ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ …1.11 Студенттердің білімін...

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ

МИНИСТРЛІГІ ҚАРАҒАНДЫ МЕМЛЕКЕТТІК ТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Бекітемін Бірінші проректор

_______________ А.З.Исағұлов «_____»_______________ 2008ж.

ОҚЫТУШЫ ПӘНІНІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

«Күштік түрлендіргіш құрылғылар» пәні бойынша

050718 «Электроэнергетика» мамандық студенттеріне арналған

Электрмеханикалық факультет В.Ф.Бырька атындағы өндірістік процестерді автоматтандыру кафедрасы

2008

Кіріспе

Оқытушы пәнінің оқу-әдістемелік кешені: ӨПА кафедрасының доценты, техникалық ғылым кандидаты Каверин Владимир Викторовичпен ӨПА кафедрасының аға-оқытушысы Телбаева Шынар Зарыкбековнамен даярланды. ӨПА кафедра мәжілісінде талқыланды (кафедра атауы) Протокол № 20 " 24 " 06 2008 ж. ӨПА кафедра меңгерушісі проф.,т.ғ.д._______________ Брейдо И.В. «____»_________2008ж. (қолы) ЭМФ факультеттің әдістемелік бюросымен мақұлданды (факультет атауы) Протокол № 10 " 28 " 06 2008 ж.

Төраға ____________ Умбеталин Т.С. «_____»___________2008ж. (қолы)

1 Оқу жұмыс бағдарламасы

1.1 Оқытушы жайлы және байланыс ақпараттары

ҚарМТУ ӨПА кафедрасының доценты, техникалық ғылым кандидаты Каверин Владимир Викторович.

КарМТУ ӨПА кафедрасының аға оқытушы – Телбаева Шынар Зарыкбековна. Өндірістік процесстерді автоматтандыру ҚарМТУ-дың бас корпусында 131-ші

аудиториясында орналасқан. Байланыс телефоны 56-51-84, оқытушының электрондық адресі: [email protected].

1.2 Пәннің сыйымдылығы

Сабақтар түрі Байланыс сағаттарының саны

Семестр

Кредиттер

саны

Дәріс Тәжрибе-лік сағат

Зертхана-лық сабақ

СОДЖ сағатының

саны

Барлық сағат саны

СДЖ сағатының саны

Барлық сағат саны

Бақылау түрі

5 3 15 15 15 45 90 45 135 ЕмтиханКЖ

1.3 Пәннің сипаттамасы

«Күштік түрлендіргіш құрылғылар» пәні ГОСО РК мемлекеттік стандартымен сәйкес 050718 «Электроэнергетика» мамандығының студентіне мамандықтың оқу жоспары бойынша міндетті оқу пәндерінің қатарына кіреді.

1.4 Пәннің мақсаты

Бұл пәнді оқыту мақсаты 050718 «Электроэнергетика» мамандығының студенттерін есептеу теориясының негіздері және күш беретін түрлендіргіш құрылғыларын жобалаумен таныстыру боп табылады.

1.5 Пәннің міндеті

Пәннің міндеттері келесі: Маман иесінің білім негізін қалау, жоғары математикалық әдептілік пен практикалық

дағды, өндірістік істі табысты ту үшін жеткілікті және оған жаңа қажет білімді дербес меңгеруге мүмкіндік беру және программалау аймағында жетстіктер мен инженерлік есептерді шешу.

Осы пән оқып білу нәтижесінде студент міндеті: түсінігі болу: - түрлендіргіш техникасының даму тарихы туралы; - түрлендіргіш техникасының өңдеуіндегі негізгі қиыншылықтары мен пайдалануы

туралы; - түрлендіргіштің күш беретін бөлігінің элементтерінің және СНГ-де сериямен

шығарылатын электр энергиялық тиристорлық түрлендіргіштердің техникалық сипаттамалары туралы.

білу: - күш беретін түрлендіргіш құрылғыларының сұлбасының құрылу принциптері мен

оны басқару жүйесі; - басқарылатын түрлендіргіштердің жұмыс тәртібі; - түрлендіргіштің күш беретін бөлігінің элементтерінің техникалық сипаттамалары; - әр типті түрленгіштердің эксплуатациялық сипттамалары, теориялық негіздері;

- есептеу әдістері мен электр энергиялық тиристорлық түрлендіргіштерді жобалау. істей білу: - әр типті түрлендіргіштердің күш беретін бөлігінің элементтерінің негізгі

параметрлерінің есептеуін орындау және анықтамалық әдебиетті қолдану арқылы оларды таңдауды жүзеге асыру.

тәжерибелік дағды жию: - есептеу мен күш беретін түрлендіргіш құрылғыларын конструкциялау.

1.6 Бастапқы реквизиттер Берілген пәндерді оқу үшін келесі пәндерді меңгеру керек: Пән Бөлімдердің атауы

Физика Электр өрісі. Тұрақты ток. Электрмагнетизм. Айнымалы ток. Электрмагниттік индукция. Электрмагниттік тербелістер.

ЭТН Тұрақты ток сызықтық тізбегін есептеу. Тұрақты ток сызықтық емес тізбегі. Магниттік тізбек. Электр және магнит өрісі. Айнымалы ток тізбегін есептеу. Синусои-далды емес токтар.

Жоғарғы математика Қатарлар. Шектер. Дифференциалдық және интегралдық есептеу. Функцияны зерттеу. Математикалық статистика негіздері. Үлестіру заңдары.

Электроника және микросхемотехника

Электрониканың базалық элементтері. Электрондық күшейткіштер, генераторлар, актив фильтрлар, ток және кернеу тұрақтандырғыштары. Импульстік және сандық техника негіздері. Схемотехникалық модельдеудің қазіргі заманғы компьютерлік әдістері.

Ақпараттық өлшеу техникасы Электр шамаларын өлшеу.

Автоматтық басқару негіздері Басқару міндеттерінін мазмұны, басқару жүйесінің классификациясы; басқару жүйесінің моделдері мен сипаттамалары.

1.7 Соңғы реквизиттер

«Күштік түрлендіргіш құрылғылар» пәнін үйрену барысындағы алынған білім келесі пәндерді меңгеруде қолданылады:

«Ақпаратты – өлшеу техникасы»; «Электроэнергетика»; «Автоматтандырылған электржетек негізі».

1.8 Пәннің мазмұны 1.8.1 Сабақтың түрлері және еңбек сыйымдылығы бойынша пәннің мазмұны

Сабақ түрлері бойынша еңбек

сыйымдылығы, сағ Бөлімнің аты

Дәріс Тәжрибе

лік сағаттар

Зертха-налық жұмыс

СОӨЖ СӨЖ

1. Электр энергиясының басқарылатын түрлендіргіштерінің классификациясы

Сабақ түрлері бойынша еңбек сыйымдылығы, сағ

Бөлімнің аты Дәріс

Тәжрибелік

сағаттар


СОӨЖ СӨЖ

Дәріс 1, 2. Басқарылатын түзеткіштер. Кернеудің импульстік түрлендіргіштері. Айнымалы кернеудің коммутаторлары (АКК). Жиіліктің тікелей түрлендіргіштері (ЖТТ). Айнымалы кернеудің автономдық инверторы (АКАИ). Тұрақты ток түйіні бар айнымалы кернеу инверторы.

1 1 2 3 3

2. Басқарылатын түрлендіргіштердің күш беретін бөлігінің элементтерінің техникалық сипаттамалары

Дәріс 2, 3. Диодтар. Тиристор. Симистор

3. Вентильдерді топтастырып қосу

Дәріс 4. Вентильдерді тізбектей қосу. Вентильдерді параллель қосу.

1 1 3 3

4. Тиристорлық түзеткіштердің классификациясы Дәріс 4, 5. Бірфазалық тиристорлық түзеткіштер. Жартылай басқарылатын тиристорлық түзеткіштер Толығымен басқарылатын бірфазалық тиристорлық түрлендіргіш. Үшфазалық басқарылатын түзеткіштер. Айнымалы кернеудің коммутаторы.

1 1 2 3 3

Дәріс 6, 7, 8. жартылай өткізгішті кернеу түрлендіргішінің жұмысының дәйектілігінің арттыру. RC-тізбек параметрлерін таңдау негізгі теңдіктер. Тиристорлық түрлендіргіштің активті элементтерін таңдау әдістемесі. Тиристор кері кернеу максималды мәнін анықтау. Тиристор тогының максималды мәнін анықтау.

2 2 2 6 6

Тиристорлы түрлендіргіштің үш фазалы сұлбасы. Айнымалы кернеу тиристорлық коммутаторлары үшін Iпр.max. анықтамасы. Трансформаторлық байла-нысТБ. Тиристорлық түрлендіргіштер ПӘКі. ТБ-дағы шығын қуаты. ТБ реакторлық байланысы. Тиристорлық түрлендіргіштер күш беретін тізбектерінің сақтандырғыштары мен қорғау құрыл-ғылары.

1 1 1 3 3

5. Фазалық басқарылатын түзеткіштердің жүйесі

Сабақ түрлері бойынша еңбек сыйымдылығы, сағ

Бөлімнің аты Дәріс

Тәжрибелік

сағаттар


СОӨЖ СӨЖ

Дәріс 8, 9 Тиристорлы түрлендіргіштер басқару жүйесінің құрылымдық сұлбасы. Құрылымдық сұлба элементтерінің функционалды міндеті. Жүйе жұмысын түсіндіретін эпюрлер. Фазалық басқару жүйесінің жұмысын түсіндіретін кернеу. Үш фазалық бір периодты басқарылатын түзеткіштің күштік бөлігі. 9.3 Үш фазалық бір жартылай периодты түзеткіштің басқару жүйесінің құрылымдық схемасы. Ларионов схемасы бойынша жиналған жартылай басқарғышты түзтекіштің күштік бөлігінің схемасы.

2 2 2 6 6

Дәріс 9, 10. Үш фазалық жартылай басқарылатын түзеткіштің басқару жүйесі. Үш фазалық толығымен басқарылатын түзеткіштің күштік бөлігінің схемасы. Үш фазалық толығымен басқарылатын түзеткіштің басқару жүйесі. Ауыспалы кернеу коммутаторының эпюрлері. Үш фазалық бір жартылай периодты түзеткіштің басқару жүйесінің эпюрына ұқсас кернеу эпюралары.

2 2 2 6 6

6. Фазалық басқару жүйесінің блок элементтерінің таңдауы және принципті сұлбаларын жобалау

Дәріс 10, 11, 12. Презиционды түзеткіш. Сумматор элементін таңдау және есептеу. Екі жартылай периодты түзеткіштің принципті сызбасы.

2 2 2 6 6

Дәріс 12, 13. Презиционды түзеткіш. Ста-билитрон және стабистор. Стабилитрон мен стабистор техникалық сипаттамасы. ГПН үшін ∆t өлшемін анықтау.

2 2 1 6 6

7. Біржартыпериодты фаза түрлендіргішінің басқару жүйесі

Дәріс 14. Басқару жүйесі. Үш фазалық бір жартылай периодтытүзеткіштің б асқару жүйесі. Импульсті трансформатор есебі. Келісімді құрылғы есебі. Үш фазалық түзеткіш және үш фазалық КПН үшін синхронизация әне қоректендіру блогының параметрлерін таңдау және есебі. IV-IX қоректендіру орамының параметрлерін таңдау және есебі.

1 1 1 3 3

БАРЛЫҒЫ: 15 15 15 45 45

1.8.2. Курстық жұмыстар (жобалар) тақырыптары

1. Күш беретін элементтердің есебі және таңдалуы, мұнымен қоса қорғау элементтерін және тұрақты ток буынды жиілікті түрлендіру фильтрлары (токтың автономды инверторы және кернеу инверторы), оның қисық токтары мен кернеудің есебі және құрылымы, сыртқы сипаттамасы. Түрлендіргішпен басқару сұлбасын функционалды және принципті өңдеу.

2. Басқарылатын түзеткіштің күш беретін элементтерінің есебі және таңдалуы. Түрлендіргішпен фазалық басқару жүйесінің функционалды және принципті сұлбасын өңдеу.

3. Айнымалы кернеу коммутаторының күш беретін элементтерінің есебі және таңдалуы. Түрлендіргішпен фазалық басқару жүйесінің функционалды және принципті сұлбаларын өңдеу. *Лектордың таңдауымен курстық жобаның бір врианты орындалады.

1.9 Негізгі әдебиеттер тізімі 1. Разработка и оформление конструкторской документации РЭА: Справ, пособие / Э.Т.

Романычева, А.К. Иванова, А.С. Куликов, Т.П. Новикова. -М.: Радио и связь, - 1984. - 256 с..: ил.

2. Цифровые и аналоговые интегральные микросхемы: Справочник / С. В. Якубовский, Л.И. Ниссельсон, В.И. Кулешова и др.; Под ред. С.В. Якубовского М.: Радио и связь, 1990. - 496 с.: ил.

3. Комплектные тиристорные электроприводы: Справочник/И. X. Евзеров, А.С. Горобец, Б.И. Мошкович и др.; Под ред. канд. техн. наук В.М. Пе-рельмутера. -М.: Энергоиздат, 1988. - 319 с.: ил.

4. Основы промышленной электроники: Учеб. для неэлектротехн. спец вузов/ Герасимов В.Г.,О.М. Князьков, А.Е. Краснопольский, В.В. Сухоруков; Под ред. В.Г. Герасимова. – 3-е изд., перераб. и доп. – М.: "Высшая школа", 1968. – 336с., ил.

5. Промышленная электроника: Учебник для вузов/ Миклашевский С.П. – М., "Высшая школа", 1963.

6. Промышленная электроника: Учебник для вузов/ Г.Н. Горбачев, Е.Е. Чаплыгин; Под ред. В.А. Лабунцова. – М.: Энергоатомиздат, 1988. – 320с.: ил.

1.10 Қосымша әдебиеттер тізімі

7. Справочник по проектированию автоматизированного электропривода и систем управ-ления технологическими процессами / Под ред. В.И. Купоровича, Ю.Г. Барыбина, М.Л. Самовера. - 3-е изд., перераб. и доп. - М.: Энергоиздат, 19 82.-416с.: ил.

8. Полупроводниковые приборы: Диоды, тиристоры, оптоэлектронные приборы: Спра-вочник / А.В. Баюков, А.Б. Гитцевич, А.А. Зайцев и др.; Под общ. ред. Н.Н. Горюнова. - 3-е изд., перераб. - М.: Энергоатомиздат, 1987.-744 с.: ил.

9. Сен П. Тиристорные электроприводы постоянного тока: Пер. с англ. - М.: Энергоатом-издат, 1985. - 232 с.: ил.

10. Полупроводниковые приборы. Транзисторы средней и большой мощности: Справоч-ник / А.А. Зайцев, А.И. Миркин, В.В. Мокряков и др.; Под ред. А.В. Голомедова. М.: Радио и связь, 1989. - 640 с.: ил.

11. Мощные полупроводниковые приборы. Тиристоры: Справочник / В. Я. Замятин, Б.В. Кондратьев, В.М. Петухов. - М.: Радио и связь, 1988. -576 с.: ил.

1.11 Студенттердің білімін бағалау өлшемі Пән бойынша емтихандық баға шетелдік баға бойынша (50% дейін) және қорытынды аттастация бойынша (50% дейін) максималдық сомма түрінде анықталып, кестеге сәйкес 100% дейінгі мәнге ие болады.

әріп жүйесі бойынша бағалау Балдары%-тік

көрсеткішіДәстүрлі жүйе бойынша

бағалауе

А 4,0 95-100

А- 3,67 90-94 Өте жақсы

В+ 3,33 85-89

В 3,0 80-84

В- 2,67 75-89

Жақсы

С+ 2,33 70-74

С 2,0 65-69

С- 1,67 60-64

D+ 1,33 55-59

D 1,0 50-54

Қанағаттанарлық

F 0 0-49 Қанағаттанбайтын баға

Шетелдік бақылау 5-інші, 10-ыншы, 15-інші апталарда өткізіледі және келесі бақылау түрлері бойынша қосылады.

Оқудың академиялық кезеңі, апта


%-тік

көрсеткіші

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Барлы

ғы, %

Сабаққа қатысуы

15 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 15

Зертханалық жұмыстар

20 3 5 7 5 20

СОДЖ 10 2 2 2 2 2 10 Модуль 15 5 5 5 15 Емтихан 40 40 Барлығы 100 1 1 6 1 6 8 1 1 3 13 1 3 1 3 11 60

1.12 Саясат пен процедуралар «Күштік түлрендіргіш құрылғылар» пәнін оқығанда келесі ережелерді сақтауыңызды өтінеміз:

1. Сабаққа кешігіп келмеуді 2. Себепсіз сабақтан қалмауды, ауырып қалған жағдайда анықтама қағазын

көрсетуді, ал басқа жағдайларда түсініктеме қағазын көсету

3. Дайын болу керек: дәріс сабақтарында алдыңғы дәрістегі материалдарға, СОДЖ-нда барлық қойылған сұрақтарға жауаптар, зертханалық жұмыстарда орындалатын жұмыстың мақсаты мен орындалуына студенттер дайын болуы керек

4. Дәрістерді таза, ұқыпты көшіру, зертханалық жұмыстарды ҚарМТУ ережелері мен талаптарына сай толтыруды

5. Оқу процестеріне белсенді қатысуды 6. Курстастары мен оқытушыға шыдамды, ашық, парасаттылық пен өарауды.

1.13 Пәннің оқу-әдістемелік қамтамасыз етілгені

Дана саны Туындыжігер аты-жөні

Оқу-әдістемелік әдебиеттердің

аты

Баспа, баспаға шыққан жыл кітапханада кафедрада

Негізгі әдебиеттер

Э.Т. Романыче-ва, А.К. Ивано-ва, А.С. Кули-ков, Т.П. Нови-кова

Разработка и оформление кон-структорской до-кументации РЭА. Анықтамалық құрал

М.: Радио и связь, - 1984. – 256 с..: ил

12 1

И.Х. Евзеров, А.С. Горобец, Б.И. Мошкович и др. Под ред. канд. техн. наук В.М. Перельму-тера

Комплекті тиристорлық электр жетектері: Анықтамалық

М.: Энерго-издат, 1988. – 319 с.: ил.

3 1

С. В. Якубов-ский, Л.И. Нис-сельсон, В.И. Кулешова и др.; Под ред. С.В. Якубовского

Сандық және аналогты интегралды микросұлба: Анықтамалық

М.: Радио и связь, 1990. - 496 с.: ил.

3 1

Қосымша әдебиеттер

Под ред. В.И. Круповича, Ю.Г. Барыбина, М.Л. Самовера.

Автоматталған электр жетекті және технологиялық процесстерді басқару жүйесін жобалау анықтамалығы.

М.: Энерго-издат, 1982. – 416 с.: ил.

3 1

А.В. Баюков, А.Б. Гитцевич, А.А. Зайцев и др.; Под общ. ред. Н.Н. Горю-нова.

Жартылай өткізгіш аспабы: Диодтар, тиристорлар, оптоэлектрлі аспабтар: Анықтамалық

3-е изд., пе-рераб. – М.: Энерго-атомиздат, 1987. – 744 с.: ил.

5 1

Дана саны Туындыжігер аты-жөні

Оқу-әдістемелік әдебиеттердің

аты

Баспа, баспаға шыққан жыл кітапханада кафедрада

Сен П.

Тұрақты ток тиристорлық электр жетектері: Ағыл. ауд.

М.: Энерго-атомиздат, 1985. – 232 с.: ил.

5 1

А.А. Зайцев, А.И. Миркин, В.В. Мокряков и др.; Под ред. А.В. Голомедо-ва.

Жартылай өткізгіш аспабтары. Орташа және үлкен қуатты транзисторлар: Анықтамалық

М.: Радио и связь, 1989. - 640 с.: ил.

3 1

В. Я. Замятин, Б.В. Кондратьев, В.М. Петухов.

Қуатты жартылай өткігзіш аспабтары. Тири-сторлар: Анықтамалық

М.: Радио и связь, 1988. -576 с.: ил. 3 1

2. Пән бойынша тапсырмаларды орындау және тапсыру кестесі


Жаттығудың мақсаты мен мазмұны

Ұсынылатын әдебиеттер

Орындалу уақыты,сағ.

Бақылау формасы

Тапсыру уақыты

Зерханалық жұмыс № 1

Түзеткіштер мен тегістейтін фильтрлерді зерттеу

4 – 6 2

Зертхана- лық жұмыс бойынша есеп беру

2 апта оқылады


Тұрақты ток бөлімді айнымалы кернеу түрлендіргішті зерттеу

7 2




Үш фазалы түзеткіштерді зерттеу

4 – 6 2




Үш фазалы көпірлі басқарылатын түзеткіштерді зерттеу

4 – 6, 8 2




Аз қуатты қоректендіргіш қуат көзін зерттеу және үйрену

4, 6 4



3 Дәрістер конспектісі

1 бөлім Электр энергиясының басқарылатын түрлендіргіштерінің классификациясы

Тақырып 1. Электр энергиясын реттейтін түрлендіргіштер Дәріс жоспары:

1. Басқарылатын түзеткіштер. 2. Кернеуді импульсті түрлендіргіштер. 3. Айнымалы кернеу коммутаторлары (АКК). 4. Жиілікті тікелей түрлендіргіш (ЖТТ).

Электр энергиясын реттейтін турлендіргіштер жүктемемен тұтынатын энергияны

үздіксіз басқару үшін арналған. Қазіргі заманғы басқарылатын түрлендіргіштер әдеттегідей басқарылатын жартылай өткізгіш вентильдер негізінде жиналған. Басқарылатын түрлендіргіштер сенімділігі жоғары, пайдалануда оңай, техника-экономикалылық көрсеткіші жоғары және өнеркәсіпте кең қолданыс тапты. Түрлендіргіштердің пайдалы әсер коэффициенті аса жоғары және 95%-тен көп құрайды.

1.1 Басқарылатын түзеткіштер Басқарылатын түзеткіштердің негізгі функциясы айнымалы кернеуді реттелетін

тұрақты кернеуге түрлендіру болып табылады. Түрлендіргіштің күш беретін бөлігінің параметрлеріне байланысты өнеркәсіпте

шығарылатын басқарылатын түзеткіштер бірфазалық және үшфазалық болып бөлінеді. Түрлендіргіштің ең қолайлы сұлбасын таңдау қамтылатын желінің фазалар саны, жетек қуаты, жүктемедегі кернеу пульсациясының болуы мүмкін амплитудасы, жүктемедегі кернеу кереғарлығын өзгерту қажеттілігі және энергияны желіге рекуперациялау қажеттілігіне байланысты.

Басқарылатын түзеткіштердің күш беретін бөлігінің схематехникалық шешімі бойынша екі топты бөліп шығаруға болады – жартылай басқарылатын және толығымен басқарылатын.

Жартылай басқарылатын түрлендіргіштер тек энергияны қуат көзінен жүктемеге (қозғалтқыш режимі) басқарылатын беріліс режимінде жұмыс істейді. Толығымен басқарылатын түрлендіргіштер козғалтқыш режимінде де , рекуперативті режимде де (энергияны жүктемеден қуат көзіне басқарылатын беріліс) жұмысты қамтамасыз етеді, дегенмен реверсті ұйымдастыру үшін (жүктемедегі кернеу кереғарлығын өзгерту) басқарылатын түзеткіштердің екі жинағы керек.

Толығымен басқарылатын, екі жинақты түрлендіргіштер, тұрақты токты реттелетін электр жетек құрамында, барлық төрт квадрантта қозғалтқыш жылдамдығын реттеуге мүмкіндік береді. Жартылай басқарылатын көпірлері бар екі жинақты сұлба электр жетек жұмысын екі квадрантта қамтамасыз етеді. Екі жинақты түрлендіргіштер қозғалтқыш якорлық тізбегінде лезде ток реверсін және сәйкесінше үздіксіз реттеуді қамтамасыз етеді. Тұрақты токты тиристорлық түрлендіргіш (ТТТТ) жүктемеде(Rн) кернеуді реттейтін бір басқарылатын жолы бар.

1.1 суретінде тұрақты кернеуге реттелетін айнымалы кернеу түрлендіргішінің функционалдық сұлбасы және түзеткіш жұмысын айқындайтын кернеудің кірістік пен шығыстық диаграммалары көрсетілген, мұнда Uупр – басқару кернеуі; Uвх – түрлендіргіш кернеуін қоректендіру; Uвых – түрлендіргіш шығысындағы реттелетін тұрақты кернеу; Rн – түрлендіргіш жүктемесінін кедергісі.

Сурет 1.1 – Басқарылатын түзеткіштің функционалдық сұлбасы, а) – түзеткіш сұлбасы; б)

–белгіленген Uупр1-дегі шығыстық диаграмма; в) – түзеткіш кірісіндегі кернеу; г) – Uупр1>Uупр2-дегі шығыстық диаграмма.

Негізінде басқарылатын және тиристорлық түрлендіргіштер якорь тізбегін және

қоздыру орамы тізбектерін қоректендіру үшін тұрақты токты реттелетін электр жетектерінде пайдалынады. Энергияны желіге рекуперациялайтын реверстік түрлендіргіштер тұрақты токты электр қозғалтқыштар якорлық тізбегін қоректендіру үшін пайдалынады. Қоздыру орамы тізбегін қоректендіру үшін тиристорлық түрлендіргіштердің реверстік емес және желіге энергияны рекуперациясыз жеңілдетілген сұлбалары пайдалынады. Тұрақты токты реттелетін тиристорлық түрлендіргіштер қысқаша тұйықталған роторы бар асинхронды қозғалтқыштың тежеу режимін ұйымдастыру үшін де пайдалынады. Тұрақты токты реттелетін тиристорлық түрлендіргіштердің қосымша қолдану аймағы — синхронды қозғалтқыш возбуждения тізбегінің қоректендіруі және аккумулятор батарейларының зарядтау процессін басқару.

1.2 Кернеуді импульсті түрлендіргіштер Импульсті түрлендіргіштер ендік-импульстік модуляцияны қолдану арқылы

тұрақты кернеуді реттелетін импульсті кернеуге түрлендіру үшін арналған. Импульсті түрлендіргіш жұмысын айқындайтын функционалдық сұлба мен кернеудің кірістік және шығыстық диаграммалары сурет 2 көрсетілген, мұнда Uвх – кірістік тұрақты кернеу; Uвых – жүктемедегі шығыстық кернеу; Uупр- басқару сигналы; t- импульс ұзындығы (басқару сигнал функциясында өлшенетін шама); Т – шығыстық кернеу периоды;

а)

Uупр1>Uупр2

б)

в) г)

Сурет 1.2 – Кернеуді импульсті түрлендіргіштің функционалдық сұлбасы, а) түрлендіргіш сұлбасы, б) кірістік кернеу кескіні, в) басқару кернеуі, г) шығыстық кернеу

Импульсті түрлендіргіштің жұмысы тұрақты жиілікте шығыстық кернеудің

қуыстылығын өзгертуіне негізделген, бұл жағдайда жүктемедегі амплитудалық кернеу тұрақты болып қалады, ал қуыстылықты өзгерту әсерінен жүктемедегі кернеудің орташа мәні өзгереді.

Импульсті түрлендіргіштер негізінен тұрақты токты реттелетін электр жетек құрамында пайдалынады.

1.3 Айнымылы кернеу коммутаторлары (АКК) АКК функционалды міндеті тұрақты жиілікті және амплитудалы айнымалы

кернеуді амплитуда бойынша реттелетін өзгермейтін жиілікті айнымалы кернеуге түрлендіру болып табылады. Айнымалы кернеу коммутаторының жұмысын айқындайтын функционалды сұлба мен кернеу диаграммалары сурет 1.3 көрсетілген.

АКК қолданылатын аймақ: - вентиляторлық жүктемеге жұмыс істейтін қысқаша тұйықталған роторлы асинхронды электр жетектерінің (ЭЖ) іске қосылатын және тежеу режимдерін ұйымдастыру. Вентиляторлық жүктеме кіші іске қосылатын токка сипатты. - қыздырғыш элементтерінің температуралық режимдерін басқару; - жарық беретін қондырғыларда жарықтың дәрежесін басқару (галогенді қыздырғыш, қыздырмалы шамдар).

а)

t

б)

г) в)

Сурет 1.3 – Айнымылы кернеу коммутаторының функционалды сұлбасы мен кірістік және шығыстық кернеу диаграммасы, а) коммутатор сұлбасы, б) кірістік кернеу

диаграммасы, в) ΔТ1 кезіндегі шығыстық кернеу диаграммасы, г) ΔТ2 кезіндегі шығыстық кернеу диаграммасы.

1.4 Жиілікті тікелей түрлендіргіштер (ЖТТ) ЖТТ функционалды міндеті тұрақты жиілікті және амплитудалы айнымалы

кернеуді өзгермелі жиілікті және амплитудалы айнымалы кернеуге түрлендіру болып табылады. Жиілікті тікелей түрлендіргіш функционалды сұлбасы мен кернеу диаграммалары сурет 1.4.

Сурет 1.4 – Жиілікті тікелей түрлендргіштің функционалды сұлбасы, а) түрлендіргіш сұлбасы, б) кірістік кернеу диаграммасы, в) шығыстық кернеу диаграммасы ЖТТ қолданып синусоидалық кескінге жақын кернеу және жиілік бойынша

реттелетін айнымалы кернеуді алуға болады. ЖТТ жүктемеде тек қоректендіретін желі жиілігінен төмен кернеу жиілігін реттеуге мүмкіндік береді. ЖТТ екі тәуелсіз басқару каналы бар: бірінші канал – жүктемеде кернеуді реттейді, екінші басқару каналы – жүктемеде кернеу жиілігін реттейді. ЖТТ қолданылатын аймақ: қысқаша тұйықталған роторлы асинхронды қозғалтқыш жұмысының режимдерін басқару.

Бақылау сұрақтары

а) б)

в) г)

а)

б) в)

1. Басқарылатын түзеткіш деген не? 2. Кернеуді импульсті түрлендіргіш деген не? 3. Айнымалы кернеу коммутаторлары деген не? 4. Жиілікті тікелей түрлендіргіш деген не?

СӨЖ үшін бақылау тапсырмасы

1. Басқарылатын түзеткіштер. 2. Кернеуді импульсті түрлендіргіштер. 3. Айнымалы кернеу коммутаторлары. 4. Жиілікті тікелей түрлендіргіш.

Ұсынылған әдебиет тізімі 1. Основы промышленной электроники: Учеб. для неэлектротехн. спец вузов/ Герасимов

В.Г.,О.М. Князьков, А.Е. Краснопольский, В.В. Сухоруков; Под ред. В.Г. Герасимова. – 3-е изд., перераб. и доп. – М.: "Высшая школа", 1968. – 336с., ил.



Тақырып 2. Электр энергия түрлендіргіштері Дәріс жоспары: 1. Айнымалы кернеудің автономды инвенторы (АКАИ). 2. Тұрақты ток звенолы айнымалы кернеу инверторы. 3. Диодтар.

2.1 Айнымалы кернеудің автономды инвенторы (АКАИ)

АКАИ функционалды міндеті тұрақты кернеуді өзгермелі жиілігі бар тіктөртбұрыш кескінді айнымалы кернеуге түрлендіру болып табылады. Айнымалы кернеу инверторының функционалды сұлбасы мен кернеу диаграммалары сурет 2.1 көрсетілген.

Сурет 2.1 – Айнымалы кернеу инверторының функционалды сұлбасы, а) инвертор

сұлбасы, б) кірістік кернеу, в) инвертор шығысындағы кернеу

АКАИ қолданылатын аумақ: аккумуляторлық батарея базасында айнымалы кернеу автономды қоректендіргіштерін қалыптастыру.

2.2 Тұрақты ток звенолы айнымалы кернеу инверторы Тұрақты ток звенолы инверторының функционалдық міндеті тұрақты жиілікті және амплитудалы айнымалы кернеуді реттелетін жиілікті және амплитудалы айнымалы кернеуге түрлендіру болып табылады. Айнымалы кернеу инвенторының функционалды

а) б) в)

сұлбасы сурет 2.2 көрсетілген.

Сурет 2.2 – Тұрақты ток звенолы айнымалы кернеу инверторының функционалды сұлбасы, а) инвертор сұлбасы, б) кірістік кернеу диаграммасы в) шығыстық кернеу

диаграммасы

Тұрақты ток звенолы айнымалы кернеу инверторы қысқаша тұйықталан роторлы асинхронды электр қозғалтқыш жұмысын кең диапазонды басқаруын қамтамасыз етеді.

Бөлім 2Басқарылатын түрлендіргіштер күш беретін бөлігінің элементтерінің техникалық сипаттамалары

2.3 Диодтар 2.3 суретте басқарылмайтын вентильдердің (диодтар) шартты-графикалық

белгілеуі көрсетілген. Сурет 2.3 – Басқарылмайтын вентильдердің (диодтар) шартты-графикалық

белгіленуі, мұнда А – анод, К – катод

Диодтың бір әріпті белгіленуі [V1], екі әріпті белгіленуі –[VD1].

Жартылай өткізгіш диодтың вольт-амперлік сипаттамасы сурет 2.4 көрсетілген.

Сурет 2.4 – Жартылай өткізгіш диодтың вольт-амперлік сипаттамасы U- анод пен катод

аралық кернеу, I-диод арқылы ағып өтетін ток

Бірінші квадрантта диодтың вентильдің ашық күйіне сәйкес келетін сипаттамалары көрсеілген, яғни оның анодына оң потенциал, ал катодына теріс потенциал қойылған, ал үшінші квадрантта – вентильдің жабық күйіне, яғни оның анодына теріс потенциал, ал катодына оң потенциал қойылған. Iобр кері ток (сурет 2.4) шамасы үшінші квадрантта ВАС жұмыс нүктесіне сәйкес келеді және Uобр.макс сәйкес келеді. Электрлік параметрлерге Uпр жатады – ашық вентильде анод пен катод арсында кернеудің түсуі, Iпр.макс сәйкес келеді.

Вентильдердің барлық техникалық сипаттамалары анықтамалықта [5] көрсетілген және екі топқа бөлінеді: 1. Электрлік параметрлер;

2. Шекті эксплуаттациялық берілгендер. Электр параметрлеріне жатады:

- Динамикалық кедергі - определяемое выражением (1):

обр

акдин dI

dUR , (1)

мұнда: акU - вентильдің жабық күйіндегі анод пен катод аралық кернеу, Iобр- диодтың

кері тогы. - Кері тұрғызу уақыты – жартылай өткізгіш диодының ВАС жұмыс нүктесі бірінші

квадранттан үшіншіге және қайта ауысып өтетін уақыт. - Qвос – кері тұрғызу заряды – үшінші квадранттан біріншіге және қайта ауысып өту

жылдамдығын анықтайтын вентильдің жабық PN өтпесінде жиналған заряд. Шекті эксплуатациялық берілгендерге жатады:

- Uобр.макс – анод пен катодқа ұзақ уақыт қосуға болатын кернеу. - Uобр.макс.имп – қысқа уақыт қосуға болатын кернеу. - Iпр.макс – диодтың ашық күйі арқылы ағып өтетін ұзақ уақытты ток. - Iпр.макс.имп – диод арқылы ағып өтетін қысқа уақытты ток. - Uобр.макс – жабық күйдегі вентильдің максималды кернеуі тезникалық сипаттамаларда

диод классымен көрсетіледі. Диодтың әр классы 100В кері кернеуге сәйкес келеді.

Мысал: Диод - Д 122-40; Uобр.макс = 100 1400 В. (1 - 14 класс) Iпр.макс = 40 А Uобр.макс.имп = 400 1500 В Iпр.макс.имп = 400 А ( = 10 мс) Ткр = +160С

Бақылау сұрақтары 1 Тұрақты ток звенолы айнымалы кернеу инверторы деген не? 2 Айнымалы кернеудің автономды инвенторы деген не? 3 Диод деген не? 4 Диодтың вольт – амперлік сипаттамалары қандай? 5 Анықтамалықта техникалық сипаттамалар қалай бөлінеді?


1. Айнымалы кернеудің автономды инвенторы 2. Тұрақты ток звенолы айнымалы кернеу инверторы 3. Диодтар.

Ұсынылған әдебиет тізімі




Тақырып 3. Вентильдер Дәріс жоспары:

1.Тиристор. 2.Симистор.

3.1 Тиристорлар Басқарылатын вентильдердің (тиристорлар) шартты- графикалық белгіленуі сурет

3.1 көрсетілген.

Сурет 3.1 – Басқарылатын вентильдердің (тиристорлар) шартты- графикалық белгіленуі, мұнда А – анод, К – катод, УЭ - басқарылатын электрод

Тиристордың әріпті-сандық белгіленуі: бір әріпті белгіленуі - V1, екі әріпті

белгіленуі - VS1. Эксплуатацияның техникалық шарттарымен регламенттелген тиристордың қосылу

сұлбасы сурет 3.2 көрсетілген.

Сурет 3.2 – Тиристор қосылуының типті сұлбасы, мұнда СУ – басқару сигналы, Е – айнымалы кернеу қуат көзі, RУ – басқару тізбегіндегі резистор (эксплуатацияның

техникалық шарттарымен регламенттелген)

Әр тиристор үшін Ry шамасы анықтамалық әдебиетте жеке регламенттелген және 5 - 60 Ом арасында жатады.

Мысалы: Т15-200, Т15-250 Ry =10 Ом тиристор үшін. Басқарылатын сигнал кереғарлығы катодқа байланысты оң. Тиристордың вольтамперлік сипаттамасы сурет 3.3 көрсетілген.

Сурет 3.3 – Тиристордың вольтамперлік сипаттамасы. Тиристордың негізгі техникалық сипаттамасы: Электрлік параметрлер Күш беретін канал.

- шегеру тогы – тиристордың күш бертін каналының шегеру тогының минималды шамасын ашық күйде регламенттейді, мысалға (Т142-40 Iудер = 0,12 А);

- қосылу тогы, тиристордың орнықты қосылуын қамтамасыз ету үшін тиристор қосылу кезінде күш беретін каналда минималды шаманы сипаттайтын параметр, мысалға (Т 142-40 Iвкл = 0,21 А);

- қосылу уақыты – тиристордың вольтамперлік сипаттамасының жұмыс нүктесінің үшінші квадрантынан бірінші квадрантына өту уақытын регламенттейді, мысалға (Т 142-40 Твкл = 20мкс);

- кері қалпына келтірудің уақыты – тиристордың вольтамперлік сипаттамасының жұмыс нүктесінің бірінші квадранттан үшінші квадрантқа өту уақытын регламенттейді, мысалға (Т142-40 Твыкл=63 - 100мкс);

- кері қалпына келтіру заряды – үшінші квадранттан бірінші квадрантқа және қайта өту жылдамдығын анықтайтын вентильдің жабық PN өтпесіндегі жинақталған заряд, мысалға (Т142-40 Qвос=140мкКл).

Шекті эксплуатациялық берілгендер Күш беретін канал:

- жабық күйдегі қайталынатын импульсті кернеу, мысалға ( Т142-40 Uзс.п. = 13002000В);

- жабық күйдегі жұмыстық импульсті кернеу, мысалға ( Т142-40 Uзс.р.=0.8 Uзс.п.);

- жабық тиристордың анод пен катод аралық кернеуінің аумалы күйдегі өспелі жылдамдығы, мысалға (Т142-40 dU/dt =:

2 класс - 50 В/мкс 4 класс - 200 В/мкс 6 класс - 500 В/мкс 7 класс - 1000В/мкс);

- ашық күйдегі максималды болуы мүмкін орташа ток, мысалға ( Т142-40 Iос.с.=40А.).

Басқару каналы: - минималды болуы мүмкін тік импульсті басқару тогы, мысалға

(Iу,от,min=0,65А); - максималды болуы мүмкін тік импульсті басқару тогы, мысалға (Iу,от,max=2,5А) Басқарылатын сигнал кереғарлығы катодқа байланысты оң.

3.2 Симистордың техникалық сипаттамалары Симистордың шартты-графикалық белгіленуі сурет 3.4 белгіленуі.

Сурет 3.4 – Симистордың шартты-графикалық белгіленуі, мұнда СВ1, СВ2 – күш беретін вывод 1 және 2, УЭ – басқарылатын электрод

Әріпті- сандық белгіленуі: бір әріпті белгіленуі - V1, екі әріпті белгіленуі – VS1.

Эксплуатацияның техникалық шарттарымен регламенттелген симистордың типті қосылу сұлбасы сурет 3.5 көрсетілген.

Сурет 3.5 – Симистордың типті қосылу сұлбасы

Симитордың әр типі үшін сигнал кереғарлығы анықтамалық әдебиетте және эксплуатацияның техникалық шарттарында жеке ескертілген.

Симистордың вольт-амперлік сипаттамасы сурет 3.6 көрсетілген.

Сурет 3.6 – Симистордың вольт – амперлік сипаттамасы

Симистордың электр параметрлерінің мәнді жүктемесі мен негізгі атаулары

тиристордың электр параметрлерінің атауларымен сәйкес келеді.

Бақылау сұрақтары 1 Тиристор деген не? 2 Симистор деген не? 3 Тиристор мен симистордың айырмашылығы неде? 4 Тиристордың вольт-амперлік сипаттамасы қандай? 5 Симистордың вольт-амперлік сипаттамасы қандай?

СӨЖ үшін бақылау тамсырмасы 1. Тиристор жайында түсінік. Қосылу сұлбасы. 2. Симистор жайында түсінік. Қосылу сұлбасы.





Бөлім 3 Вентильдерді топтап қосу Тақырып 4. Винтельдерді қосу түрлері Дәріс жоспары:: 1. Вентильдерді тізбектеп қосу. 2. Вентильдерді параллель қосу. 3. Бір фазалық тиристорлық түзеткіштер. 5. Жартылай басқарылатын түзеткіштер.

4.1 Вентильдерді тізбектеп қосу Егерде түрлендіргіштердің күш беретін бөлігі разработкасы кезінде қуат беретін

қоректендіргіш кернеуінің амплитудалық мәні Uзс.max мәнінен артық болса вентильдердің тізбектеп қосу сұлбасы қолданылады. Вентильдердің тізбектеп қосу принципті сұлбасы сурет 4.1 көрсетілген.

Сурет 4.1– Күш беретін тиристор вентильдерінің тізбектеп қосу принципті сұлбасы

Тізбекті тізбеккке қосылатын вентильдерге қойылған негізгі талаптар:

- тізбекті тізбекке қосылған жартылай өткізгіш вентильдері бір классты болуы міндетті;

- вентильдер бір маркалы болуы міндетті. Тізбектеп қосылған VS вентильдер санын мына өрнектен анықтауға болады

v

мах.имп.амплзмах.зс n

UКU , (2)

мұнда Vn – тізбектеп қосылған күш беретін вентильдер саны,

Uзс.max. – вентильдің жабық күйіндегі максималды кернеуі, Uампл.ип.max. – қуат беретін қоректендіргіштің амплитудлық кернеуінің шамасы, КЗ – қосымша коэффициенті (курстық жоба үшін КЗ=1,2).

R1,R3,R5 резисторлары тізбектеп қосылған вентильдердің статикалық баланстау функциясын атқарады. Статикалық баланстау жабық күйдегі әр вентильде кернеу азаю теңсіздігін орнын толтыруға мүмкіндік береді. Бұл кернеу теңсіздігі вентильдің жабық күйіндегі күш беретін канал тогының әр түрлі мәндерімен анықталады. C1,R2,C2,R4,C3,R5 элементтері динамикалық баланстау функциясын атқарады.

Динамикалық баланстау элементтері тізбекті тізбекке қосылған вентильдің кері қалпына келу заряд шамасы шашуының орнын толтырады.

R1,R3,R5 резисторлар кедергісінің шамасы мына формула арқылы анықталады:

.Iзс10

.max.UзсRn

, (3)

Статикалық баланстау резисторының қуаты мына формула арқылы анықталады:

RRR UIP , (4)

мұнда: РR – резисторда бөлінетін жылу қуаты, IR – резистор арқылы өтетін ток, UR – резисторда кернеудің кемуі.

4.2 Вентильдерді параллель қосу Вентильдері параллель қосу вентиль арқылы ағып өтетін ток Iос.ср. анықтамалық

әдебиетте регламенттелген шамасынан артық болса қолданылады. Теңдеуші резисторлар қолданылған вентильді параллель қосу сұлбасы. Параллель қосылуды R1 - R3 теңдеуші резисторларын (сурет 4.2) қолдану арқылы орындау керек, параллель тізбекке қосылған әр вентильдің Uос. пр шамасы 15% көп айырмашылығы болмаған жағдайда, басқа жағдайда теңдеуші трансформаторлардың (сурет 4.3) сұлбасын қолданған жөнді.

Сурет 4.2 – Теңдеуші резисторлар қолданылған күш беретін вентильдердің параллель қосылған кездегі принципті сұлбасы, мұнда R1,R2,R3- теңдеуші кедергілер,

V1,V2,V3- параллель тізбекке қосылған вентильдер Параллель тізбекке қосылған вентильдерге қойылған негізгі талаптар:

1. Вентильдер бір классты және бір маркалы болуы қажет. 2. 2. С целью обеспечения идентичности тепловых режимов целесообразно располагать вентили на одном и том же тепло отводе.

Берілген сұлбаның негізгі кемшілігі түзеткіш ПӘК-і төмендеуінде. Теңдеуші трансформатор қолданылған сұлба ең перспективті болып табылады,

сурет 4.3 принципті сұлбасы көрсетілген.

Сурет 4.3 - Теңдеуші трансформатор қолданылған күш беретін вентильдердің параллель қосу принципті

Берілген сұлба ПӘК кемітпей параллель тармақта токтардың бөлінуін қамтамасыз

етуге мүмкіндік береді. V1, V2 ашық вентильдерде кернеудің төмендеуі рассогласованиясын мына формула арқылы анықтауға болады.:

2UппрUппр.ΔU (5)

мұнда ΔU - параллель тізбекке қосылған диодтағы кернеу тура төмендеу айырымы Uпр.от. шамасынан 15% аспайды, анықтамалық әдебиетте регламенттелген.

Трансформаторларды есептеу үшін: i < 10% от iмакс. Жоғарыда қойылған талаптар сүйенсек, тоансформатор индуктивтілігі формуласы

мына түрде:

8T

τ

Δi

ΔUL

2

- трансформаторлар индктивтілігі

1i2

ΔUP - трансформатор қуаты

Курстық жобаны есептеу кезінде теңдеуші трансфоматор магнитопроводының келесі параметрлерін қабылдау:

i=10% I пр.max - параллель тармақтардағы токтың максималды мүмкін рассогласование; U=15%Uпр.з. – ашық тиристорда допустимое рассогласование прямого падения на-

пряжений на открытых тиристорах; Т(f=50Гц)=20мс – параллель тармақтардағы время в течении которого трансформатор Т1

должен обеспечить выравнивание токов в параллельных ветвях, при этом величена рассогласования токов в параллельных ветвях не должна превышать 5% I пр.max.

Бөлім 4 Тиристорлық түзеткіштер классификациясы

Курстық жоба нұсқасының берілгені бойынша басқарылатын түрлендіргіш күш беретін бөлігінің принцпиалды сұлбасын таңдау керек. Басқарылатын түрлендіргіштер күш беретін бөлігінің сұлба нұсқалары төменде қарастырылады.

4.3 Бір фазалық тиристорлық түзеткіштер Бір фазалық басқарылатын түзеткіштер барлық типі үшін басқару бұрышы 0 тан

180о диапазон аралығында өзгереді, бұл 0 – 20мс уақыт интервалына сәйкес келеді. Жартылай басқарылатын тирсторлық түзеткіштер энергияны рекуперациялау

режимі желіге қажет етпеген кезде қолданылады. Басқарылатын түзеткіш рекуперативті режимі деп жүктемеден қуат көзіне басқарылатын энергия берілісін қамтамасыз ететін режимді айтамыз.

Жартылай басқарылатын түзеткіш күш беретін бөлігінің схематехникалық шешімі сурет 4.4 көрсетілген.

(6)

Сурет 4.4 - Жартылай басқарылатын түзеткіш күш беретін бөлігінің схематехникалық

шешімі, мұнда P<15кВт – Жүктеменің актив бөлігінде бөлінетін қуат, fп=2fc – Жүктемедегі пульсация жиілігі,желі жиілігі жөнінде


1 Вентильдерді тізбектеп қосу дегеніміз не? 2 Вентильдерді параллель қосу дегеніміз не? 3 Тізбектеп қосу мен параллель қосудың айырмашылығы неде? 4 Жартылай басқарылатын тиристорлық түзеткіштер дегеніміз не?


1. Вентильдерді тізбектеп қосу. 2. Вентильдерді параллель қосу. 3. Бір фазалық тиристорлық түзеткіштер. 4. Жартылай басқарылатын тиристорлық түзеткіштер.





Тақырып 5. Күрделі түрлендіргіштер

Дәріс жоспары: 1. Толығымен басқарылатын бір фазалық тиристорлық түрлендігіш. 2. Үш фазалық басқарылатын түзеткіштер. 3. Айнымалы кернеу коммутаторы. 5.1 Толығымен басқарылатын бір фазалық тиристорлық түрлендігіш

Толығымен басқарылатын түзеткіш күш беретін бөлігінің схематехникалық шешуі сурет 5.1 көрсетілген.

Сурет 5.1 - Толығымен басқарылатын түзеткіш күш беретін бөлігінің схематехникалық шешуі, мұнда Р<15кВт, fп=2fc

Толығымен басқарылатын түзеткіш қозғалтқыш және рекуперативті режимдерде

жұмыс істеуге мүміндік береді. Реверсивті толығымен басқарылатын бір фазалық тиристорлық түрлендіргіш Толығымен басқарылатын реверсивті түзеткіш күш беретін бөлігінің

схематехникалық шешуі сурет 5.2 көрсетілген.

Сурет 5.2 - Толығымен басқарылатын реверсивті түзеткіш күш беретін бөлігінің схематехникалық шешуі, мұнда Р<15кВт, fп=2fc, реттеу аймағы – барлық 4 квадрант

Толығымен басқарылатын реверсивті түзеткіш қозғалтқыш және рекуперативті

режимдерде жұмыс істеуге мүміндік береді.

5.2 Үш фазалық басқарылатын түзеткіштер Біржартыпериодты үш фазалық тиристорлық түрлендіргіш. Басқарылатын түзеткіш күш беретін бөлігінің схематехникалық шешуінің анық

жеңілдігіне қарамастан берілген сұлбаның бір маңызды кемшілігі бар. Күш беретін трансформатордын екілік орамы арқылы түзеткіш жұмысы кезінде тұрақты ток ағып өтеді, бұл оның жүктемелік қабілеттілігін төмендеуіне әкеледі. Біржартыпериодты үш фазалық түзеткіш басқару бұрышы 0 ден 150о диапазон аралығында өзгереді, әр тиристордың ашық күйіндегі 0 – 17мс уақыт интервалына сәйкес келеді.

Біржартыпериодты үш фазалық түзеткіш күш беретін бөлігінің схематехникалық шешуі сурет 5.3 көрсетілген.

Сурет 5.3 - Біржартыпериодты үш фазалық түзеткіш күш беретін бөлігінің схематехникалық шешуі, мұнда RH,LH – жүктеменің активті және реактивті құрамалары,

Р=7 – 35 кВт, fп=3fc

Жартылай басқарылатын үш фазалық тиристорлық түрлендіргіш Түзетекіштің басқару бұрышы өзгеруі кезінде жүктемеде кернеудің пульсация

жиілігі өзгеруі жартылай басқарылатын түзеткіштің ерекшелігі болып табылады. Жартылай басқарылатын түзеткіштің күш беретін бөлігінің схематехникалық

шешуі сурет 5.4 көрсетілген.

Сурет 5.4 - Жартылай басқарылатын түзеткіштің күш беретін бөлігінің схематехникалық шешуі, мұнда Р = 10-100 кВт, fп= 3fc-6fc

Толығымен басқарылатын тиристорлық түрлендіргіш Толығымен басқарылатын үш фазалық түзеткіш электр жетекте аса кең таралым

алды. Толығымен басқарылатын үш фазалық түзеткіштің күш беретін бөлігінің схематехникалық шешуі сурет 5.5 көрсетілген.

Сурет 5.5 - Толығымен басқарылатын үш фазалық түзеткіштің күш беретін бөлігінің

схематехникалық шешуі, Р=75 1500 кВт, fп=6fc

Реверсті толығымен басқарылатын үш фазалық көпір Толығымен басқарылатын үш фазалық реверсивті (екі комплекті) түзеткіштің күш

беретін бөлігінің схематехникалық шешуі сурет 5.6 көрсетілген.

Сурет 5.6 - Толығымен басқарылатын үш фазалық реверсивті түзеткіштің күш беретін

бөлігінің схематехникалық шешуі, мұнда Р= 75 1500 кВт, fп=6fc

5.3 Айнымалы кернеу коммутаторы Бір фазалық айнымалы кернеу коммутаторы Бір фазалық айнымалы кернеу коммутатор күш беретін бөлігінің схематехникалық


Сурет 5.7 - Бір фазалық айнымалы кернеу коммутатор күш беретін бөлігінің

схематехникалық шешуі, мұнда Р < 15 кВт Үш фазалық айнымалы кернеу коммутаторы Үш фазалық айнымалы кернеу коммутатор күш беретін бөлігінің схематехникалық


Сурет 5.8 - Үш фазалық айнымалы кернеу коммутатор күш беретін бөлігінің схематехникалық шешуі, мұнда Р < 1500 кВт


1. Толығымен басқарылатын тиристорлық бір фазалық түрлендіргіштің схематехникалық шешуі қандай? 2. Реверсивті толығымен басқарылатын бір фазалық тиристорлық түрлендіргіштің схематехникалық шешуі қандай? 3. Біржартыпериодты үш фазалық тиристорлық түрлендіргіштің схематехникалық шешуі қандай? 4. Жартылай басқарылатын тиристорлық үш фазалық түрлендіргіштің схематехникалық шешуі қандай? 5. Толығымен басқарылатын тиристорлық түрлендіргіштің схематехникалық шешуі қандай? 6. Реверсивті толығымен басқарылатын үш фазалық көпірдің схематехникалық шешуі қандай? 7. Бір фазалық айнымалы кернеу коммутатор схематехникалық шешуі қандай? 8. Үш фазалық айнымалы кернеу коммутатор схематехникалық шешуі қандай?

СӨЖ үшін бақылау тапсырмасы 1. Толығымен басқарылатын тиристорлық бір фазалық түрлендіргіш. 2. Үш фазалық басқарылатын түзеткіштер. 3. Айнымалы кернеу коммутаторы.


1. Основы промышленной электроники: Учеб. для неэлектротехн. спец вузов/ Герасимов В.Г.,О.М. Князьков, А.Е. Краснопольский, В.В. Сухоруков; Под ред. В.Г. Герасимова.

– 3-е изд., перераб. и доп. – М.: "Высшая школа", 1968. – 336с., ил. 2. Промышленная электроника: Учебник для вузов/ Миклашевский С.П. – М., "Высшая

школа", 1963. 3. Промышленная электроника: Учебник для вузов/ Г.Н. Горбачев, Е.Е. Чаплыгин; Под

ред. В.А. Лабунцова. – М.: Энергоатомиздат, 1988. – 320с.: ил. Тақырып 6. Сенімділікті көбейту тәсілдері Дәріс жоспары: 1. Жартылай өткізгішті кернеу түрлендіргіш жұмысының сенімділігін арттыру. 2. RC- тізбегіндегі параметрлерді таңдау негізгі теңдіктері. 3. Тиристорлық түрлендіргіш активті элементтері таңдау әдістемесі.

6.1 Жартылай өткізгішті кернеу түрлендіргіштері жұмыс сенімділігін арттыру Түрлендіргішті жобалау процессіндегі маңызды этапы түрлендіргіштің күш беретін

вентильдерінің сенімді коммутациясын қамтамасыз ету болып табылады. Түрлендіргіштің вентильдерінің қосылуы мен өшірілуі санкциясыздығы электр жетектің динамикалық жүгінің арттыруына әкеледі.

Біржартыпериодты тиристорлық түрлендіргіш Кернеу түрлендіргіштерінде коммутацияның сенімді болуы үшін СИФУ-

импульсті- фазалық басқару системасы қолданылады. СИФУ бір фазалы сұлбаға қосу сұлбасы сурет 6.1 көрсетілген.

Сурет 6.1 – СИФУ тізбекке қосу сұлбасы, мұнда Uп – қоректендіргіш кернеуі, Uупр

– СИФУ басқару кернеуі, Uупр.тир. – тиристорды басқару кернеуі, Uн – жүктеме кернеуі 6.2 RC- тізбек параметрлерін таңдаудағы негізгі теңдеулер

RC- тізбек үшін кедергі мына формула (7) арқылы есептеледі:

.

.

20 уд

питампл

i

UR

, (7)

НRC TKT , (8)

мұнда TRC- RC-тізбек тұрақты уақыты, TH- жүктеменің тұрақты уақыты. TH шамасы жүктеме тогы әсерінен өзгереді. Осыған байланысты TH максималды

шамасын алу керек. К коэффициенті тең:

..

..

номнагр

тируд

i

iK , (9)

R

TKС Н , (10)

KзUUc питампл . , (11)

мұнда К= 1,2 қор коэффициенті.

6.3 Тиристорлық түрлендіргіштердің активті элементтерін таңдау әдістемесі Берілгені:

1. Жүктеме тогы; 2. Жүктеме кернеуі; 3. Жүктеменің тұрақты уақыты; 4. Салқындату әдісі; 5. Түзеткіш типі.

Тиристорларды дұрыс таңдау үшін параметрлерді анықтау: 1. Uобр.max. 2. Iпр.max.


1. Жартылай өткізгіш кернеу түрлендіргіштерінің жұмыс сенімділігі қалай артады? 2. СИФУ деген не? 3. RC-тізбек не үшін қолданылады? 4. RC-тізбек параметрлерін таңдаудағы негізгі теңдеулер қандай? 5. Тиристорлық түрлендіргіш активті элементтерін таңдау методикасы қандай?

СӨЖ үшін бақылау сұрақтары

1. Жартылай өткізгіш кернеу түрлендіргіштерінің жұмыс сенімділігін арттыру 2. RC-тізбек параметрлерін таңдаудағы негізгі теңдеулер 3. Тиристорлық түрлендіргіш активті элементтерін таңдау методикасы





Тақырып 7. Вентильдерді таңдау және есептеу негіздері Дәріс жоспары: 1. Тиристордың кері кернеуінің максималды шамасын анықтау. 2. Тиристордың тогының максималды шамасын анықтау. 3. Тиристорлық түрлендіргіштің үш фазалық сұлбасы. 4. Айнымалы кернеу тиристорлық коммутаторлары үшін Iпр.max. анықтамасы. 5. Трансформаторлық байланысТБ. 6. Тиристорлық түрлендіргіштер ПӘКі. 7. ТБ-дағы шығын қуаты.

7.1 Тиристордың кері кернеуінің максималды шамасын анықтау

Сурет 7.1 көрсетілген екі сұлбаны қарастырайық.

Сурет 7.1 – Түзеткіштің екіжартыпериодты сұлбасы, а) Ларинов көпірі, б) екіжартыпериодты көпір

Сурет 7.2 бірінші және екінші жағдайға орын басу сұлбасы көрсетілген.

Сурет 7.2 – Орын басу сұлбасы, а) Ларинов көпірі, б) екіжартыпериодты көпір

7.2 Тиристордың тогының максималды шамасын анықтау.

Екіжартыпериодты түзеткіш сұлбасы үшін жүктеме арқылы өтетін ток диаграммасы мына түрде:

Сурет 7.3 – а) Түзекіш сұлбасы, б) ток диаграммасы

Тиристордың максималды тогы мына формула (13) арқылы анықталады:

.

..21

.max.Kохл

нIномKзIпр

, (13)

мұнда Kохл – белгіленген салқындату типін сипаттайтын коэффициент; Ѕ - екіжартыпериодты сұлбада тиристор жарты период жұмыс істеуімен байланысты; Iном.н – жүктеменің номинал тогы.

7.3 Тиристорлық түрлендіргіштің үш фазалық сұлбасы (ТТ) Үш фазалы біржартыпериодты сұлба сурет 7.4 көрсетілген.

а) б)

а) б)

а) б)

Сурет 7.4 – Тиристорлық түрлендіргіштің үш фазалы біржартыпериодты сұлбасы, мұнда

3

1

T

Тиристорлар жұмыс диаграммасы сурет 7.5 көрсетілген.

Сурет 7.5 - Тиристорлар жұмысының диаграммасы

Кесте 1 – Салқындату коэффициентінің мәні

Тиристорлық түрлендіргішің салқындату типі

Салқындату коэффициент мәні, Кохл

Сумен салқындату 1 Әуе табиғи 0,5 Әуе мәжбүр 0,8

7.4 Айнымалы кернеу тиристорлық коммутаторлары үшін Iпр.max. анықтамасы. Тиристорлық коммутаторлар сұлбасы сурет 7.7 көрсетілген.

Сурет 7.7 – Кернеу коммутаторлар сұлбалары, а) бір фазалыі, б) үш фазалы

а) б)

Тиристорлық коммутаторлары үш фазалы және бір фазалы сұлбалары үшін

1T

. (15)

Өрнекке (15) байланысты:

..max. ..

Kохл

iKзIпр нн

. (16)

Үш фазалы коммутатор үшін ннi формулаға бір фаза жүктемесінің номиналды

тогын қою керек. 7.5 Трансформаторлық байланысТБ.

Сурет 7.8 – Трансформаторлық байланыс сұлбасы, мұнда Т - трансформатор, ТП –

тиристорлық түрлендіргіш, Н - жүктеме ТБ жұмыс барысында жоғары жиілікті гармоника пайда болуына байланысты

трансформатор жүктемесі артады. Трансформатор қуатының шамасы мына формула (17) арқылы анықталады:

PнKnPтр . , (17) мұнда Pтр – трансформатор қуаты; Kп – қуатты арттыру коэффициенті; Pн –жүктемеде тарайтын қуат. Түзеткіштің үш сұлбасы үшін қуатты арттыру коэффициент шамасы Кесте 2 көрсетілген. Кесте 2 – Қуат арттыру коффициент шамасы

Түзеткіш типі Кп

1.Бір фазалы екіжартыпериодты 22

2.Үш фазалы біржартыпериодты 1,55

3.Толығымен басқарылатын Ларионов көпірі 1,05

7.5 Тиристорлық түрлендіргіштер ПӘКі. ПӘК мына формула арқылы анықталады:

Pнагр

P n , (19)

мұнда nP - ТБ-дағы жалпы шығын қуаты;

Pнагр - жүктемеде тарайтын қуат.

..... РПТППТРПn PPPP , (20)

мұнда ..ТРПP - трансформаторда шығын қуаты;

..ТППP - ТБ-дағы шығын қуаты;

..РПP - реактордағы шығын қуаты;

Егер реакторлар бірнеше болса, барлық реакторлар үшін жалпы қуаты қабылданады.

7.6 ТБ-дағы шығын қуаты. Тиристорлық түрлендіргіш жабық кезінде, жабық көпір қуаты мына формула (21)

арқылы есептелінеді, Ларионов көпірі үшін:

2

... 1

UлIобрmPзакр

, (21)

мұнда 1m - тиристор саны; Iобр – жабық вентильдің кері тогы; Uл – ТБ қоректендіргішінің сызықты кернеуі; 2 сұлбаның орнын ауыстырудан пайда болады.

Ашық көпір қуаты тең: max.. 2 UпрIнmPоткр , (22)

мұнда 2m -орын ауыстыру сұлбасына тізбектеп қосылған тиристорлар саны; Iн-жүктеме тогы; Uпр.max – ашық тиристор кернеуінің тура азаюы.

Т161-250 тиристор базаларында жиналған Ларионов көпірін (толығымен басқарылатын) мысал үшін қарастырайық:

ВтPзакр 572

38005,06.

,

ВтPоткр 3507,02502. . В обыкновенном мосте Ларионова, как правило, пренебрегают мощностью закры-

того моста при расчете КПД, используют только мощность при полностью открытом мос-те.

Бақылау сұрақтары 1. Тиристордың кері кернеуінің максималды мәні қалай анықталады? 2. Тиристордың тогының максималды мәні қалай анықталады? 3. Тиристорлық түрлендіргіштің үш фазалы сұлбасы қалай көрінеді? 4. Айнымалы кернеу тиристорлық коммутаторлары үшін Iпр.max. қалай анықталады. 5. Трансформаторлық байланысТБ деген не? 6. Тиристорлық түрлендіргіштер ПӘКі қалай анықталады? 7. ТБ-дағы шығын қуаты қалай анықталады?

СӨЖ үшін бақылау тапсырмасы 1. Тиристордың кері кернеуінің максималды мәні анықтамасы.

2. Тиристордың тогының максималды мәні анықтамасы. 3. Тиристорлық түрлендіргіштің үш фазалы сұлбасы. 4. Трансформаторлық байланысТБ. Тиристорлық түрлендіргіштер ПӘКі. 5. Айнымалы кернеу тиристорлық коммутаторлары үшін Iпр.max.анықтамасы. ТБ-дағы шығын қуаты.


1. Основы промышленной электроники: Учеб. для неэлектротехн. спец вузов/ Герасимов В.Г.,О.М. Князьков, А.Е. Краснопольский, В.В. Сухоруков; Под ред. В.Г. Герасимова.

– 3-е изд., перераб. и доп. – М.: "Высшая школа", 1968. – 336с., ил. 2. Промышленная электроника: Учебник для вузов/ Миклашевский С.П. – М., "Высшая


ред. В.А. Лабунцова. – М.: Энергоатомиздат, 1988. – 320с.: ил.

Тақырып 8. Басқару жүйесінің сұлбасы Дәріс жоспары: 1. ТБ реакторлық байланысы. 2. Тиристорлық түрлендіргіштер күш беретін тізбектерінің сақтандырғыштары мен қорғау құрылғылары. 3. Тиристорлы түрлендіргіштер басқару жүйесінің құрылымдық сұлбасы. 4. Құрылымдық сұлба элементтерінің функционалды міндеті.

8.1 . ТБ реакторлық байланысы Реакторлық байланыс сұлбасы сурет 8.1 көрсетілген.

Сурет 8.1 – Реакторлық байланыс, мұнда Lp – айнымалы кернеу тізбек реакторы; Id –

жүктеме арқылы ағып өтетін ток; Ud – жүктемедегі кернеу КП үшін желі жиілігінде реактордың реакторлық кедергісі:

Id

UdfX CL 02,0)( , (23)

мұнда Ud – жүктемедегі максималды кернеу; Id – жүктеме арқылы ағып өтетін ток. Тұрақты ток тізбегінде жүктеменің пульсациясын азайту мақсатында ТБ

шығысында қосымша реакторлар орнатады (рисунок 8.2).

Сурет 8.2 – Қосымша реакторлы реакторлы байланыс Lpд

9 тақырып. Жүйе жұмысын түсіндіретін эпюрлер Дәріс жоспары: 1.Фазалық басқару жүйесінің жұмысын түсіндіретін кернеу эпюрлері. 2. Үш фазалық бір периодты басқарылатын түзеткіштің күштік бөлігі. 3. Үш фазалық бір жартылай периодты түзеткіштің басқару жүйесінің құрыылмдық схемасы.

4. Ларионов схемасы бойынша құралған жартылай басқарылатын түзеткіштің күштік бөлігінің схемасы. 5. Үш фазалы жартылай басқарылатын түзеткіштің басқару жүйесі. 6. Үш фазалық толығымен басқарылатын түзеткіштің күштік бөлігінің схемасы. 7. Үш фазалық толығымен басқарылатын түзеткіштің басқару жүйесі.

9.1 Фазалық басқару жүйесінің жұмысын түсіндіретін кернеу эпюрлері

9.2Үш фазалық бір периодты басқарылатын түзеткіштің күштік бөлігі

Т1 – басқару жүйесінің синхрондайтын сигналын реттеуге арналған трансформатор. 9.3 Үш фазалық бір жартылай периодты түзеткіштің басқару жүйесінің

құрылымдық схемасы

9.4Ларионов схемасы бойынша жиналған жартылай басқарғышты түзтекіштің күштік бөлігінің схемасы

9.5 Үш фазалық жартылай басқарылатын түзеткіштің басқару жүйесі

9.6 Үш фазалық толығымен басқарылатын түзеткіштің күштік бөлігінің

схемасы.

9.7 Үш фазалық толығымен басқарылатын түзеткіштің басқару жүйесі

Бақылау сұрақтары 1. Кернеу эпюрлерін түсіндіру. 2. Үш фазалық бір жартылай периодты түзеткіштің басқару жүйесінің құрылымдық схемасын түсіндіру. 3. Үш фазалық толығымен басқарылатын түзеткіштің күштік бөлігінің схемасының жұмысын түсіндіру. 4. Үш фазалық толығымен басқарылатын түзеткіштің басқару жүйесінің жұмысын түсіндіру. СДЖ үшін бақылау тапсырмалары 1. Фазалық басқару жүйесінің жұмысы. 2. Үш фазалық бір периодты басқарылатын түзеткіштің күштік бөлігі. 3. Үш фазалық бір жартылай периодты түзеткіштің басқару жүйесінің құрылымдық схемасы. 4. Ларионов схемасы бойынша жиналған жартылай басқарылатын түзеткіштің күштік бөлігінің схемасы. 5. Үш фазалық жартылай басқарылатын түзеткіштің басқару жүйесі. 6. Үш фазалық толығымен басқарылатын түзеткіштің күштік бөлігінің схемасы. 7. Үш фазалық толығымен басқарылатын түзеткіштің басқару жүйесі.

Ұсынылған әдебиеттер тізімі




10 Тақырып. Ауыспалы кернеу коммутаторының эпюрлері Дәріс жоспары: 1.Кернеу эпюрлері. 2. Ауыспалы кернеудің бірфазалық коммутаторының күштік бөлігінің принципті схемасы. 3. Ауыспалы кернеу коммутаторының басқару жүйесінің құрылымдық схемасы. 4. СИФУ құрылымдық схемасының блогының шығысында кернеу эпюрлері. 5.

Операционды күшейткіш. 10.1 Үш фазалық бір жартылай периодты түзеткіштің басқару жүйесінің

эпюрына ұқсас кернеу эпюралары.

ЛЭС – шығыс дыбысы тек қана екі шама – төменгі және жоғарғы деңгейді

қабылдайтын дискретті құрылғы. ЛЭС басқару кернеуінің шамасы ГПН шығыс сигналының жұмыс бөлігінің сол сәттегі шамасына жеткен кездегі уақытта шығыс сигналдың өз күйін өзгерте алады. Осылайша ЛЭС шығыс сигналының жиілігі тұрақты,басқару кернеу функциясының шығыс сигналының құбырлылығы ғана өзгереді.

ЛЭС шығыс сигналының жұмыс ауданына (ЖА) оң фронт жатады. Дифференциалдайтын құрылғы ЛЭС шығыста сигналдың ЖА қысқа импульсін

синхронды реттейді. Осыған орай, тоқ А фазадан В фазаға өте отырып екі тиристорды (V1, V4)

қамтиды, V1, V4 тиристорларды бір уақытта қосу керек.Тиристорға сәйкес синхронды қосылу функциясын логикалық құрылғы орындайды.

14 Тақырып. Басқару жүйесі

7 бөлім Үш фазалық бір жартылай периодтытүзеткіштің б асқару жүйесі

Дәріс жоспары: 1. Импульсті трансформатор есебі. 2. Келісімді құрылғы есебі. 3. Үш фазалы түзеткіш және үш фазалы КПН үшін синхронизация және қоректендіру блогының параметрлерін таңдау және есептеу. 4. IV-IX қоректендіру орамының параметрлерін таңдау және есептеу. 5. Түзеткіш элементін таңдау.

14.1 Импульсті трансформатор есебі 14.1 суретте импульсті трансформатордың сыртқы түрінің жобалап алынған

схемасы көрсетілген.

14.1 сурет – трансформатор схемасы

Трансформатор қуаты (38) формула бойынша есептеледі:

тирPKnPтр 13 , (38)

Мұндағы, n -бір трансформатордан басқаратын тиристор саны; К3 – қор коэффициенті 1,2 тең; тирP1 - бір тиристордың басқарылуына шығындалатын қуат, UсуэIупртирP .1 ;

Uсу –келісімді құрылғы кернеуі, )1(2 UUcу . эIупр. - электродпен басқару тоғы )1(2. IэIупр ;

Трансформатор Э маркалы электротехникалық болаттың ш-түріндегі темірден

жасалады. Керна қимасы 2смPтрКSк , ВтсмК 2125,0 . Трансформатордың бірінші орамасының орам саны

Sк

UW

8,4)2(1

. (39)

Курстық жұмыста ВU 30)2( Екінші орама орамының саны:

Sк

UсуW

4,53,2

, (40)

2

1

W

WКтр . (41)

Бірінші орам тоғы:

,)2(

)1(U

PттI (42)

,2,0)()(

,)1(

)2(

nIndn

KттII

мұндағыd(n) – өткізгіш диаметрі; I(n) – n-орамдағы тоқ..

14.2 Келісімді құрылғы есебі

Келісімді құрылғының принципті схемасы 14.2 суретте көрсетілген.

14.2 сурет – Келісімді құрылғының принципті схемасы

V1 ретінде КД213А маркалы диодты аламыз.

14.3 Үш фазалық түзеткіш және үш фазалық КПН үшін синхронизация әне

қоректендіру блогының параметрлерін таңдау және есебі Үш фазалық бір жартылай периодты түзеткіш үшін және үшфазалық КПН үшін. Принципті схема 14.3 суретте келтірілген.

14.3 сурет – Синхронизация және қоректендіру блогының принциптік схемасы А1 блок (14.3 сурет) – Д1 микросхемада, С1 –С4 конденсаторда және V1 – V6

диодта жиналған тұрақтандырғыш және аналогиялық түзеткіш.

(43) (44)

Трансформатор параметрлерін есептеу Бастапқы мәліметтер:

ВлUп

ВтP

380..

60

ВUф

ВUл

ВUл

5

15

15

1210

97

64

1-3 орам параметрлерін есептеу үшін үш фазалық трансформатор магнитөткізгішінің параметрлерін анықтау қажет.

Магнит өткізгіш ретінде келесі материалдар қолданылады: Э-4 маркалы электротехникалық шихталық лакпен жабылған болат.

Стержень қуаты:

ВтP

стP 353

60

3! .

Ьір стержень қимасы:

1

11 К

cтPстS , (45)

мұндағы К1 – Э4 маркалы электротехникалық болаттан орындалған аз қуатты трансформаторлар үшін пропорционалдық коэффициенті.

21 75,1 смстS .

Бірінші орама орамының саны

Sст

UфWWW 31

32

48 , (46)

ВUл

Uф 2203

380

331 ,

витковW 609775,1

2204831

.

I-IIIорам сымының диаметрі:

Kn

iSпр ф 31 ,

24 ммАKn ,

АUф

P

iф 158,03

,

20395,04

158,0ммSпр ,

ммSпр

dПР 224,04

.

14.4 IV-IX қоректендіру орамының параметрлерін таңдау жне есебі Осыған орай, жүктеме симметриялы, орам параметрлері бірдей.

ВВUл

Uф 871,1

15

34 ,

ВтВтPP 5185,060294 ,

85,0 – аз қуатты трансформатор үшін

.559,014,3

245,044

,245,04

98,0

,26775,1

66,85454

,98,066,8

5,8

,5,86

51

6

24

44

4

44

944

ммS

d

ммKn

iSпр

витковSст

UфW

АUф

Pi

ВтP

P

ПР

Технологиялық көзқарастан сым диаметрін dПР=0,12мм қабылдаймыз ( яғни, синхрондалатын орам тоғы өте аз).

витковSсс

UссW 156

75,1

55454

.

14.5 Түзеткіш элементін таңдау Түзеткіш ретінде КД202А қолданылады. Себебі пульсация коэффициентінің шамасы 10% кіші болады, конденсатор

сыйымдылықтың жоғарғы жиілікті гармоникасының қысым функциясын орындайды. Конденсатор параметрлері С1:К50-20 500мкФ, 25В.

КР14ЕМ8Б маркалы тұрақтандырғышты көшіру талабына сәйкес С2, С3 келесілер қолданылады: КМ6 – Н90 – (К2Е)/0,33мкФ 10%. С4 – марка К50 – 20 – 10мкФ – 25В.

Толығымен басқарылатын көпір түзеткіштері үшін синхронизация орамын қосу ерекщеліктері (14.4 сурет).

14.4 сурет –Синхронизация орамын қосу, мұндағы IКС – стандартизацияның бірінші

каналы; IIКС – синхронизациясының екінші каналы Орамалардың орамының саны аналогиялық түрде синхронизацияның алдыңғы

желісімен анықталады. Бақылау сұрақтары 1.Импульсті трансформатор дегеніміз не?

2. Келісімді құрылғы деген не? 3. Үш фазалық түзеткіш және үш фазалық КПН үшін синхронизация және қоректендіргіш блогының параметрлерін таңдау қалай жүргізіледі? 4. IV-IX қоректендіргіш орамының параметрлерін таңдау және есептеу қалай жүргізіледі? 5. Түзеткіш элементтерін таңдау қалай жүргізіледі?

СДЖ үшін бақылау тапсырмалары 1. Импульсті трансформатор есебі. 2. Келісімді құрылғы есебі. 3. Үш фазалық түзеткішпен үш фазалық КПН үшін синхронизация және қоректендіргіш параметрлерін таңдау және есептеу. 4. IV-IX қореткендіргіш орамының параметрлерін таңдау және есептеу. 5. Түрлендіргіш элементін таңдау.

Ұсынылған әдебиеттер тізмі 1. Разработка и оформление конструкторской документации РЭА: Справ, пособие / Э.Т.







4 Тәжрибелік (семинарлық) сабақтарды орындауға арналған әдістемелік нұсқаулар

Тақырып 1 Тиристорлық түзеткіштер классификациясы. RС – тізбек

параметрлерін таңдаудағы негізгі теңдеулер. Жоспар:

1. Тиристорлық түзеткіштер классификациясы 2. Бір фазалы тиристорлық түзеткіштер 3. Үш фазалы басқарылатын түзеткіштер

Ұсынылған әдебиет 1. Основы промышленной электроники: Учеб. для неэлектротехн. спец вузов/ Герасимов




СӨЖ үшін бақылау тапсырмасы 1. Басқарылатын түзеткіштер.Импульсті кернеу түрлендіргіштері. 2. Айнымалы кернеу коммутаторлары. Тікелей жиілік түрлендіргіштері.

Тақырып 2 Күш беретін трансформатордың есептелуі. Күш беретін

тиристорларды таңдау және есептеу Жоспар:

1. Күш беретін трансформатордың есептелуі. 2. Күш беретін тиристорларды таңдау және есептеу





СӨЖ үшін бақылау тапсырмасы 1. Айнымалы кернеу автономды инверторы. Тұрақты ток звенолы айнымалы кернеу

инверторы 2. Диодтар. Тиристор. Симистор.

Тақырып 3 Түзеткіштің түзету элементтерін есептеу. Күш беретін бөлік қорғау

элементтерін есептеу. Жоспар: 1. Түзеткіштің түзету элементтерін есептеу 2. Күш беретін бөлік қорғау элементтерін есептеу.





СӨЖ үшін бақылау тапсырмасы 1. Вентильдерді тізбектеп қосу. 2. Вентильдерді параллель қосу. 3. Бір фазалы тиристорлық түзеткіштер..

Тақырып 4 СИФУ құрылымдық сұлбасы

Жоспар: 1. СИФУ құрылымдық сұлбасы





2. Саралайтын фильтр. Нөл- мүше





СӨЖ үшін бақылау тапсырмасы 1. Үш фазалы басқарылатын түзеткіштер. 2. Айнымалы кернеу коммутаторлары.

Тақырып 5 Аратәріздес кернеудің генераторы. Салыстырудың логикалық

элементі Жоспар: 1. Аратәріздес кернеудің генераторы. 2. Салыстырудың логикалық элементі





СӨЖ үшін бақылау тапсырмасы 1. RC-тізбек параметрлерін таңдаудағы негізгі теңдеулер. 2. Тиристорлық түрлендіргіш активті элементтерін таңдау әдістемесі.

Тақырып 6 Дифференциялау құрылғысы. Қосудың логикалық элементі Жоспар: 1. Дифференциялау құрылғысы. 2. Қосудың логикалық элементі





СӨЖ үшін бақылау тапсырмасы 1. Тиристордың кері кернеуінің максималды мәнін анықтау. 2. Тиристор тогының максималды мәнін анықтау.

Тақырып 7 Импульсті күшейткіш. Импульсті трансформатор

Жоспар: 1. Импульсті күшейткіш. 2. Импульсті трансформатор





СӨЖ үшін бақылау тапсырмасы 1. Тиристорлық түрлендіргіштің үщ фазалы сұлбасы. 2. Трансформаторлық байланыс ТБ. Тиристорлық түрлендіргіштердің ПӘКі. 3. Тиристорлы коммутаторлар үшін айнымалы кернеуін Iпр.max аңықтау. 4. ТБ реакторлық байланысы.

Тақырып 8 Келістіретін құрылғы. Қоректендіргіш блогы

Жоспар: 1. Келістіретін құрылғы. 2. Қоректендіргіш блогы





СӨЖ үшін бақылау тапсырмасы 1. Тиристорлық түрлендіргіштер басқару жүйесінің құрылымдық сұлбасы. Құрылымдық сұлба элемнттерінің функционалды міндеті. 2. Фазалық басқару жүйесі жұмысын айқындайтын кернеу эпюралары. 3. Біржартыпериодты үш фазалы басқарылатын түзеткіштің күш беретін бөлігі. 4. Біржартыпериодты үш фазалы басқарылатын түзеткіштің құрылымдық сұлбасы.

5 Зертханалық жұмысты орындауға арналған әдістемелік нұсқаулар

Зертханалық жұмыс №1 арналған әдістемелік нұсқаулар

Тақырып: Түзеткіштер мен тегістейтін фильтрлерді зерттеу.

Жұмыс мақсаты: Өнеркәсіп электроникасы мен автоматика сұлбаларында қолданылатын түзеткішті құрылғылардың құрылым принципін үйрену және жұмыс режимін зерттеу.

Өзіндік дайындық үшін сұрақтар

Үйрену: – біржартыпериодты және екіжартыпериодты түзеткіштер сұлбалары; – фильтрлар сұлбасы; – осцилограммалар құрылымы. Жұмыстың орындалу тәртібі:

1. Нөлдік нүктелі кенотрон және көпірлі жартылай өткізгіш UH=f(IH) сұлбалары бойынша жиналған түзеткіштердің сыртқы сипаттамаларын тәжірибелік анықтау және құру:

а) фильтрсіз; б) С фильтрмен; в) Г-тәріздес RC және LС фильтрмен г) П-тәріздес RC және LС фильтрмен. 2. Жүктемеде кернеудің пульсация амплитудасын өлшеу, фильтр жоқ кездегі

пішінің және жүктеменің өзгеріссіз кедергісі кезінде С, RC мен LС фильтрлары қосылғанын салу.

3. Iн=50МА, UH=100В, L=150мГ кезіндегі П және Г- тәріздес LС фильтрлары,

сыйымдылық үшін фильтр элементтерінің белгілі параметрлері бойынша тегістеу дәрежесін есептеу.

4. Г-тәріздес фильтрдің бір фазалы екіжартыпериодты түзеткішке параметрлерін анықтау, егер фильтр шығысындағы пульсация коэффициенті q2=0,005 болу керек болса.

5. Бір фазалы көпірлі сұлба бойынша түзеткішке фильтр түрінде қосылған дроссель индуктивтілігін анықтау: IH=50мА, желі кернеу жиілігі f=50 Гц, жүктемеде пульсация коэффициенті q2=0,01, UH=100В.

Есеп беру мазмұны

1. Жүргізілген өлшемдер кестесі мен графигі. 2. Жүктемеде қисық кернеу осциллограммалары бар кестелері. 3. Барлық керекті есептеулер. Бақылау сұрақтары: 1. Түзеткіштің барлық сұлба типтерін салу. 2. Тегістейтін фиьтрлрдың қандй түлері болады? 3. Қандай жағдайларда сыйымдылық фильтрларын, қандай жағдайда индуктивтікті қолдану орынды болады? 4. Пульсация коэффциенті деген не? 5. Тегістеу коэффициенті деген не? 6. П- тәріздес LС фильтрдің есептеу тәртібін баяндаңыз. 7. Екіжартыпериодты сұлбаның біржартыпериодты сұлбамен салыстырғанда артықшылығы мен кемшілігі неде? 5. Суретте көрсетілген шығыс кернеу түрі келесі түзеткіш сұлбасынан тұрады: А) нөлдік нүктемен бірфазалы екіжартылайпериодты сұлбалар; В) үшфазалы нөлдік сұлба; С) бірфазалы мостылы сұлба; D) үшфазалы мостылы сұлба; Е) бірфазалы біржартылайпериодты сұлба.

Ұсынылған әдебиет 1. Разработка и оформление конструкторской документации РЭА: Справ, пособие / Э.Т.







СӨЖ үшін бақылау тапсырмасы 1. Басқарылатын түзеткіштер. Кернеуді импульсті түрлендіргіштер. 2. Айнымалы кернеу коммутаторлары. Тікелей жиілік түрлендіргіштері.

3. Диодтар. Тиристор. Симистор. 4. Вентильдердің тізбектеп қосылуы. Вентильдердің параллель қосылуы. 5. Бірфазалық тиристорлық түзеткіштер.


Тақырып: Тұрақты ток звенолы айнымалы кернеу түрлендіргішті зерттеу

Жұмыс мақсаты– жиілікті тиристорлық түрлендіргіштің әрекет принципін және сұлбаларын үйрену.


Үйрену: – инвертордың кілттегі жұмыс принципі; – тиристорлар, жұмысының ерекшеліктері, тиристорлардың уақыт диаграммалары; – тиристор негізіндегі инверторлар. Жұмысты орындау тәртібі 1. Жүктеменің максималды және минималды шамалар кезінде жүктеменің сызықты және фазалық кернеуінің осцилограммаларын алу.


1. Жасалған өлшемдердің кестелері мен ғрафиктері. 2. Жүктемеде қисық кернеу осцилограммалары бар кестелер. Бақылау сұрақтары

1. Инвертор жұмыс принципін түсіндіру. 2. шығыстық сызықты және фазалық кернеудің жұмысының айырмашылығын

түсіндіру. 3. Толығымен басқарылатын жартылай өткізгіш құрылғысы:

- тиристор; - симистор; - диод; - транзистор; - динистор.

4. Инвертордың автономды тогы ... шығыс тогынан тұрады: - тікбұрышты түрден; - үшбұрышты түрден; - синусоидалы түрден; - косинусоидалы түрден; - экспоненциалды түрден.

5. Инвертордың автономды кернеуі ... шығыс кернеуінен тұрады: - үшбұрышты түрден; - синусоидалы түрден; - тікбұрышты түрден; - экспоненциалды түрден; - косинусоидалы түрден.



2. Цифровые и аналоговые интегральные микросхемы: Справочник / С. В. Якубовский,

Л.И. Ниссельсон, В.И. Кулешова и др.; Под ред. С.В. Якубовского М.: Радио и связь, 1990. - 496 с.: ил.





СӨЖ үшін бақылау тапсырмасы 1. Айнымалы кернеу автономды инверторы. Тұрақты ток звенолы айнымалы кернеу

инверторы. 2. Жартылый басқарылатын тиристорлық түзеткіштер. 3. Бір фазалы толығымен басқарылтын тиристорлық түрлндіргіш. 4. Үш фазалы басқарылатын түзеткіштер, 5. Айнымалы кернеу кммутаторлары.


Тақырып: Үш фазалық түзеткіштерді зерттеу

Жұмыс мақсаты - айнымалы ток түзеуінің үш фазалы сұлба жұмысын зерттеу.


Үйрену: – үш фазалы түзеткіштердің сүлбалары (нөлдік нүктелі сұлбас, Ларионов көпірі); – уақыт диаграммаларын құру.

Жұмысты орындау тәртібі

1. Нөлдік нүктені шығарумен үш фазалы токтың түзел сұлбасын зерттеу. а) Ud = f ( Jd )

формуласының экпериментті анықтау және сыртқы (жүктемелі) сипаттамасын құру Jd ток мәнін 0 ден максималды мәнге дейін өзгерту керек; б) келесі шамалар өлшеуін жүргізу: Ud, U2, Ja, J1, J2 . Түзеткіштің бос жүрісі (Jd = 0) кезінде кернеуді өлшеу; ал Jd кезіндегі токтар өлшемі максималды мәнінің жартысына тең; в) эксперименталды өлшемдер берілгені бойынша келесі ара қатынасты анықтау:

1. 2U

U d 2. d

a

I

I 3.

dI

I 2 4. dI

I1

Алынған мәндерді теориялықпен салыстыру. г) Ud, Uак, Ja, J1, J2 қисық шамалар пішінін электрондық осциллограф экранынан салып алу.

2. п.1 ұқсас түзелудің көпірлі сұлбасы үшін барлық зерттеулерді жүргізу.


1. Үш фазалы ток түзеткіштерінің сұлбасы. 2. Орындалған өлшемдердіің кестелері мен графиктері. 3. Қисық кернеу мен ток осциллограммалары. 4. Результаты сравнения соотношений напряжений и токов снятых экспериментально с

теоретическими соотношениями. Бақылау сұрақтары 1. Трансформатордың нөлдік нүкте шығысы бар үш фазалы түзелу сұлбасының әрекет

принципі неде? 2. Үш фазалы түзелу сұлбасының ( Ларинов сұлбалары) әрекет принципі неде? 3. Ларионов көпірлі сұлбасының қандай артықшылығы бар? 4. Суретте көрсетілген шығыс кернеу түрі келесі

түзеткіш сұлбасынан тұрады: нөлдік нүктемен бірфазалы екіжартылайпериодты сұлбалар; үшфазалы нөлдік сұлба; бірфазалы мостылы сұлба; үшфазалы мостылы сұлба; бірфазалы біржартылайпериодты сұлба.









1. RC-тізбек параметрлерін таңдау негізгі теңдіктері. 2. Тиристорлық түрлендіргіш активті элементтерін таңдау методикасы. 3. Тиристордың кері кернеу максималды шамасын анықтау. 4. Тиристор тогының максималды шамасын анықтау. 5. Тиристорлық түрлендіргіштің үш фазалық сұлбасы.


Тақырып: Үш фазалы көпірлі басқарылатын түзеткіштерді зерттеу

Жұмыс мақсаты: Үш фазалы көпірлі басқарылатын түзеткіштер әрекет принципін үйрену, негізгі ара қатынас, жүктеменің әр түрлі сипатында жұмыс ерекшелігі.


Үйрену: – үш фазалы көпірлі басқарылатын түзеткіштер, реверс және реверссіз түзеткіштер; – импульсті – фазалы басқару жүйесін.

Жұмысты орындау тәртібі Нұсқа бойынша: 1) Түзеткіштің сұлбасын құрып белсендік жүкеме кезінде фазирование жұмысын

өткізу 2) Реттеу сипаттамасын есептеу 3) Тізбектегі айнымалы тоқ кезіндегі индуктивті болмаған кезіндегі жүктемелі

сипаттамасын есептеу 4) Тізбектегі айнымалы тоқ кезіндегі индуктивті элемент қосылған кезіндегі

жүктемелі сипаттамасын есептеу 5) Эксперимент мәліметтер арқылы түсеткіштін реттеу және жүктемелі

сипаттамаларын тұрғызу қажет

Бақылау сұрақтары 1. Тиристордың жұмыс істеу принципін түсіндірініз 2. Толығымен басқарылатын жартылый өткізгіш құрылғысы: тиристор; симистор; диод; транзистор; динистор. Ұсынылған әдебиет 1. Разработка и оформление конструкторской документации РЭА: Справ, пособие / Э.Т.







СӨЖ үшін бақылау тапсырмасы 1. Трансформаторлық байланыс ТБ. Тиристорлық түрлендіргіштің ПӘК. 2. Айнымалы кернеу тиристорлық коммутаторлары үшін Iпр.max. анықтамасы. ТБ-

дағы шығын қуаты. 3. ТБ реакторлық байланысы. Тиристорлық түрлендіргіштер күш беретін тізбектерінің

сақтандырғыштары мен қорғау құрылғылары 4. Тиристорлы түрлендіргіштер басқару жүйесінің құрылымдық сұлбасы.

Құрылымдық сұлба элементтерінің функционалды міндеті.

5. Фазалық басқару жүйе жұмысын айқындайтын кернеу эпюралары.


Тақырып: Аз күшті қорек көзін зерттеу оқу және зерттеу

Жұмыс мақсаты: аз қуатты қоректеніргіш қуат көзі жұмыс режимін және құру приципін үйрену.


Үйрену: – түзеткіштер, олардың міндеттері, параметрлері; – аз қуатты қоректеніргіш қуат көзін құру; – барлық аз қуатты қоректеніргіш қуат көзі варианттарын зертханалық стендте

реализациялау. Жұмысты орындау тәртібі

Нұсқа бойынша: 1) Түзектіштін жүктемелік сипаттамаларын фильтірсіз есептеу 2) Түзектіштін жүктемелік сипаттамаларын тегістеу фильтрімен есептеу 3) Көбейткіш кернеу жүктемелік сипаттамаларын есептеу 4) Түрлендіруіш кернеу жүктемелік сипаттамаларын есептеу 5) Эксперименттік сипатамасын тұрғызу Есеп беру мазмұны 1. Зерттелген қорек көзінің сұлбалары 3. Эксперименті мәліметтерінің кестесі 4. Қорек көзінің шығыс кернеуінің қыйсықтары 5. Жүктемелік сипаттамалар 6. Фильтірдің есептелген параметірлелінің мәндері 7. Қортынды

Бақылау сұрақтары 1. Түзеткіштердін сұлба түрлеріз сызыныз 2. Екәкүшті, үшкүті, черткүшті кернеу сұлбасын сызыныз. 3. Пульсация коэффициенті дегеніміз не? 5. Кернеу түрлендіруіштің сұлбасын сысыныз. Ұсынылған әдебиет 1. Разработка и оформление конструкторской документации РЭА: Справ, пособие / Э.Т.





5. Промышленная электроника: Учебник для вузов/ Миклашевский С.П. – М., "Высшая


ред. В.А. Лабунцова. – М.: Энергоатомиздат, 1988. – 320с.: ил.

СӨЖ үшін бақылау тапсырмасы 1. Фазалық басқару жүйесінің жұмысын түсіндіретін кернеу эпюрлерін сысыныз. 2. Үш фазалық бір периодты басқарылатын түзеткіштің күштік бөлігі. 3. Үш фазалық бір жартылай периодты түзеткіштің басқару жүйесінің құрылмдық

схемасы 4. Ларионов схемасы бойынша құралған жартылай басқарылатын түзеткіштің күштік

бөлігінің схемасы қандай. 5. Үш фазалы жартылай басқарылатын түзеткіштің басқару жүйесін сызыныз. 6. Үш фазалық толығымен басқарылатын түзеткіштің күштік бөлігінің схемасы

қандай. 7. Үш фазалық толығымен басқарылатын түзеткіштің басқару жүйесін сызыныз.

6 Студенттің оқытушымен дербес жұмысының тақырыптамалық жоспары СОДЖ

тақырыбының атауы

Сабақтың мақсаты

Сабақты өткізу түрі

Тапсырманың мазмұны

Ұсынылатын әдебиеттер

1 Электр энергиясының басқарылатын түрлендіргіш-терінің классифи-кациясы

Берілген тақырып бойынша білімді

тереңдету

Ауызша сұрау, баяндамаларды талқылау, есеп

шығару

4-6, 9-11

2 Басқарылатын түрлендіргіштердің күш беретін бөлігінің элементтерінің техникалық сипат-тамалары


тереңдету


шығару

4-6, 9-11

3 Вентильдерді топтастырып қосу


тереңдету


шығару

4-6, 9-11

4 Тиристорлық түзеткіштердің классификациясы

Берілген тақырып бойынша білімді тереңдету


шығару

4-6, 9-11

5 Фазалық басқарылатын түзеткіштердің жүйесі

Берілген тақырып бойынша білімді тереңдету


шығару

емихан тесттік есебінең

оқытушымен таңдалады және бұл еспетер студенті емтиханға дайындайды

4-6, 9-11

6 Фазалық басқару жүйесінің блок элементтерінің таңдауы және принципті сұлбаларын жоба-лау


тереңдету


шығару

4-6, 9-11

7 Басқару түзеткіштердің қолдану аймақтары


тереңдету


шығару

4-6, 9-11

8 Басқару түзеткіштердің да-му болашак бағыты


тереңдету


шығару

4-6, 9-11

9 Тиристорлық түзеткіштің бағыттау бұрышы туралы түсінік


тереңдету


шығару

4-6, 9-11

7 Межелік бақылау және қорытынды аттестация кезінінде студенттердің

білімдерін бақылауға арналған материалдар

7.1 Пән бойынша жазба жұмыстарының тақырыптамасы Рефераттар тақырыптары 1. Г-Д жүйесі бойынша жасалған басқарылатын түрлендіргіш жұмысыың принципі. 2. Магнитті күшейткіш салыстырмалық сипаттамасының Г-Д түрлендіргішке

қатыстығы. 3. Басқарылатын түрлендіргіштің дамуының перспективті бағыты. 4. Басқарылатын түзеткіштің қолдану аумағы. 5. Вентильдердің топтық байланысы.

6.Күш беретін каналмен гальваникалық байланысы бар тиристорлық қосылудың ерекшеліктері.

7. Вентильдердің тізбекті байланысы кезінде статикалық балансировканың функционалды міндеті.

8. Динамикалық балансировканың функционалды міндеті 9. Реверсті балансировканы қолданумен вентильдердің параллель байланысының

ерекшелігі 10. Параллель қосылу кезіндегі трансформаторлық балансировка 11. Басқарылатын түзеткіштердің қозғалтқышты жұмыс режимі 12. . Басқарылатын түзеткіштердің инвенторлық жұмыс режимі 13. Тиристорлық түзеткіш басқару бұрышы ұғымы. 14. Басқарылатын түзеткіштер классификациясы. 15. СИФУ бөгетке төзімділігін арттыру ерекшеліктері. 16. Корректирующие элементы цепи ячейки гальвонической развязки. 7.2 Өзін-өзі бақылау арналған сұрақтары (тест тапсырмалары) 1. Басқарылатын түзеткіш жайында ұғым.

2. Импульсті кернеу түрлендіргіш жайында ұғым. 3. Айнымалы кернеу коммутаторы жайында ұғым. 4. Жиілікті тікелей түрлендіргіш жайында ұғым. 5. Айнымалы кернеу автономды инверторы жайында ұғым. 6. Тұрақты ток звенолы айнымалы кернеу инверторы жайында ұғым. 7. Диод жайында ұғым. 8. Тиристор жайында ұғым. 9. Симистор жайында ұғым. 10. Бір фазалы тиристорлық түзеткіш жайында ұғым. 11. Жартылай өткізгіш тиристорлық түзеткіш жайында ұғым. 12. Толығымен басқарылатын бір фазалы тиристорлық түрлендіргіш жайында ұғым. 13. Үш фазалы басқарылатын түзеткіш жайында ұғым. 14. RC- тізбек параметрлерін таңдау негізгі теңдеулері жайында ұғым. 15. Тиристорлық түрлендіргіш активті элементтері методикасы жайында ұғым.. 16. Тиристорлық түрлендіргіш трансформаторлық байланысы жайында ұғым. 17. Тиристорлық трлендіргіш реакторлы байланысы жайында ұғым. 18. Операционды күшейткіш жайында ұғым. 19. Нөл-орган жайында ұғым. 20. Тиристорлық түрлендіргіштің күш беретін тізбегіндегі қорғау құрылғысы

жайында ұғым. 21. Тиристорлық түрлендіргіш бсқару жүйесі жайында ұғым. 22. Ларионов сұлбасы жайында ұғым. 23. СИФУ құрылымдық сұлбасы жайында ұғым. 24. Аратәріздес кернеу генераторы жайында ұғым. 25. Импульсті күшейткіш жайында ұғым. 26. Үш фазалы түзеткіш үшін синхронизация және қоректендіргіш блогы

параметрлері жайында ұғым. 27. Келісттіретін құрылғы жайында ұғым. 28. Түзетткіш элементтері жайында ұғым. 29. Тұрақтандырғыш пен стабистордың техникалық сипаттамасы жайында ұғым. 30. СИФУ-дағы сараптау фильтрі жайында ұғым.. Аралық білімді бақылау үшін негізгі сұрақтар 1. Басқарылатын түзеткіштер. Импульсті кернеу түрлендіргіштері. 2. Айнымалы кернеу коммутаторлары. Тікелей жиілік түрлендіргіштері. 3. Айнымалы кернеу автономды инверторы. Тұрақты ток звенолы айнымалы кернеу

инверторы. 4. Диодтар. Тиристор. Симистор. 5. Вентильдерді тізбектеп қосу. Вентильдерді параллель қосу. 6. Бір фазалық тиристорлық түзеткіштер. 7. Жартылай басқарылатын тиристорлық түзеткіштер. 8. Толығымен басқарылатын тиристорлық бір фазалық түрлендіргіш. 9. Үш фазалық басқарылатын түзеткіштер. 10. Айнымалы кернеу коммутаторы. 11. RC-тізбек параметрлерін таңдаудың негізгі теңдеулері. 12. Тиристорлық түрлендіргіш активті элементтерін таңдау әдістемесі. 13. Тиристор кері кернеу максималды мәнін анықтау. 14. Тиристор тогының максималды мәнін анықтау. 15. Тиристорлық түрлендіргіш үш фазалық сұлбасы. 16. Трансформаторлық байланыс ТБ. Тиристорлық түрлендіргіш ПӘКі.

17. Фйнымалы кернеу тиристорлық коммутаторлары үшін Iпр.max. анықтау. ТБ-дағы шығын қуаты.

18. ТБ реакторлық байланысы. Тиристорлық түрлендіргіш күш беретін тізбегіндегі сақтандырғыштар мен қорғану құрылғысы.

19. Тиристорлық түрлендіргіш басқару жүйесінің құрылымдық сұлбасы. Құрылымдық сұлбан элементтерінің функционалдық міндеті.

20. Фазалық басқару жүйесінің жұмысын айқындайтын кернеу эпюралары. 21. Бірпериодты басқарылатын үш фазалық түзеткіштің күщ беретін бөлігі. 22. Үш фазалық біржартыпериодты басқарылатын түзеткіш басқару жүйесінің

құрылымдық сұлбасы. 23. Ларионов сұлбасы бойынша жиналған жартылай басқарылатын түзеткіш күш

беретін бөлігінің сұлбасы. 24. Үш фазалық жартылай басқарылатын түзеткіштің басқару жүйесі. Толығымен

басқарылатын үш фазалық түзеткіштің күш беретін бөлігінің сұлбасы. 25. Операционды күшейткіш. СИФУ-дағы сараптау фильтрлар элементтері. 26. Екіжартыпериодты прецизионды түзеткіштің принципиалды сұлбасы. Нөл – орган. 27. Аратәріздес кернеу генераторы. 28. Тұрақтандырғыш пен стабистордың техникалық сипаттамалары. 29. Тірек кернеу формирователінің принципиалды сұлбасы. 30. Түзеткіш элементтерін таңдау.

Модуль 1

Мына ұғымға анықтама бер: 1) Басқарылатын түзеткіш; 2) кернеу түрлендіргіштері. Деген не: 1) инвертор; 2) тұрақты ток звенолы инвертор. Салыңдар: 1) диод (УГО, байланыс сұлбасы), тиристор; 2) тиристор (УГО, байланыс сұлбасы ), симистор. 1) Тікелей жиілік түрлендіргіштің міндеті мен қолдану аумағы. 2) Айнымалы кернеу коммутаторларының міндеті мен қолдану аумағы

Модуль 2 Мына ұғымға анықтама бер: 1) бір фазалы тиристорлық түзеткіштер; 2) толығымен басқарылатын тиристорлық түзеткіш. Баянда: 1) жартылай өткізгіш түрлендіргіш жұмыс дәйектілігін арттыру тәсілдері; 2) тиристорлық түрлендіргіштің күш беретін тізбегіндегі қорғану амалы . Әдістемені баянда: 1) RC – тізбек параметрлерін таңдау 2) тиристорлық түрлендіргіш активті элементтерін таңдау. Баянда:

1) құрылымдық сұлба элементтерінің функционалдық міндеті; 2) фазалық басқару жүйесі.

Модуль 3

1) Операционды күшейткіш. 2) СИФУ-да сараптау фильтрі. Мәнін баянда, артықшылықтары мен кемшіліктерін көрсет: 1) дифференциялдайтын құрылғы; 2) логикалық құрылғы – импульсті күшейткіш. Мына ұғымға анықтама бер: 1) салыстыру элементі; 2) аратәріздес кернеу. Есептелуін жаз: 1) қоректендіргіш блогының параметрлері. 2) қоректендіргіш орамының параметрлері. Көрсет: 1) біржартыпериодты үш фазалы түзеткіш артықшылықтары мен кемшіліктері; 2) екіжартыпериодты үш фазалы түзеткіш артықшылықтары мен кемшіліктері;

7.3 Емтихан билеттері (тесттері)

1 Байланыстың ауыспалы кедергісі ... деп: А) әртүрлі материалдан жасалған ауыспалы байланыс кедергісі; В) ауыспалы зонадағы бір ток бұйымынан екінші токтың пайда болатын қосымша кедергісі; С) байланыстың ток беру моментінде пайда болатын кедергі; D) байланыстың ажырау моментінде пайда болатын кедергі; Е) байланыс жазықтығының қызуы нәтижесінде пайда болатын кедергісін айтады. 2 Байланыстың ауыспалы кедергісі деп: А) бұйымдарды байланыстыратын жазықтықтың тегіс еместігі; В) бұйымдарды байланыстыратын әр текті материалдары; С) жоғарғы кедергідегі әртүрлі жазықтық пленкаларының бар болуы; D) А) және В) пунктері бойынша; Е) А) және С) пунктері бойынша.

3 mконтP

kR байланыстың ауыспалы кедергісінің формуласындағы m дәрежесі ...

анықталады? А) байланыс күшін басумен; В) байланыс материалымен; С) байланыс жазықтығын өңдеу әдісімен; D) байланыс жазықтығының тазалығымен; Е) байланыс жазықтығының жанасу нүктелерінің санымен. 4 Қатаң доғасөндіргіш камерасындағы электр доғасын сөндіру ... арқылы жүзеге

асырылады: А) магнит өрісі әсері; В) доғасөндіргіш тор көмегі; С) жоғарғы қысым; D) трансформатор майы; Е) вакуум ортасы. 5 Сақтандырғыштағы электр доғасын сөндіру төмендегідей жүзеге асырылады: А) магнит өрісі әсерімен; В) доғасөндіргіш тор көмегі; С) жоғарғы қысыммен; D) трансформатор майында; Е) вакуум ортасында. 6 Төменде көрсетілген электрдің байланыс материалдары өсу ретімен орналасқан, олардың балқу температуралары: А) күміс, алюминий, вольфрам, мыс, болат; В) алюминий, күміс, мыс, болат, вольфрам; С) вольфрам, күміс, мыс, болат, алюминий; D) мыс, вольфрам, болат, аллюминий, күміс; Е) болат, алюминий, мыс, күміс, вольфрам. 7 Байланысқа діріл әсер еткенде: А) байланыс серіппесі ескіреді; В) электромагнит серіппесі ескіреді; С) шу эффектісі пайда болады; D) электр доғасының пайда болуы және байланыс материалын балқытқанда; Е) байланыстың ауыспалы кедергісі төмендейді. 8 Байланыс күйреген кезде: А) байланыс арқылы токтың өсуіне; В) ауыспалы кедергінің өсуі мен байланысты іске қосудың төмендеуіне; С) электромагнит катушкасы арқылы токтың азаюына; D) электромагнит серіппесінің созылуына; Е) электромагнит катушкасында өсудің жоғалуына әкеліп соғады.

9 Доғаның статикалық вольт-амперлі сипаттамасы қандай түрде болады:

А В I

ДU

I

ДU

I

С

ДU

ID

ДU

I E

ДU

10 Суретте қандай байланыс көрсетілген: А) лездік әсер; В) іске қосылу кезінде баяулау; С) қайта келуде баяулау; D) іске қосылу және қайта келу кезінде баяулау; Е) ажыратушы. 11

13

14 15 Суретте қандай байланыс көрсетілген: А) лездік әсер; В) іске қосылу кезінде баяулау; С) қайта келуде баяулау; D) іске қосылу және қайта келу кезінде баяулау; Е) ажыратушы. 16 Суретте қандай байланыс көрсетілген: A) Іске қосылу кезінде қайта баяулау; B) қайта келуде баяулау; C) қолдан қайта келу; D) тұйықталу; E) іске қосылу және қайта келу кезінде баяулау.

Суретте қандай байланыс көрсетілген: А) лездік әсер; В) іске қосылу кезінде баяулау; С) қайта келуде баяулау; D) іске қосылу және қайта келу кезінде баяулау; Е) ажыратушы.

Суретте қандай байланыс көрсетілген: А) лездік әсер; В) іске қосылу кезінде баяулау; С) қайта келуде баяулау; D) іске қосылу және қайта келу кезінде баяулау; Е) тұйықталу.

Суретте қандай байланыс көрсетілген: А) лездік әсер; В) іске қосылу кезінде баяулау; С) қайта келуде баяулау; D) іске қосылу және қайта келу кезінде баяулау; Е) тұйықталу.

17 Доғаны сөндіру кезінде қолданылатын Доливо-добровольский әдісі неге негізделген: А) байланысты ажырату уақытында азаю; В) байланысты ажырату уақытында көбею; С) кернеудің электродты түсуін қолдану; D) магнит өрісін қолдану; E) доғаны күштеу. 18 Тұрақты кернеу көзі 220 В кернеу жүктемесі 200 Ом байланысқа тізбектей қосылған. Байланыс кернеуі неге тең, егер де ол жалғанбаған болса? А) 220 В; В) 110 В; С) 200 В; D) 0; Е) 218 В. 19 Ауыспалы кедергіге байланыс күші қалай әсер етеді? А) кедергі өседі; В) кедергі өзгермейді; С) кедергі мәнсіз өседі; D) гиперболикалық заң бойынша кедергі азаяды; Е) сызықтық заңы бойынша кедергі өседі. 20 Релені іске қосқан уақытта ... санайды: А) катушкаға кернеу берген моменттен якорьдің қозғалу моментіне дейінгі уақыт аралығын; В) катушканы іске қосу моментінен байланыстың тұйықталу моментіне дейінгі уақыт аралығын; С) якорьдің қозғалуынан бастап байланыстың тұйықталу моментіне дейінгі уақыт аралығын; D) якорьдің қозғалу уақытынан оның тоқталуына дейінгі уақытты; Е) катушканың іске қосылу моментінен байланыс арқылы орнатылған ток мәніне дейінгі уақыт аралығын. 21 Магнит жүйесінің қайта келу коэффициенті деп: А) ток шамасының катушкаға қатынасы, якорь катушка тоғының шамасына түседі, одан якорь жақындайды; В) ток шамасының катушкаға қатынасы, якорь катушка тоғының шамасына жақындайды, одан якорь түседі; С) ток шамасының катушкаға қатынасы, байланыстың сөну моменті арқылы ток шамасы катушка якорьіне түседі; D) байланыстың сөну моменті арқылы ток шамасының қатынасы; Е) байланыстың сөну моменті арқылы номиналды ток катушкасына қатынасы. 22 Х электромагнит тартылыс сипаттамасы деп: А) мдс; В) ток; С) тартылыс күші; D) кернеу; Е) магнит ағыны.

Х

23 Магнит сымдағы құйынды токты жоғалтуды азайту үшін: А) магнитті-жұмсақ материалды қолдану керек (гистерезистің тар ілмегімен); В) манитті-қатты материалды қолдану керек (гистерезистің кең ілмегімен); С) жіңішке пластинадан алынған магнитсым жиынын қолдану керек; D) қорек кернеуі жиілігінің жоғарлауы;

Е) біріккен массивті магнитсымды қоданумен. 24 Айнымалы магнит өрісінде орналасқан конструкция аппараттарының ферромагнитті элементтерінде активті жоғалу немен байланысты: А) қорек желісі кернеуінің тұрақсыздығына; В) сыртқы электромагнит өрісінің әсер етуіне; С) қорек желісі жиілігінің тұрақсыздығына; D) құйынды токқа; Е) катушкадағы қысқатұйықталған құйынды токтың бар болуына. 25 Электромагнит релесінің үдеуін іске қосу үшін: А) катушкамен бірге конденсаторды тізбектей қосу керек; В) қорек кернеуін көбейту керек және катушкамен бірге қосымща резисторды тізбектей қосу керек; С) қорек кернеуін азайту керек және катушкаға параллель диод қосу керек; D) катушкамен бірге тиристорды тізбектей қосу керек; E) катушкаға транзисторды параллель қосу керек. 26 Электромагнит релесінің статикалық тартылыс сипаттамасы қандай түрден тұрады? 27 Тұрақты ток контакторында тұрақты магнитті қолдану үшін: А) электромагниттің тартылыс күшін жоғарлату керек; В) доғасөндіргіш магнит ағынын құру керек; С) бастапқы тартылыс күшін құру керек; D) электромагнит катушкасы тұтынатын қуаттың төмендеуі; Е) сыртқы магнит өрісінен контакторды қорғау керек. 28 Өзекше ұшында қысқатұйықталған құйын не мақсатпен орналасқан?

Р Р Р

А В С

ЕD

P P

А) бастапқы байланысты өсіру үшін; В) бастапқы байланыстың төмендеуі үшін; С) доғасөндіргіш магнит ағынын құру үшін; D) якорь дірілін төмендету мақсатымен магинт ағынын құру үшін; Е) магнит тізбегіндегі жоғалудың төмендеуі үшін. 29 Магнитсымдағы қайта магниттелу жоғалуын ... азайтуға болады: А) магнитті-жұмсақ материалды қолдану керек (гистерезистің тар ілмегімен); В) манитті-қатты материалды қолдану керек (гистерезистің кең ілмегімен); С) жіңішке пластинадан алынған магнитсым жиынын қолдану керек; D) қорек кернеуі жиілігінің жоғарлауы;

Е) біріккен массивті магнитсымды қоданумен. 30 U қорек кернеуі кезінде МДС электромагнит орамы, R орам кедергісі және W құйын саны неге тең?

А) RW

UuF ;

B) WR

UF ;

C) WU

RF ;

D) WRUF ;

E)UR

WF

.

31 Реле уақыт аралығында ... санайды: А) катушкаға кернеу берген моменттен якорьдің қозғалу моментіне дейінгі уақыт аралығын; В) катушканы іске қосу моментінен байланыстың тұйықталу моментіне дейінгі уақыт аралығын; С) якорьдің қозғалуынан бастап байланыстың тұйықталу моментіне дейінгі уақыт аралығын; D) якорьдің қозғалу уақытынан оның тоқталуына дейінгі уақытты; Е) катушканың іске қосылу моментінен байланыс арқылы орнатылған ток мәніне дейінгі уақыт аралығын. 32 Тұрақты катушканы қыздыру ... сипаттайды: А) катушка температура жылдамдығының өсуін; В) катушканы қыздыру температурасын; С) қоршаған ортаға беретін жылулық саны; D) катушкаға беретін жылулық саны; Е) өткізгіш орамын белгілейтін жылулық саны. 33 Қыздырылған катушканың активті кедергісі ... тең: А) еRR холгор ;

B) )1( холгор RR ;

C) )1( еRR холгор ;

D) )1( еRR холгор ;

P

,P

t

P

t

0

P

0 t

T

P

E) );1( холгор RR .

34 Катушка температурасын жоғарлату заңы қоршаған орта температурасы уақыт аралығында келесі теңдеумен бейнеленеді

А) )1( t

уст е

B) );1( tуст

C) );1( tуст

D) )1( t

уст е ;

E) )1( t

уст е .

35 Электр аппаратын қисық қыздыру t сәйкес келеді: А) қайталану-қысқамерзімді жұмыс режимі; В) қысқамерзімді жұмыс режимі; С) тұрақты жүктеменің ұзақ жұмыс режимі; D) айнымалы жүктеменің ұзақ жұмыс режимі; Е) тұйықталудың қысқа режимі.

36 Электр аппаратын қисық қыздыру t сәйкес келеді: А) қайталану-қысқамерзімді жұмыс режимі; В) қысқамерзімді жұмыс режимі; С) тұрақты жүктеменің ұзақ жұмыс режимі; D) айнымалы жүктеменің ұзақ жұмыс режимі; Е) тұйықталудың қысқа режимі. 37 Электр аппаратын қисық қыздыру t сәйкес келеді: А) қайталану-қысқамерзімді жұмыс режимі; В) қысқамерзімді жұмыс режимі; С) тұрақты жүктеменің ұзақ жұмыс режимі; D) айнымалы жүктеменің ұзақ жұмыс режимі; Е) тұйықталудың қысқа режимі. 38 Электр аппаратын қисық қыздыру t сәйкес келеді: А) қайталану-қысқамерзімді жұмыс режимі; В) қысқамерзімді жұмыс режимі; С) тұрақты жүктеменің ұзақ жұмыс режимі; D) айнымалы жүктеменің ұзақ жұмыс режимі; Е) тұйықталудың қысқа режимі. 39 Электр аппаратынын орнатылған жылу режимі деп: А) температурасы 2 сағат ішінде 01 С аспайтын қызу режимі;

В) температурасы 1 сағат ішінде 01 С аспайтын қызу режимі; С) температурасы 1 сағат ішінде 02 С аспайтын қызу режимі; D) температурасы 1 сағат ішінде 05.0 С аспайтын қызу режимі; E) температурасы 8 сағат ішінде 01 С аспайтын қызу режимі. 40 Контактордың 8 сағаттан жоғары үздіксіз жұмыс істеу кезіндегі байланыс температурасы: А) бұрынғыдай қалады; В) жоғарлайды; С) төмендейді; D) ток жүктемесіне тәуелді екенін қояды; Е) қоршаған орта температурасына тәуелді екенін қояды. 41 Айнымалы магнит өрісінде орналасқан ферромагнит аппаратурасының активті жоғалуы немен байланысты? A) қорек желісі кернеуінің тұрақсыздығы; B) сыртқы электромагнит өрісінің әсер етуі; C) қорек желісі жиілігінің тұрақсыздығы; D) құйынды тоқ; E) катушкадағы қысқатұйықталған құйынды токтың бар болуы. 42 Суретте көрсетілген: А) электромагнитті реле; В) полярланған реле; С) герконды реле; D) максималды-токты реле; Е) индукционды реле. 43 Магнит жібергіш электрқозғалтқышты ... қорғайды: А) қысқа тұйықталудан; В) аса жүктелуден; С) қысқа тұйықталудан және аса жүктелуден; D) қорек желісіндегі кернеудің жоғалуынан; Е) қысқа тұйықталудан және қорек желісіндегі кернеудің жоғалуынан. 44 Жылулық релесі электрқозғалтқышты ... қорғайды: А) қысқа тұйықталудан; В) аса жүктелуден; С) қысқа тұйықталудан және аса жүктелуден; D) қорек желісіндегі кернеудің жоғалуынан; Е) қысқа тұйықталудан және қорек желісіндегі кернеудің жоғалуынан. 45 Қысқатұйықталған роторлы асинхронды қозғалтқышқа арналған жылжымалы салу қорғанышы мына формуламен саналады:

пуск

вст

II ;

>1 коэффициенті анықталады: А) жылжымалы сақтандырғышты іске қосу уақытымен; В) жылжымалы сақтандырғыш түрімен;

С) сақтандырғыштың ток сипаттамасы уақытымен; D) қозғалтқышты іске қосу ұзақтылығымен; Е) қозғалтқыштың іске қосу тоғын жіберумен. 46 Қозғалтқыштың реверсивті емес іске қосу сұлбасын аса жүктелуден ... сақтайды: А) FU1, FU2, FU3; B) KM1, KM2, KM3; C) KK1, KK2; D) KL1, KL2, KL3; E) FU1, FU2, FU3, KK1, KK2. 47 Қорек желісінің реверсивті емес сұлбасында қолзғалтқышты ... сақтайды: А) FU1, FU2, FU3; B) KM1, KM2, KM3; C) KK1, KK2; D) KL1, KL2, KL3; Е) FU1, FU2, FU3, KK1, KK2.

48 Электродинамикалық реле жұмысы ... негізделген: А) магнит өрісіндегі жылжымайтын орам ферромагнит элементіндегі жылжымалы орамға әсері; В) магнит өрісіндегі жылжымалы және жылжымайтын орамдардың өзара әрекеттесуі; С) электр тогынын жылулық әсері; D) индуктирленген жылжымалы жүйе релесінің екі магнит ағынының құйынды токпен өзара әрекеттесуі; Е) тұрақты магниттегі магнит ағынының жылжымалы рамка орамының токпен өзара әрекеттесуі. 49 Электромагнит реле жұмысы ... негізделген: А) магнит өрісіндегі жылжымайтын орам ферромагнит элементіндегі жылжымалы орамға әсері; В) магнит өрісіндегі жылжымалы және жылжымайтын орамдардың өзара әрекеттесуі; С) электр тогынын жылулық әсері; D) индуктирленген жылжымалы жүйе релесінің екі магнит ағынының құйынды токпен өзара әрекеттесуі; Е) тұрақты магниттегі магнит ағынының жылжымалы рамка орамының токпен өзара әрекеттесуі. 50 Магнитоэлектрлі реле жұмысы ... негізделген: А) магнит өрісіндегі жылжымайтын орам ферромагнит элементіндегі жылжымалы орамға әсері; В) магнит өрісіндегі жылжымалы және жылжымайтын орамдардың өзара әрекеттесуі; С) электр тогынын жылулық әсері; D) индуктирленген жылжымалы жүйе релесінің екі магнит ағынының құйынды токпен өзара әрекеттесуі; Е) тұрақты магниттегі магнит ағынының жылжымалы рамка орамының токпен өзара әрекеттесуі.

51 Индукцияланған реле жұмысы ... негізделген: А) магнит өрісіндегі жылжымайтын орам ферромагнит элементіндегі жылжымалы орамға әсері; В) магнит өрісіндегі жылжымалы және жылжымайтын орамдардың өзара әрекеттесуі; С) электр тогынын жылулық әсері; D) индуктирленген жылжымалы жүйе релесінің екі магнит ағынының құйынды токпен өзара әрекеттесуі; Е) тұрақты магниттегі магнит ағынының жылжымалы рамка орамының токпен өзара әрекеттесуі. 52 Магнит жібергіш электрқозғалтқышты желідегі кернеудің төмендеуінен қорғай ала ма? А) жоқ; В) қорғай алады, егер де оның өзекшесінде қысқатұйықталған орамы бар болса; С) қорғай алады, егер де желі кернеуі 60 % төмендесе; D) қорғай алады, егер де электромагнит орамына параллель RC-тізбегін жалғаса; Е) қорғай алады, егер де электромагнит катушкасына тізбектей диод жалғаса. 53 Магнит ағыны Ф дұрыс бағытта тұруы үшін, олар тізбектей жалғанулары үшін қандай катушка қысымдарын жалғау керек? А) 2 және 4 жалғау керек. 3 көзіне “плюс” қосу керек; B) 1 және 3 жалғау керек. 4 көзіне “плюс” қосу керек; C) 1 және 4 жалғау керек. 3 көзіне “плюс” қосу керек; D) 2 және 3 жалғау керек. 2 көзіне “плюс” қосу керек; Е) 1 және 2 жалғау керек. 3 көзіне “плюс” қосу керек. 54 Басқару катушкасындағы ток күшін анықтау керек. Егер олар 100 В қорек көзіне параллель жалғанған болса, әрбір катушка кедергісі 200 Ом тең: A) 1А; B) 0,5А; C) 2А; D) 0,25 А; E) 1,5 А. 55 Егер де контактор катушкасының кернеуі өзгермесе, онда қоршаған орта температурасына МДС Fк және қолданылатын қуат Pк әсері қандай? A) Fк көбейеді, Рк көбейеді; B) Fк азаяды, Рк көбейеді; C) Fк, азаяды, Рк азаяды; D) Fк көбейеді, Рк азаяды; Е) Fк өзгермейді, Рк көбейеді.

1

2 4

3

56 Ток күшіне және электромагниттің айнымалы ток МДС катушкасына магнит саңылауының көбеюі қандай әсер береді? А) ток азаяды МДС көбейеді; В) ток және МДС өзгермейді; С) ток көбейеді МДС көбейеді; D) ток азаяды МДС азаяды; E) ток көбейеді МДС азаяды. 57 Егер Rк=1 кОм Uк=110 В болса, қолданатын басқару катушкасының қуатын анықтау керек: A) 121 Вт; B) 12,1 Вт; C) 1,.12 Вт; D) 11 Вт; E) 2,4 Вт. 58 Ток күшіне және электромагниттің тұрақты ток катушкасы МДС магнит саңылауының көбеюі қандай әсер береді? А) ток азаяды МДС көбейеді; В) ток және МДС өзгермейді; С) ток көбейеді МДС көбейеді; D) ток азаяды МДС азаяды; E) ток көбейеді МДС азаяды. 59 “паразитті” саңылаудың магнит жүйесі көбеюіне Rм магнит кедергісі және Sк қолданатын катушка қуаттылығына әсері қандай? A) Sк көбейеді,

Rм көбейеді; B) Sк көбейеді,

Rм азаяды; C) Sк азаяды,

Rм көбейеді; D) Sк өзгермейді,

Rм көбейеді; E) Sк көбейеді,

Rм өзгермейді.

60 Егер Z=10 Oм; R=6 Ом болса, басқару катушкасының индуктивті кедергісін анықтау керек. A) 4Ом; B) 8Ом; C) 0,4Ом; D) 0,8 Ом; E) 2Ом. 61 Магнит жүйесінің қысқатұйықталған орамын дайындау үшін қандай материалдарды қолдану керек (болат, пермалла, мыс, алюминий): A) мыс; B) болат; C) алюминий;

D) пермалла; E) мыс және алюминий. 62 Жылулық релесінің номиналды тоғын қорғау болып ... саналады: A) релені іске қосудағы ағып өтуді шақыратын ең аз ток; B) релені іске қосу кезіндегі ағып өту ұзақталығын шақырмайтын ең үлкен ток; C) берілген ретке келетін құрылғыдағы іске қосылмайтын реленің ең үлкен тоғы; D) берілген ретке келетін құрылғыдағы іске қосылатын реленің ең үлкен тоғы; E) осы релені қорғайтын номиналды қозғалтқыш тоғы. 63 Электромагнитті реле уақытындағы демпфердің міндеті: A) релені іске қосатын токтың өзгеруі; B) релені іске қосатын кернеудің өзгеруі; C) релені іске қосатын кернеу мен токтың өзгеруі; D) уақыт төзімділігінің өзгеруі; E) байланыс дірілін төмендету. 64 Серіппені сөндіретін Рпр уақыт төзімділігіне өзгеру күші қалай әсер етеді? A) Рпр көбейген кезде уақыт өзгермейді; B) Рпр көбейген кезде уақыт көбейеді; C) Рпр азайған кезде уақыт көбейеді; D) Рпр азайған кезде уақыт азаяды; E) Рпр азайған кезде уақыт өзгермейді. 65 Жұмыс саңылауындағы магнитті емес тығынның Δ өзгеру қалыңдығы уақыт төзімділігіне қалай әсер етеді? A) Δ көбейген кезде уақыт көбейеді; B) Δ көбейген кезде уақыт азаяды; C) Δ азайған кезде уақыт азаяды; D) Δ көбейген кезде уақыт өзгермейді; E) Δ азайған кезде уақыт өзгермейді. 66 Жылуылық релесі электрқозғалтқышты қысқа тұйықталудан қорғай ала ма? А) иә; В) иә, егер де реле жанама қызу болса; C) жоқ; D) иә, егер де бұл реле аралықсыз қызу болса; E) иә, егер де бұл реле комбинирленген қызу болса. 67 Сақтандырғыштарда қолданылатын кварц топырағының қызметі қандай? A) сақтандырғыш кешенінде ылғалдылықты сақтап отыру үшін; B) доға өшуін тездету үшін; C) жанып кеткен кезде металл қодыруының шашылмас үшін; D) газтүрлі процесті болдырмау үшін; E) электродты кернеуді төмендету үшін. 68 Қоршаған ортаның температурасы көтерілгенде жылу релесінің ток бөлінуі: A) азаяды; B) көбейеді; C) бұрынғыдай қалады; D) толық диапазондағы температура өзгерісі реленің номиналды тоғына тең;

П SB2 SB1

КМРТ РТ

РТРТ

КМ

QFКМ

E) толық диапазондағы температура өзгерісі қорғаулы объектінің номиналды тоғына тең. 69 Максималды ток релесіні қосылған кезде қай теңсіздік дұрыс болады: A) ПУСКУСТ II ;

B) ПУСКУСТ II 5,13,1 ;

C) ПУСКУСТ I5,13,1I ;

D) ПУСКУСТ I4I ;

E) ПУСКУСТ I6I .

70 Аралық реле ... қолданылады: A) басқару тізбегіне негізгі жылулық релесінің әсер ету қуаты жетпегенде; B) басқару тізбек санын көбейткенде; C) басқару тізбегінің санын көбейткенде немесе басқару тізбегіне әсер ету үшін негізгі

жылулық реленің қуаты жетпегенде; D) кіру сигналдарының өзгеру полярлығын міндетті түрде байқау үшін; E) мәннің әрқилығын міндетті түрде байқау үшін. 71 Жылу релесін қорғау тиімділігі... А) биметаллды пластинаның құрылысына байланысты; В) биметаллды пластинаның жылуына байланысты; С) реле немесе қозғалтқыш жылуы уақыт сипаттамаларына сәйкес келуіне байланысты; D) Қоршаған орта температураларына байланысты; E) Байланыс жүйесінің құрылуына байланысты. 72 Асинхронды қозғалтқыштағы нөлдік қорғанышпен қамтамасыз етілетін элементті ата: А) QF автоматты сөндіргіш; В) П сақтандырғышы; С) РТ жылу релесі; D) KM блок-байланыс; Е) SB2 батырмасы. 73 Асинхронды қозғалтқышты қысқа тұйықталудан қорғау үшін жылжымалы қондырудың номиналды тоғы қандай болу керек? A) 76I/I НОМ.ВСТ.З.К ;

B) 76I/I НОМ.ВСТ.З.К ;

C) 5I/I НОМ.ВСТ.З.К ;

D) 43I/I НОМ.ВСТ.З.К ;

E) 5,25,1I/I НОМ.ВСТ.З.К .

74 Ток релесінің РТ –40 орамдары не мақсатпен екі секцияға бөлінген? A) қосылу уақытын кеміту үшін реле орамы тізбетей қосылу мақсатымен; B) қосылу уақытын азайту мақсатымен қарсы магнит ағынын құру үшін;

C) тізбектегі секциядан параллель секциясына өзгерту мақсатымен; D) жылу қайтарым бетін өзгерту мақсатымен; E) реле құрылымы элементтерінде құйынды токтарды азайту мақсатымен. 75 Айнымалы қиылысуы бар жылжымалы қондыруларды қандай мақсатпен жасайды? A) металды үнемдеу үшін; B) қатаңдықты көбейту үшін; C) қысқа тұйықталу кезінде тез әрекеттікті тездету үшін; D) қысқа тұйықталу кезінде тез әрекеттікті баяулату үшін және жарылыстан қорғау үшін; E) монтажды қарапайымдау мақсатымен. 76 Жылжымалы қондырудың шекаралық тоғы – бұл: A) сақтандырғыштың және объектіні қорғайтын токтық сипаттамаларының қиылысатын

уақыты; B) орнатылған температурада жылжымалы қондырғы жанады; C) номиналды токта жылжымалы қондырғы жанбайды; D) жылжымалы қондырғы 300С дейін қыздырылады; E) жылжымалы қондырғы 500С дейін қыздырылады.

77 Кернеу шамасынан германилі диод тоғының толық тәуелді графигін көрсет:

I I I I

U U U U 0 0 0 0 A) B) C) D) Е) 78 Жартылайөткізгіштік диодта р-n ауысуы керек пе? А) диод p-n ауысуын қажет етпейді; В) бір p-n ауысуын қажет етеді; С) екіден көп емес p-n ауысуы қажет; D) диод p-n ауысуын қажет етеді және етпейді; E) үш p-n ауысуы міндетті түрде қажет. 79 Стабилитрон сипаттамасын және оның жұмыс обласын көрсет: I I I I I α δ α U U U δ U U 0 0 0 0 0 A) B) C) D) E) 80 Диодтардың тізбектей жалғануы не үшін қолданылады?

U

α δ

α

δδ α

А) түзеткіштің шығыс кернеуінің түрін жақсарту үшін; В) дрейф тоғының шамасын төмендету үшін; С) диод тоғына температураның әсер етуін төмендету үшін; D) жіберілетін кері кернеуді көбейту үшін; Е) ток жүктемесін көбейту мақсатымен. 81 Құрылымдық сұлбада көрсетілген түрлендіргіш қандай буынмен саналады? А) тербелмелі буынмен; В) периодты буынмен; С) дифференциалды буынмен; D) пропорционалды буынмен; E) интегралдаушы буынмен.

1рТ

К

П

П 12 рТрТТ

К

ММЯ

Д

82 Түзеткіштің бірфазалы нөлдік сұлбасы үшін пульсация коэффициентін анықтайтын формуланы көрсет:

А) 1

12 m

; В) 12 m

m; С)

1

22 m

;

D) 12 2 m

m; E)

13

32 m

m.

83 Активті жүктемедегі үшфазалы мостты түзеткішке арналған реттегіш сипаттамасының түрін көрсет:

A) B) C) D) E) 84 Ортақ басқарылатын түрлендіргіштердің негізгі кемшіліктері болып не табылады?

Ud

Ud0

0α0

Ud

Ud0

0α0

Ud

Ud0

0α0

Ud

Ud0

0α0

Ud

Ud0

0α0

U З

А) күштік трансформатордың күрделендірілген конструкциясы; В) тиристорлардың коммутацияларының сенімділігін арттыруға арналған арнайы қолдану қажеттігі; С) теңестірілген токты азайтуға шек қолдану; D) жоғарғы класты тиристорларды қолдану; Е) қуатты тиристорларды қолдану. 85 Асинхронды СИФУ қай жағдайда қолданылады? А) егер күштік сұлбада синхрондаушы трансформатор болмаса; В) қорек желісіндегі кернеуді бұрмалау; С) ортақ басқару болған жағдайда; D) Бөлек басқару жағдайында; Е) тек қана мост сұлбасында. 86 Элемент параметрлеріне тәуелді емес тұрақты электрсым шамасының элементін көрсет (қуат және т.б): А) тұрақты ток генераторы; В) тиристорлы түрлендіргіш; С) тұрақты ток қозғалтқышы; D) тахогенератор; Е) магнитті күшейткіш. 87 Диодтарды параллель жалғау не үшін қолданылады? А) ішкі тізбек кедергілерін азайту үшін; В) түзеткіш сұлбасының коэффициентін жоғарлату мақсатымен; С) ашық диодтағы кернеудің төмендеу мақсатымен; D) тура ток қосындысын көбейту мақсатымен; Е) жіберілетін кері кернеуді көбейту мақсатымен. 88 Стабилитронның дұрыс іске қосылған сұлбасын көрсет:

89 Максималды басқарылатын токтағы тиристордың вольт-амперлік сипаттамасын көрсет: I I I I I

VD +

-

R

VD

VD VD VDR

R R R+ - + _

- + - +

A) B) C) D) E)

U U U U UA) B) C) D) E)

90 Активті жүктемедегі бірфазалы түзеткішке арналған реттелу сипаттамасының түрін көрсет: Ud Ud Ud Ud Ud

Udo Udo Udo Udo Udo

° ° ° ° °

A) B) C) D) E)

91 Түзеткіштің үшфазалы нөлдік сұлбасындағы магнитсым трансформаторының қиылысуын қандай себеппен көбейту керек? А) жиілік пульсациясы 150 Гц құраған кезде; В) әрбір вентильдің өткізу интервалы 120° құраған кезде; С) ток бойынша вентильдерді толық жүктемемен қамтамасыз ету керек; D) тұрақты құру трансформаторын магнитсым қанығуынан сақтау үшін; Е) трансформатордың қуатын жоғарлату мақсатымен.

92 Инвертордың аударылуын қандай құбылыс деп атайды? А) инвертор тиристорының тесілуімен байланысқан құбылыс; В) тиристормен басқарған кездегі импульстердің жоғалуымен байланысқан құбылыс; С) тиристор коммутациясы шарттарының бұзылуымен байланысқан қысқа тұйықталған сұлбадағы құбылыс; D) тиристор арқылы өтетін токтармен байланысқан құбылыс; Е) қорек желісіндегі кернеудің жоғалуымен байланысқан құбылыс. 93 Асинхронды СИФУ қандай жағдайда қолданылады? А) синхронды жүйелер бұрыштың өзгеру диапазонын қамтамасыз етпеген жағдайда; В) түзеткіштің сыртқы сипаттамасы қатты болған жағдайда; С) фазада және шамада үшфазалы кернеу симметриялы емес мәнде болса; D) желі қуаттылығымен салыстырғанда түзеткіш қуаттылығы аз болған жағдайда; Е) түзеткіш пульсациясының коэффициентін төмендету мақсатымен. 94 Түзеткіштің үшфазалы нөлдік сұлбаларының негізгі кемшіліктері болып не табылады? А) күшті диодтар мен тиристорларды қолдану керек; В) сұлбаның төмен коэффициенті; С) күштеу трансформаторын қажет ету; D) трансформатордың есеп қуаттылығын көтеру керек; Е) тиристорда кереі кернеуді 3Uл дейін жоғарлату керек; 95 Түзеткіште коммутация процесі ... әсерін тигізеді: А) сұлба коэффициентіне; В) орташа түзетілген кернеу шамасына; С) ( ) басқару бұрышына; D) трансформатор фазасының индуктивті кедергісіне; Е) активті кедергі шамасына. 96 Тиристор түзеткішіне параллель жалғанған RC – тізбектері не үшін қажет? А) тиристор арқылы өтетін токтың төмендеуі үшін;

180 60 120 90

90

60

0 0.02

1

0

1

wt

U

В) ПӘК түзеткішін жоғарлату үшін; С) коммутациялық кернеуден тиристорды қорғау үшін; D) шығыс кернеуін жақсарту үшін; E) жүктеме тізбегіндегі қысқа тұйықталудан тиристорды қорғау үшін. 97 Инвертор режимін қамтамасыз ететін бірфазалы инвертор бұрышы ... тең болады:

А) > 3 ;

В) < 2 ;

C) > 2 ;

D) > 2 ;

Е) < 3 .

98 Инвертор тогындағы диодтар не үшін қажет? А) тиристор арқылы өтетін токтарды төмендету үшін; В) қисық шығыс тогының түрін жақсарту үшін; С) жұмыстың инверторлық режимін қамтамасыз ету үшін; D) инвертордың аударылуынан қорғау үшін; Е) конденсатор сыйымдылығын төмендету үшін. 99 АД реттеу үшін суретте көрсетілген ... қолданады: А) жиіліктің тиристорлы түрлендіргіші; В) кернеудің тиристорлы реттегіші; С) кернеудің автономды инверторы; D) аралықсыз жиілік түрлендігіші; Е) токтың автономды инверторы. 100 Тиристорлы түрлендіргіштің ЭҚК түзеткішінің ең аз пульсация деңгейі: А) нөлдік нүктемен бірфазалы екіжартылайпериодты сұлбалар; В) үшфазалы нөлдік сұлба; С) бірфазалы мостылы сұлба; D) үшфазалы мостылы сұлба; Е) бірфазалы біржартылайпериодты сұлба. 101 (Евых/Евх) кернеуі бойынша түзеткіш сұлбасының ең үлкен күші: А) нөлдік нүктемен бірфазалы екіжартылайпериодты сұлбалар; В) үшфазалы нөлдік сұлба; С) бірфазалы мостылы сұлба; D) үшфазалы мостылы сұлба; Е) бірфазалы біржартылайпериодты сұлба. 102 Суретте көрсетілген шығыс кернеу түрі келесі түзеткіш сұлбасынан тұрады: А) нөлдік нүктемен бірфазалы екіжартылайпериодты сұлбалар; В) үшфазалы нөлдік сұлба;

t0.01 0.02

1

0

1

wt

U

0 5 101

0

1

wt

U

С) бірфазалы мостылы сұлба; D) үшфазалы мостылы сұлба; Е) бірфазалы біржартылайпериодты сұлба. 103 Суретте көрсетілген шығыс кернеу түрі келесі түзеткіш сұлбасынан тұрады: А) нөлдік нүктемен бірфазалы екіжартылайпериодты сұлбалар; В) үшфазалы нөлдік сұлба; С) бірфазалы мостылы сұлба; D) үшфазалы мостылы сұлба; Е) бірфазалы біржартылайпериодты сұлба. 104 Түзеткіштің шығыс кернеуінің қисығындағы коммутациялық бұрышының пайда болуы: А) катодты индуктивті кедергінің бар болуы; В) трансформатордың шашылу индуктивтілігінің бар болуы; С) тегістелетін дроссельдің бар болуы; D) теңестірілетін дроссельдің бар болуы; Е) басқарылатын сигналдың кешігуі. 105 Амплитудалы-импульсті модуляция кезінде импульстер ... тұрады: A) бірдей амплитудадан; B) әртүрлі амплитудадан; C) импульстер арасында әртүрлі ұзақ кідірістен; D) әртүрлі ұзақтылықтан; E) аз мәліметтерден. 106 Кең-импульсті модуляция кезінде импульстер ... тұрады: A) әртүрлі амплитудадан; B) бідей кідірістен; C) әртүрлі ұзақтылықтан; D) бірдей ұзақтылықтан; E) аз мәліметтерден. 107 Суретте көрсетілген шығыс кернеу түрі келесі түзеткіш сұлбасынан тұрады: А) нөлдік нүктемен бірфазалы екіжартылайпериодты сұлбалар; В) үшфазалы нөлдік сұлба; С) бірфазалы мостылы сұлба; D) үшфазалы мостылы сұлба; Е) бірфазалы біржартылайпериодты сұлба. 108 )(tU сигналы ... көмегімен алынған: А) жиілікті-импульсті модуляция; В) кең-импульсті модуляция; С) амплитудалы модуляция; D) фазоимпульсті модуляция; Е) кодоимпульсті модуляция.

t

109 u(t) сигналы ... көмегімен алынған: А) жиілікті-импульсті модуляция; В) кең-импульсті модуляция; С) амплитудалы модуляция; D) фазоимпульсті модуляция; Е) кодоимпульсті модуляция. 110 u(t) сигналы ... көмегімен алынған: А) жиілікті-импульсті модуляция; В) кең-импульсті модуляция; С) амплитудалы модуляция; D) фазоимпульсті модуляция; Е) кодоимпульсті модуляция. 111 Косинусоидалы түрде СИФУ сипаттамасы )( уmn UfE Е ) тиристор түрлендіргіші ...

түрде болады: А) синусоидалы;

В) косинусоидалы; С) сызықты; D) экспоненциалды; Е) квадратты. 112 Сызықты түрде СИФУ сипаттамасы )( уmn UfE тиристор түрлендіргіші ... түрде

болады: А) синусоидалы; В) косинусоидалы; С) сызықты; D) экспоненциалды; Е) квадратты. 113 Реверсивті тиристорлы түрлендіргіште салыстырмалы дроссель кернеуі ... тұрады: А) бөлек басқару вентильді топтармен; В) біріккен басқару вентильді топтармен; С) косинусоидалы СИФУ кернеу түрінде; D) сызықты СИФУ кернеу түрінде; Е) тегіс дроссельдің бар болуы. 114 Толық жартылайөткізгішті аспап болып ... табылады: А) тиристор; В) симистор; С) диод; D) транзистор; Е) динистор. 115 Қорек кезінде электрқозғалтқыштың реверсті түрі қалай жүзеге асырылады? А) қозу орамында кернеу полярлығының өзгеруі; В) магнит жібергіш көмегімен якорьдегі кернеу полярлығының өзгеруі; С) қорек желісі фазасының өзгеруімен; D) қарама-қарсы вентиль жиынындағы жұмыс істейтін басқару импульстерін алу; Е) бір уақытта якорь орамындағы кернеу мен қозу орамының өзгеруі.

U

t

116 Тиристорда максималды кері кернеу 300 В, тиристорге 220 В айнымалы кернеу желісін қосу мүмкін бе? А) жоқ; В) иә; С) иә, егер желі 50 Гц жиіліктен болса; D) иә, егер тиристор RC- тізбегімен шунтталған болса; Е) иә, егер тиристор резистормен шунтталған болса. 117 Тұрақты ток электрқозғалтқышы жылдамдығын реттеу үшін импульсті түрлендіргіштер қандай жағдайда қолданылады? А) қорек желісі кернеуінің симметриялы емес жағдайында; В) аккумуляторлық батарейден немесе басқарылмайтын түзеткіштен қорек алатын электрқозғалтқыш кезінде; С) тұрақты ток тізбегіндегі дроссельдің жоқ болуы жағдайында; D) кернеу желісінің төмендеуі жағдайында; Е) кернеу желісінің жоғарлауы жағдайында. 118 Магнит ағынының тұрақты құрушысына арналған үшфазалы нөлдік түзеткіш сұлбасын қайда қолданады? А) тұрақты ток тізбегіне жалғанатын дроссель; В) нөлдік вентиль; С) трансформатор орамдарына жалғанатын параллель конденсаторлар; D) арнайы жалғанған екілік трансформатор орамы «треугольник-зигзаг»; Е) орамдарға параллель жалғанған резисторлар. 119 басқару бұрышымен түзеткіш тиристорлары ... өседі: А) тиристорға жалғанатын кері кернеу; В) түзеткіш тогының активті құрушысы; С) желі арқылы түзеткішті қолданатын реактивті қуат; D) тиристор арқылы ағатын токтың орташа мәні; Е) трансформатор құндылығы. 120 Инвертордың автономды тогы ... шығыс тогынан тұрады: А) тікбұрышты түрден; В) үшбұрышты түрден; С) синусоидалы түрден; D) косинусоидалы түрден; Е) экспоненциалды түрден. 121 Инвертордың автономды кернеуі ... шығыс кернеуінен тұрады: А) үшбұрышты түрден; В) синусоидалы түрден; С) тікбұрышты түрден; D) экспоненциалды түрден; Е) косинусоидалы түрден. 122 Аралықсыз байланыстағы түрлендіргіш жиілігінде тиристорлар... коммутацияланады: А) басқа қорек көзінен тұратын кері кернеумен; В) коммутацияның арнайы түйінімен; С) кері -ЭҚК жүктемесімен;

D) тиристорға қосылатын арнайы трансформатор; Е) желі арқылы қоректенетін кернеу. 123 Шығыс кенеуіндегі орташа және үлкен қуат түзеткіш трансформаторының индуктивті шашырауына қандай әсерін тигізеді? А) берілген бұрышында шығыс кернеуі өседі; В) берілген бұрышындағы коммутация бұышының өсуі есебімен шығыс кернеуі төмендейді; С) пульсация коэффициенті көбейеді; D) пульсация коэффициенті төмендейді; Е) СИФУ жөнделуі қиындайды. 124 Бірінші гармоникалық бірфазалы мостылы түзетілген кернеу сұлбасының жиілік пульсациясы қандай? А) 50 гц; В) 25 гц; С) 100 гц; D) 150 гц; Е) 75 гц. 125 Бірінші гармоникалық үшфазалы нөлдік түзетілген кернеу сұлбасының жиілік пульсациясы қандай? А) 300 гц; В) 50 гц; С) 75 гц; D) 150 гц; Е) 175 гц. 126 Бірінші гармоникалық үшфазалы мостылы түзетілген кернеу сұлбасының жиілік пульсациясы қандай? А) 300 гц; В) 175 гц; С) 150 гц; D) 100 гц; Е) 125 гц. 127 Түзеткіштің ішкі авариясының себебі ... болып табылады: А) жүктеме тізбегіндегі тұйықталу; В) түзеткіш мостындағы бір вентильдің зақымдалуы; С) трансформатор орамындағы тұйықталу; D) дроссель орамындағы тұйықталу; Е) бір вентильден басқару импульстерінің жоғалуы. 128 Вертикальді басқару әдісі неден тұрады? А) нөл арқылы синусоиданың ауысуы кезінде басқару импульсі құрылады; В) токтың бір тиристорден екіншіге ауысуы моментінде басқару импульсі құылады; С) тұрақты басқару кернеумен айнымалы кернеу моментіндегі теңсіздік түзеткіштің басқару импульсін құрайды; D) ток датчигінің сигналы арқылы басқару импульсі құрылады; Е) кернеу датчигінің сигналы арқылы басқару импульсі құрылады.

129 Түзеткіштің мостылы сұлбасының параллель және тізбектей жалғануының негізгі мақсаты: F) күштік трансформатордан габариттерді төмендету; G) тегістейтін және салыстырмалы дроссельдердің габаритін төмендету; H) күштік трансформатордың құндылығын төмендету; I) ток түрін жақсарту және түзетілген кернеу пульсациясын азайту; J) дроссель құндылығын төмендету. 130 Инерциялы емес элементті көрсет: А) магнитті күшейткіш; В) тұрақты ток қозғалтқышы; С) тахогенератор; D) тұрақты ток генераторы; Е) тиристорлы түрлендіргіш.

Дұрыс жауаптар кілті Сұрақтар нөмірі

Дұрыс жауап

Сұрақтар нөмірі




1 B 51 D 101 D 2 E 52 C 102 B 3 E 53 A 103 E

4 C 54 A 104 B 5 C 55 C 105 B 6 B 56 C 106 C 7 D 57 B 107 D 8 B 58 B 108 B 9 D 59 B 109 C 10 В 60 B 110 A 11 D 61 E 111 C 12 C 62 B 112 B 13 B 63 D 113 A 14 D 64 C 114 D 15 C 65 B 115 D 16 С 66 C 116 A 17 C 67 B 117 B 18 A 68 A 118 D 19 D 69 C 119 C 20 B 70 C 120 A 21 A 71 C 121 C 22 C 72 D 122 E 23 C 73 D 123 B 24 D 74 C 124 C 25 B 75 C 125 D 26 A 76 A 126 A 27 B 77 A 127 B 28 D 78 B 128 C 29 A 79 B 129 D 30 B 80 D 130 C 31 A 81 B 32 А 82 C







33 B 83 C 34 D 84 C 35 C 85 B 36 D 86 D 37 B 87 D 38 B 88 C 39 B 89 D 40 B 90 A 41 D 91 D 42 C 92 C 43 D 93 C 44 B 94 D 45 D 95 D 46 C 96 C 47 A 97 D 48 B 98 E 49 A 99 B 50 E 100 D

8 Курстық жобаны орындауға арналған әдістемелік нұсқаулар

Курстық жобалаудың мақсаты тұрақты ток ЭЖБЖ жобалау технологиясын зерттеу және тұрақты ток электржетек параметрлерінің бағынышты реттелуінің типті жүйесін синтездегенде және анлиздегенде тәжірибелік дағдыларын алу болып табылады.

Курстық жобаның орындалу әдісі негізгі әдебиеттер тізімінде берілген [5,8]. Тапсырма нұсқауы қосымшада берілген.

8.1 Жалпы ережелер Курстық жоба мекеменің стандарттына сай орындалу керек. Мәтіндер компьютерда

терілу керек. Курстық жобаның көлемі 20-25 бет болу керек. Екі А1 формат бетінде құрлыс сұлба мен имитациялық моделі орындалады және имитациялық экспериментердің нәтижелері көрсетіледі.

8.2 Курстық жобаны орындау жүйелігі

1. Моменттің, жылдамдықтын, двигательдін валға инерция моментін немесе массамын анықтау 2. Электр жетегінің параметірлерін есептеу. Басқарылатын түзеткішті есептеуі және тандауы 3. Жетіспеген параметірлерін есептеуі 4. Датчиктердін параметірлерін есептеумен тандауы 5. ЭЖБЖ моделін құру және сипатауы 6. ЭЖБЖ элементерінің параметірлерін және ЗИ, РС, БО, РТ есептеуі 7. Matlab немесе MVTU ортасында ЭЖБЖ имитациялық моделін құру 8. Имитациялық эксперименттер: құрылған ЭЖБЖ моделін сатылық номиналды

басқарылатын (Uу ном) және қоздыру әсерінің СН реакциясын бақылауы. 9. Алынған нәтижелерінің сараптамасы. Есептеу нәтижесінін имитациялық эксперименттері нәтижелерін статикалық қателерімен, ауыспалы процесінін уақытымен салыстыруы. Алынған нәжтижелерін түсіндіруі.

8.3 Курстық жобалау нәтижелерін ресімдеу Курстық жоба келесі негізгі тараулардан түру қажет: Кіріспе; Берілген мәлеметтер; Бағынышты реттеу жүйесінің қысқаша сипаттамасы, оның жұмыс істеу принципі, синтез әдістемесі мен есептеуі; Жүктеме параметірлерінің есептеуі. Двигательдін параметірлерін есептеуі, басқарылатын түзеткіштін және датчиктін параметірлерін есептеумен тандауы ЭЖБЖ моделін құру және сипатауы; ЭЖБЖ элементерінің параметірлерін және ЗИ, РС, БО, РТ есептеуі; ЭЖБЖ имитациялық моделін құру; Имитациялық ауыспалы процестерінің эксперименттері; Алынған нәтижелерінің сараптамалары; Қортынды; Қолданылған әдебиет тізімі.

8.4 Ұсынылатын әдебиеттер

1. Справочник по проектированию автоматизированного электропривода и систем управления технологическими процессами / Под ред. В.И. Купоровича, Ю.Г. Барыби-на, М.Л. Самовера. – 3-е изд., перераб. и доп. – М.: Энергоиздат, 1982. – 416 с.: ил.

2. Полупроводниковые приборы: Диоды, тиристоры, оптоэлектронные приборы: Спра-

вочник / А.В. Баюков, А.Б. Гитцевич, А.А. Зайцев и др.; Под общ. ред. Н.Н. Горюнова. – 3-е изд., перераб. – М.: Энергоатомиздат, 1987. – 744 с.: ил.

3. Сен П. Тиристорные электроприводы постоянного тока: Пер. с англ. – М.: Энерго-атомиздат, 1985. – 232 с.: ил.

4. Полупроводниковые приборы. Транзисторы средней и большой мощности: Справоч-ник / А.А. Зайцев, А.И. Миркин, В.В. Мокряков и др.; Под ред. А.В. Голомедова. М.: Радио и связь, 1989. – 640 с.: ил.

5. Мощные полупроводниковые приборы. Тиристоры: Справочник / В. Я. Замятин, Б.В. Кондратьев, В.М. Петухов. - М.: Радио и связь, 1988. – 576 с.: ил.

6. Разработка и оформление конструкторской документации РЭА: Справ. пособие / Э.Т. Романычева, А.К. Иванова, А.С. Куликов, Т.П. Новикова. - М.: Радио и связь, - 1984. – 256 с..: ил.

7. Цифровые и аналоговые интегральные микросхемы: Справочник / С.В. Якубовский, Л.И. Ниссельсон, В.И. Кулешова и др.; Под ред. С.В. Якубовского М.: Радио и связь, 1990. – 496 с.: ил.

8. Комплектные тиристорные электроприводы: Справочник/И.Х. Евзеров, А.С. Горобец, Б.И. Мошкович и др.; Под ред. канд. техн. наук В.М. Перельмутера. – М.: Энергоиз-дат, 1988. – 319 с.: ил.

8.5 Тапсырма нұсқалары

N нұсқа

Жүктеме тоғы [A]

Жүктеменің мақ кернеуі [B]

Күш бөлшегінің сұлбасы

Жүктеме Тиристорлардың суу варианттары

Желіге қосылатан тұрлендіруіштің тұрі

1

25 257 Үш фазалық бірпериодты реверсті тұрлендіруіш

Белсенді – индуктивті

воздушный есте-ственный

реакторлы

2



ауа табиғы реакторлы

3




4



ауа табиғы трансформаторлы

5




6

100 445 Үш фазалық бір жарты периодты реверсті тұрлендіруіш



7

100 514 Үш фазалық екі периодты реверсті емес тұрлендіруіш



8

200 514 Үш фазалық екі периодты реверсті емес тұрлендіруіш


Ауа еріксіз реакторлы

9

300 514 Үш фазалық екі жарты периодты реверсті емес тұрлендіруіш



10




11




12

100 889 Үш фазалық реверсті емес тұрлендіруіш


Ауа еріксіз трансформаторлы

13




14




15



воздушный при-нудительный

трансформаторлы

16




17

100 220 Айнымала кернеу коммутаторы


сумен реакторлы

18




19




20




21




22

25 220 бір фазалық реверсті тұрлендіруіш



23




24




25




26




27




* Сызықты жиелі кернеуі бұкіл нұақаларға 380 В тен.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ …1.11 Студенттердің білімін...

Documents