บทท 3เจดยในประเทศไทยหลง พ.ศ. 2475 : ประวต และรปแบบงานชาง

หลง พ.ศ. 2475 ไดมการยอนกลบไปเอารปแบบตางๆ ของเจดยโบราณนามาผสมผสานปรบปรงสรางดวยรสนยมของยคสมยทสราง คอ การผสมผสานลกษณะบางประการไวกบแบบอยางทยอนกลบไปเอามา ตอไปนจะวเคราะหลกษณะทเปนตนแบบ ซงมลกษณะใหมๆ ตามรสนยม หรอตามความตองการของผสราง โดยเลอกเจดยตามลาดบยคสมยตงแตในศลปะทวารวดลงมาโดยลาดบ

แรงบนดาลใจจากเจดยในศลปะทวารวดหลกฐานทเหลอของเจดยในศลปะทวารวดนนมเฉพาะสวนฐานชนลางเทานน โดยรปแบบ

สวนใหญจะพงทลายไปหมด แตการทพบหลกฐานรปทรงเจดยจาลองทาจากวสดตางๆ ในแหลงวฒนธรรมทวารวด อาท เจดยสารด เจดยสลกนนบนศลา ฯลฯ ทมความหลากหลายรปแบบในศลปะทวารวด กยงใหแรงบนดาลใจสาหรบงานออกแบบของชางในปจจบนพระธาตนาดน ตาบลพระธาต อาเภอนาดน มหาสารคาม

บรเวณทตงอาเภอนาดนจากการขดคนทางโบราณคด พบวาเปนชมชนโบราณ เรยกวาเมองนครจาปาศร ทมคนาคนดนลอมรอบขนาดใหญ มอายสมยในชวงวฒนธรรมทวารวด กรม-ศลปากรทาการศกษาและขดแตงโบราณสถานทงในบรเวณนอกเมองและในเมองตงแต ป พ.ศ. 2514พบวามซากฐานเจดยถง 25 องค ซงอยในสภาพถกทาลายเปนสวนใหญ ตอมาใน ป พ.ศ. 2522กรมศลปากรไดดาเนนการขดคนโบราณสถานนอกเมองนครจาปาศรอกแหงหนงไดพบพระพมพดนเผาเปนจานวนมาก การพบ พระพมพนาดน มผลทาใหเกดการลกลอบขดหากนอยางขนานใหญ

เดอนมถนายน 2522 เจาหนาทหนวยศลปากรท 7 ไดขดพบโบราณสถานวตถทสาคญยงคอ ยอดเจดย (สถป) จาลองทาจากสารด 1 ชน แตไมพบตวองคเจดย เพราะปรากฏวามราษฎรขดพบและ นาออกไปกอนเจาหนาทแลว จนกระทง นายบญจนทร เกษแสนศร นกการสานกงานทดนอาเภอนาดน ไดกลบใจนาองคเจดยพรอมดวยตลบบรรจพระบรมสารรกธาตมามอบใหนายอาเภอนาดน และนายธรยทธ พลสงห นาแผนโลหะคลายถาดกลม มรปกลบบวโดยรอบซงขดพบในบรเวณเดยวกน คอแผนรองรบฐานองคเจดยจาลอง มามอบใหนายอาเภอนาดนเกบรกษาไวจงครบทกชนสวน1 (ภาพท 35) มบคคลสาคญในทองถนและนกวชาการไปขอดพระบรมสารรกธาต ด

1คณะกรรมการอานวยการจดงานเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหว, วฒนธรรม พฒนาการทางประวตศาสตรเอกลกษณและภมปญญาจงหวดมหาสารคาม (กรงเทพฯ : คณะกรรมการฯ, 2542), 69-79.

37

ลกษณะแลวสนนษฐานวาเปนพระบรมสารรกธาตจรง โดยเกบรกษาไวทสถานตารวจภธรอาเภอนาดน ทางจงหวดมหาสารคามและประชาชนชาวอาเภอนาดน เหนวาสมควรจะจดสรางเจดยองคใหญเพอบรรจพระบรมสารรกธาตประดษฐานไว ณ อาเภอนาดน2

ภาพท 35 เจดยสารดจาลอง พบทอาเภอนาดน มหาสารคาม ศลปะทวารวดทมา : ศรศกร วลลโภดม, ความหมายพระบรมธาตในอารยธรรมสยามประเทศ, พมพครงท 2

(กรงเทพฯ : สานกพมพเมองโบราณ, 2539), 42.

พลเอกเปรม ตณสลานนท นายกรฐมนตรในขณะนน ไดประกอบพธวางศลาฤกษพระธาตนาดน ในวนท 21 ธนวาคม 2528 โดยทางรฐบาลจดสรางตามลกษณะเจดยสารดจาลองออกแบบโดยกรมศลปากร3 สรางเสรจ พฤศจกายน 2529 พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพล-อดลยเดชไดทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหสมเดจพระบรมโอรสาธราชเจาฟามหาวชราลงกรณ สยาม-มกฎราชกมาร เสดจพระราชดาเนนแทนพระองคมาทรงประกอบพธอญเชญพระบรมสารรกธาตประดษฐานในองคพระธาตนาดนพรอมดวยเจดยสารดจาลอง เมอวนท 12 พฤศจกายน 25304

2ทรงรตน ธนมาลาพงศ, “พธกรรมทเกยวกบพระธาตนาดน อาเภอนาดน จงหวดมหาสารคาม.” (วทยา

นพนธปรญญามหาบณฑตสาขาวชาไทยคดศกษา มหาวทยาลยมหาสารคาม, 2542), 51.3พระธาตนาดน ออกแบบโดยคณประเสรฐ สนทโรวาท สถาปนกกรมศลปากร4วรพงษ สงหบญชา, “พระธาตนาดนและการบรรจพระบรมสารรกธาต,” ใน พระธาตนาดนพทธมณฑลอสาน

นครจาปาศร อาเภอนาดน จงหวดมหาสารคาม, พมพครงท 3 (มหาสารคาม : อภชาตการพมพ, 2539), 73-79.

38

ลกษณะทวไปพระธาตนาดน สรางบนทราบสงกวางใหญ หางจากจดทขดคนราว 2 กโลเมตร ความสง

จากฐานถงยอด 50.50 เมตร ฐานชนลางเปนสเหลยมจตรสยาวดานละ 35.70 เมตร โครงสรางเปนคอนกรตเสรมเหลก ผนงภายนอกทงหมดเปนหนลางประดบตกแตงดวยกระเบองดนเผา (ภาพท 36)

ภาพท 36 พระธาตนาดน ตาบลพระธาต อาเภอนาดน มหาสารคาม

สวนฐาน ม 3 ชน คอ ชนท 1 เปนฐานเขยงสเหลยมจตรส มบนไดขนตรงกลางทงสดานรอบๆ ฐานประดบดวยรปยกษแบกปนปน ชนท 2 เปนฐานบวเพมมมยสบ มทางเดนปดวยกระเบองโดยรอบชนน ตรงกลางของแตละดานมซมประตหลอก แตละชวงของมมททองไมของฐานตกแตงดวยพระพมพดนเผานาดนจาลองขนาดใหญกวาองคจรง มมทงสของชนท 2 มเจดยขนาดเลกซงจาลองมาจากองคใหญตงอยประจาในทศเฉยง ชนท 3 เปนฐานบวเพมมมยสบเชนเดยวกบชนท 2ซอนลดหลนกน ตรงกลางของแตละดานมซมจระนาประดษฐานพระพทธรป แตละชวงของมมททองไมของฐานทาเปนเสาเหลยมประดบบวหวเสา มเจดยขนาดเลกตงประจาในทศเฉยงทงส

39

สวนกลาง กอนถงทรงระฆงจะเปนฐานแปดเหลยม ถดขนไปเปนฐานประดบดวยบวหงายในผงกลมรองรบทรงระฆง

สวนยอด เหนอทรงระฆงเปนบลลงกสเหลยมรบทรงหมอนาประดบกลบบวหงาย ตอดวยปลองไฉน ตอเนองขนไปคอปล และปลยอดทคนกลางดวยวงแหวน (ลกแกว) เหนอปลยอดคอลกแกวและฉตรประดบกระจกสทอง (ภาพลายเสนท 2)

ภาพลายเสนท 2 พระธาตนาดน ตาบลพระธาต อาเภอนาดน มหาสารคามทมา : งานพระราชทานเพลงศพนายประเสรฐ สนทโรวาท ณ เมรวดเทพศรนทราวาส

วนองคารท 8 มนาคม พ.ศ. 2537 (กรงเทพฯ : บรษทเสรมดวง จากด, 2537), 20.

40

ลกษณะทหยบยมมาจากศลปะทวารวดลกษณะทเปนแรงบนดาลใจเดนชด คอ การออกแบบทรงระฆงโดยถายแบบในลกษณะ

การประยกตเอารปทรงของเจดยสารดจาลองทบรรจพระบรมสารรกธาตทขดคนพบทอาเภอนาดนเปนตนแบบ อนง ในป พ.ศ. 2540 ไดมการขดพบใบเสมาหนทรายใบใหมทมภาพสลกเปนรป (สถป)เจดยนนสง สวนฐานแกะสลกเปนฐานบวทสาคญคอมรปทรงคลายคลงกบเจดยสารดจาลองบรรจพระบรมสารรกธาตทพบทอาเภอนาดนเมอป พ.ศ. 25225 (ภาพท 37) เปนอกหลกฐานใหมทอาจจะเสรมในความสอดคลองกบรปแบบพระธาตนาดนทสรางเสรจเรยบรอยแลว

ภาพท 37 ใบเสมาสลกนนสงรปเจดย อาเภอนาดน มหาสารคาม ศลปะทวารวดทมา : ศรพนธ ตาบเพชร, “ใบเสมารปสถปใบใหมจากเมองจาปาศร อาเภอนาดน จงหวดมหาสารคาม,”

เมองโบราณ 23, 1 (มกราคม – มนาคม 2540) : 167.

นอกจากนรปแบบการทาฐานสเหลยมจตรสมการประดบดวยรปยกษแบก และการประดบเจดยจาลองทมมทงส หรอการประดบตกแตงลวดลายซมจระนา ตลอดจนการประดบพระพมพดนเผานาดนจาลองขนาดใหญกวาองคจรง (ภาพท 38) เพอใหสอดคลองและเหมาะสมกบขนาดของพระธาตนาดน กสะทอนการออกแบบทหยบยมมาจากศลปะทวารวด

5ศรพนธ ตาบเพชร, “ใบเสมารปสถปใบใหมจากเมองจาปาศร อาเภอนาดน จงหวดมหาสารคาม,”

เมองโบราณ 23, 1 (มกราคม-มนาคม 2540) : 166-168.

41

ภาพท 38 พระพมพดนเผานาดนจาลองขนาดใหญกวาองคจรง ประดบทฐานของพระธาตนาดน

ลกษณะทเพมเตมผสมผสานโดยสรปลกษณะเจดยในศลปะทวารวดทมลกษณะพเศษเปนรปแบบเฉพาะ คอ การทา

ฐานทนยมการยกเกจหรอยกกระเปาะอยางมาก การยกเกจหรอยกกระเปาะนทาใหผนงอาคารเกดเปนชองทาใหเกดความสวยงาม และคงมวตถประสงคเพอการประดบงานประตมากรรมอกดวย6

แตพระธาตนาดนมการออกแบบฐานเปนฐานเพมมมยสบอนเปนรปแบบฐานทนยมสรางในสมยหลง ซงเปนการเพมเตมลกษณะใหมตามความนยมของยคสมยทสอดคลองกบเทคโนโลยการกอสรางดวยคอนกรตเสรมเหลกในโครงสรางของเจดยขนาดใหญ เปนการแสดงถงความศรทธาตอพระบรม-สารรกธาต และพนทประดษฐานพระธาตนาดนในเนอท 902 ไร อนเปนศนยกลางทางศาสนาและศลปวฒนธรรมทางราชการจงจดตงเปน พทธมณฑลอสาน

พระมหาธาตเจดยศรจนเสน วดจนเสน ตาบลจนเสน อาเภอตาคล นครสวรรคผลการขดคนทางโบราณคดบรเวณเนนดนทเรยกวาโคกจนเสน ทอยภายในบรเวณท

ลอมรอบดวยคนาคนดนของเมองโบราณจนเสน ในทองทตาบลจนเสน อาเภอตาคล นครสวรรคโดยกรมศลปากรและนกโบราณคดอเมรกาจากมหาวทยาลยเพนซลวาเนยพบวาเปนเมองโบราณสมยทวารวดทเกาแกแหงหนงในลมแมนาเจาพระยา พฒนาขนมาจากชมชนสมยกอนประวตศาสตร(ยคโลหะ) อนง เมอคณะทางานขดเสรจแลวเมองโบราณจนเสนกถกทงอยเชนเดม ยงกวานนยงมการขดทาลายโดยชาวบานเพอคนหาสมบตตามเนนดนทเปนแหลงโบราณคด เพราะเกดเปนรายได

6ศกดชย สายสงห, ทวารวด : ศลปกรรมยคแรกเรมในดนแดนไทย (กรงเทพฯ : โรงพมพมหาวทยาลยศลปากร, 2543), 67.

42

ขนจากการซอขายโบราณวตถ แตกนบวาโชคดททางวดจนเสนซงเปนวดสาคญของชมชนมชาวบานบางสวนนามาถวายวดทาใหยงสามารถรวบรวมบรรดาโบราณวตถทพบในเมองจนเสน โดยมพระคร-นสยจรยคณ หรอหลวงพอโอด เปนผมองการณไกลหวงทจะจดตงพพธภณฑขนเพอเปนทจดแสดงโบราณวตถเหลาน และหลวงพอโอดยงดารทจะสรางเจดยสาหรบบรรจพระธาตซงทานมเกบรกษาไว

จนกระทงมการตดตอ อาจารยวนดา พงสนทร แหงคณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากรเปนผออกแบบ เจดยทมประโยชนใชงานทงเปนทบรรจพระธาตรวมถงพพธภณฑเมองจนเสนเขาไวดวยกนเปนแบบทชอบใจของหลวงพออยางยง อนง หลวงพอโอดไดมรณภาพกอนจะสรางพระครนวฐธรรมขนธ เจาอาวาสองคปจจบน ศษยหลวงพอโอดดาเนนการกอสรางจนเสรจโดยใชเวลายาวนานกวา 7 ป (พ.ศ. 2532 – 2539) การจดการพพธภณฑทองถนไดเชญนกวชาการจากคณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร มอาจารยศรศกร วลลโภดม เปนหวหนาคณะนกวชาการดาเนนงานจดพพธภณฑ7

พระมหาธาตเจดยศรจนเสน (ภาพท 39) หรอพพธภณฑจนเสน จนถงปจจบนมการดาเนนงานพพธภณฑทนาสนใจ อาท การจดกลมมคคเทศกนอยในการตอนรบและนาชม เปนการใหการศกษานอกระบบโรงเรยน เพอความเขาใจในทองถนและชมชนจนเสนอยางนาสนใจ8

ภาพท 39 พระมหาธาตเจดยศรจนเสน วดจนเสน ตาบลจนเสน อาเภอตาคล นครสวรรค

7ขอมลตางๆ ของเมองโบราณจนเสนดใน สจตต วงษเทศ, บรรณาธการ, สงคมและวฒนธรรมจนเสน

เมองแรกเรมในลมลพบร – ปาสก (กรงเทพฯ : เรอนแกวการพมพ, 2539).8ดสารคดหรอบทความเกยวกบพพธภณฑจนเสน อาทใน ธเนศ งามสม, “พพธภณฑจนเสน สายใย สาย

วฒนธรรมแหงลมนาเจาพระยา,” วารสารทองถนไทย 1, 3 (ตลาคม-พฤศจกายน 2544) : 59-68.

43

ลกษณะทวไปพระมหาธาตเจดยศรจนเสน ตงอยภายในบรเวณวดจนเสน อาจารยวนดา พงสนทร

ผออกแบบไดกาหนดรปทรงของเจดยใหสอดคลองกบประวตของชมชนจนเสน ทเปนชมชนโบราณสมยทวารวด รปแบบใหมนจะตองสนองประโยชนใชสอยไดอยางเหมาะสมกบความตองการในยคปจจบน เปนลกษณะอาคารมณฑปยอดเจดย 9 อนง รปทรงเจดยนผวจยขอเรยก เจดยทรงปราสาทยอดในการวเคราะห เจดยมความสงจากฐานถงยอดประมาณ 22 เมตร ฐานชนลางเปนฐานสงรปสเหลยมจตรสเพมมมสบสอง ตรงกลางดานทศตะวนออกเปนมขยนออกมาเพอเปนบนไดทางขนฐานประทกษณรอบองคเจดย ฐานกวางโดยประมาณดานละ 28 เมตร โครงสรางเปนคอนกรตเสรมเหลก ผนงภายนอกสวนใหญเปน หนลางแตเฉพาะองคระฆงถงสวนยอดเจดยประดบโมเสกสทอง

สวนฐาน ม 2 ชน คอชนท 1 เปนฐานสงสเหลยมจตรสคลายกบฐานบวลกฟกในผงเพมมมสบสอง มการเจาะชองหนาตางเปนลกกรงและทาประตเพอเขาสพนทสวนภายในฐานทจดใหเปนพพธภณฑจนเสน ตรงกลางดานทศตะวนออกเปนมขยนออกมาเพอเปนบนไดทางขนลานประทกษณรอบองคเจดย และมซมระฆงทรงมณฑปตงอยทสวนเพมมมทงสของลานประทกษณสวนชนท 2 เปนฐานบวรองรบฐานบวลกฟกเพมมมสบสอง คอจานวนเดยวกบมมของฐานชนท 1ทเพงกลาวมา ถดขนไปเปนเรอนธาตของเจดยทรงปราสาทยอด10 ฐานชนท 2 มการประดบรปคนแคระและรปสตวแบกสลกจากหนทราย

สวนกลาง ถดจากฐานชนท 2 เปนเรอนธาตซงมคหาภายในโดยมบนไดทางเขาซมประตทางดานทศตะวนออก ใต และเหนอ สวนดานทศตะวนตกเปนซมจระนาประดษฐานพระพทธรปภายในคหาประดษฐานพระพทธรปนาคปรก11

สวนยอด กอนถงทรงระฆงเปนบวปากระฆงรปกลบบวควา บวหงายใตทรงระฆงเหนอทรงระฆงเปนบลลงกสเหลยมตอยอดเปนบวหงาย ปลองไฉนสลบกนสดทยอดรปดอกบวตม(ภาพลายเสนท 3)

9วนดา พงสนทร, “ออกแบบและกอสรางพระมหาธาตเจดยศรจนเสน,” ใน สงคมและวฒนธรรมจนเสน

เมองแรกเรมในลมลพบร-ปาสก (กรงเทพฯ : เรอนแกวการพมพ, 2539), 284-300; อรศร ปาณนท และคณะ, สรรคสรางอยางไทย : ผลงานสรางสรรคสถาปตยกรรมไทยฝมอ วนดา พงสนทร (กรงเทพฯ : โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2540), 9-19.

10อาจารยวนดา พงสนทร ผออกแบบพระมหาธาตเจดยศรจนเสนเรยกรปแบบเจดยนวา อาคารทรงมณฑปยอดเจดย อนง ผวจยขอเรยก เจดยทรงปราสาทยอด ทเปนลกษณะของเรอนยอดเชนกน

11เปนพระพทธรปสลกจากหนทรายทจาลองรปแบบจาก หลวงพอนาคทเปนพระพทธรปนาคปรกหนทรายโบราณ ทนามาจากลพบรเมอเรมสรางวดจนเสน ปจจบนประดษฐานอยในอโบสถ

44

ภาพลายเสนท 3 พระมหาธาตเจดยศรจนเสน วดจนเสน ตาบลจนเสน อาเภอตาคล นครสวรรคทมา : อรศร ปาณนท และคณะ, สรรคสรางอยางไทย : ผลงานสรางสรรคสถาปตยกรรมไทยฝมอ วนดา พงสนทร

(กรงเทพฯ : โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2540), 18.

ลกษณะทหยบยมมาจากศลปะทวารวดจากการขดคนทางโบราณคดในเมองโบราณจนเสนพบโบราณวตถในศลปะทวารวด

เปนจานวนมาก แตไมพบรองรอยของเจดยเลย อนง การพบเศษอฐโบราณขนาดใหญ อาจพอระบไดวาในอดตกอนการขดคนนาจะมซากฐานเจดยปรากฏอยซงยงมไดถกทาลายจากการพฒนา การทไมพบหลกฐานทเปนตวสถาปตยกรรมสมยทวารวด อาจารยวนดา พงสนทร ผออกแบบพระ-มหาธาตเจดยศรจนเสน จงใชลกษณะของเจดยในศลปะทวารวดทคนพบทอนๆ เปนพนฐานในการพฒนารปแบบโดยนาลวดลายประดบตกแตงทพบในเขตจนเสน และแหลงโบราณวตถสถานอนสมยทวารวดมาออกแบบ12 อาทเชน การประดบตกแตงลวดลายซมประตทางเขาคหาเจดยไดนาแรงบนดาลใจจากซมประดบตกแตงสมยทวารวดทขดพบในเมองโบราณคบว ราชบร และลวดลาย

12แนวคดการออกแบบเจดยดใน วนดา พงสนทร, “ออกแบบและกอสรางพระมหาธาตเจดยศรจนเสน,” ใน

สงคมและวฒนธรรมจนเสน เมองแรกเรมในลมลพบร-ปาสก (กรงเทพฯ : เรอนแกวการพมพ, 2539), 284-300.

45

บานประตไมแกะสลก นาลวดลายแบบกานขดและรปคนแคระแบกทฐานเจดยสมยทวารวดเขาคลงใน เมองศรเทพ เพชรบรณ มาออกแบบ สวนรปสงหหนทรายหนาบนไดทางเขาคหาเจดย ผออกแบบนารปแบบจากรปสงหดนเผาขนาดเลกทพบในเมองโบราณจนเสน ซงมลกษณะเดนทหนาตาเปนเอกลกษณพเศษทแตกตางไปจากสงหทพบในแหลงโบราณสถานทวารวดแหงอน (ภาพท 40) มาตกแตง

ภาพท 40 ลวดลายประดบตกแตง พระมหาธาตเจดยศรจนเสน

บรเวณฐานชนท 2 บนลานประทกษณรอบองคเจดยกตกแตงดวยการประดบรปคนแคระและสตวแบกสลกจากหนทราย (ภาพท 41) กสะทอนการออกแบบทหยบยมจากฐานเจดยเมองศรเทพ เพชรบรณ ในสวนยอดของเจดยไดแรงบนดาลใจจากรปแบบทหลากหลายของกลมใบเสมาสลกนนสงรปเจดยในศลปะทวารวด ทพบมากในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ หรอภาคอสานทเปนแหลงวฒนธรรมทวารวดทสาคญเชนกน13

13เรองเดยวกน, 290.

46

ภาพท 41 ภาพคนแคระและสตวแบกสลกจากหนทราย ประดบทฐานชนท 2 พระมหาธาตเจดยศรจนเสน

ลกษณะทเพมเตมผสมผสานกลาวถงการสรางฐานพระมหาธาตเจดยศรจนเสนสะทอนแนวคดและความนยมการ

ออกแบบฐานในลกษณะเพมมมเชนเดยวกบฐานพระธาตนาดนทกลาวถงไปแลว แตลกษณะเฉพาะของพระมหาธาตเจดยศรจนเสนทเพมเตมรปแบบทสงเกตไดคอ การทาฐานเปนฐานบวลกฟกซงเปนฐานทนยมสรางในศลปะขอมหรอเจดยทรงปรางคของศลปะอยธยายคสมยตนๆ อนสะทอนการผสมผสานรปแบบในเจดยสมยใหมองคน แตลกษณะทเพมเตมผสมผสานอยางสาคญคอ การเพมประโยชนใชสอยของเจดยโดยการทาฐานสงชนท 1 ใหพนทภายในโลงสาหรบจดแสดงโบราณวตถและประวตเมองโบราณจนเสนจากอดตถงปจจบน มการประดษฐานรปหลอหลวงพอโอดและสวนทากจกรรมทางพทธศาสนา (ภาพท 42) พระมหาธาตเจดยจนเสน หรอพพธภณฑจนเสน สาเรจลลวงดวยความรวมมอจากประชาชนชาวจนเสน และคณะวชาการโดยใชเงนทนจากความศรทธาประชาชนทงในและนอกพนทในการดาเนนงานกอสรางและตกแตงเจดย อนง ภายในพนทจดแสดงของพพธภณฑจนเสนมการเขยนภาพจตรกรรมเลาเรองพทธประวตบนแผงขอรองรบเพดานสวนภายในฐานดวย14

14สนต เลกสขม, “จตรกรรมทมหาธาตเจดยศรจนเสน,” ใน สงคมและวฒนธรรมจนเสน เมองแรกเรมใน

ลมลพบร-ปาสก (กรงเทพฯ : เรอนแกวการพมพ, 2539), 302-311.

47

ภาพท 42 สวนภายในฐานชนท 1 ทจดเปนพพธภณฑจนเสน

แมหลกฐานโบราณวตถสถานในศลปะทวารวดโดยเฉพาะรปทรงเจดยสวนใหญไมเคยพบหลกฐานทเปนเจดยเตมองคเหลอใหศกษาเลย การศกษาเปรยบเทยบหรอสนนษฐานจงตองอาศยหลกฐานจากรปแบบทพบหลากหลายของเจดยจาลองทาจากวสดตางๆ ตามแหลงของวฒนธรรมทวารวด ซงหลกฐานเหลานเปนแรงบนดาลใจสาคญในการหยบยมนามาประยกตออกแบบสรางรปแบบเจดยขนใหมตามเงอนไขและความนยมของยคสมยปจจบน15

15ขอมลเจดยสรางขนใหมตามแรงบนดาลใจของยคสมยศลปะ จากการสารวจภาคสนามจานวนเจดยทเลอก

มาเปนตวอยางอาจไมเทากนในแตละยคสมยทนามาวเคราะห ซงเปนขอจากดของความทวถงในการวจย อนง ตวอยางเจดยทคดเลอกเปนประเดนศกษาวเคราะหกเพอความเขาใจประเดนความหมาย ความศรทธาและรปแบบของเจดยทเปลยนแปลงอนเปนสวนสาคญของผลการวจยน

48

แรงบนดาลใจจากเจดยในศลปะภาคใต (ทเรยกกนวาศลปะศรวชย)

อดตสมยทางภาคใตของประเทศไทย มปรากฏเจดยเหลอเปนหลกฐานนอยอาจกลาวไดวาม 2 องคสาคญ คอ พระบรมธาตไชยา วดมหาธาต สราษฎรธาน16 ซงเกยวของกบอทธพลศลปะชวาภาคกลาง อนเปนทมาของชอเรยกวาศลปะศรวชยและพระบรมธาตเจดยของวดพระมหาธาต-วรมหาวหาร อาเภอเมอง นครศรธรรมราช ทไดรบแรงบนดาลใจจากเจดยแบบศลปะลงกาโดยเฉพาะพระบรมธาตเจดย นครศรธรรมราช (ภาพท 4) (ภาพลายเสนท 4) จากการสารวจภาคสนามพบวาเปนเจดย ตนแบบสาคญทเจดยสรางใหมในภาคใตยอนกลบไปนารปแบบมาสรางมากทสด

ภาพลายเสนท 4 พระบรมธาตเจดย วดพระมหาธาตวรมหาวหาร อาเภอเมอง นครศรธรรมราชทมา : คดลอกปรบปรงจาก นงคราญ ศรชาย, “มอะไรอยในพระบรมธาตเจดย เมองนครศรธรรมราช,”

ศลปากร 44, 3 (พฤษภาคม – มถนายน 2544), 40.

16เจดยทไดรบแรงบนดาลใจจากพระบรมธาตไชยา มขอจากดดานขอมลจงมไดนามาศกษาในงานวจยน

49

เจดยวดสระนาขาว ตาบลบานใหม อาเภอปากพนง นครศรธรรมราชคณตาของผวจย ตาขน สทธจาเรญคณ ชาวปากพนงเลาประวตเจดยวดสระนาขาววา

“ชอวดสระนาขาวไดมาจากทบรเวณวดมสระทมนาจดขาวใส สมยกอนถานาจดไมมดม ฝนไมตกจะตองมาตกนาใสตมขนลงเรอไปตามบาน เพราะลมนาปากพนงอยใกลทะเลทาใหนาจดทบรโภคไดมจากด วดสระนาขาวตงอยใกลแมนาปากพนงเดมเปนวดรางมการบรณปฏสงขรณ พ.ศ. 2482โดยแมหนพน วฒนพานช เจาของโรงสขาวและกจการขายเครองมอวสดกอสรางทอาเภอปากพนง โรงสขาวตงอยบรเวณขางหลงวดรมคลองบางไทรทแยกจากแมนาปากพนง เลากนวาแมหนพนไดพระธาตมาจากอนเดย จงคดสรางเจดยขนประมาณ พ.ศ. 2495 แลวเสรจใน 4 ปตอมาโดยบรรจพระธาต พ.ศ. 2499 วดสระนาขาวมพระและแมชอยกนมาก โดยเฉพาะแมช แมหนพนจะบรจาคขาวสารใหทางวดตลอด แตหลงจากป พ.ศ. 2505 ทเกดเหตการณวาตภยพายพดเขาแหลมตะลมพกทาใหกาแพงรอบองคเจดยยกเวนดานหนาพงทลายตามแรงลม แตเจดยมไดพงทาใหวดสระนาขาวเปนวดรางมพระอยบางแตนอย” สภาพของเจดยปจจบนจากขอความปนปนระบวา คณะแมช ก.ท.ม.และคณะญาตโยมปฏสงขรณ 2 ธ.ค. 2542 เมอสอบถามตาขนไดความวา “รปแบบองคประกอบทกอยางของเจดยยงเปนการบรณะตามสภาพเดมของเกาตงแตสมยสราง”17 รปแบบเจดยวดสระนาขาวปจจบนอาจกลาวไดวาไมมการเปลยนแปลงมากคงบรณะเสรมความแขงแรงและทาสในสวนตางๆ ของเจดยใหม

ลกษณะทวไปเจดยวดสระนาขาว เปนเจดยทรงระฆงปอมขนาดสงประมาณ 21 เมตร รปทรงปจจบน

ผานการบรณปฏสงขรณ พ.ศ. 2542 ตามสภาพเดมสวนฐาน เปนฐานเขยง 1 ฐานในผงกลม ถดขนไปเปนฐานบว ( ? ) ยดสงบรเวณทองไม

ทาเปนซมจระนาภายในมชางปนปนรวม 8 ซม ระหวางซมปนรปชางปนปนนนสง 8 ตว รวมชางปนปน 16 ตว

สวนกลาง กอนถงทรงระฆงปอมเปนฐานบวหรอฐานบวลกแกว ( ? ) 2 ฐานตอดวยบวปากระฆงรองรบทรงระฆง18

สวนยอด เหนอทรงระฆงเปนบลลงกสเหลยม 2 ชน คลายกบระเบยงแตละมมของบลลงกกมรปเทวดานงพนมมอ บลลงกชนท 2 นอกจากมเทวดาทปรากฏเดนคอ รปปนปนพระสงฆ

17สมภาษณ คณขน สทธจาเรญคณ, คณตาผวจย, 12 เมษายน 2545.18รปแบบฐานอาจระบไมไดชดเจนนกเนองจากเปนงานชางทองถน แตถายอนกลบไปพจารณาระเบยบของ

ฐานเจดยพระบรมธาตเจดย วดพระมหาธาตวรมหาวหาร อาเภอเมอง นครศรธรรมราชกอาจพอพจารณาได

50

สาวกพนมมออยสมมบลลงก แสดงลกษณะเดนเวยนประทกษณรอบเสาหานรองรบปทมบาท ตอดวยยอดปลองไฉน และบวหงายตอเนองขนไปคอพรหมสหนา ปลและวชระ ( ? ) (ภาพท 43)

ภาพท 43 เจดยวดสระนาขาว ตาบลบานใหม อาเภอปากพนง นครศรธรรมราช

ลกษณะทหยมยมมาจากพระบรมธาตเจดย นครศรธรรมราชเจดยทเปนตนแบบของเจดยวดสระนาขาว คอ พระบรมธาตเจดย นครศรธรรมราช

พจารณาจากการสรางเจดยวดสระนาขาวมลกษณะการทารปทรงเปนทรงระฆงปอมขนาดใหญ รวมถงการหยบยมผสมผสานรปแบบฐานรองรบทรงระฆงรอบลานประทกษณ (ภาพท 44) และซมจระนาประดษฐานรปชางทฐานชนลางภายในระเบยงรอบพระบรมธาตเจดย (ภาพท 45) นามาประยกตออกแบบเปนสวนฐานเจดยวดสระนาขาว (ภาพท 46)

51

ภาพท 44 ชดฐานบวลกแกว 3 ฐาน รองรบทรงระฆง ภาพท 45 ซมจระนาประดษฐานรปชาง รอบฐานชนลางพระบรมธาตเจดย นครศรธรรมราช ศลปะภาคใต พระบรมธาตเจดย นครศรธรรมราช ศลปะภาคใต

ภาพท 46 สวนฐานเจดยวดสระนาขาว อาเภอปากพนง นครศรธรรมราช

52

ลกษณะทเพมเตมผสมผสานพระบรมธาตเจดยนครศรธรรมราชมขนาดใหญและระเบยบของการออกแบบมลกษณะ

เฉพาะ อาท การทาเจดยจาลองประจามมบนลานประทกษณ หรอการมระเบยงรอบฐานชนลางของเจดย ดงนนเจดยวดสระนาขาวซงมขนาดเลกจงเพมเตมรปแบบลกษณะใหมทยงสะทอนใหเหนถงลกษณะเฉพาะของพระบรมธาตเจดย คอ การทาเปนกาแพงลอมรอบพนทประดษฐานเจดยซงปจจบนคงเหลอเพยงบางสวนของกาแพงทยงตดกบซมประตทางเขาทางทศตะวนออกทตอยนเปนหลงคามาถงองคเจดย บรเวณตดกบฐานองคเจดยทาเปนฐานชกชประดษฐานพระพทธรป และบรเวณมมของแนวกาแพงทพงทลายไปกยงคงมเจดยจาลองตงอยประจามม (ภาพท 47) ทงหมดบางสวนผานการบรณปฏสงขรณ พ.ศ. 2542 อนง กาแพงทยงเหลออยนาสนใจในแนวคดการออกแบบ คอ การทาผนงกาแพงเปนชองสามเหลยมไวประดษฐานพระพทธรปเรยกเปนภาษาใตวาพระดาน คอทกๆ ดานมพระพทธรปตงอย ซงหลงวาตภยแหลมตะลมพกกพงและสญหายไปเกอบหมด19 (ภาพท 48)

ลกษณะทเพมเตมผสมผสานออกแบบใหมทพเศษของเจดยวดสระนาขาวอกประเดนหนงคอ การออกแบบบลลงกตลอดขนไปถงสวนยอดของเจดย (ภาพท 49) ซงสะทอนรปแบบใหมๆ และแนวคดความสมจรงมากขนนนคอการทารปปนปนพระสงฆพนมมอแสดงความเคารพโดยเดนเวยนประทกษณ (ภาพท 50) ถาการบรณะมไดเพมเตมหรอเปลยนแปลงดงขอมลทกลาวไป

ภาพท 47 แนวกาแพงทตดกบซมทตอยนเปนหลงคา และเจดยมมวดสระนาขาว

19สมภาษณ คณขน สทธจาเรญคณ, คณตาผวจย, 12 เมษายน 2545.

53

ภาพท 48 พระดาน ประดษฐานภายในผนงกาแพงทเหลออยรอบเจดยวดสระนาขาว

แลวยอมสะทอนแนวคดการออกแบบทสมจรงอยางนาสนใจ อนง การบรณะรปพระสงฆพนมมอพจารณาโดยใกลชวยใหตงขอสงเกตวาอาจเปนรปปนภกษณ มาจากขอมลทคณะผทาการปฏสงขรณเปนคณะแมช และในอดตผสรางเจดยวดสระนาขาว แมหนพน กเปนผหญงทมศรทธาในพระพทธศาสนาอนเปนขอสงเกตเทานน

ภาพท 49 สวนยอดเจดยวดสระนาขาว อาเภอปากพนง นครศรธรรมราช

54

ภาพท 50 รายละเอยดรปปนปนพระสงฆสาวกพนมมอบนบลลงกของสวนยอดเจดยวดสระนาขาว

พระธาตนอย วดจนด ตาบลชางกลาง อาเภอฉวาง นครศรธรรมราชพระธาตนอย หรอเจดยพอทานคลาย เปนเจดยทรงระฆงขนาดใหญทสรางขนโดยดาร

ของ พระครพศษฐอรรถการ หรอหลวงพอทานคลาย จนทสวณโณ อดตเจาอาวาสวดสวนขนตาบลละอาย อาเภอฉวาง นครศรธรรมราช พระภกษสงฆอกทานหนงทเปนทเลอมใสศรทธามากของประชาชนชาวภาคใต โดยเจดยสรางขนในทดนแปลงท ผใหญกลบ งามพรอม อดตผใหญบานหมท 9 ตาบลชางกลาง อาเภอฉวาง ไดถวายหลวงพอมเนอท 40 ไร ทดนแปลงนตงอยใกลกบสถานรถไฟคลองจนด และวดจนด เรมการกอสรางวางศลาฤกษเจดยเมอ 14 มกราคม 2505เพอจะบรรจพระธาต ทนายประคอง ชวยพนธ ถวายจากกวานพะเยา เชยงราย

เจดยองคนสรางจาลองแบบพระบรมธาตเจดย วดพระมหาธาตวรมหาวหาร อาเภอเมองนครศรธรรมราช เจดยจะมองเหนเดนอยแตไกล ถานงรถไฟสายใตเขาสกรงเทพฯ กอนทขบวนรถไฟจะถงสถานคลองจนด จะมองเหนเจดยเดนอยทางซายมอ เพราะเหตทจาลองมาจากพระบรม-ธาตเจดย จงมอกษรเขยนไวทประตเขาสบรเวณเจดยวา “พระธาตนอยหลวงพอคลาย” แตชาวบานมกจะเรยกวา “พระธาตนอยหรอเจดยพอทานคลาย” พ.ศ. 2513 หลวงพอทานคลาย มรณภาพเสยกอนทการกอสรางพระธาตนอยจะแลวเสรจเรยบรอย20 ยงคงเหลอการตกแตงองคเจดยบางสวน

20ประวตหลวงพอทานคลาย และประวตการสรางเจดยดใน พระราชวราภรณ, ประวตทานพระครพศษฐ-

อรรถการ (พอทานคลาย จนทสวณโณ วดจนด) อดตเจาอาวาสวดสวนขน (กรงเทพฯ : โรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศก, 2521). หลวงพอทานคลาย มรณภาพวนท 5 ธนวาคม 2513 ศรอายได 96 ป พรรษา 75

55

การสรางเจดยอาจระบวาเสรจสมบรณในป พ.ศ. 2544 โดย พระพพฒนกจจาภรณ เจาอาวาสวด-จนด เปนผดาเนนการกอสรางตอทสาคญคอ การสรางเจดยจาลองประจามมทบรเวณฐานลางของพระธาตนอยมมละ 3 องค รวมทงสน 12 องค ซงเปนการสรางเพมเตมในป พ.ศ. 2538 เสรจเรยบรอย พ.ศ. 2544 (ภาพท 51)

พระธาตนอยปจจบนตงประดษฐานในการดแลของวดจนด หรอเรยกอกชอวา วดธาตนอยอนง ในอดตมผเรยนถามหลวงพอวาเมอทานสรางเจดยแลวจะใหขนตรงตอวดไหน ทานหวเราะแลวพดวา “เจตนาของทานจะใหขนตรงตอวดในอาเภอฉวาง หรอของพทธศาสนกชนชาวใตทงหมดวดไหนพทธศาสนกชนคณะใด มศรทธาปสาทะชวยกนเสรมสรางใหแลวเสรจ หรอชวยกนบรณ-ปฏสงขรณใหสถตสถาพรอยมนคงตลอดไป ทานยนดอนโมทนาสาธการทงนน”21

ภาพท 51 พระธาตนอย วดจนด ตาบลชางกลาง อาเภอฉวาง นครศรธรรมราช

ลกษณะทวไปพระธาตนอย มลกษณะเปนเจดยทรงระฆงปอมตงบนฐานทเปนอาคารมพนทโลงภายใน

อาคารเปนรปสเหลยมจตรส กวางดานละ 27 เมตร ความสงจากฐานลางถงยอดเจดยประมาณ 50เมตร

21เรองเดยวกน, 27-28.

56

สวนฐาน ม 3 ชน คอ ชนท 1 และ 2 เปนฐานสเหลยมจตรส ซงอาจเรยกไดวาเปนอาคารม 3 ชน มบนไดทางขนชน 2 ทกดาน ชนท 1 ตรงกลางดานทกดานทาเปนคหาประดษฐานพระพทธรป สวนชนท 2 สรางเปนอาคารภายในมพนทโลง มระเบยงเดนไดรอบอาคารชนท 2ภายในอาคารประดษฐานพระพทธรปและพนทตรงกลางกอเปนผนงในผงกลมเพอรองรบองคเจดยดานบน ซงในผนงทาเปนคหาประดษฐานหนขผงพอทานคลาย สวนทางขนชนท 3 สองคเจดยมเพยงบนไดทางขนดานทศตะวนออก ชนท 3 เปนลานประทกษณรอบองคเจดยทรงระฆงโดยฐานชนท 3 เปนฐานบวแปดเหลยม อนง แตละมมของอาคารชนท 1 ทสรางเปนเจดยจาลองมมละ 3องค เจดยจาลองทงหมดตงบนฐานบว 2 ชน

สวนกลาง กอนถงทรงระฆงเปนฐานบวแปดเหลยม ถดขนไปเปนฐานบวควาในผงกลมรองรบทรงระฆง องคเจดยเปนคหาวางโลงสงขนไปตามรปทรงขององคระฆง มซมประตทางเขาดานทศตะวนออกและตะวนตก ภายในคหาประดษฐานพระธาตและบรรจรางหลวงพอทานคลายภายในโลงแกว

สวนยอด เหนอองคระฆงเปนบลลงกแปดเหลยม ตอดวยเสาหานมรปปนปนพระสงฆพนมมอตดทเสาทตงเรยงบนบลลงกรองรบปลองไฉน ตอเนองขนไปคอปทมบาท และปล

ลกษณะทหยบยมมาจากพระบรมธาตเจดย นครศรธรรมราชลกษณะทเดนชดทหยบยมมาจากเจดยตนแบบพระบรมธาตเจดย นครศรธรรมราช นา

จะระบไดวามเพยงประเดนเดยวและเปนลกษณะสาคญคอ การสรางเจดยมลกษณะทรงระฆงปอมขนาดใหญ (ภาพท 52) สวนองคประกอบเจดยอนๆ มการเพมเตมผสมผสานอยมากดงจะกลาวตอไป

ภาพท 52 ลกษณะทรงระฆงปอมขนาดใหญของพระธาตนอย

57

ลกษณะทเพมเตมผสมผสานพระธาตนอย หรอเจดยพอทานคลายมลกษณะทเพมเตมผสมผสานอยางสาคญ คอ การ

เพมประโยชนใชสอยของเจดยโดยการทาฐานสงรองรบองคเจดยเปนลกษณะของอาคารรปสเหลยม-จตรส อนง การสรางเจดยประจามมทฐานมมละ 3 องค (ภาพท 53) ในภายหลงกเปนการเพมเตมองคประกอบใหมทลงตว การทาอาคารชนท 2 ใหพนทภายในโลงกเพอประโยชนในการทากจกรรมทางพทธศาสนา และยงประดษฐานพระพทธรปและรปหนขผงพอทานคลาย (ภาพท 54) สวนระเบยงทางเดนโดยรอบชนท 2 ผนงอาคารระหวางชองหนาตางมการวาดภาพจตรกรรมเรองทศชาตชาดก(ภาพท 55) โดยรอบ

ภาพท 53 ฐานอาคารรองรบเจดยทรงระฆง และเจดยจาลองประจามม พระธาตนอย

ภาพท 54 บรเวณสวนภายในชนท 2 ทประดษฐานพระพทธรป และหนขผงพอทานคลาย

58

ภาพท 55 ภาพจตรกรรมทศชาตชาดกรอบระเบยงทางเดนชนท 2

สวนชนท 3 เปนลานประทกษณรอบองคเจดย ลกษณะทเพมเตมเปลยนแปลง คอ การทาฐานรองรบทรงระฆงเปนฐานบวแปดเหลยมและมประตเขาไปสภายในคหาของเจดย (ภาพท 56)ซงสวนของบลลงกรองรบสวนยอดกทาเปนบลลงกแปดเหลยมเปลยนแปลงจากบลลงกเหลยมของเจดยตนแบบพระบรมธาตเจดย นครศรธรรมราช ภายในคหาทวางโลงสงขนไปตามองคระฆงนนสะทอนการสรางเพอประโยชนใชสอย ซงในปจจบนไดประดษฐานพระธาตภายในบษบก และบรรจรางหลวงพอทานคลายภายในโลงแกว (ภาพท 57) ศพหลวงพอทานคลายถงปจจบนยงไมไดมผใดรเรมการขอพระราชทานเพลงศพ มประชาชนผเคารพนบถอศรทธายงคงไปสกการบชามไดขาด

ภาพท 56 ฐานบวแปดเหลยมรองรบทรงระฆง พระธาตนอย ภาพท 57 ภายในคหาองคระฆง พระธาตนอย

59

เจดยวดเขาสวรรณประดษฐ บานหาดวงหน อาเภอดอนสก สราษฎรธานวดเขาสวรรณประดษฐ เปนวดทพระครกตตมงคลพพฒนประดษฐ หรอหลวงพอจอย

พระภกษสงฆชอดงของภาคใตเปนผบกเบกสราง โดยหลวงพอจอยไดสรางเจดยไวบนยอดเขาลานเพอประดษฐานพระบรมสารรกธาต ทคณเปรมฤด แยมบตร ไปตดตอขออญเชญพระบรมสารรกธาตมาจากวดเกยรต อาเภอฮอด เชยงใหม22 เจดยสรางบนยอดเขาลานมทางราดยางขนไปถง จากปายจารกระบวาเจดยเรมดาเนนการกอสรางเมอเดอนพฤษภาคม พ.ศ. 2525 แลวเสรจและบรรจพระบรมสารรกธาตในองคเจดย 20 เมษายน 2528 ซงใชเวลาสราง 3 ป บรเวณรอบองคเจดยบนยอดเขาลานมความรมรน และยงเปนจดชมทวทศนของทะเลบรเวณอาวบานดอนทสวยงาม

พระครกตตมงคลพพฒนประดษฐทานเปนพระสงฆนกปฏบตกรรมฐานอยางเครงครดควบคกบการเปนพระนกพฒนานาความเจรญใหกบทองถนเปนทเคารพศรทธาของชาวภาคใต อนงทานไดมรณภาพเมอ 15 กมภาพนธ 253623 แตเจดยบรรจพระบรมสารรกธาตททานไดสรางไวยงคงเปนเจดยสรางใหมสาคญองคหนงของภาคใต

ลกษณะทวไปเจดยวดเขาสวรรณประดษฐ ทาเลทตงอยบนยอดเขาลานรมทะเลทาใหองคเจดยเดนสงา

เจดยทรงระฆงองคนตามรปทรงนาจะไดรบแรงบนดาลใจจาก พระบรมธาตเจดย นครศรธรรมราชโดยองคเจดยตงอยบนฐานทเปนอาคารวหารจตรมขทกวางยาวดานละ 28 เมตร มความสงจากฐานถงยอด 45 เมตร (ภาพท 58)

สวนฐาน ม 2 ชน คอชนท 1 เปนฐานทอาจเรยกวาวหารจตรมข โดยพนทสวนภายในวหารเปนทประดษฐานพระบรมสารรกธาต สวนฐานชนท 2 เปนฐานบวสเหลยมจตรสตงบนหลงคาวหาร ถดขนไปเปนฐานสงหเพมมมสบสอง

สวนกลาง ถดจากฐานสงหเพมมมสบสองเปนบวปากระฆงทรองรบทรงระฆงปอมสวนยอด เหนอทรงระฆงเปนบลลงกสเหลยม ตอเนองขนไปเปนเสาหานตงเรยงบน

บลลงกรองรบปลองไฉน ตอดวยปทมบาท และปลลกษณะทหยบยมมาจากพระบรมธาตเจดย นครศรธรรมราชเจดยทรงระฆงปอมวดเขาสวรรณประดษฐ ลกษณะของทรงระฆงตอเนองไปถงสวน

ยอดเปนลกษณะของการไดรบแรงบนดาลใจและหยบยมมาจากรปทรงของพระบรมธาตเจดย นครศรธรรมราช นามาประยกตออกแบบใหมตามความเหมาะสมกบยคสมย

22ไพโรจน เสรรกษ, พทธศาสนคด ไปไหวพระบรมสารรกธาตทวเมองไทย (กรงเทพฯ : สานกพมพโอเดยนสโตร, 2537), 323.

23เรองเดยวกน.

60

ภาพท 58 เจดยวดเขาสวรรณประดษฐ อาเภอดอนสก สราษฎรธาน

ลกษณะทเพมเตมผสมผสานเจดยวดเขาสวรรณประดษฐเปนเจดยอกองคหนงทมลกษณะทเพมเตมเดนมากในดาน

ของประโยชนใชงานภายในเจดย ซงสวนฐานหรอเรยกวาวหารจตรมข (ภาพท 59) ภายในวหารเปนพนทโลงสามารถทากจกรรมทางพทธศาสนา และสวนตรงกลางวหารกอผนงเปนผงสเหลยม-จตรสเปนคหาภายในประดษฐานพระบรมสารรกธาต โดยผนงนยงเปนสวนรบนาหนกเจดยเชนเดยวกบเสาคอนกรตจานวน 101 ตนภายในวหาร (ภาพท 60)

อกประเดนทเพมเตมผสมผสานของเจดยองคน คอ การทาฐานสงหเพมมมสบสองรองรบทรงระฆง (ภาพท 61) โดยลกษณะการออกแบบอาจเรยกเจดยองคนวา เจดยวหาร อนง การกอสรางเจดยยงแสดงถงงานชางทมฝมอ

61

ภาพท 59 สวนฐานทเปนวหารจตรมขรองรบเจดยวดเขาสวรรณประดษฐ

ภาพท 60 ภายในสวนฐานเจดยวดเขาสวรรณประดษฐ ทประดษฐานพระบรมสารรกธาต

ภาพท 61 ฐานสงหเพมมมสบสองรองรบทรงระฆงเจดยวดเขาสวรรณประดษฐ

62

เจดยวดเขาปน ตาบลพรหมโลก อาเภอพรหมคร นครศรธรรมราชเจดยทรงระฆงองคนตงประดษฐานบนเขาปน ซงเปนเขาทตงอยหลงวดเขาปน ปาย

ทางขนยอดเขาระบชอเจดยวา “พระธาตชยมณศรฆะโลก” เปนเจดยทรงระฆงปอมขนาดใหญสรางขนโดยแนวคดของ พระครสมหแกว หรอหลวงพอทานแกว บญญภาโค รองเจาอาวาสวดเขาปน เรมสรางเมอ 9 สงหาคม 2529 มาเสรจสมบรณ พ.ศ. 2532 ใชเวลาสราง 3 ป เจดยองคนมคหาภายในซงมภาพจตรกรรมฝาผนงประวตพอทานแกว ผสรางเจดยเขยนขอความวา “พอทานนงสมาธสนทนากบคนลบแลและคนธรรพเรองการกอสรางพระธาตบนภเขาแลวไดนมตภาพแปลนลอยมา พอทานไดสนทนาเรองการสรางพระธาตใหญาตโยมฟง มผคนจากทกสารทศมาถวายปจจยในการสราง” อนง บนยอดเขาปนยงเปนทประดษฐานพระบรมรปพระเจาตากสน และพระบรมรปพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ใหประชาชนไดสกการบชา

ลกษณะทวไปเจดยวดเขาปน หรอพระธาตชยมณศรฆะโลก สรางบนยอดเขาปนทอยหลงวดเขาปน

เจดยทรงระฆงปอมขนาดใหญนทรงระฆงประดบดวยกระเบองหนออน ความสงจากฐานถงยอดเจดยประมาณ 21 เมตร บนยอดเขาปนมลานกวางรอบเจดยปพนดวยกระเบองหนออนโดยทว (ภาพท 62)

ภาพท 62 เจดยวดเขาปน ตาบลพรหมโลก อาเภอพรหมคร นครศรธรรมราช

63

สวนฐาน เปนฐานเขยงในผงกลมเตยๆ 2 ฐานรองรบทรงระฆงสวนกลาง ทรงระฆงปอมขนาดใหญมซมประตทางเขาคหาทางทศตะวนออกภายใน

เปนพนทวางโลงขนไปตามรปทรงระฆง (ภาพท 63) คหาเจดยประดษฐานพระพทธรป และมการเขยนภาพจตรกรรมฝาผนงประวตผสรางเจดย

สวนยอด เหนอทรงระฆงออกแบบเปนรวเตยๆ ในผงหาเหลยมลอมกานฉตรทประดษฐานพระพทธรปโดยรอบ และมเสาหานทตงรองรบสวนยอดเปนหลงคาหาเหลยม ถดขนไปเปนปนปนกลบบว ปลองไฉน และปลททาเปนกลบบวควา บวหงาย ตอดวยฉตร (ภาพท 64)

ลกษณะทหยบยมมาจากพระบรมธาตเจดย นครศรธรรมราชภาพแปลนทหลวงพอแกว ไดนมตลอยมาคงไดแรงบนดาลใจจากขนาดทรงระฆงปอม

ใหญของเจดยตนแบบ พระบรมธาตเจดย นครศรธรรมราช มาผสมผสานออกแบบสรางขนใหม นาจะเปนประเดนเดยวและเปนลกษณะสาคญทหยบยมมาจากเจดยตนแบบดงกลาวมา

ภาพท 63 ซมประตทางเขาคหาเจดย และสวนฐานเจดยวดเขาปน

64

ภาพท 64 สวนยอดเจดยวดเขาปน

ลกษณะทเพมเตมผสมผสานเจดยวดเขาปน มลกษณะทเพมเตมผสมผสาน คอ วสดทใชประดบตกแตงทรงระฆงทเปน

กระเบองหนออนสะทอนความนยมของยคสมย และการออกแบบทเพมสวนพนทภายในคหาเจดยเพอประโยชนในการทากจกรรมทางพทธศาสนา นอกจากจะประดษฐานพระพทธรปแลวภายในคหาทสงโลงยงทาเปนชนลอยมบนไดขนไปเปนหอง ซงนาจะเปนทพกพระภกษสงฆ อนงการออกแบบสวนยอดเจดยในลกษณะเปนรวเตยๆ ในผงหาเหลยมลอมกานฉตรโดยรอบ อาจพจารณาถงการเพมเตมในลกษณะหยบยมมาจากรปแบบรวเตยๆ ลอมฉตรทปรากฏอยในเจดยแบบดงเดมระยะแรกของอนเดย เชน มหาสถปทสาญจ ซงสะทอนถงการผสมผสานตามแนวคดผสรางเจดย อนมไดเกดจากววฒนาการดานงานชาง

65

พระมหาธาตเจดยพทธธรรมบนลอ วดราษฎรอปถมภ ตาบลบางเหรยง อาเภอทบปด พงงาวดราษฎรอปถมภ หรอชอทชาวบานเรยกกนโดยทวไปวา วดบางเหรยง เปนวดทตง

ประดษฐาน “พระมหาธาตเจดยพทธธรรมบนลอ” นามพระราชทานจากพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชไดทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ พระราชทานเมอ 24 ตลาคม 2539 ในโอกาสฉลองสรราชสมบตครบ 50 ป พ.ศ. 2539

พระมหาธาตเจดยพทธธรรมบนลอ ดาเนนการกอสรางโดยพระครพศาล ปรนทโก เจาอาวาสวดราษฎรอปถมภ ประดษฐานอยบนลานยอดเขาลาน ซงเขาลานเปนเขาดนดานสงจากพนราบประมาณ 150 เมตร เรมการกอสรางขนในขนแรกเปนการทาถนนคอนกรตเสรมเหลกขนเขา และปรบพนบนยอดเขาเพอกอสรางเจดยเมอ พ.ศ. 2529 โดยสรางเปนเจดยทรงระฆงขนาดใหญเพอประดษฐานพระบรมสารรกธาตทหลวงพอไดมาจากการออกธดงคไปทางภาคเหนอในเขตอาเภอศรสาโรง สโขทย ซงเกดจากนมตวามคนมามอบใหทานนาไปเกบรกษา ซงหลวงพอกพบพระบรมสารรกธาตในเนนดนดงภาพนมต เมอหลวงพอไดมาเปนเจาอาวาสวดราษฎรอปถมภ ทานไดเกดนมตขนอกครง ในนมตทานเหนถนนขนไปสยอดเขาลาน หางจากวดไปทางทศตะวนออกประมาณ 1 กโลเมตร บนยอดเขาปรากฏมองคเจดยอนวจตรองคใหญ ทาใหหลวงพอคดวาพระบรม-สารรกธาตททานอญเชญมาจากเมองเกาโบราณ ทอาเภอศรสาโรง สโขทย แตครงนนไดแสดง ปาฏหารยประสงคบอกใหทานทราบ เพอทาการสรางพระเจดยบนยอดเขาลานแหงน24 ชอเจดยกอนจะไดรบพระราชทานนาม จงเรยกกนวา “พระธาตเจดยนมต”

หลงจากตดถนนขนเขาลานเรยบรอยแลวจงดาเนนการกอสรางเจดยในป พ.ศ. 2531 เสรจเรยบรอย พ.ศ. 2539 ใชเวลากอสราง 8 ป สมเดจพระเทพรตนราชสดาสยามบรมราชกมาร เสดจฯ เปนองคประธานประกอบพธบรรจพระบรมสารรกธาต เมอวนท 25 เมษายน 2543

ลกษณะทวไปพระมหาธาตเจดยพทธธรรมบนลอ ทาเลทตงอยบนยอดเขาลานทตงแตเชงเขาขนไปเปน

สวนยางพาราของชาวบานสลบกบปาไมธรรมชาตนานาพนธ ทาใหองคเจดยสงเดนในหมแมกไม มระเบยงคดผงรปแปดเหลยมรอบเจดย ความสงจากฐานถงยอดเจดยประมาณ 60 เมตร (ภาพท 65)

สวนฐาน ม 2 ชน คอชนท 1 เปนฐานบว 1 ฐานประดบปนปนรปยกษแบกในผงแปดเหลยม รองรบอาคารทรงแปดเหลยมภายในเปนคหาโลง โดยมซมประตทางเขาทางทศตะวนออก แตละดานมชองหนาตางรอบอาคารมรปปนปนครฑโดยรอบ มมทง 8 มมของอาคารไดกอปนปนรปสงหยนตดกน 3 ตว เหนอหลงสงหเปนชาง 3 เศยร ฐานชนท 1 มลานประทกษณและระเบยงคด

24ประวตพระครพศาล ปรนทโก และประวตการสรางเจดยดใน เรองเดยวกน, 353-360.

66

รปแปดเหลยมประดษฐานพระพทธรปโดยรอบ (ภาพท 66) ภายในคหาผนงโดยรอบวาดภาพจตรกรรมฝาผนงพทธประวตตรงกลางกอเปนผนงแปดเหลยมมคหาสาหรบประดษฐานพระบรม-สารรกธาตบรรจไวภายในบษบก ฐานชนท 2 มบนไดทางขนไปยงลานประทกษณรอบองคเจดยทางทศเหนอ ลานประทกษณ เปนผงแปดเหลยมเชนเดยวกบฐานอาคารชนท 1 โดยทมมทงแปดไดสรางเจดยจาลองในฐานบวแปดเหลยม ฐานชนท 2 เปนฐานบวแปดเหลยมรองรบทรงระฆง

สวนกลาง ถดจากฐานบวแปดเหลยมรองรบทรงระฆงปอมขนาดใหญเปนบวปากระฆง โดยรอบทรงระฆงกอเปนซมประดษฐานพระพทธรปปางสมาธทงหมด 68 องค และกอเปนพระ-พทธรปยนปางตางๆ ภายในซมพญานาค 3 เศยรใตฐานซมเปนยกษแบกและครฑแบกประจาทง 4 ทศ

สวนยอด เหนอทรงระฆงเปนบลลงกสเหลยม ตอเนองขนไปเปนเสาหานมรปปนปนพระสงฆสาวกพนมมอตดทเสาทตงเรยงบนบลลงกรองรบปลองไฉน ตอดวยปทมบาท และปล (ภาพท 67)

ภาพท 65 พระมหาธาตเจดยพทธธรรมบนลอ วดราษฎรอปถมภ ตาบลบางเหรยง อาเภอทบปด พงงา

67

ภาพท 66 ระเบยงคด และการตกแตงฐาน ภาพท 67 เจดยจาลอง ทรงระฆงและสวนยอดพระมหาธาตเจดยพทธธรรมบนลอ พระมหาธาตเจดยพทธธรรมบนลอ

ลกษณะทหยบยมมาจากพระบรมธาตเจดย นครศรธรรมราชพระมหาธาตเจดยพทธธรรมบนลอ สรางขนโดยแนวคดของพระครพศาล ปรนทโก

ทนมตเหนบอกใหชางเขยนแบบแปลนไว ม ลกษณะผสมระหวางพระบรมธาต เจดย นครศรธรรมราช กบเจดยทางภาคเหนอ ดวยเหตทวาพระบรมสารรกธาตไดมาจาก อาเภอศรสาโรง สโขทย สวนตวทานเปนคนใตและเคารพในพระบรมธาตเจดย นครศรธรรมราชเปนทสด ซงทรงระฆงปอมขนาดใหญตอเนองเปนบลลงกเหลยมและสวนยอดกเดนชดในลกษณะทหยบยมมา สวนทเพมเตมผสมผสานจะกลาวในประเดนตอไป

ลกษณะทเพมเตมผสมผสานการสรางพระมหาธาตเจดยพทธธรรมบนลอ นอกจากจะเดนสงาจากการตงบนยอดเขา

แลว องคประกอบการตกแตงทเพมเตมกทาใหเกดลกษณะการออกแบบใหมดวย เชนการกอสรางระเบยงคดในผงรปแปดเหลยมลอมรอบเจดย (ภาพท 68) ซงเหนอฐานระเบยงผนงดานนอกประดบปนปนแถวพระสงฆสาวกพนมมอสะทอนการเพมเตมผสมผสานแนวคดการประดบตกแตงทไดรบแรงบนดาลใจจากงานปนปนประดบผนงฐานไพทของเจดยประธานทรงยอดดอกบวตม วดพระศรมหาธาต สโขทย (ภาพท 69) เปนสวนหนงทสงเกตไดวาเกยวของกบงานประดบตกแตงทสอดคลองกบสถานททหลวงพอนมตพบพระบรมสารรกธาต

68

ภาพท 68 รปปนปนพระสงฆสาวกพนมมอประดบระเบยงคด พระมหาธาตเจดยพทธธรรมบนลอ

ภาพท 69 รปปนปนพระสงฆสาวกพนมมอประดบฐานไพทเจดยประธาน วดพระศรมหาธาต สโขทย

การออกแบบทเพมเตมผสมผสานอกลกษณะหนงทอาจกลาวไดวาทาใหทรงระฆงปอมขนาดใหญดเดนขน คอ การมซมประดษฐานพระพทธรปปางสมาธเปนชนๆ รอบทรงระฆง และการออกแบบซมพญานาค 3 เศยรทประดษฐานพระพทธรปยนปางตางๆ โดยทฐานพระพทธรปมยกษแบกและครฑแบกประจาทง 4 ทศ (ภาพท 70) ลกษณะแบบนมปรากฏอยในการออกแบบเจดยทรงระฆงสารดจาลองในศลปะอนเดยหลายองค อนง ประโยชนใชสอยภายในฐานเจดยกเปนอกลกษณะทเพมเตมเขาไป

69

ภาพท 70 การตกแตงซมพระพทธรปรอบทรงระฆง พระมหาธาตเจดยพทธธรรมบนลอ

เจดยสานกวปสสนาดอยเจดย วดทายาง อาเภอทงใหญ นครศรธรรมราชเจดยทรงระฆงอยบนยอดเขาหลงวดทายาง เปนทตงของสานกวปสสนาดอยเจดย ซงม

พระใบฏกาพม กตปญโญ เปนเจาอาวาสสานกฯ การสรางเจดยของหลวงตาเพอจะบรรจพระธาตในองคระฆง หลวงตาทานเลาวา “เจดยสราง ป พ.ศ. 2532 ถงปจจบน ป พ.ศ. 2545 เจดยยงตกแตงไมเรยบรอยด ปจจยการกอสรางกไดมาจากลกๆ หลานๆ”25 และหลวงตาทานบอกวาทาไมไหวแลว ซงทานกอายมากแลว อาย 92 ป พรรษา 2026 แรงบนดาลใจในการสรางเจดยของหลวงตามาจากพระบรมธาตเจดย นครศรธรรมราช สวนพระธาตยงประดษฐานในศาลา จะบรรจในองคระฆงภายหลง

ลกษณะทวไปเจดยสานกวปสสนาดอยเจดย เปนเจดยทรงระฆงปอม มการสรางองคเจดยบนฐานท

เปนอาคาร ความสงจากฐานถงยอดประมาณ 22 เมตร (ภาพท 71)

25สมภาษณ พระใบฏกาพม กตปญโญ, เจาอาวาสสานกวปสสนาดอยเจดย, 11 เมษายน 2545.26ปจจยสาคญทผวจยคดวามสวนทาใหการสรางเจดยใชเวลานานและยงไมเรยบรอย นาจะมาจากถนนทาง

ขนสานกฯ บนยอดเขายงไมสะดวกในการเดนทางมาทาบญของพทธศาสนกชน

70

ภาพท 71 เจดยสานกวปสสนาดอยเจดย วดทายาง อาเภอทงใหญ นครศรธรรมราช

สวนฐาน ม 2 ชน คอ ชนท 1 เปนฐานทเปนอาคารมทางเขาทางทศตะวนออก เหนอและใตภายในประดษฐานพระพทธรป มบนไดทางขนชนท 2 จากภายในอาคารออกไปยงลานประทกษณรอบองคเจดย โดยฐานชนท 2 เปนฐานบว ( ? ) รปแปดเหลยมเพอรองรบเจดย

สวนกลาง ลกษณะคลายมาลยเถา 3 ชนยดสง โดยภายในกอใหโลงถงทรงระฆง ชองวางระหวางมาลยเถาเจาะเปนชองหนาตาง ถดขนไปเปนบวปากระฆง ( ? )

สวนยอด ถดจากทรงระฆงทภายในโลงและมบนไดเวยนขนไปไดถงภายในองคระฆง เปนกานฉตรทไมมบลลงกรองรบ รอบกานฉตรมเสาหานและพระพทธรปลลา เสาหานรองรบฝาละมรปแปดเหลยมถดขนไปเปนปลและลกแกว บนสดคอฉตร

ลกษณะทหยบยมมาจากพระบรมธาตเจดย นครศรธรรมราชลกษณะทหยบยมอาจกลาวไดวาเปนลกษณะของความเปนเจดยทรงระฆงของพระ-

บรมธาตเจดย นครศรธรรมราช โดยหลวงตาไดออกแบบใหมตามแนวคดของทาน ในลกษณะทรงระฆงปอมทเลกลงตามขนาดฐานทยดสงขน

71

ลกษณะทเพมเตมผสมผสานเปนอกเจดยองคหนงทลกษณะทเพมเตมผสมผสานนนพจารณาจากประโยชนใชสอย

ไดของภายในองคเจดยเปนสาคญ ซงในสวนนกทาใหรปแบบทางงานชางของเจดยถกเพมเตมเปลยนแปลง เพอสอดคลองกบประโยชนใชสอยของเจดย (ภาพท 72) ตามฝมอและรปแบบของงานชางทองถน

ภาพท 72 สวนยอดเจดยสานกวปสสนาดอยเจดย มบนไดเวยนขนถงภายในองคระฆง

พระบรมธาตเจดยเฉลมพระเกยรต วดบานสวน ตาบลมะกอกเหนอ อาเภอควนขนน พทลงพระครขนตยาภรณ เจาอาวาสวดบานสวน ผออกแบบและดาเนนการสรางเจดย ทาน

เลาประวตการสรางเจดยวา “เจดยวดบานสวนไดดาเนนการกอสรางป พ.ศ. 2535 เพอจะบรรจพระบรมธาตทพระครพพฒนสรธร หรอหลวงพอคง อดตเจาอาวาสวดบานสวนไดรบมาจากฑตประเทศอนเดยถวายมาเมอครงทานเดนทางไปนมสการสงเวชนยสถาน 4 ตาบล ณ ประเทศอนเดย และหลวงพอคงทานดาร จะสรางเจดยไวทวดบานสวนเพอบรรจพระบรมธาตนไวสกการะบชาของสาธชนทงใกลและไกล แตหลวงพอคงทานมรณภาพไปเสยกอนเมอ พ.ศ.2517” เมอพระคร-ขนยาภรณไดเปนเจาอาวาสวดบานสวน ทานกตงใจตลอดวาจะตองสรางเจดยเพอทดแทนคณและ

72

สนองเจตนารมยของหลวงพอคงททานไดปรารภไว จนเวลาลวงมาถงป พ.ศ. 2535 จงดาเนนการสรางเจดยดงกลาวมา “ในป พ.ศ. 2539 การกอสรางแลวเสรจประมาณ 70% และปนเปนปทเปนมหามงคลทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงครองสรราชสมบตครบ 50 ป ซงเปนปกาญจนาภเษก ทางวดบานสวนไดขออนญาตจากสานกราชเลขาธการพระบรมมหาราชวงเพอเฉลมพระเกยรต พระบาทสมเดจพระเจาอยหว และไดรบอนญาตใหใชตราสญลกษณงานฉลองสรราชสมบตครบ 50 ปประดษฐานทซมหนาพระธาตเจดย พรอมทงใหใชชอเจดยวา พระบรมธาตเจดยเฉลมพระเกยรต”27

ปจจบน (พ.ศ. 2545) การกอสรางเจดยเสรจไปประมาณ 90% เหลอการตกแตงภายในบางสวน วนท 7 กรกฎาคม 2545 นายชวน หลกภย อดตนายกรฐมนตร จะมาเปนประธานในพธยกฉตรขนพระบรมธาตเจดยเฉลมพระเกยรต หลวงพอเจาอาวาสระบวา “ไดรบแรงบนดาลใจในการออกแบบเจดยมาจาก พระบรมธาตเจดย นครศรธรรมราช แลวไดมาจากตางประเทศเจดยทเปนชนๆ (เจดยแบบจนทเรยกวา ถะ : ผวจย) หลวงพอไดเดนทางไปจนและญปนจงคดนามาประยกตในการออกแบบ” พระธาตเจดยนหลวงพอทานคมงาน ออกแบบและลงมอสรางเอง อาทการปนและสลกลวดลาย การประดบกระเบอง ซงการกอสรางเปนฝมอของชางทองถน

ลกษณะทวไปพระบรมธาตเจดยเฉลมพระเกยรต เปนเจดยทรงระฆงประดบกระเบองเซรามกส

ลกษณะฐานเปนอาคารชนซอนทความสงจากฐานถงยอดเจดยประมาณ 40 เมตร (ภาพท 73)สวนฐาน เปนฐานทสรางเปนอาคาร 4 ชน คอ ชนท 1 อาคารสเหลยมผนผาภายใน

พนทโลงเปนกฏเจาอาวาส มบนไดทางขนชนท 2 ทางดานทศเหนอและใต อาคารชนท 2 เปนอาคารสเหลยมจตรส พนทภายในโลงมประตทางเขาภายในทางทศตะวนออก เหนอ และใต ดานทศตะวนตกสรางเปนบนไดขนอาคารชนท 3 และ 4 รอบอาคารชนท 2 เปนลานประทกษณ มมอาคารกอรปปนปนชางหมอบชดอกบว (ภาพท 74) อาคารสเหลยมจตรสชนท 3 ประดษฐานพระพทธมหามงคลกาญจนาภเษก ชนท 3 มระเบยงโดยรอบ ประตทางเขาทศทางเดยวกบชนท 2 ชนท 4 เปนอาคารในผงกลมภายในจะประดษฐานพระบรมธาต ผนงอาคารทาเปนชองเวาประดษฐานพระพทธรปปางอมบาตรโดยรอบอาคาร ชนท 4 มระเบยงโดยรอบเชนกน

สวนกลาง ถดจากฐานทเปนอาคาร 4 ชน ซอนลดหลนกนโดยอาคารชนท 4 เปนผงกลมเพอรองรบบวปากระฆง และทรงระฆงประดบกระเบอง

สวนยอด เหนอทรงระฆงเปนบลลงกเหลยม ตอดวยกานฉตร ทโดยรอบกานฉตรทาเปนชองเวาประดษฐานพระพทธรป ถดขนไปคอปทมบาท ปลองไฉน และปล

27สมภาษณ พระครขนตยาภรณ, เจาอาวาสวดบานสวน, 22 มถนายน 2545.

73

ภาพท 73 พระบรมธาตเจดยเฉลมพระเกยรต วดบานสวน ตาบลมะกอกเหนอ อาเภอขวนขนน พทลง

ภาพท 74 สวนฐานทเปนอาคารชนท 2 และลานประทกษณโดยรอบ

74

ลกษณะทหยบยมมาจากพระบรมธาตเจดย นครศรธรรมราชเจดยทเปนตนแบบแรงบนดาลใจของพระบรมธาตเจดยเฉลมพระเกยรต วดบานสวน คอ

พระบรมธาตเจดย นครศรธรรมราช แตการออกแบบเจดยขนใหมตามแนวคดของพระครขนตยาภรณ เจาอาวาสวดบานสวน ทาใหมลกษณะผสมผสานเพมเตมมากกวาเจดยตนแบบ ดงจะกลาวตอไป

ลกษณะทเพมเตมผสมผสานลกษณะทเพมเตมผสมผสานออกแบบใหมของพระบรมธาตเจดยเฉลมพระเกยรต คอ

การออกแบบชนฐานเปนอาคารทมพนทภายในโลงใหเกดประโยชนใชสอยไดภายใน โดยแตละชนซอนลดหลนกน (ภาพท 75) ซงพระครขนตยาภรณกลาววา “ตองการออกแบบใหเจดยเปนชนๆ เหมอนเจดยจน ญปน และมพนทใชงานไดภายในแตละชน ชนลางเมอกอนเปนกฏเกาของหลวงพอคง กรอปรบปรงเปนฐานของเจดยและใหยงคงเปนกฏเจาอาวาสดวย”28 (ภาพท 76) ซงสะทอนรปแบบใหมๆ ทเพมเตมผสมผสานอยมากกวาเจดยตนแบบตามแนวคดทคานงถงประโยชนใชสอยของผสรางเจดย

ภาพท 75 สวนฐานพระบรมธาตเจดยเฉลมพระเกยรต เปนอาคารชนซอน

28สมภาษณ พระครขนตยาภรณ, เจาอาวาสวดบานสวน, 22 มถนายน 2545.

75

ภาพท 76 ภายในสวนฐานพระบรมธาตเจดยเฉลมพระเกยรต เปนกฏเจาอาวาส

พระบรมธาตเจดย นครศรธรรมราช เปนเจดยตนแบบในศลปะภาคใตหรอทเรยกกนวาศลปะศรวชยอนเปนแรงบนดาลใจสาคญในการหยบยมรปแบบมาประยกตออกแบบเจดยสรางขนใหมในภาคใตบนความหลากหลายรปแบบทเพมเตมผสมผสานอยมาก และทสาคญพระบรม-ธาตเจดย นครศรธรรมราช เปนพนฐานของศนยกลางทางความเชอและความศรทธาของผคนในภาคใต จนกลายเปนเจดยเอกลกษณของทองถนภาคใตในปจจบน

76

แรงบนดาลใจจากเจดยในศลปะหรภญไชยเจดยในศลปะหรภญไชยเหลอหลกฐานนอยมากองคทสาคญคอ เจดยกกด (ภาพท 5)

(ภาพลายเสนท 5) จากการสารวจภาคสนามพบวายงมการยอนกลบไปหยบยมรปแบบมาสรางเจดยสมยใหมดวย 1 องค ณ วดสนตธรรม อาเภอเมอง เชยงใหม โดยมแรงบนดาลใจรวมกบ เจดยเหลยม วดเจดยเหลยม ตาบลทงวงตาล อาเภอสารภ เชยงใหม (ภาพท 77) (ภาพลายเสนท 6) รปแบบเจดยเหลยมคงถายแบบมาจากเจดยกกด วดจามเทว ลาพน เชอกนตามตานานวาสรางในสมยพระเจามงรายทเวยงกมกาม (อาเภอสารภ) กอนจะเสดจไปสรางเมองเชยงใหมราวตนพทธศตวรรษท 19 แตไดรบการปฏสงขรณครงใหญเมอราว พ.ศ. 2451 โดยคหบดชาวพมา29 และในป พ.ศ. 2538-2539 กรมศลปากรดาเนนการบรณะและอนรกษอกครง

ภาพลายเสนท 5 เจดยกกด วดจามเทว อาเภอเมอง ลาพนทมา : รฏฐา ฤทธศร, “การศกษาพฒนาการของเจดยลานนา.” (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต

สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2541), 36.

29สมหมาย เปรมจต, กมล ศรวชยนนท และสรสงหสารวม ฉมพะเนาว, พระเจดยในลานนาไทย (เชยงใหม :สถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม, 2524), 70.

77

ภาพท 77 เจดยเหลยม วดเจดยเหลยม ตาบลทงวงตาล อาเภอสารภ เชยงใหม

ภาพลายเสนท 6 เจดยเหลยม วดเจดยเหลยม ตาบลทงวงตาล อาเภอสารภ เชยงใหมทมา : รฏฐา ฤทธศร, “การศกษาพฒนาการของเจดยลานนา.” (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต

สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2541), 40.

78

สนตเจดย วดสนตธรรม ตาบลชางเผอก อาเภอเมอง เชยงใหมสนตเจดย สรางขนโดย คณนมนวล สภาวงศ ซงเปนโยมอปฏฐากวดสนตธรรม เปน

ประธานจดหาทนสรางเจดย โดยกอนจะสรางเจดย แมคม (คณนมนวล) แมตอ ไดตะเวนดเจดยตามวดตางๆ หลายวดทงในจงหวดเชยงใหมและลาพน ประทบใจเจดยกกด หรอเจดยวดจามเทว จงหวดลาพน กบเจดยเหลยม ตาบลทงวงตาล อาเภอสารภ เชยงใหม โดยความเหนชอบของพระครสนตยาธคณ เจาอาวาสวดสนตธรรมไดตกลงสรางเจดยวดสนตธรรมตามรปแบบเจดยเหลยมและเจดยกกด วางศลาฤกษ วนท 9 มนาคม 2514 สรางเสรจและฉลองสนตเจดยวนท 14-16 มนาคม 251930 สนตเจดยใชเวลาสราง 5 ป อนง มการบรณปฏสงขรณสนตเจดยใหมใน พ.ศ. 2533 และ พ.ศ. 2540 (ภาพท 78)

ภาพท 78 สนตเจดย วดสนตธรรม ตาบลชางเผอก อาเภอเมอง เชยงใหม

30ดใน สนตธรรม นมนวลอนสรณ (เชยงใหม : โรงพมพนนทพนธ, 2545. พมพเพอเปนทระลกงานฌาปนกจ

คณยายนมนวล สภาวงศ 6 พฤษภาคม 2545), 84.

79

ลกษณะทวไปสนตเจดยเปนเจดยคอนกรตเสรมเหลก สรางเปนชนๆ ขนไป 6 ชน แตละชนหมายถง

เรอนธาตของเจดยทรงปราสาททมความสงจากฐานถงสวนยอด 31 เมตร พ.ศ. 2540 ซอมเจดยเพมความสงของยอดฉตร ทาใหความสงของเจดยเปน 35 เมตร

สวนฐาน เปนฐานเขยงในผงสเหลยมจตรส รองรบฐานทเปนอาคารทแทนความหมายของเรอนธาตเจดย

สวนกลาง ถดจากฐานเขยง 1 ฐาน เปนเรอนธาตหรออาคารรปทรงสเหลยมจตรสซอนลดหลนกน 6 ชน โดยชนท 1 ภายในเปนพนทโลงโดยมประตทางเขาดานทศตะวนออก ดานทเหลอเปนหนาตางภายในประดษฐานพระพทธรป สวนอก 5 ชนแตละดานมซมจระนา ภายในประดษฐานพระพทธรปยนดานละ 3 องค รวมทงหมด 60 องค ทมมเหนอเรอนธาตแตละชนประดบดวยเจดยจาลองทกมม

สวนยอด ลกษณะคลายบวคลมซอนกน 2 ชน ถดขนไปเปนปทมบาทรองรบปลและฉตรลกษณะทหยบยมมาจากศลปะหรภญไชยตามประวตการกอสรางสนตเจดย เจดยกกดในศลปะหรภญไชย และเจดยเหลยมทได

รบแรงบนดาลใจจากรปแบบเจดยกกดในอดต เปนแรงบนดาลใจสาคญในการสรางเจดยของวดสนตธรรม พจารณาจากลกษณะสนตเจดยรปทรงเจดยนาจะไดแรงบนดาลใจจากรปทรงของเจดยกกด แตในสวนการประดบตกแตงเจดยจาลอง ซมจระนาประดษฐานพระพทธรป รวมถงสวนยอดของสนตเจดยเปนแรงบนดาลใจจากการประดบตกแตงของเจดยเหลยม ซงรปแบบของสนตเจดยสะทอนถงการหยบยมจากเจดยตนแบบทง 2 องค

ลกษณะทเพมเตมผสมผสานสนตเจดยลกษณะทเพมเตมขนมา คอ การทาอาคารหรอเรอนธาตเจดยเพมขนอก 1 ชน

จากเจดยตนแบบทเปนฐานสง 1 ชนรองรบเรอนธาตเจดยอก 5 ชน โดยเปลยนฐานสงเปนเรอนธาตชนท 1 ทสรางเปนหองโลงอยภายในมประตทางเขาทางทศตะวนออก ดานอนๆ เปนหนาตาง ภายในประดษฐานพระพทธรปอยรอบแกนกลางของอาคารและยงเปนหองเรยนธรรมะของทางวด (ภาพท 79) ชนท 2 และ 3 ของเจดย พระครสนตยาธคณ เจาอาวาสวดสนตธรรม กลาวถงประโยชนใชสอยทเพมเตมวา “ชางกอสรางเจดยแนะนาใหภายในเจดยชนท 2 ใหสรางเปนทเกบนา และ พ.ศ. 2540 ไดซอมเจดยกทาทเกบนาใหมเพมทชนท 3 ของเจดย เพอเพมแรงดนนา ซงทางวดไดใชประโยชนมาจนทกวนน”31 สนตเจดยนอกจากจะเปนเจดยบรรจพระบรมธาตแลว ยงเปนเจดยเกบนาไวใชสอยไดอยางเหมาะสมของวดสนตธรรม

31สมภาษณ พระครสนตยาธคณ, เจาอาวาสวดสนตธรรม, 23 พฤษภาคม 2545.

80

ภาพท 79 ภายในเรอนธาตชนท 1 สนตเจดยประดษฐานพระพทธรป และเปนหองเรยนธรรม

แมวาเจดยในศลปะหรภญไชย โดยเฉพาะเจดยกกดจะเปนเพยงโบราณสถาน แตรปแบบทมลกษณะเฉพาะนยงเปนแรงบนดาลใจสาคญในการหยบยมนามาประยกตออกแบบสรางเจดยขนใหม แมจะไมแพรหลายซงจากการสารวจภาคสนามพบเจดยสรางใหมในปจจบนเพยงองคเดยว แตกสะทอนการออกแบบเจดยตามเงอนไขและความนยมของยคสมยปจจบนตามแรงบนดาลใจทมาจากความศรทธาและความชอบในรปแบบเจดยในศลปะหรภญไชย

81

แรงบนดาลใจจากเจดยในศลปะสโขทยเจดยโบราณสถานของราชธานสโขทย หรอเมองศรสชนาลยราชธานคแฝดของสโขทย

ในอดต เปนแหลงขอมลการศกษารปแบบเจดยในศลปะสโขทยททาใหเกดความรความเขาใจเอกลกษณงานชางสมยสโขทยทผสมผสานแรงบนดาลใจจากงานชางในวฒนธรรมขอม ลงกา พกาม และลานนา มาเปนรปแบบเจดยทมลกษณะเฉพาะ เจดยทกลาวไดวาเปนสญลกษณของราชธานสโขทย คอ เจดยประธานทรงยอดดอกบวตม วดพระศรมหาธาต สโขทย หรอเจดยประธานทรงยอดดอกบวตม วดเจดยเจดแถว ศรสชนาลย (ภาพท 10) (ภาพลายเสนท 7) ซงเจดยทรงยอดดอกบวตมเปนเจดยทนยมสรางเปนเจดยประธานภายในวดสาคญเปนหลกของราชธาน เมอราชธานสโขทยหมดอานาจเจดยทรงยอดดอกบวตมกหมดความนยมในการสรางดวย

ภาพลายเสนท 7 เจดยประธานทรงยอดดอกบวตม วดเจดยเจดแถว ศรสชนาลยทมา : คดลอกปรบปรงจาก สนต เลกสขม, เจดยสมยสโขทย ทวดเจดยเจดแถว

(กรงเทพฯ : สานกพมพเมองโบราณ, 2534), 37.

82

การสารวจภาคสนามพบวาการยอนกลบไปหยบยมรปแบบเจดยในศลปะสโขทยมา สรางใหม ปรากฏในรปแบบของเจดยจาลองขนาดเลกทมงสอถงนยความเปนเจดยสาคญของอดตราชธานสโขทย หรอแสดงนยอนๆ32 สวนเจดยสรางใหมขนาดใหญทมแรงบนดาลใจจากเจดยทรงยอดดอกบวตมกมปรากฏเปนสาคญ ดงจะกลาวตอไป

อาคารพมขาวบณฑ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ตาบลบางพด อาเภอปากเกรด นนทบรพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ พระราชทาน

ชอ “มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช” ตามพระนามเดมของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว รชกาลท 7 เมอครงทรงดารงพระอสรยยศเปน “กรมหลวงสโขทยธรรมราชา” และพระราชทานพระบรมราชานญาตใหใชพระราชลญจกรในพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว ซงเปนรปพระแสงศรสามองคเรยงกนภายใตพระมหามงกฏนามาประกอบกบสวนยอดเจดยทรงพมขาวบณฑ ทเปนอกชอเรยกของเจดยทรงยอดดอกบวตม ซงเปนสญลกษณของราชธานสโขทยเปนตราประจามหาวทยาลย

อาคารพมขาวบณฑ ทตงอยกลางสระนาภายในบร เวณอทยานการศกษาของมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช เปนอาคารสญลกษณของมหาวทยาลย สรางเสรจ พ.ศ. 2534 ปจจบนไดรบอนมตงบประมาณมาสวนหนงจงอยในระหวางการดาเนนการปรบปรงภายในอาคารเปนนทรรศการถาวร ประวตมหาวทยาลย พระราชประวตพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว และนทรรศการการศกษาดวยตนเองตลอดชวต เพอจะเปดใหเขาชมในโอกาสสถาปนามหาวทยาลยครบรอบ 25 ป ในป พ.ศ. 2546 ของมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช33

ลกษณะทวไปอาคารพมขาวบณฑเปนอาคารทสรางเปนชนๆ ขนไป 3 ชนเพอรองรบสวนยอดอาคาร

ทสรางเปนทรงเจดยทรงยอดดอกบวตม อาคารตงอยกลางสระนาทมสะพานเชอมตอ ความสงของอาคารพมขาวบณฑประมาณ 35 เมตร (ภาพท 80)

สวนฐาน ประกอบดวยฐานสงทสรางเปนอาคาร 3 ชนซอนลดหลนกนขนไปโดยชนท 1เปนผงสเหลยมจตรสเพมมมสบสองรอบอาคารเจาะชองหนาตางรปกลบบวโดยรอบ ชนท 2 และ 3 เปนอาคารสเหลยมจตรส รอบอาคารชนท 2 และ 3 เจาะชองหนาตางรปกลบบวเหมอนอาคารชนท 1

32การยอนกลบไปหยบยมรปแบบเจดยในศลปะสโขทยมการสรางมาแลวกอน พ.ศ. 2475 ในสมยรชกาลท 4 และรชกาลท 6 ดเพมเตมในบทท 2 เจดยกอน พ.ศ. 2475

33ขอมลการสมภาษณเจาหนาทฝายอทยานการศกษา มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 18 เมษายน 2546

83

ภาพท 80 อาคารพมขาวบณฑ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ตาบลบางพด อาเภอปากเกรด นนทบร

สวนกลาง ถดจากฐานทเปนอาคาร 3 ชนซอนลดหลนกนเปนฐานบวเพมมมสบสองเพอรองรบสวนทเปนแทงสเหลยมทรงสงเพมมมยสบทตอเนองขนมาเรยกวา เรอนธาต ตอนบนตรงมมทเพมและกลางดานมทรงสามเหลยมตงประดบ

สวนยอด คอสวนยอดซงเปนทรงดอกบวตม สอบตอเนองขนเปนทรงกรวยทเปนปลองไฉน และปล

ลกษณะทหยบยมมาจากศลปะสโขทยเจดยทรงยอดดอกบวตม หรอทเรยกวาเจดยทรงพมขาวบณฑ ในศลปะสโขทยคอ

แรงบนดาลใจสาคญในการหยบยมมาประยกตออกแบบอาคารพมขาวบณฑ ทแสดงนยของการสอถงสญลกษณของราชธานสโขทย ทเปนสวนหนงในตราสญลกษณมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช เปนอาคารทใชสอยในดานกจกรรมทางการศกษาของมหาวทยาลย มไดมงสอถงความหมายของการเปนเจดยในพระพทธศาสนา

ลกษณะทเพมเตมผสมผสานอาคารพมขาวบณฑเปนอาคารทออกแบบโดยประยกตรปทรงของเจดยทรงยอดดอก-

บวตมมา สรางเปนอาคารสญลกษณของมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ทมประโยชนใชสอยภายในอาคาร ดงน ชนท 1 เปนหองนทรรศการถาวร ประวตมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ชนท 2 และ 3 เปนหองนทรรศการพระราชประวตพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว รชกาลท 7 และหองนทรรศการการศกษาดวยตนเองตลอดชวต ซงเปนการกาหนดตามวตถประสงคของการสรางอาคารพมขาวบณฑ แมมไดสอถงความเปนเจดย แตกชวนใหนกถงเจดยตนแบบไดไมยากนก

84

ภรทตตเจดย วดปาภรทตตปฏปทาราม ตาบลคลองควาย อาเภอสามโคก ปทมธานวดปาภรทตตปฏปทาราม สรางขนโดยทคณะศษยของหลวงตามหาบว ญาณสมปนโน

ไดถวายทดนจานวนหนงทอาเภอสามโคก ปทมธาน แกหลวงตามหาบว หลวงตากพจารณาวา พระทเหมาะสมสมควรเปนครบาอาจารยกคอ พระครสทธธรรมรงษ หรอหลวงปเจยะ จณโท หลวงตามหาบวจงนมนตใหหลวงปเจยะมาอย เมอหลวงปเจยะมาอยไดพฒนาวดมาโดยตลอดและ พ.ศ. 2533 ไดรบพระราชทานวสงคามสมา โดยหลวงปเจยะตงชอวดแหงนวา “วดปาภรทตต-ปฏปทาราม” ซงเปนฉายาของหลวงปมน ภรทตโต34 หลวงปเจยะและหลวงตามหาบวเปนลกศษยหลวงปมนเพยง 2 รปทยงมชวตอย อนงปจจบน พ.ศ. 2546 หลวงปเจยะทานอาพาธและชราภาพมาก

หลวงปเจยะไดกอสรางเสนาสนะทวดปาภรทตตปฏปทารามไวมากหลาย ทสาคญ คอ ภรทตตเจดย เปนเจดยททานสรางสาหรบบรรจทนตธาตหรอฟนกรามของทานพระอาจารยมนผเปนบรพาจารย ซงหลวงปเจยะไดรบมาชวงทตดตามหลวงปมน ในขณะทหลวงปมนกาลงใชไมชาระฟนอยและฟนกรามซหนงไดหลดออกมา หลวงปมนไดยนฟนซนนมาใหหลวงปเจยะพรอมทงกลาววา “เอา...ทานเจยะ เอาไป”35 จากวนนนถงปจจบนหลวงปเจยะตงใจเสมอวาถามโอกาสมบญจะสรางเจดยถวายทานพระอาจารยมนผใหประทปธรรม เมอทานมาอยทวดปาภรทตตปฏปทาราม ทานจงเรมสรางเจดยโดยวางศลาฤกษสรางภรทตตเจดย เมอวนท 3 กมภาพนธ 2539 เจดยสรางเสรจและยกยอดเจดย วนท 26 กมภาพนธ 254536 อนง วนท 21 กรกฎาคม 2545 หลวงตามหาบวเปนประธานบรรจทนตธาต และสมเดจพระเจาลกเธอ เจาฟาจฬาภรณวลยลกษณ อครราชกมาร ทรงนาถวายผาปาชวยชาต

ลกษณะทวไปภรทตตเจดยเปนเจดยทรงยอดดอกบวตมประดบกระเบองหนออนทวทงองค ความสง

จากฐานถงสวนยอด 37 เมตร (ภาพท 81)สวนฐาน ม 2 ชน ชนท 1 ยกพนเปนลานประทกษณโดยรอบเจดย ชนท 2 เปนฐานบว

รองรบอาคารแปดเหลยมซงทาประตและบนไดทางเขาผนงดานทศหลก สวนดานทเหลอทาเปนผนงชองลกกรง

สวนกลาง ถดจากฐานบวรองรบอาคารแปดเหลยม เปนเรอนธาตในลกษณะของเจดยปราสาทยอด มมขยนออกมาทงสทศภายในเปนคหาประดษฐานพระพทธรป เหนอเรอนธาตเปน

34ประวตหลวงปเจยะดใน หลวงปเจยะ จณโท พระผเปนดงผาขรวหอทอง (กรงเทพฯ : พ.เพรส, 2545).35เรองเดยวกน, 124-125.36ประวตการสรางภรทตตเจดยดใน เรองเดยวกน, 390-422.

85

ฐานบวลกแกวอกไกเพมมมสบสองรองรบสวนทเปนแทงสเหลยมทรงสงเพมมมยสบ ตอนบนตรงมมทเพมและกลางดานมทรงสามเหลยมตงประดบ

สวนยอด เปนทรงดอกบวตม สอบตอเนองขนเปนทรงกรวยทเปนปลองไฉน และปล

ภาพท 81 ภรทตตเจดย วดปาภรทตตปฏปทาราม ตาบลคลองควาย อาเภอสามโคก ปทมธาน

ลกษณะทหยบยมมาจากศลปะสโขทยเจดยทรงยอดดอกบวตมในศลปะสโขทย คอ แรงบนดาลใจทสาคญในการออกแบบ

สรางภรทตตเจดย อนง รปแบบในการออกแบบตกแตง อาท การประดบโคมไฟบนมมเสาของฐานเจดย เปนลกษณะการตกแตงของอาคารพมขาวบณฑ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ทสรางกอนภรทตตเจดยคงอาจเปนอกหนงแรงบนดาลใจ แมวาภรทตตเจดยจะหยบยมรปแบบเจดยทรงยอดดอกบวตมสญลกษณของราชธานสโขทยในอดตกมไดมนยทเกยวของกบสญลกษณนน แตนาจะแสดงนยของรปทรงดอกบวตมอนสอดคลองกบชอจงหวดปทมธาน หรอเมองแหงดอกบว อนเปนทตงของวดปาภรทตตปฏปทาราม และดอกบวยงเปนดอกไมบชาในพระพทธศาสนาทสาคญอาจสะทอนความเคารพบชาบรพาจารยอยางสงสดของหลวงปเจยะ จณโท

86

ลกษณะทเพมเตมผสมผสานลกษณะทหยบยมมาจากเจดยทรงยอดดอกบวตมทเดนชดคอสวนทสรางเปนแทง

สเหลยมทรงสงเพมมมยสบรบทรงดอกบวตม ปลองไฉน และปล มการเพมเตมเปลยนแปลงในสวนฐานใหเกดประโยชนใชสอยโดยสรางเปนอาคารแปดเหลยมมพนทโลงภายในประดษฐานรปแกะสลกหนแกรนตทานพระอาจารยมน ภรทตโต และพระอาจารยสายวปสสนากรรมฐาน ภายในโดยรอบเปนททากจกรรมทางพระพทธศาสนา (ภาพท 82) และมบนไดขนสคหาเรอนธาตเจดยทประดษฐานพระพทธรป

ภาพท 82 ภายในสวนฐานแปดเหลยมภรทตตเจดย

ลกษณะทเพมเตมผสมผสานนอกจากการทาฐานเปนอาคารแปดเหลยม และการสรางเรอนธาตเปนทรงปราสาทตอยอดเจดยทรงยอดดอกบวตม การลดองคประกอบทสงเกตไดในภรทตตเจดย หรออาคารพมขาวบณฑทกลาวมาแลว คอ ไมปรากฏชดฐานบวลกฟกเพมมมยสบ 2 ฐานทรองรบแทงสเหลยมทเพมมมเชนเดยวกน เปลยนเปนฐานบว 1 ฐานรองรบแทนอนเปนการประยกตออกแบบใหมตามความนยมของการปรบเปลยนทางงานชางปจจบน

87

เจดยบรรจอฐทรงยอดดอกบวตม วดบานนา ตาบลเมองเกา อาเภอเมอง สโขทยเจดยบรรจอฐทเรยงรายอยภายในบรเวณวดบานนา มอยองคหนงทรปทรงสะทอนแรง

บนดาลใจมาจากรปทรงของเจดยทรงยอดดอกบวตมในศลปะสโขทย ซงนาจะสรางเมอ พ.ศ. 251237

(ภาพท 83) บรเวณวดบานนายงมการสรางเจดยจาลองบนหลงคาหอระฆงเปนเจดยจาลองยอแบบมาจากเจดยทรงยอดดอกบวตม (ภาพท 84) หอระฆงสราง พ.ศ. 2543

ภาพท 83 เจดยบรรจอฐทรงยอดดอกบวตม ภาพท 84 เจดยจาลองบนหอระฆง วดบานนาวดบานนา ตาบลเมองเกา อาเภอเมอง สโขทย ตาบลเมองเกา อาเภอเมอง สโขทย

ลกษณะทวไปเจดยบรรจอฐทรงยอดดอกบวตม ผานการบรณะตามลกษณะเดมโดยทาสใหมทวทงองค

ความสงจากฐานถงสวนยอดประมาณ 4 เมตรสวนฐาน ทาเปนฐานบว 1 ฐานทมสวนทยนออกมาเปนมขเพออาจไวตงวางสงของไหวสวนกลาง ถดจากฐานบวเปนแทงสเหลยม 2 แทงซอนลดหลนกนโดยแตละดานทาเปน

ซมจระนา ชนท 1 ประดษฐานรปเจาแมกวนอม สวนชนท 2 ประดษฐานพระพทธรปปางมารวชย

37ลกหลานสรางเพอบรรจอฐ เตยเลยม โตทองสข (แซดาน) ชาตะ 2431 มรณะ 30 ต.ค. 2512 อาย 81 ป

88

สวนยอด ตอเนองจากแทงสเหลยมเปนแทงกลมหยกมมรองรบยอดทรงดอกบวตมลกษณะทหยบยมมาจากศลปะสโขทยแรงบนดาลใจทเดนชดทหยบยมมาจากศลปะสโขทย คอรปลกษณะทรงยอดดอกบวตม

ทครอบครวผเสยชวตหรออาจเปนความตองการของผเสยชวตทจะหยบยมมาประยกตออกแบบสรางเปนเจดยบรรจอฐ เพอสะทอนความเปนชาวจงหวดสโขทย

ลกษณะทเพมเตมผสมผสานการออกแบบเจดยบรรจอฐทรงยอดดอกบวตมน อาจสะทอนแนวคดความผกพนกบ

ทองถนทผเสยชวตหรอครอบครวดาเนนชวตอยในจงหวดสโขทย และกไมมสญลกษณใดจะเดนชดทสะทอนความเปนสโขทยเทากบรปแบบของเจดยทรงยอดดอกบวตม ซงการออกแบบไดสรางใหเหมาะกบหนาทใชงานทาใหรปแบบเจดยเพมเตมผสมผสานขนใหมแตดแลวยงนกเหนเจดยตนแบบได

เจดยจาลอง โรงแรมสโขทย ถนนสาทรใต เขตสาทร กรงเทพมหานครโรงแรมสโขทย ถนนสาทรใต เขตสาทร กรงเทพฯ ออกแบบโดยสถาปนก คณมนญ

ลวระพนธ บรษท เอม เอม แอนด แอสโซซเอทส จากด สรางเสรจและเปดใหบรการ พ.ศ. 2534 การทชอโรงแรมสโขทย สถาปนกจงออกแบบเพอใหเกดบรรยากาศคลายกบโบราณสถานในอทยานประวตศาสตรสโขทย รวมทงการจาลองเจดยทรงระฆงกอดวยอฐ 5 องค บนฐานทตงอยกลางสระนา (ภาพท 85) ใหมองเหนไดจากโถงของโรงแรมและหองจดเลยง นอกจากนนในสวนทางเดนไปยงหองพกและภตตาคารชนลาง มเจดยสารดจาลองรปทรงปรางควางในสระนาเรยงเปนระยะไปตลอดแนว (ภาพท 86) เปนการสรางบรรยากาศใหมความรสกสบเนองกบประวตศาสตรทสอดคลองกบชอของโรงแรมสโขทย38

ลกษณะของเจดยจาลองภายในโรงแรมสโขทยสะทอนแนวคดการออกแบบทหยบยมมาจากเจดยทเปนโบราณสถานในศลปะสโขทย รปแบบของเจดยจาลองทรงระฆงอาจพจาณาวาไดรบแรงบนดาลใจจากเจดยประธานทรงระฆง วดศรพจตรกตกลยาราม สโขทย (ภาพท 87) หรอเจดยประธาน วดเจดยสง (ภาพท 88) ทอยกลางทงทางทศตะวนออกของสโขทยอนเปนงานชางปลายสมยสโขทย สวนการออกแบบประดบตกแตงเจดยจาลองภายในโรงแรมสโขทยทมไดมงสอความหมายของเจดยเปนประเดนทควรพจารณาตอไป

38ดใน ผสด ทพทส, สถาปนกสยาม พนฐาน บทบาท ผลงาน และแนวคด (พ.ศ. 2475-2537) เลม 2

(กรงเทพฯ : สมาคมสถาปนกสยาม, 2539), 875.

89

ภาพท 85 เจดยจาลองทรงระฆง โรงแรมสโขทย ถนนสาทรใต กรงเทพฯ

ภาพท 86 เจดยจาลองทรงปรางค โรงแรมสโขทย ถนนสาทรใต กรงเทพฯ

90

ภาพท 87 เจดยประธานทรงระฆง ภาพท 88 เจดยประธานทรงระฆงวดศรพจตรกตกลยาราม สโขทย วดเจดยสง สโขทย

เจดยทสรางใหมทหยบยมรปแบบของเจดยในศลปะสโขทย แมจะมการสรางอยนอย แตเดนชดมากในเรองการบงบอกนยสาคญของความเปนสโขทยทสะทอนผานรปทรงของเจดยทรงยอดดอกบวตม อนง ในสวนของลกษณะทเพมเตมผสมผสานเปลยนแปลงไปกแสดงนยสาคญโดยจะวเคราะหใน บทท 4

91

แรงบนดาลใจจากเจดยในศลปะลานนาความเจรญรงเรองทางศลปวฒนธรรมของลานนาหรอภาคเหนอของประเทศไทยยงคง

ปรากฏหลกฐานทเหนไดชดเจน คอ ดานศลปกรรม กลาวเฉพาะเจดยในศลปะลานนา ซงมเอกลกษณเฉพาะทโดดเดนและยงสงอทธพลทางดานรปแบบวธการแกเจดยในยคหลงอยางตอเนอง เจดยทรงตางๆ สวนใหญยงเหลอเคาโครงเดมใหศกษารปแบบของเจดย จากการสารวจภาคสนามพบวาการบรณปฏสงขรณยงมอยเสมอรวมทงเจดยทสรางขนใหม แรงบนดาลใจทหยบยมรปแบบมาสรางเจดยใหมมสองแบบหลก คอ เจดยทรงปราสาทยอด และเจดยทรงระฆงแบบลานนา อนง ยงมทแยกยอยอกหลายลกษณะ

เจดยทรงปราสาทยอดมทงแบบยอดเดยว และแบบหายอดองคทสาคญคอ เจดยทรงปราสาทหายอด วดปาสก อาเภอเชยงแสน เชยงราย (ภาพท 11) (ภาพลายเสนท 8) การสารวจภาคสนามพบวามเจดยสรางใหมทสาคญ 1 องค ทไดรบแรงบนดาลใจ คอ พระบรมธาตเจดย-ศรนครนทรามหาสนตคร บนยอดดอยแมสลอง เชยงราย

ภาพลายเสนท 8 เจดยทรงปราสาทหายอด วดปาสก อาเภอเชยงแสน เชยงรายทมา : รฏฐา ฤทธศร, “การศกษาพฒนาการของเจดยลานนา.” (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต

สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2541), 48.

92

พระบรมธาตเจดยศรนครนทรามหาสนตคร วดสนตคร ตาบลแมสลองนอก อาเภอแมฟาหลวง เชยงราย

พระบรมธาตเจดยศรนครนทรามหาสนตคร นบเปนพระบรมธาตเจดยทอยสงทสดในประเทศไทย สรางขนเพอเปนการเฉลมพระเกยรต สมเดจพระศรนครนทราบรมราชชนน เนองในโอกาสททรงเจรญพระชนมาย 90 พรรษา และเพอความมนคงของประเทศเพราะบรเวณดอยแมสลองเปนทอยของชาวจนฮอ ซงเคยเปนสวนหนงของจนกกมนตง ททาการสรบกบจนแผนดนใหญมาเปนเวลานาน แลวไดตงหลกฐานทามาหากนอยบรเวณน ตอมารฐบาลไดมนโยบายทจะมอบสญชาตใหกบชาวจนกลมนเพอความมนคงของประเทศ จงตงชอหมบานนวา “สนตคร”

ในสมยพลเอกชาตชาย ชณหะวณ จงไดรเรมใหมการสรางสงสาคญทางพระพทธศาสนาขนเพอเปนทพงทางใจใหกบชาวจนเหลาน กองทพบกจงไดเปนผดาเนนการหาทนและจดสรางวดขน โดยมสมเดจพระญาณสงวร ซงขณะนนยงไมไดเปนสมเดจพระสงฆราช ทรงเปนองคประธานฝายสงฆ39

พธวางศลาฤกษการกอสรางพระบรมธาตเจดย วนท 2 พฤศจกายน 2532 โดยสมเดจพระศรนครนทราบรมราชชนน ไดเสดจพระราชดาเนนไปทรงวางศลาฤกษ พรอมดวยสมเดจพระเจาพนางเธอเจาฟากลยาณวฒนา กรมหลวงนราธวาสราชนครนทร และทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ พระราชทานนามวา พระบรมธาตเจดยศรนครนทรามหาสนตคร สรางเสรจและมพธยกฉตรยอดเจดยโดยสมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก เมอวนท 10 พฤษภาคม 254040 (ภาพท 89)

พระบรมธาตเจดยองคนออกแบบโดยสถาปนกสานกพระราชวง หมอมราชวงศมตรารณ เกษมศร โดยทานไดแบบแนวคดจากสมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก ทวาพระบรมธาตเจดยตงอยในจงหวดเชยงราย ซงเปนภาคเหนอของประเทศไทย ใหออกแบบโดยประยกตจากเจดยวดปาสก อาเภอเชยงแสน เชยงราย ซงเปนเจดยทงดงามทสดองคหนงของ

39หมอมราชวงศแนงนอย ศกดศร และวทญ เทพหตถ, ชางหลวง ผลงานสถาปตยกรรมไทยของหมอมราชวงศ

มตรารณ เกษมศร (กรงเทพฯ : สมาคมสถาปนกสยาม, 2539), 55.40โอภาส เสวกล, “พระบรมธาตเจดยศรนครนทรามหาสนตคร,” วารสารกรมประชาสมพนธ 5, 7 (ตลาคม,

2543) : 5-6. อนง พระบรมธาตเจดยศรนครนทรามหาสนตครไดสรางเสรจและเตรยมการทจะยกยอดฉตรเพอบรรจพระบรมธาต แตสมเดจพระศรนครนทราบรมราชชนนทรงพระประชวร และเสดจสวรรคตเมอวนองคารท 18 กรกฎาคม 2538 การทงหลายจงยงยตอยเพยงน

93

เชยงแสน หมอมราชวงศมตรารณ เกษมศร จงไดนาเจดยวดปาสกมาเปนแรงบนดาลใจ แลวพฒนาขนเปนรปแบบใหมทมขนาดใหญกวาโดยสรางเปนคอนกรตเสรมเหลก41

ภาพท 89 พระบรมธาตเจดยศรนครนทรามหาสนตคร วดสนตคร อาเภอแมฟาหลวง เชยงรายทมา : หมอมราชวงศแนงนอย ศกดศร และวทญ เทพหตถ,

ชางหลวง ผลงานสถาปตยกรรมไทยของหมอมราชวงศมตรารณ เกษมศร (กรงเทพฯ : สมาคมสถาปนกสยาม, 2539), 58.

41หมอมราชวงศแนงนอย ศกดศร และวทญ เทพหตถ, ชางหลวง ผลงานสถาปตยกรรมไทยของหมอมราชวงศ

มตรารณ เกษมศร, 61. อนง ชวงทผวจยไปสารวจ 24 พ.ค. 2545 พระบรมธาตเจดยกาลงดาเนนการเสรมความมนคงฐานและบรณปฏสงขรณใหม

94

ลกษณะทวไปพระบรมธาตเจดยศรนครนทรามหาสนตคร ตงเดนบนดอยแมสลอง มขนาดฐาน

รอบนอกกวางดานละ 30 เมตร สวนสงจากฐานถงยอด 35.35 เมตรสวนฐาน ม 3 ชนซอนลดหลนกน โดยชนท 1 เปนฐานทสรางเปนอาคารสเหลยม

จตรสเพมมมสบสองมลานประทกษณโดยรอบ แตละดานมซมประตทางเขา 3 ซม ชนท 2 เปนฐานอาคารสเหลยมจตรสเพมมมสบสองมระเบยงลอมรอบ มซมประตทางเขาดานละซม สวนทอยใกลมมอาคารทาเปนชองกระจกรปกลบบว สวนชนท 3 เปนฐานบวลกแกวอกไกเพมมมสบสองรองรบเรอนธาตของเจดยทรงปราสาทหายอด ซงเรอนธาตมทางเขาคหาภายในโดยขนมาจากฐานชนท 2 ภายในคหาประดษฐานพระบรมสารรกธาต

สวนกลาง เปนเรอนธาตทมซมจระนาประจาสดาน ประดษฐานพระพทธรปในพระ-อรยาบทยนปางตางๆ ขางๆ ซมจระนาทงสดานเปนชองกระจกรปกลบบว สวนบนมมทงสของเรอนธาตตงเจดยจาลอง และยอดเจดยประธานทอยกลาง นอกจากนยงมเจดยจาลองตงบนหลงคาซมประตฐานชนท 2 และตรงกบซมจระนาเรอนธาตทประดษฐานพระพทธรปปางตางๆ ดงกลาว

สวนยอด องคระฆงเอวคอดรดดวยสายสงวาลยตงบนฐานรปแปดเหลยม ตอนบนเหนอองคระฆงเปนบวกลมตอยอดคอปลองไฉนและปล (ภาพลายเสนท 9)

ลกษณะทหยบยมมาจากศลปะลานนาเจดยทรงปราสาทหายอด วดปาสก เปนแรงบนดาลใจสาคญทหมอมราชวงศมตรารณ

เกษมศร หยบยมมาออกแบบสรางพระบรมธาตเจดยศรนครนทรามหาสนตคร แมการออกแบบจะเพมเตมลกษณะใหมๆ แตลกษณะความเปนเรอนชนทรงปราสาทหายอดของเจดยในศลปะลานนายงคงเดนชด

ลกษณะทเพมเตมผสมผสานการสรางพระบรมธาตเจดยศรนครนทรามหาสนตคร นอกจากจะเดนสงาจากการตง

บนยอดดอยแลวองคประกอบการตกแตงทเพมเตมผสมผสานทาใหเกดลกษณะการออกแบบใหมดวย เชน การออกแบบทสอความหมายเพอเฉลมพระเกยรตสมเดจพระศรนครนทราบรมราชชนน เชน ลกษณะขององคระฆงเอวคอดรดดวยสายสงวาลยโดยรอบเพอสอถงพระนามเดมของพระองค หรอการทากระจกสประดบชองกระจกรปกลบบว ซงทาใหเกดบรรยากาศภายในองคเจดยทงดงาม การผกลายขนกใหมความหมายสมพนธกบพระองคโดยทาเปนดอกบว เพราะพระองคทานประทบอยวงสระปทม อกทงพระนามาภไธยยอ “สว” ของพระองคกเปนรปดอกบวตมเชนกน42

42เรองเดยวกน, 61-67.

95

ภาพลายเสนท 9 พระบรมธาตเจดยศรนครนทรามหาสนตคร วดสนตคร อาเภอแมฟาหลวง เชยงรายทมา : คดลอกปรบปรงจาก แนงนอย ศกดศร, หมอมราชวงศ และวทญ เทพหตถ.

ชางหลวง ผลงานสถาปตยกรรมไทยของหมอมราชวงศมตรารณ เกษมศร (กรงเทพฯ : สมาคมสถาปนกสยาม, 2539), 62.

การใชสทาผนงจากฐานสยอดเจดยกเปนการประดบตกแตงทนาสนใจ คอ ฐานหรออาคารชนท 1 เปนสเทา และสขาวในชนท 2 ถงเรอนธาตของเจดย สวนยอดเจดยเปนสทองจากการประดบโมเสก ซมประต และซมจระนาออกแบบใหมเปนกรอบซมวงโคงยอดซมเปนรปหนากาล ปลายซมเปนนาคสามเศยร ซงไมปรากฏลกษณะแทงสงคลายฝกเพกาตามรปแบบซมฝกเพกาของซมจระนาเจดยตนแบบทรงปราสาทหายอด วดปาสก อนง ประโยชนใชสอยภายในองคเจดยเปนลกษณะทออกแบบใหมเพมเตมผสมผสานอยางสาคญ

96

สวนเจดยสรางใหมในปจจบนทหยบยมรปแบบและแรงบนดาลใจจากเจดยทรงระฆงในศลปะลานนา จากการสารวจภาคสนามนาจะกลาวไดวาพระธาตหรภญไชย วดพระธาตหรภญไชย อาเภอเมอง ลาพน ทพฒนาและคลคลายรปแบบจนมาเปนเอกลกษณทสมบรณไดสดสวนตามรสนยมเฉพาะของลานนา (ภาพท 12) (ภาพลายเสนท 10) เปนเจดยตนแบบทสาคญโดยเฉพาะในจงหวดลาพน43 อนง เจดยทรงระฆงทสรางใหมหรอบรณปฏสงขรณในปจจบนของภาคเหนอมอยเปนจานวนมากทเกดจากศรทธาอนเปนแนวคดสาคญในการทานบารงพระพทธศาสนาของชาวลานนาทสบตอกนมาจนถงปจจบน จานวนทมากจงเปนขอจากดความครบถวนในการสารวจภาคสนามของผวจย

ภาพลายเสนท 10 พระธาตหรภญไชย วดพระธาตหรภญไชย อาเภอเมอง ลาพนทมา : สวภา พงษปวน. “การศกษาเจดยในจงหวดลาพน.”

(วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2541), 96.

43การศกษาเจดยในจงหวดลาพนโดยเฉพาะเจดยทสรางใหมในปจจบนศกษาขอมลเพมเตมใน สวภา พงษปวน,

“การศกษาเจดยในจงหวดลาพน.” (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2541).

97

องคารเจดยอนาลโย วดถากลองเพล อาเภอเมอง หนองบวลาภวดถากลองเพลเปนวดปาทม ชอเสยงของจงหวดหนองบวลาภ ในบรเวณวดม

บรรยากาศทรมรนเงยบสงบ วดแหงนเคยเปนสถานทวปสสนากรรมฐานของหลวงปขาว อนาลโย พระวปสสนาสายพระอาจารยมน ภรทตโต สวน “องคารเจดยอนาลโย” หางหนสวนจากดไทยสามคคอดร สรางถวายหลวงปขาว อนาลโย พ.ศ. 2509 เปนรปแบบเจดยทรงระฆงลานนาบนเนนเขาเตยๆ อนง หลวงปขาวทานไดมรณภาพ เมอ พ.ศ. 2526 ปจจบนจงมปายขอความและรปภาพหลวงปขาวภายในซมจระนา ขอความวา “หลวงปขาว อนาลโย 2431 – 2526 องคาร-เจดยอนาลโย” บรเวณใกลเคยงเปนทตงกลมเจดยบรรจอฐบนเนนเขาเตยๆ เชนกน

ลกษณะทวไปองคารเจดยอนาลโย ตงประดษฐานบนเนนเขาเตยๆ ทปรบสภาพเปนลานประทกษณ

โดยรอบเจดย ความสงจากฐานถงสวนยอดประมาณ 15 เมตร (ภาพท 90)

ภาพท 90 องคารเจดยอนาลโย วดถากลองเพล อาเภอเมอง หนองบวลาภ

98

สวนฐาน เรมตนดวยฐานเขยงในผงสเหลยมจตรสรบฐานสเหลยมยกเกจทรงสงเพอรองรบฐานบวลกแกวอกไกยกเกจ 2 ฐานซอนกน โดยมทองไมททาเปนลกษณะโคงคนกลาง เหนอมมยกเกจของฐานบวลกแกวอกไกตงประดบทรงสามเหลยม

สวนกลาง เปนชดฐานในผงกลม คอ ฐานบวลกแกวอกไกจานวน 3 ฐาน ซอนลดหลนกนรองรบทรงระฆงทประดบลวดลายปนปนเทพนม

สวนยอด เหนอทรงระฆงเปนบลลงกสเหลยมยกเกจ ถดขนไปเปนกานฉตรทประดบปนปนบวควาบวหงาย ปลองไฉนและปล

ลกษณะทหยบยมมาจากศลปะลานนาองคารเจดยอนาลโย คงเปนชอเจดยทตงขนในภายหลงการสราง เพอใหสอดคลองกบ

การบรรจอฐเถาถานของหลวงปขาว อนาลโย โดยรปแบบเจดยเดนชดในแรงบนดาลใจทหยบยมมาจากพระธาตหรภญไชย อนง การทเจดยทรงระฆงลานนาปรากฏทวดถากลองเพล ทตงในภาคอสานตอนบนนาจะสะทอนการยอมรบและความศรทธาในพระธาตหรภญไชยของหลวงปขาว และผจดสรางเจดยถวายทาน

ลกษณะทเพมเตมผสมผสานรปแบบลกษณะองคารเจดยอนาลโยเปนการจาลองยอขนาดจากพระธาตหรภญไชย

และเพมเตมผสมผสานการประดบตกแตงใหมๆ เขาไป อาท การประดบลวดลายบนองคระฆง สวนฐานสเหลยมยกเกจทรงสงเปนการเพมเตมเพอตรงกลางดานจะทาเปนซมจระนาสาหรบไวบรรจอฐธาตหลวงปขาว ซงเจดยองคนอาจมแนวคดการสรางเพอใชสาหรบบรรจอฐของหลวงปขาวตงแตแรกสราง

พระธาตสครบา วดพระพทธบาทตากผา ตาบลมะกอก อาเภอปาซาง ลาพนพระธาตสครบา เปนเจดยทรงระฆงลานนาขนาดใหญสรางขนบนยอดดอย เรมสราง

พ.ศ. 2528 แลวเสรจเมอ พ.ศ. 2531 และสมเดจพระเทพรตนราชสดา สยามบรมราชกมาร เสดจฯ ทรงยกยอดฉตรและทรงบรรจพระบรมสารรกธาต วนองคารท 16 กมภาพนธ 2532 เจดยองคนออกแบบและควบคมการกอสรางโดยพระครเวฬวนพทกษ เจาอาวาสวดพระพทธบาทตากผา ซงสรางขนเพอบรรจพระบรมสารรกธาตทครบาพอลกทง 4 รป คอ ครบาพอเปง โพธโก พระสธรรม-ยานเถระ (ครบาอนทจกร) พระสพรหมยานเถระ (ครบาพรหมจกร) และพระครสนทรคมภระยาน (ครบาคมภระ) ไดรวบรวมไวพรอมกบการบรรจอฐธาตของครบาทง 4 รป ทภายในฐานชนลางของเจดยซงเปนหองโถงขนาดใหญ

99

ลกษณะทวไปพระธาตสครบา ออกแบบเปนเจดยทรงระฆงลานนาทมฐานชนลางเปนฐานสเหลยม

จตรสมซมประตทางเขาภายในทเปนหองโถงโลง ความสงจากฐานถงสวนยอดประมาณ 30 เมตร (ภาพท 91)

ภาพท 91 พระธาตสครบา วดพระพทธบาทตากผา ตาบลมะกอก อาเภอปาซาง ลาพน

สวนฐาน ม 2 ชน คอ ชนท 1 ทาเปนฐานสเหลยมทรงสงขนาดใหญ หรออาจเรยกวาอาคาร ซงภายในเปนหองโถงโลงมซมประตโขงเปนทางเขาทกดานและมซมหนาตางจานวน 2 ซมขนาบขางซมประตโขง ถดจากฐานชนท 1 เปนฐานชนท 2 หรอฐานของเจดยทเปนฐานบวลกแกวอกไกยกเกจ 2 ฐานซอนกนโดยมทองไมคนกลาง เหนอมมยกเกจของฐานบวลกแกวอกไกตงประดบทรงสามเหลยม

สวนกลาง เปนชดฐานในผงกลม คอ ฐานบวลกแกวอกไกจานวน 3 ฐาน ซอนลดหลนกนรองรบทรงระฆง

100

สวนยอด เหนอทรงระฆงเปนบลลงกสเหลยมยกเกจ ถดขนไปเปนกานฉตร ปลองไฉนและปล (ภาพลายเสนท 11)

ภาพลายเสนท 11 พระธาตสครบา วดพระพทธบาทตากผา ตาบลมะกอก อาเภอปาซาง ลาพนทมา : พระครเวฬวนพทกษ, แบบสถาปตยกรรมเจดย โบสถ วหาร ศาลาการเปรยญ ลานนาไทย

(เชยงใหม : ส.ทรพยการพมพ, 2533), 23.

101

ลกษณะทหยบยมมาจากศลปะลานนาเดนชดมากในลกษณะทหยบยมและไดรบแรงบนดาลใจจากพระธาตหรภญไชยทเปน

เจดยตนแบบ อนงการออกแบบเพมซมประตโขงทเปนประตวดทมยอดทรงปราสาท ซงทางภาคเหนอเรยกวา “โขง” กสะทอนการหยบยมรปแบบจากซมประตโขงในศลปะลานนา

ลกษณะทเพมเตมผสมผสานพระธาตสครบามลกษณะทเพมเตมผสมผสานจากการออกแบบโดยพระครเวฬวน-

พทกษ ซงมประโยชนใชสอยภายในฐานหรออาคารรองรบเจดยเปนหองโถงขนาดใหญ ผนงภายในวาดภาพจตรกรรมประวตสครบา และกลางหองมเจดยทรงปราสาทลานนาจาลองโดยมคหาภายในเจดยประดษฐานพระบรมสารรกธาตซงบรรจภายในเจดยทรงระฆงลานนาจาลอง และแตละดานของซมจระนาภายในคหาเจดยทรงปราสาทตงรปหลอครบาทง 4 รป (ภาพท 92) สวนการออกแบบซมประตและซมหนาตางโดยรอบ ดานละ 3 ซม เปนการออกแบบเพมเตมผสมผสานจากแรงบนดาลใจในซมประตโขงของลานนา (ภาพท 93) แมลกษณะทเพมเตมจะมอยมาก แตลกษณะของเจดยทรงระฆงลานนาองคนยงเดนชดในรปทรงของพระธาตหรภญไชยทเปนตนแบบ

ภาพท 92 หองโถงภายใน พระธาตสครบา ภาพท 93 ซมประตโขง พระธาตสครบา

102

เจดยทรงระฆงลานนา วดใหมผดงเขต ตาบลศาลากลาง อาเภอบางกรวย นนทบรวดใหมผดงเขต สรางขนเมอ พ.ศ. 2470 โดยขนผดงเขต อดตกานนตาบลศาลากลาง

บรจาคทดนสรางวดมพระครนนทกจโกศลเปนเจาอาวาสปจจบนทานมรณภาพแลวเมอวนท 1 มนาคม 2535 เจดยทรงระฆงลานนาองคนจากการสอบถาม พระลาจวน ซงหลวงตาเปนหลานพระครนนทกจโกศลอดตเจาอาวาสวดใหมผดงเขตทานไดใหขอมลวา “เจดยองคนสรางขนหลงจากทพระครนนทกจโกศลและคณะญาตโยมกรรมการวดเดนทางขนไปนมสการพระธาตเจดยทางภาคเหนอ ทานศรทธาในพระธาตหรภญไชยจงคดจะสรางเจดยรปแบบนทวดใหมผดงเขต คณะกรรมการวดกเหนชอบจงถายรปมาเปนตวอยางในการสรางเจดย เจดยองคนบรรจพระบรมสารรกธาตทองคระฆง สวนฐานภายในประดษฐานรอยพระพทธบาท และพระพทธรปปางตางๆ มการวางศลาฤกษ เมอวนพธท 19 สงหาคม 2534 โดยนายสมคร สนทรเวช สรางเสรจสมบรณในปลายป พ.ศ. 2534”44

ลกษณะทวไปเจดยวดใหมผดงเขตองคน คอ รปแบบของเจดยทรงระฆงลานนาทออกแบบสรางขนใหม

มความสงจากฐานถงยอดประมาณ 15 เมตร (ภาพท 94)สวนฐาน ม 2 ชน คอ ชนท 1 เปนฐานประทกษณ 2 ฐานรอบเจดย ฐานชนท 2 หรอ

ฐานของเจดยทเปนฐานบวลกแกวอกไกยกเกจ 2 ฐานซอนกนโดยมทองไมคนกลาง และแตละดานมซมประตทางเขาคหาภายในฐาน

สวนกลาง เปนชดฐานในผงกลม คอฐานบวลกแกวจานวน 3 ฐานซอนลดหลนกนรองรบทรงระฆง

สวนยอด เหนอทรงระฆงเปนบลลงกทรงกลม ถดขนไปเปนกานฉตร ปลองไฉนและปลลกษณะทหยบยมมาจากศลปะลานนาตามประวตการสรางเจดยองคน พระธาตหรภญไชยเปนเจดยตนแบบทใหแรงบนดาล

ใจในการหยบยมรปแบบ อนง ลกษณะทเพมเตมผสมผสานนาสนใจดงจะกลาวตอไปลกษณะทเพมเตมผสมผสานสวนฐานบวลกแกวอกไกยกเกจไดออกแบบใหภายในเปนคหาเพอใหเกดประโยชน

ใชสอยไดภายใน ซงใชประดษฐานรอยพระพทธบาทโดยททางวดใหมผดงเขตจะเปดใหนมสการในวนสาคญทางพระพทธศาสนา สวนการออกแบบลกษณะชดฐานในผงกลมรองรบทรงระฆง พระลาจวน อธบายวา “ไดลดหรอตดชดมาลยเถาออกหนงชน ซงหลวงพออดตเจาอาวาสอนญาต”45

44สมภาษณ พระลาจวน, วดใหมผดงเขต, 23 มนาคม 2545.45สมภาษณ พระลาจวน, วดใหมผดงเขต, 23 มนาคม 2545.

103

ภาพท 94 เจดยทรงระฆงลานนา วดใหมผดงเขต ตาบลศาลากลาง อาเภอบางกรวย นนทบร

มาลยเถาทตดออกไปหนงชนตามทหลวงตาใหขอมลคงจะหมายถงสวนของลกแกวอกไกสองเสนทประดบททองไมของชดฐานรองรบทรงระฆง การออกแบบใหมนสะทอนความชานาญหรอความนยมในรปแบบทเกดจากความตองการของผสรางแตดแลวยงนกถงเจดยตนแบบได

เจดยในศลปะลานนาภาคเหนอของประเทศไทยทสรางขนใหมนนแสดงความเดนชดของรปแบบเจดยในอดตทหยบยมมา โดยเฉพาะเจดยทรงระฆงลานนา แมจะกลาวถงเจดยทรงระฆงลานนาทสรางใหมเพยง 3 องค แตกพอมองเหนประเดนความศรทธาทมตอเจดยตนแบบ พระธาตหรภญไชย ซงมไดมปรากฏอยเพยงเฉพาะพนทภาคเหนอเทานน46 เปนประเดนทนาศกษาตรวจสอบ

46ดเพมเตมเจดยทรงระฆงลานนาทสรางขนใหม ใน สวภา พงษปวน, “การศกษาเจดยในจงหวดลาพน.”(วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2541).

104

แรงบนดาลใจจากเจดยในศลปะลานชาง (ลาว – อสาน)เจดยในศลปะลานชางองคทสาคญทจากการสารวจภาคสนามพบวามการยอนกลบไป

หยบยมรปแบบมาสรางเจดยสมยใหม คอ พระธาตพนมองคปจจบนทไดรบการบรณปฏสงขรณขนใหมเมอ พ.ศ. 2522 (ภาพท 15) (ภาพลายเสนท 12) ทกลายเปนเอกลกษณของภาคอสาน

ภาพลายเสนท 12 พระธาตพนม อาเภอธาตพนม นครพนมทมา : กรมศลปากร, จดหมายเหตการบรณะปฏสงขรณองคพระธาตพนม

(กรงเทพฯ : โรงพมพพฆเณศ, 2522), ไมปรากฏเลขหนา.

105

พระธาตสจจะ วดลาดปทรงธรรม ตาบลทาล อาเภอทาล เลยประวตเรองราวเกยวกบการสรางพระธาตสจจะมปรากฏจารกอยบนแผนหนออนขนาดใหญ

จานวน 2 แผน ขอความสาคญกลาวถงการเสยงสจอธษฐานในการสรางโดยอางถงสงศกดสทธ โดยพระธาตสจจะเรมสรางเมอ พ.ศ. 2519 แลวเสรจใน พ.ศ. 2523 รปแบบของพระธาตสจจะไดรบแรงบนดาลใจจากพระธาตพนมนามาดดแปลงออกแบบใหม

ลกษณะทวไปพระธาตสจจะ เปนเจดยทออกแบบใหมโดยการหยบยมรปแบบมาจาก พระธาตพนม

ความสงจากฐานถงสวนยอดประมาณ 25 เมตร (ภาพท 95)

ภาพท 95 พระธาตสจจะ วดลาดปทรงธรรม ตาบลทาล อาเภอทาล เลย

สวนฐาน เปนฐานหรออาคารแปดเหลยมทรงสงโดยแตละดานทาเปนซมประต ภายในเปนคหาประดษฐานพระพทธชนราชจาลอง

106

สวนกลาง ถดจากฐานหรออาคารแปดเหลยม เปนเรอนธาตทรงสเหลยม ซงแตละดานมซมจระนา มการประดบลวดลายปนปนรปนางอปสรโปรยดอกไม

สวนยอด เปนทรงสเหลยมยดสงทเรยกวา ทรงบวเหลยมลกษณะทหยบยมมาจากศลปะลานชาง (ลาว – อสาน)สวนยอดของพระธาตสจจะ คอ สวนทเดนชดในแรงบนดาลใจทหยบยมมาจากเจดยตนแบบ

พระธาตพนม ทงลกษณะทรงบวเหลยมและลวดลายประดบตกแตงดแลวยงนกเหนตนแบบไดลกษณะทเพมเตมผสมผสานการออกแบบฐานเจดยเปนอาคารทรงแปดเหลยมทมคหาภายในสาหรบประดษฐาน

พระพทธชนราชจาลอง เปนลกษณะทผสมผสานรปแบบตามความนยมและคานงถงประโยชนใชสอยได สวนลวดลายประดบตกแตงแมจะหยบยมจากเจดยตนแบบ พระธาตพนม แตกมการออกแบบจดวางลายใหมอยมาก

โบสถยอดพระธาตพนม วดสระพงทอง ตาบลสะอาดสมบรณ อาเภอเมอง รอยเอดการกอสรางเสนาสนะในวดสระพงทองลวนสรางขนใหมทสาคญ คอ โบสถยอดพระธาต-

พนม โดยจาลองพระธาตพนมไวแทนสวนหลงคาของโบสถออกแบบโดย คณตาพน วรรณเสน ชางทองถนทมความสามารถซงในการออกแบบและการกอสรางคณตาปรกษาตลอดกบ พระครโสภณสราภวฒน เจาอาวาสวดสระพงทอง “กอนจะสรางจาลองพระธาตพนม ไดเดนทางไปถายภาพมาเพอจะทาโบสถ และขางลางใตดนทาเปนทแสดงโบราณวตถ ชวยกนทาชวยกนคดกบพระอาจารย ซงพระอาจารยบอกทาไปเลยไมซาใคร...ไดเรมกอสรางประมาณป พ.ศ. 2503 สรางเสรจพ.ศ. 2529 และพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ให คณเชาวน ณศลวนต องคมนตร เปนผแทนพระองคประกอบพธบรรจพระบรมสารรกธาต และตดลกนมตอโบสถ วนศกรท 16 ธนวาคม 2531”47

ลกษณะทวไปโบสถยอดพระธาตพนม วดสระพงทอง เปนโบสถทออกแบบในลกษณะจตรมขม

สวนยอดพระธาตพนมจาลอง ความสงจากฐานถงยอดประมาณ 20 เมตร (ภาพท 96)สวนฐาน เปนอาคารโบสถจตรมข มชองประตทางเขาอยททกดาน ตอนบนเปนลานกวาง

แทนหลงคามรปปนปนพระสงฆนงพนมมอประจาบนมมทกมมรวม 8 รป โดยตางนงพนมมอไปทศนยกลาง คอ พระธาตพนมจาลอง

47สมภาษณ คณพน วรรณเสน, 14 พฤษภาคม 2545.

107

สวนกลาง แทนดวยเรอนธาตทรงสเหลยมจตรส 2 ชนซอนสวนยอด คอทรงสเหลยมยดสงทเรยกวา ทรงบวเหลยม ทงทตงแตสวนกลางถงสวนยอด

กคอ การจาลองมาจากพระธาตพนมลกษณะทหยบยมมาจากศลปะลานชาง (ลาว – อสาน)จากประวตการกอสรางโบสถวดสระพงทอง สะทอนความนยมในรปแบบของพระธาต-

พนมทเปนเสมอนเอกลกษณของชาวอสาน การหยบยมมาสรางสวนบนของโบสถจงเปนการออกแบบทมเอกลกษณ รวมถงองคประกอบอนๆ ทเพมเตมตามแนวคดผออกแบบเปนทนาสนใจดงจะกลาวตอไป

ภาพท 94 โบสถยอดพระธาตพนม วดสระพงทอง ตาบลสะอาดสมบรณ อาเภอเมอง รอยเอด

ลกษณะทเพมเตมผสมผสานการออกแบบลวดลายประดบซมประตโบสถจตรมข แมจะเปนเพยงลายกระหนก

แบบพนบานโดยการหลอปน และทาสประดบรอบซมของประต ภายในซมประตปนพระพทธรป

108

แบบนนตา ระบายสทพระวรกายและสจวร พนหลงระบายเปนภาพทวทศน กแสดงถงความสามารถของคณตาพน วรรณเสน ผออกแบบ (ภาพท 97) คณตาพนอธบายวา “ตาทาลายกระหนกประดบโบสถเปนลายกระหนกออกลวดลายเปนสตวตางๆ เชน นก กระรอก รวมถงเปนหนมาน”48

สวนการเพมเตมการออกแบบสวนหองโถงใตดน ซงมทางลงอยทางกาแพงแกวโบสถดานทศตะวนตกทเรยกวา “อโมงคสถานโบราณวตถ” ทมประโยชนใชงานในการเกบและจดแสดงของใชพนบาน หนและฟอสซลสตว และพระพทธรปสรางขนใหม เปนตน (ภาพท 98) การเพมเตมลกษณะใหมๆ จงนาสนใจ

ภาพท 97 ลวดลายประดบซมประตโบสถยอดพระธาตพนม และคณตาพน วรรณเสน ชางทองถน

ภาพท 98 อโมงคสถานโบราณวตถ หรอหองโถงใตดนโบสถยอดพระธาตพนม

48สมภาษณ คณพน วรรณเสน, 14 พฤษภาคม 2545.

109

พระธาตพนมจาลอง วดเวฬวน ตาบลในเมอง อาเภอเมอง รอยเอดพระวสทธธรรมคณ เจาอาวาสวดเวฬวน ทานเลาถงประวตการสรางวา “พระธาตพนม

จาลองนสรางขนบนอาคารสง 3 ชน โดยชนท 1 และ 2 เปนศนยอนรกษศลปะและวฒนธรรมอสาน วดเวฬวน ชน 3 เปนอาคารแปดเหลยมภายในประดษฐานพระพทธรป สวนบนอาคารสรางพระธาตพนมจาลอง และยงสรางชนใตดนดวยไวเปนหองบรรจวตถมงคล พระพทธรปปางตางๆ ซงปจจบนมนาทวมขงยงขาดปจจยในการบรณะ พระธาตพนมจาลองเรมการกอสรางป พ.ศ. 2530 เสรจสมบรณป พ.ศ. 2537 และมพธยกฉตร พ.ศ. 2538 โยมพน วรรณเสน เปนคนออกแบบ”49 คนออกแบบพระธาต-พนมจาลองตามททานเจาคณกลาวถงกคอ คณตาพน วรรณเสน ผออกแบบโบสถยอดพระธาตพนม วดสระพงทอง ทกลาวถงไปแลว คณตาพนใหขอมลเพมเตมวา “ทานเจาอาวาสวดเวฬวนใหออกแบบเปนศาลา 3 ชน ชนบนเปนพระธาตพนม สวนหองใตดนทานใหชางอนทาตอ”50

ลกษณะทวไปพระธาตพนมจาลอง วดเวฬวน เปนอาคารคอนกรตเสรมเหลกสง 3 ชน สวนยอดเปน

การจาลองแบบจากพระธาตพนม ความสงจากฐานถงสวนยอดประมาณ 25 เมตร (ภาพท 99)สวนฐาน เปนอาคารทรงสเหลยมจตรสทเปนชนใตดน 1 ชน ชน 1 และ 2 เปนหอง

ทางานศนยอนรกษศลปะและวฒนธรรมอสาน วดเวฬวน จากชนท 2 ขนไปสลานประทกษณรอบอาคารชนท 3 ทสรางเปนทรงแปดเหลยมมซมประตทกดานภายในประดษฐานพระพทธรป

สวนกลาง คอเรอนธาตทรงสเหลยมจตรสซอนลดหลนกน 2 ชนสวนยอด ทรงสงของสวนยอดเปนรปแบบทเรยกวา ทรงบวเหลยมลกษณะทหยบยมมาจากศลปะลานชาง (ลาว – อสาน)พระธาตพนมเปนแรงบนดาลใจสาคญในการหยบยมมาสรางพระธาตพนมจาลองท

วดเวฬวน ทานเจาคณเลาวา “คนรอยเอดในอดตไดเดนทางไปชวยสรางพระธาตพนม”51 ซงสะทอนความผกพนและศรทธาในพระธาตพนมจนถงปจจบน

ลกษณะทเพมเตมผสมผสานอาจกลาวไดวา พระธาตพนมจาลองเปนเพยงสอสญลกษณทสะทอนนยของความศรทธา

ลกษณะการออกแบบจงเพมเตมผสมผสานขนใหม ไมวาจะเปนลวดลายประดบตกแตงพระธาต และเดนชดมากในดานใหเกดประโยชนใชสอยไดจากพนทภายในอาคารหรอสวนฐานทรองรบพระธาตพนมจาลอง (ภาพท 100) ซงเกดตามความตองการของผสราง

49สมภาษณ พระวสทธธรรมคณ, เจาอาวาสวดเวฬวน, 14 พฤษภาคม 2545.50สมภาษณ คณพน วรรณเสน, 14 พฤษภาคม 2545.51สมภาษณ พระวสทธธรรมคณ, เจาอาวาสวดเวฬวน, 14 พฤษภาคม 2545.

110

ภาพท 99 พระธาตพนมจาลอง วดเวฬวน ตาบลในเมอง อาเภอเมอง รอยเอด

ภาพท 100 สวนฐานทสรางเปนอาคารรองรบพระธาตพนมจาลอง

111

พระมหาธาตเจดยพระจอมไทยบารมประกาศ วดไชยธาราราม (วดฉลอง) ตาบลฉลอง อาเภอเมอง ภเกต

พระมหาธาตเจดยพระจอมไทยบารมประกาศ เปนเจดยขนาดใหญทรปทรงถายแบบจากพระธาตพนม และมลกษณะเพมเตมอยมาก ปายจารกขอความระบวา พระมหาธาตเจดยพระ-จอมไทยบารมประกาศ สรางโดย พระครอดมเวชกจ สรางเมอ 6 มนาคม 2541 – 6 มนาคม 2544 ออกแบบควบคมการกอสราง อดตกานนเสมยน สวรรณรตน ซงพระมหาธาตเจดยฯ องคนสรางขนเพอบรรจพระบรมสารรกธาตทอญเชญมาจากศรลงกา โดยสมเดจพระสงฆราชประทานใหตามคากราบทลขอของคณอญชล วานชเทพบตร สมาชกสภาผแทนราษฎรจงหวดภเกต เพออญเชญมาประดษฐาน ณ วดไชยธาราราม หรอวดฉลอง และวนท 23 กนยายน 2545 พระบาทสมเดจพระเจา-อยหวทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหพระบรมโอรสาธราชเจาฟามหาวชราลงกรณ สยามมกฎราช-กมาร เสดจพระราชดาเนนแทนพระองคมาทรงประกอบพธบรรจพระบรมสารรกธาต

ลกษณะทวไปพระมหาธาตเจดยฯ สรางเปนอาคารทรงสเหลยม 2 ชน สวนยอดเปนรปแบบของ

พระธาตพนม มการประดบกระเบองหนออนโดยทว ความสงจากฐานถงสวนยอดประมาณ 40 เมตร (ภาพท 101)

สวนฐาน สรางเปนอาคารทรงสเหลยม 2 ชน แตละดานชนท 1 ประกอบดวย ซมประต ซมหนาตาง และซมจระนาประดษฐานพระพทธรป สวนชนท 2 เปนซมหนาตางสลบกบซมจระนาประดษฐานพระพทธรป

สวนกลาง ถดจากชนท 2 ของอาคารเปนลานประทกษณรอบเรอนธาตทรงมณฑปจตรมข ซงบนหลงคาจตรมข และมมแตละชนทซอนกอนถงสวนยอดประดบเจดยทรงระฆงจาลอง

สวนยอด ทรงสงของสวนยอดเปนรปแบบทเรยกวา ทรงบวเหลยม ตอดวยปลและฉตรลกษณะทหยบยมมาจากศลปะลานชาง (ลาว – อสาน)สวนยอดของเจดยพระมหาธาตเจดยพระจอมไทยบารมประกาศเดนชดททรงบวเหลยม

แบบพระธาตพนม ซงคณเสมยน สวรรณรตน ผออกแบบเจดยใหขอมลวา “เปนความตงใจของพระครอดมเวชกจ เจาอาวาสวดไชยธาราราม ทใหออกแบบพระมหาธาตเจดย กคดถงพระเจดยองคสาคญของประเทศไทย โดยเฉพาะพระธาตพนมซงไดเดนทางไปถายภาพมา และใหสถาปนกเขยนแบบจนเปนทลงตว”52 อนง แนวคดในการออกแบบมเพมเตมผสมผสานอนๆ อยดวย

52สมภาษณ คณเสมยน สวรรณรตน, 20 กมภาพนธ 2546.

112

ภาพท 101 พระมหาธาตเจดยพระจอมไทยบารมประกาศ วดไชยธาราราม (วดฉลอง) อาเภอเมอง ภเกต

ลกษณะทเพมเตมผสมผสานประโยชนใชสอยภายในองคเจดยเปนลกษณะทปรากฏเปนแนวคดของเจดยสรางใหม

เกอบทกองค แตพระมหาธาตเจดยฯ องคน การออกแบบเดนชดในการเพมเตมผสมผสานหยบยมรปแบบมามากกวา 1 แบบ “นอกจากการนารปทรงพระธาตพนมมาเปนสวนยอดแลว สวนฐานถงเรอนธาตทรงมณฑปกไปถายแบบและไดนามาปรบปรงออกแบบใหมจากโลหะปราสาท วดราชนดดา(ภาพท 102) และสวนเจดยจาลองประดบสนหลงคามขและมมเรอนธาตไดแรงบนดาลใจมาจากการประดบเจดยจาลองของพระบรมธาตไชยา สราษฎรธาน เปนการเอาพระธาตเจดยทงหมดมารวมกนทวดฉลองโดยผสมผสานกนเปนรปแบบเฉพาะใหม แตยงเดนชดในรปทรงพระธาตพนม

113

อยมาก”53 สวนยอดของพระมหาธาตเจดยพระจอมไทยบารมประกาศจงสะทอนแนวคดการเพมเตมผสมผสานตามความนยมของยคสมย (ภาพท 103) อนง วดไชยธารารามหรอวดฉลอง วดสาคญของจงหวดภเกตทนอกจากชาวไทยจะเดนทางมากราบไหวทาบญแลว กลมนกทองเทยวชาวตางชาตโดยเฉพาะพทธศาสนกชนจากมาเลเซยจะเดนทางมามากทสด ทาใหเปนแหลงทองเทยวสาคญทางศลปวฒนธรรมของจงหวดภเกต

ภาพท 102 โลหะปราสาท ภาพท 103 สวนยอดของพระมหาธาตเจดย-วดราชนดดา กรงเทพมหานคร พระจอมไทยบารมประกาศ วดไชยธาราราม

เจดยหรอพระธาตในศลปะลานชาง (ลาว – อสาน) มพฒนาการทคลคลายมาเปนเอกลกษณของอสานโดยเฉพาะ พระธาตพนม องคทผานการบรณปฏสงขรณขนใหม พ.ศ. 2522 คอตนแบบทเปนแรงบนดาลใจสาคญในการหยบยมมาประยกตออกแบบใหมหรอจาลองรปทรงทเปนเอกลกษณเฉพาะทเรยกวา ทรงบวเหลยม มปรากฏทเจดยสรางขนใหมทกองค อาจกลาวไดวาความศรทธาของชาวอสานตอพระธาตพนมมไดเปนเพยงเจดยบรรจพระบรมสารรกธาต แตเสมอนเปนสญลกษณบงบอกความเปนอสานทสอทางรปแบบของพระธาตเจดย

53สมภาษณ คณเสมยน สวรรณรตน, 20 กมภาพนธ 2546.

114

แรงบนดาลใจจากเจดยในศลปะอยธยาเจดยโบราณสถานในศลปะอยธยาอดตราชธานสาคญทางภาคกลางของประเทศไทย

เปนแหลงขอมลและแรงบนดาลใจทางศลปกรรมทสาคญโดยเฉพาะการสบทอดแบบอยางและความนยมจากกรงศรอยธยาสกรงรตนโกสนทร แมตงแตสมยรชกาลท 4 ทรงเปลยนแปลงรปแบบพระราชนยมเจดย แตเจดยในศลปะอยธยาททรงยอนกลบไปจาลองแบบมากพฒนาเปลยนแปลงเปนเจดยในศลปะรตนโกสนทร อนมนยสาคญตอเจดยสรางใหมหลง พ.ศ. 2475 ถงปจจบนอยมากดงจะกลาวในประเดนเจดยในศลปะรตนโกสนทรตอไป

อนง การสารวจภาคสนามพบวา เจดยสรางใหมทยอนกลบไปหยบยมรปแบบจากเจดยในศลปะอยธยาทเลอกมาเปนประเดนศกษา 2 องค คอ เจดยยทธหตถ สพรรณบร และเจดยสมเดจ-พระนเรศวรมหาราชนสรณ เชยงใหม การสรางเจดยสะทอนความเกยวของกบแรงบนดาลใจทางประวตศาสตรเปนหลก สวนรปแบบเจดยเปนการหยบยมออกแบบขนใหมจากเจดยประธานวดใหญ-ชยมงคล พระนครศรอยธยา (ภาพท 104) (ภาพลายเสนท 13) ซงตามประวตศาสตรเขาใจวาสรางหรอมการบรณะครงสาคญในรชกาลสมเดจพระนเรศวรมหาราช

ภาพท 104 เจดยประธานทรงแปดเหลยม วดใหญชยมงคล พระนครศรอยธยา ศลปะอยธยา

115

ภาพลายเสนท 13 เจดยประธานทรงแปดเหลยม วดใหญชยมงคล พระนครศรอยธยา ศลปะอยธยาทมา : หมอมราชวงศคกฤทธ ปราโมช, บรรณาธการ, ลกษณะไทย เลม 1

(กรงเทพฯ : โรงพมพไทยวฒนาพานช, 2525), 212.

116

เจดยยทธหตถ ตาบลดอนเจดย อาเภอดอนเจดย สพรรณบรหลงจากสบคนหาและคนพบเจดยยทธหตถตามทกลาวในประวตศาสตรวาสมเดจพระ-

นเรศวรมหาราชทรงสรางขนเพอเฉลมพระเกยรตทชนชางชนะพระมหาอปราชของพมา พระบาท-สมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว รชกาลท 6 ทรงจดพระราชพธบวงสรวงเจดยยทธหตถ และทรงมพระราชดารทจะบรณะพระเจดยขนใหม โดยโปรดฯ ใหกรมศลปากรเปนผออกแบบ แตเนองจากตดขดเรองงบประมาณแผนดน โครงการกอสรางจงหยดชะงกไป54

10 พฤศจกายน 2493 จอมพล ผน ชณหะวณ รเรมโครงการอนสรณดอนเจดยขนอกครงเพอใหประชาชนชาวไทยไดราลกถงบรรพชนทไดสละเลอดเนอเพอชาต โดยมอบหมายใหอธบดกรมการศาสนาทาการศกษาคนควาเกยวกบเจดยยทธหตถ 23 มกราคม 2495 คณะรฐมนตรมมตเหนชอบบรณะเจดยยทธหตถ 6 พฤษภาคม 2496 คณะกรรมการบรณะอนสรณดอนเจดยเหนชอบกบรปแบบเจดยทคณะกรรมการพจารณารปแบบเจดยนาเสนอ คอ เปนเจดยทรงระฆง ตามแบบเจดยวดใหญชยมงคล จงหวดพระนครศรอยธยา โดยมมตใหกรมศลปากรดาเนนการกอสราง (ออกแบบโดยพระพรหมพจตร) เมอวนท 26 สงหาคม 2497 แลวเสรจวนท 20 มกราคม 2500 พระบาทสมเดจพระเจาอยหวและสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ เสดจพระราชดาเนนบวงสรวง และประกอบพธเปดเมอวนท 20 มกราคม 250255

ลกษณะทวไปเจดยยทธหตถทสรางขนใหมเพอครอบซากฐานเจดยยทธหตถโบราณทกลาววาสมเดจ-

พระนเรศวรมหาราชทรงสรางขนเพอเฉลมพระเกยรตทชนชางชนะพระมหาอปราชของพมา โดยภายในองคเจดยสรางเปนทวางโลงสงขนไปตามรปทรงเจดยซงมพนทสามารถเดนไดรอบซากเจดย-ยทธหตถโบราณ มการจดนทรรศการถาวรประวตเจดยยทธหตถ และประวตการกอสรางเจดย-ยทธหตถองคปจจบน ความสงจากฐานถงยอด 66 เมตร

สวนฐาน ม 3 ชน โดยชนท 1 เปนฐานบวเพมมมยสบแปดทบรเวณทองไมยดสงเพอเจาะเปนชองลกกรงโดยรอบ ตรงกลางดานมประตทางเขาไปยงภายในองคเจดย ขนาบขางประตเปนบนไดทางขนยงลานประทกษณรอบฐานชนท 2 ซงเปนฐานแปดเหลยมมการเจาะชองลกกรงทกดาน สวนฐานชนท 3 เปนชดฐานสงหแปดเหลยม 3 ฐานซอนลดหลนกนรองรบทรงระฆง

สวนกลาง ถดจากชดฐานสงหเปนบวปากระฆงแปดเหลยมทมการเจาะชองลกกรงโดยรอบทกดานรองรบทรงระฆง

54จมนอมรดรณารกษ, อนสรณดอนเจดยพระนเรศวร (กรงเทพฯ : องคการคาของครสภา, 2520).55สรปความประวตการสรางเจดยยทธหตถจากนทรรศการถาวรภายในองคเจดย

117

สวนยอด เหนอทรงระฆงเปนบลลงกแปดเหลยม ตอดวยปลองไฉนปลและลกแกว (ภาพท 105)

ภาพท 105 เจดยยทธหตถ และพระบรมราชานสาวรยพระนเรศวรมหาราช สพรรณบรทมา : สมาคมสพรรณพระนคร, เจดยยทธหตถอยทสพรรณบร

(กรงเทพฯ : โรงพมพมตรนครการพมพ, 2516), หนาปก.

ลกษณะทหยบยมจากศลปะอยธยาจากประวตการกอสราง เจดยตนแบบกคอ เจดยประธานวดใหญชยมงคล

พระนครศรอยธยา ทเปนรปแบบเจดยทรงแปดเหลยมทคณะกรรมการพจารณารปแบบเจดยออกแบบ

118

นาเสนอตามประวตศาสตรเขาใจวาสรางหรอมการบรณะครงสาคญในรชกาลสมเดจพระนเรศวร-มหาราช เชนเดยวกบเจดยยทธหตถทโปรดเกลาฯ ใหสรางขนตรงททายทธหตถกบพระมหาอปราชของพมา

ลกษณะทเพมเตมผสมผสานลกษณะโดยทวไปยงสะทอนถงรปทรงของเจดยตนแบบ สวนลกษณะทเพมดานรปแบบ

กคอการสรางชดฐานสงหแปดเหลยม 3 ฐานซอนลดหลนกนรองรบทรงระฆง และการสรางใหภายในองคเจดยสงโลงขนถงทรงระฆง เพอประโยชนในการครอบซากเจดยโบราณใหมการดแลรกษาทเหมาะสมตามความศรทธาในประวตศาสตรความเปนมาของเจดยยทธหตถ และเพอใหสามารถเดนไดรอบซากเจดยยทธหตถโบราณ อนง เมอป พ.ศ. 2542 ทางกรมศลปากรไดรบจดสรรงบประมาณสาหรบการบรณะ ซงกไดดาเนนการเสรมความมนคงตกแตงทาสผนงใหม และจดหองนทรรศการถาวรประวตเจดยยทธหตถดวยระบบสอผสม (ภาพท 106) ทาใหเกดการเรยนรประวตความเปนมาของเจดยยทธหตถทนาสนใจ

ภาพท 106 ซากฐานเจดยยทธหตถโบราณภายในองคเจดย และการจดนทรรศการระบบสอผสม

119

เจดยสมเดจพระนเรศวรมหาราชนสรณ ตาบลเมองงาย อาเภอเชยงดาว เชยงใหมประวตการสรางเจดยสมเดจพระนเรศวรมหาราชนสรณมปรากฏจารกบนแผนหนออน

ขนาดใหญทอยภายในซมจระนาสวนฐานเจดย โดยทขาราชการและพอคาประชาชนในจงหวดเชยงใหมไดรวมกนพจารณา เหนวาสมเดจพระนเรศวรมหาราชไดทรงบาเพญพระราชกรณยกจอนเปนประโยชนแกชาตโดยเอนกประการ สมควรทประชาชนชาวไทยจะไดระลกถงพระมหากรณาธคณอยตลอดไป ประกอบกบบรเวณสถานทกอสรางน เปนทซงพระองคไดเสดจฯ กรฑาทพ และพกแรมกอนจะไปตเมององวะ ประเทศพมา สมควรทจะสรางสงอนสรณขนไวใหประชาชนทวไปไดมโอกาสบาเพญกศลบวงสรวง บชาถวายความจงรกภกด ระลกถงพระมหากรณาธคณของพระองค ดงนน พ.ต.อ.นรนดร ชยนาม ผวาราชการจงหวดจงนาความกราบบงคมทลพระบาทสมเดจ-พระเจาอยหว ขอพระราชทานพระบรมราชานญาตจดสรางพระสถปเจดย และพระอนสาวรยของสมเดจพระนเรศวรขนและไดกราบบงคมทลพระกรณาขอพระราชทานพระบรมราชวโรกาส เสดจฯทาพธบวงสรวงพระวญญาณของพระองค จงเมอวนท 25 มกราคม 2508 เวลาประมาณ 10.30 น. พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช พรอมดวยสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ ไดเสดจพระราชดาเนนมาทรงบาเพญพระราชกศล บวงสรวงพระวญญาณสมเดจพระนเรศวร ณ บรเวณน เจดยฯ นไดเรมกอสรางเมอวนท 5 กนยายน 2512 แลวเสรจเรยบรอยเมอวนท 19 กนยายน 2513 (ภาพท 107)

ภาพท 107 เจดยสมเดจพระนเรศวรมหาราชนสรณ ตาบลเมองงาย อาเภอเชยงดาว เชยงใหม

120

ลกษณะทวไปเจดยสมเดจพระนเรศวรมหาราชนสรณตงอยบรเวณพนทดนซง นายอนถา และนาง

บวจนทร ใจบญ นอมเกลาถวายเปนเนอท 5 ไรเศษ กบไดจดหาเงนทนซอเพมเตมอก 21 ไร รวมเปนเนอท 25 ไรเศษ โดยความสงของเจดยจากฐานถงสวนยอด 25.12 เมตร

สวนฐาน ม 2 ชน โดยชนท 1 เปนฐานบวแปดเหลยมทรงสง โดยดานประจาทศสรางเปนซมจระนา ดานทเหลอตดประดบภาพปนดนเผาแสดงพระราชประวตสมเดจพระนเรศวร-มหาราช ถดขนไปเปนชดบวถลา 3 ฐานในผงแปดเหลยมซอนลดหลนกนรองรบทรงระฆง

สวนกลาง ถดจากชดบวถลาเปนบวปากระฆงแปดเหลยมรองรบทรงระฆงสวนยอด เหนอทรงระฆงเปนบลลงกแปดเหลยม ตอดวยปลองไฉน ปลและลกแกวลกษณะทหยบยมมาจากศลปะอยธยาเจดยองคนมลกษณะทหยบยมมาจากศลปะอยธยานาจะเปนแรงบนดาลใจจาก เจดย-

ประธานวดใหญชยมงคล พระนครศรอยธยา แตเปนไปในลกษณะหยบยมรบรปแบบของเจดย-ยทธหตถทสรางกอนประมาณ 10 ปทสพรรณบร มาจาลองยอขนาดใหเหมาะสมกบงบประมาณการกอสราง อนง การออกแบบใหเหมาะสมกบงานชางทองถนของพนทตงกเปนลกษณะทเพมเตมผสมผสานอยางนาสนใจ

ลกษณะทเพมเตมผสมผสานลกษณะทเพมเตมกคอ ชดบวถลา 3 ฐานในผงแปดเหลยมซอนลดหลนกนรองรบทรง

ระฆง หรออาจเรยกวาฐานบวควาเรยงลดหลนกนซงนยมทากนมากในเจดยทรงระฆงศลปะสโขทย แตเจดยทรงระฆงลานนาบางกลมทไดรบอทธพลรปแบบฐานนจากศลปะสโขทยกมทากนอย อาท เจดยวดพระธาตดอยสเทพ เชยงใหม การสรางชดบวถลาอาจสะทอนการสรางชดฐานทเปนงานชางทนยมทากนในทองถนผสมผสานเขาไป สวนการประดบภาพปนดนเผาแสดงพระราชประวตของสมเดจพระนเรศวรมหาราช (ภาพท 108) เปนงานประดบตกแตงทมาจากโครงการบรณะปรบปรงองคเจดย โดยงบประมาณองคการบรหารสวนจงหวดเชยงใหม ในป พ.ศ. 2541

121

ภาพท 108 การประดบภาพปนดนเผาพระราชประวตสมเดจพระนเรศวรมหาราชทฐานเจดย

แมเจดยในศลปะอยธยาจะเปนเพยงโบราณสถาน แตรปแบบทมลกษณะเฉพาะและหลากหลายรวมถงการศกษาขอมลประวตการสรางหรอบรณปฏสงขรณไดเปนสวนสาคญในแรงบนดาลใจของการหยบยมนามาประยกตออกแบบสรางเจดยขนใหม แมจากการสารวจภาคสนามทมขอจากดจะไดขอมลของเจดยสรางใหมมาเพยงสององค แตกมนยสาคญอยางเดนชดในเหตปจจยในการสราง อนง เจดยในศลปะอยธยาในอดตไดสบทอดววฒนาการสวนใหญมายงเจดยในศลปะรตนโกสนทร ซงอาจทาใหเจดยในศลปะรตนโกสนทรใกลชดมากกวาเจดยในศลปะอยธยาดงจะกลาวตอไป

122

แรงบนดาลใจจากเจดยในศลปะรตนโกสนทรเจดยในศลปะรตนโกสนทรอาจกลาวไดวา คอ แหลงรวมเจดยโบราณตนแบบทมากทสด

ในการหยบยมนาไปสรางเจดยสมยใหมหลง พ.ศ. 2475 มากกวาจะยอนกลบไปหาเจดยในศลปะอยธยา หรอเจดยในศลปะสมยอนๆ เพราะรปแบบเจดยทงหมดตกทอดมายงศลปะรตนโกสนทร ซงมความใกลชดและรปแบบรปทรงชดเจนกวาตลอดจนถงระยะเวลาทไมหางจากปจจบน

อโบสถเจดยเกายอด วดวงมะนาว ตาบลวงมะนาว อาเภอปากทอ ราชบรพระครโอภาสพฒนกจ เจาอาวาสวดวงมะนาวทานเลาประวตการสรางอโบสถเจดย-

เกายอดวา “พระครประดษฐนวการ หลวงพออดตเจาอาวาสทานฝนวามอโบสถแปดเหลยม เจดย-เกายอดเรยงลอมคลายเกตจฬามณเจดยสถานเหมอนในเรองปฐมสมโพธ ลอยมาตกอยเหนอบรเวณวด ซงหลวงพอทานไดวาดรปไวและนาไปใหอาจารยอานวย หนสวสด สถาปนกกรมศลปากรออกแบบ สมเดจพระสงฆราชวดราชบพธสถตมหาสมาราม มาเปนประธานวางศลาฤกษ เดอนเมษายน พ.ศ. 2523 ไดชางมาประมลงานประมาณ 7 ลานบาท ทาสญญาแลวแตทงงานไปแตกไมไดเอาเงนไป ไดชางใหมมาปลายป 2524...วนท 1 กนยายน 2525 จงเรมสราง ถงวนท 13 ตลาคม 2526 หลวงพอ (พระครประดษฐนวการ) ทานมรณภาพ ซงงานกอสรางเสรจไปประมาณ 50% เปนงานโครงสราง...หลวงพอ (พระครโอภาสพฒนกจ) มารบงานกอสรางตอจนอโบสถสรางเสรจ ปดทองฝงลกนมตและฉลองอโบสถเจดยเกายอด พ.ศ. 2531 หมดงบประมาณ 15 ลานบาท”56

ลกษณะทวไปอโบสถเจดยเกายอด วดวงมะนาว เปนอโบสถทสรางในผงแปดเหลยมสวนหลงคาสราง

เปนเจดยประธานทรงระฆง ซงมเจดยจาลองประจาดานโดยรอบเจดยประธาน คอทมาของชอเรยก อโบสถเจดยเกายอด ความสงจากฐานถงสวนยอดประมาณ 30 เมตร (ภาพท 109)

สวนฐาน เปนอาคารอโบสถในผงแปดเหลยม ม 3 ชน คอ ชนท 1 เปนฐานบวยกสง ภายในฐานเปนหองโลงใชสาหรบนงวปสสนา ดานทศหลกทาเปนบนไดขนไปยงลานประทกษณ สวนดานทเหลอทาเปนชองแสง และประตเพอเขาไปภายใน ชนท 2 และ 3 ทาเปนฐานบวลกแกวขนาดใหญในผงแปดเหลยมลกษณะแทนตวอาคารอโบสถ มซมประตสองชนซอนอยทกดาน ภายในเปนทประดษฐานพระประธาน และใชทาสงฆกรรม อาท การอปสมบท อนง ซมใบเสมาตงอยประจาดานทงแปดรอบฐานชนท 1

56สมภาษณ พระครโอภาสพฒนกจ, เจาอาวาสวดวงมะนาว, 8 เมษายน 2545.

123

ภาพท 109 อโบสถเจดยเกายอด วดวงมะนาว ตาบลวงมะนาว อาเภอปากทอ ราชบร

สวนกลาง ถดจากอาคารอโบสถตอนบนเปนลานแปดเหลยมแทนหลงคาโดยรอบ แตละดานสรางเปนเจดยจาลองลอมรอบเจดยประธานทรงระฆงทศนยกลางซงมบวปากระฆงรองรบทรงเจดย

สวนยอด เหนอทรงระฆงเปนบลลงกเหลยม ตอเนองขนไปเปนกานฉตรซงมเสาหานรองรบปลองไฉน ตอดวยปล ลกแกวและนพศล

124

ลกษณะทหยบยมมาจากศลปะรตนโกสนทรกอน พ.ศ. 2475ตามประวตการกอสรางเจดยทเปนแรงบนดาลใจสาคญของการออกแบบอโบสถเจดย-

เกายอด ตามทอดตเจาอาวาสวดวงมะนาว พระครประดษฐนวการ ทานไดใหสถาปนกกรมศลปากรออกแบบใหจนเปนทพอใจ กคอ พระปฐมเจดย วดพระปฐมเจดย นครปฐม เจดยทรงระฆงตามพระราชนยมของรชกาลท 4 (ภาพท 100) (ภาพลายเสนท 14) พระปฐมเจดยองคปจจบน มความสงจากฐานถงยอด 226.85 เมตร เปนเจดยทสรางครอบพระปฐมเจดยเดม เรมปฏสงขรณในรชสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว การบรณปฏสงขรณมาแลวเสรจสมบรณในรชกาลพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 557 พระปฐมเจดยมความสาคญมาตงแตแรกสราง จนถงยคสมยปจจบนความเคารพและศรทธายงมอยางไมเสอมคลาย นคงเปนสวนสาคญในแรงบนดาลใจทพระครประดษฐนวการเลอกทจะหยบยมรปแบบเจดยมาสรางอโบสถวดวงมะนาว อนง วดวงมะนาวทตงกมไดไกลจากพระปฐมเจดยเลย

ภาพท 110 พระปฐมเจดย วดพระปฐมเจดย นครปฐม ศลปะรตนโกสนทร รชกาลท 4

57ประวตพระปฐมเจดยดใน สจตต วงษเทศ, พระปฐมเจดยไมใชเจดยแหงแรก แตเปนมหาธาตหลวง

ยคทวารวด (กรงเทพฯ : สานกพมพมตชน, 2545).

125

ภาพลายเสนท 14 พระปฐมเจดย วดพระปฐมเจดย นครปฐม ศลปะรตนโกสนทร รชกาลท 4ทมา : คดลอกปรบปรงจาก กรมศลปากร, จอมเจดย

(กรงเทพฯ : กองวรรณกรรมและประวตศาสตร กรมศลปากร, 2543), 25.

126

ลกษณะทเพมเตมผสมผสานการออกแบบลวดลายประดบซมประตอโบสถเจดยเกายอดวดวงมะนาว (ภาพท 109) สะทอน

การออกแบบทเพมเตมผสมผสานจากแรงบนดาลใจของลวดลายประดบอโบสถวดพระปฐมเจดย งานสถาปตยกรรมฝพระหตถ สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ เปนการออกแบบอกสวนหนงทหยบยมมาผสมผสานแรงบนดาลใจในการสรางอโบสถเจดยเกายอดวดวงมะนาว อนง ประโยชนใชสอยทเกดจากการออกแบบเพอตอบสนองการใชงานในความเปนอโบสถกเหมาะสมลงตว และยงสรางใหเกดรปแบบอโบสถทเปนเอกลกษณเฉพาะดวย

ภาพท 109 ลวดลายประดบซมประตอโบสถเจดยเกายอด วดวงมะนาว

127

เจดยทรงระฆง วดตรทศเทพวรวหาร เขตพระนคร กรงเทพมหานครสรางขนแทนเจดยทรงระฆงองคเดมททรดโทรมทสรางขนตงแตสมยรชกาลท 4 (ภาพ

ท 112) โดยรอเจดยองคเดมลง แลวสรางขนใหมในทเดม เมอ พ.ศ. 2536 พระเทพวชรธรรมาภรณ อดตเจาอาวาสวดตรทศเทพวรวหาร ทาพธบวงสรวงกอนการรอเจดยองคเดมเพอสรางใหม (ภาพท 113) กอนหนาในป พ.ศ. 2529 ไดทาการกอสรางอโบสถขนใหมในทเดมดานหนาของเจดยองคเดมซงสรางในสมยเดยวกน โดยรออโบสถเกาซงชารดทรดโทรมมาก58 เจดยทรงระฆงองคใหม ออกแบบโดยสถาปนกหลวงหมอมราชวงศ มตรารณ เกษมศร ไดออกแบบใหมใหมความเหมาะสมกบอโบสถทสรางใหมดานหนาเจดย59 (ภาพท 114)

ภาพท 112 เจดยทรงระฆงองคเดม ภาพท 113 พธบวงสรวงกอนการรอเจดยวดตรทศเทพวรวหารวดตรทศเทพวรวหาร กรงเทพฯ โดยพระเทพวชรธรรมาภรณ เพอสรางเจดยใหมทมา : ประวตวดตรทศเทพ และจตรกรรมฝาผนง ทมา : ประวตวดตรทศเทพ และจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถในพระอโบสถ วดตรทศเทพ (กรงเทพฯ : วดตรทศเทพ (กรงเทพฯ : เรอนแกวการพมพ, 2540), 41.เรอนแกวการพมพ, 2540), 41.

58ประวตวดตรทศเทพวรวหารดใน ประวตวดตรทศเทพ และจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถ วดตรทศเทพ

(กรงเทพฯ : เรอนแกวการพมพ, 2540. พมพโดยเสดจพระราชกศลในการเสดจพระราชดาเนนพระราชทานเพลงศพ พระเทพวชรธรรมาภรณ เจาอาวาสวดตรทศเทพ ณ เมรหลวงหนาพลบพลาอศรยาภรณ วดเทพศรนทราวาส วนพธท 2 มนาคม 2540). ระยะเวลาททานเจาคณพระเทพวชรธรรมาภรณครองวดตรทศเทพ กลาวไดวาเปนยครงเรองของวดทกๆ ดาน ทานเจาคณมรณภาพดวยอาการอนสงบ เมอวนท 1 ธนวาคม 2539.

59หมอมราชวงศแนงนอย ศกดศร และวทญ เทพหตถ, ชางหลวง ผลงานสถาปตยกรรมไทยของหมอมราชวงศมตรารณ เกษมศร (กรงเทพฯ : สมาคมสถาปนกสยาม, 2539), 131 – 135.

128

ภาพท 114 เจดยทรงระฆง วดตรทศเทพวรวหาร กรงเทพฯ

ลกษณะทวไปเปนเจดยทรงระฆงประดบโมเสกสทอง สวนฐานเจดยประดบกระเบองหนออน สราง

บนพนทเดมของเจดยทรงระฆงองคเดม ความสงจากฐานถงสวนยอดประมาณ 30 เมตรสวนฐาน ม 2 ชน โดยชนท 1 เปนฐานทสรางเปนอาคารสเหลยมจตรสเพมมมสบสอง

ภายในเปนหองโลงมทางเขา 4 ดาน ดานทศตะวนออกและทศตะวนตกมซมประตดานละ 2 ซม และซมหนาตางดานละ 3 ซม สวนดานทศเหนอและทศใตมซมประตดานละ 1 ซม ใกลๆ ประตมบนไดทางขนสลานประทกษณรอบฐานชนท 2 ทง 4 มมลานประทกษณสรางเจดยทรงระฆงจาลอง สวนตรงกลางเปนฐานชนท 2 เปนฐานแปดเหลยมทรงสงมทางเขาสภายในฐานได 4 ทศ มบนไดทางขนจากลานประทกษณรอบฐานชนท 2 ไปสเจดยประธาน

สวนกลาง ถดจากฐานชนท 2 ขนมาเปนฐานบวลกแกวแปดเหลยมตอขนไปเปนมาลยเถาซงมมขยนออกมาทงสทศหลก สนหลงคามขประดบเจดยยอด มขทง 4 ทศเปนซมประตเขาสคหาเจดย ตอจากมาลยเถาเปนบวปากระฆงเพอรองรบทรงระฆง

129

สวนยอด เหนอจากทรงระฆง เปนบลลงกสเหลยม ตอเนองขนไปเปนเสาหานรองรบปลองไฉน ปลและลกแกว (ภาพลายเสนท 15)

ภาพลายเสนท 15 เจดยทรงระฆง วดตรทศเทพวรวหาร กรงเทพฯทมา : คดลอกปรบปรงจาก แนงนอย ศกดศร, หมอมราชวงศ และวทญ เทพหตถ.

ชางหลวง ผลงานสถาปตยกรรมไทยของหมอมราชวงศมตรารณ เกษมศร (กรงเทพฯ : สมาคมสถาปนกสยาม, 2539), 132-133.

130

ลกษณะทหยบยมมาจากศลปะรตนโกสนทรกอน พ.ศ. 2475การออกแบบเจดยทรงระฆง วดตรทศเทพวรวหาร ผออกแบบ หมอมราชวงศมตรารณ

เกษมศร มแนวคดทจะออกแบบเจดยใหสอดคลองตามพระราชนยมเจดยในรชกาลท 4 เมอพจารณาแลวเจดยทเปนแรงบนดาลใจในการหยบยมรปแบบมา คอ พระศรรตนเจดย ภายในวดพระศรรตน-ศาสดาราม (ภาพท 27) (ภาพลายเสนท 16) เจดยองคนรชกาลท 4 โปรดใหถายแบบมาจากเจดยประธานวดพระศรสรรเพชญ พระนครศรอยธยา (ภาพท 19) (ภาพลายเสนท 17) อนง รปแบบทผออกแบบหยบยมมาจาก พระศรรตนเจดยการออกแบบกไดเพมเตมผสมผสานลกษณะใหมๆ ดวย

ภาพลายเสนท 16 พระศรรตนเจดย วดพระศรรตนศาสดาราม กรงเทพฯ ศลปะรตนโกสนทร รชกาลท 4ทมา : ชาญวทย สรรพศร, “การศกษาพฒนาการการออกแบบสถาปตยกรรม วดพระศรรตนศาสดาราม

(วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2541) 145.

131

ภาพลายเสนท 17 เจดยประธานทรงระฆง วดพระศรสรรเพชญ นครประวตศาสตร พระนครศรอยธยา ศลปะอยธยาทมา : คดลอกปรบปรงจาก เฉลม รตนทศนย, ววฒนาการศลปสถาปตยกรรมไทยพทธศาสนา

(กรงเทพฯ : สมาคมสถาปนกสยาม, 2539), 61.

ลกษณะทเพมเตมผสมผสานเนองจากพนทเขตพทธาวาสของวดตรทศเทพวรวหารมอยางจากด การออกแบบเจดย

องคนแทนเจดยองคเดม จงตองประยกตใหเหมาะสมกบประโยชนใชสอยทงสวนฐานชนลางทใชงานเปนหองอเนกประสงคเพอทากจกรรมทางพระพทธศาสนา สวนฐานแปดเหลยมรองรบเจดยประธานเปนหองประดษฐานพระพทธรป และภายในคหาเจดยเตรยมประดษฐานพระบรม-

132

สารรกธาตบรรจภายในเจดยจาลอง60 สวนเจดยประธานทรงระฆงทตงอยบนฐานยกสงทง 2 ฐาน (ภาพท 115) กลาวไดวาเปนการถายแบบมาจาก พระศรรตนเจดย ในวดพระศรรตนศาสดาราม แตมไดถายจาลองมาตรงตามแบบเดมทกประการ เพราะมการเพมเตมผสมผสานตามแนวคดผออกแบบและความนยมของยคสมยทเนนประโยชนใชสอยในปจจบน ซงสอดคลองกบความตองการใชพนทของทางวดเปนสาคญ การกอสรางเจดยปจจบน (พ.ศ. 2545) เสรจเรยบรอยประมาณ 95% ยงเพยงการตกแตงภายในเจดย

ภาพท 115 เจดยประธานและเจดยประจามมบนฐานสง วดตรทศเทพวรวหาร กรงเทพฯ

60แนวคดการออกแบบเจดยวดตรทศเทพวรวหารดใน เรองเดยวกน, 133, 135.

133

ธรรมเจดย วดภผาภมข อาเภอเมอง พทลงประวตการกอสราง ธรรมเจดย มปรากฏจารกอยบนปายหนาเจดยขอความวา “ธรรม-

เจดย พระธรรมเมธาจารยเปนผสราง โดยเมอราวป พ.ศ. 2535 คณธลดล บนนาค ซงขณะนนเปนรองประธานฝายตวแทนบรษทเอไอเอและคณะไดเดนทางลงไปยงจงหวดพทลง และไดมโอกาสเขานมสการพระธรรมเมธาจารย อดตเจาคณะธรรมยตจงหวดพทลงในสมยนน หลงจากไดสนทนาธรรมเปนระยะเวลาหนง พระธรรมเมธาจารยจงไดเอยปากขอใหคณธลดลเปนธระในการจดสรางพระธาตเจดยตามแบบวดราชาธวาส ซงเปนเจดยองคขาวมสงหลอมรอบ คณธลดลซงเปนผทมศรทธาอยางแนนแฟนในพระพทธศาสนา ประกอบกบจรยวตรอนนานบถอเลอมใสของพระธรรมเมธาจารยจงไดรบปากทจะดาเนนการกอสรางตามความประสงค จากนนโครงการกอสรางจงไดเรมขน โดยไดรบแรงศรทธาจากคณะผบรหารหนวยและตวแทนตลอดจนพนกงานของบรษทเอไอเอ และประชาชนชาวพทลง รวมกนบรจาคทรพยเปนวหารทานกอสรางพระธาตเจดยองคนรวมเปนเงนประมาณ 6,800,000 บาท การกอสรางไดเรมตนขน เมอวนท 7 กมภาพนธ 2537 แลวเสรจในราวเดอนธนวาคม 2538 เปนพระธาตเจดยทสวยงามมากอกองคหนงของภาคใต ถวายไวเพอการเคารพสกการะบชาของพทธศาสนกชนและสบทอดพทธศาสนาใหเจรญรงเรองยงๆ ขนไป”61

ลกษณะทวไปธรรมเจดย เปนเจดยทออกแบบใหมตามการหยบยมรปแบบมาจาก เจดยวดราชาธวาส-

วหาร กรงเทพมหานคร โดยความสงจากฐานถงสวนยอดประมาณ 25 เมตร (ภาพท 116)สวนฐาน ม 3 ชน คอ ชนท 1 เปนฐานบวในผงสเหลยมจตรสมบนไดทางขนฐาน

ชนท 2 กลางดานทกดาน ฐานชนท 2 เปนฐานบวทรงสงทมหองคหาภายในทกลางดานมซมประตรบกบบนได ขนาบขางดวยซมจระนาซงมสงหตงวางอยขางซมประตดานละ 3 ซม รวมซมจระนา 24 ซม สงห 28 ตว โดยเพมสงหตงวางประจามมฐานเจดยดวย สวนฐานชนท 3 เปนฐานบวในผงสเหลยมจตรส 2 ฐานซอนลดหลนกน โดยกลางดานทาเปนมมยกเกจขนมา ททองไมฐานบวลางเจาะเปนชองระบายอากาศจากภายในคหาเจดย สวนทองไมฐานบวบนทาเปนบวคลมในผงเดยวกบชดฐานชนท 3 เพอรองรบทรงระฆง

สวนกลาง ถดจากสวนฐานเปนทรงระฆงซงมมขยนออกมาทงสทศหลก ซงทาเปนซมจระนาประดษฐานพระพทธรป

61ปายขอความยงจารกรายชอผทมศรทธาเปนเจาภาพในการกอสรางเจดย และมรายละเอยดเฉพาะ อาท ซมใหญ

ชนบนพรอมพระพทธรป (ม 4 ซมๆ ละ 100,000 บาท) ซมใหญชนลางพรอมบานประต (ม 4 ซมๆ ละ 90,000 บาท) สงห (ม 28 ตวๆ ละ 20,000 บาท) ซมเลกเหนอสงห (ม 28 ซมๆ ละ 15,000 บาท) ซงกมผเปนเจาภาพตามกาลงศรทธาในการกอสราง

134

ภาพท 116 ธรรมเจดย วดภผาภมข อาเภอเมอง พทลง

สวนยอด เหนอจากทรงระฆง เปนบลลงกเหลยม ตอเนองขนไปเปนกานฉตร บวคลมเถา ปลและปลยอดทคนกลางดวยวงแหวน (ลกแกว) เหนอปลยอดคอลกแกว

ลกษณะทหยบยมมาจากศลปะรตนโกสนทรกอน พ.ศ. 2475จากประวตการกอสราง ธรรมเจดย วดภผาภมข แสดงนยสาคญในความศรทธาและ

แรงบนดาลใจเฉพาะของทานเจาคณพระธรรมเมธาจารย62 ผสรางเจดยทเลอกจะหยบยมรปแบบจาก เจดยวดราชาธวาสวหาร กรงเทพมหานคร (ภาพท 34) ทออกแบบโดยพระเจาบรมวงศเธอกรมพระนเรศวรวรฤทธ ทรงออกแบบและควบคมการสรางในสมยรชกาลท 6 แตการจาลองแบบมากไดเพมเตมตามความนยมของยคสมยอยมากกวาเจดยตนแบบ

62ผวจยยงไมมขอมลประวตทานเจาคณ แตมขอสงเกตวาวดราชาธวาสวหารเปนวดธรรมยต ทกากบดแลวดธรรมยต ในภาคใต และพระสงฆวดราชาธวาสวหารสวนใหญหลายรปทานเปนคนใต

135

ลกษณะทเพมเตมผสมผสานลกษณะทเพมเตมทเดนชด คอ การเพมชดฐานบวรองรบทรงระฆงในลกษณะซอนลด

หลนกนขนไป ทาใหทรงระฆงมขนาดเลกกวาเจดยตนแบบวดราชาธวาสวหารทมขนาดใหญ แตรปทรงเจดยกสอบสงขนไปอยางเหมาะสมไมขดตา สวนการประดบตกแตงลวดลายมทงลวดลายแบบเจดยตนแบบ และการออกแบบลวดลายขนใหม อนง ประโยชนใชสอยไดภายในคหาเจดยเปนลกษณะการออกแบบใหมเพมเตมผสมผสานอยางสาคญ

เจดยทรงปรางค วดพระปรางคมน ตาบลมวงหม อาเภอเมอง สงหบรเจดยทรงปรางคทาสทองทวทงองค ณ วดพระปรางคมน พระครโกศลวรยกจ หรอ

หลวงพอสาเรง เจาอาวาสวดพระปรางคมนเปนผสราง โดยรวบรวมปจจยกอสรางองคพระปรางค จากการบรจาคบชา มคคลผล หรอนารผล เรมสรางเมอป พ.ศ. 2537 แลวเสรจในป พ.ศ. 2540 ใชเวลาสราง 3 ป63 อนง วดพระปรางคมนยงไดรบเลอกเปนวดพฒนาตวอยางป พ.ศ. 2536 วดพฒนาดเดน ป พ.ศ. 2537 และศนยพฒนาจตเฉลมพระเกยรต ป พ.ศ. 2542

ลกษณะทวไปเจดยทรงปรางคองคนสงเดนรมกาแพงวดพระปรางคมน ซงทตงของวดอยใกลถนน

สายพหลโยธนถนนสายหลกสาคญทขนไปยงภาคเหนอ ทาใหเปนอนสรณสถานทางพทธศาสนาเจดยสญลกษณของวด ความสงจากฐานถงยอดประมาณ 35 เมตร (ภาพท 117)

สวนฐาน สรางเปนอาคารในผงสเหลยมจตรส 3 ชนซอนลดหลนกนขนไปเพอรองรบเรอนธาต อาคารชนท 1 มประตทางเขายงภายในอาคารและมหนาตางททาเปนรปกลบบวเชนเดยวกบประตโดยรอบทกดาน สวนอาคารชนท 2 และ 3 เจาะเปนชองรปกลบบวโดยรอบดาน ซงมบนไดทางขนสเรอนธาตเจดยไดจากภายในตวอาคาร

สวนกลาง เรอนธาตทรงแทงเหลยมทมซมจระนาประดษฐานพระพทธรป และภายในเรอนธาตยงมคหาทตองเขาจากทางบนไดภายในฐานอาคาร

สวนยอด เปนยอดทรงแทงเหลยมสงเพรยวปดประดบดวยกลบขนน และสวนยอดคอนพศล

ลกษณะทหยบยมมาจากศลปะรตนโกสนทรกอน พ.ศ. 2475เจดยทรงปรางคองคนนาจะไดรบแรงบนดาลใจจากรปแบบของเจดยทรงปรางคใน

ศลปะรตนโกสนทรทววฒนาการดวยรปแบบทพฒนาใหรปทรงสงเพรยวขน แตการออกแบบใหมของเจดยทรงปรางค วดพระปรางคมน กทาใหเกดลกษณะทเพมเตมอยางมนยสาคญ

63ขอมลจากการสมภาษณคนดแลมคคลผล หรอนารผล วดพระปรางคมน สงหบร

136

ภาพท 117 เจดยทรงปรางค วดพระปรางคมน ตาบลมวงหม อาเภอเมอง สงหบร

ลกษณะทเพมเตมผสมผสานประโยชนใชสอยภายในฐานทเปนอาคารของเจดยทรงปรางคสะทอนลกษณะทเพมเตม

ตามความตองการของผสราง แตนยสาคญทเพมเตมคอ รปแบบของสวนเรอนธาต และสวนยอดทออกแบบใหเปนยอดทรงแทงเหลยมสงเพรยวทาใหไมมพนทเพยงพอสาหรบรายละเอยด จงทาไดเพยงคาดแถบนนใหดคลายชดชนรดประคดของเจดยทรงปรางคแลวปดประดบดวยกลบขนนโดยรอบ การทสวนยอดมความสงอยมากทาใหตองเพมการปองกนการพงดวยลวดยดขงสวนยอดกบมมทง 4 ทพน (ภาพท 118) ซงเจดยทรงปรางค วดพระปรางคมนอาจกลาวไดวาเปนการสรางเอกลกษณใหมของเจดยทสามารถดงดดความสนใจพทธศาสนกชนใหเขาวดเพอประโยชนในการเสรมสราง หรอบรณปฏสงขรณวดได

137

ภาพท 118 สวนยอดเจดยทรงปรางค วดพระปรางคมน

เจดยทรงเครอง วดอทยธาราม แขวงบางกะป เขตหวยขวาง กรงเทพมหานครพระครอทยปญญภรกษ เจาอาวาสวดอทยธาราม หรอชอทชาวบานเรยกวาวดบางกะป

เนองจากพนทวดตดกบคลองบางกะป ทานเลาประวตการสรางเจดยทรงเครองวา “ในฝงโรงเรยนวดอทยธารามมเจดยของเกาแตชารด และกระเทอนลมลงเมอวนท 5 มถนายน 2487 เกดจากลกระเบดทาใหพงซงเปนชวงสงครามโลกครงท 2 หลวงพอเลยคดจะสรางเจดยองคใหมขนมา โดยใหกรมศลปากรออกแบบ คณศรสกล เขยววมล เปนสถาปนกผออกแบบ หลวงพอบอกวาเจดยองคใหมใหยดหลกแบบเจดยขนาดใหญทวดโพธ เพราะเจดยเกาแบบคลายวดโพธ...สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก เสดจเปนองคประธานวางศลาฤกษ 17 สงหาคม 2538 เรมการกอสราง 28 มถนายน 2540 แลวเสรจธนวาคม 2541 ใชงบประมาณ 12,500,000 บาท ปจจบนการตกแตงภายในยงไมเสรจเรยบรอย จงยงไมไดฉลอง ภายในองคเจดยองคใหมจะประดษฐานบรรจพระบรมสารรกธาตทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงพระราชทาน ซงอญเชญมาจาก

138

ประเทศอนเดยและเกบพระธาตจากเจดยองคเกาและของใหมๆ ใครถวายใหมากบรรจ”64 เจดยองคเกาของทางวดททานพระครอทยปญญภรกษเลาวาอยในฝงโรงเรยนวดอทยธารามซงกเปนพนทของวดแตถกแบงดวยคลองบางกะป ทตงเจดยองคใหมนนสรางอยฝงวดถดจากอโบสถไปทางทศตะวนตก

ลกษณะทวไปเจดยทรงเครอง วดอทยธาราม โครงสรางเปนคอนกรตเสรมเหลกสวนองคเจดยทาสทอง

มหองคหาภายในฐานและองคเจดย ความสงจากฐานถงยอดประมาณ 30 เมตรสวนฐาน ม 3 ชน คอ ชนท 1 เปนฐานเขยงทสรางเปนอาคารในผงแปดเหลยม ดาน

ทศหลกทาเปนซมประตทางเขาไปภายในอาคาร เฉพาะดานทศเหนอซมประตอยดานหนามขทยนออกมาจากดานเพอทจะสรางบนไดกระหนาบทงสองขางมขเปนทางขนไปยงลานประทกษณในผงแปดเหลยมรอบฐานชนท 2 ชนท 2 คอ ฐานเขยงทรงสงในผงแปดเหลยม มซมประตและหนาตางสรางไวในดานทศหลกเพอเปนทางเขาไปภายในองคเจดย ฐานนอยในผงเพมมมยสบ เหนอขนไปเปน ชดฐานสงหเพมมมยสบ 3 ฐานซอนลดหลนกนขนไปคอฐานชนท 3 ชดฐานสงหรองรบบวคลมเพมมมยสบ ทเพมมมตามการเพมมมมาจากสวนลาง

สวนกลาง ทรงระฆงเพมมมยสบอยเหนอบวคลมขนไป ประดบสวนบนทรงระฆงเปนแผนสามเหลยมเรยกวา บวคอเสอ แลวยงทาเปนซมจระนาขนาดเลกไวทองคระฆง

สวนยอด ถดจากทรงระฆงเปนบลลงกเพมมมยสบเชนกน ตอดวยบวคลมเถา ปลและปลยอดทคนกลางดวยวงแหวน (ลกแกว) เหนอปลยอด คอ ลกแกว (ภาพท 119)

ลกษณะทหยบยมมาจากศลปะรตนโกสนทรกอน พ.ศ. 2475เจดยองคเกาของวดอทยธาราม คงเปนเจดยทรงเครองตามรปแบบทเปนแบบแผนซง

นยมสรางในสมยรตนโกสนทรตอนตน โดยเฉพาะรชสมยรชกาลท 3 เจดยทรงเครององคปจจบนจงยงคงเปนรปแบบของเจดยทรงเครองในศลปะรตนโกสนทรทหยบยมมาออกแบบขนใหม อนง หลวงพอทานพระครอทยปญญภรกษบอกวา “รปทรงไมเหมอนของเกาทเดยว หลวงพอวารปทรงนาจะเปนแบบทรงวดโพธ”65 ขอสงเกตของหลวงพออาจอธบายไดวาการออกแบบโดยหลกยงเปนแบบแผนรปแบบของเจดยทรงเครอง แตรปทรงฐานทกวางสอบสงขนไปอาจเหมอนกบรปทรง

64สมภาษณ พระครอทยปญญภรกษ, เจาอาวาสวดอทยธาราม, 10 มถนายน 2545. นอกจากหลวงพอทาน

จะเปน พระนกพฒนาวดในทกๆ ดาน ทานยงเปนพระนกอนรกษ โดยทานเกบสะสมเกวยน และเรอทใชคมนาคมทางนาหลายแบบในอดต จดแสดงภายในบรเวณวดอทยธาราม อนง หลวงพอทานยงเปนชางไมทมฝมอแมจะมอายมากทานกยงแขงแรง ซงวนทสมภาษณทานกาลงทาโตะ ชางทเปนลกมอยงตองเรยนรจากทาน

65สมภาษณ พระครอทยปญญภรกษ, เจาอาวาสวดอทยธาราม, 10 มถนายน 2545.

139

ภาพท 119 เจดยทรงเครอง วดอทยธาราม แขวงบางกะป เขตหวยขวาง กรงเทพฯ

ของเจดยทอง ในวดพระศรรตนศาสดาราม ซงเปนเจดยรปแบบเดยวกบเจดยวดโพธทฐานไมกวางแตสอบสงขนไปอยมากกวาเจดยทอง อนง การทาวงแหวน (ลกแกว) คนกลางระหวางปล และปลยอดในเจดยทองมไดปรากฏมการทาอย แตลกษณะเชนนทาในเจดยทรงเครองทกองคของวดโพธ

ลกษณะทเพมเตมผสมผสานการออกแบบเจดยทรงเครององคนเปนไปตามแบบแผนของเจดยทรงนซงทากนมาแลว

ในศลปะรตนโกสนทร การเพมเตมผสมผสานจงเดนชดในการประยกตใหเกดประโยชนใชสอยไดภายในองคเจดย หลวงพอทานพระครอทยปญญภรกษยงเลาถงลกษณะทเพมเตมผสมผสานและแกไขในการออกแบบวา “ในแบบเจดยจะมทางขนอยทางทศเหนอและใต หลวงพอบอกวาเอาดานเดยวกพอแลว ไมเสยเนอทกเลยมบนไดเฉพาะดานทศเหนอ...สวนการออกแบบลกกลมตงวางอยรอบเจดยเปนกาแพง ตอนแรกไมมในแบบหลวงพอใหไปออกแบบใสมาเพม มทงหมด 37 ลก ทงเลกและใหญ ลกใหญสงทาราคา 20,000 บาท ดมนคงทาแลวเดนและสวยด มหลายคนมาขอ

140

ไปทาลกนมต (ภาพท 120) ตอนแรกหลวงพอจะทางายๆ แตคณประดษฐ ยวะพกกะ ขอทาออกแบบลกกลมรอบๆ ให สวนภายในเจดยหลวงพอมโครงการวาจะเขยนภาพจตรกรรมฝาผนง”66

ภาพท 120 การออกแบบลกกลมขนาดตางๆ เปนกาแพงอยรอบเจดยทรงเครอง วดอทยธาราม กรงเทพฯ

พระมหาธาตเจดยเฉลมพระเกยรต 6 รอบพระชนมพรรษา วดเขาดน ตาบลเขาดน อาเภอบางปะกง ฉะเชงเทรา

การเดนทางไปวดเขาดนตองเดนทางไปทางโรงไฟฟาบางปะกงระยะทางประมาณ 10 กโลเมตร ปายทองคเจดยระบวา พระมหาธาตเจดยองคนพระบาทสมเดจพระเจาอยหว รชกาลท 9 ทรงมพระมหากรณาธคณพระราชทานนามใหวา “พระมหาธาตเจดยเฉลมพระเกยรต 6 รอบพระชนมพรรษา” ทรงพระราชทานเมอวนท 28 พฤษภาคม 2544

ประวตการกอสรางเจดย พระมหาประเสรฐ ปสฏโฐ เจาอาวาสวดเขาดนทานใหขอมลวา “สบเนองจากหลวงพอเกบเงนได 1 ลานบาทจากกฐน และไดฝนเหนเจดยบนยอดเขาดนกเลยไปปรกษาหลวงพอจรญ (พระราชสทธญาณมงคล เจาอาวาสวดอมพวน จงหวดสงหบร) วาควรจะสรางเจดยตรงไหน ซงเจดยไดสรางบนเนนบนยอดเขาดนอนเปนเขาทไมสงนก หลวงพอได

66สมภาษณ พระครอทยปญญภรกษ, เจาอาวาสวดอทยธาราม, 10 มถนายน 2545. อนงอาจารยประดษฐ

ยวะพกกะ ไดรบเลอกใหเปน ศลปนแหงชาต สาขาศลปะสถาปตยกรรมแบบประเพณ ป พ.ศ. 2544

141

เดนทางไปกรงเทพมหานครเพอดแบบเจดยตามวดตางๆ และไดปรกษากบโยมจากกรมศลปากร แตจาชอเขาไมไดชวยออกแบบให บอกวาถายแบบมาจากเจดยวดราชบพธฯ...วางศลาฤกษ พ.ศ. 2540 โดยหลวงพอจรญ ระหวางการกอสรางหลวงพอไปดเจดยวดราชบพธฯ พบชางอกคนของกรมศลปากรทกาลงบรณะเจดย ไดคยกนแลวปรกษาใหมาชวยดแลการกอสรางปรบปรงสวนตางๆ ตามความเหมาะสม สมเดจพระถจตสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก เสดจมาทรงยกฉตร เดอนเมษายน 2544 ปจจบนเหลองานตกแตงภายในโดยชนท 1 เปนทปฏบตธรรม ชนท 2 จดนทรรศการของเกาในทองถน และอาชพของชาวบานนามาจาลองไว มการเขยนภาพจตรกรรมพระราชประวตและพระราชกรณยกจของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ชน 3 ภายในองคเจดยเปนหองเขาไปประดษฐานพระพทธรปปางปรนพพาน และประดษฐานเจดยหนออนทภายในบรรจพระธาต 9 องคทสมเดจพระสงฆราชพระราชทานมา”67

ลกษณะทวไปพระมหาธาตเจดยเฉลมพระเกยรต 6 รอบพระชนมพรรษา สรางบนเขาดนเปนเขาซง

ไมสงมาก และเปนทตงของวดเขาดน สรางเปนเจดยทรงระฆงบนฐานทสรางเปนอาคารมความกวาง 20 เมตร ความยาว 27 เมตร ความสงจากฐานถงสวนยอด 39 เมตร ดานหนาของเจดยทางทศตะวนออกเปนลานกวาง ทางเขาอาคารและบนไดขนไปตามชนตางๆ กอยดานน สวนดานหลงทศตะวนตกเปนเชงเขาทปกคลมดวยตนไมนานาพนธ

สวนฐาน สรางเปนอาคารในผงสเหลยมผนผา 2 ชนโดยมประตทางเขาภายในอาคารและบนไดทางขนไปยงชนท 2 และ 3 ดานทศตะวนออก ดานทเหลอทาเปนหนาตางโดยรอบ สวนฐานชนท 3 สรางเปนอาคารในผงสเหลยมจตรสเพอรองรบองคเจดยมลานประทกษณโดยรอบ มซมประตกระจกทางเขากลางดานทศตะวนออก ดานทเหลอกลางดานทาเปนซมหนาตางตดกระจก แตละดานมซมจระนาประดษฐานพระสงฆสาวกขนาบขาง รวมมซมจระนา 8 ซม อนแทนความหมายพระอรหนตแปดทศ ทมมอาคารทาเปนพานพมประดบกระจกส

สวนกลาง ถดจากฐานทสรางเปนอาคารในผงสเหลยมจตรสรองรบองคเจดย ขนไปเปนสวนของมาลยเถาทรองรบทรงระฆง

สวนยอด เหนอทรงระฆงเปนบลลงกในผงกลม ตอเนองขนไปเปนเสาหานทรองรบปลองไฉน ปล ลกแกวและฉตร (ภาพท 121)

67 สมภาษณ พระมหาประเสรฐ ปสฏโฐ, เจาอาวาสวดเขาดน, 8 มถนายน 2545.

142

ภาพท 121 พระมหาธาตเจดยเฉลมพระเกยรต 6 รอบพระชนมพรรษา วดเขาดน อาเภอบางปะกง ฉะเชงเทรา

ลกษณะทหยบยมมาจากศลปะรตนโกสนทรกอน พ.ศ. 2475ประวตการออกแบบกอสรางเจดยองคน ณ วดเขาดนระบชดเจนตามทหลวงพอ

พระมหาประเสรฐใหขอมล คอ ไดรบแรงบนดาลใจในการหยบยมรปแบบจากเจดยวดราชบพธ-สถตมหาสมาราม ทสรางขนในสมยรชกาลท 5 มาประยกตออกแบบขนใหม แตรปทรงเจดยทเหนกชวนใหตงขอสงเกตถงความชานาญของชางในการกอสรางเจดยซงทาใหรปทรงแตกตางจากเจดยตนแบบ

143

ลกษณะทเพมเตมผสมผสานวดเขาดนมการจดกจกรรมทางพระพทธศาสนาเปนประจาตลอด อาท การอบรมธรรม

ใหกบเดกนกเรยน การสรางเจดยจงตองคานงถงประโยชนใชสอยไดภายในโดยสรางฐานเปนอาคารซงสามารถทากจกรรมตางๆ ได ทาเปนหองจดนทรรศการรวมถงมการเขยนภาพจตรกรรมฝาผนงตกแตงภายใน เชน ภาพพระราชอจฉรยภาพดานตางๆ ของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว เปนตน (ภาพท 122) และการประดษฐานพระพทธรปเพอเคารพบชา

ภาพท 122 การเขยนภาพจตรกรรมฝาผนงตกแตงภายในพระมหาธาตเจดยฯ วดเขาดน อาเภอบางปะกง ฉะเชงเทรา

สวนลกษณะทเพมเตมผสมผสานในการออกแบบเจดยตามแนวคดของผสรางเปนอกสวนทเพมเตมจากเจดยตนแบบ นอกจากฝมอและความชานาญของชางในการกอสรางเจดย คอ การออกแบบพานพมประดบกระจกสทพระมหาประเสรฐ ทานใหขอมลวา “หลวงพอเหนวามมฐานเจดยชน 3 ยงวางอย กเลยมแนวคดใหชางใสพานพมเขาไป ตอนแรกจะทาเปนพมเงนและพมทอง แตชางมาบอกวากระจกสเงนและสทองไมม หลวงพอบอกใหชางทาเปนมมละสเลย”68 หนาบรรพซมประตทางเขาภายในฐานหรออาคารชนท 3 ไดประดบตราสญลกษณพระราชพธมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษาครบ 6 รอบ 5 ธนวาคม 2542 (ภาพท 123) เพอนอมเกลาถวายพระมหาธาตเจดยฯ เปนราชสกการะแดพระบาทสมเดจพระเจาอยหว จงเชญตราสญลกษณดงกลาวมาตดประดบ

68สมภาษณ พระมหาประเสรฐ ปสฏโฐ, เจาอาวาสวดเขาดน, 8 มถนายน 2545.

144

ภาพท 123 การประดบตกแตงลวดลายของพระมหาธาตเจดยฯ วดเขาดน อาเภอบางปะกง ฉะเชงเทรา

เจดยในศลปะรตนโกสนทรกลาวไดวา คอ เจดยโบราณตนแบบทใหแรงบนดาลใจสาคญของเจดยสรางใหมในปจจบนทยอนกลบไปหยบยมรปแบบมาสรางเจดย แตรปแบบเจดยทปรากฏกแสดงนยสาคญของความนยมในปจจบน อาท การออกแบบเจดยเพอใหเกดประโยชนใชสอยไดภายในองคเจดยมากกวาเจดยทกอทบตน และการทรปแบบเจดยในศลปะรตนโกสนทรกอน พ.ศ. 2475 นนยงแฝงซงความตอเนองของการเปนศนยกลางความเจรญดานศลปวฒนธรรมทมความใกลชดมากกบปจจบน จงมเจดยสรางขนใหมหลายๆ องคทศรทธาและเลอกทจะหยบยมรปแบบรปทรงมาเปนแรงบนดาลใจ

เจดยสรางขนใหมในประเทศไทยหลง พ.ศ. 2475 ทกลาวมาตามลาดบยคสมยศลปะแสดงถงนยสาคญของการยอนกลบไปหยบยมรปแบบตางๆ ของเจดยโบราณตนแบบอยางแพรหลายตามรปแบบทวเคราะหและประวตการสราง สามารถสรปไดเปน 2 ประเดน คอ

1. การสรางเจดยหลง พ.ศ. 2475 นนมนยสาคญทสะทอนแนวคดหลกในความเชอดานความศกดสทธ ทนามาซงความศรทธาในเจดยโบราณตนแบบอนเปนแรงบนดาลใจสาคญทางพระพทธศาสนา โดยมากอนรปแบบเจดยตนแบบอนเปนเรองของววฒนาการงานชาง และความงามมาเปนอนดบรอง

145

2. รปแบบรปทรงทยอนกลบไปหยบยมนามาตามความศรทธา โดยมการสรางสวนประกอบอยางอนเพมเตมผสมผสานขนในเจดยสรางใหม อาท ประโยชนใชสอยภายในองคเจดย เมอมการเพมเตมกจาเปนตองมการลดเพอใหเกดความเหมาะสม รปแบบเดมของเจดยโบราณตนแบบจงกลายไปมาก การวเคราะหรปแบบจงเปนเรองจาเปนเพอทราบถงแรงบนดาลใจทางดานงานชาง สวนความศรทธาซงเปนเรองหลก คอ สาเหตเฉพาะบคคลซงเปนผสราง

ความศรทธาในความศกดสทธนามาซงการสรางเจดย สวนแรงบนดาลใจนอมนาใหเลอกเจดยโบราณตนแบบเพอเปนสญลกษณตามความศรทธา อนง การยอมรบเจดยตนแบบทเลอกมาเปนแรงบนดาลใจในการสรางเจดยสมยใหมจะจากดอยในหมบคคลทใกลชดผสรางหรอผออกแบบเจดย โดยทพระสงฆมบทบาทสาคญมากในการสรางเจดยตามวดทเลอกมาเปนตวอยางวเคราะห และเมอมการเผยแพรประชาสมพนธกมสวนทาใหเจดยและวดเปนทรจกในหมพทธศาส-นกชนเพมขน69

69ดเพมเตมตวอยางการเผยแพรประชาสมพนธเจดยสรางขนใหมในปจจบนในภาคผนวก ก.