودگی های محیط زیست و ...

1347-1351برنامه پنج ساله چهارم

طbک و متوسbنایع کوچbترش صbه گسbوم در زمینbه سbبرنام ادامbه طرحهbای شهری و بنا براین:

رونق اقتصادی و گسترش شهرها؛.تداوم و تشدید معضالت ناشی از رشد سریع صنایع شهری

1352-1356برنامه پنج ساله پنجم )اولین شوک نفتی(

12 دالر ـبه بـشکه ای ـحدود 2اولین ـشوک مثبت نـفتی )اـفزایش ـشدید قیمت نفت از بـشکه ای دالر و بنابر این:

؛1353تجدید نظر در برنامه بر اساس درآمدهای جدید در سال:آغاز فاز دوم استراتژی توسعه جایگزینی واردات و بنا براینگسترش صنایع سنگین و بزرگ )پتروشیمی ها، صنایع ذوب فلزات، ...(؛ ا ـب روازی ـهای ـشاه ـپ د بلـن وه درآـمدهای نـفتی و ـشروع انـب د از ـسرازیر ـشدن بـع ـغرور ـشاه

نوشتن کتاب "به سوی تمدن بزرگ"؛ ـسرعت بخـشیدن ـبه اـقدامات عـمرانی )عـلیرغم هـشدارهای متخصـصین ـسازمان برناـمه و بودـجه

مبنی بر نبود ظرفیت های اقتصادی الزم(؛ ـسریع رـشد ا ـب اط ارتـب در ه اه طلباـن ـج ارات اظـه ان بـی و دارها هـش این ه ـب اه ـش وجهی ـت بی

اقتصادی؛ ؛53-56 اوج رفاه در جامعه و افزایش ملموس درآمد سرانه طی سالهای درصد(؛18باالترین نرخ رشد تاریخ اقتصادی کشور )حدود در ـصد )اـما متناـسب ـبا ـنرخ رـشد 25اـفزایش ـنرخ ـتورم ناـشی از ـسرمایه ـگذاری ـهای عظیم ـتا

اقتصادی( ؛ ا بـسامانی ـهای ناـشی از فـشار ـبه ـظرفیت ـهای اقتـصادی: کمـبود ـبرق و گـسترش ـن ـشروع

خـاموـشی ـها،ـ ـترـاکم ـکاال دـر بـنادر وـ ـپرداختـ خـسارت ـهـای ناـشی از ـانتـظار کـشـتی ـها در بـنادر )دموراژ(؛

جمالتی از شاه بعد از افزایش شدید قیمت نفت و وفور درآمدهای نفتی

• Earlier, the Shah had said these words:

• we do not expect Iranians to tighten their belts, eat less and labour away for the promised heaven which is put off by a year everyday. We try to offer the nation the welfare and care we have promised - today (Graham, 1980, 103).

• In the situation of 1975, he changed his tune and said almost the exact opposite to the above:

• we have not demanded self-sacrifice from people; rather we have covered them in soft cotton wool. Things will now change. Everyone should work harder and be prepared for sacrifices in the service of the nation’s progress (ibid.)

سال نرخ رشد اقتصادی نرخ تورم )درصد( سال نرخ رشد اقتصادی نرخ تورم )درصد( سال نرخ رشد اقتصادی نرخ تورم )درصد(

1339 10.3 7.9 1358 -4.2 11.4 1377 2.9 18.11340 7.4 1.6 1359 -15.1 23.5 1378 1.6 20.11341 6.4 0.9 1360 -4.4 22.8 1379 5 12.61342 5.7 1 1361 12.6 19.2 1380 3.3 11.41343 7.5 4.5 1362 11.1 14.8 1381 7.6 15.81344 15.8 0.3 1363 -2 10.4 1382 6.8 15.61345 9.4 0.8 1364 2 6.9 1383 4.8 15.21346 10.8 0.8 1365 -9.1 23.7 1384 5.7 10.41347 12.2 1.5 1366 -1 27.7 1385 6.2 11.91348 12.7 3.6 1367 -5.5 28.9 1386 16.21349 9.8 1.5 1368 5.9 17.41350 13.6 5.5 1369 14.1 91351 16.7 6.3 1370 14.1 20.71352 7.5 11.2 1371 4 24.41353 12.5 15.5 1372 1.5 22.91354 4.8 9.9 1373 0.5 35.21355 17.6 16.6 1374 2.9 49.41356 -2.3 25.1 1375 6.1 23.21357 -7.4 10 1376 2.8 17.3

نمودارقيمتاسمينفتخاموميزانصادراتنفتخاموفرآورده هاينفتيكشور

0

5

10

15

20

25

30

35

1970197119721973197419751976197719781979198019811982198319841985198619871988198919901991199219931994199519961997199819992000200120022003

No

min

al D

olla

rs p

er B

arre

l

0

2500

5000

7500

10000

12500

15000

17500

20000

22500

25000

27500

الر

دن

يوميل

قيمتنفتخام صادراتنفتخاموفرآورده هاينفتي

بعد از انقالب

دوره اول: از پیروزی انقالب تا خاتمه جنگ

)شوک دوم و سوم نفتی( 35 اـفزایش ـشدید قیمت نفت ناـشی از ـپیروزی انقالب اـسالمی ـبه بیش از

دالر؛30دالر و تثبیت آن در نرخ حدود از د بـع اول سـال دو یکی در کشـور اقتصـادی سیاسـی- ای ـه نابسـامانی

پیروزی انقالب اسالمی؛:ـشروع جـنگ و ـتأثیر مـحدود آن ـبر اقتـصاد کـشور در ـسالهای اولـیه ـبه دالیل وـجود روحـیه انقالبی، مـحدود ـبودن توقـعات و تقاـضای ـمردم مـتأثر از فـضای

مـعـنوی ـحـاکم ـبر کـشـور، ـاعـمال سـیاـست ـهاـی اـقتـصادی ـمتمرـکز )کـنترل قیمت، توزیع کاال براساس سهمیه و کوپن، ...(؛

؛1362-1363 اوج در آمدهای ارزی کشور تا آن تاریخ در سال و ـتأثیر مـخرب آن ـبر هـمه ابـعاد کـشور 1365 اولین ـشوک نـفتی منفی در ـسال

از جمله بر جنگ؛ 8 دالر ـبه ـحدود 30 ـکاهش ـشدید در آـمدهای ارزی کـشور )قیمت نفت از ـحدود

دالر سقوط کرد(؛ گـسترش حمالت رژیم ـعراق ـبه تأسیـسات عـمده اقتـصادی کـشور همزـمان ـبا

کاهش شدید درآمدهای ارزی کشور؛

دوره آقای رفسنجانی

ویژگی ها

اتمام جنگ با پذیرش قطعنامه؛تغییر قانون اساسی؛ارتحال حضرت امام؛بهبود نسبی درآمد نفت؛ تـصویب و آـغاز برناـمه پنج ـساله اول بـعد از انقالب ـبا

تعدیل اقتصادی.تمرکز بر

تعدیل: مبانی نظری

خصوصی سازی؛آزاد سازی قیمت ها ) مکانیزم بازار آزاد( و نرخ ارز؛حذف یا کاستن یارانه ها؛ .کال� مـحدود ـکردن دولت در ورود ـبه اـقدامات اقتـصادی

نقد نظریه تعدیل تـفاوت ـشیب منـحنی ـهای عرـضه در کـشورهای توـسعه یافـته و در ـحال توـسعه و

ـتفـاـوت ـتأـثـیر تـغـییـر ـقیمتـ هاـ ـبرـ میـزانـ ـتوـلـیدـ ـ) کششـ ناپـذـیـری مـنـحنـی عرضه(؛ حاکمیت نـگرش ـهای مـکانیکی و مهندـسی ـبر مـسائل عـلوم اجتـماعی از جمـله ـبر

اقتصاد؛ نقش و جایـگاه دولت در فرایـند توـسعه )یکی از ـشروط اـصلی توـسعه در کـشور

از ورداـر ـبرـخ دـه، برـن پیش وـ دـه ـروـن پیش ـواهـ،ـ ـخ تـوسـعهـ اسـت:ـ تیـ دـوـل ـود وـجنیروـهاـیـ انـسانـی متخـصص،ـ ـباهـوشـ و ـبا ـانـگیزـه وـ بـهرـهـ مـند ـازـ بوروکراـسی ـروان

و پویا(؛ خصوـصی ـسازی ـسایر اـقدامات مرتـبط ـبا تـعدیل در غـیاب ـچنین دولت و ـساختاری

ـعقـیک خوـاـهدـ ماـند ـ)ـتوـجهـ ـبـه سرـنـوـشـت بـنـادرـ آزاـد وـ آزاـدـسازی ـنرخـ ارز ـدر ـسالهای گویای این مدعاست؛73-70

تصـمیمات ر ـب ک مکانـی و مهندسـی ای ـه رش نـگ اکمیت ـح از ر دیـگ ه نموـن د چـنوـرد ـم درـ ـاـسـتدالل و ـارجی ـخ اـستقـراض )ـطرـحـ ـاقتـصاـدی و اعی، سیـاـسی اـجتـم

ـ- ـطرحـهـاـی عظیـمـ توـسعه 2ـ-فروـدـگـاـه اـمامـ خمـینی 1ـزمیـنه ـهای هزـیـنه ـکرد آـنـهاـ: - سدهای خوزستان؛3نیشکر

ـسال ورم ـت در 1374نرخ ود ـفروض موـج ـشناخت دم ـع و دبیری ـت بی ل دلـی ه ـب جامعه؛

تفاوت شیب منحنی عرضه در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه

سال نرخ رشد اقتصادی نرخ تورم )درصد( سال نرخ رشد اقتصادی نرخ تورم )درصد( سال نرخ رشد اقتصادی نرخ تورم )درصد(

1339 10.3 7.9 1358 -4.2 11.4 1377 2.9 18.11340 7.4 1.6 1359 -15.1 23.5 1378 1.6 20.11341 6.4 0.9 1360 -4.4 22.8 1379 5 12.61342 5.7 1 1361 12.6 19.2 1380 3.3 11.41343 7.5 4.5 1362 11.1 14.8 1381 7.6 15.81344 15.8 0.3 1363 -2 10.4 1382 6.8 15.61345 9.4 0.8 1364 2 6.9 1383 4.8 15.21346 10.8 0.8 1365 -9.1 23.7 1384 5.7 10.41347 12.2 1.5 1366 -1 27.7 1385 6.2 11.91348 12.7 3.6 1367 -5.5 28.9 1386 16.21349 9.8 1.5 1368 5.9 17.41350 13.6 5.5 1369 14.1 91351 16.7 6.3 1370 14.1 20.71352 7.5 11.2 1371 4 24.41353 12.5 15.5 1372 1.5 22.91354 4.8 9.9 1373 0.5 35.21355 17.6 16.6 1374 2.9 49.41356 -2.3 25.1 1375 6.1 23.21357 -7.4 10 1376 2.8 17.3

1376رشد تولید ناخالص داخلی به قیمت ثابت

رشدتوليدناخالصداخليبرحسبسريزماني )بهقيمتعواملبهقيمتثابت 1376(

-18

-16

-14

-12

-10

-8

-6

-4

-2

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

13

38

13

39

13

40

13

41

13

42

13

43

13

44

13

45

13

46

13

47

13

48

13

49

13

50

13

51

13

52

13

53

13

54

13

55

13

56

13

57

13

58

13

59

13

60

13

61

13

62

13

63

13

64

13

65

13

66

13

67

13

68

13

69

13

70

13

71

13

72

13

73

13

74

13

75

13

76

13

77

13

78

13

79

13

80

13

81

ميلياردريال

درمناطقشهريروستاييوكلكشوربرحسبسري نمودارمقايسهضريبجيني

0.350.360.370.380.390.4

0.410.420.430.440.450.460.470.480.490.5

0.510.520.53

13471348134913501351135213531354135513561357135813591360136113621363136413651366136713681369137013711372137313741375137613771378137913801381

جينيكلكشور جينيمناطقروستايي شهريمناطقشهري

دوره آقای خاتمی

ویژگی ها ـکه ـشعارهای آزادی اعث ـشد ـب شرایط و فـضای سیاـسی

اجتماعی – سیاسی و فرهنگی اولویت یابند؛ ؛1377شوک نفتی منفیسیاست تنش زدایی و تأثیر آن بر روند اقتصاد؛ :ات انتخاـب دوره ای ـه ویت اوـل اسـاس ر ـب وزراء انتخـاب

وزرای سیاسی- فرهنگی قوی و با انگیزه وزرای اقتصادی عمدتا� ضعیف و غیر متخصص؛ آقـای دوره هـای سیاسـت تـداوم اقتصـادی لحـاظ به

رفسنجانی؛ اصالح ساختار مالیاتی؛

ررات مـق اهش )ـک ادراتی ـص جهش رای ـب ازی ـس ه زمیـنبازدارنده، لغو پیمان سپاری ارزی(؛

بین زدایی تنش ت سیاـس ال دنـب ه ـب نفت قیمت ود بهـبد از ـسال بـع ه خـصوص در اوـپک ـب آـقای ـخاتمی المللی

؛ 1378:نتایج ریاست جمهوری آقای خاتمی ارتقاء جایگاه بین المللی کشور؛ گسترش صادرات غیر نفتی؛ ار آـث از یری جلوـگ رای ـب ارزی ذخـیره صـندق تأسـیس

زیانبار نوسانات قیمت نفت؛ ه خـصوص ـب اقتـصادی ای ـه یر یر ـجدی در متـغ تغـی ـعدم

توزیع درآمد و ضریب جینی.

دوره آقای احمدی نژاد

ویژگی ها

سازگاری اجزاء قدرت )برخالف دوره آقای خاتمی(؛ ای ـه ال ـس در خـصوص ه ـب نفت قیمت ایی رؤـی زایش اـف

اخیر؛گسترش مجدد تنش بین المللی؛ و سیاـسی، ادی، اقتـص اد ابـع ه هـم در ا ـه سیاـست یر تغـی

اجتماعی؛تمرکز گرایی در مدیریت؛بی ثباتی مدیریتی؛ اهش ـک تانی، اـس ـسفرهای ا: ـه رخی سیاـست ـب در داع اـب

نرخ بهره بانکی، طرحهای زودبازده.

سال نرخ رشد اقتصادی نرخ تورم )درصد( سال نرخ رشد اقتصادی نرخ تورم )درصد( سال نرخ رشد اقتصادی نرخ تورم )درصد(

1339 10.3 7.9 1358 -4.2 11.4 1377 2.9 18.11340 7.4 1.6 1359 -15.1 23.5 1378 1.6 20.11341 6.4 0.9 1360 -4.4 22.8 1379 5 12.61342 5.7 1 1361 12.6 19.2 1380 3.3 11.41343 7.5 4.5 1362 11.1 14.8 1381 7.6 15.81344 15.8 0.3 1363 -2 10.4 1382 6.8 15.61345 9.4 0.8 1364 2 6.9 1383 4.8 15.21346 10.8 0.8 1365 -9.1 23.7 1384 5.7 10.41347 12.2 1.5 1366 -1 27.7 1385 6.2 11.91348 12.7 3.6 1367 -5.5 28.9 1386 16.21349 9.8 1.5 1368 5.9 17.41350 13.6 5.5 1369 14.1 91351 16.7 6.3 1370 14.1 20.71352 7.5 11.2 1371 4 24.41353 12.5 15.5 1372 1.5 22.91354 4.8 9.9 1373 0.5 35.21355 17.6 16.6 1374 2.9 49.41356 -2.3 25.1 1375 6.1 23.21357 -7.4 10 1376 2.8 17.3

1376رشد تولید ناخالص داخلی به قیمت ثابت

رشدتوليدناخالصداخليبرحسبسريزماني )بهقيمتعواملبهقيمتثابت 1376(

-18

-16

-14

-12

-10

-8

-6

-4

-2

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

13

38

13

39

13

40

13

41

13

42

13

43

13

44

13

45

13

46

13

47

13

48

13

49

13

50

13

51

13

52

13

53

13

54

13

55

13

56

13

57

13

58

13

59

13

60

13

61

13

62

13

63

13

64

13

65

13

66

13

67

13

68

13

69

13

70

13

71

13

72

13

73

13

74

13

75

13

76

13

77

13

78

13

79

13

80

13

81

ميلياردريال

درمناطقشهريروستاييوكلكشوربرحسبسري نمودارمقايسهضريبجيني

0.350.360.370.380.390.4

0.410.420.430.440.450.460.470.480.490.5

0.510.520.53

13471348134913501351135213531354135513561357135813591360136113621363136413651366136713681369137013711372137313741375137613771378137913801381

جينيكلكشور جينيمناطقروستايي شهريمناطقشهري

نمودار قیمت اسمی نفت خام و میزان صادرات نفت خام

نمودارقيمتاسمينفتخاموميزانصادراتنفتخاموفرآورده هاينفتيكشور

0

5

10

15

20

25

30

35

1970197119721973197419751976197719781979198019811982198319841985198619871988198919901991199219931994199519961997199819992000200120022003

No

min

al D

olla

rs p

er B

arre

l

0

2500

5000

7500

10000

12500

15000

17500

20000

22500

25000

27500

الر

دن

يوميل

قيمتنفتخام صادراتنفتخاموفرآورده هاينفتي

•Lorem ipsum dolor sit amet, consectetuer adipiscing elit. Vivamus et magna. Fusce sed

sem sed magna suscipit egestas .•Lorem ipsum dolor sit amet, consectetuer

adipiscing elit. Vivamus et magna. Fusce sed sem sed magna suscipit egestas .

Title