È.Í. ÑÒÛÐ ÊÀÑ, Ã.Ø. ÀÁ ÄÓË ËÀ Å ÂÀ, Ð.Ð. ÒÓÌ ÏÀ ÐÎÂ

Ëèòåðàòóðà

Ó÷åá íèê-õðå ñ òî ìà òèÿ äëÿ 6 êëàñ ñà øêî­ë­общего­ ñðåä­íåго­образования

ñ ðóñ ñêèì ÿçû êîì îáó ÷å íèÿ

Издание 5-е, переработанное

ÓòâåðæäåíÌèíèñòåðñòâîì íàðîäíîãî îáðàçîâàíèÿ

Ðåñïóáëèêè Óçáåêèñòàí

ÃËÀ ÍÀß ÐÅ ÄÀÊ ÖÈßÈÇ ÄÀ ÒÅËÜ ÑÊÎ-ÏÎ ËÈ ÃÐÀ ÔÈ ×Å Ñ ÊÎÉ

ÀÊ ÖÈ Î ÍÅÐ ÍÎÉ ÊÎÌ ÏÀ ÍÈÈ «SHARQ»ÒÀØ ÊÅÍÒ — 2017

II часть

УДК:­821.161.1ÁÁÊ­83.3­(2­Ðîñ)-93 Ë 64

Э孭ö­å­í­­ç­å­í­­ò­û:

Корчуганова О.А. —­зам.заведующего­ОМООДУНО­­ ­ ­ ­Мирабадского­районаÈê ðà ìî âà Ш.И. — ó÷è òåëü âûñ øåé êà òå ãî ðèè øêîëû ¹­96­ã.­Òàø­êåí­òà

 ó÷åáíèêå-õðåñòîìàòèè èñïîëüçîâàíû èëëþñòðàöèè õóäîæíèêîâ:­Â. Васнецова, Â. Ãàëüäÿåâà, Ï. Ïèíêåñåâè÷à,

Ì. Êóñòîäèåâà, Í. Êîøêèíà, С. Алимова, Л. Непомнящего, Ã. Íèêîëüñêîãî, Ë. Áàøàðîâîé

Îáðàòèòå âíèìàíèå!

Ä — ìàòåðèàë äëÿ äîïîëíèòåëüíîãî ÷òåíèÿ

Èçäàí çà ñ÷åò Ðåñïóáëèêàíñêîãî öåëåâîãî êíèæíîãî ôîíäà

Äëÿ èñïîëüçîâàíèÿ â êëàññå

©­И.Н.­Стыркас.© Ãëàâ íàÿ ðå äàê öèÿÈÏÀÊ­«Sharq»,­2005,­2008,­2009,­2013,­2017.

ISBN­978-9943-26-614-8

УДК: 821.161.1

ÁÁÊ 83.3 (2 Ðîñ)-93

Ë 64

ISBN 978-9943-26-614-8

Ëèòåðàòóðà:­II­часть.­Ó÷åáíèê-õðåñòîìàòèÿ­äëÿ­6­êëàññà­/­Àâò.-ñîñò.:­È.Í.­Ñòûðêàñ,­Ã.Ø.­Àáäóëëàåâà,­Ð.Ð.­Òóìïà-ðîâ.­—­Ò.:­«Sharq»,­2017.­—­160­ñ.I.­Ñòûðêàñ­È.Í.,­ñîñò.

Ëåâ Íèêîëàåâè÷Òîëñòîé

(1828—1910)

3

Ëåâ Íè êî ëà å âè÷ Òîë ñòîé ðî äèë ñÿ â ñòà ðèí íîé, áî ãà òîé ïî ìå ùè ÷ü åé ñå ìüå, â ðî äî âîé óñàäü áå ßñ íàÿ Ïî ëÿ íà Òóëü­ñêîé ãó áåð íèè. Çäåñü Òîë ñòîé áëèç êî óâè äåë æèçíü òðó äî­âî ãî íà ðî äà, ñòàâ øå ãî åãî «ñà ìîé þíîé ëþ áî âüþ», çäåñü îí âïåð âûå óñ ëû øàë íà ðîä íûå ñêà çêè, ïå ñíè, áû ëèíû. Óæå â äåò ñêèå ãî äû çà ðîäèë ñÿ ó Òîë ñòîãî ãëó áî êèé èí òå ðåñ ê îòå ÷å ñò âåí íîé èñ òî ðèè.  âîç ðà ñ òå 9 ëåò îí âïåð âûå ïî áû­âàë â Ìîñê âå, âïå ÷àò ëå íèÿ îò êî òî ðîé áû ëè æè âî ïå ðå äà íû â äåò ñêîì ñî ÷è íå íèè «Êðåìëü». Ìîñê âà ïî ðà çè ëà áó äó ùå ãî ïè ñà òå ëÿ ñâî èì âå ëè ÷è åì è ìíî ãî ëþä íî ñ òüþ. Ïåð âûé ïå ðè îä ìîñ êîâ ñêîé æèç íè ïðî äîë æàë ñÿ îêî ëî ÷å òû ðåõ ëåò. Îí ðà íî îñè ðî òåë, ñíà ÷à ëà ñêîí ÷à ëàñü ìàòü, çà òåì îòåö. Ñ ñå ñ ò ðîé è òðå ìÿ áðà òü ÿ ìè îí ïå ðå åç æà åò â Êà çàíü, ãäå æè ëà îä íà èç îò öîâ ñêèõ ñå ñ òåð, ñòàâ øàÿ èõ îïå êóí øåé.

 Êà çà íè Òîë ñòîé äâà ñ ïî ëî âè íîé ãî äà ãî òî âèë ñÿ ê ïî­ñòóï ëå íèþ â óíè âåð ñè òåò, ãäå ñ 1844 ãî äà ó÷èë ñÿ ñíà ÷à­ëà íà âîñ òî÷ íîì, à çà òåì íà þðè äè ÷å ñ êîì ôà êóëü òå òàõ. Îí ïî ðà æàë ñâî èõ ó÷è òå ëåé è îä íî êóðñ íè êîâ ñâî è ìè ëèíã âè ñ­òè ÷å ñ êè ìè ñïî ñîá íî ñ òÿ ìè. Îí ñâî áîä íî âëà äåë àí ã ëèé ñêèì, íå ìåö êèì, ôðàí öóç ñêèì, ÷è òàë íà èòà ëü ÿí ñêîì, ïîëü ñêîì, ÷åø ñêîì. Èçó ÷àë äðåâ íå åâ ðåé ñêèé, òó ðåö êèé, áîë ãàð ñêèé è

4

äðó ãèå ÿçû êè. Òîë ñòî ìó øåë äå âÿò íàä öà òûé ãîä, êîã äà îí íà ÷àë âå ñ òè äíåâ íèê, êî òî ðûé âåë äî êîí öà ñâî èõ äíåé.

 1850 ãî äó Òîë ñòîé îò ïðàâ ëÿ åò ñÿ â Ìîñê âó, ãäå íà ÷à­ëàñü åãî ïè ñà òåëü ñêàÿ äå ÿ òåëü íîñòü. Åãî ïåð âîå ëè òå ðà òóð íîå ïðî èç âå äå íèå — ýòî ïî âåñòü èç öû ãàí ñêî ãî áû òà (îñ òà ëàñü íå çà êîí ÷åí íîé) è îïè ñà íèå îä íî ãî ïðî æè òî ãî äíÿ. Òîã äà æå áû ëà íà ÷à òà ïî âåñòü «Äåò ñò âî».

Âñêî ðå Òîë ñòîé åäåò íà Êàâ êàç, ãäå åãî ñòàð øèé áðàò Íè­êî ëàé Íè êî ëà å âè÷ ñëó æèë â äåé ñò âó þ ùåé àð ìèè. Ïî ñòó ïèâ â àð ìèþ þí êå ðîì, îí ñäàë ýê çà ìåí íà ìëàä øèé îôè öåð ñêèé ÷èí. Ýïè çî äû Êàâ êàç ñêîé âîé íû Òîë ñòîé îïè ñàë â ðàñ ñêà çàõ «Íà áåã», «Ðóá êà ëå ñà», «Ìåòåëü», «Êà çà êè». Íà Êàâ êà çå áû­ëà çà âåð øåíà ïî âåñòü «Äåò ñò âî», â 1852 ãî äó íà ïå ÷à òàí íàÿ â æóð íà ëå «Ñî âðå ìåí íèê». Òîë ñòîé ó÷à ñò âî âàë è â Êðûì ñêîé âîé íå. Çà ãå ðî èçì è áåñ ñò ðà øèå áûë íà ãðàæ äåí îð äå íà ìè è ìå äà ëÿ ìè.

Ïî âåñòü «Äåò ñò âî» — ýòî ïåð âàÿ ÷àñòü àâ òî áèî ãðà ôè ÷å ñ­êîé òðè ëî ãèè, «Îò ðî ÷å ñò âî» — âòî ðàÿ ÷àñòü, «Þíîñòü» — òðå òüÿ ÷àñòü.  òðè ëî ãèè Òîë ñòîé âû ðà çèë ñòðåì ëå íèå ëè÷­íî ñ òè ïî ñòè÷ü ñâîé âíó ò ðåí íèé ìèð. ×å ðåç âñå òâîð ÷å ñò âî Òîë ñòî ãî ïðî õî äèò òå ìà ìó ÷è òåëü íûõ ïî èñ êîâ íðàâ ñò âåí íî ãî èäå à ëà, ñòðåì ëå íèå ïðè îá ùèòü ñÿ ê åñ òå ñò âåí íîé æèç íè íà­ðî äà, ê ïðè ðî äå.

Òâîð ÷å ñò âî Ë. Í. Òîë ñòî ãî áû ëî ïëîäîòâîðíûì. Îí ñî çäàë ïðî èç âå äå íèÿ, êî òî ðûå âî øëè â ìè ðî âóþ êëàñ ñè êó: ðî ìà íû «Âîé íà è ìèð», «Àí íà Êà ðå íè íà», «Âîñ êðå ñå íèå» è ìíî ãèå äðó ãèå.

Òâîð ÷å ñò âî Ë. Í. Òîë ñòî ãî îêà çà ëî îã ðîì íîå âëè ÿ íèå íà ðàç âè òèå ìè ðî âîé ëè òå ðà òó ðû, îíî îò ðà çè ëî ïðî òè âî ðå ÷èÿ öå ëîé ýïî õè ðóñ ñêî ãî îá ùå ñò âà.

5

ÄÅÒ­ÑÒ­ÂÎ

(Ãëà­âû­ èç­ ïî­âå­ñ­òè­ â­ ñîêðàùåíèè)

í ë­ à­ ­â­ à­ ­ I

Ó×È­ÒÅËÜ­ÊÀÐË­ÈÂÀ­ÍÛ×

12­ãî àâ ãó ñ òà 18.., ðîâ íî â òðå òèé äåíü ïî ñëå äíÿ ìî å ãî ðîæ äå íèÿ, â êî òî ðûé ìíå ìè íó ëî äå ñÿòü ëåò è â êî òîðûé ÿ ïî ëó ÷èë òà êèå ÷ó äåñ íûå ïî äàð êè, â ñåìü ÷à ñîâ óò ðà Êàðë Èâà íû÷ ðàç áó äèë ìå íÿ, óäà ðèâ íàä ñà ìîé ìî åé ãî ëî âîé õëî­ïóø êîé — èç ñà õàð íîé áó ìà ãè íà ïàë êå — ïî ìó õå. Îí ñäå ëàë ýòî òàê íå ëîâ êî, ÷òî çà äåë îá ðà çîê1 ìî å ãî àí ãå ëà, âè ñåâ øèé íà äó áî âîé ñïèí êå êðî âà òè, è ÷òî óáè òàÿ ìó õà óïà ëà ìíå ïðÿ ìî íà ãî ëî âó. ß âû ñó íóë íîñ èç­ïîä îäå ÿ ëà, îñ òà íî âèë ðó êîþ îá ðà çîê, êî òî ðûé ïðî äîë æàë êà ÷àòü ñÿ, ñêè­íóë óáè òóþ ìó õó íà ïîë è õî òÿ çà ñïàí íû ìè, íî ñåð äè òû ìè ãëà çà ìè îêè íóë Êàð ëà Èâà íû ÷à.

«Ïî ëî æèì, — äó ìàë ÿ, — ÿ ìà ëåíü êèé, íî çà ÷åì îí òðå­âî æèò ìå íÿ? Îò ÷å ãî îí íå áüåò ìóõ îêî ëî Âî ëî äè íîé ïî ñòå­ëè? Âîí èõ ñêîëü êî! Íåò, Âî ëî äÿ ñòàð øå ìå íÿ, à ÿ ìåíü øå âñåõ: îò òî ãî îí ìå íÿ è ìó ÷èò. Òîëü êî î òîì è äó ìà åò âñþ æèçíü, — ïðî øåï òàë ÿ, — êàê áû ìíå äå ëàòü íå ïðè ÿò íî ñ òè. Îí î÷åíü õî ðî øî âè äèò, ÷òî ðàç áó äèë è èñ ïó ãàë ìå íÿ, íî âû êà çû âà åò, êàê áóä òî íå çà ìå ÷à åò... ïðî òèâ íûé ÷å ëî âåê! È õà ëàò, è øà ïî÷ êà, è êè ñ òî÷ êà — êà êèå ïðî òèâ íûå!»

 òî âðå ìÿ êàê ÿ òà êèì îá ðà çîì ìûñ ëåí íî âû ðà æàë ñâîþ äî ñà äó íà Êàð ëà Èâà íû ÷à, îí ïî äî øåë ê ñâî åé êðî âà òè, âçãëÿ­íóë íà ÷à ñû, êî òî ðûå âè ñå ëè íàä íåþ â øè òîì áè ñåð íîì áàø­ìà÷ êå, ïî âå ñèë õëî ïóø êó íà ãâîç äèê è, êàê çà ìåò íî áû ëî, â ñà ìîì ïðè ÿò íîì ðàñ ïî ëî æå íèè äó õà ïî âåð íóë ñÿ ê íàì.

— Auf, kinder, auf!.. s’ist Zeit. Die Mutter ist sñhon im Saal2, — êðèê íóë îí äî á ðûì íå ìåö êèì ãî ëî ñîì, ïî òîì îí

1 Îáðàçîê — ìèíèàòþðíîå èçîáðàæåíèå â âèäå èêîíû êîãî­ëèáî èç ñâÿòûõ.

2 Âñòà âàòü, äå òè, âñòà âàòü!.. — ïî ðà. Ìàòü óæå â çà ëå­(íåì.).

6

ïî äî øåë êî ìíå, ñåë ó íîã è äî ñòàë èç êàð ìà íà òà áà êåð êó. ß ïðè òâî ðèë ñÿ, áóä òî ñïëþ. Êàðë Èâà íû÷ ñíà ÷à ëà ïî íþ õàë, óòåð íîñ, ùåëê íóë ïàëü öà ìè è òîã äà òîëü êî ïðè íÿë ñÿ çà ìå íÿ. Îí, ïî ñìå è âà ÿñü, íà ÷àë ùå êî òàòü ìîè ïÿò êè. — Nu, nun, Faulenzer!1 — ãî âî ðèë îí.

Êàê ÿ íè áî ÿë ñÿ ùå êîò êè, ÿ íå âñêî ÷èë ñ ïî ñòå ëè è íå îò âå ÷àë åìó, à òîëü êî ãëóá æå çà ïðÿ òàë ãî ëî âó ïîä ïî äóø­êó, èçî âñåõ ñèë áðû êàë íî ãà ìè è óïî òðåá ëÿë âñå ñòà ðà íèÿ óäåð æàòü ñÿ îò ñìå õà.

«Êà êîé îí äî á ðûé è êàê íàñ ëþ áèò, à ÿ ìîã òàê äóð íî î íåì äó ìàòü!»

Ìíå áû ëî äî ñàä íî è íà ñà ìî ãî ñå áÿ, è íà Êàð ëà Èâà­íû ÷à, õî òå ëîñü ñìå ÿòü ñÿ è õî òå ëîñü ïëà êàòü: íåð âû áû ëè ðàñ ñò ðî å íû.

— Ach, lassen Sie2, Êàðë Èâà íû÷! — çà êðè ÷àë ÿ ñî ñëå­çà ìè íà ãëà çàõ, âû ñî âû âàÿ ãî ëî âó èç­ïîä ïî äó øåê.

Êàðë Èâà íû÷ óäè âèë ñÿ, îñ òà âèë â ïî êîå ìîè ïî äîø âû è ñ áåñ ïî êîé ñò âîì ñòàë ñïðà øè âàòü ìå íÿ: î ÷åì ÿ? Íå âè­äåë ëè ÿ ÷å ãî äóð íî ãî âî ñíå?.. Åãî äî á ðîå íå ìåö êîå ëè öî, ó÷à ñ òèå, ñ êî òî ðûì îí ñòà ðàë ñÿ óãà äàòü ïðè ÷è íó ìî èõ ñëåç, çà ñòàâ ëÿ ëè èõ òå÷ü åùå îáèëü íåå: ìíå áû ëî ñî âå ñò íî, è ÿ íå ïî ìíèë, êàê çà ìè íó òó ïå ðåä òåì ìîã íå ëþ áèòü Êàð ëà Èâà íû ÷à è íà õî äèòü ïðî òèâ íû ìè åãî õà ëàò, øà ïî÷ êó è êè­ñ òî÷ êó; òå ïåðü, íà ïðî òèâ, âñå ýòî êà çà ëîñü ìíå ÷ðåç âû ÷àé íî ìè ëûì, è äà æå êè ñ òî÷ êà êà çà ëàñü ÿâ íûì äî êà çà òåëü ñò âîì åãî äî á ðî òû. ß ñêà çàë åìó, ÷òî ïëà ÷ó îò òî ãî, ÷òî âè äåë äóð­íîé ñîí — áóä òî maman óìåð ëà è åå íå ñóò õî ðî íèòü. Âñå ýòî ÿ âû äó ìàë, ïî òî ìó ÷òî ðå øè òåëü íî íå ïî íè ìàë, ÷òî ìíå ñíè ëîñü â ýòó íî÷ü, íî êîã äà Êàðë Èâà íû÷, òðî íó òûé ìî èì ðàñ ñêà çîì, ñòàë óòå øàòü è óñ ïî êà è âàòü ìå íÿ, ìíå êà çà ëîñü, ÷òî ÿ òî÷ íî âè äåë ýòîò ñòðàø íûé ñîí, è ñëå çû ïî ëè ëèñü óæå îò äðó ãîé ïðè ÷è íû.

— Sind sie bald fertig?3 — ïî ñëû øàë ñÿ èç êëàññ íîé ãî ëîñ Êàð ëà Èâà íû ÷à.

1 Íó, íó, ëåí òÿé!­(íåì.).2 Àõ, îñ òàâü òå (íåì.).3 Ñêî ðî ëè âû áó äå òå ãî òî âû?­(íåì.).

7

Ãî ëîñ åãî áûë ñòðîã è íå èìåë óæå òî ãî âû ðà æå íèÿ äî á­ðî òû, êî òî ðîå òðî íó ëî ìå íÿ äî ñëåç.  êëàññ íîé Êàðë Èâà­íû÷ áûë ñîâ ñåì äðó ãîé ÷å ëî âåê: îí áûë íà ñòàâ íèê. ß æè âî îäåë ñÿ, óìûë ñÿ è, åùå ñ ùåò êîé â ðó êå, ïðè ãëà æè âàÿ ìî ê­ðûå âî ëî ñû, ÿâèë ñÿ íà åãî çîâ.

Êàðë Èâà íû÷, ñ î÷ êà ìè íà íî ñó è êíè ãîé â ðó êå, ñè äåë íà ñâî åì îáû÷ íîì ìå ñ òå, ìåæ äó äâå ðüþ è îêîø êîì. <...>

Êàê òå ïåðü âè æó ÿ ïå ðåä ñî áîé äëèí íóþ ôè ãó ðó â âà òî÷ íîì õà ëà òå è â êðàñ íîé øà ïî÷ êå, èç­ïîä êî òî ðîé âèä íå þò ñÿ ðåä­êèå ñå äûå âî ëî ñû. Îí ñè äèò ïîä ëå ñòî ëè êà, íà êî òî ðîì ñòî èò êðó æîê ñ ïà ðèê ìà õåðîì1, áðî ñàâ øèì òåíü íà åãî ëè öî; â îä­íîé ðó êå îí äåð æèò êíè ãó, äðó ãàÿ ïî êî èò ñÿ íà ðó÷ êå êðåñ ëà; ïîä ëå íå ãî ëå æàò ÷à ñû ñ íà ðè ñî âàí íûì åãå ðåì íà öè ôåð áëà­òå, êëåò ÷à òûé ïëà òîê, ÷åð íàÿ êðóã ëàÿ òà áà êåð êà, çå ëå íûé ôóò ëÿð äëÿ î÷ êîâ, ùèï öû íà ëî òî÷ êå. Âñå ýòî òàê ÷èí íî, àê­êó ðàò íî ëå æèò íà ñâî åì ìå ñ òå, ÷òî ïî îä íî ìó ýòî ìó ïî ðÿä êó ìîæ íî çà êëþ ÷èòü, ÷òî ó Êàð ëà Èâà íû ÷à ñî âåñòü ÷è ñ òà è äó øà ïî êîé íà.

Áû âà ëî, êàê äî ñû òà íà áå ãà åøü ñÿ âíè çó ïî çà ëå, íà öû­ïî÷ êàõ ïðî êðà äåøü ñÿ íàâåðõ, â êëàññ íóþ, ñìî ò ðèøü — Êàðë Èâà íû÷ ñè äèò ñå áå îäèí íà ñâî åì êðåñ ëå è ñ ñïî êîé íî­âå ëè­÷à âûì âû ðà æå íè åì ÷è òà åò êà êóþ­íè áóäü èç ñâî èõ ëþ áè ìûõ êíèã.

Áû âà ëî, îí ìå íÿ íå çà ìå ÷à åò, à ÿ ñòîþ ó äâå ðè è äó ìàþ: «Áåä íûé, áåä íûé ñòà ðèê! Íàñ ìíî ãî, ìû èã ðà åì, íàì âå ñå ëî, à îí — îäèí­îäè íå øå íåê, è íè êòî­òî åãî íå ïðè ëà ñ êà åò. Ïðàâ äó îí ãî âî ðèò, ÷òî îí ñè ðî òà. <...>

Áû âà ëî, ïî êó äà ïî ïðàâ ëÿ åò Êàðë Èâà íû÷ ëèñò ñ äèê òîâ­êîé, âû ãëÿ íåøü â òó ñòî ðî íó, âè äèøü ÷åð íóþ ãî ëî âêó ìà­òóø êè, ÷üþ­íè áóäü ñïè íó è ñìóò íî ñëû øèøü îò òó äà ãî âîð è ñìåõ; òàê ñäå ëà åò ñÿ äî ñàä íî, ÷òî íåëü çÿ òàì áûòü è äó ìà åøü: «Êîã äà æå ÿ áó äó áîëü øîé, ïå ðå ñòà íó ó÷èòü ñÿ è âñå ãäà áó äó

1 Êðóæîê­ñ­ïàðèêìàõåðîì — íåáîëüøîé ïîäíîñ ñ íàáîðîì äëÿ áðèòüÿ.

8

ñè äåòü íå çà äè à ëî ãà ìè, à ñ òå ìè, êî ãî ÿ ëþá ëþ?» Äî ñà äà ïå ðåé äåò â ãðóñòü è, áîã çíà åò, îò ÷å ãî è î ÷åì, òàê çà äó ìà­åøü ñÿ, ÷òî è íå ñëû øèøü, êàê Êàðë Èâà íû÷ ñåð äèò ñÿ çà îøèá êè.

Êàðë Èâà íû÷ ñíÿë õà ëàò, íà äåë ñè íèé ôðàê ñ âîç âû øå­íè ÿ ìè è ñáîð êà ìè íà ïëå ÷àõ, îï ðà âèë ïå ðåä çåð êà ëîì ñâîé ãàë ñòóê è ïî âåë íàñ âíèç — çäî ðî âàòü ñÿ ñ ìà òóø êîé.

í ë­ à­ ­â­ à­ ­ II

MAMAN

Ìà òóø êà ñè äå ëà â ãîñ òè íîé è ðàç ëè âà ëà ÷àé; îä íîé ðó­êîé îíà ïðè äåð æè âà ëà ÷àé íèê, äðó ãîþ — êðàí ñà ìî âà ðà, èç êî òî ðî ãî âî äà òåê ëà ÷å ðåç âåðõ ÷àé íè êà íà ïîä íîñ. Íî õî òÿ îíà ñìî ò ðå ëà ïðè ñòàëü íî, îíà íå çà ìå ÷à ëà è òî ãî, ÷òî ìû âî øëè.

Òàê ìíî ãî âîç íè êà åò âîñ ïî ìè íà íèé ïðî øåä øå ãî, êîã äà ñòà ðà åøü ñÿ âîñ êðå ñèòü â âî îá ðà æå íèè ÷åð òû ëþ áè ìî ãî ñó­ùå ñò âà, ÷òî ñêâîçü ýòè âîñ ïî ìè íà íèÿ, êàê ñêâîçü ñëå çû, ñìóò íî âè äèøü èõ. Ýòî ñëå çû âî îá ðà æå íèÿ. Êîã äà ÿ ñòà ðà­þñü âñïîì íèòü ìà òóø êó òà êîþ, êà êîþ îíà áû ëà â ýòî âðå­ìÿ, ìíå ïðåä ñòàâ ëÿ þò ñÿ òîëü êî åå êà ðèå ãëà çà, âû ðà æà þ­ùèå âñå ãäà îäè íà êî âóþ äî á ðî òó è ëþ áîâü, ðî äèí êà íà øåå, íå ìíî ãî íè æå òî ãî ìå ñ òà, ãäå âüþò ñÿ ìà ëåíü êèå âî ëî ñè êè, øè òûé áå ëûé âî ðîò íè ÷îê, íåæ íàÿ ñó õàÿ ðó êà, êî òî ðàÿ òàê ÷à ñ òî ìå íÿ ëà ñ êà ëà è êî òî ðóþ ÿ òàê ÷à ñ òî öå ëî âàë, íî îá­ùåå âû ðà æå íèå óñ êîëü çà åò îò ìå íÿ. <...>

Êàðë Èâà íû÷, ïî ñâî å ìó îáûê íî âå íèþ, ñ íå ìåö êèì ïðè­âåò ñò âè åì ïî äî øåë ïðÿ ìî ê ðó÷ êå ìà òóø êè. Îíà îïî ìíè­ëàñü, òðÿõ íó ëà ãî ëî âîé, êàê áóä òî æå ëàÿ ýòèì äâè æå íè åì îòî ãíàòü ãðó ñò íûå ìûñ ëè, ïî äà ëà ðó êó Êàð ëó Èâà íû ÷ó è ïî öå ëî âà ëà åãî â ìîð ùè íè ñ òûé âè ñîê, â òî âðå ìÿ êàê îí öå ëî âàë åå ðó êó.

9

— Ich danke, lieber1 Êàðë Èâà íû÷, — è, ïðî äîë æàÿ ãî­âî ðèòü ïî­íå ìåö êè, îíà ñïðî ñè ëà: — Õî ðî øî ëè ñïà ëè äå­òè? <...>

Êîã äà ìà òóø êà óëû áà ëàñü, êàê íè õî ðî øî áû ëî åå ëè öî, îíî äå ëà ëîñü íå ñðàâ íåí íî ëó÷ øå, è êðó ãîì âñå êàê áóä òî âå ñå ëå ëî. Åñ ëè áû â òÿ æå ëûå ìè íó òû æèç íè ÿ õîòü ìåëü­êîì ìîã âè äåòü ýòó óëûá êó, ÿ áû íå çíàë, ÷òî òà êîå ãî ðå. Ìíå êà æåò ñÿ, ÷òî â îä íîé óëûá êå ñî ñòî èò òî, ÷òî íà çû âà þò êðà ñî òîþ ëè öà: åñ ëè óëûá êà ïðè áàâ ëÿ åò ïðå ëå ñ òè ëè öó, òî ëè öî ïðå êðàñ íî; åñ ëè îíà íå èç ìå íÿ åò åãî, òî îíî äóð íî.

Ïîç äî ðî âàâ øèñü ñî ìíîþ, maman âçÿ ëà îáå è ìè ðó êà ìè ìîþ ãî ëî âó è îò êè íó ëà åå íà çàä, ïî òîì ïî ñìî ò ðå ëà ïðè ñòàëü­íî íà ìå íÿ è ñêà çà ëà:

— Òû ïëà êàë ñå ãî äíÿ?ß íå îò âå ÷àë. Îíà ïî öå ëî âà ëà ìå íÿ â ãëà çà è ïî­íå ìåö êè

ñïðî ñè ëà:— Î ÷åì òû ïëà êàë?Êîã äà îíà ðàç ãî âà ðè âà ëà ñ íà ìè äðó æå ñ êè, îíà âñå ãäà ãî­

âî ðè ëà íà ýòîì ÿçû êå, êî òî ðûé çíà ëà â ñî âåð øåí ñò âå.— Ýòî ÿ âî ñíå ïëà êàë, maman, — ñêà çàë ÿ, ïðè ïî ìè­

íàÿ ñî ñâî è ìè ïî äðîá íî ñ òÿ ìè âû äó ìàí íûé ñîí è íå âîëü íî ñî äðî ãà ÿñü ïðè ýòîé ìûñ ëè. <...>

— Íó, ñòó ïàé òå òå ïåðü ê ïà ïà, äå òè, äà ñêà æè òå åìó, ÷òî áû îí íå ïðå ìåí íî êî ìíå çà øåë, ïðåæ äå ÷åì ïîé äåò íà ãóì íî2.

Ìó çû êà, ñ÷è òà íüå è ãðîç íûå âçãëÿ äû îïÿòü íà ÷à ëèñü, à ìû ïî ø ëè ê ïà ïà. Ïðîé äÿ êîì íà òó, óäåð æàâ øóþ åùå îò âðå ìåí äå äóø êè íà çâà íèå îôè öè àíò ñêîé, ìû âî øëè â êà­áè íåò.

1 Áëà ãî äà ðþ, ìè ëûé (íåì.).2 Ãóìíî — ïëîùàäêà, ãäå ñêëàäûâàëè ñêîøåííóþ òðàâó.

10

í ë­ à­ ­â­ à­ ­ III

ÏÀ­ÏÀ

Îí ñòî ÿë ïîä ëå ïèñü ìåí íî ãî ñòî ëà è, óêà çû âàÿ íà êà êèå­òî êîí âåð òû, áó ìà ãè è êó÷ êè äå íåã, ãî ðÿ ÷èë ñÿ è ñ æà ðîì òîë êî âàë ÷òî­òî ïðè êàç ÷è êó ßêî âó Ìè õàé ëî âó, êî òî ðûé, ñòîÿ íà ñâî åì îáû÷ íîì ìå ñ òå, ìåæ äó äâå ðüþ è áà ðî ìå ò ðîì, çà ëî­æèâ ðó êè çà ñïè íó, î÷åíü áû ñ ò ðî è â ðàç íûõ íà ïðàâ ëå íè ÿõ øå âå ëèë ïàëü öà ìè.

×åì áîëü øå ãî ðÿ ÷èë ñÿ ïà ïà, òåì áû ñ ò ðåå äâè ãà ëèñü ïàëü­öû, è, íà îáî ðîò, êîã äà ïà ïà çà ìîë êàë, è ïàëü öû îñ òà íàâ ëè­âà ëèñü; íî êîã äà ßêîâ ñàì íà ÷è íàë ãî âî ðèòü, ïàëü öû ïðè­õî äè ëè â ñèëü íåé øåå áåñ ïî êîé ñò âî è îò ÷à ÿí íî ïðû ãà ëè â ðàç íûå ñòî ðî íû.

Óâè äåâ íàñ, ïà ïà òîëü êî ñêà çàë:— Ïî ãî äè òå, ñåé ÷àñ.È ïî êà çàë äâè æå íè åì ãî ëî âû äâåðü, ÷òî áû êòî­íè áóäü èç

íàñ çà òâî ðèë åå.— Àõ, áî æå ìîé ìè ëî ñ òè âûé! ×òî ñ òî áîé íûí ÷å,

ßêîâ? — ïðî äîë æàë îí ê ïðè êàç ÷è êó, ïî äåð ãè âàÿ ïëå ÷îì (ó íå ãî áû ëà ýòà ïðè âû÷ êà). — Ýòîò êîí âåðò ñî âëî æå íè åì âîñü ìè ñîò ðóá ëåé...

ßêîâ ïî äâè íóë ñ÷å òû, êè íóë âî ñåìü ñîò è óñ ò ðå ìèë âçî ðû íà íå î ïðå äå ëåí íóþ òî÷ êó, îæè äàÿ, ÷òî áó äåò äàëü øå. <...>

ßêîâ áûë êðå ïî ñò íîé, âåñü ìà óñåðä íûé è ïðå äàí íûé ÷å ëî­âåê; îí, êàê è âñå õî ðî øèå ïðè êàç ÷è êè, áûë äî êðàé íî ñ òè ñêóï çà ñâî å ãî ãîñ ïî äè íà è èìåë î âû ãî äàõ ãîñ ïîä ñêèõ ñà­ìûå ñòðàí íûå ïî íÿ òèÿ. Îí âå÷ íî çà áî òèë ñÿ î ïðè ðà ùå íèè ñîá ñò âåí íî ñ òè ãîñ ïî æè, ñòà ðà ÿñü äî êà çû âàòü, ÷òî íå îá õî äè ìî óïî òðåá ëÿòü âñå äî õî äû ñ åå èìå íèé íà Ïå ò ðîâ ñêîå (ñå ëî, â êî òî ðîì ìû æè ëè).  íà ñòî ÿ ùóþ ìè íó òó îí òîð æå ñò âî âàë, ïî òî ìó ÷òî ñî âåð øåí íî óñ ïåë â ýòîì.

Ïîç äî ðî âàâ øèñü, ïà ïà ñêà çàë, ÷òî áó äåò íàì â äå ðåâ íå áàê ëó øè áèòü, ÷òî ìû ïå ðå ñòà ëè áûòü ìà ëåíü êè ìè è ÷òî ïî ðà íàì ñå ðü åç íî ó÷èòü ñÿ.

11

— Âû óæå çíà å òå, ÿ äó ìàþ, ÷òî ÿ íûí ÷å â íî÷ü åäó â Ìîñê âó è áå ðó âàñ ñ ñî áîþ, — ñêà çàë îí. Âû áó äå òå æèòü ó áà áóø êè, à maman ñ äå âî÷ êà ìè îñ òà åò ñÿ çäåñü. È âû ýòî çíà å òå, ÷òî îä íî äëÿ íåå áó äåò óòå øå íèå — ñëû øàòü, ÷òî âû ó÷è òåñü õî ðî øî è ÷òî âà ìè äî âîëü íû.

Õî òÿ ïî ïðè ãî òîâ ëå íè ÿì, êî òî ðûå çà íå ñêîëü êî äíåé çà­ìåò íû áû ëè, ìû óæå îæè äà ëè ÷å ãî­òî íå î áûê íî âåí íî ãî, îä­íà êî íî âîñòü ýòà ïî ðà çè ëà íàñ óæàñ íî. Âî ëî äÿ ïî êðàñ íåë, è äðî æà ùèì ãî ëî ñîì ïå ðå äàë ïî ðó ÷å íèå ìà òóø êè.

«Òàê âîò ÷òî ïðåä âå ùàë ìíå ìîé ñîí! — ïî äó ìàë ÿ, — äàé áîã òîëü êî, ÷òî áû íå áû ëî ÷å ãî­íè áóäü åùå õó æå».

Ìíå î÷åíü, î÷åíü æàë êî ñòà ëî ìà òóø êó, è âìå ñ òå ñ òåì ìûñëü, ÷òî ìû òî÷ íî ñòà ëè áîëü øèå, ðà äî âà ëà ìå íÿ.

«Åæå ëè ìû íûí ÷å åäåì, òî âåð íî, êëàñ ñîâ íå áó äåò; ýòî ñëàâ íî! — äó ìàë ÿ. — Îä íà êî æàë êî Êàð ëà Èâà íû ÷à. Åãî, âåð íî, îò ïó ñ òÿò, ïî òî ìó ÷òî èíà ÷å íå ïðè ãî òî âè ëè áû äëÿ íå ãî êîí âåð òà... Óæ ëó÷ øå áû âåê ó÷èòü ñÿ äà íå óåç æàòü, íå ðàñ ñòà âàòü ñÿ ñ ìà òóø êîé è íå îáè æàòü áåä íî ãî Êàð ëà Èâà íû ÷à. Îí è òàê î÷åíü íå ñ÷à ñò ëèâ!»

Ìûñ ëè ýòè ìåëü êà ëè â ìî åé ãî ëî âå; ÿ íå òðî ãàë ñÿ ñ ìå ñ òà è ïðè ñòàëü íî ñìî ò ðåë íà ÷åð íûå áàí òè êè ñâî èõ áàø ìà êîâ.

í ë­ à­ ­â­ à­ ­XI

ÇÀ­Íß­ÒÈ߭­ÊÀ­ÁÈ­ÍÅ­ÒÅ­È­ ÃÎÑ­ÒÈ­ÍÎÉ

Óæå ñìåð êà ëîñü, êîã äà ìû ïðè åõà ëè äî ìîé. Maman ñå ëà çà ðî ÿëü, à ìû, äå òè, ïðè íåñ ëè áó ìà ãè, êà ðàí äà øè, êðà ñ êè è ðàñ ïî ëî æè ëèñü ðè ñî âàòü îêî ëî êðóã ëî ãî ñòî ëà. Ó ìå íÿ áû ëà òîëü êî ñè íÿÿ êðà ñ êà, íî, íå ñìî ò ðÿ íà ýòî, ÿ çà òå ÿë íà ðè ñî­âàòü îõî òó. Î÷åíü æè âî èçî á ðà çèâ ñè íå ãî ìàëü ÷è êà âåð õîì íà ñè íåé ëî øà äè è ñè íèõ ñî áàê, ÿ íå çíàë íà âåð íîå, ìîæ­íî ëè íà ðè ñî âàòü ñè íå ãî çàé öà è ïî áå æàë ê ïà ïà â êà áè íåò ïî ñî âå òî âàòü ñÿ îá ýòîì. Ïà ïà ÷è òàë ÷òî­òî è íà âî ïðîñ ìîé: «Áû âà þò ëè ñè íèå çàé öû?», íå ïîä íè ìàÿ ãî ëî âû, îò âå ÷àë: «Áû âà þò, ìîé äðóã, áû âà þò». <...>

'

12

Maman èã ðà ëà âòî ðîé êîí öåðò Ôèëü äà — ñâî å ãî ó÷è òå­ëÿ. ß äðå ìàë, è â ìî åì âî îá ðà æå íèè âîç íè êà ëè êà êèå­òî ëåã êèå, ñâåò ëûå è ïðî çðà÷ íûå âîñ ïî ìè íà íèÿ. Îíà çà èã ðà ëà ïà òå òè ÷å ñ êóþ ñî íà òó Áåò õî âå íà, è ÿ âñïî ìè íàë ÷òî­òî ãðó ñò­íîå, òÿ æå ëîå è ìðà÷ íîå. Maman ÷à ñ òî èã ðà ëà ýòè äâå ïüå ñû; ïî ýòî ìó ÿ î÷åíü õî ðî øî ïî ìíþ ÷óâ ñò âî, êî òî ðîå îíè âî ìíå âîç áóæ äà ëè. ×óâ ñò âî ýòî áû ëî ïî õî æå íà âîñ ïî ìè íà íèÿ; íî âîñ ïî ìè íà íèÿ ÷å ãî? Êà çà ëîñü, ÷òî âñïî ìè íà åøü òî, ÷å ãî íè­êîã äà íå áû ëî.

Ïðî òèâ ìå íÿ áû ëà äâåðü â êà áè íåò, è ÿ âè äåë, êàê òó äà âî øëè ßêîâ è åùå êà êèå­òî ëþ äè â êàô òà íàõ è ñ áî ðî äà ìè. Êàðë Èâà íû÷, íà öû ïî÷ êàõ, íî ñ ëè öîì ìðà÷ íûì è ðå øè­òåëü íûì, ñ êà êè ìè­òî çà ïè ñ êà ìè â ðó êå, ïî äî øåë ê äâå ðè è ñëåã êà ïî ñòó ÷àë ñÿ. Åãî âïó ñ òè ëè, è äâåðü îïÿòü çà õëîï­íó ëàñü.

«Êàê áû íå ñëó ÷è ëîñü êà êî ãî­íè áóäü íå ñ÷àñ òüÿ, — ïî äó­ìàë ÿ, — Êàðë Èâà íû÷ ðàñ ñåð æåí: îí íà âñå ãî òîâ...»

ß îïÿòü çà äðå ìàë.Îä íà êî íå ñ÷à ñ òèÿ íè êà êî ãî íå ñëó ÷è ëîñü: ÷å ðåç ÷àñ âðå ìå­

íè ìå íÿ ðàç áó äèë òîò æå ñêðèï ñà ïî ã. Êàðë Èâà íû÷, óòè ðàÿ ïëàò êîì ñëå çû, êî òî ðûå ÿ çà ìå òèë íà åãî ùå êàõ, âû øåë èç äâå ðè è, áîð ìî ÷à ÷òî­òî ñå áå ïîä íîñ, ïî øåë íàâåðõ. Âñëåä çà íèì âû øåë ïà ïà è âî øåë â ãîñ òè íóþ.

— Çíà åøü, ÷òî ÿ ñåé ÷àñ ðå øèë? — ñêà çàë îí âå ñå ëûì ãî ëî ñîì, ïî ëî æèâ ðó êó íà ïëå ÷î maman.

— ×òî, ìîé äðóã?— ß áå ðó Êàð ëà Èâà íû ÷à ñ äå òü ìè. Ìå ñ òî â áðè÷ êå åñòü.

Îíè ê íå ìó ïðè âûê ëè, è îí ê íèì, êà æåò ñÿ, òî÷ íî ïðè âÿ­çàí, à ñåìü ñîò ðóá ëåé â ãîä íè êà êî ãî ñ÷å òà íå äå ëà þò, et puis an fond c’est un tres bon diable1.

— ß î÷åíü ðà äà, — ñêà çà ëà maman, — çà äå òåé, çà íå ãî: îí ñëàâ íûé ñòà ðèê.

— Åñ ëè áû òû âè äå ëà, êàê îí áûë òðî íóò, êîã äà ÿ åìó ñêà çàë, ÷òî áû îí îñ òà âèë ýòè ïÿòü ñîò ðóá ëåé â âè äå ïî äàð­

1 è ïî òîì, â ñóù íî ñ òè, îí ñëàâ íûé ìà ëûé (ôðàíö.).

13

êà... íî ÷òî çà áàâ íåå âñå ãî — ýòî ñ÷åò, êî òî ðûé îí ïðè íåñ ìíå. Ýòî ñòî èò ïî ñìî ò ðåòü, — ïðè áà âèë îí ñ óëûá êîé, ïî­äà âàÿ åé çà ïè ñ êó, íà ïè ñàí íóþ ðó êîþ Êàð ëà Èâà íû ÷à, — ïðå ëåñòü!

Âîò ñî äåð æà íèå ýòîé çà ïè ñ êè:«Äëÿ äå òü åé äâà óäî÷ êà —70 êî ïåê.Öâåò íîé áó ìà ãà, çî ëî òîé êî å ìî÷ êà, êëå ñ òèð è áîë âàí äëÿ

êî ðî áî÷ êà, â ïî äàð êàõ — 6 ð. 55 ê.Êíè ãà è ëóê, ïî äàð êà äå òü ÿì — 8 ð. 16 ê.Ïàí òà ëîí Íè êî ëàþ — 4 ðóá ëè.Îáå ùà íû Ïå ò ðîì Àëåê ñàí ò ðî âè÷ü èç Ìîñê âó â 18... ãî äó

çî ëî òûå ÷à ñû â 140 ðóá ëåé.Èòî ãî ñëå äó åò ïî ëó ÷èòü Êàð ëó Ìà óå ðó, êðî ìå æà ëî âà ­

íèÿ1 — 159 ðóá ëåé 79 êî ïå åê».Ïðî ÷òÿ ýòó çà ïè ñ êó, â êî òî ðîé Êàðë Èâà íû÷ òðå áó åò, ÷òî­

áû åìó çà ïëà òè ëè âñå äåíü ãè, èç äåð æàí íûå èì íà ïî äàð êè, è äà æå çà ïëà òè ëè áû çà îáå ùàí íûé ïî äà ðîê, âñÿ êèé ïî äó­ìà åò, ÷òî Êàðë Èâà íû÷ áîëü øå íè ÷å ãî, êàê áåñ ÷óâ ñò âåí íûé è êî ðû ñ òî ëþ áè âûé ñå áÿ ëþ áåö, — è âñÿ êèé îøè áåò ñÿ.

Âîé äÿ â êà áè íåò ñ çà ïè ñ êà ìè â ðó êå è ñ ïðè ãî òîâ ëåí íîé ðå ÷üþ â ãî ëî âå, îí íà ìå ðå âàë ñÿ êðàñ íî ðå ÷è âî èç ëî æèòü ïå­ðåä ïà ïà âñå íå ñïðà âåä ëè âî ñ òè, ïðå òåð ïåí íûå èì â íà øåì äî ìå; íî êîã äà îí íà ÷àë ãî âî ðèòü òåì æå òðî ãà òåëü íûì ãî ëî ñîì è ñ òå ìè æå ÷óâ ñò âè òåëü íû ìè èí òî íà öè ÿ ìè, ñ êî­òî ðû ìè îí îáûê íî âåí íî äèê òî âàë íàì, åãî êðàñ íî ðå ÷èå ïî­äåé ñò âî âà ëî ñèëü íåå âñå ãî íà íå ãî ñà ìî ãî; òàê ÷òî, äîé äÿ äî òî ãî ìå ñ òà, â êî òî ðîì îí ãî âî ðèë: «êàê íè ãðó ñò íî ìíå áó äåò ðàñ ñòàòü ñÿ ñ äå òü ìè», îí ñîâ ñåì ñáèë ñÿ, ãî ëîñ åãî çà­äðî æàë, è îí ïðè íóæ äåí áûë äî ñòàòü èç êàð ìà íà êëåò ÷à òûé ïëà òîê.

— Äà, Ïåòð Àëåê ñàí ä ðû÷, — ñêà çàë îí ñêâîçü ñëå çû (ýòî­ãî ìå ñ òà ñîâ ñåì íå áû ëî â ïðè ãî òîâ ëåí íîé ðå ÷è), — ÿ òàê ïðè âûê ê äå òÿì, ÷òî íå çíàþ, ÷òî áó äó äå ëàòü áåç íèõ.

1 Æà­ëî­âà­íüå — îï ëà òà çà òðóä.

14

Ëó÷ øå ÿ áåç æà ëî âà íüÿ áó äó ñëó æèòü âàì, — ïðè áà âèë îí, îä íîé ðó êîé óòè ðàÿ ñëå çû, à äðó ãîé ïî äà âàÿ ñ÷åò.

×òî Êàðë Èâà íû÷ â ýòó ìè íó òó ãî âî ðèë èñ êðåí íî, ýòî ÿ óò âåð äè òåëü íî ìî ãó ñêà çàòü, ïî òî ìó ÷òî çíàþ åãî äî á ðîå ñåðä öå; íî êà êèì îá ðà çîì ñî ãëà ñî âàë ñÿ ñ÷åò ñ åãî ñëî âà ìè, îñ òà åò ñÿ äëÿ ìå íÿ òàé íîé.

í ë­ à­ ­â­ à­ ­XV

ÄÅÒ­ÑÒ­ÂÎ

Ñ÷à ñò ëè âàÿ, ñ÷à ñò ëè âàÿ, íå âîç âðà òè ìàÿ ïî ðà äåò ñò âà! Êàê íå ëþ áèòü, íå ëå ëå ÿòü âîñ ïî ìè íà íèé î íåé? Âîñ ïî ìè íà íèÿ ýòè îñ âå æà þò, âîç âû øà þò ìîþ äó øó è ñëó æàò äëÿ ìå íÿ èñ­òî÷ íè êîì ëó÷ øèõ íà ñëàæ äå íèé.

Íà áå ãàâ øèñü äî ñû òà, ñè äèøü, áû âà ëî, çà ÷àé íûì ñòî ëîì, íà ñâî åì âû ñî êîì êðåñ ëè öå; óæå ïî çä íî, äàâ íî âû ïèë ñâîþ ÷àø êó ìî ëî êà ñ ñà õà ðîì, ñîí ñìû êà åò ãëà çà, íî íå òðî ãà­åøü ñÿ ñ ìå ñ òà, ñè äèøü è ñëó øà åøü. È êàê íå ñëó øàòü? Maman ãî âî ðèò ñ êåì­íè áóäü è çâó êè ãî ëî ñà åå òàê ñëàä êè, òàê ïðè âåò ëè âû. Îä íè çâó êè ýòè òàê ìíî ãî ãî âî ðÿò ìî å­ìó ñåðä öó! Îòó ìà íåí íû ìè äðå ìî òîé ãëà çà ìè ÿ ïðè ñòàëü íî ñìî ò ðþ íà åå ëè öî, è âäðóã îíà ñäå ëà ëàñü âñÿ ìà ëåíü êàÿ, ìà ëåíü êàÿ — ëè öî åå íå áîëü øå ïó ãîâ êè, íî îíî ìíå âñå òàê æå ÿñ íî âèä íî: âè æó, êàê îíà âçãëÿ íó ëà íà ìå íÿ è êàê óëûá íó ëàñü. Ìíå íðà âèò ñÿ åå âè äåòü òà êîé êðî øå÷ íîé. ß ïðè ùó ðè âàþ ãëà çà åùå áîëü øå, è îíà äå ëà åò ñÿ íå áîëü øå òåõ ìàëü ÷è êîâ, êî òî ðûå áû âà þò â çðà÷ êàõ, íî ÿ ïî øå âå ëèë­ñÿ, è î÷à ðî âà íèå ðàç ðó øè ëîñü. ß ñó æè âàþ ãëà çà, ïî âî ðà ÷è­âà þñü, âñÿ ÷å ñ êè ñòà ðà þñü âî çîá íî âèòü åãî, íî íà ïðàñ íî.

ß âñòàþ, ñ íî ãà ìè çà áè ðà þñü è óþò íî óê ëà äû âà þñü íà êðåñ ëî.

— Òû îïÿòü çà ñíåøü, Íè êî ëåíü êà, — ãî âî ðèò ìíå maman, — òû áû ëó÷ øå øåë íàâåðõ.

— ß íå õî ÷ó ñïàòü, ìà ìà øà, — îò âå òèøü åé, è íå ÿñ íûå, íî ñëàä êèå ãðå çû íà ïîë íÿ þò âî îá ðà æå íèå, çäî ðî âûé äåò ñêèé

15

ñîí ñìû êà åò âå êè è ÷å ðåç ìè íó òó çà áó äåøü ñÿ è ñïèøü äî òåõ ïîð, ïî êà íå ðàç áó äÿò. ×óâ ñò âó åøü, áû âà ëî, âïðî ñîí êàõ, ÷òî ÷üÿ­òî íåæ íàÿ ðó êà òðî ãà åò òå áÿ, ïî îä íî ìó ïðè êîñ íî­âå íèþ çíà åøü åå è åùå âî ñíå íå âîëü íî ñõâà òèøü ýòó ðó êó è êðåï êî, êðåï êî ïðè æìåøü åå ê ãó áàì.

Âñå óæå ðà çî øëèñü, îä íà ñâå ÷à ãî ðèò â ãîñ òè íîé, maman ñêà çà ëà, ÷òî îíà ñà ìà ðàç áó äèò ìå íÿ. Ýòî îíà ïðè ñå ëà íà êðåñ ëî, íà êî òî ðîì ÿ ñïëþ, ñâî åé ÷ó äåñ íîé íåæ íîé ðó÷ êîé ïðî âå ëà ïî ìî èì âî ëî ñàì, è íàä óõîì ìî èì çâó ÷èò ìè ëûé çíà êî ìûé ãî ëîñ:

— Âñòà âàé, ìîÿ äó øå÷ êà, ïî ðà èä òè ñïàòü.Íè ÷üè ðàâ íî äóø íûå âçî ðû íå ñòåñ íÿ þò åå, îíà íå áî èò ñÿ

èç ëèòü íà ìå íÿ âñþ ñâîþ íåæ íîñòü è ëþ áîâü. ß íå øå âå­ëþñü, íî åùå êðåï ÷å öå ëóþ åå ðó êó.

— Âñòà âàé æå, ìîé àí ãåë.Îíà äðó ãîé ðó êîé áå ðåò ìå íÿ çà øåþ, è ïàëü ÷è êè áû ñ ò­

ðî øå âå ëÿò ñÿ è ùå êî òÿò ìå íÿ.  êîì íà òå òè õî, ïî ëó òåì íî, íåð âû ìîè âîç áóæ äå íû ùå êîò êîé è ïðî áóæ äå íè åì; ìà ìà øà ïîä ëå ñà ìî ãî ìå íÿ, ÿ ñëû øó åå çà ïàõ è ãî ëîñ. Âñå ýòî çà­ñòàâ ëÿ åò ìå íÿ âñêî ÷èòü, îá âèòü ðó êà ìè åå øåþ, ïðè æàòü ãî ëî âó ê åå ãðó äè è, çà äû õà ÿñü, ñêà çàòü:

— Àõ, ìè ëàÿ, ìè ëàÿ ìà ìà­øà, êàê ÿ òå áÿ ëþá ëþ!

Îíà óëû áà åò ñÿ ñâî åé ãðó ñò­íîé, î÷à ðî âà òåëü íîé óëûá êîé, áå ðåò îáå è ìè ðó êà ìè ìîþ ãî ëî­âó, öå ëó åò ìå íÿ â ëîá è êëà äåò ê ñå áå íà êî ëå íè.

— Òàê òû ìå íÿ î÷åíü ëþ­áèøü? — Îíà ìîë ÷èò ñ ìè íó­òó, ïî òîì ãî âî ðèò: — Ñìî ò ðè, âñå ãäà ëþ áè ìå íÿ, íè êîã äà íå çà áû âàé. Åñ ëè íå áó äåò òâî åé ìà ìà øè, òû íå çà áó äåøü åå? Íå çà áó äåøü, Íè êî ëåíü êà?

16

Îíà åùå íåæ íåå öå ëó åò ìå íÿ.Ïî ñëå ìî ëèò âû çà âåð íåøü ñÿ, áû âà ëî, â îäå ÿëü öå, íà äó­

øå ëåã êî, ñâåò ëî è îò ðàä íî, îä íè ìå÷ òû ãî íÿò äðó ãèå, íî î ÷åì îíè? Îíè íå óëî âè ìû, íî èñ ïîë íå íû ÷è ñ òîé ëþ áî âüþ è íà äåæ äà ìè íà ñâåò ëîå ñ÷à ñ òèå. Âñïîì íèøü, áû âà ëî, î Êàð ëå Èâà íû ÷å è åãî ãîðü êîé ó÷à ñ òè — åäèí ñò âåí íîì ÷å ëî âå êå, êî­òî ðî ãî ÿ çíàë íå ñ÷à ñò ëè âûì, è òàê æàë êî ñòà íåò, òàê ïî ëþ­áèøü åãî, ÷òî ñëå çû ïî òå êóò èç ãëàç, è äó ìà åøü: «Äàé áîã åìó ñ÷à ñ òèÿ, äàé ìíå âîç ìîæ íîñòü ïî ìî÷ü åìó, îá ëåã ÷èòü åãî ãî ðå, ÿ âñåì ãî òîâ äëÿ íå ãî ïî æåðò âî âàòü». Åùå ïî ìî ëèøü ñÿ î òîì, ÷òî áû äàë áîã ñ÷à ñ òèÿ âñåì, ÷òî áû âñå áû ëè äî âîëü íû è ÷òî áû çà â ò ðà áû ëà õî ðî øàÿ ïî ãî äà äëÿ ãó ëÿ íüÿ, ïî âåð­íåøü ñÿ íà äðó ãîé áîê, ìûñ ëè è ìå÷ òû ïå ðå ïó òà þò ñÿ, ñìå øà­þò ñÿ è óñ íåøü òè õî, ñïî êîé íî, åùå ñ ìî ê ðûì îò ñëåç ëè öîì.

Âåð íóò ñÿ ëè êîã äà­íè áóäü òà ñâå æåñòü, áåç çà áîò íîñòü, ïî­òðåá íîñòü ëþá âè è ñè ëà âå ðû, êî òî ðû ìè îá ëà äà åøü â äåò ñò âå? Êà êîå âðå ìÿ ìî æåò áûòü ëó÷ øå òî ãî, êîã äà äâå ëó÷ øèå äî á­ðî äå òå ëè — íå âèí íàÿ âå ñå ëîñòü è áåñ ïðå äåëü íàÿ ïî òðåá íîñòü ëþá âè — áû ëè åäèí ñò âåí íû ìè ïî áóæ äå íè ÿ ìè â æèç íè?

í ë­ à­ ­â­ à­ ­XXV

ÏÈÑÜ­ÌÎ

Øå ñò íàä öà òî ãî àï ðå ëÿ îòåö âî øåë ê íàì íàâåðõ è îáú ÿ âèë, ÷òî íûí ÷å â íî÷ü ìû åäåì ñ íèì â äå ðåâ íþ. ×òî­òî çà ùå ìè ëî ó ìå íÿ â ñåðä öå ïðè ýòîì èç âå ñ òèè, è ìûñëü ìîÿ òîò ÷àñ æå îá ðà òè ëàñü ê ìà òóø êå.

Ïðè ÷è íîþ òà êî ãî íå î æè äàí íî ãî îòú åç äà áû ëî ñëå äó þ ùåå ïèñü ìî:

Ïå­ò­ðîâ­ñêîå,­ 12­ àï­ðå­ëÿ.

«Ñåé ÷àñ òîëü êî, â äå ñÿòü ÷à ñîâ âå ÷å ðà, ïî ëó ÷è ëà ÿ òâîå äî á ðîå ïèñü ìî, îò 3 àï ðå ëÿ, è, ïî ìî åé âñå ãäàø íåé ïðè­âû÷ êå, îò âå ÷àþ òîò ÷àñ æå. Ôå äîð ïðè âåç åãî åùå â÷å ðà èç ãî ðî äà, íî òàê êàê áû ëî ïî çä íî, îí ïî äàë åãî Ìè ìè íûí ÷å óò ðîì. Ìè ìè æå, ïîä ïðåä ëî ãîì, ÷òî ÿ áû ëà íå çäî ðî âà è

17

ðàñ ñò ðî å íà, íå äà âà ëà ìíå åãî öå ëûé äåíü. Ó ìå íÿ òî÷ íî áûë ìà ëåíü êèé æàð, è, ïðè çíàòü ñÿ òå áå ïî ïðàâ äå, âîò óæ ÷åò­âåð òûé äåíü, ÷òî ÿ íå òàê­òî çäî ðî âà è íå âñòàþ ñ ïî ñòå ëè.

Ïî æà ëóé ñòà, íå ïó ãàé ñÿ, ìè ëûé äðóã: ÿ ÷óâ ñò âóþ ñå áÿ äî âîëü íî õî ðî øî è, åñ ëè Èâàí Âà ñè ëü å âè÷ ïîç âî ëèò, çà â ò ðà äó ìàþ âñòàòü.

 ïÿò íè öó íà ïðî øëîé íå äå ëå ÿ ïî åõà ëà ñ äå òü ìè êà òàòü­ñÿ, íî ïîä ëå ñà ìî ãî âû åç äà íà áîëü øóþ äî ðî ãó, îêî ëî òî ãî ìîñ òè êà, êî òî ðûé âñå ãäà íà âî äèë íà ìå íÿ óæàñ, ëî øà äè çà âÿç ëè â ãðÿ çè. Äåíü áûë ïðå êðàñ íûé, è ìíå âçäó ìà ëîñü ïðîé òèñü ïåø êîì äî áîëü øîé äî ðî ãè, ïî êó äà âû òà ñ êè âà ëè êî ëÿ ñ êó. Äîé äÿ äî ÷à ñîâ íè, ÿ î÷åíü óñ òà ëà è ñå ëà îò äîõ íóòü, à òàê êàê, ïî êó äà ñî áè ðà ëèñü ëþ äè, ÷òîá âû òà ùèòü ýêè ïàæ, ïðî øëî îêî ëî ïî ëó ÷à ñà, ìíå ñòà ëî õî ëîä íî, îñî áåí íî íî ãàì, ïî òî ìó ÷òî íà ìíå áû ëè áî òèí êè íà òîí êèõ ïî äîø âàõ è ÿ èõ ïðî ìî ÷è ëà. Ïî ñëå îáå äà ÿ ïî ÷óâ ñò âî âà ëà îç íîá è æàð, íî, ïî çà âå äåí íî ìó ïî ðÿä êó, ïðî äîë æà ëà õî äèòü, à ïî ñëå ÷àþ ñå ëà èã ðàòü ñ Ëþ áî÷ êîé â ÷å òû ðå ðó êè. (Òû íå óç íà åøü åå: òà êèå îíà ñäå ëà ëà óñ ïå õè!) Íî ïðåä ñòàâü ñå áå ìîå óäèâ ëå­íèå, êîã äà ÿ çà ìå òè ëà, ÷òî íå ìî ãó ñ÷åñòü òàê òà. Íå ñêîëü êî ðàç ÿ ïðè íè ìà ëàñü ñ÷è òàòü, íî âñå â ãî ëî âå ó ìå íÿ ðå øè­òåëü íî ïó òà ëîñü, è ÿ ÷óâ ñò âî âà ëà ñòðàí íûé øóì â óøàõ. ß ñ÷è òà ëà: ðàç, äâà, òðè, ïî òîì âäðóã: âî ñåìü, ïÿò íàä öàòü è ãëàâ íîå — âè äå ëà, ÷òî âðó, è íè êàê íå ìîã ëà ïî ïðà âèòü ñÿ. Íà êî íåö Ìè ìè ïðè øëà ìíå íà ïî ìîùü è ïî÷ òè íà ñèëü íî óëî æè ëà â ïî ñòåëü. <...>

Òû ïè øåøü ìíå åùå î äå òÿõ è âîç âðà ùà åøü ñÿ ê íà øå ìó äàâ íèø íå ìó ñïî ðó: ïðî ñèøü ìå íÿ ñî ãëà ñèòü ñÿ íà òî, ÷òî áû îò äàòü èõ â ó÷åá íîå çà âå äå íèå. Òû çíà åøü ìîå ïðå äó áåæ äå­íèå ïðî òèâ òà êî ãî âîñ ïè òà íèÿ...

Íå çíàþ, ìè ëûé äðóã, ñî ãëà ñèøü ñÿ ëè òû ñî ìíîþ; íî, âî âñÿ êîì ñëó ÷àå, óìî ëÿþ òå áÿ, èç ëþá âè êî ìíå, äàòü ìíå îáå ùà íèå, ÷òî, ïî êó äà ÿ æè âà è ïî ñëå ìî åé ñìåð òè, åñ ëè áî ãó óãîä íî áó äåò ðàç ëó ÷èòü íàñ, ýòî ãî íè êîã äà íå áó­äåò.

18

Òû ìíå ïè øåøü, ÷òî òå áå íå îá õî äè ìî áó äåò ñúåç äèòü â Ïå òåð áóðã ïî íà øèì äå ëàì. Õðè ñ òîñ ñ òî áîé, ìîé äðó æîê, ïî åç æàé è âîç âðà ùàé ñÿ ïî ñêî ðåå. Íàì âñåì áåç òå áÿ òàê ñêó÷ íî! Âåñ íà ÷ó äî êàê õî ðî øà: áàë êîí íóþ äâåðü óæ âû­ñòà âè ëè, äî ðîæ êà ê îðàí æå ðåå ÷å òû ðå äíÿ òî ìó íà çàä áû ëà ñî âåð øåí íî ñó õà, ïåð ñè êè âî âñåì öâå òó, êîé­ãäå òîëü êî îñ òàë ñÿ ñíåã, ëà ñ òî÷ êè ïðè ëå òå ëè, è íûí ÷å Ëþ áî÷ êà ïðè­íåñ ëà ìíå ïåð âûå âå ñåí íèå öâå òû. Äîê òîð ãî âî ðèò, ÷òî äíÿ ÷å ðåç òðè ÿ áó äó ñîâ ñåì çäî ðî âà è ìíå ìîæ íî áó äåò ïî äû­øàòü ñâå æèì âîç äó õîì è ïî ãðåòü ñÿ íà àï ðåëü ñêîì ñîë íûø êå. Ïðî ùàé æå, ìè ëûé äðóã, íå áåñ ïî êîé ñÿ, ïî æà ëóé ñòà, íè î ìî åé áî ëåç íè, íè î ñâî åì ïðî èã ðû øå; êîí ÷àé ñêî ðåé äå ëà è ïðè åç æàé ê íàì ñ äå òü ìè íà öå ëîå ëå òî. ß äå ëàþ ÷óä íûå ïëà íû î òîì, êàê ìû ïðî âå äåì åãî, è íå äî ñòà åò òîëü êî òå áÿ, ÷òî áû èì îñó ùå ñò âèòü ñÿ».

Ñëå äó þ ùàÿ ÷àñòü ïèñü ìà áû ëà íà ïè ñà íà ïî­ôðàí öóç ñêè, ñâÿç íûì è íå ðîâ íûì ïî ÷åð êîì, íà äðó ãîì êëî÷ êå áó ìà ãè. ß ïå ðå âî æó åãî ñëî âî â ñëî âî:

«Íå âå ðü òî ìó, ÷òî ÿ ïè ñà ëà òå áå î ìî åé áî ëåç íè: íè­êòî íå ïî äî çðå âà åò, äî êà êîé ñòå ïå íè îíà ñå ðü åç íà. ß îä íî çíàþ, ÷òî ìíå áîëü øå íå âñòàâàòü ñ ïî ñòå ëè. Íå òå ðÿé íè îä íîé ìè íó òû, ïðè åç æàé ñåé ÷àñ æå è ïðè âî çè äå òåé. Ìî æåò áûòü, ÿ óñ ïåþ åùå ðàç îá íÿòü òå áÿ è áëà ãî ñëî âèòü èõ: ýòî ìîå îä íî ïî ñëåä íåå æå ëà íèå. ß çíàþ, êà êîé óæàñ íûé óäàð íà íî øó òå áå; íî âñå ðàâ íî, ðà íî èëè ïî çä íî, îò ìå íÿ èëè îò äðó ãèõ, òû ïî ëó ÷èë áû åãî; ïî ñòà ðà åì ñÿ æå ñ òâåð äî ñ òèþ è íà äåæ äîþ íà ìè ëî ñåð äèå áî æèå ïå ðå íå ñ òè ýòî íå ñ÷à ñ òüå. Ïî êî ðèì ñÿ âî ëå åãî.

Êîí ÷èò ñÿ ëè âìå ñ òå ñ æèç íüþ ìîÿ ëþ áîâü ê òå áå è äå òÿì? ß ïî íÿ ëà, ÷òî ýòî íå âîç ìîæ íî. ß ñëèø êîì ñèëü íî ÷óâ ñò âóþ â ýòó ìè íó òó, ÷òî áû äó ìàòü, ÷òî òî ÷óâ ñò âî, áåç êî òî ðî ãî ÿ íå ìî ãó ïî íÿòü ñó ùå ñò âî âà íèÿ, ìîã ëî áû êîã äà­íè áóäü óíè÷ òî æèòü ñÿ. Äó øà ìîÿ íå ìî æåò ñó ùå ñò âî âàòü áåç ëþá âè ê âàì: à ÿ çíàþ, ÷òî îíà áó äåò ñó ùå ñò âî âàòü âå÷ íî, óæå ïî îä íî ìó òî ìó, ÷òî òà êîå ÷óâ ñò âî, êàê ìîÿ ëþ áîâü, íå ìîã­

19

ëî áû âîç íèê íóòü, åñ ëè áû îíî äîëæ íî áû ëî êîã äà­íè áóäü ïðå êðà òèòü ñÿ.

Ìå íÿ íå áó äåò ñ âà ìè, íî ÿ òâåð äî óâå ðå íà, ÷òî ëþ áîâü ìîÿ íè êîã äà íå îñ òà âèò âàñ, è ýòà ìûñëü òàê îò ðàä íà äëÿ ìî å ãî ñåðä öà, ÷òî ÿ ñïî êîé íî è áåç ñòðà õà îæè äàþ ïðè áëè­æà þ ùåé ñÿ ñìåð òè.

ß íå ìî ãó ïè ñàòü áîëü øå îò ñëåç. Ìî æåò áûòü, ÿ íå óâè­æó òå áÿ. Áëà ãî äà ðþ æå òå áÿ, ìîé áåñ öåí íûé äðóã, çà âñå ñ÷à ñ òèå, êî òî ðûì òû îê ðó æèë ìå íÿ â ýòîé æèç íè; ÿ òàì áó äó ïðî ñèòü áî ãà, ÷òî áû îí íà ãðà äèë òå áÿ. Ïðî ùàé, ìè ëûé äðóã; ïî ìíè, ÷òî ìå íÿ íå áó äåò, íî ëþ áîâü ìîÿ íè êîã äà è íè ãäå íå îñ òà âèò òå áÿ. Ïðî ùàé, Âî ëî äÿ, ïðî ùàé, ìîé àí ãåë, ïðî ùàé, Âå íü ÿ ìèí — ìîé Íè êî ëåíü êà.

Íå óæå ëè îíè êîã äà­íè áóäü çà áó äóò ìå íÿ?!» <...>

í ë­ à­ ­â­ à­ ­XXVIII

ÏέÑËÅÄ­ÍÈÅ­ ÃÐÓ­ÑÒ­ÍÛÅ­ÂÎÑ­ÏέÌÈ­ÍÀ­ÍÈß

Maman óæå íå áû ëî, à æèçíü íà øà øëà âñå òåì æå ÷å ðå­äîì: ìû ëî æè ëèñü è âñòà âà ëè â òå ÷à ñû è â òåõ æå êîì­íà òàõ; óò ðåí íèé, âå ÷åð íèé ÷àé, îáåä, óæèí — âñ¸ áû ëî â îáûê íî âåí íîå âðå ìÿ; ñòî ëû, ñòó ëüÿ ñòî ÿ ëè íà òåõ æå ìå ñ òàõ; íè ÷å ãî â äî ìå è â íà øåì îá ðà çå æèç íè íå ïå ðå ìå íè ëîñü; òîëü êî åå íå áû ëî...

Íà êà íó íå ïî ãðå áå íèÿ, ïî ñëå îáå äà, ìíå çà õî òå ëîñü ñïàòü, è ÿ ïî øåë â êîì íà òó Íà òà ëüè Ñà âèø íû, ðàñ ñ÷è òû âàÿ ïî­ìå ñ òèòü ñÿ â åå ïî ñòå ëè, íà ìÿã êîì ïó õî âè êå, ïîä òåï ëûì ñòå ãà íûì îäå ÿ ëîì. Êîã äà ÿ âî øåë, Íà òà ëüÿ Ñà âèø íà ëå æà ëà íà ñâî åé ïî ñòå ëè è, äîëæ íî áûòü, ñïà ëà, óñ ëû õàâ øóì ìî èõ øà ãîâ, îíà ïðè ïîä íÿ ëàñü, îò êè íó ëà øåð ñòÿ íîé ïëà òîê, êî­òî ðûì îò ìóõ áû ëà ïî êðû òà åå ãî ëî âà, è, ïî ïðàâ ëÿÿ ÷å ïåö, óñå ëàñü íà êðàé êðî âà òè.

Ìíå õî òå ëîñü ïî ãî âî ðèòü ñ Íà òà ëü åé Ñà âèøíîé î íà øåì íå ñ÷à ñ òèè, ÿ çíàë åå èñ êðåí íîñòü è ëþ áîâü, è ïî òî ìó ïî­ïëà êàòü ñ íåþ áû ëî äëÿ ìå íÿ îò ðà äîé.

20

— Íà òà ëüÿ Ñà âèø íà, — ñêà çàë ÿ, ïî ìîë ÷àâ íå ìíîãî è óñà æè âà ÿñü íà ïî ñòåëü, — îæè äà ëè ëè âû ýòî ãî?

Ñòà ðóø êà ïî ñìî ò ðå ëà íà ìå íÿ ñ íå äî óìå íè åì è ëþ áî ïûò­ñò âîì, äîëæ íî áûòü íå ïî íè ìàÿ, äëÿ ÷å ãî ÿ ñïðà øè âàþ ó íåå ýòî.

— Êòî ìîã îæè äàòü ýòî ãî? — ïî âòî ðèë ÿ.— Àõ, ìîé áà òþø êà,— ñêà çà ëà îíà, êè íóâ íà ìå íÿ âçãëÿä

ñà ìî ãî íåæ íî ãî ñî ñò ðà äà íèÿ, — íå òî, ÷òî áû îæè äàòü, à ÿ è òå ïåðü ïî äó ìàòü­òî íå ìî ãó. Íó óæ ìíå, ñòà ðó õå, äàâ íî áû ïî ðà ñëî æèòü ñòà ðûå êî ñ òè íà ïî êîé, à âîò äî ÷å ãî äî­âå ëîñü äî æèòü: ñòà ðî ãî áà ðè íà — âà øå ãî äå äóø êó, âå÷ íàÿ ïà ìÿòü, êíÿ çÿ Íè êî ëàÿ Ìè õàé ëî âè ÷à, äâóõ áðà òü åâ, ñå ñ ò ðó Àí íóø êó, âñåõ ñõî ðî íè ëà, è âñå ìî ëî æå ìå íÿ áû ëè, ìîé áà òþø êà, à âîò òå ïåðü, âèä íî çà ãðå õè ìîè, è åå ïðè øëîñü ïå ðå æèòü. Åãî ñâÿ òàÿ âî ëÿ! Îí çà òåì è âçÿë åå, ÷òî îíà äî­ñòîé íà áû ëà, à åìó äî á ðûõ òàì è íóæ íî.

Ýòà ïðî ñòàÿ ìûñëü îò ðàä íî ïî ðà çè ëà ìå íÿ, è ÿ áëè æå ïðè äâè íóë ñÿ ê Íà òà ëüå Ñà âèø íå. Îíà ñëî æè ëà ðó êè íà ãðó­äè è âçãëÿ íó ëà êâåð õó, âïà ëûå âëàæ íûå ãëà çà åå âû ðà æà ëè âå ëè êóþ, íî ñïî êîé íóþ ïå ÷àëü. Îíà òâåð äî íà äå ÿ ëàñü, ÷òî áîã íå íà äîë ãî ðàç ëó ÷èë åå ñ òîé, íà êî òî ðîé ñòîëü êî ëåò áû ëà ñî ñðå äî òî ÷å íà âñÿ ñè ëà åå ëþá âè.

— Äà, ìîé áà òþø êà, äàâ íî ëè, êà æåò ñÿ, ÿ åå åùå íÿí­÷è ëà, ïå ëå íà ëà è îíà ìå íÿ Íà øåé íà çû âà ëà. Áû âà ëî, ïðè­áå æèò êî ìíå, îá õâà òèò ðó ÷îí êà ìè è íà÷ íåò öå ëî âàòü è ïðè ãî âà ðè âàòü:

— Íà øèê ìîé, êðà ñàâ ÷èê ìîé, èí äþ øå÷ êà òû ìîÿ.À ÿ, áû âà ëî, ïî øó ÷ó — ãî âî ðþ:— Íå ïðàâ äà, ìà òóø êà, âû ìå íÿ íå ëþ áè òå, âîò äàé òîëü­

êî âû ðà ñ òå òå áîëü øèå, âû äåòå çà ìóæ è Íà øó ñâîþ çà áó äå­òå. Îíà, áû âà ëî, çà äó ìà åò ñÿ. «Íåò, — ãî âî ðèò, — ÿ ëó÷ øå çà ìóæ íå ïîé äó, åñ ëè íåëü çÿ Íà øó ñ ñî áîé âçÿòü, ÿ Íà øó íè êîã äà íå ïî êè íó». À âîò ïî êè íó ëà æå è íå äîæ äà ëàñü. È ëþ áè ëà æå îíà ìå íÿ, ïî êîé íè öà! Äà êî ãî îíà è íå ëþ áè ëà, ïðàâ äó ñêà çàòü! Äà, áà òþø êà, âà øó ìà ìåíü êó âàì çà áû âàòü

21

íåëü çÿ, ýòî íå ÷å ëî âåê áûë, à àí ãåë íå áåñ íûé. Êîã äà äó øà åå áó äåò â öàð ñò âèè íå áåñ íîì, îíà è òàì áó äåò âàñ ëþ áèòü è òàì áó äåò íà âàñ ðà äî âàòü ñÿ.

Äîë ãî åùå ãî âî ðè ëà îíà â òîì æå ðî äå è ãî âî ðè ëà ñ òà êîé ïðî ñòî òîþ è óâå ðåí íî ñ òüþ, êàê áóä òî ðàñ ñêà çû âà ëà âå ùè ñà­ìûå îáûê íî âåí íûå, êî òî ðûå ñà ìà âè äà ëà è íà ñ÷åò êî òî ðûõ íè êî ìó â ãî ëî âó íå ìîã ëî ïðèé òè íè ìà ëåé øå ãî ñî ìíå íèÿ. ß ñëó øàë åå, ïðè òà èâ äû õà íèå, è õî òÿ íå ïî íè ìàë õî ðî­øåíü êî òî ãî, ÷òî îíà ãî âî ðè ëà, âå ðèë åé ñî âåð øåí íî.

— Äà, áà òþø êà, òå ïåðü îíà çäåñü, ñìî ò ðèò íà íàñ, ñëó­øà åò, ìî æåò áûòü, ÷òî ìû ãî âî ðèì,— çà êëþ ÷è ëà Íà òà ëüÿ Ñà âèøíà.

Îíà íå ìîã ëà áîëü øå ãî âî ðèòü, îò âåð íó ëàñü îò ìå íÿ è ãðîì êî çà ðû äà ëà.

ß íå äó ìàë óæå ñïàòü, ìû ìîë ÷à ñè äå ëè äðóã ïðî òèâ äðó ãà è ïëà êà ëè. <...>

Áå ñå äû ñ Íà òà ëü åé Ñà âèø íîé ïî âòî ðÿ ëèñü êàæ äûé äåíü, åå òè õèå ñëå çû è ñïî êîé íûå íà áîæ íûå ðå ÷è äî ñòàâ ëÿ ëè ìíå îò ðà äó è îá ëåã ÷å íèå.

Íî ñêî ðî íàñ ðàç ëó ÷è ëè: ÷å ðåç òðè äíÿ ïî ñëå ïî õî ðîí ìû âñåì äî ìîì ïðè åõà ëè â Ìîñê âó, è ìíå ñóæ äå íî áû ëî íè êîã­äà áîëü øå íå âè äåòü åå.

Âî­ïðî­ñû­ è­ çà­äà­íèÿ

1. ×òî âû óç íà ëè î æèç íè è òâîð ÷å ñò âå Ë. Í. Òîë ñòî ãî?2. Ïî íðà âè ëàñü ëè âàì ïî âåñòü «Äåò ñò âî» è åå ãå ðîè?

I.­ Ðàç­áå­ðåì­ñÿ­ â­ ïðî­÷è­òàí­íîì

1. Ïî äó ìàé òå, ñ÷à ñò ëè âîå ëè äåò ñò âî áû ëî ó Íè êî ëåíü êè.2. Êà êóþ ðîëü èã ðàë Êàðë Èâà íî âè÷ â âîñ ïè òà íèè Íè êî ëåíü­

êè? Êàê îò íî ñèë ñÿ ìàëü ÷èê ê ñâî å ìó ó÷è òå ëþ? Ïîä áå ðè òå íà è­áî ëåå ïîä õî äÿ ùèå ñëî âà è âû ðà æå íèÿ, ïå ðå äà þ ùèå ÷óâ ñò âà Íè­êî ëåíü êè ïî îò íî øå íèþ ê Êàð ëó Èâà íî âè ÷ó: óâà æå íèå, æà ëîñòü, ñî ÷óâ ñò âèå, ðàç äðà æå íèå, äî á ðî òà.

22

3. Ïî ÷å ìó Íè êî ëåíü êà ëþ áèë íå çà ìåò íî íà áëþ äàòü çà Êàð­ ëîì Èâà íî âè ÷åì? ×òî, ïî ìíå íèþ ìàëü ÷è êà, ñâè äå òåëü ñò âî âà ëî î òîì, «÷òî ó Êàð ëà Èâà íû ÷à ñî âåñòü ÷è ñ òà è äó øà ïî êîé­ íà»?

4. Ïðî ñëå äè òå, êàê ó ìàëü ÷è êà ïðî ÿâ ëÿ þò ñÿ ñû íîâ íèå ÷óâ ñò âà ïî îò íî øå íèþ ê ìà òå ðè, îò öó. ×òî âàì ïî íðà âè ëîñü â îò íî øå íè­ÿõ ðî äè òå ëåé è äå òåé?

5. Êàê ðàñ êðû âà åò ñÿ õà ðàê òåð ìàëü ÷è êà â ðàç íûõ æèç íåí íûõ ñè òó à öè ÿõ? (Îò ìåòü òå åãî ïî âå äå íèå âî âðå ìÿ çà íÿ òèé, â èã ðàõ, â ñà ìûå òÿ æå ëûå è ñêîðá íûå ìè íó òû).

6. Íàé äè òå â òåê ñ òå îò ðûâ êè, â êî òî ðûõ ðàñ êðû âà åò ñÿ îã ðîì íîå ÷óâ ñò âî ëþá âè ìàëü ÷è êà ê ñâî åé ìà òå ðè. Âû ïè øè òå ïî íðà âèâ øè­å ñÿ âàì ïðåä ëî æå íèÿ.

7. Êàê îáú ÿñ íè ëà Íà òà ëüÿ Ñà âèø íà Íè êî ëåíü êå êîí÷èíó åãî ìà òå ðè? ×òî â åå ñëî âàõ ïî íðà âè ëîñü ìàëü ÷è êó è íå ìíî ãî óñ ïî­êî è ëî åãî?

II.­ Áóäü­òå­ âíè­ìà­òåëü­íû­ ê­ õó­äî­æå­ñò­âåí­íî­ìó­ ñëî­âó

1. Âû äå ëè òå ïîð ò ðåò íûå îïè ñà íèÿ Êàð ëà Èâà íî âè ÷à, ìà òå ðè Íè êî ëåíü êè, Íà òà ëüè Ñà âèø íû. Ïî ìî ãà þò ëè îïè ñà íèÿ âíåø­íî ñ òè óç íàòü ÷òî­ëè áî îá èõ õà ðàê òå ðå, ïî âå äå íèè, îò íî øå íèè ê äðó ãèì ïåð ñî íà æàì?

2. Êàê àâ òî ðó óäà åò ñÿ ïå ðå äàòü ðàç íè öó â ïî âå äå íèè Êàð ëà Èâà íî âè ÷à â îáû÷ íîé îá ñòà íîâ êå è â êëàññ íîé êîì íà òå, êîã äà îí âû ñòó ïà åò â ðî ëè ó÷è òå ëÿ? Ñâîé îò âåò ïîä òâåð äè òå âû äåðæ êà ìè èç òåê ñ òà.

3. Ïî âå ñò âî âà íèå âå äåò ñÿ îò èìå íè ìàëü ÷è êà Íè êî ëåíü êè. Êàê âû ñ÷è òà å òå, äëÿ ÷å ãî ïè ñà òåëü âû áðàë ýòîò ïðè åì äëÿ îïè ñà íèÿ ñî áû òèé è ãå ðî åâ?

III.­ Ðàçâèòèå­ ðå÷è

1. Íàïèøèòå ñî÷èíåíèå î âàøèõ ðîäèòåëÿõ. Ïîñòàðàéòåñü âûðà­ çèòü â í¸ì îòíîøåíèå ê ñâîèì ðîäèòåëÿì è áëèçêèì.

2. ×òî âàì èçâåñòíî î òðàäèöèÿõ óçáåêñêîé ñåìüè? Êàêèå íðàâñòâåííûå öåííîñòè çàêëàäûâàþòñÿ â ñåìüå?

Àíòîí Ïàâëîâè÷×åõîâ

(1860—1904)

23

 èñ òî ðèþ ðóñ ñêîé ëè òå ðà òó ðû Àí òîí Ïàâ ëî âè÷ ×å õîâ âî øåë êàê ãå íè àëü íûé ìà ñ òåð êî ðîò êî ãî ðàñ ñêà çà è ëè ðè­êî­ïñè õî ëî ãè ÷å ñ êîé ïüå ñû.

Ïè ñàòü ðàñ ñêà çû ×å õîâ íà ÷àë áó äó ÷è ñòó äåí òîì Ìîñ êîâ­ñêî ãî óíè âåð ñè òå òà. ×å õîâ ãî òî âèë ñÿ ñòàòü âðà ÷îì, íî ëè­òå ðà òó ðà «ïå ðå òÿ ãè âà ëà». È âîò â þìî ðè ñ òè ÷å ñ êîì æóð íà ëå «Ñòðå êî çà» ïî ÿâëÿ þò ñÿ åãî ïåð âûå ðàñ ñêà çû, ïîä ïè ñàí íûå âå ñå ëûì èìå íåì Àí òî øà ×å õîí òå. Ðàñ ñêà çû áû ëè çà áàâ íûå è ñìåø íûå. Îíè ïî ðà æà ëè ÷è òà òå ëÿ íå òîëü êî íå èñ òî ùè ìîé âû äóì êîé, íî è ðå àëü íû ìè çà ðè ñîâ êà ìè, ñè òó à öè ÿ ìè, óäè­âè òåëü íî òîí êî ïîä ìå ÷åí íû ìè ïè ñà òå ëåì.

Þìîð ìíî ãèõ ðàñ ñêà çîâ ìî ëî äî ãî ×å õî âà ïî ñò ðî åí íà íå­î æè äàí íîé ñþ æåò íîé ðàç âÿç êå. Âîò «Ñëó ÷àé èç ñó äåá íîé ïðàê òè êè». Çíà ìå íè òûé àä âî êàò äåð æèò ðå÷ü â çà ùè òó ïîä­ñó äè ìî ãî — âî ðà è ìî øåí íè êà Øåëü ìå öî âà. Ãî âî ðèò àä âî êàò òðî ãà òåëü íî. Ïóá ëè êà âîë íó åò ñÿ. Êîå­êòî ïëà ÷åò, îä íà æåí­ùè íà óïà ëà â îá ìî ðîê. Äà æå ó ïðî êó ðî ðà ñëå çû íà ãëà çàõ. Íî â ñà ìûé ïî ñëåä íèé ìî ìåíò, êîã äà êà çà ëîñü, ÷òî Øåëü­ìå öî âà îï ðàâ äà þò, îí âñòà åò, ðàñ òðî ãàí íûé ðå ÷üþ àä âî êà­òà, ïëà ÷åò è êðè ÷èò: «Âè íî âàò! Ñî çíàþ ñâîþ âè íó! Óê ðàë è ìî øåí ñò âà ñòðî èë!»

Óäè âè òåëü íî, ÷òî ïè ñà òåëü áå ðåò çà îñ íî âó ñþ æå òà êà êóþ­ëè áî îáûê íî âåí íóþ «êàð òèí êó èç æèç íè». È åñ ëè ïå ðå äàòü

24

ñî äåð æà íèå ýòî ãî ýïè çî äà, òî îí íè ÷åì íå ïðè âëå ÷åò îñî áî ãî âíè ìà íèÿ. Íî ìà ñ òåð õó äî æå ñò âåí íî ãî ñëî âà À. Ï. ×å õîâ óìå åò òàê èñ ïîëü çî âàòü íå çà ìåò íûå äå òà ëè, ÷òî, ñî åäè íÿ ÿñü â õó äî æå ñò âåí íûé îá ðàç, îíè ñòà íî âÿò ñÿ î÷åíü ñìåø íû ìè, ñî çäà þò îï ðå äå ëåí íîå íà ñò ðî å íèå è âïå ÷àò ëå íèå.

Âî ìíî ãèõ ðàñ ñêà çàõ ×å õî âà çâó ÷èò íà ñìåø êà, òî ìÿã êàÿ, òî ãðó ñò íàÿ, íî ïî ðîé îíà ïå ðå õî äèò â ãíåâ íîå îá ëè ÷å íèå ïî ø ëî ñ òè, óãîä íè ÷å ñò âà, ïîä õà ëèì ñò âà.

 ïðîèçâåäåíèÿõ ×åõîâà ïðèñóòñòâóåò íå òîëüêî þìîð, íî è ñàòèðà, òî åñòü ðåçêîå îñìåÿíèå îòðèöàòåëüíûõ ÿâëåíèé æèçíè. Òà êî âû, íà ïðè ìåð, ðàñ ñêà çû «Òîë ñòûé è òîí êèé», «Ñìåðòü ÷è íîâ íè êà», «Õà ìå ëå îí», «Èîíû÷».

Îáû÷ íî â ðàñ ñêà çàõ ×å õî âà íå ìíî ãî äåé ñò âó þ ùèõ ëèö. Íî îíè ÿð êèå, êî ëî ðèò íûå è äîñòîâåðíûå. ×å õîâ íà äå ëÿ åò ñâî èõ ãå ðî åâ çà áàâ íû ìè èìå íà ìè è ïðî çâè ùà ìè, äâó ìÿ­ òðå ìÿ øòðè õà ìè ñî çäà åò èõ âíåø íèé îá ëèê, ïå ðå äà åò ìà íå ðó ãî âî ðèòü, âå ñ òè ñå áÿ â ðàç ëè÷ íûõ êî ìè ÷å ñ êèõ «íå óäîá íûõ» ñè òó à öè ÿõ.

Ìî æåò ïî êà çàòü ñÿ, ÷òî àâ òî ðó òà êèõ âå ñå ëûõ ðàñ ñêà çîâ æè âåò ñÿ ëåã êî è áåç çà áîò íî. Íà ñà ìîì äå ëå ëè òå ðà òóð íûé òðóä î÷åíü íå ëå ãîê. Ñàì ×å õîâ ïðè çíà âàë ñÿ, ÷òî â íà ÷à ëå ëè òå ðà òóð íîé äå ÿ òåëü íî ñ òè ïè ñàë ðàñ ñêà çû ïî ñïåø íî — êàæ­äûé äåíü ïî ðàñ ñêà çó — íóæ íî áû ëî çà ðà áà òû âàòü, ïî ìî­ãàòü áîëü øîé ñå ìüå, êî òî ðàÿ æè ëà â íóæ äå. À ïëà òè ëè çà ðàñ ñêà çû íå òàê óæ è ìíî ãî. Íî áîëü øàÿ ëþ áîâü ê æèç íè, òâîð ÷å ñò âó ïî áåæ äà ëè âñå òðóä íî ñ òè.

Ïîç æå â òâîð ÷å ñò âå ïè ñà òå ëÿ ïî ÿâÿò ñÿ è äðó ãèå ïðî èç âå­äå íèÿ, ïîä íè ìà þ ùèå ñå ðü åç íûå ïðî áëå ìû.

 1886 ãî äó ×å õîâ ïî ëó ÷èë îò ñòà ðî ãî ðóñ ñêî ãî ïè ñà òå ëÿ Ãðè ãî ðî âè ÷à ïèñü ìî, â êî òî ðîì òîò ïðî ñèë ×å õî âà óâà æàòü ñâîé òà ëàíò, íå ïè ñàòü áåç äå ëó øåê.

Êðóï íûé ïè ñà òåëü óâè äåë â ìî ëî äîì ×å õî âå íà äåæ äó ðóñ ñêîé ëè òå ðà òó ðû.

×å õîâ î÷åíü ðàä — áîëü øîé ïè ñà òåëü ïðè çíàë â íåì òà­ëàíò! Àí òîí Ïàâ ëî âè÷ ÷óòü íå ïëà ÷åò îò ðà äî ñ òè è áëà ãî­äàð íî ñ òè çà òåï ëûå ñëî âà. È îí ðå øà åò ñå ðü åç íî ðà áî òàòü.

25

 òà êîì íà ñò ðî å íèè ×å õîâ íà ÷àë ïî âåñòü î ñòå ïè — î åå ëþ äÿõ, ïòè öàõ, ãðî çàõ... Åìó õî òå ëîñü, ÷òî áû ÷è òà òåëü ïî­ëþ áèë ñòåïü, êàê îí ïî ëþ áèë åå åùå â äåò ñò âå. Ãå ðî åì ñâî­åé ïî âå ñ òè ×å õîâ ñäå ëàë äå âÿ òè ëåò íå ãî ìàëü ÷è êà Åãî ðóø êó, êî òî ðûé åäåò â ãî ðîä íà ó÷å íüå.

×è ñ òû ìè ãëà çà ìè ðå áåí êà ñìî ò ðèò ×å õîâ íà ëþ äåé, íà ìèð. È ìû âìå ñ òå ñ Åãî ðóø êîé âè äèì êðà ñî òó êðàÿ, âñòðå ÷à­åì ñÿ ñ ëþäü ìè èç íà ðî äà. Îíè äî á ðû, ëà ñ êî âû ñ ìàëü ÷è êîì. Íî æèçíü èõ òÿ æå ëà. Òàê, â ïî âå ñ òè «Ñòåïü» ïå ðå ïëå òà þò­ñÿ äâå òå ìû — òå ìà êðà ñî òû ðîä íîé çåì ëè è ãðó ñò íàÿ òå ìà îáåç äî ëåí íî ñ òè íà ðî äà, åãî òî ñ êà ïî ñ÷à ñ òüþ.

Ýòî ïðî èç âå äå íèå ïðè íåñ ëî ×å õî âó èç âå ñò íîñòü. À ïî òîì ïî ÿâè ëèñü è äðó ãèå ñå ðü åç íûå ðàç äó ìüÿ ïè ñà òå ëÿ î æèç íè.

Âîïðîñû­ è­ çàäàíèÿ

1. ×òî âû óç íà ëè î òâîð ÷å ñò âå À. Ï. ×å õî âà?2. Î ÷åì ïè ñàë ×å õîâ â ñâî èõ ðàí íèõ ðàñ ñêà çàõ?3. Êà êîé ïñåâ äî íèì èç áðàë ñå áå ×å õîâ? Ïîäóìàéòå, ñîîòâåòñò­

âóåò ëè ïñåâäîíèì (ëèòåðàòóðíîå èìÿ À.Ï.×åõîâà) «Àíòîøà ×å ­ õîíòå» íàñòðîåíèþ ïåðâûõ ðàññêàçîâ ïèñàòåëÿ.

ÒÎË­ÑÒÛÉ­È­ÒÎÍ­ÊÈÉ

Íà âîê çà ëå Íè êî ëà åâ ñêîé æå ëåç íîé äî ðî ãè âñòðå òè ëèñü äâà ïðè ÿòå ëÿ: îäèí òîë ñòûé, äðó ãîé òîí êèé. Òîë ñòûé òîëü­êî ÷òî ïî îáå äàë íà âîê çà ëå, è ãó áû åãî, ïî äåð íó òûå ìàñ ëîì, ëîñ íè ëèñü, êàê ñïå ëûå âèø íè. Ïàõ ëî îò íå ãî õå ðå ñîì1 è ôëåð äî ðàí æåì2. Òîí êèé æå òîëü êî ÷òî âû øåë èç âà ãî íà è áûë íà âüþ ÷åí ÷å ìî äà íà ìè, óç ëà ìè è êàð òîí êà ìè. Ïàõ ëî îò íå ãî âåò ÷è íîé è êî ôåé íîé ãó ùåé. Èç­çà åãî ñïè íû âû ãëÿ äû­âà ëà õó äåíü êàÿ æåí ùè íà ñ äëèí íûì ïîä áî ðîä êîì — åãî æå­íà, è âû ñî êèé ãèì íà çèñò ñ ïðè ùó ðåí íûì ãëà çîì — åãî ñûí.

1 Õå­ðåñ — ìà ðî÷ íîå âè íî.2 Ôëå­ðäî­ðàíæ — öâå òîê ñ íåæ íûì çà ïà õîì (çäåñü èìå åò ñÿ â âè­

äó öâå òî÷ íûé îäå êî ëîí).

26

— Ïîð ôè ðèé! — âîñ êëèê íóë òîë ñòûé, óâè äåâ òîí êî ãî. — Òû ëè ýòî? Ãî ëóá ÷èê ìîé! Ñêîëü êî çèì, ñêîëü êî ëåò!

— Áà òþø êè! — èçó ìèë ñÿ òîí êèé.— Ìè øà! Äðóã äåò ñò âà! Îò êó äà òû âçÿë ñÿ?

Ïðè ÿòå ëè òðî å êðàò íî îá ëî áû çà ëèñü è óñ ò ðå ìè ëè äðóã íà äðó ãà ãëà çà, ïîë íûå ñëåç. Îáà áû ëè ïðè ÿò íî îøå ëîì ëå íû.

— Ìè ëûé ìîé!— íà ÷àë òîí êèé ïî ñëå ëî áû çà íèÿ. — Âîò íå îæè äàë! Âîò ñþð ïðèç! Íó, äà ïî ãëÿ äè æå íà ìå íÿ õî ðî­øåíü êî! Òà êîé æå êðà ñà âåö, êàê è áûë! Òà êîé æå äó øî íîê è ùå ãîëü! Àõ òû, ãîñ ïî äè! Íó, ÷òî æå òû? Áî ãàò? Æå íàò? ß óæå æå íàò, êàê âè äèøü... Ýòî âîò ìîÿ æå íà, Ëó è çà, óðîæ­äåí íàÿ Âàí öåí áàõ... ëþ òå ðàí êà1... À ýòî ñûí ìîé, Íà ôà íà èë, ó÷å íèê òðå òü å ãî êëàñ ñà. Ýòî, Íà ôà íÿ, äðóã ìî å ãî äåò ñò âà!  ãèì íà çèè âìå ñ òå ó÷è ëèñü!

Íà ôà íà èë íå ìíî ãî ïî äó ìàë è ñíÿë øàï êó.—  ãèì íà çèè âìå ñ òå ó÷è ëèñü! — ïðî äîë æàë òîí êèé.—

Ïî ìíèøü, êàê òå áÿ äðàç íè ëè Ãå ðî ñò ðà òîì çà òî, ÷òî òû êà­çåí íóþ êíèæ êó ïà ïè ðî ñ êîé ïðî æåã, à ìå íÿ Ýôè àëü òîì çà òî, ÷òî ÿ ÿáåä íè ÷àòü ëþ áèë. Õî­õî... Äå òü ìè áû ëè! Íå áîé­ñÿ, Íà ôà íÿ, ïî äîé äè ê íå ìó ïî áëè æå... À ýòî ìîÿ æå íà, óðîæ äåí íàÿ Âàí öåí áàõ... ëþ òå ðàí êà.

Íà ôà íà èë íå ìíî ãî ïî äó ìàë è ñïðÿ òàë ñÿ çà ñïè íó îò öà.— Íó, êàê æè âåøü, äðóã? — ñïðî ñèë òîë ñòûé, âîñ òîð­

æåí íî ãëÿ äÿ íà äðó ãà.— Ñëó æèøü ãäå? Äî ñëó æèë ñÿ?— Ñëó æó, ìè ëûé ìîé! Êîë ëåæ ñêèì àñå ññî ðîì óæå âòî ðîé

ãîä è Ñòà íè ñëà âà èìåþ2. Æà ëî âà íüå ïëî õîå... íó, äà áîã ñ íèì! Æå íà óðî êè ìó çû êè äà åò, ÿ ïîðò ñè ãà ðû ïðè âàò íî èç äå ðå âà äå ëàþ. Îò ëè÷ íûå ïîðò ñè ãà ðû! Ïî ðóá ëþ çà øòó êó ïðî äàþ. Åñ ëè êòî áå ðåò äå ñÿòü øòóê è áî ëåå, òî ìó, ïî íè ìà åøü, óñ ­ òóï êà. Ïðî áèâ à åì ñÿ êîå­êàê. Ñëó æèë, çíà åøü, â äå ïàð òà ­ìåí òå, à òå ïåðü ñþ äà ïå ðå âå äåí ñòî ëî íà ÷àëü íè êîì ïî òî ìó æå âå äîì ñò âó... Çäåñü áó äó ñëó æèòü. Íó, à òû êàê? Íå áîñü óæå ñòàò ñêèé? À?

1 Ëþ­òå­ðàí­êà — êà òî ëè÷ êà (ðå­ëè­ãè­îç­íàÿ­âå­ðà).2 Ñòàíèñëàâà­èìåþ — îð äåí Ñòà íè ñëà âà â Ðîñ ñèè XIX â.

27

1 Äî­òàéíî­ãî­äoñëóæèëñÿ — âû ñî êàÿ äîëæ íîñòü â ìè íè ñ òåðñò âå.

— Íåò, ìè ëûé ìîé, ïîä íè ìàé ïî âû øå,— ñêà çàë òîë ñ­ òûé.— ß óæå äî òàé íî ãî äî ñëó æèë ñÿ1... Äâå çâåç äû èìåþ.

Òîí êèé âäðóã ïî áëåä íåë, îêà ìå íåë, íî ñêî ðî ëè öî åãî èñ­êðè âè ëîñü âî âñå ñòî ðî íû øè ðî ÷àé øåé óëûá êîé; êà çà ëîñü, ÷òî îò ëè öà è ãëàç åãî ïî ñû ïà ëèñü èñ êðû. Ñàì îí ñúå æèë­ñÿ, ñãîð áèë ñÿ, ñó çèë ñÿ... Åãî ÷å ìî äà íû, óç ëû è êàð òîí êè ñúå æè ëèñü, ïî ìîð ùè ëèñü... Äëèí íûé ïîä áî ðî äîê æå íû ñòàë åùå äëèí íåå; Íà ôà íà èë âû òÿ íóë ñÿ âî ôðóíò è çà ñòåã íóë âñå ïó ãîâ êè ñâî å ãî ìóí äè ðà...

— ß, âà øå ïðå âîñ õî äè òåëü ñò âî... Î÷åíü ïðè ÿò íî­ñ! Äðóã, ìîæ íî ñêà çàòü, äåò ñò âà è âäðóã âû øëè â òà êèå âåëü ìî æè­ñ! Õè­õè­ñ.

— Íó, ïîë íî! — ïî ìîð ùèë ñÿ òîë ñòûé.— Äëÿ ÷å ãî ýòîò òîí? Ìû ñ òî áîé äðó çüÿ äåò ñò âà — è ê ÷å ìó ýòî ÷è íî ïî ÷è­òà íèå!

— Ïî ìè ëóé òå... ×òî âû­ñ... — çà õè õè êàë òîí êèé, åùå áî ëåå ñúå æè âà ÿñü. — Ìè ëî ñ òè âîå âíè ìà íèå âà øå ãî ïðå âîñ­õî äè òåëü ñò âà... âðî äå êàê áû æè âè òåëü íîé âëà ãè... Ýòî âîò,

28

âà øå ïðå âîñ õî äè òåëü ñò âî, ñûí ìîé Íà ôà íà èë... æå íà Ëó è çà, ëþ òå ðàí êà, íå êî òî ðûì îá ðà çîì...

Òîë ñòûé õî òåë áû ëî âîç ðà çèòü ÷òî­òî, íî íà ëè öå ó òîí­êî ãî áû ëî íà ïè ñà íî ñòîëü êî áëà ãî ÷å ñ òèÿ, ñëà äî ñòè è ïî÷ òè­òåëü íîé êèñ ëî òû, ÷òî òàé íî ãî ñî âåò íè êà ñòîø íè ëî. Îí îò­âåð íóë ñÿ îò òîí êî ãî è ïî äàë åìó íà ïðî ùà íüå ðó êó.

Òîí êèé ïî æàë òðè ïàëü öà, ïî êëî íèë ñÿ âñåì òó ëî âè ùåì è çà õè õè êàë, êàê êè òà åö: «Õè­õè­õè». Æå íà óëûá íó ëàñü. Íà­ôà íà èë øàðê íóë íî ãîé è óðî íèë ôó ðàæ êó. Âñå òðîå áû ëè ïðè ÿò íî îøå ëîì ëå íû.

Âîïðîñû­ è­ çàäàíèÿ

I.­ ×òî­ âû­ ïî­íÿ­ëè,­ ïðî­÷è­òàâ­ ðàñ­ñêàç?

1. Êà êîå âïå ÷àò ëå íèå ñëî æè ëîñü ó âàñ îò îïè ñà íèÿ âñòðå ÷è äâóõ áûâ øèõ îä íî êëàññ íè êîâ?

2. ×å ãî äî ñòèã ëè â æèç íè òîë ñòûé è òîí êèé?

II.­Ïî­ðàç­ìû­ø­ëÿ­åì­ íàä­ ðàñ­ñêà­çîì

1. Îá ðà òè òåñü ê íà çâà íèþ ðàñ ñêà çà. Êà êîå ïðî òè âî ïî ñ òàâ ëå íèå â íåì çà ëî æå íî? Òîëü êî ëè ðàç íè öó â «âå ñî âûõ êà òå ãî ðè ÿõ» õî­òåë ïîä ÷åðê íóòü ïè ñà òåëü?

2. Ñî ïî ñ òàâü òå äè à ëîã (îá ìåí âîñ êëè öà íè ÿ ìè è ðåï ëè êà ìè) â íà ÷à ëå ðàñ ñêà çà è â ïî ñëå äó þ ùåé ÷à ñ òè. Êîã äà ïðî èçî øåë «ïå­ðå ëîì» â íà ñò ðî å íèè òîí êî ãî? Êàê ýòî îò ðà çè ëîñü â îá ðà ùå íèè ê ñòà ðî ìó ïðè ÿòå ëþ?

3. Ïî äó ìàé òå, êàê îò íî ñèò ñÿ àâ òîð ê ñâî èì ãå ðî ÿì? ×òî îñóæ­äà åò ×å õîâ â ïî âå äå íèè òîí êî ãî?

III.­ Áóäü­òå­ âíè­ìà­òåëü­íû­ ê­ õó­äî­æå­ñò­âåí­íî­ìó­ ñëî­âó

1.  íà ÷à ëå ðàñ ñêà çà ïè ñà òåëü âìå ñ òî ïîð ò ðåò íîé õà ðàê òå ðè ñ­òè êè ïðè âî äèò òîëü êî «çà ïà õè» ãå ðî åâ. (Îò òîë ñòî ãî ïàõ ëî õå ðå­ñîì è ôëåð äî ðàí æåì, ò.å. äî ðî ãèì âè íîì è õî ðî øèì îäå êî ëî íîì, à îò òîí êî ãî «ïàõ ëî âåò ÷è íîé è êî ôåé íîé ãó ùåé» (íå êî ôå, à êî ôåé íîé ãó ùåé). Ïî ìî ãà åò ëè ñî çäàòü òà êîé ïðè åì ñðàâ íå íèÿ îï ðå äå ëåí íîå âîñ ïðè ÿ òèå ãå ðî åâ è ïî ÷óâ ñò âî âàòü ðàç íè öó â èõ ñî öè àëü íîì ñòà òó ñå (ïî ëî æå íèè)?

29

2. Ïðî àíà ëè çè ðóé òå ñëå äó þ ùèé îò ðû âîê: «Òîí êèé âäðóã ïî­áëåä íåë, îêà ìå íåë, íî ñêî ðî ëè öî åãî èñ êðè âè ëîñü âî âñå ñòî ðî íû øè ðî ÷àé øåé óëûá êîé; êà çà ëîñü, ÷òî îò ëè öà è ãëàç åãî ïî ñû ïà­ëèñü èñ êðû. Ñàì îí ñúå æèë ñÿ, ñãîð áèë ñÿ, ñó çèë ñÿ... Åãî ÷å ìî äà­íû, óç ëû è êàð òîí êè ñúå æè ëèñü, ïî ìîð ùè ëèñü... Äëèí íûé ïîä­áî ðî äîê æå íû ñòàë åùå äëèí íåå; Íà ôà íà èë âû òÿ íóë ñÿ âî ôðóíò è çà ñòåã íóë âñå ïó ãîâ êè ñâî å ãî ìóí äè ðà...»

Êà êèå äå òà ëè èñ ïîëü çî âàë ×å õîâ, ÷òî áû ïå ðå äàòü ñî ñòî ÿ íèå «øî êà», â êî òî ðîì îêà çà ëèñü òîí êèé è åãî ñå ìüÿ ïî ñëå ñî îá ùå­íèÿ òîë ñòî ãî î ñâî åé äîëæ íî ñ òè?

IV.­ Äëÿ­ ñà­ìî­ñòî­ÿ­òåëü­íîé­ ðà­áî­òû

Ïîä ãî òîâü òå ÷òå íèå ðàñ ñêà çà ïî ðî ëÿì. Ïî ïðî áóé òå ðà çû ã ðàòü ðàñ ñêàç êàê ñöåí êó.

ÕÈ­ÐÓЭÃÈß

Çåì ñêàÿ áîëü íè öà1. Çà îò ñóò ñò âè åì äîê òî ðà, óå õàâ øå ãî æå íèòü ñÿ, áîëü íûõ ïðè íè ìà åò ôåëüä øåð Êó ðÿ òèí, òîë ñòûé ÷å ëî âåê ëåò ñî ðî êà, â ïî íî øåí íîé ÷å ñó÷î âîé æà êåò êå è â èñ òðå ïàí íûõ òðè êî âûõ áðþ êàõ. Íà ëè öå âû ðà æå íèå ÷óâ­ ñò âà äîë ãà è ïðè ÿò íî ñ òè. Ìåæ äó óêà çà òåëü íûì è ñðåä íèì ïàëü öà ìè åãî ðó êè — ñè ãà ðà, ðàñ ïðî ñò ðà íÿ þ ùàÿ çëî âî ­íèå.

 ïðè åì íóþ âõî äèò äüÿ ÷îê2 Âîí ìè ãëà ñîâ, âû ñî êèé, êî­ðå íà ñ òûé ñòà ðèê â êî ðè÷ íå âîé ðÿ ñå è ñ øè ðî êèì êî æà íûì ïî ÿñîì. Ïðà âûé ãëàç ñ áåëü ìîì è ïî ëó çà êðûò, íà íî ñó áî­ðî äàâ êà, ïî õî æàÿ èç äà ëè íà áîëü øóþ ìó õó. Ñå êóí äó äüÿ­÷îê èùåò ãëà çà ìè èêî íó è, íå íàé äÿ òà êî âîé, êðå ñ òèò ñÿ íà áó òûëü ñ êàð áî ëî âûì ðàñ òâî ðîì, ïî òîì âû íè ìà åò èç êðàñ íî­ãî ïëà òî÷ êà ïðî ñôî ðó3 è ñ ïî êëî íîì êëà äåò åå ïå ðåä ôåëüä­øå ðîì.

1 Çåìñêàÿ­áîëüíèöà — çäåñü: íåáîëüøàÿ ñåëüñêàÿ áîëüíèöà.2 Äüÿ÷îê — ñëóæèòåëü â öåðêâè.3 Ïðîñôîðà — áåëûé õëåáåö îñîáîé ôîðìû, óïîòðåáëÿåìûé â

ïðàâîñëàâíîì áîãîñëóæåíèè.

''

'

30

— À­à­à... ìîå âàì! — çå âà åò ôåëüä øåð. — Ñ ÷åì ïî æà­ëî âà ëè?

— Ñ âîñ êðåñ íûì äíåì âàñ, Ñåð ãåé Êóçü ìè÷... Ê âà øåé ìè ëî ñ òè... Èñ òèí íî è ïðàâ äè âî â ïñàë òû ðè ñêà çà íî, èç âè íè­òå: «Ïè òèå ìîå ñ ïëà ÷åì ðàñ òâî ðÿõ1». Ñåë íà ìåä íè ñî ñòà ­ ðó õîé ÷àé ïèòü è — íè áî æå ìîé, íè êà ïåëü êè, íè ñèíü­ïî­ðîõ, õîòü ëî æèñü äà ïî ìè ðàé... Õëåá íåøü ÷ó òî÷ êó — è ñè ëû ìî åé íå òó! À êðî ìå òî ãî, ÷òî â ñà ìîì çó áå, íî è âñþ ýòó ñòî ðî íó... Òàê è ëî ìèò, òàê è ëî ìèò!  óõî îò äà åò, èç âè íè­òå, ñëîâ íî â íåì ãâîç äèê èëè äðó ãîé êà êîé ïðåä ìåò: òàê è ñòðå ëÿ åò, òàê è ñòðå ëÿ åò! Çà ãðå õè, Ñåð ãåé Êóçü ìè÷, çà ãðå­õè! Îòåö èå ðåé2 ïî ñëå ëè òóð ãèè óï ðå êà åò: «Êîñ íî ÿçû ÷åí òû, Åôèì, è ãðóá ñòàë. Ïî åøü, è íè ÷å ãî ó òå áÿ íå ðàç áå ðåøü». À êà êîå, ñó äè òå, òóò ïå íèå, åæå ëè ðòà ðàñ êðûòü íåëü çÿ, âñå ðàñ ïóõ øè, èç âè íè òå, è íî÷ü íå ñïàâ øè...

— Ìäà... Ñà äè òåñü... Ðàñ êðîé òå ðîò!Âîí ìè ãëà ñîâ ñà äèò ñÿ è ðàñ êðû âà åò ðîò.Êó ðÿ òèí õìó ðèò ñÿ, ãëÿ äèò â ðîò è ñðå äè ïî æåë òåâ øèõ îò

âðå ìå íè è òà áà êó çó áîâ óñ ìà ò ðè âà åò îäèí çóá, óê ðà øåí íûé çè ÿ þ ùèì äóïëîì.

— Îòåö äè à êîí âå ëå ëè âîä êó ñ õðå íîì ïðè êëà äû âàòü — íå ïî ìîã ëî. Ãëè êå ðèÿ Àíè ñè ìîâ íà, äàé áîã èì çäî ðî âüÿ, äà ëè íà ðó êó íè òî÷ êó íî ñèòü ñ Àôîí ñêîé ãî ðû äà âå ëå ëè òåï ëûì ìî ëî êîì çóá ïî ëî ñ êàòü, à ÿ, ïðè çíàòü ñÿ, íè òî÷ êó­ òî íà äåë, à â îò íî øå íèè ìî ëî êà íå ñî áëþë: áî ãà áî þñü, ïîñò...

— Ïðåä ðàñ ñó äîê... (Ïà ó çà.) Âû ðâàòü åãî íóæ íî, Åôèì Ìèõå è÷!

— Âàì ëó÷ øå çíàòü, Ñåð ãåé Êóçü ìè÷. Íà òî âû è îáó­÷å íû, ÷òîá ýòî äå ëî ïî íè ìàòü êàê îíî åñòü, ÷òî âû ðâàòü, à ÷òî êàï ëÿ ìè èëè ïðî ÷èì ÷åì... Íà òî âû, áëà ãî äå òå ëè, è

1 «Ïèòèå­ìîå­ñ­ïëà÷åì­ðàñòâîðÿõ»­(öåðê.-ñëaâ.)­— ß ñìåøèâàþ ñî ñëåçàìè òî, ÷òî ïüþ.

2 Îòåö­èåðåé — ñâÿùåííèê.

31

ïî ñòàâ ëå íû, äàé áîã âàì çäî ðî âüÿ, ÷òîá ìû çà âàñ äåí íî è íîù íî, îò öû ðîä íûå... Ïî ãðîá æèç íè...

— Ïó ñ òÿ êè... — ñêðîì íè ÷à åò ôåëüä øåð, ïîä õî äÿ ê øêà­ôó è ðî ÿñü â èí ñò ðó ìåí òàõ. — Õè ðóð ãèÿ — ïó ñ òÿ êè... Òóò âî âñåì ïðè âû÷ êà, òâåð äîñòü ðó êè... Ðàç ïëþ íóòü... Íà ìåä­íè òî æå, âîò êàê è âû, ïðè åç æà åò â áîëü íè öó ïî ìå ùèê Àëåê ñàíäð Èâà íû÷ Åãè ïåò ñêèé... Òî æå ñ çó áîì... ×å ëî âåê îá ðà çî âàí íûé, îáî âñåì ðàñ ñïðà øè âà åò, âî âñå âõî äèò, êàê è ÷òî. Ðó êó ïî æè ìà åò, ïî èìå íè è îò ÷å ñò âó...  Ïå òåð áóð­ãå ñåìü ëåò æèë, âñåõ ïðî ôåñ ñî ðîâ ïå ðå íþ õàë... Äîë ãî ìû ñ íèì òóò... Õðè ñ òîì­áî ãîì ìî ëèò: âû ðâè òå âû ìíå åãî, Ñåð ãåé Êóçü ìè÷! Îò ÷å ãî æå íå âû ðâàòü? Âû ðâàòü ìîæ íî. Òîëü êî òóò ïî íè ìàòü íà äî, áåç ïî íÿ òèÿ íåëü çÿ... Çó áû ðàç íûå áû âà­þò. Îäèí ðâåøü ùèï öà ìè, à äðó ãîé êî çü åé íîæ êîé1, òðå òèé êëþ ÷îì... Êî ìó êàê.

Ôåëüä øåð áå ðåò êî çüþ íîæ êó, ìè íó òó ñìî ò ðèò íà íåå âî­ïðî ñè òåëü íî, ïî òîì êëà äåò è áå ðåò ùèï öû.

— Íó­ñ, ðàñ êðîé òå ðîò ïî øè ðå... — ãî âî ðèò îí, ïîä õî äÿ ñ ùèï öà ìè ê äüÿ÷ êó. — Ñåé ÷àñ ìû åãî... òî âî... Ðàç ïëþ­íóòü... Äåñ íó ïîä ðå çàòü òîëü êî... òðàê öèþ ñäå ëàòü ïî âåð òè­êàëü íîé îñè... è âñå... (ïîä ðå çû âà åò äåñ íó) è âñå...

— Áëà ãî äåòå ëè âû íà øè... Íàì, äó ðà êàì, è íå âäî ìåê, à âàñ ãîñ ïîäü ïðî ñâå òèë...

— Íå ðàñ ñóæ äàé òå, åæå ëè ó âàñ ðîò ðàñ êðûò... Ýòîò ëåã êî ðâàòü, à áû âà åò òàê, ÷òî îä íè òîëü êî êî ðåø êè... Ýòîò — ðàç ïëþ íóòü... (Íà êëà äû âà åò ùèï öû.) Ïî ñòîé òå, íå äåð ãàé òåñü... Ñè äè òå íå ïî äâèæ íî... Â ìãíî âå íèå îêà... (Äå ëà åò òðàê öèþ.) Ãëàâ íîå, ÷òîá ïî ãëóá æå âçÿòü (òÿ íåò)... ÷òîá êî ðîí êà íå ñëî­ìà ëàñü...

— Îò öû íà øè... Ìàòü ïðå ñâÿ òàÿ... Âââ...— Íå òî âî... íå òî âî... êàê åãî? Íå õâà òàé òå ðó êà ìè!

Ïó ñ òè òå ðó êè! (Òÿ íåò.) Ñåé ÷àñ... Âîò, âîò... Äå ëî­òî âåäü íå ëåã êîå...

1 Козья ножка­—­инструмент­для­удаления­зубов.

32

— Îò öû... ðà äå òå ëè1... (Êðè ÷èò.) Àí ãå ëû! Îãî­ãî... Äà äåð­ãàé æå, äåð ãàé! ×å ãî ïÿòü ëåò òÿ íåøü?

— Äå ëî­òî âåäü... õè ðóð ãèÿ... Ñðà çó íåëü çÿ... Âîò, âîò...Âîí ìè ãëà ñîâ ïîä íè ìà åò êî ëå íè äî ëîê òåé, øå âå ëèò ïàëü­

öà ìè, âû ïó ÷è âà åò ãëà çà, ïðå ðû âè ñ òî äû øèò... Íà áà ã ðî âîì ëè öå åãî âû ñòó ïà åò ïîò, íà ãëà çàõ ñëå çû. Êó ðÿ òèí ñî ïèò, òîï ÷åò ñÿ ïå ðåä äüÿ÷ êîì è òÿ íåò... Ïðî õî äÿò ìó ÷è òåëü íåé øèå ïîë ìè íó òû — è ùèï öû ñðû âà þò ñÿ ñ çó áà. Äüÿ ÷îê âñêà êè­âà åò è ëå çåò ïàëü öà ìè â ðîò. Âî ðòó íà ùó ïû âà åò îí çóá íà ñòà ðîì ìå ñ òå.

— Òÿ íóë! — ãî âî ðèò îí ïëà ÷ó ùèì ãî ëî ñîì. — ×òîá òå áÿ íà òîì ñâå òå ïî òÿ íó ëî! Áëà ãî äà ðèì ïî êîð íî! Êî ëè íå óìå åøü ðâàòü, òàê íå áå ðèñü! Ñâå òà áî æü å ãî íå âè æó...

— À òû çà ÷åì ðó êà ìè õâà òà åøü? — ñåð äèò ñÿ ôåëüä øåð. — ß òÿ íó, à òû ìíå ïîä ðó êó òîë êà åøü è ðàç íûå ãëó ïûå ñëî­âà... Äó ðà!

— Ñàì òû äó ðà!— Òû äó ìà åøü, ìó æèê, ëåã êî çóá­òî ðâàòü? Âîçü ìèñü­êà!

Ýòî íå òî, ÷òî íà êî ëî êîëü íþ ïî ëåç äà â êî ëî êî ëà îò áà ðà­áà íèë! (Äðàç íèò.) «Íå óìå åøü, íå óìå åøü!» Ñêà æè, êà êîé óêàç ÷èê íà øåë ñÿ! Èøü òû... Ãîñ ïî äè íó Åãè ïåò ñêî ìó, Àëåê­ñàí ä ðó Èâà íû ÷ó, ðâàë, äà è òîò íè ÷å ãî, íè êà êèõ ñëîâ... ×å ëî âåê ïî÷èùå òå áÿ, à íå õâà òàë ðó êà ìè... Ñà äèñü! Ñà äèñü, òå áå ãî âî ðþ!

— Ñâå òà íå âè æó... Äàé äóõ ïå ðå âå ñ òè... Îõ! (Ñà äèò ñÿ.) Íå òÿ íè òîëü êî äîë ãî, à äåð ãàé. Òû íå òÿ íè, à äåð ãàé... Ñðà çó!

— Ó÷è ó÷å íî ãî! Ýêèé, ãîñ ïî äè, íà ðîä íå îá ðà çî âàí íûé! Æè âè âîò ñ ýòà êè ìè... î÷ó ìå åøü! Ðàñ êðîé ðîò... (Íà êëà äû­âà åò ùèï öû.) Õè ðóð ãèÿ, áðàò, íå øóò êà... Ýòî íå íà êëè ðî­ñå ÷è òàòü... (Äå ëà åò òðàê öèþ.) Íå äåð ãàé ñÿ... Çóá, âû õî äèò, çà ñòà ðå ëûé, ãëó áî êî êîð íè ïó ñ òèë... (Òÿ íåò.) Íå øå âå ëèñü...

1 Рàäåòåëü­—­ (óñòàð.­ îò­ ðàäåòü­—­ çàáîòèòüñÿ)­— òîò, êòî ïðîÿâëÿåò çàáîòó î êîì­ëèáî.

33

Òàê... òàê... Íå øå âå ëèñü... Íó, íó... (Ñëû øåí õðó ñ òÿ ùèé çâóê.) Òàê è çíàë!

Âîí ìè ãëà ñîâ ñè äèò ìè íó òó íå ïî äâèæ íî, ñëîâ íî áåç ÷óâñòâ. Îí îøå ëîì ëåí... Ãëà çà åãî òó ïî ãëÿ äÿò â ïðî ñò ðàí ñò âî, íà áëåä íîì ëè öå ïîò.

— Áû ëî á ìíå êî çü åé íîæ êîé... — áîð ìî ÷åò ôåëüä øåð.— Ýòà êàÿ îêà çèÿ!

Ïðè äÿ â ñå áÿ, äüÿ ÷î ê ñó åò â ðîò ïàëü öû è íà ìå ñ òå áîëü­íî ãî çó áà íà õî äèò äâà òîð ÷à ùèõ âû ñòó ïà.

— Ïàðð øè âûé ÷åðò... — âû ãî âà ðè âà åò îí. — Íà ñà æà ëè âàñ çäåñü, èðî äîâ, íà íà øó ïî ãè áåëü!

— Ïî ðó ãàé ñÿ ìíå åùå òóò... — áîð ìî ÷åò ôåëüä øåð, êëà­äÿ â øêàô ùèï öû. — Íå âå æà... Ìà ëî òå áÿ â áóð ñå áå ðå­çîé ïîò ÷å âà ëè... Ãîñ ïî äèí Åãè ïåò ñêèé, Àëåê ñàíäð Èâà íû÷, â Ïå òåð áóð ãå ëåò ñåìü æèë... îá ðà çî âàí íîñòü... îäèí êî ñ òþì ðóá ëåé ñòî ñòî èò... äà è òî íå ðó ãàë ñÿ... À òû ÷òî çà ïà âà òà êàÿ! Íè øòî òå áå, íå îêî ëå åøü!

Äüÿ ÷îê áå ðåò ñî ñòî ëà ñâîþ ïðî ñôî ðó, è, ïîä äåð æè âàÿ ùå­êó ðó êîé, óõî äèò âîñ âî ÿ ñè...

Âîïðîñû­ è­ çàäàíèÿ

I.­ Ðàçáåðåìñÿ­ â­ ïðî÷èòàííîì1. Êà êîå «æèç íåí íîå» ñî áû òèå ïî ëî æå íî â îñ íî âó ðàñ ñêà çà?2. Ñ êà êèì íà ñò ðî å íè åì ïðè øåë äüÿ ÷îê â çåì ñêóþ áîëü íè öó?3. Êà êè ìè ñëî âà ìè è äî âî äà ìè ôåëüä øåð óáåæ äàë ñâî å ãî ïà­

öè åí òà â òðóä íî ñ òè ïðî ôåñ ñèè õè ðóð ãà?4. Èç ìå íè ëîñü ëè îò íî øå íèå áîëü íî ãî ê ôåëüä øå ðó ïî ñëå åãî

íå óäà÷ íîé ïî ïûò êè âû ðâàòü çóá?5. Ïî äó ìàé òå, êà êî âî îò íî øå íèå àâ òî ðà ê «õè ðóð ãó». Äåé ñò­

âè òåëü íî ëè åìó ïî ïàë ñÿ òðóä íûé ñëó ÷àé èëè äå ëî çà êëþ ÷à åò ñÿ â íå äî ñòà òî÷ íîì óìå íèè ôåëüä øå ðà?

6. Ïðî ñëå äè òå, êàê õî ðî øî ðàñ ñóæ äà åò Êó ðÿ òèí î õè ðóð ãèè è êà êèì ñòà íî âèò ñÿ áåñ ïî ìîù íûì, êîã äà íà äî òå î ðèþ ïðè ìå íèòü íà ïðàê òè êå.

II.­ Äëÿ­ ñà­ìî­ñòî­ÿ­òåëü­íîé­ ðà­áî­òûÏî ïû òàé òåñü ñà ìè ñî ÷è íèòü íå áîëü øîé ðàñ ñêàç î êà êîì­íè áóäü

ñìåø íîì ñëó ÷àå.

2–Ëèòåðàòóðà, 6 êëàññ. II ÷.

ÂëàäèìèðÃàëàêòèîíîâè÷

Êîðîëåíêî(1853—1921)

«...×å ëî âåê ñ áîëü øèì è ñèëü íûì ñåðä öåì...» Òàê íà çâàë À. Ì. Ãîðü êèé çà ìå ÷à òåëü íî ãî ðóñ ñêî ãî ïè ñà òå ëÿ Âëà äè ìè­ðà Ãà ëàê òè î íî âè ÷à Êî ðî ëåí êî.

Â. Ã. Êî ðî ëåí êî ðî äèë ñÿ 15 èþ ëÿ (27 èþ ëÿ ïî íî âî ìó ñòè ëþ) 1853 ãî äà íà Óê ðà è íå, â ãî ðî äå Æè òî ìè ðå. Äåò ñêèå è þíî øå ñ êèå ãî äû ïè ñà òå ëÿ ïðî øëè â ìà ëåíü êîì ãî ðîä êå Ðîâ íî, êó äà ïå ðå åõà ëà ñå ìüÿ Êî ðî ëåí êî.

Ìàëü ÷èê ðîñ â òðó äî ëþ áè âîé ñå ìüå, â àò ìî ñôå ðå ëþá âè, âíè ìà íèÿ è âçà èì íî ãî óâà æå íèÿ. Îòåö — óå çä íûé ñó äüÿ, ïðÿ ìîé, ñòðî ãèé, ïðå äàí íûé ñâî å ìó äå ëó ÷å ëî âåê — ñó ìåë ñî õðà íèòü ïðè ñâî åé íå ëåã êîé äîëæ íî ñ òè êðè ñ òàëü íóþ ÷å ñò­íîñòü, áåñ êî ðû ñò íîñòü è íå ïîä êóï íîñòü. Ïè ñà òåëü âñïî ìè­íàë âïîñ ëåä ñò âèè, êàê îòåö îò êà çû âàë ñÿ ïðè íè ìàòü äà æå ñà ìûå ìåë êèå ïî äàð êè, ïðè íî ñè ìûå â çíàê áëà ãî äàð íî ñ òè «ïî îñ âÿ ùåí íî ìó âå êà ìè îáû ÷àþ», è áåñ öå ðå ìîí íî ïðî ãî­íÿë èçóì ëåí íûõ ïî ñå òè òå ëåé. «Ýòî áûë ÷å ëî âåê ñòðî ãîé è ðåä êîé ïî òî ìó âðå ìå íè ÷å ñò íî ñ òè. Ïî ëó ÷èâ ñà ìîå ñêóä íîå âîñ ïè òà íèå è ïðî õî äÿ ñëóæ áó ñ íèç øèõ ñòó ïå íåé, îí íè­êîã äà íå ïîç âî ëÿë ñå áå ïðè íè ìàòü äà æå òî ãî, ÷òî ïî òî ìó âðå ìå íè íà çû âà ëîñü «áëà ãî äàð íî ñ òèþ», òî åñòü ïðè íî øå íèé óæå ïî ñëå ñî ñòî ÿâ øå ãî ñÿ ðå øå íèÿ äå ëà... ß ïî ìíþ ìíî ãî ñëó ÷à åâ, êîã äà îí ïðî ãî íÿë èç ñâî åé êâàð òè ðû «áëà ãî äàð íûõ ëþ äåé» ïàë êîé».

Ñ äåò ñêèõ ëåò áó äó ùèé ïè ñà òåëü îá ëà äàë èñ êëþ ÷è òåëü­íîé ñïî ñîá íî ñ òüþ òîí êî âîñ ïðè íè ìàòü êðà ñî òó è âå ëè ÷èå

34

35

ïðè ðî äû. Çà ÷à ðî âàí íûé, ñëó øàë îí øóì äå ðå âü åâ â ñî ñíî­âîì ëå ñó, ÷à ñà ìè íà áëþ äàë ñè íþþ áåç äíó íå áà, ëþ áî âàë ñÿ áåñ ÷èñ ëåí íûì êî ëè ÷å ñò âîì äà ëå êèõ è òà èí ñò âåí íûõ çâåçä. Ñ îã ðîì íûì èí òå ðå ñîì îí ñëó øàë ðàñ ñêà çû ñòà ðîé íÿíü êè î áû ëûõ âðå ìå íàõ, óê ðà èí ñêèå è ðóñ ñêèå íà ðîä íûå ïåñ íè, êî òî ðûå ïåë êó ÷åð.

Ïî ñòó ïèâ â ðîâ íåí ñêóþ ðå àëü íóþ ãèì íà çèþ, Êî ðî ëåí êî çíà êî ìèò ñÿ ñ ïðî èç âå äå íè ÿ ìè ðóñ ñêîé êëàñ ñè êè, êî òî ðûå ðàñ êðû ëè ïå ðåä íèì öå ëûé ìèð, ïðå êðàñ íûé è óâ ëå êà òåëü­íûé. «Êàæ äûé óðîê ñëî âåñ íî ñ òè ÿâ ëÿë ñÿ ñâåò ëûì ïðî ìå æóò­êîì íà òó ñ ê ëîì ôî íå îáÿ çà òåëü íîé ãèì íà çè ÷å ñ êîé ðó òè íû, ÷à ñîì îò äû õà, íà ñëàæ äå íèÿ, íå î æè äàí íûõ è ÿð êèõ âïå ÷àò­ëå íèé», — âñïî ìè íàë îí.

Îä íà êî î÷åíü ñêî ðî ìàëü ÷èê óâè äåë è òåì íûå ñòî ðî íû æèç íè. Îí ñòîëê íóë ñÿ ñî çëîì è íå ñïðà âåä ëè âî ñ òüþ, ðàâ íî­äó øè åì è æå ñ òî êî ñ òüþ. Âî ëî äÿ íà ïðÿ æåí íî âñìà ò ðè âà åò ñÿ â ïå ñ ò ðóþ æèçíü ïðî âèí öè àëü íî ãî ãî ðî äà, è ïî ñòå ïåí íî åãî îõ âà òû âà åò íå ÿñ íîå îùó ùå íèå ÷å ãî­òî «îã ðîì íî ãî, òÿ æå ëî ãî, òðå âîæ íî ãî».

Âîñ ïî ìè íà íèÿ äåò ñò âà ïîç æå è ëÿ ãóò â îñ íî âó ìíî ãèõ ïðî­èç âå äå íèé Êî ðî ëåí êî («Íî ÷üþ», «Ñëå ïîé ìó çû êàíò» è äð.). Òàê, â ðàñ ñêà çå «Äå òè ïîä çå ìå ëüÿ»1 îí îïè ñû âà åò ãî ðî äîê «Êíÿ æüå­Âå íî» ñ åãî çà ðîñ øè ìè ïðó äà ìè, ðå÷ êîé, òà èí ñò­âåí íûì ïî ëó ðàç ðó øåí íûì çàì êîì, îê ðó æåí íûì øó ìÿ ùè ìè òî ïî ëÿ ìè, êî òî ðûé î÷åíü íà ïî ìè íà åò óå çä íûé ãî ðîä Ðîâ íî.  îä íîé èç àâ òî áèî ãðà ôèé ïè ñà òåëü ïðÿ ìî óêà çàë, ÷òî Ðîâ­íî, «ýòîò íå áîëü øîé ãî ðî äîê... ñ åãî òè õîé æèç íüþ è äðåì­ëþ ùè ìè ðàç âà ëè íà ìè ñòà ðèí íî ãî êíÿ æå ñ êî ãî «ïà ëà öà» íà îñ ò ðî âå, — ñî âåð øåí íî òî÷ íî îïè ñàí â ðàñ ñêà çå «Â äóð íîì îá ùå ñò âå». À â îá ðà çå ñó äüè Êî ðî ëåí êî âîñ ïðî èç âåë íå êî òî­ðûå ÷åð òû ñâî å ãî îò öà.

1 Êíè ãè ñ òà êèì íà çâà íè åì ó Êî ðî ëåí êî íåò: òàê íà çâà ëè îá­ðà áî òàí íûé äëÿ äåò ñêî ãî ÷òå íèÿ îò ðû âîê èç åãî ïðî èç âå äå íèÿ «Â äóð íîì îá ùå ñò âå».

36

Ïðî èç âå äå íèÿ Êî ðî ëåí êî ïðî íèê íó òû ÷óâ ñò âîì ïîä ëèí­íî ãî ÷å ëî âå êî ëþ áèÿ. Îíè íà âñåã äà âî øëè â ñî êðî âèù íè öó ìè ðî âîé ëè òå ðà òó ðû.

Ïî­Ì.­ À.­ Ñî­êî­ëî­âîé

ÄÅ­ÒÈ­ÏÎÄ­ÇÅ­ÌÅ­ËÜß

1.­ ÐÀÇ­ÂÀ­ËÈ­ÍÛ

Ìîÿ ìàòü óìåð ëà, êîã äà ìíå áû ëî øåñòü ëåò. Îòåö, âåñü îò äàâ øèñü ñâî å ìó ãî ðþ, êàê áóä òî ñîâ ñåì çà áûë î ìî åì ñó­ùå ñò âî âà íèè. Ïî ðîé îí ëà ñ êàë ìîþ ìà ëåíü êóþ ñå ñ ò ðó Ñî íþ è ïî­ñâî å ìó çà áî òèë ñÿ î íåé, ïî òî ìó ÷òî â íåé áû ëè ÷åð òû ìà òå ðè. ß æå ðîñ, êàê äè êîå äå ðåâ öî â ïî ëå — íè êòî íå îê ðó æàë ìå íÿ îñî áåí íîþ çà áîò ëè âî ñ òüþ, íî íè êòî è íå ñòåñ­íÿë ìî åé ñâî áî äû. <...>

Ìå ñ òå÷ êî, ãäå ìû æè ëè, íà çû âà ëîñü Êíÿ æüå­Âå íî, èëè, ïðî ùå, Êíÿæ­ãî ðî äîê. Îíî ïðè íàä ëå æà ëî îä íî ìó çà õó äà ëî­ìó, íî ãîð äî ìó ïîëü ñêî ìó ðî äó è íà ïî ìè íà ëî ëþ áîé èç ìåë­êèõ ãî ðî äîâ Þãî­çà ïàä íî ãî êðàÿ.

Åñ ëè âû ïîäú åç æà å òå ê ìå ñ òå÷ êó ñ âîñ òî êà, âàì ïðåæ äå âñå ãî áðî ñà åò ñÿ â ãëà çà òþðü ìà, ëó÷ øåå àð õè òåê òóð íîå óê ðà­øå íèå ãî ðî äà. Äå ðå âÿí íûé ìîñò, ïå ðå êè íó òûé ÷å ðåç óç êóþ ðå ÷óø êó, êðÿõ òèò, âçäðà ãè âàÿ ïîä êîëåñà ìè, è øà òà åò ñÿ, òî÷ íî äðÿõ ëûé ñòà ðèê.

<...> Ðå÷ êà, ÷å ðåç êî òî ðóþ ïå ðå êè íóò óïî ìÿ íó òûé ìîñò, âû òå êà ëà èç ïðó äà è âïà äà ëà â äðó ãîé. Òà êèì îá ðà çîì, ñ ñå âå ðà è þãà ãî ðî äîê îã ðàæ äàë ñÿ øè ðî êè ìè âî äÿ íû ìè ãëà­äÿ ìè è òî ïÿ ìè. Ïðó äû ãîä îò ãî äó ìå ëå ëè, çà ðà ñ òà ëè çå ëå­íüþ, è âû ñî êèå, ãó ñ òûå êà ìû øè âîë íî âà ëèñü, êàê ìî ðå, íà ãðî ìàä íûõ áî ëî òàõ. Ïî ñðå äè íå îä íî ãî èç ïðó äîâ íà õî äèò ñÿ îñ ò ðîâ. Íà îñ ò ðî âå — ñòà ðûé, ïî ëó ðàç ðó øåí íûé çà ìîê.

ß ïî ìíþ, ñ êà êèì ñòðà õîì ÿ ñìî ò ðåë âñå ãäà íà ýòî âå­ëè ÷à âîå äðÿõ ëîå çäà íèå. Î íåì õî äè ëè ïðå äà íèÿ è ðàñ ñêà çû îäèí äðó ãî ãî ñòðàø íåå. Ãî âî ðè ëè, ÷òî îñ ò ðîâ íà ñû ïàí èñ­êóñ ñò âåí íî, ðóêà ìè ïëåí íûõ òó ðîê. «Íà êî ñ òÿõ ÷å ëî âå ÷å ñ­

37

êèõ ñòî èò ñòà ðîå çà ì÷è ùå»1,— ïå ðå äà âà ëè ñòà ðî æè ëû, è ìîå äåò ñêîå èñ ïó ãàí íîå âî îá ðà æå íèå ðè ñî âà ëî ïîä çåì ëåé òû ñÿ­÷è òó ðåö êèõ ñêå ëå òîâ, ïîä äåð æè âà þ ùèõ êî ñò ëÿ âû ìè ðó êà ìè îñ ò ðîâ ñ åãî âû ñî êè ìè ïè ðà ìè äàëü íû ìè òî ïî ëÿ ìè è ñòà ðûì çàì êîì. <...>

Áû ëî âðå ìÿ, êîã äà ñòà ðûé çà ìîê ñëó æèë äà ðî âûì óáå æè­ùåì2 âñÿ êî ìó áåä íÿ êó áåç ìà ëåé øèõ îã ðà íè ÷å íèé. <...>

«Æè âåò â çàì êå» — ýòà ôðà çà ñòà ëà âû ðà æå íè åì êðàé íåé ñòå ïå íè íè ùå òû. Ñòà ðûé çà ìîê ðà äóø íî ïðè íè ìàë è ïî êðû­âàë è âðå ìåí íî îá íè ùàâ øå ãî ïèñ öà, è ñè ðîò ëè âûõ ñòà ðó øåê, è áåç ðîä íûõ áðî äÿã. <...>

Êðî ìå ýòèõ âû äå ëÿâ øèõ ñÿ èç ðÿ äà ëþ äåé, îêî ëî ÷à ñîâ­íè þòè ëàñü åùå òåì íàÿ ìàñ ñà æàë êèõ îáî ðâàí öåâ, ïî ÿâ ëå­íèå êî òî ðûõ íà áà çà ðå ïðî èç âî äè ëî âñå ãäà áîëü øóþ òðå âî ãó ñðå äè òîð ãî âîê, ñïå øèâ øèõ ïðè êðûòü ñâîå äî á ðî ðó êà ìè, ïî äîá íî òî ìó, êàê íà ñåä êè ïðè êðû âà þò öûï ëÿò, êîã äà â íå áå ïî êà æåò ñÿ êîð øóí. Õî äè ëè ñëó õè, ÷òî ýòè áåä íÿ êè, îêîí ÷à òåëü íî ëè øåí íûå âñÿ êèõ ñðåäñòâ ê æèç íè ñî âðå­ìå íè èç ãíà íèÿ èç çàì êà, ñî ñòà âè ëè äðóæ íîå ñî îá ùå ñò âî è çà íè ìà ëèñü, ìåæ äó ïðî ÷èì, ìåë êèì âî ðîâ ñò âîì â ãî ðî äå è îê ðå ñò íî ñ òÿõ.

Îð ãà íè çà òî ðîì è ðó êî âî äè òå ëåì ýòî ãî ñî îá ùå ñò âà íå ñ÷à ñò­ëèâ öåâ áûë ïàí Òû áóð öèé Äðàá, ñà ìàÿ çà ìå ÷à òåëü íàÿ ëè÷­íîñòü èç âñåõ íå óæèâ øèõ ñÿ â ñòà ðîì çàì êå.

Ïðî èñ õîæ äå íèå Äðà áà áû ëî ïî êðû òî ìðà êîì ñà ìîé òà èí­ñò âåí íîé íå èç âå ñò íî ñ òè. Íå êî òî ðûå ïðè ïè ñû âà ëè åìó àðè­ñ òî êðà òè ÷å ñ êîå èìÿ, êî òî ðîå îí ïî êðûë ïî çî ðîì è ïî òî ìó ïðè íóæ äåí áûë ñêðû âàòü ñÿ. Íî íà ðóæ íîñòü ïà íà Òû áóð öèÿ íå èìå ëà â ñå áå íè ÷å ãî àðè ñ òî êðà òè ÷å ñ êî ãî. Ðîñ òà îí áûë âû ñî êî ãî; êðóï íûå ÷åð òû ëè öà áû ëè ãðó áî­âû ðà çè òåëü íû. Êî ðîò êèå, ñëåã êà ðû æå âà òûå âî ëî ñû òîð ÷à ëè âðîçü; íèç êèé ëîá, íå ñêîëü êî âû äàâ øà ÿ ñÿ âïå ðåä íèæ íÿÿ ÷å ëþñòü è ñèëü­

1 Çàì÷èùå — çäåñü: áîëü øîé çà ìîê.2 Óáå­æè­ùå — ìåñòî ïðîæèâàíèÿ.

38

íàÿ ïî äâèæ íîñòü ëè öà íà ïî ìè íà ëè ÷òî­òî îáå çü ÿ íüå; íî ãëà­çà, ñâåð êàâ øèå èç­ïîä íà âèñ øèõ áðî âåé, ñìî ò ðå ëè óïîð íî è ìðà÷ íî, è â íèõ ñâå òè ëèñü âìå ñ òå ñ ëó êàâ ñò âîì îñ ò ðàÿ ïðî íè öà òåëü íîñòü, ýíåð ãèÿ è óì.

Ðó êè ïà íà Òû áóð öèÿ áû ëè ãðó áû è ïî êðû òû ìî çî ëÿ ìè, áîëü øèå íî ãè ñòó ïà ëè ïî­ìó æè ÷üè. Ââè äó ýòî ãî, áîëü øèí­ñò âî îáû âà òå ëåé íå ïðè çíà âà ëî çà íèì àðè ñ òî êðà òè ÷å ñ êî ãî ïðî èñ õîæ äå íèÿ. Íî òîã äà êàê îáú ÿñ íèòü åãî ïî ðà çè òåëü íóþ ó÷å íîñòü, êî òî ðàÿ âñåì áû ëà î÷å âèä íà? Íå áû ëî êà áà êà âî âñåì ãî ðî äå, â êî òî ðîì áû ïàí Òû áóð öèé, â ïî ó÷å íèå ñî­áðàâ øèõ ñÿ â áà çàð íûå äíè õîõ ëîâ1, íå ïðî èç íî ñèë, ñòîÿ íà áî÷ êå, öå ëûõ ðå ÷åé èç Öè öå ðî íà2, öå ëûõ ãëàâ èç Êñå íî ôîí­òà3. <...>

Ââè äó òà êîé ïî ðà çè òåëü íîé ó÷å íî ñ òè ÿâè ëàñü íî âàÿ ëå­ãåí äà, ÷òî ïàí Òû áóð öèé áûë íå êîã äà äâî ðî âûì ìàëü ÷èø­êîé êà êî ãî­òî ãðà ôà, êî òî ðûé ïî ñëàë åãî âìå ñ òå ñî ñâî èì ñû íîì â øêî ëó îò öîâ èå çó è òîâ4, ñîá ñò âåí íî, íà ïðåä ìåò ÷è ñò êè ñà ïî ã ìî ëî äî ãî ïà íè ÷à. Îêà çà ëîñü, îä íà êî, ÷òî, â òî âðå ìÿ êàê ìî ëî äîé ãðàô áåç äåëü íè ÷àë, åãî ëà êåé ïå ðå­õâà òèë âñþ ìó ä ðîñòü, êî òî ðàÿ íà çíà ÷à ëàñü äëÿ ãî ëî âû áàð­ ÷ó êà.

Íè êòî íå çíàë òàê æå, îò êó äà ó ïà íà Òû áóð öèÿ ÿâè ëèñü äå òè, à ìåæ äó òåì ôàêò ñòî ÿë íà ëè öî, äà æå äâà ôàê òà: ìàëü­÷èê ëåò ñå ìè, íî ðîñ ëûé è ðàç âè òîé íå ïî ëå òàì, è ìà ëåíü­êàÿ òðåõ ëåò íÿÿ äå âî÷ êà. Ìàëü ÷è êà ïàí Òû áóð öèé ïðè âåë ñ ñî áîé ñ ïåð âûõ äíåé, êàê ÿâèë ñÿ ñàì. ×òî æå êà ñà åò ñÿ äå­âî÷ êè, òî îí îò ëó ÷àë ñÿ íà íå ñêîëü êî ìå ñÿ öåâ, ïðåæ äå ÷åì îíà ïî ÿâè ëàñü ó íå ãî íà ðó êàõ.

1 Õîõëû — òàê â ïðî øëîì íà çû âà ëè óê ðà èí öåâ.2 Öèöåðîí — çíà ìå íè òûé äðåâ íå ðèì ñêèé ãî ñó äàð ñò âåí íûé äå ÿ ­

òåëü, ñëà âèâ øèé ñÿ êðàñ íî ðå ÷è åì. Ðå ÷è åãî ñ÷è òà ëèñü îá ðàç öîì îðà òîð ñêî ãî èñ êóñ ñò âà.

3 Êñåíîôîíò — äðåâ íå ãðå ÷å ñ êèé èñ òî ðèê è ïîë êî âî äåö.4 Èåçóèòû — êà òî ëè ÷å ñ êèå ìî íà õè.

39

40

Ìàëü ÷èê, ïî èìå íè Âà ëåê, âû ñî êèé, òîí êèé, ÷åð íî âî ëî­ñûé, óã ðþ ìî øà òàë ñÿ èíî ãäà ïî ãî ðî äó áåç îñî áåí íî ãî äå­ëà, çà ëî æèâ ðó êè â êàð ìà íû è êè äàÿ ïî ñòî ðî íàì âçãëÿ äû, ñìó ùàâ øèå ñåðä öà êà ëà÷ íèö. Äå âî÷ êó âè äå ëè òîëü êî îäèí èëè äâà ðà çà íà ðó êàõ ïà íà Òû áóð öèÿ, à çà òåì îíà êó äà­òî èñ ÷åç ëà, è ãäå íà õî äè ëàñü — íè êî ìó íå áû ëî èç âå ñò íî.

Ïî ãî âà ðè âà ëè î êà êèõ­òî ïîä çå ìå ëü ÿõ íà ãî ðå îêî ëî ÷à ñîâ­íè, è òàê êàê â òåõ êðà ÿõ ïî äîá íûå ïîä çå ìå ëüÿ íå ðåä êè, òî âñå âå ðè ëè ýòèì ñëó õàì, òåì áî ëåå ÷òî âåäü æè ëè æå ãäå­íè áóäü âñå ýòè ëþ äè. À îíè îáûê íî âåí íî ïîä âå ÷åð èñ­÷å çà ëè èìåí íî â íà ïðàâ ëå íèè ê ÷à ñîâ íå. Òó äà ñâî åþ ñîí íîþ ïî õîä êîé êî âû ëÿë ïî ëó áå çóì íûé ñòà ðèê íè ùèé, êî òî ðî ãî ïðî çâà ëè «ïðî ôåñ ñîð», øà ãàë ðå øè òåëü íî è áû ñ ò ðî ïàí Òû­áóð öèé.

2.­ ß­È­ÌÎÉ­ÎÒÅÖ

— Ïëî õî, ìî ëî äîé ÷å ëî âåê, ïëî õî! — ãî âî ðèë ìíå íå ðåä­êî ñòà ðûé ßíóø èç çàì êà, âñòðå ÷àÿ ìå íÿ íà óëè öàõ ãî ðî äà ñðå äè ñëó øà òå ëåé ïà íà Òû áóðöèÿ.

È ñòà ðèê êà ÷àë ïðè ýòîì ñâî åþ ñå äîþ áî ðî äîé.— Ïëî õî, ìî ëî äîé ÷å ëî âåê, — âû â äóð íîì îá ùå ñò âå!..

Æàëü, î÷åíü æàëü ñû íà ïî ÷òåí íûõ ðî äè òå ëåé.Äåé ñò âè òåëü íî, ñ òåõ ïîð êàê óìåð ëà ìîÿ ìàòü, à ñó ðî­

âîå ëè öî îò öà ñòà ëî åùå óã ðþ ìåå, ìå íÿ î÷åíü ðåä êî âè äå ëè äî ìà. <...>

Âî îá ùå âñå ìå íÿ çâà ëè áðî äÿ ãîé, íå ãîä íûì ìàëü ÷èø êîé è òàê ÷à ñ òî óêî ðÿ ëè â ðàç íûõ äóð íûõ íà êëîí íî ñ òÿõ, ÷òî ÿ íà êî íåö è ñàì ïðî íèê ñÿ ýòèì óáåæ äå íè åì. Îòåö òàê æå ïî âå ðèë ýòî ìó è äå ëàë èíî ãäà ïî ïûò êè çà íÿòü ñÿ ìî èì âîñ­ïè òà íè åì, íî ïî ïûò êè ýòè âñå ãäà êîí ÷à ëèñü íå óäà ÷åé. Ïðè âè äå ñòðî ãî ãî è óã ðþ ìî ãî ëè öà, íà êî òî ðîì ëå æà ëà ñó ðî âàÿ ïå ÷àòü íå èç ëå ÷è ìî ãî ãî ðÿ, ÿ ðî áåë è çà ìû êàë ñÿ â ñå áÿ. ß ñòî ÿë ïå ðåä íèì, ïå ðå ìè íà ÿñü, òå ðå áÿ ñâîè øòà íèø êè, è îçè ðàë ñÿ ïî ñòî ðî íàì. Âðå ìå íà ìè ÷òî­òî êàê áóä òî ïî äû­ìà ëîñü ó ìå íÿ â ãðó äè; ìíå õî òå ëîñü, ÷òîá îí îá íÿë ìå íÿ,

41

ïî ñà äèë ê ñå áå íà êî ëå íè è ïðè ëà ñ êàë. Òîã äà ÿ ïðè ëü íóë áû ê åãî ãðó äè, è, áûòü ìî æåò, ìû âìå ñ òå çà ïëà êà ëè áû — ðå­áå íîê è ñó ðî âûé ìóæ ÷è íà — î íà øåé îá ùåé óò ðà òå. Íî îí ñìî ò ðåë íà ìå íÿ îòó ìà íåí íû ìè ãëà çà ìè, êàê áóä òî ïî âåðõ ìî åé ãî ëî âû, è ÿ âåñü ñæè ìàë ñÿ ïîä ýòèì íå ïî íÿò íûì äëÿ ìå íÿ âçãëÿ äîì.

— Òû ïî ìíèøü ìà òóø êó?Ïî ìíèë ëè ÿ åå? Î äà, ÿ ïî ìíèë åå! ß ïî ìíèë, êàê áû­

âà ëî, ïðî ñû ïà ÿñü íî ÷üþ, ÿ èñ êàë â òåì íî òå åå íåæ íûå ðó êè è êðåï êî ïðè æè ìàë ñÿ ê íèì, ïî êðû âàÿ èõ ïî öå ëó ÿ ìè. ß ïî ìíèë åå, êîã äà îíà ñè äå ëà áîëü íàÿ ïå ðåä îò êðû òûì îê íîì è ãðó ñò íî îã ëÿ äû âà ëà ÷óä íóþ âå ñåí íþþ êàð òè íó, ïðî ùà ÿñü ñ íåþ â ïî ñëåä íèé ãîä ñâî åé æèç íè.

<...> Äà, ÿ ïî ìíèë åå!.. Íî íà âî ïðîñ âû ñî êî ãî, óã ðþ ìî­ãî ÷å ëî âå êà, â êî òî ðîì ÿ æå ëàë, íî íå ìîã ïî ÷óâ ñò âî âàòü ðîä íóþ äó øó, ÿ ñúå æè âàë ñÿ åùå áî ëåå è òè õî âû äåð ãè âàë èç åãî ðó êè ñâîþ ðó ÷îí êó.

È ìà ëî­ïî ìà ëó ïðî ïàñòü, íàñ ðàç äå ëÿâ øàÿ, ñòà íî âè ëàñü âñå øè ðå è ãëóá æå. <...>

Ñå ñ ò ðå Ñî íå áû ëî ÷å òû ðå ãî äà. ß ëþ áèë åå ñòðà ñò íî, è îíà ïëà òè ëà ìíå òà êîþ æå ëþ áî âüþ; íî óñ òà íî âèâ øèé ñÿ âçãëÿä íà ìå íÿ, êàê íà îò ïå òî ãî ìà ëåíü êî ãî ðàç áîé íè êà, âîç äâèã è ìåæ äó íà ìè âû ñî êóþ ñòå íó. Âñÿ êèé ðàç, êîã äà ÿ íà ÷è íàë èã ðàòü ñ íåþ, ïî­ñâî å ìó øóì íî è ðåç âî, ñòà ðàÿ íÿíü êà, âå÷­íî ñîí íàÿ íå ìåä ëåí íî ïðî ñû ïà ëàñü, áû ñ ò ðî ñõâà òû âà ëà ìîþ Ñî íþ è óíî ñè ëà ê ñå áå, êè äàÿ íà ìå íÿ ñåð äè òûå âçãëÿ äû; â òà êèõ ñëó ÷à ÿõ îíà âñå ãäà íà ïî ìè íà ëà ìíå âñêëî ÷åí íóþ íà ñåä êó, ñå áÿ ÿ ñðàâ íè âàë ñ õèù íûì êîð øó íîì, à Ñî íþ — ñ ìà ëåíü êèì öûï ëåí êîì. Ìíå ñòà íî âè ëîñü î÷åíü ãîðü êî è äî ñàä íî. Íå ìó ä ðå íî ïî ýòî ìó, ÷òî ñêî ðî ÿ ïðå êðà òèë âñÿ ­ êèå ïî ïûò êè çà íè ìàòü Ñî íþ ìî è ìè ïðå ñòóï íû ìè èã ðà ìè, à åùå ÷å ðåç íå êî òî ðîå âðå ìÿ ìíå ñòà ëî òåñ íî â äî ìå è â ñà­äè êå, ãäå ÿ íå âñòðå ÷àë íè â êîì ïðè âå òà è ëà ñ êè. ß íà ÷àë áðî äÿ æèòü. <...>

Êîã äà âñå óã ëû ãî ðî äà ñòà ëè ìíå èç âå ñò íû äî ïî ñëåä­íèõ ãðÿç íûõ çà êî óë êîâ, òîã äà ÿ ñòàë çà ãëÿ äû âàòü ñÿ íà âèä­

42

íåâ øó þ ñÿ âäà ëè, íà ãî ðå, ÷à ñîâ íþ. Ñíà ÷à ëà, êàê ïóã ëè âûé çâå ðåê, ÿ ïîä õî äèë ê íåé ñ ðàç íûõ ñòî ðîí, âñå íå ðå øà ÿñü âçî áðàòü ñÿ íà ãî ðó, ïîëü çî âàâ øó þ ñÿ äóð íîé ñëà âîé. Íè ãäå íå áû ëî âèä íî ïðè çíà êîâ êà êî ãî­ëè áî æè ëüÿ è ÷å ëî âå ÷å ñ­êî ãî ïðè ñóò ñò âèÿ. Âñå áû ëî êàê­òî ñìè ðåí íî, òè õî, çà áðî­øåí íî, ïó ñ òî. Òîëü êî ñà ìàÿ ÷à ñîâ íÿ ãëÿ äå ëà, íà ñó ïèâ øèñü, ïó ñ òû ìè îê íà ìè, òî÷ íî äó ìà ëà êà êóþ­òî ãðó ñò íóþ äó ìó. Ìíå çà õî òå ëîñü îñ ìî ò ðåòü åå âñþ, çà ãëÿ íóòü âíóòðü, ÷òî áû óáå äèòü ñÿ, ÷òî è òàì íåò íè ÷å ãî êðî ìå ïû ëè. Íî òàê êàê îä íî ìó áû ëî áû è ñòðàø íî è íå óäîá íî ïðåä ïðè íè ìàòü ïî­äîá íóþ ýêñ êóð ñèþ, òî ÿ ñî áðàë íà óëè öàõ ãî ðî äà íå áîëü øîé îò ðÿä èç òðåõ ñî ðâàí öîâ, ïðè âëå ÷åí íûõ îáå ùà íè åì áó ëîê è ÿá ëî êîâ èç íà øå ãî ñà äà.

3.­ ß­ÏÐÈ­ÎÁ­ÐÅ­ÒÀÞ­ÍέÂÎÅ­ ÇÍÀ­ÊÎÌ­ÑÒ­ÂÎ

È­ âîò­ îäíàæäû­ ìàëü÷èêè­ îòïðàâèëèñü­ íà­ ãîðó,­ ÷òîáû­èññëåäîâàòü­ çàáðîøåííóþ­ ÷àñîâíþ.

<...> Äâåðü ÷à ñîâ íè áû ëà êðåï êî çà êî ëî ÷å íà, îê íà— âû­ñî êî íàä çåì ëåþ; îä íà êî ïðè ïî ìî ùè òî âà ðè ùåé ÿ íà äå ÿë ñÿ âçî áðàòü ñÿ íà íèõ è âçãëÿ íóòü âíóòðü ÷à ñîâ íè.

— Íå íà äî! — âñêðèê íóë îäèí èç ìî èõ ñïóò íè êîâ, âäðóã ïî òå ðÿâ øèé âñþ ñâîþ õðà á ðîñòü, è ñõâà òèë ìå íÿ çà ðó êó.

— Ïî øåë êî âñåì ÷åð òÿì, áà áà! — ïðè êðèê íóë íà íå ãî ñòàð øèé èç íà øåé ìà ëåíü êîé àð ìèè, ñ ãî òîâ íî ñ òüþ ïîä ñòàâ­ëÿÿ ñïè íó.

ß õðà á ðî âçî áðàë ñÿ íà íåå, ïî òîì îí âû ïðÿ ìèë ñÿ, è ÿ ñòàë íî ãà ìè íà åãî ïëå ÷è.  òà êîì ïî ëî æå íèè ÿ áåç òðó äà äî ñòàë ðó êîé ðà ìó è, óáå äÿñü â åå êðå ïî ñ òè, ïîä íÿë ñÿ ê îê íó è ñåë íà íå ãî.

— Íó, ÷òî æå òàì? — ñïðà øè âà ëè ìå íÿ ñíè çó ñ æè âûì èí òå ðå ñîì.

ß ìîë ÷àë. Ïå ðå ãíóâ øèñü ÷å ðåç êî ñÿê, ÿ çà ãëÿ íóë âíóòðü ÷à ñîâ íè, è îò òó äà íà ìå íÿ ïàõ íó ëî òîð æå ñò âåí íîþ òè øè íîé áðî øåí íî ãî õðà ìà. <...> ß ñìî ò ðåë òî÷ íî â ãëó áî êóþ ÿìó è ñíà ÷à ëà íå ìîã ðàç ãëÿ äåòü êà êèõ­òî ïðåä ìå òîâ, åëå âû äå­ëÿâ øèõ ñÿ íà ïî ëó ñòðàí íû ìè î÷åð òà íè ÿ ìè.

43

Ìåæ äó òåì ìî èì òî âà ðè ùàì íà äî åëî ñòî ÿòü âíè çó, îæè­äàÿ îò ìå íÿ èç âå ñ òèé, è ïî òî ìó îäèí èç íèõ, ïðî äå ëàâ òî æå, ÷òî è ÿ ðàíü øå, ïî âèñ ðÿ äîì ñî ìíîþ, äåð æàñü çà îêîí­íóþ ðà ìó.

— ×òî òàì òà êîå? — ñ ëþ áî ïûò ñò âîì óêà çàë îí íà òåì­íûé ïðåä ìåò, âèä íåâ øèé ñÿ ðÿ äîì ñ ïðå ñòî ëîì1.

— Ïî ïîâ ñêàÿ øàï êà.— Íåò, âå ä ðî.— Çà ÷åì æå òóò âå ä ðî?— Ìî æåò áûòü, â íåì êîã äà­òî áû ëè óã ëè äëÿ êà äè ëà2.— Íåò, ýòî äåé ñò âè òåëü íî øàï êà. Âïðî ÷åì, ìîæ íî ïî­

ñìî ò ðåòü. Äà âàé ïðè âÿ æåì ê ðà ìå ïî ÿñ, è òû ïî íåìó ñïó­ñ òèøü ñÿ.

— Äà, êàê æå, òàê è ñïó ùóñü!.. Ïî ëå çàé ñàì, åñ ëè õî­÷åøü.

— Íó ÷òî æ! Äó ìà åøü, íå ïî ëå çó?— È ïî ëå çàé!Äåé ñò âóÿ ïî ïåð âî ìó ïî áóæ äå íèþ, ÿ êðåï êî ñâÿ çàë äâà

ðåì íÿ, çà äåë èõ çà ðà ìó è, îò äàâ îäèí êî íåö òî âà ðè ùó, ñàì ïî âèñ íà äðó ãîì. Êîã äà ìîÿ íî ãà êîñ íó ëàñü ïî ëà, ÿ âçäðîã­íóë; íî âçãëÿä íà ó÷à ñò ëè âî ñêëî íèâ øó þ ñÿ êî ìíå ðî æè öó ìî å ãî ïðè ÿòå ëÿ âîñ ñòà íî âèë ìîþ áî ä ðîñòü.

<...> Ìíå áû ëî æóò êî; ãëà çà ìî å ãî äðó ãà ñâåð êà ëè çà õâà­òû âà þ ùèì äóõ ëþ áî ïûò ñò âîì è ó÷à ñ òè åì.

— Òû ïî äîé äåøü? — îò âå òèë ÿ òàê æå, ñî áè ðà ÿñü ñ äó­õîì. Íî â ýòó ìè íó òó ñëó ÷è ëîñü íå ÷òî ñî âåð øåí íî íå î æè­äàí íîå.

Ñíà ÷à ëà ïî ñëû øàë ñÿ ñòóê è øóì îá âà ëèâ øåé ñÿ íà õî ðàõ øòó êà òóð êè. ×òî­òî çà âî çè ëîñü ââåð õó, òðÿõ íó ëî â âîç äó õå òó ÷åþ ïû ëè, è áîëü øàÿ ñå ðàÿ ìàñ ñà, âçìàõ íóâ êðû ëü ÿ ìè,

1 Ïðåñòîë — ñòîë â àë òà ðå, â ãëàâ íîé ÷à ñ òè öåðê âè.2 Êàäèëî — ìå òàë ëè ÷å ñ êèé ñî ñóä, óïî òðåá ëÿ þ ùèé ñÿ â ïðà âî­

ñëàâ íîì è êà òî ëè ÷å ñ êîì áî ãî ñëó æå íèè äëÿ êó ðå íèÿ ëà äà íîì — àðî ìàò è÷åñêîé ñìî ëîé.

44

ïîä íÿ ëàñü ê ïðî ðå õå â êðû øå. ×à ñîâ íÿ íà ìãíî âå íèå êàê áóä òî ïî òåì íå ëà. Îã ðîì íàÿ ñòà ðàÿ ñî âà, îáåñ ïî êî åí íàÿ íà­øåé âîç íåé, âû ëå òå ëà èç òåì íî ãî óã ëà, ìåëüê íó ëà íà ôî íå ãî ëó áî ãî íå áà â ïðî ëå òå è øà ðàõ íó ëàñü âîí.

ß ïî ÷óâ ñò âî âàë ïðè ëèâ ñó äî ðîæ íî ãî ñòðà õà.— Ïî äû ìàé! — êðèê íóë ÿ òî âà ðè ùó, ñõâà òèâ øèñü çà

ðåì åíü.— Íå áîé ñÿ, íå áîé ñÿ!— óñ ïî êà è âàë îí, ïðè ãî òîâ ëÿ ÿñü

ïîä íÿòü ìå íÿ íà ñâåò äíÿ è ñîëí öà.Íî âäðóã ëè öî åãî èñ êà çè ëîñü îò ñòðà õà; îí âñêðèê íóë è

ìãíî âåí íî èñ ÷åç, ñïðûã íóâ ñ îê íà. ß èí ñòèíê òèâ íî îã ëÿ íóë­ñÿ è óâè äåë ñòðàí íîå ÿâ ëå íèå, ïî ðà çèâ øåå ìå íÿ, âïðî ÷åì, áîëü øå óäèâ ëå íè åì, ÷åì óæà ñîì.

Òåì íûé ïðåä ìåò íà øå ãî ñïî ðà, øàï êà èëè âå ä ðî, îêà­ çàâ øèé ñÿ â êîí öå êîí öîâ ãîð ø êîì, ìåëüê íóë â âîç äó õå, è íà ãëà çàõ ìî èõ ñêðûë ñÿ ïîä ïðå ñòî ëîì.

ß óñ ïåë òîëü êî ðàç ãëÿ äåòü î÷åð òà íèÿ íå áîëü øîé, êàê áóä­òî äåò ñêîé ðó êè.

Òðóäíî ïåðåäàòü ñâîè îùóùåíèÿ â ýòó ìèíóòó; ÷óâñòâî, êîòîðîå ÿ èñïûòûâàë, íåëüçÿ äàæå íàçâàòü ñòðàõîì.

ß áûë îäèí, òî÷ íî â ãðî áó, â âè äó êà êèõ­òî ñòðàí íûõ è íå îáú ÿñ íè ìûõ ÿâ ëå íèé.

Âðå ìå íè äëÿ ìå íÿ íå ñó ùå ñò âî âà ëî, ïî ýòî ìó ÿ íå ìîã ñêà çàòü, ñêî ðî ëè ÿ óñ ëû øàë ïîä ïðå ñòî ëîì ñäåð æàí íûé øå ïîò:

— Ïî ÷å ìó æå îí íå ëå çåò ñå áå íà çàä?— Âè äèøü, èñ ïó ãàë ñÿ.Ïåð âûé ãî ëîñ ïî êà çàë ñÿ ìíå ñîâ ñåì äåò ñêèì; âòî ðîé ìîã

ïðè íàä ëå æàòü ìàëü ÷è êó ìî å ãî âîç ðà ñ òà. Ìíå ïî êà çà ëîñü òàê­æå, ÷òî â ùå ëè ñòà ðî ãî ïðå ñòî ëà ñâåðê íó ëà ïà ðà ÷åð íûõ ãëàç.

— ×òî æå îí òå ïåðü áó äåò äå ëàòü? — ïî ñëû øàë ñÿ îïÿòü øå ïîò.

— À âîò ïî ãî äè, — îò âå òèë ãî ëîñ ïî ñòàð øå.Ïîä ïðå ñòî ëîì ÷òî­òî ñèëü íî çà âî çè ëîñü, îí äà æå êàê

45

áóä òî ïî êà÷ íóë ñÿ, è â òî æå ìãíî âå íèå èç­ïîä íå ãî âû íûð­íó ëà ôè ãó ðà.

Ýòî áûë ìàëü ÷èê ëåò äå âÿ òè, áîëü øå ìå íÿ, õó äî ùà âûé è òîí êèé, êàê òðî ñ òèí êà. Îäåò îí áûë â ãðÿç íóþ ðó áà øîí­êó, ðó êè äåð æàë â êàð ìà íàõ óç êèõ è êî ðîò êèõ øòà íè øåê. Òåì íûå êóð ÷à âûå âî ëî ñû ëîõ ìà òè ëèñü íàä ÷åð íû ìè çà äóì­÷è âû ìè ãëà çà ìè.

Õî òÿ íå çíà êî ìåö, ÿâèâ øèé ñÿ íà ñöå íó ñòîëü íå î æè äàí­íûì è ñòðàí íûì îá ðà çîì, ïîä õî äèë êî ìíå ñ òåì áåñ ïå÷ íî­çà äîð íûì âè äîì, ñ êà êèì âñå ãäà íà íà øåì áà çà ðå ïîä õî äè ëè äðóã ê äðó ãó ìàëü ÷èø êè, ãî òî âûå âñòó ïèòü â äðà êó, íî âñå æå, óâè äåâ åãî, ÿ ñèëü íî îáî ä ðèë ñÿ. ß îáî ä ðèë ñÿ åùå áî ëåå, êîã äà èç­ïîä òî ãî æå ïðå ñòî ëà, èëè, âåð íåå, èç ëþ êà â ïî ëó ÷à ñîâ íè, êî òî ðûé îí ïî êðû âàë, ñçà äè ìàëü ÷è êà ïî êà çà ëîñü åùå ãðÿç íîå ëè ÷è êî, îá ðàì ëåí íîå áå ëî êó ðû ìè âî ëî ñà ìè è ñâåð êàâ øåå íà ìå íÿ äåò ñêè­ëþ áî ïûò íû ìè ãî ëó áû ìè ãëà çà­ìè.

ß íå ñêîëü êî îòî äâè íóë ñÿ îò ñòå íû è òî æå ïî ëî æèë ðó êè â êàð ìà íû. Ýòî áû ëî ïðè çíà êîì, ÷òî ÿ íå áî þñü ïðî òèâ íè êà è äà æå îò ÷à ñ òè íà ìå êàþ íà ìîå ê íå ìó ïðå çðå íèå.

Ìû ñòà ëè äðóã ïðî òèâ äðó ãà è îá ìå íÿ ëèñü âçãëÿ äà ìè. Îã ëÿ äåâ ìå íÿ ñ ãî ëî âû äî íîã, ìàëü ÷èø êà ñïðî ñèë:

— Òû çäåñü çà ÷åì?— Òàê, — îò âå òèë ÿ. — Òå áå êà êîå äå ëî?Ìîé ïðî òèâ íèê ïî âåë ïëå ÷îì, êàê áóä òî íà ìå ðå âà ÿñü âû­

íóòü ðó êó èç êàð ìà íà è óäà ðèòü ìå íÿ.ß íå ìîðã íóë è ãëà çîì!— ß âîò òå áå ïî êà æó! — ïî ãðî çèë îí.ß âû ïÿ òèë ñÿ ãðó äüþ âïå ðåä:— Íó, óäàðü... ïî ïðî áóé!..Ìãíî âå íèå áû ëî êðè òè ÷å ñ êîå, îò íå ãî çà âè ñåë õà ðàê òåð

äàëü íåé øèõ îò íî øå íèé. ß æäàë, íî ìîé ïðî òèâ íèê, îêè íóâ ìå íÿ òåì æå èñ ïû òó þ ùèì âçãëÿ äîì, íå øå âå ëèë ñÿ.

— ß, áðàò, è ñàì... òî æå... — ñêà çàë ÿ, íî óæå áî ëåå ìè ðî ëþ áè âî.

46

Ìåæ äó òåì äå âî÷ êà, óïåð øèñü ìà ëåíü êè ìè ðó ÷îí êà ìè â ïîë ÷à ñîâ íè, ñòà ðà ëàñü òî æå âû êà ðàá êàòü ñÿ èç ëþ êà. Îíà ïà äà ëà, âíîâü ïðè ïî äû ìà ëàñü è íà êî íåö íà ïðà âè ëàñü íå òâåð­äû ìè øà ãà ìè ê ìàëü ÷èø êå. Ïî äîé äÿ âïëîòü, îíà êðåï êî óõ âà òè ëàñü çà íå ãî è, ïðè æàâ øèñü ê íå ìó, ïî ãëÿ äå ëà íà ìå íÿ óäèâ ëåí íûì è îò ÷à ñ òè èñ ïó ãàí íûì âçãëÿ äîì.

Ýòî ðå øè ëî èñ õîä äå ëà; ñòà ëî ñî âåð øåí íî ÿñ íî, ÷òî â òà êîì ïî ëî æå íèè ìàëü ÷èø êà íå ìîã äðàòü ñÿ, à ÿ, êî íå÷ íî, áûë ñëèø êîì âå ëè êî äó øåí, ÷òî áû âîñ ïîëü çî âàòü ñÿ åãî íå­óäîá íûì ïî ëî æå íè åì.

— Êàê òâîå èìÿ? — ñïðî ñèë ìàëü ÷èê, ãëà äÿ ðó êîé áå ëî­êó ðóþ ãî ëî âêó äå âî÷ êè.

— Âà ñÿ. À òû êòî òà êîé?— ß Âà ëåê... ß òå áÿ çíàþ: òû æè âåøü â ñà äó íàä ïðó­

äîì. Ó âàñ áîëü øèå ÿá ëî êè.— Äà, ýòî ïðàâ äà, ÿá ëî êè ó íàñ õî ðî øèå... Íå õî ÷åøü

ëè?Âû íóâ èç êàð ìà íà äâà ÿá ëî êà, íà çíà ÷àâ øè å ñÿ äëÿ ðàñ­

ïëà òû ñ ìî åþ ïî ñòûä íî áå æàâ øåé àð ìè åé, ÿ ïî äàë îä íî èç íèõ Âà ëå êó, äðó ãîå ïðî òÿ íóë äå âî÷ êå. Íî îíà ñêðû ëà ñâîå ëè öî, ïðè æàâ øèñü ê Âà ëå êó.

— Áî èò ñÿ, — ñêà çàë òîò è ñàì ïå ðå äàë ÿá ëî êî äå âî÷ êå.— Çà ÷åì òû âëåç ñþ äà? Ðàç âå ÿ êîã äà­íè áóäü ëà çàë â âàø

ñàä? — ñïðî ñèë îí çà òåì.— ×òî æ, ïðè õî äè! ß áó äó ðàä, — îò âå òèë ÿ ðà äóø íî.

Îò âåò ýòîò îçà äà ÷èë Âà ëå êà; îí ïðè çà äó ìàë ñÿ.— ß òå áå íå êîì ïà íèÿ, — ñêà çàë îí ãð óñò íî.— Îò ÷å ãî æå? — ñïðî ñèë ÿ, èñ êðåí íå îãîð ÷åí íûé ãðó ñò­

íûì òî íîì, êà êèì áû ëè ñêà çà íû ýòè ñëî âà.— Òâîé îòåö — ïàí ñó äüÿ.— Íó òàê ÷òî æå?— èçó ìèë ñÿ ÿ ÷è ñ òî ñåð äå÷ íî. — Âåäü

òû áó äåøü èã ðàòü ñî ìíîþ, à íå ñ îò öîì.Âà ëåê ïî êà ÷àë ãî ëî âîé.— Òû áóð öèé íå ïó ñ òèò, — ñêà çàë îí, è, êàê áóä òî ýòî

èìÿ íà ïîì íè ëî åìó ÷òî­òî, îí âäðóã ñïî õâà òèë ñÿ: — Ïî ñëó­

47

øàé... Òû, êà æåò ñÿ, ñëàâ íûé õëî ïåö, íî âñå­òà êè òå áå ëó÷ øå óé òè. Åñ ëè Òû áóð öèé òå áÿ çà ñòà íåò, áó äåò ïëî õî.

ß ñî ãëà ñèë ñÿ, ÷òî ìíå äåé ñò âè òåëü íî ïî ðà óõî äèòü. Ïî­ñëåä íèå ëó ÷è ñîëí öà óõî äè ëè óæå ñêâîçü îê íà ÷à ñîâ íè, à äî ãî ðî äà áû ëî íå áëèç êî.

— Êàê æå ìíå îò ñþ äà âûé òè?— ß òå áå óêà æó äî ðî ãó. Ìû âûé äåì âìå ñ òå.— À îíà? — òêíóë ÿ ïàëü öåì â íà øó ìà ëåíü êóþ äà ìó.— Ìà ðó ñÿ? Îíà òî æå ïîé äåò ñ íà ìè.— Êàê, â îê íî?Âà ëåê çà äó ìàë ñÿ.— Íåò, âîò ÷òî: ÿ òå áå ïî ìî ãó âçî áðàòü ñÿ íà îê íî, à ìû

âûé äåì äðó ãèì õî äîì.Ñîëí öå íå äàâ íî åùå ñå ëî çà ãî ðó. Ãî ðîä óòî íóë â ëè ëî­

âî­òó ìàí íîé òå íè, è òîëü êî âåð õóø êè âû ñî êèõ òî ïî ëåé íà îñ ò ðî âå ðåç êî âû äå ëÿ ëèñü ÷åð âîí íûì çî ëî òîì1, ðàç ðè ñî âàí­íûå ïî ñëåä íè ìè ëó ÷à ìè çà êà òà. Ìíå êà çà ëîñü, ÷òî ñ òåõ ïîð, êàê ÿ ÿâèë ñÿ ñþ äà, íà ñòà ðîå êëàä áè ùå, ïðî øëî íå ìå íåå ñó òîê, ÷òî ýòî áû ëî â÷å ðà.

— Êàê õî ðî øî! — ñêà çàë ÿ, îõ âà ÷åí íûé ñâå æå ñ òüþ íà­ñòó ïà þ ùå ãî âå ÷å ðà è âäû õàÿ ïîë íîþ ãðó äüþ âëàæ íóþ ïðî­õëà äó.

— Ñêó÷ íî çäåñü... — ñ ãðó ñ òüþ ïðî èç íåñ Âà ëåê.— Âû âñå çäåñü æè âå òå? — ñïðî ñèë ÿ, êîã äà ìû âòðî åì

ñòà ëè ñïó ñ êàòü ñÿ ñ ãî ðû.— Çäåñü.— Ãäå æå âàø äîì?ß íå ìîã ñå áå ïðåä ñòà âèòü, ÷òî áû äå òè ìîã ëè æèòü áåç

«äî ìà».Âà ëåê óñ ìåõ íóë ñÿ ñ îáû÷ íûì ãðó ñò íûì âè äîì è íè ÷å ãî

íå îò âå òèë.

1 ×åðâîííîå­ çîëîòî — çîëîòî, èìåþùåå êðàñíîâàòûé îòòåíîê, èç êîòîðîãî â òîò ïåðèîä (êîíåö XIX íà÷àëî XX âåêà) â Ðîññèè èç­ãîòàâëèâàëè äåñÿòèðóáëåâûå ìîíåòû).

48

Ìû ìè íî âà ëè êðó òûå îá âà ëû, òàê êàê Âà ëåê çíàë áî ëåå óäîá íóþ äî ðî ãó. Ïðîé äÿ ìåæ êà ìû øåé ïî âû ñîõ øå ìó áî­ëî òó è ïå ðå ïðà âèâ øèñü ÷å ðåç ðó ÷å åê ïî òîí êèì äî ùå÷ êàì, ìû î÷ó òè ëèñü ó ïîä íî æèÿ ãî ðû, íà ðàâ íè íå.

Òóò íà äî áû ëî ðàñ ñòàòü ñÿ. Ïî æàâ ðó êó ìî å ìó íî âî ìó çíà­êî ìî ìó, ÿ ïðî òÿ íóë åå òàê æå è äå âî÷ êå. Îíà ëà ñ êî âî ïî äà ëà ìíå ñâîþ êðî õîò íóþ ðó ÷îí êó è, ãëÿ äÿ ñíè çó ââåðõ ãî ëó áû ìè ãëà çà ìè, ñïðî ñè ëà:

— Òû ïðè äåøü ê íàì îïÿòü?— Ïðè äó, — îò âå òèë ÿ, — íå ïðå ìåí íî!..— ×òî æ, — ñêà çàë â ðàç äó ìüå Âà ëåê, — ïðè õî äè, ïî­

æà ëóé, òîëü êî â òà êîå âðå ìÿ, êîã äà íà øè áó äóò â ãî ðî äå.— Êòî ýòî «âà øè»?— Äà íà øè... âñå: Òû áóð öèé, «ïðî ôåñ ñîð»... õî òÿ òîò,

ïî æà ëóé, íå ïî ìå øà åò.— Õî ðî øî. ß ïî ñìî ò ðþ, êîã äà îíè áó äóò â ãî ðî äå, è

òîã äà ïðè äó. À ïî êà ïðî ùàé òå!— Ýé, ïî ñëó øàé­êà! — êðèê íóë ìíå Âà ëåê, êîã äà ÿ îòî­

øåë íå ñêîëü êî øà ãîâ. — À òû áîë òàòü íå áó äåøü î òîì, ÷òî áûë ó íàñ?

— Íè êî ìó íå ñêà æó, — îò âå òèë ÿ òâåð äî.— Íó âîò, ýòî õî ðî øî! À ýòèì òâî èì äó ðà êàì, êîã äà ñòà­

íóò ïðè ñòà âàòü, ñêà æè, ÷òî âè äåë ÷åð òà.— Ëàä íî, ñêà æó.— Íó, ïðî ùàé!— Ïðî ùàé.

4.­ ÇÍÀ­ÊÎÌ­ÑÒ­ÂέÏÐέÄÎË­ÆÀ­ÅÒ­Ñß

Ñ ýòèõ ïîð ÿ âåñü áûë ïî ãëî ùåí ìî èì íî âûì çíà êîì ñò­âîì. Âå ÷å ðîì, ëî æàñü â ïî ñòåëü, è óò ðîì, âñòà âàÿ, ÿ òîëü êî è äó ìàë î ïðåä ñòî ÿ ùåì âè çè òå íà ãî ðó. Ïî óëè öàì ãî ðî äà ÿ øà òàë ñÿ òå ïåðü ñ èñ êëþ ÷è òåëü íîþ öå ëüþ — âû ñìî ò ðåòü, òóò ëè íà õî äèò ñÿ âñÿ êîì ïà íèÿ, êî òî ðóþ ßíóø õà ðàê òå ðè çî âàë ñëî âà ìè «äóð íîå îá ùå ñòâî». È, åñ ëè Òû áóð öèé ðàç ãëà ãîëü­ñò âî âàë ïå ðåä ñâî è ìè ñëó øà òå ëÿ ìè, à òåì íûå ëè÷ íî ñ òè èç åãî êîì ïà íèè øíû ðÿ ëè ïî áà çà ðó, ÿ òîò ÷àñ æå áå ãîì îò­

49

ïðàâ ëÿë ñÿ ÷å ðåç áî ëî òî íà ãî ðó, ê ÷à ñîâ íå, ïðåä âà ðè òåëü íî íà ïîë íèâ êàð ìà íû ÿá ëî êà ìè, êî òî ðûå ÿ ìîã ðâàòü â ñà äó áåç çà ïðå òà, è ëà êîì ñò âà ìè, êî òî ðûå ÿ ñáå ðå ãàë âñå ãäà äëÿ ñâî èõ íî âûõ äðó çåé.

Âà ëåê, âî îá ùå î÷åíü ñî ëèä íûé è âíó øàâ øèé ìíå óâà­æå íèå ñâî è ìè ìà íå ðà ìè âçðîñ ëî ãî ÷å ëî âå êà, ïðè íè ìàë ýòè ïðè íî øå íèÿ ïðî ñòî è ïî áîëü øåé ÷à ñ òè îò êëà äû âàë êó äà­íè­áóäü, ïðè áå ðå ãàÿ äëÿ ñå ñ ò ðû, íî Ìà ðó ñÿ âñÿ êèé ðàç âñïëå ñ­êè âà ëà ðó ÷îí êà ìè, è ãëà çà åå çà ãî ðà ëèñü îãîíü êîì âîñ òîð ãà; áëåä íîå ëè öî äå âî÷ êè âñïû õè âà ëî ðó ìÿí öåì, îíà ñìå ÿ ëàñü, è ýòîò ñìåõ íà øåé ìà ëåíü êîé ïðè ÿòåëü íè öû îò äà âàë ñÿ â íà­øèõ ñåðä öàõ, âîç íà ã ðàæ äàÿ çà êîí ôå òû, êî òî ðûå ìû æåðò­âî âà ëè â åå ïîëü çó.

Ýòî áû ëî áëåä íîå, êðî øå÷ íîå ñî çäà íèå, íà ïî ìè íàâ øåå öâå òîê, âû ðîñ øèé áåç ëó ÷åé ñîëí öà. Íå ñìî ò ðÿ íà ñâîè ÷å òû­ðå ãî äà, îíà õî äè ëà åùå ïëî õî, íå óâå ðåí íî ñòó ïàÿ êðè âû ìè íîæ êà ìè è øà òà ÿñü, êàê áû ëèí êà; ðó êè åå áû ëè òîí êè è ïðî çðà÷ íû; ãî ëî âêà ïî êà ÷è âà ëàñü íà òîí êîé øåå, êàê ãî­ëî âêà ïî ëå âî ãî êî ëî êîëü ÷è êà; ãëà çà ñìî ò ðå ëè ïî ðîé òàê íå ïî­äåò ñêè ãðó ñò íî, è óëûá êà òàê íà ïî ìè íà ëà ìíå ìîþ ìàòü â ïî ñëåä íèå äíè, êîã äà îíà, áû âà ëî, ñè äå ëà ïðî òèâ îò êðû­òî ãî îê íà è âå òåð øå âå ëèë åå áå ëî êó ðûå âî ëî ñû, ÷òî ìíå ñòà íî âè ëîñü ñà ìî ìó ãðó ñò íî, è ñëå çû ïîä ñòó ïà ëè ê ãëà çàì.

ß íå âîëüíî ñðàâ íè âàë åå ñ ìî åé ñå ñ ò ðîé; îíè áû ëè â îä íîì âîç ðàñòå, íî ìîÿ Ñî íÿ áû ëà êðóã ëà, êàê ïûø êà, è óï ðó ãà, êàê ìÿ ÷èê. Îíà òàê ðåç âî áå ãà ëà, êîã äà, áû âà ëî, ðà çû ã ðà­åò ñÿ, òàê çâîí êî ñìå ÿ ëàñü, íà íåé âñå ãäà áû ëè òà êèå êðà­ñè âûå ïëà òüÿ, è â òåì íûå êîñû åé êàæ äûé äåíü ãîð íè÷ íàÿ âïëå òà ëà àëóþ ëåí òó.

À ìîÿ ìà ëåíü êàÿ ïðè ÿòåëü íè öà ïî÷ òè íè êîã äà íå áå ãà­ëà è ñìå ÿ ëàñü î÷åíü ðåä êî; êîã äà æå ñìå ÿ ëàñü, òî ñìåõ åå çâó ÷àë, êàê ñà ìûé ìà ëåíü êèé ñå ðå á ðÿ íûé êî ëî êîëü ÷èê, êî òî ðî ãî íà äå ñÿòü øà ãîâ óæå íå ñëûø íî. Ïëà òüå åå áû ëî ãðÿç íî è ñòà ðî, â êî ñå íå áû ëî ëåíò, íî âî ëî ñû ó íåå áû ëè ãî ðàç äî áîëü øå è ðîñ êîø íåå, ÷åì ó Ñî íè, è Âà ëåê, ê ìî å ìó

50

óäèâ ëå íèþ, î÷åíü èñ êóñ íî óìåë çà ïëå òàòü èõ, ÷òî èñ ïîë íÿë êàæ äîå óò ðî.

<...>  ïåð âûå æå äíè ÿ âíåñ ñâîå îæèâ ëå íèå è â îá ùå­ñò âî ìî èõ íî âûõ çíà êî ìûõ. Åä âà ëè ýõî ñòà ðîé ÷à ñîâ íè ïî­âòî ðÿ ëî êîã äà­íè áóäü òà êèå ãðîì êèå êðè êè, êàê â òî âðå ìÿ, êîã äà ÿ ñòà ðàë ñÿ ðàñ øå âå ëèòü è çà âëå÷ü â ñâîè èã ðû Âà ëå­êà è Ìà ðó ñþ. Îä íà êî ýòî óäà âà ëîñü ïëî õî. Âà ëåê ñå ðü åç íî ñìî ò ðåë íà ìå íÿ è íà äå âî÷ êó, è ðàç, êîã äà ÿ çà ñòà âèë åå áå ãàòü ñî ìíîé âçà ïó ñ êè, îí ñêà çàë:

— Íåò, îíà ñåé ÷àñ çà ïëà ÷åò.Äåé ñò âè òåëü íî, êîã äà ÿ ðàñ òîð ìî øèë åå è çà ñòà âèë áå­

æàòü, Ìà ðó ñÿ, çà ñëû øàâ ìîè øà ãè çà ñî áîé, âäðóã ïî âåð íó­ëàñü êî ìíå, ïîä íÿâ ðó ÷îí êè íàä ãî ëî âîé, òî÷ íî äëÿ çà ùè­òû, ïî ñìî ò ðå ëà íà ìå íÿ áåñ ïî ìîù íûì âçãëÿ äîì çà õëîï íó òîé ïòàø êè è ãðîì êî çà ïëà êà ëà.

ß ñîâ ñåì ðàñ òå ðÿë ñÿ.— Âîò âè äèøü, — ñêà çàë Âà ëåê, — îíà íå ëþ áèò èã ðàòü.Îí óñà äèë åå íà òðà âó, íàð âàë öâå òîâ è êè íóë åé; îíà

ïå ðå ñòà ëà ïëà êàòü è òè õî ïå ðå áè ðà ëà ðàñ òå íèÿ, ÷òî­òî ãî­âî ðè ëà, îá ðà ùà ÿñü ê çî ëî òè ñ òûì ëþ òè êàì, è ïîä íî ñè ëà ê ãó áàì ñè íèå êî ëî êîëü ÷è êè. ß òî æå ïðè ñìè ðåë è ëåã ðÿ äîì ñ Âà ëå êîì îêî ëî äå âî÷ êè.

— Îò ÷å ãî îíà òà êàÿ? — ñïðî ñèë ÿ íà êî íåö, óêà çû âàÿ ãëà çà ìè íà Ìà ðó ñþ.

— Íå âå ñå ëàÿ? — ïå ðå ñïðî ñèë Âà ëåê è çà òåì ñêà çàë òî íîì ñî âåð øåí íî óáåæ äåí íî ãî ÷å ëî âå êà: — À ýòî, âè äèøü ëè, îò ñå ðî ãî êàì íÿ.

— Äà­à, — ïî âòî ðè ëà äå âî÷ êà, òî÷ íî ñëà áîå ýõî, — ýòî îò ñå ðî ãî êàì íÿ.

— Îò êà êî ãî ñå ðî ãî êàì íÿ? — ïå ðå ñïðî ñèë ÿ, íå ïî íè ìàÿ.— Ñå ðûé êà ìåíü âû ñî ñàë èç íåå æèçíü, — ïî ÿñ íèë îïÿòü

Âà ëåê, ïî­ïðåæ íå ìó ñìî ò ðÿ íà íå áî. — Òàê ãî âî ðèò Òû áóð­öèé... Òû áóð öèé õî ðî øî çíà åò.

— Äà­à, — îïÿòü ïî âòî ðè ëà òè õèì ýõîì äå âî÷êà. — Òû­áóð öèé âñå çíà åò.

51

Ïîä âëè ÿ íè åì ýòî ãî ÷óâ ñò âà ÿ òî æå óìå ðèë ñâîþ ðåç âîñòü. Ïðè ìå íÿ ÿñü ê òè õîé ñî ëèä íî ñ òè íà øåé äà ìû, îáà ìû ñ Âà ëå­êîì, óñà äèâ åå ãäå­íè áóäü íà òðà âå, ñî áè ðà ëè äëÿ íåå öâå òû, ðàç íî öâåò íûå êà ìåø êè, ëî âè ëè áà áî ÷åê, èíî ãäà äå ëà ëè èç êèð ïè ÷åé ëî âóø êè äëÿ âî ðî áü åâ. Èíî ãäà æå, ðàñ òÿ íóâ øèñü îêî ëî íåå íà òðà âå, ñìî ò ðå ëè â íå áî, êàê ïëû âóò îá ëà êà âû ñî êî íàä ëîõ ìà òîþ êðû øåé ñòà ðîé ÷à ñîâ íè, ðàñ ñêà çû âà ëè Ìà ðó ñå ñêàç êè èëè áå ñå äî âà ëè äðóã ñ äðó ãîì.

— Òû áóð öèé òå áå îòåö?— Äîëæ íî áûòü, îòåö, — îò âå òèë îí çà äóì ÷è âî, êàê áóä­

òî ýòîò âî ïðîñ íå ïðè õî äèë åìó â ãî ëî âó.— Îí òå áÿ ëþ áèò?— Äà, ëþ áèò, — ñêà çàë îí óæå ãî ðàç äî óâå ðåí íåå. — Îí

ïî ñòî ÿí íî îáî ìíå çà áî òèò ñÿ, è, çíà åøü, èíî ãäà îí öå ëó åò ìå íÿ è ïëà ÷åò...

— È ìå íÿ ëþ áèò, è òî æå ïëà ÷åò, — ïðè áà âè ëà Ìà ðó ñÿ ñ âû ðà æå íè åì äåò ñêîé ãîð äî ñ òè.

— À ìå íÿ îòåö íå ëþ áèò, — ñêà çàë ÿ ãðó ñò íî.— Îí íè­êîã äà íå öå ëî âàë ìå íÿ... Îí íå õî ðî øèé...

— Íå ïðàâ äà, íå ïðàâ äà, — âîç ðà çèë Âà ëåê, — òû íå ïî­íè ìàåøü. Òû áóð öèé ëó÷ øå çíà åò. Îí ãî âî ðèò, ÷òî ñó äüÿ — ñà ìûé ëó÷ øèé ÷å ëî âåê â ãî ðî äå... Îí çà ñó äèë äà æå îä íî ãî ãðà ôà.

— Äà, ýòî ïðàâ äà... Ãðàô î÷åíü ñåð äèë ñÿ, ÿ ñëû øàë.— Íó, âîò âè äèøü! À âåäü ãðà ôà çà ñó äèòü íå øóò êà.— Ïî ÷å ìó?— Ïî ÷å ìó? — ïå ðå ñïðî ñèë Âà ëåê, íå ñêîëü êî îçà äà ÷åí­

íûé. — Ïî òî ìó ÷òî ãðàô — íå ïðî ñòîé ÷å ëî âåê... Ãðàô äå­ëà åò ÷òî õî ÷åò, è åç äèò â êà ðå òå, è ïî òîì... ó ãðà ôà äåíü ãè; îí äàë áû äðó ãî ìó ñó äüå äå íåã, è òîò áû åãî íå çà ñó äèë, à çà ñó äèë áû áåä íî ãî.

— Äà, ýòî ïðàâ äà. ß ñëû øàë, êàê ãðàô êðè ÷àë ó íàñ â êâàð òè ðå: «ß âàñ âñåõ ìî ãó êó ïèòü è ïðî äàòü!»

— À ñó äüÿ ÷òî?— À îòåö ãî âî ðèò åìó: «Ïî äè òå îò ìå íÿ âîí!»

52

— Íó, âîò, âîò! È Òû áóð öèé ãî âî ðèò, ÷òî îí íå ïî áî èò ñÿ ïðî ãíàòü áî ãà òî ãî, à êîã äà ê íå ìó ïðè øëà ñòà ðàÿ Èâà íè õà ñ êî ñ òû ëåì, îí âå ëåë ïðè íå ñ òè åé ñòóë. Âîò îí êà êîé!

Âñå ýòî çà ñòà âè ëî ìå íÿ ãëó áî êî çà äó ìàòü ñÿ. Âà ëåê óêà çàë ìíå ìî å ãî îò öà ñ òà êîé ñòî ðî íû, ñ êà êîé ìíå íè êîã äà íå ïðè õî äè ëî â ãî ëî âó âçãëÿ íóòü íà íå ãî: ñëî âà Âà ëå êà çà äå ëè â ìî åì ñåðä öå ñòðó íó ñû íîâ íåé ãîð äî ñ òè; ìíå áû ëî ïðè ÿò íî ñëó øàòü ïî õâà ëû ìî å ìó îò öó, äà åùå îò èìå íè Òû áóð öèÿ, êî òî ðûé «âñå çíà åò», íî âìå ñ òå ñ òåì äðîã íó ëà â ìî åì ñåðä­öå è íî òà ùå ìÿ ùåé ëþá âè, ñìå øàí íîé ñ ãîðü êèì ñî çíà íè åì: íè êîã äà îòåö íå ëþ áèë è íå ïî ëþ áèò ìå íÿ òàê, êàê Òû áóð­öèé ëþ áèò ñâî èõ äå òåé.

5.­ ÑÐÅ­ÄÈ­ «ÑÅ­ÐÛÕ­ÊÀÌ­ÍÅÉ»

Îäíàæäû­Âà­ëåê­ðå­øèë­ïî­êà­çàòü­ñâî­å­ìó­íî­âî­ìó­äðó­ãó,­ãäå­îíè­æè­âóò,­ íî­ ïî­ïðî­ñèë­íè­êî­ìó­íå­ ðàñ­ñêà­çûâàòü­ îá­ ýòîì.

ß îñ òà íî âèë ñÿ ó âõî äà, ïî ðà æåí íûé íå âè äàí íûì çðå ëè ùåì. Äâå ñòðóè ñâå òà ðåç êî ëè ëèñü ñâåð õó, âû äå ëÿ ÿñü ïî ëî ñà ìè íà òåì íîì ôî íå ïîä çå ìå ëüÿ; ñâåò ýòîò ïðî õî äèë â äâà îê íà, îä íî èç êî òî ðûõ ÿ âè äåë â ïî ëó ñêëå ïà, äðó ãîå, ïî äàëü øå, î÷å­âèä íî, áû ëî ïðè ñò ðî å íî òà êèì æå îá ðà çîì; ëó ÷è ñîëí öà ïðî­íè êà ëè ñþ äà íå ïðÿ ìî, à ïðåæ äå îò ðà æà ëèñü îò ñòåí ñòà ðûõ ãðîá íèö; îíè ðàç ëè âà ëèñü â ñû ðîì âîç äó õå ïîä çå ìå ëüÿ, ïà äà­ëè íà êà ìåí íûå ïëè òû ïî ëà. Íà ïî ëó, â îñ âå ùåí íûõ ïðî ñò­ðàí ñò âàõ, ñè äå ëè äâå ôè ãó ðû. Ñòà ðûé «ïðî ôåñ ñîð», ñêëî íèâ ãî ëî âó è ÷òî­òî áîð ìî ÷à ïðî ñå áÿ, êî âû ðÿë èãîë êîé â ñâî èõ ëîõ ìî òü ÿõ. Îí íå ïîä íÿë äà æå ãî ëî âû, êîã äà ìû âî øëè â ïîä çå ìå ëüå, è åñ ëè áû íå ëåã êèå äâè æå íèÿ ðó êè, òî ýòó ñå ðóþ ôè ãó ðó ìîæ íî áû ëî áû ïðè íÿòü çà êà ìåí íîå èç âà ÿ íèå1.

Ïîä äðó ãèì îê íîì ñè äå ëà ñ êó÷ êîé öâå òîâ, ïå ðå áè ðàÿ èõ, ïî ñâî å ìó îáûê íî âå íèþ, Ìà ðó ñÿ. Ñòðóÿ ñâå òà ïà äà ëà íà åå áå ëî êó ðóþ ãî ëî âêó, çà ëè âàÿ åå âñþ, íî, íå ñìî ò ðÿ íà ýòî, îíà êàê­òî ñëà áî âû äå ëÿ ëàñü íà ôî íå ñå ðî ãî êàì íÿ ñòðàí íûì è

1 Èçâàÿíèå — ñòà òóÿ.

53

ìà ëåíü êèì òó ìàí íûì ïÿò íûø êîì, êî òî ðîå, êà çà ëîñü, âîò­âîò ðàñ ïëû âåò ñÿ è èñ ÷åç íåò.

— Âà ëåê! — òè õî îá ðà äî âà ëàñü Ìà ðó ñÿ, óâè äåâ áðà òà.Êîã äà æå îíà çà ìå òè ëà ìå íÿ, â åå ãëà çàõ áëåñ íó ëà æè âàÿ

èñ êîð êà.ß îò äàë åé ÿá ëî êè, à Âà ëåê, ðàç ëî ìèâ áóë êó, ÷àñòü ïî äàë

åé, à äðó ãóþ ñíåñ «ïðî ôåñ ñî ðó». Íå ñ÷à ñò íûé ó÷å íûé ðàâ íî­äóø íî âçÿë ýòî ïðè íî øå íèå è íà ÷àë æå âàòü, íå îò ðû âà ÿñü îò ñâî å ãî çà íÿ òèÿ.

— Óé äåì... óé äåì îò ñþ äà, — äåð íóë ÿ Âà ëå êà.— Óâå äè åå...

— Ïîé äåì, Ìà ðó ñÿ, íà âåðõ, — ïîç âàë Âà ëåê ñå ñ ò ðó.È ìû âòðî åì ïîä íÿ ëèñü èç ïîä çå ìå ëüÿ. Âà ëåê áûë ãðó ñò­

íåå è ìîë ÷à ëè âåå îáûê íî âåí íî ãî.— Òû â ãî ðî äå îñ òàë ñÿ çà òåì, ÷òî áû êó ïèòü áó ëîê? —

ñïðî ñèë ÿ ó íå ãî.— Êó ïèòü? — óñ ìåõ íóë ñÿ Âà ëåê. — Îò êó äà æå ó ìå íÿ

äåíü ãè?— Òàê êàê æå? Òû âû ïðî ñèë?— Äà, âû ïðî ñèøü!.. Êòî æå ìíå äàñò?.. Íåò, áðàò, ÿ ñòÿ­

íóë èõ ñ ëîò êà åâ ðåé êè Ñó ðû íà áà çà ðå! Îíà íå çà ìå òè ëà.Îí ñêà çàë ýòî îáûê íî âåí íûì òî íîì, ëå æà âðàñ òÿæ êó ñ

çà ëî æåí íû ìè ïîä ãî ëî âó ðó êà ìè. ß ïðè ïîä íÿë ñÿ íà ëîê òå è ïî ñìî ò ðåë íà íå ãî.

— Òû, çíà ÷èò, óê ðàë?..— Íó äà!ß îïÿòü îò êè íóë ñÿ íà òðà âó, è ñ ìè íó òó ìû ïðî ëå æà ëè

ìîë ÷à.— Âîðîâàòü íåõîðîøî,— ïðîãîâîðèë ÿ çàòåì â ãðóñòíîì

ðàçäóìüå.— Íà øè âñå óø ëè... Ìà ðó ñÿ ïëà êà ëà, ïî òî ìó ÷òî îíà

áû ëà ãî ëîä íà.— Äà, ãî ëîä íà! — ñ æà ëîá íûì ïðî ñòî äó øè åì ïî âòî ðè ëà

äå âî÷ êà.— Ïî ÷å ìó æå, — ñïðî ñèë ÿ ñ óñè ëè åì, — ïî ÷å ìó òû íå

ñêà çàë îá ýòîì ìíå?

54

— ß è õî òåë ñêà çàòü, à ïî òîì ðàç äó ìàë: âåäü ó òå áÿ ñâî­èõ äå íåã íåò.

— Íó òàê ÷òî æå? ß âçÿë áû áó ëîê èç äî ìó.— Êàê, ïî òè õîíü êó?— Ä­äà.— Çíà ÷èò, è òû áû òî æå óê ðàë.— ß... ó ñâî å ãî îò öà.— Ýòî åùå õó æå! — ñ óâå ðåí íî ñ òüþ ñêà çàë Âà ëåê. — ß

íè êîã äà íå âî ðóþ ó ñâî å ãî îò öà.— Íó, òàê ÿ ïî ïðî ñèë áû... Ìíå áû äà ëè.— Íó, ìî æåò áûòü, è äà ëè áû îäèí ðàç, — ãäå æå çà ïà­

ñ òèñü íà âñåõ íè ùèõ?— À âû ðàç âå... íè ùèå? — ñïðî ñèë ÿ óïàâ øèì ãî ëî­

ñîì.— Íè ùèå! — óã ðþ ìî îò ðå çàë Âà ëåê.Õî òÿ ëþ áîâü ìîÿ ê Âà ëå êó è Ìà ðó ñå íå ñòà ëà ñëà áåå, íî

ê íåé ïðè ìå øà ëàñü îñ ò ðàÿ ñòðóÿ ñî æà ëå íèÿ, äî õî äèâ øàÿ äî ñåð äå÷ íîé áî ëè. Äî ìà ÿ ðà íî ëåã â ïî ñòåëü. Óòê íóâ øèñü â ïî äóø êó, ÿ ãîðü êî ïëà êàë, ïî êà êðåï êèé ñîí íå ïðî ãíàë ñâî èì âå ÿ íè åì ìî å ãî ãëó áî êî ãî ãî ðÿ.

6.­ÍÀ­ÑÖÅ­ÍÓ­ß­Ëß­ÅÒ­Ñß­ÏÀÍ­ÒÛ­ÁÓЭÖÈÉ

— Çäðàâ ñò âóé! À óæ ÿ äó ìàë — òû íå ïðè äåøü áî ëåå, — òàê âñòðå òèë ìå íÿ Âà ëåê, êîã äà ÿ íà ñëå äó þ ùèé äåíü îïÿòü ÿâèë ñÿ íà ãî ðó.

ß ïî íÿë, ïî ÷å ìó îí ñêà çàë ýòî.— Íåò, ÿ... ÿ âñå ãäà áó äó õî äèòü ê âàì, — îò âå òèë ÿ

ðå øè òåëü íî, ÷òî áû ðàç íà âñåã äà ïî êîí ÷èòü ñ ýòèì âî ïðî­ñîì.

Âà ëåê çà ìåò íî ïî âå ñå ëåë, è îáà ìû ïî ÷óâ ñò âî âà ëè ñå áÿ ñâî áîä íåå.

<...> Ìåæ äó òåì îêî ëî ïî ëó äíÿ íå áî íà ñó ïè ëîñü, íà äâè­íó ëàñü òåì íàÿ òó ÷à, è ïîä âå ñå ëûå ðàñ êà òû ãðî ìà çà øó ìåë ëè âåíü. Ñíà ÷à ëà ìíå î÷åíü íå õî òå ëîñü ñïó ñ êàòü ñÿ â ïîä çå­ìå ëüå, íî ïî òîì, ïî äó ìàâ, ÷òî âåäü Âà ëåê è Ìà ðó ñÿ æè âóò

55

òàì ïî ñòî ÿí íî, ÿ ïî áå äèë íå ïðè ÿò íîå îùó ùå íèå è ïî øåë òó äà âìå ñ òå ñ íè ìè. <...>

— Äà âàé òå èã ðàòü â æìóð êè, — ïðåä ëî æèë ÿ.Ìíå çà âÿ çà ëè ãëà çà; Ìà ðó ñÿ çâå íå ëà ñëà áû ìè ïå ðå ëè âà ìè

ñâî å ãî æàë êî ãî ñìå õà è øëå ïà ëà ïî êà ìåí íî ìó ïî ëó íå ïðî­âîð íû ìè íî æîí êà ìè, à ÿ äå ëàë âèä, ÷òî íå ìî ãó ïîé ìàòü åå, êàê âäðóã íà òê íóë ñÿ íà ÷üþ­òî ìî ê ðóþ ôè ãó ðó è â òó æå ìè íó òó ïî ÷óâ ñò âî âàë, ÷òî êòî­òî ñõâà òèë ìå íÿ çà íî ãó. Ñèëü íàÿ ðó êà ïðè ïîä íÿ ëà ìå íÿ ñ ïî ëó, è ÿ ïî âèñ â âîç äó õå âíèç ãî ëî âîé. Ïî âÿç êà ñ ãëàç ìî èõ ñïà ëà.

Òû áóð öèé, ìî ê ðûé è ñåð äè òûé, ñòðàø íåå åùå îò òî ãî, ÷òî ÿ ãëÿ äåë íà íå ãî ñíè çó, äåð æàë ìå íÿ çà íî ãó è äè êî âðà­ùàë çðà÷ êà ìè.

— Ýòî ÷òî åùå, à? — ñòðî ãî ñïðà øè âàë îí, ãëÿ äÿ íà Âà­ëå êà.— Âû òóò, ÿ âè æó, âå ñå ëî ïðî âî äè òå âðå ìÿ... Çà âå ëè ïðèÿò íóþ êîì ïà íèþ.

— Ïó ñ òè òå ìå íÿ! — ñêà çàë ÿ, óäèâ ëÿ ÿñü, ÷òî è â òà êîì íå î áû÷ íîì ïî ëî æå íèè ÿ âñå­òà êè ìî ãó ãî âî ðèòü, íî ðó êà ïà íà Òû áóð öèÿ òîëü êî åùå ñèëü íåå ñæà ëà ìîþ íî ãó.

— Îò âå ÷àé! — ãðîç íî îá ðà òèë ñÿ îí îïÿòü ê Âà ëå êó, êî­òî ðûé â ýòîì çà òðóä íè òåëü íîì ñëó ÷àå ñòî ÿë, çà ïè õàâ â ðîò äâà ïàëü öà, êàê áû â äî êà çà òåëü ñò âî òî ãî, ÷òî åìó îò âå ÷àòü ðå øè òåëü íî íå ÷å ãî.

Ïàí Òû áóð öèé ïðè ïîä íÿë ìå íÿ è âçãëÿ íóë â ëè öî.— Ýãå­ãå! Ïàí ñó äüÿ, åñ ëè ìå íÿ íå îá ìà íû âà þò ãëà çà...

Çà ÷åì ýòî èç âî ëè ëè ïî æà ëî âàòü?— Ïó ñ òè! — ïðî ãî âî ðèë ÿ óï ðÿ ìî. — Ñåé ÷àñ îò ïó ñ òè! —

È ïðè ýòîì ÿ ñäå ëàë èí ñòèíê òèâ íîå äâè æå íèå, êàê áû ñî áè ðà ÿñü òîï íóòü íî ãîé, íî îò ýòî ãî âåñü òîëü êî çà áèë ñÿ â âîç äó õå.

Òû áóð öèé çà õî õî òàë.— Îãî­ãî! Ïàí ñó äüÿ èç âî ëÿò ñåð äèòü ñÿ... Íó, äà òû ìå­

íÿ åùå íå çíà åøü. ß — Òû áóð öèé. ß âîò ïî âå øó òå áÿ íàä îãîíü êîì è çà æà ðþ, êàê ïî ðîñåí êà.

Ê ñ÷à ñ òüþ, íà âû ðó÷ êó ïî äî ñïå ëà Ìà ðó ñÿ.

56

— Íå áîé ñÿ, Âà ñÿ, íå áîé ñÿ! — îáî ä ðÿ ëà îíà ìå íÿ, ïî­äîé äÿ ê ñà ìûì íî ãàì Òû áóð öèÿ. — Îí íè êîã äà íå æà ðèò ìàëü ÷è êîâ íà îã íå... Ýòî íå ïðàâ äà!

Òû áóð öèé áû ñ ò ðûì äâè æå íè åì ïî âåð íóë ìå íÿ è ïî ñòà âèë íà íî ãè; ïðè ýòîì ÿ ÷óòü íå óïàë, òàê êàê ó ìå íÿ çà êðó­æè ëàñü ãî ëî âà, íî îí ïîä äåð æàë ìå íÿ ðó êîé è çà òåì, ñåâ íà äå ðå âÿí íûé îá ðó áîê, ïî ñòà âèë ìåæ äó êî ëåí.

— È êàê ýòî òû ñþ äà ïî ïàë? — ïðî äîë æàë îí äî ïðà øè­âàòü.— Äàâ íî ëè?.. Ãî âî ðè òû! — îá ðà òèë ñÿ îí ê Âà ëå êó, òàê êàê ÿ íè ÷å ãî íå îò âå òèë.

— Äàâ íî, — îò âå òèë òîò.— À êàê äàâ íî?— Äíåé øåñòü.Êà çà ëîñü, ýòîò îò âåò äî ñòà âèë ïà íó Òû áóð öèþ íå êî òî ðîå

óäî âîëü ñò âèå.— Îãî, øåñòü äíåé! — çà ãî âî ðèë îí, ïî âî ðà ÷è âàÿ ìå íÿ

ëè öîì ê ñå áå. — Øåñòü äíåé — ìíî ãî âðå ìå íè. È òû äî ñèõ ïîð íè êî ìó åùå íå ðàç áîë òàë, êó äà õî äèøü?

— Íè êî ìó.— Ïðàâ äà?— Íè êî ìó, — ïî âòî ðèë ÿ.— Ïî õâàëü íî!.. Ìîæ íî ðàñ ñ÷è òû âàòü, ÷òî íå ðàç áîë òà­

åøü è âïå ðåä. Âïðî ÷åì, ÿ âñå ãäà ñ÷è òàë òå áÿ ïî ðÿ äî÷ íûì ìà ëûì, âñòðå ÷àÿ íà óëè öàõ. Íà ñòî ÿ ùèé «óëè÷ íèê», õîòü è «ñó äüÿ»... À íàñ ñó äèòü áó äåøü, ñêà æè­êà?

Îí ãî âî ðèë äî âîëü íî äî á ðî äóø íî, íî ÿ âñå­òà êè ÷óâ ñò âî­âàë ñå áÿ ãëó áî êî îñ êîð á ëåí íûì è ïî òî ìó îò âå òèë äî âîëü íî ñåð äè òî:

— ß âî âñå íå ñó äüÿ. ß — Âà ñÿ.— Îä íî äðó ãî ìó íå ìå øà åò, è Âà ñÿ òî æå ìî æåò áûòü ñó­

äü åé, — íå òå ïåðü, òàê ïî ñëå... Ýòî óæ, áðàò, òàê âå äåò ñÿ èñ ñòà ðè. Âîò âè äèøü ëè: ÿ — Òû áóð öèé, à îí — Âà ëåê. ß íè ùèé, è îí íèùèé. ß, åñ ëè óæ ãî âî ðèòü îò êðî âåí íî, êðà­äó, è îí áó äåò êðàñòü. À òâîé îòåö ìå íÿ ñó äèò, — íó, è òû êîã äà­íè áóäü áó äåøü ñó äèòü... âîò åãî!

57

— Íå áó äó ñó äèòü Âà ëå êà, — âîç ðà çèë ÿ óã ðþ ìî. — Íå­ïðàâ äà!

— Îí íå áó äåò, — âñòó ïè ëàñü è Ìà ðó ñÿ, ñ ïîë íûì óáåæ­äå íè åì îò ñò ðà íÿÿ îò ìå íÿ óæàñ íîå ïî äî çðå íèå.

— Íó, ýòî ãî òû âïå ðåä íå ãî âî ðè, — ñêà çàë ñòðàí íûé ÷å ëî âåê çà äóì ÷è âî, îá ðà ùà ÿñü êî ìíå òà êèì òî íîì, òî÷ íî îí ãî âî ðèë ñî âçðîñ ëûì. — Íå ãî âî ðè, äðóã!.. Âñÿ êî ìó ñâîå, êàæ äûé èäåò ñâî åé äî ðîæ êîé, è êòî çíà åò... ìî æåò áûòü, ýòî è õî ðî øî, ÷òî òâîÿ äî ðî ãà ïðî ëåã ëà ÷å ðåç íà øó. Äëÿ òå áÿ õî ðî øî, ïî òî ìó ÷òî ëó÷ øå èìåòü â ãðó äè êó ñî ÷åê ÷å ëî âå ÷å­ñ êî ãî ñåðä öà âìå ñ òî õî ëîä íî ãî êàì íÿ, — ïî íè ìà åøü?

ß íå ïî íè ìàë íè ÷å ãî, íî âñå æå âïèë ñÿ ãëà çà ìè â ëè öî ñòðàí íî ãî ÷å ëî âå êà; ãëà çà ïà íà Òû áóð öèÿ ïðè ñòàëü íî ñìî ò­ðå ëè â ìîè.

— Âïðî ÷åì, — çà ãî âî ðèë îí, ðåç êî èç ìå íèâ òîí, — çà­ïîì íè õî ðî øåíü êî âîò ÷òî: åñ ëè òû ïðî áîë òà åøü ñÿ ñâî å ìó ñó äüå èëè õîòü ïòè öå, êî òî ðàÿ ïðî ëå òèò ìè ìî òå áÿ â ïî ëå, î òîì, ÷òî òû çäåñü âè äåë, òî íå áóäü ÿ Òû áóð öèé Äðàá, åñ ëè ÿ òå áÿ íå ïî âå øó âîò â ýòîì êà ìè íå çà íî ãè è íå ñäå ëàþ èç òå áÿ êîï ÷å íî ãî îêî ðî êà. Ýòî òû, íà äå þñü, ïî íÿë?

— ß íå ñêà æó íè êî ìó... ÿ... Ìîæ íî ìíå îïÿòü ïðèé òè?— Ïðè õî äè, ðàç ðå øàþ... ïîä óñ ëî âè åì... Âïðî ÷åì, ÿ óæå

ñêà çàë òå áå íà ñ÷åò îêî ðî êà. Ïî ìíè!..Îí îò ïó ñ òèë ìå íÿ è ñàì ðàñ òÿ íóë ñÿ ñ óñ òà ëûì âè äîì íà

äëèí íîé ëàâ êå, ñòî ÿâ øåé îêî ëî ñòåí êè.— Âîçü ìè âîí òàì, — óêà çàë îí Âà ëå êó íà áîëü øóþ

êîð çè íó, êî òî ðóþ, âîé äÿ, îñ òà âèë ó ïî ðî ãà, — äà ðàç âå äè îãîíü. Ìû áó äåì ñå ãî äíÿ âà ðèòü îáåä.

<...> ×å ðåç ïîë ÷à ñà â êà ìè íå çà êè ïà ëî óæå â ãîð ø êå êà êîå­òî âà ðå âî, à â îæè äà íèè, ïî êà îíî ïî ñïå åò, Âà ëåê ïî­ñòà âèë íà òðåõ íî ãèé ñòî ëèê ñêî âî ðî äó, íà êî òî ðîé äû ìè ëèñü êó ñ êè æà ðå íî ãî ìÿ ñà.

Òû áóð öèé ïîä íÿë ñÿ.— Ãî òî âî? — ñêà çàë îí. — Íó è îò ëè÷ íî. Ñà äèñü, ìà ëûé,

ñ íà ìè — òû çà ðà áî òàë ñâîé îáåä...

58

Ìà ðó ñþ Òû áóð öèé äåð æàë íà ðó êàõ. Îíà è Âà ëåê åëè ñ æàä íî ñ òüþ, êî òî ðàÿ ÿñ íî ïî êà çû âà ëà, ÷òî ìÿñ íîå áëþ äî áû­ëî äëÿ íèõ íå âè äàí íîþ ðîñ êî øüþ; Ìà ðó ñÿ îá ëè çû âà ëà äà æå ñâîè çà ñà ëåí íûå ïàëü öû. Òû áóð öèé åë ñ ðàñ ñòà íîâ êîé è, ïî­âè íó ÿñü, ïî­âè äè ìî ìó, íå î äî ëè ìîé ïî òðåá íî ñ òè ãî âî ðèòü, òî è äå ëî îá ðà ùàë ñÿ ê «ïðî ôåñ ñî ðó» ñî ñâî åé áå ñå äîé. <...>

7.­ ÎÑÅ­ÍÜÞ

Áëè çè ëàñü îñåíü.  ïî ëå øëà æàò âà, ëè ñ òüÿ íà äå ðå âü ÿõ æåë òå ëè. Âìå ñ òå ñ òåì íà øà Ìà ðó ñÿ íà ÷à ëà ïðè õâà ðû âàòü.

Îíà íè íà ÷òî íå æà ëî âà ëàñü, òîëü êî âñå õó äå ëà; ëè öî åå âñå áëåä íå ëî, ãëà çà ïî òåì íå ëè, ñòà ëè áîëü øå, âå êè ïðè­ïîä íè ìà ëèñü ñ òðó äîì.

Òå ïåðü ÿ ìîã ïðè õî äèòü íà ãî ðó, íå ñòåñ íÿ ÿñü òåì, ÷òî ÷ëå íû «äóð íî ãî îá ùå ñò âà» áû âà ëè äî ìà. ß ñî âåð øåí íî ñâûê­ñÿ ñ íè ìè è ñòàë íà ãî ðå ñâî èì ÷å ëî âå êîì.

<...> Êàæ äûé ðàç, ïðè äÿ ê ñâî èì äðó çü ÿì, ÿ çà ìå ÷àë, ÷òî Ìà ðó ñÿ âñå áîëü øå õè ðå åò. Òå ïåðü îíà ñîâ ñåì óæå íå âû õî äè ëà íà âîç äóõ, è ñå ðûé êàìåíü — òåì íîå, ìîë ÷à ëè âîå ÷ó äî âè ùå ïîä çå ìå ëüÿ — ïðî äîë æàë áåç ïå ðå ðû âà ñâîþ óæàñ­íóþ ðà áî òó, âû ñà ñû âàÿ æèçíü èç ìà ëåíü êî ãî òåëü öà.

<...> Íà âðå ìÿ íå áî îïÿòü ïðî ÿñ íè ëîñü; ñ íå ãî ñáå æà ëè ïî ñëåä íèå òó ÷è, è íàä ïðî ñû õà þ ùåé çåì ëåé, â ïî ñëåä íèé ðàç ïå ðåä íà ñòóï ëå íè åì çè ìû, çà ñè ÿ ëè ñîë íå÷ íûå äíè. Ìû êàæ äûé äåíü âû íî ñè ëè Ìà ðó ñþ íà âåðõ, è çäåñü îíà êàê áóä òî îæè âà ëà; äå âî÷ êà ñìî ò ðå ëà âî êðóã øè ðî êî ðàñ êðû òû­ìè ãëà çà ìè, íà ùå êàõ åå çà ãî ðàë ñÿ ðó ìÿ íåö, êà çà ëîñü, ÷òî âå òåð, îá äà âàâ øèé åå ñâî è ìè ñâå æè ìè âçìà õà ìè, âîç âðà ùàë åé ÷à ñ òè öû æèç íè, ïî õè ùåí íûå ñå ðû ìè êàì íÿ ìè ïîä çå ìå­ëüÿ, íî ýòî ïðî äîë æà ëîñü íå äîë ãî...

Ìåæ äó òåì íàä ìî åé ãî ëî âîé òî æå ñòà ëè ñî áè ðàòü ñÿ òó ÷è. Îä íàæ äû, êîã äà ÿ, ïî îáûê íî âå íèþ, óò ðîì ïðî õî äèë ïî àë­ëå ÿì ñà äà, ÿ óâè äåë â îä íîé èç íèõ îò öà, à ðÿ äîì ñòà ðî ãî ßíó øà èç çàì êà. Ñòà ðèê ïî äî áî ñò ðà ñò íî êëà íÿë ñÿ è ÷òî­òî ãî âî ðèë, à îòåö ñòî ÿë ñ óã ðþ ìûì âè äîì, è íà ëáó åãî ðåç­

59

êî îáî çíà ÷à ëàñü ñêëàä êà íå òåð ïå ëè âî ãî ãíå âà. Íà êî íåö îí ïðî òÿ íóë ðó êó, êàê áû îò ñò ðà íÿÿ ßíó øà ñ ñâî åé äî ðî ãè, è ñêà çàë:

— Óõî äè òå! Âû ïðî ñòî ñòà ðûé ñïëåò íèê! <...>ß ñèëü íî íå äî ëþá ëè âàë ñòà ðî ãî ôè ëè íà èç çàì êà, è òå ïåðü

ñåðä öå ìîå äðîã íó ëî ïðåä ÷óâ ñò âè åì. ß ïî íÿë, ÷òî ïîä ñëó­øàí íûé ìíîþ ðàç ãî âîð îò íî ñèë ñÿ ê ìî èì äðó çü ÿì è, áûòü ìî æåò, òàê æå êî ìíå. Òû áóð öèé, êî òî ðî ìó ÿ ðàñ ñêà çàë îá ýòîì ñëó ÷àå, ñêîð ÷èë óæàñ íóþ ãðè ìà ñó.

— Ó­óô, ìà ëûé, êà êàÿ ýòî íå ïðè ÿò íàÿ íî âîñòü!.. Î, ïðî­êëÿ òàÿ ñòà ðàÿ ãè å íà!

— Îòåö åãî ïðî ãíàë, — çà ìå òèë ÿ â âè äå óòå øå íèÿ.— Òâîé îòåö, ìà ëûé, ñà ìûé ëó÷ øèé èç âñåõ ñó äåé íà

ñâå òå. Ó íå ãî åñòü ñåðä öå; îí çíà åò ìíî ãî... Íî, ìà ëûé, êàê áû òå áå îáú ÿñ íèòü ýòî? Òâîé îòåö ñëó æèò ãîñ ïî äè íó, êî òî­ðî ãî èìÿ — çà êîí. Ïî íè ìà åøü òû, ìà ëûé?.. Âñÿ áå äà ìîÿ â òîì, ÷òî ó ìå íÿ ñ çà êî íîì âû øëî êîã äà­òî, äàâ íî óæå, íå êî òî ðîå ñòîëê íî âå íèå... òî åñòü, ïî íè ìà åøü, íå î æè äàí íàÿ ññî ðà... àõ, ìà ëûé, î÷åíü ýòî áû ëà êðóï íàÿ ññî ðà!

Ñ ýòè ìè ñëî âà ìè Òû áóð öèé âñòàë, âçÿë íà ðó êè Ìà ðó ñþ è, îòîé äÿ ñ íåþ â äàëü íèé óãîë, ñòàë öå ëî âàòü åå, ïðè æè­ìà ÿñü ñâî åþ áå çî á ðàç íîé ãî ëî âîé ê åå ìà ëåíü êîé ãðó äè.

8.­ ÊÓÊ­ËÀ

ßñ íûå äíè ìè íî âà ëè, è Ìà ðó ñå îïÿòü ñòà ëî õó æå. ß ñòàë íî ñèòü â ïîä çå ìå ëüå ñâîè èã ðóø êè, íî è îíè ðàç âëå êà ëè äå âî÷ êó òîëü êî íà êî ðîò êîå âðå ìÿ. Òîã äà ÿ ðå øèë ñÿ îá ðà­òèòü ñÿ ê ñâî åé ñå ñ ò ðå Ñî íå.

Ó Ñî íè áû ëà áîëü øàÿ êóê ëà, ñ ÿð êî ðàñ êðà øåí íûì ëè­öîì è ðîñ êîø íû ìè ëüíÿ íû ìè âî ëî ñà ìè, ïî äà ðîê ïî êîé íîé ìà òå ðè. Íà ýòó êóê ëó ÿ âîç ëà ãàë áîëü øèå íà äåæ äû è ïî òî­ìó, îòî çâàâ ñå ñ ò ðó â áî êî âóþ àë ëåé êó ñà äà, ïî ïðî ñèë äàòü ìíå åå íà âðå ìÿ. ß òàê óáå äè òåëü íî ïðî ñèë åå îá ýòîì, òàê æè âî îïè ñàë åé áåä íóþ áîëü íóþ äå âî÷ êó, ó êî òî ðîé íè êîã äà íå áû ëî ñâî èõ èã ðó øåê, ÷òî Ñî íÿ, êî òî ðàÿ ñíà ÷à ëà òîëü êî

60

ïðè æè ìà ëà êóê ëó ê ñå áå, îò äà ëà ìíå åå è îáå ùà ëà â òå ÷å­íèå äâóõ­òðåõ äíåé èã ðàòü äðó ãè ìè èã ðóø êà ìè, íè ÷å ãî íå óïî ìè íàÿ î êóê ëå.

Äåé ñò âèå ýòîé íà ðÿä íîé ôà ÿí ñî âîé1 áà ðûø íè íà íà øó áîëü íóþ ïðå âçî ø ëî âñå ìîè îæè äà íèÿ. Ìà ðó ñÿ, êî òî ðàÿ óâÿ­äà ëà, êàê öâå òîê îñå íüþ, êà çà ëîñü, âäðóã îïÿòü îæè ëà. Îíà òàê êðåï êî ìå íÿ îá íè ìà ëà, òàê çâîí êî ñìå ÿ ëàñü, ðàç ãî âà­ðè âàÿ ñî ñâî åé íî âîé çíà êî ìîé... Ìà ëåíü êàÿ êóê ëà ñäå ëà ëà ïî÷ òè ÷ó äî: Ìà ðó ñÿ, äàâ íî óæå íå ñõî äèâ øàÿ ñ ïî ñòå ëè, ñòà ëà õî äèòü, âî äÿ çà ñî áîé ñâîþ áå ëî êó ðóþ äî÷ êó, è ïî âðå ìå íàì äà æå áå ãà ëà, ïî­ïðåæ íå ìó øëå ïàÿ ïî ïî ëó ñëà áû­ìè íî ãà ìè.

Çà òî ìíå ýòà êóê ëà äî ñòà âè ëà î÷åíü ìíî ãî òðå âîæ íûõ ìè íóò: ... äíÿ ÷å ðåç äâà ñòà ðóø êà íÿ íÿ çà ìå òè ëà ïðî ïà æó è ñòà ëà ñî âàòü ñÿ ïî óã ëàì, âåç äå ðà çû ñ êè âàÿ êóê ëó. Ñî íÿ ñòà ðà ëàñü óíÿòü åå, íî ñâî è ìè íà èâ íû ìè óâå ðå íè ÿ ìè, ÷òî åé êóê ëà íå íóæ íà, ÷òî êóê ëà óø ëà ãó ëÿòü è ñêî ðî âåð íåò ñÿ, òîëü êî âû çû âà ëà íå äî óìå íèå ñëó æà íîê è âîç áóæ äà ëà ïî äî­çðå íèå, ÷òî òóò íå ïðî ñòàÿ ïðî ïà æà.

Íà ãî ðå äå ëà áû ëè ïëî õè. Ìà ðó ñÿ îïÿòü ñëåã ëà, è åé ñòà ëî åùå õó æå; ëè öî åå ãî ðå ëî ñòðàí íûì ðó ìÿí öåì, áå ëî êó ðûå âî ëî ñû ðàñ êè äà ëèñü ïî ïî äóø êå; îíà íè êî ãî íå óç íà âà ëà. Ðÿ äîì ñ íåé ëå æà ëà çëî ïî ëó÷ íàÿ êóê ëà, ñ ðî çî âû ìè ùå êà­ìè è ãëó ïû ìè áëå ñ òÿ ùè ìè ãëà çà ìè.

ß ñî îá ùèë Âà ëå êó ñâîè îïà ñå íèÿ, è ìû ðå øè ëè, ÷òî êóê­ëó íå îá õî äè ìî óíå ñ òè îá ðàò íî, òåì áî ëåå ÷òî Ìà ðó ñÿ ýòî ãî è íå çà ìå òèò. Íî ìû îøèá ëèñü! Êàê òîëü êî ÿ âû íóë êóê ëó èç ðóê ëå æà ùåé â çà áû òüè äå âî÷ êè, îíà îò êðû ëà ãëà çà, ïî­ñìî ò ðå ëà ïå ðåä ñî áîé ñìóò íûì âçãëÿ äîì, êàê áóä òî íå âè äÿ ìå íÿ, íå ñî çíà âàÿ, ÷òî ñ íåé ïðî èñ õî äèò, è âäðóã çà ïëà êà ëà òè õî­òè õî, íî âìå ñ òå ñ òåì òàê æà ëîá íî, è â èñ õó äà ëîì ëè öå, ïîä ïî êðî âîì áðå äà, ìåëüê íó ëî âû ðà æå íèå òà êî ãî ãëó áî êî ãî ãî ðÿ, ÷òî ÿ òîò ÷àñ æå ñ èñ ïó ãîì ïî ëî æèë êóê ëó íà ïðåæ íåå

1 Ôà­ÿíñ — îñî áûé âèä ãëè íû.

61

ìå ñ òî. Äå âî÷ êà óëûá íó ëàñü, ïðè æà ëà êóê ëó ê ñå áå è óñ ïî êî­è ëàñü. ß ïî íÿë, ÷òî õî òåë ëè øèòü ìî å ãî ìà ëåíü êî ãî äðó ãà ïåð âîé è ïî ñëåä íåé ðà äî ñ òè åå íå äîë ãîé æèç íè.

Âà ëåê ðîá êî ïî ñìî ò ðåë íà ìå íÿ.— Êàê æå òå ïåðü áó äåò? — ñïðî ñèë îí ãðó ñò íî.Òû áóð öèé, ñè äÿ íà ëà âî÷ êå ñ ïå ÷àëü íî ïî íó ðåí íîþ ãî­

ëî âîé, òàê æå ñìî ò ðåë íà ìå íÿ âî ïðî ñè òåëü íûì âçãëÿ äîì. Ïî ýòî ìó ÿ ïî ñòà ðàë ñÿ ïðè äàòü ñå áå âèä ïî âîç ìîæ íî ñ òè áåñ­ïå÷ íûé è ñêà çàë:

— Íè ÷å ãî! Íÿíü êà, íà âåð íîå, óæ çà áû ëà.Íî ñòà ðó õà íå çà áû ëà. Êîã äà ÿ íà ýòîò ðàç âîç âðà òèë ñÿ

äî ìîé, ó êà ëèò êè ìíå îïÿòü ïî ïàë ñÿ ßíóø; Cîíþ ÿ çà ñòàë ñ çà ïëà êàí íû ìè ãëà çà ìè, à íÿíü êà êè íó ëà íà ìå íÿ ñåð äè­òûé, ïî äàâ ëÿ þ ùèé âçãëÿä è ÷òî­òî âîð ÷à ëà áåç çó áûì, øàì­êà þ ùèì ðòîì.

Îòåö ñïðî ñèë ó ìå íÿ, êó äà ÿ õî äèë, è, âû ñëó øàâ âíè ìà­òåëü íî îáû÷ íûé îò âåò, îã ðà íè ÷èë ñÿ òåì, ÷òî ïî âòî ðèë ìíå ïðè êàç íè ïîä êà êèì âè äîì íå îò ëó ÷àòü ñÿ èç äî ìó áåç åãî ïîç âî ëå íèÿ.

Ïðî øëî ÷å òû ðå òî ìè òåëü íûõ äíÿ. ×òî áó äåò, ÿ íå çíàë, íî íà ñåðä öå ó ìå íÿ áû ëî òÿ æå ëî. Ìå íÿ â æèç íè íè êòî åùå íå íà êà çû âàë; îòåö íå òîëü êî íå òðî ãàë ìå íÿ ïàëü öåì, íî ÿ îò íå ãî íå ñëû øàë íè êîã äà íè îä íî ãî ðåç êî ãî ñëî âà. Òå ïåðü ìå íÿ òî ìè ëî òÿ æå ëîå ïðåä ÷óâ ñò âèå.

Íà êî íåö ìå íÿ ïîç âà ëè ê îò öó, â åãî êà áè íåò. ß âî øåë è ðîá êî îñ òà íî âèë ñÿ ó ïðè òî ëî êè.  îê íî çà ãëÿ äû âà ëî ãðó­ñò íîå îñåí íåå ñîëí öå. Îòåö íå êî òî ðîå âðå ìÿ ñè äåë â ñâî åì êðåñ ëå ïå ðåä ïîð ò ðå òîì ìà òå ðè è íå ïî âî ðà ÷è âàë ñÿ êî ìíå. ß ñëû øàë òðå âîæ íûé ñòóê ñîá ñò âåí íî ãî ñåðä öà. <...>

Ïðî øëî îêî ëî ïîë ìè íó òû, è â òå ÷å íèå ýòî ãî âðå ìå íè ÿ ÷óâ ñò âî âàë íà ñå áå òÿ æå ëûé, íå ïî äâèæ íûé, ïî äàâ ëÿ þ ùèé âçãëÿä.

— Òû âçÿë ó ñå ñ ò ðû êóê ëó?Ýòè ñëî âà óïà ëè âäðóã íà ìå íÿ òàê îò ÷åò ëè âî è ðåç êî,

÷òî ÿ âçäðîã íóë.

62

— Äà, — îò âå òèë ÿ òè õî.— À çíà åøü òû, ÷òî ýòî ïî äà ðîê ìà òå ðè, êî òî ðûì òû

äîë æåí áû äî ðî æèòü, êàê ñâÿ òû íåé?.. Òû óê ðàë åå?— Íåò, — ñêà çàë ÿ, ïî äû ìàÿ ãî ëî âó.— Êàê íåò? — âñêðèê íóë âäðóã îòåö, îò òàë êè âàÿ êðåñ­

ëî. — Òû óê ðàë åå è ñíåñ!.. Êî ìó òû ñíåñ åå?.. Ãî âî ðè!Îí áû ñ ò ðî ïî äî øåë êî ìíå è ïî ëî æèë ìíå íà ïëå ÷î òÿ­

æå ëóþ ðó êó. ß ñ óñè ëè åì ïîä íÿë ãî ëî âó è âçãëÿ íóë ââåðõ. Ëè öî îò öà áû ëî áëåä íî, ãëà çà ãî ðå ëè ãíå âîì. ß âåñü ñúå­æèë ñÿ.

— Íó, ÷òî æå òû?.. Ãî âî ðè! — È ðó êà, äåð æàâ øàÿ ìîå ïëå ÷î, ñæà ëà åãî ñèëü íåå.

— Í­íå ñêà æó! — îò âå òèë ÿ òè õî.— Íåò, ñêà æåøü! — îò ÷å êà íèë îòåö, è â ãî ëî ñå åãî çà­

çâó ÷à ëà óã ðî çà.— Íå ñêà æó, — ïðî øåï òàë ÿ åùå òè øå.— Ñêà æåøü, ñêà æåøü!..Îí ïî âòî ðèë ýòî ñëî âî ñäàâ ëåí íûì ãî ëî ñîì, òî÷ íî îíî

âû ðâà ëîñü ó íå ãî ñ áî ëüþ è óñè ëè åì. ß ÷óâ ñò âî âàë, êàê äðî æà ëà åãî ðó êà, è âñå íè æå îïó ñ êàë ãî ëî âó; ñëå çû îä íà çà äðó ãîé êà ïà ëè èç ìî èõ ãëàç íà ïîë, íî ÿ âñå ïî âòî ðÿë åä âà ñëûø íî:

— Íåò, íå ñêà æó... íè êîã äà, íè êîã äà íå ñêà æó âàì... Íè çà ÷òî!

 ýòó ìè íó òó âî ìíå ñêà çàë ñÿ ñûí ìî å ãî îò öà. Îí íå äî áèë ñÿ áû îò ìå íÿ èíî ãî îò âå òà ñà ìû ìè ñòðàø íû ìè ìó­êà ìè.  ìî åé ãðó äè, íà âñò ðå ÷ó åãî óã ðî çàì, ïî äû ìà ëîñü åä­âà îñî çíàí íîå îñ êîð á ëåí íîå ÷óâ ñò âî ïî êè íó òî ãî ðå áåí êà è êà êàÿ­òî æãó ÷àÿ ëþ áîâü ê òåì, êòî ìå íÿ ïðè ãðåë òàì, â ñòà ðîé ÷à ñîâ íå.

Îòåö òÿ æå ëî ïå ðå âåë äóõ. ß ñúå æèë ñÿ åùå áî ëåå, ãîðü êèå ñëå çû æãëè ìîè ùå êè. ß æäàë.

Îòåö îïÿòü òÿ æå ëî âçäîõ íóë. Ñïðà âèë ñÿ ëè îí ñàì ñ îâ­ëà äåâ øèì èì èñ ñòóï ëå íè åì, ÿ äî ñèõ ïîð íå çíàþ. Íî â ýòó êðè òè ÷å ñ êóþ ìè íó òó ðàç äàë ñÿ âäðóã çà îò êðû òûì îê íîì ðåç êèé ãî ëîñ Òû áóð öèÿ:

63

— Ýãå­ãå!.. Ìîé áåä íûé ìà ëåíü êèé äðóã...«Òû áóð öèé ïðè øåë!» — ïðî ìåëüê íó ëî ó ìå íÿ â ãî ëî âå,

íî, äà æå ÷óâ ñò âóÿ, êàê äðîã íó ëà ðó êà îò öà, ëå æàâ øàÿ íà ìî åì ïëå ÷å, ÿ íå ïðåä ñòàâ ëÿë ñå áå, ÷òî áû ïî ÿâ ëå íèå Òû áóð­öèÿ èëè êà êîå áû òî íè áû ëî äðó ãîå âíåø íåå îá ñòî ÿ òåëü ñò âî ìîã ëî ñòàòü ìåæ äó ìíîþ è îò öîì, ìîã ëî îò êëî íèòü òî, ÷òî ÿ ñ÷è òàë íå èç áåæ íûì.

Ìåæ äó òåì Òû áóð öèé áû ñ ò ðî îò ïåð âõîä íóþ äâåðü è, îñ­òà íî âèâ øèñü íà ïî ðî ãå, â îä íó ñå êóí äó îã ëÿ äåë íàñ îáî èõ ñâî è ìè îñ ò ðû ìè, ðû ñü è ìè ãëà çà ìè.

— Ýãå­ãå!.. ß âè æó ìî å ãî ìî ëî äî ãî äðó ãà â î÷åíü çà òðóä­íè òåëü íîì ïî ëî æå íèè...

— Ïàí ñó äüÿ! — çà ãî âî ðèë îí ìÿã êî. — Âû ÷å ëî âåê ñïðà âåä ëè âûé... îò ïó ñ òè òå ðå áåí êà. Ìà ëûé áûë â «äóð íîì îá ùå ñò âå», íî, âè äèò áîã, îí íå ñäå ëàë äóð íî ãî äå ëà, è åñ ëè åãî ñåðä öå ëå æèò ê ìî èì îáî ðâàí íûì áåä íÿ ãàì, òî, êëÿ íóñü, ëó÷ øå âå ëè òå ìå íÿ ïî âå ñèòü, íî ÿ íå äî ïó ùó, ÷òî áû ìàëü­÷èê ïî ñò ðà äàë èç­çà ýòî ãî. Âîò òâîÿ êóê ëà, ìà ëûé!..

Îí ðàç âÿ çàë óçå ëîê è âû íóë îò òó äà êóê ëó.Ðó êà îò öà, äåð æàâ øàÿ ìîå ïëå ÷î, ðàç æà ëàñü.  ëè öå âèä­

íå ëîñü èçóì ëå íèå.— ×òî ýòî çíà ÷èò? — ñïðî ñèë îí íà êî íåö.— Îò ïó ñ òè òå ìàëü ÷è êà, — ïî âòî ðèë Òû áóð öèé, è åãî øè­

ðî êàÿ ëà äîíü ëþ áîâ íî ïî ãëà äè ëà ìîþ îïó ùåí íóþ ãî ëî âó. — Âû íè ÷å ãî íå äî áüå òåñü îò íå ãî óã ðî çà ìè, à ìåæ äó òåì ÿ îõîò íî ðàñ ñêà æó âàì âñå, ÷òî âû æå ëà å òå çíàòü... Âûé äåì, ïàí ñó äüÿ, â äðó ãóþ êîì íà òó.

Îòåö, âñå âðå ìÿ ñìî ò ðåâ øèé íà Òû áóð öèÿ óäèâ ëåí íû ìè ãëà çà ìè, ïî âè íî âàë ñÿ. Îáà îíè âû øëè, à ÿ îñ òàë ñÿ, ïî äàâ­ëåí íûé îùó ùå íè ÿ ìè, ïå ðå ïîë íèâ øè ìè ìîå ñåðä öå.

ß âñå åùå ñòî ÿë íà òîì æå ìå ñ òå, êàê äâåðü êà áè íå òà îò âî ðè ëàñü, è îáà ñî áå ñåä íè êà âî øëè. ß îïÿòü ïî ÷óâ ñò âî âàë íà ñâî åé ãî ëî âå ÷üþ­òî ðó êó è âçäðîã íóë. Òî áû ëà ðó êà îò­öà, íåæ íî ãëà äèâ øàÿ ìîè âî ëî ñû.

Òû áóð öèé âçÿë ìå íÿ íà ðó êè è ïî ñà äèë, â ïðè ñóò ñò âèè îò öà, ê ñå áå íà êî ëå íè.

64

65

— Ïðè õî äè ê íàì, — ñêà çàë îí, — îòåö òå áÿ îò ïó ñ òèò ïî ïðî ùàòü ñÿ ñ ìî åé äå âî÷ êîé. Îíà... îíà óìåð ëà.

Ãî ëîñ Òû áóð öèÿ äðîã íóë, îí ñòðàí íî çà ìîð ãàë ãëà çà ìè, íî òîò ÷àñ æå âñòàë, ïî ñòà âèë ìå íÿ íà ïîë, âû ïðÿ ìèë ñÿ è áû ñ ò ðî óøåë èç êîì íà òû.

ß âî ïðî ñè òåëü íî ïîä íÿë ãëà çà íà îò öà. Òå ïåðü ïå ðå äî ìíîé ñòî ÿë äðó ãîé ÷å ëî âåê, íî â ýòîì èìåí íî ÷å ëî âå êå ÿ íà øåë ÷òî­òî ðîä íîå, ÷å ãî òùåò íî èñ êàë â íåì ïðåæ äå. Îí ñìî ò ðåë íà ìå íÿ îáû÷ íûì ñâî èì çà äóì ÷è âûì âçãëÿ äîì, íî òå ïåðü â ýòîì âçãëÿ äå âèä íåë ñÿ îò òå íîê óäèâ ëå íèÿ è êàê áóä òî âî ïðîñ. Êà çà ëîñü, áó ðÿ, êî òî ðàÿ òîëü êî ÷òî ïðî íåñ­ëàñü íàä íà ìè îáî èìè, ðàñ ñå ÿ ëà òÿ æå ëûé òó ìàí, íà âèñ øèé íàä äó øîé îò öà. È îòåö òîëü êî òå ïåðü ñòàë óç íà âàòü âî ìíå çíà êî ìûå ÷åð òû ñâî å ãî ðîä íî ãî ñû íà.

ß äî âåð ÷è âî âçÿë åãî ðó êó è ñêà çàë.— ß âåäü íå óê ðàë... Ñî íÿ ñà ìà äà ëà ìíå íà âðå ìÿ...— Ä­äà, — îò âå òèë îí çà äóì ÷è âî, — ÿ çíàþ... ß âè íî­

âàò ïå ðåä òî áîþ, ìàëü ÷èê, è òû ïî ñòàðà åøü ñÿ êîã äà­íè áóäü çà áûòü ýòî, íå ïðàâ äà ëè?

ß ñ æè âî ñ òüþ ñõâà òèë åãî ðó êó è ñòàë åå öå ëîâàòü. ß çíàë, ÷òî òå ïåðü íè êîã äà óæå îí íå áó äåò ñìîò ðåòü íà ìå­íÿ òå ìè ñòðàø íû ìè ãëà çà ìè, êà êè ìè ñìî ò ðåë çà íå ñêîëü êî ìè íóò ïå ðåä òåì, è äîë ãî ñäåð æèâà å ìàÿ ëþ áîâü õëû íó ëà öå ëûì ïî òî êîì â ìî å ñåðä öå.

Òå ïåðü ÿ åãî óæå íå áî ÿë ñÿ.— Òû îò ïó ñ òèøü ìå íÿ òå ïåðü íà ãî ðó?— ñïðî ñèë ÿ, âñïîì­

íèâ âäðóã ïðè ãëà øå íèå Òû áóð öèÿ.— Ä­äà... Ñòó ïàé, ñòó ïàé, ìàëü ÷èê, ïî ïðî ùàé ñÿ,— ëà ñ­

êî âî ïðî ãî âî ðèë îí âñå åùå ñ òåì æå îò òåí êîì íå äî óìå íèÿ â ãî ëî ñå. — Äà, âïðî ÷åì, ïî ñòîé... ïî æà ëóé ñòà, ìàëü ÷èê, ïî ãî äè íå ìíî ãî.

Îí óøåë â ñâîþ ñïàëü íþ è, ÷å ðåç ìè íó òó âûé äÿ îò òó äà, ñó íóë ìíå â ðó êó íå ñêîëü êî áó ìà æåê.

— Ïå ðå äàé ýòî... Òû áóð öèþ... Ñêà æè, ÷òî ÿ ïî êîð íåé øå ïðî øó åãî — ïî íè ìà åøü?.. ïî êîð íåé øå ïðî øó — âçÿòü ýòè äåíü ãè... îò òå áÿ... Òû ïî íÿë?..

3–Ëèòåðàòóðà, 6 êëàññ. II ÷.

66

ß äî ãíàë Òû áóð öèÿ óæå íà ãî ðå, è, çà ïû õàâ øèñü, íå ñ­êëàä íî èñ ïîë íèë ïî ðó ÷å íèå îò öà.

— Ïî êîð íåé øå ïðî ñèò... îòåö... — È ÿ ñòàë ñî âàòü åìó â ðó êó äàí íûå îò öîì äåíü ãè.

 ïîä çå ìå ëüå, â òåì íîì óã ëó, íà ëà âî÷ êå ëå æà ëà Ìà­ðó ñÿ. Ñëî âî «ñìåðòü» íå èìå åò åùå ïîë íî ãî çíà ÷å íèÿ äëÿ äåò ñêî ãî ñëó õà, è ãîðü êèå ñëå çû òîëü êî òå ïåðü, ïðè âè äå ýòî ãî áåç æèç íåí íî ãî òå ëà, ñäà âè ëè ìíå ãîð ëî. Ìîÿ ìà ëåíü­êàÿ ïðè ÿòåëü íè öà ëå æà ëà ñå ðü åç íàÿ è ãðó ñò íàÿ, ñ ïå ÷àëü íî âû òÿ íó òûì ëè ÷è êîì. Çà êðû òûå ãëà çà ñëåã êà ââà ëè ëèñü è åùå ðåç ÷å îò òå íè ëèñü ñè íå âîé. Ðî òèê íå ìíî ãî ðàñ êðûë ñÿ, ñ âû ðà æå íè åì äåò ñêîé ïå ÷à ëè. Ìà ðó ñÿ êàê áóä òî îò âå ÷à ëà ýòîþ ãðè ìà ñ êîé íà íà øè ñëå çû.

ÇÀ­ÊËÞ­×Å­ÍÈÅ

Âñêî ðå ïî ñëå îïè ñàí íûõ ñî áû òèé ÷ëå íû «äóð íî ãî îá ùå­ñò âà» ðàñ ñå ÿ ëèñü â ðàç íûå ñòî ðî íû.

Òû áóð öèé è Âà ëåê ñî âåð øåí íî íå î æè äàí íî èñ ÷åç ëè, è íè êòî íå ìîã ñêà çàòü, êó äà îíè íà ïðà âè ëèñü òå ïåðü, êàê íè êòî íå çíàë, îò êó äà îíè ïðè øëè â íàø ãî ðîä.

Ñòà ðàÿ ÷à ñîâ íÿ ñèëü íî ïî ñò ðà äà ëà îò âðå ìå íè. Ñíà ÷à ëà ó íåå ïðî âà ëè ëàñü êðû øà, ïðî äà âèâ ïî òî ëîê ïîä çå ìå ëüÿ. Ïî òîì âî êðóã ÷à ñîâ íè ñòà ëè îá ðà çî âû âàòü ñÿ îá âà ëû, è îíà ñòà ëà åùå ìðà÷ íåå; åùå ãðîì ÷å çà âû âà þò â íåé ôè ëè íû, à îã íè íà ìî ãè ëàõ òåì íû ìè îñåí íè ìè íî ÷à ìè âñïû õè âà þò ñè­íèì çëî âå ùèì ñâå òîì.

Òîëü êî îä íà ìî ãè ëà, îãî ðî æåí íàÿ ÷à ñ òî êî ëîì, êàæ äóþ âåñ íó çå ëå íå ëà ñâå æèì äåð íîì, ïå ñ ò ðå ëà öâå òà ìè. Ìû ñ Ñî­íåé, à èíî ãäà äà æå ñ îò öîì ïî ñå ùà ëè ýòó ìî ãè ëó; ìû ëþ­áè ëè ñè äåòü â òå íè ñìóò íî ëå ïå ÷ó ùåé áå ðå çû, â âè äó òè õî ñâåð êàâ øå ãî â òó ìà íå ãî ðî äà. Òóò ìû ñ ñå ñ ò ðîé âìå ñ òå ÷è òà­ëè, äó ìà ëè, äå ëè ëèñü ñâî è ìè ïåð âû ìè ìî ëî äû ìè ìûñ ëÿ ìè, ïåð âû ìè ïëà íà ìè êðû ëà òîé è ÷å ñò íîé þíî ñ òè.

Êîã äà æå ïðè øëî âðå ìÿ è íàì îñ òà âèòü òè õèé ðîä íîé ãî ðîä, çäåñü æå, â ïî ñëåä íèé äåíü, ìû îáà, ïîë íûå æèç­íè è íà äåæ äû, ïðî èç íî ñè ëè íàä ìà ëåíü êîþ ìî ãèë êîé ñâîè îáå òû.

67

Âîïðîñû­ è­ çàäàíèÿ

I.­ Âà­øè­ ïåð­âûå­ âïå­÷àò­ëå­íèÿ1. Êà êîå âïå ÷àò ëå íèå íà âàñ ïðî èç âå ëî îïè ñà íèå ãî ðîä êà è

ñòà ðî ãî çàì êà, ïðè âå äåí íîå â íà ÷à ëå ðàñ ñêà çà?2. Êà êèå ýïè çî äû çà ïîì íè ëèñü?

II.­ Ðàç­áå­ðåì­ñÿ­ â­ ïðî­÷è­òàí­íîì

1. Èç êî ãî ñî ñòî ÿ ëî «äóð íîå îá ùå ñò âî»?2. Êàê ê ýòèì ëþ äÿì îò íî ñè ëèñü äî á ðî ïî ðÿ äî÷ íûå æè òå ëè

ãî ðî äà?3. Êòî è ïî ÷å ìó èç ãíàë áåä íûõ, áåç äîì íûõ ëþ äåé èç çàì êà?4. ×åì ñíà ÷à ëà ïðè âëå êà ëà ãå ðîÿ ðàñ ñêà çà ÷à ñîâ íÿ íà ãî ðå?5. Êà êèå îùó ùå íèÿ èñ ïû òàë Âà ñÿ, óâè äåâ â ÷à ñîâ íå ìàëü ÷è êà

è åãî ñå ñ ò ðåí êó? Êàê îí ïî âåë ñå áÿ â ïåð âûå ìè íó òû çíà êîì ñò âà ñ íè ìè?

6. ×åì ìîæ íî îáú ÿñ íèòü òó èñ êðåí íþþ äðóæ áó, êî òî ðàÿ çà­âÿ çà ëàñü ìåæ äó Âà ñåé è «äå òü ìè ïîä çå ìå ëüÿ»? ×òî èñ ïû òû âàë Âà ñÿ ïî îò íî øå íèþ ê ñâî èì íî âûì äðó çü ÿì? Òîëü êî ëè ÷óâ ñò âî æà ëî ñ òè ðó êî âî äè ëî èì?

7. Íà ÷òî ðå øèë ñÿ Âà ñÿ, ÷òî áû äî ñòà âèòü ðà äîñòü áîëü íîé Ìà ðó ñå? Çíàë ëè îí, ÷òî çà ñâîé ïî ñòó ïîê îí áó äåò ñòðî ãî íà­êà çàí?

8. Îáú ÿñ íè òå, ïîä âëè ÿ íè åì êî ãî è ÷å ãî ó Âà ñè èç ìåíè ëîñü îò íî øå íèå ê ñâî å ìó îò öó. Êà êîé ñëó ÷àé ïî ìîã åìó óáå äèòü ñÿ â âû ñî êîé ïî ðÿ äî÷ íî ñ òè è ñïðà âåä ëè âî ñ òè ñâî å ãî îò öà?

III.­ έ ñà­ìîì­ ãëàâ­íîì

1. Î ÷åì ýòî ïðî èç âå äå íèå? Ïî ñòà ðàé òåñü îï ðå äå ëèòü ãëàâ íóþ ìûñëü ïðî èç âå äå íèÿ. Ïðè îò âå òå íà äàí íûé âî ïðîñ èñ ïîëü çóé òå ñëî âà: ìè ëî ñåð äèå, ñî ñò ðà äà íèå, ñî ÷óâ ñò âèå, ñïðà âåä ëè âîñòü, äî á­ðî òà, ïî ðÿ äî÷ íîñòü.

2. Àâ òîð ñêîå íà çâà íèå ïðî èç âå äå íèÿ «Â äóð íîì îá ùå ñò âå». Êàê âû äó ìà å òå, äåé ñò âè òåëü íî ëè Â. Ã. Êî ðî ëåí êî ñ÷è òà åò îá ùå ñò âî, â êî òî ðîå ïî ïàë Âà ñÿ, «äóð íûì», òî åñòü ïëî õèì, íå äî ñòîé íûì? Ïîä òâåð äè òå ñâîè âû âî äû ïðè ìå ðà ìè èç ðàññêàçà.

3. Êàê âû ïî íè ìà å òå ñëî âà Òû áóð öèÿ: «... Ìî æåò áûòü, ýòî è õî ðî øî, ÷òî òâîÿ äî ðî ãà ïðî ëåã ëà ÷å ðåç íà øó. Äëÿ òå áÿ õî ðî øî,

68

ïî òî ìó ÷òî ëó÷ øå èìåòü â ãðó äè êó ñî ÷åê ÷å ëî âå ÷å ñ êî ãî ñåðä öà âìå ñ òî õî ëîä íî ãî êàì íÿ...»

IV.­ Áóäü­òå­ âíè­ìà­òåëü­íû­ ê­ õó­äî­æå­ñò­âåí­íî­ìó­ ñëî­âó

1.  ïðî èç âå äå íèè î÷åíü ÿð êî ïðåä ñòàâ ëå íû ïîð ò ðåò íûå îïè ñà­íèÿ ãå ðî åâ — Âà ëå êà, Ìà ðó ñè, Òû áóð öèÿ, Ñî íè. Êàê ýòè îïè ñà íèÿ ïî ìî ãà þò ïðåä ñòà âèòü îá ñòà íîâ êó è óñ ëî âèÿ, â êî òî ðûõ æè âóò è äåé ñò âó þò ýòè ïåð ñî íà æè, èõ õà ðàê òåð, ïðè âû÷ êè?

2. Êàê âû ïî íè ìà å òå âû ðà æå íèå: «ß òå áå íå êîì ïà íèÿ...» Êåì îíè áû ëè ñêà çà íû è ïî êà êî ìó ïî âî äó?

3. Íàé äè òå â ïî âå ñ òè ñëî âà è âû ðà æå íèÿ, êî òî ðû ìè àâ òîð îïè­ñû âà åò ìå ñ òî îáè òà íèÿ ñå ìüè Òû áóð öèÿ. Êà êèå «êðà ñ êè» èñ ïîëü­çó åò àâ òîð? Êà êîå ÷óâ ñò âî âû çû âà åò òà êîå îïè ñà íèå ó ÷è òà òå ëÿ.

4. Îáú ÿñ íè òå âû ðà æå íèå: «Ñå ðûé êà ìåíü âû ñî ñàë èç íåå (Ìà­ðó ñè) æèçíü...» Âñïîì íè òå, ÷òî òà êîå ìå òà ôî ðà. Ìîæ íî ëè ïðè­âå äåí íûå âû øå ñëî âà ñ÷è òàòü ìå òà ôî ðè ÷å ñ êèì âû ðà æå íè åì?

5. Ïîä ãî òîâü òå õó äî æå ñò âåí íûé ïå ðå ñêàç îä íî ãî èç ýïè çî äîâ, íà ïðè ìåð: «Ïî ìíèë ëè ÿ ìà òóø êó?», «Ýêñ êóð ñèÿ â ÷à ñîâ íþ», «Çíà êîì ñò âî Âà ñè ñ ïà íîì Òû áóð öè åì», «Ïî ñëåä íÿÿ îñåíü Ìà ðó­ñè», «Ñóä è ïðî ùå íèå îò öà».

6. Ïîä ãî òîâü òå ÷òå íèå â ëè öàõ îä íî ãî èç äè à ëî ãîâ. Îá ðà òè òå âíè ìà íèå íà òî, êàê âû ãëÿ äÿò ãå ðîè â ýòîé ñöå íå, ÷òî îíè ïå­ðå æè âà þò.

V.­Ëè­òå­ðà­òó­ðà­ è­ äðó­ãèå­ âè­äû­ èñ­êóñ­ñò­âà

1. Ðàñ ñìî ò ðè òå èë ëþ ñ ò ðà öèè ê ïðî èç âå äå íèþ. Îçà ãëàâü òå èõ ñëî âà ìè òåê ñ òà. Ïî äó ìàé òå, êà êèå óñò íûå èë ëþ ñ ò ðà öèè ìîæ íî ñî çäàòü ñà ìèì.

2. Âàì, âå ðî ÿò íî, çíà êî ìà ïåñ íÿ «Ãå íå ðà ëû ïå ñ ÷à íûõ êà ðü å­ðîâ». Êà êîå ÷óâ ñò âî âû çû âà åò ó âàñ ñóäü áà ãå ðî åâ ïåñ íè? Åñòü ëè ÷òî­òî îá ùåå â ñóäü áàõ ãå ðî åâ ïåñ íè è «äå òåé ïîä çå ìå ëüÿ»?

VI.­ Âûïîëíèòå­ ñàìîñòîÿòåëüíî

1. Ïîäáåðèòå èç Èíòåðíåòà èíôîðìàöèþ î äîìàõ ìèëîñåðäèÿ «Ìåõðèáîíëèê». Ïîäãîòîâüòå ñîîáùåíèå íà òåìó «Ñåí ¸ëãèç ýìàññàí» («Òû íå îäèíîê»).

2. Ðàññêàæèòå, êàê Ïðàâèòåëüñòâî Óçáåêèñòàíà è îáùåñòâåí­íîñòü ðåñïóáëèêè çàáîòÿòñÿ î äåòÿõ, îñòàâøèõñÿ áåç ïîïå÷åíèÿ ðîäèòåëåé.

Ëèòåðàòóðà­XX­âåêà

Àíäðåé Ïëàòîíîâè÷Ïëàòîíîâ

(1899—1951)

Åñ­ëè­ æèçíü­ íå­ óäà­åò­ñÿ,­ åå­ íå­âîç­ìîæ­íî­ èñ­ïðà-âèòü,­ ïðî­æèâ­ çà­íî­âî,­ âòî­ðè÷­íî.­ Êíè­ãè­ òî­æå­ ñëå-äó­åò­ ïè­ñàòü­ êàæ­äóþ­ êàê­ åäèí­ñò­âåí­íóþ,­ íå­ îñ-òàâ­ëÿÿ­íà­äåæ­äû­â­÷è­òà­òå­ëå,­÷òî­íî­âóþ,­áó­äó­ùóþ­êíè­ãó­ àâ­òîð­ íà­ïè­øåò­ ëó÷­øå.

À.­Ïëà­òî­íîâ

ß ðî äèë ñÿ â ñëî áî äå ßì ñêîé, ïðè ñà ìîì Âî ðî íå æå. Óæå äå ñÿòü ëåò òî ìó íà çàä ßì ñêàÿ ÷óòü îò ëè ÷à ëàñü îò äå ðåâ íè. Äå ðåâ íþ æå ÿ äî ñëåç ëþ áèë, íå âè äÿ åå äî 12 ëåò.  ßì­ñêîé áû ëè ïëåò íè, îãî ðî äû, ëî ïó õî âûå ïó ñ òû ðè, íå äî ìà, à õà òû, êó ðû, ñà ïîæ íè êè è ìíî ãî ìó æè êîâ íà Çà äîí ñêîé áîëü øîé äî ðî ãå. Êî ëî êîë «×ó ãóí íîé» öåðê âè áûë âñåþ ìó­çû êîé ñëî áî äû, åãî óìè ëè òåëü íî ñëó øà ëè â òè õèå ëåò íèå âå ÷å ðà ñòà ðó õè, íè ùèå è ÿ...

Ïî òîì íà ñòó ïè ëî äëÿ ìå íÿ âðå ìÿ ó÷å íüÿ — îò äà ëè ìå íÿ â öåð êîâ íî­ïðè õîä ñêóþ øêî ëó. Áû ëà òàì ó÷è òåëü íè öà — Àïîë ëè íà ðèÿ Íè êî ëà åâ íà, ÿ åå íè êîã äà íå çà áó äó, ïî òî ìó ÷òî ÷å ðåç íåå ÿ óç íàë, ÷òî åñòü ïðî ïå òàÿ ñåðä öåì ñêàç êà ïðî ×å ëî âå êà, ðî äè ìî ãî «âñÿ êî ìó äû õà íèþ», òðà âå è çâå ðþ... Ïî òîì ÿ ó÷èë ñÿ â ãî ðîä ñêîì ó÷è ëè ùå. Çàòåì íà ÷à ëàñü ðà­

69

70

áî òà. Ðà áî òàë ÿ âî ìíî ãèõ ìå ñ òàõ ó ìíî ãèõ õî çÿ åâ. Ó íàñ ñå ìüÿ áû ëà îä íî âðå ìÿ â 10 ÷å ëî âåê, à ÿ ñòàð øèé ñûí — îäèí ðà áîò íèê, êðî ìå îò öà. Îòåö æå, ñëå ñàðü, íå ìîã êîð­ìèòü òà êóþ îð äó.

ß çà áûë ñêà çàòü, ÷òî, êðî ìå ïî ëÿ, äå ðåâ íè, ìà òå ðè è êî­ëî êîëü íî ãî çâî íà, ÿ ëþ áèë åùå (è ÷åì áîëü øå æè âó, òåì áîëü øå ëþá ëþ) ïà ðî âî çû, ìà øè íó, íî þ ùèé ãó äîê è ïîò íóþ ðà áî òó. ß óæå òîã äà ïî íÿë, ÷òî âñå äå ëà åò ñÿ, à íå ñà ìî ðî­äèò ñÿ...

È òå ïåðü èñ ïîë íÿ åò ñÿ ìîÿ äîë ãàÿ óïîð íàÿ äåò ñêàÿ ìå÷ ­ òà — ñòàòü ñà ìî ìó òà êèì ÷å ëî âå êîì, îò ìûñ ëè è ðó êè êî òî ðî ãî âîë íó åò ñÿ è ðà áî òà åò âåñü ìèð ðà äè ìå íÿ è ðà äè âñåõ ëþ äåé, è èç âñåõ ëþ äåé — ÿ êàæ äî ãî çíàþ, ñ êàæ äûì ñïà ÿ íî ìîå ñåðä öå...

Àí­ä­ðåé­Ïëà­òî­íîâÈç­ «Àâ­òî­áèî­ãðà­ôè­÷å­ñ­êî­ãî­ ïèñü­ìà»­ (1922)

ÈÇ­ ÇÀ­ÏÈÑ­ÍÛÕ­ÊÍÈ­ÆÅÊ­À.­ÏËÀ­ÒέÍέÂÀ

1931—1933

Ïè ñàòü íà äî íå òà ëàí òîì, «à ÷å ëî âå÷ íî ñ òüþ»— ïðÿ ìûì ÷óâ ñò âîì æèç íè.

1936—1938

×å ëî âå ÷å ñò âî — áåç îá ëà ãî ðà æè âà íèÿ åãî æè âîò íû ìè è ðàñ òå íè ÿ ìè — ïî ãèá íåò, îñ êó äå åò, âïà äåò â çëî áó îò ÷à ÿ íèÿ, êàê îäè íî êèé â îäè íî ÷å ñò âå.

Íà äî îò íî ñèòü ñÿ ê ëþ äÿì ïî­îò öîâ ñêè.

1941—1950

Èñ êóñ ñò âî íå òåð ïèò ïó ñ òî òû, — îíî äîëæ íî áûòü çà ïîë­íå íî æèç íüþ è ëþäü ìè, êàê ïî ëå òðà âîé.

Èñ êóñ ñò âî çà êëþ ÷à åò ñÿ â òîì, ÷òî áû ïî ñðåä ñò âîì í à è ­ ï ð î ñ ò å é ø è õ ñðåäñòâ âû ðà çèòü í à è ñ ë î æ ­ í å é ø å å...

71

Òðóä åñòü ñî âåñòü.

Âñå âîç ìîæ íî — è óäà åò ñÿ âñå, íî ãëàâ íîå — ñå ÿòü äó­øè â ëþ äÿõ.

ÖÂÅ­ÒÎÊ­ÍÀ­ ÇÅÌ­ËÅ

Ñêó÷ íî Àôî íå æèòü íà ñâå òå. Îòåö åãî íà âîé íå, ìàòü ñ óò ðà äî âå ÷å ðà ðà áî òà åò íà ìî ëî÷ íîé ôåð ìå, à äå äóø êà Òèò ñïèò íà ïå÷ êå. Îí è äíåì ñïèò, è íî ÷üþ ñïèò, à óò ðîì, êîã­äà ïðî ñû ïà åò ñÿ è åñò êà øó ñ ìî ëî êîì, îí òî æå äðåì ëåò.

— Äå äóø êà, òû íå ñïè, òû óæ âû ñïàë ñÿ, — ñêà çàë íûí­÷å óò ðîì Àôî íÿ äå äóø êå.

— Íå áó äó, Àôî íþø êà, ÿ íå áó äó, — îò âå òèë äåä. — ß ëå æàòü áó äó è íà òå áÿ ãëÿ äåòü.

— À çà ÷åì òû ãëà çà çà êðû âà åøü è ñî ìíîé íè ÷å ãî íå ãî âî ðèøü? — ñïðî ñèë òîã äà Àôî íÿ.

— Íûí ÷å ÿ íå áó äó ãëà çà ñìå æàòü, — îáå ùàë äå äóø êà Òèò.— Íûí ÷å ÿ íà ñâåò áó äó ñìî ò ðåòü.

— À îò ÷å ãî òû ñïèøü, à ÿ íåò?— Ìíå ãî äîâ ìíî ãî, Àôî íþø êà... Ìíå áåç òðåõ äå âÿ íî ñ òî

áó äåò, ãëà çà óæ ñà ìè æìó ðÿò ñÿ.— À òå áå âåäü òåì íî ñïàòü, — ãî âî ðèë Àôî íÿ. —

Íà äâî ðå ñîëí öå ãî ðèò, òàì òðà âà ðàñ òåò, à òû ñïèøü, íè­÷å ãî íå âè äèøü.

— Äà ÿ óæ âñå âè äåë, Àôî íþø êà.— À îò ÷å ãî ó òå áÿ ãëà çà áå ëûå è ñëå çû â íèõ ïëà ÷óò?— Îíè âû öâå ëè, Àôî íþø êà, îíè îò ñâå òà âû öâå ëè è ñëà­

áûå ñòà ëè; ìíå ãëÿ äåòü âåäü äîë ãî ïðè øëîñü.Ðó êè äå äóø êè ëå æà ëè íà ñòî ëå; îíè áû ëè áîëü øèå, êî æà

íà íèõ ñòà ëà êàê êî ðà íà äå ðå âå, è ïîä êî æåé âèä íû áû ëè òîë ñòûå ÷åð íûå æè ëû, ýòè ðó êè ìíî ãî çåì ëè èñ ïà õà ëè.

Àôî íÿ ïî ãëÿ äåë â ãëà çà äå äó. Ãëà çà åãî áû ëè îò êðû òû, íî ñìî ò ðå ëè ðàâ íî äóø íî, íå âè äÿ íè ÷å ãî, è â êàæ­äîì ãëà çó ñâå òè ëàñü áîëü øàÿ êàï ëÿ ñëå çû.

— Íå ñïè, äå äóø êà! — ïî ïðî ñèë Àôî íÿ.

72

Íî äå äóø êà óæå ñïàë. Ìàòü ïîä ñà äè ëà åãî, ñîí íî ãî, íà ïå÷ êó, óê ðû ëà îäå ÿ ëîì è óø ëà ðà áî òàòü. Àôî íÿ æå îñ òàë­ñÿ îäèí â èç áå, è îïÿòü åìó ñêó÷ íî ñòà ëî. Îí õî äèë âî êðóã äå ðå âÿí íî ãî ñòî ëà, ñìî ò ðåë íà ìóõ, êî òî ðûå îê ðó æè ëè íà ïî ëó õëåá íóþ êðîø êó è åëè åå; ïî òîì Àôî íÿ ïîä õî äèë ê ïå÷ êå, ñëó øàë, êàê äû øèò òàì ñïÿ ùèé äåä, ñìî ò ðåë ÷å ðåç îê íî íà ïó ñ òóþ óëè öó è ñíî âà õî äèë âî êðóã ñòî ëà, íå çíàÿ, ÷òî äå ëàòü.

— Ìà ìû íå òó, ïà ïû íåò, äå äóø êà ñïèò, — ãî âî ðèë Àôî­íÿ ñàì ñå áå.

Ïî òîì îí ïî ñìî ò ðåë íà ÷à ñû­õî äè êè, êàê îíè èäóò. ×à ñû øëè äîë ãî è ñêó÷ íî: òèê­òàê, òèê­òàê, áóä òî îíè áà þ êà ëè äå äà, à ñà ìè òî æå óìî ðè ëèñü è õî òå ëè óñ íóòü.

— Ïðî ñíèñü, äå äóø êà, — ïðî ñèë Àôî íÿ. — Òû ñïèøü?— À? Íå òó, ÿ íå ñïëþ, — îò âå òèë äå äóø êà Òèò ñ ïå÷êè.— Òû äó ìà åøü? — ñïðà øè âàë Àôî íÿ.— À? ß òóò, Àôî íÿ, ÿ òóò.— Òû äó ìà åøü òàì?— À? Íå òó, ÿ âñå îá äó ìàë, Àôî íþø êà, ÿ ñìî ëî äó äó­

ìàë.— Äå äóø êà Òèò, à òû âñå çíà åøü?— Âñå, Àôî íÿ, ÿ âñå çíàþ.— À ÷òî ýòî, äå äóø êà?— À ÷å ãî òå áå, Àôî íþø êà?— À ÷òî ýòî âñå?— À ÿ óæ ïî çà áûë, Àôî íÿ.— Ïðî ñíèñü, äå äóø êà, ñêà æè ìíå ïðî âñå!— À? — ïðî èç íåñ äå äóø êà Òèò.— Äå äóø êà Òèò! Äå äóø êà Òèò! — çâàë Àôî íÿ, — Òû

âñïîì íè!Íî äåä óæå óìîëê, îí îïÿòü óñ íóë â ïî êîå íà ðóñ ñêîé

ïå ÷è.Àôî íÿ òîã äà ñàì çà ëåç íà ïå÷ü ê äå äóø êå è íà ÷àë áó äèòü

åãî, ÷òî áû îí ïðî ñíóë ñÿ. À äåä ñïàë è òîëü êî øåï òàë òè õî âî ñíå íå ñëûø íûå ñëî âà. Àôî íÿ óìî ðèë ñÿ åãî áó äèòü è ñàì

73

óñ íóë âîç ëå äå äà, ïðè ëü íóâ ê åãî äî á ðîé çíà êî ìîé ãðó äè, ïàõ íóâ øåé òåï ëîé çåì ëåþ.

Î÷ íóâ øèñü îò ñíà, Àôî íÿ óâè äåë, ÷òî äåä ãëÿ äèò ãëà çà­ìè è íå ñïèò.

— Âñòà âàé, äå äóø êà, — ñêà çàë Àôî íÿ. À äåä îïÿòü çà­êðûë ãëà çà è óñ íóë.

Àôî íÿ ïî äó ìàë, ÷òî äåä òîã äà íå ñïèò, êîã äà îí ñïèò; è îí çà õî òåë íè êîã äà íå ñïàòü, ÷òî áû ïîä êà ðà ó ëèòü äå äà, êîã­äà îí ñîâ ñåì ïðî ñíåò ñÿ.

È Àôî íÿ ñòàë îæè äàòü. ×à ñû­õî äè êè òè êà ëè, è êî ëå ñè êè èõ ïî ñêðè ïû âà ëè è íà ïå âà ëè, áà þ êàÿ äå äà.

Àôî íÿ òîã äà ñëåç ñ ïå ÷è è îñ òà íî âèë ìà ÿò íèê ó ÷à ñîâ.  èç áå ñòà ëî òè õî. Ñëûø íî ñòà ëî, êàê îò áè âà åò êî ñó êî ñàðü çà ðå êîé è òîí êî çâå íèò ìîø êà ïîä ïî òîë êîì.

Äå äóø êà Òèò î÷ íóë ñÿ è ñïðî ñèë:— Òû ÷å ãî, Àôî íÿ? ×òî­òî øóì íî òàê ñòà ëî? Ýòî òû øó­

ìåë?— À òû íå ñïè! — ñêà çàë Àôî íÿ. — Òû ñêà æè ìíå ïðî

âñå! À òî òû ñïèøü è ñïèøü, à ïî òîì óì ðåøü, ìà ìà ãî â î­ ðèò — òå áå íå äîë ãî îñ òà ëîñü; êòî ìíå òîã äà ñêà æåò ïðî âñå?

— Îáî æäè, äàé ìíå êâà ñó èñ ïèòü, — ïðî èç íåñ äåä è ñëåç ñ ïå ÷è.

— Òû îïî ìíèë ñÿ? — ñïðî ñèë Àôî íÿ.— Îïî ìíèë ñÿ, — îò âå òèë äåä. — Ïîé äåì ñåé ÷àñ áå ëûé

ñâåò ïû òàòü.Ñòà ðûé Òèò èñ ïèë êâà ñó, âçÿë Àôî íþ çà ðó êó, è îíè ïî­

ø ëè èç èç áû íà ðó æó.Òàì ñîëí öå âû ñî êî ñòî ÿ ëî íà íå áå è îñ âå ùà ëî çðå þ ùèé

õëåá íà ïî ëÿõ è öâå òû íà äî ðîæ íîé ìå æå.Äåä ïî âåë Àôî íþ ïî ëå âîé äî ðî ãîé, è îíè âû øëè íà ïàñò­

áè ùå, ãäå ðîñ ñëàä êèé êëå âåð äëÿ êî ðîâ, òðà âû è öâå òû. Äåä îñ òà íî âèë ñÿ ó ãî ëó áî ãî öâåò êà, òåð ïå ëè âî ðîñ øå ãî êîð­íåì èç ìåë êî ãî ÷è ñ òî ãî ïå ñ êà, ïî êà çàë íà íå ãî Àôî íå, ïî­ òîì ñî ãíóë ñÿ è îñ òî ðîæ íî ïî òðî ãàë òîò öâå òîê.

74

— Ýòî ÿ ñàì çíàþ! — ïðî òÿæ íî ñêà çàë Àôî íÿ. — À ìíå íóæ íî, ÷òî ñà ìîå ãëàâ íîå áû âà åò, òû ñêà æè ìíå ïðî âñå! À ýòîò öâåò ðàñ òåò, îí íå âñå!

Äå äóø êà Òèò çà äó ìàë ñÿ è îñåð ÷àë íà âíó êà.— Òóò ñà ìîå ãëàâ íîå òå áå è åñòü!.. Òû âè äèøü — ïå ñîê

ìåðò âûé ëå æèò, îí êà ìåí íàÿ êðîø êà, è áî ëåå íåò íè ÷å ãî, à êà ìåíü íå æè âåò è íå äû øèò, îí ìåðò âûé ïðàõ. Ïî íÿë òå ïåðü?

— Íåò, äå äóø êà Òèò, — ñêà çàë Àôî íÿ. — Òóò ïî íÿò íî­ãî íå òó.

— Íó, íå ïî íÿë, òàê ÷å ãî æå òå áå íà äî, ðàç òû íå ïî íÿò­ëè âûé? À öâå òîê, òû âè äèøü, æàë êîíü êèé òà êîé, à îí æè­âîé, è òå ëî ñå áå îí ñäå ëàë èç ìåðò âî ãî ïðà õà. Ñòà ëî áûòü, îí ìåðò âóþ ñû ïó ÷óþ çåì ëþ îá ðà ùà åò â æè âîå òå ëî, è ïàõ íåò îò íå ãî ñà ìî ãî ÷è ñ òûì äó õîì. Âîò òå áå è åñòü ñà ìîå ãëàâ íîå äå ëî íà áå ëîì ñâå òå, âîò òå áå è åñòü, îò êó äà âñå áå ðåò ñÿ. Öâå òîê ýòîò — ñà ìûé ñâÿ òîé òðó æå íèê, îí èç ñìåð òè ðà­áî òà åò æèçíü.

— À òðà âà è ðîæü òî æå ãëàâ íîå äå ëà þò? — ñïðî ñèë Àôî­íÿ.

— Îäè íà êî âî, — ñêà çàë äå äóø êà Òèò.— À ìû ñ òî áîé?— È ìû ñ òî áîé. Ìû ïà õà ðè, Àôî íþø êà, ìû õëå áó ðàñ òè

ïî ìî ãà åì. À ýòîò âîò æåë òûé öâåò íà ëå êàð ñò âî èäåò, åãî è â àï òå êå áå ðóò. Òû áû íàð âàë èõ äà ñíåñ. Îòåö­òî òâîé âåäü íà âîé íå; âäðóã ïî ðà íÿò åãî, èëè îí îò áî ëåç íè îñ ëàá íåò, âîò åãî è ïî ëå ÷àò ëå êàð ñò âîì.

Àôî íÿ çà äó ìàëñÿ ñðå äè òðàâ è öâå òîâ. Îí ñàì, êàê öâå­òîê, òî æå çà õî òåë òå ïåðü äå ëàòü èç ñìåð òè æèçíü; îí äó ìàë î òîì, êàê ðîæ äà þò ñÿ èç ñû ïó ÷å ãî ñêó÷ íî ãî ïå ñ êà ãî ëó áûå, êðàñ íûå, æåë òûå ñ÷à ñò ëè âûå öâå òû, ïîä íÿâ øèå ê íå áó ñâîè äî á ðûå ëè öà è äû øà ùèå ÷è ñ òûì äó õîì â áå ëûé ñâåò.

— Òå ïåðü ÿ ñàì çíàþ ïðî âñå! — ñêà çàë Àôî íÿ. — Èäè äî ìîé, äå äóø êà, òû îïÿòü, äîëæ íî, ñïàòü çà õî òåë: ó òå áÿ ãëà çà áå ëûå... Òû ñïè, à êîã äà óì ðåøü, òû íå áîé ñÿ, ÿ óç­

75

íàþ ó öâå òîâ, êàê îíè èç ïðà õà æè âóò, è òû îïÿòü áó äåøü æèòü èç ñâî å ãî ïðà õà. Òû, äå äóø êà, íå áîé ñÿ!

Äåä Òèò íè ÷å ãî íå ñêà çàë. Îí íå âè äè ìî óëûá íóë ñÿ ñâî å ìó äî á ðî ìó âíó êó è ïî øåë îïÿòü â èç áó íà ïå÷ êó.

À ìà ëåíü êèé Àôî íÿ îñ òàë ñÿ îäèí â ïî ëå. Îí ñî áðàë æåë­òûõ öâå òîâ, ñêîëü êî ìîã èõ óäåð æàòü â îõàï êå, è îò íåñ â àï òå êó, íà ëå êàð ñò âà, ÷òî áû îòåö åãî íå áî ëåë íà âîé íå îò ðàí.  àï òå êå Àôî íå äà ëè çà öâå òû æå ëåç íûé ãðå áå øîê. Îí ïðè íåñ åãî äå äó è ïî äà ðèë åìó: ïóñòü òå ïåðü äå äóø êà ÷å øåò ñå áå áî ðî äó òåì ãðå áåø êîì.

— Ñïà ñè áî òå áå, Àôî íþø êà, — ñêà çàë äåä. — À öâå òû òå áå íè ÷å ãî íå ñêà çû âà ëè, èç ÷å ãî îíè â ìåðò âîì ïå ñ êå æè­âóò?

— Íå ñêà çû âà ëè, — îò âå òèë Àôî íÿ. — Òû âîí ñêîëü êî æè âåøü, è òî íå çíà åøü. À ãî âî ðèë, ÷òî çíà åøü ïðî âñå. Òû íå çíà åøü.

— Ïðàâ äà òâîÿ, — ñî ãëà ñèë ñÿ äåä.— Îíè ìîë ÷à æè âóò, íà äî ó íèõ äî ïû òàòü ñÿ, — ñêà çàë

Àôî íÿ. — ×å ãî âñå öâå òû ìîë ÷àò, à ñà ìè çíà þò?Äåä êðîò êî óëûá íóë ñÿ, ïî ãëà äèë ãî ëî âêó âíó êà è ïî ñìî­

ò ðåë íà íå ãî, êàê íà öâå òîê, ðàñ òó ùèé íà çåì ëå. À ïî òîì äå äóø êà ñïðÿ òàë ãðå áå øîê çà ïà çó õó è îïÿòü çà ñíóë.

Âî­ïðî­ñû­ è­ çà­äà­íèÿ

1. Ñ êà êèì âî ïðî ñîì îá ðà ùà åò ñÿ ìà ëåíü êèé Àôî íÿ ê ñâî å ìó äå äó?

2. Êó äà îò ïðà âè ëèñü äåä Òèò è åãî âíóê â ïî èñ êàõ îò âå òà íà âî ïðîñ «ïðî âñå!»?

3. ×òî ñêà çàë Àôî íÿ, êîã äà äåä Òèò ïî êà çàë åìó ãî ëó áîé öâå­òîê, ðîñ øèé íà ïàñò áè ùå? Ïî ÷å ìó äåä Òèò «çà äó ìàë ñÿ è îñåð ÷àë íà âíó êà»?

I.­Ïîðàññóæäàåì­ íàä­ ðàññêàçîì

1. Ïðî ÷è òàé òå åùå ðàç ýïè çîä, ãäå äåä ïû òà åò ñÿ îáú ÿñ íèòü ñâî å ìó âíó êó «ñà ìîå ãëàâ íîå äå ëî íà áå ëîì ñâå òå» (îò ñëîâ «Äåä ïî âåë Àôî íþ ïî ëå âîé äî ðî ãîé…» äî ñëîâ «Öâå òîê ýòîò — ñà ìûé

76

ñâÿ òîé òðó æå íèê, îí èç ñìåð òè ðà áî òà åò æèçíü»). Îòî çâàë ñÿ ëè â «óì íîì ñåðä öå» ìàëü ÷è êà ìó ä ðûé óðîê äå äà? Êà êîå ÷óâ ñò âî åãî ïî ñå òè ëî?

2. Êàê âû äó ìà å òå, êà êîé ñìûñë âëî æåí â ñëå äó þ ùèå ñëî âà àâ òî ðà: «Äåä êðîò êî óëûá íóë ñÿ, ïî ãëà äèë ãî ëî âó âíó êà è ïî ñìî­ò ðåë íà íå ãî, êàê íà öâå òîê, ðàñ òó ùèé íà çåì ëå»? Êàê ýòè ñëî âà ñî îò íî ñÿò ñÿ ñ íà çâà íè åì ðàñ ñêà çà?

II.­ Ðàçâèòèå­ ðå÷è

Íàïèøèòå ñî ÷è íå íèå íà òå ìó «Ãëàâ íîå äå ëî íà áå ëîì ñâå òå (÷è òàÿ ðàñ ñêàç Àí ä ðåÿ Ïëà òî íî âà «Öâå òîê íà çåì ëå»)».

77

ÂàëåíòèíÃðèãîðüåâè÷Ðàñïóòèí

(1937—2015)

Âå­ðþ­â­äî­á­ðî,­ïî­áåæ­äà­þ­ùåå­çëî,­â­íà­êîï­ëå­íèå­è­îáú­å­äè­íå­íèå­ äî­á­ðà,­ â­ òî,­ ÷òî­ îíî­ ñâî­áîä­íî­ áó­äåò­èç­áðà­íî­ âñå­ìè.

Â.­ Ðàñ­ïó­òèí

Ó Âà ëåí òè íà Ðàñ ïó òè íà åñòü ïðî èç âå äå íèÿ, àä ðå ñî âàí íûå êàê âçðîñ ëûì, òàê è äå òÿì.  èõ ÷èñ ëå è «Óðî êè ôðàí öóç­ñêî ãî». «ß íà ïè ñàë ýòîò ðàñ ñêàç, — âñïî ìè íà åò ïè ñà òåëü, — â íà äåæ äå, ÷òî ïðå ïî äàí íûå ìíå â ñâîå âðå ìÿ óðî êè ëÿ ãóò íà äó øó êàê ìà ëåíü êî ãî, òàê è âçðîñ ëî ãî ÷è òà òå ëÿ».

«Óðî êè ôðàí öóç ñêî ãî» âû ðîñ ëè èç âïîë íå ðå àëü íîé èñ òî­ðèè, ãå ðî è íÿ êî òî ðîé îä íàæ äû ñëó ÷àé íî íà òê íó ëàñü íà êíè­ãó ñâî å ãî ó÷å íè êà. Âîò ÷òî ïè øåò îá ýòîì ñàì àâ òîð: «Ýòîò ðàñ ñêàç, êîã äà îí âïåð âûå ïî ÿâèë ñÿ â êíèæ êå, ïî ìîã ìíå ðà çû ñ êàòü ìîþ ó÷è òåëü íè öó Ëè äèþ Ìè õàé ëîâ íó. Îíà êó ïè­ëà ìîþ êíèæ êó, óç íà ëà â àâ òî ðå ìå íÿ, à â ãå ðî è íå ðàñ ñêà çà ñå áÿ è íà ïè ñà ëà ìíå.

Óäè âè òåëü íî, íî Ëè äèÿ Ìè õàé ëîâ íà, îêà çû âà åò ñÿ, íå ïî­ìíèò, ÷òî îíà ïî õî æèì æå, êàê â ðàñ ñêà çå, îá ðà çîì îò ïðàâ­ëÿ ëà ìíå ïî ñûë êó ñ ìà êà ðî íà ìè. ß ýòî ïðå êðàñ íî ïî ìíþ è îøè áàòü ñÿ íå ìî ãó: áû ëî. Ìå íÿ ñíà ÷à ëà ïî ðà çè ëî: êàê æå òàê — íå ïî ì íèò?! Êàê ìîæ íî òà êîå çà áûòü?! Íî, ïî ðàç ìûñ­ëèâ, ÿ ïî íÿë, ÷òî óäè âè òåëü íî ãî òóò â ñóù íî ñ òè íåò íè ÷å ãî: èñ òèí íîå äî á ðî ñî ñòî ðî íû òî ãî, êòî òâî ðèò åãî, èìå åò ìåíü­

78

øóþ ïà ìÿòü, ÷åì ñî ñòî ðî íû òî ãî, êòî åãî ïðè íè ìà åò. Òàê è äîëæ íî áûòü. Íà òî îíî è äî á ðî, ÷òî áû íå èñ êàòü ïðÿ ìîé îò äà ÷è (ÿ ïî ìîã òå áå — èç âîëü è òû ìíå ïî ìî ãàòü), à áûòü áåñ êî ðû ñò íûì è óâå ðåí íûì â ñâî åé òè õîé ÷ó äî äåé ñò âåí íîé ñè ëå. È åñ ëè, óé äÿ îò ÷å ëî âå êà, äî á ðî âîç âðà ùà åò ñÿ ê íå ìó ÷å ðåç ìíî ãî ëåò ñîâ ñåì ñ äðó ãîé ñòî ðî íû, òåì áîëü øå îíî îáî øëî ëþ äåé è òåì øè ðå áûë êðóã åãî äåé ñò âèÿ».

ÓÐέÊÈ­ÔÐÀÍ­ÖÓÇ­ÑÊέÃÎ

Àíà­ñ­òà­ñèè­Ïðî­êî­ïü­åâ­íå­Êî­ïû­ëî­âîé

Ñòðàí íî: ïî ÷å ìó ìû òàê æå, êàê è ïå ðåä ðî äè òå ëÿ ìè, âñÿ êèé ðàç ÷óâ ñò âó åì ñâîþ âè íó ïå ðåä ó÷è òå ëÿ ìè? È íå çà òî âî âñå, ÷òî áû ëî â øêî ëå, — íåò, à çà òî, ÷òî ñòà ëîñü ñ íà ìè ïî ñëå.

* * *ß ïî øåë â ïÿ òûé êëàññ â ñî ðîê âîñü ìîì ãî äó. Ïðà âèëü­

íåé ñêà çàòü, ïî åõàë: ó íàñ â äå ðåâ íå áû ëà òîëü êî íà ÷àëü­íàÿ øêî ëà, ïî ýòî ìó, ÷òî áû ó÷èòü ñÿ äàëü øå, ìíå ïðè øëîñü ñíà ðÿ æàòü ñÿ èç äî ìó çà ïÿòü äå ñÿò êè ëî ìå ò ðîâ â ðàé öåíòð. Çà íå äå ëþ ðàíü øå òó äà ñúåç äè ëà ìàòü, óãî âî ðè ëàñü ñî ñâî­åé çíà êî ìîé, ÷òî ÿ áó äó êâàð òè ðî âàòü ó íåå, à â ïî ñëåä­íèé äåíü àâ ãó ñ òà äÿ äÿ Âà íÿ, øî ôåð åäèí ñò âåí íîé â êîë õî çå ïî ëó òîð êè, âû ãðó çèë ìå íÿ íà óëè öå Ïîä êà ìåí íîé, ãäå ìíå ïðåä ñòî ÿ ëî æèòü, ïî ìîã çà íå ñ òè â äîì óçåë ñ ïî ñòå­ëüþ, îáî ä ðÿ þ ùå ïî õëî ïàë íà ïðî ùà íüå ïî ïëå ÷ó è óêà òèë. Òàê, â îäèí íàä öàòü ëåò, íà ÷à ëàñü ìîÿ ñà ìî ñòî ÿ òåëü íàÿ æèçíü.

Ãî ëîä â òîò ãîä åùå íå îò ïó ñ òèë, à íàñ ó ìà òå ðè áû ëî òðîå, ÿ ñà ìûé ñòàð øèé. Âåñ íîé, êîã äà ïðè øëîñü îñî áåí íî òó ãî, ÿ ãëî òàë ñàì è çà ñòàâ ëÿë ãëî òàòü ñå ñ ò ðåí êó ãëàç êè ïðî ðîñ øåé êàð òîø êè è çåð íà îâ ñà è ðæè, ÷òî áû ðàç âå ñ òè ïî ñàä êè â æè âî òå, — òîã äà íå ïðè äåò ñÿ âñå âðå ìÿ äó ìàòü î åäå. <...>

79

Òðóä íî ñêà çàòü, êàê ðå øè ëàñü ìàòü îò ïó ñ òèòü ìå íÿ â ðàé­îí (ðàé öåíòð ó íàñ íà çû âà ëè ðàé î íîì). Æè ëè ìû áåç îò öà, æè ëè ñîâ ñåì ïëî õî, è îíà, âèä íî, ðàñ ñó äè ëà, ÷òî õó æå óæå íå áó äåò — íå êó äà. Ó÷èë ñÿ ÿ õî ðî øî, â øêî ëó õî äèë ñ óäî âîëü ñò âè åì è â äå ðåâ íå ïðè çíà âà ëñÿ çà ãðà ìî òåÿ: ïè ñàë çà ñòà ðóõ è ÷è òàë ïèñü ìà, ïå ðå áðàë âñå êíèæ êè, êî òî ðûå îêà çà ëèñü â íà øåé íå êà çè ñ òîé áèá ëè î òå êå, è ïî âå ÷å ðàì ðàñ ñêà çû âàë èç íèõ ðå áÿ òàì âñÿ êèå èñ òî ðèè, áîëü øå òî ãî äî áàâ ëÿÿ îò ñå áÿ <...>

È ìàòü, íà ïå ðå êîð âñåì íå ñ÷à ñ òü ÿì, ñî áðà ëà ìå íÿ, õî òÿ äî òî ãî íè êòî èç íà øåé äå ðåâ íè â ðàé î íå íå ó÷èë ñÿ. ß áûë ïåð âûé. Äà ÿ íå ïî íè ìàë êàê ñëå äó åò, ÷òî ìíå ïðåä ñòî èò, êà êèå èñ ïû òà íèÿ æäóò ìå íÿ, ãî ëóá ÷è êà, íà íî âîì ìå ñ òå.

Ó÷èë ñÿ ÿ è òóò õî ðî øî. ×òî ìíå îñ òà âà ëîñü?— çà òåì ÿ ñþ äà è ïðè åõàë, äðó ãî ãî äå ëà ó ìå íÿ çäåñü íå áû ëî, à îò­íî ñèòü ñÿ ñïó ñ òÿ ðó êà âà ê òî ìó, ÷òî íà ìå íÿ âîç ëà ãà ëîñü, ÿ òîã äà åùå íå óìåë. Åä âà ëè îñ ìå ëèë ñÿ áû ÿ ïîé òè â øêî­ëó, îñ òàíü ñÿ ó ìå íÿ íå âû ó÷åí íûì õîòü îäèí óðîê, ïî ýòî ìó ïî âñåì ïðåä ìå òàì, êðî ìå ôðàí öóç ñêî ãî, ó ìå íÿ äåð æà ëèñü ïÿ òåð êè.

Ñ ôðàí öóç ñêèì ó ìå íÿ íå ëà äè ëîñü èç­çà ïðî èç íî øå íèÿ. ß ëåã êî çà ïî ìè íàë ñëî âà è îáî ðî òû, áû ñ ò ðî ïå ðå âî äèë, ïðå­êðàñ íî ñïðàâ ëÿ ëñÿ ñ òðóä íî ñ òÿ ìè ïðà âî ïè ñà íèÿ, íî ïðî èç íî­øå íèå ñ ãî ëî âîé âû äà âà ëî âñå ìîå àí ãàð ñêîå ïðî èñ õîæ äå íèå âïëîòü äî ïî ñëåä íå ãî êî ëå íà, ãäå íè êòî ñðî äó íå âû ãî âà ðè âàë èíî ñò ðàí íûõ ñëîâ, åñ ëè âî îá ùå ïî äî çðå âàë îá èõ ñó ùå ñò âî âà­íèè. ß øïà ðèë ïî­ôðàí öóç ñêè íà ìà íåð íà øèõ äå ðå âåí ñêèõ ñêî ðî ãî âî ðîê, ïî ëî âè íó çâó êîâ çà íå íà äîá íî ñ òüþ ïðî ãëà òû­âàÿ, à âòî ðóþ ïî ëî âè íó âû ïà ëè âàÿ êî ðîò êè ìè ëà þ ùè ìè î÷å ðå äÿ ìè. Ëè äèÿ Ìè õàé ëîâ íà, ó÷è òåëü íè öà ôðàí öóç ñêî ãî, ñëó øàÿ ìå íÿ, áåñ ñèëü íî ìîð ùè ëàñü è çà êðû âà ëà ãëà çà. Íè­÷å ãî ïî äîá íî ãî îíà, êî íå÷ íî, íå ñëû õè âà ëà. Ñíî âà è ñíî­âà îíà ïî êà çû âà ëà, êàê ïðî èç íî ñÿò ñÿ íî ñî âûå, ñî ÷å òà íèÿ ãëàñ íûõ, ïðî ñè ëà ïî âòî ðèòü — ÿ òå ðÿë ñÿ, ÿçûê ó ìå íÿ âî ðòó äå ðå âå íåë è íå äâè ãàë ñÿ. Âñå áû ëî âïó ñ òóþ. Íî ñà ìîå ñòðàø íîå íà ÷è íà ëîñü, êîã äà ÿ ïðè õî äèë èç øêî ëû. Òàì ÿ

80

íå âîëü íî îò âëå êàë ñÿ, âñå âðå ìÿ âû íóæ äåí áûë ÷òî­òî äå ëàòü, òàì ìå íÿ òîð ìî øè ëè ðå áÿ òà, âìå ñ òå ñ íè ìè — õî ÷åøü íå õî ÷åøü — ïðè õî äè ëîñü äâè ãàòü ñÿ, èã ðàòü, à íà óðî êàõ — ðà áî òàòü. Íî åä âà ÿ îñ òà âàë ñÿ îäèí, ñðà çó íà âà ëè âà ëàñü òî­ñ êà — òî ñ êà ïî äî ìó, ïî äå ðåâ íå. Õî òå ëîñü òîëü êî îä íî ãî, ìå÷ òà ëîñü îá îä íîì — äî ìîé è äî ìîé. ß ñèëü íî ïî õó äåë; ìàòü, ïðè åõàâ øàÿ â êîí öå ñåí òÿ á ðÿ, èñ ïó ãà ëàñü çà ìå íÿ. Ïðè íåé ÿ êðå ïèë ñÿ, íå æà ëî âàë ñÿ è íå ïëà êàë, íî, êîã äà îíà ñòà ëà óåç æàòü, íå âû äåð æàë è ñ ðå âîì ïî ãíàë ñÿ çà ìà­øè íîé. Ìàòü ìà õà ëà ìíå ðó êîé èç êó çî âà, ÷òî áû ÿ îò ñòàë, íå ïî çî ðèë ñå áÿ è åå, — ÿ íè ÷å ãî íå ïî íè ìàë. Òîã äà îíà ðå øè ëàñü è îñ òà íî âè ëà ìà øè íó.

— Ñî áè ðàé ñÿ, — ïî òðå áî âà ëà îíà, êîã äà ÿ ïî äî øåë. — Õâà òèò, îòó ÷èë ñÿ, ïî åäåì äî ìîé.

ß îïî ìíèë ñÿ è óáå æàë.Íî ïî õó äåë ÿ íå òîëü êî èç­çà òî ñ êè ïî äî ìó. Ê òî ìó æå

åùå ÿ ïî ñòî ÿí íî íå äî åäàë. Îñå íüþ, ïî êà äÿ äÿ Âà íÿ âî çèë íà ñâî åé ïî ëó òîð êå õëåá â çà ãîò çåð íî1, ñòî ÿâ øåå íå ïî äà ëå êó îò ðàé öåí ò ðà, åäó ìíå ïðè ñû ëà ëè äî âîëü íî ÷à ñ òî, ïðè ìåð íî ðàç â íå äå ëþ. Íî âñÿ áå äà â òîì, ÷òî ìíå åå íå õâà òà ëî. Íè ÷å ãî òàì íå áû ëî, êðî ìå õëå áà è êàð òîø êè, èç ðåä êà ìàòü íà áè âà ëà â áà íî÷ êó òâî ðî ãó, êî òî ðûé ó êî ãî­òî ïîä ÷òî­òî áðà ëà: êî ðî âó îíà íå äåð æà ëà. Ïðè âå çóò — êà æåò ñÿ ì íî­ãî, õâà òèøü ñÿ ÷å ðåç äâà äíÿ — ïó ñ òî. ß î÷åíü ñêî ðî ñòàë çà ìå ÷àòü, ÷òî äî á ðàÿ ïî ëî âè íà ìî å ãî õëå áà êó äà­òî ñà ìûì òà èí ñò âåí íûì îá ðà çîì èñ ÷å çà åò. Ïðî âå ðèë — òàê è åñòü: áûë — íå òó. Òî æå ñà ìîå òâî ðè ëîñü ñ êàð òîø êîé. Êòî ïî­òà ñ êè âàë — òå òÿ Íà äÿ ëè, êðèê ëè âàÿ, çà ìî òàí íàÿ æåí ùè íà, êî òî ðàÿ îä íà ìû êà ëàñü ñ òðå ìÿ ðå áÿ òèø êà ìè, êòî­òî èç åå ñòàð øèõ äåâ ÷î íîê èëè ìëàä øèé, Ôåäü êà, — ÿ íå çíàë, ÿ áî ÿë ñÿ äà æå äó ìàòü îá ýòîì, íå òî ÷òî ñëå äèòü.

Ãî ëîä çäåñü ñîâ ñåì íå ïî õî äèë íà ãî ëîä â äå ðåâ íå. Òàì âñå ãäà, è îñî áåí íî îñå íüþ, ìîæ íî áû ëî ÷òî­òî ïå ðå õâà òèòü,

1 Çà­ãîò­çåð­íî – òåððèòîðèÿ, ãäå íàõîäèòñÿ çàãîòîâëåííîå çåðíî.

81

ñî ðâàòü, âû êî ïàòü, ïîä íÿòü, â Àí ãà ðå õî äè ëà ðû áà, â ëå ñó ëå òà ëà ïòè öà. Òóò äëÿ ìå íÿ âñå âî êðóã áû ëî ïó ñ òî: ÷ó æèå ëþ äè, ÷ó æèå îãî ðî äû, ÷ó æàÿ çåì ëÿ... Ïî âå ÷å ðàì îêî ëà ÷è­âàë ñÿ ó ÷àé íîé, íà áà çà ðå, çà ïî ìè íàÿ, ÷òî ïî ÷åì ïðî äà þò, äà âèë ñÿ ñëþ íîé è øåë íè ñ ÷åì îá ðàò íî. Íà ïëè òå ó òå òè Íà äè ñòî ÿë ãî ðÿ ÷èé ÷àé íèê; ïî øâûð êàâ ãîëü íî ãî êè ïÿ òî÷­êó è ñî ãðåâ æå ëó äîê, ëî æèë ñÿ ñïàòü. Óò ðîì îïÿòü â øêî ëó. <...>

* * *

Îä íàæ äû, åùå â ñåí òÿ á ðå, Ôåäü êà ñïðî ñèë ó ìå íÿ:— Òû â «÷è êó» èã ðàòü íå áî èøü ñÿ?—  êà êóþ «÷è êó»? — íå ïî íÿë ÿ.— Èã ðà òà êàÿ. Íà äåíü ãè. Åñ ëè äåíü ãè åñòü, ïîé äåì ñû­

ã ðà åì.— Íå òó.— È ó ìå íÿ íå òó. Ïîé äåì òàê, õîòü ïî ñìî ò ðèì. Óâè äèøü,

êàê çäî ðî âî.Ôåäü êà ïî âåë ìå íÿ çà îãî ðî äû. Ìû ïðî øëè ïî êðàþ ïðî­

äîë ãî âà òî ãî, ãðÿ äîé, õîë ìà, ñïëîøü çà ðîñ øå ãî êðà ïè âîé, óæå ÷åð íîé, ñïó òàí íîé, ñ îò âèñ øè ìè ÿäî âè òû ìè ãðî ç äü ÿ­ ìè ñå ìÿí, ïå ðå áðà ëèñü, ïðû ãàÿ ïî êó ÷àì, ÷å ðåç ñòà ðóþ ñâàë­êó è â íè çèí êå, íà ÷è ñ òîé è ðîâ íîé íå áîëü øîé ïî ëÿ íå, óâè­äå ëè ðå áÿò. Ìû ïî äî øëè. Ðå áÿ òà íà ñòî ðî æè ëèñü. Âñå îíè áû ëè ïðè ìåð íî òåõ æå ëåò, ÷òî è ÿ, êðî ìå îä íî ãî — ðîñ­ëî ãî è êðåï êî ãî, çà ìåò íî ãî ñâî åé ñè ëîé è âëà ñ òüþ, ïàð íÿ ñ äëèí íîé ðû æåé ÷åë êîé. ß âñïîì íèë: îí õî äèë â ñåäü ìîé êëàññ.

— Ýòî ãî åùå çà ÷åì ïðè âåë? — íå äî âîëü íî ñêà çàë îí Ôåäü­êå.

— Îí ñâîé, Âà äèê, ñâîé, — ñòàë îï ðàâ äû âàòü ñÿ Ôåäü­ êà. — Îí ó íàñ æè âåò.

— Èã ðàòü áó äåøü? — ñïðî ñèë ìå íÿ Âà äèê.— Äå íåã íå òó.— Ãëÿ äè, íå âÿê íè êî ìó, ÷òî ìû çäåñü.

82

— Âîò åùå! — îáè äåë ñÿ ÿ.Áîëü øå íà ìå íÿ íå îá ðà ùà ëè âíè ìà íèÿ, ÿ îòî øåë â ñòî­

ðîí êó è ñòàë íà áëþ äàòü.Ìíå êà çà ëîñü, ÷òî áóäü ó ìå íÿ äåíü ãè, ÿ áû ñìîã èã ðàòü.

 äå ðåâ íå ìû âî çè ëèñü ñ áàá êà ìè, íî è òàì íó æåí òî÷ íûé ãëàç. À ÿ, êðî ìå òî ãî, ëþ áèë ïðè äó ìû âàòü äëÿ ñå áÿ çà áà âû íà ìåò êîñòü: íà áå ðó ãîðñòü êàì íåé, îòû ùó öåëü ïî òðóä íåå è áðî ñàþ â íåå äî òåõ ïîð, ïî êà íå äî áüþñü ïîë íî ãî ðå­çóëü òà òà — äå ñÿòü èç äå ñÿ òè. Áðî ñàë è ñâåð õó, èç­çà ïëå ÷à, è ñíè çó, íà âå øè âàÿ êà ìåíü íàä öå ëüþ. Òàê ÷òî êîé­êà êàÿ ñíî ðîâ êà ó ìå íÿ áû ëà. Íå áû ëî äå íåã.

Ìàòü ïî òî ìó è îò ïðàâ ëÿ ëà ìíå õëåá, ÷òî äå íåã ó íàñ íå âî äè ëîñü, èíà ÷å ÿ ïî êó ïàë áû åãî è çäåñü. Îò êó äà èì â êîë õî çå âçÿòü ñÿ? Âñå æå ðà çà äâà îíà ïîä êëà äû âà ëà ìíå â ïèñü ìî ïî ïÿ òåðêå — íà ìî ëî êî. Íà òå ïå ðåø íèå ýòî ïÿòü­äå ñÿò êî ïå åê, íå ðàç æè âåøü ñÿ, íî âñå ðàâ íî äåíü ãè, íà íèõ íà áà çà ðå ìîæ íî áû ëî êó ïèòü ïÿòü ïîë ëè ò ðî âûõ áà íî ÷åê ìî ëî êà, ïî ðóá ëþ çà áà íî÷ êó. Ìî ëî êî ìíå íà êà çà íî ïèòü îò ìà ëî êðî âèÿ, ó ìå íÿ ÷à ñ òî íè ñ òî ãî íè ñ ñå ãî ïðè íè ìà ëàñü âäðóã êðó æèòü ñÿ ãî ëî âà.

Íî, ïî ëó ÷èâ ïÿ òåð êó â òðå òèé ðàç, ÿ íå ïî øåë çà ìî ­ ëî êîì, à ðàç ìå íÿë åå íà ìå ëî÷ü è îò ïðà âèë ñÿ çà ñâàë­ êó.

 ïåð âûé ðàç ÿ ñïó ñ òèë äå âÿ íî ñ òî êî ïå åê, âî âòî ðîé — øåñòü äå ñÿò. Äå íåã áû ëî, êî íå÷ íî, æàë êî, íî ÿ ÷óâ ñò âî âàë, ÷òî ïðè íî ðàâ ëè âà þ ñü ê èã ðå... Ïî âå ÷å ðàì, êîã äà âñå ðàñ­õî äè ëèñü, ÿ ñíî âà âîç âðà ùàë ñÿ ñþ äà, äî ñòà âàë èç­ïîä êàì­íÿ ñïðÿ òàí íóþ Âà äè êîì øàé áó, âû ãðå áàë èç êàð ìà íà ñâîþ ìå ëî÷ü è áðî ñàë, ïî êà íå òåì íå ëî. ß äî áèë ñÿ òî ãî, ÷òî èç äå ñÿ òè áðî ñ êîâ òðè èëè ÷å òû ðå óãà äû âà ëè òî÷ íî íà äåíü­ãè.

È, íà êî íåö, íà ñòó ïèë äåíü, êîã äà ÿ îñ òàë ñÿ â âû èã ðû øå. <...>

Òå ïåðü êàæ äûé äåíü ïî ñëå øêî ëû ÿ ïðè áå ãàë ñþ äà. Ðå áÿ­òà ìå íÿ ëèñü, ïî ÿâ ëÿ ëèñü íî âè÷ êè, è òîëü êî Âà äèê íå ïðî­ïó ñ êàë íè îä íîé èã ðû. Îíà áåç íå ãî è íå íà ÷è íà ëàñü. Çà

83

Âà äè êîì êàê òåíü ñëå äî âàë áîëü øå ãî ëî âûé, ñòðè æåí íûé ïîä ìà øèí êó, êî ðå íà ñ òûé ïà ðåíü, ïî ïðî çâè ùó Ïòà õà.  øêî ëå ÿ Ïòàõ ó äî ýòî ãî íå âñòðå ÷àë, íî, çà áå ãàÿ âïå ðåä, ñêà æó, ÷òî â òðå òü åé ÷åò âåð òè îí âäðóã, êàê ñíåã íà ãî ëî âó, ñâà ëèë ñÿ íà íàø êëàññ. Îêà çû âà åò ñÿ, îñ òàë ñÿ â ïÿ òîì íà âòî ðîé ãîä è ïîä êà êèì­òî ïðåä ëî ãîì óñ ò ðî èë ñå áå äî ÿí âà ðÿ êà íè êó ëû. Ïòà õà òî æå îáû÷ íî âû èã ðû âàë, õîòü è òå òàê, êàê Âà äèê, ïî ìåíü øå, íî â óáûò êå íå îñ òà âàë ñÿ. Äà ïî òî ìó, íà âåð íî, è íå îñ òà âàë ñÿ, ÷òî áûë çà îä íî ñ Âà äè êîì è òîò åìó ïî òè­õîíü êó ïî ìî ãàë. <...>

À ÿ âû èã ðû âàë. ß ñòàë âû èã ðû âàòü ïî ñòî ÿí íî, êàæ äûé äåíü. Ó ìå íÿ áûë ñâîé ðàñ ÷åò: íå íà äî êà òàòü øàé áó ïî ïëî ùàä êå, äî áè âà ÿñü ïðà âà íà ïåð âûé óäàð; êîã äà ìíî ãî èã ðà þ ùèõ, ýòî íå ïðî ñòî: ÷åì áëè æå òÿ íåøü ñÿ ê ÷åð òå, òåì áîëü øå îïàñ íî ñ òè ïå ðå âà ëèòü çà íåå è îñ òàòü ñÿ ïî ñëåä­íèì. Íà äî íà êðû âàòü êàñ ñó ïðè áðî ñ êå. Òàê ÿ è äå ëàë.

Òå ïåðü ó ìå íÿ ïî ÿâè ëèñü äåíü ãè. ß íå ïîç âî ëÿë ñå áå ÷å ðåñ ÷óð óâ ëå êàòü ñÿ èã ðîé è òîð ÷àòü íà ïî ëÿí êå äî âå ÷å ðà, ìíå íó æåí áûë ðóáëü, êàæ äûé äåíü ïî ðóá ëþ. Ïî ëó ÷èâ åãî, ÿ óáå ãàë, ïî êó ïàë íà áà çà ðå áà íî÷ êó ìî ëî êà (òåò êè âîð ÷à ëè, ãëÿ äÿ íà ìîè ïî ãíó òûå, ïî áè òûå, èñ òåð çàí íûå ìî íå òû, íî ìî ëî êî íà ëè âà ëè), îáå äàë è ñà äèë ñÿ çà óðî êè.

Ïî íà ÷à ëó Âà äèê ñïî êîé íî îò íî ñèë ñÿ ê ìî èì âû èã ðû øàì. Îí è ñàì íå îñ òà âàë ñÿ â íà êëà äå, à èç åãî êàð ìà íà âðÿä ëè ìíå ÷òî­íè áóäü ïå ðå ïà äà ëî. Èíî ãäà îí äà æå ïî õâà ëè âàë ìå íÿ: âîò, ìîë, êàê íà äî áðî ñàòü, ó÷è òåñü, ìà çè ëû. Îä íà êî âñêî ðå Âà äèê çà ìå òèë, ÷òî ÿ ñëèø êîì áû ñ ò ðî âû õî æó èç èã ðû, è îä íàæ äû îñ òà íî âèë ìå íÿ:

— Òû ÷òî ýòî — çà ãðåá êàñ ñó è äðàòü? Èøü øó ñ ò ðûé êà êîé! Èã ðàé.

— Ìíå óðî êè íà äî, Âà äèê, äå ëàòü, — ñòàë îò ãî âà ðè âàòü­ñÿ ÿ.

— Êî ìó íà äî äå ëàòü óðî êè, òîò ñþ äà íå õî äèò.À Ïòà õà ïîä ïåë:— Êòî òå áå ñêà çàë, ÷òî òàê èã ðà þò íà äåíü ãè? Çà ýòî,

õî ÷åøü çíàòü, áüþò ìà ëåíü êî. Ïî íÿë?.. <...>

84

ß òîëü êî ÷òî îïÿòü óãî äèë â äåíü ãè è øåë ñî áè ðàòü èõ, êîã äà çà ìå òèë, ÷òî Âà äèê íà ñòó ïèë íî ãîé íà îä íó èç ðàñ­ñû ïàâ øèõ ñÿ ïî ñòî ðî íàì ìî íåò.

ß ïî äî øåë ê íå ìó è ïî ïû òàë ñÿ ñäâè íóòü åãî íî ãó ñ ìî­íå òû, íî îí îò òîëê íóë ìå íÿ, áû ñ ò ðî ñõâà òèë åå ñ çåì ëè è ïî êà çàë ìíå ðåø êó. ß óñ ïåë çà ìå òèòü, ÷òî ìî íå òà áû ëà íà îð ëå, — èíà ÷å îí íå ñòàë áû åå çà êðû âàòü.

— Òû ïå ðå âåð íóë åå, — ñêà çàë ÿ. — Îíà áû ëà íà îð ëå, ÿ âè äåë.

Îí ñó íóë ìíå ïîä íîñ êó ëàê.— À ýòî ãî òû íå âè äåë? Ïî íþ õàé, ÷åì ïàõ íåò.Ìíå ïðè øëîñü ñìè ðèòü ñÿ. Íà ñòà è âàòü íà ñâî åì áû ëî áåñ­

ñìûñ ëåí íî: åñ ëè íà÷ íåò ñÿ äðà êà, íè êòî, íè îä íà äó øà çà ìå íÿ íå çà ñòó ïèò ñÿ, äà æå Òèø êèí, êî òî ðûé âåð òåë ñÿ òóò æå.

Çëûå, ïðè ùó ðåí íûå ãëà çà Âà äè êà ñìî ò ðå ëè íà ìå íÿ â óïîð. ß íà ãíóë ñÿ, òè õîíü êî óäà ðèë ïî áëèæ íåé ìî íå òå, ïå­ðå âåð íóë åå è ïî äâè íóë âòî ðóþ. Ñíî âà íà ñòà âèë øàé áó äëÿ óäà ðà, íî îïó ñ òèòü óæå íå óñ ïåë: êòî­òî âäðóã ñèëü íî ïîä äàë ìíå ñçà äè êî ëå íîì, è ÿ íå ëîâ êî, ñêëî íåí íîé âíèç ãî ëî âîé, òêíóë ñÿ â çåì ëþ. Âî êðóã çà ñìå ÿ ëèñü.

Çà ìíîé, îæè äà þ ùå óëû áà ÿñü, ñòî ÿë Ïòà õà. ß îïå øèë:— ×å ãî­î òû?!— Êòî òå áå ñêà çàë, ÷òî ýòî ÿ? — îò ïåð ñÿ îí. — Ïðè ñíè­

ëîñü, ÷òî ëè?— Äà âàé ñþ äà! — Âà äèê ïðî òÿ íóë ðó êó çà øàé áîé, íî ÿ

íå îò äàë åå.Îáè äà ïå ðå õëå ñò íó ëà âî ìíå ñòðàõ, íè ÷å ãî íà ñâå òå ÿ

áîëü øå íå áî ÿë ñÿ. Çà ÷òî? Çà ÷òî îíè òàê ñî ìíîé? ×òî ÿ èì ñäå ëàë?

— Äà âàé ñþ äà! — ïî òðå áî âàë Âà äèê.— Òû ïå ðå âåð íóë òó ìî íåò êó! — êðèê íóë ÿ åìó. — ß

âè äåë, ÷òî ïå ðå âåð íóë. Âè äåë.— Íó­êà, ïî âòî ðè, — íà äâè ãà ÿñü íà ìå íÿ, ïî ïðî ñèë îí.— Òû ïå ðå âåð íóë åå, — óæå òè øå ñêà çàë ÿ, õî ðî øî çíàÿ,

÷òî çà ýòèì ïî ñëå äó åò.

85

86

Ïåð âûì, îïÿòü ñçà äè, ìå íÿ óäà ðèë Ïòà õà. ß ïî ëå òåë íà Âà äè êà, îí áû ñ ò ðî è ëîâ êî, íå ïðè ìå ðè âà ÿñü, ïîä äåë ìå­íÿ ãî ëî âîé â ëè öî, è ÿ óïàë, èç íî ñó ó ìå íÿ áðûç íó ëà êðîâü...

Îíè áè ëè ìå íÿ ïî î÷å ðå äè, îäèí è âòî ðîé, îäèí è âòî ðîé. Êòî­òî òðå òèé, ìà ëåíü êèé è çëîá íûé, ïè íàë ìå íÿ ïî íî ãàì, ïî òîì îíè ïî÷ òè ñïëîøü ïî êðû ëèñü ñè íÿ êà ìè. ß ñòà ðàë ñÿ òîëü êî íå óïàñòü, íè çà ÷òî áîëü øå íå óïàñòü, äà æå â òå ìè íó òû ìíå êà çà ëîñü ýòî ïî çî ðîì. Íî â êîí öå êîí öîâ îíè ïî âà ëè ëè ìå íÿ íà çåì ëþ è îñ òà íî âè ëèñü.

— Èäè îò ñþ äà, ïî êà æè âîé! — ñêî ìàí äî âàë Âà äèê. — Áû ñ ò ðî!

* * *Óò ðîì ÿ ñî ñòðà õîì ñìî ò ðåë íà ñå áÿ â çåð êà ëî: íîñ âñïóõ

è ðàç äóë ñÿ, ïîä ëå âûì ãëà çîì ñè íÿê, à íè æå åãî, íà ùå êå, èç ãè áà åò ñÿ æèð íàÿ êðî âà âàÿ ññà äè íà. Êàê èä òè â øêî ëó â òà êîì âè äå ÿ íå ïðåä ñòàâ ëÿë, íî êàê­òî èä òè íà äî áû ëî, ïðî ïó ñ êàòü ïî êà êîé áû òî íè áû ëî ïðè ÷è íå óðî êè ÿ íå ðå øàë ñÿ...

Ïðè êðû âàÿ ãëàç ðó êîé, ÿ þðê íóë â êëàññ, ñåë çà ñâîþ ïàð òó è îïó ñ òèë ãî ëî âó. Ïåð âûì óðî êîì, êàê íà çëî, áûë ôðàí öóç ñêèé. Ëè äèÿ Ìè õàé ëîâ íà, ïî ïðà âó êëàññ íî ãî ðó­êî âî äè òå ëÿ, èí òå ðå ñî âà ëàñü íà ìè áîëü øå äðó ãèõ ó÷è òå ëåé, è ñêðûòü îò íåå ÷òî­ëè áî áû ëî òðóä íî. Îíà âõî äè ëà, çäî­ðî âà ëàñü, íî äî òî ãî, êàê ïî ñà äèòü êëàññ, èìå ëà ïðè âû÷ êó âíè ìà òåëü íûì îá ðà çîì îñ ìà ò ðè âàòü ïî÷ òè êàæ äî ãî èç íàñ, äå ëàÿ áóä òî áû è øóò ëè âûå, íî îáÿ çà òåëü íûå äëÿ èñ ïîë íå­íèÿ çà ìå ÷à íèÿ. È çíà êè íà ìî åì ëè öå îíà, êî íå÷ íî, óâè äå ëà ñðà çó, õîòü ÿ êàê ìîã è ïðÿ òàë èõ; ÿ ïî íÿë ýòî ïî òî ìó, ÷òî íà ìå íÿ ñòà ëè îáî ðà ÷è âàòü ñÿ ðå áÿ òà.

— Íó âîò, — ñêà çà ëà Ëè äèÿ Ìè õàé ëîâ íà, îò êðû âàÿ æóð­íàë. — Ñå ãî äíÿ ñðå äè íàñ åñòü ðà íå íûå.

Êëàññ çà ñìå ÿë ñÿ, à Ëè äèÿ Ìè õàé ëîâ íà ñíî âà ïîä íÿ ëà íà ìå íÿ ãëà çà. Îíè ó íåå êî ñè ëè è ñìî ò ðå ëè ñëîâ íî áû ìè ìî,

87

íî ìû ê òî ìó âðå ìå íè óæå íà ó÷è ëèñü ðàñ ïîç íà âàòü, êó äà îíè ñìî ò ðÿò.

— È ÷òî ñëó ÷è ëîñü? — ñïðî ñè ëà îíà.— Óïàë, — áðÿê íóë ÿ, ïî ÷å ìó­òî íå äî ãà äàâ øèñü çà ðà íåå

ïðè äó ìàòü õîòü ìà ëî­ìàëü ñêè ïðè ëè÷ íîå îáú ÿñ íå íèå.— Îé, êàê íå óäà÷ íî. Â÷å ðà óïàë èëè ñå ãî äíÿ?— Ñå ãî äíÿ. Íåò, â÷å ðà âå ÷å ðîì, êîã äà òåì íî áû ëî.— Õè, óïàë! — âû êðèê íóë Òèø êèí, çà õëå áû âà ÿñü îò ðà­

äî ñ òè.— Ýòî åìó Âà äèê èç ñåäü ìî ãî êëàñ ñà ïîä íåñ. Îíè íà äåíü ãè èã ðà ëè, à îí ñòàë ñïî ðèòü è çà ðà áî òàë. ß æå âè äåë. À ãî âî ðèò, óïàë.

Áîëü øå âñå ãî ÿ áî ÿë ñÿ, ÷òî Ëè äèÿ Ìè õàé ëîâ íà ïî òà ùèò ìå íÿ ê äè ðåê òî ðó. Ýòî çíà ÷èò, ÷òî, êðî ìå ñå ãî äíÿø íåé áå­ñå äû, çà â ò ðà ìå íÿ âû âå äóò ïå ðåä øêîëü íîé ëè íåé êîé è çà­ñòà âÿò ðàñ ñêà çû âàòü, ÷òî ìå íÿ ïî áó äè ëî çà íè ìàòü ñÿ ýòèì ãðÿç íûì äå ëîì.

Ïî ñëå óðî êîâ, çà ìè ðàÿ îò ñòðà õà, ÿ æäàë Ëè äèþ Ìè õàé­ëîâ íó â êî ðè äî ðå. Îíà âû øëà èç ó÷è òåëü ñêîé è, êèâ íóâ, çà âå ëà ìå íÿ â êëàññ. Êàê âñå ãäà, îíà ñå ëà çà ñòîë, ÿ õî òåë óñ ò ðî èòü ñÿ çà òðå òü åé ïàð òîé, ïî äàëü øå îò íåå, íî Ëè äèÿ Ìè õàé ëîâ íà ïî êà çà ëà ìíå íà ïåð âóþ, ïðÿ ìî ïå ðåä ñî áîé.

— Ýòî ïðàâ äà, ÷òî òû èã ðà åøü íà äåíü ãè? — ñðà çó íà­÷à ëà îíà. Îíà ñïðî ñè ëà ñëèø êîì ãðîì êî, ìíå êà çà ëîñü, ÷òî â øêî ëå îá ýòîì íóæ íî ãî âî ðèòü òîëü êî øå ïî òîì, è ÿ èñ­ïó ãàë ñÿ åùå áîëü øå.

Íî çà ïè ðàòü ñÿ íè êà êî ãî ñìûñ ëà íå áû ëî, Òèø êèí óñ ïåë ïðî äàòü ìå íÿ ñ ïî òðî õà ìè. ß ïðî ìÿì ëèë:

— Ïðàâ äà.— Íó è êàê — âû èã ðû âà åøü èëè ïðî èã ðû âà åøü?ß çà ìÿë ñÿ, íå çíàÿ, ÷òî ëó÷ øå.— Äà âàé ðàñ ñêà çû âàé, êàê åñòü. Ïðî èã ðû âà åøü, íà âåð­

íîå?— Âû... âû èã ðû âàþ.— Õî ðî øî, õîòü òàê. Âû èã ðû âà åøü, çíà ÷èò. È ÷òî òû

äå ëà åøü ñ äåíü ãà ìè?

88

<...> Ëè äèÿ Ìè õàé ëîâ íà ñïðà øè âà ëà òàê, áóä òî áû ëà â ýòî âðå ìÿ çà íÿ òà ÷åì­òî äðó ãèì, áî ëåå âàæ íûì, íî îò âî­ïðî ñîâ åå âñå ðàâ íî áû ëî íå óé òè.

— Íó, òàê ÷òî òû äå ëà åøü ñ äåíü ãà ìè, êî òî ðûå âû èã ðû­âà åøü? Ïî êó ïà åøü êîí ôå òû? Èëè êíè ãè? Èëè êî ïèøü íà ÷òî­íèáóäü? Âåäü ó òå áÿ èõ, íà âåð íîå, òå ïåðü ìíî ãî?

— Íåò, íå ìíî ãî. ß òîëü êî ðóáëü âû èã ðû âàþ.— È áîëü øå íå èã ðà åøü?— Íåò.— À ðóáëü? Ïî ÷å ìó ðóáëü? ×òî òû ñ íèì äå ëà åøü?— Ïî êó ïàþ ìî ëî êî.— Ìî ëî êî?Îíà ïî ìîë ÷à ëà, ðàñ ñìà ò ðè âàÿ ìå íÿ, è ÿ êî æåé ïî ÷óâ ñò­

âî âàë, êàê ïðè âçãëÿ äå åå êî ñÿ ùèõ âíè ìà òåëü íûõ ãëàç âñå ìîè áå äû è íå ñó ðàç íî ñ òè ïðÿ ìî­òà êè âçáó õà þò è íà ëè âà þò­ñÿ ñâî åé äóð íîé ñè ëîé. Ïî ñìî ò ðåòü, êî íå÷ íî, áû ëî íà ÷òî: ïå ðåä íåé êðþ ÷èë ñÿ íà ïàð òå òî ùèé äè êî âà òûé ìàëü ÷èø êà ñ ðàç áè òûì ëè öîì, íå î ïðÿò íûé áåç ìà òå ðè è îäè íî êèé, â ñòà ðîì, çà ñòè ðàí íîì ïè ä æà ÷èø êå íà îá âèñ ëûõ ïëå ÷àõ, êî­òî ðûé âïî ðó áûë íà ãðó äè, íî èç êî òî ðî ãî äà ëå êî âû ëå çà ëè ðó êè...

— È âñå­òà êè íà äåíü ãè èã ðàòü íå íà äî, — çà äóì ÷è âî ñêà çà ëà Ëè äèÿ Ìè õàé ëîâ íà. — Îáî øåë ñÿ áû òû êàê­íè áóäü áåç ýòî ãî. Ìîæ íî îáîé òèñü?

Íå ñìåÿ ïî âå ðèòü â ñâîå íå î æè äàí íîå ñïà ñå íèå, ÿ ëåã êî ïî îáå ùàë:

— Ìîæ íî.ß ãî âî ðèë èñ êðåí íå, íî ÷òî ïî äå ëà åøü, åñ ëè èñ êðåí íîñòü

íà øó íåëü çÿ ïðè âÿ çàòü âå ðåâ êà ìè. <...>Ìå íÿ çó äè ëî ïî ñìî ò ðåòü, êàê îò íå ñóò ñÿ ê ìî å ìó ïî ÿâ ëå­

íèþ Âà äèê è Ïòà õà è êàê ñìî ãó äåð æàòü ñå áÿ ÿ. Íî áîëü øå âñå ãî ïîä ãî íÿë ãî ëîä. Ìíå íó æåí áûë ðóáëü — óæå íå íà ìî ëî êî, à íà õëåá. Äðó ãèõ ïó òåé ðàç äî áûòü åãî ÿ íå çíàë.

ß ïî äî øåë, è èã ðà ñà ìà ñî áîé ïðè îñ òà íî âè ëàñü, âñå óñ­òà âè ëèñü íà ìå íÿ.

Ïåð âûì âñòðå òèë ìå íÿ Ïòà õà:

89

— ×å ãî ïðè øåë? Äàâ íî íå áè ëè?— Èã ðàòü ïðè øåë, — êàê ìîæ íî ñïî êîé íåé îò âå òèë ÿ,

ãëÿ äÿ íà Âà äè êà.— Êòî òå áå ñêà çàë, ÷òî ñ òî áîé, — Ïòà õà âû ðó ãàë ñÿ, —

áó äóò òóò èã ðàòü?— Íè êòî...— ×òî, Âà äèê, ñðà çó áó äåì áèòü èëè ïî äî æäåì íå ìíîæ êî?— ×å ãî òû ïðè ñòàë ê ÷å ëî âå êó, Ïòà õà? — ùó ðÿñü íà ìå­

íÿ, ñêà çàë Âà äèê. — Ïî íÿë, ÷å ëî âåê èã ðàòü ïðè øåë. Ìî æåò, îí ó íàñ ñ òî áîé ïî äå ñÿòü ðóá ëåé õî ÷åò âû èã ðàòü?

— Ó âàñ íåò ïî äå ñÿòü ðóá ëåé, — òîëü êî ÷òî áû íå êà­çàòü ñÿ ñå áå òðó ñîì, ñêà çàë ÿ.

— Ó íàñ åñòü áîëü øå, ÷åì òå áå ñíè ëîñü. Ñòàâü, íå ðàç­ãî âà ðè âàé, ïî êà Ïòà õà íå ðàñ ñåð äèë ñÿ. À òî îí ÷å ëî âåê ãî­ðÿ ÷èé.

— Äàòü åìó, Âà äèê?— Íå íà äî, ïóñòü èã ðà åò. — Âà äèê ïîä ìèã íóë ðå áÿ òàì. —

Îí çäî ðî âî èã ðà åò, ìû åìó â ïîä ìåò êè íå ãî äèì ñÿ.ß ðå øèë èã ðàòü îñ òî ðîæ íî è íå çà ðèòü ñÿ íà êàñ ñó. Êàê

è âñå, ÷òî áû íå âû äå ëÿòü ñÿ, ÿ êà òàë øàé áó, áî ÿñü íå íà ðî­êîì óãî äèòü â äåíü ãè, ïî òîì òè õîíü êî òþ êàë ïî ìî íå òàì è îã ëÿ äû âàë ñÿ, íå çà øåë ëè ñçà äè Ïòà õà. Â ïåð âûå äíè ÿ íå ïîç âî ëÿë ñå áå ìå÷ òàòü î ðóá ëå; êî ïå åê äâàä öàòü­òðèä öàòü, íà êó ñîê õëå áà, è òî õî ðî øî, è òî äà âàé ñþ äà.

Íî òî, ÷òî äîëæ íî áû ëî ðà íî èëè ïî çä íî ñëó ÷èòü ñÿ, ðà çó­ìå åò ñÿ, ñëó ÷è ëîñü. Íà ÷åò âåð òûé äåíü, êîã äà, âû èã ðàâ ðóáëü, ÿ ñî áðàë ñÿ óé òè, ìå íÿ ñíî âà èç áè ëè. <...>

* * *

<...> Îêà çà ëîñü, ÷òî è ýòî åùå íå ñà ìîå ñòðàø íîå. Ëè­äèÿ Ìè õàé ëîâ íà âäðóã ðå øè ëà, ÷òî âðå ìå íè â øêî ëå ó íàñ äî âòî ðîé ñìå íû îñ òà åò ñÿ â îá ðåç, è ñêà çà ëà, ÷òî áû ÿ ïî âå ÷å ðàì ïðè õî äèë ê íåé íà êâàð òè ðó. Æè ëà îíà ðÿ äîì ñî øêî ëîé, â ó÷è òåëü ñêèõ äî ìàõ. Íà äðó ãîé, áîëü øåé ïî ëî âè íå äî ìà Ëè äèè Ìè õàé ëîâ íû æèë ñàì äè ðåê òîð.

90

ß øåë òó äà êàê íà ïûò êó... Ìíå íà äî áû ëî ãî âî ðèòü, ÷òî áû ÿ ðàç äå âàë ñÿ, ïðî õî äèë â êîì íà òó, ñà äèë ñÿ — ìå íÿ ïðè õî äè ëîñü ïå ðå äâè ãàòü, ñëîâ íî âåùü, è ÷óòü ëè íå ñè ëîé äî áû âàòü èç ìå íÿ ñëî âà. Ìî èì óñ ïå õàì âî ôðàí öóç ñêîì ýòî íè êàê íå ñïî ñîá ñò âî âà ëî. Íî, ñòðàí íîå äå ëî, ìû è çà íè ìà­ëèñü çäåñü ìåíü øå, ÷åì â øêî ëå, ãäå íàì áóä òî áû ìå øà ëà âòî ðàÿ ñìå íà. Áîëü øå òî ãî, Ëè äèÿ Ìè õàé ëîâ íà, õëî ïî ÷à ÷òî­íè áóäü ïî êâàð òè ðå, ðàñ ñïðà øè âà ëà ìå íÿ èëè ðàñ ñêà çû âà ëà î ñå áå.

Ëè äèè Ìè õàé ëîâ íå òîã äà áû ëî, íà âåð íîå, ëåò äâàä öàòü ïÿòü èëè îêî ëî òî ãî; ÿ õî ðî øî ïî ìíþ åå ïðà âèëü íîå è ïî­ òî ìó íå ñëèø êîì æè âîå ëè öî ñ ïðè ùó ðåí íû ìè, ÷òî áû ñêðûòü â íèõ êî ñèí êó, ãëà çà ìè; òó ãóþ, ðåä êî ðàñ êðû âà þ­ùó þ ñÿ äî êîí öà óëûá êó è ñîâ ñåì ÷åð íûå, êî ðîò êî îñ ò ðè­æåí íûå âî ëî ñû.

91

Ñòûä íî ñåé ÷àñ âñïîì íèòü, êàê ÿ ïó ãàë ñÿ è òå ðÿë ñÿ, êîã äà Ëè äèÿ Ìè õàé ëîâ íà, çà êîí ÷èâ íàø óðîê, çâà ëà ìå íÿ óæè­íàòü...

ß âñêà êè âàë è, áîð ìî ÷à, ÷òî ñûò, ÷òî íå õî ÷ó, ïÿ òèë ñÿ âäîëü ñòåí êè ê âû õî äó. Ëè äèÿ Ìè õàé ëîâ íà ñìî ò ðå ëà íà ìå íÿ ñ óäèâ ëå íè åì è îáè äîé, íî îñ òà íî âèòü ìå íÿ íè êà êè ìè ñè ëà­ìè áû ëî íå âîç ìîæ íî. ß óáå ãàë. Òàê ïî âòî ðÿ ëîñü íå ñêîëü êî ðàç, çà òåì Ëè äèÿ Ìè õàé ëîâ íà, îò ÷à ÿâ øèñü, ïå ðå ñòà ëà ïðè­ãëà øàòü ìå íÿ çà ñòîë. ß âçäîõ íóë ñâî áîä íåé.

Îä íàæ äû ìíå ñêà çà ëè, ÷òî âíè çó, â ðàç äå âàë êå, äëÿ ìå íÿ ëå æèò ïî ñûë êà, êî òî ðóþ çà íåñ â øêî ëó êà êîé­òî ìó æèê. Äÿ äÿ Âà íÿ, êî íå÷ íî, íàø øî ôåð, — êà êîé åùå ìó æèê! Íà­âåð íîå, äîì ó íàñ áûë çà êðûò, à æäàòü ìå íÿ ñ óðî êîâ äÿ äÿ Âà íÿ íå ìîã — âîò è îñ òà âèë â ðàç äå âàë êå. ß ñ òðó äîì äî òåð­ïåë äî êîí öà çà íÿ òèé è êè íóë ñÿ âíèç. Òå òÿ Âå ðà, øêîëü íàÿ óáîð ùè öà, ïî êà çà ëà ìíå íà ñòî ÿ ùèé â óã ëó áå ëûé ôà íåð íûé ÿùè ÷åê, â êà êèõ ñíà ðÿ æà þò ïî ñûë êè ïî ïî÷ òå. ß óäè âèë ñÿ: ïî ÷å ìó â ÿùè÷ êå? — ìàòü îáû÷ íî îò ïðàâ ëÿ ëà åäó â îáûê­íî âåí íîì ìåø êå. Ìî æåò áûòü, ýòî è íå ìíå âî âñå? Íåò, íà êðûø êå áû ëè âû âå äå íû ìîé êëàññ è ìîÿ ôà ìè ëèÿ. Âèä­íî, íàä ïè ñàë óæå çäåñü äÿ äÿ Âà íÿ — ÷òî áû íå ïå ðå ïó òà ëè, äëÿ êî ãî. ×òî ýòî ìàòü âû äó ìà ëà çà êî ëà ÷è âàòü ïðî äóê òû â ÿùèê? Ãëÿ äè òå, êà êîé èí òåë ëè ãåíò íîé ñòà ëà! <...>

Çà ãëÿ íóâ â ïî ñûë êó, ÿ îáî ìëåë: ñâåð õó, ïðè êðû òûå àê­êó ðàò íî áîëü øèì áå ëûì ëè ñ òîì áó ìà ãè, ëå æà ëè ìà êà ðî íû. Âîò ýòî äà! Äëèí íûå æåë òûå òðó áî÷ êè, óëî æåí íûå îä íà ê äðó ãîé ðîâ íû ìè ðÿ äà ìè, âñïûõ íó ëè íà ñâå òó òà êèì áî ãàò­ñò âîì, äî ðî æå êî òî ðî ãî äëÿ ìå íÿ íè ÷å ãî íå ñó ùå ñò âî âà ëî. Òå ïåðü ïî íÿò íî, ïî ÷å ìó ìàòü ñî áðà ëà ÿùèê: ÷òî áû ìà êà ðî íû íå ïî ëî ìà ëèñü, íå ïî êðî øè ëèñü, ïðè áû ëè êî ìíå â öå ëî ñ òè è ñî õðàí íî ñ òè.

È âäðóã ÿ ïî ïåðõ íóë ñÿ. Ìà êà ðî íû... Äåé ñò âè òåëü íî, ãäå ìàòü âçÿ ëà ìà êà ðî íû? Ñðî äó èõ ó íàñ â äå ðåâ íå íå áû âà­ëî, íè çà êà êèå øè øè èõ òàì êó ïèòü íåëü çÿ. Ýòî ÷òî æå

92

òîã äà ïî ëó ÷à åò ñÿ? Òî ðîï ëè âî, â îò ÷à ÿ íèè è íà äåæ äå, ÿ ðàç­ãðåá ìà êà ðî íû è íà øåë íà äíå ÿùè÷ êà íå ñêîëü êî áîëü øèõ êó ñ êîâ ñà õà ðó è äâå ïëèò êè ãå ìà òî ãå íà. Ãå ìà òî ãåí ïîä òâåð­äèë: ïî ñûë êó îò ïðàâ ëÿ ëà íå ìàòü. Êòî æå â òà êîì ñëó ÷àå, êòî? ß åùå ðàç âçãëÿ íóë íà êðûø êó: ìîé êëàññ, ìîÿ ôà ìè ­ ëèÿ — ìíå. Èí òå ðåñ íî, î÷åíü èí òå ðåñ íî.

ß âòèñ íóë ãâîç äè êðûø êè íà ìå ñ òî è, îñ òà âèâ ÿùèê íà ïî äî êîí íè êå, ïîä íÿë ñÿ íà âòî ðîé ýòàæ è ïî ñòó ÷àë â ó÷è òåëü­ñêóþ. Ëè äèÿ Ìè õàé ëîâ íà óæå óø ëà. Íè ÷å ãî, íàé äåì, çíà åì, ãäå æè âåò, áû âà ëè. Çíà ÷èò, âîò êàê: íå õî ÷åøü ñà äèòü ñÿ çà ñòîë — ïî ëó ÷àé ïðî äóê òû íà äîì. Çíà ÷èò, òàê. Íå âûé äåò. Áîëü øå íå êî ìó. Ýòî íå ìàòü: îíà áû è çà ïè ñ êó íå çà áû ëà âëî æèòü, ðàñ ñêà çà ëà áû, îò êó äà, ñ êà êèõ ïðè èñ êîâ âçÿ ëîñü òà êîå áî ãàò ñò âî.

Êîã äà ÿ áî÷ êîì âëåç ñ ïî ñûë êîé â äâåðü, Ëè äèÿ Ìè õàé­ëîâ íà ïðè íÿ ëà âèä, ÷òî íè ÷å ãî íå ïî íè ìà åò. Îíà ñìî ò ðå ëà íà ÿùèê, êî òî ðûé ÿ ïî ñòà âèë ïå ðåä íåé íà ïîë, è óäèâ ëåí­íî ñïðà øè âà ëà:

— ×òî ýòî? ×òî òà êîå òû ïðè íåñ? Çà ÷åì?— Ýòî âû ñäå ëà ëè, — ñêà çàë ÿ äðî æà ùèì, ñðû âà þ ùèì­

ñÿ ãî ëî ñîì.— ×òî ÿ ñäå ëà ëà? Î ÷åì òû?— Âû îò ïðà âè ëè â øêî ëó ýòó ïî ñûë êó. ß çíàþ, âû.ß çà ìå òèë, ÷òî Ëè äèÿ Ìè õàé ëîâ íà ïî êðàñ íå ëà è ñìó òè­

ëàñü. Ýòî áûë òîò åäèí ñò âåí íûé, î÷å âèä íî, ñëó ÷àé, êîã äà ÿ íå áî ÿë ñÿ ñìî ò ðåòü åé ïðÿ ìî â ãëà çà. Ìíå áû ëî íà ïëå âàòü, ó÷è òåëü íè öà îíà èëè ìîÿ òðî þ ðîä íàÿ òåò êà. Òóò ñïðà øè âàë ÿ, à íå îíà, è ñïðà øè âàë íå íà ôðàí öóç ñêîì, à íà ðóñ ñêîì ÿçû êå, áåç âñÿ êèõ àð òèê ëåé. Ïóñòü îò âå ÷à åò.

— Ïî ÷å ìó òû ðå øèë, ÷òî ýòî ÿ?— Ïî òî ìó ÷òî ó íàñ òàì íå áû âà åò íè êà êèõ ìà êà ðîí. È

ãå ìà òî ãåíó íå áû âà åò.— Êàê? Ñîâ ñåì íå áû âà åò?! — Îíà èçó ìè ëàñü òàê èñ êðåí­

íå, ÷òî âû äà ëà ñå áÿ ñ ãî ëî âîé.

93

— Ñîâ ñåì íå áû âà åò. Çíàòü íà äî áû ëî.Ëè äèÿ Ìè õàé ëîâ íà âäðóã çà ñìå ÿ ëàñü è ïî ïû òà ëàñü ìå íÿ

îá íÿòü, íî ÿ îò ñò ðà íèë ñÿ îò íåå.— Äåé ñò âè òåëü íî, íà äî áû ëî çíàòü. Êàê æå ýòî ÿ òàê?! —

Îíà íà ìè íóò êó çà äó ìà ëàñü. — Íî òóò è äî ãà äàòü ñÿ òðóä íî áû ëî, ÷å ñò íîå ñëî âî! ß æå ãî ðîä ñêîé ÷å ëî âåê. Ñîâ ñåì, ãî âî­ðèøü, íå áû âà åò? ×òî æå ó âàñ òîã äà áû âà åò?

— Ãî ðîõ áû âà åò. Ðåäü êà áû âà åò.— Ãî ðîõ... ðåäü êà... Ó íàñ íà Êó áà íè ÿá ëî êè áû âà þò.

Îõ, ñêîëü êî ñåé ÷àñ òàì ÿá ëîê! ß íûí ÷å õî òå ëà ïî åõàòü íà Êó áàíü, à ïðè åõà ëà ïî ÷å ìó­òî ñþ äà. — Ëè äèÿ Ìè õàé ëîâ íà âçäîõ íó ëà è ïî êî ñè ëàñü íà ìå íÿ. — Íå çëèñü. ß æå õî òå­ëà êàê ëó÷ øå. Êòî çíàë, ÷òî ìîæ íî ïî ïàñòü ñÿ íà ìà êà ðî­ íàõ? Íè ÷å ãî, òå ïåðü áó äó óì íåå. À ìà êà ðî íû ýòè òû âîçü­ìè...

— Íå âîçü ìó, — ïå ðå áèë ÿ åå.— Íó, çà ÷åì òû òàê? ß çíàþ, ÷òî òû ãî ëî äà åøü. À ÿ æè âó

îä íà, äå íåã ó ìå íÿ ìíî ãî. ß ìî ãó ïî êó ïàòü ÷òî çà õî ÷ó, íî âåäü ìíå îä íîé... ß è åì­òî ïî ìà ëåíü êó, áî þñü ïî òîë ñòåòü.

— ß ñîâ ñåì íå ãî ëî äàþ.— Íå ñïîðü, ïî æà ëóé ñòà, ñî ìíîé, ÿ çíàþ. ß ãî âî ðè ëà ñ

òâî åé õî çÿé êîé. ×òî ïëî õî ãî, åñ ëè òû âîçü ìåøü ñåé ÷àñ ýòè ìà êà ðî íû è ñâà ðèøü ñå áå ñå ãî äíÿ õî ðî øèé îáåä. Ïî ÷å ìó ÿ íå ìî ãó òå áå ïî ìî÷ü — åäèí ñò âåí íûé ðàç â æèç íè? Îáå ùàþ áîëü øå íè êà êèõ ïî ñû ëîê íå ïîä ñî âû âàòü.

* * *

Óðî êè íà øè íà ýòîì íå ïðå êðà òè ëèñü, ÿ ïðî äîë æàë õî­äèòü ê Ëè äèè Ìè õàé ëîâ íå. Íî òå ïåðü îíà âçÿ ëàñü çà ìå íÿ ïî­íà ñòî ÿ ùå ìó. <...>

— Õî ðî øî, — ïîä áà ä ðè âà ëà ìå íÿ Ëè äèÿ Ìè õàé ëîâ íà. —  ýòîé ÷åò âåð òè ïÿ òåð êà åùå íå ïî ëó ÷èò ñÿ, à â ñëå äó þ ­ ùåé — îáÿ çà òåëü íî...

94

Îíà ñäå ëà ëà åùå ïî ïûò êó ïî ñà äèòü ìå íÿ çà ñòîë — íà­ïðàñ íî. Òóò ÿ áûë íå ïðå êëî íåí, óï ðÿì ñò âà âî ìíå õâà òà ëî íà äå ñÿ òå ðûõ.

Îä íàæ äû, íå äå ëè ÷å ðåç äâå ïî ñëå èñ òî ðèè ñ ïî ñûë êîé, Ëè äèÿ Ìè õàé ëîâ íà, óëû áà ÿñü, ñïðî ñè ëà:

— Íó, à íà äåíü ãè òû áîëü øå íå èã ðà åøü? Èëè ãäå­íè­áóäü ñî áè ðà å òåñü â ñòî ðîí êå äà ïî èã ðûâà å òå?

— Êàê æå ñåé ÷àñ èã ðàòü?! — óäè âèë ñÿ ÿ, ïî êà çû âàÿ âçãëÿ äîì çà îê íî, ãäå ëå æàë ñíåã.

— À ÷òî ýòî áû ëà çà èã ðà?  ÷åì îíà çà êëþ ÷à åò ñÿ?— Çà ÷åì âàì? — íà ñòî ðî æèë ñÿ ÿ.— Èí òå ðåñ íî. Ìû â äåò ñò âå êîã äà­òî òî æå èã ðà ëè. Âîò

è õî ÷ó çíàòü, òà ýòî èã ðà èëè íåò. Ðàñ ñêà æè, ðàñ ñêà æè, íå áîé ñÿ.

— ×åãî ìíå áîÿòüñÿ?!ß ðàñ ñêà çàë, óìîë ÷àâ, êî íå÷ íî, ïðî Âà äè êà, ïðî Ïòà õó

è î ñâî èõ ìà ëåíü êèõ õè ò ðî ñ òÿõ, êî òî ðû ìè ÿ ïîëü çî âàë ñÿ â èã ðå.

— Íåò, — Ëè äèÿ Ìè õàé ëîâ íà ïî êà ÷à ëà ãî ëî âîé. — Ìû èã ðà ëè â «ïðè ñòå íîê». Çíà åøü, ÷òî ýòî òà êîå?

— Íåò.— Âîò ñìî ò ðè. — Îíà ëåã êî âû ñêî ÷è ëà èç­çà ñòî ëà, çà

êî òî ðûì ñè äå ëà, îòû ñ êà ëà â ñó ìî÷ êå ìî íåò êè è îòî äâè íó­ëà îò ñòå íû ñòóë. — Èäè ñþ äà, ñìî ò ðè. ß áüþ ìî íå òîé î ñòå íó. — Ëè äèÿ Ìè õàé ëîâ íà ëå ãîíü êî óäà ðè ëà, è ìî íå òà, çà çâå íåâ, äó ãîé îò ëå òå ëà íà ïîë. — Òå ïåðü, — Ëè äèÿ Ìè­õàé ëîâ íà ñó íó ëà ìíå âòî ðóþ ìî íå òó â ðó êó, — áüåøü òû. Íî èìåé â âè äó: áèòü íà äî òàê, ÷òî áû òâîÿ ìî íå òà îêà çà ëàñü êàê ìîæ íî áëè æå ê ìî åé. ×òî áû èõ ìîæ íî áû ëî çà ìå ðèòü, äî ñòàòü ïàëü öà ìè îä íîé ðó êè. Ïî­äðó ãî ìó èã ðà íà çû âà åò ñÿ: çà ìå ðÿø êè. Äî ñòà íåøü — çíà ÷èò, âû èã ðàë. Áåé.

ß óäà ðèë — ìîÿ ìî íå òà, ïî ïàâ íà ðå á ðî, ïî êà òè ëàñü â óãîë.

— έî,— ìàõ íó ëà ðó êîé Ëè äèÿ Ìè õàé ëîâ íà.— Äà ëå êî. Ñåé ÷àñ òû íà ÷è íà åøü. Ó÷ òè: åñ ëè ìîÿ ìî íå òà çà äå íåò òâîþ,

95

õîòü ÷ó òî÷ êó, êðà åø êîì,— ÿ âû èã ðû âàþ âäâîé íå. Ïî íè ìà­åøü?

— ×å ãî òóò íå ïî íÿò íî ãî?— Ñû ã ðà åì?ß íå ïî âå ðèë ñâî èì óøàì:— Êàê æå ÿ ñ âà ìè áó äó èã ðàòü?— À ÷òî òà êîå?— Âû æå ó÷è òåëü íè öà?— Íó è ÷òî? Ó÷è òåëü íè öà — òàê äðó ãîé ÷å ëî âåê, ÷òî

ëè? Èíî ãäà íà äî åäà åò áûòü òîëü êî ó÷è òåëü íè öåé, ó÷èòü è ó÷èòü áåç êîí öà. Ïî ñòî ÿí íî îäåð ãè âàòü ñå áÿ: òî íåëü çÿ, ýòî íåëü çÿ. — Ëè äèÿ Ìè õàé ëîâ íà áîëü øå îáû÷ íî ãî ïðè­ùó ðè ëà ãëà çà è çà äóì ÷è âî, îò ñòðà íåí íî ñìî ò ðå ëà â îê íî. <...> — À ÿ â äåò ñò âå áû ëà îò ÷à ÿí íîé äåâ ÷îí êîé, ðî äè òå­ëè ñî ìíîé íà òåð ïå ëèñü. Ìíå è òå ïåðü åùå ÷à ñ òî õî ÷åò ñÿ ïðû ãàòü, ñêà êàòü, êó äà­íè áóäü ì÷àòü ñÿ, ÷òî­íè áóäü äå ëàòü íå ïî ïðî ãðàì ìå, íå ïî ðàñ ïè ñà íèþ, à ïî æå ëà íèþ. ß òóò, áû âà åò, ïðû ãàþ, ñêà ÷ó. ×å ëî âåê ñòà ðå åò íå òîã äà, êîã äà îí äî æè âà åò äî ñòà ðî ñòè, à êîã äà ïå ðå ñòà åò áûòü ðå áåí êîì. ß áû ñ óäî âîëü ñò âè åì êàæ äûé äåíü ïðû ãà ëà, äà çà ñòåí êîé æè âåò Âà ñè ëèé Àí ä ðå å âè÷. Îí î÷åíü ñå ðü åç íûé ÷å ëî âåê. Íè â êî åì ñëó ÷àå íåëü çÿ, ÷òî áû îí óç íàë, ÷òî ìû èã ðà åì â «çà ìå ðÿø­êè».

— Íî ìû íå èã ðà åì íè â êà êèå «çà ìå ðÿø êè». Âû òîëü êî ìíå ïî êà çà ëè.

— Ìû ìî æåì ñû ã ðàòü òàê ïðî ñòî, êàê ãî âî ðÿò, ïî íà ðîø êó. Íî òû âñå ðàâ íî íå âû äà âàé ìå íÿ Âà ñè ëèþ Àí ä ðå å âè ÷ó.

— Íó ÷òî, ïî ïðî áó åì? Íå ïî íðà âèò ñÿ — áðî ñèì.— Äà âàé òå, — íå ðå øè òåëü íî ñî ãëà ñèë ñÿ ÿ.— Íà ÷è íàé.Ìû âçÿ ëèñü çà ìî íå òû. Âèä íî áû ëî, ÷òî Ëè äèÿ Ìè õàé ëîâ­

íà êîã äà­òî äåé ñò âè òåëü íî èã ðà ëà, à ÿ òîëü êî­òîëü êî ïðè ìå­ðè âàë ñÿ ê èã ðå, ÿ åùå íå âû ÿñ íèë äëÿ ñå áÿ, êàê áèòü ìî íå­òîé î ñòå íó — ðå á ðîì ëè èëè ïëàø ìÿ, íà êà êîé âû ñî òå è ñ êà êîé ñè ëîé êîã äà ëó÷ øå áðî ñàòü. <...> ß îïî ìíèë ñÿ íå

96

ñðà çó è íå ëåã êî, à êîã äà îïî ìíèë ñÿ è ñòàë ïî ­íåì íîæ êó ïðè ñìà ò ðè âàòü ñÿ ê èã ðå, Ëè äèÿ Ìè õàé ëîâ íà âçÿ ëà è îñ òà­íî âè ëà åå.

— Íåò, òàê íå èí òå ðåñ íî, — ñêà çà ëà îíà, âû ïðÿì ëÿ ÿñü è óáè ðàÿ ñúå õàâ øèå íà ãëà çà âî ëî ñû. — Èã ðàòü — òàê ïî­íà­ñòî ÿ ùå ìó, à òî ÷òî ìû ñ òî áîé êàê òðåõ ëåò íèå ìà ëû øè.

<...>Èã ðà ëà îíà øóì íî: âñêðè êè âà ëà, õëî ïà ëà â ëàäî øè, ïîä­

äðàç íè âà ëà ìå íÿ — îä íèì ñëî âîì, âå ëà ñå áÿ êàê îáûê íî âåí­íàÿ äåâ ÷îí êà, à íå ó÷è òåëü íè öà, ìíå äà æå õî òå ëîñü ïî ðîé ïðè êðèê íóòü. Íî âû èã ðû âà ëà òåì íå ìå íåå îíà, à ÿ ïðî èã­ðû âàë. ß íå óñ ïåë îïî ìíèòü ñÿ, êàê íà ìå íÿ íà áå æà ëî âî­ñåìü äå ñÿò êî ïå åê, ñ áîëü øèì òðó äîì ìíå óäà ëîñü ñêî ñ òèòü ýòîò äîëã äî òðè ä öà òè, íî Ëè äèÿ Ìè õàé ëîâ íà èç äà ëè ïî ïà ëà ñâî åé ìî íå òîé íà ìîþ, è ñ÷åò ñðà çó ïîä ñêî ÷èë äî ïÿ òè äå ñÿ­òè. ß íà ÷àë âîë íî âàòü ñÿ. Ìû äî ãî âî ðè ëèñü ðàñ ïëà ÷è âàòü ñÿ ïî îêîí ÷à íèè èã ðû, íî, åñ ëè äå ëî è äàëü øå òàê ïîé äåò, ìî­èõ äå íåã óæå î÷åíü ñêî ðî íå õâà òèò, èõ ó ìå íÿ ÷óòü áîëü øå ðóá ëÿ. Çíà ÷èò, çà ðóáëü ïå ðå âà ëè âàòü íåëü çÿ — íå òî ïî çîð, ïî çîð è ñòûä íà âñþ æèçíü.

È òóò ÿ íå î æè äàí íî çà ìå òèë, ÷òî Ëè äèÿ Ìè õàé ëîâ íà è íå ñòà ðà åò ñÿ âî âñå ó ìå íÿ âû èã ðû âàòü. Ïðè çà ìå ðàõ åå ïàëü­öû ãîð áè ëèñü, íå âû ñòè ëà ÿñü âî âñþ äëè íó, — òàì, ãäå îíà ÿêî áû íå ìîã ëà äî òÿ íóòü ñÿ äî ìî íå òû, ÿ äî òÿ ãè âàë ñÿ áåç âñÿ êîé íà òó ãè. Ýòî ìå íÿ îáè äå ëî, è ÿ ïîä íÿë ñÿ.

— Íåò, — çà ÿâèë ÿ, — òàê ÿ íå èã ðàþ. Çà ÷åì âû ìíå ïî äû ã ðû âà å òå? Ýòî íå ÷å ñò íî.

— Íî ÿ äåé ñò âè òåëü íî íå ìî ãó èõ äî ñòàòü, — ñòà ëà îò­êà çû âàòü ñÿ îíà. — Ó ìå íÿ ïàëü öû êà êèå­òî äå ðå âÿí íûå.

— Ìî æå òå.— Õî ðî øî, õî ðî øî, ÿ áó äó ñòà ðàòü ñÿ. ýòîò äåíü ìû çà íè ìà ëèñü ôðàí öóç ñêèì ìè íóò ïÿò íàä­

öàòü­äâàä öàòü, à çà òåì è òî ãî ìåíü øå. Ó íàñ ïî ÿâèë ñÿ äðó ãîé èí òå ðåñ. Ëè äèÿ Ìè õàé ëîâ íà çà ñòàâ ëÿ ëà ìå íÿ ïðî ÷åñòü îò ðû­âîê, äå ëà ëà çà ìå ÷à íèÿ, ïî çà ìå ÷à íè ÿì âû ñëó øè âà ëà åùå ðàç,

97

è ìû íå ìåø êàÿ ïå ðå õî äè ëè ê èã ðå. Ïî ñëå äâóõ íå áîëü øèõ ïðî èã ðû øåé ÿ ñòàë âû èã ðû âàòü. ß áû ñ ò ðî ïðè ëîâ ÷èë ñÿ ê «çà ìå ðÿø êàì», ðà çî áðàë ñÿ âî âñåõ ñå ê ðå òàõ, çíàë, êàê è êó äà áèòü, ÷òî äå ëàòü â ðî ëè ðà çû ã ðû âà þ ùå ãî, ÷òî áû íå ïîä ñòà âèòü ñâîþ ìî íå òó ïîä çà ìåð.

È îïÿòü ó ìå íÿ ïî ÿâè ëèñü äåíü ãè. Îïÿòü ÿ áå ãàë íà áà çàð è ïî êó ïàë ìî ëî êî — òå ïåðü óæå â ìî ðî æå íûõ êðóæ êàõ.

Êî íå÷ íî, ïðè íè ìàÿ äåíü ãè îò Ëè äèè Ìè õàé ëîâ íû, ÿ ÷óâ­ñò âî âàë ñå áÿ íå ëîâ êî, íî âñÿ êèé ðàç óñ ïî êà è âàë ñÿ òåì, ÷òî ýòî ÷å ñò íûé âû èã ðûø. ß íè êîã äà íå íà ïðà øè âàë ñÿ íà èã ðó, Ëè äèÿ Ìè õàé ëîâ íà ïðåä ëà ãà ëà åå ñà ìà. Îò êà çû âàòü ñÿ ÿ íå ñìåë. Ìíå êà çà ëîñü, ÷òî èã ðà äî ñòàâ ëÿ åò åé óäî âîëü ñò âèå, îíà âå ñå ëå ëà, ñìå ÿ ëàñü, òîð ìî øè ëà ìå íÿ.

Îäíàæäû â ñàìûé ðàçãàð èãðû â êîìíàòó âîø¸ë äè­ðåêòîð.

Ìû êðè ÷à ëè, ïå ðå áè âàÿ äðóã äðó ãà, êîã äà äî íàñ äî íåñ­ñÿ óäèâ ëåí íûé, åñ ëè íå ñêà çàòü, ïî ðà æåí íûé, íî òâåð äûé, çâå íÿ ùèé ãî ëîñ:

— Ëè äèÿ Ìè õàé ëîâ íà!Ìû çà ìåð ëè.  äâå ðÿõ ñòî ÿë Âà ñè ëèé Àí ä ðå åâè÷.— Ëè äèÿ Ìè õàé ëîâ íà, ÷òî ñ âà ìè? ×òî çäåñü ïðî èñ õî äèò?Ëè äèÿ Ìè õàé ëîâ íà ìåä ëåí íî, î÷åíü ìåä ëåí íî ïîä íÿ ëàñü

ñ êî ëåí, ðàñ êðàñ íåâ øà ÿ ñÿ è âçëîõ ìà ÷åí íàÿ, è ïðè ãëà äèâ âî­ëî ñû, ñêà çà ëà:

— ß, Âà ñè ëèé Àí ä ðå å âè÷, íà äå ÿ ëàñü, ÷òî âû ïî ñòó ÷è òå, ïðåæ äå ÷åì âõî äèòü ñþ äà.

— ß ñòó ÷àë. Ìíå íè êòî íå îò âå òèë. ×òî çäåñü ïðî èñ õîäèò? Îáú ÿñ íè òå, ïî æà ëóé ñòà. ß èìåþ ïðà âî çíàòü êàê äè ðåê òîð.

— Èã ðà åì â «ïðè ñòå íîê», — ñïî êîé íî îò âå òè ëà Ëè äèÿ Ìè õàé ëîâ íà.

— Âû èã ðà å òå íà äåíü ãè ñ ýòèì?.. — Âà ñè ëèé Àí ä ðå å­âè÷ òêíóë â ìå íÿ ïàëü öåì, è ÿ ñî ñòðà õó ïî ïîëç çà ïå ðå ãî­ðîä êó, ÷òî áû óê ðûòü ñÿ â êîì íà òå. — Èã ðà å òå ñ ó÷å íè êîì?! ß ïðà âèëü íî âàñ ïî íÿë?

— Ïðà âèëü íî.

4–Ëèòåðàòóðà, 6 êëàññ. II ÷.

98

— Íó, çíà å òå... — Äè ðåê òîð çà äû õàë ñÿ, åìó íå õâà òà ëî âîç äó õà. — ß òå ðÿ þñü ñðà çó íà çâàòü âàø ïî ñòó ïîê. Ýòî ïðå­ñòóï ëå íèå. Ðàñ òëå íèå. Ñî âðà ùå íèå. È åùå, åùå... ß äâàä öàòü ëåò ðà áî òàþ â øêî ëå, âè äû âàë âñÿ êîå, íî òà êîå...

È îí âîç äåë íàä ãî ëî âîé ðó êè.

* * *

×å ðåç òðè äíÿ Ëè äèÿ Ìè õàé ëîâ íà óå õà ëà. Íà êà íó íå îíà âñòðå òè ëà ìå íÿ ïî ñëå øêî ëû è ïðî âî äè ëà äî äî ìó.

— Ïî åäó ê ñå áå íà Êó áàíü, — ñêà çà ëà îíà, ïðî ùà ÿñü. — À òû ó÷èñü ñïî êîé íî, íè êòî òå áÿ çà ýòîò äó ðàö êèé ñëó ÷àé íå òðî íåò. Òóò âè íî âà òà ÿ. Ó÷èñü. — Îíà ïî òðå ïà ëà ìå íÿ ïî ãî ëî âå è óø ëà.

È áîëü øå ÿ åå íè êîã äà íå âè äåë.Ñðå äè çè ìû, óæå ïî ñëå ÿí âàð ñêèõ êà íè êóë, ìíå ïðè øëà

íà øêî ëó ïî ïî÷ òå ïî ñûë êà. Êîã äà ÿ îò êðûë åå, äî ñòàâ îïÿòü òî ïîð èç­ïîä ëåñòíè öû, — àê êó ðàò íû ìè, ïëîò íû ìè ðÿ äà ìè â íåé ëå æà ëè òðó áî÷ êè ìà êà ðîí. À âíè çó â òîë ñòîé âàò íîé îáåðò êå ÿ íà øåë òðè êðàñ íûõ ÿá ëî êà.

Ðàíü øå ÿ âè äåë ÿá ëî êè òîëü êî íà êàð òèí êàõ, íî äî ãà­äàë ñÿ, ÷òî ýòî îíè.

Âî­ïðî­ñû­ è­ çà­äà­íèÿ

I.­ Ðàç­áå­ðåì­ñÿ­ â­ ïðî­÷è­òàí­íîì1.  êà êîå âðå ìÿ ïðî èñ õî äÿò ñî áû òèÿ ðàñ ñêà çà? ×òî îá ýòîì

âðå ìå íè ïè øåò àâ òîð?2. Ïî ÷å ìó ìàòü ìàëü ÷è êà âñå æå «ðå øè ëàñü îò ïó ñ òèòü» ñû íà­

ïÿ òè êëàññ íè êà â ðàé öåíòð? Êà êèå èñ ïû òà íèÿ îæè äà ëè ìàëü ÷è êà íà íî âîì ìå ñ òå?

3. Êàê ïå ðå æè âàë ãå ðîé ðàñ ñêà çà ðàç ëó êó ñ äî ìîì, ñå ìü åé? Íàé äè òå â òåê ñ òå ñëî âà, ïå ðå äà þ ùèå åãî ñî ñòî ÿíèå.

4. ×òî çà ñòà âè ëî ãå ðîÿ ðàñ ñêà çà ââÿ çàòü ñÿ â èã ðó íà äåíü ãè?5. Çà ÷òî Âà äèê è Ïòà õà èç áè ëè ìàëü ÷è êà? Ïî ÷å ìó îí çà ïëà êàë

óæå ïî ñëå òî ãî, êàê åãî èç áè ëè, óé äÿ äà ëå êî îò ïî ëÿ íû? Íàé äè òå ñëî âà, ïå ðå äà þ ùèå ñî ñòî ÿ íèå ãå ðîÿ ðàñ ñêà çà â ýòîò ìî ìåíò.

99

II.­Ïî­ðàç­ìû­ø­ëÿ­åì­ íàä­ ðàñ­ñêà­çîì

1. Êàê âû ñ÷è òà å òå, ñëó ÷àé íî ëè òî, ÷òî Ëè äèÿ Ìè õàé ëîâ íà äëÿ îò äåëü íûõ çà íÿ òèé âû áðà ëà èìåí íî ðàñ ñêàç ÷è êà? Âåäü «â øêî ëå ñêîëü êî óãîä íî áû ëî ðå áÿò, êî òî ðûå ãî âî ðè ëè ïî­ôðàí öóç­ñêè íè ÷óòü íå ëó÷ øå», ÷åì îí?

2. Êàê âû äó ìà å òå, ïî ÷å ìó Ëè äèÿ Ìè õàé ëîâ íà ðå øè ëàñü èã­ðàòü â «çà ìå ðÿø êè» ñî ñâî èì ó÷å íè êîì? ×òî âû äà âà ëî åå âî âðå­ìÿ èã ðû? Îíà, âåäü, èñ êðåí íå, îò âñåé äó øè õî òå ëà ïîä äåð æàòü ìàëü ÷è êà.

III.­ Ñäå­ëà­åì­ âû­âî­äû

1. Êà êîé, ïî­âà øå ìó, ñìûñë âêëà äû âà åò àâ òîð â íà çâà íèå ñâî­å ãî ðàñ ñêà çà? Êà êèå æèç íåí íûå óðî êè èç âëåê ðàñ ñêàç ÷èê èç ýòîé èñ òî ðèè?  ÷åì ñî ñòî èò ãëàâ íàÿ èäåÿ ýòî ãî ïðî èç âå äå íèÿ? Ïî ñòà­ðàé òåñü ñôîð ìó ëè ðî âàòü âà øó ìûñëü â îä íîì­äâóõ ïðåä ëî æå íè­ÿõ.

2.  ÷åì, ïî­âà øå ìó, ñìûñë ñëîâ ïè ñà òå ëÿ, âû íå ñåí íûõ â íà­÷à ëî ðàñ ñêà çà: «Ñòðàí íî: ïî ÷å ìó ìû òàê æå, êàê è ïå ðåä ðî äè­òå ëÿ ìè, âñÿ êèé ðàç ÷óâ ñò âó åì ñâîþ âè íó ïå ðåä ó÷èò åëÿ ìè? È íå çà òî âî âñå, ÷òî áû ëî â øêî ëå, — íåò, à çà òî, ÷òî ñòà ëîñü ñ íà ìè ïî ñëå»?

IV.­ Äëÿ­ ñà­ìî­ñòî­ÿ­òåëü­íîé­ ðà­áî­òû

Ðàñ ñìî ò ðè òå èë ëþ ñ ò ðà öèè ê ðàñ ñêà çó. Êà êèå ýïè çî äû âû áðàë õó äîæ íèê? Îçà ãëàâü òå èë ëþ ñ ò ðà öèè ñòðî êà ìè èç òåê ñ òà. Íà ÷òî õó äîæ íèê îá ðà ùà åò âíè ìà íèå âî âíåø íåì îá ëè êå èçî á ðà æà å ìûõ èì ãå ðî åâ? Êà êàÿ èë ëþ ñ ò ðà öèÿ âàì áîëü øå ïî íðà âè ëàñü, ïî ÷å ìó?

100

ÂèêòîðÏåòðîâè÷Àñòàôüåâ

(1924—2001)

100

Âèê òîð Ïå ò ðî âè÷ Àñ òà ôü åâ ðî äèë ñÿ â Ñè áè ðè — â Êðàñ­íî ÿð ñêîì êðàå.

Äåò ñò âî — òðóä íåå íå ïðè äó ìà åøü. Ìàëü ÷è êó áû ëî ñåìü ëåò, êîã äà ïî ãèá ëà åãî ìàòü. Îíà óòî íó ëà â Åíè ñåå. Ïî­áû âàâ äà æå â áåñ ïðè çîð íè êàõ, âîñ ïè òû âàë ñÿ â äåò äî ìå. Çäåñü äî á ðûå, óì íûå ó÷è òå ëÿ çà æã ëè â íåì îãî íåê ïè ñà­òåëü ñò âà. Îä íî åãî øêîëü íîå ñî ÷è íå íèå ïðè çíà ëè ëó÷ øèì. Ó ýòî ãî ñî ÷è íå íèÿ î÷åíü õà ðàê òåð íîå íà çâà íèå — «Æèâ!» (ïîç æå ñî áû òèÿ, îïè ñàí íûå â íåì, ïðåä ñòà ëè â ðàñ ñêà çå «Âà ñþò êè íî îçå ðî», ðà çó ìå åò ñÿ â íî âîé ôîð ìå, ïî­ïè ñà òåëü­ñêè).

Âåñ íîé 1943 ãî äà ñåì íàä öà òè ëåò íèé ðà áî ÷èé Âèê òîð Àñ òà­ôü åâ óæå íà ôðîí òå, íà ïå ðå äî âîé, â ñà ìîì ïåê ëå âîé íû. Åãî äâàæ äû ðà íÿò, êîí òó çÿò. Ñëî âîì, íà âîé íå, êàê íà âîé íå.

Ïî ñëå âîé íû ìíî ãî ïðî ôåñ ñèé ñìå íèë áó äó ùèé ïè ñà òåëü, ìå òàë ñÿ, êàê îí ñêà æåò, ïî ðàç íûì ðà áî òàì, ïî êà â 1951 ãî äó â ãà çå òå «×ó ñîâ ñêîé ðà áî ÷èé» íå áûë îïóá ëè êî âàí åãî ïåð âûé ðàñ ñêàç, è ñòàë îí ãà çåò íûì, ëè òå ðà òóð íûì ñî òðóä­íè êîì. Îò ñþ äà è íà ÷è íà åò ñÿ åãî ñîá ñò âåí íî òâîð ÷å ñ êàÿ áè­î ãðà ôèÿ.

…Ìíî ãî ñî çäà íî Âèê òî ðîì Àñ òà ôü å âûì êíèã.  íèõ ïè­ñà òåëü ðàç ìû ø ëÿ åò î ñóäü áàõ ðîä íîé çåìëè, î äî á ðå è ñïðà­âåä ëè âî ñ òè, î ãî ðå ñ òÿõ è ïå ÷à ëÿõ, î æèç íè, ñî ãðå òîé ëþ áî­âüþ è äî âå ðè åì. Õî ðî øî èç âå ñò íû ÷è òà òå ëÿì åãî ðàñ ñêà çû

101

è ïî âå ñ òè «Ïå ðå âàë», «Ñòà ðî äóá», «Êðà æà», «Çâåç äî ïàä», «Ïà ñ òóõ è ïà ñ òóø êà», «Öàðü­ðû áà».

Ñà ìîé ñâî åé «ñî êðî âåí íîé» êíè ãîé íà çâàë Àñ òà ôü åâ êíè­ãó î äåò ñò âå «Ïî ñëåä íèé ïî êëîí» (âêëþ ÷à þ ùóþ â ñå áÿ è ðàñ ñêàç «Êîíü ñ ðî çî âîé ãðè âîé»). Íà ñòðà íè öàõ «Ïî ñëåä­íå ãî ïî êëî íà» îæè âà þò ìíî ãî èí òå ðåñ íûõ ôè ãóð — ðîä ñò­âåí íè êîâ, îä íî ñåëü ÷àí ãå ðîÿ, åãî ñëó ÷àé íûõ è íå ñëó ÷àé íûõ ïî ïóò ÷è êîâ íà æèç íåí íîì ïó òè. Íî ìîæ íî ñ óâå ðåí íî ñ òüþ ñêà çàòü, ÷òî öåí ò ðàëü íûé îá ðàç êíè ãè, ê êî òî ðî ìó îá ðà ùå­íà íå èç ìåí íàÿ ëþ áîâü ïè ñà òå ëÿ,— ýòî îá ðàç áà áóø êè. Åé, Êà òå ðè íå Ïå ò ðîâ íå, òðó æå íè öå, êîð ìè ëè öå, õðà íè òåëü íè öå ñå ìüè, çà ùèò íè öå äåò ñò âà, â ïåð âóþ î÷å ðåäü øëåò áëà ãî äàð­íûé çåì íîé ïî êëîí àâ òîð êíè ãè.

ÊÎÍÜ­Ñ­ ÐέÇέÂÎÉ­ ÃÐÈ­ÂÎÉ

Áà áóø êà âîç âðà òè ëàñü îò ñî ñå äåé è ñêà çà ëà ìíå, ÷òî ëå­âîí òü åâ ñêèå ðå áÿ òèø êè ñî áè ðà þò ñÿ íà óâàë1 ïî çåì ëÿ íè êó, è âå ëå ëà ñõî äèòü ñ íè ìè.

— Íà áå ðåøü òó å ñîê2. ß ïî âå çó ñâîè ÿãî äû â ãî ðîä, òâîè òî æå ïðî äàì è êóï ëþ òå áå ïðÿ íèê.

— Êî íåì, áà áà?— Êî íåì, êî íåì.Ïðÿ íèê êî íåì! Ýòî æ ìå÷ òà âñåõ äå ðå âåí ñêèõ ìà ëû øåé.

Îí áå ëûé­áå ëûé, ýòîò êîíü. À ãðè âà ó íå ãî ðî çî âàÿ, õâîñò ðî çî âûé, ãëà çà ðî çî âûå, êî ïû òà òî æå ðî çî âûå.

Áà áóø êà íè êîã äà íå ïîç âî ëÿ ëà òà ñ êàòü ñÿ ñ êó ñ êà ìè õëå­áà. Åøü çà ñòî ëîì, èíà ÷å áó äåò õó äî. Íî ïðÿ íèê — ñîâ ñåì äðó ãîå äå ëî. Ïðÿ íèê ìîæ íî ñó íóòü ïîä ðó áà õó, áå ãàòü è ñëû­øàòü, êàê êîíü ëÿ ãà åò êî ïû òà ìè â ãî ëûé æè âîò. Õî ëî äåÿ îò óæà ñà — ïî òå ðÿë, — õâà òàòü ñÿ çà ðó áà õó è ñî ñ÷à ñ òü åì óáåæ äàòüñÿ — òóò îí, òóò êîíü­îãîíü!..

1 Óâàë — ïî ëî ãèé õîëì, èìå þ ùèé çíà ÷è òåëü íóþ ïðî òÿ æåí­íîñòü.

2 Òó­å­ñîê — áå ðå ñ òÿ íàÿ êîð çèí êà ñ òó ãîé êðûø êîé.

102

Ñ òà êèì êî íåì ñðà çó ïî ÷å òó ñêîëü êî, âíè ìà íèÿ! Ðå áÿ òà ëå âîí òü åâ ñêèå ê òå áå òàê è ýòàê ëà ñ òÿò ñÿ, è â ÷è æà ïåð âî ìó áèòü äà þò, è èç ðî ãàò êè ñòðåëü íóòü, ÷òîá òîëü êî èì ïîç âî­ëè ëè ïî òîì îò êó ñèòü îò êî íÿ, ëè áî ëèç íóòü åãî.

Êîã äà äà åøü ëå âîí òü åâ ñêî ìó Ñàíü êå èëè Òàíü êå îò êó ñû­âàòü, íà äî äåð æàòü ïàëü öà ìè òî ìå ñ òî, ïî êî òî ðîå îò êó ñèòü ïî ëî æåíî, è äåð æàòü êðåï êî, èíà ÷å Òàíü êà èëè Ñàíü êà òàê öàï íóò, ÷òî îñ òà íåò ñÿ îò êî íÿ õâîñò äà ãðè âà.

Ëå âîí òèé, ñî ñåä íàø, ðà áî òàë íà áà äî ãàõ1 âìå ñ òå ñ Ìèø­êîé Êîð øó êî âûì. Ëå âîí òèé çà ãî òîâ ëÿë ëåñ íà áà äî ãè, ïè ëèë åãî, êî ëîë è ñäà âàë íà èç âå ñò êî âûé çà âîä, ÷òî áûë ñó ïðî òèâ2

ñå ëà, ïî äðó ãóþ ñòî ðî íó Åíè ñåÿ. Îäèí ðàç â äå ñÿòü äíåé, à ìî æåò, è â ïÿò íàäöàòü — ÿ

òî÷ íî íå ïî ìíþ, — Ëå âîí òèé ïî ëó ÷àë äåíü ãè, è òîã äà â ñî ñåä íåì äî ìå, ãäå áû ëè îä íè ðå áÿ òèø êè è íè ÷å ãî áîëü øå, íà ÷è íàë ñÿ ïèð ãî ðîé.

Êà êàÿ­òî íå ñïî êîé íîñòü, ëè õî ðàä êà, ÷òî ëè, îõ âà òû âà ëà íå òîëü êî ëå âîí òü åâ ñêèé äîì, íî è âñåõ ñî ñå äåé. Ðàí íèì åùå óò ðîì ê áà áóø êå çà áå ãà ëà òåò êà Âà ñå íÿ — æå íà äÿ äè Ëå âîí òèÿ, çà ïû õàâ øà ÿ ñÿ, çà ãíàí íàÿ, ñ çà æà òû ìè â ãîð ñòè ðóá ëÿ ìè.

— Êó ìà! — èñ ïó ãàí íî­ðà äî ñò íûì ãî ëî ñîì âîñ êëè öà ëà îíà. — Äîëã­îò ÿ ïðè íåñ ëà! — È òóò æå êè äà ëàñü ïðî÷ü èç èç áû, âçìåò íóâ þá êîþ âèõðü.

— Äà ñòîé òû, ÷ó ìî âàÿ! — îê ëè êà ëà åå áà áóø êà. — Ñî ñ÷è òàòü âåäü íà äî.

Òåò êà Âà ñå íÿ ïî êîð íî âîç âðà ùà ëàñü, è, ïîêà áà áóø êà ñ÷è­òà ëà äåíü ãè, îíà ïå ðå áè ðà ëà áî ñû ìè íî ãà ìè, ðîâ íî ãî ðÿ ÷èé êîíü, ãî òî âûé ðâà íóòü, êàê òîëü êî ïðè îò ïó ñ òÿò âîæ æè.

Áà áóø êà ñ÷è òà ëà îá ñòî ÿ òåëü íî è äîë ãî, ðàç ãëà æè âàÿ êàæ­äûé ðóáëü. Ñêîëü êî ÿ ïî ìíþ, áîëü øå ñå ìè èëè äå ñÿ òè ðóá ­ëåé èç «çà ïà ñó» íà ÷åð íûé äåíü áà áóø êà íè êîã äà Ëå âîí òü è­

1 Áà­äî­ãè — äëèí íûå ïî ëå íüÿ.2 Ñóïðîòèâ — íàïðîòèâ.

103

õå íå äà âà ëà, ïî òî ìó êàê âåñü ýòîò «çà ïàñ» ñî ñòî ÿë, êà æåò ñÿ, èç äå ñÿò êè. Íî è ïðè òà êîé ìà ëîé ñóì ìå çà ïî ëîø íàÿ1 Âà­ñå íÿ óìó ä ðÿ ëàñü îá ñ÷è òàòü ñÿ íà ðóáëü, à êîã äà è íà öå ëûé òðî ÿê.

— Òû êàê æå ñ äåíü ãà ìè­òî îá ðà ùà åøü ñÿ, ÷ó ÷å ëî áåç­ãëà çîå! — íà ïó ñ êà ëàñü áà áóø êà íà ñî ñåä êó. — Ìíå ðóïü, äðó ãî ìó ðóïü! ×òî æå ýòî ïî ëó ÷èò ñÿ?

Íî Âà ñå íÿ îïÿòü âçìå òû âà ëà þá êîé âèõðü è óêà òû­âàëàñü.

— Ïå ðå äà ëà âåäü! Áà áóø êà åùå äîë ãî ïî íî ñè ëà Ëå âîí òü è õó, ñà ìî ãî Ëå âîí­

òèÿ, êî òî ðûé, ïî åå óáåæ äå íèþ, õëå áà íå ñòî èë, à âè íî æðàë, áè ëà ñå áÿ ðó êà ìè ïî áå ä ðàì, ïëå âà ëàñü, à ÿ ïîä ñà æè­âàë ñÿ ê îê íó è ñ òî ñ êîé ãëÿ äåë íà ñî ñåä ñêèé äîì.

Ñòî ÿë îí ñàì ñî áîþ, íà ïðî ñòî ðå, è íè ÷å ãî­òî åìó íå ìå­øà ëî ñìî ò ðåòü íà ñâåò áå ëûé êîå­êàê çà ñòåê ëåí íû ìè îê íà­ ìè — íè çà áîð, íè âî ðî òà, íè íà ëè÷ íè êè, íè ñòàâ íè. <...>

Âåñ íîþ ëå âîí òü åâ ñêîå ñå ìåé ñò âî êî âû ðÿ ëî ìà ëåíü êî çåì­ëþ âî êðóã äî ìà, âîç âî äè ëî èç ãî ðîäü èç æåð äåé, õâî ðî ñ òèí, ñòà ðûõ äî ñîê. Íî çè ìîé âñå ýòî ïî ñòå ïåí íî èñ ÷å çà ëî â óò ðî áå ðóñ ñêîé ïå ÷è, ðàñ êî ðÿ ÷èâ øåé ñÿ ïî ñðå äè èç áû. <...>

Ñàì äÿ äÿ Ëå âîí òèé â òåï ëûå âå ÷å ðà âû õî äèë íà óëè öó â øòà íàõ, äåð æàâ øèõ ñÿ íà åäèí ñò âåí íîé ìåä íîé ïó ãî âè öå ñ äâó ìÿ îð ëà ìè, â áÿ çå âîé ðó áà õå, âî âñå áåç ïó ãî âèö. Ñà äèë­ñÿ íà èñ òþ êàí íûé òî ïî ðîì ÷óð áàê, èçî á ðà æàâ øèé êðûëü öî, êó ðèë, ñìî ò ðåë, è åñ ëè ìîÿ áà áóø êà êî ðè ëà åãî â îê íî çà áåç äå ëüå, ïå ðå ÷èñ ëÿ ëà ðà áî òó, êî òî ðóþ îí äîë æåí áûë, ïî åå ðà çó ìå íèþ, ñäå ëàòü â äî ìå è âî êðóã äî ìà, äÿ äÿ Ëå âîí òèé áëà ãî äóø íî ïî ÷å ñû âàë ñÿ.

— ß, Ïå ò ðîâ íà, ñëî áî äó ëþá ëþ! — è îá âî äèë ðó êîþ âî­êðóã ñå áÿ: — Õî ðî øî! Êàê íà ìî ðå! Íè øòî ãëàç íå óã íå òàò!

Äÿ äÿ Ëå âîí òèé ëþ áèë ìî ðå, à ÿ ëþ áèë åãî. Ãëàâ íàÿ öåëü ìî åé æèç íè áû ëà ïðî ðâàòü ñÿ â äîì Ëå âîí òèÿ ïî ñëå åãî ïî­

1 Çà­ïî­ëîø­íàÿ — ñó å òëè âàÿ.

104

ëó÷ êè… <...> Óëèç íóòü íå òàê­òî ïðî ñòî. Áà áóø êà çíà åò âñå ìîè ïî âàä êè íà ïå ðåä.

— Íå ÷å ãî êó ñ êè âû ãëÿ äû âàòü! — ãðå ìå ëà îíà.— Íå÷å ãî ýòèõ ïðî ëå òà ðü åâ îáú å äàòü, ó íèõ ñà ìèõ â êàð ìà íå — âîøü íà àð êà íå.

Íî åñ ëè ìíå óäà âà ëîñü óø ìûã íóòü èç äî ìà è ïî ïàñòü ê ëå âîí òü åâ ñêèì, òóò óæ âñå, òóò óæ ÿ îê ðó æåí áû âàë ðåä êî­ñò íûì âíè ìà íè åì, òóò ìíå ïîë íûé ïðà çä íèê.

— Âûäü îò ñþ äî âà! — ñòðî ãî ïðè êà çû âàë ïüÿ íåíü êèé äÿ­äÿ Ëå âîí òèé êî ìó­íè áóäü èç ñâî èõ ïàð íè øåê. È, ïî êà êòî­ ëè áî èç íèõ íå î õîò íî âû ëå çàë èç­çà ñòî ëà, ïî ÿñ íÿë äå òÿì ñâîå ñòðî ãîå äåé ñò âèå óæå îá ìÿê øèì ãî ëî ñîì: — Îí ñè ðî­òà, à âû âñå øêè1 ïðè ðî äè òå ëÿõ! — È, æà ëî ñò íî ãëÿ íóâ íà ìå íÿ, âçðå âû âàë: — Ìàòü­òî òû õîòü ïî ìíèøü ëè? — ß óò âåð äè òåëü íî êè âàë. Äÿ äÿ Ëå âîí òèé ãî ðå ñò íî îá ëî êà ÷è­ âàë ñÿ íà ðó êó, êó ëà ÷è ùåì ðàñ òè ðàë ïî ëè öó ñëå çû, âñïî­ ìè íàÿ: — Áà äî ãè ñ íåé ïî îäèí ãîä êî ëî­ëè­è­è… <...>

Òåò êà Âà ñå íÿ, ðå áÿ òèø êè äÿ äè Ëå âîí òèÿ è ÿ âìå ñ òå ñ íè ìè óäà ðÿ ëèñü â ðåâ, è äî òî ãî ñòà íî âè ëîñü æà ëî ñò íî â èç áå, è òà êàÿ äî á ðî òà îõ âà òû âà ëà ëþ äåé, ÷òî âñå­âñå âû ñû­ïà ëîñü è âû âà ëè âà ëîñü íà ñòîë, è âñå íà ïå ðå áîé óãî ùà ëè ìå íÿ … <...>

Âîò ñ îð ëà ìè­òî äÿ äè Ëå âîí òèÿ è îò ïðà âèë ñÿ ÿ ïî çåì­ëÿ íè êó, ÷òî áû òðó äîì ñâî èì çà ðà áî òàòü ïðÿ íèê. Ðå áÿ òèø­êè íå ñëè áî êà ëû ñ îò áè òû ìè êðà ÿ ìè, ñòà ðûå, íà ïî ëî âè íó èçî äðàí íûå íà ðàñ òîï êó, áå ðå ñ òÿ íûå òó å ñ êè, êðèí êè, îá âÿ­çàí íûå ïî ãîð ëó áå ÷åâ êà ìè, ó êî ãî êîâ øè êè áåç ðó ÷åê áû­ëè. Ïàð íèø êè âîëü íè ÷à ëè, áî ðî ëèñü, áðî ñà ëè äðóã â äðó ãà ïî ñó äîé, ñòà âè ëè ïîä íîæ êè, ðà çà äâà ïðè íè ìà ëèñü äðàòü ñÿ, ïëà êà ëè, äðàç íè ëèñü. <...> Ñêî ðî ìû ïðè øëè íà êà ìå íè­ñ òûé óâàë. Òóò âñå ïå ðå ñòà ëè áà ëî âàòü ñÿ, ðàñ ñû ïà ëèñü ïî ëå ñó è íà ÷à ëè áðàòü çåì ëÿ íè êó, òîëü êî­òîëü êî åùå ïî ñïå­âà þ ùóþ, áå ëî áî êóþ, ðåä êóþ è ïî òî ìó îñî áåí íî ðà äî ñò íóþ è äî ðî ãóþ.

1 Âñåøêè — âñå­òàêè.

105

ß áðàë ñòà ðà òåëü íî è ñêî ðî ïî êðûë äíî àê êó ðàò íåíü êî­ãî òó å ñ êà ñòà êà íà íà äâà­òðè. Áà áóø êà ãî âî ðè ëà: ãëàâ íîå â ÿãî äàõ — çà êðûòü äíî ïî ñó äè íû. Âçäîõ íóë ÿ ñ îá ëåã ÷å íè åì è ñòàë ñî áè ðàòü çåì ëÿ íè êó ñêî ðåå, äà è ïî ïà äà ëîñü åå âû øå ïî óâà ëó áîëü øå è áîëü øå.

Ëå âîí òü åâ ñêèå ðå áÿ òèø êè ñíà ÷à ëà õî äè ëè òè õî. Ëèøü ïîç âÿ êè âà ëà êðûø êà, ïðè âÿ çàí íàÿ ê ìåä íî ìó ÷àé íè êó. ×àé­íèê ýòîò áûë ó ñòàð øå ãî ïàð íèøêè, è ïî áðÿ êè âàë îí, ÷òî áû ìû ñëû øà ëè, ÷òî ñòàð øîé òóò, ïî áëè çî ñ òè, è áî ÿòü ñÿ íàì íå ÷å ãî è íå çà ÷åì.

Âäðóã êðûø êà ÷àé íè êà çà áðåí ÷à ëà íåðâ íî, ïî ñëû øà ëàñü âîç íÿ.

— Åøü, äà? Åøü, äà? À äî ìîé ÷¸? À äî ìîé ÷¸? — ñïðà­øè âàë ñòàð øîé è äà âàë êî ìó­òî ïèí êà ïî ñëå êàæ äî ãî âî­ïðî ñà.

— À­ãà­ãà­ãà àà! — çà ïå ëà Òàíü êà. — Øàíü êà øàæ ðàë, äàê íè ÷î­î­î...

Ïî ïà ëî è Ñàíü êå. Îí ðàñ ñåð äèë ñÿ, áðî ñèë ïî ñó äè íó è ñâà­ëèë ñÿ â òðà âó. Ñòàð øîé áðàë, áðàë ÿãî äû äà è çà äó ìàë ñÿ: îí äëÿ äî ìà ñòà ðà åò ñÿ, à òå âîí, äàð ìî å äû, æðóò ÿãî äû ëè áî âî âñå íà òðà âå âà ëÿ þò ñÿ. Ïîä ñêî ÷èë ñòàð øîé è ïíóë Ñàíü êó åùå ðàç. Ñàíü êà âçâûë, êè íóë ñÿ íà ñòàð øî ãî. Çà çâå íåë ÷àé­íèê, áðûç íó ëè èç íå ãî ÿãî äû. Áüþò ñÿ áðà òüÿ áî ãà òûð ñêèå, êà òà þò ñÿ ïî çåì ëå, âñþ çåì ëÿ íè êó ðàç äà âè ëè. Ïî ñëå äðà êè è ó ñòàð øî ãî îïó ñ òè ëèñü ðó êè. Ïðè íÿë ñÿ îí ñî áè ðàòü ïðî­ñû ïàí íûå, äàâ ëå íûå ÿãî äû — è â ðîò èõ, â ðîò.

— Çíà ÷èò, âàì ìîæ íî, à ìíå, çíà ÷èò, íåëü çÿ? Âàì ìîæ­íî, à ìíå, çíà ÷èò, íåëü çÿ? — çëî âå ùå ñïðà øè âàë îí, ïî êà íå ñúåë âñå, ÷òî óäà ëîñü ñî áðàòü.

Âñêî ðå áðà òüÿ Ëå âîí òü å âû êàê­òî íå çà ìåò íî ïî ìè ðè ëèñü, ïå ðå ñòà ëè îá çû âàòü ñÿ è ðå øè ëè ñïó ñ òèòü ñÿ ê Ôî êèí ñêîé ðå÷ êå, ïî áðûç ãàòü ñÿ.

Ìíå òî æå õî òå ëîñü ê ðå÷ êå, òî æå áû ïî áðûç ãàòü ñÿ, íî ÿ íå ðå øàë ñÿ óé òè ñ óâà ëà, ïî òî ìó ÷òî åùå íå íà áðàë ïîë íóþ ïî ñó äè íó.

106

— Áà áóø êè Ïå ò ðîâ íû èñ ïó ãàë ñÿ! Ýõ òû! — çà êðèâ ëÿë ñÿ Ñàíü êà è íà çâàë ìå íÿ ïî ãà íûì ñëî âîì. Îí ìíî ãî çíàë òà êèõ ñëîâ. ß òî æå çíàë, íà ó÷èë ñÿ ãî âî ðèòü èõ ó ëå âîí òü åâ ñêèõ ðå áÿò, íî áî ÿë ñÿ, ìî æåò, ñòåñ íÿë ñÿ óïî òðåá ëÿòü ïî ãàí ñò âî è íå ñìå ëî çà ÿâèë:

— Çà òî ìíå áà áóø êà ïðÿ íèê êî íåì êó ïèò!— Ìî æåò, êî áû ëîé? — óñ ìåõ íóë ñÿ Ñàíü êà, ïëþ íóë ñå áå

ïîä íî ãè è òóò æå ÷òî­òî ñìåê íóë: — Ñêà æè óæ ëó÷ øå — áî èøü ñÿ åå è åùå æàä íûé!

— ß? — Òû! — Æàä íûé?— Æàä íûé!— À õî ÷åøü, âñå ÿãî äû ñúåì? — ñêà çàë ÿ ýòî è ñðà çó

ïî êà ÿë ñÿ, ïî íÿë, ÷òî ïî ïàë ñÿ íà óäó. Èñ öà ðà ïàí íûé, ñ øèø­êà ìè íà ãî ëî âå îò äðàê è ðàç íûõ äðó ãèõ ïðè ÷èí, ñ öûï êà­ìè íà ðó êàõ è íî ãàõ, ñ êðàñ íû ìè îê ðî âå íå ëû ìè ãëà çà ìè, Ñàíü êà áûë âðåä íåå è çëåå âñåõ ëå âîí òü åâ ñêèõ ðå áÿò.

— Ñëà áî! — ñêà çàë îí.— Ìíå ñëà áî! — õî ðî õî ðèë ñÿ ÿ, èñ êî ñà ãëÿ äÿ íà òó å ñîê.

Òàì áû ëî ÿãîä óæå âû øå ñå ðå äè íû. — Ìíå ñëà áî?! — ïî âòî­ðÿë ÿ ãàñ íó ùèì ãî ëî ñîì è, ÷òî áû íå ñïà ñî âàòü, íå ñòðó ñèòü, íå îïî çî ðèòü ñÿ, ðå øè òåëü íî âû òðÿõ íóë ÿãî äû íà òðà âó: — Âîò! Åøü òå âìå ñ òå ñî ìíîé!

Íà âà ëè ëàñü ëå âîí òü åâ ñêàÿ îð äà, ÿãî äû âìèã èñ ÷åç ëè. Ìíå äî ñòà ëîñü âñå ãî íå ñêîëü êî ìà ëþ ñåíü êèõ, ãíó òûõ ÿãî äîê ñ ïðî çå ëå íüþ. Æàë êî ÿãîä. Ãðó ñò íî. Òî ñ êà íà ñåðä öå — ïðåä­÷óâ ñò âó åò îíî âñòðå ÷ó ñ áà áóø êîé, îò ÷åò è ðàñ ÷åò. Íî ÿ íà­ïó ñ òèë íà ñå áÿ îò ÷à ÿí íîñòü, ìàõ íóë íà âñå ðó êîé — òå ïåðü óæå âñå ðàâ íî. ß ì÷àë ñÿ âìå ñ òå ñ ëå âîí òü åâ ñêè ìè ðå áÿ òèø­êà ìè ïîä ãî ðó, ê ðå÷ êå, è õâà ñ òàë ñÿ:

— ß åùå ó áà áóø êè êà ëà÷ óê ðà äó! <...>Òàê èí òå ðåñ íî è âå ñå ëî ìû ïðî âå ëè âåñü äåíü, è ÿ ñî âñåì

óæå çà áûë ïðî ÿãî äû, íî íà ñòó ïè ëà ïî ðà âîç âðà ùàòü ñÿ äî­ìîé. Ìû ðà çî áðà ëè ïî ñó äó, ñïðÿ òàí íóþ ïîä äå ðå âîì.

107

— Çà äàñò òå áå Êà òå ðè íà Ïå ò ðîâ íà! Çà äàñò! — çà ðæàë Ñàíü­êà. — ßãî äû­òî ìû ñúå ëè! Õà­õà! Íà ðîø íî ñúå ëè! Õà­õà! Íàì­òî íè øòÿê! Õà­õà! À òå áå­òî õî­õî!..

ß è ñàì çíàë, ÷òî èì­òî, ëå âîí òü åâ ñêèì, «õà­õà!», à ìíå «õî­õî!» Áà áóø êà ìîÿ, Êà òå ðè íà Ïå ò ðîâ íà, íå òåò êà Âà ñå íÿ, îò íåå âðà íü åì, ñëå çà ìè è ðàç íû ìè îò ãî âîð êà ìè íå îò äå ëà­åøü ñÿ. Òè õî ïëåë ñÿ ÿ çà ëå âîí òü åâ ñêè ìè ðå áÿ òà ìè èç ëå ñó. Îíè áå æà ëè âïå ðå äè ìå íÿ ãóðü áîé, ãíà ëè ïî äî ðî ãå êîâ øèê áåç ðó÷ êè. Êîâ øèê çâÿ êàë, ïîä ïðû ãè âàë íà êàì íÿõ, îò íå ãî îò ñêà êè âà ëè îñ òàò êè ýìà ëè ðîâ êè.

— Çíà åøü ÷¸? — ïî ãî âî ðèâ ñ áðà òà íà ìè, âåð íóë ñÿ êî ìíå Ñàíü êà. — Òû â òó åñ òðà âû íà òîë êàé, ñâåð õó ÿãîä — è ãî òî âî äå ëî! Îé, äè òÿò êî ìîå! — ïðè íÿë ñÿ ñ òî÷ íî ñ òüþ ïå­ðå äðàç íè âàòü ìîþ áà áóø êó Ñàíü êà. — Ïî ñî áèë òå áå âîñ ïî­îäü, ñè ðî òèí êå, ïî ñî áè­èë. — È ïîä ìèã íóë ìíå áåñ Ñàíü êà, è ïî ì÷àë ñÿ äàëü øå, âíèç ñ óâà ëà, äî ìîé.

À ÿ îñ òàë ñÿ.Óòèõ ëè ãî ëî ñà ðå áÿò íè ïîä óâà ëîì, çà îãî ðî äà ìè, æóò êî

ñäå ëà ëîñü. Ïðàâ äà, ñå ëî çäåñü ñëûø íî, à âñå æå òàé ãà, ïå­ùå ðà íå äà ëå êî, â íåé äî ìî âíè õà ñ äî ìî âûì1, çìåè êèø ìÿ êè øàò.

Ïî âç äû õàë ÿ, ïî âç äû õàë, ÷óòü áû ëî íå âñïëàê íóë, íî íà äî áû ëî ñëó øàòü ëåñ, òðà âó, äî ìî âûå èç ïå ùå ðû íå ïîä­áè ðà þò ñÿ ëè. Òóò õíû êàòü íå êîã äà. Òóò óõî âîñ òðî äåð æè. ß ðâàë ãîð ñòüþ òðà âó, à ñàì îçè ðàë ñÿ ïî ñòî ðî íàì. Íà áèë òðà âîþ òó ãî òó å ñîê, íà áû÷ êå, ÷òîá ê ñâå òó áëè æå è äî ìà âè äàòü, ñî áðàë íå ñêîëü êî ãîð ñòîê ÿãî äîê, çà ëî æèë èìè òðà­âó — ïî ëó ÷è ëîñü çåì ëÿ íè êè äà æå ñ êîï íîé.

— Äè òÿò êî òû ìîå! — çà ïðè ÷è òà ëà áà áóø êà, êîã äà ÿ, çà ìè ðàÿ îò ñòðà õà, ïå ðå äàë åé ïî ñó äè íó. — Âîñ ïîäü òå áå ïî ñî áèë, âîñ ïî­îäü! Óæ êóï ëþ ÿ òå áå ïðÿ íèê, ñà ìûé áîëü­øó ùèé. È ïå ðå ñû ïàòü ÿãîä êè òâîè íå ñòà íó ê ñâî èì, ïðÿ ìî â ýòîì òó å ñ êå óâå çó...

1 Äî­ìî­âíè­õà­ ñ­ äî­ìî­âûì — ñîãëàñíî ïîâåðüþ, íåâèäèìûå ñóùåñòâà, îõðàíÿþùèå êàêîå­ëèáî æèëü¸.

108

Îò ëåã ëî ìà ëåíü êî.ß äó ìàë, ñåé ÷àñ áà áóø êà îá íà ðó æèò ìîå ìî øåí íè ÷å ñò âî,

äàñò ìíå ÷òî ïî ëà ãà åò ñÿ, è óæå ïðè ãî òî âèë ñÿ ê êà ðå çà ñî­äå ÿí íîå çëî äåé ñò âî. Íî îáî øëîñü. Âñå îáî øëîñü. Áà áóø êà óíåñ ëà òó å ñîê â ïîä âàë, åùå ðàç ïî õâà ëè ëà ìå íÿ, äà ëà åñòü, è ÿ ïî äó ìàë, ÷òî áî ÿòü ñÿ ìíå ïî êà íå ÷å ãî è æèçíü íå òàê óæ õó äà.

ß ïî åë, îò ïðà âèë ñÿ íà óëè öó èã ðàòü, è òàì äåð íó ëî ìå íÿ ñî îá ùèòü îáî âñåì Ñàíü êå.

— À ÿ ðàñ ñêà æó Ïå ò ðîâ íå! À ÿ ðàñ ñêà æó!.. — Íå íà äî, Ñàíü êà!— Ïðè íå ñè êà ëà÷, òîã äà íå ðàñ ñêà æó.ß ïðî áðàë ñÿ òàé êîì â êëà äîâ êó, âû íóë èç ëà ðÿ êà ëà÷ è

ïðè íåñ åãî Ñàíü êå ïîä ðó áà õîé. Ïî òîì åùå ïðè íåñ, ïî òîì åùå, ïî êà Ñàíü êà íå íà æðàë ñÿ.

«Áà áóø êó íà äóë. Êà ëà ÷è óê ðàë! ×òî òîëü êî áó äåò?» — òåð çàë ñÿ ÿ íî ÷üþ, âî ðî ÷à ÿñü íà ïî ëà òÿõ. Ñîí íå áðàë ìå íÿ… <...>

— Òû ÷å ãî òàì åëî çèøü? — õðèï ëî ñïðî ñè ëà èç òåì íî­òû áà áóø êà. —  ðå÷ êå íå áîñü îïÿòü áðî äèë? Íî ãè îïÿòü áî ëÿò?

— Íå­å, — îò êëèê íóë ñÿ ÿ. — Ñîí ïðè ñíèë ñÿ.— Ñïè ñ áî ãîì! Ñïè, íå áîé ñÿ. Æèçíü ñòðàø íåå ñíîâ,

áà òþø êî...«À ÷òî, åñ ëè ñëåçòü ñ ïî ëà òåé, çà áðàòü ñÿ ê áà áóø êå ïîä

îäå ÿ ëî è âñå­âñå ðàñ ñêà çàòü?»ß ïðè ñëó øàë ñÿ. Ñíè çó äî íî ñè ëîñü òðóä íîå äû õà íèå ñòà ðî­

ãî ÷å ëî âå êà. Æàë êî áó äèòü, óñ òà ëà áà áóø êà. Åé ðà íî âñòà­âàòü. Íåò óæ, ëó÷ øå ÿ íå áó äó ñïàòü äî óò ðà, ñêà ðà ó ëþ áà­áóø êó, ðàñ ñêà æó îáî âñåì: è ïðî òó å ñîê, è ïðî äî ìî âíè õó ñ äî ìî âûì, è ïðî êà ëà ÷è, è ïðî âñå, ïðî âñå...

Îò ýòî ãî ðå øå íèÿ ìíå ñòà ëî ëåã ÷å, è ÿ íå çà ìåòèë, êàê çà êðû ëèñü ãëà çà. Âîç íèê ëà Ñàíü êè íà íå ìû òàÿ ðî æà, ïî òîì çà ìåëü êàë ëåñ, òðà âà, çåì ëÿ íè êà, çà âà ëè ëà îíà è Ñàíü êó, è âñå, ÷òî âè äå ëîñü ìíå äíåì.

109

Íà ïî ëà òÿõ çà ïàõ ëî ñî ñíÿ êîì, õî ëîä íîé òà èí ñò âåí íîé ïå­ùå ðîé, ðå÷ êà ïðî æóð ÷à ëà ó ñà ìîé ãî ëî âû è ñìîë ê ëà...

Äå äóø êà áûë íà çà èì êå1, êè ëî ìå ò ðàõ â ïÿ òè îò ñå ëà, â óñ òüå ðå êè Ìà íû. Òàì ó íàñ ïî ñå ÿ íà ïî ëî ñ êà ðæè, ïîëî ñ êà îâ ñà è ãðå ÷è äà áîëü øîé çà ãîí ïî ñà æåí êàð òî øåê.

<...> Ó äå äóø êè íà çà èì êå ÿ ëþ áèë áû âàòü. Ñïî êîé íî ó íå ãî òàì, îá ñòî ÿ òåëü íî íè êà êî ãî óòåñ íå íèÿ è íàä çî ðà, áå ãàé õîòü äî ñà ìîé íî ÷è. Äå äóø êà íè êîã äà è íè íà êî ãî íå øó­ìåë, ðà áî òàë íå òî ðîï ëè âî, íî î÷åíü óå ìè ñ òî è ïî äàò ëè âî.

Àõ, åñ ëè áû çà èì êà áû ëà áëè æå! ß áû óøåë, ñêðûë ñÿ. Íî ïÿòü êè ëî ìå ò ðîâ äëÿ ìå íÿ áû ëè òîã äà íå ïðå îäî ëè ìûì ðàñ ñòî ÿ íè åì. È Àëåø êè, ìî å ãî áðà òà íà, íåò, ÷òîá ñ íèì âìå ñ òå óìî òàòü. Íå äàâ íî ïðè åç æà ëà òåò êà Àâ ãó ñ òà è çàáðà ëà Àëåø êó ñ ñî áîé íà ëå ñî ó÷à ñ òîê, êó äà îíà ïî ñòó ïè ëà ðà áî­òàòü.

Ñëî íÿë ñÿ ÿ, ñëî íÿë ñÿ ïî ïó ñ òîé èç áå è íè ÷å ãî äðó ãî ãî íå ìîã ïðè äó ìàòü, êàê ïî äàòü ñÿ ê ëå âîí òü åâ ñêèì.

— Èäåò!ß ïî ì÷àë ñÿ äî ìîé, ñõâà òèë óäî÷ êè, õëå áà â êàð ìàí ñó­

íóë, è ìû ïî äà ëèñü ê êà ìåí íûì áû÷ êàì, çà ïî ñêî òè íó2, ñïó ñ êàâ øó þ ñÿ ïðÿ ìî â Åíè ñåé çà ëî ãîì.

Ìàëü÷èê îòïðàâèëñÿ ñ ñîñåäîì Ñàíüêîé íà ðûáàëêó, ëèøü áû ïðîòÿíóòü âðåìÿ è íå âñòðå÷àòüñÿ ñ áàáóøêîé.

ß ñâà ëèë ñÿ ñ ÿðà3, ïå ðå ïî ëî øèâ áå ðå ãî âó øåê â äûð êàõ, è ðâà íóë óäî÷ êó. Ïî ïàë ñÿ îêóíü. Ïî òîì åðø. Ïî äî øëà ðû áà, íà ÷àë ñÿ êëåâ. Ìû íà æèâ ëÿ ëè ÷åð âÿ êîâ, çà êè äû âà ëè. <...>

Âäðóã çà áëèæ íèì êà ìåí íûì áû÷ êîì çà ùåë êà ëè ïî äíó êî âà íûå øå ñ òû, èç­çà ìû ñà ïî êà çà ëàñü ëîä êà. Òðîå ìó æè êîâ ðà çîì âû áðà ñû âà ëè èç âî äû øå ñ òû. <...> Âçìàõ øå ñ òîâ, ïå­ðå êèä êà ðóê, òîë ÷îê — ëîä êà âñïðûã íó ëà íî ñîì, õîä êî ïî­

1 Çà­èì­êà — çå ìåëü íûé ó÷à ñ òîê âäà ëè îò ñå ëà, îñ âî åí íûé (âñïà­õàí íûé) åãî âëà äåëü öåì.

2 Ïî­ñêî­òè­íà — ïàñò áè ùå, âû ãîí.3 ßð — êðó òîé êðàé îâ ðà ãà.

110

äà ëàñü âïå ðåä. Îíà áëè æå, áëè æå. Âîò óæ êîð ìî âîé äàâ íóë øå ñ òîì, è ëîä êà êèâ íó ëà â ñòî ðî íó îò íà øèõ óäî ÷åê. È òóò ÿ óâè äåë ñè äÿ ùå ãî íà áå ñåä êå åùå îä íî ãî ÷å ëî âå êà. Ïî ëó øà­ëîê íà ãî ëî âå, êîí öû åãî ïðî ïó ùå íû ïîä ìûø êè è êðåñò­íà êðåñò çà âÿ çà íû íà ñïè íå. Ïîä ïî ëó øàë êîì êðà øåí íàÿ â áîð äîâûé öâåò êîô òà. Âû íè ìà ëàñü ýòà êîô òà èç ñóí äó êà ïî áîëü øèì ïðà çä íè êàì è ïî ñëó ÷àþ ïî åçä êè â ãî ðîä.

Äà ýòî æ áà áóø êà!ß ðâà íóë îò óäî ÷åê ê ÿðó, ïîä ïðûã íóë, óõ âà òèë ñÿ çà òðà­

âó, çà ñó íóâ áîëü øîé ïà ëåö íî ãè â íîð êó. Ïîä ëå òå ëà áå ðå ãî­âóø êà, òþê íó ëà ìå íÿ ïî ãî ëî âå, ÿ ñ ïå ðå ïó ãó îïàë íà êî ìüÿ ãëè íû, ïîä ñêî ÷èë è ïî áå æàë ïî áå ðå ãó, ïðî÷ü îò ëîä êè.

— Òû êó äà? Ñòîé! Ñòîé, ãî âî ðþ! — êðè ÷à ëà áà áóø êà. ß ì÷àë ñÿ âî âåñü äóõ.

— ß­à­àâèø øà, ÿ­àâèø øà äî ìîé, ìî øåí íèê! Ìó æè êè ïîä äà ëè æà ðó.— Äåð æè åãî! — êðèê íó ëè èç ëîä êè, è ÿ íå çà ìå òèë, êàê

îêà çàë ñÿ íà âåðõ íåì êîí öå ñå ëà… <...> ß äîë ãî îò äû õè âàë­ñÿ è ñêî ðî îá íà ðó æèë — ïîä ñòó ïà åò âå ÷åð — âî ëåé­íå âî ëåé íà äî âîç âðà ùàòü ñÿ äî ìîé. Íî ÿ íå õî òåë äî ìîé è íà âñÿ êèé ñëó ÷àé ïî äàë ñÿ ê äâî þ ðîä íî ìó áðà òèø êå Êå øå, äÿ äè Âà íè­íî ìó ñû íó, æèâ øå ìó çäåñü, íà âåðõ íåì êðàþ ñå ëà.

Ìíå ïî âåç ëî. Âîç ëå äÿ äè Âà íè íî ãî äî ìà èã ðà ëè â ëàï òó. ß ââÿ çàë ñÿ â èã ðó è ïðî áå ãàë äî òåì íî òû. Ïîÿâè ëàñü òå áÿ Ôå íÿ, Êåø êè íà ìàòü, è ñïðî ñè ëà ìå íÿ:

— Òû ïî ÷å ìó äî ìîé íå èäåøü? Áà áóø êà ïî òå ðÿ åò òå áÿ.— Íå­å, — îò âå òèë ÿ êàê ìîæ íî áåñ ïå÷ íåå. — Îíà â ãî­

ðîä óï ëû ëà. Ìî æåò, íî ÷ó åò òàì.Òå òÿ Ôå íÿ ïðåä ëî æè ëà ìíå ïî åñòü, è ÿ ñ ðà äî ñ òüþ ñìî­

ëî òèë âñå, ÷òî îíà ìíå äà ëà, à òîí êî øå èé Êå øà ïî ïèë âà­ðå íî ãî ìî ëî êà, è ìàòü åìó ñêà çà ëà ñ óêî ðîì:

— Âñå íà ìî ëî÷ êå äà íà ìî ëî÷ êå. Ãëÿ äè âîí, êàê åñò ïàð íèø êà, îò òî ãî è êðå ïîê, êàê ãðèá áî ðîâèê. — Ìíå ïî­ãëÿ íó ëàñü òå òè Ôå íè íà ïî õâà ëà, è ÿ óæå òè õî íà äå ÿòü ñÿ ñòàë, ÷òî îíà ìå íÿ è íî ÷å âàòü îñ òà âèò.

111

Íî òå òÿ Ôå íÿ ïî ðàñ ñïðà øè âà ëà, ïî ðàñ ñïðà øè âà ëà ìå íÿ îáî âñåì, ïî ñëå ÷å ãî âçÿ ëà çà ðó êó è îò âå ëà äî ìîé.

 íà øåé èç áå óæå íå áû ëî ñâå òó. Òå òÿ Ôå íÿ ïî ñòó ÷à ëà â îê íî. «Íå çà ïåð òî!» — êðèê íó ëà áà áóø êà. Ìû âî øëè â òåì íûé è òè õèé äîì, ãäå òîëü êî è ñëû øà ëîñü ìíî ãî êðû­ëîå ïî ñòó êè âà íèå áà áî ÷åê äà æóæ æà íèå áüþ ùèõ ñÿ î ñòåê ëî ìóõ.

Òå òÿ Ôå íÿ îò òåñ íè ëà ìå íÿ â ñå íè, âòîëê íó ëà â ïðèñòðî­åí íóþ ê ñå íÿì êëà äîâ êó. Òàì áû ëà íàëà æå íà ïî ñòåëü èç ïî­ëî âè êîâ è ñòà ðî ãî ñåä ëà â ãî ëîâàõ — íà ñëó ÷àé, åñ ëè äíåì êî ãî­òî ñìî ðèò æà ðà è åìó çà õî ÷åò ñÿ îò äîõ íóòü â õî ëîä êå.

ß çà ðûë ñÿ â ïî ëî âèê, ïðè òèõ, ñëó øàÿ. Òå òÿ Ôå íÿ è áà áóø êà î ÷åì­òî ðàç ãî âà ðè âà ëè â èç áå, íî

î ÷åì — íå ðà çî áðàòü.  êëà äîâ êå ïàõ ëî îò ðó áÿ ìè, ïû ëüþ è ñó õîé òðà âîé, íà òû êàí íîé âî âñå ùå ëè è ïîä ïîòîë êîì. Òðà âà ýòà âñå ÷å ãî­òî ïî ùåë êè âà ëà äà ïî òðå ñ êè âà ëà. Òî ñ ê­ëè âî áû ëî â êëà äîâ êå. Òå ìåíü áû ëà ãó ñ òà, øå ðî õî âà òà, çà­ïîë íåí íàÿ çà ïà õà ìè è òàé íîé æèç íüþ. Ïîä ïî ëîì îäè íî êî è ðîá êî ñêðåá ëàñü ìûøü, ãî ëî äà þ ùàÿ èç­çà êî òà. È âñå ïî­òðå ñ êè âà ëè ñó õèå òðà âû äà öâå òû ïîä ïî òîë êîì, îò êðû âà ëè êî ðî áî÷ êè, ñî ðè ëè âî òüìó ñå ìå÷ êè, äâà èëè òðè çà ïó òà ëèñü â ìî èõ âî ëî ñàõ, íî ÿ èõ íå âû òà ñ êè âàë, ñòðà øàñü øå âåëü­íóòü ñÿ. <...>

Óø ëà òå òÿ Ôå íÿ, ïëîò íî ïðè êðû ëà äâåðü â ñåí êàõ. Âî ðî­âà òî ïðî øìûã íóë ïî êðûëü öó êîò. Ïîä ïî ëîì ñòèõ ëà ìûøü. Ñòà ëî ñîâ ñåì òåì íî è îäè íî êî. Â èç áå íå ñêðè ïå ëè ïî ëî âè­öû, íå õî äè ëà áà áóø êà. Óñ òà ëà. Íå áëèæ íèé ïóòü â ãî ðîä­òî! Âî ñåì íàä öàòü âåðñò, äà ñ êî òîì êîé. Ìíå êà çà ëîñü, ÷òî åñ ëè ÿ áó äó æà ëåòü áà áóø êó, äó ìàòü ïðî íåå õî ðî øî, îíà îá ýòîì äî ãà äà åò ñÿ è âñå ìíå ïðî ñòèò. Ïðè äåò è ïðî ñòèò. Íó ðà çîê è ùåëê íåò, òàê ÷òî çà áå äà! Çà òà êîå äå ëî è íå ðà çîê ìîæ íî...

Îä íà êî áà áóø êà íå ïðè õî äè ëà. Ìíå ñäå ëà ëîñü õî ëîäíî. ß ñâåð íóë ñÿ êà ëà ÷è êîì è äû øàë ñå áå íà ãðóäü.

Ïðî ñíóë ñÿ ÿ îò ñîë íå÷ íî ãî ëó ÷à, ïðî ñó íóâ øå ãî ñÿ â ìóò íîå

112

îêîø êî êëà äîâ êè è òêíóâ øå ãî ñÿ ìíå â ãëà çà.  ëó ÷å ìîø êîé ìåëü òå øè ëà ïûëü. Îò êó äà­òî íà íî ñè ëî çà èì êîé, ïàø íåþ. ß îã ëÿ äåë ñÿ, è ñåðä öå ìîå ðà äî ñò íî ïîä ïðûã íó ëî: íà ìå íÿ áûë íà êè íóò äå äóø êèí ñòà ðåíü êèé ïî ëó øó áîê. Äå äóø êà ïðè åõàë íî ÷üþ. Êðà ñî òà!

Íà êóõ íå áà áóø êà êî ìó­òî îá ñòî ÿ òåëü íî ðàñ ñêà çû âà ëà:— ...Êóëü òóð íàÿ äà ìî÷ êà, â øëÿï êå. «ß ýòè âîò ÿãîä êè

âñå êóï ëþ». Ïî æà ëóé ñòà, ìè ëî ñ òè ïðî øó. ßãîä êè­òî, ãî âî­ðþ, ñè ðî òèí êà ãî ðå ìûø íûé ñî áè ðàë...

Òóò ÿ ïðî âà ëèë ñÿ ñêâîçü çåì ëþ âìå ñ òå ñ áà áóø êîé è óæå íå ìîã è íå æå ëàë ðàç áè ðàòü, ÷òî ãî âî ðè ëà îíà äàëü øå, ïî òî­ìó ÷òî çà êðûë ñÿ ïî ëó øóá êîì, çà áèë ñÿ â íå ãî, ÷òî áû ñêî ðåå ïî ìå ðåòü. Íî ñäå ëà ëîñü æàð êî, ãëó õî, ñòà ëî íå ÷åì äû øàòü, è ÿ îò êðûë ñÿ.

— ...Ñâî èõ âå÷ íî ïî òà ÷èë! — ãðå ìå ëà áà áóø êà. — Òå ïåðü ýòî ãî! À îí óæ ìî øåí íè ÷àò! ׸ ïî òîì èç íå ãî áó äåò? Æè ãàí áó äåò! Âå÷ íûé àðå ñ òàíò! ß âîò åùå ëå âîí òü åâ ñêèõ, ïÿò íàé èõ, â îáî ðîò âîçü ìó! Ýòî èõ íÿÿ ãðà ìî òà!..

Óá ðàë ñÿ äåä âî äâîð, îò ãðå õà ïî äàëü øå, ÷å ãî­òî òþ êà åò ïîä íà âå ñîì. Áà áóø êà äîë ãî îä íà íå ìî æåò, åé íà äî êî ìó­òî ðàñ ñêà çû âàòü î ïðî èñ øå ñò âèè ëè áî ðàç íî ñèòü âäðå áåç ãè ìî øåí íè êà, ñòà ëî áûòü, ìå íÿ, è îíà òè õîíü êî ïðî øëà ïî ñå íÿì, ïðè îò êðû ëà äâåðü â êëà äîâ êó. ß åä âà óñ ïåë êðåï êî­íà êðåï êî ñî ìê íóòü ãëà çà.

— Íå ñïèøü âåäü, íå ñïèøü! Âñå­î âè æó!Íî ÿ íå ñäà âàë ñÿ. Çà áå æà ëà â äîì áà áóø êè íà ïëå ìÿí íè öà,

ñïðî ñè ëà, êàê «òå òà» ñïëà âà ëà â ãî ðîä. Áà áóø êà ñêà çà ëà, ÷òî «ñïëà âà ëà, ñëà âà òå áå ãîñ ïî äè, ÿãî äåí êè ïðî äà ëà ñõîä íî», è òóò æå ïðè íÿ ëàñü ïî âå ñò âî âàòü:

— Ìîé­òî! Ìà ëîé­òî! ×å ãî óò âî ðèë!.. Ïî ñëó øàé­êî, ïî ñëó­øàé­êî, äåâ êà!

 ýòî óò ðî ê íàì ïðè õî äè ëî ìíî ãî ëþ äåé, è âñåõ áà áóø­êà çà äåð æè âà ëà, ÷òîá ïî âå äàòü: «À ìîé­òî! Ìà ëîé­òî!» È ýòî åé íè ñêîëü êî íå ìå øà ëî èñ ïîë íÿòü äî ìàø íèå äå ëà — îíà íî ñè ëàñü âçàä­âïå ðåä, äî èëà êî ðî âó, âû ãî íÿ ëà åå ê ïà ñ òó õó,

113

âû òðÿ õè âà ëà ïî ëî âè êè, äå ëà ëà ðàç íûå ñâîè äå ëà è âñÿ êèé ðàç, ïðî áå ãàÿ ìè ìî äâå ðåé êëà äîâ êè, íå çà áû âà ëà íà ïîì íèòü:

— Íå ñïèøü âåäü, íå ñïèøü! ß âñå­î âè æó! Íî ÿ òâåð äî âå ðèë: óï ðà âèò ñÿ ïî äî ìó è óé äåò. Íå âû­

òåð ïèò, ÷òî áû íå ïî äå ëèòü ñÿ íî âî ñòÿ ìè, ïî ÷åðï íó òû ìè â ãî ðî äå, è óç íàòü òå íî âî ñòè, êî òî ðûå ñâåð øè ëèñü áåç íåå íà ñå ëå. È êàæ äî ìó âñòðå÷ íî ìó è ïî ïå ðå÷ íî ìó áà áóø êà ñ áîëü øîé îõî òîé áó äåò òâåð äèòü: «À ìîé­òî! Ìà ëîé­òî!»

 êëà äîâ êó çà âåð íóë äå äóø êà, âû òÿ íóë èç­ïîä ìå íÿ êî­æà íûå âîæ æè è ïîä ìèã íóë: «Íè ÷å ãî, äå ñ êàòü, òåð ïè è íå ðî áåé!», äà åùå è ïî ãî ëî âå ìå íÿ ïî ãëà äèë. ß çà øèð êàë íî­ñîì, è òàê äîë ãî êî ïèâ øè å ñÿ ñëå çû õëû íó ëè èç ìî èõ ãëàç, è íå áû ëî èì íè êà êî ãî óäåð æó.

— Íó, øòî òû, øòî òû? — óñ ïî êà è âàë ìå íÿ äåä, îáè ðàÿ áîëü øîé ðó êîé ñëå çû ñ ìî å ãî ëè öà. — ×å âî ãî ëîä íàé­òî ëå­æèøü? Ïî ïðî ñè ïðîø øå íüÿ... Ñòó ïàé, ñòó ïàé, — ëå ãîíü êî ïîä òîëê íóë ìå íÿ äåä â ñïè íó.

Ïðè äåð æè âàÿ îä íîé ðó êîé øòà íû, ïðè æàâ äðó ãóþ ëîê òåì ê ãëà çàì, ÿ ñòó ïèë â èç áó è çà âåë:

— ß áîëü øå... ß áîëü øå... ß áîëü øå... — è íè ÷å ãî íå ìîã äàëü øå ñêà çàòü.

— Ëàä íî óæ, óìû âàé ñÿ äà ñà äèñü òðå ñ êàòü! — âñå åùå íå ïðè ìè ðè ìî, íî óæå áåç ãðî çû, áåç ãðî ìîâ îáî ðâà ëà ìå íÿ áà áóø êà.

ß ïî êîð íî óìûë ñÿ, äîë ãî âî çèë ïî ëè öó ñû ðûì ðó êî­òåð íè êîì è âñïîì íèë, ÷òî ëå íè âûå ëþ äè, ïî çà âå ðå íèþ áà­áóø êè, âñå ãäà ñû ðûì óòè ðà þò ñÿ, ïî òî ìó ÷òî âñåõ ïî çä íåå âñòà þò. Íà äî áû ëî äâè ãàòü ñÿ ê ñòî ëó, ñà äèòü ñÿ, ãëÿ äåòü íà ëþ äåé. Àõ, òû, ãîñ ïî äè! Äà ÷òî áû ÿ åùå õîòü ðàç ñïëó òî âàë! Äà ÿ...

Ñî äðî ãà ÿñü îò âñå åùå íå ïðî øåä øèõ âñõëè ïîâ, ÿ ïðè­ëå ïèë ñÿ ê ñòî ëó. Äåä âî çèë ñÿ íà êóõ íå, ñìà òû âàë íà ðó êó ñòà ðóþ, ñîâ ñåì, ïî íè ìàë ÿ, íå íóæ íóþ åìó âå ðåâ êó, ÷å ãî­ òî äî ñòà âàë ñ ïî ëà òåé, âû íóë èç­ïîä êó ðÿò íè êà òî ïîð, ïî­ ïðî áî âàë ïàëü öåì îñ ò ðèå. Îí èùåò è íà õî äèò çà äå ëüå, ÷òîá

114

òîëü êî íå îñ òàâ ëÿòü ãî ðå ìû÷ íî ãî âíó êà îäèí íà îäèí ñ «ãå­íå ðà ëîì», òàê îí â ñåðä öàõ èëè â íà ñìåø êó íà çû âà åò áà­áóø êó.

×óâ ñò âóÿ íå çðè ìóþ, íî íà äåæ íóþ ïîä äåðæ êó äå äà, ÿ âçÿë ñî ñòî ëà êðà þ õó1 è ñòàë åñòü åå âñó õî ìÿò êó. Áà áóø êà îä­íèì ìà õîì ïëåñ íó ëà ìî ëî êà, ñî ñòó êîì ïî ñòà âè ëà ïî ñó äè íó ïå ðå äî ìíîé è ïîä áî ÷å íè ëàñü — ñåëà ðÿäîì:

— Áðþ õî áî ëèò, íà êðà þ õó ãëÿ äèò! Ýøü âåäü êà êîé ñìè­ðå íåíü êàé! Ýøü âåäü êà êîé òè õîíü êàé! È ìî ëî÷ êà íå ïî ­ïðî ñèò!..

Äåä ìíå ïîä ìîðã íóë — òåð ïè. ß è áåç íå ãî çíàë: áî æå óïà ñè ñåé ÷àñ ïå ðå ÷èòü áà áóø êå, ñäå ëàòü ÷å ãî íå ïî åå óñ ìî­ò ðå íèþ. Îíà äîëæ íà ðàç ðÿ äèòü ñÿ è äîëæ íà âû ñêà çàòü âñå,

1 Êðàþõà — ìàëåíüêèé êóñî÷åê õëåáà.

115

÷òî ó íåå íà ñåðä öå íà êî ïè ëîñü, äó øó îò âå ñ òè è óñ ïî êî èòü äîëæ íà.

È ñðà ìè ëà æå ìå íÿ áà áóø êà! È îá ëè ÷à ëà æå! Òîëü êî òå­ïåðü, ïî íÿâ äî êîí öà, â êà êóþ áåç äîí íóþ ïðî ïàñòü ââåð ã ëî ìå íÿ ïëó òîâ ñò âî è íà êà êóþ «êðè âóþ äî ðîæ êó» îíî ìå íÿ åùå óâå äåò, êî ëè ÿ òàê ðà íî âçÿë ñÿ âîðîâàòü, êî ëè çà ëè­õèì ëþ äîì ïî òÿ íóë ñÿ íà ðàç áîé, ÿ óæ çà ðå âåë íå ïðî ñòî ðàñ êà è âà ÿñü, à èñ ïó ãàâ øèñü, ÷òî ïðî ïàë, ÷òî íè ïðî ùå íüÿ, íè âîç âðà òà íå òó...

Äà æå äåä íå âû äåð æàë áà áóø êè íûõ ðå ÷åé è ìî å ãî ïîë­íî ãî ðàñ êà ÿ íüÿ. Óøåë. Óøåë, ñêðûë ñÿ, çà äû ìèâ öè ãàð êîé, äå ñ êàòü, ìíå òóò íè ïî ìî÷ü, íè ñî âëà äàòü, áîã ïî ñîá ëÿé òå­áå, âíó ÷åê...

Áà áóø êà óñ òà ëà, âû äîõ ëàñü, à ìî æåò, è ïî ÷ó ÿ ëà, ÷òî óæ òî ãî îíà, ëèø êî âà òî âñå æ ìå íÿ ãðî ìè ëà.

Áû ëî ïî êîé íî â èç áå, îä íà êî âñå åùå òÿ æå ëî. Íå çíàÿ, ÷òî äå ëàòü, êàê äàëü øå æèòü, ÿ ðàç ãëà æè âàë çà ïëàò êó íà øòà íàõ, âû òÿ ãè âàë èç íåå íèò êè. À êîã äà ïîä íÿë ãî ëî âó, óâè äåë ïå ðåä ñî áîé...

ß çà æìó ðèë ñÿ è ñíî âà îò êðûë ãëà çà. Åùå ðàç çà æìó ­ ðèë ñÿ, åùå ðàç îò êðûë. Ïî ñêîá ëå íî ìó êó õîí íî ìó ñòî ëó, áóä òî ïî îã ðîì íîé çåì ëå, ñ ïàø íÿ ìè, ëó ãà ìè è äî ðî ãà ìè, íà ðî çî âûõ êî ïûò öàõ, ñêà êàë áå ëûé êîíü ñ ðî çî âîé ãðè­âîé.

— Áå ðè, áå ðè, ÷¸ ñìî ò ðèøü? Ãëÿ äèøü, çà òî åùå êîã äà îì ìà íåøü áà óø êó...

Ñêîëü êî ëåò ñ òåõ ïîð ïðî øëî! Ñêîëü êî ñî áû òèé ìè íó­ëî. Íåò â æè âûõ äå äóø êè, íåò è áà áóø êè, äà è ìîÿ æèçíü êëî íèò ñÿ ê çà êà òó, à ÿ âñå íå ìî ãó çà áûòü áà áóø êè íî ãî ïðÿ íè êà — òî ãî äèâ íî ãî êî íÿ ñ ðî çî âîé ãðè âîé.

Âî­ïðî­ñû­ è­ çà­äà­íèÿ

I.­ Ðàç­áå­ðåì­ñÿ­ â­ ïðî­÷è­òàí­íîì

1. Ãäå è â êà êîå âðå ìÿ ïðî èñ õî äÿò ñî áû òèÿ, îïè ñàí íûå â ðàñ­ñêà çå?

116

2. Îò ÷üå ãî èìå íè âå äåò ñÿ ïî âå ñò âî âà íèå â ðàñ ñêà çå?3. ×òî âû ìî æå òå ñêà çàòü î ñå ìüå Ëå âîí òèÿ? ×åì îíà îò ëè ÷à­

ëàñü îò äðó ãèõ ñå ìåé? 4. Êàê ãå ðîé ðàñ ñêà çà áûë âòÿ íóò â îá ìàí? Êàê îí ðå øèë

èñ ïðà âèòü ïî ëî æå íèå? ×òî ïî ìå øà ëî åìó ýòî ñäå ëàòü? ×òî ïðî­èçî ø ëî ïî òîì?

II.­Ïî­ðàç­ìû­ø­ëÿ­åì­ íàä­ ðàñ­ñêà­çîì

1. Ïî ÷å ìó ãå ðîÿ ðàñ ñêà çà íå óäåð æè ìî òÿ íó ëî ê Ëå âîí òèþ? ×òî îñî áåí íî ïðè âëå êà ëî åãî â ýòîé ñå ìüå?

2. Êàê ïðî âå ëè äåíü ðå áÿ òà, îòï ðà âèâ øèñü çà ÿãî äà ìè? Ðàñ­ñêà æè òå îá ýòîì äíå.

3. ×è òàÿ ðàñ ñêàç, âû, íà âåð íîå, îá ðà òè ëè âíè ìà íèå íà òî, ÷òî àâ òîð â ðå ÷è ãå ðî åâ ñî õðà íÿ åò «êðà ñ êè» íà ðîä íîé ðóñ ñêîé ðå ÷è. Ñ êà êîé öå ëüþ äå ëà åò ýòî ïè ñà òåëü?

III.­ Ñäå­ëà­åì­ âû­âî­äû

1. Êàê âû äó ìà å òå, ïî ÷å ìó áà áóø êà, íå ñìî ò ðÿ íà îá ìàí âíó êà, êó ïè ëà åìó «ïðÿ íèê êî íåì»?

2. Êà êèå æèç íåí íûå óðî êè èç âëåê ãå ðîé ðàñ ñêà çà? Êàê ñ ýòèì ñâÿ çà íû çà êëþ ÷è òåëü íûå ñëî âà ðàñ ñêà çà: «Ñêîëü êî ëåò ñ òåõ ïîð ïðî øëî! Ñêîëü êî ñî áû òèé ìè íó ëî. Íåò â æè âûõ äå äóø êè, íåò è áà áóø êè, äà è ìîÿ æèçíü êëî íèò ñÿ ê çà êà òó, à ÿ âñå íå ìî­ãó çà áûòü áà áóø êè íî ãî ïðÿ íè êà — òî ãî äèâ íî ãî êî íÿ ñ ðî çî âîé ãðè âîé»?

117

Ãàôóð Ãóëÿì

(1903—1966)

Îí­ âîç­âå­ëè­÷èë­ ñâî­èì­ ïå­ñåí­íûì­ òà­ëàí­òîì­ óç­áåê-­ñ­êóþ­ ïî­ýçèþ­ è­ äå­ëà­ óç­áåê­ñ­êî­ãî­ íà­ðî­äà.

Í.­ Òè­õî­íîâ

Ïðî èç âå äå íèÿ íà ðîä íî ãî ïî ýòà Óç áå êè ñ òà íà ïîëü çó þò ñÿ ïðè çíà íè åì ìèë ëè î íîâ ÷è òà òå ëåé.

Êðóï íåé øèé ïî ýò, ïðî çà èê, ïóá ëè öèñò, âû äà þ ùèé ñÿ ó÷å­íûé — òà êèì æè âåò Ãà ôóð Ãó ëÿì â ñî çíà íèè êàæ äî ãî, êòî çíà êîì ñ òâîð ÷å ñò âîì ïè ñà òå ëÿ.

Ãà ôóð Ãó ëÿì ïðî øåë íå ëåã êèé òðó äî âîé ïóòü, ñìå íèë â ñâîè þíûå ãî äû ìíî æå ñò âî ïðî ôåñ ñèé è ïî ýòî ìó çíàë î æèç­íè ñâî èõ ñî âðå ìåí íè êîâ íå èç êíèã.

Îñî áîå ìå ñ òî â òâîð ÷å ñ êîì íà ñëå äèè Ãà ôó ðà Ãó ëÿ ìà çà íè­ìà þò ïðî èç âå äå íèÿ äëÿ äå òåé. Îñî áåí íî ëþ áè ìà ÷è òà òå ëÿ ìè ïî âåñòü «Îçîð íèê».

Ðàñ ñêà çû âàÿ î ñêè òà íè ÿõ ñâî å ãî þíî ãî ãå ðîÿ, Ãà ôóð Ãó­ëÿì ãî âî ðèò î ñå áå, î ãî äàõ ñîá ñò âåí íî ãî äåò ñò âà, î òîì, êàê áðî äèë îí ïî ïûëü íûì äî ðî ãàì ïîä ðàñ êà ëåí íûì ñîëí öåì, êàê íî ÷å âàë ïîä îò êðû òûì íå áîì, êàê æàä íî õâà òàë ñÿ çà ëþ áîå äå ëî, êî òî ðîå ìîã ëî õîòü êàê­òî ïðî êîð ìèòü åãî.

Î÷åíü òî÷ íî îïè ñû âà þò ñÿ â ïî âå ñ òè êàð òè íû æèç íè Òàø­êåí òà è åãî ïðè ãî ðî äîâ. (Äåò ñò âî Ãà ôó ðà ïðî õî äè ëî â ìà­õàë ëå Êóð ãàí òà ãè.  ýòîì æå ðàé î íå æè âåò è ãå ðîé «Îçîð­íè êà»).

118

Ñàì ïè ñà òåëü òàê îï ðå äå ëÿ åò îñ íîâ íóþ òå ìó ñâî å ãî ïðî­èç âå äå íèÿ: «Ìíî ãî ðàç íûõ ïðè êëþ ÷å íèé, âå ñå ëûõ è ãðó ñò­íûõ, ïðè øëîñü ïå ðå æèòü ãå ðîþ ýòîé êíè ãè. À âñå­òà êè «ñ íî ñîì» îñ òà ëèñü òå, êòî ñà ìè õî òå ëè äó ðà ÷èòü è îäó ðà ÷è âàòü äðó ãèõ.

Âîò òàê­òî!»

ÎÇÎЭÍÈÊ

(Ãëà­âû­ â­ ñî­êðà­ùå­íèè)

ÄÅ­ÒÈ­ÑÒÀ­ÐÎÉ­ÌÀ­ÕÀË­ËÈ

Íà ðî äó â òîð ãî âûõ ðÿ äàõ óé ìà. áîëü øîé ÷àé õà íå Èëü õà ìà­÷àé õàí ùè êà, ÷òî ñòî èò êàê

ðàç íà ïî âî ðî òå ìî ëî÷ íî ãî ðÿ äà ê ìà õàë ëå Ìàõ êà ìà, èã ðà åò ãðàì ìî ôîí, áåç óìîë êó çâó ÷àò ñòà ðèí íûå ïåñ íè â èñ ïîë íå­íèè Òóé ÷è­õà ôè çà, Õà ì ðà êó ëà­êî ðû èëè ôåð ãàí ñêèõ ïå âèö. Ìå ñ òà â ÷àé õà íå âñå ãäà íå õâà òà åò. Òóò ïðî âî äÿò ñâî áîä íîå âðå ìÿ áàé ñêèå ñûíîâüÿ èç òîð ãî âûõ ðÿ äîâ. Îíè ñî áè ðà þò­ñÿ âî êðóã äà ñ òàð õà íà, ïî ñðå äè êî òî ðî ãî íà áîëü øîì ìåä­íîì ïîä íî ñå ðàç ëî æå íû ñà õàð, ìèí äàëü, ôè ñ òàø êè, ðàç íûå ñëà äî ñòè, ñòî èò â ïî ñó äå âà ðå íüå, à çà ÷à ñ òóþ êðà ñó åò ñÿ è êî íü ÿê â ñî ëî ìåí íûõ ïëå òåí êàõ ñ èçî á ðà æå íè åì ëà ñ òî÷ êè. Óñà æè âà ÿñü, îíè âå ñå ëî ãîð ëà íÿò, ðàñ ñêà çû âà þò àíåê äî òû. Äåõ êà íàì, áåä íûì êó ñ òà ðÿì, êà çà õàì, êèð ãè çàì, ïðè åõàâ­øèì íà áà çàð èç äà ëå êà, íå ÷å ãî ñþ äà è ñî âàòü ñÿ.

×àé õàí ùèê — õó äî ùà âûé ïà ðåíü ïî ïðî çâè ùó Àñ ðà­ ëû ñûé, â ëåã êîì õà ëà òå íà ðà ñ ïàø êó, ïîä ïî ÿ ñàí íîì ãî ëó áûì øåë êî âûì ïëàò êîì, óñ ëóæ ëè âî íî ñèò ñÿ ñðå äè ïî ñå òè òå ëåé. Ñòî èò êî ìó­íè áóäü èç ãîñ òåé êðèê íóòü «Àñ ðà!» èëè «Ëû­ñûé!» — îí òóò êàê òóò:

— ×òî óãîä íî, ìóë ëà­àêà, ÷àé èëè ÷è ëèì?Ìíî ãî óäè âè òåëü íûõ âå ùåé ìîæ íî óâè äåòü â ýòîé ÷àé õà­

íå. Íî, êî íå÷ íî, ñà ìîå çà ìå ÷à òåëü íîå â íåé — ýòî ïîä âå øåí­íàÿ ê ïî òîë êó ó âõî äà áîëü øàÿ êëåò êà, ïî çî ëî ÷åí íàÿ, óê ðà­øåí íàÿ àìó ëå òà ìè îò äóð íî ãî ãëà çà è ïå ñ ò ðû ìè ôëàæ êà ìè.

119

 êëåò êå æè âåò ïî ïó ãàé, åé­áî ãó, íà ñòî ÿ ùèé, æè âîé ïî ïó­ãàé! Ïå ðüÿ åãî ïå ðå ëè âà þò ñÿ âñå ìè öâå òà ìè ðà äó ãè: ñè íèé, êðàñ íûé, ãî ëó áîé, æåë òûé, áå ëûé, ðî çî âûé, êî ðè÷ íå âûé, òåì íî­âèø íå âûé, ôè ñ òàø êî âûé — âñå öâå òà, êà êèå òîëü êî åñòü íà ñâå òå! Íî ãëàâ íîå, îí ðàç ãî âà ðè âà åò!

Ìû, ìàëü ÷èø êè, áðî äèì ïî áà çà ðó ÷ó ìà çîé áî ñî íî ãîé ñòà­åé; ìû ñíó åì âñþ äó, íî êî âõî äó â ÷àé õà íó íàñ òÿ íåò íå­èç ìåí íî:

— Ïîï êà, ýé, ïîï êà!Âïðî ÷åì, ãëàâ íûì íà øèì ðàç âëå ÷å íè åì íà áà çà ðå ñëó æàò

äæèííè — þðî äè âûå. Ñêîëü êî èõ â Òàø êåí òå— è­è! Íà÷­íåøü ñ÷è òàòü — ñî áüåøü ñÿ!

Ìû çíà ëè âñå èñ òî ðèè ýòèõ íå ñ÷à ñò íûõ — ñëû øà ëè îò âçðîñ ëûõ, ñêîëü êî ðàç âñå ýòî ïðè íàñ ïå ðå ñêà çû âà ëîñü! Íî ó ìàëü ÷è øåê íåò âðå ìå íè äëÿ æà ëî ñ òè. Ñ äæèí íè ìîæ íî áû ëî óñ ò ðî èòü ïðåä ñòàâ ëå íèå — ëó÷ øå íå íà äî! Èíî ãäà ìû óãî âà ðè âà ëè èõ ñïåòü èëè ñïëÿ ñàòü, íî ÷à ùå ïðî ñòî áåç æà­ëî ñò íî äðàç íè ëè...

Òàê, â ðàç âëå ÷å íè ÿõ, ïðî âî äè ëè ìû äíè è åä âà çà ìå ÷à­ëè, êàê íà ñòó ïà åò âå ÷åð. Çà áå æàâ äî ìîé ñðà çó ïî ñëå òðå òü åé ìî ëèò âû, ÷òî ïå ðåä çà õî äîì ñîëí öà, ìû íà ñêî ðî õëå áà åì ìó÷ íóþ ïî õëåá êó èëè êà êîå­íè áóäü âà ðå âî èç ìà øà — ñ òûê âîé èëè ðè ñîì, èëè ñóï ñ ëàï øîé, — è ñíî âà óáå ãà åì íà óëè öó, íàä êî òî ðîé ïîíåìíîãó âû ñû ïàþò äî á ðûå ëåò íèå çâåç äû. Ñà ìîå âðå ìÿ äëÿ èã ðû â ïðÿò êè...

Âïðî ÷åì, ó íàñ ìíî æå ñò âî è äðó ãèõ èãð: áîðü áà, «áàòìàí­áàò ìàí»: èã ðà þ ùèå ñòî ÿò ñïè íîé äðóã ê äðó ãó, ñöå ïÿò ñÿ ðó êà ìè è ïî î÷å ðåä íî ïîä íè ìà þò íà ïàð íè êîâ ñå áå íà ñïè íó; èëè åùå èã ðà â «áå ëûé òî ïîëü, çå ëå íûé òî ïîëü» — ìàëü ÷èø­êè ðàç áè âà þò ñÿ íà äâå ãðóï ïû, êàæ äàÿ âû áè ðà åò âî æà êà, çà ãà äû âà åò êî ãî­íè áóäü, à ïðî òè âî ïî ëîæ íàÿ ñòî ðî íà äîëæ íà óãà äàòü — êî ãî? Îò ãà äàâ øèå ñà äÿò ñÿ íà ñïè íû ïðî òèâ íè êîâ è åäóò äî óñ ëîâ ëåí íî ãî ìå ñ òà...

...Âðå ìå íè ó íàñ õâà òà åò, â øêî ëå çà äåð æè âà þò íàñ íå íà­äîë ãî, à äåë... Êà êèå ó íàñ ìî ãóò áûòü äå ëà! Íà øè ðî äè òå­

120

ëè è ñå áå­òî íå ìî ãóò íàé òè ðà áî òó, ãäå óæ òàì ïðè ñò ðî èòü ìàëü ÷è øåê!

Ìà õàë ëþ âðî äå íà øåé íà ñå ëÿ þò îáû÷ íî ìåë êèå ðå ìåñ­ëåí íè êè — êî æå âåí íè êè, âå ðå âî÷ íè êè, ìà ñ òå ðà, êîòîðûå ÷èíÿò ôàðôîðîâóþ èëè ñòåêëÿííóþ ïîñóäó, âîäîíîñû, íî­ñèëü ùè êè, êî íþ õè, ñòî ðî æà, ìåë êèå ñëó æè òå ëè îê ðå ñò íûõ ìå ÷å òåé. Ïðàâ äà, â íà øåé ìà õàë ëå æè ëè, ãëàâ íûì îá ðà çîì, ðà áî ÷èå òè ïî ãðà ôèè è êîí äè òåð ñêîé. Íî âñå æå, êî ãî òóò òîëü êî íå áû ëî! Âñå ýòî ðî äè òå ëè ìî èõ òî âà ðè ùåé, ÿ èõ ïî ìíþ îò ëè÷ íî.

Âî­ïðî­ñû­ è­ çà­äà­íèÿ

I.­Âû­äå­ëè­òå­â­ïðî­÷è­òàí­íîì­òåê­ñ­òå­ñìûñ­ëî­âûå­îò­ðûâ­êè­è­íà­çî­âè­òå­ èõ­ ñòðî­êà­ìè­ òåê­ñ­òà­ èëè­ ñâî­è­ìè­ ñëî­âà­ìè.

Î á ð à ç å ö:

1. «Â áîëü øîé ÷àé õà íå, ÷òî ñòî èò íà ïî âî ðî òå».2. «Ìíî ãî óäè âè òåëü íûõ âå ùåé ìîæ íî óâè äåòü â ýòîé ÷àé õà­

íå».3. «Ó ìàëü ÷è øåê íåò âðå ìå íè äëÿ æà ëî ñ òè».4. «Ó íàñ ìíî æå ñò âî è äðó ãèõ èãð».5. «Êî ãî òóò òîëü êî íå áû ëî!»Çà ïè øè òå ïëàí è ïî ïëà íó ïå ðå ñêà æè òå ñî äåð æà íèå ãëà âû.

II.­Ïî­áå­ñå­äóé­òå­ ïî­ âî­ïðî­ñàì:

1. Êàê ìàëü ÷èø êè ìà õàë ëè ïðî âî äè ëè ñâîé äåíü?2. ×òî îñî áåí íî çà ïîì íè ëîñü ãå ðîþ ïî âå ñ òè èç åãî äåò ñêèõ

ðàç âëå ÷å íèé?3.  òåê ñ òå âû âñòðå òè ëèñü ñ îïè ñà íè åì èãð, â êî òî ðûå èã­

ðà ëè ìàëü ÷èø êè ñòà ðîé ìà õàë ëè. Êà êèå èç ýòèõ èãð äî øëè äî íà øå ãî âðå ìå íè?

4. Ïå ðå ÷èñ ëè òå íà çâà íèÿ ðå ìå ñåë, êî òî ðû ìè çà íè ìà ëèñü æè òå­ëè ìà õàë ëè. Ïî äó ìàé òå, êàê æè ëè ýòè ëþ äè. Êà êèå åùå îïè ñà íèÿ èç òåê ñ òà ìîæ íî ïðè âå ñ òè â äî êà çà òåëü ñò âî òî ãî, ÷òî ðå áÿ òà èç ìà õàë ëè è èõ ðî äè òå ëè æè ëè íå áî ãà òî?

121

ÊÀÊ­ß­ÐÀ­ÇέÐÈË­ÁÀß

Êàê­òî ìàëü ÷èê ðàñ ñî ðèë ñÿ ñ ìà òå ðüþ è óáå æàë èç äî ìó. Áåã ëåö ïî ïà äàë ê ðàç íûì ëþ äÿì, ïðè äó ìû âàë ïðî ñå áÿ âñå­âîç ìîæ íûå èñ òî ðèè, êî òî ðûì ëþ äè âå ðè ëè, è íè ãäå äîë ãî íå çà äåð æè âàë ñÿ.

...Êè ø ëàê ÿ ïî ñòà ðàë ñÿ îáîé òè ñòî ðî íîé. Íà çà êà òå ÿ âû øåë ê áîëü øîé ðå êå. ×òî ýòî çà ðå êà, ÿ íå çíàë, ãäå áå­çî ïàñ íàÿ ïå ðå ïðà âà — òåì áî ëåå. ß ñòàë æäàòü, ïî êà êòî­íè áóäü ïî ÿâèò ñÿ íà äî ðî ãå...

ß ïî ÷óâ ñò âî âàë æàæ äó, âñòàë íà êî ëå íè è âûïèë íå ñêîëü­êî ïðè ãîð ø íåé ñëàä êîé ðå÷ íîé âî äû, òà êîé õî ëîä íîé, ÷òî çó áû çà ëî ìè ëî. Ïîä íè ìà ÿñü, ÿ óâè äåë ñòà ðî ãî äåõ êà íè íà íà òî ùåé ëî øà äè, ïîäú åç æàâ øå ãî ê ðå êå. ß ïî áå æàë åìó íà­âñò ðå ÷ó, ñõâà òèë çà ïî ëó õà ëà òà è ñòàë óìî ëÿòü, ÷òîá îí è ìå íÿ ïå ðå ïðà âèë.

Óñ ëû øàâ, ÷òî ÿ áåç äîì íûé çà áëó äèâ øèé ñÿ ñè ðî òà áåç ðî­äó è ïëå ìå íè, ÷òî ìíå íå ãäå ïðè êëî íèòü ãî ëî âó è ïî ëó ÷èòü êó ñî ÷åê ñó õîé ëå ïåø êè, ñòà ðèê äàë ìíå íå ñêîëü êî ñî âå òîâ.  êè ø ëà êå, ñêà çàë îí, åñòü âî ëî ñò íîé óï ðà âè òåëü — âàæ­íûé áàé ïî èìå íè Ñà ðû áàé­áó ëûñ.  åãî îã ðîì íîì ÿá ëî íå ­ âîì ñà äó âñå ãäà òðå áó þò ñÿ ðà áî ÷èå ðó êè, îñî áåí íî ñåé ÷àñ, êîã äà ÿá ëî êè ïî ñïå âà þò. Áàé, êî íå÷ íî, íå îò êà æåò ìíå â ðà áî òå — âåäü ÿ íàé ìóñü çà äå øå âóþ ïëà òó! À ïå ðå íî ÷å âàòü, ïðî äîë æàë ñòà ðèê, ìîæ íî óæå ñå ãî äíÿ âìå ñ òå ñ áà ò ðà êà ìè, îí ñàì óêà æåò ìíå äî ðî ãó...

 áà ðà êå, êó äà ñòà ðûé âè íî ãðà äàðü ìå íÿ ïðè âåë, îêà çà­ëîñü ÷å ëî âåê äâàä öàòü áà ò ðà êîâ — âñå ñòà ðè êè èëè î÷åíü ïî æè ëûå ëþ äè. ß îá ðà òèë ñÿ ê íèì ñ ïðè âåò ñò âè åì, êàê ïî­ëî æå íî, è îíè ðà äóø íî ìå íÿ ïðè íÿ ëè. Êîã äà ÿ ñêà çàë, ÷òî õî òåë áû íà íÿòü ñÿ íà ðà áî òó ê Ñà ðû áàþ, îäèí èç íèõ ñêà çàë:

— Ý, ñû íîê, ÷òî òå áå çäåñü äå ëàòü? Òû åùå ìî ëîä, à æèçíü äî ðî ãàÿ øòó êà, ïðî ïà äåò îíà ó òå áÿ òóò çðÿ. Ïî ó÷èñü ðå ìåñ ëó ïî äî õîä íåé1, ïî êà åñòü âðå ìÿ... — È òàê êàê íà

1 Рåìåñëî­ïîäîõîäíåé — äå ëî, çà êî òî ðîå ìîæ íî ïî ëó ÷èòü áîëü­øå äå íåã.

122

ëè öå ó ìå íÿ, âèä íî, îò ðà çè ëîñü óíû íèå, îí äî áà âèë äî á ðî­äóø íî: — Íó, íè ÷å ãî, äíåé äå ñÿòü­äâå íàä öàòü ïî ðà áî òà åøü, ïî ïðà âèøü ñâîè äå ëà, à òàì âèä íî áó äåò...

Îí íà ëèë ìíå â ãëè íÿ íóþ ÷àø êó ïî ëîâ íèê ïî õëåá êè è ñó íóë äâà êó ñ êà ëå ïåø êè. ß ñúåë âñå ýòî ñ âå ëè êèì àï ïå­òè òîì.

Ïî òîì ìíå ïî êà çà ëè ìå ñ òî äëÿ íî÷ ëå ãà, è ÿ ñî îðó äèë êðî âàòü èç äâóõ ÿùè êîâ äëÿ ÿá ëîê, äà åùå ïî äóø êó — èç êó ÷è ñòðó æåê. Ëî æå îêà çà ëîñü ïðå âîñ õîä íûì, à ñîí — ïðÿ­ìî öàð ñêèì.

Âî­ïðî­ñû­ è­ çà­äà­íèÿ

1. Ïðî ÷òè òå òåêñò ïðî ñå áÿ.2. Îò âåòü òå íà âî ïðî ñû:à) Ïî ÷å ìó äåõ êà íèí ñî ãëà ñèë ñÿ ïî ìî÷ü ìàëü ÷è êó?á) Êàê âñòðå òè ëè ìàëü ÷è êà áà ò ðà êè?â) ×òî îíè åìó ïî ñî âå òî âà ëè?3. Îáú ÿñ íè òå, êàê âû ïî íè ìà å òå âû ðà æå íèå: «Æèçíü — äî ðî­

ãàÿ øòó êà». ×òî õî òåë ñêà çàòü ýòè ìè ñëî âà ìè îäèí èç áà ò ðà êîâ ìàëü ÷è êó?

4. Ïîä áå ðè òå ñè íî íè ìû ê ñëî âàì: æàæ äà, óìî ëÿòü, ïðè êëî íèòü (ãî ëî âó), ðà äóø íî, ïðå âîñ õîä íûé. Ñî ñòàâü òå ñ íè ìè ïðåä ëî æå íèÿ. Íå êî òî ðûå èç íèõ çà ïè øè òå.

Óò ðîì ÿ ïî øåë ê áàþ. Îí ïî ëî ìàë ñÿ íå ìíî ãî äëÿ âè äó, ñêà çàë, ÷òî ÿá ëî êè — ýòî íå êèð ïè ÷è, íà äî óìåòü ñ íè ìè îá ðà ùàòü ñÿ, ïî òîì èç ðÿä íî ïî òîð ãî âàë ñÿ è, íà êî íåö, ñî ãëà­ñèë ñÿ íà íÿòü ìå íÿ çà äâà ïó äà1 è ñåìü ôóí òîâ2 â ìå ñÿö. Íî ÿá ëî êè, äî áà âèë îí, áó äóò âñÿ êèå, è ñïå ëûå è íå ñïå ëûå! Òóò è ñëå ïîé áû óâè äåë, ÷òî îí ñî áè ðà åò ñÿ ìå íÿ îá æó ëèòü, êàê êî òåí êà, è ÿ ðà çî çëèë ñÿ, õî òÿ âè äó íå ïî äàë. Òå ðÿòü ìíå íå ÷å ãî, ïî ñòàâ ëþ è ÿ åìó îä íî óñ ëî âèå, ïî äó ìàë ÿ, è ñêà çàë:

1 Ïóä — ìå ðà âå ñà, ðàâíàÿ 16 êã.2 Ôóíò — ìå ðà âå ñà, ðàâ íàÿ 400 ã.

123

— Áàé­áó âà, ìû ñ âà ìè óæå ñòîð ãî âà ëèñü, íî ñî âåñòü íå ïîç âî ëÿ åò ìíå óìîë ÷àòü îá îä íîì ñâî åì íå äî ñòàò êå... Ïðàâ­äà, ó ìå íÿ òîëü êî îäèí èçú ÿí, íî...

— Íó, ëàä íî, ëàä íî, âû êëà äû âàé, êà êîé ó òå áÿ òàì èçú­ÿí?

— Ó ìå íÿ, çíà å òå, òà êàÿ áî ëåçíü ñ äåò ñò âà, ÷òî ÿ íåò­íåò, à âðå ìÿ îò âðå ìå íè äîë æåí ñî âðàòü, õîòü è ïî ìè ìî âî ëè. Ëèøü áû âû ìå íÿ ïî òîì íå ðó ãà ëè, áàé­áó âà. À ïëà òà áó­äåò, êàê âû ãî âî ðè òå!

— Îõ, è íå ÷è ñ òîå îò ðî äüå! Õè òåð òû, ïà ðåíü, — íó ëàä­íî, ñòó ïàé ðà áî òàé, òîëü êî âðè íå ñëèø êîì ÷à ñ òî!..

Âîò ÿ è â áà ò ðà êàõ ó áàÿ. Ðà áî òà ó ìå íÿ íå ñëèø êîì òðóä íàÿ: ñòàâ ëþ ïîä ïîð êè1 ê ÿá ëî íÿì, ñî áè ðàþ è ñó øó ïà­äà ëè öó2, à èíî ãäà, êîã äà ñðî÷ íî òðå áó þò ñÿ õî çÿ è íó äåíü ãè, ãðó æó íå äî çðå ëûå ÿá ëî êè íà àð áó — è âå çó èõ íà ïðî äà æó â Äàð áà çó èëè Ñà ðû à ãà÷. Ñòå ðå ãó ñàä...

Âñå ýòî áû íè ÷å ãî, åñ ëè áû íå îêà ÿí íûé õà ðàê òåð ñà ìî ãî õî çÿ è íà. Òà êî ãî çëîá íî ãî çà íó äó ÿ íå âñòðå ÷àë íè äî, íè ïî ñëå! Ïðàâ áûë ñòà ðûé áà ò ðàê, íå ñî âå òî âàâ øèé ìíå ñþ äà íà íè ìàòü ñÿ. Åñ ëè âû ïî äîé äå òå ê Ñà ðû áàþ ïî êà êî ìó­íè áóäü äå ëó, áóäü òå çà ðà íåå óâå ðå íû, ÷òî ëåã êî íå îò äå ëà å òåñü. Ó íå ãî åñòü ïðè âû÷ êà ïî ñëå êàæ äî ãî ïó ñ òÿ êà çà äà âàòü îäèí è òîò æå âî ïðîñ: «À ÷òî äàëü øå?» Ñêà æåì, âû ïðè õî äè òå ê íå ìó è ãî âî ðè òå: «Êàí äèëü ïî ñïåë». Êà æåò ñÿ, ÿñ íî? Íî îí ñïðà øè âà åò: «À ÷òî äàëü øå?» Âû, êî íå÷ íî, ãî âî ðè òå: «Íà äî åãî ñî áè ðàòü». Òóò îí ñíî âà âû êëà äû âà åò ñâîé ïðî êëÿ òûé áî ãîì âî ïðî ñèê: «À ÷òî äàëü øå?» Íó, âû ãî âî ðè òå: «Ïðî äàòü íà äî». Âñå, òî÷ êà? Òàê íåò æå, îí íå ìî æåò îñ òà íî âèòü ñÿ. «À ÷òî äàëü øå?» — ãî âî ðèò îí. È åñ ëè âû íå íàé äå òåñü, ÷òî îò âå òèòü, âàñ æäåò ñà ìàÿ íà ñòî ÿ ùàÿ âçáó÷ êà.

1 Ïîäïîðêè — øåñò (ïàë êà) äëÿ ïîä äåð æè âà íèÿ âå òîê ñ ÿá ëî êà­ìè.

2 Ïàäàëèöà — ïëî äû, êî òî ðûå óïà ëè íà çåì ëþ.

124

Âî­ïðî­ñû­ è­ çà­äà­íèÿ

1. Îò âåòü òå íà âî ïðî ñû:à) Íà êà êèõ óñ ëî âè ÿõ ìàëü ÷èê ñî ãëà ñèë ñÿ ðà áî òàòü ó áàÿ?á) Î êà êîì ñâî åì íå äî ñòàò êå îí ïðå äó ïðå äèë áàÿ?â)  ÷åì ñî ñòî ÿ ëè îáÿ çàí íî ñ òè ãå ðîÿ ïî âå ñ òè?2. Âû ðà çè òåëü íî ïðî ÷òè òå îò ðû âîê, â êî òî ðîì ðàñ êðû âà åò ñÿ

õà ðàê òåð áàÿ. Ïå ðå äàé òå íà ñìå ø ëè âûå èí òî íà öèè ãå ðîÿ. Êà êîå ÷óâ ñò âî âû çû âà åò ó âàñ îïè ñà íèå ïðè âû ÷åê áàÿ?

3. Îò ìåòü òå â äàí íîì îò ðûâ êå ñòðî êè, êî òî ðûå ïî êà çû âà þò íà áëþ äà òåëü íîñòü è îñ ò ðî óìèå ìàëü ÷è êà.

Îä íàæ äû Ñà ðû áàé óå õàë íà íå ñêîëü êî äíåé.  ýòî âðå ìÿ ÿá ëî êè ñòà ëè ïî ñïå âàòü è ïà äàòü, à áåç õî çÿé ñêî ãî ïðè êà çà íè êòî íå ðå øàë ñÿ íà ÷àòü ñáîð. Êîí ÷èë ñÿ êîðì äëÿ ñêî òà. Íóæ íî áû ëî ñðî÷ íî åõàòü êî ìó­òî ê áàþ. Ïî æðå áèþ âû­ïà ëî åõàòü ìíå.

Êîã äà ÿ ïðè åõàë, áàé ñè äåë â ñâî åé ëþ áè ìîé áå ñåä êå è çà â ò ðà êàë âà ðå íîé áà ðà íü åé ãî ëî âîé.

— Íó!? — ñïðî ñèë îí. — ×å ãî ïðè åõàë?— Ïðî ñòî òàê, áàé­àòà. Ìû âñå ñî ñêó ÷è ëèñü ïî âàñ, ïî­

ñëà ëè ìå íÿ âàñ íà âå ñ òèòü...— Õî ðî øî, õî ðî øî, ìî ëîä öû, íî íå çðÿ æ òå áÿ, íà âåð íî,

ïî ñëà ëè, à ïî äå ëó, ãî âî ðè, ÷òî òàì äàëü øå?ß ïî íó ðèë ãî ëî âó è ñêà çàë:— Ýòî ñà ìîå... Âàø íîæ ñ ðó÷ êîé èç ñëî íî âîé êî ñ òè ñëî­

ìàë ñÿ, âîò ÿ è ïðè åõàë îá ýòîì ñêà çàòü...— Íó, à ÷òî äàëü øå, êàê ýòî îí ñëî ìàë ñÿ? ×òî âû èì,

ïðî êëÿ òûå, ðå çà ëè, äðó ãèå íî æè, ÷òî ëè, â õî çÿé ñò âå ïå ðå­âå ëèñü?

— Äà ìû ñ âà øåé áîð çîé øêó ðó ñíè ìà ëè, íîæ íà ïî ðîë ñÿ íà êîñòü, âîò è ñëî ìàë ñÿ.

— ×òî?! — ñêà çàë áàé. — Êàê ýòî ñäè ðà ëè øêó ðó ñ áîð­çîé? Íî æîì ñî ñëî íî âîé... Òüôó! Ïî ÷å ìó øêó ðó ñäè ðà ëè?

— Íó, ìû ñïå øè ëè, áàé­àòà, ñïå øè ëè ñî äðàòü øêó ðó, êàê òîëü êî áîð çàÿ ñäîõ ëà, à òî øêó ðà ïðî ïà äåò, âîò è íå êîã äà áû ëî äðó ãîé íîæ èñêàòü!

125

— ×òîá âàì âñåì ïðî ïàñòü, äà îò ÷å ãî îíà ñäîõ ëà?— Ìÿ ñà äîõ ëîé ëî øà äè îáú å ëàñü.— À êòî åé äàë ìÿ ñà äîõ ëîé ëî øà äè, îò êó äà åùå äîõ ëàÿ

ëî øàäü âçÿ ëàñü?— Íè êòî íå äà âàë, áàé­àòà, îíà ñà ìà íà êè íó ëàñü. Ëî øàäü­

òî áû ëà âà øà, ãíå äàÿ ñ áå ëîé îò ìå òè íîé íà ëáó...Áàé ñîâ ñåì îïå øèë.— Ýé, ýé, ïà ðåíü, òû ñíà ÷à ëà ïî äó ìàé, ïî òîì ãî âî ðè...

Êàê òû ñêà çàë, îêî ëå ëà ãíå äàÿ ñ áå ëîé îò ìå òè íîé íà ëáó? Ñïà ñè, Àë ëàõ, îò ÷å ãî æå ýòî îíà îêî ëåòü ìîã ëà?

— Îò òî ãî, ÷òî íå ãîä íîé îêà çà ëàñü. — Ê ÷å ìó íå ãîä íîé? ×òî òû ìå ëåøü?— Íè ÷å ãî ÿ íå ìå ëþ, îêà çà ëàñü îíà íå ãîä íîé âî äó âî çèòü.

Åå, îêà çû âà åò ñÿ, íè êîã äà íå çà ïðÿ ãà ëè, à òóò çà ïðÿã ëè, îíà ïî âî çè ëà âî äó, íà äî ðâà ëàñü, äà è îêî ëå ëà.

— Àõ òû, ïîä ëåö, ÷òî òû ÷å ïó õó ïî ðåøü? — çà êðè ÷àë áàé, âñêà êè âàÿ ñ ìå ñ òà. — Òàì ñòîëü êî ëî øà äåé, êòî ýòî äî äó ìàë ñÿ âî çèòü âî äó íà åäèí ñò âåí íîé ëî øà äè, êî òî ðóþ ÿ îò êàðì ëè âàë äëÿ óëà êà1?! Ãî âî ðè, ïðî êëÿ òûé!

— Äà âåäü êîã äà ïî æàð íà ÷è íà åò ñÿ, áàé­àòà, êòî æå äó­ìà åò äëÿ ÷å ãî ëî øàäü ïðåä íàç íà ÷å íà? Çà ïðÿã ëè ïåð âóþ ïî­ïàâ øó þ ñÿ, õîòü âå ä ðî âî äû ïðè âåç òè!

Áàé ñè äåë, óñ òà âÿñü íà ìå íÿ âû òà ðà ùåí íû ìè ãëà çà ìè è íå ïðî èç íî ñÿ íè ñëî âà. Îí íå íà äîë ãî ïî òå ðÿë äàð ðå ÷è. Íà­êî íåö, åãî ñíî âà ïðî ðâà ëî.

— Òû... òû ÷òî, ñ óìà ñïÿ òèë? ×òî çíà ÷èò — âñïûõ íóë ïî æàð? Ãäå ïî æàð? Îò ÷å ãî âñïûõ íóë?

— Ïî æàð ñíà ÷à ëà â êî íþø íå âñïûõ íóë. Áåä íûå ëî øà äè âñå ñãî ðå ëè.

— Î...îò...îò êó äà ïî æàð â êî íþø íå?— Íå çíàþ... Ïî­ìî å ìó — îñ òàëü íûå òî æå òàê äó ìà þò —

ïî æàð â êî íþø íå ñî ñêëà äà ïå ðå êè íóë ñÿ.— Î, Àë ëàõ, ÷òî çà íà ïà ñ òè íà ìå íÿ! Âåäü íà ñêëà äå íè­

÷å ãî íå áû ëî òà êî ãî, ÷òî áû îãîíü çà ãî ðåë ñÿ!

'1 Óëàê — êîí íûå ñî ðåâ íî âà íèÿ.

126

— Äà âû ïî ãî äè òå, õî çÿ èí, äàé òå äî êîí öà äî ãî âî ðèòü. Íà ñêëàä îãîíü ñ óñàäü áû1 ïå ðå êè íóë ñÿ. À óæå â êî íþø íþ ñî ñêëà äà.

— Çíà ÷èò, è óñàäü áà ñãî ðå ëà?!— Ñãî ðå ëà óñàäü áà, è ñêëàä ñãî ðåë, è êî íþø íÿ, è ëî­

øà äè ïî ãèá ëè, è ãíå äàÿ ïà ëà, è áîð çàÿ ñäîõ ëà, è íîæ ñëî­ìàë ñÿ...

— έî­î, ãî ðå ìíå, à ÿ­òî ñè æó è íè ÷å ãî íå çíà­àþ! έî­î... Íó, à îò ÷å ãî â óñàäü áå çà ãî ðå ëîñü? À?

— Îò ñâå ÷è, õî çÿ èí, çà ãî ðå ëîñü, îò ñâå ÷è...— Îò êà êîé ñâå ÷è, ñîâ ñåì òû ðåõ íóë ñÿ, ÷òî ëè? Ðàç âå â

ìî åì äî ìå çà æè ãà þò ñâå ÷è?! À êó äà äå âà ëîñü ñòîëü êî ëàìï, êî òî ðûå ÿ ïðè âåç èç Òàø êåí òà, à?

— Ñìî ò ðþ ÿ, õî çÿ èí, ñîâ ñåì âû ÷å ëî âå êó ñëî âà íå äà å òå ñêà çàòü! Ãäå æå ýòî âèä íî, ÷òî áû íàä ïî êîé íè êîì çà æè ãà ëè êå ðî ñè íî âóþ ëàì ïó.

Òóò îí òàê è ïðè ñåë. Âèä íî, îí ñîâ ñåì îøà ëåë îò ìî åé áðåõ íè... À ÿ òåì âðå ìåíåì ïðî äîë æàë:

— Ðàç âå âû íå çíà å òå, õî çÿ èí, íàä ïî êîé íè êîì îãî íåê äîë æåí ãî ðåòü, ÷òî áû íî÷ íàÿ áà áî÷ êà ïðè ëå òå ëà — â êî ãî æå èíà ÷å äóõ ïî êîé íè êà âîé äåò?

Áàé ìàõ íóë ðó êîé, ÷òî áû ÿ çà ìîë ÷àë è åëå âû ãî âî ðèë:— Êòî... êòî óìåð?Òóò ÿ çà êðûë ëè öî ðó êà ìè, çà ïëà êàë â ãî ëîñ è ïðî ãî âî­

ðèë:— Âàø ìëàä øåíü êèé... âàé­áóé!.. Áó ðè­áàé âà ÷à... έî­îé...

çà ëåç íà òî ïîëü... âàé­âàé... õî òåë ïòåí ÷è êà äî ñòàòü... à­à­à... ó...óïàë ñ äå ðå âà è­è­è... óìåð, òîëü êî êðèê íóë îäèí ðàç «ïà ïà!»

ß íå çíàþ, äî ñëó øàë ëè ìå íÿ áàé äî êîí öà — òîëüêî îí óäà ðèë ñå áÿ ïî ãî ëî âå ïè à ëîé, ïè à ëà ðàç áè ëàñü. Îí ðâàë ñâîþ áî ðî äó è ãðîì êî ïëà êàë. ß ðû äàë âìå ñ òå ñ íèì. Íà­êî íåö ìû îáà çà òèõ ëè...

1 Óñàäüáà — äîì ñ ïðè ëå ãà þ ùè ìè ïî ñò ðîé êà ìè.

127

ß ðå øèë, ÷òî íå ìíîæ êî ïå ðå áîð ùèë, è íà äî ñî ÷è íèòü ÷òî­íè áóäü óòå øè òåëü íîå.

— Îé, õî çÿ èí, — ñêà çàë ÿ ñ ðà äî ñò íûì ëè öîì,— ïóñòü Àë ëàõ îäà ðèò âàñ ñ èç áûò êîì... Áàé­àòà, ÿ ïðè íåñ âàì è îä­íó ïðè ÿò íóþ âåñòü, êî òî ðàÿ óòå øèò âàñ âî âñåõ ãî ðå ñ òÿõ.

Èç äàâ ãëó õîé çâóê, îí ñïðî ñèë:— Íó, ïðî ïà äè îíà ïðî ïà äîì, òâîÿ ïðè ÿò íàÿ âåñòü, ÷òî

òû òàì åùå ïðè íåñ, ïðî êëÿ òûé, ãî âî ðè!— Âà øà ñðåä íÿÿ äî÷ü Àäàëü­îïà ðî äè ëà òà êî ãî ñû íà, ÷òî

îí ñòî èò ëþ áî ãî áî ãàò ñò âà!— ×òî­î? — ñêà çàë áàé. Ãëà çà ó íå ãî ïî ëåç ëè èç îð áèò. —

Êà êàÿ Àäàëü­àïà? Ìîÿ äî÷ü åùå íå çà ìó æåì!ß ïî æàë ïëå ÷à ìè.— Ìû âñå òî æå î÷åíü óäè âè ëèñü. Íî Àë ëàõ, åñ ëè çà õî­

÷åò, ìî æåò îäà ðèòü è íå çà ìóæ íþþ. À ìàëü ÷èê­òî, áàé­àòà, êà êîé ìàëü ÷èê ýòîò âàø âíóê! — ß âû äåð æàë ïà ó çó è äî­áà âèë ñêðîì íî: — Çíà å òå Áà äà ëà, âà øå ãî àð áà êå øà? Âû ëè­òûé îí...

Ýòîãî áàé íå âû íåñ: îí áåç ñî çíà íèÿ ïî âà ëèë ñÿ íà êóð ïà­÷ó. ß íå ñòàë òå ðÿòü âðå ìå íè è òóò æå óå õàë...

Ìî æå òå ìíå ïî âå ðèòü, â òîò äåíü ÿ ñäå ëàë âñå âîç ìîæ íîå, ÷òî áû ìå íÿ íå íà øëè — õî òÿ èñ êà ëè ìå íÿ óñåðä íî. Íî íà ñëå äó þ ùåå óò ðî ÿ ïî ïàë ñÿ. Ïåð âûì äå ëîì ÿ ïî ëó ÷èë ñâîè äâàä öàòü óäà ðîâ ïëå òüþ. Ïî òîì áàé ñïðî ñèë, êðè âÿ ðîò:

— Òû, ñî áà ÷üå îò ðî äüå, ýòî ÷òî çà ïðî äåë êè?Íà ýòîò ðàç ÿ âñõëè ïû âàë óæå íå ïðè òâîð íî, ìíå áû ëî

áîëü íî.— Ìû ñ âà ìè ñ ñà ìî ãî íà ÷à ëà äî ãî âî ðè ëèñü, áàé­àòà

(âñõëèï), ÷òî ÿ èíî ãäà (âñõëèï) íå ïðàâ äó ãî âî ðþ: ýòî ó ìå­íÿ (âñõëèï) ñ äåò ñò âà ...

— Íó è ÷òî, êîí ÷è ëîñü íà ýòîì òâîå âðà íüå?— Îé, íåò, áàé­àòà, íå êîí ÷è ëîñü...Ìå íÿ ðàç âÿ çà ëè è ïî ãíà ëè áû ëî ñî äâî ðà, íî ÿ ïî òðå­

áî âàë ðàñ ÷å òà. ß ïðî ðà áî òàë ó áàÿ ìå ñÿö è äå âÿòü äíåé... Ìíå íà ñû ïà ëè ïó äà äâà ÷åð âè âûõ ÿá ëîê... Íó, ÿ è ýòèì áûë

128

äî âî ëåí. Êîå­êàê âçâà ëèâ íà ïëå ÷è ìå øîê, ÿ ñíî âà îò ïðà­âèë ñÿ â ïóòü...

Âî­ïðî­ñû­ è­ çà­äà­íèÿ

I.­ Ðàçáåðåìñÿ­ â­ ïðî÷èòàííîì

1. Ïðî ÷òè òå îòðûâîê èç ðàññêàçà.2. Ïå ðå ÷èñ ëè òå, êà êèå «íå ñ÷à ñ òüÿ» ïðè äó ìàë äëÿ áàÿ îçîð íîé

ïà ðå íåê: ñëî ìàë ñÿ íîæ, ñäîõ ëà ñî áà êà,...3.  êîí öå ðàç ãî âî ðà ìàëü ÷èê ðå øèë ïî ðà äî âàòü áàÿ. Êà ­

êóþ «ïðè ÿò íóþ» íî âîñòü îí åìó ñî îá ùèë?4. Ïî íà áëþ äàé òå çà ïî âå äå íè åì áàÿ âî âðå ìÿ ðà çãî âî ðà. Çà ïè­

øè òå íå ñêîëü êî ïðåä ëî æå íèé, â êî òî ðûõ ïî êà çà íî, êàê îí ðå à ãè­ðî âàë íà ñî îá ùå íèÿ ìàëü ÷è êà. Î á ð à ç å ö: «Áàé ñîâ ñåì îøà ëåë», «Áàé ñè äåë, óñ òà âèâ øèñü íà ìå íÿ âû òà ðà ùåí íû ìè ãëà çà ìè»...

5. Ïî áå ñå äóé òå ïî âî ïðî ñàì:à) Äëÿ ÷å ãî Îçîð íèê ðå øèë ñî ÷è íèòü íå ñ÷à ñò íûå ñëó ÷àè â

óñàäü áå áàÿ?á) Óäà ëîñü ëè åìó äî ñòè÷ü ñâî åé öå ëè?â) Ïî ÷å ìó áàé âå ðèë âñå ìó, ÷òî ðàñ ñêà çû âà åò ìàëü ÷èê?ã) Çíàë ëè Îçîð íèê î òîì, ÷åì çà êîí ÷àò ñÿ âñå åãî ïðî äåë êè?6. Ïðî ÷òè òå çà êëþ ÷è òåëü íûé îò ðû âîê ïî ðî ëÿì. Ïå ðå äàé òå

ðàñ òå ðÿí íîñòü è ñòðàõ áàÿ, åãî ãðó áîñòü ïî îò íî øå íèþ ê ìàëü­÷è êó.

 ðî ëè Îçîð íè êà ïî ñòà ðàé òåñü âû ðà çèòü èí òî íà öèè íà ñìå ø ëè­âî ñ òè, ïðè òâîð íî ãî ñî ÷óâ ñò âèÿ, ñêðû òîé ðà äî ñ òè è òîð æå ñò âà.

II.­Ïîðàçìûøëÿåì­ íàä­ ðàññêàçîì

Èí ñöå íè ðóé òå îò ðû âîê èç ïî ñëåä íåé ÷à ñ òè.1. Ïî áå ñå äóé òå î òîì, ÷òî âû çíà å òå î äðó ãèõ ïðè êëþ ÷å íè ÿõ

Îçîð íè êà èç êíè ãè Ã. Ãó ëÿ ìà.2. Ïî âû ðà æå íèþ ñà ìî ãî ïè ñà òå ëÿ: «Îçîð íèê ñìî ò ðèò íà ìèð

ñêâîçü õè ò ðûå ñòåê ëûø êè ñìå õà!» Êàê âû ìî æå òå îáú ÿñ íèòü ýòî âû ðà æå íèå?

3. Ïî äó ìàé òå, ÷òî ðîä íèò ëå ãåí äàð íî ãî Íà ñðåä äè íà — ëþ áè­ìî ãî ãå ðîÿ óç áåê ñ êî ãî ôîëü ê ëî ðà è ãó ëÿ ìîâ ñêî ãî Îçîð íè êà?

129

III.­ Ðàçâèòèå­ ðå÷è

1. Íà ïè øè òå íå áîëü øîå ñî ÷è íå íèå íà òå ìó «Íè êîã äà íå óíûâàòü!», «Ïðè êëþ ÷å íèÿ Îçîð íè êà».

2. Ðàññêàæèòå î òîì, êàê â Óçáåêèñòàíå ÷òÿò ïàìÿòü î íàðîä­íîì ïîýòå Ãàôóðå Ãóëÿìå.

ÄÈ­À­ËÎí­ÕÓ­ÄέÆÅ­ÑÒ­ÂÅÍ­ÍÎÌ­ ­ÏÐέÈÇ­ÂÅ­ÄÅ­ÍÈÈ

Äè à ëîã — ðàç ãî âîð äâóõ èëè íå ñêîëü êèõ ëèö. Äè à ëî ã â ëèòåðàòóðå âû ÿâ ëÿ åò îï ðå äå ëåí íóþ ñòî ðî íó õà ðàê òå ðîâ è âçà è ìî îò íî øå íèé äåé ñò âó þ ùèõ ëèö.

Òàê, ãå ðîé ïî âå ñ òè «Îçîð íèê» ïî ñòî ÿí íî âñòó ïà åò â áå ñå­äû, ðàç ãî âî ðû ñ ëþäü ìè, êî òî ðûå åìó âñòðå ÷à þò ñÿ âî âðå ìÿ ñêè òà íèé. È â õî äå ýòèõ ðàç ãî âî ðîâ ðàñ êðû âà åò ñÿ âå ñå ëûé è íå óíû âà þ ùèé õà ðàê òåð ìàëü ÷è êà, åãî óìå íèå áû ñ ò ðî îò­âå òèòü íà âî ïðî ñû, íà õîä ÷è âîñòü, îñ ò ðî óìèå.

Îñî áåí íî ÿð êî ïðî ÿâè ëèñü ýòè êà ÷å ñò âà â ðàç ãî âî ðå ñ áà­åì, êîã äà Îçîð íèê ïðè äó ìû âàë âñå íî âûå è íî âûå íå ñ÷à­ñ òüÿ, ÿêî áû ñâà ëèâ øè å ñÿ íà ãî ëî âó áàÿ, à áàé íå óñ ïå âàë äà æå èõ îñ ìûñ ëèòü.

Áëà ãî äà ðÿ ýòî ìó è äðó ãèì äè à ëî ãàì â ïðî èç âå äå íèè ÷è òà­òåëü î÷åíü ÿð êî ïðåä ñòà âèë ñå áå æè âî ãî è ñî îá ðà çè òåëü íî ãî ìàëü ÷èø êó è ãëó ïî âà òî ãî è ãðó áî ãî áàÿ.

Òà êèì îá ðà çîì, äè à ëîã â õó äî æå ñò âåí íîì ïðî èç âå äå íèè, êàê è äðó ãèå ñðåä ñò âà èçî á ðà æå íèÿ, ïî ìî ãà åò ïè ñà òå ëþ ñî­çäàòü ÿð êèå è æè âûå êàð òè íû è õà ðàê òå ðû.

Âî­ïðî­ñû­ è­ çà­äà­íèÿ

1. Ïî äó ìàé òå, ÷åì îò ëè ÷à åò ñÿ äè à ëîã â ïî âñåä íåâ íîé æèç íè îò äè à ëî ãà â õó äî æå ñò âåí íîì ïðî èç âå äå íèè.

2. Âñïîì íè òå, â êà êèõ ïðî èç âå äå íè ÿõ âû âñòðå ÷à ëèñü ñ ÿð êè­ìè, èí òå ðåñ íû ìè äè à ëî ãà ìè.

5–Ëèòåðàòóðà, 6 êëàññ. II ÷.

ÕàìèäÀëèìäæàí

(1909—1944)

Õàìèä Àëèì äæàí — çà ìå ÷à òåëü íûé ïðåä ñòà âè òåëü óç ­ áåê ñ êîé ïî ýòè ÷å ñ êîé êëàñ ñè êè ÕÕ ñòî ëå òèÿ. Îí ðî äèë ñÿ â 1909 ã. â Äæè çà êå. Ñ ðàí íå ãî äåò ñò âà, îò ìà òå ðè ñâî åé Êà­ìè ëû è äå äà Ìóë ëî Àçè ìà, ñëû øàë îí ìíî æå ñò âî íà ðîä íûõ ñêà çîê, äà ñ òà íîâ è ïå ñåí. Âïîñ ëåä ñò âèè îí âíîâü ñî çíà òåëü íî îá ðà òèë ñÿ ê ôîëü ê ëî ðó — è êàê ñî áè ðà òåëü, è êàê èñ ñëå­äî âà òåëü.

 1918 ãî äó îí ïî ñòó ïèë â îò êðû âàþ ùó þ ñÿ â Äæè çà êå íå ïîë íóþ ñðåä íþþ øêî ëó, çà òåì ïî åõàë ó÷èòü ñÿ â Ñà ìàð­êàíä, ñíà ÷à ëà â ó÷è ëè ùå, à ïîç æå â óíè âåð ñè òåò.

 1928 ãî äó âû øåë ïåð âûé ñáîð íèê ñòè õîâ Õ. Àëèì äæà íà «Âåñ íà». Ïî ýòó åùå íå èñ ïîë íè ëîñü è äâàä öà òè. Ìíî ãî ëåò ñïó ñ òÿ Àé áåê â ñâî åé ñòà òüå î Õà ìè äå Àëèì äæà íå ïîä ÷åð­êè âàë ñèì âî ëè÷ íîñòü ýòî ãî íà çâà íèÿ.  ñà ìîì äå ëå, «Âåñ íà» âû øëà, êîã äà àâ òîð ïå ðå æè âàë ñâîþ «âå ñåí íþþ» ïî ðó. Åé ñî îò âåò ñò âî âàë íà ñò ðîé ñáîð íè êà: îï òè ìè ñ òè ÷å ñ êèé, ðî ìàí­òè ÷å ñ êè ïðè ïîä íÿ òûé.

Îêîí ÷à íèå ó÷å áû â Ñà ìàð êàí äå è ïå ðå åçä â Òàø êåíò îáî­çíà ÷è ëè äëÿ Àëèì äæà íà íà ÷à ëî íî âî ãî, âàæ íåé øå ãî áè î­ãðà ôè ÷å ñ êî ãî è òâîð ÷å ñ êî ãî ýòà ïà. «Õà ìèä, — âñïî ìè íà åò Óé ãóí, — ïðè åõàë â Òàø êåíò ñëå äîì çà ìíîé... Âðå ìÿ áû­ëî ñêóä íîå: áó ìà ãè íå áû ëî. Ìû ïè ñà ëè íà äëèí íûõ óç êèõ îá ðåç êàõ, êî òî ðûå áðà ëè â òè ïî ãðà ôèè, íî ïè ñà ëîñü íàì õî ðî øî; íà âåð íîå, ïî ýòî ìó è ó ìå íÿ, è ó Õà ìè äà íà âñåã äà

130

131

ñî õðà íè ëîñü ïðè ñò ðà ñ òèå ê óç êèì, äëèí íûì áó ìàæ íûì ïî­ëî ñ êàì».

Õ. Àëèì äæàí ìíî ãî ðà áî òà åò êàê æóð íà ëèñò è ðå äàê òîð â ãà çå òàõ è æóð íà ëàõ, à òàêæå ïðî äîë æà åò ñâî é íå óñ òàí­ íûé ëè òå ðà òóð íûé òðóä.

 30­å ãî äû Àëèì äæàí ñî çäà åò áîëü øèå ïðî èç âå äå íèÿ, íà ­ âå ÿí íûå âïå ÷àò ëå íè ÿ ìè îò äà ñ òà íîâ, â èñ ïîë íå íèè áàõ øè1: «Àé ãóëü è Áàõ òèÿð», «Ñå ìóðã».

 1939 ãî äó Õà ìèä Àëèì äæàí ñòà íî âèò ñÿ îò âåò ñò âåí íûì ñå ê ðå òà ðåì Ñî þ çà ïè ñà òå ëåé Óç áå êè ñ òà íà è îñ òà åò ñÿ íà ýòîì ïî ñòó äî ñâî åé ãè áå ëè â 1944 ãî äó.

Õà ìèä Àëèì äæàí ïî ãèá â ñà ìîì ðàñ öâå òå ñèë,— òóò èíà­÷å è íå ñêà æåøü. Êîã äà âíè ìà òåëü íî èçó ÷à åøü åãî íà ñëå­äèå, êîã äà îò êðû âà þò ñÿ âàæ íûå èëè ñëó ÷àé íûå ïðè ìå òû, ïî êî òî ðûì óç íà åò ñÿ åãî ëè÷ íîñòü, íà ÷è íà åøü ïðåä ñòàâ ëÿòü ñå áå, êàê ìíî ãî îí, äîëæ íî áûòü, óíåñ ñ ñî áîþ îá äó ìàí íî­ãî, ïî÷ òè ãî òî âî ãî... Êî íå÷ íî, âïå ðå äè ó íå ãî áû ëè ìíî ãèå âû ñî êèå ñâåð øå íèÿ.

À.­Íà­óìîâ

ÄÅÒ­ÑÒ­ÂÎ

(Îò­ðû­âîê)

Äå òü ìè áû áû ëè... Ñèë çà ïàñÍà êàï ëè âàë ñÿ ÷òî íè ìèã;Áûë çîð êèì è ïûò ëè âûì ãëàç,À ñåðä öå ÷è ùå, ÷åì ðîä íèê.

Áûëà åùå íåæ íà äó øàÒîé ïåð âîé, ðàí íåþ ïî ðîé;Ìû æè ëè, ðà äî ñ òüþ äû øà,Ïëå íÿ ÿñü êàæ äîþ èã ðîé.Êè ø ëà÷ íûõ óç êèõ óëèö ñòûê,Äî ìèø êè ïî õîë ìàì âðàç áðîñ.

1 Áàõøè — íà ðîä íûé ñêà çè òåëü.

132

Ñà äû...  ñà äàõ öâå òå íüå ðîç,Æóð ÷à ùèé äåíü è íî÷ü àðûê.Òðî ïèí êè âüþò ñÿ, äà ëå êè,Ãî ðÿò ñâå òè ëåí îãîíü êè,À ìû øóì ëè âîþ ãóðü áîéÑïå øèì ê âî äå è íó — íû ðÿòü,Ïëå ùàñü äðóã ñ äðóæ êîé âïå ðå áîé,Ðû áåø êàì âñïóã íó òûì ïîä ñòàòü!...

­ ­ ­ ­ ­ ­ (Ïå­ðå­âîä­Ë.­ Рóñò)

Âî­ïðî­ñû­ è­ çà­äà­íèÿ

I.­ Ðàç­áå­ðåì­ñÿ­ â­ ïðî­÷è­òàí­íîì

1. Êà êîå âïå ÷àò ëå íèå ïðî èç âå ëî íà âàñ ñòè õî òâî ðå íèå «Äåò ñò­âî»?

2. Íàé äè òå ñòðî êè, êî òî ðûå ðàñ êðû âà þò ÷è ñ òî òó è ðà äîñòü äåò ñêîé äó øè.

3. Êàê îïè ñû âà åò Õ. Àëèì äæàí ìå ñ òà, ãäå îí âû ðîñ? ×åì ïðè­âëå êà òåëü íû ýòè îïè ñà íèÿ?

4. Ïî äó ìàé òå, ñ÷à ñò ëèâ ëè áûë ïî ýò â ñâîþ äåò ñêóþ ïî ðó.

II.­ Ðàçâèòèå­ ðå÷è

Íà ïè øè òå íå áîëü øîå ñî ÷è íå íèå íà òå ìó «Ñà ìîå ÿð êîå âïå ÷àò­ëå íèå ìî å ãî äåò ñò âà».

ÎÁ­ÍέËÅ­ÍÜÅ

Íà áå ëî ãðó äûõ îá ëà êàõ çà ðÿÐàç âå ñè ëà ïóð ïóð íûå òþëü ïà íû,È âîò óæ ñîëí öà ëó÷, æè âî òâî ðÿ,Ëüåò çî ëî òî íà âåø íèå ïî ëÿ íû.

<...>

Êó ñ òû îò ðîç, êàê çà ðå âî, êðàñ íû.Êðàñ íû... Îïÿòü â òå íè ïî þò äó òà ðû.Ïî þò...  âå ëè êî ëå ïèè âåñ íûÂñ¸ ÷à ùå ñåðä öà çâîí êèå óäà ðû.

133

Ïîä õî äèò çâå çä íûé âå ÷åð. Ãî ðû ñïÿò,Ïî êðî âîì ìÿã êèì çå ëå íè óê ðû òû.Ïðè âî ëüå çäåñü äëÿ òîí êî ðóí íûõ ñòàä — Òðà âû îáè ëüå è âî äû èç áû òîê.

Âåñ íà! ×óòü ðîã ïà ñ òó øèé ïðè óìîëê,Çâå íèò íà ïàø íå ïåñ íÿ óò ðîì ðàí íèì,È ñåðä öà òâî å ãî öâå òè ñ òûé øåëêÎò ìà êîâ âíîâü ñòà íî âèò ñÿ áà ã ðÿ íûì.

Âãëÿ äè òåñü — òðà âû äû øàò. ×òî íè ÷àñ,Æèçíü îá íîâ ëÿ åò ñÿ íà ìèð íûõ ýòèõ ñêëî íàõ,È ÿ âåñ íîé íà äå þñü êàæ äûé ðàçÂíîâü ìî ëî äîñòü ñâîþ íàé òè â áó òî íàõ.

­ ­ ­ ­ ­ (Ïå­ðå­âîä­ Ò.­ Ñïåí­äè­à­ðî­âîé)

Âî­ïðî­ñû­ è­ çà­äà­íèÿ

1. Ïî äó ìàé òå, êà êèå êàð òè íû, íà ðè ñî âàí íûå àâ òî ðîì â ñòè­õî òâî ðå íèè, ïî êà çû âà þò, ÷òî ïî ýò îïè ñàë ïðè ðî äó Óç áå êè ñ òà íà. Êà êèå ñëî âà ãî âî ðÿò îá ýòîì? Ñ êà êèì ÷óâ ñò âîì àâ òîð íà ïè ñàë ñòè õî òâî ðå íèå î âåñ íå?

2. Âñïîì íè òå, êà êîé ïðà çä íèê óç áåê ñ êî ãî íà ðî äà ñâÿ çàí ñ îá­íîâ ëå íè åì ïðè ðî äû, äó øè ÷å ëî âå êà.

3. Ïî òðå íè ðóé òåñü â âû ðà çè òåëü íîì ÷òå íèè ñòè õî òâî ðå íèÿ «Îá­íîâ ëå íüå». Ïå ðå äàé òå ðà äî ñò íîå íà ñò ðî å íèå ïî ýòà, âîñ õè ùå íèå ðîä íîé ïðè ðî äîé, íà äåæ äó íà îá íîâ ëå íèå æèç íè.

4. Ïîäáåðèòå èç ìåäèà ñðåäñòâ èíôîðìàöèþ íà òåìó «×åëîâåê è ïðèðîäà». Ïîäãîòîâüòå ïðåçåíòàöèþ «Êðàñîòà ðîäíîãî êðàÿ».

134

ÄæåéìñÎëäðèäæ

(1918—2015)

134

Äåò ñêèå è þíî øå ñ êèå ãî äû Äæ. Îë ä ðèäæ ïðî âåë â Àâ­ñò ðà ëèè. Çäåñü îí ðî äèë ñÿ, âû ðîñ, çäåñü ôîð ìè ðî âà ëàñü åãî ëè÷ íîñòü. Âïå ÷àò ëå íèÿ þíî øå ñ êèõ ëåò íà øëè îò çâóê â åãî òâîð ÷å ñò âå, îñî áåí íî â àâ ñò ðà ëèé ñêîì öèê ëå íî âåëë, ïðî íèê­íó òûõ ëþ áî âüþ ê ïðî ñòûì ëþ äÿì òðó äà, ê ïðè ðî äå.

Ñ 1938 ãî äà, ïî ñëå ïå ðå åç äà â Ëîí äîí, íà ÷è íà åò ñÿ æóð íà­ëèñò ñêàÿ äå ÿ òåëü íîñòü Îë ä ðè ä æà.  ãî äû, ïðåä øå ñò âó þ ùèå Âòî ðîé ìè ðî âîé âîé íå, â òâîð ÷å ñò âå ìî ëî äî ãî æóð íà ëè ñ òà îñî áåí íî ñèëü íî ïðî ÿâ ëÿ þò ñÿ àí òè ôà øèñò ñêèå íà ñò ðî å íèÿ. Êàê âî åí íûé êîð ðå ñ ïîí äåíò Îë ä ðèäæ ïî áû âàë â Åãèï òå, Ãðå­öèè è Ñå âåð íîé Àô ðè êå. Ìà òå ðè à ëû, ñ êî òî ðû ìè ïðè øëîñü ðà áî òàòü Îë ä ðè ä æó, åãî ëè÷ íûå íà áëþ äå íèÿ è âïå ÷àò ëå íèÿ ïî ñëó æè ëè îñ íî âîé äëÿ åãî äàëü íåé øå ãî òâîð ÷å ñò âà.

 ïî ñëå âî åí íûå ãî äû Îë ä ðèäæ ñî çäà åò áîëü øèå ðî ìà­íû «Äèï ëî ìàò», «Îõîò íèê», «Ãå ðîè ïó ñ òûí íûõ ãî ðè çîí òîâ», «Íå õî ÷ó, ÷òî áû îí óìè ðàë» è äðó ãèå. ×å ðåç âñå ïðî èç âå äå­íèÿ Îë ä ðè ä æà êðàñ íîé íè òüþ ïðî õî äèò ìûñëü î ñè ëå íðàâ­ñò âåí íûõ óáåæ äå íèé â ÷å ëî âå êå, î ðîñ òå åãî äó õîâ íûõ ñèë â æèç íåí íûõ èñ ïû òà íè ÿõ, â òðó äå, â ïî èñ êàõ ñâî å ãî ìå ñ òà â ÷å ëî âå ÷å ñ êîì îá ùå ñò âå.

Ïè ñà òåëü îá íà ðó æè âà åò áîëü øîå ðå à ëè ñ òè ÷å ñ êîå ìà ñ òåð ñò­âî â èçî á ðà æå íèè «ïî âî ðîò íî ãî ïóíê òà» â ñî çíà íèè è æèç­íè ãå ðî åâ. Ýòà ïðî áëå ìà îñî áåí íî çà íè ìà åò õó äîæ íè êà. «ß îñ òàâ ëÿþ ñâî èõ ãå ðî åâ â òîò ìî ìåíò, êîã äà îíè íà ÷è íà þò

135

âè äåòü æèçíü ïî­íî âî ìó è èä òè ïî íî âî ìó ïó òè. Ìå íÿ âñå­ãäà èí òå ðå ñî âàë èìåí íî ýòîò ïî âî ðîò äó øè...»

È ýòîò «ïî âî ðîò äó øè» ïè ñà òåëü ãëó áî êî ðàñ êðûë â ðàñ­ñêà çå «Ïî ñëåä íèé äþéì1».

ÏέÑËÅÄ­ÍÈÉ­ÄÞÉÌ

1.

Õî ðî øî, åñ ëè, íà ëå òàâ çà äâàä öàòü ëåò íå îä íó òû ñÿ­÷ó ìèëü, òû è ê ñî ðî êà ãî äàì âñå åùå èñ ïû òû âà åøü óäî­âîëü ñò âèå îò ïî ëå òà; õî ðî øî, åñ ëè åùå ìî æåøü ðà äî âàòü ñÿ òî ìó, êàê àð òè ñ òè ÷å ñ êè òî÷ íî ïî ñà äèë ìà øè íó: ÷óòü­÷óòü îòî æìåøü ðó÷ êó, ïîä íè ìåøü ëåã êîå îá ëà÷ êî ïû ëè è ïëàâ íî îò âî þ åøü ïî ñëåä íèé äþéì íàä çåì ëåé.

<...> Íî ñ ïî ëå òà ìè íà «ÄÑ­3», êîã äà ñòà ðåíü êóþ ìà øè íó ïîä íè ìåøü, áû âà ëî, â âîç äóõ â ëþ áóþ ïî ãî äó è ëå òèøü íàä ëå ñà ìè ãäå ïî ïà ëî, áû ëî ïî êîí ÷å íî. Ðà áî òà â Êà íà äå äà ëà åìó õî ðî øóþ çà êàë êó, è íå óäè âè òåëü íî, ÷òî çà êàí ÷è âàë îí ñâîþ ëåò íóþ æèçíü íàä ïó ñ òû íÿ ìè Êðàñ íî ãî ìî ðÿ, ëå òàÿ íà «Ôåéð ÷àéëü äå» äëÿ íåô òå ýê ñ ïîðò íîé êîì ïà íèè Òåê ñå ãèï òî, ó êî òî ðîé áû ëè ïðà âà íà ðàç âåä êó íåô òè ïî âñå ìó åãè ïåò­ñêî ìó ïî áå ðå æüþ. Îí âî äèë «Ôåéð ÷àéëüä» íàä ïó ñ òû íåé äî òåõ ïîð, ïî êà ñà ìî ëåò ñîâ ñåì íå èç íî ñèë ñÿ. Ïî ñà äî÷ íûõ ïëî ùà äîê íå áû ëî. Îí ñà æàë ìà øè íó âåç äå, ãäå õî òå ëîñü ñîé òè ãå î ëî ãàì è ãè ä ðî ëî ãàì, — íà ïå ñîê, íà êó ñ òàð íèê, íà êà ìå íè ñ òîå äíî ïå ðå ñîõ øèõ ðó ÷ü åâ è íà äëèí íûå áå ëûå îò ìå ëè Êðàñ íî ãî ìî ðÿ.

<...> Íî âñå ýòî áû ëî â ïðî øëîì. Êîì ïà íèÿ Òåê ñå ãèï òî îò êà çà ëàñü îò äî ðî ãî ñòî ÿ ùèõ ïî ïû òîê íàé òè áîëü øîå íåô òÿ­íîå ìå ñ òî ðîæ äå íèå, à «Ôåéð ÷àéëüä» ïðå âðà òèë ñÿ â æàë êóþ ðàç âà ëè íó è ñòî ÿë â îä íîì èç åãè ïåò ñêèõ àí ãà ðîâ...

Âñå áû ëî êîí ÷å íî: åìó ñòóê íó ëî ñî ðîê òðè, æå íà óå õà ëà îò íå ãî äî ìîé íà Ëè ííåí­ñòðèò â ãî ðî äå Êåì á ðèäæ, øòà òà

1 Äþéì — àíãëèéñêàÿ ìåðà äëèíû, ðàâíàÿ 2,54 ñì.

136

Ìàñ ñà ÷ó ñåòñ, è çà æè ëà êàê åé íðà âè ëîñü: åç äè ëà íà òðàì âàå äî Ãàð âàðä­ñêâåð, ïî êó ïà ëà ïðî äóê òû â ìà ãà çè íå áåç ïðî­äàâ öà, ãîñ òè ëà ó ñâî å ãî ñòà ðè êà â ïðè ëè÷ íîì äå ðå âÿí íîì äî ìå — îä íèì ñëî âîì, âå ëà ïðè ëè÷ íóþ æèçíü, äî ñòîé íóþ ïðè ëè÷ íîé æåí ùè íû. Îí ïî îáå ùàë ïðè åõàòü ê íåé åùå âåñ­íîé, íî çíàë, ÷òî íå ñäå ëà åò ýòî ãî, òàê æå êàê çíàë, ÷òî íå ïî ëó ÷èò â ñâîè ãî äû ëåò íîé ðà áî òû, îñî áåí íî òà êîé, ê êà êîé îí ïðè âûê, íå ïî ëó ÷èò åå äà æå â Êà íà äå.

Òàê îí è îñ òàë ñÿ íè ñ ÷åì, åñ ëè íå ñ÷è òàòü ðàâ íî äóø­íîé æå íû, êî òî ðîé îí íå áûë íó æåí, äà äå ñÿ òè ëåò íå ãî ñû­íà, ðî äèâ øå ãî ñÿ ñëèø êîì ïî çä íî è, êàê ïî íè ìàë â ãëó áè íå äó øè Áåí, ÷ó æî ãî èì îáî èì — îäè íî êî ãî, íå ïðè êà ÿí íî ãî ðå áåí êà, êî òî ðûé â äå ñÿòü ëåò ÷óâ ñò âî âàë, ÷òî ìàòü èì íå èí òå ðå ñó åò ñÿ, à îòåö — ïî ñòî ðîí íèé ÷å ëî âåê, ðåç êèé è íå­ìíî ãî ñëîâ íûé, íå çíà þ ùèé, î ÷åì ñ íèì ãî âî ðèòü â òå ðåä­êèå ìè íó òû, êîã äà îíè áû âà ëè âìå ñ òå.

Âîò è ñåé ÷àñ áû ëî íå ëó÷ øå, ÷åì âñå ãäà. Áåí âçÿë ñ ñî áîé ìàëü ÷è êà íà «Îñ òåð», êî òî ðûé áå øå íî ìî òà ëî íà âû ñî òå â äâå òû ñÿ ÷è ôó òîâ íàä ïî áå ðå æü åì Êðàñ íî ãî ìî ðÿ, è æäàë, ÷òî ìàëü ÷èø êó âîò­âîò óêà ÷à åò.

— Åñ ëè òå áÿ ñòîø íèò, — ñêà çàë Áåí, — ïðè ãíèñü ïî íè­æå ê ïî ëó, ÷òî áû íå çà ïà÷ êàòü âñþ êà áè íó.

— Õî ðî øî. — Ó ìàëü ÷è êà áûë î÷åíü íå ñ÷à ñò íûé âèä.— Áî èøü ñÿ?Ìà ëåíü êèé «Îñ òåð» áåç æà ëî ñò íî øâû ðÿ ëî â íà êà ëåí íîì

âîç äó õå èç ñòî ðî íû â ñòî ðî íó, íî ïå ðå ïó ãàí íûé ìàëü ÷èø êà âñå æå íå òå ðÿë ñÿ è, ñ îæå ñ òî ÷å íè åì ïî ñà ñû âàÿ ëå äå íåö, ðàç ãëÿ äû âàë ïðè áî ðû, êîì ïàñ, ïðû ãà þ ùèé àâèà ãî ðè çîíò.

— Íå ìíîæ êî, — îò âå òèë ìàëü ÷èê òè õèì è çà ñòåí ÷è âûì ãî ëî ñêîì, íå ïî õî æèì íà ãðó áî âà òûå ãî ëî ñà àìå ðè êàí ñêèõ ðå áÿò.— À îò ýòèõ òîë÷ êîâ ñà ìî ëåò íå ñëî ìà åò ñÿ?

Áåí íå óìåë óòå øàòü ñû íà, îí ñêà çàë ïðàâ äó:— Åñëè çà ìàøèíîé íå ñëåäèòü è íå ïðîâåðÿòü åå âñå

âðåìÿ, îíà íåïðåìåííî ñëîìàåòñÿ.Ìàëü ÷èê îïó ñ òèë ãî ëî âó è òè õîíü êî çà ïëà êàë. Áåí ïî æà ëåë, ÷òî âçÿë ñ ñî áîé ñû íà. Ó íèõ â ñå ìüå âå ëè­

137

êî äóø íûå ïî ðû âû âñå ãäà êîí ÷à ëèñü íå óäà ÷åé: îáà îíè áû ëè òà êèå — ñó õàÿ, ïëàê ñè âàÿ, ïðî âèí öè àëü íàÿ ìàòü è ðåç êèé, âñïûëü ÷è âûé îòåö. Âî âðå ìÿ îä íî ãî èç ðåä êèõ ïðè ñòó ïîâ âå ëè êî äó øèÿ Áåí êàê­òî ïî ïðî áî âàë ïî ó÷èòü ìàëü ÷è êà óï­ðàâ ëÿòü ñà ìî ëå òîì, è õî òÿ ñûí îêà çàë ñÿ î÷åíü ïî íÿò ëè âûì è äî âîëü íî áû ñ ò ðî óñ âî èë îñ íîâ íûå ïðà âè ëà, êàæ äûé îê ðèê îò öà äî âî äèë åãî äî ñëåç...

— Íå ïëà÷ü! — ïðè êà çàë åìó òå ïåðü Áåí. — Íå ÷å ãî òå áå ïëà êàòü! Ïî äû ìè ãî ëî âó, ñëû øèøü, Äý âè! Ïî äû ìè ñåé ÷àñ æå!

Áåí çíàë, ÷òî òîí ó íå ãî ðåç êèé, è âñå ãäà óäèâ ëÿë ñÿ ñàì, ïî ÷å ìó îí íå óìå åò ðàç ãî âà ðè âàòü ñ ìàëü ÷è êîì. Äý âè ïîä­íÿë ãî ëî âó. Îí óõ âà òèë ñÿ çà äî ñ êó óï ðàâ ëå íèÿ è íà ãíóë ñÿ âïå ðåä. Âíå çàï íûé òîë ÷îê ìîò íóë ãî ëî âó ìàëü ÷è êà âíèç, íî îí åå ñðà çó æå ïîä íÿë è ñòàë ãëÿ äåòü ïî âåðõ îïó ñ òèâ øå ãî­ñÿ íî ñà ìà øè íû íà óç êóþ ïî ëî ñ êó áå ëî ãî ïå ñ êà ó çà ëè âà, ïî õî æå ãî íà ëå ïåø êó, êè íó òóþ íà ýòîò ïó ñ òûí íûé áå ðåã. Îòåö âåë ñà ìî ëåò ïðÿ ìî òó äà.

— À ïî ÷å ì òû çíà åøü, îò êó äà äó åò âå òåð? — ñïðî ñèë ìàëü ÷èê.

— Ïî âîë íàì, ïî îá ëà÷ êó, ÷ó òü åì! — êðèê íóë åìó Áåí.Íî îí óæå è ñàì íå çíàë, ÷åì ðó êî âîä ñò âó åò ñÿ, êî ãäà

óï ðàâ ëÿ åò ñà ìî ëå òîì. Íå äó ìàÿ, îí çíàë ñ òî÷ íî ñ òüþ äî îä­íî ãî ôó òà, ãäå ïî ñà äèò ìà øè íó. Åìó ïðè õî äè ëîñü áûòü òî÷­íûì: ãî ëàÿ ïî ëî ñ êà ïå ñ êà íå äà âà ëà íè îä íîé ëèø íåé ïÿ äè, è îïó ñ òèòü ñÿ íà íåå ìîã òîëü êî î÷åíü ìà ëåíü êèé ñà ìî ëåò. Îò ñþ äà äî áëè æàé øåé òó çåì íîé äå ðåâ íè áû ëî ñòî ìèëü, è âî êðóã — ìåðò âàÿ ïó ñ òû íÿ.

— Âñå äå ëî â òîì, ÷òî áû ïðà âèëü íî ðàñ ñ÷è òàòü, — ñêà çàë Áåí. — Êîã äà âû ðàâ íè âà åøü ñà ìî ëåò, íà äî, ÷òî áû ðàñ ñòî ÿ íèå äî çåì ëè áû ëî øåñòü äþé ìîâ. Íå ôóò è íå òðè, à ðîâ íî øåñòü äþé ìîâ! Åñ ëè âçÿòü âû øå, òî ñòóê íåøü ñÿ ïðè ïî ñàä êå è ïî âðå äèøü ñà ìî ëåò. Ñëèø êîì íèç êî — ïî ïà äåøü íà êî÷ êó è ïå ðå âåð íåøü ñÿ. Âñå äå ëî â ïî ñëåä íåì äþé ìå.

— Âè äèøü! — çà êðè ÷àë îòåö. — Øåñòü äþé ìîâ. Êîã­äà îí íà ÷è íà åò ñíè æàòü ñÿ, ÿ áå ðó ðó÷ êó íà ñå áÿ. Íà ñå áÿ.

138

Âîò! — ñêà çàë îí, è ñà ìî ëåò êîñ íóë ñÿ çåì ëè ìÿã êî, êàê ñíå æèí êà.

Ïî ñëåä íèé äþéì! Áåí ñðà çó æå âû êëþ ÷èë ìî òîð è íà­æàë íà íîæ íûå òîð ìî çà — íîñ ñà ìî ëå òà çà äðàë ñÿ êâåð õó, è ìà øè íà îñ òà íî âè ëàñü ó ñà ìîé âî äû — äî íåå îñ òà âà ëîñü øåñòü èëè ñåìü ôó òîâ.

2.

Äâà ëåò ÷è êà âîç äóø íîé ëè íèè, êî òî ðûå îò êðû ëè ýòó áóõ­òó, íà çâà ëè åå Àêó ëü åé — íå èç­çà ôîð ìû, à èç­çà åå íà ñå­ëå íèÿ.  íåé ïî ñòî ÿí íî âî äè ëîñü ìíî æå ñò âî êðóï íûõ àêóë, êî òî ðûå çà ïëû âà ëè èç Êðàñ íî ãî ìî ðÿ, ãî íÿ ÿñü çà êî ñÿ êà ìè ñåëü äè è êå ôà ëè, èñ êàâ øè ìè çäåñü óáå æè ùà. Áåí è ïðè­ëå òåë­òî ñþ äà èç­çà àêóë, à òå ïåðü, êîã äà ïî ïàë â áóõ òó, ñîâ ñåì çà áûë î ìàëü ÷è êå è âðå ìÿ îò âðå ìå íè òîëü êî äà âàë åìó ðàñ ïî ðÿ æå íèÿ: ïî ìî÷ü ïðè ðàç ãðóç êå, çà êî ïàòü ìå øîê ñ ïðî äóê òà ìè â ìî ê ðûé ïå ñîê, ñìà ÷è âàòü ïå ñîê, ïî ëè âàÿ åãî ìîð ñêîé âî äîé, ïî äà âàòü èí ñò ðó ìåí òû è âñÿ êèå ìå ëî ÷è, íå îá õî äè ìûå äëÿ àê âà ëàí ãà è êà ìåð.

— À ñþ äà êòî­íè áóäü êîã äà­íè áóäü çà õî äèò?— ñïðî ñèë åãî Äý âè.

Áåí áûë ñëèø êîì çà íÿò, ÷òî áû îá ðà ùàòü âíè ìà íèå íà òî, ÷òî ãî âî ðèò ìàëü ÷èê, íî âñå æå, óñ ëû øàâ âî ïðîñ, ïî êà ÷àë ãî ëî âîé:

— Íè êòî! Íè êòî íå ìî æåò ñþ äà ïî ïàñòü èíà ÷å, êàê íà ëåã êîì ñà ìî ëå òå. Ïðè íå ñè ìíå äâà çå ëå íûõ ìåø êà, êî òî ðûå ñòî ÿò â ìà øè íå, è ïðè êðû âàé ãî ëî âó. Íå õâà òà ëî åùå, ÷òî­áû òû ïî ëó ÷èë ñîë íå÷ íûé óäàð!

Áîëü øå âî ïðî ñîâ Äý âè íå çà äà âàë. Êîã äà îí î ÷åì­íè áóäü ñïðà øè âàë îò öà, ãî ëîñ ó íå ãî ñðà çó ñòà íî âèë ñÿ óã ðþ ìûì: îí çà ðà íåå îæè äàë ðåç êî ãî îò âå òà. Ìàëü ÷èê è íå ïû òàë ñÿ ïðî äîë æàòü ðàç ãî âîð è ìîë ÷à âû ïîë íÿë, ÷òî åìó ïðè êà çû­âà ëè. Îí âíè ìà òåëü íî íà áëþ äàë, êàê îòåö ãî òî âèë àê âà ëàíã è êè íî àï ïà ðàò äëÿ ïîä âîä íûõ ñúå ìîê, ñî áè ðà ÿñü ñíè ìàòü â ïðî çðà÷ íîé âî äå àêóë.

139

— Ñìî ò ðè íå ïîä õî äè ê âî äå!— ïðè êà çàë îòåö.Äý âè íè ÷å ãî íå îò âå òèë.— Àêó ëû íå ïðå ìåí íî ïî ñòà ðà þò ñÿ îò õâà òèòü îò òå áÿ êó­

ñîê, îñî áåí íî åñ ëè ïî äû ìóò ñÿ íà ïî âåðõ íîñòü, — íå ñìåé äà æå ñòó ïàòü â âî äó!

Äý âè êèâ íóë ãî ëî âîé.Áå íó õî òå ëîñü ÷åì­íè áóäü ïî ðà äî âàòü ìàëü ÷è êà, íî çà

ìíî ãî ëåò åìó ýòî íè ðà çó íå óäà âà ëîñü, à òå ïåðü, âèä íî, áû ëî ïî çä íî. Êîã äà ðå áå íîê ðî äèë ñÿ, íà ÷àë õî äèòü, à ïî­òîì ñòà íî âèë ñÿ ïîä ðî ñò êîì, Áåí ïî÷ òè ïî ñòî ÿí íî áû âàë â ïî ëå òàõ è ïî äîë ãó íå âè äåë ñû íà. Òàê áû ëî â Êî ëî ðà äî, âî Ôëî ðè äå, â Êà íà äå, â Èðà íå, â Áà õ ðåé íå è çäåñü, â Åãèï òå. Ýòî åãî æå íå, Äæî àí íå, ñëå äî âà ëî ïî ñòà ðàòü ñÿ, ÷òî áû ìàëü­÷èê ðîñ æè âûì è âå ñå ëûì.

Âíà ÷à ëå îí ïû òàë ñÿ ïðè âÿ çàòü ê ñå áå ìàëü ÷è êà. Íî ðàç­âå äî áüåøü ñÿ ÷å ãî­íè áóäü çà êî ðîò êóþ íå äå ëþ, ïðî âå äåí íóþ äî ìà, è ðàç âå ìîæ íî íà çâàòü äî ìîì ÷ó æå çåì íûé ïî ñå ëîê â Àðà âèè, êî òî ðûé Äæî àí íà íå íà âè äå ëà è âñÿ êèé ðàç ïî ìè­íà ëà òîëü êî äëÿ òî ãî, ÷òî áû ïî òî ñ êî âàòü î ðî ñè ñ òûõ ëåò íèõ âå ÷å ðàõ, ÿñ íûõ ìî ðîç íûõ çè ìàõ è òè õèõ óíè âåð ñè òåò ñêèõ óëî÷ êàõ ðîä íîé Íî âîé Àí ã ëèè? <...> Íî àïà òèÿ äîëæ íà òå ïåðü ïðîé òè, ðàç îíà âåð íó ëàñü äî ìîé. Îí îò âå çåò ê íåé ìàëü ÷îí êó, è, ðàç îíà æè âåò, íà êî íåö, òàì, ãäå åé õî ÷åò­ñÿ, Äæî àí íå, ìî æåò áûòü, óäàñò ñÿ õîòü íå ìíî ãî çà èí òå ðå ñî âàòü ñÿ ðå áåí êîì. Ïî êà ÷òî îíà íå ïðî ÿâ ëÿ ëà ýòî ãî èí òå­ðå ñà, à ñ òåõ ïîð, êàê îíà óå õà ëà äî ìîé, ïðî øëî óæå òðè ìå ñÿ öà.

— Çà òÿ íè ýòîò ðå ìåíü ó ìå íÿ ìåæ äó íî ãà ìè,— ñêà çàë îí Äý âè.

Íà ñïè íå ó íå ãî áûë òÿ æå ëûé àê âà ëàíã. Äâà áàë ëî íà ñî ñæà òûì âîç äó õîì âå ñîì â äâàä öàòü êè ëî ãðàì ìîâ ïîç âî ëÿ ò åìó ïðî áûòü áîëü øå ÷à ñà íà ãëó áè íå â òðèä öàòü ôó òîâ. Ãëóá­æå îïó ñ êàòü ñÿ è íå çà ÷åì. Àêó ëû ýòî ãî íå äå ëà þò.

— È íå êè äàé â âî äó êàì íè, — ñêà çàë îòåö, ïîä íè ìàÿ öè ëèí ä ðè ÷å ñ êèé, âî äî íå ïðî íè öà å ìûé ôóò ëÿð êè íî àï ïà ðà òà

140

è ñòè ðàÿ ïå ñîê ñ ðó êî ÿò êè. — Íå òî âñåõ ðûá ïî áëè çî ñ òè ðàñ ïó ãà åøü. Äà æå àêóë. Äàé ìíå ìà ñ êó.

Äý âè ïå ðå äàë åìó ìà ñ êó ñ çà ùèò íûì ñòåê ëîì.— ß ïðî áó äó ïîä âî äîé ìè íóò äâàä öàòü. Ïî òîì ïîä íè­

ìóñü, è ìû ïî çà âò ðà êà åì, ïî òî ìó ÷òî ñîëí öå óæå âû ñî êî. Òû ïî êà ÷òî îá ëî æè êàì íÿ ìè îáà êî ëå ñà è ïî ñè äè ïîä êðû­ëîì, â òå íè. Ïî íÿë?

— Äà, — ñêà çàë Äý âè.Áåí âäðóã ïî ÷óâ ñò âî âàë, ÷òî ðàç ãî âà ðè âà åò ñ ìàëü ÷è êîì

òàê, êàê ðàç ãî âà ðè âàë ñ æå íîé, ÷üå ðàâ íî äó øèå âñå ãäà âû­çû âà ëî åãî íà ðåç êèé, ïî âå ëè òåëü íûé òîí. Íè ÷å ãî óäè âè­òåëü íî ãî, ÷òî áåä íûé ïàð íèø êà ñòî ðî íèò ñÿ èõ îáî èõ.

— È îáî ìíå íå áåñ ïî êîé ñÿ! — ïðè êà çàë îí ìàëü ÷è êó, âõî äÿ â âî äó. Âçÿâ â ðîò òðóá êó, îí ñêðûë ñÿ ïîä âî äîé, îïó ñ òèâ êè íî àï ïà ðàò, ÷òî áû ãðóç òÿ íóë åãî íà äíî.

Äý âè ñìî ò ðåë íà ìî ðå, êî òî ðîå ïî ãëî òè ëî åãî îò öà, ñëîâ íî ìîã ÷òî­íè áóäü ðàç ãëÿ äåòü. Íî íè ÷å ãî íå áû ëî âèä íî — òîëü­êî èç ðåä êà íà ïî âåðõ íî ñ òè ïî ÿâ ëÿ ëèñü ïó çûðü êè âîç äó õà. <...>

Äý âè ÷óâ ñò âî âàë ñâî áî äó. Êðó ãîì íà öå ëûõ ñòî ìèëü íå áû ëî íè äó øè, è îí ìîã ïî ñè äåòü â ñà ìî ëå òå è êàê ñëå äó­åò âñå ðàç ãëÿ äåòü. Íî çà ïàõ áåí çè íà ñíî âà âû çâàë ó íå ãî äóð íî òó, îí âû ëåç è îá ëèë âî äîé ïå ñîê, ãäå ëå æà ëà åäà, à ïî òîì óñåë ñÿ ó áå ðå ãà è ñòàë ãëÿ äåòü, íå ïî êà æóò ñÿ ëè àêó­ëû, êî òî ðûõ ñíè ìà åò îòåö.

Àêóë áû ëî ìíî ãî, íî îíè äåð æà ëèñü íà ðàñ ñòî ÿ íèè. Îíè íè êîã äà íå ïðè áëè æà ëèñü íà ñòîëü êî, ÷òî áû ìîæ íî áû ëî êàê ñëå äó åò ïîé ìàòü èõ â êàäð. Ïðè äåò ñÿ ïðè ìà íè âàòü èõ ïî­áëè æå ïî ñëå îáå äà. Äëÿ ýòî ãî Áåí âçÿë â ñà ìî ëåò ïî ëî âè­íó ëî øà äè íîé íî ãè; îí îáåð íóë åå â öå ëëî ôàí è çà êî ïàë â ïå ñîê.

— Íà ýòîò ðàç, — ñêà çàë îí ñå áå, øóì íî âû ïó ñ êàÿ ïó­çûðü êè âîç äó õà, — ÿ óæ íà ñíè ìàþ èõ íå ìåíü øå ÷åì íà òðè òû ñÿ ÷è äîë ëà ðîâ.

Òå ëå âè çè îí íàÿ êîì ïà íèÿ ïëà òè ëà åìó ïî òû ñÿ ÷å äîë ëà ðîâ çà êàæ äûå ïÿòü ñîò ìå ò ðîâ ôèëü ìà îá àêó ëàõ è òû ñÿ ÷ó äîë­

141

ëà ðîâ îò äåëü íî çà ñúåì êó ðû áû­ìî ëî òà. Áåí çíàë, ÷òî ñåé ÷àñ îí ñëèø êîì äå ÿ òå ëåí, ÷òî áû ïðè âëå÷ü ê ñå áå àêóë, íî åãî èí òå ðå ñî âàë áîëü øîé îð ëÿê, êî òî ðûé æèë ïîä âû ñòó ïîì êî­ðàë ëî âî ãî ðè ôà: çà íå ãî òî æå ïëà òè ëè ïÿòü ñîò äîë ëà ðîâ. Èì íó æåí áûë êàäð ñ îð ëÿ êîì íà ïîä õî äÿ ùåì ôî íå. Êè øà ùèé òû ñÿ ÷à ìè ðûá, ïîä âîä íûé êî ðàë ëî âûé ìèð áûë õî ðî øèì ôî íîì, à ñàì îð ëÿê ëå æàë â ñâî åé êî ðàë ëî âîé ïå ùå ðå.

— Àãà, òû åùå çäåñü! — ñêà çàë Áåí òè õîíü êî. Äëè íîþ ðû áà áû ëà â ÷å òû ðå ôó òà, à âå ñè ëà îäèí áîã çíà åò

ñêîëü êî; îíà ïî ãëÿ äû âà ëà íà íå ãî èç ñâî å ãî óáå æè ùà, êàê è â ïðî øëûé ðàç — íå äå ëþ íà çàä. Æè ëà îíà òóò, íà âåð íî, íå ìåíü øå ñòà ëåò. Øëåï íóâ ó íåå ïå ðåä ìîð äîé ëà ñ òà ìè, Áåí çà ñòà âèë åå ïî ïÿ òèòü ñÿ è ñäå ëàë õî ðî øèé êàäð, êîã äà ðàñ ñåð æåí íàÿ ðû áà íå òî ðîï ëè âî ïî ø ëà âíèç, íà äíî.

Ïî êà ÷òî ýòî áû ëî âñå, ÷å ãî îí äî áè âàë ñÿ. Áåí íå óê ëþ æå ïî ïÿ òèë ñÿ íà óç êèé, ïîä íè ìàâ øèé ñÿ èç ìî ðÿ âû ñòóï ðè ôà, ïå ðå âåð íóë ñÿ è ïðå îäî ëåë ïî ñëåä íèé äþéì äî áå çî ïàñ íî ãî ìå ñ òà.

— Ìíå ýòà äðÿíü ñîâ ñåì íå íðà âèò ñÿ! — ñêà çàë îí âñëóõ, âû ïëþ íóâ ñíà ÷à ëà âî äó.

È òîëü êî òóò çà ìå òèë, ÷òî íàä íèì ñòî èò ìàëü ÷èê. Îí ñîâ ñåì çà áûë î åãî ñó ùå ñò âî âà íèè è íå ïî òðó äèë ñÿ îáú ÿñ­íèòü, ê êî ìó îò íî ñÿò ñÿ ýòè ñëî âà.

— Äî ñòà âàé èç ïå ñ êà çà â ò ðàê è ïðè ãî òîâü åãî íà áðå çåí òå ïîä êðû ëîì, ãäå òåíü. Êèíü­êà ìíå áîëü øîå ïî ëî òåí öå.

Ïî êà îíè ìîë ÷à åëè, Áåí ïå ðå ìî òàë ïëåí êó ôðàí öóç ñêî­ãî êè íî àï ïà ðà òà, è ïî ÷è íèë êëà ïàí àê âà ëàí ãà. Îò êó ïî ðè âàÿ áó òûë êó ïè âà, îí ñíî âà âñïîì íèë î ìàëü ÷è êå.

— Ó òå áÿ åñòü ÷òî­íè áóäü ïî ïèòü?— Íåò,— íå î õîò íî îò âå òèë Äý âè.— Âî äû íåò...Áåí è òóò íå ïî äó ìàë î ñû íå. Êàê âñå ãäà, îí ïðè õâà òèë

ñ ñî áîé èç Êà è ðà äþ æè íó áó òû ëîê ïè âà: îíî áû ëî ÷è ùå è áå çî ïàñ íåå äëÿ æå ëóä êà, ÷åì âî äà. Íî íà äî áû ëî âçÿòü ÷òî­íè áóäü è äëÿ ìàëü ÷è êà. <...>

Ìåëüêîì âçãëÿíóâ íà Äýâè è óäîñòîâåðèâøèñü, ÷òî îí íå áîëåí è ñèäèò â òåíè, Áåí áûñòðî çàñíóë.

142

3.

— À êòî­íè áóäü çíà åò, ÷òî ìû çäåñü? — ñïðî ñèë Äý âè âñïî òåâ øå ãî âî âðå ìÿ ñíà îò öà, êîã äà òîò ñíî âà ñî áè ðàë ñÿ îïó ñ òèòü ñÿ ïîä âî äó.

— Ïî ÷å ìó òû ñïðà øè âà åøü?— Íå çíàþ. Ïðî ñòî òàê.— Íè êòî íå çíà åò, ÷òî ìû çäåñü, — ñêà çàë Áåí. — Ìû

ïî ëó ÷è ëè îò åãèï òÿí ðàç ðå øå íèå ëå òåòü â Õóð ãà äó; îíè íå çíà þò, ÷òî ìû çà ëå òå ëè òàê äà ëå êî. È íå äîëæ íû çíàòü. Òû ýòî çà ïîì íè.

— À íàñ ìî ãóò íàé òè?Áåí ïî äó ìàë, ÷òî ìàëü ÷èê áî èò ñÿ, êàê áû èõ íå èçîá­

ëè ÷è ëè â ÷åì­íè áóäü íå äîç âî ëè òåëü íîì. Ðå áÿ òèø êè âñå ãäà áî ÿò ñÿ, ÷òî èõ ïîé ìà þò ñ ïî ëè÷ íûì.

— Íåò, ïî ãðà íè÷ íè êè íàñ íå íàé äóò. Ñ ñà ìî ëå òà îíè âðÿä ëè çà ìå òÿò íà øó ìà øè íó. À ïî ñó øå íè êòî ñþ äà ïî ïàñòü íå ìî æåò, äà æå íà «âèë ëè ñå». — Îí ïî êà çàë íà ìî ðå. — È îò òó äà íè êòî íå ïðè äåò, òàì ðè ôû...

— Íå óæå ëè íè êòî­íè êòî î íàñ è íå çíà åò? — òðå âîæ íî ñïðî ñèë ìàëü ÷èê.

— ß æå ãî âî ðþ, ÷òî íåò! — ñ ðàç äðà æå íè åì îò âå òèë îòåö. Íî âäðóã ïî íÿë, õî òÿ è ïî çä íî, ÷òî Äý âè áåñ ïî êî èò íå âîç­ìîæ íîñòü ïî ïàñòü ñÿ, îí ïðî ñòî áî èò ñÿ îñ òàòü ñÿ îäèí.

— Òû íå áîé ñÿ, — ïðî ãî âî ðèë Áåí ãðó áî âà òî.— Íè ÷å ãî ñ òî áîé íå ñëó ÷èò ñÿ.

— Ïîä íè ìà åò ñÿ âå òåð, — ñêà çàë Äý âè êàê âñå ãäà òè õî è ñëèø êîì ñå ðü åç íî.

— Çíàþ. ß ïðî áó äó ïîä âî äîé âñå ãî ïîë ÷à ñà. Ïî òîì ïîä­íè ìóñü, çà ðÿ æó íî âóþ ïëåí êó è îïó ùóñü åùå ìè íóò íà äå­ñÿòü. Íàé äè, ÷åì áû òå áå ïî êó äà çà íÿòü ñÿ. Íà ïðàñ íî òû íå âçÿë ñ ñî áîé óäî÷ êè.

<...>Â ñå ðå á ðè ñ òîì ïðî ñò ðàí ñò âå, òàì, ãäå êî ðàë ëû ñìå íÿ ëèñü

ïå ñ êîì, èõ áû ëî óæå ïÿ òå ðî. Îí áûë ïðàâ. Àêó ëû ïðè øëè ñðà çó æå, ó÷ó ÿâ çà ïàõ êðî âè. Áåí çà ìåð, à êîã äà âû äû õàë

143

âîç äóõ, òî ïðè æè ìàë êëà ïàí ê êî ðàë ëó çà ñâî åé ñïè íîé, ÷òî áû ïó çûðü êè âîç äó õà ëî ïà ëèñü è íå ñïóã íó ëè àêóë.

— Ïîä õî äè òå! Ïî áëè æå! — òè õîíü êî ïîä çà äî ðè âàë îí ðûá.

Íî èì è íå òðå áî âà ëîñü ïðè ãëà øå íèÿ.Îíè êè íó ëèñü ïðÿ ìî íà êó ñîê êî íè íû. Âïå ðå äè øëà çíà­

êî ìàÿ ïÿò íè ñ òàÿ «êîø êà», à çà íåé äâå èëè òðè àêó ëû òîé æå ïî ðî äû, íî ïî ìåíü øå. Îíè íå ïëû ëè è äà æå íå äâè ãà­ëè ïëàâ íè êà ìè, îíè íå ñëèñü âïå ðåä, êàê ñå ðûå ñòðó ÿ ùè å ñÿ ðà êå òû. Ïðè áëè çèâ øèñü ê ìÿ ñó, àêó ëû ñëåã êà ñâåð íó ëè â ñòî ðî íó, íà õî äó îò ðû âàÿ êó ñ êè.

Îí çà ñíÿë íà ïëåí êó âñå: ïðè áëè æå íèå àêóë ê öå ëè; êà­êóþ­òî äå ðå âÿí íóþ ìà íå ðó ðà çå âàòü ïàñòü, ñëîâ íî ó íèõ áî­ëå ëè çó áû; æàä íûé, ïà êî ñò íûé óêóñ — ñà ìîå îò âðà òè òåëü íîå çðå ëè ùå, êà êîå îí âè äåë â ñâî åé æèç íè.

— Àõ âû ãà äû! — ñêà çàë îí, íå ðàç æè ìàÿ ãóá. Êàê è âñÿ êèé ïîä âîä íèê, îí èõ íå íà âè äåë è î÷åíü áî ÿë ñÿ, íî íå ìîã èìè íå ëþ áîâàòü ñÿ.

Îíè ïðè øëè ñíî âà, õî òÿ ïëåí êà áû ëà óæå ïî÷ òè âñÿ îò­ñíÿ òà. Çíà ÷èò, åìó ïðè äåò ñÿ ïîä íÿòü ñÿ íà ñó øó, ïå ðå çà ðÿ­äèòü êè íî êà ìå ðó è ïî ñêî ðåå âåð íóòü ñÿ íà çàä. Áåí âçãëÿ íóë íà êà ìå ðó è óáå äèë ñÿ, ÷òî ïëåí êà êîí ÷è ëàñü. Ïîä íÿâ ãëà çà, îí óâè äåë, ÷òî âðàæ äåá íî íà ñòî ðî æåí íàÿ àêó ëà­êîø êà ïëû­âåò ïðÿ ìî íà íå ãî.

— Ïî ø ëà! Ïî ø ëà! Ïî ø ëà! — çà îðàë Áåí â òðóá êó.«Êîø êà» íà õî äó ñëåã êà ïî âåð íó ëàñü íà áîê, è Áåí ïî íÿë,

÷òî ñåé ÷àñ îíà áðî ñèò ñÿ â àòà êó. Òîëü êî â ýòî ìãíî âå íèå îí çà ìå òèë, ÷òî ðó êè è ãðóäü ó íå ãî èç ìà çà íû êðî âüþ îò êó ñ­êà êî íè íû. Áåí ïðî êëÿë ñâîþ ãëó ïîñòü. Íî íè âðå ìå íè, íè ñìûñ ëà óï ðå êàòü ñå áÿ óæå íå áû ëî, è îí ñòàë îò áè âàòü ñÿ îò àêó ëû êè íî àï ïà ðà òîì.

Ó «êîø êè» áûë âû èã ðûø âî âðå ìå íè, è êà ìå ðà åå åä­âà çà äå ëà. Áî êî âûå ðåç öû ñ ðàç ìà õó ñõâà òè ëè ïðà âóþ ðó êó Áå íà, ÷óòü áû ëî íå çà äå ëè ãðóäü è ïðî øëè ñêâîçü äðó ãóþ åãî ðó êó, êàê áðèò âà. Îò ñòðà õà è áî ëè îí ñòàë ðàç ìà õè âàòü

144

ðó êà ìè; êðîâü åãî ñðà çó æå çà ìó òè ëà âî äó, íî îí óæå íè ÷å­ãî íå âè äåë è òîëü êî ÷óâ ñò âî âàë, ÷òî àêó ëà ñåé ÷àñ íà ïà äåò ñíî âà. Îò áè âà ÿñü íî ãà ìè è ïÿ òÿñü íà çàä, Áåí ïî ÷óâ ñò âî âàë, êàê åãî ðå çà íó ëî ïî íî ãàì: äå ëàÿ ñó äî ðîæ íûå äâè æå íèÿ, îí çà ïó òàë ñÿ â âåò âè ñ òûõ êî ðàë ëî âûõ çà ðîñ ëÿõ. Áåí äåð­ æàë äû õà òåëü íóþ òðóá êó ïðà âîé ðó êîé, áî ÿñü åå âû ðî íèòü. È â òîò ìèã, êîã äà îí óâè äåë, ÷òî íà íå ãî êè íó ëàñü îä íà èç àêóë ïî ìåëü ÷å, îí óäà ðèë åå íî ãà ìè è ïå ðå êó âûðê íóë ñÿ íà çàä.

Áåí ñòóê íóë ñÿ ñïè íîé î íàä âîä íûé êðàé ðè ôà, êîå­êàê âû êà òèë ñÿ èç âî äû è, îá ëè âà ÿñü êðî âüþ, ðóõ íóë íà ïå ñîê.

Êîã äà Áåí ïðè øåë â ñå áÿ, îí ñðà çó âñïîì íèë, ÷òî ñ íèì ñëó ÷è ëîñü, õî òÿ è íå ïî íè ìàë, äîë ãî ëè áûë áåç ñî çíà íèÿ è ÷òî ïðî èçî ø ëî ïî òîì, — âñå òå ïåðü, êà çà ëîñü, áû ëî óæå íå â åãî âëà ñ òè.

— Äý âè! — çà êðè ÷àë îí.Îò êó äà­òî ñâåð õó ïî ñëû øàë ñÿ ïðè ãëó øåí íûé ãî ëîñ ñû íà,

íî ãëà çà Áå íà çà ñòè ëà ëà ìãëà — îí çíàë, ÷òî øîê åùå íå ïðî øåë. Íî âîò îí óâè äåë ðå áåí êà, åãî ïîë íîå óæà ñà, ñêëî­íåí íîå íàä íèì ëè öî è ïî íÿë, ÷òî áûë áåç ñî çíà íèÿ âñå ãî íå ñêîëü êî ìãíî âå íèé. Îí åä âà ìîã øå âåëü íóòü ñÿ.

— ×òî ìíå äå ëàòü? — êðè ÷àë Äý âè. — Âè äèøü, ÷òî ñ òî áîé ñëó ÷è ëîñü!

— Äý âè, — åëå âû ãî âî ðèë Áåí, íå îò êðû âàÿ ãëàç. — ×òî ó ìå íÿ ñ íî ãà ìè?

— Ó òå áÿ ðó êè... — óñ ëû øàë îí íå âíÿò íûé ãî ëîñ Äý­ âè, — ðó êè âñå èç ðå çà íû, ïðî ñòî óæàñ!

— Çíàþ, — çëî ñêà çàë Áåí, íå ðàç æè ìàÿ çó áîâ. — À ÷òî ó ìå íÿ ñ íî ãà ìè?

— Âñå â êðî âè, èç ðå çà íû òî æå...— Ñèëü íî?— Äà, íî íå òàê, êàê ðó êè. ×òî ìíå äå ëàòü?Òîã äà Áåí ïî ãëÿ äåë íà ðó êè è óâè äåë, ÷òî ïðà âàÿ ïî÷ òè

îòî ðâà íà ñîâ ñåì; îí óâè äåë ìó ñ êó ëû, ñó õî æè ëèÿ, êðî âè ïî÷­òè íå áû ëî. Ëå âàÿ áû ëà ïî õî æà íà êó ñîê æå âà íî ãî ìÿ ñà è

145

ñèëü íî êðî âî òî ÷è ëà; îí ñî ãíóë åå, ïîä òÿ íóë êèñòü ê ïëå ÷ó, ÷òî áû îñ òà íî âèòü êðîâü, è çà ñòî íàë îò áî ëè.

Îí çíàë, ÷òî äå ëà åãî ñîâ ñåì ïëî õè.Íî òóò æå ïî íÿë, ÷òî íà äî ÷òî­òî ñäå ëàòü: åñ ëè îí óì ðåò,

ìàëü ÷èê îñ òà íåò ñÿ îäèí, à îá ýòîì ñòðàø íî äà æå ïî äó ìàòü. Ýòî åùå õó æå, ÷åì åãî ñîá ñò âåí íîå ñî ñòî ÿ íèå. Ìàëü ÷è êà íå íàé äóò âî âðå ìÿ â ýòîì âû ææåí íîì íà ÷è ñ òî êðàþ, åñ ëè åãî âî îá ùå íàé äóò.

— Äý âè, — ñêà çàë îí íà ñòîé ÷è âî, ñ òðó äîì ïû òà ÿñü ñî­ñðå äî òî ÷èòü ñÿ, — ïî ñëó øàé. Âîçü ìè ìîþ ðó áàø êó, ðà çî ðâè åå è ïå ðå âÿ æè ìíå ïðà âóþ ðó êó. Ñëû øèøü?

— Äà.— Êðåï êî ïå ðå âÿ æè ìíå ëå âóþ ðó êó íàä ðà íà ìè, ÷òî áû

îñ òà íî âèòü êðîâü. Ïî òîì êàê­íè áóäü ïðè âÿ æè êèñòü ê ïëå­÷ó. Òàê êðåï êî, êàê ñìî æåøü. Ïî íÿë? Ïå ðå âÿ æè ìíå îáå ðó êè.

— Ïî íÿë.— Ïå ðå âÿ æè êðåï êî­íà êðåï êî. Ñíà ÷à ëà ïðà âóþ ðó êó è

çà êðîé ðà íó. Ïî íÿë? Òû ïî íÿë...Áåí íå ñëû øàë îò âå òà, ïî òî ìó ÷òî ñíî âà ïî òå ðÿë ñî çíà íèå;

íà ýòîò ðàç áåñ ïà ìÿò ñò âî ïðî äîë æà ëîñü äîëü øå, è îí ïðè øåë â ñå áÿ, êîã äà ìàëü ÷èê âî çèë ñÿ ñ åãî ëå âîé ðó êîé; íà ïðÿ­æåí íîå, áëåä íîå ëè öî ñû íà áû ëî èñ êà æå íî óæà ñîì, íî îí ñ ìó æå ñò âîì îò ÷à ÿ íèÿ ñòà ðàë ñÿ âû ïîë íèòü ñâîþ çà äà ÷ó.

— Ýòî òû, Äý âè? — ñïðî ñèë Áåí è óñ ëû øàë ñàì, êàê íå ðàç áîð ÷è âî ïðî èç íî ñèò ñëî âà. — Ïî ñëó øàé, ìàëü ÷èê, — ïðî äîë æàë îí ñ óñè ëè åì. — ß òå áå äîë æåí ñêà çàòü âñå ñðà çó, íà ñëó ÷àé, åñ ëè îïÿòü ïî òå ðÿþ ñî çíà íèå. Ïå ðå áèí òóé ìíå ðó êè, ÷òî áû ÿ íå ïî òå ðÿë ñëèø êîì ìíî ãî êðî âè. Ïðè âå äè â ïî ðÿ äîê íî ãè è ñòà ùè ñ ìå íÿ àê âà ëàíã. Îí ìå íÿ äó øèò.

— ß ñòà ðàë ñÿ åãî ñòà ùèòü, — ñêà çàë Äå âè óïàâ øèì ãî­ëî ñîì. — Äà íå ìî ãó, íå çíàþ êàê.

— Íà äî ñòà ùèòü, ÿñ íî? — ïðè êðèê íóë Áåí êàê îáû÷ íî, íî òóò æå ïî íÿë, ÷òî åäèí ñò âåí íàÿ íà äåæ äà ñïà ñ òèñü è ìàëü­÷è êó è åìó — ýòî çà ñòà âèòü Äý âè ñà ìî ñòî ÿ òåëü íî äó ìàòü,

146

óâå ðåí íî äå ëàòü òî, ÷òî îí äîë æåí ñäå ëàòü. Íà äî êàê­òî âíó øèòü ýòî ìàëü ÷è êó.

— ß òå áå ñêà æó, ñû íîê, à òû ïî ñòà ðàé ñÿ ïî íÿòü. Ñëû­øèøü? — Áåí åä âà ñëû øàë ñå áÿ ñàì è íà ñå êóí äó äà æå çà áûë î áî ëè. — Òå áå, áåä íÿ ãà, ïðè äåò ñÿ âñå äå ëàòü ñà ìî­ìó, òàê óæ ïî ëó ÷è ëîñü. Íå ðàñ ñò ðà è âàé ñÿ, åñ ëè ÿ íà òå áÿ çà êðè ÷ó. Òóò óæ íå äî îáèä. Íå íà äî îá ðà ùàòü íà ýòî âíè­ìà íèå, ïî íÿë?

— Äà. — Äý âè ïå ðå âÿ çû âàë ëå âóþ ðó êó è íå ñëó øàë åãî.— Ìî ëîä ÷è íà! — Áå íó õî òå ëîñü ïîä áî ä ðèòü ðå áåí êà, íî

åìó ýòî íå ñëèø êîì­òî óäà ëîñü. Îí åùå íå çíàë, êàê íàé òè ïîä õîä ê ìàëü ÷è êó, íî ïî íè ìàë, ÷òî ýòî íå îá õî äè ìî. Äå ñÿ­òè ëåò íå ìó ðå áåí êó ïðåä ñòî ÿ ëî âû ïîë íèòü äå ëî íå ÷å ëî âå ÷å ñ­êîé òðóä íî ñ òè. Åñ ëè îí õî ÷åò âû æèòü. Íî âñå äîëæ íî èä òè ïî ïî ðÿä êó...

— Äî ñòàíü ó ìå íÿ èç­çà ïî ÿñà íîæ, — ñêà çàë Áåí, — è ïå ðå ðåæü âñå ðå ìåø êè àê âà ëàí ãà. — Ñàì îí íå óñ ïåë ïó­ñ òèòü â õîä íîæ. — Ïîëü çóé ñÿ òîí êîé ïèë êîé, òàê áó äåò áû ñ ò ðåå. Íå ïî ðåæü ñÿ.

— Õî ðî øî, — ñêà çàë Äý âè, âñòà âàÿ. Îí ïî ãëÿ äåë íà ñâîè âû ìà çàí íûå â êðî âè ðó êè è ïî çå ëå íåë. — Åñ ëè òû ñìî æåøü õîòü íå ìíîæ êî ïîä íÿòü ãî ëî âó, ÿ ñòà ùó îäèí èç ðåì íåé, ÿ åãî ðàñ òåã íóë.

— Ëàä íî. Ïî ñòà ðà þñü.Áåí ïðè ïîä íÿë ãî ëî âó è óäè âèë ñÿ, êàê òðóä íî åìó äà æå

øå âåëü íóòü ñÿ. Ïî ïûò êà äâè íóòü øå åé ñíî âà äî âå ëà åãî äî îá ìî ðî êà; íà ýòîò ðàç îí ïðî âà ëèë ñÿ â ÷åð íóþ áåç äíó ìó­÷è òåëü íîé áî ëè, êî òî ðàÿ, êà çà ëîñü, íè êîã äà íå êîí ÷èò ñÿ. Îí ìåä ëåí íî ïðè øåë â ñå áÿ è ïî ÷óâ ñò âî âàë êà êîå­òî îá ëåã­÷å íèå.

— Ýòî òû, Äý âè?.. — ñïðî ñèë îí îò êó äà­òî èç äà ëå êà.— ß ñíÿë ñ òå áÿ àê âà ëàíã, — óñ ëû øàë îí äðî æà ùèé ãî­

ëîñ ìàëü ÷è êà. — Íî ó òå áÿ ïî íî ãàì âñå åùå òå ÷åò êðîâü.— Íå îá ðà ùàé âíè ìà íèÿ íà íî ãè, — ñêà çàë Áåí, îò­

êðû âàÿ ãëà çà.Õóäøåå áûëî âïåðåäè, è åìó íàäî áûëî âñå îáäóìàòü.

147

4.

Åäèí ñò âåí íîé íà äåæ äîé ñïà ñ òè ìàëü ÷è êà áûë ñà ìî ëåò, è Äý âè ïðè äåò ñÿ åãî âå ñ òè. Íå áû ëî íè äðó ãîé íà äåæ äû, íè äðó ãî ãî âû õî äà. Íî ïðåæ äå íà äî îáî âñåì êàê ñëå äó åò ïî­ðàç ìûñ ëèòü. Ìàëü ÷è êà íåëü çÿ ïó ãàòü. Åñ ëè Äý âè ñêà çàòü, ÷òî åìó ïðè äåò ñÿ âå ñ òè ñà ìî ëåò, îí ïðè äåò â óæàñ. Îí ïðè­ñòàëü íî ïî ñìî ò ðåë íà ñû íà è âñïîì íèë, ÷òî óæå äàâ íî êàê ñëå äó åò íà íå ãî íå ãëÿ äåë.

«Îí, êà æåò ñÿ, ïà ðåíü ðàç âè òîé», — ïî äó ìàë Áåí, óäèâ­ëÿ ÿñü ñòðàí íî ìó õî äó ñâî èõ ìûñ ëåé. Ýòîò ìàëü ÷èê ñ ñå ðü åç­íûì ëè öîì áûë ÷åì­òî ïî õîæ íà íå ãî ñà ìî ãî: çà äåò ñêè ìè ÷åð òà ìè ñêðû âàë ñÿ, áûòü ìî æåò, æå ñò êèé è äà æå íå î áóç äàí­íûé õà ðàê òåð. Íî áëåä íîå, íå ìíî ãî ñêó ëà ñ òîå ëè öî âû ãëÿ­äå ëî ñåé ÷àñ íå ñ÷à ñò íûì, à êîã äà Äý âè çà ìå òèë ïðè ñòàëü íûé âçãëÿä îò öà, îí îò âåð íóë ñÿ è çà ïëà êàë.

— Íè ÷å ãî, ìà ëûø, — ïðî èç íåñ Áåí ñ òðó äîì.— Òå ïåðü óæå íè ÷å ãî!

— Òû óì ðåøü? — ñïðî ñèë Äý âè.— Ðàç âå ÿ òàê óæ ïëîõ? — ñïðî ñèë Áåí, íå ïî äó ìàâ.— Äà, — îò âå òèë Äý âè ñêâîçü ñëå çû. Áåí ïî íÿë, ÷òî ñäå ëàë îøèá êó, íóæ íî ãî âî ðèòü ñ ìàëü­

÷è êîì, îá äó ìû âàÿ êàæ äîå ñëî âî.— ß øó ÷ó, — ñêà çàë îí. — Ýòî íè ÷å ãî, ÷òî èç ìå íÿ

õëå ùåò êðîâü. Òâîé ñòà ðèê íå ðàç áû âàë â òà êèõ ïå ðå äåë­êàõ. Òû ðàç âå íå ïî ìíèøü, êàê ÿ ïî ïàë òîã äà â áîëü íè öó â Ñà ñ êàòó íå?

Äý âè êèâ íóë.— Ïî ìíþ, íî òîã äà òû áûë â áîëü íè öå...— Êî íå÷ íî, êî íå÷ íî. Âåð íî. — Îí óïîð íî äó ìàë î ñâî­

åì, ñè ëÿñü íå ïî òå ðÿòü ñíî âà ñî çíà íèå. — Çíà åøü, ÷òî ìû ñ òî áîé ñäå ëà åì? Âîçü ìè áîëü øîå ïî ëî òåí öå è ðàñ ñòå ëè åãî âîç ëå ìå íÿ, ÿ ïå ðå âà ëþñü íà íå ãî, è ìû êîå­êàê äî áå ðåì ñÿ äî ñà ìî ëå òà. Èäåò?

— ß íå ñìî ãó âòà ùèòü òå áÿ â ìà øè íó, — ñêà çàë ìàëü­÷èê.  ãî ëî ñå åãî çâó ÷à ëî óíû íèå.

148

— Ýõ! — ñêà çàë Áåí, ñòà ðà ÿñü ãî âî ðèòü êàê ìîæ íî ìÿã ÷å, õî òÿ ýòî áû ëî äëÿ íå ãî ïûò êîé. — Íè êîã äà íå çíà åøü, íà ÷òî òû ñïî ñî áåí, ïî êà íå ïî ïðî áó åøü. Òå áå, íà âåð íî, ïèòü õî ÷åò ñÿ, à âî äû­òî è íåò, à?

— Íåò, ÿ íå õî ÷ó ïèòü...Äý âè ïî øåë çà ïî ëî òåí öåì, à Áåí ñêà çàë åìó âñå òåì æå

òî íîì:— Â ñëå äó þ ùèé ðàç ìû çà õâà òèì äþ æè íó êî êà­êî ëû. È

ëåä.Äý âè ðàñ ñòå ëèë âîç ëå íå ãî ïî ëî òåí öå; Áåí äåð íóë ñÿ íà

áîê, åìó ïî êà çà ëîñü, ÷òî ó íå ãî ðà çî ðâà ëèñü íà ÷à ñ òè ðó êè, è ãðóäü, è íî ãè, íî åìó óäà ëîñü ëå÷ü íà ïî ëî òåí öå ñïè íîé, óïåð øèñü ïÿò êà ìè â ïå ñîê, è ñî çíàíèÿ îí íå ïî òå ðÿë.

— Òå ïåðü òà ùè ìå íÿ ê ñà ìî ëå òó, — åä âà ñëûø íî ïðî­ãî âî ðèë Áåí. — Òû òÿ íè, à ÿ áó äó îò òàë êè âàòü ñÿ ïÿò êà ìè. Íà òîë÷ êè íå îá ðà ùàé âíè ìà íèÿ, ãëàâ íîå — ïî ñêî ðåå äî­áðàòü ñÿ!

— Êàê æå òû ïî âå äåøü ñà ìî ëåò? — ñïðî ñèë åãî ñâåð õó Äý âè.

Áåí çà êðûë ãëà çà: îí õî òåë ïðåä ñòà âèòü ñå áå, ÷òî ïå ðå­æè âà åò ñåé ÷àñ ñûí. «Ìàëü ÷èê íå äîë æåí çíàòü, ÷òî ìà øè íó ïðè äåò ñÿ âå ñ òè åìó, — îí ïå ðå ïó ãà åò ñÿ íà ñìåðòü».

— Ýòîò ìà ëåíü êèé «Îñ òåð» ëå òà åò ñàì, — ñêà çàë îí. — Ñòî èò òîëü êî ïî ëî æèòü åãî íà êóðñ, à ýòî íå òðóä íî.

— Íî òû æå íå ìî æåøü äâè íóòü ðó êîé. Äà è ãëàç ñîâ­ñåì íå îò êðû âà åøü.

— À òû îá ýòîì íå äó ìàé. ß ìî ãó ëå òåòü âñëå ïó þ, à óï­ðàâ ëÿòü êî ëå íÿ ìè. Äà âàé äâè ãàòü ñÿ. Íó, òà ùè.

Îí ïî ãëÿ äåë íà íå áî è çà ìå òèë, ÷òî ñòà íî âèò ñÿ ïî çä íî è ïîä íè ìà åò ñÿ âå òåð; ýòî ïî ìî æåò ñà ìî ëå òó âçëå òåòü, åñ ëè, êî íå÷ íî, îíè ñó ìå þò âû ðó ëèòü ïðî òèâ âå ò ðà.

Äîë ãî âçáè ðà ëèñü îíè ïî ñêëî íó; Äý âè òà ùèë, à Áåí îò­òàë êè âàë ñÿ ïÿò êà ìè, ïî ìè íóò íî òå ðÿÿ ñî çíà íèå è ìåä ëåí íî ïðè õî äÿ â ñå áÿ.

149

— Êàê äå ëà? — ñïðî ñèë îí ìàëü ÷è êà. Òîò çà äû õàë ñÿ, èç­íå ìî ãàÿ îò íà ïðÿ æå íèÿ. — Òû, âèä íî ñîâ ñåì èç ìó ÷èë ñÿ.

— Íåò! — êðèê íóë Äý âè ñ ÿðî ñ òüþ. — ß íå óñ òàë.— Òå ïåðü, — ñêà çàë îí, ñ òðó äîì âî ðî ÷àÿ ïå ðå ñîõ øèì

ÿçû êîì,— íà äî íà âà ëèòü êàì íåé ó äâåð öû ñà ìî ëå òà. — Ïå­ðå äîõ íóâ, îí ïðî äîë æàë:— Åñ ëè íà âà ëèòü èõ ïî âû øå, òû êàê­íè áóäü ñó ìå åøü âòà ùèòü ìå íÿ â êà áè íó. Âîçü ìè êàì íè èç­ïîä êî ëåñ.

Äå âè ñðà çó ïðè íÿë ñÿ çà äå ëî, îí ñòàë ñêëà äû âàòü îá ëîì êè êî ðàë ëîâ ó ëå âîé äâåð öû, — ñî ñòî ðî íû ñè äå íüÿ ïè ëî òà.

— Íå ó ýòîé äâåð öû, — îñ òî ðîæ íî ñêà çàë Áåí. — Ó äðó ãîé. Åñ ëè ÿ ïî ëå çó ñ ýòîé ñòî ðî íû, ìíå ïî ìå øà åò ðó ëå­âîå óï ðàâ ëå íèå.

— Â æèç íè ìîæ íî ñäå ëàòü âñå ÷òî óãîä íî, Äý âè, — ïðî­èç íåñ îí ñëà áûì ãî ëî ñîì, — åñ ëè òîëü êî íå íà äî ðâåøü ñÿ. Íå íàä ðû âàé ñÿ...

Îí íå ïî ìíèë, ÷òî áû äà âàë ðàíü øå ñû íó òà êèå ñî âå òû.— Íî âåäü ñêî ðî ñòåì íå åò, — ñêà çàë Äý âè, êîí ÷èâ ñêëà­

äû âàòü êàì íè.— Ìû íå ìî æåì ëå òåòü, — ñêà çàë ìàëü ÷èê. — Òû íå

ñìî æåøü âå ñ òè ñà ìî ëåò. Ëó÷ øå è íå ïû òàòü ñÿ.— Àõ! — ñêà çàë Áåí ñ òîé íà ðî ÷è òîé ìÿã êî ñ òüþ, îò êî­

òî ðîé åìó ñòà íî âè ëîñü åùå ãðó ñò íåå. — Âå òåð ñàì îò íå ñåò íàñ äî ìîé.

— Îá âÿ æè ìíå ãðóäü ïî ëî òåí öåì, ëåçü â ñà ìî ëåò è òà ùè, à ÿ áó äó îò òàë êè âàòü ñÿ íî ãà ìè.

Ýõ, åñ ëè áû îí ìîã äâè ãàòü íî ãà ìè! Âåð íî, ÷òî­íè áóäü ñëó ÷è ëîñü ñ ïî çâî íî÷ íè êîì; îí óæå ïî÷ òè íå ñî ìíå âàë ñÿ, ÷òî â êîí öå êîí öîâ âñå­òà êè óì ðåò. Âàæ íî áû ëî ïðî òÿ íóòü äî Êà è ðà è ïî êà çàòü ìàëü ÷è êó, êàê ïî ñà äèòü ñà ìî ëåò.

È ýòà íà äåæ äà ïî ìîã ëà åìó çà áðàòü ñÿ â ñà ìî ëåò; îí âïîëç â ìà øè íó, ñî ãíóâ øèñü ïî ïî ëàì, òå ðÿÿ ñî çíà íèå. Ïî òîì îí ïî ïû òàë ñÿ ñêà çàòü ìàëü ÷è êó, ÷òî íà äî äå ëàòü, íî íå ñìîã ïðî èç íå ñ òè íè ñëî âà. Ìàëü ÷è êà îõ âà òèë ñòðàõ. Ïî âåð íóâ ê íå ìó ãî ëî âó, Áåí ýòî ïî ÷óâ ñò âî âàë è ñäå ëàë åùå îä íî óñè ëèå.

150

— Òû íå âè äåë, ÿ âû òà ùèë èç âî äû êè íî àï ïà ðàò? Èëè îñ òà âèë åãî â ìî ðå?

— Îí âíè çó, ó ñà ìîé âî äû.— Ñòó ïàé ïðè íå ñè åãî. È ìà ëåíü êóþ ñóì êó ñ ïëåí êîé. —

Òóò îí âñïîì íèë, ÷òî ñïðÿ òàë çà ñíÿ òóþ ïëåí êó â ñà ìî ëåò, ÷òî áû óáå ðå÷ü åå îò ñîëí öà. — Ïëåí êè, íå íà äî. Âîçü ìè òîëü êî àï ïà ðàò.

Ïðîñü áà çâó ÷à ëà áóä íè÷ íî è äîëæ íà áû ëà óñ ïî êî èòü ïå­ðå ïó ãàí íî ãî ìàëü ÷è êà; Áåí ïî ÷óâ ñò âî âàë, êàê íà êðå íèë ñÿ ñà ìî ëåò, êîã äà Äý âè, ñïðûã íóâ íà çåì ëþ, ïî áå æàë çà àï ïà­ðà òîì. Îí ñíî âà ïî äî æäàë, íà ýòîò ðàç óæå äîëü øå, ÷òî áû ê íå ìó ïîë íî ñòüþ âåð íó ëîñü ñî çíà íèå. Íà äî áû ëî âíèê íóòü â ïñè õî ëî ãèþ ýòî ãî áëåä íî ãî, ìîë ÷à ëè âî ãî, íà ñòî ðî æåí íî ãî è ñëèø êîì ïî ñëóø íî ãî ìàëü ÷è êà. Àõ, åñ ëè áû îí çíàë åãî ïî ëó÷ øå!..

Áåí íå ïî ìíèë, êîã äà îí ïëà êàë, íî òå ïåðü âäðóã ïî ÷óâ­ñò âî âàë íà ãëà çàõ áåñ ïðè ÷èí íûå ñëå çû. Íåò, îí íå íà ìå ðåí ñäà âàòü ñÿ. Íè çà ÷òî!..

— Ðàñ êëå èë ñÿ òâîé ñòà ðèê, à? — ñêà çàë Áåí è äà æå ïî ÷óâ ñò âî âàë ëåã êîå óäî âîëü ñò âèå îò òà êîé îò êðî âåí íî ñ òè. Äå ëî øëî íà ëàä. Îí íà ùó ïû âàë ïóòü ê ñåðä öó ìàëü ÷è ­ êà. — Òå ïåðü ñëó øàé...

Îí ñíî âà óøåë äà ëå êî, äà ëå êî, à ïî òîì âåð íóë ñÿ.— Ïðè äåò ñÿ òå áå âçÿòü ñÿ çà äå ëî ñà ìî ìó, Äý âè. Íè ÷å ãî

íå ïî äå ëà åøü. Ñëó øàé. Êî ëå ñà ñâî áîä íû?— Äà, ÿ óá ðàë âñå êàì íè. Äý âè ñè äåë, ñòèñ íóâ çó áû.— ×òî ýòî íàñ ïî òðÿ õè âà åò?— Âå òåð.Î âå ò ðå îí ñîâ ñåì çà áûë.— Âîò ÷òî íà äî ñäå ëàòü, Äý âè, — ñêà çàë îí ìåä ëåí íî. —

Ïå ðå äâèíü ðû ÷àã ãà çà íà äþéì, íå áîëü øå. Ñðà çó. Ñåé ÷àñ. Ïî ñòàâü âñþ ñòóï íþ íà ïå äàëü. Õî ðî øî. Ìî ëî äåö! Òå ïåðü ïî âåð íè ÷åð íûé âû êëþ ÷à òåëü îêî ëî ìå íÿ. Îò ëè÷ íî. Òå­ïåðü íà æìè âîí òó êíîï êó, à êîã äà ìî òîð çà ðà áî òà åò, ïî­

151

äâèíü ðû ÷àã ãà çà åùå íå ìíî ãî. Ñòîé! Ïî ñòàâü íî ãó íà ëå âóþ ïå äàëü. Êîã äà ìî òîð çà ðà áî òà åò, äàé ïîë íûé ãàç è ðàç âåð íè ïðî òèâ âå ò ðà. Ñëû øèøü?

— Ýòî ÿ ìî ãó, — ñêà çàë ìàëü ÷èê, è Áå íó ïî êà çà ëîñü, ÷òî îí óñ ëû øàë â ãî ëî ñå ñû íà ðåç êóþ íîò êó íå òåð ïå íèÿ, ÷åì­òî íà ïî ìè íàâ øóþ åãî ñîá ñò âåí íûé ãî ëîñ.

— Çäî ðî âî äó åò âå òåð, — äî áà âèë ìàëü ÷èê. — Ñëèø êîì ñèëü íî, ìíå ýòî íå íðà âèò ñÿ.

— Êîã äà áó äåøü âû ðó ëè âàòü ïðî òèâ âå ò ðà, îò äàé âïå ðåä ðó÷ êó. Íà ÷è íàé! Çà ïó ñ êàé ìî òîð.

Îí ïî ÷óâ ñò âî âàë, ÷òî Äý âè ïå ðå ãíóë ñÿ ÷å ðåç íå ãî è âêëþ­÷èë ñòàð òåð, è óñ ëû øàë, êàê ÷èõ íóë ìî òîð. Òîëü êî áû îí íå ñëèø êîì ðåç êî ïå ðå äâè íóë ðó÷ êó, ïî êà ìî òîð íå çà ðà áî­òà åò! «Ñäå ëàë! Åé­áî ãó, ñäå ëàë!» — ïî äó ìàë Áåí, êîã äà ìî­òîð çà ðà áî òàë. Îí êèâ íóë, è îò íà ïðÿ æå íèÿ åìó ñðà çó æå ñòà ëî ïëî õî. Áåí ïî íÿë, ÷òî ìàëü ÷èê äà åò ãàç è ïû òà åò ñÿ ðàç âåð íóòü ñà ìî ëåò. À ïî òîì åãî âñå ãî ñëîâ íî ïî ãëî òèë êà­êîé­òî ìó ÷è òåëü íûé øóì; îí ïî ÷óâ ñò âî âàë òîë÷ êè, ïî ïðî áî­âàë ïîä íÿòü ðó êè, íî íå ñìîã è ïðè øåë â ñå áÿ îò ñëèø êîì ñèëü íî ãî ðå âà ìî òî ðà.

— Ñáàâü ãàç! — çà êðè ÷àë îí êàê ìîæ íî ãðîì ÷å.— Ëàä íî! Íî âå òåð íå äà åò ìíå ðàç âåð íóòü ñÿ.— Ìû âñòà ëè ïðî òèâ âå ò ðà? Òû ïî âåð íóë ïðî òèâ âå ò ðà?— Äà, íî âå òåð íàñ îï ðî êè íåò.Îí ÷óâ ñò âî âàë, êàê ñà ìî ëåò ðàñ êà ÷è âà åò âî âñå ñòî ðî íû,

ïî ïû òàë ñÿ âû ãëÿ íóòü, íî ïî ëå åãî çðå íèÿ áû ëî òàê ìà ëî, ÷òî åìó ïðè õî äè ëîñü öå ëè êîì ïî ëà ãàòü ñÿ íà ìàëü ÷è êà.

— Îò ïó ñ òè òîð ìîç, — ñêà çàë Áåí. Îá ýòîì îí çà áûë.— Ãî òî âî! — îò êëèê íóë ñÿ Äå âè. — ß åãî îò ïó ñ òèë.— Íó äà, îò ïó ñ òèë! Ðàç âå ÿ íå âè æó? Ñòà ðûé äó ðàê... —

âû ðó ãàë ñå áÿ Áåí.Òóò îí âñïîì íèë, ÷òî èç­çà øó ìà ìî òî ðà åãî íå ñëûø íî

è íà äî êðè ÷àòü.— Ñëó øàé äàëü øå! Ýòî ñîâ ñåì ïðî ñòî. Òÿ íè ðó÷ êó íà

ñå áÿ è äåð æè åå ïî ñðå äè íå. Åñ ëè ìà øè íà áó äåò ïîä ñêà êè­

152

âàòü, íè ÷å ãî. Ïî íÿë? Çà ìåä ëè õîä. È äåð æè ïðÿ ìî. Äåð æè åå ïðî òèâ âå ò ðà, íå áå ðè ðó÷ êó íà ñå áÿ, ïî êà ÿ íå ñêà æó. Äåé ñò âóé. Íå áîé ñÿ âå ò ðà...

Ìàëü ÷èê ïî ñëóø íî äåð æàë ðó÷ êó è íå äåð ãàë åå ê ñå áå; îíè ñ òðó äîì ïå ðå âà ëè ëè ÷å ðåç äþ íû, è Áåí ïî íÿë, ÷òî îò ìàëü ÷è êà ïî òðå áî âà ëîñü íå ìà ëî ìó æå ñò âà, ÷òî áû îò ñòðà õà íå ðâà íóòü ðó÷ êó. Ðåç êèé ïî ðûâ âå ò ðà óâå ðåí íî ïîä õâà òèë ñà ìî ëåò, íî çà òåì îí ïðî âà ëèë ñÿ â ÿìó, è Áå íó ñòà ëî ìó­÷è òåëü íî ïëî õî.

Åãî ïðè âå ëè â ñå áÿ ïå ðå áîè ìî òî ðà. Áû ëî òè õî, âå ò ðà áîëü øå íå áû ëî, îí îñ òàë ñÿ ãäå­òî âíè çó, íî Áåí ñëû øàë, êàê òÿ æå ëî äû øèò è âîò­âîò ñäàñò ìî òîð.

— ×òî­òî ñëó ÷è ëîñü! — êðè ÷àë Äý âè. — Ñëó øàé, î÷ íèñü! ×òî ñëó ÷è ëîñü?

— Ïîä íè ìè ðû ÷àã ñìå ñè.Äý âè íå ïî íÿë, ÷òî íóæ íî ñäå ëàòü, à Áåí íå ñó ìåë ýòî ãî

âî âðå ìÿ ïî êà çàòü.— Êó äà ëå òåòü? — ñíî âà ñïðî ñèë Äý âè. — Ïî ÷å ìó òû

ìíå íå ãî âî ðèøü, êó äà ëå òåòü?!Ïðè òà êîì íå âåð íîì âå ò ðå íå ìîã ëî áûòü ïðÿ ìî ãî êóð ñà,

íå ñìî ò ðÿ íà òî, ÷òî òóò, íà âåð õó, áû ëî îò íî ñè òåëü íî ñïî­êîé íî. Îñ òà âà ëîñü äåð æàòü ñÿ áå ðå ãà äî ñà ìî ãî Ñó ý öà.

— Èäè âäîëü áå ðå ãà. Äåð æèñü îò íå ãî ñïðà âà. Òû åãî âè äèøü?

— Âè æó. À ýòî âåð íûé ïóòü?— Ïî êîì ïà ñó êóðñ äîë æåí áûòü îêî ëî òðåõ ñîò äâàä öà­

òè! — êðèê íóë îí; êà çà ëîñü, ãî ëîñ åãî áûë ñëèø êîì ñëàá, ÷òî áû Äý âè ìîã óñ ëû øàòü, íî îí óñ ëû øàë.

«Õî ðî øèé ïà ðåíü! — ïî äó ìàë Áåí. — Îí âñå ñëû øèò».Èòàê, Äý âè âñå­òà êè çà ïîì íèë, ÷òî íóæ íî âû ðîâ íÿòü ñà­

ìî ëåò, äåð æàòü íóæ íûå îáî ðî òû ìî òî ðà è ñêî ðîñòü! Îí ýòî çà ïîì íèë. Ñëàâ íûé ïà ðåíü! Îí äî ëå òèò. Îí ñïðà âèò ñÿ! Áåí âè äåë ðåç êî î÷åð ÷åí íûé ïðî ôèëü Äý âè, åãî áëåä íîå ëè öî ñ òåì íû ìè ãëà çà ìè, â êî òî ðûõ åìó òàê òðóä íî áû ëî ÷òî­ ëè áî ïðî ÷è òàòü. Îòåö ñíî âà âãëÿ äåë ñÿ â ýòî ëè öî. <...>

153

«Íî îí ñïðàâèòñÿ», — óñòàëî è ïðèìèðèòåëüíî ïîäóìàë Áåí.

Òåðÿÿ ñîçíàíèå, îí ïîâåðíóë ãîëîâó ê äâåðöå.

5.

Îñ òàâ øèñü îäèí íà âû ñî òå â òðè òû ñÿ ÷è ôó òîâ, Äý âè ðå­øèë, ÷òî óæå íè êîã äà áîëü øå íå ñìî æåò ïëà êàòü. Ó íå ãî íà âñþ æèçíü âû ñîõ ëè ñëå çû.

Òîëü êî îä íàæ äû çà ñâîè äå ñÿòü ëåò îí ïî õâà ñ òàë ñÿ, ÷òî îòåö åãî ëåò ÷èê. Íî îí ïî ìíèë âñå, ÷òî îòåö ðàñ ñêà çû âàë åìó îá ýòîì ñà ìî ëå òå, è äî ãà äû âàë ñÿ î ìíî ãîì, ÷å ãî îòåö íå ãî âî ðèë.

Çäåñü, íà âû ñî òå, áû ëî òè õî è ñâåò ëî. Ìî ðå êà çà ëîñü ñîâ­ñåì çå ëå íûì, à ïó ñ òû íÿ — ãðÿç íîé; âå òåð ïîä íÿë íàä íåé ïå ëå íó ïû ëè. Âïå ðå äè ãî ðè çîíò óæå íå áûë òà êèì ïðî çðà÷­íûì; ïûëü ïîä íè ìà ëàñü âñå âû øå, íî îí âñå åùå íå òå ðÿë èç âè äó ìî ðå. Â êàð òàõ Äý âè ðàç áè ðàë ñÿ. Ýòî áû ëî íå ñëîæ­íî. Îí çíàë, ãäå ëå æèò èõ êàð òà, âû òà ùèë åå èç ñóì êè íà äâåð öå è çà äó ìàë ñÿ î òîì, ÷òî îí áó äåò äå ëàòü, êîã äà ïîä­ëå òèò ê Ñó ý öó.

Åìó íå íðà âè ëîñü, ÷òî ñà ìî ëåò ëå òèò òàê âû ñî êî. Îò ýòî ãî çà ìè ðà ëî ñåðä öå, äà è ñà ìî ëåò øåë ñëèø êîì ìåä ëåí íî. Íî Äý âè áî ÿë ñÿ ñíè çèòü è ñíî âà ïî ïàñòü â âå òåð, êîã äà äîé äåò äî ïî ñàä êè. Îí íå çíàë, êàê åìó áûòü. <...>

Ìî æåò áûòü, îòåö óæå óìåð? Îí îã ëÿ íóë ñÿ è óâè äåë, ÷òî òîò äû øèò ïî ðû âè ñ òî è ðåä êî. Ñëå çû, êî òî ðûå, êàê äó ìàë Äý âè, âñå óæå âû ñîõ ëè, ñíî âà íà ïîë íè ëè åãî òåì íûå ãëà çà, è îí ïî ÷óâ ñò âî âàë, êàê îíè òå êóò ïî ùå êàì. Ñëèç íóâ èõ ÿçû êîì, îí ñòàë ñëå äèòü çà ìî ðåì.

Áå íó êà çà ëîñü, ÷òî îò òîë÷ êîâ åãî òå ëî ïðîí çà þò è ðàç­ðû âà þò íà ÷à ñ òè ëå äÿ íûå ñòðå ëû, âî ðòó ïå ðå ñîõ ëî, îí ìåä­ëåí íî ïðè õî äèë â ñå áÿ. Âçãëÿ íóâ ââåðõ, îí óâè äåë ïûëü, à íàä íåé òó ñ ê ëîå íå áî.

— Äý âè! ×òî ñëó ÷è ëîñü? ×òî òû äå ëà åøü? — çà êðè ÷àë îí ñåð äè òî.

154

— Ìû ïî÷ òè ïðè ëå òå ëè, — ñêà çàë Äý âè. — Íî âå òåð ïîä­íÿë ñÿ âû øå è óæå òåì íå åò.

— ×òî òû âè äèøü? — çà êðè ÷àë îí.— Àý ðî äðî ìû è çäà íèÿ Êà è ðà. Âîí áîëü øîé àý ðî äðîì,

êó äà ïðè õî äÿò ïàñ ñà æèð ñêèå ñà ìî ëå òû.— Íå òå ðÿé èç âè äó àý ðî äðîì! — êðèê íóë Áåí ñêâîçü

ïðè ñòóï áî ëè. — Ñëå äè çà íèì! Íå ñïó ñ êàé ñ íå ãî ãëàç.— Ñà ìî ëåò íå õî ÷åò èä òè âíèç, — ñêà çàë Äý âè; ãëà çà åãî

ðàñ øè ðè ëèñü è, êà çà ëîñü, çà íè ìà ëè òå ïåðü âñå ëè öî.— Âû êëþ ÷è ìî òîð.— Âû êëþ ÷àë, íî íè ÷å ãî íå ïî ëó ÷à åò ñÿ. Íå ìî ãó îïó ñ òèòü

ðó÷ êó.— Ïî òÿ íè ðó êî ÿò êó òðèì ìå ðà, — ñêà çàë Áåí, ïîä íÿâ ãî­

ëî âó êâåð õó, ãäå áû ëà ðó êî ÿò êà. Îí âñïîì íèë è î ùèò êàõ, íî ìàëü ÷è êó íè çà ÷òî íå óäàñò ñÿ èõ âû ïó ñ òèòü, ïðè äåò ñÿ îáîé òèñü áåç íèõ.

Äý âè ïðè øëîñü ïðè âñòàòü, ÷òî áû äî òÿ íóòü ñÿ äî ðó êî ÿò êè íà êî ëå ñå è ñäâè íóòü åå âïå ðåä. Íîñ ñà ìî ëå òà îïó ñ òèë ñÿ, è ìà øè íà ïå ðå øëà â ïè êå.

— Âû êëþ ÷è ìî òîð! — êðèê íóë Áåí.Äý âè óá ðàë ãàç, è âå òåð ñòàë ñ ñè ëîé ïîä áðà ñû âàòü ïëà­

íè ðó þ ùèé ñà ìî ëåò ââåðõ è âíèç.— Ñëå äè çà àý ðî äðî ìîì, äå ëàé íàä íèì êðóã, — ñêà çàë

Áåí è ñòàë ñî áè ðàòü âñå ñè ëû äëÿ ýòî ãî ïî ñëåä íå ãî óñè ëèÿ, êî òî ðîå åìó ïðåä ñòî ÿ ëî.

Íà ñòó ïà ëà ðå øà þ ùàÿ ìè íó òà. Ïîä íÿòü ñà ìî ëåò â âîç äóõ è âå ñ òè åãî íå òàê òðóä íî, ïî ñà äèòü æå íà çåì ëþ — âîò çà äà ÷à!

— Òàì áîëü øèå ñà ìî ëå òû, — êðè ÷àë Äý âè. — Îäèí, êà­æåò ñÿ, ñòàð òó åò...

— Áå ðå ãèñü, ñâåð íè â ñòî ðî íó! — êðèê íóë Áåí.Ýòî áûë äî âîëü íî íèê ÷åì íûé ñî âåò, íî çà òî äþéì çà äþé­

ìîì Áåí ïðè ïîä íè ìàë ñÿ; åìó ïî ìî ãà ëî òî, ÷òî íîñ ñà ìî ëå òà áûë îïó ùåí. Ïðè âà ëèâ øèñü ê äðî æà ùåé äâåð öå è óïè ðà ÿñü â íåå ïëå ÷îì è ãî ëî âîé, îí óïîð íî, èç ïî ñëåä íèõ ñèë, êà ðàá­êàë ñÿ ââåðõ. Íà êî íåö ãî ëî âà åãî î÷ó òè ëàñü òàê âû ñî êî, ÷òî

155

îí ñìîã óïå ðåòü ñÿ åþ â äî ñ êó ñ ïðè áî ðà ìè. Îí ïðè ïîä íÿë íà ñêîëü êî ñìîã ãî ëî âó è óâè äåë, êàê ïðè áëè æà åò ñÿ çåì ëÿ.

— Ìî ëî äåö! — çà êðè ÷àë îí ñû íó.Áåí äðî æàë è îá ëè âàë ñÿ ïî òîì, îí ÷óâ ñò âî âàë, ÷òî èç

âñå ãî åãî òå ëà îñ òà ëàñü â æè âûõ òîëü êî ãî ëî âà. Ðóê è íîã áîëü øå íå áû ëî.

— Ëå âåé! — êðè ÷àë îí. — Äàé âïå ðåä ðó÷ êó! Íà ãíè åå âëå âî! Ãíè áîëü øå âëå âî! Ãíè åùå! Õî ðî øî! Âñå â ïî ðÿä êå, Äý âè. Òû ñïðà âèøü ñÿ. Âëå âî! Æìè ðó÷ êó âíèç...

— ß âðå æóñü â ñà ìî ëåò.Áå íó áûë âè äåí áîëü øîé ñà ìî ëåò. Äî ñà ìî ëå òà áû ëî íå

áîëü øå ïÿ òè ñîò ôó òîâ, è îíè øëè ïðÿ ìî íà íå ãî. Óæå ïî÷­òè ñòåì íå ëî.

Îñ òà âàëàñü ìè íó òà äî ïî ñàä êè.— Øåñòü äþé ìîâ! — êðè ÷àë îí Äý âè; ÿçûê åãî ñëîâ íî

ðàñ ïóõ îò íà ïðÿ æå íèÿ è áî ëè, à èç ãëàç òåê ëè ãî ðÿ ÷èå ñëå­çû. — Øåñòü äþé ìîâ, Äý âè!.. Ñòîé! Åùå ðà íî. Åùå ðà íî... — ïëà êàë îí.

Íà ïî ñëåä íåì äþé ìå, îò äå ëÿâ øåì èõ îò çåì ëè, îí âñå­òà­êè ïî òå ðÿë ñà ìî îá ëà äà íèå; èì çà âëà äåë ñòðàõ, èì çà âëà äå ëà ñìåðòü, è îí íå ìîã áîëü øå íè ãî âî ðèòü, íè êðè ÷àòü, íè ïëà êàòü; îí ïðè âà ëèë ñÿ ê äî ñ êå; â ãëà çàõ åãî áûë ñòðàõ çà ñå áÿ, ñòðàõ ïå ðåä ýòèì ïî ñëåä íèì ãî ëî âî êðó æè òåëü íûì ïà äå­íè åì íà çåì ëþ, êîã äà ÷åð íàÿ âçëåò íàÿ äî ðîæ êà íà äâè ãà åò ñÿ íà òå áÿ â îá ëà êå ïû ëè. Íî âîò õâîñò è êî ëå ñà êîñ íó ëèñü çåì ëè — ýòî áûë ïî ñëåä íèé äþéì. Âå òåð çà êðó æèë ñà ìî­ëåò, îí çà áóê ñî âàë è îïè ñàë íà çåì ëå êðóã, à ïî òîì çà ìåð, è íà ñòó ïè ëà òè øè íà.

Àõ, êà êàÿ òè øè íà è êà êîé ïî êîé! Îí ñëû øàë èõ, ÷óâ­ñò âî âàë âñåì ñâî èì ñó ùå ñò âîì; îí âäðóã ïî íÿë, ÷òî âû æè â­ åò, — îí òàê áî ÿë ñÿ óìå ðåòü è ñîâ ñåì íå õî òåë ñäà âàòü ñÿ.

 æèç íè íå ðàç íà ñòó ïà þò ðå øà þ ùèå ìè íó òû è îñ òà þò ñÿ ðå øà þ ùèå äþé ìû, à â èñ òåð çàí íîì òå ëå ëåò ÷è êà íà øëèñü ðå øà þ ùèå âñå äå ëî êî ñ òè è êðî âå íîñ íûå ñî ñó äû, î êî òî ðûõ ëþ äè è íå ïî äî çðå âà ëè. Êîã äà êà æåò ñÿ, ÷òî âñå óæå êîí ÷å íî, îíè áå ðóò ñâîå. Åãè ïåò ñêèå âðà ÷è ñ óäèâ ëå íè åì îá íà ðó æè ëè,

156

÷òî ó Áå íà èõ íå èñ ÷åð ïà å ìûé çà ïàñ, à ñïî ñîá íîñòü âîñ ñòà­íàâ ëè âàòü ðà çî ðâàí íûå òêà íè, êà çà ëîñü, áû ëà äà íà ëåò ÷è êó ñà ìîé ïðè ðî äîé.

— Âñå äå ëî â àä ðå íà ëè íå, — ðàñ êà òè ñ òî õî õî òàë êó ä ðÿ­âûé âðà÷­åãèï òÿ íèí, — à âû åãî âû ðà áà òû âà å òå, êàê àòîì­íóþ ýíåð ãèþ!

Êà çà ëîñü, âñå áû ëî õî ðî øî, íî Áåí âñå­òà êè ïî òå ðÿë ëå­âóþ ðó êó. («Ñòðàí íî, — äó ìàë îí, — ÿ áû ìîã ïî êëÿñòü ñÿ, ÷òî áîëü øå äî ñòà ëîñü ïðà âîé ðó êå»). Ïî òðÿ ñå íèå ïðå âðà òè ëî Áå íà â íå ïî äâèæ íûé è î÷åíü õðóï êèé îá ëî ìîê — ïî ïðàâ êà íå ìîã ëà èä òè áû ñ ò ðî. Íî âñå­òà êè äå ëî øëî íà ëàä.

Îä íà êî, ïî ìè ìî âñå ãî, áûë åùå ìàëü ÷èê.— Îí æèâ è çäî ðîâ, — ñêà çàë âðà÷. — Íå ïî ëó ÷èë äà­

æå øî êà.Êîã äà ïðè âå ëè Äý âè, Áåí óâè äåë, ÷òî ýòî áûë òîò æå

ñà ìûé ðå áå íîê, ñ òåì æå ñà ìûì ëè öîì, êî òî ðîå îí òàê íå­äàâ íî âïåð âûå ðàç ãëÿ äåë. Íî äå ëî áû ëî ñîâ ñåì íå â òîì, ÷òî ðàç ãëÿ äåë Áåí: âàæ íî áû ëî óç íàòü, ñó ìåë ëè ìàëü ÷èê ÷òî­íè áóäü óâè äåòü â ñâî åì îò öå.

— Íó, êàê, Äý âè? — ðîá êî ñêà çàë îí ñû íó. — Çäî ðî âî áû ëî, à?

Äý âè êèâ íóë. Áåí çíàë: ìàëü ÷ó ãàí âî âñå íå äó ìà åò, ÷òî áû ëî çäî ðî âî, íî ïðè äåò âðå ìÿ, è îí ïîé ìåò. Êîã äà­íè áóäü ìàëü ÷èê ïîé ìåò, êàê áû ëî çäî ðî âî. Ê ýòî ìó ñòî è ëî ïðè ëî­æèòü ðó êè.

— Ðàñ êëå èë ñÿ òâîé ñòà ðèê, ïðàâ äà? — ñïðî ñèë îí.Äý âè êèâ íóë. Ëè öî åãî áû ëî ïî­ïðåæ íå ìó ñå ðü åç íî.Áåí óëûá íóë ñÿ. Äà ÷òî óæ ãðå õà òà èòü, ñòà ðèê è â ñà­

ìîì äå ëå ðàñ êëå èë ñÿ. Èì îáî èì íóæ íî âðå ìÿ. Åìó, Áå íó, òå ïåðü ïî íà äî áèò ñÿ âñÿ æèçíü, âñÿ æèçíü, êî òî ðóþ ïî äà ðèë åìó ìàëü ÷èê. Íî, ãëÿ äÿ â ýòè òåì íûå ãëà çà, íà ñëåã êà âû­äà þ ùè å ñÿ âïå ðåä çó áû, íà ýòî ëè öî, ñòîëü íå î áû÷ íîå äëÿ àìå ðè êàí öà, Áåí ðå øèë, ÷òî èã ðà ñòî èò ñâå÷. Ýòî ìó ñòî èò îò äàòü âðå ìÿ. Îí óæ äî áå ðåò ñÿ äî ñà ìî ãî ñåðä öà ìàëü ÷èø­êè! Ðà íî èëè ïî çä íî, íî îí äî íå ãî äî áå ðåò ñÿ. Ïî ñëåä íèé äþéì, êî òî ðûé ðàç äå ëÿ åò âñåõ è âñÿ, íå ëåã êî ïðå îäî ëåòü,

157

åñ ëè íå áûòü ìà ñ òå ðîì ñâî å ãî äå ëà. Íî áûòü ìà ñ òå ðîì ñâî­å ãî äå ëà — îáÿ çàí íîñòü ëåò ÷è êà, à âåäü Áåí áûë êîã äà­òî ñîâ ñåì íå ïëî õèì ëåò ÷è êîì.

Âî­ïðî­ñû­ è­ çà­äà­íèÿ

I.­ Ðàç­áå­ðåì­ñÿ­ â­ ïðî­÷è­òàí­íîì

1. Ãäå ïðî èñ õî äÿò ñî áû òèÿ, îïè ñàí íûå â ðàñ ñêà çå?2. ×åì âû íóæ äåí áûë çà íè ìàòü ñÿ ëåò ÷èê Áåí, îñ òàâ øèñü áåç

ðà áî òû?3. Êà êèå îò íî øå íèÿ áû ëè ìåæ äó Áå íîì è ñû íîì äî íå ñ÷à ñò­

íî ãî ñëó ÷àÿ ñ îò öîì?4. Ïî ÷å ìó àêó ëû íà ïà ëè íà Áå íà?5. ×òî ïî ìîã ëî ìàëü ÷è êó ïî ñà äèòü ñà ìî ëåò?

II.­Ïî­ðàñ­ñóæ­äà­åì­ íàä­ ðàñ­ñêà­çîì

1. ×åì ìîæ íî îáú ÿñ íèòü, ÷òî îòåö áûë ãðóá ñ ñû íîì è íå âíè­ìà òå ëåí ê íå ìó?

2. Êîã äà ïðî èçî øåë «ïå ðå ëîì» â èõ îò íî øå íè ÿõ? Êàê âû ìî æå òå îáú ÿñ íèòü àâ òîð ñêèå ðàç ìû ø ëå íèÿ: «Íà äî áû ëî îùó ïüþ íàé òè äî ðî ãó ê îáú ÿ òî ìó ñòðà õîì, íå çðå ëî ìó ñî çíà íèþ ðå áåí êà. Îí ïðè ñòàëü íî ïî ñìî ò ðåë íà ñû íà è âñïîì íèë, ÷òî óæå äàâ íî êàê ñëå äó åò íà íå ãî íå ãëÿ äåë»; «Îí, êà æåò ñÿ, ïà ðåíü ðàç âè òîé», — ïî äó ìàë Áåí, óäèâ ëÿ ÿñü ñòðàí íî ìó õî äó ñâî èõ ìûñ ëåé...»

3. Êà êèå äå òà ëè äî êà çû âà þò, ÷òî Äý âè áûë î÷åíü ñìû ø ëåíí ûé, ñà ìî ñòî ÿ òåëü íûé ìàëü ÷èê, ñ óï ðÿ ìûì è òâåð äûì õà ðàê òå ðîì?

4. Ñðàâ íè òå ñâîè âïå ÷àò ëå íèÿ î ìàëü ÷è êå: êà êèì îí ïî êà çàë ñÿ âàì â íà ÷à ëå ðàñ ñêà çà, è êàê îí ïî âåë ñå áÿ, îêà çàâ øèñü â ñòðàø­íîé, êà çà ëîñü áû, áåç âû õîä íîé ñè òó à öèè.

ÑÎÄÅÐÆÀÍÈÅ

Ë. Í. Òîë ñòîé . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Äåò ñò âî . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . À. Ï. ×å õîâ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Òîë ñòûé è òîí êèé . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Õè ðóð ãèÿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Â. Ã. Êî ðî ëåí êî . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Äå òè ïîä çå ìå ëüÿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ëè òå ðà òó ðà XX âå êà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . À. Ï. Ïëà òî íîâ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Öâåòîê íà çåìëå . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Â. Ã. Ðàñ ïó òèí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Óðî êè ôðàí öóç ñêî ãî . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Â. Ï. Àñòàôüåâ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Êîíü ñ ðîçîâîé ãðèâîé . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ã. Ãó ëÿì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Îçîð íèê . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Äè à ëîã â õó äî æå ñò âåí íîì ïðî èç âå äå íèè . . . . . . . . . . Õ. Àëèì äæàí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Äåòñòâî . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Îáíîâëåíüå . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Äæ. Îë ä ðèäæ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ïîñëåäíèé äþéì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3 4

23252934366969717778

100101117118129130131132134135

Αquv­ nashri

STIR KAS INNA NIKOLAYEVNA,AB DULLAY E VA GUZAL SHAPULATOVNA,

TUM PA ROV RADIK RAVILYEVICH

ÀDÀBIYOÒ

II qism

Ta’lim rus tilida olib boriladiganumumiy o‘rta ta’lim maktablarining 6-sinfi uchun darslik-xrestomatiya

Qayta ishlangan beshinchi nashri

Òàø êåíòÃëàâ íàÿ ðå äàê öèÿ

èçäàòåëüñêî­ïîëèãðàôè÷åñêîéàêöèîíåðíîé êîìïàíèè «Sharq»

2017

Ðå äàê òîð Èáðàãèìîâà­Ä.Õó äî æå ñò âåí íûé ðå äàê òîð Ãàéðàòîâ­ Ñ.Òåõ íè ÷å ñ êèé ðå äàê òîð Áàáàõàíîâà­ Р.Êîìïüþòåðíàÿ âåðñòêà Юëäàøåâà­ Э.

Êîððåêòîð Êîð÷óãàíîâà­Î.

Ëèöåíçèÿ­ èçäàíèÿ­AI­¹­ 201,­ 28.08.2011­ггг.

Ïîä ïèñà íî â ïå ÷àòü 18.04.2017. Ôîð ìàò 70õ90 1/16. Ïå ÷àòü îô ñåò íàÿ.

Ãàð íè òó ðà Øêîëüíàÿ. Êåãëü 12 í/øï. Óñë. ï. ë. 10,0. Ó÷.­èçä. ë. 10,82. Òè ðàæ 62760 ýêç. Çà êàç ¹ 17­245.

гггггггг­ггггг­ггггггггггг­ггггггг­ггггггггг­гггг­«Sharq»

ггггггггггг­ггггггггггггггг­гггггггггг­ггг­«гггггггггг»гггггггггг­ггггггггг­гг­гггггг­г­гггггггггг.­

100129,­г.­ггггггг,­гг.­ггггг,­ 30.

Ñî ñòî ÿ íèå ó÷åá íè êà ïå ðåä ïî ñòóï ëå íè åì â àðåí äó.

Îá ëîæ êà öå ëàÿ, íå îòî ðâà íà îò îñ íîâ íîé ÷à ñ òè êíè­ãè. Âñå ñòðà íè öû èìå þò ñÿ, öå ëûå, íå ïî ðâà íû, íå îò ­ êëå å íû, íà ñòðà íè öàõ íåò íàä ïè ñåé è ëè íèé.

Îá ëîæ êà èç ìÿ òà, èñ ÷åð ÷å íà, êðàÿ îá òðå ïà íû, îò äå­ëå íà ÷à ñ òè÷ íî îò îñ íîâ íîé ÷à ñ òè êíè ãè è îò ðå ñ òà â ðè­ðî âà íà ïîëü çî âà òå ëåì. Ðå ñ òà â ðè ðî âà íèå óäîâ ëå òâî ðè­òåëü íîå. Âû ðâàí íûå ñòðà íè öû ïîä êëå å íû, íå êî òî ðûå ñòðà íè öû èñ ÷åð ÷å íû.

Îá ëîæ êà èñ ÷åð ÷å íà, ðà çî ðâà íà è ïîë íî ñòüþ èëè ÷à ñ­òè÷ íî îòî ðâà íà îò îñ íîâ íîé ÷à ñ òè êíè ãè, îò ðå ñ òà­â ðè ðî âà íà óäîâ ëå òâî ðè òåëü íî. Ñòðà íè öû ïî ðâà íû, îò ñóò ñò âó þò íå êî òî ðûå ñòðà íè öû, ðà çó êðà øå íû, èñ­ïà÷ êà íû, âîñ ñòà íîâ ëå íèå íå âîç ìîæ íî.

Ñâå­äå­íèÿ­î­ñî­ñòî­ÿ­íèè­ó÷åá­íè­êà,­âû­äàí­íî­ãî­â­àðåí­äó

¹

1.

2.

3.

4.

5.

6.

Ïîä ïèñü êëàññ íî ãî ðó êî âî äè­

òå ëÿ

Ñî ñòî ÿ íèå ó÷åá íè êà

ïðèñäà ÷å

Ñî ñòî ÿ íèå ó÷åá íè êà

ïðèïî ëó ÷å íèè

Ó÷åá íûéãîä

Èìÿ è ôà ìè ëèÿó÷å íè êà

Ïîä ïèñü êëàññ íî ãî ðó êî âî äè­

òå ëÿ

Ïðè âû äà ÷å ó÷åá íè êà â àðåí äó è ñäà ÷å åãî â êîí öå ó÷åá íî ãî ãî äà êëàññ íûì ðó êî âî äè òå ëåì çà ïîë íÿ åò ñÿ ïðè âå äåí íàÿ âû øå òàá ëè öà â ñî îò âåò ñò âèè ñî ñëå äó þ ùè ìè êðè òå ðè ÿ ìè

Íî âûé

Õî ðî øèé

Óäîâ ëå òâî ðè òåëü íûé

Íå óäîâ ëå òâî ðè òåëü íûé

Αquv­ nashri

STIR KAS INNA NIKOLAYEVNA,AB DULLAY E VA GUZAL SHAPULATOVNA,

TUM PA ROV RADIK RAVILYEVICH

ÀDÀBIYOÒ

II qism

Ta’lim rus tilida olib boriladiganumumiy o‘rta ta’lim maktablarining 6-sinfi uchun darslik-xrestomatiya

Qayta ishlangan beshinchi nashri

Òàø êåíòÃëàâ íàÿ ðå äàê öèÿ

èçäàòåëüñêî­ïîëèãðàôè÷åñêîéàêöèîíåðíîé êîìïàíèè «Sharq»

2017

Ðå äàê òîð Èáðàãèìîâà­Ä.Õó äî æå ñò âåí íûé ðå äàê òîð Ãàéðàòîâ­ Ñ.Òåõ íè ÷å ñ êèé ðå äàê òîð Áàáàõàíîâà­ Р.Êîìïüþòåðíàÿ âåðñòêà Юëäàøåâà­ Э.

Êîððåêòîð Êîð÷óãàíîâà­Î.

Ëèöåíçèÿ­ èçäàíèÿ­AI­¹­ 201,­ 28.08.2011 год.

Ïîä ïèñà íî â ïå ÷àòü 18.04.2017. Ôîð ìàò 70õ90 1/16. Ïå ÷àòü îô ñåò íàÿ.

Ãàð íè òó ðà Øêîëüíàÿ. Êåãëü 12 í/øï. Óñë. ï. ë. 10,0. Ó÷.­èçä. ë. 10,82. Òè ðàæ 5315 ýêç. Çà êàç ¹ 17­246­À.

Оригинал-макет подготовлен Главной редакцией ИПАК «Sharq»

Издательско-полиграфический творческий дом «Узбекистан»Узбекского агентства по печати и информации.

100129, г. Ташкент, ул. Навои,­ 30.