Улаанбаатар Их СургуульБизнес менежментийн тэнхим

Хичээлийн нэр: Дунд шатны НББ

Лекц 14 . Мөнгөн гүйлгээний тайлан

• Хичээлийн кредит: 3 кредит

• Хичээлийн индекс: ВА366

• Судлах анги: НББ-3 анги

2

Агуулга: • 1. Мөнгөний тухай ойлголт , мөнгөн

гүйлгээний төрөл ангилал• 2. Мөнгөн гүйлгээний тайлангийн бүтэц• 3. Мөнгөн гүйлгээний тайланг бэлтгэх

үе шат буюу бүргэх аргууд• 4. Жишээ тайлан

3

Òîäîðõîéëîëò • ÍÁÁÎÓÑ 7 (Cash flow statement) • ̺í㺠ãýäýã íü ãàð äýýðõ ìºí㺠áîëîí õàðèëöàõ

äàíñàí äàõü ìºíãºí õºðºí㺺ñ á¿ðäýíý. • ̺íãºòýé àäèëòãàõ ç¿éë ãýäýã íü ìàø áàãà

ýðñäýëòýé áºãººä ìºíãºíä ÷ºëººòýé õºðâºäºã, áîãèíî õóãàöààòàé õºðºí㺠îðóóëàëò þì.

• ̺íãºí ã¿éëãýý áóþó ìºíãºí óðñãàë ãýäýã íü ìºí㺠ò¿¿íòýé àäèëòãàõ õºðºíãèéí äîòîãøëîõ áóþó îðîõ, ãàäàãøëàõ áóþó ãàðàõ óðñãàë þì.

• Ýíý íü õàðèí ìºí㺠áà ìºíãºòýé àäèëòãàõ õºðºíãèéí õîîðîíäûí õºäºë㺺íèéã àâ÷ ¿çäýãã¿é.

4

̺íãºí ã¿éëãýýíèé òºðë¿¿ä

̺íãºíèé ýõíèé

¿ëäýãäýë

̺íãºíèé ýöñèéí

¿ëäýãäýë

¯íäñýí ¿éë àæèëëàãàà+ìºíãºíèé îðîõ óðñãàë

-ìºíãºíèé ãàðàõ óðñãàë

Õºðºí㺠îðóóëàëòûí ¿éë àæèëëàãàà

+ìºíãºíèé îðîõ óðñãàë-ìºíãºíèé ãàðàõ óðñãàë

Ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë àæèëëàãàà

+ìºíãºíèé îðîõ óðñãàë-ìºíãºíèé ãàðàõ óðñãàë

5

̺íãºí ã¿éëãýýíèé òºðë¿¿ä

ÝÐÃÝË-ÒÈÉÍ ÕªÐªÍê

¯ÍÄÑÝÍ ÀÆÈËËÀÃÀÀÍÛ ÌªÍÃªÍ Ã¯ÉËÃÝÝ

ÁÎÃÈÍÎ ÕÓÃÀÖÀÀÒ ªÐ

¯ÍÄÑÝÍ ÕªÐªÍê

ժЪÍê ÎÐÓÓËÀËÒÛÍ

̪ÍÃªÍ Ã¯ÉËÃÝÝ

ÑÀÍÕ¯¯-ÃÈÉÍ ÌªÍÃªÍ Ã¯ÉËÃÝÝ

ÓÐÒ ÕÓÃÀÖÀÀÒ ªÐ

ÓÕÕÎÝÇÍÈÉ ªÌ×

6

¯íäñýí àæèëëàãààíû ìºíãºí ã¿éëãýý

• ¯íäñýí àæèëëàãààíû îðîõ ìºíãºí óðñãàë:– Áýëýí ìºí㺺ðõ áîðëóóëàëò– Õóäàëäàí àâàã÷äààñ öóãëóóëñàí àâëàãà– Õºðºí㺠îðóóëàëòààñ õ¿ëýýí àâñàí íîãäîë àøèã– Áýëòãýí íèéë¿¿ëýëòèéí áóöààëò– Õ¿ëýýí àâñàí õ¿¿ãèéí òºëáºð– ¯íäñýí ¿éë àæèëëàãààòàé õîëáîîòîé áóñàä ìºíãºí

îðëîãî• ¯íäñýí àæèëëàãààíû ãàðàõ ìºíãºí óðñãàë:

– Áàðààíû õóäàëäàí àâàëò– Àæèë÷äàä îëãîñîí öàëèí, øèìòãýë– Áýëòãýí íèéë¿¿ëýã÷äýä òºëñºí ìºí㺖 Áýëòãýí íèéë¿¿ëýëòèéí áóöààëò – Áóñàä ¿éë àæèëëàãààíû çàðäàëä òºëñºí ìºí㺖 ªð áàðàãäóóëàõàä òºëñºí ìºí㺖 Òàòâàð, õóðààìæèíä òºëñºí òºëáºð, òîðãóóëü– Çýýëèéí õ¿¿ãèéí òºëáºð

7

Õºðºí㺠îðóóëàëòûí ìºíãºí ã¿éëãýý

• Õºðºí㺠îðóóëàëòûí îðîõ ìºíãºí óðñãàë:– Ýðãýëòèéí áóñ õºðºí㺠áîðëóóëñíààñ îðñîí– Õºðºí㺠îðóóëàëòûí áîðëóóëàëòààñ îðñîí ìºí㺠– ªðèéí ¿íýò öààñààðõ õºðºí㺠îðóóëàëò

õóäàëäñàíààñ îðñîí ìºí㺖 Îëãîñîí çýýëèéí ¿íäñýí òºëáºðèéí öóãëóóëàëò

• Õºðºí㺠îðóóëàëòûí ãàðàõ ìºíãºí óðñãàë:– ¯íäñýí õºðºíãº, áèåò áóñ õºðºí㺠õóäàëäàæ

àâàõàä òºëñºí ìºí㺖 Áóñàä êîìïàíèé ºì÷èéí ¿íýò öààñ õóäàëäàí

àâ÷, óðò õóãàöààò õºðºí㺠îðóóëàëò õèéõýä òºëñºí

– ªðèéí ¿íýò öààñ õóäàëäàí àâ÷, õºðºí㺠îðóóëàëò õèéñýí áóþó áóñäàä çýýë îëãîõ

8

Ñàíõ¿¿ãèéí ìºíãºí ã¿éëãýý • Ñàíõ¿¿ãèéí îðîõ ìºíãºí óðñãàë:

– Ýíãèéí áà äàâóó ýðõèéí õóâüöàà ãàðãàñíààñ îðæ èðñýí ìºíãº

– Áîíä, ºðèéí áè÷èã ãàðãàñíààñ îðæ èðñýí ìºí㺖 Áîãèíî óðò õóãàöààò çýýë àâàõàä îðñîí ìºíãº

• Ñàíõ¿¿ãèéí ãàðàõ ìºíãºí óðñãàë:– Íîîãäîë àøèã îëãîëò– Õàëààñíû õóâüöàà õóäàëäàí àâàëò– Áîãèíî áà óðò õóãàöààò çýýë òºëºëò

9

̺íãºí ã¿éëãýýíèé òàéëàíã áýëòãýõ ¿å øàòóóä:

• ¯íäñýí àæèëëàãààíû ìºíãºí ã¿éëãýýã òîîöíî.• Õºðºí㺠îðóóëàëòûí ìºíãºí ã¿éëãýýã òîîöíî.• Ñàíõ¿¿ãèéí ìºíãºí ã¿éëãýýã òîîöíî.• Íèéò öýâýð ìºíãºí ã¿éëãýýã òîîöíî.

• ̺íãºí õºðºíãèéí ýõíèé ¿ëäýãäýëä òîõèðóóëãà õèéæ ýöñèéí ¿ëäýãäëèéã òîäîðõîéëíî.

Íèéò öýâýð ìºíãºí

ã¿éëãýý

=

¯íäñýí àæ.-íû öýâýð

ìºíãºí ã¿éëãýý

++Õºð/îð-èéí

öýâýð ìºíãºí ã¿éëãýý

+

Ñàíõ¿¿ãèéí öýâýð ìºíãºí

ã¿éëãýý

̺íãºíèé ýöñèéí

¿ëäýãäýë= ̺íãºíèé ýõíèé

¿ëäýãäýë +Íèéò öýâýð

ìºíãºí ã¿éëãýý

10

̺íãºí ã¿éëãýýíèé òàéëàíã áýëòãýõ àðãóóä:

• Øóóä àðãà• Øóóä áóñ àðãà

11

Øóóä áóñ àðãà• Îðëîãûí òàéëàíãààñ öýâýð àøãèéã çîîíî• Òîõèðóóëãóóäûã õèéíý:

– À. ̺íãºí áóñ îðëîãî, çàðäëûí òîõèðóóëãà•Ýëýãäýë, õîðîãäëûí çàðäëûã íýìýõ•¯íäñýí õºðºíãº, óðò õóãàöààò õºðºí㺠îðóóëàëò áîðëóóëñíû ãàðçûã íýìæ, îëçûã õàñàõ

– Á. Ýðãýëòèéí õºðºíãº, áîãèíî õóãàöààò ºãëºãèéí ººð÷ëºëò•Ýðãýëòèéí õºðºíãèéí áóóðàëòûã íýìæ, ºñºëòèéã õàñàõ

•Áîãèíî õóãàöààò ºãëºãèéí ºñºëòèéã íýìæ, áóóðàëòûã õàñàõ

• Äýýðõèéí íèéëáýðýý𠓯íäñýí àæèëëàãààíû öýâýð ìºíãºí ã¿éëãýýí”-ã òîîöîîëíî.

12

Øóóä àðãà• Öóãëóóëñàí ìºíãºí îðëîãûã íýìýõ òýìäýãýýð

çîîíî• Çàðöóóëñàí ìºíãºí çàðëàãûã õàñàõ

òýìäýãýýð çîîíî– Áàðàà ìàòåðèàëûí õóäàëäàí àâàëòàä òºëñºí– ¯éë àæèëëàãààíû çàðäàëä òºëñºí ìºí㺖 Õ¿¿, òàòâàðò òºëñºí ìºíãº

• Äýýðõèéí íèéëáýðýý𠓯íäñýí àæèëëàãààíû öýâýð ìºíãºí ã¿éëãýý”-ã òîîöîîëíî.

13

Øóóä àðãà

14

Мөнгөн гүйлгээний тайлан бэлтгэх арга зүй

• Уг тайланг бэлтгэхэд дараах зүйлүүдийг ашиглана.

• 1. Тайлант хугацааны Орлогын тайлан• 2. Зэрэгцүүлсэн баланс• 3. нэмэлт мэдээллүүд

Жишээ нь. А ко үйл ажиллагааны 2008 оны тоо мэдээлэлд тулгуурлан Мөнгөн гүйлгээний тайланг шууд аргаар бэлтгэе

15

А ко зэрэгцүүлсэн баланс2007.12.31 2008.12.31 Өөрчлөлт

ХөрөнгөМөнгөАвлагаБараа материалУТЗТоног төхөөрөмжХуримтлагдсан элХөрөнгийн дүн: өр ба эзний өмчДансны өрХурим өрБарьцаат өрБондын өрЭнгийн хувьцааНТКХур АӨр ЭӨ дүн

120000360000960000600004800000/480000/5820000

24000096000600000240000018000003000003840005820000

2371500200000150000300006200000/1200000/7751500

3600001200008000002400000200000036000017115007751500

2251500/160000//810000//30000/1400000/720000/1931500

12000024000200000-2000006000013270001931500

16

А ко орлогын тайлан

БорлуулалтБорлуулалтын өртөгҮйл ажиллагааны зардалҮндсэн хөрөнгийн олзОрлогын татварЦэвэр ашиг

8500000400000025000001500003225001827500Нэмэлт мэдээлэл

•Авлагын тооцоо нь бараа борлуулалтаас үүссэн•Бараа материал ба өглөгийн дансны үлдэгдэл нь худалдаж авсан барааных байв•УТЗ нь хур өглөг нь үйл ажиллагааны зардалд хамаарна•Тухайн жилд бэлнээр 1800000 төгрөг ба 200000 төгрөгийн барьцаат өрөөр үндсэн хөрөнгө худалдан авсан•600000 төгрөгийн өртөгтэй 250000 төгрөгийн хур эл-тэй хөрөнгийг 150000 төгрөгийн ашигтай худалджээ•Элэгдлийн зарлдал нь үйл ажиллагааны зардалд орно•Энгийг хувьцаа гаргаж 260000 төгрөгөөр худалдсан•500000 төгрөгийн ногдол ашиг мөнгөөр төлсөн•Худалдан авагчаас орж ирсэн мөнгөн орлого 8660000: учир нь авлага 160000 төгрөгөөр буурсан нь тайлангийн хугацаанд мөнгөөр авсан авлага 160000 төгрөг гэдгийг харуулах ба үүн дээр 8500000 төгрөгийн борлуулалтыг нэмнэ.

17

• Бэлтгэн нийлүүлэгчдэд төлсөн мөнгө 3070000 төгрөг, тайлангийн хугацааны борлуулалтын өртөг 4000000, барааны үлдэгдэл 810000 төгрөгөөр буурсан тул худалдан авалтын өртөг 3190000 төгрөг /4000000-810000/. Дансны өглөг нь бараа худалдан авалтаас үүссэн тул нэмэгдсэн өглөг 120000 төгрөгийг худалдан авалтын өртгөөс хасаад бэлтгэн нийлүүлэгчдэд төлсөн мөнгөн төлбөр 3070000 төгрөг болно. /3190000-120000/

• Үйл ажиллагааны мөнгөн зарлага 1476000 байна. Орлогын тайланд тусгасан үйл ажиллагааны нийт зардал 2500000 төгрөг. Нэмэлт мэдээллээс харахад үйл ажиллагааны зардалд элэгдлийн болон хур өглөөрх зардал ,УТЗ –н тайлангийн үед хуваарилагдсан хэсэг орж байна. Хур эл 720000 нэмэгдсэн ба худалдсан үндсэн хөрөнгийн хур эл 250000 учраас тайлангийн хугацааны эл зар 970000 болно. Хур өг-н өсөлт 24000 төгрөг, УТЗ-н бууралтын 30000 төг нь тухайн тайлангийн үед мөнгөөр төлөгдөөгүй зардал юм. Нийт ү/а зардал 2500000-970000-24000-30000=1476000

• Орлогын татварт төлсөн 322500• Үндсэн ү/а мөнгөн гүйлгээ нь 37915008660000-/3070000+1476000+322500/=3791500Хөрөнгө оруулалтынх:Тайлангийн хугацаанд мөнгөөн худалдаж авсан үндсэн хөрөнгийн өртөг 1800000 ба

600000 төгрөгийн өртөгтэй, 250000 хур эл бүхий үндсэн хөрөнгийг 150000 төгрөгийн ашигтай худалдсан тул хөрөнгө худалдсанаас орсон мөнгөн орлого 500000 төгрөг. Иймд хөрөнгө оруулалтын мөнгөн гүйлгээ нь -1300000 төгрөг /500000-1800000/

Санхүүгийн мөнгөн гүйлгээ:Энгийн хувьцаа худалдсанаас 260000 орсон, ногдол ашигт төлсөн 500000 зөрүүгээр -

240000 болж байна. Иймд цэвэр мөнгөн гүйлгээ нь 2251500 /3791500+/-1300000/+/-240000/ Зэрэгцүүлсэн баланс дахь мөнгөн хөрөнгийн өөрчлөлт 2251500 төг /2371500-120000/

тохирч байна

18

А компаний мөнгөн гүйлгээний тайлан2008.12.31 / шууд арга/

Үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгээ:Худалдан авагчаас цуглуулсан мөнгөБэлтгэн нийлүүлэгчдэд төлсөн мөнгөҮйл ажиллагааны зардалд төлсөнОрлогын татвар төлсөнҮндсэн үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгээ

8660000/3070000//1476000//322500/

3791500

Хөрөнгө оруулалтын үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгээ:Үндсэн хөрөнгө худалдаж авсанҮндсэн хөрөнгө худалдсанХөр/ор-н ү/а-ны мөнгөн гүйлгээ

/1800000/500000

/1300000/

Санхүүгийн ү/а-ны мөнгөн гүйлгээЭнгийн хувьцаа гаргасанНоогдол ашигт төлсөнСанхүүгийн ү/а-ны мөнгөн гүйлгээМөнгөн хөрөнгийн цэвэр өсөлт2008.01.01 үлдэгдэл2008.12.31-ны үлдэгдэл

260000/500000/

/240000/22515001200002371500

19

• Áîðëóóëàëòûã äàíñíû àâëàãàä õààæ, äàíñíû àâëàãûí êðåäèò ã¿éëãýýíèé ä¿íãýýð “Áîðëóóëàëòààñ îëñîí ìºíãºí îðëîãî”-ûã òîäîðõîéëíî. (1)

• ÁÁª-èéã áàðàà ìàòåðèàëä õààæ, áàðàà ìàòåðèàëûí äàíñíû äåáåò ã¿éëãýýíèé ä¿íã äàíñíû ºãëºãò áè÷èæ, äàíñíû ºãëºãèéí äåáåò ã¿éëãýýíèé ä¿íãýýð “Áàðàà ìàòåðèàë õóäàëäàí àâàõàä òºëñºí ìºí㺔-èéã òîäîðõîéëíî. (2)

• ¯éë àæèëëàãààíû çàðäëûã óðüä÷èëæ òºëñºí çàðäàëä õààæ, óðüä÷èëæ òºëñºí çàðäëûí äåáåò ã¿éëãýýíèé ä¿íãýý𠓯éë àæèëëàãàà çàðäàëä òºëñºí ìºí㺔-èéã òîäîðõîéëíî. (3)

• Õ¿¿ãèéí çàðäëûã õ¿¿ãèéí ºãëºãò õààæ, õ¿¿ãèéí ºãëºãèéí äàíñíû äåáåò ã¿éëãýýíèé ä¿íãýýð “Õ¿¿ä òºëñºí ìºí㺔-èéã îëíî. (4)

• Òàòâàðûí çàðäëûã òàòâàðûí ºãëºãò õààæ, òàòâàðûí ºãëºãèéí äàíñíû äåáåò ã¿éëãýýíèé ä¿íãýýð “Òàòâàðò òºëñºí ìºí㺔-èéã òîäîðõîéëíî. (5)

• Ýíý ìýòýýð á¿õ çàðäëûã õààæ äóóññàíààð ìºíãºí õºðºí㺠äàíñàíä áè÷èãäñýí ìºíãºí óðñãàëóóäûã ìºíãºí ã¿éëãýýíèé òàéëàíä øèëæ¿¿ëýí áè÷íý.

20

̺íãºí áîðëóóëàë

ò= Áîðëóóëàë

ò – Àâëàãûí ýöñèéí ¿ëä – Àâëàãûí

ýõíèé ¿ëä Àâëàãûí äàíñíû ººð÷ëºëò

̺íãºí õóäàëäàí àâàëò

= ÁÁª +Áàðàà ìàò-í

äàíñíû ººð÷ëºëò

–Äàíñíû ºðèéí

ººð÷ëºëò

¯éë àæ çàðäàëä òºëñºí

=¯éë àæ çàðäàë

+

ÓÒÇ-ûí ººð÷ëºëò

Õ¿¿íä òºëñºí =Õ¿¿ãèéí çàðäàë

–Õ¿¿ãèéí ºðèéí

ººð÷ëºëò

Òàòâàðò òºëñºí

=Òàòâàðûí çàðäàë

–Òàòâàðûí ºðèéí

ººð÷ëºëò